KadirMisiroglu

Sultan Vahiddettin, Mustafa Kemal

ve

hilafet

meselesi hakkinda

muthis. vesikalar...

Ulemanin vatan yolundaki

muazzam fedakarliklan...
Zafer ve sonrasi...

ISBN 975 - 7480

00

SebilYayinevi

-SARIKLI MUCAfflDLER-

KAD'IR

MISIROGLU

KURTULU? SAVAINDA

SARIKLI
HER HAKKI MAHFUZDUR )UR| ALL RIGHTS RESERVED

MUCAHIDLER
DOKUZUNCU BASIM

Sebil Yayinevi Bab-i Ah Cad. Vilayet Han Kaf.l Cagaloglu - iSTANBUL

Tel:

526 38 96

Fax: 527 20 99

>

IQiNDEKiLER
lkinci

Basimin Takdimi

11

SEBlL YAYINLARI No

KAPAK TERTlBi
DiZG!

152

Onsoz

13

AYZINGORGON
UKAZ

BASKI

ClLT
: :

MONTAJ

UYGUN MATBAACILIKTESiSLERl HUSEYlNTURAN

BIRiNCi BC-LUM: GJRiS

Bir

Kehanet

19

Talihsiz bir Padiah

IlkBasun !967

35

JK'lNCi

BOLUM:

iZMIR'IN

iSGAUNDEN, ANKARA'DA

MILL? MECLISiN AQILISINA

KADAR
101

MlTlNGLER ve KONGRELER
izmir Mitingi
Istanbul Mitingi

Cataloging

In

Publication data
Sankli Mucahidler

101

Misirogly, Kadir, 1933 Kurtulus Savasinda

1.
i.

118
123

Turkey
little

History

Erzurum

Mitingi

Revolutions 91 8

1923

Balikesir Mitingi

140 148

956.102

Sivas Mitingi

ISBN 975 - 7480 - 00 - 2

II-

CEPHELER VE BAZI SARIKLI MOCAHlDLER Aydm Cephesi ve Denizli Muttijsu Ahmed

Hulusi Efendi

155

155
Izzet Efendi
.-

Qal Muftusu

Ahmed

164
172 176

GOnuy Cephesi Vezir Hoca

ISTANBUL 1992

111

BAZI

SAHADETLER

.',

183

UQUNQU B6LUM: ANKARA'DA

MJLLf MECLJSiN AQILIINDAN ZAFERE KADAR

I-

MECLlSlN AQILIJ
Hafiz Ibrahim Demiralay
"

ukru Qelikalay

232
2 37
'",'

Huseyin Bayik Efendi Ozbekler Tekkesi

Hatuniye Dergahi

ITHAF

24

En buyuk Manevi Destek Bediuzzeman Said Nursi

Abdulhakim Arvasi
Nursinli

ZZZ,
:

266 274 285

Yuksek islam

Enstituleri,

Feteva-yi erife

imam
Kerim

Hatip

Mektepleri

ve

Kur'an-i

ZZZ.

dershinelerinin

milli

ahsiyet

2 93

Seyh ZiyaOddin Efendi

Es-Siinusi Kurtulus Savasi ve Islam Alemi ...

Mehmed Akif Ersoy Seyh Ahmed Es-Serif

300

ve mefkuremize ddnuu saglayacak nQr yuzlu mucShidleri, mustakbel

genglerimize
!...

ZZZZZZZ.
'"

,
"

32?

EsatHoca
Ali

Riza Acara
349
355

Hafiz Sevket 6zalp

'

Digerleri

357

I-

DORDUNCU BOLUM: ZAFER VE SONRASI ARAYIS VE TEREDDUDLER DEVRl

IlkTavirlar
.

363

Lo/an'm
II-

^
Get.rrdigi

363

Dar Ge?it
;

INKILAPLAR DEVRl

o R 6
>

388

MOELLlFiN YAYINLANMI? ESERLERi

ISLAMCI GENQLlGlN EL KlTABI (1981)

KISALTMALAR
Sh.
sahife
:

CEMRE(1992)
:

HlCRET

(1990) (1978) (1978) (1974)

C.I.

C.
P.

cild

ALIsOKROBEY

page(sahife)

ZAFERDEN ZAFERE

V.
s.

Volume
Sayi

(cild)

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI LOZAN ZAFER Ml, HEZlMET

LOZAN ZAFER
Mi,

a.g.c
v.d.

adi geceri eser

Ml?

(1965) (1973)
(1979)

ve devami
:

HEZlMET Ml?
HEZlMET Ml?

C.ll.

mUt.
a.ya.g.t.

miiteakip

ayni yerde
adi geccn tcfrika adi gecen makale

LOZAN ZAFER

Ml,

C.

III.

YUNAN MEZALlMl (TURK'UN SlYAH

KlTABI) (1966)

a.g.m.
bkz.

MACAR

iHT'LALl (1966)
(1967)
(1967)

bakiniz

AMERIKADAZENCi MUSLOMANLIK HAREKETl

KURTULUS SAVAINDA SARIKLI MUCAHlDLER

MOSKOF MEZALlMl
C.I.

(1970)

MOSKOF

MEZALlMl

C. 11.(1 972)

MUSUL MES'ELESi VE

IRAK TURKLERi (1972)

11

IKINCi BASIMIN TAKDIMI

DAHA ONCEKl BASIMLARDA lBU ESER HAKKINDAKl MAKALELERl DERLEYEN BlR BOtUM VARDI. MUHATAPLARIMIZIN EKSERiYETLE DAR GELlRLl TALEBELER OLDUGU DUUNULEREK GlTGlDE COGALARAK MALlYARTIRAN ESERlMlZ HAKKINDAKl YAZILARIN IKTIBASINDAN BU DEFA SARFINAZAR
ETi

Yakin tarihimizin gerceklerini

amilleri, dehetli bir hiisranla
elli

girift bir

bilmece haline

getiren, yalan ve tezvir kampanyasmin resmi ve hususi

kardasmak

iizeredirler.

Ha-

yildan beri devlet imkanlarinm kullamlmasi sukikaten retiyle nisyan ve karanhga bogdurulan ger?eklerin afagi

sokmek

uzeredir.
keyfiyetin en aldatmaz delillerinden biri de

Bu

bu na^iz

eserin gordugii

muazzam

alakadir. Ger^ekten "Sultan Va-

EDlLM[TlR.

hideddin", "Kurtulu Savai" ve bu savain kazanilmasinda "dinin rolii" etrafindaki hakikatleri 50k eksik bir surette
ifade eden "Sarikh Mucahidler"in birinci tabi dort ay gibi 50k kisa bir zamanda tamamen tiikenmitir. Ne yazik ki ya-

mali imkanlara sahip olinasi sebebiyle vaki israrli taleplere ragmen ikinci tab'i bir 50k ilSvelerle birlikte ancak imdi yapdabilmektedir.

ymevimizin

mahdud

giine kadar gecen zaman zarfinda vesika bile bu eseri ekehemmiyetli ve ele gecen bircok yeni siksiz bir hale getirmeye kifayet etmemitir. Ciinkii aradan oldukca uzun bir zaman gectikten sonra yapdan bu tesbit ve

Birinci

tab'mdan bu

aratirma birgok canh ahidin, artik silinmeye yiiz tutan zayif izleri iizerinde yurunerek ortaya cikarilnugtir. Zaferden sonra dine ve din adamlanna kargi takmilan yakiiksiz ve zalimane menfi tavnn tabii bir neticesi olarak, evlerin basd-

12

13

Kur'an-i Kerim'lere kadar dini temayiillerle ilgili her eyin su$ siiyildigi inkar mevsiminde hie. bir hoca efendi, ortaya cikarak hizmet ve fedakfirhklanndan bahsedemedigi

digi ve

gogu tavan aralan nev'inden izbe k6elerde saklanan bircok vesfiik de mahvolup gitmisrtr. Hi/.metlerini sirf Cegibi,

nab-i Hakk'in rizasmi elde etmek icm

ifa etmis.

bulunan din

adamiannin

iar ittihaz ettikleri tevazu ve istignalan da bu netieeyi kolaylatiran miihim bir fimil oImutur. Bu itibarla

okuyuculanmizdan bu eseri itmam ve ikmale yarayacak vasifta olmak iizere karsdasacaklan vesfuk ve hatiralan adresimize postalamalan hususunda birinci tab'da vaki ricalan mizi bir kere daha tekrarlamak isteriz.

6
Cibril'in miibiirek

Bu

vesile ile biitiin

okuyuculanmiza en candan teek

ol-

kiirlerimizi

takdim eder, Cenab-i Haktan, idrak etmekte

uyanisi, islam'i ebedi payidar kilacak hizmetlere amil olabilecek viis'at ve kuvvete iblag buyurmasini

dugumuz

niyaz

eylerim.

Hira DagYna kadar sonsuz bir mesaEbedisiyle, feyi tarayan tiil kanatlan, Kainatm Fahr-i esrar ve gersaltanath Rabb'in mutlak varhgi arasinda en ceklerin akimini saglayacak nurani bir serare teskil eylemivarhginda biitiin insanhga ti. Bu mecradan, O'nun nuiazzez
liitfedilen,

nasiplerin

en

biiyiigii

KUR'AN'di. MiiteaTin

Kadir

MISIR06LU
ISTANBUL

20 Agustos 1969

"kelam"la zarflandinlarak beseri idrake yaklatirdan esrar ve iradesinin ummani olan KUR'AN... O esrar ve irade ki; topraktan halkedilmis, bulunan insanin gitgide annip effaflaarak Rabb'e ulasmasimn, biitiin insanhga samil mes'ud
usul ve esasiyla kurtanci davetini ihtiva etniektedir. insan
i

Serencebey-

? in ereflerin

tiyle

en biiyiigii, once bu davete biitiin mevcudiyesonra da iman armasini taiyan temsilcietmek, icabet
vadilerini kusatan

ler

kadrosuna katilmakdir.
Maveraiinnehir'in
yeil

bembeyaz

ilk biiyiik metafizik ihtilacjarim yaayarak varacak olan miicadihler kafdesine katiebediyete islarn'm erefli lan buyiik Tiirk Milleti, mill! tarihinin bin yihni bu

cadirlarda

davete tahsis etmek gibi mustesna bir mazhariyete nail olmutur. Bu mazhariyetin anh gazileri, islam'i sahislannda

14

SARIKUMOCAHIDLBR
en derin ve asil bir seviyede yn S ay, P temsil etmek suretiyle gaza meydanlaftna "i'hi-y, kelimetullah" u*vawmn daVfiamn Sk ask vl ve heyecamyla atdmislardir.
ve muhataza mevkiinden nzaklajt.rmak icin miisterek bir "Cihan-, husumTr h ,inde hareket eden H.ristiyanhk
Bizi, tslam'i boylesine temsil

tf

KADlR MISlROtiLU
Millet Meclisi'ni bir papatya tarlas, gibi siisleyen bembeyaz sankhlardan bazdari cesjUli ifsad ve ihanetlere alet olmak

eklenen du manl,k ve h -j yanetlenn semeresini toplamak mevsimine gelmist" Turk Kurtulus Savagi, islam temsilcisi Tiirk'ii bu mevk.den uzakast-rmak gayesini guden sald.r.slann bu en son " mC a,nh,ra bir kar koyma harek *' d r. r Mdlet, bu h mucadeleyi "'"'J' biiyiik imkans.zhklar icinde bu-

."Cihan., elde edebiimek icin iceriden ve d.sandan ea cahsm.s ve bu suretie, bir birine

bu netkeyi

Dfinyas., Birinci Cihan Ha b"n muteakiben en son ve kudretli darbeyl vurmak icin b r firSat elde etmisti. Ctt-Mb tarihin yeniimefS' bir had.se o an "sanayi lnkilabin, zamamnda gerceE ememek yuzunden perisan bir halde id!
i

mevkiine diimekten dahi kurtulamamisUr. Yetisme sartlan, tarih muhasebesinden mahrum bulunmalan ve teknik terakki kar,sinda esash bir tavir alarak amme vicdanim tatmin edecek dogru bir izah ve degerlendirme yapmaya

bS

S
ar-

S22S
aTr

muktedir olamamalar, gibi ceitli sebepler yuzunden onlann kuramadiklan bu cephe, Tiirk Milleti tarafindan kismen pasif ve kismen de aktif bir surette- kurulmus, ve bugiine kadar devam ederek "islSm'a kars,," biitiin taarruz ve tahrip hamlelerini akamete ugratmigtir. Bugiin, her tarih ve din uuruna bagh vatanseverin katilmaya mecbur bulundugu bu manevi sava, onlarm bir cogunun kavrayamadig,,
bazilannin da daragacjannda veya $ekildikleri uzlet koelerinde maglubiyetini temsil ettikleri; Tiirk'iin kendine don-

MmT

me,

milli ahsiyet ve

mefkuresini devam ettirme savasidir.

1

unmasma ragmen

mahrum bulundugu idnTu kayganm ic maksadm, kavrayarak ona kars, gerekh edbt" len a amad, ndan diismamn menfur emel ferine kendlira desiyle ramolmus ve bu suretle islam temsilciligindenleta a eylemistir. Daha dogrusu, zafer sarhosu
bir

t.r.

Fakat manevi rehberlerden

emsalsiz bir zaferle sonucland.rabi mis-

Bu, ayni zamanda islam n, Rabb'in kefaleti altinda bulunan temadisine ve biiyiik Tiirk Milletinin "i'lfi-yi kelimetullah" davasindan vazgecirilemeyecegine dSir mucizevi bir
,

tecelli

ve delildir.
giinlerin agir badirelerini atlatabilmek icjn gerekteselli

Kara
li

olan azim,

ve iimidin yegane kaynagi dindir. Tari-

*?? b " istlfaya kar' S>k,lamam,s, dehset ffSfSfir li bir infer s,yasetinin tedhis ve hengamesi icinde TurkTn
ten

,Cra

kaSronun

harikulade ahlanilar sadece bu hen menba'dan fikirabilmektedir. Maddi ve akli hesaplar, iradeye ister istemez bir tutukluk verirler. Din ise; kitleleri masabittir ki; biiyiik ve

nevi miikafatlann cazibesiyle sihirleyip coturarak milyon-

SS&lf

maalesef k. S,r memleketin man.smdan uzaklastmlmas, karsismda veni den ortaya koyamam,slard,r. O kadar ki;

mak

b " cserde hizm <* ve fedakarhklar, nakledi SarikJ, ft* Mucahidler" asd zaferi bir manevi cidale baflave onu gerceklestirmekte

***** t3E2tt*i Islam ahUk ve

kamX

celadeti,

gS

kucaklamasim saglar. Esasen maddi oliime meydan okunmadikca manevi oliimden de kurtulu imkani yoktur. Bu yiizden milletlerin hayat-memat Mdirelerinde yegane istinadgShlan, azim ve
larin, biiyiik bir itiyakla ate ve oliimleri

Buyl

fedakarhklannin kaynagi olan dindir. Bu iimili harekete getirerek onun "te'minat fonksiyonu"nu ger^eklegtirenler din

17

KADtRMISIROGLU
16

SARIKLI MOCAHlDLBR

istikametlere tevcih sonra bu harekSti manevi

tarih

edememek ve

adamlandir. Gercj boyle fevkal'ade hallerde dini bir sifati haiz olmiyan,hatta ahsi hayatlannda dindfirane yaamayan

sMr Iiderler bile halk psikolojisinin tugyani icin bir din adami gibi hareket ederler. Tiirk Kurtulu Savasmda da boyle olmustur. Bu mevzuda kumandanlann bir 50k duali merasim ve beyannamelerinden, Bayar'in baina bir sank sararak Galip Hoca adiyia ortaya nkmasma kadar bir 50k vak'a zikrolunabilir. Fakat halk, otedenberi bu vasifla tanimadigi kimseleri once cok yadirgamis, ve bu tereddiid, muteber din adamlanni onlarin yamrida goriinceye kadar devam etmistir. Bu gercegi zamanmda ve cok iyi bir surette gdren Mustafa Kemal'in Samsun'dan Ankara'ya kadar her adimmi attigi yerde ilk ugragi miiftiiluk daireleri ve camiler

suurunu yok edici hicbir kusurlan yoktur. kahramanhklar onlar tarafindan en biiyuk fedakarhk ve ahidleri tamamen kaybolgosterilmistir. Bu, henuz canli

davramslan onliyememekten baska Buna mukabil maddi ve fiih sahada

mamis bulunan

b.r haknas.nastarih! bir gercektir. Biiyiik bu gercegin gene nesillere naklinde iik teskil etmek iizere gcrekir. Ehmizdeki kicok i-ec kahndigini esefle belirtmek

tapta

ulemamn muazzam hizmet ve fedakarhklarmdan ; bile, onlara reya nakledilenler nev'inden manda bir katre
Balkan Harbi'nden

um

kafi gelse gerektn. gorulmiis olan haksizhgm anlasdmasina miiddetle ueitibaren on yda yakm bir

vam

Onun gibi diger bircok kuvva-yi milliyecinin de boyle hareket ettiklerine dSir kitabumzda pek cok vak'a
olmustur.
zikredilmitir.

Vatan sevgisi ve cihadi, bir iman vecibesi olarak benimsemis bulunan halk ve hak rehberi din adamlan, her yerde milli kurtulus hareketinin ilk tatbikatcilan olmuslardir. Bu yuzden dogrudan dogruya imanin eseri olan "zafer"de en biiyuk hisse onlanndir. Kurtulus Savasi'mn gayesini halka anlatarak herkesi davaya ve kumandanlara inandinp harekete gecirebilecek olanlar gercekten, dini heyecana alemdarlik eden sankhlardi. Fakat, bizi bin yillik mefkuremizden uzaklastirmak isteyenler, sanklilarin sahsinda islam'i
itibardan dugiirmek icin bu gercegi tamamen tersine $evirmisterdir. Bu maksatla yakin tarihimizde resmi ve hususi

sonra kitlenin yekmiincer olmus cetin bir miicadeleden sahlanchnlmasi ve bu suretle vataviicud bir halde yeniden ahskanhklar sebebiyle ancak onn.n kurtanlmas. bin yillik olabildigi halde "Vurun Kahpeye lar sayesinde miimkun sefd iftiralar, bugiine kadar ve "Gavur imam" gibi maalesef cevapsiz kalmishr. manevi zaferlerle taclandirmadikca
edemiyecegini, bu sankh neticenin gerektigi ekilde tecelli bir kere daha kavrayip miicahidlerin hikayeleri dolayisiyle

etmis,

maddi ve manevi k.ymet ve kuvvetlerin

flasina

Maddi basanlan

Hakikatte maddi ve asdeeerlendirmek firsatim buluyoruz. kemirmekte bulunan asagdik keri zafere ragmen ruhlan isgal ve istila kuvvetlenduygusu yenilememis ve bu yuzden Islam'in tahnbine ahid nin dahi cesaret edemiyecegi dlciide

olunmutur.
ve mefkuremizden Bizi milli ve tarihi ahsiyet dusmanhklann simdi harici mak maksadini giiden dahili ve
sekil ve

kopar-

ham ilan edilmi ve bu hususkampanyasi acrimitir. Halbuki, onlardaii bir cogunun, diismamn asil maksadinin bizi madden degil fakat daha ziyade tabii goruneh bir gelisme ile manen igal etmek oldugunu kavnyannyarak, askeri zaferlerden
ta insafsiz bir iftira

her vasita kullamlarak ulema

bir

hayat-memat

korunmak icm kihk degistirmis, olan tasallutundan Bu mumiicadelesi icjnde bulunmaktayiz.

miicflhidleri bu kitapta cadelenin sankh sanks.z biitun

18

19

SARIKUMOCAHIDLER
h kaye eddenlen basiret ve ibretle mutalea etmeli ve aym hatt ara dujmekten konmmal.d.rlar. Aksi halde diigrjna b8an,ar baka kimse dfivalara hukuki ve manev, b.r musten.dat olmakta ve ters neticeler vermek-

Sf

'

icuir.

kahramanbkiann,

Cenab-i Hakk'dan bu yeni cidalin savacilanna biiviik ve lereHi bajanlar dilerken ancak bir k 1S m,n,n hi'metve
ibret

nazarlamnza sunabildigimiz Kur!

sihhat ve ajlamet, vefat etmig b'ulunanlanna da

magfiretniyazederini.

rahmet ve e

BlRlNCt

BOLUM

GiRt
Kadir

MISIROGLU
Bl R

9 Agustos 1967

KEHANET
ve deniz van acilmis, bir midyenin iki kabugu ufukta birlehalindc gibi masmavi yanmkureler
iyordu.Gelip gecen

Serencebey-ISTAiNBUL

GOk
men hemen
akis.

bembcyaz

yelkenliler ise,

on-

Kii, helar arasmda panldayan incileri andiriyordu.

hi? hissetmeyen

bu

sehirde, taze bir yesillik

ile

coskun bir

halinde sahile vurarak denizin koyu mavisi

kucaklaiyordu.

sikintilarindan alarak sihirli gtiTabiat, insani her tiirlii megale ve belki de oyalayip dinlendirmek igin bu sehirdcki kadar
zellikleriyle

hi? bir yerde cazibeli degildi. Fakat

t

"Zeytinlik Ilk
gene miralayin

Mek

e b

i"

nin bitisjgmdeki

gahsma odasinin penceresinden Karadezihni, karismda-

niz'in Urpertici giizelliklcrine dalan

ki manzaranin sihrinden uzak bir

alemdc dolaiyordu. Hakikaten, fakat gOrmuyordu. gayet gamh ve duunceli gOzUkuyordu. Bakiyor, liderligi altinda Turk'Un Dunyasi'm islam Bu sehir vaktiyle, butun Han'in Selim Yavuz Buyuk Cihangir birlestiren,
toplayip

ehzadeligini

gecirdigi

Trabzon'du.

Kac

gundtir,

burada

O'nun

20

21

SARIKU MOCAIIlDU'R
kovakmiyormusaisma iirpcrlilcr tcindcj dolaiyordu. Sanki her sokagm dOnemecinde O'nunla karjilagacak vc
hesaba cckilccckii. Imparatorlugun "cbed miiddet" iiamh tahuna oturunca biitiin Diinya'yi ikiidanna az gorecck kadar coktm bir cihangirlik meyli gtts'teren bu ceiadeUi padiahla bir karilasa, O'na nc cevap vcrcbilirdi. Dtfrt ccphede doytten ordular artik yorgun vc pcrismidilar.

KADlR MISlROfiLU
Buna, dahi
lidcrlcr, (!) Ittihale.

dovaxfi hayallcri

laralmdaii

gahane bir

0W
cok miira-

getirmisjerdi.

Si

Bu

Baslarma bircr

anmisti. bizim Uiraf.m.zdan kira gcmilcr, guya geciei olarak da giydirilcn zabitan vc murctlcbat
fes

Q*^"B

Frans.z tine drmislcrdi (?!..) Rus,

vc

lngiliz scf.rlcr.nm bir

Din, vaian vc milletin mQterek vc miibarck variiklan

ile birliktc

Tiirk'un tarih sahncsiiulcki iiibanni

da korumak
I

icin cldcn gclcn her

Ha.buki bunlar, savas bir netiec vememisti. caat rprotcstolan hie .e.n gaard ile mulk! iamam.yel.m,z sonuna kadar tarafs.z kalmamiz tc-rubud, brr vak'a Alman Erkan-i Harb.yesVn.n ranti vermislerdi. Bu harbc sokarak Almanyamn emrivaki ile Osmanh Dcvlclfni

Gayc

bir

gayrct sarfcdilmiti. Yaln.z "C a n a k k a c "nin corak sirtlannda bu cmclin gcrccklcsmcsi icfn dOrtyttz bin yctismi valan evladi, chadct crbctini icmcgi varligma scref saymiu. Nc yazik ki; Ittihatc.lar, devleii hakikaicn cok'l'cna idarc cdiyorlardi.

vukuml hafinctmekti. Bu

s.rada illihatci liderlerdcn

telafi icin

kh^
entehjans
.

Balkanlardaki kay.plar.m.z,

Rusya'dan cm. n olarak hareket

ge cbilmck maksad.yle Rus

sefiriyle temastayd.

Alman

Tamamen

gizli

vc korkunc kuvvci

"

y a h u d

i"

yc labi

idilcr.

Bu-

Pck tab aram.s. ve bu laktigi burnetii. savasa sokmak carclcrini

una haber aid*

cmrivak. lie ieindi ki; derhal bir

b.z. kend, f,nda Ola-

nu, biiyiik imparator Gfizi Sultan Abcliilhamid Han'i (ahiian indircn

hcyctc safkan yahudi vc fitnc kumkumas. olah Efendi'yi dahil clmcklc ac.ga vurmakia hie bir bcis
ieraat olarak
ch.'

Emanuel Karasu
gi)rmemilerdi. ilk

zabitammn basjanndak. festcn bu gemilcrin murctlcbat vc guya makumandan. Suson (Souchon) Paa scylcri Almandi. Gemi

baska her-

da Yiidiz Sarayi'ni "y a g m a" ctmcklc ic basjamiskirGene miralay "Bu rcsrni soygundan itibarcn Initiate, giiruhunun

SS yapmak maksadt
balamt oLler,

ile

Karadcniz'c ac.lm.su.
euni. sonra da S
i

Ilk

harekct o ara* b.r

Rus nakliye gemisine hiicum

icraati

hep ayni gaflct vc $ckavctle

yiiriiyor"

diyc dQUndU; Zihni, ya-

km
en

hadiselerin ibrcl kcsimleri iizcrindc gczinmege baladi. Hakikaten,

SU
be
girmiti.

alt.yuz elli
1 i

u s t o p o 1 serefle ufuklarmda y.ldan beri Cihan v a

.

bom-

'

Osman
ciknus.

S an ca g

ta,yorlard..
ile

Bu

sebeple, ar:

hcrcy lttihatcilar'm destarilagah

ibrclli

ahmakbguu gostcrmcktcydi. Bunun

Cihan Harbinc o b c n
"

uk ok yaydan

ve Tarkiye bu emrivaki

Almanya

safinda har-

misali dc
iki

muhakkak

ki, Birinei
"

giristeriydi.

Giinun birindc

alman harb gemisi,

vc

"

r e s

a v

"

Osmanh Devleu
rebilecek

yerlesmis. idfire ve siySset gibi yttzydlardan beri

Istanbul Liman.'na siginarak bizim icin tchlikcli bir

durum meydana

bu dcreee basit an'aneleri bulunan bir devlcte, bir kadronun tedbirsiz kadar hesapsiz ve

1- Bu resmi soygunun tafsilati icjn bkz. ikdam Gazetesi Nu: 7929 17 Nisan 1335 (1919) tarihli nusha. Gergekten bu o kadar asiri ve cir-

IdTye

kadar asla g 5rUlmcmi d.

Id;

Bu

kin

bir.

hareketti

ki,

kendilerini btitiJn mevcudiyetiyle desteklemis bulubile:

EST**
ogrendikleri

ituhat ? .larm her biri

cilg.na

nan Tevfik Fikret

zaman

d5nmu lcrdi. Ba^kumandan Vekd

^ J M*?&g^
K *
hak.m olabdmesi,
<3yle

g6zU kara ve hesaps.z

b.r

Knver

"Yiyin, efendiler, yiyin bu han-i itiha sizin. "Yiyin, yemezsiniz bugiin, yarin kahr mi kimbilir

p a a, Harbiye

Nezaretinin buyQk ye

tantanah salonlar.ni ? .nlaurcasi-

"Bu hakktdir gazSnizin evet o hak da elde bir! "Doyunca, tiksinnca, catlayincaya kadar yiyin!..." diyerek isyana mecbur kalmisti.

2-AlbayHusamettin
1957, sh. 121.

ERTURK -

Iki

Devrin Perde Arkasi, Istanbul

22

SARIKUMOCAHIDLUR
KADtR MISlROtfLU
na
i

23

Bu

bir alcakhkt.rL." cliye bag.nyor,

toe,

acanden hungiir

sadrazam Prens Said Halim

Fakat aruk
is
i

hiingtir agliyordu.

m^He^ylen ilc Alman olan ve baslanna fes giydirmek.e

stC n gcc-

bile, vatanm karilat,g, bai sankh, eli lesbihli insanlar sanlmis. bulunuyorlar. kilica icin felaketten kurtulabilmesi

bu buyuk

Bugun dm
Ukiir
1?-

mcnfaalinc gore harckct ctmcn en normal jeyd, Bunu bile hesap ctmcktcn aciz olan ittihat ve Ter-kk. kodamanlan, art* hadisclcrin akmhlannda yalpalayan dumensiz b.r gem, gib, mukadderata boyun egmek mecburiyctindeydilcr. Fakat k ndi ri i,C bidikte bQlUn bir Mi,,ct,i de bu ladireye suM ? M 5 " bir -'"ctin kaderi * iizcrinde bu 51cude tehhkeh b,r kumar oynamak imkani, bugiinc kadar Alman Amira.i Suson'dan baska hie bir ccncbiyc nasip olmam,st,r.

Osmtnl, Turk meniaatlcnn, dusiinur hale gciirilcmcycccklcri muhakkak bulubu gcm.lorm murcttebatmm Alman

adamina ducn
icin el acip

vazife; sadece zal'cr icin

vcya zaferden sonra

dua etmck degil, Mchmctcigm

bir itiyakla atilmak suretiyle

onunde sehadcl serbeim,

mege buyuk

O'nun ruhundaki iman vec-

Oncebu dinicoturupgalcyanagetirmcktir. lslanbul'dan aynlmadan

i
r

2Zt

Mm *

Jf\-

'

,'

.<'

wVj;

Mi C C r " 2 " 1Cn yC<li CC,,hcde dokuz ordus " '!. , ,n c buyuk fedakarlddann. yapmak suretiyle

V??^

ilc tarihinin

vWhgm, koruyabilm k
ihtiyar din

da ba sank!,, eh
,

tcsb.hli,

mubarek ve pfrifam
n'un harckctinden

d zafcrdensonrada
su Z u up lmi e

arf

yu

HDraayu
"

adamta,

ewcl
.

-zafer" icin

fikar
rini

icin gazilorin Online gecer

Islam H-ayaf Nizam," mn yaydmas, ve korunmas, icin kurulmu en rntiessu te muessese oidugundan, temelinde de bu mubarek dm adarn ann.n dua ve mujdclcri
yunca Allah'm yace namm, duyurup tanumak
c

ka]dirarak

m ^
eder

ve riyaz ft

^^y

L'

bulunmaktaydi. Butun milli

tarih bo-

Uk
ran-

ad,n kaynag, ve kuvveti, dint heyecand,. atorlugumuzun en kudrctli askeri te

,n

bulurl Bu yuzden Biiyk

olan
"

icin giri s i,mis

S.
i

kilat 1

e n

c e r

kurulusunda, devrin manevi sultan,,

Hazretlen ne dusen vazife, -umumiyetle kabiil cdilen bir g5rue nazabu yen, teskilat askerlerinin s.rtlann, s,vazhyarak:

Hac, Bektag-, Veli

ye n

9 e r

LL m

fe.

olsun, Allah yiizlmni ak etS in!...KoIIar,n, gudii

Ksin....

duasindan

ibaretti.

Gene Mirafay, "Halbuki bu

Ney Qalarak cepheye giden "mevlevller" + Reslmli MOnih Mecmuasinda +

giin

oyle mi?" diye dusundu. Art*

24

25

KADlR MK1RO0LU
maksadla

Harbiye

Ncz arct i'nin

kapisinda yapilmi bir

merasim gttzUnUn Onune gckli.Nuvcsini tstanbul'un muhtclif scmtlcTekkelcri" mcnsuplarimn iekil ettigi rindeki "Mevlevi
bir "Miicahidin-i
u Mevleviye Alayi kurulmu$lu.
biiliin

Bu

alaya mevlevi

eyh ve dcrvifjlcrdcn baka hemcn hcmen

tarikallann mensupla-

Miicahidin-i Mevleviye Alayi

Kumandan

MUcahidln-i Mevleviye Alayi Alay Kumandani

Vekili

Abdulbaki Efendi (sagda) mucahid arkadalanyla

VeledColebi (izbulak) Efendi

27

26

SARIKIJ MOCAHlDLBR

nda

katilmi$lardi. Fakal

cogunluk mcvlevi olanlarda

idi.

Vatani ateIe

ku.$aain

Cihan Harbi'nin

gclirdigi biiyilk fcISkctin anlaUlabilmcsi igin,

yillarca siikfincl

vc levekkulle kchribar icsbihlcr iizerinde gezinmi

cllcr,

bulunan bu miibarck
"

bircr kihc

kabzasma yapimi olarak

Hepsinin ba-

y e

c z a re

i i"

ttnllnde toplanmijlardi,

inda mcvlcvt sikkcsi, sirtlannda dcrvi ciibbcsi vardi. Kurtanlmi ve

siikuneti tcsis cdilmi vatan Ostiindc dcrinlc$lirmcgc
Iari

mcmur bulundukmana
c
crlcri, i

iman, ak vc

icfckkiiriiniin canli timsallcri

olan bu

baa diiiincc bircr dclikanh azim ve karari

ile

ccphcyc gOnderilmck

"2
'o>

uzcrc bu alayi tckil cimilcrdi. Alayin sancagi, Alay

kili

Kumandan Ve-

Yenikapu Mevlevihanesi eyhi Abdiilbaki Kfendi'yc mcrasimle

Alayin kumandani
isc,

tcvdi edilmigti,
Icvilcrin

Konya'da oluran ve Mevidi.

:Z3

en

biiyiigii

sayilan Veled Qelebi (l/.budak) Hazretleri

(ijimdiki Istanbul Onivcrsitcsi

Alay Harbiyc Nczareli kapisinda

kcz Binasi (oniindc)

MerCO

yapilan bu merasimden sonra yola cikanlmiti.

"8

I-

> >

Dordiincti

Ordu emrinc

vcrilcn Mevlcvtler bir talim esnasinda

(Harb Mccmuasi s.10)

29

28

SARIKUMOCAHlDLHR
Yol boyunca digcr zaviye vc lekkc mcnsuplannm da kendilerinc
katilmasiyle Konya'ya kadar alabildigine gcniIcyip kalabahklaan
Miicliidin-i Mevleviye

Alayi, Hazret-i
blitlin

Mevlana'mn

lurbesi oniine

CO

T3

vannaca durmusai. Burada

dcn
bir

Konya halkmin da
SQresi

istirakiyle ycni-

2.
CD

i,i

(5

mcrasim

yapilmiu.

Fetih

okunmu,

c
Hazret-i

a>

3
CO

Mevlana'mn vc
Kumandani

'e

'>>
CO

biiliin

mancviyat kahramanlannin himmelleri niyaz

ile

o
(5

olunduklan sonra, alayin zafcr aycllcri

donaulmis. sancagi,
cdilmili.

May

Veled Celebi Hazrelleri'ne teslim

O'nun ku-

mandasi altinda yola cikan Miicahidin-i Mcvlcviye Alayt, karargahi "am"da bulunan Dordlincti Ordu cmrinc vcrilmiti. Fakat muntazam
bir askcri Uilim gormcmis, olan

e
J
CD
0)

> CD C E
CD
I

CD

'c
x>
55

o
v>

T3

E
<ca
4-

bu alay, mccburen diger

birliklere bircr

iki$er dagitilmak surcliyle savas.

asil

halUna sokulmusjardi. Esasen onlarin

hcyccanlarim

vazifclcri,

askcrlcrin

din!

galcyana

gctircrck

o JZ :3 a. U c o :3
CO

^>
'S2

celadetlcrini artiirmakti.

o Q
t

Miilctin, lo tckkc kosclerinde Allah ak ve tnuhabbctiylc fcrden

a.

3
</)

CD

>

derinlcmc yolunu tutan bu en sakin ve kendi dunyalannda tevekkiille

C
CD

c c i o C2. 3 D> C C CD E 0)
</)

N 3 3

(/>

yaayan

fertlcrini dahi, savas.

saflanna koturan bu korkung badire

E
a!

(/yl

E
0>

acaba atlaulabilccck miydi? Artik harbin son demlcri yaklami goziikmcktcydi. luihatgi kodamanlann her
larini
biri,
clli

I
< S "5
(0

ihtimal nereye kagacak-

5 k_
CD

hcsaplamakla mcgulduler. Altiyiiz

tcmcllcrinden
sarsihyor

CD

yilhk biiyiik ve azametli

gosterilcn
Olgiisiiz

ID)
'^5

>>
CO

CC

imparatorluk,
dakarliklara
lay,

ve

feID)
CD

CO

3
J3
CD

ragmen ufukta

miithis, bir tehlike beliriyordu.

Gene Mira-

!a

X)

akhna gelcn

kotii ihtimallerlc

magmumlaan

yilziinii

Onundeki ya-

T3
E

agik pcnccrcnin bir ayna gibi cffaf caminda seyrcdiyor, fahri yaver

i<D

o
i..

CD

E
'oi 0)

sirmalan ve birgok madalyamn parlak renklerini solmus, ve matlami

gibi goriiyordu.
t i

>
CD

'32

Eger misafir bulundugu evin bitiigindeki

"

Zey

>
-

3
cc

to

T3
CO
,

II

Mek

e b

"

nin kiigiik gocuklan biiyiik bir avaze

;

I
"O

ile

simflanndan boalarak O'nu, dcrin ve sikintdi duiincelerinden

ali-

S q
|
rt
</)

>

koymasalardi, kimbilir daha ne kadar duiinecek ve hayal kuracakti.

Fakat bu cocuklar da gergekten cok yaramaz ve

rayin altiyuz yildan bcri
yetien
siiziilUp incclcn zarif

giirultiicU idiler.

Sa-

ve

asil iislubu iginde

Geng Miralay'a bu halk gocuklanmn

birbirlerine

kanan

.11

30
SARIKLI MOCAHlDLIiR
vflveylUlan, tahamnifil cdilmcz bir asabiyct ve sikmti veriyordu. Elinc

kalcmi alarak mcktcbin mlldUrtlne

iki salirlik bir

tc/kcre yazdi:

"Mektebtnlzin, yaliudi havrasmdan farki yok.

tlkbalde sine-i vatanda kopacak Isyanin

Bu giiriiltii ismukaddeme-i ihzarltti.mi-

dir?"
Faliri Scfi

Yavcr-i Hazrcl-i chriyarl

/adf Miralay Cemaleddin 3

Bu

adcta bir kchanctli. CUnkii 30

Ekim 1918 de imzalanan

"

Mo

n d r o s MiiUirckenamesi" Tiirk'lin tarihi dtimanlannin kolayca kOlii-

yc kullanilabilcccklcri pck 90k

tchlikcli

hlikumlcr ihliva ctmcktcydi.

Bilhassa ycdinci maddcsi "Mtittefikler emniyetlerini lelidid edecek

vaziyet

zuhurunda herhangi

bir sevku!cey noktasini igal

hakkmi
in-

haiz olacaklardir" tarzmda kdtiiye kullanilmaya gayct miisaid bir

ifade taiyordu.

Uzun

siircn Birinci

Cihan Harbi boyunca pck 50k

sanustQ fcdakariiklara kallanmi$ bulunan Turk Milled, sulh olacak diye scvinirkcn vatani, harimine kadar kuatacak olan asil biiyiik fclakct

ve yangin mcgcr ycni ba$lamaktaydi.

Bu maddcye
r
.

"

nin

istinaden 13 Kasim 1918 dc "1 i 1 a f D e v e 1 e donanmalan sava$arak gecemcdiklcri Qmakkale'yi masa ba1 1 1

-Millet

boyle

aldatildi!...-

inda cldc clliklcri bOylc hileyc miisaid bir imhlnla gccip

linde Istanbul Limani'na girdilcr.

iic

grup ha-

kesilmeden Konya'yi Zaferden sonra.fakat henOz hakim-i mutlak

ziyaret

"Dolmabahcc Saray i"nin

belirgit-

eden M.Kemal Pasa basinda mevlevl

siklesi

ile

karisma gelip loplanni saraya dogru ccvirdilcr. Burada onemle

lilmcsi gcrckcn tarihi bir hakikal vardir ki,

Konya

Mevlevileri arasmda...
istedi^i
ile

da

,bir ihanete

kurban

tigimiz

"

e p h e

s i" haric tutulursa,

her tarafta baa-

Bu

tavir.zaferi

muteakip "halife" olmak

devreye

aiddir.

nlimildafaalarla vatanimrzi koruyabilmis. olmamizdir.Yani, harb, Tiirk

Ordu'I&Ti'nnV yenilinesi
:

kiyafeti Eserimizin son sayfalannda "Libya"

ve hocalar arasmdaki "MefkQre hatirasi"

ilc

dcgil

miittcfiklerinin

daha evvel

silah bi-

resim gibL.O'nun uzerine de kendi

ibaresi yazili olduu

el

yazisi

ile

rakmasi scbebiyic sona ermiti. Ordulanmizm goslerdikleri insanustu

malumdur. Acaba bu "mefkure"

"laiklik"

su nahud
3-

mi

idi?l...

Kazim KARABEKJR

istiklal

Harbimiz

Istanbul

1960 sh 21

32

SAR1KU MClCAHtDLIiR
kahramanhk vc
imkan olmadigi
fedakflrhklara
icin

33

KADlR MtSIROflLU

ragmen

liarbc Ick ba$irmza

devama
ki

mUtarckc

muannid vc hakikate saygisiz

tatbikati gttstcrcn bir misaldir.

Ne

istenmisri.

0,

nc baskalari vc nc dc bu satirlarm

naciz. muharriri, Tiirk Kurtulus,

Sa-

Gcrccklcn Bulgarlar, heniiz harb devarri ctmcklo iken 28

Eyliil

vas/nin gcrcck vechesi iizerinc rcsmen cckilinis bulunan

ortiiyii kal-

1918 dc mullcliklcrlc
kilmisjcrdi.

bir

miitarekename imzalayarak ccphc disjna cc-

kuvvcllcri
MillcL'i

Bu durumda Osmanli Ordulan'nm, Alman vc Avusturya ile irlibali kesilmi$ti. 8 Ekim 1918 dc hiikumct cckilcrck
lttihatci lidcrlcr

dirmaga muktcdir

dcgildir. Kanunlar,

bu

giin icin

boyle bir cye asla

imkan vermemektcdir. Fakat biz kimscyi

cevaz hududlarinm azamisi icindc bu

tahkir

ctmeden ve kanunlann

harbc sokmus, olan

basjanrun carcsinc bakma-

ortiiyii

aralamaya calrarak bircok

ga koyulmulardi. Sadrazamliga gclirilcn Tevfik Paa, kabine kurmaga muvaffak olamacli. Daha sonra 14 Ekim 1918 de "F 11-1 s t i n
z
i

miiphem nokUinin okuyuculanmiz larafindan anlasjlmasim temin edecck ipuclan vcrcccgiz. Bu ipuclan Tiirk Kurtulii Savai'nin vcO'nu
kiben
girisjlmis,
ta-

He

"
i

dttnuii

Adana'nm "B
bu
tchlikcli

a h c c

Kasabas
biiyiik fakat

i"ndan

bulunan inkilap hamlclcrinin anlailabilmcsi

icin bircr

M.Kemal'in Saray'a
Paa kabinesi dc

cckligi tclgrafla tcklif cttigi csjia'sla kurulan izzet

nircngi noktalandir.

Bunlann miimkiin oldugu kadar bclirtilmcsini,

mii-

ilc

miilarckenamcyi imzalamaya mccen

talih-

ccrred hakikate sevgi bakimindan oldugu kadar, yarmki Tiirkiye'nin

bur olmusui. Tahtui, Osmanogullari ailcsinin en

sizlcrindcn bin oiurmakia
idi.

cmin

bir islikametc tcvcihi icin

dc son dcrccc liizumlu saymaktayiz.

Sultan Vahideddin.

cscrdc maksadimiz Tiirk Kurtulus. Sayai'nin larihini yazmak dcgildir. Bu yiizden biitiin vak'alan tefcrruatiylc naklctmcge girismcy-

KanaaLimizcc Tiirk Kurtulus, SavasYitin boyle nirengi noktalan-

Bu

nm
yiik

bainda Sultan Vahideddin'in durumu

"

gclir.

Hala mcktep kitap-

cccgiz.

Ucbucuk yd

siircn

vc lopyckun bir millctin miicadclcsi olan numarali

faktOrll, dinin

lannda

Va

a n

s a

an

bir

c a k
1

(!)"

olarak anlatdan bu biij

"Kurtulus,

Sava

i"nin bir

vc bu

faktorii

Osmanli

sultaninin, "S c v r

S u

c s

i" teklifi

alimnca

harckctc geciren ba$i sankli kahraman din adamlarinm muessir vc mustcsna rollerini bclirimcklc ikiifa edecegiz. Fakat bu miicadele, yapicilanna sagladigi itibarla, sonralan ictimai hayatimizda meydana gcpek tirilcn dcgisjkliklcr i^in adeta bir scrmayc olarak kullanildigindan

buna

kari ilk tcdbirlcri du$iiniip planlayan,

bunun

icin

M.Kemal Pa-

a'yi fcvkalade selahiyctlcrlc donatip

Anadolu'ya g5ndcrcn hadiselcr

ne miinccr olunca ortaya cikan

geliserck

"Tiirk

Yunan H a r b i"
icin

Tiirk Kurtulus, Savai'nin tcmclinc boylccc ilk harci koymus, bulunan,

cok hakikatlcr

laklik icabi dcgitirilmi

vcya saklanmisUr.

baanya ulaabilmcsi
ne sagladigi
biitiin
iic

dc

"

i 1

l"

ve

"

S a 1 ta n a

t"in kendisi-

Bu iclimat dcgiikliklcrin yerlcsjp oturmasim temin icin hakikate kiyilmis, vc Kurtulu Savainin gcrcck yuzunu 5rtcn al, aradan elli yildan fazla bir zaman gecmis, olmasma ragmen hala bir tiirlii kaldm"lamamiur.

sclahiyct ve
siircn
ki;

imkanlan kullanarak tcpesindeki

igal

kuvvetlerinin

yd

baskdanna gogiis gercn

biiyiik bir vatanse-

ver oldugunu ne yazik

Turk cocuklarina sOylcyip rjgretmekten hala

okutmayi miibah sayiyoruz. Rcjimin heniiz

kadar

ki;

kurtulutan sonra mcmlekctin mukadderatina

gibi

korkuyor ve yalan

tarih

hakim
silah

olanlar,

Kftzim Karabekir Paa

bile,

menkup olan

bir

cok

oturmamis, bulundugu yenilik zamanlannda bu tutum ho goriilebilse

4-

arkadasmin

bu mevzudaki nesriyat ve bcyanlanna taham-

mul edememisterdir. O'nun, istiklal Harbimiz isimli degerli eserinin lardaki iptidai (muhtailk defa gun yiiziine cikmasi demck olan 1930
toplanhp yakilmi, cok sonra ve asd huviyetiyle ortaya konan yeni tab'i hakkmda da toplanma karan vcrilmis olmasi, bu yondesar) tab'i

Mezkur eserin on seneye yakin

bir

miiddetle

devam eden
ile
-

bir
bi-

muhakeme

safahatindan sonra nasil getin

bir

miicadele

serbest

raklinlabildigini

dgrenmek
-

igin

bakiniz:
.

Tahsln

DEMIRY

istiklal

Har-

bimizln Mudafaasi

istanbul, 1969.

34
SARIKIi MOCAHtDLER
dahi buglinc kaclar
35

dcvam cdip gclmcsini

izah elmeye

imkan olmadigi

meydandadir.
bir

O dcreccdc ki;

aradan buhca zaman gectikten ve ortaya

yigm vcsika

ciktiktan sonra her nasilsa Sultan

Vahideddin hak-

kinda nispclcn miispcl bir ifadc kullanan "Tiirk Ansiklopedisi"ne kari

yaylim atcsjnc gccilmi$tir. Gcrcckicn mezkur ansiklopedisinin

"Fe-

rid Paa" maddesinde Sultan Vahideddin'e "zcki vc namuslu" den-

mesine sinirlcncn

bir

devrimbaz

resmen ncredilcn bOyle

bir ansiklo-

pedide bu ifadenin
"bclgclcr" diyc

nasil

ycr alabildiginc bir hayli hayiflandiktan sonra

ickrarliyor; Bunlar;
vs....dir.

malum vcsikalan

M. Kemal ve

arkadasjan icin

malum idam

kararlan, fetvalar

TALiHSIZ BIR PADISAH

ileri

Bir baka solcu yazar da

ccklcrin ortaya cikmasina kari

Sultan Vahideddin

etrafmdaki gcrgidiyor

duydugu Ofkcde o kadar

"BUBIRFELAKETL."
Sultan Vahideddin 25 Ramazan 1336 (4
ta cikmistir.

ki; Suudi Arabistan'dan Amcrika'ya kadar tczvirine had hudud tanimi-

yor.

Halbuki, mantigmi bu dcrccc zorlayacagi yerdc, biraz ciddt aragliliinc

tirmaya ytinclse bclki

cikip da,

duruma diismckten
tarih, biraz

kurtulabilirdi. Biri

Tcmmuz

1918) de tahkalmiti.

bu yazarciklara biraz

da hakikat sevgisi dcrsi ver-

zaman harbin biunesinc sadecc birkac ay

Bu

se acaba faydasi olur

mu? Nc

dersiniz!...

durumda O'nu ugranilan felakctlcrdcn mcs'ul tutmaga mantiken imkan

yoktur. Devrin her
tiirlii

musibctinden, devlct idaresini bir maccra he-

Bu
bir
i

vesile

ile

"Hilafct" gibi dini bir milesscscnin roliiniin belirtil-

vesiyle yufuten tttihatcilar mes'uldurler.

Bunlann her

biri, biiyiik

ve

mesini de

mevzuumuz bakimindan
durumunu belirtmeyi

liizumlu saymaktayiz.

Bu da

bfjyle

azamedi Turk Imparatorlugu'nu batirdiktan sonra, uzak

gitmek
suretiyle, hayat
ise,

bir ulkeye ka-

dim miiessesenin

iktidanni clinde tutanahsm, Turk Kurtulus, Sava-

carak orada kendilerinin eski silahlan olan komiteci usullerine kurban

karisindaki

icap

ettirir.

Ancak yakm

tarihimizi
ileri-

ve maccralarini tamamlamisjardir. Sultan Va-

en

calib-i dikkat

vc ibrcUi noktalariylc alakadar eden bu meseleyi

i?in,

hideddin

kendinden evvel devlct dizginlcrini baskin suretiyle ele

de miistakil olarak ele almayi dutindiigiimuz

ve
sirf asil

burada hulasa olarak

gecirmis, bulunan
katilmis, degildir.

bu giiruhun mes'uliyeti gcrcktiren

Vak'alarm kisa vc mantiki
tahlili

hie bir yanhina

mevzuumuzla alakah

husu'slan kaydetmekle iktifa edecegiz.

bunu

riyazt bir

kat'iyyelle ortaya koyar.

5- Bak:

Saml

deddin

Milliyet

Turk Ansiklopedisi ve Sultan VahiGazetesi 9 Haziran 1 960 tarihli nusha.

N.
-

6ZERDlM

Tahta
birlikte

ciktigi gun,

"

Btat

Me

as

m i"

icin

maiyet erkam

ile

6- Bak: ilhan

SELQUK -

Diinki)

Peyam-i Sabahtan Bugunkii

tarihli

Pe-.

"Topkapi Saray
ilk

i"na-gilmisti.

O esnada clli sekiz yaBu

yiizden sarayin ka-

yam-i Sabahlara

Cumhuriyet Gazetesi 15 Aralik 1968

makalesi.

nusha ve
ile

inda ve romatizmadan muzdarip bulunuyordu.

pi^indan

ayni yazann, ayni gazetede 15 Aralik 1965'de yayinlanan

dettlncileff ittifak Halindedir" isimli

"AP

Vah-

adimim

atmiti ki; mfiiyct crkanindan bastonunu istedi.

Etrafta telash kosumalar oldu. Gttguslcri

panluh yavcr sirmalan

ile

36

SARIKU MOCAHlDIJiR
suslii paalar,

37

KADtR MISIROflLU

acz vc tcla$ iginde bastonun

vcrdilcr.

"CengclkBy ii"ndc
is-

bazilan da kundakla iken tilduriilmijslcrdirL.O kadar

ki; lahla

oturan-

unutulmu oldugunu haber

tirapla yuriimektc

Mflzmin romatizmamn verdigi

lann bile bai musibcttcn ckscriya kurtulamarmsUr. Sirasi gclmisken u hususii da bclirtclim
ki; "

gayel

giicliik
7

cckcn padiah "bu bir felaket

padiah sifaliylc

(!)" di-

c v

v c

ka

d e

k a

"

oylc

ycrck yoluna dcvain

clti.

Bu O'nun

"To.pkapi
Oylc

ulu orla tenkid cdildigi gibi bu ailcnin bir kusunracgil, bilakis millet
icin

S a

r a yi"na adimini attiktan sonra stiylcdigi ilk sta olmutur.

katlamlmis

biiyiik

fcdakarhklarindan

biridir. Insanlik icabi

ortaya

tavsifidir. Fakal Cibir s5z ki; adcta, dcvrinin en yakis,an bir ifadcylc

cikmasi miimkiin olan taht ihiiraslan sebebiyle millet fcrdlcrinin ikiye

aynlmalari vc birbirlcrinc silah cckmclcri ancak vc miimkiin mcrlcbe

han Uirihinin en
yilhk sallanat

biiyiik

imparalorlugunun tahlina oluran,

altiyiiz elli

hancdanmm mensubu vc

andan

ilibarcn

dc hukumdari

bu yolla Onlenebilmistir. Bu yuzden bizim tarihimizde baka

dc oldugu gibi yaygin ve dcrin
ic harplcr gttriilmcmitir.

milletler-

Olan bir ahsin,

bu badiscclc bir kusur payi

olabilir

miydi? Elbetle bas-

Egcr bOyle

tonunu kendisi dUltallp haurlayacak dcgildi. Bundan; azamelli tahlinm ctrafinda, Dolmabahcc Sarayi'ndan vatan topraklanna kadar dcrccc dcrccc halkalanan
"

bir taht kavgasi zuhur cdip dc, millet ikiye bOluncrck birbirlcrinc silah

cekmis

olsalardi, ihtimal cvlat vc kardc katli

ccvazma

istinaden 5ldii-

a k a

a flan bagkasi mcs'ul olabilir

rulmu bulunan schzadclcrin adedini milyon kcrc asan

olebilirdi.

masum

insan

mi? Bu
'

vak'anin bir kusur olarak

biitiin

bu alakalilara nispcti miimkUnbir cref tcmsilciligidir.

diir,

fakat padiaha asla. O'nun

durumu sadece

icabi ve Hcrseyi hazir bulur vc sirf dcvlcti tcmsil cder. Padi^ahhgin i s c"dir h d i a bu baslon hadisesi oylc bir "t p

Muhakkak

ki;

her kaidc gibi bunun da sui istimal cdilmis olmasi

biiyiik

miimkundur. Fakat yinc dc muhlcmcl

mesi bakimindan scrlcrin

ve dcrin ihtilaflan Onle-

manasi budur.
ki;

tte

Sultan Vahideddin'i vc O'nun cirafindakilcri anlayip tanimaya

en chveni

oldugu gibi Osmanogullan

cckmclcrinden ba"

son dcrcce yarar.

Yavuz devrinde

Oylc bir ihmal, ihtimal ki bircok

bclki bOylc bir unutkanlik zaten
ilk

ailesinin millet yerine fcdakarhgi kendi sinclcrine

ka

bir

mana
1
1

ifade etmcz.
i

Bu

itibarla,

bu kaideden olsa olsa

kcllcyc mal olabilirdi.

Bu yuzden de

Osm

ortaya cikmazdi. Sultan Valiideddin, daima bu

Mat merasiminde

n ogu

ailesi"

miistcki olabilir. Halbuki onlar bugiine ka-

aradan bastonunu unutmus olan "etraf'in kurbani olmutur. Fakat sonra gectikten muddct bir gibi uzun yd yctmi altmis, aagi yukari ve hatir Rejimlerin miydi? olmali kalmis da gcrcekler bbylesine gizli zaman isjn bile bu icabi icin sahislarin harcanabilecegini kabul etsck

dar her fedakarhgi din vc vatan icin sercf telakki ederek, hie bir
sikayette bulunmamislardir.

BOyle oldugu haldc biz

bir taraftan onla-

kotiilerken, bir taraftan

da millctc gclccek

zarari bertaraf

etmek

icin

aile olarak katlandiklan

bu fcdakarhgi sanki onlari miidafaa etmek

gibi aleyhlcrine

maksaduu taiyormusuz
sevk eden

kullanmak gibi

iki katli bir

ve zemin bakimindan bir sinin yok.mudur?

u Tarihi gercckleri s5ylc bir halirlayarak insaf ile duunelim; iclerinde cekmcmitir: nelcr yiizumiizden Osmanogullan ailesi bizim

haksizhk icinde bulunmaktayiz, Tabiatiyle bizi bu tarzda diiunmege

telkinler, ustahkla

kOrpc dimaglara zerkedilerek, milletimizgibi devasi

de

tarih uur

ve mirasindan

kopma

pek

giic bir illetin

zuhu-

normal
dir.

bir ccel ile vefat cdcbilenleri

parmakla sayilabilecek kadar az-

runa amil olmutur.

Bu

evlat ve karde katlinin hakiki

mana ve ehemve devlet

Bir kismi

"Hikmct-i' H

u k u
ile

"in garip bir cilvesine

miyetini sokak adami haline gelen bugiinun

yan miinevveri anhyamaz

tarih

kurban gidcrek nizamulalcm endisesi

hayatlannin baharmda, hatta

ve anhyamamaktadir. Cunkii onun sakat

teiakkisil)una manidir.

goniii

7- Ali

Fuad TOKGELDi

Gorup

littiklerirn -

Ankara

1 9,5.1,

sh.

138

Su

bir gercektir ki, biiyiik Tiirk Milleti'nin tarihi devamhliginin

38

SAR1KLI MOCAHlDLHR

39

KADlRMKIROfiMJ
bu
aile g5slcrmilir.

tcmini igin

hcmcn daima en
ki:

biiyiik fcdakarliklan

fak etmcktcdirler. Sultan Vahideddin'in baskatipliginde bulunmus ve

hatirali

Vc ne
lar'm

hazindir

kcndilerinc kusur olarak

izftfe cclilcn

onlann misilsiz
rejim

fazilctlcrini gttslcrmcktcdir.

hcmcn her ey Bunlardan biri de, Onicin

da yan rcsmt

bir miicsscse olan

Tarih

Kurumu

larafmdan

basunlmi olan Ali Fuad Tiirkgeldi, O'nu,

mitir. Ali

larih ttnUnde beraat etur-

ve

pok

kavgalanni

tinlemck

ckscriya

yabanci

Fuad

Tiirkgeldi'nin miiahedcye istinad cden "Goriip

ailclcrdcn kiz almalan, ycrli ailclcrc sadece kiz vermi olmalaridir.

Iittiklerim" isimli kitabinda Sultan Vahideddin'in gergek hiiviyeti-

Ostclik dc taht iizcrindc iddiaya

ncvi kuvvct vc lavir

bir kac kiz

mcdar olabilccck bir maddi vc maka/.annialanni Onlcmck icin ayni aileye iist iistc
ctmisjcrdir. Ihiimal ki,

ne aid beyanlar ccrh cdilmcdikce hala O'nu hain ve korkak

larla tavsif

gibi sifat-

ctmck ilmi

diiiinceyc de,

cdep ve insanliga da aykindir.

ile

vcrmcmcyc dc son dcrccc dikkat

Kavalali

bu
Ali

tcdbir olmasaydi tarihimizdc

Mehmet AH

Paa'nin pck

Fuad
vc

Tiirkgeldi

O'nu Sultan Read

karila$tinrken u
ise, bilakis

90k cmsali bulunacak vc dcvlctcok daha cvvcl parcalanip dagilacakti.

calibi dikkat bilgiyi vcrmektcdir. "...Sultan

Vahideddin

cin fikirli
9

seriulintikal olup yanina girincc

ruhundaki inbisat ve

in-

Bu

ailcnin durunuinu en realist bir ckildc Sultan

liirliisii

Vahideddin
sarhou

kibazi gtizlcrindcn hisscder vc bugiin sizin caninizm bir sikintisi var

derdi."

ifadc clmiijlir. "Bizim hancdanimi/.dan her

gclmi^lir;

Bircok kcrclcr Dahiliyc Nazirhgin'da bulunmu olan A. Re-

gclmi$lir; zalimi gclmitir, dclisi gclmi^iir; aptali gelmilir; fakat din-

id Rey'in hatiratinda

da ayni $ckilde O'nun zcka vc dirayctinc ehascri,

gclmcmisUr. Icimizdccn miibalaLsizi olan Sultan Abdiilaziz bile "son nefesinde Kur'an'a sanlarak Oylc tcslim-i ruh cunitir. Kani ile miilcmma olan Mushaf-i crifi Yildiz Kiituphancsindc siz de gOzleri8 " Ustclik, Sultan Aziz mcrhum da din bakimindan nizlc gttrdiiniiz.
sizi

det cdilmektedir: "Tab'an oldukga zcki, fakat fazia mutcenni ve muteredditti.

Diycbilirim ki zihni idrak vc iniikaldc

10

karar ve hareketle

bati idi."

Ali

Fuad

Tiirkgeldi gibi

hem Sultan
ce$itli

Res,ad'in ve
Liitfii

hem de
Simavi

Sultan Vahideddin'in basjcatipligindc bulunmus, olan

en miibalatsizi degil, bilakis en dindarlanndandir. Sultan Aziz, merhumun muanz ve hasimlan, Sultan Vahideddin'in hasimlannin yani Kcmalistlcr'in bir ncvi miibc^irleriydilcr. BOylc oldugu haldc O'nun da bir takun kasdi telkin vc propagandalann tcsir ccmbcri disjna cikamadigi

Bey

de,

O'nun dirayet ve zckasina dair

Ismail

5rnekler vermektedir.

Degerli tarihei

Hami Dani$mcnd,

Sultan Vahideddin'in
Liitfi

ehzadeligi zamaninda Almanya'ya yapugi seyahat dolayisiyla

Simavi Bey'den u
Liitfi

bilgiyi naklctmektcdir:

"Bu seyahat hakkinda

bir

bu bcyani

ile

anlasdmaktadir.

Ama ncysebahsi dcgiurmcyclim.

Bey

Sadaret

Makami'na

gOndcrdigi

raporda

da

Bizim climizden en 50k cza ve ccfa ccken ve haksiz ithamlara ugratilan Osmanogullann'dan biri de Sultan Vahideddin'dir. O'nun devrinc aid bircok vak'alann canli ahidlcri heniiz aramizda mevcud
bulunmaktadir. Buna ragmen O'nun hakkinda hakikali tcrs cevirmek surcliylc korkakhklan, vaUm saticiligina kadar uydurulmadik yalanlar,

Miisjiruhileyh Hazretleri'nin Viyana'ya

Devlet ve Millet'in "an-u scrcf

vuku bulan memuriyetlerinde ve haysiyetini i'la buyurduklanni ve

kendileriyle temasta bulunanlara kiymctli bir hatira biraktiklanm ar-

zetmeyi bir vecibe-i vicdaniyye addcltiginden bahsetmektedir. lte.bu

"vicdani" te'minattan dolayi
,

Liitfi

Simavi Bey,

Istanbul'a geldigrzabiltiln

yapilmadik

iftiralar

birakilmamiur.

Bu

gorgu ahidlerinden pek cogu

man

Dahiliye Nazin Talat Bey,

vardir.

kendisine: Size

memleketin

sukuiu tercih cderck rejim endisesi ile konusmamis. ve yazmami ise ithamlarm de; konuup yazanlar, O'nun vatanseverligi ve hakkmdaki

emniyet ve itimadi

Bu

saurian bakasi yazmi olsaydi inan-

mazdim. Demek

ki

Vahideddin Efendi

tahminimiz gibi degihni!

hususlannda birlcsmektedirler. Ancak uzaktan ve yeni rejimin miidafaasmi iizerine almis, bulunan bazi kalemler O'na hiicum etyersizligi

diye, Ittihatcilann
9- Ali

onu

kendileri gibi dirayetsiz ve zekasiz bir sey zan-

m ckte,

fakat gergege saygih halirat sahipleri, biiyukliigu iizerinde

itti-

Fuad TURKGELDi
Resjt

10-

Ahmed

REY

(H.

a.g.e. sh. 274 Nazim) GordOUarim

Yaptiklarim

8- All

Fuad TORKGELDI

a.g.e. sh.

278

,.

.,.

L'\.

!'i

~>

istanbul

1945, sh.

256-.

........

40
SARIK.U MOCAIllDLHR
41

nctmis, olduklanni iliraf etmilir.

Gene

Liitfi i*ey

.Veliahd Vahided-

din Efendi'nin Almanya scyahalindcn bahsedcrken

"

Musarunilcyh Hazrctlcri'nin mcflur okluklan nezaket, akl-u

ilekendikiyasetvc cvsaf-i bcrgiizTdciscJmparalorHazrcllcri'ndcnbcd demigtir," olunmugtiir fcvkaladc takdir bulunanlarca lcriylc tcmasta

Dcvrinc aid kusurlann hemen hepsi ctrafma

ciraf icindc en mcs'ul vc hatali olanlardan
biri

aiddir, dcmiglik.

Bu

Damad

Ferid'lir.

Gcr-

ccktcn gayct

bilgili

vc kuvvctli

bir gahsiyete sahip olan

Damad

Ferid

Paga

kal'iyycn hain olmamakla beraber burada izahi imkansiz olan

cegitli sebeplerle

cok

hatali bir siyasct utkip ctmitir.

devrin pek
tahlil

buhranh olan

gartlarinin gclirdigi gagkinlik

ve mccburiyctlerin

vc mlliiakagasina bu cscrdc imkan yoktur.

Ancak

$u kadanni bclirt-

mcklc

iktifa

cdelim

ki,

Sultan Vahideddin'in O'nu birkac kcre arka

baskisini

arkaya sadra/amliga gclirmig olmasini ulu orla tenkid cdcnler, tstenbul'da hergeye

hakim olan

iggal kuvvctlcrinin

unutmakia

vcya bilmcmczliktcn gclmcktcdirlcr.

AH

Fuad Tiirkgeldi bu noktayi

Damad da aydinlatacak bir vesika vcrmcktcdir. O'nun sdizadcliginde "Diinyada Uc icin u bcyanda bulundugunu biklinncktcdir:
Ferid

mclun

Bunlar sacayagidir; Biri bizim hcmirc, biri zevci olan 12 Hakkmda boyle bir kiymet hiikFerid Paga, digcri dc oglu Siimi"
vardir.

munc sahip bulundugu

11-ismail Hami
-Istanbul 1961, Cild 12 - AN Fuad
IV,

bir insani birkac

-

kerc Sadrazamhk Makamin^a

DANISMEND
Sh. 441
-

Izahli

Osmanli

Tarihi Kronolojisi

olan All

273 Namuslu bir adam bu beyanin Sami Bey ve annesi hakkmda dogru olmasina imkan yoktur. Zira Sultan VahidedMedin merhumun gurbette olene kadar beraber bulundugu kizkardesj bajliligi burada ve yakinhk Beyle Sami oglu O'nun ve dina Sultan

TURKGELDi Fuad TURKGELDi nin

'

a.g.e. sh.

naklettigi

S.

M.

I.

le

SuJtan

MEHMED

VI

izahi

imkansiz

bir tafsilati gerektirir.

Sultanzade Sami Bey'in de Sultan Vahideddin gibi edid bir "Itolan bu tihad^i dumam" olmasindan dogmu bulunmasi muhtemel Fuad Bey Esasen Ali gerekir. tamiki ve tahlil uzun sozun ayrica uzun agikkayna^mi rivayetin diye.rek nazaran" isittiCjine Bey"den "Refjk de
lamaktadir.

Talihsiz bir padisah

SULTAN VAHiDEDDlN

II

42

SARIKLIMOCAHlDLBR

43

getirmi olmasi clbctte sebepsiz dcgildir.

Ozaman

hukumet,

igal

Hiikumeti bu duruma kuvvctlcri clinclc bir ncvi kukla durumundaydi. dc Damad Ferid Pasa idi. gctircn dc nc Sultan Vahldeddin, halla nc

vc politikacilann iistadlan Bugiin kabahati bunlara yikan kalemr3r

Damad Ferid'i bilhassa Ingiolan hlihalcilardi. Sultan Vahldeddin, Bircok kcreler O'nu bu makamlizlcrin zoruyla isbasinda tutmustur.
dan uzaklasiifmissa da
igftl

kuwctlcrinin icban

ile

yeniden tayine

mccbur

kalmistor.

Damad

Ferid Pasa da her nasilsa tngilizlerc inan-

ml, onlann asil maksadlarmin

"Ankara Hiikumeti'ni
"

degil, "Istan-

yikilmasim it ft fe t"in bul Hiikftmeti'ni suclu duruma sokarak H Hukumet merkezi tcmincimck oldugunu anlamakia cok gee kalmistir.
igftl

edilmis. vc clinden her ItlrlU sclahiyct

ve iktidan

fiilcn

ahnmis

Ferid Pasa'yi sadrazambulunan bir hUkftmdar, bftyle bir ccbir alunda dolayi kinariamaz. Ustclik, O, Damad Fe-

hga

getirmis.

bulunmaktan

icraaUna icabinda kari cikrid Pafja riyasetindeki hilkumct'in bircok

mak

surctiyle ahsiyct

vc vatanscvcrligini

mumkun

oldugu kadar

gostcrmckien de gcri

Muahcdcname

kalmamisur. Bu davranisjann basmda "Scvr Projcs i"nin tasdik makaminda imza edilme-

sine kar$i gosterdigi direnmc gclir.

olan bu hareket, Bugiine kadar iizcrindc durulup hakki verilmemi?

,

6zencbczcnemcydanagetirilen'
f
i"

Scvr Sulh MuahedeTekli

r
j

'nin

kuvveden
13

fiile

cikmasim onlcmis, ve onu "P

e" halinde bi-

rakmisUr.
kiyc'nin

Bu muahedenamenin lek basma bir tarafini tckil eden Tiirdiger devletler suretle tasdiklcn imtina ctmesi sebebiyle

bu

de

bunun

gini miilahaza

ifade etmeyecetek tarafh olarak, imzalanmis olsa bile bir hiikum ederck tasdik etmemislcrdir. Bu yiizden Yunanistan,

devlet olarak yapayalmz Sevr Muahedenamesini tasdik eden yegane getirilemiyen SevrMuahaline kalmistir. Hukuken mulebcr birvesika

etmisUr. Memlehedenamesini bOylece Sultan Vahldeddin bertaraf degil, "Mondros ketimizin isgaliise ",Sevr Projesi"ne gore

Namuskarane beyanlanyla Sultan Vahldedden'i

beraet ettiren en yakin musahid

tarih

sahnesinde

13 - Prof . Dr. Charles sh. 399 tanbul 1950, C.

I.

GROZAT

Devletler

Umumi Hukuku /Is-

Mabeyn Baskatlbl
!

ALi

FUAD BASGELDi
1

I'

44

45

SARIKU MOCAHlDLER
de meydan

KADlR MISIROdLU
vcrmcyecck bir sfirclte oriaya konmustor: "Zat-i ahanenin bu muahcdeyi Sadrazamm ibramina ragmen tasdikten suret-i kat'iyede ictinap ettigi giipheden bcridir."
tin

maddesine isunaden vuku bulmu.?dcvam eden Utfih tahrifkarligi, O'nun bu vatantur. GunUmuze kadar Ustclik musahedelerine istinaden koscvcr harckctini unutturttiugiur. dcvri kotiilcmck maksad.ndan nusan vc ya/.an birkac kii hilalina, o hukiimctlcrinin veballenm dc harekct eden kalemgOrlet Damad Ferid

MUtarckcnamcs i"nin ycdinci

M Mcmlcke-

en

secjkin

simalarmin kalildigi bir

bile

isliari loplanti

olan "Saltanat

urasi"nda

bu muahedenin sadece
cdilmcsinc

bir

tek

muhaljfe mukabil

O'na yuklcyc gelmilerdh\

Nc

gariptir ki; .vaiamn igaline gayct tchh-

teskil cdcn " Mondros"u imzakcii ycdinci maddesi hukukl mesned kondurmayip kendisini hyanlardan mcsclfi Rauf Hey (Orbay) c toz igallere esas olmayan Baswkillige kadar yUkscltmis, olanlar, bu

bu dc hukumclin israrma ragmen, tasdiktcn imtina etmesi hi9 mi takdire deger bir harekct ve hizmct degildir? Buna

topyckun

kabul

ragmen,

Sultan

Vahideddin'in

muahedcnameyi

iistclik

ragmen yeni

rcjimi ycrlcsurmck vazifesini iizcrine alanlar, bilcrck vetalirifle

Scvr'i

iistclik

tasdik cuticmck icin dircncn

Sultan Vahideddin'i

ya bilmcycrck gcrccklcri

tcrsyUz edip

onu

koiiilcmcktcdirler.

Asil fclakcic scbcp olan miitahain ilan etmekten gcri kalmam.sjardir. hi? bir fiili notice vermchalde rckenamcyi im/a cdcni sojlamadiklanhiyaneline hukelmeyenin dc tasdik

Vak'alar hakikaten vahim ve lstirap vcricidir. Fakat Sultan Vahided-

din

vatansever bir insan olarak daima yapilabilccek olani yapmaktan

ycn

bir

muahcde

projcsini,

hem

gcri kalmamisur.

mcylemcleri ne Olcude
bir misaldir.
Sirasi

hissl

vc kasdl hareket

ctiiklerini gostcrcn tipik

Daha

tahta ciktigi giin,

i

Eba
1

Eyyiib-el Ensari Hazretlerinin Tiir-

gclmiskcn unu da bclirtmek

istcriz ki,

"

S c v r"den dolayi

pek oyle sanildigi kadar hakh Ferid Pasa ve hiikQmctinin dc ittiharm ve gelgcc siyasctin hususi maksadlar bir tenkid degildir. Bu mev/.uda hUkumleri vc tclkinlerinden azade kahislcr uzerine kurulmus. kiymet
larak duiinursck goriiriiz ki,

k u a n m a m c r a s i m i " nde mcrasimin vekar ve icabini unutarak hungiir hiingur aghyordu. Va-' tan hududlarindan gclcn maglubiyct habcrlcrinin dcrin istirabi ile kivbesinde yapilan an'anevi "k
1

ranarak "Bu giinlcr icin mi kihc kusaniyoruz?" diyordu. Devrin bai goklerde, din adami eyh Siinusi Hazretleri tarafmdan yapilan bir

bu

kotii sulh projesi istiklal

ki,

savasma

zaIta-

dua

ile

kendisine Hazret-i Omer'in Kilici takilirken 0, aglamaktan

man

kazandirarak imkan vermigtir. Soylc

saf
dii

Ingiliz,

Fransiz ve
bir

merasimi takibedemez
tavnn padisahhk

lyanlan

edcrek bizi

sirf

Yunan'dan ibaret

hasimla
ise, Itti-

Omer Pasa'nm, bu vekar ve mehabetine yakimiyacagi hususundaki

bir hale gelmis,

ve Yaver

ugrasmak

gibi bir

imkana

nail ctmistfr.

Sultan Vahideddin

hatci hiikumct erkaninin baski

ve

israrlarina

ragmen muhakkak

ki, iyi

O'nun
gildir.

niyazim kulagina fisildamasi suretiyle kendine gelebilmisti. Fakat saltanati muddetince aglamasi yalniz bu gune inhisar etmis, deIzmir'in

Sevr Muahcdcnamesi'ni tasvip etmebir diplomas! vesikasi olmiyan imkansiz bir delil zikredemekte israr ctmistir. Buna dair red ve cerhi ve Scvr Konferansi'na giden sulh lim O devrin Dahiliyc Nazirlanndan
yilinda Istanbul'da murahhaslanmr/dan Reid Rey Bey, 1945
hatira-

Yunan ordulan tarafmdan

igalinden sonra vatamn

selametini temin etmek iizerc liizumlu tcdbirlcri ittihaz icin

tin ileri gelenlerini

memleke-

"Yildiz Sarayi"na davct ctmiti. Saltanat urasi

adi verilen bu toplantida yaptigi kedcrli

konumadan sonra da hungiir

yayinlamisbr. lanni "Gordiiklcrim, Yapliklar.m" ismiyle

selahiyetli

Bu

kitaptaen

hungur aglami ve ancak son

girmesi sureti
ile

halife

Abdiilmecid Efendi'nin koluna

bir

mUslhid

sifatiyla

Sultan

Vahideddin'in

Sevr

salondan gucliikle cikabilmiti.

"

Bu

hadise Ali

Fuad

Muahedcsini imza ctmcmck sahifesinde bu busus.hic misdr. Adi gecen escrin 299 ncu
icin

hukumetc ragmen direndigi

belirul;

Tiirkgeldi'nin hatiratinda Oylc anlatilmaktadir:

Yunanhlarm

izmir'i

bir tefeddu.

14

A. Reid

Rey

a.g.e. sh.

299

Hi

46
igal

KADlR MISlROtf LU

47

ve Anadolu i9erisine tecavUze ibtidar etmcleri ttzerine Zat-i teati-i efkar vc itlihaz-i karar cdilmek iizere Sarayda bir Suray-i Saltariat akdini

Sahane ahval hakkmda

irade ctmisti. Heyct 26

Mayis

1336 tarihinde Yildiz Saraymm

CO (0

list

kat.ndaki biiyiik salonda igtima ct-

C
CO

U. Ictimadan evvel hcy'ci-i viikela,

c
CO

x>

c 3
0)

mislardi. Bazi

Sarayda Viikela odasmda loplanhanimlann ezciimlc Halide Edip Hanim'm ictimada

c
CO

i Q.
.*:

c
"2
n>
>C3>

E
j
CD

bulunacagini haber almi; olduklanndan bunun ccvaz ve adcm-i cevazi hakkmda beyinlcrindc miinakaat ccreyan eyledi. Mcclis-i vukelaya memur, Resid Akif Pasa, kadinlann mcclise iiiraklannm adem-i cc,

vazindan bahsetmckte, Ciiriiksulu

CO

T3

mekie

idi.

Paga bunda beis gOrmcNihayet kadinlann gclmiyccegi anlasilmca mlinakasaya ni-

Mahmud

s
.
-i

>

v v

'E :>
'

C
CO
C/ -*:

hayct verildi. Hiinkar, rcfakatindc Vcliahd Abdiilmecid Efendi 61dugu halde bizzat hazir olarak atidcki nutukla mcclisi kiiad eylemitir.
"Devlctin ducar oldugu vaziyct-i haziraya dair miisavere edilmek uzerc viikela, ayan vc mutehayyizan-i memlcketi davet ettim. Dcvlet-i

s y V) 3 5 j= c c 'c c
73
CO

"55
.

Osmaniyycmizin maruz kaldigi

tedabiri ittihaz eylemeleri

O 1
111

mii$kilat hakkmda acilen lazim gelen ve huzzar-i kiramin her birerlerinin layih-i

hatin olacak fikirlerini ve rc'y-u mUtalcalanm bcyan etmeleri itibariy-*

le

IE
CO

bu

ictirhai

> >
c
CO
*-

miiteyemmen ve mes'ud addediyorum. Bu

bais-i intibah

meclisi, ciim-

lemiz

hakkmda

ve hidayet buyurmasmi Cenab-i va'hib-Ul

ataya'dan niyaz ederim. Riyaseti, Sadr-i

XI

9zam Paa'ya havale

nutk-i

ettim."

3
</)

CO

3 E
CD

'ii

Ben meclis salonunda olmadigrnidan

miizakerat-i vakiayi bizzat istima

hUmayunu ve

edemeyip

'c T3

5.
<co

ertesi giinki gazetelerin

nesriyatmdan itula hasil eyledim.

ise

JZ

a I :D
[M

nutkun

iradini miiteakip

"Bu mebhasi dercden maksadim Hiinkann, meclisi terk ettigi sirada

0)

s> :Q Dl

CQ

zun

re'yiilayn gormiis oldugum bir halini tasvirdir: Musariinileyh meclisten cikarak Abdiilmecid Efendi de koltuguna girerek, orta kattaki daire-i hususiyyelerine avdet ctmek uzere melul ve mahbir halde servis

merdiveninden inerken,
15

iki

goziinden yas

akip "Kanlar gibi

aghyorumL" diyordu.
-

U.

>

.):>,!

'

*.

-CI

5-

AM Fuad TORKGELDi

a.g.e. sh. 21

48

KADIR MISIROfiLU

49

sarhciimOcahidlbr
yor ve bunun
icin

Muhakkak

ki

Sultan

Vahideddin
aglamakla

valanm

icine

diistagu

gah.yordu.

1(i

tzzet Paga'nin sadnazam, kendisinin

icin

fclakcllcr karsisinda sadccc boyle

iktila ctmis. dcgildir.

O,

de Harbiyc Nazin olmasini tcmin

deddin'in

harckclc geemfc bulunuyordu.

razi

"

icpcsindcki igal kuvvcllcri

kumandanlarmm lahakkiimlenne ragmen

elder, gelen

kendisini kuruirabilmcs. icin millctin igal vc islilalara karji birlesjp Anadolu'da nulll b.rkihcrscyi yapmijur, Bu giinc kadar,

tcmin eden kadronun bainda gdyarn hazirlayarak vaianm kurtuluunu hareketememureden insanin Sultan VazUken M. Kemal Paga'yi bu bak.m.ndan sttylenmiyordu. Bu da rcjim

icin Sultan VahiNuri Bey bize sarahatcn ifade etiigi gibi N.Fazil Kisakiirek Bey'e dc tckrarlamis. ve bu gcrcck, O'nun " Vahiduddin" adiyla yayinlanan eserinde u
giiciiik cckligini,

Bu durumda onu Anadolu'ya gitmcye

ctmck

yavcrlcrindcn

Ali

ycr almisnr:
"...Mustafa
at sonra

ekilde

hideddin oldugu pek

5

ya/.il.p

bir nokta iclakki edilmckie imdilik ac.klanmamas. gercken nazik

idi

Kemal Pasa'nm huzuruna kabul edilijindcn bir iki saBa ? yavcr Naci Paa (Naci Eldcniz) yavcrler odasina gcldi ve

yazilamidolayordu. Fakat bir UlrlU husust mcclislcrdc fisilU halinde gcrckse vc Biiyiik Millet Meclisi"ndc yordu: Halbuki gcrck "Birinci ctccrcyan hususta pek cok mUnakaalar "Er/.urum Kongrcsi"ndc bu ragmen M. Kemal Pasa da bu tarzda misti Oriadaki mcvsuk vaziyctc rejim.n bin yilhk bir idarl ve siyasi hareket etmigtir. QUnkU TUridye'de haiz sifatlanni "Halite" vc "Sultan" an'anclcrini kaldinp atmak icin hain gosterilmesi icab ctmcktc idi.

kac cscrlc, birkac dcgerli hadFakal son giinlcrdc yayinlanan bir dukoymus, bulunmaktadir. Esascn bu rat bu gercegi dc art.k ortaya kulaga insanlar larafindan kulaktan rum otcden bcri o devri yasamt

haykirdi: "Hunkar Mustafa Kemal Pasa'yi iknacdebildi!... Buhaykin? kclimesi kclimcsinc kulaklanmdadir. " Ikna " 18 labiri yerindedir."

Kemal Pasa'yi Anadolu'ya goncok ugratigini vc "israrla ikna edcbildigini" o zaman kabinedc bulunan Seyhiilislam Mustafa Sabri Efendi dc sarahatcn teyid ve ifade ctmektcdir. 19
dermck
icin

Sultan Vahideddin'in Mustafa

gcrektir ki bu "ikna edi" Milli Mucadele degil, "serv"in ishahini tcmin cdcbilccck bir takim protesto hareketleri icindi. Yunan'in tzmir'e cikartilmasi vc bundan dolayi bir "Mil"
igiri
li

Ancak unutmamak

Mucadele" ihtiyacimh dogmasi

gi/.li

bulunan Vahideddin'in

Kemal'e bu vazifc

vcrildiktcn son-

ra Percpalas'ta olan bir takim

evvelki oturiup yerlctirmck icin Tabiatiylc her rcjim, kendini Bi mcvkiindedir. kotiilcyip baurmak idarcyi usul vc kadro itibariyle vcya dogru rcjimin Zira cski ifrala gidilmcsi dc tabiidir.
iSte

pazarliklarin cseridir ki

bunun izah

edilecegi yer burasi dcgildir..

cok kcrc

yikmak yaiis yerlemi ahkanjiklanni

Vahideddin'in
lalihsi/.ligi

clbctic kolay dcgildir. Sultan

yi

"Saltanat" kakhnhp, ycrine

gcr bilincn ink.laplar

Turkiyede dc buradan dogmaktadir. Yoksa veya diolmasa kurulacak "Cumhuriyet"

kmise
ci-

Sultan Vahideddin bununla kalmamis "bu is. icin liizumlu parada sahst atlanni sa tarak" tcmin etmitir. Cok iyi bir binici olan Sul-

16

Kazim

KARABEKiR

Istiklal

Harbimiz

Istanbul 1960, sh.18

gcrccklctirilccck bulunmasaydi, hi?

Evkbtulcmek ihliyac.ni duymayacakti. kip da Sultan VahidcddhVi tamdigi vcliahdligi zamamndan ben vela unu belirtclim ki, aldaUp,gozlenm kuvvetlerini Kemal Pasa'ya itimad ctmck. vc igal

Vahideddin merhumun yaverliginde bulunmus olan Ali Nuri Bey (Sadrazam Tevfik Pasa'nm oglu) Mustafa Kemal'in bu sirada. Harbiye Nazin degil sadrazam olmak icin faaliyet gosterdigini soyliiyor.

17- Sultan

Bak: N. Fazil Kisakiirek

18- N.F.

Vahiduddin
a.g.e. sh.

Istanbul

1968 sh 154 ve

KISAKIIREK

eylemek suretiyle onu Anadoboyayacak sunl bir mcmuriycl ihdas Kemal Vahideddin gondermisUr. Uslelik M. lu'ya bizzat Sultan

154
-

19- Seyhiilislam Mustafa Sabri Efendi

Ahm

mm Rabbilalemiyn ve

Mevkuf-ul Akli vel

ilmi

ibadihil

Murseliyn

Pasa busirada Anadolu'ya gilmcyi

degil,

kabineye girmegi diiunu-

Kahire 1950 c.1 sh. 468

50
SARIK1.I

MOCAHtDLBR

KADIR MISIROtiLU

51

tan Vahidcddin, gayct kiymclli yan atlan beslerdi. Bu surclle elde 20 O'nu Mill! Miicacdilcn kirk bin alum M. Kemal Pasa'ya vcrcrck,
dclcnin

miz "Ferman-i Humayiin"u

nadgahini kavrarsiniz. Birakin
daki idam karanni da,
cl

cklcrscniz, kurlulu savasmin

ana

isti-

M. Kemal Pasa vc

arkadasjan hakkin-

basmda ma'ncn oldugu kadar madden dc

mcblagin normal
bir harcjrah

tcchiz etmistir.

Bu

altmdan isjeyen deslcgc bakin. Sultan Vahi-

kadar

biiyiik bir

vcya

miifetlisjik vazife-

dcddin

siylc alakali hcrhangi bir tahsisat Iclakki cdilmcsinc

dc imkan yoklur.
21

zahirdc Kuriulu Savai'njn alcyhinde gttzukmesc vc oyle harckct ctmcscydi, igal kuvvctlcri bunu kendisinc neye mal edcrlcrdi,

Ustclik halcn Fransa'da ikamct ctmcklc bulunan

ni"nin cok dcgcrli bir fcrdi:

"Osmanh Hancdabu mcblagin

Mahmud

evket Kfendi

miitcaddid yardimlarla "DOrtyttz bin alun"a yiikscldigini ifsa ctmi22 DOrtyllz bin akin lira nc dcmcklir duuniinijz... Ustclik bir baska tir.
dOrtyiiz bin lira mcs'clcsi

hesap edcbilir misiniz? Size bu hususUi Tiirkiyc'dc ilk olarak M. Kemal Paa'ya Sultan Vahideddin'in cmriyle vcrilcn bu paralardan birinc aid olup Mustafa Kemal larafindan tanzim ve imza cdilmig muvakkat bir makbuzu sunuyoruz:

daha

var.

Onu da M. Kemal Paa

bizzat

iti-

DAHiUYE NEZARETI
HUSUSI
Adct
1.000

raf cdiyor.

ma

Aydin Ccphcsinin ihtiyaci icin kullanilmak iizcre Cemiyeti"nin clindc bulunan paralardan dortyiiz bin lira" lalep
Hukumcti dc bu
istcgi

"Donanet-

mi, Istanbul

ycrinc gctirmisUr.

23

Bu kadar parayla
2021

nclcr olmaz.

Buna

bir

dc biraz ileride naklettigi-

Yalniz bin

liradir

- istaribul 1 956, sh. 86 Sevket Efendl, Sultan Abdulazlz Han'm evlatlarmdan Seyfeddin Efendi'nin oaiudur. Gurbette gecen istiraph hayatmda daima mill) duygularla mebu olarak Turkiye ve Tiirkler icin cirpinmi vatansever bir Osmanoglu'dur. Misir'da bulundugu siralarda

ATSIZ - Turk
-

Olkesi

Mahmud

Asayi-i dahiliyyedc gSrulecck lilzum tacrine sarf edilmck

ve

ba'dehu tcferruatlt hesap

rer bin lira-yi

ile tcbdil

olunmak

ilzere ibu

balada muhar-

Osmaninin Dahiliye Nczaret-i Celile'sinden ahndigini

miibeyyin makbuzdur.

oradaki Turk

talebelerine karsi sahip oldugu imkanlarla kiyaslanami-

Dokuzuncu Ordu

Kiiaati Miifettii

yacak derecede maddi ve manevi muzaheret gbsterdigl bu talebelerin ve sikintilaifadeleri ile sabittir. Bu muhterem ehzade cesjtli hastahk
birlikte Franra musab olan biricik evladi Nermln Sultan Efendi ile sa'da ikamet etmekte ve mill! asabiyeti yuzunden Fransiz tabiiyetini kabul etmedigi icin her turlu i ve sair imkanlardan mahrum bulundu nabarendigimize Qundan sikmti iginde yaamaktadir. Son gunlerde

Mirliva

Mustafa Kemal

zaran da evinde resim yapip satmak suretiyle ge calimaktadir ki, bu durumun Turk Milleti hesabtna ecnebilere karfi cidden yuz kizartici bir keyfiyet oldudjunu soylemeye hacet yoktur. (Bu
hayatini

idame

ettirme-

Anlasddigina gore hangi vekalctte ne kadar para varsa toplayip kendisinc vermilcrdir. Zira sagdan soldan baska makbuzlar da ortaya gikmaktadir. Bunlardan birini daha zikredelim: M. Kemal Paa

Anado-

lu'ya giderken kendisinc

tahsisat-i

makbuz mukabili
Bey sonradan

olarak Dahiliye Nezareti,

degerli

ehzademiz ne yazik

ki,

aziz vatanina

1973

tarihinde vefat etmi ve Bangols Sur

kavusamadan 31 Ocak Ceze kasabasi'nm mezarhtarihli

mesturesinden yirmibebin

lira vermis,

bulunan o zamamn Da-

hiliye

Nazin

Mehmed

Ali

"yiizellilikler" listesirie dahil

gina defnolunmitir. Mevla rahmet eyleyel) 22- Tercuman Gazetesi - 5 Temmuz 1 967
23- Mustafa Kemal: Nutuk
-

edilmitir. Fransa'da

yasamaya bajlayan

Mehmed Ali Bey

nilsha.

orada "Zinisimli bir

cire Vurulmus.

Ankara 1927,

sh.

206

Cumhuriyet" (La Rcpubliquc Enchainee)

52

53

"S
tt>

^* ^>

-A> Is '..*.

V^
-t->

-GURBETZEDE BtR BUYUK EHZADEYLE

+<*
4
<

(MAHMUD EVKET) YADELLERDE HASBlHALEfendi'nin bu resmin arkasina kendi ei yazisiyla dutugu not:
>
f

*&

"Qok kiymetli Kadir Misiroglu evladima ... 2 Kanun-i sani 1968 tarihinde (Banyol) kasabasi'ndaki evimizde birlikte gikardigimiz fotografimiz... Acaba o mes'ud gun
bir

'

*V<

daha gelecek mi?!

28.12.1968
(Imza)

'

<

~V
paraya kendi elyazisiyla tanzim edip verdigi makbuz

gCizide Osmanli ehzadelerinden biri olan Mahmud evket Efendi (1903-1973) Hazretleri ile bu eserin miiellifi Ka-

En

dir Misiroglu'nu Giiney Fransa'da kugiik bir kasaba olan Bagnols Sur Ceze'de vaki mulakatlan esnasmda tespit eden bu re-

sim 1968
M.Kemal'in Anadoluya gonderilirken Dahiliye VekaMetinden
aldigi

yih

Ocak

ayinin

ikinci

gijnu gekilmitir.

54

SARIKUMOCAHlDLKR
KAD1R MlSlROOLu
ga/cle
fikardi.

55

Bu gazelcdc

bir

cok vesika meySninda mezkur

24

mcblaga aid makbuzun fptokopisini nc$rctmisUr.

M. Kemal
sifatiyle vazifeli

Paga'yi Anadolu'ya gondcrcn hiikiimclte seyhijlislam

Sen,yemi karari
def-i saile bczl-i

vecfiile iayin oJ

bulunan Mustafa Sabri Efendi dc O'nun

nduLf^

*^' Hm'^
'

para, fer-

man,
len

gcnis.

imtiyaz vc selahiyctler vcrilcrek gttndcrildigini, clinc vcrigizli tutul-

cchd-u

bu fcrmanm Mondros Miilarckesi muvacchcsindc gayct

tcyid eylcmcktcdir.

ve miilkunun

eyfldi-i

dugunu sarahatcn

& iradc ettim.

iki

JM

cdiJmcsini, seJ ami

men gaSS^? rnoSS!^ jg? ^ ^^

Unu
'

i,e

fen
~
tebli-

Mahmud
Murat

C 8Sker ve memQrine ve ahaliyc

"asuniyetini teyid larak h

evket Kfendi, kcndisiylc roportaj yapan gazeteci

26

Sertojjlu'na

bu hususta chemmiyctli

vesika tcvdi ctmi,

bunlar Tcrciiman Gazctcsinin 5-6

yinlanmi^ur. Bunlardan
biri

Tcmmuz

1967

tarihli

sayilannda ya-

r
nhidir.

Mehmed
Kemal
'"

Vahideddin

Sultan Valideddin'in Mustafa Kemal'e

vcrdigi vc dtimana kari "asker",

"memur" vc

"halk"in yekvucud

harekeunden

iki

gu Oncesinin

ta

olarak lruicadclc ctmclcrini bildircn halt-i hiimayundur:

Bilhassa gcnclcrin, bir bu "H<m

Hatt-i

Hiimayun

sureti:

memleketinsaldmacllerden
Harbiyc Mirlivasi Mustafa

Yavcran-i schriyarimdcn Erkan-i

Kemal

Paa'ya:

Harb-i umuminin miillcfikin hcsabina ziyai iizcrine tahassiil eden

** vekv ! C bir,ikte a ve halka ^ere, metebligini ir a* okuduklar, yalanlan bk de mek haurtayiptLS' dy ' P f^""' ^"^tirmalar, gerektirL. hayli aiaka

olarak

ara

^reket^l^^T'" f^ Sj!

vliH

u-Hu yun"daki

^^

"...

miJJet ve

cekici olsa

24 25
vel Alim
l.sh.

Bak: Sabahaddin

Bkz: eyhulislam Mustafa

SELEK Anadolu SABRi

-

Ihtilali -

istanbul sh. 127.

Akli vel ilmi

>

Mevkuf-ul
-

min Rabbilalemiyn ve

Ibadihil

Murseliyn

Kahire

1950,

cild

469 26 - Bu roportaj "Gurbette bir ehzade" adiyla Tercuman Gazetesinde 27 Haziran 4 Temmuz 1 967 tarihleri arasmda yaymlanmitir.
.-

)Sa bir izahatta bulunmat ^reti, Bahriye Nazai

Lvnr
'

r*

f'

ve b r

baWn <**W"' mamn

va y< nl

4ige .

Murat Sertoglu,
ilmi

ilk

defa burada Turk

umumT efkanna

aciklanmis buah-

reken cmirleri vcrebilmek

yazrii bir

ft*a kendisini Anadolu v'

emir istemitir

lunan vesikalarm Mustafa

Kemal ve Sultan Vahideddin hakkmda

kanaatler muvacehesinde hazmedilip ho gorulebilmelerini te-

bff ihtiyat olmak

j *J Jf
M. K ema SomadTl

t?? ^"damna 1b*2^*^ *

**

de * udur; M. Ke-

gcmi kap umina

' mn

lizere

Sehzadeye Mustafa Kemal mevzuunda soylemediklerini de soyletmek mecburiyetinde kalmistir. Bu hususta muhterem Mahmud evket Efendi'nin Turkiye'deki bir dostunayazdidji, mektup .mahfuzumuzdur. Hala "gee yiQitim gee" uslubuna mahkum oluumuz memlemin
igin

suretini al,p fnfzetmisrJr

P^" I

'" C, '

hita

^
bir

VCm,ek,e b ndcki ferma "'"

^-

ket

fikir

hayati

bakimmdan elem

verici bir keyfiyettir.

M^

SELEK

iutaa . |aanbuM966TO

56

KADlR MISIROGLU
gelmitir.

57

) V\'i ^

'*

bir
:

^jsss?? sS clt
'"

Esasen SeyhulislAm Mustafa Sabri Efendi'nin bu fermanm.n ok,ugunu beyan etmi b

-- ekl

ah de ddin

Ctraf, " daki

a
c >
*

3.

u cr M. Kema! tare Ke^

"'"^

*"

le

saray aras.nda ehemmiyeffi

blr inSiW1 0,a

***^ ^
bmn
rolii

- ^delieJ
gCriilecegi

^rde

'

CO

hi
I

CD

c 3 c

'
'

SSSS ^
or

MKe2T
a 1

GayCt d " rUSt

oynayan Avni

" Avni

SC?m

**
'

Si>
'

Padiah
5

" Yin :

t km r

"

S3drazama

hJkayCSi

UZm bk

"i eiel,

"?

&
QrfU
'
1

&o(
.

to

"O
CD

*9|

CO
CD "*

^B

H^B

g " o"a yalan olan y la habcr h uzcrme g.tmcye

ZZZ1
amn
d

tan ve n

',1

W***W
'

r
,'

mCn Anad ,U ya 8itmCmek n teVkif

Vak a olarak o Qzere, son gune kadar aid*

bir

^^

* in di M. Ke ***' h da ayi

razi

9
j.
#5
'

^
>
CD
CD

>5>

LL
-

^ c <W
<B

'

rf

r;:
haJe hahfe)

^^
S
fan

gayret ve faaliyetleri

olmasma ve bu babda Avni Pa

ile Ingilizler,

M. Kemal P

Sarav

aln

4=
CO
'

^ r]
.-

CD

-S

c C

1 =j
CD

CO"
-

^; Abdulmecid Efendi'nin

AL

,hideddin,in

***

ayni

zamanda veliahd (son

ne olciide
ibret

g| bulundugunu
C 1

bile Kurtulus Savas, ile

teyid eden su saurian

da

naza^na Itai"

"O "O
o>
."2

COV

n!

">fl

ht

-fiM > T 1
*-*

CB
C
3

>f
1
i

ede m ivo edem yordu. rdu Baska R n\ t bir

bd ,meCid EfendI muhakta,k W;

'
'
'

(/.)

t, dmlcdig, zaman, ayaga kalkarak hatibe hak verir mahiyette konusrnaa, butun iggal ordnlan
tebe

ZSSSP? r Islnf '^

m
Su,ta
'

yaz.rn.zda tafsilat.m nakledecegimiz vechile Sa, n da fzmir in

mUVaCehesinde

**

hatip

Su.eyman NasiP
hayretini

^ *ES
in hi-

^ammul
-

mU?

kumandanlannm

" Vahid

^"' *

Veiiahdini ondan sonn,

I Siyt
i
.

muc n o

?eyM " S am
'

deva."

Mustafa Sabrl ffendi a .. ... 469

58

SARIKUMOCAHIDLER
herkesten ve herscyden "mecburen" tccrid eylemisti.

KADlR MISIROtfLU

59

meed

EfendTnin Anadolu'ya
ilk

v^ehremin, scm^rinde
Vel.ahdm bu

g^k arzusu da Liml

Anadoiu
ile

Yam,2 Abdulidi

Topkap

hinde bir hissiyat tasnnaklaydi.

lardan

Bu

mim tc^ihlt.

hususu, eski tcskilat-i mahsusaci-

y"Z**m

Emln

kurmus olan arkadjm

A,i Bey' c miiracaat eden

R u en

istcgini ac.klam.s, fakat

jgRj

bin menf, olarak icccili eyleyecegini biliyorduk.

neucesmde Muslafa Kern,, Pasa daha HavzadaX ImnTdtm kald.nlacagm, beyan etmi oldugundan S bu hususta verilccck ce"
b
i

yap.lan

LhaS

tT mi rr do r
e

k R,,en

ben

kendisinc

"Mustafa KemaTin
tCkIif,n

^ *&*#'** ^ **& 2
Emm
Ali

Albay Hiisamettin Ertiirk'e 90k daha once Akaretlerdeki evinde aciklamis. bulunmaktir. 30 Aynca M. Kemal Paa'nm Samsung muvasalatindan sonra Rus heycli ile Havza'da yaptigi goriismeyi de naklcdcn Albay Hiisamettin Ertiirk, bu goriismelerde de onun gun icin mevcud olan rejime karsi diiunceler tasidigim ve Rus heyeti
ile

Bey

bu hususta anlamalar yapugini beyan clmcktedir.

Havza, O'nun Anadolu'ya

3I

malum

fikirleri asikard.r

,kcn Vehahd, Anadolu'ya gecirmege kalkarsak memleket

glZ>

Bu
iki

adimmda
ahsina

hilafct

ilk ayak basligi yer demektir. Daha ilk ve Saltanat alcyhtarligim-zimni de olsaortaya Icoy-

S;i
Zek. Bey
g,zl,

^^ ^

* -icelen m eyeccg

ini

unca, Sultan Vahideddin elbctte kendisine cephc alacakti. Onun sirf kar.51 olan bu tavir ve hissiyatinda da kendi acisindan hakh sayilmasi gcrekir. 1 bu cklc girincc, 0, mill! harckctin basma

Hane-

Bunlardan baska Veliaht Abdulmecid Efendi'nin Seccadecibas,

teskiladnuza dahildi.

dandan

birinin

gecmesini

ar/.u

euni ve bu maksadla Seh/ade

Omer-

Bana mUteaddid

Va gecmek istedigirii sylemis her dcfas.no. kend isi arzununrtahakkukuna imkan olmad* yolunda ikna eylemistim dan baska Ismail Hami Danismend Beyefendi'nin
re

din Anadoiu

defaiar, Veliah

bu

Faruk Efendiyi Anadolu'ya gondcrmitir. Vcyahut da Omer Faruk Efendi'nin rc'sen Anadolu'ya gitmis. oldugu kabul edilse bile Sultan Vahideddin'in en azindan bu harcketc muvafakat etmis. kabul edilmesi

Bun

gerckir. Cunkii

M. Kemal Pasa

cttirdigi Memleket gazetesin* V Efendi'nin Padisah Vahideddin' e takdim etmi oWu& layihan.n sureu vard, Burada Veliaht, Mill! Mucadele nareketme afikcataraftaroldugunubildirmekteidi."

Istanbul

halkma

LicSetoe

tevzi

dulled

TZ
Z
Vaht

tarafindan gcri cevrilerek Istanbul*

gondcnlen

Omer Faruk

Efendi'yi huzuruna cagiran

Sultan Vahi-

deddin'in O'na cevabi u olmutur:

"-Seni kabul etmeyeccgini biliyordum, oglum!... Fakat M. Ke"Saltanat" ve "Hilafcfe karsi kotu emeller besledigi bir
32

hLS

mal Pasa'nm

kcre daha tccyyud et ti."

bd^mjz sorulabilir, Ewela su husus bilinrnelidir

deddm,

Su, * a " Vahideddi ""in vatanin kurtulu 5 una memurettigi Mustaf ic fa Kemal'e kars, goziiken sonraki tav* ve harekederini nasdizah

Demckle

iktifa

ctmi Ur. Izni veya muvafa-

30- Albay Hiisamettin

31
-

Albay Hiisamettin

ERTURK a.g.e. sh.79 ERTURK a.g.e. sh. 79

-

Kema. Pasa'nm "Saltanat" ve "hi.afet"e baghhk ifade eden beyanlanna onceleri tamamen inanm.st, Ha.buki o, bu vazi Anadolu'ya gOnderil mcden cok

ki;

Sultan

el

ewe, Saltans

da, Hilafetin

de Ley!

A
bu,
1

SA

s'h

ba y iSameddin 3 i8

ERT RK

- lki

Devrin Perd * Arkaa, Istan-

na "karsi" goriinen hareketlerinin daha dogru bir surette anlasilmasinda oldukga muhimdir. Demek ki, Sultan Vahideddin harekete defiiiM. Kemal Pasa'ya kari olmustur. Nasil harekete

Efendl tarafindan Misir'da ?ehzade Mahmud evket Efendi'ye bizzat nakledilen ve O'nun tarafindan da Fransa'nin Bagnols sur-ceze ehrinde bize anlatilan bu vak'a Sultan Vahideddin'in M. Kemal Pasa'nm istikbalde, yapacagi isleri dodru olarak tahmin edebildigini ve bu sebeple O'nun sahs.na karsi itimadini kaybettigmi gostermektedir. Bu durum, Vahideddin'in Kurtulus Savasi-

32- ehzade

Omer Faruk

mdan

kari olabilirdi ki ba-

beri

onu bizzat

tedbir eylemiti.

60

SARIKUMOCAIIlDLBR
kati

haricinde gitmig olsaydi O'na ccza vcrmesi icab ctmez miydi?

buhra.il) bir

hanedana mensqp vc Padiah'in damadi olan bir sehzadenin Ariadolu'ya gilmesi, elbeueki bir 90k tefsir vc hadisclere yol acabilirdi. DuUnup tainmadan
yapdabilccek basit bir
dcgildi.
is *

Boyle

zamanda

Yukarda bahsi geccn vc ehzflde

Mahmud

evket EFehdi

ta-

raflndan levdl edilen ikinci vesika da bu hususu aydinfatmaktadu' Sultan Vahideddin'in "Mill? Harckcl"in, ba51nagcc.ne.si

maksadiyla

Anadolu'ya gonderdigi
gcr. ddnmiistu.
(!...)

Selizf.de

Omer Faruk

Efendi

inebolu'dan

Bunun

scbcbi dc

M. Kemal Paja'dan

ald.gi su siyasi

tclgrafti:

6/497 Makinc basmda

incbolu'da sclizadc-i necabetpcnah
Hazrctlcrinc:

Omer Faruk

Efendi

Ankara: Bila 27 Nisan 1337 16/15 Abdi.

"Tclgrafname-i nccabctpcnahilcrini kemali memnuniyetle aldik.
Zati fahimanclcrinin Anadolu'yu tejrif buyurmalan, emsali miiessife-i larihiyyc delalcti ile sabit oldugu iizrc erkan-i saltanat-i seniyye arasinda bazi su-i tclakkiyata mahal vercbilcccgine ve vahdet-i milliyeyi ycnidcn teswviise diisiirmck surctiyle dc fcvkalade dai-i

ma^az.r ola-

cagi
nat-i

muhakkak oldugundan

vatan ve milletin

biitiin

Hanedan-i Salta-

Seniyye crkaninin hizmetlerinden

istifade edecekleri

zamanin

hululiine intizaren simdilik Istanbul'da temdid-i ikamet buyurmalan meftur olduklar. muhabbet-i vataniyye iktizasindan goruldiigii maalih.

tiram arzolunur efendim."

Tiirkiye Biiyiik Millet Meclisi Reisi

Mustafa Kemal
27 Nisan 1337

62

SARIKI.IMOCAHtDL.nR

KAD1R MISIROGLU

63

Bu

tolgrafin larihine dikkal edilirse

27 Nisan

1337 (1921)

ol-

dugfl gOrUliir. Yani hcniiz hi^ bir zaf'cr kazamlmis. degildir. Meclis

acilah da hcniiz 4 gun blmutur.

Bu tclgraf M. Kenial Paa hakkmdaki iiphclcri kuvvctlcndirvc Sultan Vahideddin'i asla talmin ctmemiti. Hatta Turkiye Biiyiik Millet Mcclisi'ndc "Ikinci Grup" nami ile anilarak muhafazakarliklariylc icmayiiz ctmis, bulunan muhalif mcbuslann israr ve
mis,

vesAalarda oldugu gibi, btinda da Hiiafct vc Sahanat'a baghhk teyid olunuyor ve bu hususta millete ka^, Resulu ad,na yemin " dahi ediliyordu. Esasen ta Erzurum

a^

"^

'

Kong-

sikilirmasi uzerine Meclis adina

Mustafa Kemal
33

imzasi

ile butiin

Allah, n du rnana yadim eden hainlerin u.eine o.sun ve rahmet ve

masm Biz birlik oldukca dusman uzerimize gelmiyecegini resmen etti. Onun candan 6zledi 9 aramizda nifak ve
i

ilan
la

sikaktir

millcte hiiabcn bir.,bcyannamc dagiUlmiu.

Digcr bircok

tarihi

Si i

:;::i^
Buyuk
Millet Meclisi emriyle

33

"BUYUK MILLET MECLlSl'NlN BEYANNAMESl"

Vekiilerinizin tekil ettigi

Anadolu'nun her koesinden gelen

uk

Buy-

Millet Meclisi, olani biteni dinleyip anladiktan

Ingilizler

sonra millete hakikati

Reis

soylemege luzum gordu.

birine

tarafindan satin

alman ve

milleti biricin
turli"'

MUSTAFA KEMAL
(Zabit ceridesi
c.l,

6 celse,

duurmek maksadini guden

havalisinin

bazi hainler

sizi

aldatmak

Ankara 1940,

sh. 60)

yalanlar soyluyorlar. Izmir Vilayeti'nin, Antalya'nm, Adana'nin, Ayintap

ve Mara ve Urfa

dumanlar tarafindan

igali

uzerine

silahma sanlan milletdas ve dindaslannizi yine size mahvettirmek icin Padiah ve Hallfeye Isyan s6zunii ortaya atiyorlar. Millet Meclisi
Hallfe ve Padlsahimizi

dusman

tazyiklnden kurtarmak, Anadoiunun

parca parca unun bunun

yine Anavatana baglamak

elinde kalmasina
icin calisiyor.

mani olmak, payitahtimizi

Bir de Meclis tarafmdan sultan Vahldeddln'e arz edllmek Ozeanzim ve Mecs KOrsusun'den okunan su man,dar arizay, d . kat.nn.ze sunal.m ki; basta Kemal Pasa oldugu halde butun me" t,Ca 6tmekte ldUk,ari daha an,Zn: REiS ^h" ekSen yetimiz hs oWu. Celseyi kusad ediyorum. "

Biz veklllerinlz Cenab-i Hak

Halifeye isy-

TL ?' 3-Mecl8naminahak.|
M SaadeniZ,e

'

pi-yl

^hahaye jakllen telgrai

ve ResQl-l Ekreml namina yemln ederlz kl: Padisaha, an sozil blr yalandan Ibarettlr, ve bundan maksad"vatani mudafaa

m-H
re"

I
"riz
t'Td

*""

eden

kuvvetleri, aldatilan MusliJmanlar'in elleriyle

mahvetmek ve memcasuslanizmir'ini.

9mredilmiti

* "** ^ ^ *-** ^
DiVan
-''
-

ddrd0nc " "*> kiraat edilmeden ewel

RiyaS6t

Hind'in, Misir'in baleketi sahipsiz mudafaasiz birakarak elde etmektir.

Halu, h ^ K h Bey R Hamdullah Subhi tarafindan okunacak

** M --denizle

ma
'

gelen halden mubarek vatanimizi kurtarmak

sizi

icin Ingiliz

na

aldatmak uzere

uydurduklan yalana

inanmaym!

Adana'sini, Urta ve Mara'ini,

velhasil vatanin diiman istilasina ug

kar, rami? kisimlanni mudafaa edenleri, din ve milletlerinnin erefi icin dinlemedoken kardesjerinizi arkadan size vurdurmak isteyen alcaklan

yin

ve onlari

Millet Meclisi'nin karari uzerine

cezalandiracak olanlara
ki

Bendimrzl... Istanbul'

mall

,,

yardim edin,

ta

ki

din,

son yurdunu kaybetmesin ta

milletimiz kole ol-

^
A

64

SARIKU MOCAHlDIJBR
KADlR MISIROtfLU
e Sa

65

SSiS, & if?

Cminal VCri,mck suret ,e *

u

Maka

*et
ha

mitir.

"Osmanli Vatani'nm
vc
tsliklal-i

tamamiycti
milliycnin

ve

J^djnMW^kmci maddesinde bu husus

Makam-i
milliycyi

Hilslfet

ve
ckildc

Saltanatin

masuniyyciini

lemin

ifade edil-

zimnincla

kuvvayi

milliycyi

amil

vc

iradc-i

ve temin etmek maksad,yle bu defa Ankara'da Buyuk nde ettik A nado.unun du ? man istilas,

hakim

an
,

Millet Meclisi

a.t

smden geten ve

m*u*r muttefikan

Millet taraf.ndan salahiyet-i

ittihaz ettikleri bir

Ja JSffiS
iie

Sevketlu Padiahimiz
bayraklar, gelip

!..

Islam'in hertarafta dugar-i hezimet olan

fevkalade

techiz edien

onun ufuklarmda
ve
necati

toplandi.

Onun ufuklannda kendine

istilasi

karar

ile

hakay lk arzetmeyi kendiierine

h humayuniannm
,

sOdde-i seniyeie ne b z
bildile

en

son

penahi

aradi.

Izmir
bir

uzerine

memalik-i

bir vecibe-i
'

sadakat ve ubudiyet
-

sahanelerinin en
katlile

mamur ve en mes'ud
bilirsiniz.

kismi nasil atesje yaflma ve

Ma UmU
'

Sen, yye,eridir

cedd-i

m ubarek-i

*
nin

mubecceli olan Sultan

biv

muazzam bir govde k O govde Anadoludur ve onun k6k.eri cok derine gitmek Lre liable nrn z n,c ndedir.Ecdad-,kiram,nR U me-dekendiba ? ,na bir cihanZ
l

-'One golgesi i w a ve altmda salan yuz milyonluk bir alem bar.nd.ran kudsi aflac.nL art k buyuk dallar kesilmis ve ortada yaln,z
'

: T:t:t ^ ^ ^"^ ^
6

m * eyemmen

gecesinde

^ **
Hanedan-,

saltanat-,
ta

batan baa harab oldu

Hig bir hakka istlnad etme-

Osman

yen ve milletimizi son yurdunda ducar-i esaret etmeyi emel edinen

bu vahi akin uzerine

leri

kalb-i

humayunlannm duydugu

aci teessiir-

Rlta

cihan-i

matbuata bizzat tevdl buyurmutunuz.

Mara Anteb
kitalleri

Izmir igalini,

C Z
dd
i

Adana

fecayii; fecayi-i

ve onu da felaketlerimizin
atti.

en buyugii olmak uzere

millet; binlerce
lar yetitirmi

'Istanbul igali takib

beri,

Soyundan

yetisjigimiz

seneden

Cihan'in

en muhteem tahtlanna Sultanbu hal karsjsinda

ve hur ya?am, olan

bir millet sifatiyle

"r;
kas
tek
,

ederken ordulann, bu Anadolu to prak,aL ae eder ve uzak memleketlerin buyuk ana hatlanm, askeri yollann, muha za etfrrnek uzere yine Anadolu'dan ahali celbeder ve en mu rn . arda ,skan ederlerdi. Bu halk kutleleri Bosna Hersek ve Mora e 9e kadar .ncnld,. Suriye ve Filisti, yollannda taraf taraf yerlestirild, Pad, ah,m,z Tahtgah-, saltanat-, seniyyelerinin seref ve bekas, Anaddu halk, as,rlardan beri baba ve ocaklanndan ok uzak har ? ye ennde ,tna-yi hayat etmeyi kendine en kudsi bir bore bilmistir An dolu bosaid, Anadolu viran oldu, Fakat iklimlerden iklimle uzayan aev et ve kudre,i i5in her mihnetj h
istila

-ralan fetih ve

ne yapabiliyordu? Padiahmi elim bir harb neticesinde ordularmi

kullanmaktan

memnu

ve

mahrum

gordiigu

igin

kendi kendine

silaha sarildi ve nerede anavatani tecaviize ugrami Ise, oraya dini

ve

milllyeti

ve namusunu kurtarmak
!..

icin

kotu.

Padiahimiz

Kafkasya'nm

Islam
bir

kahramanlan, babalarmin

ocaklarmi kendilerinden yuz kere kavi

kadin ve erkek mudafaa
ni
ettiler.

dumana

kar, otuz sene,

ki;

Zavall,

Fas on senedir

Fransiz

isgali-

tanimiyor

ve silahin,

teslim
icindedir.
bir

etmiyor. Trablus bir avue toprafliyle

kahramaniyle ayni cidal

silahtan

Bu gun islam Alemi'nin her kosesi

- **

tamamiyle mahrum

halde iken, zuliim ve hiyanetin boyunFatim?

duruflunu

atmak

igin

ennden Basra

kiyam ve isyan ederken Abbas? ve

yiiz

yal,.ar,na

namutenah, meshedlerle muhat,r Ve meshedlerini her yerden kzl h rnyet ve istikiali icin yeni bir halk mOcahedesi ya an bu esk

kadar kusak kusak uzay,p giden

Hilafetleri'nden,

Selguk Tiirklerin'den beri hemen bin

istiklal

seneyi miitemilleti-

caviz bir zamadtr

niz,

ve

hiirriyet

ve din

igin

gaza eden buyuk

bir 6hreti

Asya'nin islam'm alemdan diye cihaniimul

olan

miileti-

niz halasin,

canma susami dumanlannm merhametinden

bekler mi?

66

SAKIKU MOCAIIlDLHR

67

KADlR MISIRO&LU Ayni beyannarhenin bcsmci maddcsinde

"Hukumct-i Osmaniyye
isc,

KMtyN

tir.

daha sarih davranilamcmleketi-

ye- Salumat'.n

lehine

^^h'^mci maddoSihdeyeralm
(Alkislar)

lakviye cdilcrck gene

ItI r.

kongrc bey,

ralc

bir lazyik-i harici karsjsinda

Burada Makam-i Hilafe

mizin herhangi bir cUz'unU lerk ve ihmal elmck izlirannda bulundugu

takdirde,

Makam-i

Mualla'yi Hilafet ve Saltanal'la vaian ve millctin

kafil her
liirlti

masuniyyct ve tamamiyyctini
tihaz olunmu$tur."
35

tcdabir vc mukarrcrat

it-

dcnmisUr.
Millet Mcclisi'nin kabul ctmis, oldugu 1920 tarihli

evketpenah EfendimlzL

Midi mudafaam.z,

Humayunlanna kar ? bir isyan suretfnde gostermek ve gfal etmek icin mutemadi cahsan hainler
. ,

kam

mubarek

Mai
halk,!
ilk

Tiirkiye

Buyuk

hukumct program.mn "Mcvadd-i Siyasiyyc" bashkh besmci mad-

nmizm

ne k,rd,rmak ve dCisman ftituhatma yolu ac,k b.rakmak istiyorlarf Halbukl vuran da vurulan da hepsi sizindfr. Hepsi ayn. derecede sad.k evlad.mzd.r. Mlilj mOdafaamiz,, dOamanlann bayraklar,, babala-?
ocaklar. ustunden cekilinceye kadar terkedemeyiz.
dini

var. Onlar, milleti birbiri-

dcsinde: "Hilafet ve saltanat

Makamrnm

tahlisine

muvaffakiyet
36

hasil olduktan sonra Padiah ve Halife-i miislimin, kavanin-i esa-

siyye dairesinde mevki-i

denmitir.

muhterem

ve miibeccelini ahzeder."

buyuk hakan.rn.zm, a ki, ?

Her

yeri birbir del,//

ve

ilahisine

clan Istanbul mabedleri etrafmda

mutantan ve mehib
askeri gezdikce biz

Hilafet mcs'clcsinin inkisafi ve zafcre kadar nasil miiessir bir koz

dQsman
(Alkislar)

olarak kullamtdigma dair ileridc daha genis, malfimat verildigi icin bu-

mizde devam etmege mecburuz. Cenab-i Hak, atalanm.zm

nn seref ve
istiklali icin

mucade-

rada s5zii daha fazla uzatmiyoruz. u kadanni sSylcyim

ki,

Kuvay-i

kumetimizin (daresi
re
I

bahasina

yurdunu koruyan, Halife ve Hakamugrasan evlad.mzla beraberdir. Kendi hualt.nda bedbaht ve hakir yasamak ecnebl
esa-

Milliyccilcre halk nezdindc en ziyade itibar saglayan, Hilafet ve Salta-

nata baghlik beyanlan olmutur.

*

Muhakkak

ki,

boyle her vesile

ilan

ile

Makam-i Saltanat ve Hilafct'e baglihgi tesbit vc

I

etmek scbepsiz
37

nail

olacag.m.z

huzur

ve

saadete

degildi. Halk, dini bir

makam

olan Hilafct'e ve asirlan dolduran tatbiSalianat'a bagliydi.

bin

mUtaccahtir. (Alklflar)

kere
1
'

katve ahskanhklan sebebiyle dc Makam-i

35- a.g.e. sh. 7

Bu

Padisahim.zL. Kalbimlz hiss-i sadakat ve ubQdiyetle dolu ah m.zm etrafmda her zamandan zlyade daha s.k. bir rab.ta lie toplanrms bulunuyoruz. 9 tima.n.n Ilk sozil Halife ve Padisahina sadakat oian Buyuk Millet Meclisi,
i

36
sh.13

Kemal ARIBURNU

Milli

Miicadele ve Inkilaplarla
).

ilgili

Ka-

nunlar (Esbabi Mucibeleri ve Meclis Gorusmeleriyle

Ankara 1957,
baglilidjin.

ret

der (Alkislar).

son sozUnun vine bundan ibaolacag.n. sOdde-i seniyelerine en buyCik tazim ve husu ile arze-

37

Halkta ve halk icinden segilip gelen mebuslarda bu

igin

hatirlane olgiide mevcud bulundugunu anlamak aynen ceridesinden Tarihli zabit mak kafidir. Bu hususta 28 Nisan 1920

onlann yeminlerini

27Nisan 1336
(Zabit Ceridesi C.
'
I,

iktibas ettigimiz su satirlan birlikte okuyalim:

sh. 123)
zife
2,

Ankara 1940,

RElS

Efendim, riJfekadan bazilan, aza-yi muhteremenin

i?in

ifa-yi

va-

ah.

87

Tm

Vesikalari (M'Hi Egitim Bakanl.g,),

-

Ankara 1941. Say,

edebilmesi

yemin etmelerini muvafik goruyorlar. Bunun

teklif ediyorlar.

icin

de

bazi yemin suretleri

68
SARIK1.1

69

MOOAHtDLBR
yikisj

KADlK MISIROCl.U
Lckilat

scbcplc ilcridc mahiycli ve orlaya

scboplcri izah edilecek olan

kurmasi

igin
ifa

Anadolu'ya gondcrdigi vakiasi O'nun mehur nutedilmisur: "Bu vasi selahiyclin bent Istanbul'dan

Dikrrizade'nin "Himic ales Sultan Fclvasi" (Sultan'a karsj isyari) Anadolu'da gen is, akislcr uyandnmis, vc ancak yii/.den la/la lasra miiftusu-

kunda da zimnen

ncfi ve leb'id maksadiyle Anadolu'ya

gonderenler

tarafindan bana

nun imzasi
mi$ti.

ile

yaymlanan mukabil fclva

ile tcsiri

orladan kaldinlabil-

nasil tevdi cdildigi mucib-i isligrabimiz olabilir!

Dcrhal ifade clmcliyvcrrnfidiler.

im
biz/.al

ki;

bana bu sclahiycti onlar bilcrck vc anlayarak

ar/.u

Her-

Sultan Vahideddin'in Mustafa Kemal'i

Riyaset-i Cellleye

vazifclcndirerck

cibadabad benim istanbul'dan uzaklamami

leri

cdenlcrin icad ettik-

sebcp,
icin

Samsun

havalisindcki asayisizligi mahallinde goriip tedbir

38

almak
Hilafet

Samsun'a kadar gitmck

idi."

Halbuki, Sultan Vahideddin,

eger milli harekati arzu cuncmis,

"Makam-i Mualla-yi

ve Zat-i Akdes-i Hazret-i Padisahi

ile

vatanm

olsaydi, O'nu nc scbcple olursa olsun Anadolu'ya gondcrmezdi. Qiinku

igal altindaki Istanbul'da varligi hi? bir tchlikc tcskil

istiklal

ve istihlasmdan ve
bir

amai-i mesrua-i milliye dairesinden

hi? bir
fir-

ctmcyecegi

ci-

hareketden baka

gaye takip etmiyecegime ve bu mecliste

hctle "nefyi" ve "teb'idi" de bahis mev/.uu olamazdi. Esascn istan-

ka ve zumre-i siyasiyenin efkar ve amaline hadim olmayacagima..." suretinde aza-yi kiramin tahliflerini
teklif eyleriz.

bul'da hcrhangi bir kipirdani, i$gal kuvvctlcrinin' asla gttziinden kac-

Yozgat
Hulusi

Kirehir

Mufid

Ankara $emseddin

maz,

da pek cok emsali gibi Malta'ya stirgun

edilirdi.

u halde M.

Kemal
suyla

Paga'nin bu sozii de, digcr bir cok bcyanlari gibi rejim kaygu-

i/.ah

cdilmck lazim

gclir.

QUnkii kendisinden, igal kuvvctlerinin

RElS- DiQer
findan veriliyor.
-

bir takrir..

Afyon Karahisar azasmdan Stikrii Bey tara-

arzu etmcyeccgi

bir hareketin sadir

olmasi Sarayca istenmese ve Saray

igal kuvvetleriyle birlikte harckct ctscydi, O'nu daha scrbest bir

Karahisar-i Sahip
takriri

Mebusu Sukru Bey'ln meb'uslann yemin

sekli-

surette rol oynayabilccegi

Anadolu'ya hicbir surette gondcrmezlerdi.

sabittir ki;

ne dair

Halbuki kendi bcyam

Hilafet-i

ile

de

Anadolu'ya kacarak gecmis, de-

"Makam-i Saltanat ve
riayetten
vekaleti,

Kubra'ya ve vatana sadakata adem-i

tevdi kilinan vazife-i meb'usiyet ve

gil,

Padiahin dtisman kuvvetlcrinin gozilnii boyayip dikkatlerini celbe

ile gitmisjtir.

ve

millet

tarafindan
nef'i

uhdeme

mani olan memuriyeti

milletin

aleyhine

istimalden

tevakki

ile,

vatan

ve

Is?

Mes'eleleri o korkunc
eyhiilislam.

medrcse mantigi

ile

cle-ahp

tahlil

eden

tiklalimizin tahlis

ve muhatazasma ve mamlekette kavanini hakim kilma-'

ile

Mustafa Sabri Efendi, M. Kemal Pasa'nin nutkunda

teb'id" (siir-

ga

bila amel-i

hususi azim ve iman

<jalimaktan fariQ olmiyacagima

vallahi billahi..."

Anadolu'ya gonderilmesi hakkinda kullandigi "nefyi ve

giin ve uzaklasUrma) tabirleri icin bugiinkii

ve bunlarm hilafindan mucanebet eyleyecegime

Selahiyet-i fevkalade
ile

kanunlanmiza gore sue

bu kere

millet

tarafindan intihap edilen

olan bir

sifat

kullandiktan sonra

"Nefyi ve

teb'id edilmesi, kendisinki,

meb'us arkadaslanrnizla evvelce

istanbul'dan
firar
ile

intihap edilip Istanbul'un igali uzerine

milletvekillerinin baladaki
teklif
I.

den korkulmakta olmasi manasini ifade eder

bu takdirde kendisin-

buraya gelen

yemin

ile

den korkuldugu

icin

daha fazla korkulacak

bir hale getirilmek tlzere

tahliflerinden sonra ie

mubaseret edilmesini

ederim.

avuejannm iemdeyken
sh. 114)

serbest hareket edebilecegi uzak bir yere gon-

(Zabit Ceridesi C.

6. Igtima Birinci celse,

Ankara 1940,

38.-

Mustafa Kemal

Nutuk Ankara 1928,

sh.

70

71

SARIKUMOCAHlDLIiR
dcrilmcsi
Oslclik

KADtR MISIRCX^LU
Biiyiik

dc onu daha kuvvctli

cdilmcsi
idrak
sifat

k. Ian, dii

si fat,

sclahiyet vc

milletin

ve

mukaddes

imkanlarla

tcchiz

ve

iz'an

bir

harckel olur

yeganesi bulunan saltanat-i

sahihye hiimayunlanni Cenab-i Hak masun-i

Hiliifet'in

imad-i

vc selahiyctlcr nazar-i iiibare aimdig, takdirdc gOsterilcn scbcplerin vflrid olamiyacag. sarahaien oriaya Sikar." -"dcmcklcdir.

Binacnalcyh, kcndisinc vcrilcn

afat buyursun! evketpenaliim!

Memleketin bugiin ugradigi

afat-i

tazyik ve tehlike-i inkisam karsjsmda ancak Zat-i

Hiimayunlan

bata

olmak

iizere,

mill!

ve

mukaddes

bir

kudretin sayha-i

Bu durum, O'min

igal kuvvctlcrinin baskisi ilc 40

mevciidiyeti, vatani ve istiklal-i devlet ve milleti ve hanedan-i celil-

Saray

tarafinij

dan surcia Istanbul'a cagnlmasiyle alakah olarak Erzururri'dan padiaha cirafini ikayct mahiyctindc ekrrii oldugu u tclgrafian sarahatle ?
anlasdmakladir:

animzm
bu

alti

bucuk asirhk miibeccel

ve

tarihini kurtarabilir.

Her

taraf^a

ictihad

kanaat

yektadir.

En

son

huzur-i

ahanelerinde

eref

miisule

mazhar

buyuruldugumda Izmir

Mabeyn-i

Hiimayun-i

Cenab-i

Miilukane

Bakitabet-i

Celik'si vasitasiyle Atebe-i

pek mah/.un olan kalb-i hiimayunlarmin bu nokta-i necata aid ilhamati bu anda dahi hafiza ara-yi invekayi-i miiellimesinden

Hiimayun-i Cenab-i Padisahtye:

tibahimdir.

39 40

gun, ingilizler harekete gectiler. Karadeniz ordusu kumandani General F. Milne Harbiye Nezareti'ne bir yazi (Bu yazmin Ingilizce asli icin bak: Harb Tarihi Vesikalan Dergisi - Ankara 1952. Say, 1 de yeralan 15 numarali vesika) gondererek bu hususta izahat istemistir. Harbiye Nezareti

Seyhulislam Mustafa SABRl a.g.e. sh: 468 M. Kemal PasaVmn tam Samsun'a ayak bastiQi

Bu

ilhamati

izah

etmek

isterim.

istanbul'dan

en

son"

miif'arakat edecegim giin geref miisule nail

zati Hazreti Padiahi, Bogazigi'nde

olmutum. Bu esnada
tngiliz zirhlilannin

bulunan

saraya miiteveceih olan toplarim gbstererek, "gbriiyorsun dedi,

ben artik memleket ve milleti nasil kurtarmak lazim gelecegini

ta-

buna 24 May-

savvurda
Inallah

tereddiide
millet

ducar

oluyorum

ve

ellerini

kaldirarak,

ista idareten

bir

cevap vermisse de

(bkz: ayni dergi 16 numarali vesika)

bir yazi (ayni

miitenebbih ve miiteyakkiz olur.

Bu

vaziyet-i

General Milne tatmin olmiyarak Harbiye Nezarefne yen! dergi 17 numarali vesika) gondererek 6 Haziran tarihli bu

elTmeden gerek beni ve gerekse kendLsini tahlis eder" buyurmulardi.

mal ve maiyetinin
met buna
karsi

yaziyla M. Ke-

Binaenaleyh mariizatimda arz etmek istedigim bu

ifade-i

"derhal" Istanbul'acagrilmalarmi talep etmistir. HOku(arihiyle bir

ettigin-

hiimayunlandir.
Dilhah-i mikdarilerinden miilhem azim ve

da oyalama siyasetine devam icin 8 Haziran cevap vermisse de Ingiliz kumandanmin israr ve baskilar,

iman

ile

vazife-i

devam
Ingiliz

sicizanemde miidavim bulunuyorum. trade-i miilukaneleri vechile

den mecburi olarak

Ayni

geri cagnlmitir.

mecmuada

yeralan 21 numarali

vesika davetin

baski-

Sadrazam Paa kulunuzu daima meham-i umurda tenvir ve icabatini arz ve tatbik etmekteyim. u bir ay zarfinda hemen tekmil Anadolu-yi ahanelerinin
viliiyiit,

smdan
olduu

ileri

de halmde

geldigini bildiren birtelgraf suretidirki, gekilmemis, kalmistir. 22 numarali vesikada ise,

musved-

elviye ve

kazalanna ve hu-

davetin hiikumet karan

bildirilmektedir.

elyasidir

Harbiye Nazin Sevket Turgut Pasa'nm bizzat ve imzasini tasimaktadir. Hukumet vekari icin Ingiliz
baskisi

dud boylanna kadar olan efkar ve amal-i millete ve tekmil kumandanlarm ve tabaka-i memurinin hissiyat ve icraatina vukuf ve
niifuz hasil ettim. Binnetice bariz bir surette

tahakkuk ediyor

ki:

gizlenmitir.

Millet batan agagi uyanik olup

istiklal-i

devlet ve milleti ve hu-

kuk-i aliye-i Saltanat ve Hilafeti teyid icjn kavi bir azim ve iman

72

SARIKUM0CAH1DLER
KADtR MISlROflLU

73

fe m.icehhez bu.unuyor. fstonbul'da iken milletin b kadar kuvve ve z vak.Ue le.akctlerden ba derece muteyakk.z tiihayyiil edemezdim.

oid ^
akdes-i

memlukleri bittabi Malta'ya gitmek veyahud en hafif olarak

atalete
bittabi

hal-i

mahkum

edilniek gibi ihtimaller karsjsinda. birakilditn ve

eykfitpenflh.m!
.n,a
y:

Bu evsaf

ve

vaziyette
oliln

ve
-

zat-,

,,ana

revab.t-,

Iftyezal

,an
!

am,

mim

Itl azim ve
milletin

^vebilmukabeiebutiin
e

,,erct

ccladetini arttirmigtir.

?f

manasiyie bu 0,um,r S<)H ha '

-

^eZl m 7 **- -
.

muriyet-i acizanemden
ne-i miilette

buna muvaf'akatte mazurutn ve eger icbar edilirsem meistifa ederek kemakan, Anadolu'da ve sikalaeagim ve
vezAif-i
ki,

vataniyeme bu kere daba sarih

millet

hatvelerle

devam edecegim. Ta
abidanemin

mazhar-i

istiklai

ve Sal-

tanat ve Hilaf'et-i muazzama-i hiimayunlan masun-i indiras olsun.

Sadakat-i

daima

miitezayid

olduguna

itimad-i

kV munaferew e.kardan
e

Yah..* ayan-, dikkat ve teessiirdur ki; bu nezih Anadolu halbugunkd hassas devirde bile istanbul'da car! tehaluf e

ahanelerini arz ve istirhama miicaseret eylerim.

ve Ihtirasat-. Citnekanden pek uy, ar hakika Istanbul n lf ,itini tefessuha .f

Z^b

L'Qiincii
,

.st.ladeyi bilen ecnebiler, devlei ve miiletin imhas, ve ve nnliete ve padi a..,na S sadakat ve fedakariyle hizme k bd.yel.nde o.anlann ortadaa ka .nlmas. icin pek ileri t mek g k y cur'etmi gosteriyorlar.

bundan

musaid ah,

Ordu

Miifettii

--.:

Fahri YSver-i Hazret-i ehriyari

dev,e

M. Kemal

41

Vket,
v ,/ ,,f. ff*M

"? f,b,m!

H5lt,r

mevduam.n

n **M

milkdan.eri

Bir miiddet sonra da (14.1.1920 de) Padiahin vaki rahatsizhgi

olacakt.r

ki;

!L Sadrazam hassa Pasa He baz, ,rak tesrih ve bbyle

evk, Pa a

f?

cC

r: rr

fezvirat ve

Has. s.ras.nda ecnebilerin ve baz, erbabmiiman * at ihtima,ini

sebebiyle kcndisine sihhat ve afiyet tcmcnnisinde bulunmak uzere u

telgrafi cckmiti:

marUZat

'

m me? aninda
rical-i

**

*
bil-

mef

'hsasa gahsm.s ve

Atebe-i Seniyye-i Hazret-i Hilafetpenahiye:

Meclis-i Milliyi
Iik biitun
tesjxif-j

akibetine giremiyecegimi Have eyJemistim ncdan-, ^ujldeki intibahat-, ciddiye ve tece.iiyatcedideyTin!

arm

muhimme-i devlete, cok ac.k vaziyetler kar ,s,nda A,i ibsau e Yakup

ahanelerinden

mahrum
Hafiz-i

birakan rahatsiz-

tebaa-yi hiimayunlan mcyaninda, Hcycti Temsiliyemizi

teessiir
ctti.

de

pek ziyade du?ar-i

Cenab-i

hakiki,

vucud-i

hiim&yunlanm

afat-i

guniye ve scmaviyeden masun buyursun, amin.

na da olsa
kere

meslek edinen zay.f seciyeler bu a^erini bilig^l fctanbu.-a ce.be te ebbus ediyortar.

Ing.l.zlere muntasaat.

Anadolu ve Rumeli Miidafaa-i Hukuk Cemiyeti

Heyet-i Temsiliye

' saltena^, humayunlarmn, ve mil,etin beka ve mevcudiyetinin diisman, o,aara mihnasatkarhk beklenemezdi. Binaenaleyh abd
.

222

ml&EStfT?*

vatamna sad
8ibi b!r

ve bu U ^ urda

kumandandan

"*

**
hukuk-i
i

"ZL-

namina
42

Mustafa Kemal

Bu baghhk
41
-

vesikalari zafcrc kadar her vesile ile

temMi
I,

etmise

Ataturk'uri

42- 20

Ocak 1 920

Soylev ve Demecjeri: Istanbul 1945. Cilt tarihli Hakimiyet-i Milliye Gazetesi.

s. 15.

74

dc Sultan Vahideddin,
ybetmisti.

artik

O'nun ahsma kargi

biiliin

ilimadim ka-

Ok yaydan

ciktiklan, yani

M. Kemal

Patf,

her

Uirlii

imkan ve

sclahiyclle tcchfz olunarak Anadolu'ya gonderildikten sonra

Sallanal'a da Hilafct'c

O'nun

dc

kari

oldugu Sultan

Vahideddin larafm-

dan

kal'J

olarak ttgrcnilmiii.

mu

bcruiraf

ctmck

icin

Bu yiizden O, tchlikeli gordiigii bu durudaha bircok tecbbOslerdc bulunmutur. Bu teolmak

iizcre

cbbiislcr ciimlcsindcn

son Harbiye Nazin Fevzi Pa$a

(Cakmak) vc

bizc bir ordu kadar hizmct etmi bulunan

eyh Sunusi

Hazretleri'ni dc Ankara'ya gOndenriigti. Bilhassa Fevzi Pasa Ankara'ya varjgiiida, Mcclis kiirsilsiindcn yapmi oldugu konusma ile igal altmda bulunan tslanbul'da Zat-i Sahinenin ne agir sartlar icinde oldu-

gunu

bariz bir surcitc anlatmisur:

Celaleddin Arif Bey (Erzurum) -Mtlsaade buyurulur mu? Fevzi Pasa Hazretleri vekayii re'yulayn gormilslerdir. Ihtisasatini
tamamiyle bize bildirmeleri
tisasatini bildirsinler. lim.
ifin

kendilerinden istirham edelim. Ihtakriri

Ondan sonra bu

muzakereye vaz ede-

Reis Pa$a

Fevzi Pasa Hazretleri'ni

bes, on dakika

ewel

istikbal ettik. Yeni vasil olmuslardir. Istanbul ahvalinden, Zat-i

ahane'nin zatindan, muhitinden, yakinindan malumattar bulunuyorlar.

(Hay hay

rica ederiz sedalan.)

Fevzi Pasa,

alkislar arasin-

da

kursii-i hitabe geldi.

Fevzi Pasa- Evvelemirde tstanbul'un esaret muhitinden kurtularak Ankara'mn hQr muhitine geldigimden dolayi

Cenab-i

Hakka hamdii

siikurler ederim.

(Alkislar) ve beni karsilayan

arkadaslanma amik sukranimi takdim ederim.

Efendiler! Gerek Padisahimiz Hazretleri, gerek bendeniz' bes

bakir payitahtimizin ilk defa ada tarafindan isgali fariasim gormek bedbahthgina ugramis felaket zedelerdeniz. U{

yiiz senelik

gun ewel Istanbul'un isgal .edilocegi. hafoer, ahndi, ye^burtda bijhas, sa

>'.

M.Kemal Paa'nin Erzurum'a

aslmda
Ingilizter'in-istegi

vasil

olmusken

geri

carilmasimn

jf.iBinun \

jaigi&G

ilaoldugunu a9.1klayan.ve gekilmeyen telgraf

>sii

iiavidiit

(bkz. Harptarihi vesikalan Dergisi,

17 numarali vesika

76

SARIKU MOCAIIlDLKR
KADJR MISIROfiLU
Islam kani dokmek vo dflkulen Islam kanlanyle yine islamlan cihet-i hainanesi diismanlanrmzca teemmiil edil-

77

mahkum etmek
misti.

Harbiye Nezaretine karsi yapilmis tecavuzuprotesto

etti.

Bunun

icin

lazim gelen evamir ve tebligatyapildi. Ve ben biz-

zat Harbiye Nezareti'nde gece, gilndiiz

Ingilizler, otomobillerle Istanbul,

mevcud buluhdum.

gece,

Oskudar, Beyoghfe*muhitine bah-

riye efradi cikararak lazim gelen nukati tuttulag^Ve sirf fesat baslangici olmak iizere ehzadebasi'nda OnunctHCafkas Firkasi

Ancak Ingilizler'in maksadi efrndi tedhis etmek oldugu icin Nezaret Makarm'nda bulunmus bir takim zevati ellerine kelepce vurarak yahnayak, Ifesi kabak yak otomobillerine atarak hakaretle suradan, buradan toplattiklanni haber aldim. Esbabmrsualettigimizde hie bir cevap alamadik. Mesele efkar-i miinevvereye kari buyQk bir tehdid ika ederek herkesi sindirmek ve Istanbul'da
hakim-i mtinferid kesilmek istendigi anlasihyordu.

Ka-

rargahi'nda

bulunan

karargah
!

efradi

iizerine

hilcum

ederek

muzikaci efradim, efendiler

sehid ettiler (kahrolsun... sedalan) ve

muzikaci efradim meydana 9ikararak, birer birer Bldurduler. Bir

kismi pencereden asagi atladi. Bir kismi yataklannda oldu. Bunlann resimlerini Fransizlar cikanp Avrupa'ya gonderdiler. (Allah
..rahmet etsin sedalan.) Ancak evvelce verilen talimat ve bilahare yapilan tebligat sayesinde askerler mttsellah sokaklarda bulunmadi.

"Cuma
cikip

Selamligi'na gittigim sirada Zat-i Sahane'nin selamhga

fikamamasini Ingilizler'den sormaga mecbur olduk. Qiinku disan cikmasina musaade etmiyorlardi.Halbuki Zat-i Sahane ve Makam-i Hilafet simdiye kadar tabii
efendiler! Silahh bir neferin

kuvve-i cismaniyye gosteren silahh askerler arasindan, teamtll vechile camii serife tesrif

Kislalanna

fekildi. Hicbir tarafta

kimsenin burnu kanamaksi-

buyurmalan lazim geldiginden

'

biz

buna

siip-

zm

Ingilizlerin fesadamiz olan tertibati, tesebbiisati

ile

bihamdillahi
neticelendi.

hesiz

cesaret

edemedik.

Boyle

bir

vaziyette

Ingilizlerin

gelip

teala yalniz be? on neferimizin hainane sehadeti

silahlan toplamasi suretiyle

Makam-i

Hilafet'in busbutiln

hakaret

sirada Ingilizler Harbiye Nezaretini isgal ederek benim

mevkiine diismesini istem'edik. Tecviz etmedik. Mecbur olduk asker

odasina kadar sttngulil neferlerini soktular. Lazim gelen emirleri vermekligimizi teblig ettiler. Zaten ewelce emirler verildi-

nezaret

gondermeye. Askerler gidemedi, yalniz bahriyeden

mtifreze
gitti.

elli kisilik

bir

Bilahere Ingilizler

musaade

ettiler. Sirf maiyet-i seni-

ben kendilerini kemal-i silkunetle karsiladim. Ancak gogsune dtlsman siinguleri dayanmis bir Harbiye Nazin, Istanbul'un artik har ve Makam-i Hilafet olmak meziyetini kaybettigini gormus
gi icin

yede bulunan biraz asker

geldi.

Onlar arasindan Zat-i sahane

kemal-i meyusiyetle gecerek cami-i serife tesrif buyurdular...

Fazil Pasa (Yozgat)

Hangi camie pasam?

-

pek meyus bulunuyordum. Derekap Sadrazama.malumat verdim. Kabinenin ictimaim emretti. O sirada
sifatiyle

bir

Harbiye Nazin

Fevzi Pasa
dim!
19

(devamla)

Yildizda "Hamidiye Camii"ne efen-

Namazdan

dort yuzti mtitecaviz iki sira dizilmis sungillu Ingiliz efradi arasin-

evvel bendenizi kabul ettiler. Fevkalade miiteheyy-

dan gecerek, kapilara birikmi?

Babialiye gittim.

bir

takim ermeni,

rum

bulunuyorlardi. Buyurdular ki, "Ben bugiin boyle azab-i elim

ahalinin

icinde camie

enzar-i tahkiri arasindan (kahrolsun sedalan) gecerek stikunetle

gelmek istemiyordum fakat

bir vazife-i diniyyeyi geri

Hukumet

birakmayi munfisib gormedim. Cenab-i

Hakka

lazim gelen protestoyu her halde mille-

karsi bir ibadettir.

Ancak

tin serefine layik bir surette

yazmakta kusur etmedi. Ve o sirada

etti.

gerek Meclis-i Milliyeye karsi yapilmis ahvali, gerek askerlerimiz

uyurken fildurulmesini protesto

Bilhassa gerekse bila ltizum

sizin kabinenin tizerine yikildigini gormekle fevkalade dilhflnum. Enkazin altinda ezildik." diyerek teessuf buyurdular. Ayaga kalktilar. Birkaf

elli

senelik mevasinin, gerek

benim ve gerekse

defa kemal-i huztin

ile

bendenize hitab

ettiler. Teselli

verecek hie

78

SARIKIJ MOCAHlDLER
bir ? ey yoktu. Birkac defa Ingilizler dritnavtlannm toplarmi cevir-

KADlR MISIROftl.U

79

mijto, guyn uznktan atilmazmis

tiirlu

gibi

kopruye kadar sokarak, her

miiheyyadir. Ancak tngilizler mani oluyorlar. Horbir telgrafnmzi kontrola tabi bulunduruyorlar. uphesiz horbir suhuleti gosteriyoruz. Ancak ingilizler tarafindan diicar oldugumuz miiskiilat bizi biiyuk bir tazyik icinde bulunduruyor.

niz dedim

tehdiduti yapmakta kusur etmemislerdir. Oradan cekildik Her gfln yeni tevkifat ve tehdidata maruz kahyorduk. Zat-i sahane ertesi gun selamhkta bendenizi tekrar kabul lie buy urdular ki: "Aman Anadolu ile irtibati temin ediniz." Bendeki: Irtibat

bftaraf devletleri tarafindan tasdik olundugu maliim ve:muberhen .ken bizim Kuvvay-i Milliye'yi ve bu tazyikten dogmus olan cepheyi reddetmemiz dogrudan dogruya milletimize karsi bir ihanet olurdu. Biz bunu yapamayiz(Alkislar)
Izmir'in, bununla beraber vilayat-i ? arkiyyenin ducar-i olacagma dair sik sik rivayetlerin suyuu ve bir "Pontus"
tecaviiz

hiikumeti-

havalisinde, Karadeniz sahilinde zuhur etbulunduguna dair pek siki havadislerin deverani biisbutun milleti heyecana getirdi. Ve bu suretle Kuvva-yi

nin Trabzon,
iizere

Samsun

mek

Milliye

tesekkiil etmistir.

Bu

tesekkiilden

maksad

milletin bigayr-i

hakkin

uzorino "aman zinhar siz cekilmeyiniz. Ve Anadolu ile irtibat tesis ediniz" buyurdular. Bendeniz bu ferman ilzerine yaverimi gondermek hususuna tesebbiis ettigim gibi kabinode bazi zevatm gonderilmesine de te ? ebbus ettim. Ingilizler muvafakat ettiler. Gonderildigini ve bir tarattan da bazi kolordularla irtibatunizi arzettigim vakit fevkalade memnun oldular. Ve bu suretle
mes'elenin hiisn-i suretle
hallo] unacagi ve Istanbul isgalinden Ingilizler'in bekledigi

Bu maruzatim

ducar oldugu tecaviizlere karsi irz ve namusunu mesru bir surette miidafaa ve muhafaza etmek istiyor. Orduyu kullanamiyoruz. Millet

bunu

giirdyor. Tabii mtidafaa-i

me ? rua-i

nefsiyede bulunuyor
sunla-

Milletin bazi harekati vardir. Biz

bunu reddedemeyiz. Ancak

reddederiz.

Kuwa-yi

Milliye

namma

bazi ifratkarlann harekati

vardir.

Millete bazi yerlerde fenahk yaparlar. Bfizismi oldurur

gayenin

art!k
idik.

kaybolmak azere bulundugu hissolunuyordu. Biz de memnun

miyet itibariyle Kuvva-yi Milliye namina bir reddiye yazmak, dogrudan dogruya kendisini iskat etmek, demektir. Hiikumet ancak

Bu gibi harekat milletin arzusu dahilinde degildir! Keyfi bir takim icraat yapanlan reddetmek istiyoruz. Fakat umu-

bazismi kaldmr.

sirada efendiler! Bendeniz uzerine vaki olan tazyikat ref olundu; cunkil samimiyetle Ingilizler'e diyordum ki, tehdid ile bir sey yapamazsmiz: Tatmin ediniz bizi!...Siz tatmin ederseniz, hakk-i hayat bahsederseniz; biz her seyi yapmaya hazinz. Ve bu tatmin de benimle olmaz. Belki kabineyi tatmin ediniz. Bu ricamiz aksi
tesir

Bu

ederek her gun kabinoye nota bombardimam oldu. Gece gundiiz su ?oyle olmu bu boyle olmus, en ufak seylerle kabineyi taciz ederek cekilmege icbar ettiler. Filhakika kabine de bir, iki hafta miiddet tazyika tahammul etti. Bu tazyikin esasim efendiler! Kuwayi Milliye'nin red ve takbihi teskil ediyordu. Kuwayi
,

biz

Bizim bu nota teatisi esnasmda tekrar bir hal hadis oldu. Dediler ki nerede Kuwa-yi milhyye kopruleri bozduysa oradan Istanbul'a erzak gelmiyor, Istanbul ac kahrsa Kuvva-y, Milliyeyi reddetmediniz. Ve ?u asri insaniyyette sunu da sriylemekten cekinmediler ki

tin

milletin arzusiyla ve milletin nefi icin mevki-i iktidara gelir. Millemazarrati i f in mevki-i iktidarda duramaz.

Amerika'dan un getirecegiz, fakat bunu

edip Kuva-yi Milliye'yi red ve

hiristiyanlara'

verecegiz. Islamlari
3ad
bizi tazyik

du ? unmiyecegiz.(Kahrolsun
tel'in

sedalan) Makettirmektir

Milliye'yi reddediniz

diyorlardi. Bizce

Kuwayi

Milliye'nin haksiz isgallerden

bir cok

zuhur

S"
,

etti-

gini, tzmir'in i.?galinde

Yunanhlar'm

mezalimi Avrupa'nm

If J a* davak'ada bulunan mebuslardan

ft

h SU Kaz,m KarabeMr paa u bilgiyi vermektedir: ? ?9' llzlerin nasi1 bastiklan ve Meclis'in ne yaptig, hakkml

sonralar, 6yle dinledim:

lngSer

81

80

SARKUMGCAHlDLBR
Tekrar bondoniz bunun
iizerine telgraflar yazdim.

KADlR

MIStftOflLl)

Aman

koprilleri

bozmayiniz. Erzak gonderiniz burayn. Biliyorum bunlann te'siri olamazdi. Nihayet efendiler! Bir nota yazdik. Simdiye kadar arzettigim husiisati bertaf'sil hikiiye ettik. Cilnkii bu arzettigim mevaddin bir kisminin da Hariciye Nazin gidiyor, gifahl notalarla, sifahi takrirlerle anlatiyordu. Bunlar sahife-i tarihe gecemiyecek ve inkar

Maatteessuf Zat-i Sahane tazyik i9inde bulundugu icin durduk. Tahaminuliin fevkinde, tazyike du?ar olduk. En nihayet bize dediler ki efendiler! Gayet agir muameleye ducar olalar.

biz

caksimz. Yani bizi Babialiden

ler.

siingll ile atacaklar.

Biz buna tahammiil edecektik.

Ancak

Bunu ihsas ettizaman payitahthk Is-

tanbul'da kalamazdi. Biz eekildik. Bizd^n sonraki kabine bir iki

gun

teessiis

edemedi. Ancak

tabii

malumatiniz var. Bu kabinenin

edecekler diye bunlan

ta yazdik.

bertaf'sil

hikaye-i

hfil

ederek yazdim. Bir no-

mektir.

Ve bu notada dedik ki; bizim maksadimiz sulhu temin etVe bu sulh ile biz bizzat Osmanhlar'in memleketini kurtarsulh-i

benim temasa geldigim gerek o kabine erkarundan zevatin gerekse Harbiye Nezareti'nde bulunan bazi arkadaslardan aldigim malumata nazaran o kabineyi
tesekkiilu ile beraber,

mak
zin

verirseniz biz

ciham te'min edecegiz. Siz bize hakk-i hayat bunu kabul edecegiz. Millete kabul ettirecegiz. Ve sibahsedeceginiz adilane serait-i sulhiyyeyi yapacagiz. Ve millete
degil,

tazyik ettiler. Fetvayi veriniz! diye. Nihayet o fetvayi aldilar.

Malumunuz

vechile o fetva Ingiliz sungiisu

ile

ahnmis,
bunda-

tslam'i sinesinden birbirine diisiirmek icin...

aci bir vesikadir. Milletin hiss-i

Ilk def a yazilmis

ki;

aynlik, gayrihk

olmamak

hissini bizim
ileri

kabine

tekeffiil ediyor.

Ve

hakikatbini timid ederim

bu kadar sulha tesne ve kendisini

telakki edecektir.

alan bir kabineyi ne yolda

ki fecaaii

gorecek ve bunun ehemmiyeti

sifira inecektir. (fjiiphesiz

Dusmanlanmiza bunu anlatmak istiyorduk.

sulh istiyor,

sedalan)...

Mademki Avrupa
cagiz diyoruz.

mademki sulh

teesstis ettikten

Cumhuriyet rejiminin kuruculan arasinda cok ehemmiyetli

mevkii bulunan Fevzi Pasa (Cakmak)

bir

sonra tavazzuh edecektir. Biz de bunu

tekeffiil ediyoruz.

Biz yapaMtt'f-

gibi bir zatin Tiirkiye Biiy-

Bu

gayet agir, belki altindan cikamiyacagiz.

kilata vatan askiyle giriyoruz. Fakat acaba Ingilizler'in fikri nedir?

tngilizler'in teklifi nedir?

uk Millet Meclisi Karsiisii'nden yaptigi konusmadan yukanya ^ gimiz satirlar, bircok hususlan aydinlatmaktaydi.
a)

aldi-

Bunu anlamak
siyaset-i

istiyorduk. Efendiler!
iizerine bir

Bu

ttklifimizi Ingilizler kabul etmediler ve

bunun

mazbata

yazdik.

Babialide

kabinenin

muslihanesi

Ingilizler'ce
ile

Sultan Vahideddin, isgal kuvvetlerinin agir baskisi altinda eli kolu bagh bir durumdadir. Bu halin verdigi elem ve kederle bitap ve peris andir.

kabul olunmuyor ve Ingilizleiin maksadi bizim dahilimizi nifak

t

birbirimizG dlisurmektir. (Kahrolsun sedalan). Mafilesef bir hey'et

ma

b) Bu duruma ragmen kabinede inandigi kimselere daiAnkara'yla temasi kesmemeleri hususunda emir ve di-

bulmuslar, harb istiyorlar. Fakat oyle bir harb ki;,kendilerinin

bui

rektifler vermektedir.

kahamaksizin birbirimize dusiirmek ve harb etmek

ki;

istiyor-

44
Riza Ptsa kabinesini tazyik ediyorlar

Zabit Ceridesi C.

I,

Ankara
nin

940, sh. 90 ve devami.

teblig haline

Anadolu harekatma

istirak]

45

Fevzi Pasa (Qakmak)

bu konusmasimn 6zG
ile

edenlere aS< densin. Riza Paa kabul etmiyor, sonra gelen Salih Pasa]
kabinesi de k^bul etmiyor, bunun iizerine 16 Mart vak'asi hadis oluy-j
or..."

getirilerek

"Mustafa Kemal
halifeye,

imzasi

her tarafa ta'mim edilmistir. Bu

ingilizlerih tazyiklerine ait ki-

daha ziyade

mahud

fetvaye ve

(J<azim Karobeklr

istiklal

Harbimiz, istanbul 1960, sh. 550 dekif

simlann yer almis oldugu goriJlmektedir. (Bkz. Harp Tarihi Vesikalan

Dergisi,

dipnot.
>:

367 ve 368 numarali

vesikalar.)

M;

.....

82

SARIKLtMOCAIIlDLBR
KADlli MISIROQLU
c)

83

yhuhslam DOrrirtdoWn

Mnandannm hor vesile ile aleyhine kullandiklan

emir vo nzasl
ile

*
i?gffil
.

Onun

Ivsascn kendisinden evvel ?eyhulislamhk

^ j^ ^^ ^
fetvaex

Se-

bilccegini hesab

ctmck zor olmasa

gcrcklir.

Nilckim kendisi

ile

bcra-

padisah tarafindan veya

o

bcr mcmlekeli lerkedcrck "San

Rcmo'"da

inlihar

cdcn hususf doktoru

Resat Paa

bir Fransiz

gazctcsindc yaymlanan haliralinda bu

durumu

edon Haydanzade diisman baskisma mukavemet edemeyerek istenilen fetvay, vormemok

icin

Makanu'm
terket-

$oyle ifade cimi$iir: "Padisah cok asabi ve sinirleri

yil

vehme miitema-

olacak kadar zayiftt. Saltanati devrinin agir buhranlarla geeolmasi kadar, mizaci da bu sihhi anzasinda amil olmutu.
tlefa

mist, Durrizade ise kabinenin tensibi ile Ingiliz tazyikinden kurtulmak icin bu fetvay, vermek iizere aramp bulunmus ve o makama gclirilmisti. Padisalun Kuwa-y, milliyeciler aleyhindeki bu fetva ile hicbir alakasi yoktur.

makamim

mis,

Kendisi miihim anlarda birkac

bayginlik gecirmi ve derhal

mtidahaleye liizum

basil

olnuistn.

Bunlardan bir tanesi Sevr

girecekleri

Muahedesi
anda vukua
telasi

seraitini ve metnini tetkik icin tekil edilen ura-yi

Saltanata riyaset etmek iizere

"Muaycde SaIonu"na

merz kanunlar ominde

sanki M. Kemal'in Anadolu'ya gidisi kendi malumatlari ve hatta miisaadeleri haricinde olmus gibi guy. a Ona mam olmak yoluna gitmeleri ve bumaksadla istanbul Hiikumeti'nce Kuva-y, Milliye'nin takbihini
istemeleri
izahi imkansiz bir

d. Ingilizler,

gelmisti. Sadrazam Damad Ferid Paa, uzun siiren ve mucip olan baygmliktan sonra ictimain tehirini istemi, fa-

kat padisah muvafakat etmemi.$ti. Diger bir bayginlik da, General

Harington'u davet ederek bir gece ieinde Malaya

zirhlisi ile istan-

Istanbul Hiikumeti ile Halifeyi milli gaye aleyhinde gostererek halkm goziinden diisiirmek
ki

tar, hareketle Ingilizler, iki tarafi kar ?1 karsxya getirmek ve

muammad.r. Bu

bul'dan mufarakat kararmin ingiltere devletince kabul edildiginin

ti."

Vaver Hamdi Paa tarafindan arzi sirasinda vukua gelmi46

Bu bcyan O'nun vatandan

ne

ayrilirkcn lirnagin etten s6kiiluii

ama

m 9 in?LBu nicine
aI '

bildigimiz nisbi fikir hurriyeti maalesef kafi degildir?!..

,.

maksadim giitmiislerdir. P e cevap vermek i 9 in bugiin sahip ola-

gibi derin ve sarsici lzdirabini

giizcl dile

geurmektedir.

Bir dc bunlara; uzun bir muddct cmrinde caliarak her haline

vakif olan
Ali

S
,

m
'

Fuad

Tiirkgeldi'nin bahsi gecen hatiratindan ahnmi

bUna be " Zer k rd "8"""eri ciizmek ne zaman nasib

u saurian eklcrsck O'nun ne Olciidc vatanscver bir insan oldugunu ve

kendisine vatan satan bir aleak
(!)

yaftasini yapitiran hakikate saygihiiviyetini

BSylcsine sclahiyctli bir agizdan milletvekillcri dnunde ifade edilen bu gcrcckler, bugiin maalesef unutiturulmu|tur. Sultan Vahidedd.n g alin bajladigi andan itibaren cok agir sartlar iginde daima vaUin vc m.Ilctini duSunerek her turlii eza ve cefaya gogus germisti. Fakat kabul ctmck gcrekir ki; en nihayet O da bir insan oldugu cihetle tahamrnul ve mukavcmetinin bir hududu olacakti. Ustelik yukarida da bir vesile ile belimigimiz gibi tahta gegtigi andan

siz bir

50k inkilap dalkav'uk ve yobazina kari gcrcck

daha

ziyade belirimi oluruz:

"19 Kanun-u Sanf 1335 Pazar giinQ Bamabeyinci

ile

beraber hu-

zura davct olunduk. Bolcvizme kari Rusya'da harckat-i seferiye icrasi icin

Fransa'dan bir general

ile

dort yiiz kadar zabit viirud edecegintcsis

den ve tstanbul'da karargah-i umumi

ikameti
igin

olunacagindan bunlarin
malisus
"Fer'iye

Udarla muzdanp bulunmakta idi. Devrini dolduran elemli vak'alann O nun zaten bozuk plan sihhati
ii/.erinde nas.I bir tesir

itibaren cesjtli hasta-

Ortakoy'de

ehzadc

ve

sultanlara

Daireleri" ile Feliime Sultan

yalisinm vc Ciragan'da
-

Osman Fuad
sh.

meydana

getire-

46

Cemal KUTAY

Tarih Konuuyor

Istanbul

966

2445

84

85

SAIUKUMOCAHIDIJIR
Efendiimn
dtfiresi civar.nda mcktcp vc muzika kislas. iuihaz cdilen vo Enver Ra a'n.n zcvccsi Naciye Sultan sahilhancsinin S

KADlR MISlROfiLU
miyorlar" dcdi.
si ile

mcbammn
d.lklar.h.
vfl

Bu

sirada Refik

Bey avdetcdip Enver Pasa'nm yah-

peder vc hemiresine aid Orlaktty'deki hanelcrin behemehal tah-

lahl.yc.snii -Sadr-i

gflndcrdikleri iiltimatom ilc lalcb cylcmis olvc o dairclcrdc ikamcl cdcn bu kadar aza-yi hanedanm nakil rskanlan cmrindeki mOskilaU

azama

liyesini talep
icin icklil'le

ctmekte olduklanni vc Sadr-i azam "Beylerbeyi Sarayi"

icin

bulunmussa da Anadolu larafmdan oldugu

kabul

el-

miiichayyirf.nc

dcrmcyan eyliycrck

mcdiklcri vc Feriyc daireleri hakkinda Sadr-i azamin tesebbiiste bulu-

bunlara nu.kabil "Beylerbeyi Saray," tcrk vc tahsis edil.nck iizcre kcnRefik Hey'i Sadr-i azama gOhderdigini soyledi BcyIcrbcy. Saray. gibi mcmlckclin mciahirindcn olan muhtejem bir saraym ecnebi askcri taraf.ndan isgftli beni mttteeSsir cdcrck: "Aman Efcnd.m! Bcylcrbcyi Saray. Makam-. Saltanata
dilcrini ikna icin

nacagini ve Ingilizlcr'in dc Bebek'te VSlide-i Hidivi'nin sahilhanesini

istemekte olduklari ccvabini gclirdi.

Ertesi

gun huzura kabuliimde Zat-i $ahane, "DUn

siz

pek

muteessir olup agladiniz" dedi. Ben de: "Saltanata mahsus bir saray-i aliyi ecnebi askerinin igal
tabiidir

mahsus

Bunun

bir sarayd.r

icrk.nc miisaade

etmesinden muteessir olmakligim

sahane! "Bence Al-i

buyurulmasm;

bari

ona bcdcl "Validcbagi"

ile

"Kaguhanc Ka S ri"n.n vcrilmcsi

efendim" dedim. Zat-i

Osmanin
benim Bunun

tcklif cdilsin" diycrek

maya baslad.m. QUnkll bunu

gundan bunun

huzurda agla-

mulkune girdikten sonra, hududda

Ilzcrine

bir kuliibeye girmekle

Saltanat-i

Osmaniyyc'nin alaim-i inkira-

zindan addcylcdim. Zat-. sahane zatcn miitchcyyic bir halde bulunduilzcrine biisbiitun sinirlcncrek

sarayima girmek beyninde fark yoktur"

"Zat-i ahancniz Padisah
sifaiiylc

ccvabini vcrdi.

umQm mUlkleri duiinmekle

sarayini ecnebi askerin

tas.yorsunuz? Biz hal-i csarcttcyiz;

"Canim siz nasil kafa "Dolmabahcc Sarayi"m da islcrler-

mukellef bulundugunuzdan mutaleat-i hiimayununuzda hakli oldugu-

se nc yapacagiz? "Ihlamur" "GOksu" ve "Beykoz" kosklcrini teklif ettim, onlan kabul ctmiyorlar" dcdi ve ccreyan-i hali Veliahd Abdiilmecid Efendi'yc anlatmasiru ve is, hanedana
mtiteallik

nuz gibi kulunuz da

igali altinda

t^bi sifatiyle

mctbuumun

gormek istememektcki mutalaamda min

gayri had hakli-

yim" dedim.
21 Kanun-i sani 1335 Sail
giinii

da muialcas.n. sormasini Basmabeyinciye emretti. Veliahd "Taraf-i siihancdcn ne surctle tensip vc iradc buyuruluyorsa o vcchile yapilmak munasip olur. Fakat cvvel ve Shir arzetmis oldugum vcchile bu hey'ct-i viikela vc bahusus Hariciye Resid Pasa, bu gibi

Onun

oldugundan

maruzat-i rcsmiyye igin huzura

celb olundum. Ma'ruzat 9ikarildiktan sonra mlistediyat

haiz-i

meyaninda

ehemmiyct olan

lie

bt'a telgrafnameyi ayinp suret-i mahsusada

yiiz bin

Mzm

kiraat euim. Biri

"Bosna Hersek" ahSlisinden U?

miislumamn
mezSlim

buyursunlar" yolunda arz-! mutaieat ettigini Liitfi Bey beyan eyledi. Hunkar "Camm, ayam toplayip mtizakereyc vakit var mi? Persembe giiniine kadar behemehal bu dairelcrm tahliyesini istiyorhir; eger bunu yapmaz isek bizzat
tahliye-

mesail-. miiskileyi halla tesviyeden Scizdir. Zat-i sahane ayan ve sair itimad eyled.klcri zcvat. celb ile istisare

hukuk-i milliyelerinin siyaneti icin taraf-i sahancden istimdad, digeri

"Urla"da Rumlar'in ahali-i islSmiyyeye kar^i

eyledikleri

ve tecaviizattan bahisle

istitafi,

U9iincUsu dc "Van" ahalisinden olup

hiikumetce "Burdur" sancagina nakil ve Ermeni hanelerinde iskan

cdilmis. olan alU bin

miislUmamn sekiz aydir ycvmiyeleri

kesilip ve

daha ziyadc muhiil-i hiirmet harekete tesaddi ederler " bahsine nakl-i kelam ederek: "Bunlarm kifayetsizhgini ben de g5ruyorum; lakin yerlerine kimi
ilc

yc kiyam

ikamet edildikleri hanelcr dahi sahib-i aslilerine

lahliye ettirilip ag ve biilar;

iMe olunmak

Uzere

Ba'dchu

vukclanin aczi

sokak orlalannda kaldiklari beySniyle meridi.

Memlekeue

yapacagiz?

hamet-i seniyyeyi isticlSbi hSvi

Bu

iiciincii telgrafi

okur okumaz

is

gOrcbilccck be S

alti kisi

varsa onlari fttihatfi diye iste-

Zat-i &hanenin gozlerinden ya gelerek

"Dun

siz

aghyordunuz
gikn

(Beylerbeyi Sarayi'nin igali keyfiyetinden dolayi);

bu

de ben

86

SARIKU MOCAHtDLBR
agliyorum, ne yapay.m? Buna beseriyet kuvvett, hatta niibiivvet kuvveti bile kiifi geinie/. Ancak ul&hiyyet kuvvetine muhtac!" ded. Ben do pek /.iyadc mutccssir olarak "Hakikatcn
ne muhtaciz, ancak Ccnab-i
uliihiyyct kuvvciizai-i

87

KADIRMISIR06LU
Kiictik

mabcynin ak

sakalli kallcs, bir bckcibajisi vardi;

oda

ge-

cclik kiyafcliyle arkamiza takikii. Zat-i

risi

Sahanearkasinda

geceiifc eola-t

vc iizcrindc pardesii oldugu haldc

kttsklln bniinde ayakm,dur,uyoi5

ErhamQr Rahimln o kuvvcii

hUm&yununuza ihsan buyurarak yinc ulOhiyyct kuvvctiyle bu

ve

escr-i tela? izhar cimiyordu. Bckcibai

bizmet ve fedakacllginm den

islcria

kaflcsim tcsviycyc insallah cfendimiz muvaflak olursunuz." dedim Htinkar "Tclgraflan bana vcrin, bu aksam Dahiiiyc Nazir Vekiii gclecck, onunla Sadr-i
di.

recesini gostcrmck maksadiyle hiingiir hiingur aglayarak, ca^fceessttM

lcr ibraz

eylemcyc balaymca Hiinkar; "Benim milletimin ocagi 'ya<

49

azama gondcrip icabeden

niyor; ben onu dii$iinuyorum; kendi evim yanmi, ne ehemmiyeti

ihtflrati

icra

Bunun

edeyim" de47

Uzcrinc tcvakkuf euneycrck huzOr-i

var?" dedi.

hUmayundan c.ktim."

Ayni cscrin u saurlanni da dikkat vc ibrede okuyahnv "Sadr-i azamin azimctini miitcakip sarayda bir
facia

TQrkiye Biiyiik Millet Mcclisi'ndc "Batum" mebusu olarak vazife

gormlis, olan Kurlulus, Savainin sankli

kahramanlarmdan

AH

Riza

zuhurcui. Ramazan

sabah Ni;ania$i'nda kain ikamctgah.mda hcnUz yalakla iken uykudan uyandinlip "Ydd.z Saray."'nm yanmakia oldugunu habcr vcrdilcr. Dcrhal g.yincrck vc kom umuz Serkarin Yaver
b,r

dc

icin-

Acara

da bize

Sultan Vahideddin'e dair bizzat ahid oldugu u

vak'ayi nakletmitir.

"1878 dc Ruslara birakilan clviyc-i sclase (Kars, Ardahan ve Batum) 1918 dc Brest Litovsk andlamasi
miinasebetle
ile

Pasa

ile

b.rlcscrck yaya
a

olmak Uzcrc Ihlamur

anavatana kavumutu.

tarikiyle yola

Bu

rcvan olduk Saray-

vlirudumuzda Harcm-i Humayunda Sultan Resad mcrhumun vefat fevkani ahgap dairede sabaha kari elckiriktcn hank zuhur vc Hunkar'in bcytutct cylcdigi alt kattaki daircyc dc sirayet edcrck a/ zamanda o cihcttc bulunan daiiclcr yanip kill olmu tur. 48
clt.g.

Temur Pasa

riyaseti altinda bir elviye-i selase heyeti

Istanbul'a davet edilmiti. Sultan

Vahideddin bu heyete Yildizda yeiltifat

mek
Kirk

vermi ve kendilerine son dcrccc

eyleyerek yemekte u ko-

numayi

yapmi5tir: "Bir baba du$iinuniiz ki, evlatlarim kaybetmitir.

fngiiiz

Donan-

sevk cdilcrck ktilliyct miktarda su s.kilmak harikm devair-i saircyc men-i sirayctine ca!i,Imakta idi Vukcladan. vc memurin-i zabila vc bclcdiycden
surctiylc

masi'mn

itiaiye takirm

yil onlarin

yokluklarinin lstirabiyla yaadiktan sonra bir giln evi-

ne doniince onlan cikip gelmi ve yemek masasi etrafmda toplanmi

bir halde gorse nasil

heyecan ve sevinc duyar, tasawur edebilir misi-

heniiz gelcn

Karidan hartkin zuhurunu gOriip en cvvel yetien Harbiye Nazin Sevket Turgut Paa oldu. Zat-i Sahanc'nin nerede bulundugunu sual

olmami u

niz? Ite ben

sevinc ve heyecan icindcyim."

1921 de Londra'da sulh konfcransina

hem

"Istanbul

Hukumeti"
Ingi-

derck rcsm-i taz iycli

Harem bahcesinin nihayctinde "Cihannuma Kosku"nde olduklanni haber vcrdiklerinden Yaver Pasa ile birliktc yanlanna gicttigimizde
ifa etlik.

ve
liz

hem de Ankara Hukumeti

ba murahhasi

davct edilmiti. Azili Turk

dumam

Lloyd George,

Kuwa-yi

Milliyecilere "Haydut-

lar!..."

diye hiicum edince Istanbul Hiikumcti'nin murahhasi

Sadr-i

^
bayin

47
48

All

Fuad TURKGELDl
bir

G6riip

a/am Tevfik Pasa:

Isittiklerim.

Ankara 1851 sh

"-Gergi ben burada

-

Osmanh murahhasi
vc
sflz

olarak bulunuyorum,

am-

Aslinda bu

suikast

idi.

Saraya

elektrikci olarak giren bir su-

ma

memleketin

asil miimcssili

sahibi onlardir.

Bizim kalbimiz

isl idi.

Bkz. Enver

Behnan APOLYO - Kemal

1

Ataturk ve Midi

Mucadele

Tarihi Istanbul

958, sh. 328.

49

-Ali

Fuad TORKGELDi,

a.g.e. sh. 227.

88

SABIKU MOCAIllDUiR
de onlaria berabcrdir" diycrck bu Turk

89

kadIr Mismofli.u
suslurmutur. Unutdiina ciktigini bildirmi$lir.
50

dusmamm

mamak

gcrckir

ki,

Tevf'ik

Paa

orada Sultan Vahideddin'i lemsil

ediyordu. Kendisinc bir ccza mi vcrilmijtir?

Sultan Vahideddin'in maddt baknndan gaycl

al da, ibrct

sikintih

geccn

gurbct yillannda bile nc kadar miistagni davrandigini gostcrcn u

Aziz Okuyucu; basmi

djlstliil

iki clinin

arasma

ve dchsetle

vak'ayi da dikkaiinizc arzcdclim:

Vatanin fclakcti kargisirida boylcsine valanpcrvcrane harcket

edcn bu insan mi vaian hAinidir? Yakin tarihimizc aid biitiin gayr-i ciddi vc gayr-i ilm! cscrlcrdc Uiy vc Uthtiyla sahsindan baska hi? bir
scy du$iinmcdigi iddia cdilcn Sultan Vahideddin buraya siraladigi-

"Pakistan 'in 90k basan ayni

gilnliik gazetelerinden biri

zamanda fok

sahifeli (30 sahife)

"Sindhi Hiirriyet"

gazetesi-

nin 22 Cemaziyelevvel 1388 tarihli ilaveli nilshasimn 15 inci sahifesinde,

miz u

haliralarda nasil iibidcicsmcktcdir, gtfrliyor

musun?

Hindistanm Sind ulkesinin basin tarihine aid mufassal bir

ahidlerin

verdiklcri

bu vcsikalar kar$ismda

yazi vardi.
artik

Bu
1

iilkede ilk gazetecilik nasil ba?Iadigindan bahisle, In-

o yalan ve iftiralann devamtna

gilizler'in

imkan var midir?

Sultan Vahideddin'in bircok meziyctlcri yaninda bir de efsancvi
diirusilugunu bciirtmck icap cdcr. Bir zamanlar "Alunci

Tilrkiye'ye
e s
i"

baski

yaptiklan

ve

"

f e t

M
Mchmcd"
s6-

e s

'

bahis mevzuu oldugu

zaman Haydarabad (Sind

ziindcki "altmci" kclimcsindcn kimiyc olarak alun seven bir

adam

manasi cikanlmak surctiylc ilham

edilmisjir.

Halbuki gcrcek, bugiine

Nizam Devleti'nin Haydarabad'i degildir. Bugtin Me$hur Sind Oniversitesi de bu sehirdedir) sehrinde merhum Vahidiiddin Han'm hakkini korumak ve Ingilizlerin baskisina kar?i koymak maksadiyle "El-Vahid-Muslflman" isimli
Haydarabad'idir.
Pakistandadir.

kadar yazilip soylcnilcnlcrin tamamcn aksincdir. Mcmlckcttcn, biraz

asagida aniatacagimiz scbcplcr altinda ve pek hakli olarak aynlirken,
sahsi mirasi, mahiyctindc babasindan kcndisine intikal edcn herseyi

Sind dilinde bir gazete pkmistir. Onun arkasindan Karafi'de yine

Sind dilinde baska bir zatin tesebbtlsu
ile

yine

aym maksadi guden

daha
nesredil-

"Halifetiil-MusliminVahid" ismiyle baska bir gazete

Himayun"a gondcrmisur. Bu arada kcndisinde bulunan musanna ve murassa bir akin cckmcccyi de hazincyc iade ctmis, oldubile "Hazinc-i

mege

balamisti. Birincisinin bas

yazan ve sahibi

Kadi Abdur-

rahman
zan ve
ashab-i

Sindi Thattai

idi.

Bu

gazete 1956 senesine kadar

yam

gu cok sonra yapilan tahkikatla meydana cikmiur. Padiahlar resmen

bir rip

bundan 12 sene eweline kadar devam

sahibi

etmiftir. Ikincisinin has. ya-

makbuz

vcrnick surctiyle Hazinc-i Hiimayundaki her eyi getiruialikoyabilirlerdi.

yanlarmda

Sultan Vahideddin

isteseydi bu

Seyh Abdiilmecid isimli Karafi ulemasindan ve servetten bir zatti. Bu gazete de 1939 Harb basina kadar

usulii tatbik

etmek

surcliylc biitiin Hazine-i

Humayunu

beraberinde

devam

etmistir.Tabif ki gazetenin ikisi de sonradan asil gayeden

goturebilirdi.

boylc yapmadigi gibi nezdindcki kiymctti esjalan da

aynlmiflardi.

oraya leslim cdip daha evvel bunlar

icin vcrdigi makbuzu geri almak yolunu lutmusUir. Tiirkiyc Buyiik Millet Mcelisi'nce daha sonra kuru-

Burada

asil

daha miihim

bir mesele Sgreniyoruz.

bazi mute?ebbis zevatin himmetiyle, bir heyet kurulup,

Bu tilkede merhum
ktil-

lan hcsaplar incelcme

komisyonunun

Reisi

Salih Kececi'nin Haziran

Vahidiiddin Han, Avrupa'da

liyetli bir
.

sikinti icinde

bulundugu zaman,

1951

tarihli

Vatan Gazctesi'ndc yayinlanan bcyanati Sultan Vahidedbir hiicccttir. Kizi

miktar para toplamp,

Aga Muhammed Nureddin Ca-

din'in

dasMnl namuskarligina

Sabiha Sultan, ba-

basinin sadcce 50 bin Tiirk

lirasi

kagit paraya malik oldugu halde yurt

50

Ismail

Haml DANIMEND

Izahh Osmanli Tarihi Kronoloji

Istanbul 1961, C. 4, sh.44

90

91

SARIKU MOCAHlDLKR
isminde bir zat vnsitasiyle kendisine gfinderilmistir. Fakat j^viniti bfelivetig'ine gre, Morhum Vahidiiddin Han, bu parayi kafer

KADlR MISIROflLU

Remo'da
lilari

vefat ettiigi

zaman 120

bin lira borcu pktigi icin alacak-

tarafindan tabutuna haciz konulmutur.Tahnit edilmig cese-

"Hamd olsun simdi ihtiyacim yoktur" demis. Parayi gafrBreHTOml "Bu parayi musliimanlar islamf bir hizmete sarf etito'iBMettiii^vo

kapismdan kacinlarak (sandik i^inde) am'a nakiotunup Yavuz Sultan Camii erif7nin avlusuna defnolunabitmi$tir.
di mutfiric

meniz- ;'%in

gfindermislerdir"

diye,

Halifenin
istemisti.

gfinliinil

almak

Yurt diina cikigim korkakhk vo ihanct oiarak tavsif edenler de

Halife parayi getiren zata, "Sizin iilkenizde islamf bir medrese veya buna

suretiyle parayi

almasim temin etmek

zaman

ya hakikati gOrmcmekte vcyahud da ona kasden

Ciinkii

iftira

eylcmektcdir.
dclisira-

Sultan Vahideddin, asla korkak dcgildi. Bunun pck 90k

"

benzer bir milessese var midir?" diye sormus. Zati Muhterem de "Sind-tslamiye" medresesinden ve diger bir iki medreseden bahsetmis.

lindcn bir ikisini zikrcdclim: Hcniiz

a h d

"

bulundugu

da Almanya'ya
ri

gitmi^ti.

zaman harb
bir

i^inde bulunuluyordu. Sipcrleba?ini

Merhum

Halife:"Madem

ki,

bu parayi benim bir islamf

ise sarf

dolujirkcn

umulmadik

tchiikcyc kari

cgmcsi

ihtar

etmem ifin getirdiniz, ben de Halife sifatiyle sizi naib tayin ettim. Bu parayi alip gotiiriln, Sind Islamiye Medresesi ile O'nun yanindanamina sarf edin." demistir. bu sozii soyledigi zaman,Halifenin huzurunda aglamamak ifin kendimizi zor tuttuk. ZiHalifenin
Ravi'nin
anlattigina
gfire;

ediidigi

zaman ccvabi su olmulu: "Turk bai du$man karisinda

**

egitonez."

ki

diger

medreselore

"Halife

Mabcyn Ba$katibi Ali Fuad Tiirkgeldi de O'nun cesareti hakkmda "Cuius Mcrasimi "ndc gecen u vak'ayi nakletmckledin "Eyup'tc ardbalara binilcccgi sirada "Talat Paa, Bogaz'dan

ra ihtiyaci oldugunu biliyorduk.

Huzurundan

ayrildik ve

bu parayi
51

dedigi yerde sarf eyledik. Pakat geri gelip Hindistan'a vardigimiz

duman uiyyare

filolan

gcgmis olduguna dair telgraf aldigim haber

bdyle dint

zaman Halifenin

vefat etmis oldugu haberini aldik," demislerdir.

bir

vermissc dc Hunkar "Onlar miitcmeddin adamlardir,

menisim esnaitnda taarruz etmezlcr" diyerck eser-i

tela gOstermedi."

Yine bu sikinuh gurbct giinlcrinde boyle

bulunan luilya Krah'na kari aldigi
sahadcteimcktedir.
52
asil

yardim teklifinde

ehzldeliginden beri O'nun gayet cesur bir insan oldugunu gosteren pck cok vak'a vardir. Bunlardan birini daha nakledelim:
tttihad

tavra Refi

Cevad Ulunay

Sultan Vahideddin'in vatandan aynliindan sonra hazine dairesindc yapilan tcspitlcr hcrseyin ycrli ycrinde oldugunu, kiymctli bir ignenin dahi O'nun tarafindan gflturiilmcdigini gslcrmitir. Buna dair 6

ve Terakki'nin zuliim ve istibdadini tenkid

ettigi

i9in

"Babiali

Baskini

"m

miiteakip

takibe

mafuz

kalan'

Mulazim aban Efendi ehzade Vahidedin Efendi'nin Cengelkdyiindeki kbskiine sigmmisti.

zaman

tutulan zabit Topkapi Sarayi Miizesi Arsjvindc

Mahmud

evket Paa'nin emriyle bu

zati
ai-

35 numarada

kayith "Daire-i Hazine-i

yakalamak
misjardi:

Httmayun'un tlmiihaber ve Kuyudat-i

icin gelen polisler

Vahiddeddin Efendi'den u cevabi

\
.*

Saire Defteri"ndc mahfuzdur. Halbuki kendisi 1926 yilmda San51

-

"-Bana mensup olan, sarayima

Ali

iltica

edcn, masumiyeti de bence

1968

tarihli
-

Sultan Vahideddin'e Dair Bir Hatira, 5 Ekim Bugiin Gazetesi.

GENCELl

52

Bkz: Refi
1'8

Cevad ULUNAY
1

Bu Gozler Neler Gordii?

miit. nushalar:
.

Tercii-

man Gazetesi

Kasim

969

tarihli

ve

53 - Adsiz - Turk UlkusCi - Istanbul 956 sh. 85 54- Ali Fuad TURKGELDt; a.g.e. sh. 146
1

92
SARIKLI MOCAIltDI.HR

93

KADlR MIS1ROC-LU

malum
iccri

olan bir adami garczkar diisinanlarina tcslim

isicycnlcri vururum..

girmck

Beni oldiirmedikce

di'yi alamazlar!" 55

cdemem. Cebrcn Saban Kfen-

ve adicc davranilarak O'nu, Izmil'le polis vc jandarmaya

halkin infialinc kurban clmi$ gibi giislcrilcn Ali

ling cttirip

Kemal

gibi bir lerth.

be maruz kilmak istcycnlcr dc vardi. HQkumcl vc kumandanlar.arasirH

BlitUn bunlar

onun korkak

bir insan

vc milsahcdcye dayanan

dclillcrdir.

olmadigmi gOstercn muspct B6ylc ikcn acaba ncdcn yuri disi-

da

Sultan Vahideddin

hakkmda

btiylcsinc kolti dusuncnlcrin.mcv-

cud oldugunu, imparatorlugumuzun hicranini OlUmsQz misralaqyla

terenniim eden biiyiik air

na cikmak lUzum vc
dir.

ihiiyacini hissetmistir?

Bu husus oldukca muhimile

Yabya Kemal

Beyatli'dan ogreniyoruz.

Bugiinc kadar hcrkcs bunu, O'nun korkakligi kolay vc ucuz bir yol tuimu$tur. Naklctligimiz

izah

ctmck

gibi

Lozan'a gitmcktc ikcn Nureddin Paa"mn kcndilcrinc hcyct halinde

verdigi bir

vak'alar O'nun asla kor-

yemcktc Ali Kemal ctrafinda ccreyan eden

bir

konumayi

olmadigmi gostcrcn muspct dclillcrdir. Sultan Vahidedin, muvaffak oluncaya kadar kcndisine baglilik tclgraflan
bir insan

kak

naklcdcrkcn u bilgiyi venncktcdir:

"Vakia,
line

cekip vazi-

ycti

idare

etmege calisanlann gcrcck niycUcrini

Ankara'ya gottirUp

sofrada hazir bulunan

tasvip

iic

vekil

ve bircok mebuslar, bu

rjgrcnmisti.

Onu

luletlayin bir insan gibi

vak'asim

ctmiyor,

hatia

iclcrindcn

Nureddin

Pasja'yi

muhakcmc cdccck ve muh-

dcgildir. Gurbcttc

tcmclcn asacaklardi.O bu ncticcyi gozcalamadigricin vatani tcrkctmis daima tckrarladigi sebcp su idi. "Halife sifati ile

takbth cdiyorlardi.Daha dogrusu

tebellur

Nureddin Pasa'nm bu harekctindc

aclliyc teskilatimiza bir

clmcgc basjayan miilkiyc vc

miidahale

hakarete maruz kalmak,

olan

bu

sifatin kudsiyyeti

" P e V e k II i g i" y g a m b e r muvacehesinde bana cok aci geldi.Yok,

i

goruyorlardi.

Nureddin Paa'nm Ankara uzcrinde

dc scziyorlardi. Yalniz mcvki
ittifaki, bir

sahs? bir tesir hasil

etmek
ihancti

siyasctini

miikildi, Ali

Kemal'in

yok!...

ahsimda bu

sifat ve

makamin

boyle en

hakkinda biitun millctin

nevt icma-i iimmet vardi.

taze
idi.

fldi

bir tecavuze

olamazdim. Bir de bu takdirde milletin ikiye ayrilarak birbirine diismesi ilitimali vardi. Cunkii elbet bu makamin tecAviiziine rAzi olmayanlar cikacakti. Heniiz diismandan kurtulan vatanim icin yeni bir ihtilAf unsuru olmak istemeasla razi
bir hareketle Alem-i IslAm'a karsi sadece bu ciirmii irtikAp edenler degil, Tiirk Millet! de, ayiplanacakti. ah-

maruz kalmasina

Muzaffcriyctin

meru

tedbirleri

dc

heniiz

Askerlikle

hiikumct-i miilkiyyenin sclahiyetlcri bircok mintikalarda hentiz aynl-

mamiti. Izmit ise

giinlcrde lstanbul'a hlicum cdccck ordunun m.er-

keziydi. Halk, muzafferiyetin ne^vesi icinde biitUn nilkteleri farketmi-

dim.

Aynca

boyle

yordu. Butiin bu duuncelerin sevkiyle oradaki hiikumct mllmessilleri

bir miisahid vaziyctinde susuyorlardi.

LAkin yemek esnasinda Nured-

san bunlara sebep olmaya gonliim razz olmadi." Ciinkti Saltanat vc Hilafct'in kaldinlmasini dUsiincnlcrin O'nun sahsmda Saltanat ve Hilafcl'i miicrim gostcrcrek, gOzden dUQrmek isteyecekleri
tabii idi.

din Pasa bahse devam ederck: "insallah yakinda Vahideddin'i de

getirip cezasim

verecegim." derken ikinci murahhas Riza Nur'

Bey'in sabn Uikendi, Oniinc bakarak lakin Nureddin Paa'ya hitaben

Nitekim daha sonraki vak'alar bOyle ccreyan etmis ve Sultan Vahideddin'in dogru dusUndugiinu gostermistir. Hatta bu meselede kendisinc bagli (!...) kimselcrdcn haber alindigma nazaran daha gCziikara

O'nu inebolu'dan yola cikaracagiz,

ciinkii

Ankara'ya
56

gelip raah-

keme karsisinda hesap vermesi

56- Bkz.:

lazimdir." dedi.

55

Ahmed

Reit

Rey

(H.

Hazim)

Yahya Kemal BEYATLI

5,

Ali

Kemal

Meydan

Dergisi,
Is-

Gokdiiklerim

Yaptiklarim

Istanbul 1945. sh.

263

ubat 1965, Sayi tanbul 1968, sh. 95

Istanbul 16

veya

Siyasi ve Edebi Portreler,

94

SARIKUMOCAJllDUiR

95

KAOtR MISIROflLU

Bu

saurlar,

Nureddto

|>aa gibi nufuzlu bir

gttriilen bir tar/.da

kumandamn Sultan
sokak oriasmda
line

asil

kaynagi Ingiliz enlclicansi

idi.

Muhbirler

isc,

cogu Padi$ah'in

ili-

Vahidcddin'i Ali Kenial'e rcva

ctlirmcyi dtiun<!Ugunu Dr.
sahislara karsi siyaaci

maclmi kazanmis, resmi ahislardi. Bir kismi'sarayda digcr bir

kisnuda

nza Nur'un
iic

isc

hiikUmct otoritcsini, askert

iizcre,

Ankara'da bulunan vc

Ingiliz enlclicansi ile irtibatlari olan

bu adamlar

maksadi

vc en hafifbir sckilde olmak

sureti haklan gOriincrck Padiah'i, bu harckctc sevk icin cok mahirane

O'nu Ankara'ya getirlip lmihakeme ctmck

tcdir.

islcdiklcrini gtfstermckclii yiiiik

birrol oynadilar.
tngilizlcr,

Bu mevzuda

Sultan Vahideddin'in sahs.nda alu yUz

bir

Hancdan'a boylcsinc hakarcl cdilmcsini onlcmck maksadiylc

o zaman
"

"

Yah

u d

k"lc

cok hasjr nesjr olduklarin-

mem-

lckcttcn ayrilismi labi? kar$ilamakutn daha normal birscy olamaz. O,

dan bu zevat da

o n"lardan sccilmiti. Mcsela vefatina kadar

egcr mcmlckct icin hakikalcn

Sultan Vahideddin"in yanindan ayrilmayan husust doktoru

Resad

ktftiiliik

dtisuncydi Istanbul'da kalip

fiili

Ankara Hukumcti'nc kar ?

Icyc giriscbilirdi.

Paa bunlardan
Sultan'i
"

biri idi.

Hem masondu
sevk
y c"
i

ve

hem dc

Ingilizler hesabina

bilfarz lngilizlcr'in destcgi ile

miicade-

lahtmdan baska birscy diisiinmedigini soylcyip yazanlar, bunu olsun kabule mccbur dcgillcr midir? O haldc ya Ingilizlcric bcrabcr degildi vcya da sirf laht vc Utcmi diisunmiiyordu. boyle bir scy yapmadikuin baka yad elicrdc vc binbir mahrumiyet icindc can vcrinccyc kadar, yardimlan ile muvaffak olduktan sonra kendisine en kotU isnat vc iftiralan yapmakta bcis gOrmcyenler hakkinda bile en kiiciik bir ta'rizkar bcyanda bulunmam.s, saltanat ve
lktidar hirsi ile her hangi bir Tirsalian istifade ederck hatah ve ihtirasli bir davranis. g6stcrmcmitir.

Onun

muayyen
-

istikametlcrc
1

ctmcye

memurdu.

Meshur
efik
oyala-

jahsi vc

u v a

n z

b a

Kumandam Siileyman
ki; Sultan'in ingilizlcri

Paa da onlardandi.O KuvS-yi inzibatiyc

mak

icin

bavurdugu giiya
"

bir
t

"

v
i"

a"

silahiydi. Hali

buki tngilizlcr

Makam
tcsis

ve

"H

f e" yi

gOzden

duiirerek yikabilmck i9in

bunun

ve

tcskili

zimninda saraya yap-

madik baski birakmiyorlardi.

Vclhasil
yetleri tcspit

basmdan sonuna kadar

edilmcden ne

lngilizlcr'in hakiki niyet

ve

faali-

M. Kemal Pasa ne Sultan Vahideddin

bir ey-

Asil tafsilati O'nun hakkinda ilerde ncsredeccgimiz escre biraka-

ve ne de Kurtulus. Savai'nin yazilmasina imkan yoktur. B5yle

rak burada bu

mevzuda

in yapilabilmcsine imkan vermeyen bir cok kanunt mantlerin mevcud

iizerinde kisa bir

malumat vermcyi Iiizumlu

addcdiyoniz. Acaba Sultan Vahideddin'in vatanmdan aynlmasim gercktirecck olciidc hayatma kari ciddi bir tehlike var miydi?
istcrseniz,

oldugu da maiumdur.

Dogrusu
is-

Bu

uguzlii

muammayi

bir

"m u v a

z a a"

olarak tavsif eden ve

hem

vardi,

hem de

yoktu. Soylc
idi.

ki,

ona fcnalik yapmak

o zamanki hiikumette cyhulislam

sifatiyle

bulunan Mustafa Sabri

leyen fcriler hakikatcn mcvcutd

Bu bakimdan

tchlike vardi. Fakat

i ic

Efendi diyor

ki: "tngilizlerle

Mustafa Kemal muvazaasimn asarim,

tc'hir

bunlar boyle bir cmcli gcrcckleslirebilirler miydi?

hehdir. Fakai hadiscyi

burasi

cok up-

Lozan muzakcrati zamanina kadar

kesi'nden ve
lu'da

etmeyerek Mudanya Miitare-

hem Saray'daki ve hem de Ankara'daki adamlavasmisiyle basmdanberi cok miikcmmel bir surette planlayan Jngiliz
Sultan Vahideddin'in lehlikeyi ciddi. kabul etmesini gehava ihdas cy!cmi$ti. Hcrgun saraya
yeni bir ihbar yaptlibir suikasde ugrayacagi bildiriliyordu.

Yunan inhizamindan

evvelki, yani lngilizlcr'in

iizerc

Anado-

zuhur eden kemali kuyamini bastirmak

entelicans.
rektiren, bir

Halife Hiikiimeti'ne cebir ve tazyik icrS etuklcri,

hem Istanbul'daki hem de miiskilat

ikaindan hali kalmadiklan zamanlarda bile bulmak mumkiindur. Istanbul'un ve Halife'nin ecnebl igal-i askerisi alunda serbest harekattan

yor ve Padiah'in

Bu

haberlerin

96

SARIKLI MOCAHlDLBR

97

KADlR MISlROfil.U
ayaklandiran Mustafa

mahrum

vaziycti;

Anadolu'yu

llalifc aleyhirie

Kernal'i mucadeledfc galip getirmeye sebep bldugu gibi meb'dcindcn

iiibarcn Oc
yiiz

Zamanimn benam

gazctccilcrindcn

Nizamcddin Nazif Tepede-

scnc

s'lifen

Mustafa Kemal harckalinin

lenlioglu da bir yazismda sttyle demektcdir:

Yunan'lilar'a kari

agarmmiyarak maglubiyctlc vc Anadolu diihilindc schirdcn chrc cekilmcklc gcccn biriuci, ikinci vc kismcn dc iicuncii scnclcrindc
bile

'Vahidiiddin Han'in
su
iki

siyasf cephesi
olur.

ne olursa olsun, kendisine

hakki tanimamak insafsizhk

mUdafaa-i mcmlckci

namma

yine bu harckcucn hayir vc menfaat

1-Anadolu'ya karsi Ingiltere'den silah ve askerf yardim aramamistir.

husulU ihiimalini lialinndan cikarmayan vc csascn Mustafa Kemal'i AnadoJu'ya husus! bir sifat vc mahiyciic gOnderen Padisah'm hie bir soman bu kiyami birciddiyctlc basurmak mcslcgini

mm

2-Tahttan aynldiktan sonra, memleket disinda Tiirkiye'ye karsi

iliizam ctinc-

ycrck (*)

Ingili/.lcri

mal'lc onlara pyun

la

saysaklamakla vakil gecirdigi vc Mustafa Keoynamaga calisligi csnada, tngilizlcr dc ayni adara-

hie bir

komplo yapmamistir.

Padisah'a

vc

Makam-i

Hilafci'c

oyun

ctmck

firsalim

Tarihci, ileride yapacagi bir tahlilde, Vahideddin Han'in 1922 sartlan icinde memleketten gidisini haksiz bulmayacaktir.

kacmnamislardir. Harb-i Umfimi nctiecsindc lzmir'i vclev muyakkatcn olsun isianbul'daki Hilafet Hiikumcti'nin clinden alarak Yunanlilar'a vcrcn vc sonra bunu Ankara'nin laik hiikumctinc iadc eden tngilizlcr,

Siyasi sartlar isaret ettigi

anda

firar, bir politika faktoriidur.

Pransiz ihtilaline kafa tutmak kahramanligini gosterdigi icin mi kellesinden olmustur?

Hayir; kacarken enayice yakalandigi icin...Rusya'mn ikinci Nikola'si da kacamadigi icin yok olmustur.

On altinci Lui,

kasden kabahalti vaziyctc

diiijiirdiiklcri

Hilafct'i,

bu

ali$-vcris.

icinde Alem-i lslam'a sczdiruicdcn

komisyon olarak

akiilar."

"

Mustafa Kemal uzerine Istanbul'dan ordu sevki, seneler gegtihalde Yunan ordusuna karsi kendisinin bir is goremedigi ve bil'akis
C)
-

Fakat Almanyamn magrur Kayzeri Ikinci Vilhelm, Hollanda'ya kacmi ve kurtulmustur.

Anadolu'nun pek cok

yerlerini

Yunan ordusuna harben

karsi eser-i hayat

isgal ettirerek

devlete "Sevr" Muahedesindeki agir seraitin tahmiline sebep oldugu za-

Avusturya-Macaristan'in gene imparatoru kurtulmustur.

Sari,

kacmis ve

mana

musadiftfr.

Yunan ordusuna

gostermege baslaHilafet'e isyan

bir
ilk

Ispanya Krah Oniiciincii Alfons, kacmis ve kurtulmustur.

diktan sonra ise Mustafa Kemal'in sarahataen

Makam-i

Yunanistan Krah Birinci Kostantin, kacmis ve kurtulmuftur.

Afganistan Krah

edecek derecede simarmasi

leyi

bile

padisah tarafmdan ciddi

ki,

mukabeperdebi-

Emanullah Han kacmis ve kurtulmustur.

ve kurtulmustur.

davet etmemistir. Sayani dikkkattir

Mustafa Kemal
musaid
bir

Romanya Krah Ikinci Karol, kacmis

Iran Sehinsahi Alahazret-i Hilmayun Pehlevi, kacmis ve kurtulmustur. 58

riinane telgrafini kendisi hakkinda mulayim ve

meslek takip

etmesinden dolayi vatanperver vezir nammi verdigi Tevfik Pasa'nin zaman-i hukumetinde cekti. Padiah da ondan sonra buhiikumeti nihayete kadar degistirmedi, degistirmek fgtn vuku bulan vesayayi da dinlemedi. (Seyhulislam Mustafa Sabri Efendi).

Muhammed Riza Han

Sultan Vahideddin Istanbul 'da oturmayarak Anadoludaki milii

harekatin basina gecseydi, hie uphesiz miistcvliler, Istanbura bir daha

57

Seyhulislam Mustafa Sabri

1

islamda imamet-i Kubra

Yarin

Gazetesi,

Tesrinisani 1929, Gumiilcine

Sultan

58- Nizamettin Nazlf TEPEDELENLlOGLU - Yeni Istiklal, s. 277 - 30 Kasim 1966.

Hanedan ve Son

98

99

SARKL1 MOCAIIlDIJiR

KADlR MISIROCLU

gikmamak

iizerc

tamamcn

yerlcsirlcrdi.

Onlann tahammlH edilmez

o'da bir sohbettc yakinlarma ifadc cttigi ve

Medina Sultanzade
Rukneddin Sami
soh-

baskilanna ragmen ccphclcrden son zafcr mOjdelcri gclinccyc ve Refet Pasa kumandasinda bir kisnn mill! kuvvct vaziyete hakim oluncaya kadar IstanbuI'da aci ve clcmli giinlcri, go/.yaslanm iyinc
akitarak ge-

Sami

Bey'in halcn Londra'da ikamct cden oglu

bize naklcdilcn ifadenin
ki:

Bey tarafmdan
bettc Sultan

hemen hemen aynidir.Bu

Vahideddin demistir

cirmck suretiyle Isianbul'un climizdc kalmasim temin

lu'dan zafer miijdclcri
I

elmislir.
i

Anado-

"Biz devlct vc millcli koruyan bir paratoncrdik. Bir gun geldi,

devlct vc milletin varligma yildinm diiccek oldu.
9ektik. Biz yandik, fakat deylet ve millet kurtuldu.

gclmcyc baslaymca " S c a t n C a m i 1 e ri"ndc mcvlUtlcr okuiarak Rabbinc hamdii senAlar cden Sultan Vahidcddin, i 9 inde bulundugu an!ar muvacchesinde hemen daima
clinden gclcn hizmcti
ifa cimi^tir.

Onu

biz uzerimize

Miihim olan da bu-

ydu. Ben ncticeden yinc dc memnunum!..."

Mill! Harckatin

Onun hakkinda en dogru kiymct

dirde
i

bama

ehz{klelcrindcn birisini ge9irseydi bu tak-

hiikmiinii yine bir tarihei vcrmcktcdir:

M. Kemal'c

-giiya- kar$i olan Ingilizlcr'in kendisine

ve ailesine

"Altmci Sultan

Mehmed Vahidcddin

? in "vatan haini"' dcrlcr,

ile

_ hududsuz. bir surclte zulmcdcceklcri muhakkakti. Buna ragmen O'nun

ben kticUk bir Have yapacagim: "vatanma ihanct

oiup, yasinin

idama

mahkum

ehzade

Omer Faruk

Efendi'yi Anadolu'ya gondcrdigini chzadcnin

90k

ilcrlcmis olmasi, Fransa'ya cski hizmcilerinin hatir-

Incbolu'dan geri dSnduriilmu bulundugunu daha evvel belirtmitik.

Zafcri

Ianmasi ve Fransayi sevdiginden sUphc edilmcmesi dolayisiyle oliim cezasi, miiebbet kalebcntlige fcvrilcn Maresal Peten
gibi" diyece-

kazanmcaya kadar kendisine her

tiirlU

baghligi gosteren kadro-

nun zafcrden sonra hakkindaki

niyctlerini

de ogrenince, memleketi

gim.
Mazilcri 90k tcmiz olan ve itiemleketlcri felaket girdabina diistiiktcn sonra isbasina ge9en, agir mes'uliyctlcr yiiklenen, yenik milletlerini

kendi kaderine terkedcrck yad cllere gitmcktcn baka ne yapabilirdi?

Burada kahp aliime

razi olsa

vcya mill! kuvvctlcre kari her hangi bir

iyi

yerden yardim temin edip savasa, mcmleket i^in daha

mi olurdu?
gidii

daha
el

fazla

9ignetmemck

i?in nefret edilen, galip diismanlara

Demek
Turk

ki

Vahideddin'in vatan hasretini g5ze alarak yadellere

dostane

uzatmak durumunda kalan,

kara bahth insanlar, milletlebii-

de vatanseverlikten baka

bir saikin eseri degildir. Alti yiiz elli sene

rin tarihlerinde sigorta

yiik tcsislerin

lambalanna benzerler.Kendilerinin yanmasi kurtulmasim temin eder.

Milleti'ni zaferden zafere

9eitli

koturmu bu biiyuk ailcnin bugun, va-

tancuda olarak

felaket ve musibctlcr iginde kivranan birka9

sifatiyle vatana kabulleri istikamctinde

mensubunun Turk vatandai

Altmci Sultan
kapi Sarayi hazincsi

Mehmed Vahideddin
ile,

'in

tuttugu yol, baste Top-

ortaya konulan arzu vc tcmennilerin layiki vc9hile alaka gormemis, ol-

muzelcrimizde ve mill! kiituphanelerimizdeki kiymetlcrine balia bi9ilmcz, en ka uk bir par9asi ycrine konulmaz ha?
zmelerimizin kahhar diismanlar tarafmdan yagmasmi 59 Onledi."

masi hazindir. Kabul etmek gcrckir

degil, en tabu haklanni -o

ki;

bu onlara bizim

bir ihsanimiz
et-

da binbir

yanlis,

harckcttcn sonra- teslim

mek

olacaktir. Insallah -hi

olmazsa Cumhuriyetin

cllinci yildOniimu-

Tuhafi ?u
59- Rfe ad

ki,

bu ifadc bizzat Sultan Vahideddin'in S a n

nttn yaklatigi u sirada- Biiyiik Millet Meclisimiz,

bu hateyi tamir
tarih mirasi

Ekrem

KOpU

Osmanli Padigahlan

edeeek mes'ud kanunu sikaracak,

-

bu surctlc bize bir

istanbul sh. 439.

ve

101

100

SARIKUMOCAHlDLIiR
ccdad yadigan olan Osmanogullannin bcrhayat olan muhterem ferdlemilbarck vatanlanna kavusmak gibi en Uibii haklanni elde edecek-

ri,

lcrdir.

(Bu cscrin evvclki basimlari sirasinda izhar

ki: -

edilmis.

bulunan bu

halisanc temenni bugfin- Allah'a siikUr

dir.

gerccklcsmis bulunmakta-

Hakikatcn -rnftcerah

bir siircttc kabul edilmig

bulunan af kanunu
avdetlerini

vesilcsiylc

de olsa-

nihfiyct

Osmanogullan'nm vatanlanna

Onlcycn 431 sayili kanunla ihdas edilmis. olan mani ilga edilmis. ve hazin bir tarih sahifesi dc bu surcllc kapatilmitir. Ancak yeniden vatan-

dahga gecmenin

yillar

sUren

mcakkati
davalarin

ile talan

edilen ahsi malla-

nmn

istirdadi

iyin

acdan

iKiNCl

OLUM

yillardir

stirUncemede

kalmasindan dogan cziyct ve zulumlcr hala bakidir.

silat icin

Bu

hususta

taf-

"O

a n o g u

'

nm Drami"

isimli naciz eserimize

feakilabilir.)

IZMiRlN IGALiNDEN, ANKARA'DA MILLI MECLISiN ACILIINA KADAR

1-

MITINGLER VE KONGRELER

IZMl R MlTlNGl

Mondros
ekiyalan,
1

MiitarekenSmes
"

i'nin

imza-

lanmasindan sonra, vatanm igal felaketine ma'ruz kalacagi ihtimalleri bclirmege balamiu.
"

P o n
l'i

u s"
-

p a

k h a n

e" ve

"Y

e r

Rum
bu

a r"m imankhklan

ile

ecnebi gazetclerde cikan bazi haberler,

ih-

timali kuvvetlendirmekteydi. Bilhassa

Yunan

Bavekili Venizelos'un

galip devleder nezdindeki teebbiisleri, Bati Anadolu'nun Yunanblar'a

verilecegine dair ayialan artirmakto

idi.

Bu

sirada

Nureddin Paa
ara-

izmir'de vali vekili olarak bulunuyordu. Yerli

Rumlar ve bunlar

smda mill!
Metropolit

zaferden sonra line edilmek sfiretiyle hakettigi cezayi bulan

Hirisostomos, Izmir'in Yunanhlar tarafindan

iggali icin

103

102

KADtRMISlROGLU

SARlKLIMOCAHlDLBR
gcrekli biitUn hazirliklan tamamlamilardi. Esasen hazirlanirkcn Izmir'in Yunanlilara verilmesi
rara
mill!, dint

ve tcdafUi uabat ve aksami muhtevi ve lUzumlu esSsata

Sevr sulh projesi hususunda ittifakla bir ka

mustenid

bulundugu

aiakadaranca

vanlmi oldugu da basina suanisu. Doktoir Ronald Burrovs

milltye",
- 1

Times Gazctesi'nde cikan bir makalesi, BaU Anadolu'dan daha oncx gttc ctmegc mccbur cdilcnlcrin ycrlerinc donmeleri
halinde

"TUrk Ocagi", "MUdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti", Vatan Cemiyeti" gibi mUessesat ve cemiyet ti hi as

"Mildafaa-i "Cemiyet-i llmiye"

malftmdur.
"1sanifiil-

Rumlann

bu bOlgede ekscriyet teskil cdebileceklcri fikrini ileri sUrUyordu. Yunan " e g a 1 o I d e a"sinm hayalpercst ve maceraci elemanlan

beyan mesaiyi-i acizancmin kismen mevlidi ve ekseriyetle

mlivellidi

tarafindan bUtiln garp Ulkelcrini icine alan bir propaganda ve telkin ebckcsi kurulmutu. Onlarin tcsirlcrinc kapilan bir cok diplomat ve ya-

olmutur. BiitUn Garbi Anadolu'nun azaiari ve mUftUleri hazeratini davet ve cem ve tcrikleri ile tzmir'dc akdetmis, oldugumuz ve ilk
milli

kongrcmiz olan "MUfaa-i Hukuk-u Osmaniye Konresi"nin

Iz-

Anadolu'dan toprak verilmesi lehindc hayali istatistiklerc istinad cdcn boyle beyanat ve makalelerinin artik hergUn bir ycnisi cikmaga balamiu.
'

zarlarjn, bazi gazetclerdc Yunanhlar'a

mir'de inikadi 17

Mart 1335

(1919) tarihine musadiftir."

ifadesi, kendisinin

Nureddin Paa'mn bu

daveti ile toplanan

ilk

Garbi Anadolu muftulerinin; TUrk Kurtulus, Savai tarihinde

kon-

habcrler Izmir ve mUIhakati ahalisi tarafindan endie ile takip edilmektc ve carclcr aranmaktaydi. Vali vekili Nureddin Paa igai ihtimali karisinda dircnmeyi goze almis, ve gerekli teskiteti da

BUtUn bu

geyi teskil ettiklerini ve milli mukavcmetin temelini atmis, olduklarim

gostermektcdir. Esasen bu yalniz Garbi Anadolu'da degil, her tarafta

boyle cereyan etmi ve ulema

berlik ederek
gerekli
tesjkilati

sinifi

vatanin kurtuluunda halka reh-

kurmutu.

Bu bakimdan
ilk

kurmutur.

Ne

yazik

ki;

bu degerli ca-

Anadolu'da ecnebi

i g ai

ve isdlasina kari

mukavemete

h^malar, zaferden sonra dine ve din adamlanna kari takinilan menfi

tavir

te$ebbus edcn kumandanin

Nureddin Paa oldugu

tarihi bir gercektir.

yUzUnden ele ahnip incelenmemis. ve cogu unutulup

gitmitir.

da, daha sonraki te$ebbusler gibi ilk bir

kuweJ

halkm imaruna hitap cdip onu coturabilecek

Ulemanin bir cogu da "an'anevi tevazulan sebebiyle

ni haurai halinde yazip birakmamilardir. Onlar,

serefli hizmetleri-

adamlanndan

saglamitir. Kendisi, zaferden sonra sarikli

mevkide bulunan din kahraman ve

"cihad" farizasina

mUcahidlerden Izmir Muftusu Rahmetullah Efendi'ye hitaben yaymlamis. oldugu acik mcktupla bu

komak

suretiyle sirf

Ccnabihakk'm nzasini elde etmek maksadini

gUttuklerinden; zaferden sonra parsa toplama yanina giri$en sahte

durumu oyle

ifade etmektedir:

kahramanlan
dir.

uzlet kos,elerinden ibretle seyretmek yolunu tutmularicin

"MUtarekenin

ilftni ile

DUvel-i MUttefika sefain-i harbiyesinin tz-

Fakat onlar

gercek bir fazilet olan bu

yildir

tavir;

bizim icin

mir Limani'na duhulieri gUnUnden itibaren lUzumunu hissettigim bervechi maruz teskilat-i milliyenin acilen vucQda getirilmesine derakap
teebbUs, tatbik ve icrasina da
iptidalarinda
"

haknainashk ve yuzkarasidir. Bin

tsiam'm bayraktarhgini yateskil

pan bu

milletin,

yenilmez kuvvetinin kaynagmi

eden imandar;
ve
kari-

m as

OcyUz otuz dort senesi Tesrinisani'sinin t c n i d c n ilallah" milbaeret ettik. Hemen Izt

sogutulmasmi temine cah$an ebeke, yazi, rcsim,

tiyatro, film

katur gibi her turlU telkin vasitasim bu maksada tahsis edip gereegi.
ters

mir ehri;nde mahallcler

bilistifadc
b
al a

ve"cev2mi-i erife'den esk &\ iptidaiyyeye

i 1 i

yuz

ettigi

halde

biri cikip da,

ulemanin btiyuk hizmetlerini pflaya

Mevcud ve

60- Ferlk Nureddin Paa Hazretlerinin Izmir Muftusu Rahmetullah Efendi Hazretlerine yazdiklan mektup. Matbaa-I OsmarilyS
bul 1341, sh.
-

kabili istifade miiessesat-i milliye

vesaire takviye ve tevsi olunarak perderpey tekmil Garbt Anadolu'ya

Istan-

amil olan leskil&t vucuda

6
;

gctirildi ki;

ibu tesebbflsSt-i acizanemizin

'
' '
.

:'/,'.'.'.

fibflOUV

.?.>';'!'..-;

ill

104

SARIKLIMOCAHlDLBR
koyarakonl a nsu S turmam, SlI

105

r.Haia"

u n

Kahnevol-1
l

vemete teebbiis etmemcsini, Yunanhlar'in tulaf Devletleri namina

geldiklerini soylcmesi lizerine Izmir MUflUsu"

*&"?
Bu bizim

Rahmetullah Efendi

cy ya2Ihp s0ylenmemi o,mas

ayaga

kalkti. Eliyle hcybelli

beyaz sakahni sivazlayip gOstererek:

yaptigifmz da, kahraman din

dDktan zaman yapHmahyd,. Bu gun onlann to fay b.rakmadan l mU lerdir. Bu

adamlarmm berhavat oil

bir

cogu, bu

bak.mdan

LllT^Sl

mevS ht

mUhtCrCm

? ? ?, 7 vOk

Is cS

n Vakk'^T" gC
vc

^ VC ? hCyCCanla
serefli

bilgi>' C S3hip

nizmctler

WW^SiL' i il ^ A ^ S3 tth79 ^tC|

ve
d
liz
-

-ak

daha Sonra

fiilJ

"lOcadeleye

etmi olanIan

tZMtR MUFTUSU RAHMETULLAH EFENDt

Nureddin Pasa'mn tzmir'in

^odugundan
kambur

Izmir Metropolis

Venue os hareketc gccti. fngilizler Onun fcmir valiligmden

lakabiyle (an.nan

** da cvvelcc tekSUd
ayrtaytn
ettiler.

9 bunlann her ikisinin de dUsmanm i i ne yafayactk korkak ve aciz kimseler olduklannda stiphe btrakmaz

Mte

Tamamen

^SKC^^M
Ahmed
,

almmasm, temin

2 tz 52^33 to Bev'iTnL T W
Hinstsostomo
Bab.ali Uzerinde
ettiler

isgaiini silahla kars,layacafi, anla

Lay,

cLen

'

diisman arzusu ft ger eklesen b

2
b^ut'

NUREDDiN PA?A
Mill?

mucadelenin gergek kahramanlanndan

biri.

All

Kemal
bir

Bey'in

adi bir tertiple ling edilmesi gibi erefine

yakimayan

vak'anin

vUayette butUn

ileri

gelenleri toplayarak kimsenin en kiicuk

cezasmi

en

cok

guvendigi

silah

arkadalarmin

vefasizhk

ve

husumetine ugramak

suretiyle cekmitir.

106

SARIKLIMOCAIIlDLER
"Vali bey! Bu,

107

KADIRMISIRO&LU

kammla

k.rmiziya boyanabilir. Fakat

Yunan

almmda

alcag.ni siikunet ve tevekkiille karsdamig olmanin karasi

de

tafsil

etmi

bulundugumuzdan

61

burada bu mevzua girmiyoruz.

et-

oldugu halde huzur-i Hahiye cikamam." diye bagirarak Vali'nin cevabini bcklcmedcn toplantiyi tcrketU. Aradan yanm saat ge9mcmisti
kv,

Rahmetullah Efendi, igalden sonra da hizmetlerine devam

mitir. ehirde

Izmir'm

butun camilcrindc scla veriliyor, halka ahvalin fevI

testo etmis.

Yunan resm! makamlan nezdinde her haksiz fiili prove Yunan mczalimini blitUn Diinya'ya duyurmak ifin gayYakalanan Turk
fctelerini kurtarmak,

kaladcligi ilan cdiliyordu. tc bu sure tie Yunan sgaiinc ilk isyan bayragim f ckcn kahraman Izrmr Muftilsu Rahmctullah efendi olmustur

ret ve cesaretle 9ahmitir.

onlara kefil ve nafaka temin etmek, erkckleri milli kuvvetlerle cete sa-

valanna katilan evlerin iac ve her

tlirlll

ihtiya9lanna

kojmak
evi,

gibi

Vdayctte
lantiya

vali

ve kolordu kumandanlanmn tertiplemis olduklari topschrin

fieri

ger9ek bir karaglin dostu olarak her ycre hizir gibi yetimiti. Bugiin
Izmir'de

katdan

gelenleri
s

honiiz

dagilmadan,

butUn
giinkii
ilk

"Hatuniye
bir kizi vardir.

Camii

"nin

yamndaki

hall o

camilcrden ytlksclcn hazin azamctli ifadcsiydi.

Miiftu

"

scslcri

bu isyanin

hatiralariyle

oldugu gibi dupnaktadir. Hayatta sadece yan

ve

meczube

Her ramazan bu

evi bir defa a9arak btttiin din

valinin toplantisini protesto ederek camilcrdc sela verilmcsini emrctmis bir taraftan da adamlanni saga sola kosturarak halki " m a a 1 1 1 k"

Rahmetullah Efendi
ilk is olarak,

adamlanni davet edip babasmin ruhu

Izmir

ifin ziyafet vermektedir.

makamma donuncc
mahalde

"Miidafaa-i

Hukuk-i

Osmaniye
biri

o n g

e s i"ne katdan kahraman din adamlanmizdan

de De-

clencn
"

yapilacak
1

mitingc

katilmaga

nizli

davet

Muftusu Ahmed Hulusi

biri

Efendi'dir. Kongrenin en faal

murah-

etmisd.

e d

- i

h a k

Ccmiycti" de duvarlara miting afis"

haslarmdan

olan bu miibarek din

adamimn kongreden sonra da debulundugumuzdan

ki;

len asmiti.

vam eden bu

bolgenin en onemli 9ahmasini tekil eden hizmetlerini

Gece yanlarina kadar devam eden

ting
yaslan

miistakil bir bahis halinde biraz ileride nakletmi

Mi-

i"nde

ilk

sozu kendisi alarak halki galeyana getiren heyecanh

burada aynca iizerinde durmuyoruz. Sadece u kadarim soyliyelim

15 Mayis 1919'da vaki
tiinlugii

bir nutuk irad eyledi.

Zaman zaman
kesilen

Yunan

igali ilzerine,

diiman kuvvetlerinin Us-

heybetli beyaz sakalim islatan goz

ve

hickmklarla

mevzuubahis olmaksizin vatan mildafaasinin farz oldugu husavaimn

hitabcsinde,
"

vatan
s

muhabbetinin
s s
1

imandan oldugunu,

susunda bir "Fetva" tanzim ederek Anadolu'nun her tarafina ulatinlmitir.

Izmir'in asirlardir

e z a n
"

e r
1

i"
-

yiikselen semalarinda kulaklari tirmalayan r i"ne kaUanmaktansa screfle

Bu, Tiirk

kurtulus,

ilk fetvasidir.

a n

s
i

olmek

ilzere

sehadet erbetini

Sabaha kadar devam eden bu mitingde ileri gelen 90k vatanseverie birlikte birkac din adami daha konutu.
etti.

halki davet

? meye
bir-

BURHANtYE MUFTUSU MEHMED MUHlP BEY

Mehmed Bey
adiyla tamnmis. olmasindan da anlasdacagi iizere

Ne

yazik

ki;

mitingin dagdmasini mUteakip gun iirken isgal

kuvvetlerinin gcmileri limana girmis bulunuyorlardi. Kolordu, akhji

emir geregince hicbir mukavemet gostermemck iizere kislasina misti. ijgal amnda nhtimda cereyan eden mezalimi baka bir

ilim ve irfan kadar aile niifuzu

bakimmdan
-

da"Burhaniy
Siyah Kitabi

e"nin

?ekil-

eserimiz-

61

Bkz:

Kadir
1

MISIR06LU

Turk'iin

(Yunan

Mezalimi)

Istanbul

966, (Onidordiincu baski 1992)

108

SARIKUMOCAHlDLBR
109

KADlRMISlROOLU
ileri

gclcnlcrindcn biriydi.
"

Bu

ytlzdcn ulema igin kullamlmasi an'ane

olan

" B c y" diyc anihyordu. Izmir Kongrcsi'nc kalilarak en heyecanh konumalan yapan sankhlardan bi-

e n d

i"

lakabi yerine

dan sonra Edremit'e gclmi, mahalli MUdafaa-i Hukuk-i milliye

kilatim kurarak harekctc gecmisti. Edremit ve havalisinde
tesirli
"

te-

vaaz
t

ri

dc bu

zatti.

Kongredc alinan

kararlar gcrcgince, Burhaniyc'ye doner

ve iradlanyla lopladigi kuvva-yi milliyecilerle bir miiddet

c
i 1 i

c e

donmcz Kuvva-yi Milliyc maya baladi. Zcngin bir

iasclcrini

Tekilali'ni kurarak

muhitten asker topla-

k" yaparak
yarali

Yunan ejkiyalarmi durdurmaya

i?in

$alihu$Q, Igal

si-

insan oldugu i9in bu askcrlerin silah ve

rasmda

de ckscriyctlc ahsi kescsinden karsdiyordu.

Bu

suretle kur-

kagamami, Edrcmit'le kalmiti. Orasi da igale ugraymca mahalli Rumlar'dan O'nun daha onceki faaliyetlerini

oldugu

dugu silahh miifrcze

havalisindc
mistir.

ilcHavran, Edremit vc Ayvalik

kari

ogrenmis. bulunan dilman kendisini iskence altmda sehid etmitir.

Yunan kuvvctlcrinc
Miiftiis'u,

basanh 9cte muharebeleri ver-

Kurtulus savasmin zafcrle sona crisine kadar silahi elinden biIloca

rakmiyan Burhaniye

Mehmed, Muhib Bey,

TiRE MUFTUSU SUN'ULLAH EFENDl

civar

halkini vc askcrlcri galcyana gctircn coskun vaazlan ve bir dclikanh

gevikligiylc en

On

safla dtismana saldiniylc gcrcek bir

dugunu

ispat ctmis

miMrck

bir ilim adamiydi.

kahraman olEge Bolgesi'ndeki

Tire Miidafa-i Hukuk-i milliye teskilaumn kurucusudur. Igalden evvel halki mukavemete sevkeden vaazlar vermitir. Tire'nin igali es-

Kuvva-yi Milliye hcyctlcrinin mahalli muftuler, vaizler ve ileri gelenler tarafmdan kurulup harekctc gegmesinde irad ve ikazlari kadar

nasinda esir edilerek sQrgunc gonderilmitir. Zaferden sonra esirler

miibadele edildigi zaman kendisinin iade edilcn esirler arasinda mev;

maddi yardimlariyle de amil olmutur. Izmir Kongresi'nden baska

cud olmadigi gorulmutiir.

Yunan palikaryalarimn
bu normal

esirlere

nasil

E
r

g e

'

d c toplanan digcr kongrelcrdc dc

s 1" sifatiyla

"Burhaniye M u
A
1

muamele

ettigini bilenler igin

bir eydir. Kimbilir

merhum,

a h h a

bulunmus. ve cok ehemmiyetli bir rol ifa eyle-

mitir. Bilhassa

Balikcsir
ve

hangi esir kafilesinin sadist hislerinin tatmini igin canice dograyan bir

ve

a e h
biri

r kongrele-

Yunan

palikaryasinin eza ve cefalariyla sehadet serbetini icmitir.

rindc

en
62

faal

heyecanh murahhaslardan

olarak.

temayiiz

etmitir.

MANISA MtlFTUSU ALiM EFENDt

EDREMIT MftFTCSU HAFIZ CEMAL EFENDl

Manisa muderrislerindcn
gundan muhitince
Izmir
"

Mehmed

Arif

Efendi'nin oglu oldu-

"Mudafaa-i
e
s i"nc

c a z a

Hukuk-i

Osmaniye

d e" lakabiyla anilmisur. Impara-

torluk

zamamnda

katdan din adamlari arasinda en heyecanh ve yol gosterici konusmalardan birini yapan diger bir murahhas da merhum
r

yiiksek bir ilim ve kiiltur merkezi olan Manisa'da

tahsil

o n g

muhtelif hocalardan ilim

eylcdikten sonra 1328 tarihinde imti-

hanla

miiftii olmutur.

Edremit

Muftiisii Hafiz

Cemal Efendi

idi.

Kongrenin dagilmasin-

Yunan
ve
Is
.1

palikaryalarimn

mamur Ege
olmak

sehirlerini

yagma, namusa

te-

62 - Fazla bilgi igin, Bkz. Balikesir ve Alaehir Kongreleri ve Hacim Muhlddin Qarikli'nm Kuvva-yi milliye Hatiralan - Ankara 1967.

caviiz v.s. suretiyle igalleri sirasinda

da Manisa
lizcrc

Miifttisii idi.
"

Manisa
e
t

kazalarina

amil
"

y.

y e

adiyla bir cemiyet kurarak (aaliyete gegmistir. Bir-

no
SARIKLIMOCAHIDLER
90k ycrlerdc Mudafaa-i Hukuk Ccmiyctlerinden Once ayni maksadla bBylc cemiyetlcr kurulmutur. Bunlar daha ziyade Erzurum Kongresi'ndcn sonra MUdafaa-i Hukuk-i Milliye ismini almislardi. Biitiin bu ccmiyetler Sivas Kongrcsi'ndcn sonra "Anadolu ve Rumeli MUdafaa-i
ill

Hukuk-i Milliye Ccmiycti"nc inkilap etmi ve bu suretle daha dogru bir tabirlc bir nam ve merkcz altinda birlesmiskrdir. Ancak bundan sonradir ki, TUrkiye BQyQk Millet Meclisi safhasina
ge^Icbilmistir.

Bu

mahalli

taslan olup

mukavcmct ccmiyedcri Tilrk kurtulus savasimn temel hcmcn her yerde bOyle mtlftO ve v&zler larafindan
kurul.

mulardir.
tiisii

Manisa Cemiyct-i Islamiycsi'nin basmda da Manisa Miifbulunuyordu.

Alim Efendi

Aynca mUlhakattaki

ve idare cdenler de buralarm

Icri

subeleri tesis j

mUftiileriydi. Bunlar, biraz evvel hizmet-

Rahmetullah Efendi'nin rcisligi altinda Hepsi dokuz muftuydil. Heyecanh bir mUzakere ile igali
a
t"

nakledilcn

toplandilar.
"

muvacehesinde

bir

hUkme baglayan
igal ve

bir

"

v a" hazirla-

dilar.

Bu

fetvada

Yunan
fiili

mezaliminin haksizligi belirtildikten

farz

sonra buna karsi

mukavemctin, yani "cihad"in

eskiyalariyle birlikte

oldugu

bildiril-

mekte

idi.

Hatta

Yunan

bu

igal

ve mezalime

kari acz icinde

yQzen Ferid Pasa HUkumcti de

tel'in

edilmekteydi.

Izmir Miiftiisu Rahmetullah Efendi tamamen mutabik oldugu bu fetvayi imza etmemisti.(>ku i gal makamlariyla hergun temas suretiyle her basi derde girenin imdadina yetisiyordu. Bu yiizden

mu-

hittc kendisini
ilk

itham cdenler dc olmusm. Fakat zaferden sonra, tzmir'e j giren Nureddin Paga'nin ahadetiyle O'nun el altindan Kuvva- yl

MANlSA MClFTUSO ALlM EFENDI

ifa eden Alim aruk Manisa'da barinamayacagini anlamiti. Fransizlar bir gun kendisine haber gOndererek O'nu ancak bir saat daha muhafaza

milliye

ile

temasta oldugu ve 90k fedakarane ve tehlikeli bir milH hiz- I ye 9alismak gibi cidden vatanpcrverAne hizmetler

met

ifa eyledigi anladmitir.

Nitekim basta Manisa

fetvayi imzalayan

Efendi

Miiftiisii Alim Efendi olmak uzere bu dokuz mUftUnUn hepsi de Yunan makamlan tarafinedildilcr.

dan idama

mahkum

edebileceklerini,

giine kadar mahalli Fransiz tren

me-

murlari vasitasiyla
igal

Yunan Mezrdimi'ni butun Dunya'ya duyurmak ve J kuwetleri nczdindcki ccsurane protestolariyle mezalimi onleme

Fransizlar

bu muddel i9inde mutlaka ka9masmi bildirmilerdir. Yunan eskiyalannm akillara durgunluk verecek derecedeki

vahsetlerinden neiret etmektc olduklanndan boyle vatansever kimselcri

icab ettik9e koruyorlardi.

Onlarm

Once Akhisar'a daha

113

112

SARlKUMOCAHtDLER
sonra da Bahkcsir'c gidcn mcrhum, oralardaki Kuv'va-yi milliye faali.ycllcrinde dc canla bajjla 9ahsmitir. Daha sonra Istanbul'a giden

TURGUTLU MUFTUSU HASAN BASRt EFENDl

Manisa Cemiyeti Islamiyc'sinin Turgutlu ubesini kurarak faaliygc9mitir. Hcyccanh vaazlariyla halki Kuvva-yi milliye etrafinda

Alim Efendi

bir

dostunun cvinde saklanmis. ve ancak Ferid Pasa'nin

Sadarct'tcn aynlmasindan sonra gikan aflan istifade ederek ortaya 91kabilmitir.

ete

Dcgerli bir ilim vc mUcadcle adami oldugu kadar da san'atkar ruhlu bir insandi. M. Cagatay Ulusoy'un "Manisa Onluleri" isimli
cscrindc 90k kudrctli bir sair vc bcstckfir oldugu bildirilmekte ve eserlcrindcn misallcr vcrilmcktcdir. ibniilemin, Mahmud Kemal Bey

ve beraberligc sevketmitir. MiiftU Alim Efendi ve arkadalaritanzim etmi olduklari fetvaya imza koyanlardandir. Aslen Serezliydi. Zafere kadar Egc BOlgcsi'ndeki fiilf mticadelcde vazife almi ve
birlik

nm

canla bala 9alimitir.

mcrhum da boylc

kiymetli bir san'atkann cscrlerini dinleycmemis. ol63

masini cscfle ifadc ctmcktcdir.

mu

Zafcrdcn sonra Manisa'ya gclerck tckrar miifiiiliik makamina oturve bu vazifcdc ikcn 1 345 ( 1 929) da vefat etmjtir. Cok kiymetli ki-

HAVRAN MUFTUSU HAKKI EFENDl

Fatih dersiamlanndandir. tgal sirasinda Muftii degildi. Vaizlik

laplarim"
fcLmitir.

Muradiyc Kutiiphanes

i"nevak-

ve

muderrislikle

meguldu.

Yunan

igali

iizerinc

"Ayvalik

e p h e

i"nde balayan ilk mill! harekctc katilmi? halka ve askerle-

KIRKAGAC MUFTUSU HACI RiP AT EFENDI

Manisa
MiiftiisU

re kari vaaz ve iratlanyla tcviklcrde bulunmutur. Havran'in yerlisiydi. Istiklal madalyasiyla.tallif edilmi olan

sankh kahramanlardandir.
vc 1963 senesinde ve-

Zaferden sonra da uzun

yillar

muammcr olmu

Alim Efendi'nin
"

fetvasini

imza edenlerdendir.
ve
esir

fat etmi|tir.

Ayvalik Ccphes
tur.
tir.

i'ndc fiilcn harbc katilmis.

t
i

diimu>

Esirlcr ilc birlikte

n a" ya

17 Mart 1335 (1919) tarihindc Izmir'dc toplanan

gotiiriilmtis.

vc hapsedilmi-

"Miidafaa-i

Gayet zeki

bir insan olan

Miiftii

esirlcrin

Rumca

bilcnlcrindcn bu dili kisa

Haci Rifat Efendi hapishanede zamanda ogrenmis. ve bu su-

Hukuk-i Osmaniye Kongresi"nc

leri

katilan din

adamlannin bu hizmet-

rede saf bir gardiyani kcndisinin aslen rum oldugu halde yanhhkla
hapscdildigi
tur.

naklettiklerimizden ibaret degildir. Izmir'in civanndaki biitlln kaza ve vilayetlerindeki muftii, vSiz ve mUderrislerin katildigi bu kongre

bcyamyla kandirmak
"

sureliyle
"

Papaz kiyafctinc gircrck Once

ka9maga muvaffak olmue" ye oradan da cnemlekeetmi|tir.

Nureddin Paa'nin yukarida

farik vasfi itibariyle bir
s i" sayilabilecek bir

zikredilen bcyanindan anlailacagi iizere

"Din Adamlari Kongregibi hizmctlcrinin hikSyesi

tine dOnebilmitir.

e" ye gelir gelmez, gOnulluler toplayarak

mahiyet taiyordu. Binacnaleyh bunlarm hepside pek

tabiT

tckrar

cepheyc

gitmis,

vc kurtulua kadar hizmetine devam

nin tespiti

mumkiin olamadigi

Vefat eyledigi 1939 sencsinc kadar Tire Muftulugu'nde bulunmustar.

imkansizdir.

Bu

sebeple Kurtulu Savainin en harekcdi ge^tigi bolge

Aslen Akseki'liydi.

olan Ege'de faaliyet gostercn din adamlarmdan Ornck olarak bir ka9im

daha zikredelim:

63

Ibniilemin

Mahmud Kemal (NAL Ho

-

Sada, sh. 64

114

KADlRMISIROGLU

115

BlR

KAC ORNEK DAHA:

ve cell

etaler.

MLFDERRiS GOZLUKLU HAFIZ ALt EFENDi

Bu
okuimak
k
1

mul edemeyerck Yunan eskiyalan tarafindan sine inmc inmek suretiyle sehadet serbetini

N.hayet kendisine reva gorulen ag.r hakaretlere tahamtikildigi

zindanda kendi-

icmijtir.

/.at

Yunan

isgaline tckaddilm
sirasi da

cden giinlcrde Izmir'de talebe

bizzat tes-

MUFTU ABDULHAMlD EFENDt

Fatih dcrsiamlanndandi. Manisa muftUsii Alim Efendi'nin hakkmdaki idam karan sebebiyle kacmasmdan sonra O'nun yerine mflfttt oImutur. Daha Once asil memlekcti olan "

a
i

meguldu. %ftl
,le

Erefpaa'' semtinde

cylcd.g, b,r pete

liyoclcidcn sik s,k csir dlfgenlere nafaka vc kefil te'min ctmek ve cvlcnmn crkcgi Yunan palikaryalan ilc savasan cetelcrc katilrmg bulunan a.lclcnn gcyim, hastahk vesair isieriylc me gul olmak gibi buyuk 5 birkaragUn dostu olarak Izmir MUftusfl Rahmetullah Efendi'nin emnndc sayisiz hizmctler ifa cylcmitir.

bliyuk hizmctler ifa cylcmistir.

Kuvva-yi

mn

a n a s t i r" da mUftuluk yapmaktaydi. Kendisi orada ilim ve ahlakiyla mUslim ve gayr-i mushm herkesin hiirmet ve itimadim kazanmisti.

Hemserileri-

MUDERRtS HOCA UKRU EFENDt

da Burhaniyc'de talcbc okutmak ve halki irsad etmekle mesgulken vatanm Yunan isg&i tehlikesine ma'ruz bulundugunu

Bu

zat

ragmen

mcrhum hoca efendintn cok buyuk birhisses. bulundugunu kaydetmek lazzmdir. Gercekten ihuyarligma
biiyCik bir enerji ile

gorunce rahlcsini terkcdcrck silahim alip harekete gecmistir. Martini omuzunda capraz bir surcttc asil. oldugu halde Ayvalik Camiler'inde heyecanl, vaazlar ve halki aglatan telkinlerle askcr toplayarak cepheye Yunan isgaline kars. ilk defa Ayvalik cephesinde elde edilmis bulunan muvaffakiyctlcrdc bu

nstiyan dostunun einde kalmaz, Muftu Abdiilhamid Efendi'nin evinBu derece say.hp sevilmesine ragmen, diisman bayragi altmda yasamaya tahammiil edemiyen Abdiilhamid Efendi hur Turkiye'ye hicrct ederek Manisa'da yerlesmisti. Talihe bakaniz kiaradan birkac yil gecmeden burasi da i 5g ale maruz kalmistir. Isgal sirasinda Dar-UI Hilafe Medrescsi'nde talebe yetistirmekle mesgul bulunuyordu. Manisa Muftusu Alim Efendi'nin yukaridaki bahsi

naklettiklerine nazaran S.rp krah, Manastir'a geldiginde hie bir hi-

de misafir olurmus.

faaliyetleri dolayisiyle

igum

Kuwa-yi
etmitir.

yiirumiistur. Bu sirada mahalli mukavemet testalattan halinde baslayarak, bttlge kongreleriyle giigide umumilesen

selefimn yolunda

gecen kacmasi iizerine O'nun yerine gecince, aynen

Milliye tesebbusleri lehinde vaaz ve irsadlarla halki tenvir

akinlari idare ediyor, yasi ve mehabetli

diisman kuvvetlerinin icine kadar sarkan

sakah

ile

Cjlerrco turuyordu.

etrafmdaki gen? ceteesir

Ne

yazrk

ki;

bu

tehlikeli

olmak

akmlardan birinde

tahhsizligine ugram.st..

c-z etmekten baska bir gOnata olmayan bu ve pirifam ahuyar din adatmna, abl ve havsala almayacak

m*mwm*

Yunan palikaryalan dogup buyudugii

mubai

olctide eza

miiftiiliigu zamaninda cereyan etmis bir hadise vardir ki cidden son derece cesur bir insan oldugunu gOstermektedir; Izmir Rumlan nin fitne kumkumasi ve azih Turk dusmam reisleri Metropolit H,r.so S tomos, Ege Bolgesi'nde belli bash camileri kiliseye cevirmek ifin harekete gecmisti. Yunan isgaiinin hentiz devam edip etmiyecegi bile belli degilken alelacele bir cok camileri yakip lk mak kSfiidegily

Onun

116

SARlKUMOCAHlDLKR
117

KADlRMISlROOLU
mi?
gibi, bir clc

bunlann en chcmmiyctlilerini kiliscye cevirmek

Birgtin

iizere

alcakca bir ic te$ebbus cdilmiii. O'nun Manisa'daki vckili de kendif

ler.

Muflu de gitmemek

icin diretti.

Yunanhlar O'nu

r3zi

elmek

icin

admi taryordu.
kili

Manisa Rumlan, Ulu Camii bu Mctropolit vekilisc haline getir-

halka zulumlerini arllirdilar.

Bu

surelle ccnaze U9

gun bekledi. Artik

Hlrisostomos nczarctindc tahliycyc basjayip

girismisjerdi.

kokmaya

baIamiti.

Yunan

igal

makamlannin maksadlari MuftUyu

mcyc
rumu

Bunu kendisinc habcr

talcbclcrinc dcrs

vcrdiklcri

zaman

Miiftu 1

de cenaze mcrasiminc

itirak cttirmck suretiyle rcsimler

cekmek ve

Abdiilhamid Efendi,
ttgrcnincc
kesti

okutmakla mesguldii. Bu du-

yiizii iman asabiyctinden kipkirmizi oldu. Dcrhal dervc yanindaki 30-40 mollasini da alarak bir niimayis havasiyla I Ulu Camic yollandi. ElrafUm gOrenler dc durumun fcvkaladeligini hissi

hayatin artik normalc dttndUgU hususunu ispat icin bunlan propaganda vasitasi olarak kullanmakti. Halka eziyeti arttirmalan uzerine
[

cenazeye katilmaga kerhen karar veren MiiftU Abdiilhamid Efendi

bir art ileri

surmutur: Cenazeye bir heyet halinde katilacak ve bu he-

sedcrck kendisinc katdmis vc gilgidc kalababklasan bu kafile bir prof tcsto y(iruyUU manzarasi kazanmiti. Camiyc gclindigi zaman Mctropolit Vckilinin nczarctindc birkac Yunan askcrinin murdar ayaklanylaj

adim bnde gidecckiir. lgai halinde bile izzet-i islamiyeyi korumadaki hassasiyete bakiniz? Igal kuvvetleri bu teklifi
yet hristiyanlardan otuz

mecburi olarak kabul

artik

ettilcr.

CUnkU

MiiftU Efend'i'nin ihtar ettigi gibi

hah vc kilimlcrin Uzcrindc dolasmakia vc duvarlardan cedfu yadiganj hat san'atmin ncfis omckleri olan ayct-i eclile Icvhalanni indirmcktej
olduklanni
grjrdiilcr.

Metropolit Vekili'nin cesedi iyice

kokmaya balami$u.

Muftu Abdiilhamid Efendi hergUn

ikleri

MiiftU Efendi avazi piktigi kadar bagirarak yarali

biraz daha artan Yunan tazykarisinda caliamaz hale gelmi$ti. Buradan kacarak Once Istangitti

bir kaplan gibi kiikrcdi:

bul'a

oradan da asil memleketi olan Manastir'a

ve orada vefat

etti.

"-Utanmaz misin be adam!...Yillardir adalct ve semahati sayesinl dc huzur icindc yasadigm bu millctc karsi bOylcsinc bir nankorllik vel
hiyanctin cezasiz mi kahr zanncdiyorsun. Yazik
ki; bir

MUDERRlS HACI HILMt EFENDI

Manisa'da muderrislik etmekle me$gul bulunan Haci Hilmi Efendi de, milli Kuvvetler lehinde ve Yunan igali aleyhinde heye-

din adamisinj

Bu zulum vc

cnaatin Unciiliigiinii

yapmak
bile size

ruhantligin

amndan mi-

dir? Diinya'nin ncrcsindc Musliimanlar'in incil'c hakaret ettigini g5r-

dun? Butun D.Unya'ya hiikmedcrken

vc dininize karsi gOster-

digimiz adalct vc miisamahaya mukabcleniz bu mudur? Fakat unu iyf] bill Allah sana 5yle bir bcla vcrccck, tiyle bir bcla vcrccek ki, cesedinf sokaklarda kokacak vc ona hie kimsc yaklaamiyacak..."

Abdiilhamid Efendi, soylcndikce

camii

cotu, cotukca sflyledi.

Met-

Bu maksadla Ege chir ve kasabalannda dolati. Nihayet katildigi askeri harekatta esir dUserek Atina'ya siirgiln edildi. Burada esirler kampmda iken Yunan resmi makamlariyle temas imkani buldu. Ciinkii ana dili gibi Rumca biliyordu. Onlara atein bir
nutuk irad ederek hapishanede gordugu mezalimi bUtUn dehsetiyle
hikaye
sil telif

canh vaazlar verdi.

ropolitin eli ayagi titremege baladi. Nihayet

lerketti.

bu

iten

vazgecerek^

etti.

.Gercekten bu hain mctropolit vekili birkac gun sonra normal birl

Kadim Yunan medeniyeti ile bu zuliim ve iskencelerin naedilebilecegini sordu. Bu suretle Yunan idarecilerini mahcub

ecel ile geberdi.

Yunan

isgal

Makamlan

cden Haci Hilmi Efendi'nin hatirma bircok

aralarinda gecen bu hadisej

etti-

dolayisiyle muftUnun de cenazedc bulunmasi icin tazyik ve israr

sivil mevkuf serbest birakilminr. Kurtulur kurtulmaz Manisa'ya gelen ve tekrar milcadeleye

balayan

Haci Hilmi Efendi, zaferc kadar hizmet ve

faaliyetlerine

devam

etmisti.

118
119

KADlRMISlROftLU

MUDERRtS HOCA OSMAN EFENDl

Yunan
meguldil.
ilt

tespit edilen feci tablolanni

yukanda da bahsi gecmi olan

bir baska

kitabimizda tafsilatiyla yazmi bulundugumuzdan burada bu zulUm ve

igali

baladigi
igal

zaman Havran'da

talebe yetitirmekle
fi-

hiyanetler tizerinde durmuyoruz.

Dtlsmamn

ve mezalimi karisinda dersi terkederek

MUhim

olan bir cihet varsa, Izmir'in igaliyle ayni anda balayan

i"nin milll ruh

mUcadelcye

girismis.

ve Kuvva-yi milliye lehinde heyecanh vaazlar

"Yunan Mezalim
dir.

ve heyecanimizi kadogru itmi olmasi-

vermisU.

bartip tairarak bizi birlik ve kurtulu hamlelerine

Bu

sebcple Izmir'in igalini takibcdcn gllnlerde her tarafta miting

birlik

MUDERRtS ALt EFENDl

Nureddin Paa'nin

ve protesto gOstcrileri tertiplenerek igSle kari mukavemet ve

fikri telkin edilmitir.

Yunan
Izmir'dc topladigi kongreye Izmir murahhasi

palikaryalarinin,

zulUm ve
ki,

vahsetleri,

memleket dahilinde

kadar derin akisler uyandirmiju

Kiitahya'da bu protesto mitingle-

olarak kaulan din adamlanndan biri de bu

zattir. Izmir'de Faik Paa Medresesi mUdcrrislerindcn olup, dcrs okutmakla meguldii. Izmir'in

rinden biri icra edilirken gayr-i mtislim tebaanin bile kudurgan

siiriilerine lanetler

Yunan

yagdtrmak suretiyle

nefretlerini izhar

vaki olan isgali Uzcrinc dcrsi, talebeyi terkederek cetelerle birlikte

silah

mecbur olduklari

goriilmtistllr.

M
Bu

ve ifadeye

kuanip muharcbelere
etmitir.

igtirak cunis.

ve hizmetlerine zafere kadar

rini

devam

17 Mayis'ta Universite ve Yiiksek Mcktebler'in talebeleri dersle-

boykot ederek Universite salonunda toplandilar.

toplantida bir

protesto mitingine karar verildi.

ISTANBUL MlTlNGLERl
tiln

Ilk miting 19 Mayis'ta Fatih'de Belediye'nin oniinde yapildi. Bii-

esnaf diikkanlarini kapiyarak miting

meydamna
"

kotu. Istanbul'un

Izmir'in igali Tlirk Milleti'ndc dehetli bir 50k tesiri hasil etmiti.
Biitiin vilayet

gene ve
lerini

kultiirlu hanimlari, siyah caraflarim giyerek, yuzlerine

pece-

ve kazalara telgraflarla doyurulan aci haber her yerde

ortiip,

yakalarina da siyah yazilarla

t

Izmir

Turk
me-

halki galeyana getirmiti.

Mondros Miitarekenamesi'ni

a c a k

r" ibaresi

yazih bir rozet takip miting sahasim dol-

suiistimale
durdular. Bazi ku beyinlilerin kadinin mesturc oldugu takdirde,

musait bir iislupla tanzim ctmek surcliyle Paris'de kararlatirilmi bulunan Anadolu'nun taksimi cmcline hile ile ulamak isteyen namerd

deni cesaret sahibi

olamiyacagini soyleyip yazmalan karismda bu,

ve sozde
sad i?in

biiyiik

garp devlcllcri nnarik Yunan palikaryalanni bu mak.

gercekten hanimefendi Miisliiman -Turk kadinlarini rahmet ve minnetle hatirlamak

maa olarak kullanmaya bahyorlardi. Fakatezelden tiyneti bozuk olan Yunan ekiyalari murdar ayaklarini tzmir'de miibarek vatan

ve yadetmek

isterim.

air

Mehmed Emin

Bey, Profesor Sel^haddin Bey, Hiiseyin

gibi kimselerin

topragma

bastiklari

andan itibaren Sdi capulculuk ve sadist ikence

ileri gittiler.

Ragip ve Halide Edip Hanim

64
-

konujtugu bu miting,

ve katliamlarda akillara durgunluk verecek kadar

lunilerin ekserisi kendi dinda

Bu

zuBkz: Prof. Tayyip

sh.

ve hamileri tarafindan raporlar halinde

GdKBiLGiN,

Milli

Mucadele Balarken

Ankara 1959,

88

120

SARIKLIMOCAHlDLER
Istanbul protcsto miiinglcrinin en muhimlerinden biridir. degil, Islanbul'da yapilan diger protesto

121

KADlR MISIROGLU
Sadece bu
Minarelerin dar gerefelerinden siyah bayraklar havada dalgalamyordu. CAmiin oniinde, yerde, yiiksek bir
bir ortliyle
kiirsii

mitmgde

mitinglerinde de hal-

vardi.

da siyah

ki harckcte

gecirmek ve suurlandirmak

icin kullanilan

en muessir un-

kaphydi. KlirsUnUn onilndc Wilson'un onikinci prensibini

baska matbuatta cikan vatansever Turk yazarlanmn makalclcri dc din! heyecan vc suura istinad ediyordu Suleyman Nazif Bey, bir makalesindc :"Dort yiiz
yildan bcri Ezan-i

surdint hcyecandi. Bundan

temsil eden bir yazi vardi. Sade

meydan
ki,

degil, ta

Ayasofya'ya kadar

insan doluydu.

Halk o kadar sikismisu

hareket edemiyeeek bir hal-

de

idi.

Askerler,

kalabahgm

iki

ylizbin kii

oldugunu sOylUyorlardi.

Muhammedi ve Turk

topundan baska bir sey duymayan Istanbul Uytic'

kudan UyanL." diyc fcryad ediyordu. Bu mitinglcr Islanbul'da de yapilmistir. "Fatih, Kadikoy"

yer-

Bu kimildanamiyacak kadar sib olan kalabaliktan baka, camiin demir parmakhklari, damlar, cami kubbeleri dahi insanla doluydu. Nasil

Bunlarin hepsinde de, hatipler din! heyecani kullanmak ve halkin inancina hitap etmek suretiyle konustular. Hatta dinle fazla alakasi bulunmayan veya bOyle olduklan sonradan anlasilmis bulunan kimsclcr bile bOylc harekct etmislcrdir. Bunlarin en fazla alki toplayan heyecan kasirgalari yaratan ifadeleri,
"
.

ve

"Sultanah-

e d

o kQrsiiye yaklaabildim farkinda degilim.

Iki

yanimda,

iki

onilmde

dort siingillU asker, bana yol aciyordu. Bunlarin gosterdigi bir kardes.

sevgi ve itinasini

omrUm

oldukca unutmayacagim. Acaba, bunlarin

beni oraya gotQrmeleri istenmij miydi? Yoksa, kendi kendilerine mi

gelmilerdi, bilmiyorum. KOrsuniln

OnUne geldigim zaman hayatimin

dini bir

muhteva

taiyan

cum-

mitinglerdc asagi yukan bas rolde gorUlen (Adivar) daha sonra donmeliginin icabi olarak din

lelcriydi.

Bu

en Onemli dakikalanndan

birini

yasadigimi hissettim.
hal herhangi bir

VUcudumun

her

Halide Edip
cir-

zerresi elektriklenmis. gibiydi.

Bu

zamanda beni
icin

der-

adamlanna en

k.n bir

iftira

olan

"

hal Oldiirebilecek kudretteydi. Fakat

tecrilbedir.

u n

o an benim

unutulmaz bir

mak

a h p c y e" isimli eseri yaz-

suretiyle

bu mevzudaki hakikati

Ciinku hie

sesi

cikmayan bu

iki yiizbin kiinin istirabini

na ragmen kendisi de muessir bir silah olarak tamamen dini heyecani kullanmisti. Bunu, O'nun agzmdan dinlemek, 'Vurun Kahpeye"deki iftirayi kendisine iiruttiirmek
?

tersyiiz etmis olmasi-

bana ailamisu.

Inamyordum
gildi.

ki,

Sultanahmct'teki Halide,
bir

hergiinkli

Halide de-

bakimmdan

Bazan en miitevazi ve taninmami

insanm

biiyiik bir milletin

giinkii

yerinde olsa gerektir:

"...Bu miting de, Fatih mitinginin

buyiik idealini temsil edebilecegine inamyordum.

Halide'nin

kalbi butiin Tiirk kalblerindcn gelen hisle atiyor vc Halide'ye gelecek

hemen tekranndan

ibaretti.

Bu

daima acikta konumakla ge ti. Fakat o ayin daha ? sonraki cuma giinil Sultanahmed Mitingi oldu.
icin

aylar

benim

yillann faciasini duyuruyordu.

Bu, 6 Haziran 1919'a

Minarelerden gelen seslere, kalabahk arasindaki yiizlerce ulema, musliimanhgin bir nakarati olan "Allahii Ekber, Lailahe
illallah,

rastlar.

Sultanahmed Meydani'na Fuad Pakisi vardi, beni kirn go-

a Tiirbesi sokagindan girdim.

vallahu Ekber, Allahu Ekber VelillAhilhamd"

ile

Yanimda kac

bu

sesle-

turiiyordu, bilemiyorum. Kalbim o kadar atiyordu ki, yurUrken yordum. Fakat meydanin basina gelip de kalabahgi

re katihyordu. Halide, bu harikulade teraneyi dinlerken, kendi ken-

sallani-

dine sunlan soyliiyordu:

goriince,

bana

yiikselen Hani bir

sukunet geldi. Sultanahmed Camiinin minareleri mavi bosluga sanatkann elinden gikmig beyaz ney'Ier gibiydi

"insanlarm kardegligini ve banmi ifade eden islamiyet

ebedidir. Batil inanelar ve dar goriisjer Islamiyeti degil, Allahtan gelen gercek IslSmiyet.

Ben

bugiin O'nun en yiiksek noktasmi ifade et-

122

123

SARlKLIMOCAHlDLBR

megc mccburum.
O,
fltcki

TOrkiyc, benim zulme ugramis. millelim de ebedidir. milletlerde olan kusur ve fazileUere sahip olmakla
beraber,
sahip-

ERZURUM KONGRESi
Vatanin igaMi tchlikesi karisinda bastoyan mahalli mukavemet
hareketlerinin en Onemlilerinden biri

hie bir
tin

maddi kuwctin yok edcmiyccegi mancvi bir kudrete de Ben bugUn O'nun zirvesini anlalmali, insanhgm
65

kardeligini ifade

Erzurum Kongre-

eden ruhunu vermege cahsmahyim."

"...Burada hatiratimi tekrar birinci sahsa ceviriyorum."

si'dir.Bu kongreyi tertipleyen "Vilayat-i arkiye Mudafaa-i Hukuk-i Milliye Ce-

Kiirsuniin merdivenlerinde ye?il sarikh bir adam oturu-, yordu. Alelade, Anadolu'lu bir hocaydi. Top sakallanndan

m i y e t i"dir.Bucemiyetfjnce SuIeymanNazifvearkadalantarafindan tstanbul'da kurulmujlur. Erzurum ubesi 10 Mart 1919 tarihinde

acilmitir.

Ancak bu cemiyetin kurulujundan Once de Erzurum'da bir taile

a 9 agiya dogru goz ya lan akryordu. "Halide 9 Hanim Halide hanim, k IZ im" diye aghyarak ellerimden yakaladi. Ben
kUrsiiniin merdivenine oturtarak, yanina ba?i ellerimin ustunde, aglamaga devam
ili 9 tim.

kimhazirlikcahmalarivardi.Bunu AlbayrakGazetesiSahibi Necati

onui

Alay Miiftusii Hoca Nusret Efendi

arasmda daha sonra Cemiyet'in
da mtlthi bir
di) yoktu.

yUrlitliyorlardi.

67

Kurucular

Ihtiyar,

reisligine secilen ve Kurtulus, Savain(eski

etti.

Ben de aghyorolarakj

gayretle gahmi bulunan Raif Efendi

vilayetin o

Mebus, KaSo-

dum. Pakat arkasim ok?ayarak yukansini gosterdim: "Giti dua et"dedim. O da yukari fikarak, kiirsiiden Turk9e
memlekete dua
etti

Fakat O'nun yerine

vardi.

zamanki muftiisu

lakzade Sadik Efendi

MUellifi

Cemiyetin

ilk reisi

de MaarifemSme

ve bu suretle miting sona erdi.

66

Ibrahim Hakki Hazretleri'nin ahfadindan ve lilemadan

idi.

Haci Fehim Efendi

hamadigi

Fazla yah oldugundan gereken enerji

i5lerde

ile

ca-

Istanbul gibi diger bircok vilayetlerde de bbyle mitingler ve pro-i

testo gOsterileri tertiplcnmiti.
tarafta taarruza
rimitir.

icin yerini

bu

daha

tecrilbeli

bulunan

Hoca Raif

Bu

mitinglerde suurlandinlan halk herj

fiili

Efendi'ye birakmiti.

ugrayan vatanin kurtanlmasi icin

miicadeleye

gi.|

Erzurum Kongresi'nin toplanacagi

derecede
Ciinkii

sirada cemiyetin bainda Raif

Bu

miicadelclere Ankara'da milli Meclis'in aciliindan sonra

Efendi bulunuyordu. ark vilayetlerinin karilatigi tehlikeyi birinci

kurulan muntazam ordu birliklerine kadar her cephede devam edilmisj ve Tiirk Kurtulus. Savai'nin "Kuvva-yi Milliye Devri" dedigimiz, bir'] nevi destan devri yaanmitir. Bu miting ve protesto harekeUerinden, mahalli mukavemet te$kilatlari, bunlardan da
t

"Ermeni

Mes'elesi"
Bu

tekil

etmekteydi.

Cihan Harbi'nin

galipleri

Ermenilere ark vilayeUerimizi icine

mcfrflz Ermenistan, ErzuSivas'i

alan mustakil bir devlet vaadetmilerdi.

Erzurum, Balikesir

yj

rum, Erzincan, Van, Trabzon ve hatta kismen

ydi.

da icine almakta-

Sivas

Kongreleri dogmutur. Bu kongreler Ankara'daki fiili miicadelenin temelini teskil ederek vatanin kurtuluunda en mUessir bir knil olmulardir.

Once

nisan ayi sonunda Erzurum'a munhasir bir kongre toplana-

rak mes'ele muzakere edildi. Erzurum Vil^yeti capindaki bu kongreye

ulemadan u
^

zatiar katilmisjardir. Vilayet MiiftusO

Solakzade Sadik
-

65

Halide Edlp

AD1VAR

Tiirk'un Atesle

Imtiham

Istanbul

1962, sh. 26 66- Halide Edip

67

Cevat

DURSUNOGLU

milli

MQcadelede Erzurum

Ankara

ADIVAR:

a.g.e.

sh.

32

1946, sh. 27.

is

124

KAD1RMIS1R06LU

125

SARIKUMOCAHIDLER
Muftuna.bi Hact Hafiz Efehdi, Gumruk Mutevellisi "KazimEfenDercmahallcli Haffe Osman Efendi, Hac. Talip Efendi, Hocazade Ahmed Efehdi, Hafiz Cihan Efendi. 68
'

HE\?J

Erzurum'dan
Efen(U
CSki

Mcbus Hoca Raif

Efendi,

Harbiye Nezaretino mevrud sifredir

Kisim 2

Mahrem

olmali

9 Agustos

35

Bu kongrcdc sark vilayetlcrindcn murahhaslar muazzam bir kongrc akcli kararlastinldi.

pit ed.lerck buralara tamimlcr gOndcrildi.

davet cderck daha'

vilayetler tes|

Davct cdilecck

Rizc Trabzon, Gircsun, arki Karahisar, Tokat, Amasya, Van Gumiishanc, Bitlis vc Siirt vilayctlcri d2vct olundu.

Erzurum, Beyazit, Erzincan

Erzurum Kongresi hakkindnki son maruzatimizla ahval ve vaziyeti acizane tenvire mtisareat ve bununla buytik bir vazife ifa etmis oldugumu zannediyorum. Bu mttnasebetle de tekrar
arzediyoruiri
ki,

Ancak Amasya'da ikcn bu tamimlcrden birini gorerek bSyle bir kongrc aktindcnhabcrdarolan M. Kem.1 Pasa, bu siralarda heniiz ortada yoktu. Halbuki bir ok dalkavuk yavelerinde Erzurum 9 Kongresim tasarlayip toplayan insan olarak o gosterilir. ProfesOr Cemil BUsel gibj Onivcrshc RcktOrlugune kadar yukselebilmis bir insan bile esasi ohniyan bu dalkavuk gortlsilne katdmak
misur.

Vilayat-i

Sarkiyye

Erzurum Kongresi

sarkf

eyalatin

Elyevm yetmis kadar aza-yi milliye Erzurum'da hali ictimada bulunan Kongre, Mustafa Kemal Pasa ve Rauf Bey heniiz Istanbul'da iken ve hatta buraca isimleri
bile isitilmemisken biiyiik bir

milletini toplarmstir.

cegini

hatasindan kurtulama-

muhakkak addeden

nun '"Lozan" adJj cserinin 355. sahifesinde "....ve daha evvel Erzurum'da da bir ark vilayctlcri kongresi toplama 69 yi dusiindii L demektedir. Turk Kurtulus Savast'mn Kuva-yi Milliye devrini oldukca 1 iyi mcelemis bulunan diger bir kcmalist yazar, Enver Behnan Sapolyo ise ....bu s.rada Erzurum'da bir kongre toplanacagina dair tamimlcr geld.. Ataturk bu habcri ahnca Erzurum'a 70 gitmege
:

tesebbiisleriyle

hunin tehlikelerin vukua gelesarki eyalatin halkimn karar ve vukua gelmistir. Bu toplamsta siyasl veya

mevcud olmadig] kat'iyyetle anlasdmistir. Intibahini sureti kat'iyyede felaketten alan milletin ruhundan kopan
heyecan ve kuweti, ecanip bir iki sahsa atfetmek suretiyle milletin ruhu mevcudiyetini setr-il inkar tarikini iltizam ile kendi milletini igfal ve bu suretle menafiini tevsi ve te'mine falisryor.
bir

sahsi hi f bir te'sirin

hazirlandi"

demektcdir.

ve milletimiz ipin telafisi gayri

rum

raporda ac.kca ortaya konulmustur. Harp Tarih. Vesikalan dergisinin 8 nci say.smda yer alan bu rapor, hem Erzurum Kongresi'ni ve hem de M. Kemal Pasa'nm o kongredeki rolttnu cok iyi belirttigind en aynen sayfalanmiza aliyoruz:
sifreli

gareune gcJnderdigi

Esasen bu husustaki gercek, Kaz.m Karabekir Pasa'nm Erzukongresi hakk.nda 15. Kolordu Kumandam sifattyla Harbiye Ne-

Vatan milmkun zararlan badi olan bu tarzi.

edildigini

telakkinin bizzat hukiimetimiz tarafindan dahf bilinmiyerek kabul ve israrile amal-i ecanibin teshil

gormek umiimu meyus

ve dagdar etmektedir.

?ark Vilayatmda endise-i hayattan dogmus olan reyan-! millinin inkisafina ve halihazinna Mustafa

bu ceKemal

68

Cevat

DURSUNOSLU,

ag.e. sh. 50
-

69

Profesdr M. CEMlL: Lozan

Istanbul 1933,

En
-

r a rJ; Tanhi 3. cu Basim

Behn 3n AP0LY0: Ke '

-

sh 355
mill!

Ataturk ve

Miicadete

Pasa ve Rauf Beyin zerre kadar tesirleri olmad^j ve ahiren Kongreye herkes tarafindan bir htirmet ve tazimle kabul edilen bu iki zatin mevki-i siyasimizi daha ziyade mudrik ol:.

Istanbul 1958, sh.

316

126

127

SARIKUMOCAHtDLER

KADtR MISIROftLU
Erzurum'daki ?alimalar bir sankli kahraman riyaseti altinda hayli

malanndan,

bil'akis

hiikumetimizin mevkiini

daha sakin ve miidebbirane birj idaro ettikleri alenen goriilmektedir. Binaonaloyh, gerek Kongrenin hoyeti umumiyesi ve gerekse
milliyeyi
9 ekle irca'la hiisnii

meveud kuvva-y,

dii ? unerekj

ilerlemiskcn 19 Mayis'la Samsun'a cikan

gittigi

M. Kemal
Bu

Paa,

ta

Erzu-

rum'a miilaki oluncaya kadar her

ile

ycrdc en evvel din adamlan

hususu, kongrenin
gorii-

temas etmi, onlann

fikirlcrini yoklamitir.

Mustafa Kemal Pa 9 a ve

Rauf Bey

nktine kadar giizergahtaki faaliyctlerine bir

|

gOz alarsak acikca

hakkmda

Dahiliyfll

Nezareh'nden vilayetlere yaz,lan tamimler efkan umumiyede httei no tear yapmam. 9 t.r. Endi e-i namus ve hayattan mutevellit cereyi am millt, hal-i gnleyanda olup teskini ve efkann tatmini id yegane fare, ancak Meclisi Millfnin hemen ve bilfiil toplanmasimr te'mim oldugu ve batf davranildigi takdirde vek ayi -i millfyenin kendi kendine bu gayeye varacagini nazan faMmanelerine
arzeylemegi

rliz.

gunkii vakialara ahid olanlann konulurulmalan suretiyle tes-

pit

edilen bu hakikatlere aid bir iki pasaji dikkatlerinize sunuyoruz:

"...

Hasta olan mutasarnf evinden cikamadigi icin Dokuzuncu

karilamaya gclememitir.

Ordu

Miifettisj'ni

Belcdiyc

reisi

yok...

Vekalct eden zat da Caramba'da arazisinin bulundugu koydedir. BeIcdiye meclisindcn bir zat,
geldiniz" diyor.
"...25

Haci Molla,

Atatiirk'e ehir
degildir..."
72

namina "Ho

gunku burada me hud ve mahsus ola efkan umumfye milletvekillerinin kanaat ve tasdikine iktiran etm yecek herhangi bir siyaset ve mukarreratin | ayam kabul ve payids olrmyacagi ve bu azfm ve tariht mee'uliyetin mahdud birkap zatia du ? -u hamiyyetine tahmilinden efkar ve arzu-yi m illfye istinat ettinlmesi merkezindedir. Ve hatta
eger
9 eraiti

lazime-i vazffe addederim.

Haci Molla bugiin hayatta

ilstil

Mayis 1919 akam

Havza'ya geldi. Ertcsi

giinii,

bala-

nnda Ulemadan Haci Mustafa Efendi'nin bulundugu

disini ziyaret

bir heyet ken-

ederek memleket meseleleri hakkmda gOriismelerde bu-

lundular.

Miidafaa-i

Bu zatlar diger bir gece Belediye Reisinin evinde toplanarak Hukuk heyetini tekil ettiler. Ertesi giinii (13 Haziran Cudagittilar.

fc::J

hazira icinde Meclisx

ma) camide taplanarak mevlid okudular, halka kuru Uziim

a;
to'!

Millfmn Dersaadet'te kuwa-yi ecnebiye kar ? isinda toplanmasirj mahzurlu gormek yiiziinden bu muhimme-i me rua ?imdiyekaf dar tehir buyrulmus ise Anadolu'nun Babialice tasvip ve Nezd-i
Ulya-yi Cenab-, ehriyari'de irade buyrulacak bir masma soz verildiginden bile soylenmekte

M. Kemal de

maiyetiyle birlikte bu merasimdc bulundu. Miiteakiben

Belediye oniinde miting yapildi.

Havza'ya
miti.
lanti

ilk geldigi

gUnlerde camide boyle bir merasim

ise,

tertip et-

mahalde

toplan-

Fakat her ne sebepten

Hocanin gelmemesi yiiziinden bu

73

top-

oldugu

sirf saika-i

vataJ

o kadar muessir olamamiti."

"...30

pervert ve vazife-i

mevkiam

dolayisiyle arzediyorum.

Mayis

Cuma gunii,
belediye

sik sik kcndilerini ziyaret

eden Havzah

Agustos / 35

Bayram Con ve
koylerden de

reisi

Ibrahim Cebeci

vasitasiyle halk ve

trciincu

Ordu Miifettis Vekilil

Kazim Karabekir 71

lifer,

dorder akh bainda sOzU dinlcnebilenleri Yorgic

Paa Camii'nde toplatunyor... Kendileri de bu ictimada bulunuyorlar.

Bu

toplantida mevlfid okutturulacak,

ondan sonra da

bir

hoca halka

71

Harp

Tarihli

WsmS;

Vesikalan Dergisi, Sayi

8,

KARABEKlR Pa ? a

lsti

Ankara 1954

179 nu4 Harbim?- iSnbulj

-

72 - Bkz: Millet Mecmuasi - Istanbul 1949, Sayi Behnan SAPOLYO - a.g.e. sh. 312 ve mliteakip. 73 - Enver Behnan APOLYO - a.g.e. 315

171 veya Enver

128

SARlKLIMOCAHlDLER
vaziyeti anlaian bir vaaz vereccktir.

hT^sjr
-

rada

y k - Herkes **. Bu I ISSJEZ "r mCydanda ayaia ka,karak

(

yaverieri

KADJKMISIROftLU
Efendi Hazretleri'ni lakdirlc yadcdiyorum.
bu gibi bilginlcrle iflihar edcr." 76

129

Vc gene Cumhuriyetimiz

Ncye bekliyoruz Hani hoca

*|

cfendi?

"

74

O zaman chir dtsjnda karihyanlardan ve pan Lutfii Tiirker hatiralanni rjyle anlatti:
"-

mihmandarhk

ya-

^tow mOM

efcndiyi c tal , c ziyarcl

clfa

^
'

Paayi, Gezirlik mevkiindc beklcdik. Otomobil

ile

geldi

muzde durdu. Hepimizi

Onii-

sclamladi.

Vc

^^1

umformasi

vardi. Hiikiimctc gctirdik.

Arkasmda liva Eraf ve Ulemayi istedi. Orada

ellcrimizi sikti.

kendileri kisaca:

*5ES2**
1*5*14
vard,

kCn<liSinC

SaShd

* teSi M K"
i

"Bir 90k delillcr gOstercrck memlekctin akibetinin vahim oldugunu Istanbul hiikumetinin bunun Online gecemiyccegmi soyledi Tiirklenn kendi namus vc ereflerini muhafaza cdeccklcrincn emin oldugu? nu anlatti ve Have etti;"
-

Icinizden bir heyet seciniz. "Gece uzun uzun konuahm." 77

giinii

"25 Haziran

ogledcn sonra hie bir merasim yapilmaksizm,

iniyor.

Dim

Sri

'

IT"

"m

5 "' r<"'

HkW

Tokata gehyor ve dogruca askcrlik daircsinc

Bu

"*l

duyan Belediye Reisi ve azalariyle bazi ileri gclcnlcr, kendilerini burada ziyaret ederek "hogeldiniz!" diyorlar.
Bir parca oturduktan vc bazi hasbihallerde bulunduktan sonra musaadelerini rica ediyorlar. Aynlirkcn:

habersiz gelisi

Yarin belediyede bir ictima yapiniz. Memleketin ulema ve esBen dc gclecegim. Kendileriyle hasbhial yapmak istiyorum diyor..." 78
-

rafini toplaymiz.

Buradan Sivas'a gecen M. Kemal Paa, Sivas'ta hi? uyumadan yoluna devamla Erzurum'a hareket ctti. Kongreyc getismek
icin acele

cdiyordu.

Erzurum'a varm adan Ihca'da bir hcyet tarafindan karilandi.

74 -a.g. dergi 75 : a.g. dergi

Bu

76- Tarih Dunyasi Mecmuasi: 15 Haziran 1965 - Sayr 7 - Millet Mecmuasi Nu. 171 veya Ertver Behnan APOLYO 3. 9-6- sn, 31

77

78

a.g. dergi

9HBH

__

130

131

SARIKIJMOCAHlDLER
...,
.

KADlR MISIROSLU
1

heyctin

basmda Erzurum'daki mlicadeleyi

idare eden Miidafaa-i Hiif

duyulan menfi bir his kurmasi tehlikesi

idi.

degil, belki

kongrc Uzerinde o^Usttz bir

otori-

^.jkukReisi Raif Hoca vardi.

te

Diger taraftan igalcilere kari Sultan Vahi-

Gerek M. Kemal Pasa ve gcrckse Rauf Bey murahhas olmadiklan icin kongrcyc alinmalan mcselc oldu. 79 Bu yiizden Cevad Dursuj noglu ile Binbagi KAzim Bey murahhashktan istifa ederck yerlerinl
onlara birakular. Cevat Dursunoglu'nun ycrinc

deddin'i de musktil duruma sokmak istenmemis. olabilir.^ilnkuf daha

sonra ikinci

B.M.M. nc
i 1

miistakil
i

mebus olarak
s 1"

secilen

Kadirbeyoglu

Zeki Bey "H

fe

'

ga

sirasinda tck

basma ve muthi

zim Bey'in ycrinc

M. Kemal Pasa, Ka| Rauf Bey murahhas secilmilerdir. Bu zatlar dl

katildilar.
8(?

sonradan baska kazalardan murahhas sccilerek kongreye

M. Kemal vc Onun rc'scn sectigi mcb'uslardan kurulu Meclise kari yigit?c durmu, fakat Erzurum'da basjayarak Hilafet'in miidafaasma kadar siiren bu muhalcfet, O'nun siyasi hayaunin sonu olbir miidafaa ile

mutur. Hatta bu muhalcfet kendisine o derecc pahaliya mal olmutur

ki: hie bir alakasi

M. Kemal
lcfctin faillcrini
gi

Pasa'ya kari Erzurum Kongrcsin'dc gOsterilcn muha

"

olmayan

"Izmir
83

S u

ka

"

hadisesinde bile

d U

man

",

"casus

"

gibi kelimelerlc tavsif ettl

rilfekasi" 81 ibaresiyjf

kellesini gucluklc kurtarabilmitir.

"Omcr Fevzi Bey (Surmcne Murahhasi) ve

tcsbit

edcn nutuk hakiki vc muthis. muanzi meskut gcciyor.

Kongrcnin 10 Temmuzda agilmasi kararhunlmiu. Fakat murahhaslar geciktiginden 2 Agustos'ta acilmis, ve 14 giin
tir.

Bu mua

Erzurum Kongrcsinc, Giimusjiane Murahhasi olarak kaulan Kadirbe

yoglu Zeki Bey'dir. Kcndisi bu muhalcfetini 0yle anlatmaktadir:
"Tarn
sirada camekanli kapi acilir acilmaz biitiin ihtiamile, bj

devam

etmi-

bu sirada General Milne'nin Babiali nezdindeki yukanda anlatmi bulundugumuz tazyiki yQzunden Hukumet, M. Kemal Pasa'yi
Ite

yiik Uniformasiylc, puskullii apolctleriyle,

umum

ni$anlariyle

ve

Bu kritik durumda Kazim Karabekir Paa'mn muzahereti vc Erzurum Kongresi murahhaslarinin azim ve
geri ?agirmitir.

mecburen

84

veran-i Hazrct-i Schriyari

Kordonu

ilc

arkasmda da Yiizbai Cevac

i?eri girdi.

kararlan karisinda iimid ve cesareti artan

ten istifa etmi ve sivil olarak bu ic

M. Kemal

Paa, askerlik-

ve digcri Mulazim

Ziilidii ilc

Mustafa Kemal Pasa

devama karar

vermitir. Esasen

Ben arkadaki
hal vc
"Sivil

bir sirada
itiraz

yuksek scslc

Rauf Bey'lc yanyana oturruyordum. Der, cttim. Mustafa Kemal Paa bana dSnere
Toplantiya

evvelec bahi gecen "Hatt-i Humayun" da ahali,

memur ve askerin

yek-

elbisem olmadigi igin bunlarla gelmeye mecbur kaldim." de

gilti.

vucud olarak kendisini dcsteklemeleri, "Padiah" ve "Halife" sifatlariyle Sultan Vahideddin tarafindan bUtQn tcbasina emredilmi oldugundan
sivil

ve hemen geriyc dtincrck

yanm

saat ara verildi.

olarak da muvaffakiyet pekaia

mUmkun

goriinmekte

idi.

Caiman
da
sivil

bir 9ingirakla tckrar igcriye girdik.

Mustafa Kemal Pai

Kongre'nin cereyan ekliylc cahmalari hakkinda bu kogreye Sivas Murahhasi olarak

katilmis.

olarak gclip, bizim siranin yanindadaki siramn

bamda oturfl

ve Turk kurtulu Savai'nin biiyiik sa-

ve climi sikarak, elbiseyi Vali Miinir Bey'den aldigini sOyledi." 82

rikh mucahidlerinden olan Fazlullah

Moral Hoca'yi

dinliyelim:

Bu
'

muhalefetin sebebi,

M. Kemal

Paa' nin yaverlik sifatina

kan

79-Kazim
80
-

Karabeklr, a.g.e.sh. 75

"Istanbul'dan cikip, 8 mayis 1335 de Sivas'a vasil oldugum zaman, bu gube tegekkal etmi? ve fakat biitUn faaliyeti topu topu, iki defa iftima etmekten ibaret kalmiti. Hatinmda kaldigma gore rei-

Bkz: Mustafa

Kemal Paa

Nutuk

Ankara

927, sh. 38

81:,- Mustafa Kemal, a.g.e. sh.

40
-

82 - Bkz. Mahmud GOL06LU - Erzurum Kongresi '""'eyeralan merhumun notlari

Ankara

93H

83 84

Bkz:

ingilizlerin

Kazim KARABEKlR Pasa a.g.e. sh. 67 bu baskisini M. Kemal Pasa bile zikrediyor.

Bkz: Nutuk, sh. 35

132

SARIKLIMOCAHlDLKR
KAD1RMIS1R06LU
si

133

ve azasi sunlardi. Miiftii

Rauf

Efendi... Haziran icinde Gazi

tizere si-

Mustafa kemal Pasa, Erzurum Kongresi'ni akdetmek

da bittabi aksettiginden Hafik'ten, Zara'dan, Susehri'nden, Karahisar-i

vas'tan gecerken, bir arahk vali vekaletinde bulunan Kadi

Hasbi

arkl'den

namima

telgraflar
idi.

yagmaya

basladi.

Efendi'ye kapah zarf icinde bir kagit verdigini ve onun milnderecati

hemen hemen

ayni mealde

Beni kendi kazalanndan

ettiklerini ve

Bu telgraflar "Erzurum

Sivas ahalisine anlatilmak ilzere halki Camii Kebire topladik-

Kongresi" ne milmessil intihap

le Hafik'in

ne kadar paraya ihtiy-

lanni ve

mazmunu halka anlatildiktan

iki

sonra, esraf ve ayan-i

mem-

af varsa bildirmemi rica ediydrlardi.

Ben Sivas'a kurbiyeti hasebiy-

leketten 25 kisinin bu ugurda

cahsmak

ttzere intihap edildiklerini

de mumessili oldugumu bildirdim. Arkadasimla beraber

ve onlar da merkezi vilayetten

tihap

ve kazalardan birer kisinin bilin-

Sivas'da tedarik edilen yol parasi ve mesarifi saire bedellerini ve intihap

Erzurum Kongresi'ne gdndermelerini haber aldim. Bana miiteaddid tezkere ve hususi adamlar gtindererek Muhasebeci Zade Tevfik Efendi hanesinde hayirb bir is hakkinda mtizakere edileceginden bu cemiyette. benim de

mazbatasim alarak, Erzurum'a kadar tutulan arabaya

Sivas'tan milfarakat ettik."

atlay-

arak

"Erzurum miimessillerinden Kadi Raif Efendi

rak: "Efendiler, kongreyi aciyorum" dedi.

kilrsilye pika-

bulunmam

taleb olunuyordu. Taleb

Bunu milteakip Trabzon-

olunan gecede ben de davetlerine icebet ederek mezkur ictimada

lulardan

birisi

de "Biz ittihatcilann makam-i riyasete gefmelerini

bulundum.
rin hepsi
etini,

Netice-i

muzakerede

"Erzurum Kongresi
Orada mevcud olan

"ne

istemiyoruz, in asagi!" hitabiyle karsilanan,

Hoca Raif

Efendi,

istirak edilmesi zaruri oldugu anlasildi.

zatla-

ktlrsuden indi.
Ertesi

gun
biri

daha baska kimse fikmadigi

ipin dagildik.

bu

vazifeyi ifaya

muktedir olduklan halde kimi memuriy-

gUn de diger

karsUye gelerek. "Muhterem BeylerL Kongbiri;

kimi ticaretini, kimi efradi ailesini, kimi arazi ve emlakini, ki'

re apildi, dedi.

Bunu da taniyanlardan

"Bizim

ttilafcilarla

misi vilcudca anzasini, bazilan da mesafenin uzakligim, milntehayi

alakamiz yoktur. Sen de asagiya buyur", dediler.

ti.

O giln

de 6yle gefher-

hudud bulunmasim, hasih her biri bin Ulrlti bahaneler ve maniler dermayan ederek, Erzurum'a gitmekten imtina ettiler. Yal-

Ben kendi kendime dtisundum. Burada iptima eden zevatin

Itilafci

halde ya tttihatci, ya
senin

olmasi muhakkaktir. Bitaraf bir kim-

niz bana, gerek sahsim ve gerek efradi ailem hakkinda her tiirlii muavenet ve milzaherette bulunacaklanni kaviyyen vadederek git-

bulunmamasi

icabeder.

Kiymetli gilnlerimizin bu suretle

heder olmasina canim sikihyordu. Ben de Erzurum Mumessili Hu-

mem ifin 90k rica ve israrda bulundular.

Ne
ifin gidilecegi,

Erzurum'da ne kadar mudded kahnacagi,

is ipin, veche-i

seyin Avni Bey'le, elyevm Yilksek Tedrisat vad Bey'in arasinda oturuyordum. Ocuncu
yerli

Mudilril (Mebusu) Cegiln oldu, yine

herkes

gorulecek hizmet ve vazife nelerden ibaret bulunacagi; hepsi mec-

yerinde oturuyordu. Yalniz Mustafa

Kemal Pasa

ile

Rauf

hul oldugundan gayr-i muayyen bir

azimet gayri ma-

Bey, en

geri sirada bulunuyorlardi. Kilrsilye fikan

kimse olmadi.

lum bir semti mefhule hareket muvafik-i akil ve mantik olmadigini dermeyan ederek itiraz eyledimse de, yine israr ve ricalarma binaen, Mara?' da yaptigim fedakarhklara, hamiyyetime, vatan ve millet

Ben

hip olmazsa bir giln

kazanmak

ve diger bos gecen gilnler gibi, o

giinii

de kaybetmemek ilmidiyle kilrsilye cikmayi bir ve diger arkagibi bir

daslanm

harekete maruz kalarak ktlrsilden inmeyi

ve;

iki

ayip

ugi-unda bu fedakarhgi da katmaga soz verdim.

Evkaf Baskati bi
refa-

telakki ederek,

oturdugum yerden ayaga kalktim

"Muhterem
ki,

Ziya Bey arkadasirmz da ayni vaziyete diiserek nihayet bana

kat edecegini
bildirdi,

Beyler! Aziz arkadaslar!" hitabesiyle s6ze ba^layarak

t'anin ticra

dedim

Va-

Bu

mes'ele Sivas'ta suyu bulunca kazalara

kofelerinden milhteha-yi hudud olan Erzurum'a kadar

icin geldik? millf

geldik.

Ne

ve vatani vazifemizi

ifa icin geldik degil

135
134

SARIKLI

MOCAHlDLHR

mi?

vazifeyi birbirimizin izzeti nef'sini kirmak, hissiyatim rencide

etmek
kalsin

suretiyle mi ifn edocegiz?

Bugun

iipiincil

giin oluyor ki az

bunu da diger

gilnler gibi

heder edecektik. Hepiniz o maka-

ma layik

zevat buluniharing blsaydimz memleketinizden murahhas,

mtlmessil intihap olunarak buraya gonderilmezdiniz. Vatarumiz ve

necip milletimiz, hiiin ve zalim dilsmanlarin yirtici pen9eleri altin-

da

ezilip

dururken bizim

halft riyasct davasiyle Ittihatfihk

ve

Itilaffihk gayeleri peijinde

dolasmamiz ve bu suretle yekdigerimizi

dusilncesi yoksa,

rencide etmemiz hakikaten saynn-i teessiir hallerdendir. Eger ara-

mizda tesanild husule gelmemis vatan ve millet buraya kadar beyhude zahmet cekmi?iz.

Efendiler, gecirdigimiz felaketlerden ibret dersi almiyorsak, bize 90k yazik. Vakit ziyk,

mana

dakiyktir.

Hepimiz de vatan aski

fazla tasiyan,

millet sevgisiyle dertliyiz. tfimizde

bu aski daha

bu

'

dert

ile

daha ziyade elemnak

olan,

hvikumet islerinde daha 90k ?ah-

san simalar da mevcuttur. Vahdet-i milliyeyi

ifin

meydana getirmek
devam
eyliy-

FAZULLAH MORAL EFENDl

kam-i Saltanat ve Hilafet-i Kubra'yi masun ve mukadderatimizi dusiinmekle miikellef olan heyetimizi muvaffak buyursun. Amin.."
86

kongrenin acilmasi zaruridir. Yine heyet-i aliyeniz icerisinden

velev
elim.

muvakkat olsun
Iste

bir reis secelim

ve muzakerata

ben sizinle beraber tanimakta oldugumuz iki sahsiyet Kemal Pasa, digeri Rauf Bey'dir. Bu iki zatMustafa var ki biri tan birini ve ezcilmle Mustafa Kemal Pasa'yi kendi namima reis intihap ediyorum. Siz de muvaf'ik gorurseniz Pasa, makam-i riyasete ge9Sin.

Bundan sonra cahsmalara ba^layan kongrede uzun muzakere

ve miinakasalar cereyan
etmisur.-Bunlann en alaka cekici
1 i

olani,

"H

a f e

t "

ve

"

"

nin

durumuna

dairdir.

Bu

hususta da

Bu

suretle

makami

riyasetc

gecen

M. Kemal

Paa, bir nutuk irad

Fazlullah

Moral

u bilgiyi vcrmcktedir:

edcrek sSzlerini
"-...

ciylc bitirmi$tir:

"...Cuma tatilinden bilistifade arkadasim Ziya Bey'le Gazi

ki,

En son

olarak niyazim sudur

Cenab-i Vacib-iil

Pasa'yi ziyarete gittik.

gal-i askerisi altinda

Bize Istanbul'un MUttefik Devletler'in

is-

Amal Hazretleri Habib-i Ekremi hurmetine bu miibarek vatanm sahip ve miidafii ve Diyanet-i Celile-i Ahmediye'nin ila
yevmilkiyam
85 devami
-

bulundugunu ve Padisah'in adeta esir

ol-

dugunu ve onlar orada bulundukca; idaresi nafiz olmadigm86

-

haris-i esdaki olan millet-i necibemizi ve

Ma
Atattirk'un

SSylevye Demecjeri

Istanbul 1945. sh.

Vehbi

Cem AKUN:

Sivas Kongresi

Sivas 1945, sh. 73 ve

136

137

SARIKLIMOCAHlDLER
dan,
rek,

KADIRMISIR06LU
7
8
-

buna nihayet vermek iizere kendisini gizlice davet edebu hizmeti ifa etmek i9in Anadolu'ya gonderdigini ve|

Muderris Yunus Efendi (Of Murahhasi)

Muftil

Osman

Efendi (Kelkit Murahhasi)

(iran Murahhasi)

iki ellerini a$arak:

Aman

ogluml milletimin yiiksek sesini

9- MiiftU
j

isitmeliyim... dedigini yana yakila anlatti. Harbiye Nezareti'nden

aldigi stfre ve telgraflan
disiyle

Hasan Efendi

okuyarak butun askert kumandanlar

milttefik

ken-;

10

Hoca Necati Efendi (Rizc Murahhasi ve Batum'da "Sada-yi

hemefkar

ve

oldugundan

yalniz

Kuwa-yi^

Millet" gazetesi miidtiru)

millfye'nin birlestirilmesi

mevzuundan

ve s&ireden bahsetmi^ti.

Bunlardan baska meslck de bu meslektekiler kadar dint

vardir. Esasen o

itibariyle ilmiyeyi secmis.

bilgisi

olmadigi halinsanlar

Ertesi

gun de Mecliste, Makam-i

Hilafet'in

muhafazasi mevzu-j
sflz

olan kalpakh ve

fesli

da

u bahs

olmusjtur.

Ben bu hususta maruzatta bulunmak uzere

giinkil miinevverlerin hepsi

de belki bugunku din

alarak ayaga kalktim.

Muhterem Arkadaslar

Hepiniz

bilirsiniz
iki

adamlan kadar dim

bilgilcrle miicehhezdiler.

Bu

sebeple kongre mii-

Makam-i
si

Hilafet'in biri islamf, digeri insanl

olmak Uzere

vazifeJ
j

zakerelcrinde en cok dint his ve duiinceler izhar edilmi ve vatamn

vardir.

Osmanh

Padisahi "Halife" oldugu icin biltun Diinya'da

vardir.j

Selameti icin yeganc istinadgah olarak dini hcyecan kullamlmiti.

'mevcud muslilmanlar ilzerinde hak ve Hilafet hakimiyeti

KongremuzakerclerininneticcsiolarakkalemcahnanveErzurum'datab
edilen

Osmanh

Padisahi bulundugu ifin de,

anasir-i

Osmanh

camiasi altinda mev^

beyannamede "Bcsmele"yle

bajlamaktadir.

Bu beyannameden

cud bilumum

muslime ve gayi muslimeye hakk-i hta

dint,

kumranfsi bulunmaktadir. Gerek

leyh her
iki suretle

gerek insanl olsun, binaena

de ifayi vazife etmekte bulundugundan Hilafet-i(

r-J'^jf^

Penahi'yi hepimizin

muhafaza ve madafaasi

zaruridir, dedim. Bu|j

edildi.

da

itiraz

edilmeyerek heyeti umumiyece kabul

yctmis. kadar dclcgc katilmiti.

Kongrcyc

Bunlar arasinda ilmiye

ye mensup sarikhlar unlardir:

1 -

Muflii Haci Hafiz

Mehmed Cemil

Efendi

(Siirt

Murahhasi)

2
3

Ulcmadan Hafiz Cemil Efendi

(Siirt

Murahhasi)

Eski Mcb'us Hoca Raif Efendi (Erzurum Murahhasi)

4
5

Meayihtan Haci Fevzi Efendi (Erzincan Murahhasi)

Miiftii

Erzurum Kongresinin MatbO mukareratinin serlevhasi.

Besmele-i serlfe
80

evki Efendi (Kurucay Murahhasi)

Idadi Miidiirij Fazlulluh Efendi (Sivas Murahhasi)

87

Vehbi

Cem ASKUN:

a.g.e. sh.

80

88

Bkz: Tarih Vesikalan- Maarif Vekaleti

Ankara 1941, Sayi

2.

139

138

SARlKUMOCAHlDLER

birkac chcmmiyctli maddeyi dikkatinize arzediyoruz:

"...

Osmanh vataninm

tamamiyctini ve

tanat'm ve

istiklal-i milliye'nin

Makam-i Hilafet ve Salmasuniyclini temin zimmnda Kuvva-j

yi Milliycyi

(Maksad amil vc iradc-yi milliycyi hakim kilmaktadir."

89
.

matlapli 2.
"-

maddc)

HUkQmct-i Osmaniyc'nin

tchlikc-i inhilaline kari, "Saltanat ve

teskil cttigi cihetle.j

Hilafct-i

Osmaniyc'nin bckasi" esas maksadi

w (Maddc 3.)
sccilmisli.

bir heyet Kongreyi icmsil cunck Uzcrc idarc heycti mahiyctinde B.M.M'nin "Hcyct-i Tcmsiliye" dcniyordu. Birinci

Buna

sonuna kadar cok chcmmiyctli

sclcrdcn mtitcsckkildi:

bir rol ifa ctmis, olan

bu hcyct, su kim-

Mustafa Kemal:
mtlstafi.

Sabik

ucUncil

ordu mufettisj, askerlikten

Rauf Bey: Sabik Bahriyc Nazin.

Hoca Raif Efendi: Sabik Erzurum Mcbusu
izzet Bey: Sabik Trabzon

Mcbusu.
Hey'eti Temsiliye

Servet Bey: Sabik Trabzon Mcbusu.

azalarmdan

blrl:

eyh

Fev/.i Efendi: Erzincan'da

Naksj eyhi.

Erzincan Murahhasi (sonra Meb'usu)

Bekir Sami Bey: Sabik Bcyrut

Valisi.

EYH HACI FEVZi EFENDi

Sadullah Efedi: Sabik

Bitlis

Mcbusu.

Haci

Musa

Bey: Mutki Asjrct Reisi.

yapmisa: Kongre kapanirkcn M. Kemal Paa, su konumayi

"Muhterem

Efendiler;
ile

mezahime katlamanda, fedakar hey'et-i mubteremeniz her turlti bir ruh ve sanecip ve narak burada, Erzurum'da toplandi. Hassas aid esali mukareile vatan ve milletimizin halasina
labetli bir

iman

Milletimizin ilmmid-i necat

cirpmdigi en heyecanli bir

za-<

rerat

ittihaz

etti.

Bilhassa,

butun

cihana

kari

milletimizin

89 90

Bkz: a.g. dergi

Bkz: a.g. dergi

?uphesiz mevcudiyetini veTairligini g6sterdi. Tarih bu kongremizi muhtejremeHeyet-i under ve buytik bir eser olarak kaydedecektir.

140

SARTKLIMOCAHlDLBR
nizin, rttfeka-yi

KADlRMISIROGLU
vesile ile
rin rolii

oW
Paa
gibi askerle-

nna

kiramin hakkimda samimi muhabbet ve itimat buradan alenen te?ekktlr etmeyi bir vecibo addederim.

unu belirtmek yerindc olur

ki,

M. Kemal

Kurtulus,

Savagmi

basjaunak degil, bastamis. olan

bu hareketi

folahpira ictimainuz hitampczir olurken, Cenab-i VacibJ Amal Hazretlerinden avn-i hidayct ve Peygamber-i Zi^ani-

birlesUrip, idare

elmck olmutur.
elmek gereklir
ki,

vatan yL milletimize vc devlct-i ebed muddetimize mes'ud akibetfc temenni ederim."

Siirt

mizm ruh-u piirfutuhundan

Bu
iki

vesile ile ifadc

"TUrk Kurtulus. Savai"nda

biri; ark'ta

feyz-i efaat niyaziyle

temel ve balangic harekati vardir. Bunlardan

Kazim

Karabekir

Pasa'nin Ermcnilcr'e kari girisUgi vc kisa

zamanda muIz-

vaffakiyete ulasurdigi harckat, digcri de

Egc BSlgesindc, Yunan'in

Murahhasi Hafiz

Mehmed Cemal
91

Efendi tarafindan I

Harekati"dir. mir'c cikiiyla basjayan silahli cetecilik scklindcki "Milis

"ar-i serif"

okunmasini mUlcakibcn
bir

iran Murahhasi Muf'tii Hasan

Bu sonuncusu,
mi olan

bugiinc kadar uzcrindc gerektigi kadar durulma-

Efendi'nin veciz
bulmutur.

"dua"

si ilc

17 Agustos 1919 da kongrc nihayet

"Balikesir K
ile bir
"

n g

e s

i"

nden dogmutur. Erzurum

;'i

Kongresi gibi bir takim askeri ahislann itirak etmemesi sebebiyle

tarn

manasi

Hareketi"

karaktcri gostercn
icin ciddi bir

bu

BALIKESlR KONGR.ESi
Yukanda da
kurulmusui.
u k u k
" "
,

kongre Ege'de
tekil etmitir.

silahli

mukavemetin basjamasi

merhale

Bu
bilvcsilc ifadc ctmis,

mahalli cemiycllerin vc
ki,

fiili

mukavemet

teebbuslerinin tahli-

oldugumuz

iizcrc Izmir'in isgall

Li

gostermektedir

her tarafta

ilk

harcketc geccn ve kurtulusu temin

hadisesindcn sonra vatanin her tarafinda mahalli

ri
"

mukavcmct ccmiyetle" "

,

y c

t -

y e

"

M
R

u d a fa a
i

edecek
gibi

teskilatlari kuranlar mahalli din

adamlari olmusuir. Hatta bu

"

tesebbiislerde ehemmiyetli bir rol

bile

oynayanlardan ilmiyeye menicin her gittikleri yerde,

u h a fa z a

u k u k

"

e d d

llm

h a k

sup bulunmayanlar

muvaffak olabilmck

gibi ccsjtli namlar altinda mahalli miiftii, vaiz ve esraf tarafiig

faaliyetlerini birlctirip genisjetmck icin

dan kurulan bu cemiyeLlerin

din adamlarini onlerine katmak mecburiycti

kii list iistc

ile karilaiyorlardi.

Ctin-

gclen harb ve sefaletlerin bitab diiurdiigii halki, baska bir

bircok tc$cbbiislcr yapilnulir.

Bu

tescbbiislerin en dikkat cekici olant,

r s i"

Dogu
icin

Vilayetleri icin

de

"Erzurum K o n g c Bau vilayetlerj "Balikesir Kong re si" dir. Bunlann her ikisi d
1919 icinde vc
iic

muessirle harekete getirmege imkan yoktu. Balikesir ve Alaehir

Kongreleri gibi Egc B5lgesi'nin en dikkate deger calismalanni idare

etmis.

Temmuz
lardir.

bulunan Hacim Muhiddin (Carikh) da MUlkiye mezunu

degildi.

idi.

giin ara ile toplanarak

ark ve Garp b61geolmus,-

Yani sarikh

O'nun

giinii giiniine

tuttugu
miiftii,

notlardan edindigivaiz ve dersiamlarin

lcrindeki mUnferid calismalan biitiinlestirmek

hususunda amil
n g r e s
i"

Daha

sonra

toplanan

"

v a

K
182

miz malumat, dolasugi her yerde mahalli

92
Li'nin

ise

bu

ikl

kongrenin amgi bOlgcvi adimlan daha da umumilestirmek

91
-

icir/ii.

Bu

Balikesir

ve Alasehir Kongreleri ve Hacim Muhiddin ?ARIK-

Mahmud GOL06LU,

a.g.e. sh.

Kuvva-yi

Milliye Hatiralan

Ankara 1967,

sh. 18.

'

II

143

142

SARTKUMOCAMiDLER
ic'sirlcrini

KADlRMISIROOLU
birlik tesekkUl etti."
'

bclirtmck bakimindan ciddcn calibi dikkatlir.

tarihli noltan:

97

14 Haziran 1919

22Temmuz

1919

tarihli nottan:

"Birc yirmi kala, Miirvctlcr'dcn harckct vc ycdi de Bandirma'ya

vasil olduk.

"....Soma'nm Kizilhisar karyesindcn Haci

gttrusUim...
di var.

Muharrem Efendi

ile

Ak$am "Ccmaat-i

lsiamiyc"

de miizakere ettik. Ha92

Soma'da Balckcsirli Tevfik Bey ismindc hamiyetli

imi."
98

bir ka-

yli

hayirh kararlar ittihaz

ettik."

Muftu dc Sakizli

17 Haziran 1919 tarihli nottan:

23
gcldiler,

Temmuz 1919

tarihli nottan:
ilc tegkilat

"Biraz sonra

Esad Bey vc akgam da Mir/.a Bey Manyas'a

"Bu sabah "Fctvahanc" dc i?tima

yetlerini tekil ettik.

maliyc ve levazim he99

Tcravihdcn sonra MuflU Efcndi'nin makaminda toplanacak

18 Haziran 1919 tarihli nottan:
"

idik.."

n4

Haci Reid Efendi Harckat-i milliyc Reisioldu."

"...Soma'dan Kirkagac'a gcldim. Kirkaga?'ta tekilat yapilmi? ve

Ef'cndi soz verraij

Bu akam

Uzcri

toplanmak Uzcrc mUftU

mudcrrislcrdcn Biilbulzade

Mehmed

Efendi

rcis

olmu."

10

idi.

Halbuki bilaharc vazgecmig. Giiya Hiirriyct vc ltilaftan bazilal

ilc

25
"

Temmuz 1919

tarihli nottan:

MlifluyU balta

tchdid ctmisj Sonra MUftQ Efcndi'yc bilvasita habit

kii

Bundan sonra mUdcrrisinden MUftU-i Esbak Ayanzade Haci

ziyarct cttim."
!0t

g5ndcrdim. Tcravihtcn sonra yirmi otuz

kadar toplandik.. Yani.

'nde toplanacagiz."
9'

Suleyman Efendi'yi

vc hatirat bu minval Uzerine

akam daha kalabalik

23 Haziran 1919

c v n c

Camii
y c
'

dcvam edip

gitmektcdir.

tarihli nottan:

istanbul'da bulunan tzmirliler, vilayctlcrinin

i

Yunan

askerleri tara-

"Ccmaat-i
hal ettik."
95

y c gittim vc biraz hasbi

findan igali uzerine hcyccana kapilarak 20 Mayis 1919 da Sirkeci'deki,

AH
tarihli nottan:

Efendi

Tiyatrosu'nda

toplandilar.

"

y d
ti"

a y e

t i

27 Haziran 1919
"...Dun

Muavenet-i Hayriyc Cemiyc

nizamnamesi verdim. Okuy^
96

adiyla bir cemiyet

iyi bir

kurarak faaliyete gectilcr. Fakat bu cemiyetin calisjmalanndan

Nasuh Bey'c

bir karakol

netice

alinamaymca cemiyet idarecilcrindcn Haci Muhiddin Bey,

etti.

11

sonra Balikcsir'dc Abdiilgafur Efendi'yc tcslim cdecek."

Haziran 1919 da Bandirma'ya harckct

Buradan Balikesir'e gecerck

29 Haziran 1919

tarihli nottan:

her tarafi dolau. O'nun bu dolamalarina aid teferruattan sarfinazar

"...Bcrgamalilan Ycsjlli Camii'ne davet cttim.

Ve

seksen kisjffl

ederek, gittigi yerlerde din adamlanyla yaptigi temaslanni yukarida

93- a.g.esh. 18
94-a.g.e. sh. 19

95 96

a.g.e. sh.

20

a.g.e. sh. 21

97 -a.g.e. sh. 22 98 - a.g.e. sh. 25 99 - a.g.e. sh. 25 100- a.g.e. sh. 25 101 -a.g.e. sh. 25

i'

145

KADlR MISIIiOftLU
144

SARIKLIMOCAHtDLER
nakletmitik.

mcydana
Balikcsir'dc bir

gctirildi.

Harckclin

yurutiilmesini

sagliyacak
I i

maddi

imkanlann tcmini

icin

dc "T c

I -

Ma

y c

vc

Lc

v a-

Bu

calisjnalardan sonra

26 Tcmmuzda

zim Heyctlcri"

kuruldu.
icsckkii) cttigi

kongrc akdinc muvaflak olunmustur. Civar ka/a vc koylcrdc hcyccan

halindc bulunan halkin mcvzii calismalarmi birlcLirmck gayesini
gii-

dcn bu kohgre 30 Tommu/.a kadar bc gtin dcvam clmitir. Balikcsir'dc " a rc k a ly c K o a g r c s i " adiyla toplanan bu kongrc "Erzurum Kongrcsi"nin bir benzcridir. Balikcsir, Bandirma,
1 1

ahanc"yc, "Mak kinda kongrc labiriile"H a k-i Pay-i S y fisi len am-t- SadarcTc vc"liilaf M Umcss
i 1

Kongrcnin hilammda, kongrcnin nc maksadla

hak-

-i

"

nc

lakarrurclLi. bi rcr ariza-yi iclgrafiyc yazilmasi

Burhaniyc, Edrcmil, Giincn, Balya, Soma, Sindirgi, Akhisar, Kirkagac

Halifc'yc cckilcn telgraf uydu:

kazalan

ilc Fart,

Kcpsul, Gircsun, amh, lvrindi vc Konakpinan nahi-kalildigi

ycicrindcn 48

murahhasin

bu kongrcnin dc en gayrctli

azalan, mahalli m.Uflu vc miidcrrislcrdi. Bunlar:

1-

ATABE-i FELEK-MERTEBE-t CENAB-I

Kccecizade

llafiz

23-

Arabacizade Haci
Beypazarizade

Mehmed Emin Efendi (Balikcsir Murahhasi} llafiz Mehmed Efendi (BalikcsirMurahhasijg llafiz Mehmed Efendi (BahkesirMurahhasO
(Balikcsir Murahhasi)

IliLAFETPENAHI'YE

45-

Keskekziide llaci Bahaddin Efendi

Muftii Hoca

On
sevgili

olan asirdan beri Tiirk'iin zafer teranelerine bir ma'kes diismamn Anadolu'muzun aziz kalbgahma saldiran sefil

6-

Mehmed Bey (Burhaniyc Murahhasi Soma Miifti-i Sabiki Osman Efendi (Soma Murahhasi)
Soma
MiJftu.SU Ismail llakki Efendi (Soma Murahhasi)

afakmda derin bir yahgiyane savletleri yurdiimuzun matemdar hadisatma en musine-i Tarihin vefvele-i heyecan hurtle getirdi.
azzam
or.
bir abide-i saltanat

7-

rekzeden buyiik

Osman

Gazi'nin ruh-i

8- Miiderris Uiiseyin 9- Miiderris

Efendi (Kirkagaj Murahhasi)

(Fart Nahiycsi Murahhasi)

Ibrahim Efendi

vazilesini ihtar ediygiryani bir hale-i nur icinde Tiirk'c en biiyuk mumessilleri, Anadolu biz Garb! eden davete icabet

Bu semavJ

10-Hafiz Arif Efendi (KcpsUt Murahhasi)

11-Abdiilgafur Efendi (Gircsun Murahhasi)

biiyiik

ve nebalete bir timsal-i nevin olan kudsi vatanitahtgah-i saltanati etrafinda miittehiden toplanarak temin icin bir Milli Kongre halinde ictima ettik. Za-

Hakanimizin hep

iclal

mizin halasmi

12-Hafiz

Mehmed

Efendi

(arnli

Murahhasi)

13- Hafiz

Hamid Efendi

(lvrindi

Murahhasi) v.s.dir.

m
alii ki-

fer ve

san

icin dokiilen

Turk ve islam kanlarmin

bir ma'kes-i la'l

"Harekal-i Milliyc" vc "Rcdd-i llhak" adini alan ccmiyctc

sjiik bir

Yunanlilan gunu olan hilalimi/i ebediyyen eignemek isteyen peyman ahd-ii raemleketten tard edinceye kadar miieadele etmeye
ile

"Hcyci-i Mcrkcziyc" sccildi. Gaycnin, vauinin kururiur. oiriu-

kiisad edilen
fart-i

Kongremiz hereyden ewel

ubudiyet ve sadakati, bir
vedia-i

Zat-i Akdes-i Hilafet-

gu kabul cdilcrck bunun icin gcrckli icskilal kuruldu. Bu arala 1300 - 1309 dogumlularm silah altina alininasi surciiylc umiimi bir sefcrm a" vc "A y v a 1 k " berlik ilani kararla$linldi."A k h s a r ","S
i 1

penahi'ye

iar-i esas

olarak kabul

etmi

olarak

iic

ccphc

icspil cdildi.

Buralan

icin hirer m'enzil miifcttisligi

ve sanli Fatih'in bir milli diismanlaritacgah-i Saltanatini sernigun ettirmemek icin mizla sonuna kadar muharebeye karar vermitir.

kiyniettan olan Istanbul

101 -a.g.e. sh. 25

102- Bkz:a.g.o.

sh.

118

146

147

fll

SARIKLIMOCAHtDUiR
Validelerimizi parculayan zumriidin ovalanmizi harabezara
ceviren, hem$irelerimizin bikr ve ismetlerini cigneyen
giileri,

a&\

Yunan

stin.i'S'fi'i'ijJ

ecdadimizin

kudsi

mezarlanni

inletirken

bizlerin

bihareket kalmasina imkan olmadtgmi

kargi fiilen isbat edecegiz.

biitiin

Alem-i Beeriyete

Bu

alexin

karar-i

milliyi,

ruhlanmizdan

kppan sada-yi
iclalinle (jok

ubudiyetimize terdifen

siidde-i seniyye-i hazreti tacdariye ar/.i-

na mucaseret ve "Padisahim, devletinle, millutinle,

ya$a!" dua-yi
halisanesini ref-i

barigah-i ahadiyet

eyleriz.

Fer-

man

103

Aynca

tngiltcrc,

Amcrika,

ransa vc lialya siyas! miimcssillerine

cckilcn u/.un bir tclgraf

48 murahhasm im/iismi (asjmakta vc Yunan

iggalinin haksi/.hgi scbcbiylc silahli mlicadcleyc karar verilmis, bldu-

gunu bclirimckie

HM
idi.

Balikcsir Kongrcsi'yle birlcsjirilcn mahalli

rini

mukavcmcl

harekctlc-

daha da umumilc$lircrck

biilun

Ege
"

vilayctlcrinc amil bir hale

koymak
den
biri

icin cic tcscbbiisler yapilmistir.

Bunlann en chcmmiycllilcrin-

16 Agustos 1919 da toplanan

dir.

a c h

Kong

Ege Bolgesindeki Kuva-yi

olan ve Birinci

Milliye calismalarmda daima ba rolde Balikesir meb'usu 'olarak hizmet eden de B'.M.M.

rest"

On

giln

devam eden kongrcyc

biitiin

Egeyi Icmsil eden

ABDULGAFUR HOCA
5- Sabik Miiltii

murahhaslar kaihmislardi.
birkacini zikredclim:
1- Miiflii

Bu

murahhaslar arasindaki sanklilardan

Mehmed

Liitfi

Efendi

(Salihli

Murahhasi)
105

Haer Nazif Efendi (Egrnc Murahhasi)

6- Sabik

MUfUi Ismail Ha'kki Efendi (GOrdCS Murahhasi.)

2- Muftizade Abdiilgafur
katibi)

Hoca (Bahkcsir Murahhasi vc Kongre

3- Miidcrris

Mustafa Efendi (Dcmirci Murahhasi)

Efendi (Saraykoy Murahhasi)

Bu kongrcyc kalilanlar arasinda GHfetl^li^iSHi^KJ^F^ Kuvva-yi Milliye harekcllcrindcn sankli olarak stfhrel yapmi bulunan
Celal

4- Miiftli

Ahmed

Bayar da vardi.

O dadiger murahhaslar.gibi halkihbiriik'vc'su9,8.6- SOr

urlu harckeiini lemin icin dine istinad cdiyordu:

103-a.g.e. sh. 115 104-a.g.e. sh. 117

105 -a.g.e. sh. 148

iti.B

-Mir

m
<i.

149

KADlRMISlROCLU

SARIKUMOCAHlDLHR
vuzuha kavuluran du. lte Erzurum Kongrcsi gibi gSyc ve hedcflcri
"....

Din diismanlanmiza kar$i koymak

cdcccgiz.

vacibclir.

Ciimlcmiz ehid

oluncaya kadar harbc dcvam

Tarih
sahif'clcrini ccvirdiginiz

Bu

bizler icin bir farizadir.

akdi, bu sebebe dayaniybir merhalcdcn sonra Sivas'ta yeni bir kongrc 108 yQkscllcnlcr oldu. ordu. Fakat bunu farkeden vc iliraz scslcrini

zaman, TQrk

Milleti'nin

diismandan

yiiz

ccvirdigi vaki dcgildir. "Diyc bir hitabcdc bulunmu$, halki

Mill]

Zeki Bey, Bunlardan mescla yukanda bahsi gecen Kadirbeyoglu Kongre"Erzurum mcklupta bir Kazim Karabekir Pasa'ya yazdigi
sinin miirekkebi
cip oluyor."

Miicadclcyc tcsvik cylcmi vc hcpsini hcyccana gctirmisli. Celal Beytakclir ctmi, efendi, dinin dc bu davada biiyiik yardimi dokunacagini

kurumadan

silinmesi, ati icin endielerimizi

mu-

diyor.

konusmalannda

dini fikralar, chcmmiyctli ayctlcr zikrcdcrck,

I06

halkm

ccken Trabzon'dan "Sivas Kongrcsi" ni protcsto eden bir telgraf

Ali iikrii ve

mancviyatina hilap cylcmistfr."

Eyubzade

tzzet Beyler

bu hatalanni

(!)

bilahcrc hayat-

Bu kongrcdc dc Balikcsir Kongrcsindcki gibi Halilc'yc

larizharcdilmi^tir.
ll)7

baglilik-j
lari ile

odcmi$lcrdir.

Balikcsir Kongrcsi'ndc alinan kararlar daha $umulcndirilip saraj

hatlcndirilmilir.

1" ifadclcrini "mill Erzurum Kongrcsi kararlanmn "m a h a 1 1 Erzurum Tlesurcn Sivas Kongrcsi kararlan da muhtcva itibariyle

Kongrcsi'nin aymdir.
1 i
1

Bu kongrcdc 4

Eyliil

1919'da Sivas'ta Sivas Li-

rar

"A k h s a r" vc tek h i" Bu kongrclcrc daha sonra "S a Sivas Kongrcsi'nl Bilaharc cdilmiijlir. dcvam k c s r" dc "B a
,
i 1

calismalannda en sesi'nde toplanmislir. Kongrcdcn cvvclki hazirhk

biiyiik yuk, Sivas'in iki sarikh

kahramaninin omu/.unda

idi;

Hasbi Ka-

murahhas gondcrmck
misjcrdir.

surctiylc likir vc calismalanni orada icmsil cttujj

Aslcn Balumlu ve Fazlullah Moral, Hasbi Kadi Vali Vckili'ydi. silah Ui$iyor ve ciftc bclindc ragmen olan bu hoca efendi ihtiyarligina
di

adeta

M. Kemal

Paa'nin hususi muhatr/.i gibi harckct cdiyordu. Si-

SlVAS KONGRESl
garpti Sivas Kongrcsi, cvvclcc dc bclirlilmis, oldugu gibi sark vc "Kuvva-yi Milliyc" galismalarmi birlctircrck T.B.M.M. dcvrcsin|

vas Valisi Resid Pasa,

baskilari karisinda

Kuvva-yi Milliyc calismalariylc,

Ingilizler'in

mecburcn menfi

bir tavir alan Istanbul

Hukumcti

muvacehesinde mutereddid bulunuyordu.

ha

no Hatta bu

tcrcddiidlcr da-

M. Kemal Pasa'mn
bile mevcultu.

Erzurum'a gitmck uzcrc Sivas'tan gcccccgi za-

ki

man

1U

gcgii saglayan

chcmmiycdi

bir mcrhalcdir. Hakikattc

bu

i$,

"

Bu durumda
108
te
-

olan

Reid Pasa, Sivas

-

icin

mclhuz
-

tchlikeler ileri

rum

Kongrcsi"

rale lemin edilmis. sayilabilirdi.

Fakat bd

kongrede hakimiyoi,

(iriisiyatif)

ML Kemal

Paa'inn oiinue degild^j

Mahmut GOLOGLU

Sivas Kongresi

Ankara 1969,

sh.

244
.

den o

Bu yiiz Hatta O'nun kongrcye dahil cdilcbilmesi bile mcselc olmusUi. loplayarak "Erzuj sirf kendi hakimiyct vc idarcsindc bir kongrc

rum Kongrcsi" ne
,,..10.6
-Iki

nazaran daha kuvvctli bir duruma gecmek

-

istiyotf

110 sh.38
1 1

yer alan Kadirbeyoglu Zeki Bey'in notlan. Harbimiz-lstanbul 1960,sh 679 1 09 -Kazim KARABEKiR-lstiklal - Fazla bilgi icin Bkz: Reid Pasa'nm Hatiralan - Istanbul 1940,
-

Devrin Perde Arkasi Istanbul 1957, sh. 349.

(Hiisameddin Erturk'iin HStirat?

1

107

Hacim Muhlddln QARIKLI,

a.g.e. sh.

149

112 940 sh.

Mustafa Kemal Pasa - Nutuk - Ankara 1 927. sh. 25 Bkz: a.g.e. sh. 37 veya Re?id Pa?a;mn Hatiralan 60 ve muteakip.

Istanbul

151.

ISO

.SARIKU

MOCAMDUIR
" 2 Bunu
biin-:

KADlK MISIUOGLU
Vali Reijid Pasa
ejrtidaha ttncc viiayctdcki kuvva-yi milliyc ccvabi u mensuplanndan islcrkcn dc tcskilat

siirerek,

kongrcnin orada toplanmasini tinlcrncyc calisU.

Pa.$a,

lcn

M. Kemal

kcndisinin hlikiimci vc Padisah'a bagliligini

malari hakkinda izahat

almisu:
"....0

sas maksadiyla u iclgrali gckli:

kadar kalabalik dcgiliz.Fakat bata

bcrabcrdir..."
idi.

Miiiiii

olmak uzcrc

ulcma Uikimi hcmcn hcmcn bizimlc

Sivas Vilayetine

4Tcmmuz
CiilGs-i

Hakikatcn ulcma bu faaliycttc bag roldc

1335

Nilckim

M. Kemal
dog-

Pasa'nm Sivas'a
Hiimayun-i Ccnab-i Padiahi mlinascbct-i cclilcsiylc Erzu-'j
miilkiyc vc askcriycnin lebrikalini kabul vc idrak iloj

"....sur'atlc bizc girisini anlatan bir gbrgii sahidi:

durdu. ru yaklasiyordu. Tarn icpcdc

Hcrkcs koutu. Yaninda

Hoca

rum'da makamal-i
mllbahiyim.

Bcy'lc olomobildcn indilcr..." Fevzi Efendi, Raif Efendi vc Raul'

Bu

vcsilc-i nriubcccelc ilc dcvlct

ilc

vc millclin

giriflar
ilc

oklgu

dcmckicdir.
donaulmisli. Rcis Kongrc'riin acildigi salon Turk bayraklanyla
kursiisiiniin ilsiUndc

vaziyctlcn tccclliyat-i hascnc

I'cyz-ii

halas vc cncam-i mcs'udc

ma/.har-i

I'claholmasini tcmcnnicylcycrck.arzi tcbrikalcylcrim.

dc "Tugra-yi Hiimayun" bulunuyordu.

Ucuncii Ordu
Faliri

MuTctlisj

Daha
Yavcr-i Hazrct-i chriyari

ilk

gun

riyasct mcsclcsindc kulis baiadi.

M. Kemal Pabir

a'ya gore bu kulisi

Rauf Bey

idarc cdiyordu.

1S
.

Murahhaslardan

Mustafa Kemal

113

kismi Ismail Fazil Paa'nm

rcis

olmasini istiyorlardi.

QQnkU

ogiu

Ah

Fuad
Kargilikh uzun muhabcrclcrdcn vc Sivas Miidafaa-i Hukuk-i

Kolordu/'nun kuPaa (Ccbcsoy) Ankara'da bulunan "Yirminci

idi.

mandam
Milliyc mcnsuplannin lazyiklcrindcn sonra Sivas Kongrcsi'nin loplan :

Babasi

rcis oldigu lakdirdc

O'nun da miizaharcli siglanamllnakajadan sonra giz-

bilir dusiinccsi hakifhdi.

Bu mcvzuda

bir hayli
iic

li

rcylc sccim yapildi.

masi

takarriir

cdincc gclccck murahhaslar

icin

huminali bir ha/irlik;

reissccildi.

m Rauf Bey
raa,

M. Kemal

Paaj

rcy miislcsna

olmak uzcrc

ac.kca Ismail Fazil Pa-ja'yi

tiilrtiiqUi.

basjadi.

Bu

hususta Sivas Valisi Resjd Pajja, $u bilgiyi vcrmckicdir:

M. Kemal
dcl'a

rcis sccikliktcn

sonra biracis. konusmasi yapli.

ctti.

"Kolordu kumandam, Miralay Ibrahim Tali Bey, sabik mcbusj Rasim Bey, Miif'tii Abdurrauf, Emir Pasa gibi zcval, bu sirada bilhassa mcsjgul gOriiliiyorlardi. Bunlardan bir kismi, kongrc hcyctinir
crflfiiyct a'timia ciuiSTfiaSifli

Bu konusmada mcmlckclin
olarak "H D k u

icindc bulundugu arllan i/Ah

i

Vc

ilk

t -

k c z

y c

"

yc yani islanbul

Hiikumclinc calarak sozlcrini soylc

l)ilirdi:

icmin

i<^ii\

sou imZifiiKianni yapiriaga

Llg-

raiyorlardi.

Miiiiii

Efendi Erzurum yolculanna parlak bir islikbatj

almisji. Ciibbcsinin cLc.klcrini toplayarak,|

mcrasimi yapmak vazifcsini

cv ev, diikkan diikkan dolasjyordu.

1M

13 - Sivas Valisi Resid Pasa'nm Hatiralan -Istanbul 1940 sh. 65 114-a.g.e. sh. 123

- Sivas 1945, sh. 109 116 -Vehbi Cem ASKUN: Sivas Kongresi Atatilrk ve Milli Muca- Enver Behnan SSAPOLYO: Kemal 117 332 sh. 1 958, istanbul dele Tarihi sh. 51 118 - Mustafa Kemal- Nutuk - Ankara 1927,

119-a.g.e. sh. 52

152

153

SARIKLI MOCAUlDU-R

"Mcclis-i

Milli'ninin

hcnUz

loplanmamis,

oldugu

bir

sirada

mahsur vc
rit

istiklalini kaybctmis,

olan Hiikumcl-i Mcrkcziyc'nin munlc-

tckalif-i

vc gayr-i mc$ru bir karan vcyahud amal-i milliycyc muhalif ba/i hariciycyc inkiyad vc scrfttru clmck gibi cmrivakilcrin ihti-

mali zuhuratina kari Erzurum vc Sivas Kongrclcri'nin ruh-i milliyi tcmsilcn vc birbirlcrini lakibcn ictimai, muhakkak bir faal-i hayir vc
sclamctlir. "Maruzatim hilam bulurkcn valan vc miilctin fcyz -U ha la.si gaycsinc mcrbul olan hcyctimizin muvafl'akun bilhayir qlrnasi tcmcnniyatini Barigah-i llahiyc rcfcylcrim." ,2()

biiyiik bir kalabalik

Bu kongrcyc 25 murahhas i$iirak clmis,tir. Her nc kadar ctrai'ta mevcud idiysc dc buniarclan bircogu murahhas sifatmihaiz dcgildi. Ezctimlc M. Kemal Pa$a'nm etrafinrja btfyiccc mu-

rahhas olmayan pek cok kimsc mcvcullu. Sivas kongrcsinc

Hoca RaifEfendi (Erzurum Murahhasi), eyh Haci Fevzi Kf'endi (Erzincan

Murahhasi), Miiftii Tevfik Kfendi
sankli

(Corum Murahhasi)

gibi bircok

kahraman katilmigur.
ilk iic giinii

Sivas kongrcsinin

siyascl miinaka^alan, murahhaslabiliahi" lafizlanyla

nn
i

htihatyi olinadiklan

hususunda "Vallahi,

yemin
'P a

ctmclcri, gclcn tcbrik telgraflarmi ccvaplandirma vc

bilhassa

a h

'a

a d a k a

t"

vc ubudiyct

arizalari

yazmakla

gccli. Dordiin-

cii

gun Erzurum Kongrcsinin nizamnamesi miizakcrc cdilcrck

mahalli ifadclcr umumilctirildi:

kulla-

nilmis. olan

a)
j

Ccmiyet Unvani: "Anadolu ve RumeJi Miidafaa-i

Her

Hukuk

~-u.

b) Heyet-i Tcmsiliyc'nin vatanin butuniinu lemsil cdcccgi kabul

edildi.
c)

Mevcud azalara alti

kisj

daha

ilavc olundu.

turlu igl vc miidahalcnin rcddcdilcccgi belirtilerek

bu

hususdaki ifadc

"Millkiimii/.un her hangi bir ciiz'tinli

ZAFERE GlDEN YOL

120

Vehbl

Cem ASKUN

Sivas Kongresi

Sivas 1945, sh.

19

MUSTAFA KEMAL iki Sankli mucahid arasinda ARAB SEYH ve HASBi KADI

:'.

155

KADlR MISIROfiLU
154

SAWKU MOCAHtDLBR
"

"H[ikumct-i Osmaniyc bir tazyik-i haricT kargisinda mcmlckeli-

terk ve ihmal ctmck.

iizerine

seklindc umumilegtirikii.
r

Bunun

mizin hcrhangi bir cuziinu tcrk vc ihmal ctmck izlirannda bulundugu

takdirde

Erzurum kongrcsindc

b u

"

yani ark vilayctleri

Makam-i

Hilai'cl

vc SalUinal'la vatan vc millclin masuniyet

liirlii

I
1

ve tamamiyclini
tur.

kafil" her

ledabir vc mukarrerat ittihaz olunmu-

'!l

vaiui. lafzivardi.

(UmQmT Kongrc Beyannamcsi Maddc:

liill

5 Sivas 11 Eyliil 1335)

lutumu iclgrar cckilcrck hukumctin Besinci gUn, Padisaha bir

kendisincsikayctcdildi.
Altinci giin

II-

ycmin mcrasimi oldu.

Ycdincigun"Mudafaa-i
resmcn kurulus
Sckizinci gun

Hukuk Ccmiycti"nin

CEPHELER VE BAZI SARIKLI MUC AH IDLER:

muntazam
askcri lckilat kuruluncaya kadar

I
I

iormalilclcri ikmal olundu.

"Maada Mcsclcsi"
Nc

hususdaki

tcklillcr rcddcdildi.

Ismail gariptir la. askcr olan Ka/,1

evvel

?^gS*S
v^cn
askcr olan

Kurtulus. Savasi'nin

mUda.aa cdcrkcn kcndisinc en Pafa manda Rkrini Hoca Rail Efen kahraman; Er/.urum Murahhas, sir ccvabi sankh bir o yaln Pasa, bir askcr olarak bu

mg
Ism*

devam eden devrcsinc Kuvva-yi

lp

Milliyc devri diyoruz.

Bu

devreyi

dolduran mlicadeleler dumani kismcn puskUrtmU<s, kismen dc oyalay-

v"di

da

bulunan kanaatiht, Erzurum da J! oldugu malumdur. 0, buzaman - daha cmada nc Er.urum Pa|a'ya *** 2m Karabekir vard, Aynca Istanbul ""*"*** vc nc dc Sivas Kongrcsi

dcgildi.

Haua ilk manda

mc$gul ctmck

surctiylc

ordumuzun ha/.irlanmasina zaman kazandiris_gallcrc kar-^i,

Ismail

mi$U. Valanm ugradigt haksiz

her

Uiral'la bir

mcrkez-

fikrini

ortaya alamn da

ymc

den emir
silahli

vcrilmis,ccsine kurulan

Mlidafaa-i

Hukuk

ccmiyctlcri bu
inti-

miicadeleyi ba$anyla yiirutcrck harckcti

muntazam orduya

kal cttirmislcrdir.

Bunlann

scrcl'li

miicadclclcri Mcclis'in acilis^ndan

sonra da

devam

ctmi$tir.

Fakal heniiz Mcclis ortada yokken ba$lamis.

Bcklr Sivas Kongresi'ndc dc

Sami Bey, Kara Vas.t Bey,

vardi.

gibi bas

olan bu miicadclclerin bir kismim vc bunlara dair s/ahadctlcri bu bOliimdc bclirtmcyi mlinasip bulduk.

Bu

surctlc

Kuvva-yi Milliyc devrc-

mandaci

bir

cok askcrlcr daha

sinde hizmct ctmis sankh mucahidlcrin bir kismmin hikayesini dc

crdi.
iki

Kongrc 12 EylUldc sona

Meclis'in aciligindan sonraki temadisini nazan itibarc almak surctiylc

Kongrc umum.
nuyoruz:

beyannamesinin

maddesini dikkatlcrinizc su-

Mcclis ve O'nu takip eden faaliycllcrc aid boliimde bulacaksiniz.

vc Camia-i Osmaniyenin tamamiyeti

istiktal-i

milliycm.zm

tc-

AYDIN CEPHESi VE DENIZIJ MUFIUSU

AHMED HDLUSi EFKNDt

iycyt hiim k.lmk *,."

HEyluU335-Maddc:2)
121
.

(UmOmt Ko E rc

Bcyanntac

S.vas

tzmir'in isjali ihlimallcri bclirdigi sirada Vali bulunan

Nureddin
1 1

Pasa'nin hazirliksiz yakalanmamak

-

icin

"mill?

vc

ma ha

MahmutGOL06LU: Sivas Kongresi

istiklal

Ankara 1969,

sh.

95

bir

mukavemet cephesi"
Bu
i icin ilk

kurmayi dusundiigiinii cv'velce

belirtmistik.

akla gclcn mutccbbisler ^iiphesiz mahallin

;i

HI "-KKmUabeklr:

Harbimiz

Istanbul 1960, sb. 175

85/

>,.-.

rhii.,.;,

156

SARIKUMOCAIIlDLBR
KADlR MISIRO&Aj'
'

157

"

"V

z\ "M

il

dc

r r

s " gibi din

adamlar. olacakti Ev-

vclcc, anlatildigi uzcrc, bu

maksadla civar

viiayctlcrin -din

adamlan

dSvct edilerck 1919 yili Mart ayi icindc bir kongre akledildi. Izmir'in ilhakina kari gcrckli tescbbiislcrc girismek Uzcrc toplanan bu kongreyc vaii vc Kolordu Kumandam Nureddin

is. olarak vahametiyle ogrendikten sonra ilk Vaziycti bUtiin dchs.ct vc bir cayak.nindak. daircsinin tcrtipledi. Muftiiluk bir prolcsto mitingi

mide bulunan sancag.

"8 c
1

serif, as.1.

bulundugu yerden

"t

c k b

ler

vc

Paa baskanlik

etmis.

vc

il-

hak lahakkuk cttigi takdirdc, mukavcmct cdcbilmck icin tcskilat yapilmasi kararla$tinlm.sti. Pasa, Izmir'in Yunanislan'a vcrilmcsi halindc silahli bir mildafaaya kalkisjlacagmi siiylcxligi sirada
Denizli Miiftiisii

Ahmed
"-Paa

Hulusi Efendi,

bliyiik bir

uzak

online camiin ctrafmda bcklccn kalabahg.n vc imamlan oldugu halde Buyuk Mcydam'na dogru yiirilmcyc basjadi. gecti Kalabahk Bclcdiyc bulunan lekmclodisi halindo chio yay.lmaku. bir fclakctin hazin bir Bclcdiyc Meydan.na ismi gucunu birakarak
bir scslcrini isitcn halk,

r " la

indirdi. Elrafinda chrin ilcn

gclcn ?cyh

goriisjiiluk cscri olarak

kcndisinc oylc dcmiti:

Istanbul
i g ai

allindadir.

l g ai

kuwclleri

doldurperdeden tckbir getircrck meydani kosuyordu; Aglamakh bir Efendi: Hulusi Miiftu Mcrhum mus bulunan Denizlilefe hitaben
"-Hcm$chrilcrim!...
diinku usaklanmizd.r. Biz onlaKarim./a cikar.lan dllsman daha vc her kirn olursa olsun Turk'un maglup da olmad.k. Bu dllsman

Istanbul

Hiikumcti Uzcrindc tazyiklcrdc bulunarak

tinizi nakil siiretiylc

sizi tertian

vcya memuriyc-

tzmir'dcn uzakla$t.nrlar. Ciinku buradaki, hristiyan unsurlar isjal kuvvctlcriylc tcmas halindedirlcr. Sizin

burada

fiili

mukavcmct
hukumctc

ra

icin girisweginiz her harckcti onlara bildirirlcr.

Onlar da

tcsir

ederck bu tccbbusu akim

Muslumanhguvson mustakil yurdu

olan topraklanrruz da climizdc n

birakirlar.

Bakimz

Rum

pa-

pazlanndan mctropolit
valisi gibi

Hrisostumos daha sjmdiden bu $chrin fahrl harckct ctmege basjamis. vc Yunan igalinin haz!rhklanna

ahnmak

istcniyor. Bizlcr

Sil&himiz yoksa sapan taiyla

her Turk vc

vc ya^amayiz. sjmdiyc kadar csir y aamadik tepclcmek onu vc dopltt karl cikmak
far/-i ayndir.

girimi bulunmaktadir."

mUslumana

Fctva veriyorum. Silah azhgi-

Bu
nne

vcya coklugu miihim

soylencnler dogru cikmis. vc Nureddin Pasa azlcdilerck yc-

degildir. Bir

cok ulkclcrc hukmctmi? fatihlerm

valiligc

Kanbur

vcdiadirlar. Onlaarct ederck) Onlar bizc torunlanyiz. (Hristiyanlan i ?

125

izzet,

Kumandanl.ga

da, mutckaid pasalardan

Nadir Paa

ra dokunmayin..."

Diyc hcyecanh

bir

nutuk irad etui

tayin cdilmi$ti,
i

"nden ddndukten sonra bir akibctc suriiklcnmektc oldugunu gOren Denizli Miifiusu Ahmed HulM Efendi merhum, dcrhal tc^ebbuse gaierek lekilat kurmaya koyuldu. Tarn bu siralarda Izmir'in 15 Mayis 1919 da
1

Izmir "R c d d

h a k

Kon

Bundan sonra
g
r

gclcn birka? kii da^ hazu- bulunanlardan heyecana

i

c s

memiekctin

dim

ha halka hitap edip,

halkin kurulacak bir
rin

m.ht.mm

miiftii.ii

eden konuma yapt.lar. Bu m.ung g aii protcslo gostcrmi? vc sehtckilat icin haz.r bulundugunu ve rliro.kuflcn,mir Kf,nrii'nin Hnlftsi

Ahmeri

Yunanhlar tarafindan

nnda
ne

Ahmed
1

oldugu habcri bulun vatan ufukladerin akisler uyandiran aci bir haber olarak yayildi. Bunun iizeri-

igal edilmis.

Hulusi Efendi tclgrafhancye giderek o zaman DenizU mu-

tasarnfi bulunan

Fa ik (Oztrak) Bey
:

ile birlikic

hadiseyi tahkik eui.

-

Dcnr,h Miiftu Hulusi Efendi yaln.z. nc uyacagi anla Umi t.. Fakat bir nulli mukavilayet vc kazakir. da icincalan icin degil, bUtun civar ttnee henuz yuzden Bu isliyordu. vcmet harckcU meydana getirmck adamlarmdan b,rkac.ni bulunan "Ayd. n"a cmin iSgal edilmemi
125
.

n G " cDyle Kazal " an oc! i SfiS? tesi! ubat1965tarihliniisha.

c\

Sava

Yeni

Isliklal

Gaze-

or. LOtfu

MOFTtlLER:

Batikssir Denizli He/et-i Milllyesi

1947, sh. 5

mmim

S\"i.'

\'

py.i

159

158

SARIKU M0CAHt!)UiR
gondcrmck
surcliylc onlarla

tcmasa

gccti. Aydtnlilar, iimilsiz

vc gayct
idi-

bcdbindilcr. Miitcvckkilanc bir surctlc

Icr.

Yunan

iygfilini

bcklcmcklc

tgal kuvvcllcrinin asayis.

vc Omniyct hususunda yapligi propagan-

da tamimlcrinc

c;1rcsiz inanmis. goriintiyorlardi.

I

Bundan sonra "N a z

i"yc miiracaat cdcn miiftu"

aldi.

Ahmed

Hulusi ISfendi, oradan da ayni cevabj

Bu
masa
Rumlari,

yiizdcn

"A

y o n k a

a h

s a r",

"D n
i

a r" havalisi

ilc tc-

gccti. Miiftu

Efcndinin faaliycllcrini
s a r
1

yakmcn
1

takip cdcn Dcni/Ii

!

"Onun

ba

n a

d o ayacag /
i

"

diy-

c habcr gondcrmcklcydilcr. Fakat kaliraman Dcni/.li Muflusll korka-

cak vc vaUin miidafaasindan yu/gcri cd'ccck

bix/.at,

bir insan dcgildi. Miiftu

Dinar'a Afyonkarahisar'a

gitti.

Bu

bdlgclcrdcki digcr miiftu,

vaiz vc miidcrri.slcrlc tcmasa gcc'crck silahli cctclcr lc$kil cdip, ilcrlcy-

cn Yunan kit'alan karsjsinda

bir

inukavcmct ccphcsi

tc^kil

ctmck huycdck su-

susunda onlan harckctc gccirdi.

Bu bolgcdc

cfclcr, koyliilcr,

baylar, mutckaid subaylar vc halktanhcrkcs mahalli miiftuicrin idare

ettigi
lcr.

tcskil&a kaydolarak kisa zaffiahda harb'c Hazir vaziyctc gctirildi-

,
ctti.

:..
biri

Hulusi Efendi, toplanan bu ectecilcrlc "Sa

kctc

ay

k 5 y "c harctoplari istedi.

ZAFERiN TEMELiNE IMAN HARCINI KOYANLARDAN EFENDl Denizli Muftusu AHMED HULUSl
Yol boyunca ugrambulunan Yunan kuvvctlerinin takibinc basjaddar. irad cdcn Miiftu nutuklar hcyccanli. toplanan halka,
Ian her

Orada topcu binbaisi Hakki Bey'den clindcki

Saraykoy'dc isiasyon mcmurlarindan

rumdu. Dcnizli muftusii

Hulusi El'endi'nin idarc

clligi

bu'halk harckclini vc halkin valan miidcrhal Nazilli'dcki Yu-

koydc

dafaasrndaki aztm vc kararmi gorcn bu rum,

nan kurpandanijw bir tclgraf

cckti.

Bu

Bu nur yiizlii din adaEfcndinin cmrindcki kalabalik gitgidc artiyordu. gormemis, oiuukca yaygm nil ohrcii varui. Kcnuisini sahsen
minin
olanlar bile, hie olmazsa ismini

tclgraffc) iic
bu.

row bin kisilik bir

duymus olmaktan

dolayi biiyiik

hiir-

kuvyetia.NazjJli'yc dqgru. harckctc gcctigini bir

Dcnizjijclpn

kadannin daha da
iizcrinc az bir
tcr-

yqla.etkmak
;

iizcrc

bulundugunu bildirmcsi

kuvyc^tc,IS[az;UU' yi tutmakla

bulunan Yunan kumandani mevziini

yiizden kendisinin kcramct mct, itimad vc muhabbet besliyorlardi. Bu giristigi bu miicadcledc kari vc dirayctinc inamhyor, Yunanlilara ycrde kabul cdiliyordu. Bu scbcplc her gidilen

mutlak galip gclcccgi

kederk,, Aydjn, istikamclinc cckildi. Saraykoy'dcn

tii

harckctedcn MiifNazilli'yi

Hujiisi }'juH

kumandasindaki Milis kuvvctlcr,

koiayhk-

dilscn vazifcyi yapcoluk gocuk yedisinden yctmismc herkes iizcrinc hususunda bllyttk vc Miiftii Efcndinin cmirlcrini ycrinc getirmek

mak

la istirdat ettiler.

Fakat burada durmayarak Aydin'adogru gcrilcmis.

160

SARIKLIMOCAHlDLER
bir tchaluk gttsteriyorlardi. Gcri cckilcn

161

KADlRMISlROtfLU
kuvvcllcriylc carpisa

Yunan

mak vc masraflarim yapmak ve yazmakla

ugrasiyordu.

carpisa Aydin'a kadar vanlarak duman, dcvamli surctlc gcriletildi.

Bu

sirada

o bOlgcdc Yoriik
idilcr.

AH

ubcsi: 2 nci ube: Istihbarat vc propaganda

Efe ve

Killi Efe'lcr
i

dc kizanlan
zi

ilc dii.$mani

sikisbrmakta

37 nci lumen dc "C

n c"dcn laarruza

girimiti. BiilUn

bu mu$tcrck

mukavemet sonunda Aydin, Yunanhdiismam

clrafa dagildiklanndan $chrin kurla-

Dalamanhoglu ukrii, Kiiciikzade Necip, etmistir.Tcrciimanligim 12 7 Baytar Ragip Bey'lcrdcn tcekklil

Refik oglu Remzi,

Muftiizade Fey-

Iar'dan gcri almdi. Fakat $chre gircn milll kuvvctlcr, topluca

m'iilazim

Aydin Osmanh bankasi miiduru iken,

imha harckctinc girisjnek ycrinc

Bey'lcr yapmi^tir. Denizli'yc hicrcteden istimat Zihri

nlmasiylc kalinmi$, Yunan Kuvvctlcrinin lam maniisiyle imha cdilc-

meden
mis.

ricat

cdcbilmclcrinc imkan vcrilmis. oldu.

bir askcri ckil

Bu

yiizden

tam

medeniyet alcminin gozlen hakkinda malumat vc vcsikalar toplayarak

5niine

Bu subc diismamn durumu vc

koymak
igin

isgaic ugrayan ycrlcrdeki iacialar

manasiyle munUizam

vc muharebe diizeni kazanamamuvaffakiyctlc scrmest ol-

liizumlu

ycrlcrc

gondcrdigi

g.bi

ctraflaki

bulunan bu kyvvcilcrin cldc

cltiklcri

duklan

bir sirada takip cdilmcdigini gttrcn

yeni Uikviyclcrlc birliklc tckrar

cttilcr. ltc
lcri, tarihtc

o zaman

biiyiik bir

Yunan kuvvctlcri, aldiklan hucum ederck Aydin'i yeniden i^gal hirs vc hincla schrc gircn Yunan askcrI26

vc mill! vilayctlerdc propaganda yapmakta uzcrc hcyetler gondcrmckteydi. bulunmak lc tcsvik vc nasihatlarda
3 ncii ube: Askcrlik ubcsi:
Rcis:

harckctc yard.m maksadiy-

Tavsah oglu Mustafa Bey

Bey
Bunlar ccphcyc gidceck askerlerin

misli goriilmcdik kanli bir zuliim vc vahci icra cttilcr.

Miiftii
cihctlc

Ahmed

Mufivin: Kapancizade Hulusi

Hulusi Kfendi, mcslck

itibariyle askcr

olmadigi
Bir de bir yuzbasidan
ibaretli.

daha ziyadc harckclin malt vc mancvi idarcsini clc alarak bu

kuwetin ba$ina Demirci

Mehmed

Kfe'yi gecirdi. Sislcmli bir idareyi

sevk vc idarcsiyle ugra$iyorlardi.

gcrccklc^tircbilmck icin dc Dcnizli'dc Hcyct-i Milliyc adiyla bir hcyct

kurdu.

iincii

ube:

Muhacirin ubcsi: Dr.

min cdccck muntazam

di.

Bunun basjna geccrek miicadclcnin crzak vc miihimmalini icbir tcsjdlal viicuda gclirdi. Bunun 6 subesi varckildc vazifo laksimi yapmisjardi:

Kaz.m

gclen Turk vc Turk

Ali (Samanh) vc digcr bir kisiden vc olmiyan musliiman muhacirlcri iskan

Mazhar Germen, Dr. ibarctti. Bu subc mcmlcketc

lasjc ct-

Bu ubclcr u
"...1

meklc mcguldii.
Kiiciikzade Ali Bey (azalari 5 nci ube: Lcvazim ubcsi: Rcis
ogrcnilcmemistir.)

nci ube: (Mali ubc)

Rcis: Muftiizade

Kazan Kfendi

Aza:

Osmanoglu Emin Kfendi

Bu ubcyc bagh
127
Ef. oglu
-

bir

dc dope, vardi

ki, rniiduru fcayiar

Ahmed
mukim

Muhasip: Tahsin Bey

Veznedar: Sira
ilc

Bu

eserin

ilk tab'i

esnasmda hayatta ve

Denizli'de

Hamamcizade Mustafa, Siileyman

Haci Ahmed,
126 173
-

Ahmed

Baki Efendiler,

Mill! Heyetin varidatim topla-

HulQsi Efendi'nin oQludur Bulunan Fevzl Muftuler, Miittu milliyesini gayet berrak Harekati Kendi bilfiil icinde bulundugu Denizli ve faaliyetin teterhizmet Bu ve ahlalmaktadir.

Ahmed

bir surette

hatirlamakta

Bkz: Kadlr

MISIR06LU: Yunan

Mezalimi

Istanbul

1968

ruatini bizzat dinleyip zaptetmis

tici

olduQumuz

gibi,

bazi noklalan aydinla-

sh;

mektuplan da

hususi arivimizde sakli bulunmaktadir.

Eli^^^^H

163

162

SARIKLIMOCAHlDLER

Cevded Bey
Birde

idi.

u subc ccphcnin

iasc

vc giyimiylc megul

idi."

128

ugrasan 6 nci ubc vardi. Bu teskilatta "h e dcncn halki dint hislcrinc hilap cunck suretiylc ccphcyc scvkcdcn bir hcyct vardi. Bunlar civar vilayet vc kOylcri doin/.ibat islcri ilc

y'ct-i

nasiha"

laarak camilcrdc toplanan halka mcmlckctin icindc bulundugu buhranli vaziycti anlatiyor

vc kurulan mill! kuvvctlcr ccphcsinc sahscn ka-

tilmak vcya silah vc para yardimi

yapmak

suretiylc itirak ctmclcrini

tcmin cdiyordu.

Bu

hcycttc Zennecizade Tevfik,

Karatova Miif'tusu

Ahmed Hamdi,

(Jeralizade Ksad Ef'endi

bulunuyordu. Her tarafta

mill? hcycllcr tc$ckkill cdinccyc kadar bunlarin

cami cami dolasarak

cok

yaptiklan telkin vc vaazlar pekcok gonulliiniin toplanmasini tcmin ctmislir. Qcnizli'nin clcbajihk ctligi
biiyiik

bu

milli kuvvctlcr hakikatcn

vc

I'Aidcli

hizmctlcr

ila ctmislcrdir.

Yunan ordusunun
altindaki

iclcrine

kadar sokulan tcjkilat mcnsuplari

iga]

ycrlcrdc ccrcyan

eden

"YunanMczfilim
bilgilcr
is

i"ni tcspit cdip, Dcnizli'yc bildiriyorlardi.

Toplanan
idi.

muntazaman

Istanbul

Hukunicti'nc duyurulmakta
gcindcrilmi^ti. Mill! kuvvcl1

Hatta bu

icin tslanbtil'a bir hcyct

dc

lcrin yaralilanni tcdavi icin "Milli

Hastanc" dcncn bir hastanc bile ku-

rulmutu. Civar vilayet vc kazalarda tcckkul ctmis, bulunan Hcyct-i

Milliyc'lcr bir birlik halinc gctirilmck
ii/.crc

hepsinden talep cdilcn

h c y
'

murahhaslar vasitasiylc Dcnizli'dc

kiil cttirilmiti.

bir

"m

k c z

t i"

tcck-

1920 scnesi Tcmmuz'una kadar ufak tefek miisademelcrlc

aagi

i$ler,

yukan

siikunctlc yuriilulmii$tu. Fakal

temmuz 1920 dc Yunan

milli kuvvet-

kit'alan takviycli olarak harckclc gecmis.

lcr puskiirlulmulu.

bulundugundan

Ccphc kumandani Demirci

Mehmed

Efe 5 Tem-

muz 1920 dc biitiin kuvvetlcrin Sarayktty'dc toplanmasini cmrclmiti. Durum kritiklc^ini^ii. Mcrkczdcki jandarmalar buraya sevkedildikten sonra Muftii Ahmed Hulusi Efendi halki "D e 1 i k 1 i c n a r" dcl

mevkide loplayarak, kcndilcrinin din vc vatan duygularina hita betmek suretiylc onlari ccphcyc gitmcyc tcvik etti. Buldan'in "D e r b c n t B o g a z T n a bir miktar kuvvct scvkclmck suretiyle tehlikeyi
nilen

Denizll MiittUsunUn zafer ayetleri

lie silslii

sancafji

128

Dr. Liltfii

MOFTULER:

aig.e. sh.

iaiiwm i

tm t m mmtmmmmmtmmmmmmmmtBKimt&BKUKKHtn^

165 164

SARIKLIMOCAHlDIJSR
Burada ismini yazdiran genclcrc hcmcn gcrckli Fakat dlijmanin hakim kuvvctlcri onlann burada tutulmasuia imkan vcrmcdi. Duman hi/Ja ilcrlcmcyc basjamisu. Demirci Efe karargShini "G o n c a 1 i"ya nakletmili, Halk Denizli'de ric'aic balamiu. Dcni/.li Miiftiisii dc Taistiyordu.
silahlar vcrilcrck Dcrbcnt'c gttndcrdiler.

durdurmak

vas'a gitmiti.

bulmutur.
tjckkiil

Bu sirada Dnci/li'dc "Demirci Vak'asi" vuku Bu yuzden bassiz kalan Dcnizli harckatina Ankara'da tcctmis. bulunan Milli Hukumct tarafindan, muntazam kuvvctlcr

gondcrilmitir.

CALMllFrtlSU

AHMED

tZZKT EFENDI

Dcnizli Bolgesi'ndc laaliyct gOsteren digcr bir

muhtcrcm din ada-

mi da Cal

Miiftiisii

Alimcd izzet (Calgiiner)

Efendi'dir.

Bu

kahra-

man

miil'tunun Dcnizli BBlgcsindcki milli harekatta Dcnizli Miifiiisii

kadar hizmcti gccmijjti. Kcndisinc bu hizmctlcrini aniaimasi icin ricada bulunan mlitckaid muallim Orhan Vural bu kahraman din

QAL MOFTUSU AHMED JZZET EFENDi

iizcrinc -Allah

adaminin anlalliklanni

^<iylc

naklctmcktcdir:

gostcrmesinboyle gOnlcri biz muslumanlara bir daha

"....Scbiliirrcjjiid'in (icUncii

sayisinda Milli Mucadclc icin kurulan

Rcdd-i llhak Ccmiycti vc bu mun&scbcllc vcrilcn fetvayi okudum. Orada isminin gecmesi dolayisiylc iigemiz muftiisu Ahmed izzet
Calgiiner'i ziyarct cuim.

Bu

scvimli vc miilcvazi ihtiyar, millet ve

mcmlckct
ii

icin yaptigi hizmcti kiiciimscycrck

vc faaliyctini s5ylcmck

istem'edi.

bu husustaki hatiratmi Halbuki kendisinin o zamanki hayirbiitiin

icindc kaldi.Ne yaYunanhlar'in tzmir'c cikmasiylc millet karanliklar icin miiteadsaglamak maneviyesini kuvvc-i pacagini ijasirdi.Halkin dini numcydanda OnUridC hukumct ^crifindc, Camii did dcfalar Qari tcvik cttim. Ycsc diismeycrek tuklar soylcdim. Halki mukavemetc mutecssir olarak fcryat soziimli/.dcn Halk sevkcttim. tesjdlatlanmaya halcn Baliicindc iken o zaman Kaymakamimiz bulunan,

cahmalari vc cepheden ccphcyc koarak yaptigi hizmetler,

ve figanlar

Cal'hlarca

malum vc

kesir valisi, Fazli Giilec:

feyi yapmitir.

"Miil'lii El'cndi, cr'an

kcndisinc ducn vazi-

miisellcmdir. Isranm uzcrine gayet

samimi

ola-

Bu

rak bazi hatiralarmi naklcili. Harbi

Umumi

ncticesi vaki

maglubiyet

seniz ordulanmiz

dinlerbapta benim dc hakki kclamim vardir. Bcni Askerlerimiz inhilal ctmis, silahi clinden almmistir.

bir

129 - Muhterem Orhan Vural, Qal'dart gonderdikleri 8.5.969 tarihli mektupla bu hususta mutemmim malumatia birlikte gok kiymetli veeder bu vesileyle boyle her
gibir

cepheleri

birakmisnr.

Bu sebeplc

Multii Etcndi'nin

sOylediklenm

sikalar lutfetmilerdir. Kendilerine teekkur

onlann ayaklan alyapmak, dusmani gazaplandirmaktan, binncticc sozler olmaktan baska bir isc yararmyacak." mealinde
tinda perian
soyledi.

bulunduQu cevredeki sayilan artik pek aialan bu bi gergek kahraman din adamlanni aratinp tesbit etmesini ve bunu din ve vatan borcu telakki eylemesini temenni ederiz.

imanli munevverin

koylii

Kaymakmin bu sozlcrini Dariiltunun mczunlarindan OrtaKabineEmin Efendi merhum da lakviye etti. Ferit Pasa.

167 166

KADlRMKSIROftLU
SARIKL1 MOCAMlDLBR

si'ncn "Yunanlilara kari koymayiniz,

onlann igalindcn korkmayi-

niz" mcalindcki iclgral' cmirlcrindcn bahscdcrck mutavaat

luzumunu

"Kaymakamlik, mutasarnflik, valilik milletle seyirci kakaimdir. Millet cayir cayir yanmaga bajjladi. Biz buna bu nispetinde kudretim lamayiz. Ne yapacaksaniz yapiniz. Ben

Ben

de

orlaya

alti.

ugurda
Bunlara kar$i ben "Gozlcrimiz gtircrck, bedenimizde can varken kendimizi vc mukaddcsalimizi dii$manin ycd-i habisinc Icrk vc vatana

bir vazife

almaga geldim", dcyincc

reisi

ickrar rcngi degisU.

Bu
ile

kabil bir harckctc Ferid Pasa

Kabincsinin razi olmadigini bcyan

ayak basmalanna uthammiil cdcmiycccgimizi, bchcmchal miidafaa tcrtibati almamiz lazim gcldigini, silAhsiz vc vasitasiz da olsa diimana kari koymakligimizi, cvvcla"
bizlcri sonra cvlftdi lyalimizi $chid ct-

bu mcs'clc ctrafmda Kalcm

ve Miifli Efendi
ctli.

ile

goriismemi,

bilaharc bir ckil kararlaslirilmasim tavsiye

Kalcm
na:

Rcisi Tevfik Bey'i ziyarct cttim.

i

Bu

scvimli komutan ba-

meden mcmlckctimizc dii^manm

gircmiycccgini, hatta hepimizi $chid

"Ey hocam! Bu

scnin gibi hocalara vc benim gibi ihliyarlara

biraz latifc cUi.

mi
vel

clsc bile, Allahm izni olmadan diisjnanin bu lopraklara ayak basmasinin mllmklin olamayacagim" soylcdim vc bu fikrimdc israr cttim. Hazir

kaldi?" diycrck once

Kcndisinc

Muftii Efendi

Mutasarnf

Bey'lc goruijtugumu vc hazirhgimi anlattim. Yapacagimizl

bulunan kalabahgin rcyini sordum. Onlar da "Evvcla

Biz

siz iigiiniiz

fi-

kir birligi yapiniz, bizc bildiriniz.

miidafaa icin haziriz" dediicr.

1

cttim. Fcvkaladc harckct planina her ikisinin dc razi oldugunu bcyan hemen plammiz scvindi. Mcvzu ctrafinda bazi -csaslar goruerck,

c r"c Ben dc koyiim olan "S ii giltim. Kcndi kendimi hesaba ccktim. Kalbim bana: "Bu bapta sen haklisin, israrcl, Ccnab-i Hakkin vaadi ycrini bulacaklir" dedi. Dcrhal

Bu

harckcl bu an

icin

akim

kaldi.

mucibincc harckctc gecmck Efendi

ile

iizcrc vedaiatik.

Muftii
da

Ahmed

Hulusi

dc gOrutum, vaziycti anlattim.

l'crahladi.

Qal'daki

alima bincrck ilecmize 12 saal mcsal'cdcki Dcnizli'yc harckcl cttim. Yol ii/.crindc "AN K u r t" Koyii'nc ugradim. Evvclcc habcr aldigim
burali De.de Efe
ile

.^umullcndir. hazirhgimi da ogrenincc "Sen dogru Cal'a git. Hazirhgini tamamliyahm. Sana haBir iki giinc kadar biz dc burada hazirhgimizi

bcr verincc

hemen yola

cik!..."

diyc bcni ugurladi. Ben dc vaziycttcn

tcmas imkanim lemin

cttim.

Dcdc

Elc'nin

25-30
Kcza,

memnundum.
Atimdan inmeden dogru hUkumct oniine da evvelec muhageldim. Orada merhum Necip Bey'lc karilattm. ragmen benim Dcnizli scyahatimi uzaktan kritik ettircrck ism

kadar kizani olan cctcsini dumana kari harckctc ikna cttim.

"K
tii

a k

k" Koyii'ndc niifuz sahibi Ali Bey'i gordiim.

Onu da

hazirla-

Hemen

Cal'a gcldim.

dim. Dcnizli'yc vardim. Orada heniiz bir harckct hamlcsi yoktu. Miif-

Ahmed
ctti.

liulusi Efendi

mcrhumu

gordiim vc fikrimi anlattim. Tasidi.

lefetine

vip

Millclin soziimiizc bakip bakmiyacaginda miilcreddid

Be

ehemmiyetini idrak elm is, oldugu

icin

bana "Emrinize amadeyiz. Buy-

alii kisi

miistcsna, biiliin Cal halkmin bcnimlc berabcr oldugunu soylc-

yincc gozleri yaardi. Bcni Mutasarrtfa vc

Kalcm

Rcisi'ne yolladi.
ctti.

zararh olacaku. urunuz!" dedi. Zira muhalefcti bilhassa ahsi icin Cunku ben cfelerle dc goriiscrck bunlarm muhalefcti halinde yapila-

Onlara kendisi

ile gorii<jtiigiirniizii

saklamami tenbih

cak

ii

lasarlamitim.
icin bana. beetti.

zamanki Mutasarnf vc Eski Dahiliyc Vckili Fsiik Oztirak'a vardim. Fikrimi izah cttim. Bana Kaymakami sordu. Kaymakamin bu
davadaki muhalefcti dolayisiylc kendisinden
hissetti.

Necip Bey'e samimi olduklanna kanaat gelirmck

memnun

nim

Kabul istedigim sekilde bir scnet vcrmclcrini teklif ettim.

kalmadiginru

Houna gilmedi. Rcngi bozuldu. Bana "Muftii Efendi! Sen ne

demek

istiyorsun?

Bu

vaziyct karisinda bir

kaymakam
I

bir

mutasar-

nf, bir vali ne yapabilir?" dedi.

istifSde Halktan bu ugurda maddi manevi nufuz vc varhklanndan Bunme'mul olan zevati belediycyc cagirtarak kcndileriyle konugtum. bir, kilabimiz bir, vatammiz bir lara: "Allahimiz bir, pcygambcrimiz

168

169

SAKIKUMOCAHtDl.HR
f.(
:

;;vWv

olduguna

gttrc

muhafazasina mccbur oldugumuz mukaddesatimizi

r/
,

%
,=sjr*<*

miidafaa icin Allahin ve

pcygambcrin cmirlcrine imtisal ctmemenin

vchamctini anlattim. Mukaddcsauni dilsmana goz gore gOrc cigneienlcrin insan

T *2*

vc islam sayilamiyacagmi, cokcn Saray Saltanati'nin ycrine

millctin kalbindc

iman nurunun

bir kat

daha

parlamis.

pldugunu vc bu

davada Allahin nusrctinin muhakkak bulundugunu" bcyan cdincc hepsi

e****-

*3k^5>...

cmrc amadc

afrj^>;

olduklarini ifadc ctlilcr. Kcndilcrindcn u sencdi aldim.

*$%<:A*X $*?
-

Bu

sencdin ash ycdimdc mahfuzdur.

Scnct Surcti:

"Ef'endim, balada muharrer esami sahipleri ki ciimlemiz dinimi/i, vatammizi,

so/,

veriyoruz.

namusumuzu vikaye icin size islirak etmege Buna dair her ne emir olunursa ifasma amadeyiz.
helal ederiz. (15

Eger muhalif olursak kanimizi katlimizi

1335) -Yirmi kisjnin imzalan.

Temmuz

Bu yirmi
basjadik.

kisj

vc ilecnin digcr ondc gclcnlcri

ile

hemen hizmctc

Jandarma

daircsinin kapisini kirarak sckiz sandik ccphanc ile

10-12 adct mavzeri aldik. Badchu askcrlik $ubcsinin deposunu kirarak orada mevcud ccphanc, pala, silah nc varsa hepsini aldik. al Mcrkcz
Kasabasi cgrafini "K o
niillii

k"

cgraflarma yolladik. Oralardan silah vc gofirarilcrinin

gii;

askcr dcrcinc

himmct olundu. Hatta askcr

zcrgahlan kcsilcrck

silahlari alindi.

Bu
il

surctlc hayli silah

5

ve askcr deri"ne hareket

.,4**^

->'.

- /**&*.*

i.

.-.

colundu. Bunlarin lopunu alarak

cttim.
tik.

"K

Cephcs

->;.-./;.-;;

'x- <vv^>^

:''

siffi

Diimanin "0

u'"yu igali gunii biz dc ccphcyc varmi-

Bilaharc

Denizli Miiftiisu

Ahmed

Hulusi Efendi

mcrhum da

/y*nj3vc "cldilcr. Orudis? Jcszslsriiniza

vc Jcoidsu kazalar bu mcyanda

Demirci

Mehmed

Efe'yc, Civril csrafmdan

Qorbauzade Mehmed

,**5>4:

Ali Aga'ya Dinar csjai'indan

Osman

Bey'c de haberler ve mektuplar

-c*.
~r{*^^;

yolladik. Bunlarin da hayli yardimlartni aldik.

Bilahere vaziyet icabi ccphc usul usul gcri cekildi.

Cal'm ortakoy

ve Medcle koylcrindc vc Aydin cfclcriyle aynca cepheler kurduk.

siralarda

Bu
Yukanda bahsi ge^en senedln
aslinin kliesi

Qal merkezinc geldim. Bir mliddel sonra diiman "U a k"i

170

SARIKLIMOCAHlDLER
da
ctmiti.

KADlR MISIROfiLU

171

isjgal

Bu

kuvvctlerin bir kismi kcndi

kOyum

olan SUller'i

igal cyledilcr. Koylimdc bcni aramisjar: "Hani

sizin cllcri titreyen

mUftiniz vardi. Ncrcdc? Bizim kendisinc zaranmiz dokunmazdi" gibi

sOzlcrde bulunmusjar.
hatti

Cal'a, sira ile vc ara ile tesrif cden Ali ihsan Pasa, Fevzi Paga, Fahreddin Paa, Rafet Pasa'lar bizzat ahid olmusjar ve takdir ctmisterdi. Allahin inaycti vc halkimizm gayreti ile

Bu cahsmalanmiza;

Bcnim kirn oldugumu ve kcndilerine miidafaa bulundugumu 5grcnmilcr. Hatta evimi kcnmcyaninda kuranlar
altini listunc gctiririz,dcmilcr.

cok

iikur

dava tahakkuk

ctmitir.

Yurd vc

millet istiklalinc

ve

mill!

hiikumctinc

kavusmulur.

Tanndan

dinimizin

ve

milletimizin

dilerine karargah yapmisjar. Biz artik buralardan gitmeyiz, gidcrsek

muhafaza vc vikayesini yalvannm.

Mufti cfendi sozlcrini bitirdi.Fakat heyecanmdan scsi titriyordu.

dc bu cvin

Hakikatcn dc dcdiklcrini

yapmilar. Evimi, dcgirmcnlcrimi yikmisjar, 8-10 yiik kap kacak, kitap

Esasen titreyen
di.Kcndisini

cllcri

btisbutiin

itidalini

vesairemi

yagma vc mahvetmisjer.
lira

Istirdatlan

sonra mahalli

kaybetti vc gOzleri yasar-

yordugum

icin oziir diliycrck

hiikumct zaranmi on bin

scrvcti vc haltfi

olarak tcsbit ctmilir. Esascn bu kadar

rilmis.
tiisii

aynldim."

30
I

cam

fedfi

cuncden davayi lahakkuk cltirmcnin vc Allatakdir ederck bu-

Kurtulu Savanna katilanlara ancak bir tck

istiklal

madalyasi ve-

ha lam kulluk ctmis,

olmamn miimkun olamiyacagmt

oldugu haldc mcrhum

izzet

Ahmed
dc

izzet Efendi'yc biri

"Cal Miif-

nu cok gOrmcdim vc arkasini bile aramadim.Vatan vc millctimizin namus vc mukaddcsatuni/.in kurtulmu$ olmasmda tcsclli buldum.
Harckata devam vc miidafaa
isjni

Efendi"
131

digcri

"Cal

Kazasi
ile

MQdafaa-i

Hukuk
iki

Hcy'clindcn Miiftii

izzet Efendi" huviyctlcri

lanzim cdilmi

madalya
saglam
bir csasa rapt icin

verilmigtir.

si-

rada Cal'da hava tcbdilindc bulunan OndOrdiincu lirka komutani Calli

1952 yilinda vcfat

132

cttigi

zaman, o giinc kadar

dini vc din
nasjri

adamla-

Miralay Ethem Bey'in

kcndi ar/.usu da

mun/am

olarak mcrciinc

nni yaylim alcsjnc tutmu bulunan

bir

mahud kadronun
naklcdilcn

cfkan olan

miiracaatla mill! harckata buradan itirakini lemin cttik.

riylc vc askcri usul ile

Dogum

itiba-

gazctede

bile

O'nun

burada

hizmct

ve

fa-

Cal cfradini celp vc davct cdip

bir

kismini Et-

dakarhklanni tasdik eden bir yazi ycr almisnr.

olarak

Bu

yazida bizden fazla

hem

Bey'c tcslim cttik vc harckctimizi csaslatirdik. Bu, harbin sonu-

merhuma

zalcrdcn sonra mes'usluk tcklif cdildigi haldc O'nun

icin ifa ctmedigini

na kadar ugrasmisur.
Hcmsehrilcrimin

bu hizmctleri mcvki vc mansip

reddettigi ifade cdilmitir.
133

bcyanla bu

teklifi

bu calimalari her vc9hile

takdire

sezadir.

Hususiylc Necip Bey, cok guzel hizmctlcr yapmitir. Ethem fiilen isc basjamalanndan hayli zaman sonra Kaymakamimiz

Bey'in
Fazli
ten

Omrunii

biiyiik bir tcvazu

vc fcragat

hissi igindc

yaiyarak

tiikc-

merhum Cal Muftusu Ahmed

izzet Efendi,

son zamanlarinda

Bey, Gazi Mustafa

Kemal Pasa'dan
namini

gclen bir telgraf cmrini okudu.

Bu cmirde
ye

hiikumclin takarriir ctmis. oldugu, Kuvva-yi Milliye'nin

aldigi, yorulmus. olan

"M

Udafaa-i Hukuk"
reislerinin

t5G -Scbi!iirrea<i {nocrcuasi: Citt I, Say; 12, Sh. 1S5; Jotiklal Savainda Muftilerin hizmetleri: Qal Miiftisi Ahmed izzet Efendi'nin hatiralari.

Kuvva-yi Milli-

kcndi hizmcllerine bakabileceklcri aciklanmiu. Bendc

esasen miiftulilk vazifesi dc vardi.

Bu

scbcple reisligi Necip Bey'e biittifakla Dervis,

131 - Biri 3354 numarali, digeri de 3565 numarali olan bu madalyalann vesikalarmm fotokopileri hususi arivimizde olup asillan ve madalyalar

rakmak
parak

istcdim. Razi olmadi.

O an icin

Bey'i reis ya-

merhumun Ankara, Meb'us Evleri Nu: 7 de Qalgiiner nezdindedir.

mukim

kizi

Emine

isjeri

ona

tevdi eltim. Mukaddesatimizin

muhafaza ve gayemi-

zin tahakkukunu

da hlikumcte lerketmi olduk.

'

..

132 - Ulus Gazetesi 133-a.g.gazete.

Temmuz 1952
,

tarihli

nusha.

4 ,.,

_,.

172

173

SARIKUMCCAHIDLER
muhitinin fakir insanlanna kargi
biillin

KADlRMISIROfiLU

varligini sarfcdcrek hizmete

"Musliimanlann bu harpte gbstermis. olduklari

cesaret bir
lilo/.of i^in

secftat

ve

kosmus, vc bir
ni saglamis.,

90k

kabiliyctli gcncin, yardimlariyle

okuyup yetismcsi-

ibret alinacak bir derstir. Ciinkii sjmdiye

ornck bir mUsltlmandi.

kadar Diinya'yi idare elmis olan din kuvvetinin bugiin dahi

etmekte oldugunun
Jb>ir

delilidir."

idflre

GUNEY CEPHESi
Gilncy ccphcsindcki miicadcle Antalya'dan Urfa'ya kadar u/.anan bir bttlgcdcki vilayctlcrin screfli kurtulus. dcslanlarim ihtiva cdcr. Fakat bi/im bu cscrdc Uikip clligimiz gayc, Turk Kurtulus. Savai'nin
rihini
ta-

Urfa vc Aymtap havalisi isgal tchlikcsi

ile

karilasugi

zaman
I - i

mahalli din adamlan vc craf Uirafmdan kurulmu "C c

i

y e

ye

"

adinda bir ccmiyct vardi. Fakat 1895 den bcri faaliyetbir ilim

tc

bulunan bu ccmiyct askcri bir mahiyct arzetmiyen

ve

ic-

tiiriai

yardim ccmiycti

idi.

Ancak

bir igal tchlikcsi bclirincc dcrhal

mahiyct dcgitircrck askcri vc

siyasi bir huviyctc biiruncn

bu ccmiyctc

yazmak

elegit,

bu savata dinin

roliinii

bclirtmck oldugundan bu

b51gcdc mevcud olan dort chcmmiyctli tarikatin $cyh vc miiridlcri

cephenin asked faaliyctlcriylc silahh eatismalarini kismen ihmal ederck dim motiflcr iizcrindc duracagiz.

de dahil olmu$ vc hizmctc ko^musjardi.

135

Ccmiycl-i islamiyc'dcn ba$ka isgal vc

fi-

islila

tchlikcsinin bclirmcsi

Gtincy ccphclcrimizdcn Mara, Antcp vc Urfa, du$mana kari

ili

uzcrinc aynca bir dc her ycrdc oldugu gibi

"

ii

da

fa

H u k u k"

mukavcmclc
c h
i

ilk

basjayan

vc"Kcndi

kendini kurlaran
i.$gal

ccmiycti kurulmu$tu.

Bu

ccmiycttc dc ckscriyctlc mahalli din adam-

r"

sifalmi

hak eden vilayetlcrimizdirlcr. Bu bolgc

vc

lan bulunuyor ve askcri harckati daha ziyadc bu ccmiyct yuriittiyor-

istilaya

maruz

kaldigi

zaman

diisjnanin kuvvctlcriylc buralarda aniden

du.Eskidcnbcri-

mevcud

olan Ccmiyct-i Islamiye'yi, mahalli protcsto

fiili

dcrlcnip toparlanabilcn denne catma cctc kuvvctlcri arasinda iiphesiz

higbir

harckctlerindcn ibarct bir faaliyct icindc gostcrmck surcliylc asil

muvazenc

yoklu.. Fakat halk, imani

vc bu

imam co$kun
iistiin

bir cag-

miicadcleyi yuriitcn vc gizli tutulan

"M
bir

Q d a

a a

- i

Huku k"a bir

halk.i

layan halindc galcyana gclirip miicssir kdan mahalli din adamlannin

ncvi

ortii

olarak kullamyorlardi.

136

azm vc

ccsarct dolu gali^malariyla kendisinden kat kat

diiman
istiklal

Ingiliz

ve Fransizlar miitcrek

beyanname yayinlayarak
dii$mana hak
cltigi

kuvvetlerini puskuruncyc vc chirlcrinin kalclcrinc bir

iman vc

igale nza gostcrmeyc davel

ctmisjerdi. Ccmiyct-i Islamiyc

buna kari

remzi halindc dikilmi bulunan bayraklanni dalgalandirmaya muvaffak olmusjardir.

iddetli bir protcsto mitingi tcrtiplcyip

di.

ccvabi ver-

Diisman kuvvrvlnrivlr.
muvazenesizlik korkunctu.

mnhaWi miikavemot PjjnmJfln

sirasiwlaki

Bu

yiizden, Fransizlar bir cinnet tczahiirii

134

Hakki

ENKON:

Maneviyatin Yurt Miidafaasmdaki Rolu

Tarihi

zannederek chemmiyet vcrrncdiklcri bu mahalli mukavemet gurupla-

Sebilurresad, sh.

nndan bylc cdtd

filozofu

bir lokat yiycrck

gcrilcmcyc vc Turkiin

istiklal.

vc

367 1S5 - Hulusi YETKlN: Gaziaritep 1968, sh. 42

136
-

ve Davalan

Gaziantep
-

erefi karisinda saygt ile

egilmcye mccbur kalmisjardir

ki bir Fransiz

Bkz: Sahlr

OZEL: Gaziantep Savasinm

lgytizu

Kayseri

Gus

av

le

Bon

takdirini u $ekilde ifadeye

mecbur ol-

1946, sh. 8

mutur:'

174

SARIKI.I

MOCAHlDLBR

175

KADlRMISIROtfLU
s,

Antcpli'lcrin terliplcdigi
gibi

bu miting

1 i

p,

Urfa
bir

"Antep" vc "Urfa"daki gibi "Mara"ta da mllcadcle lamamen

din adamlarmin rchbcrligi altmda cercyan clmis. vc ciddcn cmsalsiz

komu

schir

vc kasabalarda da tckrarlandi.

Bu

milingler halki

tcvik cdiyormUslcviilcr alcyhinc birlik vc bcrabcrlik icindc harcketc mukavcmct kuvvcldu. Bu faaliyeUer sonunda tcsckkiil cdcn mahalli
lcri,

mukavcmct

harckcli olan "Maras, Miidafaasi" gibi mllstesna bir

kahramanlik mcnkibe'si meydana gclirilmisdr. Fransizlar "Maras, Kalesi"ndcn Tiirk sancagini indirmcyc tcscbblis cltiklcri

Fransizlara kar$i iki ay, iki

11

gun dcvam cdcn

cctin bir miicadclc-

zaman gUnlerkar$ilaular:

dcn sonra

Nisan sabahi "U

r f a"

mUstcvli dilsmandan tcmizlcncrck

dcn

Cuma
"Ey

idi.

Camic gclcn Maras/hlar u bcyannamc

IslamiycL. Vaktinc hazir

ilc

scrcf vc istiklalini cigncnmcktcn kurtarmis. oldu.

roliindc oynayanlar, din
lari

Bu

miicadclcnin ba
Millct-i Nccibc-i
ol!...

adamlanydi.

Bu

hususfa bir gorgii ahidi un.

Bin

iigyiiz

soylcmcktcdir:

sencdir Allahini, Pcygambcrini, scndcn

mcmnun

cltigin bir din Oliiyor.

vc "Din bilgilcriylc bcrabcr milspct ilimlcrc Arapca, Accmcc AbdulHaci sahip Fransizca'ya da hakkiylc vakif yiiksck bir ahlaka
kahramanlalah Efendi admdaki hocam, Kurtulug Savaimizjn sankli

Yani ccdadinin; kani pahasma

fcthcttigi bir kalcnin

burcundaki Alsan-

cagin bugiin Fransizlar larafindan indiriliyor.

imdi acaba bunu gcri ycrinc koyacak scndc birkac damla Islam
kani vc gayrcti hie mi yok? Iglia arzu ctmiyclim. Yalniz, piirvakar

nndan

birisi idi.

si,

cubbcSavain bajindan soniina kadar, bainda sarigi, arkasinda balannko$c fi^ckliklcri, vc gogsllnde bclindc omuzunda mavzcri,

vc azamct olarak sadc O, Alsancagimizi gcri ycrinc koyalim. Tckrar

kcmal-i azamct vc mchabctlc ycrlcrimizc avdci cdclim. Korkma, scni
buradaki birkac Fransiz kuvvcti kiramaz. Sen mevcudiyctini gostcrc-

da,

cami

kiirslilcrinde,

sipcrlcrdc, dag balannda

ilah! scsiylc vaazlcr

vc yurdu kurtarvcriyor, hiiabclcr irad cdiyordu. Halki Allah yoluna

cck olursan, degil birkac

led kiramaz.

yiiz Fransiz
138

kuvveu

hattii biitiin

Fransiz Mil-

maya davet cdiyor vc ayni zamanda bir mllcafiid gibi carpiiyordu. Onun din kisvcsi altinda sipcrdcn sipcrc kosfinasi, garpimasi, cctclcri hazirlaniyordu. co$luruyor vc Ustiln kahramanlik dcstanlanna mcvzu
Urfa savasmin, zafcr hisscsinin miihim
mizindir.
bir

Buna cmin

ol!..."

kismi bu munevver hoca-

Turk seciyesinin icabini yaparak mQstcvliyc hakkcttigi ccvabi vermek icin Maras/ta cl altindan scssiz bir faaliyct basjadi:
"...Kayabainda faaliyct

dcvam

cttigi sirada, ckcrli

idi.

vc Hatuniyc
tarafm birbi-

Urfa savai

bitti.

"H a

c b"dcn

muhim

bir

diisman kuvveti

in-

semtindc dc bir hey'ct tcckkiil ctmcktc

Oncclcri

iki

l'irkasini tikam almak icin Urfa'ya geliyor, halk silahlaniyor, diigman oniindc. "S u r halkin clindc silahi kargdayacak, Abdullah Hoca

rinden habcri yoktu. Sekcrli semtindeki toplantida amil olanlar

Hoca
BeeKisa-

yolda af

dusmarn kar$diyer. Qciin bir meydaa .'suharebesinkadcn sonra muazzam diisman l'irkasini kismcn imha cdiyor, kismcn

Q y 3. s

Refet,
SiOgivs

Hoca

All Sezai Efendi'lcrdi. Bclcdiyc rcisi

\>g{u Efoca Aii,

Haci

Sitki,

'.

!nda

Haci Nuri, ffanci

Cede

*g!\

Mehmeu,

kiirek Miimtaz, (Jiinak oglu Hiiseyin,

lisli

uhadar Haci Mehmed, KiAril',

cinyorux.

oglu Nedim, Fatmali oglu Dervij, Hiidayi Tahsin, Kocabas,

Kisakiirek

On
bctli

sene evvcl Allah'in rahmctinc kavusan aziz hocamizm o hcy137 vc silahh kiyal'cti hala gozlcrimin ttniindcdir."

Haci Naci, Karakiiciik Haci Mustafa, isman

ci

Ha-

bu hey'ete
138
-

dahildi.

Bunlar da her gece bir ycrdc toplanmakta

-

idilcr.

137

Bedri
II,

ALPAY:
sh.

Istiklal

Savasjmn

Sarikli

Kahramanla-|

Adil

BAGDATLIOGLU: Uzun Oluk

Istanbul 1942, sh.

53

n.Sebilurresad, C.

366

177

176

SARIK1J

MGGAHlDLBR

Sckerli Mcrircscsi,

AH

Bey'in Sezai Hoca'mn daircsi, Haci Nuri

evi cokca toplanli mahalli

idi.

rjkli

mUdcrris Mara? mUdafaasinin cogu scyh, imam ve sadece biri Uzcrindc din "adaim olan kahramanlarmdan

gibi bai sabit

nebze

durahm.

VEZtRHOCA (MEHMED ALPARSLAN)

Kurtulus.

Savasim

hazirlayip,

ba$anya

ulastiran ilk miicssir hare-

kct mahalli "Miidafaa-i

Hukuk"
Maras'ta

ccmiyctlcrinin kurulusu olmutur.

Her ycrdc oldugu

gibi

miklafaasini ha/irlayanlar, din

da bu ccmiycti kurarak vatan adamlan idi. Bunlann batnda "Vezir

(Alparslan) Efendi bulunuy-

Hoca" lakabtylamaruiolan Mehmed

ordu.

Guney Cephesinde

Sankli

Kahraman Miicahidlerden

Vezir Hoca, yillarca on1299 yihnda Maras/ta dogmus. bulunan Airegclip ycrlcsmis. bulunan "Cerid ce ta Toprakkalc'dcn Maras/a miiMedresesi Bcktuliyc sonra Maras'ta ti"nc mensuptur. Riistiyc'dcn
derrisi

VEZiR
Basta kendisi olmak
ile

HOCA
gcnclcrin istiraki

iizcrc, cli allindaki biiliin

Mehmed

gidcrckoradaUrfa'h eyh

Halep'c Efendi'dcn din ilimlcri tahsil ctliklcn sonra Zereyh fakih biiyiik Hiiseyin Efendi,
fey/, alarak bilgisini ilcrlcUirmi,

Maras, Miidafaasi'nda cok biiyiik hizmctlcr

ila etmistir.
biiliin

Harbin

ari-

fesindc talcbelcri arasinda kurdugu bir tcskilalla

civar koy vc

ga gibi alimlcrdcn

oradan Istanbul*

kazalarda, mildafaa tcrtibati aldirmi$, Fatmaliolu Dervis Efendi

vc

gitmistir. tstanbul'da Falih

Dcrsamlanndan

Scrc/.li

Haci Eyiib Efen-

AH

Sezai Efendi

gibi muhitin

ileri

gclcn digcr hocalari

siir'allc tcchi/.ini

ile birlikte

di'den 1328 ydinda icazet almisur.

mektcbi) a gircrck bir

cikmasi uzerine, mcktcbin

riilhtlafc

Bundan Mcktcb-i Kuzat (kadilar HarbiWn miidded okumujjsa da Birinci Dunya Dagcierck, kapatilmasi yuzunrien Marafa

halkin silah ve cephanc bakimindan

tcmin ctmitir.
al-

Miicadclc basjaymca da merkczdeki idarcci kadronun bainda yer

mi ve Kayabai Mahalcsi'ndc
gini ifa
rid

tests

vc tcchiz

ctligi bir

cephenin

rcisli-

etmck

surctiyle fiilcn harbc ilirak etmitir.

israr

O dcrcccdc ki;

mii-

medrescsindc hocahga balamisur.

ve talebelerinin,

vc yalvarmalarina aiding ctmeycrck siperden

Iste

makta

medrcsenin hocahgim yap"Maras. Miidafaasi" sirasinda bu talcbelcri okutmaktaydi. ve civar kaza vc vilayctlcrden gelmi

ba kaldirmanin imkansiz oldugu bomba vc kurgun saganagi altmda

mavzeri elinde bir siperden digcrinc

ile,

atilmig, ccsarel ve

kahramanhgi

miicahidleri hayrct vc dchct icindc birakmitir. Siperden aynlma-

139-

a.g.e. sh.

63

masi rica edildigi zaman da "Gavurun kursunu bize isjemez" diye-

178

I7y

SARIKLIMOCAMIDLUR

kad!rmisiro<3lu

rek bir an gayrct vc i'cdakarhklan gcri kalmayan

Hoca Efcndiye

haki-

tQ, haci,

hoca, seyh,

imam vc

vaiz gibi ccitli vasifdaki din adamlari

katen zaman zaman cUbbesinin elcklcrini dclip gcccn vcya sarigini sihamleyiran kursunlar asla isjcmiyordu. Bu durumu onon kcrameline

ycr aliyordu. Bunlardan birka9ini zikredclim: chrcklistu vc Kocaoglan scmtlcrindc

Muftii Rifat Kfendi, Kanali9i Mahallcsi'ndc

Hoca

dcn

lalebclcri,

copyor

vc

cfsancvi

bir

tarzda

mUdafaalarda

Yusuf Kfendi, Turktcpc semtinde Miiftiizade Haci Mustafa Kfendi,

Magarabai semtinde Hoca Hasan Kfendi, Scnkitavil mahallcsinde

bulunuyorlardi.

Yirmi

iki giln

vc gccc

slircn

"Marag Miidafaasi 'nin

nihayctindc,

Hoca Kazim Kfendi

Kfendi
vs.
14()

vc Pa$a sokagi semtinde

Hoca Abdiilkadir

schirdcki Katolik Kiliscsi, Kiimbct Yctimhancsi vc Abarabagi Kilisc-

hizmet vc faaliyctlc bulunmusjardir.

mahallc tcskilatlannin bir dc mcrkczi surctte bir hey-

sindc mahsur kalan Ermcni milislcriylc Fransizlan csir almak icin

riyc atilan cctcnin basjnda bulunuyordu.

ilcct-i

Bu semt vc
mak
iizcrc

mcrkcziyesi vardi. Bunlar da iclcrindc ckseriycti din adamlari ol$u kimsclcrdi: "Hocazade Ferid Bey, Haci
Halil

Bu

csirlcrlc

birliktc

cldc

cdilcn

biiyiik

miklarda

silah

vc

Omerzade

ccphancyi dagumak

surctiylc cctcsini takviyc cdcn

ile,

kahraman

Vezir

Mehtned AN Kfendi, Haci

Aganin oglu Sadik Kfendi, KahraAjja,

Hoca, bu
tep"

surctle tc$kil cylodigi milis Utburu

"Haruniye" vc "An-

man Haci

Kfendi, Dayi

Ahmed
M1

Besim Bey, Kepkep Abdiir-

mlicadclcsine isurak cdcrck dokuz ay daha bu civarda yigilcc,

rezzak Kfendi, Tahrirat Mudiiru Ragip Bey, Pazarbagi Nuri Bey,

din vc valan yolunda carpismiglir.

Mahmud Biideyri
Bu mcrkcz
ci

Kfendi."

Zafcrdcn sonra bir muddcl Mara mcrkcz vaizligi yapan bu kah-

hcyetinc bagh, bir dc

ifi$e

komisyonu

vardi.

"Bu ko-

raman Hoca Efcndi 1935 yilinda G(>ksunKazasi miil'tuliigiinc tayin olunmus. vc ycdi yd bu vazif'eyi Ha cuiktcn sonra tckaiidc aynlmitir.Maras. miidafaasinin birkac riikniindcn biri

misyonda Haci Hilmi Kfendi, Yuzbaizade Haci

Omer

Kfendi, Ha-

Falcizade Murtaza Kfendi, Haci akir Aga, Kvliya Hocazade

142

bulunan

Vezir Hoca,

Tahir Kfendi, Fazil oglu Tahir Kfendi, Digbren Hocazade Haci

akir Kfendi

Mara'in Cicckli mahallcsindcki evindc miilcvazi vc iddiasiz hayatina dcvam ctmcktcykcn 15 Marl 1972 tarihindc bu fani alcmc gozlcrini
kapamisnr.

olmak

iizcrc yinc din

adamlari ckscriycltcydiler.

Giincy ccphcsindcki mucadclc Urfa Maras vc Antcp'c mtinhasir

degildir. Antalya'ya kadar

uzanan bir

crit

uzcrindc en cctin mucadclchavalisidir.

ilim

Mcmlckctc pck cok muncvver din adami yctitirmck surctiylc vadisindc hizmet cltigi kadar, fiili mucadclcdc dc uhdcsinc diisen*

nin gectigi yerlcrden

biri

dc Adana vc Mcrsin

Bu

eserdc

askeri harckati ve bu harekalla hizmcti

Ifirini Jafcilaiiyla

gcccn din adamlannin

faaliyet-

den fazlasmi yapmisn. (Allah rahmct cylcyc).

*

naklct/nek imkAni nlmarijftinrian bir kar ieim oirafinbir izahi ile iktifa

da Adana havalisindeki hizmetlerin cok kisa

istiyoruz.

etmek

Guney cephesinin en dchsctli miicadelcsini veren Antep'tcki harekelin birinci dcrcccdcki clcmanlan arasinda din adamlannin bulunduguna yukarida
bir

nebze

isarct etmi$tik.

Bunlar arasindaki mUftii

ler
-

Bulagikzade Arif Kfendi'yi chcmmiyctlc belirtmck gcrekir. Antep'in hemen her maballcsinde kurulan mukavemel gruplari arasinda da muf-

140 - Hulusi YETKlN: Gaziantep Savasi Hatiralanndan. perlemeGaziantep 1962, sh. 20.
141-a.g.e. sh. 22 142-a.g.e. sh. 22

:::-/.,.:

180

181

ENtS
Tarsus'da Camiin

HOCA (ALPAYTAQ
Hatibi olan

Nur

Enis Hoca Kurtulus. Savasi-

hi/.mcllcri gccmis. kahraman nin Kuvva-yi Milliyc salhasinda biiyiik Adana havalisinde gOrUnunce din adamlarimizdan biridir. DUman

Camii Nur' un minbcrindcn

yaptigi atcli cihad, vaaz yc iradlari ilc

atladi-

kcndisi dc atina ccphcyc pck cok gbnlUlU scvk ctmis vc nihayct

gi gibi

Kuvva-yi Milliyccilcrc
silahi

iltihak ctmistir.

Ccphcdc dahi

biiyiik bir

maharcdc kullandigi

kadar talakaliylc dc hizmct cdcrck, kurtulu-

sa kadar dagdan daga dolasmisnr.

BAHE MCFTOSO ABDULMEClD EFENDI

(ABDIILMECtD OZFIRAT)
Kazasi Miil'tiisii Kuvva-yi Milliyc zamaninda Cukurova'da Bahcc ilc halki ciiradlari vc vaaz bulunan Abdiilmecid Efendi dc cvvcla
fiili miicadclcyc hada davct etmi; sonra da silahini clinc alarak aicn Abdiilmecid dcvam faaliyctinc mistir.Zafcrc kadar hizmcl vc hayrct vc lakciddcn Efendi, bu bOlgenin dUmandan tcmizlcnmcsinc

katil-

Karaisali Milftusu

HACI

MEHMED EFENDi
Adil, Karaisali Miif-

dir.

"Gcri hizmcdcrdc Halil Polat,

Menemenli

dirlc [fade

olunacak hizmctlcr

ifa ctmi$tir.

tiisii

Haci

Mehmed

Efendi'ler hizmct cdiyorlardi. Muftiinihrihtiyar

KARAISALI MOrrOSO
Mehmed

MEHMED EFENDi

yasmda gece giindiiz ccphclcrdc ettigi hizmct sitayisin iistundedir. Bu meyanda Halil Polat'in ifa ettigi bliyiik hizmcti zikrctmck haksmasliklir.

,43

(MEHMED ALDATMAZ)
Karaisali Muftiisu

Karaisali Muftiisu

Efendi dc gukurova'daki cctc mu-

Mehmed

Efendi, zafcrden sonra da uzun

yil-

lar,

Karaisauda muttuluk

cttikten sonra

96 yasmcia oidugu

halde.

asd hizmcti isminin harebclcrine fiilcn istirak etmigtir. Fakat O'nun

haiz oldugu itibar vc
niifftzla

17

Ocak 1963

tarihinde Adana'da vcfat ctmitir. 144

ccphcyc

gonulliiler

scvkclmek ve ccphe
Hatiralanm - Istanbul 1961, sh. 103. Fazla bilgi icin bkz: Kuvva-yi Milliye Mecmuasi (Adana), Sa37, ayrica ayni mecmuanin 39, 40 ve 41 ci sayilannda tefrika edilen
.

oynadigi muazzam roldii. gcrisindcki silah ve iasc tcmini hususunda birinci devre buyiik hizmct vc faaliycUer icra eden

Bubolgedc B.M.M. Adana Mcb'usu Damar Ankoglu'nun

MuftUsii

143 144

Damar ARIKOGLU:

hatiralan, Karaisali

yi

Mehmed

Efendi'nin hizmetlcrini su satirlarla tesbit ctmekte-

hatirati.

182

183

DtftERLERl:
Aynca bu
ctmis.

Illilc halki

BAZI AHADETLER:

bolgcdc, gcrek vaaz vc irsadlan

filler)

cihada davct

ve gercksc

clindc silah savasjara itirak ctmis, din adamla-

Mara? Muftulugu dc yapmi? olan Rafet Hoca'yi, Tarsuslu Nazif Hoca'yi Mcrsin Havalisindc 'calisan Hadimli Ahmed Hoca'yi Antalya MufliisU Cil Ahmed Efendi'yi, Mara Mudafaasmda kahramanliklar gftstcrcn Sandal Hoca'yi, Antcp carpismaHafiz Tevfik Efendi'yi, Tarsuslu Haci larina isdrak cdcnlcrden, Hamza Efendi'yi, Antcpli Blilbul Hoca namiyle maruf Abdullah

nndan zafcrden sonra

bir ara

adamlan kurlulusten sonra ceilli ckildc ycrilmisjcr, fakal insaf sahibi kimsclcr hatiralannda mtinascbet diisdUkcc onlann vata-

Din

nm

Biitiin gildir.
tini

kurtuluunda son dcrccc rhUcssir olan hizmctlcrini belirlmisjerdir. bu ahadetlcri naklctmck kitabimizm haemi ilc kabili tclif de-

Bu

scbcplc

sirf bir

ncvi haksjnaslik gOstcrcrck ulcmanin hizmesati-

ifadc eden bu

muhtcrcm zcvatm hatiralarmdan almmis; birkac

Edip Efendi'yi

hie

olmazsa ismen zikrcdclim.

dikkatlerinize arzetmck istiyoruz.

Bahsi kapamazdan din adamlannin bu bolgcdcki hizmctlcrine dair birkac sahadcti dc naklcdclim: "Ermcnilcr kimin yanmda saklanmis, vcya islam olup cvlenmis, ermeni kadini, kimin yanmda bcslcmc ermeni coeugu varsa aglaUi, ag-

Kurtulusj Savasj sirasinda "Zonguldak Cephesi'"nin kumandani bulunan vc zafcrden sonra da kalcmc aldigi miiteaddid cscrlc, Turk
mill! Juuruna' biiyiik olciidc
li

Cevat Rifat Atilhan Bey,

hizmct ctmi$ olan rahmclli Mills Generabulundugu bolgcdcki din adamlannin

vc sahibinc hakarci ede ede alip kiliscyc kapatiyorlardi. Halla birinin yanmda bulunan vc siil be slit Turk vc Islam olup Kilis'in ycdi fakirlcrindcn bir renebcrin coeugu bulunan yetiskin bir kizi saemdan edemiyor, siiriiyc siirilyc kiliscyc goliiriiyorlar. Kilis buna lahammul
lata

mccmualarda miicssir vc mukledir makalclcriylc naklctmis. oklugu gibi bilaharc bu makalclcr, kilap haline dc getirilmistfr; 147 Bu bahsc O'nun $ahadctlcrindcn birkaciyla
gir-

hizmctlcrini muhtclif milliyctci

mcyi rahmctlc amlmasina

bulmaktayiz:

vesile olmasi timid vc temennisiyle

muvafik

tcskilatimiz gUngOrmlls, ihtiyarlan, hocalan mukavemct tcskilatina yanasUnypr vc Cemaat-i islamiye adiyla yeni Musbir tcckkiil mcydana cikiyor. Miil'tu Muharrem Efendi, Haci ve geciyor tafa Efendi, Hafiz. Ahmed Mahir Efendiler lesebbiisc
1335'in
ilk giinlcrindcyiz.
145

yildmm
idi.

"...Yanm kilometreden fazla bir derinlik tutan bu mtlfrezeyi stlr'atiyle "Bartin" sokaklnnna soktum. Ramazan gecesi Kahvelerin oniinde ak?am keyfi yapan insanlar neye ugradikla-

kizeagizi kurtariyorlar..."

"Mudafaa-i Hukuk Ccmiycti reisinden, Mcrkcz bopnii tcskil cdccck sehir genclcrinin listcsini istcdik. Reis, Miiftii Hafiz Osman

nni sa?irmi?lardi. Atlann arasini aftigim icin bu mufreze tipki bir siivari livasi kadar gozukiiyordu. Hiikumet Konagina o kadar 9abuk yetistim ki; hi?bir kar?i tedbir almak miimkun degildi. Kaza

Efendi Hoca'nin vcrdigi

lisle

gcrcginec boliigu mcydana gctirdik

l<Hi

kaymakami Durmu? Bey

besi baskani

(Eski Kirklareli valisi) ve askerlik suterk etmisti.

Memduh Bey, kasabayi

Bu

boliigc aid sahadctleri daha fa/la uzalmiyarak,

umumt

bir su

rette biitiin Turkiye'ye aid sahadcllcrc geciyoruz.

145 - Hasan Kamll DEMiRBA?: Ana Hatlanyla Kilis Mucadelesi. (Kuwa-yi Milliye Mecmuasi, sayi 12, Temmuz 1959, Mersin). 146 - Decep DALKIR: Yplik Gunleri (Milli Mucadelede Qukurova) 1961 Istanbul, sh. 124 te yer alan Turk Mufrezeleri Kumandanlan Recep Vahyl ve Halll TopaloQIu'nun Hatiralan.

Jandarma Kumandani Yuzba?i isa Bey'i fagirdim ve biitiin kuvvetlerin emrimde oldugunu ve asayisten kendisini mes'ul tuttugumu soyledim. Yanima ilk gelen zat; uzun boylu, arslan gibi vucudu, nurani ytlzu
ile

Bartin Miiftusii Rifat Efendi oldu.

147
lar,

Cevat

Rifat

ATlLHAN:

Istiklal

Harbi'ne Sankli

Kahraman-

Istanbul 1967.

184

SARIKLIMOCAHtDLBR

185

-Gazamz mubarek olsun

zin mtlsklil saatler gecirdigi
ler ifasina

oglum..!

Cenabihak

sizi

memleketimi-

bu zamanda hayirh, mubarek humetile birlikte

muvaffak
Yeter

etsin.

Dunciyim. Elimden ne gehrse heps.m

isterseniz bir nefer gi-

yapmagahazmm. Oglum Ztihtu

bi cahsinm...
ki,

toprakdin va vatan dtismani, bu mubarek bu save idi sbzlerinde 90k samiml lardan 9 ekilsin. Rifat Efendi, bize yapti, Bllyttk hizmetler mimiyeti sonuna kadar isbat etti.
cesaret verdi ve yardimim esirgemedi...

"Bartm Bogazi'na
Qaycuma'da beni
gunii kabul eden
ilk

gelmis olan iki yuz kadar Stlrmeneli kahilerledim...

dogru ramani askerime ilhak oderek "Caycuma'ya

Erzurum

karsilayan ve askerimizin fahri muftuliiMebusu Nusret Hoca oldu. Erzu-

hakh olduklan bu fazirum'lulann ogilnmekle yerden gcige kadar cahsmasi halkin insanm bir nsker gibi mufrezemde letli kisa verdi.-.Mevcudum maneviyatim arttirdi, bize kuvvet ve cesaret

zamanda yedi

yilz askeri gecti.

Bartm MuftilsD Haci

rargahima

Rifat Efendi

Kucllk bir

"Beycuma'dan

olmus bulunan kfiy olan ve simdi nahiye merkezi yammageldi: Muderris Hiiseyin Efendi,

bu mubarek

bedenen ne yapmak lazim -Emrinize amadeyiz. Malen, canen, durmayacagiz. Yeter ki, diisman gelirse hie bir fedakarhktan geri sukun ve topraklardan nyagim ceksin ve vatan
selamete kavu?sun."dedi.
yetistirmis kbyde oturan ve orada kendi kendini isterim. tammasini milletimin olan bu sankli Muderris Efendi'yi, yazardi. okur da Farsca bilirdi. Tiirkce ve Arapca'yi anadili gibi de ilmi kadar gems olFransizcasi da miikemmel idi. Bize hizmeti

geldiler. Bana dua ettiler. Para, yardim, asker, hulasa ne istiyorsam hepsini temine hazir olduklanni soylediler. Askerleri-

mi bey gibi iase ettiler. Ve bu ihtiyar sankli at ustiinde kby kby, nahiye nahiye dolasti. galisti, halki Kuvva-yi Milliye lehine te?vik etti. Muvaffakiyetimize yardim etti." 148
gibi, Istiklal Mucadelesi'nin en ytiksek eden kendi kit'alanmla da merhum Bartin Muftiisu Haw Rifat Efendi, Zonguldak Muftiisii Ibrahim Efendi, Erzurum Mebusu Hoca Nusret Efendi ve Muderris Hiiseyin Efendi gibi sanklilann bir delikanh cevikligiyle saflarimiz arasinda nasil dolastiklanni, Milletin/Tiirkiugun namus ve serefi,

'Yedi bin

Turk askeri

Kucuk

bir

rakamini

teskil

du....

din-i

siislemis ve bir gece Capca Gekiyafetleriyle yepyeni elbiselerle Fransizlar nasil mukabesaldirmistim. "a

Iki

yuz

Siirmeneli

kahramam,

bastan

asagi

Karadeniz

miibinin siyaneti ve istiklalimizin kurtanlmasi icin nasil kahramanca ve asilane cahtiklanni da kendi gbzlerimle gbrdiim." 149

citleri'nden

Zonguldak

le edeceklerini sasirmis,

bu emrivakii

piskinlikle karsilamislardi.

148

ramam
II,

- Cevat Rifat AflLHAN: Milli Mucadelenin D6rt Sankli KahSebilurresad, Cilt II, sayi 37, Mart sh. 187

Ibrahim Miiftusu sabah, Zonguldak'in kahraman katistunde at memurlarla rutbeli Efendi, miihendisler, yiiksek
Ertesi

149

Cevat

Rifat

ATiLHAN: Vurun Kahpeye

Sebilurresad

- Cilt

Sayi 41 sh. 249.

186

KADlRMISIROflLU

187

SARIKU MtlCAHlDLKR
"

Selfinikli Rifat ve Mithat biraber Edirnenin Mevlana Soyhi, simdi hatalayatnad,gun daderler, Gazeteci Behcet, isimlerini kendi kendimize bir mudafaa ha alb hamiyetli zatla beraber, en ki 9 ilik gidi cemiyebnuz ifinde cemiyeti kurmustuk. Bu on iki kalbur daima te her beraber olmakla ate 9li aza Gazeteci Behcet hfllyasina kapiliyordu. Mevlana olmnk bas cemiyete kalarak ustii alti az& makul kararlara iftiSeyhi, en ag,r bash hareket ediyor,

Bu

hadiselerden bir kac

beraay evvel gayretli bazi zevatla

522ft 228V* Ozbek Bu

er Tekkesidir.
uzcrc, butun mill, mucadclc
lcin bir

0skU(,ar

"

Su,tan Tepesi " ndc bu,una

tekkc, ileride tafsilauylc anlaulm.s oldugu

boyunca Anadolu'ya kacan vataapcrverlcr toplanma vc harckcle gecme mcrkczi halinde cahsmistir.

Simdi bu hatiratuin din adamlarmin hizmellcrini kaydeden saurlardanbirkacininaklcdclim:

"...Bu heycti mcrkcziyc, ictima ycri olarak Schrcmini civarinda Taskasap mahallcsindc Giilseni Tarikat.'na mensup 'eyh Visali Dergah. n.n tenha bulunan bir mahaldc kain olusundan vc postnisini bulunan eyh Hiisnii Efendi'nin dc bizden bulunmasihdar. faydalanarak buray. onlara ogrctmistik." 1S2
" Bir de Ahmed Berzenci Kfendi'nin Berzenci grubu vardi ki bunlar da milli ordu icin miihimmat tcdariki

rnk

ediyorlar..." 150

Son scnelcrdc yay.nlanan

hatirallann carpik

men biro*
biri

Bu /.at, OsKrtiirk'unkudur dc Albay Hiisameddin rinden ve bulunmas Mahsusa'da Tcskilau manl. Dcvlcti'nin son dcvirlcrindc

gizli crccklcri

akscllirmck

^^^^^
,

mcvzuaumiza

rag-

olmas, dolayMill? MUdalaa Grupu Res, Mill! MUcadolc devrinde isc Isgal a tindactmisur. pcyda vukuf" icyUzune isryle, pek cok hadiscnin mukavemet yuyajanni vc Anadoluva

Ahmed
kourti Ti

gayesini gudiiyorlard.'

Berzenci Eafendi

"""

BaHriyo imam. idi. Bahriyc Nczareii andalariylC Pck t0k silSh vc ccphancyi Anadolu'ya
,

scv-

cden ki Isianbul'da tesekkUl vaianpcrvcrlcri zikredcrken u eden idarc sevkiyaun. silflh

.

rin.

vc tcskilau kuran tarikat erbab.ndan (sh222) Kadikdy'dc ilk mill! oglu dc Efend, Muhip eyh Sgaha bilisik hanede ikamct cden Cami Imam. Yutuf Efendi'dir. (sh. 224) Aksaray'da rkam isc (sh.237) Qamhcads

da saymaktad.r. Topkapi'da

Kayyum Ahmed

dm Imam

adamlaNecati

ulcman.n h.zmctlcrini su

Albay Hfisameddin Erttlrk, boyle mQnfcrid isim zikrinden baska

umuml miilahazalarlaaynca belirtmcktcdir.

h
i

Tarikatindan Ah Nutki Baba, Sancden Hafiz Nuri vc Bektasi da Bey (sh. 239) gibi din adarnlar.nin vcr'de Haftz Mehmed Rag.p Mucadclc'yc luzmct clliklenm ledakarhklar gtislcrcrck Milll

in (sh.

233), Oskudar uuaflar.nda

buyuk canh bir $ahid olarak kaydcimcklcdir.

Bunlar din! mefkureler sevkiyle Milli Mucadele'nin muvaffakiyetine can ve gomllden cah ?mi? ]ar, kavlen ve fitlen bu ugurda ellerinder geleni yapmi lardir. Bilhassa 9 son Padisah ve Halife Sultan Vahideddmin itimadina mazhar olmus ve
,

"Mutareke yillannm isjmsiz kahramanlan ifinde bas. sankli adamlanm, imam ve mOezzinleri, ktirsu vaizlerini, tekke mensuplanm, medrese hocalann. da ithal etmek mecburiyetindeyiz.
din

deposu harolu oynayan sdah kac.rma mucadclcnin basar.lmas.nda en buyuk cok en Fakat bu tekkelenn S!Lin- dc icdakarh klar goslermislerdir.
150 1958 S
1 1

hirer silah lstanbul'daki bircok lekkelcr Suras, muhakkakur ki, rnilh ^"suplan scyhlcri ve tckke olarak kullanilm, tarikat

cevirdigi fmldaklan pek guzel anlami, ve Ona, O'nun tatbik ettigi metodlarla cevap vermis olan bu din adamlanm burada olmOsler ise rahmetle,

mesum baykusu

mUtareke yjllanmn

telakki edilmis

Papaz Fro'nun

yasiyorlar ise selametle,

anmak da
"

bizlere

Papaz Fro, Padigaha,

52 153
1

ddsen

bir vazifedir
"'

'

sayet bir

tngiliz

Muhibler Cemiyeti
e sh 482

Albay

erlf

GURALP:

lstiklal

Savasmin IgyOzQ
Iki

Istanbul
-

Albay Hiisameddln
a.g.e. sh.

ERTORK - a.q

51-

AibayH0sameddln ERTURK:
sh. 13.

Devrin

Perde Arkas.

507

Istanbul

1958

188

189

SARIKU MOCAIllDUiR
Ingitte-

KADlR MISIROftLU

adamlari buraya ithal edilirse, kurulur vc bilhassa sankh din Ingdtcrcmn vc imzalanacak muahede dc, rc'nin mttzahareti olacagmi tclk.n ahnacagini kalcmc hafif mUzahareU sayesinde sarUann oldukca

Onlan sclamlachkuin vc cllerini sikukutn sonra olurmustum.

muskiil sartlan (izcrindc mudavcle-i clkar cdiyorduk Onlar boyle konusurken Miisir izzet Paa bana doncrck:

dumuz zamanm

Dftr-

cncam, Ingiliz mandasi allinda ve etmis Osmanl. imparatorlugu'nun anbir dcvlct olarakkalabilcccg.m butiin islam Alcmi'ndc hUkmeden
latmisti:

-Sen nc dcrsin Envcrci?...dcmili.

Bu

riyasclinc Said

Cemiyet. nm maksadla kurulmus olan "ingiliz Muhibler arkas.nda en biiyuk re u getirilmifc fakat pcrdc

Molla

Papa/ Fro almisU

Papa/, cok corhert

idi.

Zira sarfctiigi para,

Ingiliz
'

lukalahsisat. idi. Topkapi Schrcm.n. Enteliicens ServLsi"nin mestur kurban ctlcrinin sayesinde Turk ralanna her hafta bcclava dagiUlan zanneden bu /.avail. Papazin doktuMillcLini midesiyle satm alacagmi
gii

-Bcndcniz suna ihaniyomm paam. Enver Paa daha istanbul'dan hareket etmeden evvel bir gun, Topkapi Sarayi'nda devletimizin has misafiri bulunan Seyh Siinusf Hazretleri Kur'an-i Ker.m'den bir ftyeti tefsir ederek "Sayet Cilian Harbinin ikinci
safnasi tazelenirse, miisliimanlar igin safer mukadderdir!" soziinli sbylcmiti. Bu aycti kerimenin miijdcsi tahakkuk cdccckiir

Egcr har-

bi tazclcrsck!...

paran.n, ccbinden cikmadigi

malumdu. Mahalle imamlan, medrese

Ingili/.,

ve ickkc mesayihi bu

bag.slarla

Muhibler Cemiycunc sokul-

Miisir izzet Paa gUlmtl, Abdullah Pasa isc uhu sormustu:

-imdi nc yap.yorsun Hiisameddin?

icab. iga1 ettiklcri

mak

islcniliyordu.

Fransizlar'a gclincc, onlar

da mUtarckc

Adana,

-Tcskilat-i

Mahsusayi

tasfiyc cdiyor, yeni tcsckkiillcrlc

mcseul

oluyorum.

IsUinbul ycrlcsmck cmelindc olduklan haldc Kills Antcp vc Mara'ta kur"FranSiz Muhibler Cem.yet.' halkini igfal clmck maksadiyla Anadolu'ya giunek isicycn zabiilcri muslardi Vc gizlice cl altmdan limamnda hazir bulundugunu naklctmck ii/.crc bir kruvazorUn Istanbul vaianpcrvcr halk., Fakat istanbul'un tcmiz vc

O zarnan
Ben dc
dan,

Abdullah Paa:

-Askolsun kocaaskcr, hala ugrasmaktan bikmadm!...

kcndilcrinc kurulmakta olan yeni ccmiyctler vc gruplardin sinifmin gayrcLlerindcn,

da ctrafa yaym.slardi.
her
iki

bilhassa

muhib ccmiyclinc dc
tiirlii

bir

kiymci vcrmcmi, daha dogrusu

iistiindc

mill,

imamlann,

kiirsii

hislerini her

dostluklann

gormttsW. Islanbul'daki ma-

vaizlcnnin, medrese hocalar.nm, tckkc scyhlcrinin mill, davaya gostcrdiklcri hassasiyctten bahscttim." 154
itc

hallat

Ing.l.z Mualiye'ye mensup kimsclcr zah.rcn lari ve muhtclif turuk-u ccimyeti bu cimi, fakat cl alUndan hibler Ccmiycti'ne intisap

imamlan, mUdcrrislcr,

kilrsii

scyhlcri, Tarikali Bckla.yc baba-

baska sahadetlcr:
Miittii

"...Trabzon'da Nemlizadelerin cvindc

Mahir Hoca

ile

Daitaiamaga var kuwcucnylc

mcsa.lerini sarlctmiierdi.
go/,

Bu
/.iyaret

larihi

vc karanhk giinlcrdcn birindc

dokloru Esad Pasa'yi

Tesadufcn

ikamelgah.na ugram.slim. etmek maksadiyle Cagaloglu'ndaki Nazir. fezet Paa |le orada devrin Sadrazam vc Harbiye

Kaci k\\ Kfift^n Kakkt Efendiier'in itirakiylc muhim bir toplant. yap.im.s vc bundan sonra miilga luihat ve-Terakk. Cem Iy eti binasmda da bir kongrc akicdilcrek, halkm suratAfajtttl v*

Baruivuzade Haci

lcsilahlandirilmasikararaltinaalmmit.r.

"

155

kumandani Abdullah Paa yi Balkan Harbi'nin. mehur sark ordulari bulmustam. Her ikisini de taniyordum:

154 -Albay Hiisameddin

ERTURK

a.g.e. sh
Milli

8 KALKAVAN06LU: istanbuMgfeh "?

520 Mucadefe Hatiralarim

190

SAKIKUMOCAWDUiR
KADIR MISIROfiLU
191

ao,
*

AH

* * S *t:;*s"*"
nm

l Mfiz,

" Wftm

H.kk,,

Miift(1

>* Beywi

S5
j

biz

ya bulundugu anlarda hangi fat AllaWten yardim bekleme mi s bundan milstagni olabilelim" 159
derdi.

ki,

J'dan

silah

*rml 8te ..-m

"iw. b. ?Wlm

M,4er

^
tekr

aid hat.ralardan din tcvsik cdcn bir kac pasaj naklcdclim:

Gr pu nun faahyd.cnnc

vc ccphanc kac.rmak icin kurulmus "M.M.

adamlannm hizmeUerini

ISEE?-"^ *
"...

"....eyhEnver

fefckesini

Orup emrine

*?' kim

tahsis

eden ve gOzIenm*
bannd.ran

^hcsindc
Ilk

Kayyum Ahmed

H-cli Haflz Muhiddi

'

*^*Hac, O mer

Krokcr zindanmdadir.

dcra islaulmis-

glu Aziz
Eldc cdilcn habcrlcr, dogru c.km.su. Muhalif casus sebekesi rounu oynarmsu. Borckct vcrsin vapur savusup gitrnisti.
Entclliccns Scrvisinin
iki az.Ii ajani, iki

ahbap cayuslax, bedbaht

**|

bir ga,

Afyonkarahisa r J

XZ

""*

m
inci

J" Ofttta yagl,

O

J* kermgc
bir

,ki

soysu, kardcslcr.
saplamrslard,.

Bu
-

Karargah,na geImi? 1"' EHnde) c '"ka komutanlanna ya

.

^ WPa?a w St"' f
e' e

o^Ti Tr
Iki
lard,.

Bosnak Cemai ve Nedim kasclislcr, o geeo buralar-

Vl Fakat kap,yi kc smi ^ sirada kflpm altmdan gecen iki mavnayi vc ecken

^ **"

EE-

&

motOru yakala-

TOmen
tarafi

Kayyumun gOndcrdigi
mavnada
iki isgi,

bir

pusulada kisa

bir

rnalumat vardi.

* memuren

Efedi, Kataat, askeriyeye

e^ gft^Jf
**

Hafiz Must* " d <nf nasihatlarda bulunmak

"^

Kayyum

rpmOrkOrdc kaptan vc scvgilisi bulunuyorda bu son kafilcnin vapura sevki vazifesini alm.st,.
al
'?

nulasaten oylc soylcmitir:

hnJ*!^
-Ben

an mal matta

Kayyum

isticvaP eclifmi tir.

Ve "

bir komisyoncuyum. Balat'ui bu mavnalar. bana, Kizkulesi fddannda ka^danacak olan Nuri-ye icslin, ctmck uze/e verdiier Sandiklannmuhtev.y aun. bilcmem,

Nuri'yi dc tanunam.

Bu

is icin al-

158 -a.g.e.sh.

fJ-ge.sh. 13
15.

66,17

19541

Sd'uh^S.
ek

066EM: Daday '"

Halid

Be ^

^mansu
5

Istanbul

lstanb u,

eneral 1946 S Ji.?6

"^ KOeER:

KurtU,U

Sava lanm,zda

192

SARIKUMOCAIflftLKR

KADlR MISIROtf UJ
dikten sonra vaziycii antemijti:

193

***

buyUk

bir

^miyacagindan cmi

^
( ,iic.

Bu kara gun dostu, her gOrUsle mahcubyetini vc derin muhabbetini izhax eder, gulusurui" '
'

gjgjv ^mn'u

St
1.K, *

?kence al tI da

*,n*'

'

VCri

V8ZifCyi

namUS biWigi
bir

u",

^ in m <'ckciinc
'

nafi olaca-

vatan

^cri

hic bir

kctumclu BQyuklcnnc dcrin

sayg.

ile

baghdir.
vakil,cr
-

Vc

biitiin

K W"m,

mctin vakur

v,Zr
/'

K Wum Ahmed

arkadasla-

'ti.

* wmadi da bundandir
.

Ka

^ um
-

'""

!%uklcri-

ga ^rnazdir. Muhaliflcrlc dc

giyjnir,

mim

J* dW
a '

^veyapard, Celi^dir,
'

Hie bir menfaat dc du unmcycn bu arkadag, yaln, z vc ancak yurdunun kunulmas, ,cn savant, Kayyum'u ^rnayanlann, bu yuln o Turk muh.t.n.n ycti,,irdigi bu gence dcrin muhabWc mc ma Ian nc mumkundtt. Ben ona, grupun p.riantasi dcrdim Biicmcm *"crncm,
ah
idi.
,

SSnSS Kayyum, 7
r ml,.

i,irdi
'

Hakk,ya> 90k

fcragat vc rncdeni ccsarctin bir timsali

yard,m "

*
bull

itina

bukchme.iloonutan.iabilrhirniydirn?l

Ulra, U,n<, ' r

C** kciumdu"

Ruhu'ad olsunL." "*

cum*

eyh Enver, gurubun vefal. bir Uycsi idi. Tckkcsi Grup amine da,ma amadedir, Orada bannmak, orada sildblan saklamak vc ih
/.run baA.arkadasIar, da ,cyhin ccnah-, bin.ayc.inc
I67

mck mumkiin oImu stur..." s

^d

cT

"...Taburun imami da bir fedai

"...Visali
__ -

idi..."

16s

-"'MUMcair:

SSZ

V ';"

f ! SoktopIan(!lar*uradayapilmiti.
3" 1

Dergah, Postnimi Husnii, merkczde cok biiyuk ,,? MMafaa MCrkCZ HCy Cti " nC a

'

^ S2
'

hi/-

Bi-

*< arkada, bcnnuiat muhalct,

T
Cd
>

WflMb *

^'^

amadl'hH amadc oulunmu^tu.

Bi*
hi r

mCrkCZin<,C

'^'P'

daima VaUin

vaxifesini ifaya "

jjf-JJ-.
16 4-a.g. e

merkcz.ycvakit vakit yuksck vukufundan

<"<

Mudafaa Te kiIat Jn a

Lstifadclcr ctmi ti." '<

gir-

gf-a-'g..sh.ii4 163- a .g.e. >s h. 116

.

165 166

a.g.e. sh. 131

a.g.e. sh.

173
183 194

167
168169-

sh.

117

a.g.e. sh. 181 a.g.e. sh. a.g.e. sh.

iM

194

SARIKUMOCAlllDLBR
KADlRMISlROtflAl
195

W-inS^p^ri* t fk r
namaandan sonn/k
"
d
tat

Ahmed

?aramba 0,du * "aide

** *
k

gibi tas.n,yor, sand.klar, dcnkler

cu-

man vc

omuzdan omiiza ucuyor vc bu

atcsli

mill! gayrcllc vapuriar, kay.klar, yalilara bosahyordu.

Bu mucizcyi

vaazcdiyordu.

Mmbo^ ^ * sovran bans I

h
irkf,p

um Ahmed

yymu Ahmed EfendJ>i

Efendi carf

^"^r? S
r'

? Camiinin 40 >" P? ?? " yar(i,m,ni

istc "crdi.

,,,k

Turk Millcti'ndc bu yurtscvcrlik oldukca dipd.n ayakta duracagina inan.yorlar. Vc yabancilar fotografIa

bul dan gelnus ycrli yabanci yolcular,

seyrcdcn subaylar, kumandanlar, mcmurlar, Istan-

ream

cckcrlcrkcn Tiirklcr dc go/.ya lar.

ilc

yardima katijiyortardi.

Kayy.

digcr ta magazalann dcnizdcn gOriinmcycn ycri istiflcnmis, iizcrlcri

Artik gOzOnUnde bir^cy kalmam.s, gumruk, banka, idgrafMnc vc

musambalarlaOrtUlmUjiU.
Incbolu mcrkczinin pck bUytlk
bir tchlikc icindc

?"n, genclcri, iskdcye

*&**$$
'" at nokUl
'
-

" yC bil|,nr
-

H**-

juphc yokiu. Gcrck kaza, gcrcksc sabotaj olursa yaln,/. mal, can kayb, !c kalmayp Turk. Ordusu'na bir zalcr saglayacak kadar bol sals araciannm yok olmasina scbcp
olacaku.

bulundufiuna
'

tateuMbnlm

ilc

liman

rk P. 'hrac, sahil

muhafiz

ruldu. TcUallar bag,ruld,

Mndc

Wa
"

**
s

kojuyor, gur

ccphancyuklu vapuriar gcldi

*. tajmacak, neduruyorsu nu/iTh *> bagumaya ba lad, S

llL^"

lc

^ ^ 7" T""**"*
"
b
ikr k

kan n^^ hk ^'^

"
**'

y^sck

scsie

Ey
k,

*^un l ! fT H Ln IZ?ZvTc r Efendi

di
'

baS tirmadan

'

**+
hey!..."

tcr

*&

d U kkanlardanc

lenmn

nhalkmko,u.? t U/u

bir guriiltti sagana2

k
,

halindM

**

l t^ ^'^
'

yollarayigildi...

2 Haziran 1921 sabahi crkcndcn bc bacall bir Yunan torpidosu ? ncbolu Rumlari'nin yapug, ihbar dogru idi. Ama mcydanda bir ey yoktu. Torpido kiylara, moloz onlcrinc kadar sokuldu Yavas yava "K.zil-kara iJurnu"na dogru cckti gitti. Bunun uzcrinc havali kumandan, Muhiddin tc krar vc kesin cmirlcr vcrcrck askcr vc arabalarla Ik. Cay" mevkiinc tasmmalann. istcdi. Hatipbag. Mahalteinden Kuru Hiiseyin Hahz'dan ahnarak ccphanclik yapilan tarlalann kapal. yer erine tasmd,. Bir k,sm. da askerlik subesi Onunc vc I7()
geld,,

P^

dhVC magaza ke Pk'

mucizeolmutur.

"Kalk, zirhlisimn Incbolu'ya atUg. yuzc yak.n ag,r giillclcrdcn Buytik Camiin (Yahyapaa) yanma duscrck pallamadan yuvarlanarak oldugu ycrdc manda gibi kalmas, cinc ender rasllan.r bir
bir tancs:

Bombaniimanbaslamis oW u J

haldo,

mitem, ogle namaz,

s i

196

SARIKU MfJCAHtDLHR
KADtR MISIROGLU
tcrdi.

197

Tcravihden sonra
Vazifelilerin ickliflcrinc ra

ctoiden y.karmak J,

b!

K
*

'

mSC ca nidcn
'

<'

km ^.
'

He

ekabir-i

vali-i vilayet Ibrahim Beyefendi Hazredcri memurin, ulcma, ejraf vc chali fevc fcvc geliyor, nazarlar-

TS *

dUa " ,n nUna kadar halk ?

da dcrin
leri

bir ichcyyiiciin cscrlcri bcliriyordu.

Hcyccanavcr muhrik

scs-

kalplcrc nurdan bir sclscbil gibi dokulmiis. vc Nasrullah Hatib-i

feclccck, dUjrnan

boyun cgccck vc ycrc

scrilccckti

"

"

Muhtcrcmi Hafiz Emin Efendi badchQ Sofuzade Hdca Tevfik Efendi iisladimiz tarafindan McvlDdu Risalctpcnahi kiraal cdildi.
Faziletlu

Miiftii Hafiz

Osman
lie

Efendi

mir'in

iC?S^K

Hazrctlcri'nin bclig vc vcciz ve

mhlarma "Fating ve

yna

""

*
,

??*""

dun,unita, ' vc
'

gayct miicssir dualari

gOzlcf doldu. Hasil olan mc'subat Izmir sc-

^'

**

dusenlcrin

hidicrimizin pak vc miibarck ruhlanna ilhaf olundu. Mulcakibcn yali nazarlar kursu-i hitabcttc Sultaninin faal mudurii cdip Necip Behcet

rasdayan

iluifallcr

Kastamonu'nun

basl,

kii 1

<*uuururmus vc Ramazan ** yank,,, 0,mu * lu '- *"*

Beyefendi'yi gondii. Kalplcr dcrin bir tchcyyuclc dinliyordu. Ictimaa hitam vcrmczdcn cvvcl bir vaiandas, sifatiyla vatan vc millctimizc aid

yapmak isicdigini bcyan cdcrck harbtcn maglup olarak ciknktan sonra Turk Millcii'nin hukuku muhafaza olunacagim zanncdip
hasbihal

tur...."

!72

JNtbevi

^ ok hcyecanh olmu-

hak vc adalctin tcccllisinc intizar cttigi bir ansizin Anadolu'ya diismanin taarruz euigini, bircok islam kardcsjcrimizin sdiid cdilip, fcslcri

W
Her

cut-

K,,,*;,

5imdi hcr

yabto <lata

ziyil | c

mlUch

an! Mcklcbindc

mcvlf.i,,

Lr

^W^* W WW
**
,

yimlmak, sariklan camura atilmak gibi bipayan $cnt vc yapddigim anlalti. Bunun Qzerinc millctin
rafta tczahiirat baIadigini vc

feci harckctlcr

busbiitiin sikildigim hcr ta-

bu galcyan-i umuminin mevcudiyctimizi

ispat etmis oldugunu, binacnalcyh katiyen fiilur gctirmcyip

*,m E
'

mcyus

ol-

mamakhgimtz
tip scsinc

C " m " ak 5 am

lazim, ycis kufiirlc miisavidir, dedi.

bir

Badchu

atcin ha-

s >-

daha yiiksck
feij

ahenk vc ihtizaz vercrck devam

ctti.

"Mcra-

fiwa e!iden

dunyevT

iki

tahtufakm^cagmi ve ha!Ss icii din! ve yol oldugunu unutmayarak Allaha, Pcygambcrc rapt-i kalb

to

^ e>

171
1

a.g.e. sh.

72

a.g.e. sh.

342 30

mudak bir kidc viicuda gctirmck luzumunu vc arkamizda milyonlarca miisluman bulundugunu soylcdi vc biitun bunlann tecellisi itibariyle Kastamonu muhiUndc iftihar edcr ve bu gSyeSini meydana getirenlere ayn ayn tcsckktirii bir vazifc bilir" diycrek kursQyu terketti.
icin tesanUdi

etmek

198

SARIKUMOCAHlDUiR
KADlRMISIROtil.U

199

musliimanhgin Hazirfinun artik kalplcri cosmu$, gozlcri tasmis, son Icm'a-i Umidi olan Tiirk HUk&mcli'nin sondttriilcmiyccegine
sarsil-

Kastamonu MUdafaa-i Hukuk Ccmiycti'nin yaymladigi su beyannamc, Kurtulus Savasi'nin kazanilmasina ami! olan en mUessir silahin, halkm imam oldugunu sarahalcn gosiermektcdir.. Boyle yUzIcrce bcyannamc ncsrcdilmistir. Hcpsi dc, milletin imanma
hitab cdiy-

maz

bir

iman

hasil olmustur."

Nureddin Peker'in

adi geccn cscrindc ckscrisi mlisahcdeye day-

ycrinde yaptigi anan boylc pck 90k vak'aya rastlanilmaktadir. Yazar, havalisindcki MQincclcmclcrlc, csascn icindc bulundugu Kasiamonu
dafaa-i

ordu.

Bu onlardan sadccc

bir ornektir:

Hukuk kuruculanni

bildirirkcn din

adamlarmdan su

isimlcri

"Kastamonu'nun Hamiyetli MUslumanlanna ve

vcrmcktcdir

Kahraman Del ikanhl anna!...

mcrkc/.i:

Kastamonu

Bismillahirrahmanirrahiym
"Va
tesimu...(ayet)..."

eyh Ziyaeddin Efendl (Rcis)

Eski meb'us Hoca iikru Efendi (Ikinci

rcis)

Tttrk?esi: "Hepiniz birden Allah'in kitabina simsiki

tutununuz.
yettigi ka-

Birbi.rinizden

Ulemadan Haci Mii'min Efendi

Sinop:
Miiftii Salih Efendl (aVi)

aynlmayimz. Dilsmanlara karsi gUcunuz

(flz&)

dar kuvvet hazirlayiniz." manasina gclcn aycilcn sonra

Musliiman kardeslerL.AUahin
gayesi
ile

bu emrini yerine getirmek

Eski Miiftii
tncbolu:
Miiftii

Ibrahim Hilmi Efendi (a/a)

Ahmed

gilntt Olukbasi'nda toplanacaBfltOn din kardesler hep bir arada goriisup damsacak, yekdigeimize karsi kalplerimizdeki uhuvvet ve rabitalar teyid olunacak, diismanlara karsi kuvvet hazirlamak icin lazim gelen kararlar hep giz.

insallahurrahman bu cuma

Efendi (Rcis)

birlikte verilecektir.

Arac:

Yan gelip
her

vakit ge?irecek,
degiliz. Is

yahud ye'se

dusilp kadinlar gibi agla-

Hafiz Ismail Efendi (Rcis)

Miiftii
Kiire:

yacak zamanda
tiirlii

gorecek zamandayiz. Namert diisman,

Hasan Tahsin Efendi

(aza)
gili

uhudu ayaklar

altina alarak giizel

Anadolu'muzun bu sevayak-

islam

jwdumuxiui knpilawiii

kn-di. Harfra-j isr.*tm* JnVli

Hafi/.

Osman Nuri

Efendi (Rcis)

lanm

soktu. Giizel tzmir'imizde, Adana'mizda, tutusturdugu yangiBalikesir gibi kiymettar kasabalanrmza,

Bursa

gibi

mukaddes

?ehirlerimize kadar tevsi-i mel'anet etti. Gozlerimizi

173-15
174
-

Haziran 1919
a.g.e. sh.

tarihli

"Aciksbz" gazetesinden naklen Nu-

kaldmp da ufuklara bakacak olsak yikilan, yak-dan Islam ocaklannm kizil alevlerini siyah

reddin PEKER,

30
a.g.e. sh.

Nureddin PEKER,

93

dumanlanni gorecegiz, kulaklanmizi verecek olsak, dag-

larda inleyen binlerce yetimlerin feryatlarim, eninlerini isitecegiz.

200

SARIKU MOCAHtDLER
Muslllman kardesler! Anadolu'nun kapilan tutusmus, yamyorken
biz buralarda atil, lakayit

201

kahr rahat doseklerde yatar, derin uykuHain dusman memlekegttzel

lara dalar da hif bir hazirhkta bulunmayiz.

timizi

parfalamak, Islam 'in son yurdu olan bu

istiyor.

Anadolu'yu

bastan basa fignemek

Eger biz mttslumanlar kayitsizhkla,

ihmalcilikle birbirimizi fekistirmekle vakit gecirecek olur isek,

ma-

azallah bu yangin her tarnfa sirayet eder. Merhametsiz dusman,

yagh kundagini

eline almis sokacak tutusturacak

gaflet,

memleket anyor.

Nerede bir zaaf ve

olsa

hangi sahilde bir sikak ve nifak gorecek

hemen

orasini tutusturmakta ihmal etmiyor ve etmeyecek-

tir.Onun i^in ey
ilahiye simsiki

musluman

kardesler!... Gozlerini

a^arak habl-i

tutunmak, kalplerimizi birlestirmek, kuvvetlerimizi

farzi ayndir.

toplamak hepimize

Adetleri binlere, milyonlara balig oldugu halde oliim korku-

sundan memleketlerinden fikanlan

zi

zelil

milletlerden ibret almami-

Sinop Mudafaa-i Hukuk idare Heyeti

Askorler, hocalar

Cenab-i

Hak

bize ihtar ediyor.

sellerin getirip

olmadan

bir i

yapamiyorlar

Yasamayi seven olilmden korkan ummetlerin

kenara
ret-i

uzakken hazirlanmak, daginik kuvvetleri

zim etmek
biitiin

bir

araya toplayarak tan-

attigi

saman

?6pleri

kadar ehemmiyetleri olmadigim Haz-

miislumanlara

farzi ayindir. Bilirsiniz ki, talim

isi,

Peygamberimiz Efendimiz, Miisliimanlar'in ibret nazarlan

gormiis, bin kisilik

muntazam

bir kuvvetin gorecegi

talimden

oniine koyuyor. Dilnya'da olumlerin en acisi, dil^man istilasina ug-

ramaktir.Hakimiyeti elden gidip, esaret boyunduruguna diisen bir

millet giinde bin kerre

mahrum nizam ve intizamsiz on bin belki yirmi bin kisi goremez. Yann i?in hazirlikh olmayan milletler hi? bir zaman yasiyamaz..
Yannki
tehlikeyi

olum azaplari ?eker de yine hayatim

siiruk-

bugunden hesap etmek, ona gore

igin f'arzdir.

o tehlikeye karsi

lemege mecbur

kalir. Ciinkii

yasamamak da

elinde degildir.

za-

hazirlanmak herkos
Elhsrrrdii!:!kh,

limler esaretleri altina aldiklan milletleri hayvanlar gibi kendi he-

saplanna

isletirler.

Diinya'mn yedi iklim, dort kosesinde

siirii

bugSn vil&yetimisdc buiunsrt

milkemmel

y:g:t!cr,

kahra-

sOrii ordularla getirilen

renk renk

mahkum

milletlerin ne halde

-manlar binlere, onbinlere vanyor. Bunlan talim ve tanzim etsek,

bulunduklanm
lan

gozlerimizle gordiik. Biz sigirlanmizi, beygirleri-

dusmanin

yiizbin kisisine karsi

bir

ordumuz

olur.

Ve

mizi nasil kullamr isek, o zalim devletler de tahti esaretine aldikmilletleri

bunu

gftren diisman, sahillerimizin hi? birisine

adim atmaya cesa-

oylece

kullanirlar.

Bu

zilletlere

dusmemek, bu

ret edemez. Ciir'et gafletinde bulunsa bile avn-i

Hakla bu nizam ve
icin

esaret

boyunduruguna girmemek

ifin firsat elde

iken

dusman daha

intizam sayesinde kendisini perisan

ederiz.

Onun

ey miisla-

man

kardesler!... Istiklal ve saadetimiz ifin 9alisan fedakar httku-

2(G

203

SARIKIJ MOCAIllDLIiR

KADlRMISlROfiLU
isdrak cimi$tir."
l76

metimizin

sttzflnu ttstun

etmek memleketimizi du^man serrinden

cahahm. Daginik kuvvetlerimizi

korumak

istiyor isek, elbirligi ile

"...Miiderris Coreksioglu

Mehmed Emin

Efendi'nin tesebbusii

taplayahm, mahalle mahalle,

edelim.

krty ktiy, miisaid vakitlerde talimler

He

tcrtiplcncn bir gece toplantisinda onbc-yirmi miiderris vc hocanin

Cuma

gtlnleri ise,

dukkanlanmizi kapayarnk hep

gilnu zaten

birlikte

gclecegini vc benim dc bu toplanuya gclcrck

dusman

ig&Ii

vc kOtU
rica

resmi gecitler yapalim.

Cuma

muminler bayramidir.

cmclleri hakkinda gttrulcrimi soylcycrck bir konferans

vermemi

gUnu vatan "f

millet i?lerine hasredelim. Silahlanmizi silelim.

teajkil

Ha-

ctmesi u/.crine bir hocanin cvindc yapilan to|)lantiya gilmitim.

Istanbul ve l/mir'in igalindcn
za, grjrdiigiim

yvanlanmizi besleyelim. BOlukler, taburlar

igleri

edelim. Buttin bu

kemal-i intizamla, gurultilsuz mitsHimancnsina yapalim.

Bu

bUyuk tccssurc

diisen

hocalanmietra-

vc

isittigim aci hatiralari anlatarak

suretle biitun muhfirebelerde ^tthret alan biz KasUimonu'lulann.

M. Kemal'in

finda fikir ve

isbirligi

mtldafaa-i din ve
'

memleket
ehil ve

icin milli bir

ordu vucude getirmek hubiltiin

yaparak kurtulu$un miimkiin oldugunu

dclilleri-

susunda ne kadar
relim.

fedakar oldugumuzu

eihana gosle-

ylc birlikte izah vc isbat ederek tenvir ctmi^tim. Miiderris

Mehmed

Ef'endi nin dc izah vc tcklifindcn sonra milli vc dint hisleri kabaran

hocalarin, milli miicadclcyc hizmct ugrunda

yemin

Ve

ma tevfiki ilia billah....

5 Agustos 1920
!7S

cttiklerini soyleileri

mck vc
kim

bu vesile

ile

Mehmed Emin
anmak benim

Efendi'nin acik vc
icin bir

gorulu-

lugiinu larih huzurunda

vicdan borcudur. Nite177

Kastamonu
Bakiniz
btitlin faaliyctlcr na.sil
icrfi

Miidaf'aa-i

Hukuk Cemiyeti

buyiik zafcrin sonuna kadar hizmcltcn gcri kalmami$lardir."

ycganc vc en mlicssir kuvvct

Hcmcn
olahall! din

her taraRa "Miidal'aa-Hukuk" Ccmiycllerinin basmda ma-

rak iman veed vc hcyccaniylc

cdiliyor:
btitlin

adamlan bulunuyordu. Mcscla:

"...Cuma namazmi mlltcakip

feve feve

diikkanlar kapanmi^ ahali

ctmistir. chli

Erzincan Miidal'aa-i

Hukuk Ccmiycli

kuruculari arasmda din

"Amedan Cayin"na

sjlap

Her

mahallcnin

adamlanndan $u kimscler bulunuyordu:

"Miiftii

Osman
178

Efendi,

camiinden cikanlan sancak altinda toplanan

mill!

iman vc tevhid ondc

vatanin rcha vc

Arabzade Ahmed Efendi, Ballizade Bekir

Efendi..."

mi/ika oldugu haldc

Amedan Cayirma gcliyor vc

Bu
kafi
"

ssahadcdcrin hangisini naklcdclim, sayfalar vc halta cildlcr

ki...'

istihlasi

ugrunda vcrilccck bir iarctc bakiyordu.

gclmcz

Binlcrcc halk bijyiik caddeyi doldurmu.$, kadmlar, cocuklar da

"Bu muharcbat csnasinda

isLihbarat'vc iacmizin

pek

mukemmel

bu mua/zam
fakir

giinii les'id icin

iclima mcydanina kou;mutu. Zcngin

bilumum halk

mahall-i ictimaa kolugu gibi bala vali vekili,

vilayet

mcktupcusu Fuad vc

Kumandan O.sman

Beyet'endi'ler ol-

duklari haldc

bilumum erkan vc memuriyn-i hlikumct dc bu ictimaa

a.g.e. sh.

176-8 Agustos 1920 tarihli "Acikgoz" gazetesinden naklen NuredPEKER, a.g.e. sh. 233 177 - Nureddln PEKER, a.g.e. sh. 120 de yer alan Emekli Albay Mustafa ARSLANOBA'nin mektubundan.
dln

175

Nureddln PEKER,

232

178

All

KEMAU

Erzincan

Istanbul 1942, sh.

368

204

SARIKU MOCAIIlDLKR
idarc cdildigi $u birkac sahifeden anlaihyor:
tasedc:
Miiftii

205

Zade Hakki, Hafiz Kemal, Karaisali

Miiftiisii

Haci Mehmed, Kinklidan

Istihbaralla calisan:
"...Bu

Had

Mustafa.

Hflfiz Veyis."

maksadla Vali Nureddin Pasa'nm muvafakat vc yard.miylc Izmir, Ayciin, Dcnizli, Mugla, Mani.sa vc Baiikcsir vilaycilcrini
tcmsil cdccck murahhaslardan Izmir'dc bir kongrcnin toplanmasi kararlastt. Egc'nin butlin "miiftii" vc bclcdiyc reislcriylc

her kazadan

iki

vclivalardan

tic

dclcgc

l/.mir'c gcidilcr.

Mill! Kiiliiphanc'nin Bcylcr

Ccmiycti'nin

Sokagindaki sincmasinda toplandilar. MUdalaa-i Hukuk-i Osmaiiiyc kongrcsi bu surcllc !7 Man 1919 larihindc
1

miizakcrclcrine baiam; oldu..."

'

Kurtulus Sayai vc ona tckaddiim eden giinlcrdc Trakya bolgcsindc ccrcyan eden cali$malan gayci mufassal bir surcllc ya/.an Tevfik Biyikoglu, bu bttlgcdcki mahalll din adamlann.n hizmct vc
fa-

Trakya'daki mucadelede biiyuk olciide emegi gecenlerden

aliycllcrini gcni bir surcttc ? naklctmcktcdir. Islanbul'un isgali iizerinc

Edirne MuftClsu

MESTAN EFENDi
vc ihmaline gonliimiiz
razi

31 Marl 1920'dc toplanan Luleburgaz Kongresi'nc istirak eden din

adamlahiu: "Miiftu Mestan Kfendi (Edirnc), Mustafa (arkoy), Haf.z Kmin Efendi (Kcsan) olarak

Asim Efendi

vcrmcktcdir. Aslinda

hi<;

birinin tcrk

olma-

zikreden yazar daha

masina ragmen, sayfalanmizin miisaadcsizligi yiiziinden bunlardan sadece bir

ikisini

sonra 4 Mayis 1920 de loplanan "Biiyiik Kdirne Kongresi" zabillanndan Tckirdag Muitiisu Hilmi Efendi, Edirnc Muflusii Mestan

naklclmoklc

iktifa cdcccgiz:
sttzlcri:

Efendi vc Saray Mufliisu

Hacafc in:

Milliyelci bir

muliunun

Ahmed

Efendinin

nasi! bas. rollcrdc bulu-

&SJg<x!c& ::wc^c;cyi y(irtJWikfccic <Jsir^k<icgcri; biigilcr

"Saray

Miiftiisii

Ahmed

Efendi-. ..Ozerimize dii^en

vazif'e,

memleketimizi muhaf'aza ve miidaf'aa etmektir.

Bu

hareketimizle,

1930
136,

DestS,": ^slf. 5UeS 18 * BAYAR: Ben "

a
'

^"^
^
YaZd
'

padi^ahimiza isyan etmi; olmayiz. Haa! Ben din kardesjslerime ha-

Adana " lann Kahraman " k

"

kikati soylemek isterim. Bir Tilrk diliinemem ki, cihaddan kafin-

,S,anbul

1967 C 5 sh
' <

sm: Diin bir miiftu gilcenip

-

?ekildi.

Onun

gonlil ahnsin,

butun

miif-

Ankara^

B Y' K06LU:
'

**

Milli

M " cadele

"

"

'

tuler

bundan

memnun

olacaklardir.

tehlikesi

olan

bir

yerde

m a n istila cihad farzi

206

SARIKLI MOCAHlDI.HR

207

KADlR MISJROflLU
bul ettirecegiz. Siz de kobul edeceksiniz!"

ayndir.
fah'in

Biz

mukavemet etmezsek Padii 1

emrinden ay r

]S

u r u z
ki...

Hem

biz,

taarruza ugramadan muharebe edecek degiliz

cagiz. Hazirlik

Demek

ki biz tehdid altindayiz.

Bu da mudafaayi

icab

ettirir,

Hazrrhk yapa-

yapmak, Devlet ve Millefe Hilafet Makami'na

uzun uzadiya dilstlnmeye luzum yoktur.

baghhg] saglamaktir. Bosu bosuna oturursak miskinlik ve zilleti knbul etmis oluruz. Elimizde olan mal, mulk, dusmana gececektir. Ifinizde baska turlusilnu iddia edecek var midir? Cihadin gaze] olusu, tslamligin serefini yukse-ltmesindendir."

Sozum

bitti.

-Yasa hoca Efendi,

sesleri..."

Bir kac $ahadct daha:

.Miiftii

Ahmod Efendi,

"Molla Halid Pehlivan, Taskopriilii Riza (Paksoy), Gebes

kongredeki muftulere donerek sordu:

Mustafa, Rifat Hoca

ceteleri kisa sure icinde Miidaf'aa-i

Hukuk

-Oyle degil mi hocnefondiler?

Cemiyeti'nin gorilsune uygun milis ceteleri oldular..."

Hepsi birden cevap verdiler:

"Yunanhlarla onlara yardnnci

yerli

azinlik cetelerinin zorla-

-Hay hay, oyledir, Efendi Hazretleri!

Miiftii

diklan Geyve Bogazi, Ankara'ya bagh Mill? Birlik Kuvvetleri ve

Ahmed Efendi,

sozune soyle devam

Hafiz Fuad milis kuvvetleri

etti:

ile

yenilgiye ugratilmistir..."

'

-Biz de, sizden rica ederiz, canimzi ve

Yukandaki

nakillcrdc adi geccn vc l/mil havalisindc hizmetto

mahmzi

esirgemeyiniz.

cekinirsek, Yunanlilar hepimizi, zorla askere alirlar ve kardeslerimize kars, kullamrlar. Izmir 'in bir tarafma
gotilrilrler,

Bugun bundan

bulunmu.^ olan

Halid Molla, Rifat Hoca

(Molla) vc Geyveli Hafiz

Fuad

Efendi'lcr hakkinda bir gorgii ijahidi olan "Kocaeli Tarihi ve

isimli cscrin yazari
186

bir sey yapamayiz.

Ben Makedonyah

Rehberi"

daha

fa/la

malumat vcrmcktedir. Bu

bir Tilrkum; dtisman, akra-

bamdan on

be? ki ? i sunguledi, gucltikle kurtuldum.

eser lzmit'te

Osman Nuri

Efendi, Hafiz

g a l,sarak bu
1H2

tehlikeyi ortadan

kaldirmak miimkundur. Soztlm bu kadardir."

-

Hafiz), Hafiz Eref Efendi,

Haci

Mehmed Efendi (Kara Maksud Efendi, imam Mehmed

tafsilat

Ali Efendi,
"...Babaeski Miiftusu:

lii7

Gcyvc'dcn Hafiz Fuad Celebi, Hoca Bekir Efenhizmct vc faaliyctlcrindcn dc bahsctmektc vc

Musterek karar, karsihkh giiven

de-

188
di...

v. s.'nin

mektir.

Karanm 1Z

mudat'aa, sonra seferberlik,

arkasmdan

gerekir-

se dftniismektir...

Benim aklim pek ermez. Gazetelerde gordurn. Ge-

cenlerde D'Espere mi, Vespere mi, buraya bir

kumandan

gelmis.

Ute o adam demis

182
-

ki: "Size teblig

edilecek emirleri, size, zorla ka-

83 - Tevfik BIYIK06LU: a.g.e. sh. 272. 184 - Avni Ozturk Izmit Tarihi Istanbul 1969 sh. 160 185 -a.g.e. sh. 163 186 - Bkz: Rifat YOCE: Kocaeli tarihli ve Rehberi izmit 1945,
1
:

sh. 72, 75, 99.

Tevfik

BIYIK06LU:

a.g.e. sh. 272.

187 -Bkz: 188 - Bkz:

a.g.e. sh. a.g.e. sh.

108-110 99 ve miiteakip.

2()8

SARIKU MOCAHiDUR
vcrmcktcdir.

209

***? T " ""

1

viMon dm adamlarmin tamalcrini

yntanda nakta,isim

*** ~

icvsik vc iflklc cdcn

kniml

uguNci) BOLUM

ANKARA'DA MILL! MECLIS'IN AgiLIINDAN ZAFERE KADAR

I -

MECL

N AC

AnkaraMiidalaa-i Hukuk Ccmiycti'ni Ankara Miiftusu Hoca Akif Kfendi,

Hoca Rd'at Kfendi (Sonra Diyancti$lcri

Er/urum vc Sivas Kong-

Rcisi) vc a/kadajlan kurmusjar,

,

rclcri ninkabiilcUigiprcn.siplcrdatiilin(ic<;aliiyorlardi.

Bu
dondii.

sirada Ankara'ya vali olarak tayin cdilcn

Ziya Pasa,

Miiftii

Rifat Kfendi'nin kcndisini ichdid clmcsi Uzcrinc Eskischir'dcn geri

gunku

aradaki ya/ismalardan Ziya Paa'nin Kuvva-yi MiUiye

calimalanna imkan vcrmcycccgi anla^hyordu.

tazyiki alUndaki Istanbul Hiikumcti

Bu

yiizdcn diisman

Rifat Hoca'yi giyabcn idama

mahkum

etti.

Tarn Istanbul Mcclisi Mcb'usani'nin ycnidcn toplantiya

caginldigi zamandi. Secilen mcb'uslar her taraftan lsianbul'a gitmcye

balamilardi.
yetine,

M. Kemal

Pasa

isc,

Sivas Kongrcsi'ndcn sonra faali-

ne yolda ve nerede devam etmesi Iazim gcldigi hususunu duQ-

fe,

210

SARIKU MOCAHtDLHR

211

KADlR MISIROtiLU
zcl bakirc kizlardi. Ayin-i

nUyomu bu sirada mkan. bubbdmck icin bir

go
,

Um
mc

Bu husus,
u

MM*
ydi
-

Istanbul* gitmekte olan mcbuslarla temas guzcrgah olan Ankara'ya gitmek

com

basjadigi

zaman Cemaleddin

Eferidi

Efend ,

ilc

muha

katr a Fuad r toda^AU

ar

;r Pas,

Ko,ordu Ku,nandani
idi.

< ,a

(Cebcsoy)

J ^ffij -**
c

JZ2
ihti-

bamdaki

yesil sarigi

cikanp bir rahlcyc koymutur. Atatiirk:

-Celebi Efendi icmcz misiniz?

kcn

Esasen All Fuad Pasa'nm

abas,

* smaI1

Fa*, ftfc

Sivas

Kong

Kuvva-y, Mil.Tyc safmda ycr alm.sf. bulunan oglunun muzahcrctini tcmin icin O'nu
ct,o

ZmTv
u tevr,
'

CVVdcC

,>c,irlmi?tik
'

'

Bu
-

K
cmijtl.

a5a

nm

h bunu an
.

^^ Hk ad m <'^>,layan haki m yet

'

~^K
clindc bir
.Sivas

^ J
nc k

-lemiyorum. Fakat sizin crcfinizc zchir dc olsa iccrim, diyerck

Lj
i

J"
rcis

birkadch

icti.

Bu gece

salonda yenilip icildiktcn sonra Mustafa Kecttilcr.

mal'i harem daircsindc misafir

Kongresinc

Sabahlcyin clebi'nin daircsindc

ziyarctc
gittilcr.

Haci Ikktas Veli'nin kabrini

ycsjl

Sandukanin iizcrindc

vc

yazili birortii v'c bircok

ycrlcrindc pcs.kirlcr buiunuyordu. Ortiiniin ucu opiilcrck ul/.im cdiliyordu. Ziyarcltcn sonra Mas Bahcc'dc bulunan bir kokc girildi. Burada
nci'is
lcr.

Buna ragmen

AH Fuad

dtsm.n s,n,r arkada* o,u 5 u vc lurumda bu,unu,u gibi scbcplcr

Pasa'nm (Ccbcsoy)

Ankara' gUxcrgrl vc

rnerkS
mcrko

mczclcr vc

\u$

kadchlcr icindc iykilcr

icildi.

Canlar hiznict

ctti-

yfcUnden Ankaray,

halinc gctirmcyi dUUndU.

Taaliyot

Rakidan sonra mcydan cvindc bir yemck

bir

sofrasi kurulmu.lu.
cli/.ilmi.'jti.

Yc-

M. Kemal Pap, ,fi Arallk I9I9 da Anka ,,, I]lardan ^ccvaplar Uzcnnc oraya gitmek (izcrc Si vas'tan aynld,. Yolda "Han Bekhs a ugrayarak burada
ikamct ctmekte
bulunan
ektas,

^^
'

mcklcr bakir sahanlarda vc

mesjn

ortiiniin iizcrinc

Bura-

da yemck yendikten sonra "Kirklar .Vlcydam"

mihrabin yaninda Selmani Pak
kiirsusii,

gc/.ikli.

Bir mihrap,

bunun Onundc kara post yani

Alevf vc

"Dede Babalik Postu" buiunuyordu. Dcdc Babalik postuna Bckta^ilcrin babasi oturuyordu.

tTZ Tu Ded
B
kta
duaiarla

eyhleri"nin yardunlanm saglamak Ce,ebi Cema,eddin

istcdi.

zaman

Fakat bu zamanlarda Dcdc postu bo^tu.

birlcoldii-

mndi

bck

>

e Postu Vekiii Ni yazi

aba k;

Ilcri " ki
,

Sultan ikinci

dC
riilmutu. Bir
lcr

Mahmud

/amaninda Ycniccrilcrlc Bckta^tlcr dc

Kema

erek isyana i.tirak ctliklcrindcn, kara post sahibi

Dcdc Baba da

vaffak.yct cldc cdcbi.mck icin chlisunnct ulcmas,

u vc htsstyaUanna uygun

yanmda

onLt
nam"

daha bu posla Baba gelmemi. Dcdc Babanm ycrine Ki-

g nU ,lcrini

ka

bir

sckildc harekct ederek

lenn usluplanna uyarak samimi bir hava ihdas

"...Celebi'nin

yolunu tuUug. gibi burada da

et.ni.tir:

ve

Evi Babasi, Bcktasi Babasi taniniyordu.

Nivazi Baba da, Dcdc Babalik. vckilliliSini yapmakta
idi.

An-

cak Haci
yordu.

Bcklaij'a, Istanbul

laraiindan bir Nak^ibcndt ^cyhi gondcrili-

konagina gcldiktcn sonra sclamhga gtrdiler Biraz

Bu zamanlar bu Naksjbcndi
idi.

^cyhi Halcpli

Haf'iz

Mehmed

Efendi
g Mer.

Bu

cyh

Bcktii^ilcr'in hie bir isjnc

kanmiyor, nc ayin-i

2-

-hi*

'baki efcr , ed.yor.ard, Bunlar Celebi'yc kendi,erii adak etmis gayet g

Bu dfawn muhtcscm salonunda muhtcscm %i "- CCm " ba,am,5t

1

*** **"

bir sofra kurul-

ceme ve nc

de, digcr, mcrasimlcrc i^lirak ediyordu. Yalniz Istanbul

Hiikumcu'nin miimcssilligini yapiyordu

-fj'i

jAtotu.rJf .jKirklar !M6y*wm(laki,.a.sjl> /-!eyhalan,okudUi'MihrabiB,

212

SARIKLl MOcAHlDUiR
iki

213

KADlR MISIRGOLU

urar.ada
,

km, Mohammed
ym

tffa

Faka,

MM*

icvhatomdan soma

omar,

(WmX
i tP

.,, i,c

minlikalarda Abdal nami vcrilcn ziimrclcr

ki, alevilerdir,

bunlara

isli-

nad ediyorlardi.

Biiliin

bu gruplar o zamanlar Kirsehir civannda

Celebi Cemaieddin
vc
ItilaT

ikamct cdcn Hacibcklas. Nahiycsindc ycrlc$mis.

Atatiirk, Niyn/i Baba'ya doncrck:

Efendi'yc bagli
intisap etmis,

idilcr.

Mumaileyh

ijahsan, HQrriyct

Firkasina

-Kbubekir, Omer,

Osman

ncrcdc?..

vc ctrafina kalabalik

bir ziimrc toplamiu. Biitiin etrafin-

Dcyincc, NiyazlBaba da ohiki dilimli lacmi ajagi egeick:

dakilcr, Anadolu'yu, ItilAf dcvlcllcrindcn

Mustafa KemaTin

degil

dc

Cemaieddin

Ef'endi'nin kurtaracagma inanmisjardi.

-Bunlann hcpsi camiyc namaza gitUler!

A,y^~
CamidcK.rklarMcydanrn.nyanmdabulunuyordi,
* ta, arm Akyaxd, dedikleri rakdarin,, K.zddCi ,rap Cetebi Cemaieddin Efendi, Bcku,^ Babas,

Bcktasilcr de Istanbul vc Anadolu'da ittihat vc Tcrakki Firkasi'na

mcnsuptular. Bunlar da daha ziyadc Islanbul'da loplanmislar,

Cema-

ieddin Efendi /.umrcsinc aksi ccphc almislardi. Mcclis'in ycnilcncccgi

sirada Ankara'da Erkan-i

Harbiyc'nin gizli istihbaralinda calisiyorHa/.rcilcri, bcni

Atatiirk K.

am

dum. Mustafa Kemal Paga

caginmslardi.
-

Cankaya'daki

ko.'jklcrinc

hu

us, sOrelte goriistuktcn sonra,

Sam, l iy

caklanna soz

akli..."

IKy

onlardan kcndi.siylc hcrabc wtl

'

klcn
16

! as v ai,
akil

Hiisameddin Bey diyc buyurmuslardi. Biiyuk Millet Mccligrupa mensup mcb'uslar muhalclcti
artirdilar.

mtsurtin

t^
ycm

T^
vc yabanci bir
aIc

si'ndc ikinci

Hcr

tiirlii

'

CVl,Crdcn hcr

" Malany^f^'

vc havsalanin almiyacagi !>cylerc kadar dillcrini uzanyorlar.

Bu
inti-

scbcplc nazik devirde Mcclisi ycnilcmcgc karar vcrdim. Yakinda

laikhk g.bi

gSfi ^
etm,^r. Bu
yi
,

dplay, dml mesclclerde

umdc gcUrmck lizcrc bulunmasmdan yukanya naklcdilen saurlardan da

bahata giricccgiz. Fakat tsianbul'daki din mcnsuplanni bcktasjlcri,

^ vc bokta^en bu bus memurettigi Alba, Hiisameddh, Erturk bu mcscle hat.rannda oy lc anlaimaktad.r:

5e

J S3
y^
cc
,id

medrese hocalarini,
kandirmt,

kiirsii vaizlerini

bu Kirschirli Cemaieddin Efendi

biitiin alcvilcrin rcylcrini

ona vcrcccklcrini habcr aldim.

Sen bektasisin. Gorcyim scnin

git,

bcklasiligini.

Hcmcn

kalk tstanbul'a

bunlarin arasina gir, bizim maksadimizi anlal, onlan bizim tarafa

"...Din unifl

mcnsuplann.n bu

kazan.
gayrctlcri

dmdcn sonra da

"Lozan Sulhu"nun ak

-da
Kept..

ise yaraimst,. Biiyuk Millet Mcclisi'nin

Mustafa
J

Ki'iTi;il

Pasa

hi)/rrJ)or'irto. /i(vjim ki:

Birincl" vc "ikinci

Grup"

Ma
k
-Paa hazretleri, emriniz basim iistundedir. Yalniz bu bektasjleri

.micadclosi

devam cd

ve alevileri kazanmak

icin,

benim cvvcla Kirchir civarindaki HaciHaci liektasi Veli

Banter Anadolu'nun baz, mmtikalannda yas.yan Yoriiklcre So mere, baz, yerlcrdc tabular nan, k
18.9-,Enver

^J^ J^'^
!./->'

bektas. Nahiyesi'nc

gilmem

lazimdir. Ciinkii orada

Hazretleri'nin tarikatmi idarc cdcn vc dede baba

makaminda bulunan

Behoan APOLYO,

Wm&m

ve halen kiler babasi olan Salih Niyazi Baba Efendi ileckmckevi

<;;i,jii
(.

binastnda halite mertebesinde bulunan

Kerim vc

asevi binasindaki

214

SARIKLIMOCAHIDLKR

215

KADlR MISlROtfLU

&? r st as***

- *

siinni

olanlannca ckseriya vc

labii olarak tasvip

gttrmemisUr. Fakat

bunlarm bircogu Oncclcri dilsman

tchlikcsi karisinda muhalefctlcrini

ciddi bir catima scklinc gclirmcnin vaUin mcnf'aatlcrinc mUgayerctini

mlilahaza cdcrck onunia bcrabcr olmuslardir. Fakat bu durum zafcr-

dcn sonra oldukca dcgismi$tir. Halbuki, Beklasjlcrlc O'nun arasinda daha Ankara yolunda basjiyan bu dostluk vc tcsjiki mesai sadcce zafcrc

kadar dcgil, O'nun vcfalina kadar dcvam

cesitli tczahiirlcrini

etrnitir. I?

1
.

Bu

alakanin

O'nun hayatinda

gormck mUmkUndllr. Mcscla: M.

Kemal

Pasa'nin cocukluk arkada$i vc hcmcn

hcmcn

biitiin

askcri ha-

yalmda O'nunla bcrabcr-olan doktor Hasan RAgip (Ercnscl) Baba,

vcfalina kadar (pankaya KOskii'ntin hususl dbklorlugunu yapmi$Ur.
19Z

Birinci dcvrc mcb'uslan arasinda da bir kac bcktaji mcb'us vardi.

Dcnizli mcb'usu Hiiseyin Ma/.lum

Baba bunlardan

biri

olarak, dai-

ma M. Kemal

Pa$a

ilc fikir, his

vc rcy bcrabcrligiiuic fculunmuglur.

tclgraf-

Mcclis acildigi zaman vauinin bircok kttsclcrindcn icbrik

lari

gelmiti. Bunlar arasinda

tclgraf
193

Salih Niyazi
Veli

Baba

Uirafindan gondc-

rilcn

Haci Bektas.

Dcrgahi'nda
bir

Mcclis'in

acilisj

munascbctiylc Ankara'ya imtisalcn yapilan

ordu.

mcrasimi hikaye cdiy-

Bu

tasvip vc berabcrlik inkiiaplar safhasinda

I94

da bircok kcrclcr

tczahiir ctmitir.

Ankara Mudafaa-i Hukuk mcnsuplan bata Rifat Efendi olmak

M. Kemal Paja'ya miikcmmcl bir karsdama mcrasimi hazirlamiglardi. Bu program gcrcgincc yapdan hazirhklardan biri de "Seyiizere

191

Temmuz
1 92 193 194 -

Doc. Dr. Bedri NOYAN: Istiklal Savasmda Bektasjler 1966 tarihli Yeni Gazete.
gazete. Bkz: Zabit Ceridesi
-

a.g.

190

Albay HOsameddlr, ERTOrk,

C.

1,

Ankara 1940

sh. 93

a.g.e. sh. 523,

Do$. Dr. Bedri

NOYAN.

a.g.g.

216

SARIKLI MOCAIIIDIJJR

men
ciid

Alayi" kurulmasiyd..

Bu Oguz

Turklcri'nin felflih'dan

Oncemevctti-

olan vc islam'dan sonra da islamiiciirilmck surcliylc rilcn nevi ahsina mlinhasir bir an'anc idi. Fcvkaladc
!ur

dcvam

/amanlarda kuru-

ve

milli birligi

ycnidcn

icsis

cdccck

bir bas

clrafmda toplan.lmak

gayesi takib cdilirdi.

bulunan,
lu

M. Kemal Pa*a
kat.Iarak

igin hususl olarak

kurulmus

"Seymen Alayfna

giinii

ya^ayanlardan Yagciog-

Fehmi Efe bunu

$ttylc anlatmaktadir:
dU/.iiiur.

"....Scymcn kizilca gllnlcrdc

Icrdc milli elbisc giyilir.
yi dcgildir.

Her zaman

olma/.. Diigun-

Buna da Scymcn
dint

dcrlcr

ama, bu Scymcn Ala-

Scymcn Alayuida

mcrasim vardir vc muhakkak kur-

ban

kcsilir.

Kurban kcsilmcdcn Scymcn kalkmaz. Bir zamanlar

birisi

Ankara'da Halid Efe admda

zamanmda Scymcn
Adctlcrdcn

du/ulur, fakat

kurban kcsilmcdcn alay

yiirliyiisc geccr.

birisi

cksik oldu-

gunugOren Halid Efe kurban kcsilmcdi mi? diyc

bini alinea,

sorar. Hay.rccvao haldc Scymcnlcrin kurbani benim! diycrck ycrc diisiip

8S

u
Ankara'nin muvaffakiyet elde etmesi, halkm itimad ve tevecciihune baghydi. Bu itimad ve teveccuhu saglamak icin Birinci B.M.M.'e her mezhep ve tarikatin ileri gelenleri toplanmisti.

scbcplc hi/ ata tOrdcrinc cok riayct ederiz, onu ayncn yapmaya cahsinz. Esascn cksik bir cy
tik

dcrhal

ttli)r...Bu

yapacak olursak, ihtiyarlar ar5 ata Lorclcri bozuldu, biz yasayamayiz, dcrlcrdi. Bunun icin her scyi

lamam yapanz.
Scymcnlcr Hacibayram Camii Online cibayram Seyhi vc imam! larafmdan
gclirlcr.

Yukanda bunlardan

ikisini

goruyorsunuz.

Seymen

duasi Ha-

emseddin

Yesil'in

eyhi Erzurum Mebusu

(solda) ve Denizli

um

dcdclcr yapardi.

ram-i Veil
kurban

kcsildi.." I9S

yapilmaz, ancak bu duayi kayygun kayyum dede duayi yapt. vc Haci Uayturbesinin gcyik boynuzu asm kapisi bnundc bir de

MEHMED SALlH EFENDi MAZLUM BABA

Bayram-i Veli
tai"lerdi.
idi.

Mebusu

EFENDi

(sagda)

"Rufai", "Kadiri" vc "Naksibendi" dcrgahlari

miiridlcri

mcnsuplan

ile

Haci

M. Kemal
smda

vc

Paa'yi karsilamaya cikan Seymen Alayi'mn arkatarikat mcnsuplari ycr aliyordu. Bunlar, "Mevlevi", "Sadi",

bir kisim da ahilcrle

"Kizdbas" vc "Bek-

Ankara'da en cok mensubu bulunan "Naksjbendi" tarikati Bunlann o zamanki seyhlcri Topicu eyh Efendi, Sadilerin
seyhi

ali
1

Efendi gibi cyhicr ve digcr tarikatlann

ileri

95

Enver Behnan APOLYO,

gelenleri

bu

kafile-

a.g.e. sh. 363.

nin Oniinde geliyorlardi.

218

SARIKLI MOCAUlDLER
Bililin

Ankara halki Dikmcn

sirllarmi

tulmus sabirsizlikla bcklcbir

mcktc

ikcn,

yolcunun gclmcklc olclugunu bildircn aci

korna

scsi

duyulilu. Alki, Yasa!... Varol!... scslcriylc "(Jiizel sesli hafizlarm

okuduklan

salat ve ezanlar

birbirlcrinc kansjyordu.

Halkm bu co$kun galcyani

karsisinda

M. Kemal

Paa, 90k $a-

km

vc hcyccanli

idi.

Bu karsdamamn
durmakla
iktifa

digcr tcfcrruatmi naklctmiycrck

cdiyoruz.

dim motiflcr

iizcrindc

Ankara ulcmasi simdiki Dil-Tarih FakUltcsi'nin bulundugu ycrdc

topluca bulunmakui
bir bir cllcrini sikii.
idi.

M. Kemal Paa yanlarma

urkadasjari

gclincc, hcpsinin

Kcndisini Ankara'ya dAvcl cdcn

Muftii

Rif'at

Efendi'yc
kcndisi

iliil'aiclii.

Oda,

adma

"Hos/gcldini/.L." diycrck
bildirdi.

ilc birlikte

gahmaya dairazim vc kararlarmi

bir ka<; giin

Miiftij Rif'at Krendi,

sonra

biiliin

varim yogunu da
Sultan
Milii

M. Kemal Paga'ya vcrmck

Vahideddin'dcn sonra
lur.

surctiylo

O'nu maddi olarak

ilk

ciddl surcttc dcstckliycnlcrdcn biri olmu-

Bunu,

dcvrin kulagi dclik bir gazciccisi olarak yasamis bulunan

'

Nizameddin Nazi! Tepedelenlioglu'ndan dinlcyclim: "O gunlerde bu pek

sa,

mucadeleyi ma'nen ve maddeten en gok destekleyenlerden biri olan Ankara Muftusu RIFAT EFENDi (Zaferden sonra ilk Diyanet Isjeri Reisi olan RIFAT BOREKQJ)
"Muftii efendi hazretleri hakikaten

kcndisine b&yle bir

Mustafa Kemal Payardimda bulunmami? olsaydi bile Ankara

bilyilk bir

para

idi.

tam zamamnda imdadimi-

za geldiler. Hizvr gibi imdadimiza

yeti.?tiler.

Odaya

girdikleri za-

Muftusii gibi ozellikle birinci Meclis boyunca pek biiyuk bir siyasi

man tabakamda

iki

tane sigaram kalmisti. Rifat Efendi Hazret-

onem if'ade edecek olan ve hele Mustafa Kemal in Ankara'ya ilk vansmda halk uzerindeki niif'uzu ile oradaki Kolordudan mutlaka
daha 90k kudretli
Vikiiiini eiiue

leri pek siskin bir mesjn torbayi iki elleri ile tuttuklan icin yardim edeyim dedim. Torbasini vermedi. "Selamiin aleykiim Pasa" diye-

bir rol oyniyan

muhterem

bir zati, getirdigi

para

rek hasir iskemlelerden birinin ustune koydu. Ve gozlerimin icine

veieiek:

bakarak Eviadim,
Parani ona teslim
et!

dedi, senin

ne yapacagint pek biimiyorum. Pa-

-Git.

Mazhar Miifid'i gor. Kasa odur.

kat millete ve vatana hizmet etmek istedigine inaniyorum. Paran

olmadigi
biitiin
belli oldu. Kotii

Deyipyanindan dehlemezdi.
Dehleyemezdi.

giinlerim icin bugiine kadar biriktirdigim

idi.

param bu torbada

Bir parcasim ayirdim. Kalanim sana

kullan. Ben, hayir

Bu
mistir:

sahne, bizzat Atatttrk'un anlattigina

getirdim. Bunlari
gfire soyle

al, afiyetle

duami senin him-

cereyan

et-

metine kanstiracagim. Allah encamimizi hayir eylesin."

220

SARIKLI

MOCAHlDLKR
KADlR MlvSlROftLU

221

Bu
Bey 'den

sftzleri

ben kulaklanmla
fitesine

duymu ? umdur.

ttstunu de ben-

den degil birkac yd

kndar hayatta olan

Recep Ziihtu

sflyle dinleyebilirsiniz:

O'nun Ankara'ya gclmcktcn maksadi, burada lamak dcgildi. Bu husus "Nutuk" da dahi bcllidir.

bir milli

Mcclis top-

"Ben

Mashar

Miifid,

Memduh, Nizam masa

masa

Asd maksad,
basinda oturElinde bir
a-i
cti

Sivas Kongrcsi'ndc "Anadolu ve Rumeli

adini alan ccmiyctin bir ncvi

Mudafa-

makta

idik.

Kap, birdenbire a 9 ildi. Pasa hizla

Hukuk Cemiyeti"

iceri girdi.

mcrkcz idarc heyyap-

torba vardi.

Onumdeki

tozlu

ustttne basa ? agi fevirip boca et-

olan "Hey'et-i Temsiliye" icin burasim

mcrkcz

(Ussiil harckc)

ti.Baktikbirtibekaltin.
-<?abuk sayimz bunlari!

makn. Fakat hadisclcr burada

bir scyir takibctmistfr.

bir mcclisin loplanmasini icabcttirccck

Dedi vecikipgitti.
Rilya mi gfiriiyoruz gibilerden baki ? tik ve acele acele

Hcy'ct-i Tcmsiliyc'nin Ankara'ya naklcdildigi ccmiyctin subeleri-

ylc birliklc Haci BckUij'la

Cemaleddin

Kf'endi

vc

Mudki
dc
bir

Aireti

saymaya

Reisi Haci
1c bildirildi.

Musa Bey
Her
tarafla

gibi ileri gclcn tarikal scyhlcrinc

lamim-

koyulduk:
Tarn sekiz yiiz
...Ve
(If

bu liususla muhabcreyc
odildi.

giri.-jiicrck

Ankara'nin

tane

idi.

mcrkczi durumundan istifadc

hepsi

cil cil

Reijadiye."

Scymcn Alayin.n idarccilcrinden Glive?'Ii Ibrahim bir clindc bayrak, digcr clindc akin islcmcli bir pala oklugu hakic aiay.n ttniindc
duruyordu. Gogsiindc dc hamay.l scklindc bir "Kur'an-i Kerim" idi. M. Kemal Pasa kcndisinc yaklasarak, 'Kur'an-i Kerim
ile

Eklc mahdud bir askcr? kuvvct vardi. Garp, $ark vc Giincy'dc Kuvva-yi Milliycci cctclcr, ccphclcr tcskil ederck diismanla bogusmaktaydilar. Biitun daginik kuvvctlcrin idarclcrini bir mcrkczc bagla-

mak

vc bu surctlc muniazam, disiplinli bir askcri leskilat kurmak gcrc-

asili

kiyordu. Tabiatiylc cvvclcmirdc cldc

istifadc cdilccckti.

mevcud saglam kolordulardan

bay-

ragimn ucunu opijp ba$ma koydu."

Yollarda birikmis olan halkin coskun alkis vc tczahiirati arasin-

O, bunlarla mc$gul iken Istanbul'da 12 Ocak 1920

dan gcccrck'Uac.

de Mcclis-i Mcbusan acildi.Bu mcclis 28 Ocak'ta maruf Milli Misaki tanzim vc ilan etmislir. Milli Misaki uinzim eden Osmanli
Meclis-i

Bayram Camii 'nc

gitti.

goMi kotlj m rtr (wi $ami Bij kR, ahah|a Medreseler Miidiirii Hoca Tahsin Efendi, M. Kemal Pasa'nin Ankara'ya gclmcsinin millet vc memlcket icin hayirh olmasini

v&ym v a im

mk

Tiirbcyi ziyarettcn sonra

Mcbusani bu misakla direnmenin

fiili

vc hukuki

ilk

adimini atmis ve

Turk Kurmlus Savasin'a tcmel

tckil

karsi

cdccck hedef fcdakarlik vc mutcspit ctmis oldu.

kavemctin hudud vc sartlanni sarahatle

Ingilizler'in

Nc

yazik

ki,

bu mcclisi

siingii

dilcycn veciz bir dua* yapti.

zoruyla dagitip ealisamaz hale gclirmesi-

yle bu hamlc duraklamis vc tslanbul'da cahsmasina

,

imkSn kalmayan

G aZ e!2;2

tr^S S
n

DELENUoSUJ
-

Yenl

lsl

bul

Meclis-i Mcbusan'i n her

tiirlii

tchlikcdcn salim olan Ankara'da loplan-

197

Mustafa KEMAL:

Nutuk

Ankara 1927. sh. 207

222

SARIKUvMOCAHlDLBR
KADlR MISlRofll.U
masi
fikri

223

dogmustur.

Bu

mcclis

Istanbul'dakinin

devami

mahiyelindedir. Bsasen Ankara Meclis-i

emmiil ve tatbik etmek

tizere millet

Mcbusam

tarafindan salahiyeti haiz bir

men

da ac.hsmdan heelmis.

k.sa bir

muddct sonra
rVlilli

Istanbul Mcclisi

Mcbusanimn tanzim

meclisin Ankara'da ictimaa da'veti ve dagilmis olan meb'usandan

oldugu ayni "Misak-,

uzcrincycminctmisiir(18 Haziran 1920)

dcgildi. Ciinlercc surcn mcsakkalli bir yolculuga vc bir cok di^rhan ichlikclcrini atlat-

Ankara'da yeniden toplanmasi dttsttnecsinin dogmas. mcbuslardan kacabilcnlcr, Ankara'ya gclmcgc basladdar Mcclism burada toplanabilmesi icin gerekJi davct Istanbul Mcclis-i Mchusan.'nm Rcisi Celaleddin Arif Bey tarafindan yapilmak gcrckiyordu. Kcndjsi dc isgal alUndaki tstanbul'dan kacmis vc birkac arkadasjyle biruktc Ankara'ya varmak Uzcrc yollarda bulunmakla idi O zaman tstanbul'dan Ankara'ya gecmck Oylc kolay
Ozerine

Median

Ankara'ya gelebileceklerin dabi bu meclise istirak ettirilmesi zaruri gorulmiistttr. Binaenaleyh zfrde dercedilen talimat mucibince intihabatin icrasi hamiyyet ve ru'yet-i vatanperveranelerinden muntazirdir.

Daha sonra secimin

hey'ct-i temsiliyc

ckli vc craitini tadad eden bu bcyanname namina M, Kemal imzasini uisjmaktaydi.

Celaleddin Arif Bey'lc arkadasjannin bu hususta muvafakatlerinin alinmis, oldugu da vilayet vc kolordulara ayni ckildc teblig cdilmi^tir.

Bundan maksad, toplanacak meclisin

Mcbusan'inm
i$gal

ayri bir mcclis olmadigi,

maga

bagl.ydi.

Bu

yii/den Celaleddin Arif

Hey vc

Istanbul Meclis-i

C
I

arkadaiar.yla an-

sebebiyle calismamasi yiiziinden

cak "Du/ce"yc
lebddi.

vastl olmalarindah sonra ifiibat saglantp

icin

muhabcrc

cdi-

Ankara'da toplanmaya mccburiyct hasil oldugu fikrinin hcrkcscc anlailmasini tcmindi.

mis, olan

Zaman ka/anmak

rhcbuslanri

tarafindan daveti hususunda ittifak has.l oldu. Ankara'da toplanmasi vc bu toplariliya istirak cdccck

M. Kemal Paa Bu suretle meclisin

mcbuslann
sc-

Bu tamim dc

j;udur:

(Ornck olarak mcrkczc yapil!2;

tamimi kaydediyoruz.)

cimlcnnc

miitcallik hususlarda Mcclis'in

Anadolu ve Rumeli
Miidafaa-i

Ankara

Ankara'da toplanma maksa-

dmi bchrtcn su tamim

Hukuk

Cemiyetl

22336

buiiin vilayet vc kolordulara gonderilmisti:

Hey'et-i Temsiliyyesi

(ZATA MAHSUSTUR)

KOLORDU KIJMANDANIJGINA
YiRMINCi KOLORDU KUMANDANLIGINA

Makarr-, Hilafet-i Islamiye ve Payitaht-i Saltanat-, Osmaniyetarafindan resmen isgali kuvve-i tesriiyye ve adliyye ve icriUyyeden ibaret olan kuvva-y, selase-i devleti muh'tel etmis ve bu vaz'iyyet kars.sinda ifa-y, vazifeye

nin Diivel-i

I'tilafiye

Istanbul faciasim miiteakib Anadolu'da calimak tizere

tihlas-i

is-

nefsemuvaffak olan meb'uslardan

bir kismiyle

temas

hasil

imkan gmemedigini

hukumetce resmen

teblig edilerek Meclis-i

Meb'usan dagdrmst.r

vam eden

u halde

olmustur. 21-22 Mart gecesi vasil olan ve sarka dogru yuriiyiise deisbu zevat Yozgat Meb'usu Ismail Fazil Pasa, Meclis-i

Devlet-i Osmaniyye'nin tahlisini te'min edecek tedabiri te-

Meb'usan Reisi Celaleddin Arif, Kireehir Meb'usu Riza, Saru-

TCWMgHfl

mi

224

225

SARlKLt MOCAHIDLHR

Re ?it Be/lerdir. Fevknlade bir meclisin i timaa 9 davet olundugu hakkinda vordigimiz malQmata karsi atideki cevaMeb'usu
bi
i'ttt

han

eylemistir.

(Tertibatiniz

mahz-i

isabettir.

Cenab-i

Hak

milletimizin

selameti

namina muvaffakiyet ihsan buyursun; bununla beraber

te istirak ile

zaten bizim oraya geliijimjz ancak boyle bir meclis-i kubra-yi milleson vazifemizi ifa eylemekten ibarettir. Muvaffakiyeti

Cenab-i Hak'tnn temenni eyleriz.)

Arkadnslann

emin

bir

mintnkaya
eyk>7-iz.

vUBUltine

kadar

isbu

maliamatinhafi tutulmasim tomenni

Heyet-i Temsiliyye
C.
I.

Namina

M. Komal nm
Bir taral'lan ycni sccilcn mcb'uslar, digcr laraUin da tstanbul'dan

kacabilcnlcr

Ankara'ya

gclmcyc

basjadilar,

Bunlara,

"Yiiksck
T.B.M.Meclisinin
birinci

Muallim Mcktcbi"
ri fcsli,'

binasi yaiakhanc olarak tahsis cdildi. 23 Nisa1

devresinde btiyuk
iki

bir

yekun tutan

sarikli

na yetiscbiicnlcrin adcdi sadccc

yirmidOrdU dc

15'ii.

Bunlann

cllisikalpakh, kirk bifeslilcr icindc

meb'uslardan

sima
ile

sarikli idi.Tabiatiylc

kalpakh vc

Kastamonu Meb'usu HULUSl EFENDi (sagda)

de sanklilar kadar dini

bilgiicrc vakif in.sanlar vardi. Fakat boyicleri

iciri

Konya Meb'usu RIFAT EFENDi

eyhi Abdiilhalim Celcbi
riyasct

(solda)

mcslck olarak ilmiycyi sccmis. bulunmadiklan

sank sarmaziardi.
bir

Muallim Mektebinde

vilayet

tarafmdan tutulmus

muezzin

ctti.

Uzun miizakcrclerdcn sonra

giinde be kere ezan okuyordu. Koridorda cemaat halinde

kiliyorlardi.

namaz

Meclis'in Ankarada aciliina muval'akal cdip etmedigi hususunun Ra-

disahtan sorulmasi kararlasjinldi. Fakat

M. Kcmal

Paga, bunu haber

If aci Bayram eyhi Tayyip Efendi'nin od asinda toplanddar. Bu toplantiya Mevlevi Dcrgahi

Ulemadan olan mcb'uslar 20 Nisan'da

alinca, ccitli aracilar ve telkinlcrlc onlan

bu fikirlcrindcn caydirdi.

Tabiatiylc Padiah, Istanbul'un i$gal altinda bul'unma'si scbebiyle

"Afcrin, iyi yapiyorsunuz" diyemczdi.

198

Harp

Duman
Bu
igtcn

lazyikine

Tarihi Vesikalan Dergisi: Sayi 13

maruz

kalbir

numarali vesika.

Ankara 1955 340

mamak

icin

mecburen cephc

alacakti.

caydmasina boylc

'i'
'

IIW H I

MIWW

i|i

II'

ii

hi

m
SAKIKUMOCAIIlDUiK
<Ju$imccnin tolkini scbcp o!muuir.

Mcb'uslaf vc $chrin

ilcri

yapan

M. Kemal p

gclcnlcri ilc vilaycltc btigfirj hir toplanu

fikirlcrini hirer hi-

Ankara'da loplananlann

Sarachanc ha^mclaki karakoiumuzu basarak, bu sirada uykuda bulunan crlcrimi/i chid ctmclcrindcn
iii-

rer yokladi. 16

Mania

ingili/Jcrin

barcn'MccIis'in Ankara'da Loplanmasim nciicclcndircn hadiselcri naksurcilc Ankarada calimaya ba^lamanin liizum vc faidclcri uzerindedurdu. Bu loplanlida moclisin vakiiylc Knver Pa$a larafin(,il " tiiihad-i Tcrakki kuiiibU olarak yapunlan binada
Icili.

Bu

ac.lmasi karar-

l-isiinkh.

Bu bina en

k.sa

zannmda
salon*

so yarar hale gelirildi. Dar-ul s

-

Mu-

all.T.in"doh sinilar a.lmarak

:ki]

verild,.

Oru.ya

hir

dc

kiir.su

yapjldi.

KlirsiinQii

arka duvarina

"Vcsavirh'bmfflciiiri" (tyerinizdc

mli^avcftt-odini/.) yi i/
"

tl

Km-

;,.,

cclilc

I,sllli '-

vedynca safonun hir duvanKorimiii $uara Surcsinden sh ayct-i Miisiiinianlann ,xleri, isli^arcyc chil
>

-icvha

i.nsanlarta isikare sureii>le

iiruiuliir.

"

c
Ha/irliklar

(Mcafcn)

oluaduku,;, sonra yap.lacak mcrasimin mahiycti hakk.nda her utrafa hir [amirh g bndorilmilir kl, bu tamim Kunulu? Sava,, nm nas.l hir liuvu iemdc Ba$lud.gmi gostennek baki-

ikmal

Birinci

devre T.B.M.M. Albumunden

iki

sarikli

kahraman

k
:

Eskiehir Meb'usu

mmdan oWukca

aljka cekickhr.

Bu

itibarla

onu kclimesi kclimcsine

2-

Gaziantep

HAUL IBRAHIM EFENDI (sa^da) ve Meb'usu ABDURRAHMAN LAMi (soldaj

Makam-i
Refi-i Hilaf'et
if'a

aynen sUlunlarmii/a aliyomz.

Vatanin

istiklali,

ve Saltanat'in

is-

tihlasi gibi

en miihim ve hayati vezaifi

yeVi'n-i.
tva-^A<iis>

edecek olan BilyOk Millet

teivit^vwrtiM

MKVKt KUMANDANLltflNA
1-

WK&ClVSi

fiifl

\Aiu<vya

iw&iraUt

yevm-i

mezkurun mebrukiyesinden
Meb'usin-i

istifade
Ilaci

ve

kablelkil^ad

bil'umum

Kiram Hazeratiyle

Bayram-i Veli Camii $erifinde

istifaza olu-

Bimennihilkerim. Nisanin yirmi tl^nctl cum'a gfino cuma

Millet Meclisi kfl?ad edile-

namazmi mtiteakib Ankara'da BttyOk

cektir.

cum'a namazi eda olunarak Envar-i Kur'nn ve Salattan

nacaktir. Badessalat Libye-i Saadet ve Sancak-i $erifi bamilen Daire-i

Mahsusaya kadar Kolordu Kumandanbgjnca

kitat-i

askeriye

"~^~

228
vSARlKLI

229

MOCAHtDLER
eye,

KADlR MISIROOLU

ile tertibat-i

mahsusn

alinacaktir.
teyid-i kudsiyeti icin

memleketin bil'umum

teskilat ve

mUesseeatina iblagi te'min

ta'lik

3-Yevm-U mezkurun

edilecektir.

Aynca btiyuk levhalar

halinde her tarafa

ve

mum-

bugtinden itibaren

merkez-i vilayette Wdi Beyefendi Hazretleri'nin tertibiyle hatim ve Buhari-i ?erif tilavetine bed' olunacak ve

kun

olan mahallerde tabi ve teksir ve

6- Cenab-i

meccanen

tevzi edilecektir.

Hatm-i erifin aksami

Hak'tan muvatfaakiyet-i kamile tazarru' olunur.

Hoy'et-i Temsiliye

te-

berruken cum'a namazindan eonrn Daire-i Mahsusa ontinde ikmal

edecektir.

Namina
199

M. Kemal

le

ve mecruh vatanmuzm her ko?esinde aym suretbugitnden itibaren Buhari ve Hatemat-i erife kiraet edile4-

Mukaddes

ezandan evvel minarelerde Salavat-i $erife okunacak ve osna^yi hutbede Hilafotmeabimiz Padi ? ahimiz Efendimiz Hazretleri'nin nam-i nami-i Hiimayunu
giinii

rok cum'a

Hcrcy, "Gayet mustaceldir" kaydiylc her tarafa tclgrafla ulatinlmis, bulunan

giinii butiin

bu lamimdcki

gibi ccrcyan ctti.

23 Nisan 1920 Cum'a

iic

ahalidcn sonra hocalar, cvvclcc indirilmis,

hatm-i cri-

zikredilir-

ken Zatneleriyle

evketsimat-i Padi^ahilerinin ve memalik-i ? ahateb'a-i

fin

son surclcrini okudular.

Bu

halimlcrin dualariylc "Buhari erif"in

.

bilumum

o
I.

mulukanelerinin bir an ewel naildiiasi ilaveten

.sonra

Meclis'tc

okunmasi kararla^m isjli Turbcdcn Haci Bayram-i Veli'nin

oniinc

felah ve saadet

olmalan

sancagi cjkankli. Kafilcnin

bu sancak

gecirildi.

Onun hemen
u/erine

tezkar olunacak ve

da ikmal-i hatm edilerek Makam-i Muallay-i Hilafet ve Saltanat'm ve bilcumle aksam-i vataran
halasi maksadiyle
siyeti ve

cuma namazmin edasindan

arkasindan yiiruyen Sinop Meb'usu

ycsjl

Hoca Abdullah Kfendi Bu

cuha

acjlmis, bir rahlcyi basjnda tutuyordu.

rahlcnin uzcrine

vuku bulan mesai-i milliyenin ehemiyet ve kud-

"Kur'an-i Kerim"

vc "Sakal-i erif" konmu$tu. Halk "tekbirlerle"

her

ferd-i milletin kendi vekilinden

yiiriimeyc baladi. Bir

almilarch.

manga

askcr, rahlcnin saginda

vc solunda ycr

mUrekkep olan Bayuk

mecbumiiftii

Millet Meclisi'nin tevdi eyleyecegi vezaif-i vataniyyeyi ifaya

riyeti

Bu

r.ahlcyi yart

yoldan itibaren dc Yozgal meb'usu sabik

hakkinda mevizeler irad olunacaktir. Badehu Halife ve Padi ? ahitmzm, din ve Devletimizin, Vatan ve Milletimizin
halas,,

Hulusi Efendi

la$imitir.

Meclis'in Oniinc gclindigindc tckbir scslcri afaki inlctiyordu. Bu-

selameti ve istiklali icin dua edilecektir.

Bu

merasim-i diniyye ve
bilad-i

rada

Uc.

kurban

kcsildi.

Miilcakibcn Bursa Meb'usu

vcci/. bir

Hoca Fehmi

vatamyyenin ifasindan ve camilerden cikildiktan sonra, maniyenin her tarafinda makam-i hakumete gelinerek
sadindan dolayi resmen tebrikat icra
edilecektir.

Us-

Kfendi'nin yapmis oldugu

duaya "amin" diyen meb'uslarm

Meclis'in kti-

ve halkin heyecanli
Meciise
ilk

scslcri orlaligi cinlatiyordu.

Her

tarafa cum'a

olarak Yozgat

Meb'usu Siileyman Bey

girdi.

Her-

namazindan evvel mOnasip

5- I 9 bu tebligin

surette mevlud-u serif okunacaktir.

kes yerini aldiktan sonra hocalar, hep bir agizdan nakarat halinde dua
199- Harb Tarihi Vesikalan Dergisi, Sayi 14 Ankara 1955' de yer alan 363' No'lu vesika

hemen ne?r-il tamimi icin her vasitaya muracaat olunacak ve serian en hilcra koylere, en kucuk kitaat-i askeriy-

230

SARIK.U MtlCAlliDLiiR
aycllcrini okuyorlardi. Bir kisrm da "Buhari-i erif okuyordu. Caniido indirilcn hatimlcrin dualan da burada yapildi. Yasl. vc vatan

231

cndi^csiylc kalplcri clcmnak olan miibarck hocalar,

hem okuyor, hem

dc heyecan vc gozyasjanni zaptcdcmiyorlardi. Haci Bayram-i Veli liirbesindcn alman sancak klirsilye dikildi. Rahlc iisliindc gciirilcn

"Kuran-i Kerim

ile

Pcygambcr Alcyhissalatu Vcssclam Efcndimizin

kiirsiiyc

miibarck Sakal-i eriricri dc

kondu.

Bu vam

dualar vc Mcclis'c hakim olan

mabed

havasi /afcrc kadar dc-

etmistir. Mesclit: Biinyanl.

Alim Huca muntazaman her bes

giinde, bir husiisi olarak hazirladigi yecfz bir duayi

okur ye

biitiin

meb'uslar cephede dttgiien

ytgit

mehmetcigin

panltili siingijsiiyle

Cenab-i Hakk'in nusrat vc zafere aid liitutlar.na iman ve umidin heyccaniyle gozyasjan ak.tarak "amin!.." dedikten sonra

cahsma-

ya baslarlardi.

O Z <
< m
Ui

Meb'uslar mazbalalarini akhkian sonra bircr bircr kiirsijyc gclc-

rckycmincttilcr:"Makam-i HilalcL vc sallanalin, vatan vc miilciin istiklal vc is tih lasi ndan baska bir gayc lakip ctmcy cccgi mc Vallahi..."
istc

>

bu

surcilc acilmis olan Mcclis'dc, zalcrdcn sonra nc kadar

1'irlinalarcstigi

degi^jik

vczid

malumdur.
ii'a

i.udi zaicre kadar biiyiik olciidc hizmel

ctmis. sarikli kahra-

manlardan bazdariyla

bir kac dint miiossescnin kurtulusa

son dcrccc

agtett&j hi^xicUcricuic^ bir

yoru/..

k^: iknzk

oiardc ^kkatler^i

&:
bir cildlik

urasrhalirda tululmalidir ki.hizmcllcrini bcliricbildiklcrimiz, bu istikamcucki calismalarm hcycti umumtyesi

muvacchcsindc um-

mandan
bir

bir kalrc

mesabesindedir. Esascn bu
gibi,

mcvzu bbyle

pek cok hizmctin tcsbitinc dc art.k imkan kalmamistir. Bunlann bir cogu tiirihimizin mcchul kahramanlarina katilmayi Icrcih edcrck olUnccyc kadar susmuslardir.
-

incclcmcyc s.gmiyacag.

-'

-' . ,,: .';,!.

-.'-..

'.,

232 233

H-BlR KAC SARIKLI KAHRAMAN:

Vezaif-i

U R E T
aym
zatecfivuz

Medeniye ve insaniyesini bihakkin mtldrik ve

HAFIZ iBRAIllM DEMiRALAY

TQrk Kurtulu Savaji'mn en kahraman simalarindan Hafiz Ibrahim Demiralay lzmir'in Yunan
biri

manda
olan
sef'eri

hicbir milletin

hukukuna

etmeyerek namus ve asa-

yisine malik olan Isparta'miza dogru Italyanlar'in

bir harekatla ilerlemeleri

muntazaman ve

ne

gibi bir

maksad-i siyasiye mus-

palikaryalari tarafmdan anina kadar muhitindc miitcvazi bir hayat sQrcn vc Fatih dersiamlanndan oldugu haldc "Hafiz Efcndi" diyc an.lan bir insandi. Esascn zengin vc nilfuzlu bir ailcnin cvladi olan mcrhum, mahalli vc ailcvi mcsclclcr icindc hajrplup gidcrken,
isgali

teniddir?

Hukumetimizden izahat

istiyoruz.
ise,

Vatammizin selameti,
kabul ediyoruz. Yoksa
tercih edecegiz.

vekar ve itidalimizi muhaf'aza etmekte

zillet

ve meskenetle

yasamaya mesudane sehadeti

birdenbire fzmir'dc

01 babta...

bany-

CI

an Yunan Iccaat vc scnayii O'nu derinden sarsmisti. Hadiscler gelijtikvc daha sonra vauinin digcr bbjgclcrinin diisman istiia vc igallcrjnc fnafuz kalmasi dolayisiylc her larafta oldugu gibi "Isparta'da da bir heyecan kasirgasi esmege balamiti. Antalya'dan itibarcn bu bolgcyi isgal ctmcyc baslayan Italyanlar igallerinj yukanya dogru yava yaya gcnislctmoyc baIamilardi. tte o zaman
cci izmir

Isparta Gdnullii Miicahidleri

namina
*

Tahir Pagazade Hafiz Ibrahim

ltc

bu surcLlc italyan

ileri

harckati karsisinda cvvcla hiikumclten

lidcri

Isparta'daki ga-

Icyan.n businda bulunan

istizahta

bulunan isparta gonflllu miicahidlcrinin

bu mukavcmei

Hafiz Ibramiitcakiben

Haf.z Ibrahim Bey'

in

Harbiyc Nczarcti'nc

cckilmek

iizerc bir iclgraf ile

him bey,

icsjcbblislcrinc. t/.mir i.^galini

posianeye kogiugunu goriiyoruz:

basJamisiM. lzmir'in isjali sirasmda orada bulunarak isparta'ya

kacan

HARBlYE NEZARETl'NE
Mahreci

Ukurcuoglu Ali adinda

bir tsparta'linm gordiigii facialan anlalmasi,

ilk

Hafiz Ibrahim Demiralay'in ruhuna

isyan vc intikam lohumlanni

Numarasi
1780

Kelimesi

Tarih
1/18

Adet
138

Konya

aimiu. isparta da "Gencler Birligi"ndc anlalilan bu

Yunan fccayT

100

Hafiz Ibrahim Bey'in

asil

ruhunu magdur vc niazlum kardesjerinin

i

24 Haziran 335
Isparta gfinullo mucahidlerinden

yardimina komak azim vc karanyla lutu$turmus lu. Bilaharc bir kac

dri:ad&iy'ii &;'&<c

H&Z&

Uirafttai

Bej

\~\ cvifte

gCvC sJ^kurcuog-

mevrud telgrafname

suretil

bervechizir arz olunmu tur. Mulhakatta ? dahi, Italyan ileri harekatinin silkun dairesi ndc protesto edilmekte oldugu maruzdur.
Ikinci

lu Ali Efendi burada da facialan bir kere daha nakletti. Ibrahim

Bey

anlatilanlan dinlcdikcc renkten rcngc giriyordu.

Oturdugu min-

derden kalkarak odanin icindc asabt asabt dolamaga baladi. "ocuk-

Ordu Mufettii

Comal

200
Nu. 125.

Harp

Tarihi Vesikalan Dergisi

Sayi

6,

Ankara 1953 Vesika

234
235

SARIKLi'MOCAIItDLIiR
!ar,

baka care yok

silflha

lillah cihad." 2 '

sanlmak lazim! Cihacl laz.m cihad! F!

vcrdi.

scbi-

diyerck

o gccc karann,

Gayci cal.,kan vc cner-

Jikb.rmsanolan Hahz Ibrahim Bey lasa zamanda gcrckcn tcgkilAti kurarak iaal.ycic gccli. C) zaman Isparla'da ubc rcisi bulunan Nuruliah vc Jandarma Kumandani Mustafa Bey'Icrin do yaidimlanyla Mudafaa-i Hukuk Cemiyeti" kuruldu. Hafiz Ibrahim Bey'i basa
gcc.rd.lcr.

yapi.lm. 5 "siyah
lorlib cdildi.

Toplanular askcrlik daircsindc yapUtyordu. Mu.susi sQrcitc bayraklar alt.nda" kasaba vc kOylcrdc loplam.lar

Bu lophm.Iar.n cuskun
g.

halibi

Haf.z Ibrahim Bey

ak.n ak.n

hcr giui-

yen hcjvcana garkodiyor vc

gonullillcrin

Is'panaVa

loplanmalunn. icinfh cdiyordu. H sfuvil, kurulan r/miillu aiay.na

Demiralay"
ojacakiir.

ismi

konmutur
;

Spqradan

bu

kcndi.sino

do

soyad.

Tcsfciiauoi

kurup

gOnUllulcrini

ioplamaya

bd#yinca

civar

vdaycilcrdc de lemasia

mu lcrck

harckcl imkflnlan aranust.r "Nn/illi

Heyet-i Merke/iyesi"nc murahhas olarak gondcrdigi

Turgut Akya"Evlal
.

va ?
biililn

IBRAHIM DEMIRALAY
Birinci

O'nun

kondi.sinc style dircktif vcrdigini bildirmokiodir

Devre Isparta Meb'usu iken

devriric"

arkadaslara sclAm soylc.

Ccphc

t?in

no laz.msa hepsini bulup

kindiibcndcgclirim."

ycutircceg.z. Biz ac duracagiz iakat onlar. doyuracag.z. tnsallah ya""

2

Kuwa-yi
vak'alanndandir.

Milliyc

aid

en

Saali

vc

dasilam

HM.z Ibrahim Demiralay, bu sOzundc

k.>.l.k

NihaycL Biiyiik Millet Mcclisi'nin tc$ckkulii

durarak on onbe* bin

ii/.eiine isparla

Mcgi-

busu secilen Ibrahim Demiralay'in isparla 'dan aynlip Ankara 'ya

'(.uney Cephesi'nin buiiin yukunii muntazam ordu kuruluncaya kadar omuzlar.nda aimi lir. O'nun, gcccli gilnduzlu 8 calmak,

deccgi gun bir veda mcrasimi yapilmiti. Halk "Piri Kfendi Sultan"
Tiirbcsi onlindc Loplandi.
yapli.

yorevc^ycdsmck
2
5,
1

her

Once MuUisarnl' Tal'at Bey

bir

konuma

surctiylc ifa cuigi bu hizmel, Kurtu!u

ib *lm

Sava^'mn

Ondan sonra

zaman "Tahir Pa$a/.ade Hafiz Ibrahim Bey"

cikli.

diyc an.Ian bu kahraman din adami kursiiyc

Bainda aim gibi ak

TUr9Ut
."

sh 61

AKYAVA *

Demfralay

On

Dergisi, Cilt

sang., sirlinda haki rcnklc bir cckoli, kilol paniolon vc cizmclcriylc

202 - Turgut AKYAVA?.

/

a.g. makale.

yan askcr

yari

ulema

bir kiyaf cue $u

nutku irad

ctli:

236
237

KADlR MISIROGLU
"Beka-yi satveti milletlerin seyf-i sehamettir. Cihanin nazinw iclali ancak hun-i gayrettir. Vatan askiyle ifna-yi hayattir gayemiz simdi. Gida-yi rulmmuz, amalimiz, zevk-i sehadettir."

Ruhaniyet-i

Peygamberiyeye

istinaden

atildigimiz

bu

miicadelede muvaffakun bilhayir olmamizi temenni

ciimlenize arz-i veda ederim."

eder,

Etrafimiz ne kadar karanhk, vaziyetimiz ne derece muhlik olursa olsun tslamiyet'e has olan feyz-i manevi ve
azm-i kavi biitun

Bundan sonra Ankara'da

lsparta

Mcb'usu
altinci

sifaliyla hi/mctlcrine

dusmanlanmizm azamet ve ceberrutunu

dcvam cden Hafiz Ibrahim Demiralay

dcvrc Tiirkiyc BUyiik

kiracak, "Makam-i Hilafet ve Saltanat'a karsi yaptiklan haksizca taarruz, kendilerine olim bir akibet hazirlayacaktir.
Ezeliyet ve Ebediyetle miibesser dini miibinimizin vekar-u izzetine boylo sefilane taarruzlarla hicbir halel gelmez.

Millet Mcclisi'nc sccildiginin akabindc 29.3.939

ata

Qaramba

giinU hay-

vcda cylcmitir. Mcb'uslugu oldukca sakin gcccn ibrahim Demi-

ralay sonraki menfi icraata kari chcmmiyctli bir mukavcmet gostermemisrir.

Bu

yiizdcn

ci'lik

idarcsinin hismina ugramayarak "Altinci

Alem-i Islam simdiye kadar oldugundan fazla bir kuwetle

Devre"yc kadar mcb'us

sccilcbilrnitif. tstanbul'da

"Arpacilar Mesci-

cignenen

miidafaa edccek, namus-u vekar-i Islam'i ayaklar altinda birakmiyacaktir.

izzeti nefsini

di" tckkc sayilarak, kapatiimis, sonra da satiliga cikanlmiijti.

ibrahim

Demiralay, bunu binbir gQcliiklc durdurarak, bu camii kuriarmi$tir.

Ciinku kiyamete kadar bekasi, ziman-i ilahide bulunan

muslumanhgin imhasi miimkun

degildir.

iJKRi;
Turk
Kurtulus,

(;i:iJkalay
biridir.

Hulefa-yi Rasidin'den sonra tcali-i tslamiyet'e en biiyiik

Sayagi'mn en kahrarnan simalarmdan

Biz-

hizmet eden ve tslam'a Istanbul gibi bir sehir bahseden Hanedam Al-i Osman'dir.

zat tcskil cylcdigi Alaya

kumandanlik

cun'15

vc Dumlupinar'da Yunan

harckatini 9 ay durdurarak ordunun hazirlanmasina

imkan

saglami$tir.

Peygamberimizin hadisi

serifle

tekrim ve takrir buyuraileye nasibol-

Gosterdigi fcvkalade yararhklar sebebiyle alayina "Celikalay"

verilmitir.
tif

adi
tal-

dugu Istanbul
mustur.

fatihligi serefi

bu muazzam
ailenin vekili

Aynca

kirmizi-ycsjl.kurdclah Lstiklal Madalyasi

iizcrc kurtulus.

ile

dc

Bu

giin

bu muhterem

mukaddes

Hali-

edilmilir.

Malum oldugu

savainda

fitlcn

cephede
kur-

femiz.sevgili

Padisahimiz.tngilizler'in

taht-i

esaretinde

cahanlara "kirmizi",

ccphc gcrisindc cahanlara da

"yeil"

bulunuyor. Biz vekilleriniz Hilafet'in etrafmi saran bu gaddar elleri kiracak ve Anadolu'yu Halifesine ve Padisahina
kavusturacagiz. Hip bir kuvvet bizi bu hanedandan ve O'nun namuskar birer tabil olmaktan ayiramaz. Din-i, mu-

delah madalya

verilirdi.

Hem

cephede hem de ccphc gerisinde cahsan-

lara ise, "kirmizi-ycsjl" kurdclali

madalya verilmisUr. Mcrhum ukrii

ile laltif edilmis,

Hoca

lstiklal
-

madalyasinin bu en kiymctlisi

nadir

203

Afyon'da cikan "Ikaz Gazetesi'nin 15 Nisan 1920 tarih ve

azzami miibessirimize layik bir azim ve kuwetle miidafaa edecegimiz birinci esas budur.Tevfikat-i Rabbaniyyeye ve

204 nolu niishasinda yayinlanan K. Nurl imzali haberden naklen: Kemal UNAL: - Ibrahim Demiralay'a Aid Hatiralar, On Dergisi. sh. 62, lsparta1939.

238

23v

SARIK.U MtiCAlliDUiR

kahramanlardan
Birinci

biridir.

B.M.M. dc

Af'yonkarahisar Millclvckili olarak da vazifc

Mcclis'in en laal aziisiydi. Bclki
iic

gormu bulunan

iikrii Celikuluy,

hala bile kinlamamis plan bir rekor lesis edcrek Birinci Mcclis'in

sene dOrt ay slircn miiddcli icindc 103

isti/.ah uikriri vfefmistir.

Gayct kudrctli
Celikalay

bir hatip vc gcreckion alim bir insan olan

Sukrii

inandigi prcnsiplcrc hayatinin sonuna kadar sadik kalarak

asla biikulmcmis. vc Islam crtatinden baijRa bir oloritc lanimamistir.

"Hilafet" vc "Sallanat"
edileccgi dcdikodulan

in

birbirintlch ayrilarak sallanaiiii

ilga

devam ederken bu kararm gci^eklesmcsinden

gun evvel
brosiir

Hilal'et-i
'

islam iye ve Biiyiik Millet Meclisi"

adiyle bir
ic/ini

yayinladi.
ctti.

!m

Bu

brosiirdo

"Snltanat;

Hilafettir"

miidalaa

Yani Halifc'nin "maruf"u etnrtHrnok, "miinker"dcn neile

hyctmck salahiyct vc iktidan

tidarsiz halifc

miicchhc/. olmasi la/.im gcldigini,

ik-

olamiyacagi

fikrini dini, ilnil

clli.

csaslar daircsindc vc cc-

suranc bir surcilc miidalaa

ayrilarak "milli

Bir

hal'la

soma

Hilafct vc Sallanat

ZAFERIU TEMELiNE
Birinci

ILK

HARCI KOYAN BIR SARIKLI

hakimiyet prensibi', "Saltanat" ycrinc ikame olu-

SUXRUCEUKAY
Dovrede Karahisar-i Sahip meb'usu iken
Milli Hakirnivet"
isimli kitapla da

nunca en ziyadc, her yapdana kavuk sallayan sankli mcxlckdaslarinm

hiicumuna maruz
kaldi.
Siirt

Meb'usu Hoca

Halil

Hulki, Mus,

ibtiva

eden "Hilafet ve

Hoca

Meb'usu Hoca Blhac

(Kaplan) mii^tcrckcn

ilyas

Sami vc Antalya Meb'usu Hoca Kasih

205

ukrii Efendi'ye vc kendisi gibi dusi'inonlorden cski

Liitfi

Dersim Meb'usu

iikiu lloca aleyliindc "Hakimiycl-i Midiyc

bro.siir

Fikri Bey

itc

Rankin Meb'usu
2<16

'fevfik Kfendi'yc

hucum eden

vc Hilafct-i islamiye" adiyla birccvabi

yaymladdar.

birkac makalc ycr almakladir.

Bu
dir.

bro^uriin uzcrindc "ukrii Efendi'ye reddiyc"

oldugu yazdi

Bu

fikirlcri

yuziinden, iktnci devre, digcr mubafazakar mcb'uslar

oldular.

Aynca inkdabi benimscyen

204
-

muhtclif tiuiharrirlcrin makalelcrini

gibi sccilmcsine mani

Hayalmm sonuna kadar

t'ikirlcrinc

sadik

Hoca iikrii QELiKALAY: Hilafet-i Islamiye ve B.M.M. - Ankara 1923, AH iikrii Matbaasi: v 205 - Hakimiyet-i Milliye ve Hilafet-i Islamiye, - Ankara 194T, Yeni:
giin

kalarak yasadt. K.urtulus/Savas.i'ndaki hizmetleri

hakkmda Scbilurrc$ad

mtihabiri tarafmdan soruian suallcri u sckildc cc vaplandirmistin

Matbaasi

206

Hilafet

ve

Milli

Hakimiyet

Ankara 1339,

sh.

187 ve devamr.

240

SARIKUM0CA1HDI.KR'
241

"-Her taraf atcg icindc, kan gOvdeyi

gttliirUyor.

Yunanlilar

ilcrli-

yor. Girdiklcri kasabalan, kttylcri yakiyorlar. Idamlar, katliamlar birbirini takip cdiyor. Irz

vc namus ayaklar
kavurtiyor.

altinda.

Zulum vc

scnaat kaisjal

sirgasi

mcmlckcli
biitiln

kasip

Digcr

taral'ian

lngiliz

kuvvctlcri
lctin clini

mtidal'aa

imkanlanm demir ccmbcr

icinc almi$, milyildizi

kolunu kiskivrak baglanusjar. Hi? bir iimid

biittin

yok.

Mcmlckctin
niillcr ycis

afakini simsiyah izmihlal bulutlan kaplami. Gftzillct icindc kivraniyor,

vc fQtura d(lmO. Hukumct acz vc

baffciz,

Halk pcrisan,
gini bilmiyor.

muhafazasiz,

iki atc$

arasinda kalmi$, nc yapaca-

DUsman

ga/ctclcri baginyor: "Turkiyc

B!mu$tUrL, Mcyok-

zar lasma nc yazilirsa yazilsm. Artik onun icin

lur!..."

ba'sii badel\ticvl.

Bu

ziiliim

vc seriaal kasirgalarim yararak Ankara'ya gcldigim

oldu.

/.&-

man

ilk

iim

Mustafa Kemal'lc gdrUmck

"-Ncrcdc kaldin hocam?" dedi "diirtgozlc bckliyorduk."

'-Papain, teskilaumizi kuruyorduk. tngilizler'in muhafazasi alun-

da bulunan
naklctlik.

silah dcpolarmi, ccphanclikleri bosalllik. Gccclcri koylcre

cttik. tngilizler'in bizi

Hind askcrlcrini ikna

takip emrinc itaat

Birinci

devre sankli meb'uslardan:

cimcdilcr. Daglarda soba borulanndan balaryalar kurduk.

Bunu gorcn
"Afyon"u

Ankara Meb'usu
Mus.

EMSEDDiN EFENDi

(solda) ve

ingilizlcr, miiscllah iindad kuvvctlcri gcldiginc zfthip olarak

Meb'usu HACI ILYAS SAMl EFENDi (sa^da)

tahliyc ctlilcr. "Eski.'jehir"c dogru cckilmcgc ba$laddar.

kar$i da "Binbir

Yunanhlara
Dehseti Efendinin mesaisini dc takdir ederim."
"-iltifatiniza

Tepeler" Mcvkiindc mukavemet

hatli lesis ettik."

"-Varolunuz hocam!.. Sizin gibi din alimlcrinin bu hususta millecriat'in

tcsdckurcdcrim, pasam. Biz vazifemizi yaptik. Dini-

tc

onayak olmasi, mcmlckctin, Din vc

mizin bizc cmrctligini ycijnc gclirmcgc cahgtik."

"-Din vc valan sizlcr gibi ulcma
ile iftihar

muhafazasi icin clzcmeder."

teskilati

dir.

Afyon'da sizin nasif calisnginizi, cvlcrdc, camilcrdc, koylcrdc

kar$i

hal-

ki

dusmana

mukavemctc nasd

hazirladiginizi isjtlim.

Mcmlcket
ol-

"-Pa^am, imdi nc yapacagiz? Taniamiylc bir hukumct

vc din ugrundaki bu miicahedeniz

sjiyani takdirdir.

Cok memnun

mi kuracagiz? Yoksa bir miidal'aa hazirhklan mi yapacagiz?

lantidan

Bu

top-

dum

hocam!... Yine sizin gibi bir din alimi olari arkadaimiz Nebil

maksad

ncdir?"

"-Hocam,
noksan
kalir."

milli

hukiimct

tcsjdlati

yapilmadikca mudafaa

tcrlibati

242

243

SARIKUMOCAHlDLER
"-Ben de
ttyle

kadIrmisiroClu
bizeemreder."
actik. Fakat,

dQuniiyorum paam!"

23 Nisanda toplandik, dualar, senalarla Meclis'i

kara'lilar bize

An-

"-Hocam, vaziyet
Diismana
kar.51

tehlikelidir, dedi.

kongrcci diyor, tamamiyle ismamiyorlardi. Mustafa

geldi:

be ay muhafaza cdilmedikce Ankara'da tutunmabir

Kcmal yanima

ga imkan yokiur. Askert

lazim."

cephe kurabilmck

icin bize

be ay zaman

"-Haydi hocam, dedi. Afyon'da yaptigm gibi burada da halki irad et. Maksadimizin memleketi, Din ve eriati kurtarmak oldugunu onlara anlat. Davamizm sfimimi ve kudsi olduguna inansinlar, itimat etsinler."

"-Paam bana kirk

atla kirk silah vcrilirsc,

ben Ankara'dan kirk

grjnullu miicahid alff, bir cctc tckil ederim. Yollarda, kOylerden topla-

yacagim

silah

ve mucahidlcrlc bes ay degil, dokuz ay dtismam oyala-

"-Mutmain olunuz pasam, Ankaralilar bizim mcmlekct ve dint miidafaa hususundaki samimiyctimize inaninca bize miizaheret edeceklcrdir. Diimanlar 50k fcna propaganda yapmilar bizi dine dlisman
gostcrmisler.

nm."

Bu tcminatimdan
silah

dolayi paa 90k

mcmnun

kaldilar.

Ne

kadar

Din milcsscsclcrini yikacagimizi, mcktcplcrden din dcrulemanin sanklanni baslanna

dolayacagimizi

ve ccphane varsa dcrhal bana tcslim cdilmesi i?in Ankara silah

verdilcr,

sini kaldiracagimizi,

deposuna emir

depoya

gittim.

Ne

gtireyim: 14 adet martin-

soylemisler."

den, muaddel tek atcsli bck9i silahlanndan baska tck silah yok. Bunla-

n
"-Ne miinasebct hocam? Biz buraya memlcket ve dinin miidafaasiicingeldik."
"-Oylcdir, paam,

aldim. Kirka iblagini istedim. Ankara Kolordu

Kumandani ve Vali
buna

Vekili

Nuri Bey'in bunu bulacagini

soyledi.

iimid cdiyordum. Maalesef

imkan olmadigini

ama

halki inandirmak lazim."

Resmt makamlardan
duundiim.

iimid kesilince Allaha dayanarak bir fare

"-Bunu sizdcn rica edcrim hocam. Ev ev, diikkan diikkan, cami

Hemen

bir giin icinde bir asker elbiscsi dikurdim.

Basjm-

cami dola$arak halka bunu anlatmaya himmet

cdiniz."

daki sangi muhafaza ederek bu asker clbisesini giydim. Haci

1

Bayram

Evvela "Zincirli Camii"ndc, sonra da "Haci

toplayip davamizi anlattim.
gozleri 5niine
ahd-ii

Bayram da
'

halki

Camii'ndc cuma namazindan sonra

kiirsiiye ciktim.

Diimamn islila ctUgi ycrlcrdeki mezalimi koydum. Elbirligiylc mukaddcs davamizm miidafaasina
ettik.

peyman

Birkac

giin

sonra Pasa'ya tcbir cttim:

"-Ey cemaati miislimin! dedim, "Kapilan kapayimz. Hicbiricamiden disari cikmasm. Sizinle goriiecek miihim meseleler var." dedim.
niz

"-Pasam, miisterih olabilirsiniz, Ankara halki bizimle beraberdir."

Cami

bastaii

baa dolu

idi. Biitiin

miislumanlar

kiirsiiniin et-

O sirada diiman kuvvetlcri

kuvvetleri

"Binbir Tepeler"e taarruz ederek milt

maglQp etmi, Alaschir'e girmiti. Mustafa Kemal ve ismet Paa'larin hazir bulundugu haft celsede uzun miinakaalar oldu.
ve para tcdarikine karar
gorutiim.
verildi.

Cotum, sbyledim. Evde duvarlarda asih duran harb silahlan bouna asili kahrsa ev sahibine lanet edecegini anrafini aldilar.

lattim.

Memleket ve din

tehlikede kahrsa yedisinden yetmiine ka-

Sur'atle silah

Erkan-i Harbiye Reisi

Fevzi Paa

ile

"-Hocam, vaziyel tehlikclidirL.dcdi.

"-Evet, tehlikelidir,

ama

son nefesimize kadar savamayi dinimiz

cihadla miikellef oldugunu anlattim. Mustafa Kemal Pasa'nin teminatini soyledim. Cemaat agladi. Ben agladim. Nihayet arkamdaki ilmiye ciibbesini cikararak asker elbisesiyle bagimda sank olarak kiirsiide ayaga kalktim:
biitiin

dar

miisliimanlann

n
r

l.iM

244

SAKlKMMOCAHlDLHR
"-Ey cemaati miislumin! dedim. isle ben asker kiyafetine girdim, cepheye gidiyorum. Memleket ve din kurtuluncaya kadar cephelerde dii$manla carpisacagim. Memleketi, dinini seven benimle beraber gelsin," dcdim.
Halk
hiingiin hliglir

245

aghyordu. Ben hickinklar icindc kendimden

gccmisUm. G5z yasjanm sakallanmdan dttkiiluyordu. Bu cu$uhurus. igindc camiden ciktik. Halk muthis. heyecan icindc idi. Hie bir fcrt cemaaltcn ayrilmiyordu. Sokaklan dolduran halk-kutlclcriylc birliktc Bclcdiyc binasi'na gcldik. Hcrkcs saga sola ko^tu. O giin akama
kadar 700
silah,

6(X) mucahid,12()

at toplanmijjti.

Bir taraftan da

miicahid vc silahlar geliyordu. Ben mikuin kafi silah0r mucahidlcrlc

Ankara'dan ayrildim.
GclcccksilahlarmAnkarakolordusunateslimcdilmcsini.stfylcdim.

Bu
gcldi,

sirada Isparta Mcb'usu

Ulcmadan Hafiz Ibrahim Hey yanima

cibada
iijtirakini

maiyetimdc

bir ncl'er olarak

riea

elti.

Hayir,

dedim, sen Isparda laraflannda

tcjjkilai

yaparak

bir

cephc kuracaksin.
cllim.

Ona

ikiyiiz clli miiscllah

mucahid vcrdim. Ben Al'yon'a harckci

bir taarruz

Afyon'a
mitii

daha yapmisf, Usjak'a girAcclc ccphcye kotum. "Uak Ccphcsi"nc i/.zeddin Bey kugclir

gclmcz dllsman

manda

cdiyordu. Silah vc mlihimmalsizlik yu/.Qndcn diis.man orada

larafta bir miidafaa halli.tcsis cttim.

galcbc etmi$li. Ben hemen

Az

zaman sonra ccphcdc

tahas^ut cdiyordu.

silahh miicahidlcrin adedi bini bulmuiftu.

Ccp-

hcyi daha csash bir mevkic naklcttik. Digcr alaylarda da sagda solda

Ben alayimla dUmana eok yakm

irlibal

ycrlcrc kadar so-

kuklum. Cerkes Ethem'lc sagdan

lemin ctmisUm.

Bir giin Ethem'in beni haberdar clmcksizin du^manin taarruzuna

dayanamiyarak "E f e n d K o p r ii s ii " nc kadar geri cckiklyint, mcvkiinin tchlikcli oldugunu Ali Fuad Iaa Eskischir'dcn bildiriyordu.
i

Bununla beraber yirmi dorl saat mcvziimdc kaldigim takdirdc Ethem'in biraktigi loplann dusman cline gccmcklcn kurtulabilcccgini bildiriyordu. Kirk sckiz saat bile kahnm, diyc ccvap vcrdim. Diimanm iki alay tahmin olunan bir takviye kuvveli Ethem'in iizcrinc gel-

mektc iken bu kuvvcti pusuya ditsttrcrck maglup

cllim.

Ordu beni

Unutulan

hizmetler

tak

?0KR0 QELlKALAY

o gUnkii

hallyle

246

247

SARIKU MOCAMfbLBR
dir

KADlR MISIROtflAJ
vcrildi.

vc tcbrik

clti.

Alayimm isminc "Celikalay" nami

ay ordumuza
"

Ben dc

miicahidlerdcndir. 6'nun kendi noilanndan biraz kisaltmak surctiyle

sonradan soyadimi %'elikalay" olarak aldim.

nakJedilen

bu

I'cdakaranc calimalar

aym zamanda Afyon Bolgcdilc gclirmcktcdir.

isii-

Bu

surctlc bes,

vakil kazandirmakligim istendigi

1

si'ndeki f'aaliyctlcrin

dc en bakir gcrccklcrini

haldc ben dokuz ay dllmani

Dum

u p

n a

r "

da oyaladim. tstan-

Birgunmui'tulukdaircsinehabcrgeldi: "Scni Bclcdiyedcn

yorlar!" dcniliyordu.

bul'dan incbolu'ya daglar gibi silah vc miihimmai ycu^mcsiylc ordu-

muz diismam

tcpclcmeyc kudrct kazanmis, oldu.

h'ocalarin isiiklal Harbi'ndc

Ghlim, Turunezade Yusuf Bey, EthemzAde

ilaci Hiiseyin

Haci Hiiseyin Bey, Akosmanzade

Kfendi vc cvlallan,

Bundan baska daha pek cok

tcsirlcri vardir.

muhim

Nebil Efendi (Sivas Kogrcsi'nc

katilrnistir),

Turuncziide Ismail Bey

Nazilli'dcn mcrhum Ilaci Siileyman Efendi, ismini unuttugum Dcnizli MUftusu 207 Uak'lan Ibrahim Efendi yani bugiin Kiitahya millcLvckili bulunan Ahmed Tahtakilic'in pedcr-i alileriniii /.ikrc deger pek meskflr mesaileri vardir. Allah ciinilcsini gani rahmcl,

Icrini

vc daha bazi kimsclcr oradalardi. Akosmanzade'yi aglar haldc, digcrdc dcrin bir diisiincc icinde gordiim. "Hayir ola!" dedim. Ccvap

vcrdilcr:

"Nc

olacak,

Yunan

izmir'i i$gal cimisj..

Bu

aci

habcrgcldi"

Icrine ma/.har cLsin.."

Siikrii

208

dcdilcr.
niiklu.

Care ncysc, onu yapalim

i

dcnildi. Bir miiing yapihnasi dii^u-

Dcrhal ahaliye

Ian ile

memlekci halkina bu kcyfiyelin habcr

vcrildi.

(v'elikalay

son ncfasinc kadar "islam Davasi" ugrundaki

venlmesine hep biragizdan karat

uklcr!..

miicadelcsinc
1)1

devam

eimisiir.

25 Aralik 1950 dc mUbarck'hac farizasiBiiyiik

"Bizim caremi/.e bakin

Sadalan halkdan

hiiy-

Bizim

isimi/i

ilkjan birkac giiit soma hu fani aleme veda eltigi zaman Ddgu Ccmiiycli Umumi Idarc llcyeiiazasi bulimmakiaydi.

si/lor diisiiniin!..

yiikscldi.

AFYON MUFTUSU HUSEYfN

(I5AYIK)

EFENDI

iizcrinc bir mtiirrg icrlip cdikli. Bu sirada mcmlekcLimizdc bulunan iggal ordulanndan ingiliz, Franstz, llalyan askcri kumandanlanna vcrilmck ijin iic kil'a proiesuiname hazirlandi. O giinc kadar hicbir

Bunun

mcmlekcltcn boyle

bir prolcslo harekcli gclmcmili.

Hazirlanan pro-

tcsioevrakim cvvela Ingiliz Kuiiiandani'nagoiurduk.

Kuriulus. Savai sirasinda Afyon muflUsl) bulunan Hiiseyin Bayik, Kuvva-yi Milliyc'yc en cok hi/.mel eden din adamlarimizdan 2 "9 biridir. Bu hizmcl vc iaaliyclini bizzat ya/.ip birakan 21() nadir sarikli

Kumandan
mandanin bizc

imdiki MaariC
"Si/.

Otelindc karargah kurmu.stu. Ku-

ilk sbzii:

Afyonlular, Ermenileri nasd kestiniz?"

207- Hizmeti nakledilmis olan Denizli MuftusU

Efendi'dir.

Ahmed

Hulusi

208- Sebilurresad-Cild 2, Sayi 46. 909- 1fi74 yilina Afyon'rto rinnmustur. Riistiyaden sonra Musa Arncazads Ali Efendi Medresesinde okuyarak 1902 yilinda icazet almi ve Afyon Camii Kebir Medresesi'nde miiderris olmustur. 1912 senesinde, Afyon Mufti) Miisevvidligi'ne 1916 yilinda da Afyon Muftulu-

oldu. Yusuf Bey; "Bizim mcmlckctle hig bir kimscnin bumu kanamadi, hatla onlara hiikiimci on gun musaadc etti. Onlar da mallanni giizcl, gu/.cl vc rahalhkla sauilar. Ilo^nullukla mcmlckcttcn
bile
ciktilar.

demek

ni

Bunlar, HukumcLin siyascti icabiydi. Biz $imdi ermeni hesabigormcyc gclmcdik. ingiliz Hiikumcti biiyiik bir hiikumet olduguni$in mes'uliyetini

dan onlara halimizi bildirmck vc sonra yapacagimiz

kabul

gune tayin edilerek kirk dokuz yil hizmet etmistir. Kendi istegi ile tekaud olduktan bir miiddet sonra 1965 yilinda Hakk'in rahmetine kavusmustur. Bazi yayinlanmis ilmi eserleri de vardir. 210- Medium un kendi elyazisi ileyazilmi bulunan bu hatira ve
notlann tamami arsivimizde mahfuzdur.

cunemck

icin size

bu proicsioyu gclirdik", dedik. Fakat kuman-

dan

lekrar:

"Sizdcn istcdigimiz ba.ska mcmlckctlcrdc nc kadar ermeni

kesildigini bildirmcnizdir!"

demesi Uzcrinc biz dc: "Bizim vazifemiz hesap gormek degil, u protcsto kagidim size vcrmektir. tster kabul
ediniz, istcrseniz elmeyinizl" dedik. Ben:

"Kalkm

arkadalar!.."

248

249

^ *&&

^cjy^m^^

csj/js^ ^;

cJj^y^^szjf
Afyon MilftUsU HUSEYlN (Bayik) EFENDl.
dedim. Kagidi birakarak kumandanin odasindan aynldik.

*^&?

^b>

*---~us

Ondan sonra Sari

50k

Ilaci Alizade

Haci Mehmed'in evinde kagittik.

rargah kuran Fransiz igal kumandaninin yanina

giizel kariladilar, sigara

Bunlar

bizi

vc crbct ikram

ettiler.

^lkarken: "Asil
icin izmir'e

miimessil Izmir'dcdir,
gitti,

Yunan

harckatini gttziiyle

gOrmek

biz O'na proicstonuzu

bildiririz" sozleriyle bizi teyi ettiler.

Ertcsi giin Hiikiimcl Konagi'na cagnldik. Fransiz

miti. "Diin bizim karargaha bir

kurnandam

gel-

kac

kisj gclmi.

Ben Izmir'deydim

IS' its
<S>V

ve-

kilimin

durumu bana yazmasi uzcrine

bilhassa geldim, diin karargaha

gelenlerin liepsi buradalar mi?" diyc sordu. Biz: "Hayir, bazimiz burada, bir

Afyon

Mtiftusii

HGSEYiN EFENDi'nin

bizzat

kaleme aldig! ve
ilk

kismimiz da yok" dedik. Bunim

iizerine

"Yann

saal onikide

ka

ar?ivimizde mahfuz olan

hatiralannm

sahifesi.

250

sarikumOcah idler
KADlU MISIRO&LU
rargaha gclenlerin hcpsinin topluca tckrar gelmclcrini rica cdiyorum" dcdi. Erlcsi gUn hcpimiz loplandik. Fransiz igal ordulari karargahina
gitlik.

251

"Biraz sakin olunuz.

Manda

usulu ne dcmcklir bilmiyorsunuz.

Saninm

Kumandan

bizi

taa kapi ttniinde kariladi,

makat minderine

bu

turlii

idare cok guzel bir scydir.

Mcsela Amerika,

Ingiltcrc, Italya

oturttu. "Bizim hiikumetimizc vcrilmck iizere bir protesto geurilmi,

memlckct namina yazilmi,

sizlcr

mcmlckeii temsil ediyorsunuz,

ile

vcya Fransiz mandasini kabul cdin. Sizin icin neticesi 90k iyi olur. "Biz buraya manda kabul ctmck i9in gelmcdik, proteslomuzun

Yunan

Hiikumcti, lzmir'c kcndi ihtiyan

gikmamisnr,

biiyiik dcvlet-

lcrin istcmesiylc igal ctmilir. Sizin

bu hususlaki lsranmzin sebebi

hukumeunizc gndcrilmcsini ricaya gclmitik, yoksa biz kabul ctsck dahi memlckct halki tcklif cttiginiz hal carcsini asla kabul ctmeyeccktir

ncdir?" diye sordu. Biz: "Burasi, Anadolu'nun Licari

gles, jehridir,

bakimmdan

bu-

bu cihetten

tipki agiz
oliir."

ve burun mesabesindedir, agiz ve

diicr" dedik,

ve edemez de. Biz bunu soyluyoruz, sonucunu hcsaplamak size karargahdan aynldik.
Bir kag gun sonra bir gece yansi, telgraf basma istcniyorsunuz

burun kapatihrsa bir

adam

Misaliylc ccvap verdik.

Kumandan:

"Siz bir maglup millctsiniz, Yunanldar Izmir'den gikmazsa ne yaparsi?ikanrsiniz?" niz, bir defa cllcrinizdcn silahiniz alinmiur, onlan nasil
dcdi. Biz hiddctli bir tavir
ile:

diye bir haber aldim. Mollazade Siileyman Bey, Nebil Hoca, eyh Raid Efendi, Qoban Salihoglu Ismail Efendi ve ben Belediyc'de
toplandik. Tclgrafhancden kimlcrin istcnildigini ve nicin istenildigini

"Biz maglup degiliz, cger maglup olsay-

dik bogazlarunizdan harp gcmilcriniz gecer, Istanbul'umuzu zaptederdi.

Biz gecirtmedik. Elimizden silah ahndiysa bu Yunan gibi

kiigiik

bir devlctc tcslim olup idarcsi altina girmemizi gerektirmez." dedik.

sormak iizere Siileyman Bey'i gondcrdik. Ne kada-, top, tiifek ve ccphancniz var diye Zahid Molla uirafindan bizden soruluyordu. Zahid Molla Alas,ehir'dc hakimdi. "Bu isc kalkan mcmlekctin elbette
bir diistacesi vardir, her ey tedarik olunur diye

Kumandan: "Ne
niz,

yapabilirsiniz, tckrar

cdiyorum,

siz

maglup

millctsi-

cevap verdim geldim"

boyle

ateli s5zlcr

soylcmcyin, sogukkanh konualim" deyince

diye Siileyman Bey gcri gcldi, dagikhk.

Bir
bir

biz tckrarladik:

"Maglubiycti kabul cuncyiz, ayet buyuk devletler

Ramazan gecesindc
g5ruulccekti.

reji mtidUrii

Nail Bey'in evine cagnldik,

Bey,'

bizim iimizi gormcz, sOzlimUzU dinlcmczlcrsc biz kcndi isjmizi kendimiz gorilr, cikacak hadiselcrdcn mcs'uliyet kabul etmeyiz" dedik.

misafirlc

Turunczade Yusuf

Ethemzade

etmiUm sogukkanhlikla konualim demitim, |imdi Yunan Hiikumeti her tiirlu silahla mucchhezdir. B5yle musellah bir orduya kar^i ne yapabilirsiniz" deyince biz: "Yunan idaresi altma

Kumandan:

"Rica

Haci Huseyin Bey ve ben cagnldigimiz ycrc gittik, orada Firka Kumandani (Tiimen Kumandam) Omer Lutfii Bey vardi. Gelen misafir

Kuguk Cemal Paa

idi.

Bizlcrden memlckctimiz i?in lazim gelen ted-

girmekten

isc

Turk'e has bir $creflc 51meyi tercih ederiz. Ellerimize

olmamizi ve bu hususta Omer Lutfii Bey'e yardimda bulunmamizi tavsiye ediyordu. Bundan sonra Omer Lutfii

birleri alarak basiret iizere

sopa, balta, capa hasih her ne bulursak her birimiz bunlarla Yunanlilara kari cikar diimizlc balanni koparinz" dedik.

Bey

firka dairesini terk edcrck

Erkmcn, akir Koyii Inas Tcpeleri'ne

baladi.

fadirlar kurup, kendisi

Erkmcn Tcpcsin'de oturmaga

Kumandan:
divtincliktir,

"Sizler

akilli

adamlarsiniz,

bu hep

turlu

hareket

ben size

bir yol

gostcrecegim bu yol bir buyuk devletin

birlikte

ye
di.

"m a n d

a" si altma girmeniz olacaktir" dedi. Biz

buyuk

cemiyclin adi "R e d d - i i 1 h a k C c i Arif Bey memlckct halkini Imaret Camii'nde topla"Bundan sonra 90k gayrctlcr sarfcdcccgiz, bu ii ba.?aracagiz, onun
t

Bu ana kadar calian

i" idi. Birgiin

bir hiddetle kalkip

kumandanin odasim

terk

etmek

istedik ise de kutatli

igin yeniden "Miidafaa-yi

mandan, kapiya

gerildi bizi birakmacli, yine

yumuak ve

bir dille

Hukuk Ccmiycti" namiyla bir cemiyet teskil edecegiz" dedi vc halkin rcyine bavurdu. Beni bu cemiyedn reisi,

253

252

KADlRMISIROtiLU

SARIKLIMOCAHlDLBR

Koczade

iikrii Bey'i,

Gumiizade Bekir Efendi'yi, Turunczade

sccli.

bulundugu soylendi. Bunun

icin

Kuvva-yi Milliye'nin lagvi

teklifi ile-

AH

Bey'i aza olarak halk ittifakla

Bttylcce cemiyct Afyon'da te-

riye siiruldii. Hiikumet iginde hilkGmct gibi ve

Kuvva-yi Milliye

icin-

de muhtclif cerayanlar olabilcccgi, Qerkez Ethem'in harekaundan an-

ekkiil etmis.

bulundu.

Bir tarafum

Omer

Liitfii

Bey, dagda gecelcri Nebil Efendi bata

oldugu halde, gazhanc dcposunda dolu olan cephanc sandiklarmi crkek-disj halk yardimiyla calip kucakla memlcket disma ve oradan

Bu tcklif hiikumettcn verilen bir emirden oldugu duunulduyse de Hukumct'i Kuvva-yi Milliye reisleri olmasi ve Kuvva-yi Milliye'nin hukumetc muavenetc devam etmesi ve bu seretlc bir miiddet daha Kuvva-yi Milliye'nin Iagvedilmemesi mulailmaktadir, deniliyordu.
ibaret

Erkmcn'c
lcliklc bir
lar

laittiriyorlardi. Ingiliz nobctcilcri scs

cikaramiyordu. Boy-

kabil bir tcklif olarak ileriye sQruldu.

cok

silah

vc ccphiinc

lasjnmis. oldu.

Yine bu sirada Yunanh-

Bu

"Alachir"c kadar gclmis, oldugundan ahvali tetkik etmek uzere

siralarda "Usak" Yunanlilar uirafmdan igal olunmutu.

iki-iicyiiz

Hoca

ukrii Ankara cihetinden topladigi

lupinar tarafinda bulunuyordu.

Omer

Bey'in Alaehir'c

gittigini

habcr alan Ingiliz Kumandani, Erk-

askerle Oturak ve

Dum-

mcn'i basarak orada bulunan vc gozc gorilnen silah ve cephaneleri bir

odaya koydurdu, kapisini da

giderkcn

mlihurletti. Iki

topun da kamalarim ahp

Bir gun Kolordu

Kumandani Fahreddin Bey memlekct

askcrlerin giymesi icin bin kadar

ahalisini

Omer Bey

vak'ayi haber aldi. Dcrhal atlanni koturttu. Kigecli, zorla

cepheye davet

etti.

Biz dc askerlerc hediye etmek uzere .bir?ok ckmek,

tiitiin,

zilburun'da kumandanin oniine

kamalan
bir

geri aldi.

gcce

erzak sandiklanyla

kepenck ve

cephancnin kapatddigi odanin bacasindan

silah ve
di.

adam

indirtildi, biitun

bin kadar yemeni (pabu?) hazirlayarak crtesi gun Izmir istasyonundan

ccphancler bacadan

ccktirildi,

baska tarafa aktarildi ve saklan-

(Afyon'un

iki

istasyonundan birinin adidir) trenlc gitmek uzere istasyycrletiler.

ona vardik. Ahali vagonlara

Dumlupmar'a

vanldi.
gidildi.

Orada
Evvela

DUman
ias,eyi

"Salihli"deykcn, iae merkezi "Uak"da

idi.

Karahisar

evvelce hazirlanan hayvanlarla Eyiip Camin'a kadar

namina- sabik Miiftii

idare eden

Yunus

Efendi'nin

mahdumu Omer

Efendi,

zabitanla goriiuldu, sonra bir dc askcrimizle gortismemizi

kumandan

komisyona aza olarak gonderildi. Lazim gelen erzak Zahip v.s. buradan g5ndcrilmckteydi. lac azalari Alaehir kadisi Bey, Abdullah Salihli'den vc namina Alaehir Nazmi Bey, Molla,
Gediz'den Faik Bey, Dcmirci'dcn

Berabcrce askcrlerin yamna vardik. Burada iki saf halinde duran asker tahmincn, iic, durtyuz nefcrden ibaret goriiniiyordu. Ben
etti.

tevsiye

kumandana, "Askerin hepsi bu kadar mi?" dedim. "Evet"

dedi.

Mazhar

Bey'lerdi. Bunlara riyaset

dik.

eden Uakh Ibrahim Bey'di. Bu siralarda Ankara'da hiikumetimiz de teekkul etmi, Afyon'dan meb'us isteniyordu. Hoca iikru, Nebil
Efendi, Kocoglu iikru Bey Ankara'ya meb'us olarak gonderildiler.

Ben ve izzet Ulvi Bey askerlerc hitaben ufak bir nutuk irad eyleOnve Ulvi Bey, sonra ben bastadim: "Ey kahraman evlatlar! Biz
?ok vc pek cok rica ederiz
geng kizlanmizi,
yavrularimi-

sizin bilhassa ziyaretinize gcldik, sizlerdcn

ki, firar

etmeyip sebat cdiniz.

Ciinkii firar ederseniz

Yava yava milli hiikumet ie balami5 bulunuyordu.

Bir gun

taze gelinlerimizi ve ihliyar annc vc ninclcrimizi,

zi,

masum

Mustafa Kemal, Fevzi Paa ve maiyetleri Karahisar'a

de Afyon'a gelmiti. Hukumet ko-

diisman ayaklari altinda gigncyeccktir. Bunun onlenmesini sizlerin demir gibi gogiislcri vc cclik kalplerindcn bekliyoruz" deyince asker-

geldiler. Uak'ta outran iac heyeti

den

naginm

idare mcclisi

millet amaline aykiri

odasmda milzakereler baladi. Qerkez Ethem'in harcket cttigi, Fahreddin Paga'ya suikastda dahi

birisi: "Pekala sOylliyorSuhuz, ama buraya demiri geldi, Qeligi yok" deyince evvelden tammadigim Firka Kumandani tzzeddin Bey

254

SARIKUMOCAHtDLER
KADlR MISJROtfLU

255

"Nc

derrick istiyorsun?" diye askcrc tcktirde bulundu. Biz buraya g6-

akin akin gclmcktc

idilcr.

riismck icin gcldigimizdcn,

konu$mak Uzerc

mllsaadelerini islirham

Osman

Bey'in gclirdigi insanlar icinde 101

cdcrck, bu sttzdcn maksad nc oldugunu askcrden sordum. "Burasi

yasmda Arslan Bey naminda

vlicudca zindc
idi.

bir ihtiyar vardi.

Bu

ihtiyar ya$ca biiylik,

dagin basj oldugundan bu yaz guniindc dahi soguklan durulmuyor,

Bunlar toplandiklan zaman

firari

olanlarina nasihat

karnimiz ac, sirlimiz ciplak" diyc maksadini acikladi, dcdim

"Evlatlar sizlcri

ki:

icin iclerinc girdim. Bunlari tcci icin bazi so/lcr csnasinda icierinden
birisi, "Hoca Efcndi pek gtlzcl soyiiiyorsun amma sizlcr kasap ke?isinin koyunlann online duup kanarcyc kadar golUriip dondiigU gibi bizleri

cuha clbisclcrlc giydirip ayaklanniza cizmcler yapti-

racagiz

ama

sjmdilik sizlcri sogukian muhafaza i^in bin tanc kepcnck

cdi-

kuruna kar$i

vc ikibin ycmcni vc vagonlarla crzak gctirdik. Sizlcrdcn scbat rica

suriip

dc kendiniz gcri

cckilcccksiniz"

dedi.

yoruz" sozUmc kar$i o askcr ickrar cdip: "Pckala, fakat, topumuz

silahimiz var

"Evlatlar, bizler

diismam memleketimize sokmamak

icin ahdiipe-

yman
niz

ama mcrmi vc ccphancmiz yok"

scrt bir tavirla

dcdi. Firka

Kumandani:

etmisiz. Ciinkii bir cesur ve gayretli kuijnandanlanmizi yal-

"Nc biliyorsun?" diyc

rica cllim.

karsdaymca yinc miisaadcsini

clindcn tulup, "Bunlarla
hi-

Kolordu vc

firka

kumandanmin
bir

yalni/. goriiijclim" diycrck

yanimizdun

parca ayirdim. Askcrlcrc

icin hep beraber gidecegiz. Kger beni en bnde gbrmezseniz evvela beni katledin" diyc soz vcrdim. Hep bir agizdan: "Bizler de blecegiz, azmimizden geri donmiyecegiz" diyc soz

birakmamak

vcrdilcr
gibi evlatlar!

"

labcn dcdim

ki:

"Ey arslan

Bizim riaimiz

sizin burada

scbalinizdir. Gcri laral'ini sizlcr hie hatinniza gctirmcyin, ciinkii biz

vagonlarla silah, ccphanc, top,

mcrmi

gclirdik,

Hcnjcy hazirlanmi^iir.
isc, biz

OZBEKLER TEKKESI
Oskiidar'da "Sultan T c p c s "nin "B ii b u d c r c s i"nc bakan yamacinda hala mevcud olan bu tckkc, istanbul'un isgal altinda bulundugu senclcrdc, Anadolu harckalinin basanimasina biiyiik olciidc faydasi dokunan muazzam fcdakarlik vc kahramanliklara sahnc olmustur. Tckkenin ak vc iman adami olan cyhi Ata Efendi (18831936) Kurtulus Savasmin mc^hul kalmis buyuk kahramanlarmdan bii
I

Sizdcn bcklcdigmiz buradan kacmamani/.dir." Askcrlcr: "Oylc

dc Allah

ile

ahdediyoruz

ki,

bu canlar (gogsiinii

i$arct cdcrck)

burada
I

oldugu muddclec bu dagdan dumani gecirmcyiz vc scbal cdip burada kaliriz" diyc soz vcrdilcr. Oradan trcnlc Hoca iikrii'nun yanina gittik.

Hoca ukrii Oturakta

tarn

ccphcdcydi. O'nunla da goruup gcri

memlckctc gcldik.
Bundari sonra daglarda dolasan vc miitcmadiyen mucadclc eden
bir takim kabadayilan birbirilcri ile bantirarak

adamlan

ile birlikte

ridir.

Bu miibarck
en emin

ccphcyc scvkctlik.
Bunlardan Emirdag'ina siginan Balcamh Yusuf, Cukurcali ib-

din adami, istanbul'dan Anadolu'ya kacacak kimscbir

ler icin

toplanma mcrkezi halinc gelirdigi tekkesinden

kimicri hayir uua

iic

simni savaziayarak yoia koymami$ur.

Onlara habcr gttndcrip hep birlikdc ccphcye gidileccgini, aksi takdirdc kcndilcrinin iizcrlcrinc asker sevkederek Yunan'dan

rahim

vardi.

Sair ve kendisi gibi bir

iman adami

Mehmed Akifdcn

tulun da

evvel kcndilcrinin kokU kazinilacagina dair haber gondcrdik. Akin,

akin elliser yiizcr
alii

siivarilcrlc

gclmcye

basjadilar.

Diger taraftan

Yazih'da bulunan

Osman

Bey, Bavurdu'da bulunan Yoriik Eyiip ve

buguniin ismet Pasa'si olan Miralay ismefinc hatta "Vurun Kahpeye" isimli cscriyle din adamlanni, Kurtulus Savasj alcyhinde gostcrcn Halide Edib'i (Adivar) bile, Anadolu'ya gccirimisti.

Bayat tarafindah bulunan Sinan Bey balanna topladiklan sUvarilcrle

Gundiizleri Oskudar'in car$i vc kahvclcrinde dplair, tesbit edil-

256

257

SARIKU MtlCAHlDUiR
mi parola
ile

KADiRMISlROCLU
scrpiyor ve seriyordu. Ozbekler Tckkesi'de benzcri sik sik gorlilen

Anadolu'ya kacacak kimsclcri bulup dcrgahina toplardi.

Sonra da bunlari onbcscr yirmiser kisdik kafilclcr halinc koyar, gcrekli

mlistcsna gecelerinden birini daha yaiyordu. BUtUn odalan biraz

emniyct Icdbirlerini aldiktan sonra, Camhca'nin cteklerinden

igal

sonra Anadolu yolculuguna cikacak misafirlerle dolmutu.

ler arasinda, igalciler

Bu

misafir-

mintikasi dima cikanrdi. O, sabahtan aksama kadar Oskiidar'in kahve ve carsdannda boylc dolasjrkcn scyhlik alamcti olarak baina sardigi

tarafmdan kapattinlan Mebusan Meclisi'nin bir

kisim azalari
tki

ile

rahmetli air

Mehmed
bir

Akif de bulunuyordu.
Atfi,

"Bcya/ Dcstar"i vc

sirtindaki cQbbcsiylc ruhani goruniitc oldugun-

rahmedi,

Mehmed

Akirie eyh

Tekke'nin bah9esinde,
bas,

dan, dikkati cckmiyordu. Halbuki O'nu bir dc,

gccc gormeliydi. Tama-

cadirlamis.

vc ciceklerle donanmis.

akasya agacmin altinda

basa

mcn

silahli olarak sabahlara

kadar caltsor vc bir Kuvva-yi Milliye

ccsjtli hizmetlcrini idarc cdiyor-

oturuyorlardi. Tath tath konusuyor, arasira da karsdikli iirler okuyorlardi.

mcrkczi halinc gctirdigi Tckkc'sinin

du. Her gun
habcrlcr
siikunctlc

Sanki; kendilcrini ccmbcrlcyen ve dinleyen yolculan bu

sjirle

Uskiidar'da dola$irkcn kurdugu $cbckc vasitasiylc ccsUli

oyaliyor,

nedc

olsa yurcklcrinc

coken aynhk

acilari, gariplik

duygula-

toplardi.

Silahlann

vc ccphanclcrin

Tckkc'yc

bliyiik

bir

nni unutturuyorlardi.

vc hemen Uskiidar mcydamnda bulunan "Nakkajji Karako-

Bu
lannusti.

csnada; Uskiidar camilcrindc dc yaLsi czanlan

okunmaga

ba-

lu"nu i$gal clmis. bulunan luilyan Jandannalarinin dikkallcrini cckmc-

den tasmmasim tcmin ederdi.

Tckkc,
lu'ya
bir

eyh Ata susmus, gozlcrini yummu$, okunan czanlan; huzur ve husu icinde dinlcmcgc koyulmusjardi ki, Fistiile

Mehmed
Tckkc

Akif

"P o

mcrkc z

i"

gibiydi. tsianbul'dan,

Anado-

kagaci

ile

arasindaki yol iizcrindc gozcUliik yapan bir dcrvi,

vc Anadolu'dan, tstanbul'a en chcmmiyclli habcrlcr, bu kanaldan

soluk soluga bahceye girdi. Yanina sokuldugu cyhinin kulagina cgildi.

ulagiyordu. Bilhassa Anadolu'ya kacmis bulunan miicahidlcrin istanbul'daki iiilclcriylc irliballan

liyordu. Istanbul'da

Ve

fisildadi:

en ziyadc bu posta vasitasiylc tcmin cdisilah ihtiyacini kar-

-Aman
lar!...

Scyhim!.. Uskiidar'daki italyan Polis Kumandani, yaninpolisi

Anadolu harckatinin adam vc

mahalli

da birkac Ingiliz zabit ve

Bilmemki!...

oldugu haldc buraya dogru gcliyor-

ilamak

uzcrc

ccsjtli

mukavemet vc

faaliyct

mcrkezleri

teessiis ettigini biliyoruz.

eyh Ata Efendi, bunlarin hepsiyle temasta

eyh Ata; miiridinin

soziinii

bitirmesinc

bulunuyordu. Gondcrdiklcri adamlari da kurdugu teskilat sayesinde

her gece Anadolu'ya kacinyordu.

mcydan birakmadi.
koydu ve ahnmasi

Hemen

yerindeh

firladi.

Bahcede vc odalarda ktimelcnen ve dcrtlcen

misafirlerine kotu yaklasan tchlikcyi kulaklarina

Bundan baska
kahraman
dcrvisjkxi

"Uskiidar
Camhca
onlari

Ozbckler Tckkcs

i"nin

gercken tedbirlcri de hepsinc ayn ayn sundu.

lki

ctcklcrinc kadar sokulan cctccilcre yar-

dakika

bile

dim eimck, icabinda

saklamak vc yarahlanna gcrekli ihtimami

gccmemiti aradan. Bahccdc sessiz

bir harckct
ile

balamiti. misafirler, kcndilcrine onciiluk

eden dcrvisbri takip

gostcrmck surctiyle dc faydah oluyorlardi.

Bu tekkenin Anadolu'ya kacirdigi

biiyiik vatanpcrverlerdch

Meh-

Tekkc'dcn Set Bai'na dogru sarkan agachk vc fundalikh yamacin uzerindeki dip patikalardan asagiya aktyor, saga sola sapiyor, tarlalarm
kenarlarindaki calihklara sokulup saklaniyorlardi.

med Akif Bey'in kacirddigi gcccyc aid

"336 yih Nisan'min
bir

birhadiscyi naklcdclim.

akami

idi.

Havada

tath bir bahar senligi

Boylece; adctlcri otuzu geccn misafirler, tamamiyle dagilmi,

ve

serinligi vardi. Hafif hafif csen rfizgar, her

yana bahar kokulanni

259

KADtRMISIRO^LU
Tckke ve bahcc de her vakitki
bahcc ve mezarhga saldirmilardi.
ylik
issi/.

halini almiti artik.

Tckke

ka-

pisindan iceri dalan igalci zabitlerle maiyetindekilerden bir kismi,

Oda

kapilanni tckmclerle acryor,

ve dolaplan bile ariyorlardi. Nihayet; Tekke'nin buy Qk ayin odasi-

na

dalmijjlar, karilauklan

manzara karisinda $airmilar daha dog-

rusu aptallamilardi.

eyh Ata; gerisinde saf duran

dcrvi$lcri ile birliktc

namaz

kill-

yorlardi. Aralarinda yabanci kimselerin

bulunmadigim gOren ve biraz

sonra bahcc ve mezarhkta kimscnin gtiriinmedigini tigrenen igalci

zabiticri, ugradiklari

muvaffakiyctsizlik karisinda; hirs ve hayretlerin-

den dudaklarini kemire kemire Tckkc'dcn uzakla$mak mccburiyctinde

kalmilardi.

O gece yarisi;
55i li

"0

z b c k

c k kc

i"ndcn; hie iiphcsiz

ki,

atlattiklari biiyiik tchlikc dolayisile

scvincrck aynlan yolcular, etresi

giiniin

akami gc9 vakit "Q a

K5

y u"

nii

tutmular ve sclamcte ka-

vumulardi. misafirlcrini Qal'a kadar ugurlayan eyh

Ata

hcrbiri ile

ayn
IT

ayri

Opuup kokla$arak veda ederken air

ile

Mehmed

Akif, onu bir

kenara cekti. Takdirkar bakilan

uzun uzun yanaklanni ok$adigi

muhatabinin alnindan tiperken:

"-Ne mutlu sana eyhim!.. dedi. "Kurtulu? Savacilanna yaptigin

bu
lc

bliyllk

hizmetler inan ki, hi? bir

zaman unutulmiyacak ve

milleti is-

tiklale

kavuturacak yildizlar arasinda, eyh Ata adi da daima hiirmetis-

amlacak. Imrcniyorum bu mazhariyctine ve scni bcklcycn crcfli

211

tikbalinc."

imdi dc, din adamlanni, "V u

le,

un

a h p c y e" isimli eseriy-

Kurtulu Savai'nm karsismdu gtislcrcn Halide Edib'in hatarindan

u satirlan nakledcrsek

"0

z b c k

Tckk

s i"

nin gercek hiz-

Oskudar Ozbekler Tekkesinin kahraman eyhl ATA EFENDt merhum, Turk Kurtulu Savarmn, unutulan buyuk ve fedakar elemanlanndan
biri.

meti

iistclik

din adamlarinin aleyhinde bir ahidin ifadesiyle de bir

kere daha anlailmi olur;

21
1 -

igal altmdaki Istanbul'da kelle koltukta hizmet

eden mubarek

bir

din adami.

Razl TALKIN: Tarih Hazinesi, C.

5,

sh.218-lstanbul 1951

260
261

KADlR MlSIROflLU
vc dar yokuslan ciktik. da bulunur. Elele vererek, yolunu kaybetmis. iki cocuk gibi ylirilyorduk. Ekscri, bohcayi o taidig> gibi, climi de O tutuyordu. unkti, yokus. cikmak, ta o gUnlerden bcri
"...Sultantcpesi'ne, oraya

giden

kiictik

Orada yalniz

Ingiliz polisi dcgil, hirsiz

daima kalbimc dokunur.

Baba cvinin cam ormanint ve orada gcccn cocuklugumu du$Un-

mek ne garip
scslcndi:

idi.

Nihayet en yiikscktc olan Tckke'ye vardik.

ipi

Kapinin Online gelince,

cckip cingiragi caldik.

Yukandan

biri

"Kim o?"
"Bizi Isa yolladi."
.

Yukaridan

ip ccklilcr, kapi acildi. Bizi, bir dcrvi$ kariladi. Elin-

deki fencri indircrck yiizumc bakn.

Bu cocuklanmin
idi.

adini

koymu

olan ihtiyar cyhin

Damadi Kahruman
ukiir gcldin.

Dcdi

ki:

"Ah Dr. Adnan,

O kadar fena bir hazimsizlik cckisifatiyla

yorum

ki..."

Nc garipti! Adcta bir doktor Kahraman'm omuzunu ok$adi:

gclmi$ gibiydik. Adnan,

"Haydi yukariya gidclim dc, hastaligina orada bakanm" dcdi.

Merdivenlerden cikarken, $cyhin damadi diyordu
"Sizi salidan bcri bekliyoruz. Diin, adcta
ki:

yakalanmi oldugunuza

hukmettik."

Bu arahk cyh dc koarak

gclip bizi kariladi.

Qrada, Ana<k>iu' va gitmck isicycc dort i5nc daha meb'us vardi. eyh bizi, Bogazici'nin parlak manzarasma bakan bir odasina gOtiirdii.

Hemen

hareket etmcmiz gcrcktigini soylliyordu. Celaleddin Arif, bir

gun once, Miralay tsmet Bey dc iki gun once birkac zabitle birlikte hareket etmiti. tsmet adi, bizc biiyiik bir scvinc vcrdi. Karckteri ve zekasi
gelecek igin herhangi bir miicadclcdc insana Umit i$igi vcriyordu.
Artik Dr.

Adnan bu
1

larafa gecirdiktcn sonra, etresi

gUn tekrar

262

SARIKUMOCAIIIDLER
KADlRMISIROGLU
Istanbul'a giderek birka9 kii

263

daha beraberimize almaya karar verdim.

sa,

acaba bizlere ne ceza vereceklerdi?

Biraz sonra dOrt mUltcci yanimiza geldi. Bunlardan biri mehur

eyh, bizim adimizi kadinlardan sakladi. Sadece

Kahraman

ile

eyhin KtifUk kardesj Necmeddin biliyordu.

Ayni

giin, biitlin ehirde lngilizve

ve TUrk9e olarak, herhangi

milliyet9iyc yardim edcnin

ler asilmisu. Istasyonda,

Mime

mahkflm edilecegini

Mn

eden

afi-

Cerkes Ethem'in kardesj Hinbusi Resjd idi. Kendisi, Anadolu'da millt hareketin en kudretli seflerinden biri oldugu gibi, ayni zamanda Saruhan Mebu'su idi. Mavi grjzlii, 90k zeki ve iyi tavirh bir adamdi.
Dedi
ki:

bu

afisjerin birinde "Oltlm" kelimesinin

mu-

azzam

harflerlc yazilmis,

oldugnu

gtirdlim.

Buna, General Wilson

"Bize imdi lSzim olan ey, adamakilli bir harita, bir de kilavuz."

imza atmisu. Egcr,

sirf bizc

yardim cdecekler Oliimle tehdid ediliyor-

Ben kendi kendime:

tkincisi, Kayseri'ye

"lte

akh bainda bir adam" dedim.

olan Keskin Meb'usu Riza Bey'di. Tarn

yakm

oramn

sjvesiyle konuuyordu:
var.

"Bende be$ bomba, Q9 tabanca

nz." dedi.

Qantamin

i9inde, harbe hazi-

Ben de kendi kendime: "Bu

koca
bir

kadar zeki degil" dedim.

Bu

sil&hla

orduya kar|i gelmek imkani olmasa gerek. Ama, bu uzun kadar saf ve iyi yilrekli bir adamdi ki, ona boylu ve esmer adam kari bir yakmlik hissetmekten kendimi alamadim.
Biz konuurken, kapinin 9ingiragi 9alindi ve 90k ge9meden
odaya, kisa boylu, zayif,
sinirli halli bir

adam

girdi.

eyh onu "Mana-

voglu Nevres" diye

tanitti bize.

Eger aramiza
mazdik.

bir bomba dumll olsaydi, bundan daha 90k Bu adam hakkinda butiin duyduklanm bir bir akhmdan

sairge?ti.

O'nun, Kibns'ta bir Ingiliz ajani oldugunu ve Misir'da Turkler aleyhine yaymda bulundugu soylcniyordu. Acaba dogru muydu? Kemaled-

din Sami de sOyle demisti: "Kismen ka9ik, kismen bir evliya\ kismen

de kanh

bir adamdir. Bir

an olur

ki,

memleketi

igin

Olmege

hazirdir.

Baska

bir an,

memleketi

bes,

para igin satar. Morfinmandir. imdi bize

katilmaga 9aliiyor. O'nun fikrince, Ittihat^ilar ortadan kalkmadan Tiirkiye kurtulmaz. Vaktiyle de garphlann adMetine 90k inamrdi. imdi,
Birinci

BOyuk

hayal kinkligina ugrami. Her seyi

Millet

yapmaya

hazir grjrtlnuyordu. Fakat

Meclisine halk

nazannda

insan aramiza girip, sirlarimizi satmiyacagmdan emin olami yor."

Iste, biitiin

en cok kredi saQlayan din adamlanndan:

Konya Meb'usu ABDULHALlM QELEBi HAZRETLERi

bunlar zihnimden ge9erken, Riza ve Reid Rey'lerin

O'na bUytlk

bir hin9la baktiklarmi gordiim.

Mahavoglu Nevres,

sair-

264

SARIKLIMOCAHIDLER
di ve bana

265

kad1rmisiro6lu
lemiyor.

da

elini

O'nun bu durumu cok dokundu. Hcle onlann ellcrini uzatip sikmamalan bUtun bUtUn beni iizdU. EHeri birdenbire yamna

S&klemk

icin ugrailsa yazilar bozulacak... Isteyenler gidip

gorebilirlerL

d(itu.

Ben icimden ona

tim.

Bu Tekkenin
kari

kuruluu

rjyle olmutur:

"0 z b e k

i s t

a n"dan

duydugum acimayi

sakliyarak elimi uzat-

da bana garip

kalkip hacca gitmek

iizere yola cikan birkac TUrkistan'h, Halife'yi g6r-

bir minnctlc

bakarken yiizllndeki Uziintu biraz

mek

icin Istanbul'a gelmiler. Clinktt eskiden

hacca gidecekler "izn-i

gelirler,

gecti.

sultan"

almak

maksadiyla

boyle

Istanbul'a

"cuma
bir

"Nasilsimz Nevres Bey!"

selamhgi"nda Halife'yi gOrUrlcrdi. Bu,

ilk

bir nevi izin almakti.

Bunlar da

"Ben Anadolu'ya kacmak istiyorum, AtA Efendi!.." diye eyhe

hitabetti.

cuma selamhginda

Halife'yi

gOrmek Uzere Sultantepe'sinde

cadir kurup yerlemiler.

grjr,

"Gel beni yann

bircaresine bakanz".

Bir giin maiyyetiyle oradan geccn Sultan

Mahmud,

cadirlarin

Zavalh seyh, o

adamm

eklinden onlann yabanci oldugunu anlayarak

kim olduklarini merak

atini sii-

samimiyetine inamyor ve

rjtekilerin aldigi

vaziyetten fena halde sikihyordu. Gcrci, o evden cikinca, benim de icim rahat etmcdi ama, bu ruhen aci ceken bir adamla bir

eder.

Once

bir

adamini gondererek durumu Ogrenir; sonra da

rerek yanlanna gider. Durumlarini anladiktan sonra:

bag kurmu

olmakla beraber, biitiin selamct ve emniyetimizin onun durumuna baglandigim duilnmekten de kcndimi alamiyordum.
Seyhin odasina Adnan'la bana yere yatak serdiler. Otekiler cekildi. O gece hareket ettiklerini haber aldim. Ben kendim Is-

"Halife emretse burada kalir mismiz?" deyince hepsi birden:

"Hay, hay, emruferman Padiahimiz Efendimiz Hazretlerinindir"

derler.

hemen

Bunun

iizerine:

tanbul'da bir gcce daha

kalmak

tehlikesini
s i"

gOzc ahyordum..." 21 ?

"Oyleyse ben Halifeyim, emrediyorum. Hacdan sonra donuniinz

"0

z b e

e k k c

ve oranin muhterem eyhi Ata

ve burada

kaliniz. Size

munasip

bir tckke yapila

ifa edesiniz"

ve

siz

de gelecek

Efendi'nin Turk Kurtulus. Savagi'ndaki rolunii baska gSrgii ahidlerile

hemehri lacdarimizin hizmetini

diyerek onlann el etek

nin de belirttiklerini biliyoruz. Bunlardan birini diger bir cok emsaliybirlikte "ahadetler" kismmda dcrcettik. Bu miigahidler,
igal altindaki Islanbul'da vazife

Opmesine meydan vermeden

atini

sUrup gider.

umumiyetle
suplaridir.

goren

gizli tekilat

men-

itibaren

Hac donuune kadar, tekke ve iki odah bir ev yapihr. O giinden "0 z b e k 1 e r T c k k e s i" diye anilan bu tekke bOylece or-

taya cikarak TUrkistan'h hacilann hizmetlerinde kullanilmitir. Fakat

Zaferden

sonra,

kcllc

bahasina

miikafatlandinlmitir, biliyor
kitabesini

ifa edilen bu hizmet musunuz? Tekeyi kapatmak ve

suretiylc!.. ikinci

nasil
tarihi

bugiin maalesef 50k harap vc bakimsiz bir haldcdir. Birakiniz ta Sul-

tan

Mahmud

devrinden kalma bir hatira olmasini da hi? olmazsa

cimento

ile
t

sivamak

Sultan

Mahmud zabile sokii-

Kurtulus. Savai'ndaki

muazzam
f e r" icin

rolQnii dUunerck,

burasmi tamir ede-

manindan kalma bu
-

arihi kitabc ttyle sivanmitir ki,

bugun

cek bir

erbab-i hamiyyet yok mudur? Vakiflar

isteriz.

Idaresi'nin dikkatini
birini ifa

212 Halide Edip ADIVAR: Turkun Atele imtihani-istanbul 1962,sh.64vedevami-

celbetmek

"Z a

en hayati hizmetlerden

eden

bu tekkenin boylcsinc harabiye terkolunmasi cidden cok uzucudiir.

266

267

KADIRMISIR06LU

HATUNiYE DERGAGI
Kurtulus.

gu

gibi, biitUn

ecdadi da bu tarikaun ayhligini yapmi bulunan bir

idi.

ai-

mctleri ifa

Savas/mda bircok tekke ve zaviyenin en tehlikeli hizcttiklcrini ve buralann mtitevckkil, inanmis. ve kamil muncahsuklanni cvvelki bahislerde yeri gelbir mtilahaza ile

lenin

mensubu

"K a d

r i

ka

1 1"

icinde

Mustafa Aht

Hazretleri'nden gelen bir

kolun son muktedir mllmessillerindendir.

tesiplerinin nasil canla basja

Bu

sebeple, pederimin temsil ettigi tarikata Kadiri'nin

verilir.

"A h i

u"

dikce
(lzere

umumi

beyan etmistik. Bunlara bir misal olmak

anlattik.

ismi

Uskudar Ozbcklcr Tekkcsi'ni

Hakikatte pek 90k baska

Sultan Selim-i Salis devrinde

"Hatuniye Dergah i"mn

Ornekleri de bulunan bu hizmet ve faaliyetlere merkezlik eden tekke

Bu

ve zaviyelerin hepsinden gcregi vechilc bahseyleraeye imkan yoktur. itibarla en buyiik ve tehlikeli hizmet ve faaliyetleri ifa etmis, olan

eyhligini yapmi bulunan Selim Efendi, mfisikiye gayet aina olduzaman Sultan da oraya gelir ve mQsiki alemleri yapihrmi. gundan

Orada gayet berrak ve

iyi evsafli bir

su vardir. eyh Efendi, bu suyun

"Eyyub HStuniye Dergahi"

suretiyle

ndan da

bir

nebze bahsetmek

basmda semaveri

kurar, Sultan Selim-i SSlis de hazir

bulundugu

bu bahse nihayet verecegiz.

halde din! musiki par?alan icra edilirmi?.

Silah ve ccphane dcpolanna gayet

yakm

bir mintikada, Eyiib sirt1",

lgal

zamaninda buranin

idaresi, uldesinde

bulunan merhum pe-

larinda bulunan
i'na silah

"H a

u n

y e

e r g a h

Turk Kurtulus Sava-

derim eyh Saadeddin Ceylan Efendi, bu hizmet ve fedakarliklarin

yazihp cizilmesine, herkese
ilan

ve cephane kacirmak suretiyle en ziyade hizmet eden merbiri

edilmesine hi? bir

zaman

taraftar ol-

kezlerden

miintesipleri,

olmutur. Bu dergahm dindar ve vatansever merhum eyh Saadeddin Ceylan Efendi'nin sevk ve

mamisnr. Hakikaten ben de, O'nun bu arzu ve hissiyauna uyarak bu ve faaliyetten imdiye kadar hi? kimseye bahsetmedim. Bazi gazete
yazarlann muracatlanni da
is'af

idaresi altinda, ecnebi askerlerin kontrolUndeki silah

depolanm

boal-

etmedim. Fakat

sizin

buraya kadar

tarak tnebolu'ya nakle muvaffak olmusjardir.

Seyhi

Saadeddin Ceylan Efendi ashnda "K a d i r T idi. Fakat bu sirada "H a t u n i y e D e r g 3 h

T
1"

birkac defa tesrif edcrek israr etmeniz karisinda bugiine kadar hassakaldim. siyetle takip ettigim bu prensipten aynlmaga mecbur

e k k e

s i"

eyhligine de

vekaleten bakiyordu.

Bu

faaliyete

bilfiil,

itirak

etmi ve eyh Saadeddin Ceylan

Efendi'nin, halen hayatta bulunan oglu

israrli taleplerimizi

Nazmi Ceylan

Efendi, vaki

kirmiyarak -son dcrece mahfiyetkar olmasma ragmen- bize asagida hullsa edecegimiz malumati vermek lutfunda bulunmusjardir.
213

pederim, zaferden sonra tekkemiz mensuplarinin diifman tehdidi altindaki hizmetlerinin tesbit ve yazilmasina ve hatta bunlardan birpogunun 'Istiklal 1" almasina da siddetle muhalefet etmisti. Zaferden 1 y a s sonra bir gun, Istiklal Madalyasi'na hak kazananlari tayin ve tesbit maksadiyla, boyle bizim gibi gizli 9ahsanlari aray-

Merhum

Mada

lp bularak

kaydeden Bahriye Kaymakami

(Yarbay) Tefik Bey,

Merhum pederim Saadeddin Ceylan

Efendi, Kadiri eyhi oldu-

ziyaretimize gelerek bazi sualler sordu. Kendisine verdigim cevaplan yazmakta bulundugu bir sirada, i9erdeki odadan

213 - Nazml Ceylan Efendi'nin kendi sesiyle tesbit, ayrica, kismen de el yazisi ile tevsik edilen bu malumat hususT arivmizde mahfuz bulunmaktadir.

konusmalanmizi duyan merhum pederim yanimiza geldi. tkindi namazina gitmek tizere abdest almis, kollanni kuruluyordu. "Oglum!

Bu

yaptigimz nedir, ne yaziyorsunuz?"

268

SARIKLIMOCAHiDLBR

Ona durumu anlattik. Bunun iizerine "Oglum biz madalya almak ipin yapmadik. Biz dervis adamlanz. Bize, din ve vatan yolunda vacib olan, bir hizmetin karsdigi olarak madalya almak yakismaz. Lutfen o yazdiklarimzi yirdiye sordu.
isi,

bu

lsrarh ricalanna ragmen, karanndan ddnmedi!. Notlan gozunun oniinde yirttirdi. iste bu vak'a dolayisiyle bu giine kadar Eyiib'deki Kuvva-yi Milliye paksmalannin bir 90k noktalan sir halinde kalmistir. Esasen aradan cok zaman gecti. Artik bu isleri bilen de kalmadi. Hepsi bir bir Hakk'm rahmetine kavustular. Ben de bu
yil

tiniz," dedi. Tevfik Bey'in

yetmis yasina bastim.

Bu

sebeble o fedakarane hizmetle-

pogunu hatirlamama imkan kulmadi. Biz Eyiip gurubunda cahstik. O zaman tstanbul'da bu silah kapirma isini, idare etmek iizere "Mim Mim g r u p u" adiyle gizli bir cemiyet vardi. Bizim tekke ile bu gizli te$kilat arasmda irtibat saglayan ve Eyiib'deki faaliyetin reisligini yapan edebiyat muallimi H&fiz Kemal Bey'di. 214 Bu zat sonradan Bilecik meb'usu olmutur. Bayezid'de simdi yikilmis bulunan bir kahvehanede herhangi bir miifteri gibi oturur ve teskilati idare ederdi. Ben de gazete satmak bahanesiyle, o kahvehancye girer, kcndisine istedigi bir gazeteyi
rin artik bir

verirken icine ilistirilmis veya ber kenanna sifreli olarak not ediunis bulunan haberi boylece O'na ulastirirdim. Gaze-

sonra tekrar yanina geldigimde: "Al oglum, bu gazeteyi okudum. Sen bunu tekrar satarsin" diyerek bana iade ederdi. Bu iade edilen gazetenin ic
sahifelerinin miinasib bir yerine eevabini veya yeni emirlerini not etmis

te satarak bir miiddet dolastiktan

bulunurdu.
donumlxik genis
icinden basla

"Hatuniye Dergahi" dort, bes

bir arazinin icindc idi.

Bu saha, asagida dere

a.g.e. sh. 131

Kurtulu? Savai'nin mechul kahramanlarmdan

biri.

Hatuniye dergahmin eyhi sADEDDlN EFENDi merhum.

214- Bak. Kemal

KOQER,

270

271

SARIKLI MOCAlIlDLKR
yip,

yukanda

oirasi

Piyerloti'ye kadar devam ederdi. Bu sebeple etrafinda ev vesaire olmayan issiz bir yerdi. Bu yuzifa edilebilmistir.

etmeye cahstigim hizmetler burada nisbeNe hazindir ki, Kurtulus Savasi'nda bu kadar biiyiik hizmet ve fedakarhklara sahne olan bu Dergah, bugiin bakimsizhk yuzunden, bircok emsali gibi harab ve yikilmis bir durumdadir. Arazisi tekkenin ilk kurucusunun varislerine aid bulundugundan burasuu parfa parpa satmislardir. imdi ise gdrdugiinuz gibi etraf
ten kolayhkla

den

size hikaye

'

^'

~ ; * " - ^S &
u

>j&a

tamamon bina dolmustur. Istanbul'un bir9ok semtlerinde oldugugu gibi burada da binalann bir kismi, mezarhklara tecaviiz edilerek bir9ok meshur ulema ve mesayih kabirleri
iizerine kurulmustur.

Civar sirtlardaki silah depolarindan kacirdigimiz silah ve cephaneleri once dergahm bitisigindeki kii^iik caminin minaresine doldurup saklardik. Asagida Hali9 kenarinda

ise'lplikhane AskerfKislas

1"

vardi.

Oradan

is-

mail ^avus adinda bir asker dergaha gelerek bize silah kullanmasim ve bomba atmasim ogretirdi. Bu silahlari otrafi gozetleyerek tenha bir zamanda ve ekseriya geceleyin arka tepeye gepip "Kasgarf Tekkesi" nden asagiya degru
indirdik. O zaman orada tplikhane Hastanesi vardi. Pederim Saadeddin Ceylan Efendi, ayni zamanda oranin da imamiydi, Onun bu vazifesi isimize 90k yariyordu. Esasen ben de Harbi Umumide tabur imami olarak vazife gormustum. Bu hastahaneden temin ettigmiz tabutlar i9ine silahlar yerlestirir, guya birisinin cenazesini tasiyormus gibi tekkenin bitisigindeki camiye getirirdik. O zaman oranin Reksek Recep adinda bir muhtari vardi ki; evi yol kenarmdaydi. Bu evin Hakki Efendi adinda bir bek^isi vardi. Bu zatin arab asilli

*^c,V rJ

-^r-^j:
NAZMl CEYLAN EFENDl'nin
hizmetlerini anlatan

olan eniha Hamm admdaki ailesini gozcu olarak kullanmak, surctiylo, hastahaneden aldigimiz silahlari tabut ipinde

Hatuniye Dergahl mensuplarmin

bir

ve husOsi arivimizde bulunan notlanndan

sahife

272

SARIKUMOCAHlnUiR
KADlRMlSIROftLU

273

6nce bu eve getirir, sonra da Resadiye Mektebi'ne tasirdik. Orada sandalci Osman Aga vardi. O gelir Bostan Iskelesi'nden bu silahlan kayik veya motora yiikletirdi. Hemen bitisikte bir de imaret vardi. Bu imaretin ambarindan aknan misir v.8. gibi zahiroyi dokmek suretiyle silahlarin tizeri 6rtulurdii.

Bir defasinda da Ramazan munasebetiyle, ramazan davulu cahyormus gibi bir mana vererek davulun icinde el

bombalarim kapirdnn.

Silahlan dopolardan 9alabilmek ifin tatbik ettigimiz 90uKuller vardi. Bunlardan biri de o zaman bos. olan bu tepelerde 9obanhk yapmakti. Simdi "T a 1 1 1 a r 1 a" denilen f yerde "K a n 1 1 9 1 n a r" admda btiyuk bir vmar agaci vardi. Mahallenin 9obani Kel ilkru ile orada bulusuyordum. Bu zat gayet fakirdi. Yegane azigim olan katiksiz ekmegimi onunla
sitli

Bu faaliyeti bir hayli divam ettirdikten sonra fiilon cephede cahsmak iizere, silah ka^iran motorlardan biriyle Anadolu'ya gepmeye tesebbiis ettik. Fakat yakalanarak Arabyan Han'a gotiiriiliip hapsedildik. Burada hususi suretle feryadimizin disandan duyulmasini onleyecek bir tertibat alarak
giinlerce kirbap altinda indetildik. Teskilatin binbir giipliik-

temin edebildigi hususi bir tavsiye ile buradan kurtulduksa da bu suretle Anadolu'ya ge9ememis olduk. Fakat
le

boliisiiyordum.
ilerleterek;
Siikrti,

Bu

suretle kisa

zamanda O'nunla ahbaphgi

kendisinden istifade emkamm sagladim. Kel gayet giizel kaval oalardi. Kaval ?ala 9ala hayvanlan otlatmak bahanesiyle silah depolanna yaklasiyorduk. Kel

kurtulur kurtulmaz, eski vazifeme daha' hirsh olarak yeniden basladim.

Bu

hizmeti sevk vc idare ettig ipin

merhum

Sadeddin

Ceylan Efendi'yi vazifesinden attilar. Zaferden sonra aslen

Eyiiblii olan

Bulgar kasaturasi vardi. Silah depolarmm kerbu kasa tura ile delerck icerdeki silah ve cephaneyi bosaltmaya bajslardik. Bir de merkep tedarik etmistik. Depolardan asirdigimiz silahlan puvallara doldurarak bu merkebe yiiklerdik. Ifinde silah bulundugunun anlasilmamasi ipin do tirnav kokii 9ikararak 9uvallarin iizerine sarardik. Bu kok odun gibi yakmak i9in kullanmaya yarardi. Bu suretle civardan odun toplamis gibi bir tavar alarak Tekke'nin yolunu tutardik. Bu depolarm basmda ekseriya 'II i n t 1 i" askerlcr bulunurdu. Bazen fiiraasir v.s. yikamak ipin dereye inorlerdi. Bu vaziyette onlarin siiphelerini celbetmeden yanlarindan gepebiliyorduk. Bir miiddet sonra isi
Sukrii'de bir

Ankara

valisi

Yahya

Galib'in

Tavassutu ve

Ilk

pic duvarlarim

Diyanet

Isleri Reisi Rifat Hoca'nin dclaleti ile

tekrar vazifesi-

ne donebilmistir. Epey bir miiddet apikta kaldigi ipin bir hayli sikmti pektik. Fakat hamdolsun hizmeti aksatmadan
yiiriitebildik.
.

Zaferden sonra tekke ve zaviyelerin seddine dair kanun 9ikmca birpoklanyla birlikte "Hatuniye D e r g a h 1" ni da muhiirlediler. Bitisigindeki camii ileri siireek burasimn tekke olmadigim iddia ettikse de dinletemedik. Gerek bu

gelistirerek merkep yerine bir atla tasimaya basladik. Bir gun bu depoda agtigitmz gedik poktu. Stikrii, bir aksam depoda mahsur kaldi. Ertesi gun binbir korku icinde Siikru'yii 9ikardik. Buna ragmen "K e 9 e s u y u" denen yerdeki bu

hususta ve gerekse tekke mensuplarinin ifa ettikleri hizmetlere miiteallik ehmizde pek 90k vesaik vardi. Fakat zaferden sonra en normal dini faaliyetlerimiz esnasinda dahi dehsetli bir takib ve tazyike maruz kaldigimizdan hi rpok dini kitaplarla birlikte bunlari tavan aralarinda saklamaya mecbur oldugumuzdan hepsi de zayi olup gitmistir.

cephanod ne var ne yoksa hopsini pikardik.

Merhum
dar-i

Saadeddin Ceylan Efendi 1931 yibnda beka eyleyerek Eyiib'de defholunmustur.

Irtihal-i

275

274

KADIRMISIROGLU
bu
is.

icin

Diirrizade bulunup gctirilmiti. Esascn bu durumda

o da,

is-

EN BUYUK MANEVt DESTEK

FETEVA-YI SERJFE
Anadolu'da basjayan

tenilen bu fctvayi vermektc bir dcrceyc kadar mazurdur. Zira aksine

hareket ctligi takdirdc igal kuvvetlerinin zalen haddi ami bulunan

zulfim

ve

baskilan

daha

da

artabilirdi.

Bu

sebeple

zamanin

hukftmeti'nin dc tasvibi

ahnarak tanzim edilen bu fctvadan dolayi

gorlis.

"M

y a

m"

Islanbul'daki igal
biitlln

Diirrizade'nin de ittihami pek Oylc sanildigi kadar hakh bir

gildir.

de-

kuvvetlerini rahatsiz cdiyordu.

Bu
ki;

ylizdcn cllcrindcki

tazyik

unsur

vc

imkanlanni

harcketc

gctirmck

sureliylc,

Istanbul

Diirrizade'nin fctvasini clinc geciren igal kuvvctlcri bunu teksir

Hiikumeti'ni siki$tinyorlardi.

Ta

en

bliytik

dim makam olan

cyhii-

ederck Anadolu dahilindc

dagittilar.

Bu

surctle Mill! MUcadele'yi ar-

lislam'dan Ankara'dakilcri ktitiilcycn bir fctva alarak Anadolu'ya da-

kadan vurmaga
yetini

kalkitilar.

Bu

tchlikcli

durumu diizcltmcnin ehemmi-

gitsmlar vc halkin onlara ilimadini sarssinlar.

Millcti asirlarin ycrlc$tirdigi itikad vc an'anclcri

unku miisiilan Tiirk icabi Makam-i Hilafcl

ile bcliri-

vc Sallanala son dcrccc bagli vc her mesclcyi dincn izah cdilmcdikcc

kabul cimcyccck bir hissiyai icindc bulunuyordu, Her vesile
lik ki;

kavramakta gccikmcycn valanscvcr din adamlan, mukabil bir fctva tanzimi icin harcketc gcctilcr. Bunlann bainda Ankara Kuvvayi Milliyc'sinin Rcisi, Ankara Muftiisii Hoca Rifat Efendi bulunuyordu.

Ankara'da toplanan Milli Mcelistc, miiflU, vaiz vc miidcrris gibi

Bir tck imzali

din adamlan buyiik bir yckun lekil cltiklcrindon, halk onlarin tesiriylc kisa

"D

ii

r r T

/.

a d c

v a s
t

i"

na mukabil
i

yiizii

zamanda Ankara'ya buyiik

bir tcvccciih gttstcrcrck baglanmis,

is,ic

aan miiftiinun imzasini tagiyan bu yeni "f c

v a

f" biitiin

ye mill! gaye ctrarmda birlc$mi$lcrdi.

bu

birligi

parcalamak

istey-

Anadolu'ya yayilarak milli birlik vc bcrabcrligin korunup kurtanlmasinda en buyiik

rolii

en diiman kuvvctlcri, halkin dini hislcrinc hitab eden

sika cldc

airtici bir ve-

oynami$tir. oylc ki; csbab-i mucibc olarak

Is-

clmok arzusuna

kapildilar.

Bunun

icin bir taraftan,

Makam-i
de

tanbul mahrecli fctvanm ikrah yani ccbir altinda vc dumanin zoruyla

Hilafet ve Saltanat'a digcr taraftanda Hiikumct'e cesjtli yollardan tazyikte

kalemc ahnmis. oldugu

cihctlc hi?

bir

hiikmu bulunmayacagi,
bir

bulunmaya

baladilar. Islanbul'daki biitiin idarecilerin Halife

buna mukabil, Anadolu

Milli Mucadelcsi'ni dincn

"C

h a d

dahil

olmak

iizere

tam manasiyle kendi

iradesiyle hareket

etmek

Mukaddcs"

sayilmak lazim geldigi izhar ve ifadc ediliyordu.

biitiin

imkanindan mahrup olup,

igal kuvvctlcrinin cebcrut? tazyikine rnaruz

Memleketin o buhranh gunlcrindc

bir fetva tanzim eden

millet

muvacchesinde boyle
bir

bulundugnu yukarida Fevzi Paa ((^akmak)'in Mcclistcki bcyanali

dolayisiyle belirtmistik.
le

muhtcrcm din adamlanmizin

cogu zaferden

Bu

yiizden igal kuvvctlcrinin ar/u vc israriy-

mecburiyet altinda bircok harckctler vuku bulmutur. Bunlardan

sonra teessus eden, yeni zihniyctin haknasjnasltgina ugrayarak hayatlanni scfalet icinde nihayctc crdirmi$lcrdir. Arlik bclki de hie biri ya-

biri de, Istanbul'da eyhiilislamlik

Makami'ni

igal

cden Diirrizade
girienlerin
katli

amayan bu din adamlarimn hizmcllcri gcrcgi vechile

bu biiyuk hizmct hakkiylc

takdir edilme-

Abdullah Efendi tarafindan Anadolu harckatina

gcrekir ki,

mi vc bugiinc kadar milli miicadclcnin tarihini yazanlar tarafindan da

bclirtilip dcgcrlcndirilmcmitir.

vacip olduguna dair bir fctva verilmis. olmasidir. urasim belirtmek

bu kolay olmamis. Diirrizade'nin

9Ctin bir

sclcil olan

Haydarizade

tbrahim Efendi

mukavemctten sonra bu

fctvayi

vermemek

Halbuki cger bu fctva, bttylcsinc genis. bir alimler kitlesi tarafindan yazilip imza cdilmemis, olsaydi, halkin bu harekcte inandmlmasi
I'.'-'Y'Vif.':

icin eyhiilislamlik

Makami'ni tcrkc mecbur olmu$tur. O'nun yerine

wtfi'initf ty'daon

.''

''

^y'v

'

'

:'

277

276

KADtR MISIR0<3lU
SARIKLI

MOCAHtDU-R
limine farz olur mu?I Beyan buyurulat...
dc kazanilamayacakti.

miimkun olmiyacakt ve

tabiatiylc zafcr

Elcevap Allahii Teala a'lem:

Olur!..

Kurtulus, Savasj'ni zafcrc ulaliran giic,

mitir.

bu fetva

ile

temin edil-

Diisman clindc

csir cyhiilislam'm fctvasi

Anadolu'da heyecan

uyandirmis, iken
bilmitir.

halkm

icrcddiid vc heyccanini
r
1

bu vesika bertaraf edei

Bu bakundan "S a

Mucah

e r"

in

imzalanni

mesruasim ve Halife'nin kudret-i maruz-u tecacuz olan bilfiil maneviyesini i?in mucadele ve tathir diismandan "memalik-i mezbureyi bagi olurlar mi?! ser'an miicahede eden cumhur-i muslimin

Bu

surette hukuk-i
istirdat

ve

taiyan

bu

scrcfli vesika, valanin

kurtuluunda bir numarah amil ol-

Beyan

Buyrula!...

mutur. lte bu tarihi vesika sudur:

Elcevap Allahii Teala a'lem: olmazlarl...

FETEVA-YI ERtFE
nizam-i Alem olan Halife-i Muslimin, Sebeb-i edamullahu hilafetehu ve sevketehu ilayevmiddin Hazretleri'nin Makam-i Hilafet ve Makarr-i Saltanati olan Istanbul; Emiriilmii'mininin hilaf-i marazisi olarak ada-yi muslimin

suretle diismanlara karsi a9ilan miicadelede vefat edenler sehid ve berhayat olanlar gazi olurlar mi? Beyan bu-

Bu

yurula!...

Elcevap Allahii Teala a'lem:

olurlar!...

olan

diivel-i

muhasama

tarafindan fiilen isgal edilerek

Bu surette miicahede ve vazife-i diniyesini ifa eden cumhuru miislimine karsi diisman tarafini bililtizam musmiislimin beyninde ika-i fitne ederek istimal-i silah eden olurlar limin ser'an ekber-i kebairi miirtekip ve sahibilfesat

asakir-i islamiye eslihasindan tecrid ve bazilari bigayri.hak

Makarri Hilafet'in muhafazisim kafil bilciimle istihkamat ve kila ve vesait-i saire-i harbiyeyi zapt ve muamelati resmiyeyi tedvire, ciiyus-i inuslimini te9hize memur olan Babiali ve Harbiye Nezaretine vaz-i yed edilekatl ve

mi? Beyan

buyrula!...
olurlar!...

Elcevap Allahii Teala a'lem:

rek Halifeyi, menafi-i hakkiye-i milleti zamim tedabir ittihazindan fiilen men ve idareyi orfiye ilan ve divani harpler
teskili ile ingiliz

ikrah ve igfali ile vakia ve harikate gayri muvafik olarak sadir olan fetvalar cumhur-u muslimin icin ser'an muta ve ma'muliin aleyha olur

Bu

surette diiveli

muhasamamn
1

kavanini tatbikan
marazai-i

muhakeme ve
olarak

tecziye

mu? Beyan buyrula!...

Elcevap Allahii Teala a'lem:
olmazt...

etmek suretiyle Halifenin hakk-i kazasina miidahale ve

kezalik
hilafi

Hilafetpenahi

ecza-i

memalik-i Osmaniye'den Izmir ve Adana ve Maras ve Antep ve Urfa ve havalisine diismanlar tarafindan tecaviiz edilerek tebea-i gayri muslime
ile bilistirak

IMZALAR:
Vekilimufti bimedineti

Samsun (Samsun

Mufti vekili) Bahri

katliam ve mallarini

Elmufti bimedineti

Kutahya (Kutahya

Muftusij): Fevzl

nehbii gared ve mukadderatina tecaviiz mukaddesat-i miislimini tahkir eder olduklarinda berve9hi

Elmufti bimedineti Sinop: Sallh Elmufti bimedineti Eskiehir: Elmufti bimedineti

.11.1'
I

mesruh maruz-i

Mehmed

Sallh
'

hakaret ve esaret olan Halife-i miisliminnin istihlasi hususunda kudreti miimkinelerini sarfetmek bilumum miis-

Gumushane: Mehmed Fehml

<.U.I .1

278

o
c
I

279

Ahmed Hamdi ElmOfti bimedineti Bilecik: Mehmed Nurl Eddailmfjfti bimedineti Ankara: Mehmed Rlfat ElmOft bimedineti Denizli: Ahmed Hulusl
ElmOfti bimedineti Bursa:

Hi

m
* 3>
a

\u
9>-S

A
*:\
'}

:3

S ca
B

it

ElmOft bimedinet Tokat: Elhac

6mer

i.
.3-\-,

>

Elmuft bimedinet Diyarbekir: Elhac Ibrahim Elmuft bimedinet Qerkes: Mustafa ElmOft bimedinet TaskoprO:

1-

>

Mehmed Emln

i s %
Ai

** V
*

,:

'A

v
>'
J.

"

n c
to

A
S

<

Elmuft bimedinet Ayancik: Ismail Hakki Elmuft bimedinet Inebol:

ElmOft bimedinet

Ahmed Hamdl Boyabat: Ahmed Sukrii

Bahaeddln

s 3

2Ki

ElmOft bimedinet Daday: Rustu ElmOft bimedinet Tosya:

ElmOft bimedinet Arag:

Jr 11
l*.

^ ~ t>
<u
hi

73.

Hasan Tahsln
\\

.$

I
5
*>

M
trt-

ElmOft bimedinet Tirebolu:

Ahmed Necmeddln

tf

ElmOft bimedinet BOnyan: Ibharlm Hakki Elmuft bimedinet Inegdl:

c
E
:3
**
4>

Fehml
Huseyln HilsnO

Elmuft bimedinet Yenisehir:

Elmuft bimedinet Narman: Ismail Hakki

ElmOft bimedinet

Ispir:

ElmOft bimedinet Akdag:

ElmOft bimedinet
Iskilip:

Ahmed Mehmed
Ismail

v ft
3
J-

5
C

is *
c
r
'*
**

Edlp
"

*
I

M ^

s
03

Elmuft bimedinet Urfa:

Hasan
.j'

**>

>
}
>

ElmOft bimedinet Hizan: Mustafa Sirn ElmOft bimedinet Macka: ElmOft bimedinet Gemlik:

g
>
l

Kami

Ahmed

Vasfi
4
..J

".^

J-

>

H
?

i
TO

.J

7 ^3.
J
3
^

ElmOft bimedinet Mihaliggik: AbdulgafOr

w
j.3
\
*
^
^

ElmOft bimedinet Kirmasti:

Osman
AM

Elmuft bimedinet Sogut: Mustafa Elmuft bimedinet Tortum: Elhac

c
i.

280

281

Elmuft, bimedineti Merzifon: Vehbl E'mufti bimedineti Yusufeli: Ahmed

>

*
\

*
I *'

i-U
1
-\

Bmuf,i bimedineti H.ms:

bimedineti Bayezid: AbdOlhadl Elmiifti bimedineti Diyadin:6mer

Elmufti bimedineti Sivrihisar: Mehmed A.i Nlyazl Elmuft, b,medineti Orhaneli: Yusuf Ziya Elmufti bimedineti

E mufti

eyh Bahaeddln

>if
A
s

j
>

ft
s

I
x>

Mi

Venice:

Ahmed

s
j

u
1,

c c

bimedineti Erbaa: Abdullah

Fehm,
5

Emot.bmedinetiYozga,

Mehmed

u
'

eg

Elmuft, bimedineti Guron.-jsmall ElmDfti bimedineti Elmuft, bimedineti Bayburt: Elmufti bimedineti E'mufti bimedineti Bunyan: Elmuft, bimedineti Siverek: Elmufti bimedineti

HulQsi

li
->
i

\
3

1 E
o a

Vehbl

is
S3

Jv^

BoSazlayan: Abdullah

5
i
4

Fahreddin
j

Havza: Ismail

Vv,

Mehmed Osman

Tevflk

v.

.?

\h
\
s
i

u
i
S
j

0!
J

he
V

a
ai

> T

ft, b,medinetiMudanya: Mehmed NlyaZ Emuft, bimedineti Simav: Mehmed

Em

Devrek: Abdullah Sabri Emufti bimedineti Devrek: Abdu.lah Sabr. imedinetiB02d Hasan Tahlr

E f Emuft,b,medineti

Um

ftibi

- d -ti 9aymane:Ah Kaz.m m Vehb,

e

Devrek: Jskender

Jl
lis
3

i.Unb
4

i
J
:

a
a
XX

>
,s

i.i
I

a
3
,

^n:

1-

N
j

4
J.

E
4>

J.

Arlf

E'muft, bimedineti Karacusu: Elmuft, bimedineti

birned|, e,

Mustafa Hu.us?

-:
J

J
4

iJ 1
S

'I
4 SQi.\i

Kedus: Suleyman
. .

>

Dem

c JbrahjniHakk|

Elmuft, b,medineti Kayserr E'mufti bimedineti Elmuft, bimedineti Bahce:

Nuh
v
)

i.

M
j

Maras: Hac,

Mehmed Mehmed Sallm

v
"1

S
s

282
283

Elmiifti ElmiJfti

bimedineti Incesu: bimedineti

Bitlis:

Mahmud
Riza

Abdulmecid

Bursa Meb'usu Ulemadan: Abdullahad Serve!

Kayseri Meb'usu Mufti-I Sabiki:
Kayseri Meb'usu Ulemadan:

Ahbed Remzl

Elmufti bimedineti Usak: All

Elmiifti

Mehmed Allm

bimedineti

Esme: Nazlf

Elmufti bimedineti Diyarbekir-Silvan:

Elmiifti
Elmiifti

Abdurrahman

bimedineti Hizan: Abdiilmecid

Ankara Ulemasindan Kocabey Medresesi Muderrisi: Beynamell Elhac Mustafa Haci Bayram Medresesi Muderrisi Miisevvid: Haci Stlleyman
Molla Biiyiik Medresesi Muderrisi: Ismail

bimedineti Van: Riza

Elmufti bimedineti Acipayan:

Hlkmet Hulusl

ahabiye Medresesi Muderrisi: Sadullah

Sariyye Medresesi Muderrisi:

Elmufti bimedineti Baliye: Hiiseyin

Miiderrisin'den: Abdillazlz
Elmiifti

Haneka Medresesi

Muderrisi:

Mehmed evkl Ahmed Sefik

Hamza

bimedineti Niksar: Mustafa

Fehml

Zeynel Abidin Medresesi Muderrisi:

Yeil Ah?

Miiderrisin'den: Haci Miiderrisin'den: Halll

Silleyman

Medresesi Muderrisi: Abidin

Muderrisi:

San Kadi Medresesi

Izzet

Abdullah Hllm?

Qal MuftusD:

Ahmed

Bayezit dersiamlanndan: Rifat

Qine'de Dumlu Muftiisii: Ciimiilclneli

Esad

Reistilkurra: Hiiseyin Hllm?

Qine MuftUsu:

Ahmed

HSdl

Bursa Ulemasindan Bursa

ibrahlm
isimleri:
Mufti-i

Reis-iil MOderrisin:

Haci Yusuf

Yozgat

Miiftu vekili:

ukrO

Sabiki ve Qelebi Sultan Medresesi Muderrisi:

Smer
Kamil

Elmufti bilmedineti Viransehir:

Bu

fetvayi tasdik cdcn digcn

ulcmamn

Murad-i San? Medresesi Muderrisi: Elhac SSdik

Cami-i Kebir Mahallesi eyhi: Elhac
Hiiseyin Qelebi Medresesi Muderrisi:

BERVEQH'I BALA FETEVA-YI ERJFE ER'i

Ahmed Efendl Mehmed Kfimll

ERiFE MUVAFIKTIR
Meclis-i Mill?

Havz Pasa Medresesi

Hiiseyin Hiisnu
iikrti

Muderrisi: Sadik

azasindan Isparta

Mufti-i Sabiki:

Mektebi Sultani UlOm-u Diniyye Muallimi: CelSleddln

Muderrisin'den ve Medrese Muavinlerinden: Mustafa Rifat

Karahisar-i Sahip Meb'usu, Miiderris:

Mehmed

Sivas Meb'usu Ulemadan: Mustafa Taki

Isparta Meb'usu Ulemadan: Hafiz Ibrahim

Kurun?zade Medrese Muderrisi: AH Riza

Dersiam ve Medrese Muallimlerinden:

Mehmed

Hayati

Karahisan Sahip Meb'usu Ulemadan: Nebll

Silifke

Ulumadan:Tayyar
Kazan Ulumasindan: Elhac Yahya
Ulemadan: Abdurrahman

Meb'usu Kuzattan: Haci

Meb'usu ve

All

Kirsehir

Mufti-i Sabiki: Miifid

Miifti-i

Bursa Meb'usu Karacabey

Sabiki:

Mustafa Fehmi

Da-rlil Hilafet-OI

Ulya Medresesi Muallimlerinden: HSfiz

Mahmud

Dar-i

Mezkur Muallimlerinden:

Ahmed

284
285

Dersiamdan: ilyas
Muderrisin'den Muallim:
Muderrisin'den:

Mehmed Mehmed

Nacl

BEDlUZZEMAN SAlD NURSf

Bediiizzeman
Said Nursi'nin vatan miidafaasinda
fitlen silahh

Muderrisin'den: AbdUlazIz

olarak hizmete kosmasi Birinci Cihan Harbi devrelerinde balamitir.

Muderrisin'den: Hafiz Hiiseyin

Muderrisin'den:

zaman Van'da
lenlerinin

ilimle

mcgul olmaktaydi. Van ulemasinm

fiili

ileri

ge-

Ahmed Hamdl

hcmcn hcpsi

miicadelcye katilmisjardi. Ulemadan

Isleri

Ab-

Dar-ul Hilafet-ul Ulya Medresesi Muallimlerinden: Elhac Ziya

diilhakim Efendi (Arvasi), Talia Efendi (Eski Diyanet

vere Hey'etinden),

Muabu

Muderrisinden, Muallim:
Esatize-i

Ahmed QkrG

Van

Muftiisu Siddik Efendi, Gevar Miiftiisii

Ulemadan ve Meayih-i Sa'diyeden Erzurumlu: Ismail

Kasim

Efendi

gibi

ulcma

ve

mesayihten

olan

kimseler

Hakki
Bursa Muftiisu Musevvidi:
Da-ul Hilafet-ul

miicaadelenin icindcydilcr. Hatta bunlardan Miiftii Siddik Efendi

Ahmed

Izzet

ehid olmutur.

Ulya Medresesi Muallimlerinden: Ibrahim Hakki

lerden bir cete kurarak basjanna gccmi$ti.

Bu mcyanda Said Nursi de okutmakta oldugu talebeBu 9ete, "H a m d y e

i

Mut

Kadi-i Sabiki:

Mustafa Kasim

a y

a r

i" ile birlikte

Rus ve Ermenilere

kari

kahramanca carpiesir

Burhaniye

Mufti-i Sabiki:

Hoca Mehmed

mijti. Hatta
diismiis,

bu savalann birindc Said Nursi yaralanarak Ruslara

Hamzabey Medresesi
Muderrisin'den:

Muderrisi:

Abdurrahman Zuhtu

ve Rusya'ya g6turiilmutur. Daha sonra da imkansiz denecek

Ahmed

artlar icinde

Rilstu

kacmaya muvaffak olarak

215

Istanbul'a gelmiti.

Maksadite-

miz

Istiklal

GiJmuhane Ulemasmdan: Azml

Sava$i devresini anlatmak oldugu icjn bu miicadelenin

ferruauna girimiyoruz.

Gumushane Ulemasmdan: Imam Mustafa

Cisman Ulemasmdan: Osman Nurl Cisman Ulemasmdan: Osman Semseddin
Balikesir Kadisi:

Kurtulus. Savai baladigi

yordu. Maresal Fevzi

Mehmed ukrU
Alim

gmi Milli
rak

zaman Said Nursi Istanbu 1'da bulunuCakniak tarafindan israria Ankara'ya cagnldiMudafaa imann Osman Nuri Efendi teyid etmektedir. 216

Yalniz Fevzi

Cakmak

degil,
sifrcli

M. Kemal Paa da bu
tehlikeli

israrh davete

iti-

Balikesir Kadi-i Sabiki:

i 1 1 1 y e" ak i m i y e t - i harfleri neLatin yaymlanmisu. gazetesi ile bir cok Sebiliirresad'da sayili ve uc tarihli 1948 Haziran ilk defa silleri icjn tekrarlaninca Seydischir Muftiisu ismail Hakki Efendi bir mektup

Bu

fetva ve imzalar.zamanmda

"H

ile

kendisine bir

davetname gondermiur. Bediiizzeman

yerde mucadele etmek istiyo-

buna u cevabi

vermi$tir:

"Ben

tasra gazetesinde

rum. Siper arkasinda mucadele houma gitmiyor. Anadolu'dan ziyade

burayi daha tehlikeli goriiyorum." 217

gondcrmis. vc adi geccn

mitir.

mccmuanin on numarali nushasmda yayinlan-

Bu davct
215
-

sjfre ile iic

kcrc tekrar olundugu ve eski

Van

VaMisi

Fazla

bilgi icin

mcktupla, kendisinin de bu fetvayi imza edenler arasinda bulundugunu bildirmcklc ve Ankara miiftUsu Rifat Efendi tarafindan nakilsiz olarak verilmis. olan fetva suretlerinin nakillerini yirmi dort

Bu

bkz. Bediiizzaman Said Nursi-Tarihce-i Hay-

ati,

Eserleri,

Meslek ve Merebi-Ankara 1958, sh. 60 ve devami.

216
NursT'nin

Mehmed SDIeyman TEYMUROGLU: Muhterem

Hilal Dergisi,

Said

Doldurdugu Boluk-

saat icinde

kiltiib-i

mutebcrenin telkikiyle bizzat yazdigim bildirmitir.

Sayi 13, ubat 1960

217

Bediiizzaman Said Nursi-a.g.e.sh.90

286

SARlKUMtJCAHlDLER
KAl5lRMISIROGLU
meb'us Tahsin Bey araya girdigi
ce kcndisinc rcsmcn hoamedi
igin kalkip

287

Ankara'ya gitmig, Meclis9 Terinisani 1338 persatirlara

ziyadesiyle uzmUjtUr.

Bu

ifa edilmistir.

ylizden onlari ikaz ve irsad mahiyetinde

neretmitir.

olmak

(izere dcrhal

bir

embe

gliniine

aid

in'ikadm

zaptinda

rasthyoruz:

beyanname tanzim ederek

beyanname udur:

"Ulcmadan
hos&medi:

Bediiizzeman

Said

Efendi

Hazretleri'ne

beyan-i

Ya
azim.

eyyiihel

meb'usun innekum lemeb'usune Iiyevmin

hall velakdt...

Refis-Efendim, Bitlis
var.

Mebusu

Arif Bey'le rufekasimn takriri

Ey mucahidin-i islam ey ehl-i

RtYASET-1 CELtLtYE
Vilaynt-i

Bu fakirin bir mes'elede on sozunii birkac nasilatini dinlemenizi rica ediyorum:

Ewelen;
olup

arkiyye

ulema-yi

benamindan

Anadolu

Su

muzafferiyetteki

harikul'ade

ni'met-i

etmek ilzere Istanbul'dan buraya gelerek samiin locasinda bulunan Bediiizzaman Molla Said Efendi Hazretleri'ne beyan-i hosamedi edilmesini teklif eyleriz
gazilerini ve Meclis-i Ali'yi ziyaret

ilahiye bir giikur ister ki,

devam

etsin ve ziyade olsun.

Yoksa ni'met sukrii gormezse

Allah'in
tevfikiyle

gider.

Madem

ki;

Knr'an'i

diismanin

Kur'an-m en sarih ve en kat'i sal etmeniz lazimdir. Ta onun

iistuniize tevali

hiiciimundan kurtardimz, emri olan salat feraizine imtifeyzi boyle harika suretinde

Bitlis

Bitlis

Mus
Kasim
Ergani

Mus
Okunamadi

ve devam

etsin.

Arlf
Siirt

Dervls
Bitlis

Saniyen: Alem-i Islam'i mesrur ettiniz, muhabbet ve muhabbetin idamesi ?eair-i islamiyeyi iltizam ile olur. Zira
miisliimanlar tslamiyet hesabina
Salisen:
sizi severler.

Sallh
(Alkislar...)

Resul

Hakki

Rasih Efendi (Antalya)-Kursuye,

rica ederiz.."

tesriflerini

ve dua etmelerini

Bu
lisin

celscnin zabit hillasasinda bcyan-i hoamedi'nin ifa edilmi

bir kayit

Bu alemde evliyaullah hiikmiinde olan gazi ve kumandanlik ettiniz. Kur'an-in evamir-i kat'isine imtisal etmekle, oteki alemde de o nurani guruha refik olmaya cahsmak sizin gibi ali himmetlilerin samdir. Yoksa busehidlere
!

oldugu bildirilmcktcdir. Zabitlarda

olmamakla beraber Mec-

halcn sag olan azalan Said Nursi'nin kursiiye gelerek dua ettigi-

ni bildirmcktcdirlcr.

iken orada bir neferden istimdad-i nur etBu dunya-yi deniyye san ve serefiyle oyle bir meta degil ki, akh basindaki insanlari isba etsin, tatmin etsin ve maksud-un bizzat olsun.

rada

kumandan

mege muztar

kalacaksinxz.

Bu samiml ve candan
ra'da

karilamaya ragmen Bediiizzaman Ankabiiyiik

umdugunu bulamamilir. Meb'uslarrn

gibi

90gunlugunun

namaz
21 8

en

Onemli

bir

farz

ile

alakasizhgim

gOrmek O'nu

Zabit Ceridesi: Cild 24, sh.

457

Bu miBet-i islamin cemaatlari icinden bir cemanamazsiz kalsa, fasik da olsa yine baslanndakini mtitedeyyin gormek ister. Hatta umiim Kiirdistanda umum memurlara dair en evvel sorduklan sual bu imis: Acaba namaz
Rabian:
at

288

SARIKUMOCAHlDLER
k hyorlar nu der er Namazx kllar8a mutlak KHmazsa no kadar mu ktodir olsa nazarlarmda muttehem 9 a?fiiri " de '** var gi^im " Sebep nedir? . sordum: Dediler ki:

'IT

^r^ ^"

SL
aglebi

nama Z k,lmiyordu,hemdee
IMrnisej:

Kaymakammuz aKan**

? kiyaidiler.

Enbiyanm

Garbda gclmesi kader-i ezelinin

ekseri arkta ve

hukemamn

bir remzidir

jj

gg

arkz mfabaha getirdiniz, fttratma muvafik bir cereyan veim-. Yoksa sayiniz ya hebaen gider veya muvakkat sat*

lam

Hasminiz ^fe dm
ek

ve tslamiyyet diismam olan izdan

ki,

yor^Hatta dxyebdirim

dmde
gerekzr

Yunan kadar

^^

Ingiliz'i Pff^i

.hmalinizden istifade eden insanlardx,

Islam'a zarar veren

253
H
ont-

rTlt I" ralayikolanhiirmetiverdilerveveriyorlar.

mu ki; lttihat 9 ,Iarxn o kadar harika sebat .ve fedakarhklarxyia, hatta island su da ebep olduklan halde bir deroce laiibalilik tevnm gosterdlklen xcxn dahildeki milletten nefret ve tezyif gorduler a. ar dindGki ihmall6rini ^-eTiklL
azm
ici

Gorulmuyor

gibaW
Birinci
Siirt

devrenin Sarikli Meb'uslanndan:

Meb'usu
Izmit

Meb'usu HAFIZ

MUSTAFA SABRi EFENDl (sada) ABDULLAH EFENDl

is

ve

|^iMi

Alemi

kiifur, biitiin vesaitiyle,

medeniyetiyle
Jcinde miihim ve inkxlapvari bir
lesatirine inkiyad ile olabilir.

hucum ve maddeten uzun zamandan A em. tslama dinen galebe

gormek Islamiyetin

2STJT T
ke

iyeti

mahkum
ne ve

kald.g, ve .slamiyyet metanetini ve salabetini sunatl

muhafaza

"abisesinden bir cerayan-x bxdatkarane sxnesinde yer txxtamaz: Demek Alem-i islam

HdlT

m demyyeti

- *^ ^^ ^ ^^ ^g-
kelile - i

beri galebe ettigi halde etmedi ve dahili butun firak!

Baska

olatnaz,

hem olmamis.

)lmus ise de, cabxik oliip sonmiis.

kefihanesi yxrtxlmaya yiiz tutugu bir

lot-i

Saminen: Za'fu dine sebep olan Avrupa medeniyet-i zamanda ve medeniyyKur'an-in zaman-i zuhuru geldigi bir anda lakaydane ve

lis

ihmalkarane miisbet bir is goriilmez. Menfice tahripkarane ise,bu kadar rahnelere ma'ruz kalan Islam zaten muhta 9

290

SARlKUMOCAHlDLBR
degildir.

Tfisinen: Sizin imuzafferiyetinizi ve ali hizmetinizi tab

dir

eden ve

sizi

can-u dildon seven oumhur-u mii'minindir.

tutar ve size minnettardir.

Ve

bilhassa tabaka-i avamdir, saglam miislumandirlar. Sizi

sizi

ciddi sever ve

Ve fedakarhgi

takdir edorlor. ve intibaha gelmis en cesim bir kuweti size

takdim edorler. Siz dahi evamir-i Kur'an'a imtisal ile onlarai ve istinad etmoniz maslahat-i Islam naraina zaruridir Yoksa Islamiyot'ten teccrriid odon bedbaht milliyetsiz Avru> pa moftunu firenk mukallidlerini, avam-i miislimine tercih etmek maslahat-i Lslam'a miinafi oldugundan Alem-i Islam nazarini baska tarafa ^evirecek ve baskasmdan istimdad
ittisal

edecektir.

A^ircn:

Ilir

yolda dokuz ihtimal holaket, bir ihtimal

nocat varsa bayatindan vaz gecmis

ki,

mecnun

bir resul liizim

o yola

siiliik ctsin,

simdi yirmidort saattan bir saati isgal

eden namaz gibi zaruriyati dinniyyenin imtisalinde yiizde doksandokuz ihtimal necat var. Yalniz gaflet, tembellik haysiyetiyle bir ihtimali zarar-i diinyevi olabilir. Halbuki fcraizin terkindo doksan dokuz ihtimal var, yalniz gaflete istinad edon bir ihtimal necat olabilir. Acaba dine ve Diinya'ya zarar olan ihmal ve feraizin terkine ne bahane bu lunabilir. Hamiyet nasil miisaade eder. Bahusus bu giiruhu miicahidin, kumandanlar ve bu biiyiik Meciis'in ef ali taklid edilir. Kusurlarim millot ya taklid veya tenkid edecek, ikisi de zarardir. Demek onlarda hukukulluh, htikuk-i ibadi ta zammun ediyor, Sirr-i tevatiir ve icmai tazammun eden had siz ihbarati ve delaili dinlemeyen ve safsata-i nefis, vesvese i soytanindan geleii bir vehmi kabul eden adamlarla hakiki ve ciddi is goriilmoz Su inkilab-i azimin temel taslari saglam
gcrek, Meelis-i alinin sahsiyeti maneviyesi sahip oldugu

Zaferden sonraki menfi tutumlann eseri olan iman buhranina kari

azimli galismalan ilezamanin

icabina gore mOcadelonin en

iyi

ku wet

Ornegini veren

oihetiyle man'a-yi saltanati deruhte etmistir.

Egei

merhum SAID NURSl son

giinlerinde

292

SARIKUMOCAHlDLHR
KADlR MISIROtiLU
tslamiyyeyi bizzat emtisal etmek ve unutmayan milMoat-, diniyyosini Meclis tatmin etmezse hayat icin d6rt seye muhtac, fakat an'ane-i mustemirre ile giinde 5 akal be? defa dine muhtac olan su fitrati bozulmayan ve
let.n
ile

293

eerfiir-,

i^in basjka bir

odaya naklcdiJmitir.

Fakat bu beyannamc yOzlindcn

bir

mUnakasa

gccmitir.

M. Kemal Paa ile arasinda sert Bu yU/dc M. kemsd Pasa, kcndisine Mu

umumi
dc kabul ctmiycrck Van'a gilmi$-

lehviyat,
hacat-.

ihtiyacat-,

ruhiyyesini

unutmayan

milletin

Meb'uslugu vc halla eyh Sunusi Hazretleri gibi bir nevl

vaizlik tcklif ctmi$sc dc, her ikisini
tir.

diniyyosini

dur. Cemaat.n ise gayri

s.yade muktedirdir. Halifo-i sahsi ancak ona istinad ile vezaifi deruhte edebilir. Cemaatm ruhu olan sahs-i manevi eger miistakim olsa, ziyade parlak ve kamil olur. Eger fena olsa pek 9 ok fena olur. Ferdin iyiligi de fenah gl da mahdud-

Zaman cemaat zamamd.r. Cemaatm ruhu olan sahs-i ma daha mctindir. Ve tenfiz-i ahkanw ser'iyyeye daha

tarikiyle olmayan insikak-i asaya sebebiyet verecektir. tnsikak-r asa ise "Va'tesimu bihablilahi cemian" ayetine ziddir.

tamamen kabul ettiginiz ism ve lafe verecek o ma'nayi idamo etmek icin kuweti dahi verecek, halbumechs elinde bulunmayan ve Meclis
i

ma'na-yi Hilafefi

Meclis tatmin etmezse bilmeoburiye

Bundan sonra "Erck Dagi" ctcgindc "Zcrnebat Suyu" bajinda bir magarada ikamctc ba$lamisUr. ark isyanmdan sonra clemli stirgUn ve
mlicadclclcri basjayincaya kadar da buracla kalmitir.

boyle bir

kuwot

ABDULHAKIM ARVASi
Son devirde yctiscn ulcma vc mesjiyihin en
dir.

biiyiiklcrindcn biri-

"Scyyid" olan vc

bir

dag adma
ailc, zahiri

i/.al'ctlc

"Arvasi" diyc adlandinlan

bir ailcyc mcnsupUir.

Bu

vc

batint ilimlcrdc

yukselmi pek
ilim vc

cok buyiik yahsiyyot

ycti^tirmi^tir.

Abdiilhakim Arvasi, bu

hal chli zcvatin en sonuncusuolrnuglur.

Halcn Van vilayctinc bagh "Bas.kalc" Kasabasi'nda dogmus, vc

mz iy,ligi

mahdudur. Harice karsi kazandigidahildeki fenuhkla bozmay lni 2.

bu muhittc

ycli$mi;>iir. Iran tesiriyle

umumlycllc "ia"ya kayan Van'in

mlcbc ycti$tirmcklc
5atmiti.

dogu kisimlarinda "Sunni"

ilikadini takviyc icin

Bilirsiniz ki, obcdi dusmanlarmiz ve z.tlanxz ve hasimlarimz Islam'm searini tahrip ediyorlar: Gyle ise zaruri vazifeniz seairi ihya ve muhafaza etmektir. Yoksa suursuz olarak ?uurlu dtismana yard.mdir. eairde tehavun, za'f-i milliyeti SKsterir.7aBfiH4r>?man>*s>vkifrtme y: tesof 2I9 ^
.

megulkcn "Harb-i Umumi" dcnilcn o mes/um badirc gclip

Kendi parasiyle yapurdigi
bir

medrese her

tiirlU

ihuyaclanni da bizzat

deruhte etmek uzcrc yii/lcrcc giizidc lalcbc ycustiriyordu.

Cihan ve Islam Tarihi'nin en bllyuk dcvlcti olan "Osmanli tmpara,orlugu"nun idarcsi bir avue "Makcdonyn Scrgcrdcsi"nin clinc geemf,

fider."

Hasbunellahu veni'mel vekilL.

ti.

Bunlar, millcti -tarn manasiy tc bir maccra mantigi icindc- harbc soka-

Bu beyannamcdcn
kis.

rak helakc sUrttklcmisJcr ve milyonlarca "mchmelcik"in miibarck

pahasina kurulup ya^atilan
|

kadar artm 1 t.r.

sonra namaz kilan meb'uslann adedi 50-60 Hatta bu yiizdcn mcvcud mcscid kafi gelmcdigi

kam

a/.iz

dcvlclimizi, yinc

O'nun milyonlarca

evladinin kanmi hcsapsiz bir sckildc harcayarak ciddi bir inkiraz tchlikesiyle kar$i kar^iya getirmisjerdi.

Bu

hesapsizhklardan bin olan "Sa-

baasri939

sM7

man **" NUR8,:

mbb*b *^*- * S<*r0 Mat-

nkaini; Harekati" yetmi^bc^ bin mchmetcigin, daha dllmantn ytizUntl

bile gttrmeden

soguktan donmak, a(liktan luvranarak Olmek gibi

294

295

SARIK1JM0CAH1D1.HR

KADlR M1SJROGLU
BlRlNClTELGRAK:
SEYHtlLlSLAM MUSA KAZIM EFENDI HAZRETLERtNEt
Iran'daki mllcfihcdc-i isldmiyolcriylo tomaytlz cdon

tahammUl edilmcz cza vc

ccfaiarla chid cdiimcsi, czcli du.$maiumiz

"M o

ko

f"

a Dogu Anadolu'nun mlidai'aasiz kalan

mamur

schir ve

kasabalanm

birer bircr i$gai

clmck

firsatini vcrmi$ti.

16 Subat 1916 tarihindc Scrhad schrimiz

lar, sOr'atlc

Bu scbcple 15"Er/.uru m" a giren Rus-

Van

mutober

mepfiyih-i

Naksfbcndiyctrinden
bilfiil

olup

nufuz-i

Kuzcy vc Guncyc sarkarak "V

an G
i

tt

IT nUn gUncyin-

mancviyeleriylc emr-i cihadda

hizmetlori sebkeden Zoynel

dcn, Kuzcydc Karadcniz'c dOklllcn

"H a

t"

jrmagma kadar gcnij

asirlarca

Seyhi Seyyid Abdiilhakim

yh'in ilmiye tertibindon bircr
tifleri taraf-i sflmi-i

ile biradori

Seyyid Haci Baba Sc-

mnns vc

biror riltbe-i aliyyo ile tnl-

bir bOlgcyi igailcri altina almilardi.

Bu moskof harckau

bu
U

mcjihatponflhilerinden niyaz ederim.

vatanin nimetlcriylc bcslcncn Ermcniler'in tcjkil ctlikleri

"G

n u

1 1

Gurup Kumandam

Vekili

ay

r i"

saycsindc gcrccklcsmijti, Hclc o Ermcniler'in mastim

si-

Omer Naci
lKlNClTKU.'RAF:

vil halka,

bunlarin cocuk, kadui vc ihtiyarlanna kari inikAb cltiklcri

akillara durgunluk vcrccck

mczalimin
f
-

Uisviri

imk3nsizdi.

Bu

mujjtcrck

"M o s

<>

E rmc

SEYHOlISLAM MUSA KAZIM EFENDI

n
i

M c z a m i" nin tfiylcri

I i

iir-

Zcyncl Tekkesi Poslnifini Seyyid Abdiilha-

pcrtccck feci sahnclcrinc sahid olanlar, mcslck ilibariylcaskcrolmasalar bile,

kim
lcri

bu hunhar dusmana karsi hie olmazsa

"M

T c?

1"
1

mulitorcm Haci Baba oyh Hiizrelhakkinda sobkodon istirhnmimi loyid vc lokrnr odcrim.
vc
birfidcri miicflhid-i

kurarak eldon geleni

Itisscdiyprlardi.
Ijjle

yapmak

ihliyacini ruhlannin ul derinliklcrindc

Gurup Kumandan
Omor
Naci

Vekili

bu scbcplcdif

ki;

bircok ycrlcrde oldugu gibi Van'da da

silihli eelcler lckil

"Tekkc" vc "Medrese" mcasuplari,

ederck

dii$-

ydi.

Bu Omer Naci, tttihadciiarni sakalli vc Air olan bir kumandaniBu sirada Sulcymaniye Grup Kumandan Vekiliydi. Van'in doguhi/.mctlcrinc bizzal
ija-

mana
tusu

kari mucssir bir miidafaa

imkani arami$lardir. Bunlar Van MiifEfendi, Bediiizzaman

sunda Iran ve Irak arasindaki sahada Ruslar'la yapilan muharcbelcrde

Siddik Efendi, Gcvar

MUTUM Kasim
ile

bulunmu vc Seyyid Abdiilhakim Efendi'nin

hid olmufjtu.

Said Nursi, Seyyid Abdiilhakim Efendi

O'nun kardci Seyyid

cmsali

Bu

lelgrallan alan ScyhulislAm

Musa Kazim

Efendi,

Haci Daba Seyh

vc digcr kardei Seyyid

ile

Taha Efendi ve
tcslih

"Baj Kitabet"
Efendi
ile

vasitasiyla Padiaha mliracaat ederck

Abdiilhakim

kimsclerdi. Taicbolcrini. fccndi..paralan.

fiilcn

ederck dttsmanla
il'a

biraderinin taltiflcrini "IrAdc-yi Scniyyc"yc arz clmi$tir.

carpimis vatan miidalaasinda biiyuk hizmctlcr

imracaatdaudun
cimilcrdir.

Hatia bu milis harckati csnasijida Miiftu Siddik Efendi

chid ol-

mu, Said Nursi Efendi dc Ruslar'a

Atufetlu
esir

du$mu$tu.
ile

Bu

Efendim Hazretleri

"S a

Mucah
iki

r"

den Seyyid Abdiilhakim

kardci Seyyid Haci

Iran'daki miicahedeleriyle temayiiz eden

Van muteber

Baba eyh'in
rcsmi

vaian yolundaki gayrcl vc fedakarliklanni tevsik cden

hususi arsivimizdc mahfuzdur:

nakgibendiyyesinden olup emr-i cihadda hizmetleri sebkeyleyen Zeynel eyhi Soyyid Abdtilhakim Efendiylebiraderi Seyyid Haci Baba Syhin
taltifleri

me$ayih-i

talgraf,

beynelafarr

290
('

..s/m .1*

^MtJti^sZ.

297

KAD/R M2SK06LU
hiisn-J

&Z5ZZ
&*
-*>."<"
-_.

to'sir

edecagj.

Suleymaniye

Grup

Kumandani

vekaletindon fekilen tulgretfnamede ifar olunrau? ve mumaileyhima'iun "Izmir* paye-i mucerrediyle taltifleri, an-i
flldye muvofik goriilerek tunzim. edileri aeniyye layihasi leflen arz ve takdim edibni? ise de emr-u ferman-i Mmayun-i hazret-i penabi ne vefhile $eref

mekarim-nigan-i
irade-i

XT

'-

miiteallik

buyrudur

foe hiikm-i alisinin infazina mxisareat

(

olunacagi derkairdir efendim.

lff\

<^*..t\^? .i-^.^J >jJ*}V

Tarih

i^L.^ ...<_*....>

/>..

Trr,
y->.i
.1
.

-,

?;!{
I

^eyhiUislam

Musa Ktizim

ji*j>-^>_-i>

w.v

Bu
"

muracaat Uzcrinc lakdim edilcn

taralindan

Iraclc-i

Scniyyc layihasi Sulc

5
i

>**

Vfi,*.)*<-Au

*/ 14

tan Resad

imza odilorek

"Makam-i M

h a

1"

Blrlncl Tilgrafin Asli

iadc edilmi$tir. Bu irado dc .soylcdir:

Zeynel $eyhi Seyyid Abdiilhakim Arvasi

ile bi-

raderi Seyyid Haci IJaba Seyh'r? izmir Paye-i miicerrecU tev-

L\

cih olunmu^tur.

Bu

irade-i

seniyyenin

y
~~ >^gt!>

icrasina

Makam-i
(

Mesihat

me'murdur.

Tarih

-'
../

Mehmed Re$ad
XAJj-*M*ji/** < '-'.*-.,*

>/ xs '"-/

SjA.

,^

.L.

Seyyid Abdiilhakim Arvasi, Rusya'da "B

<;ikip
I5

cv

i"

da

Ruslar, kcndi baIarimn dcrdinc dii$iincc

cileli bir

bu bolgcdcn gcktlydinda
Istanbul'a

mclcri uzcrinc

yolculuktan sonra 1919

"j
r

^fc*;
.^

X.\

gclmisjcrdi. Eyiib sirtlarindaki

a gar
i

D e r g a h 1"

scyhli-

ginc layin olan medium "H a

u oil" musibetlerinden

mancn vo madden yorgun

Un menfiyc
gittigini

diiijmus,

oldugundan vc yava yava ahva-

gOrdiigiindcn burada yillarca miinzeviyane bir

hayat gecinuiiir.

*^
ifeinci

^4A

-^*t-- *Wo- <Au*M>

Tslgradn Asli

298

299

c
-s-

>A .\

."A

i
'

e s "5

53 "3

I
%^ -\
'A
o-

i v
ii^

1 w
01

o
13

s
v

V
I

1
-s

hi

m _
n

eft

m s
E

V
^

1!
r S a 1 3
41.

<

o J3 <
w

13

a <

300

301

SARIKLlMOCAHlDLHR
fffr

..'

, ..,,, ,,,

iji

jj

ji

'it

'

itV-JtWIBI^

1943 yihnda hie bir sug isnad cdilmedcn bir "hllkm-i karakul"
halindc Orfi idarc karariyle lzmir'c sOrgtln edilmi;, sonra oradan
kara'ya naklcdilmis. vc orada vcfat cdcrck mcrkeze

Anu

bagh "B a g

m"

koyllnc dcfncdilmi$tir.

NURtNLl EYH ZtYAUDDlN EFENDl

Birinci

Cihan Harbi esnasmda, aziz vatanimizm dogu bolgesinde

gayct bol olan scyh vc alimlerin hemcn hcpsi, millctcc maruz kalinan

clim facialan gorllncc

si

"t

c k k c" vc
fiili

"m c d

c s c"lcrini birakarak dcratilmisjar vc pck

kcsip lalcbclcriylc birliktc

mucadclcyc

cok

muharcbclcrc

i^tirak ctmisjcrdir.

Bunlarin hcpsinc boylc bir

k'ilapia

ycr vcrmcyc imkan olmadigindan, bunlardan birindcn daha kisaca

bahscdcrck bu bahsc son vcreccgiz.

Bu muhicrcm

zat da

eyh Zlya-

eddin Efendi'dir.

Bu muhicrcm $cyh vc

Slim, olcdcn bcri uyanik din alimi ycti$lir-

mckdc

stihrel yapmis,

olan "Nurin'lidir. Biilun Harb-i

Umumi boyunNUR?tNLl EYH ZiYAUDDlN EFENDl

Bediiizzaman Said Nursi'nin cscrlcrindc birkac ycrdc kcramct
ve faziletlerinc tcmas olunan
M.
221

ca silahi cldcn birakmamis, lalcbclcri vc akrabalariyla birliktc Ruslar

vc Ermcnilcrc karsj muharcbcdcn

lelcrde bir

bir

an gcri durmami$tir. Bu mucadcSaid vc

cok talcbcsiylc
iki

birliktc

Muhammed

Muhammed
mcrmi
isabcti
bili-

Eref adindaki

kardci chid olmu, kcndisi dc bir

bu miibarck milcahid'in hizmctlcri

sonunda
ncn

bir

kolunu kaybctmisUr. Mahalli kumandanlarca yakmen

fcvkaladc
takdir
1"

Kemal Pafa'nm

kendisine gftndcrdigi ve O'nun

mahud nutkunda

hizmctlcri

olunarak

kendisine

Istanbul'dan
iktifa

yer alan bir mektupta da ilade cdilmis, bulunmaktadir:

hukumctcc
Resari

bir "t a k

ma

ko

gondcrilmi$tir.

Bununla da

olun-

mayarak, mahalli kumandanhgin miiracaali uygun goriilcrck

tarai

Sultan
bcrati

NURiNLi MEAYtH-i IZAMDAN EYH ZtYAtTDDtN

indan bir madalya

iic

dc

uiitii'

edilmitir ki,

bunun

hususi arivimizdcdir.

EFENDt HAZRETLERtNE
lopladigi milis askcrleri bizzat tcslih
22

Scyh Ziyaeddin Efendi,

ediyordu. Esascn O, Oteden beri resmi salnamelere

kadar gccmis.

olan hayrat ve hascnauyla maruftu.

Zat-i fazilanelerinizin Harb-i Umumi'nin imtidadmca Osmanli Ordusu'na ifA eylemi? oldugunuz hidemat-i bergiizidelerine ve Makam-i Mualla-yi Hilafet ve Saltanat'a goster-

220

Bkz: 1310

tarihli Bitlis Vilayoti

Salnamesi.

221

Bkz: Mektubat, sh. 533

Emlrdag Lahikasi. sh. 53

302

SARlKUMOCAHtDLKR

303

KADlR MISBtOtiLU
zisamimrzin foyz ve sefaati ile

mis oldugunuz

rovabit-i kalbiyelerine
zat-i alinizc

yakindan muttali buhixr-

umum

Milletimizin bir nokta-

lunuyorwin. Bu sebople

kalbon pok biiyuk

metim vardir.
Bugiin Makam>i Hilafet'in, Saltanat-i Osxnaniye'nin ve vatan-i umkaddeseniizin dtismanlarimiz tarafindan nasil

da miittehid oldugunu ve hukukunu muhafaza ve mudafaaya kaadir bulundugunu cihana gosterecegiz.

Kariben Meclis-i Meb'usan'nmzi actirmak ve Millet'e miistenid kuwetli bir hiikumeti mevki-i iktidara gecirerek selamet-i vatani te'min eylemek miiyesser olacaktir.

diye

roncide edilmokto vo vilayat-i sarkiyyemizin Ermeniler'e hoedilmesindo israr olunmakta oldugu malum-u

etmeyen tstanbul'daki Hukiimot-i Morkoziyc biitiinbu dujumin taaddilori karsismda aciz vo naciz kalarak hukuk-i millet vo memlekcti tniidafaa edememokte oldugu tahakkuk etmistir. Bu scbeple Milletimizin
arifaneleridir. Millote istinad

Muhabbot ve hiirmetlerimin kabultinu rica ve o havalideki bilciimle vatandaslarima selamlar ithaf eylerim.
Efendim Hazretleri.
Sabik
ttyiincii

Ordu

Miifettisi
222

mevcudiyetini ve vahdotini biitiln cihana go.stermek ve hukukumuzun indi ve sahsi kararla imhasina miisaade edemiyecegimizi anlatmak maksadiyla senavcrleri resmi makam

Mustafa Kemal

ve sifatimtlan tecerriid ederek Millot'in i^inde ve Millet'le beraber cah$maktan baska care gbrmedim ve derbal asker-

MEHMED

AKIF ERSOY

Kurtulu Savai'nda halkin din! hislcrini galcyana gclircrck bunu

zafcr iyin en mucssir bir vasila olarak kullanabilcn mlicahidlcrin hcpsi

Hkten

istifa ettim.

Vckayi-yi elimc tesiriyle her tarafta tesekkiil eden milli ve vatani cerniyetlorin murahhaslanndan murekkeb olmak
iizerc

dc

"s a r

1"

yani ilmiyc mcnsublanndan dcgildi.

Bu mcslcktcn

ol-

madigi haldc ulcmanin butiin husQsiyctlcrini haiz oylc insanlar vardi

ki,

Erzurum'da in'ikad eden bir kongre

ile

"arki Anado-

bunlardan bazilan ilmiyedcn olanlardan daha

ifa

f'azla

din? hcyccani

Hukuk Cemiyeti" tesekkul etti. Ve vahdet-i milliyomizi dahil ve haricc karsi temsil eylemek iizere bir "Hey'et-i Tomsiliye" kabul cdildi. Bu hususa dair beyanname
lu Miidafaa-i

harekete getircn hizmctlcr

edcbilmi$lcrdir. Balikcsir

Mcb'usu Ha-

san Basri Efendi (Cantay) gibi bir cok cmsali olan bu insanlann basjnda "vatan ve
istiklal airi"
t

Mehmed
a
r
1 1

Akif Bey'i zikretmck

gcrekir.

takdim ediyorum. Zat-i fazilaneleri cemiyetimizin en muhterem azasindan buluhdugunuz cihctle istihsal-i maksad-i mukaddes i9in ciimleye iniiscllem olan hamiyyet ve gayretlerinin teskilatimizin o
zat-i alinize

ve nizamnamelerden

Gcrcekten

asil

meslegi "b a y

k" 9lan

Mehmed

Akif Bey, ayni

zamanda ilmiyenin

blitun mcziyctlcrini sincsindc toplamij nadir va-

ianseverlerden biriyui.

O, daha Balkan Harbi'nden

itibarcn bir yanardag indilainin afaki

husuliino ve muzir dtisman telkinatimn izalosine masruf olacagina mutmainim. Bir kac gtine kadar
tesri'i

havalide

sarsan ihtiamh guriiltusllnu andiran misralanyla bu yola girmi bulunu-

yordu. Yazik ki, vatanm maruz bulundugu fclakcl

"Balkan H a r b i"

Garbi Anadolu ve Rumeli'nin bilciimle vilayatindan gelmekto olan murahhaslarla da umumi bir kongre Sivas'ta akdolunacnktir. Cenab-i Hakkin avn-ii inayeti ve Peygamber-i

merhalesinde kalmiyarak her pcrdede biraz daha hailcleen bir geli-

222 - Bkz: Nutuk

(vesikalar kismi)

Ankara 1927

sh.

38

304

SARIKIJ MOCAHlDLHR

305

me

kaydctli.

Boylccc 15 Mayis 1919 dan

itibarcn

dc Yunan

igaliyle

vatanin harimi ismciinc girilmi olmasi, bicagi kcmigc dayamiti. ltc

o zaman bu

mllthis hadiscnin sizlattigi vatanscvcr vicdanlar bir araya

ilk

gclcrck kurtulus. icin

adimi

attilar.

Bu

salbayi arkla Er/urum,

cttigini

Garpta da Balikcsir Kongrclcri'nin

tcskil

vc tcmsil

yukanda
ts-

anlatmisuk. I$te bu kongrclcrin akdi sirasinda

Mehtned Akif Bey

idi.

tanbul'da "Dar-iil Hikmet-iil Islamiye" a/iiligmda bulunmakta

arktan vc Egcdcn gclcn bu mcsud habcrlcr O'nu hcyccanlandirdi. Scbiliirrcsad

Mccmuasi

sahibi Eref

Kdip Bey'i yanina alarak dcrciti.

hal Balikcsir'c kosiu. 223

tcrdigi a/mi,

Oradaki miicahidlcri tcbrik

Haikm

gsbir

takviye

i<,in,

"Zagnos Pa$a" Camiindc hcyccanli

vaaz vcrdi. Ycr ycr en azmini bir kai daha

ilk

aritirdi.

tcsirli siirleriylc siislccligi 22A

hcyccanli vaaz halkin

Bu

vaaz O'nun milli kurtulu^ ydlunda

gc|ili, isianhul'a doniincc boylc laaliyellcri dikkallo Utkibcdcn Ingili/.lcrin korkusuyla Hiikumcl,

adimi oldu. Kisa zamanda hikiisclcr

22S

kendisini

sikistircli. isiil'aelli.

Bu yuzden

"Dar-iil

Hikmet-iil islamiye"

azaligindan

Kurtulus Savasj'nin mcrkezi olarak Ankara belirmeyc basjamisli.

Istanbul Moclis-i

Mcbusani'mn

nicb' uslari bircr bircr

oraya gidiyor-

MEHMED

AKIF BEY

lardi. isgal altindaki lsianhul'da ciddi bir

nu gorcn

Mehmed

is, yapmaya imkan yoktu. BuAkif Bey lsutnbul'dan Ankara'ya kacmaya karar

Burdur Meb'usu iken

sirunda cski bir palto bile

vcrdi. Kcndisinin

dugu
idi.

iizere

kacmasma tavassul eden cvvclcc tcmas cdilmi$ ol"Uskiidar Ozbekler Tekkesi" scyhi, eyh Ata Efendi

Bir ki

giinil

mevcud olmadigi halde

Hatta O'nun kacacagi gece Osktidar'i i^gallcri altinda bulunduran

Ali iikyaninda aziz dostu Turk Kurtulus Savasinin en biiyiik <>chidi 227 Ankasonra yolculuktan bir meakkatli tic birliktc uzun vc rii Bey
ra'ya vasil olmu$lur.

italyanlar tarafindan Tckkc basiling, fakal scyhin aldigi tedbir saycsindc kimsc yakalanmanns, oldugu cvvclcc nakledilmisti. 226

223

Esref EDlP:

Mehmed

Akif,

Hayati ve Eserleri

Istanbul

Akif, ErAukaia'da "Taceddin Dergahi'na ycricsjcn Mehmed AbMeb'usu Ankara zurum Meb'usu Gbziibiiyiikzade Ziya Hoca, yardimiyla scvcnlcrinin ve Hasan Basri Bey gibi
diilgafur

Hoca

1962, sh. 129

224

Bu vaazm

tarn metni icin bkz: Sebilurresad 1336, Sayi

458

vs timer Riza

D06RUL:

Kur'an'dan ayetler

Istanbul 1943, sh. 193.

225 - Esref EDiP: a.g.e. sh. 130 226 - Razi YALKIM: Tarih Hazinesi

yerlcsUkTaceddin Dcrgahi'nda yeni bir diizene kavusmutu. Buraya cdilmemis. heniiz igal ten sonra da halki ccphcyc vc birligc davct icin Her gittigi ycrde heycikmi$ti. scyahallcrc parcalannda bulunan vatan

Sayi 5, istanbul 1951

227 - Emln Akif ERSOY: Safahat Millet Mecmuasi, Sayi 106. Istnbul 1948.

Sairini

OQIundan

Dinleyiniz

306

SARTKUMOCAHlDLBR
ccanli vaazlariyla halki irsad cdcn

307

KADlRMISlROftLU
ilkindc

merhum, bu seyahatlerin

Eskigchir'c kadar gidip dOnmutUr.

kilatvucDdagctirildi.

230

Ankara'da 15 gUn kadar kaldiktan sonra Mcb'us secildigi "Burdur"a gitmck lizcrc tckrar yola cikmiti. Burdur'lular

Ankara'ya geldikten birkac gun sonra "Birinci inonii Zaferi"

vuku buldu.

Mehmed Akif merhum

bir

cocuk gibi scviniyordu.

mck

kcndisini gor-

icin israrla davct cdip durmaktaydilar.

Bu

scyahatta, Antalya
scfer

Ankara'da on-onbes, gun dinlcnmcdcn tckrar scyahate ciku.

Bu
ir-

Meb'usu Haci Siileyman Efendi dc kcndisine rcfakat ctmitir.

O'nu hasret vc muhabbctle bagnna basti. Eraf kcndisini paylasamiyorlardi. Burada da vaaz vc irsadlanna dcvam ctti.
ahalisi

Konya'ya gidiyordu. Afyon'da meshur

iikrii

Hoca

(elikalay)

Burdur

kcndisini zorla trenden indircrck cvindc misafir

ctti.

Afyon'da da

sadla gecen dort giinden sonra yoluna dcvam ederck "Konya"ya

gcldi.

Dinlcyicilcr arasinda bulunan oglu hitabcsini srjyjc naklctmcktcdir:

Emin

Akif, O'nun Burdur'lulara

ilk

Burada

gundiizlcri camilcrdc vaaz

etmck, gccclcri cvlcrde topla-

"...Babami

dcfa

Burdur'da
sc-

nanlarla hasbihaldc
lar

bulunmak

surctiyle hizmctlcrinc

dcvam

ctti.

Bun-

Hiikumct Konagi'nda gordlim. Fa/la bagirdigi zaman scrtlcscn gur

siylc komisuyor.

biilun harckctlcrindcn belli oluyordu. Izmir havalisindcn sizan kara habcrlcri, vaiandaslanmiza yapilan igkence vc hakarctlcri, miilcvvcs cizmclcr allinda cigncnen taring vc ilahi mabcdlcrimi/.i oylc yanik bir dillc ifadc cdiyor, bu

Qok hcyccanli oldugu,

rindc gclirdigi dostu vctcrincr

hep ayni heyecanh konusmalardi. Bu sohbet vc vaazlarda bcrabcHckim Mahmud Kanndas, Ustad'm

ruhlara bir kal daha heyecan vcrcn

gij/.cl

konu$malanndan sonra $u kasidcyi

sesiyle okuyordu:

Ilahi!

fecayiin yiircklcr acisi avakibmi Gyle aci bir dillc larif cdiyordu'ki... Ben dc dinlcyicilcr arasina sikimi'um,

Bu

Din icin, feryad eden bir ah icin olsun, dinin gurbetiycun yiiksolen "Eyvah!..." icin olsun. Gazasinda seni tekbir eden "efvah" icin olsun.
i9in olsun!...
olsun!...

O muazzam

kalabalik dcrin bir slikuta dalmis.ti. Lakin bu Oylc bir

scssizlik, oylc bir hava idi ki, ka.sirgalar kopacak, ruhlann, kcllesini koltuga almaya niyetlencn baslarm son vc kat'i karanndan doguyordu. Bir de surada burada hissiyatina malik olamiyarak hickinklarim tuta-

Uyandir sen bizleri, bundan geru, agah Gozet namusu Kur'an'i Resulullah i9in

miyan

vatanscvcrlcrin

iniltilcri
,l

duyuluyordu."

22s

Reva mi san-i imani sefahetle heba kilmak, Reva mi miimine boyle hakaretle sefil olmak, Reva mi bag-i tevhide, hazan-i kiifr ile solmak,

Dinar"a gitti. Orada da yatsi namazindna Yoluna dcvamla Antalya'ya varan merhum, orada Antalya Meb'usu Haci Siileyman Efendi'nin evinde misafir
sonra halka vaaz
ctti.

Buradan harekctlc

229

Uyan ey Alem-i Islam!... Uyanl... Allah i9in olsun!... Gozet namusu Kur'an'i Resulullah icin olsun!...
Reva mi hetke/lilsin zulm ile namusu tslam'in Reva mi yitursun o kafir, rida-yi bikr-u erhamu Reva mi hilye-i akdes yerinde gormek esnami, Reva mi mabed-i dinin tebdil eylesun nami

Haci Siileyman Efendi'nin bakanhginda bir komitc kurularak faaliyete gecirildi. Silah vc ccphanc nakli vc gonUlliilcr toplamak icin bir te-

kaidi. Italyaniar Antaiya Boigcsini 5 Tcmmuz 1337 (1921) dc bosaitarak cckilmislcrdi. Burada da gcrckli vaaz ve irsadlardan baska

228

Millet Millet

229

Mecmuasi, Nu. 107 Mecmuasi, Nu. 108

a.g. tefrika
a.g. tefrika

Uyan ey Alem-i Islam!... Uyan!... Allah i?in olsun!. Gozet namusu Kur'an'i resulullah icin olsun!...
230
-

Millet

Mecmuasi, Nu. 109

a.g. tefrika

308

309

Reva mi rayet-i kufru takinsin kal'a-yi iman Reva mi kardasin, oglun, kerimen ola der zindan Reva mi Sirb ile Bulgar, Karadag kafiri, Yunan
Kese siibyan-i nisvam, edo masumlari puryan

Uyan ey Alem-i Islam!...Uyan!...Allah icin olsun!... Gozet namusu Kur'an'i Resulullah icin olsun!...
Reva mi bunca mescidler ola kiiffara meyhane Rova mi tiirbe-u tekkc ola umum hane Reva mi kizlar oglanlar ola teslim Yunane Reva mi bunca islamlar siikut etsin mehinane Uyan ey Alem-i islam!...Uyan!...AUah icin olsun!...
G6zet namusu Kur'an'i Resulullah icin
olsun!...

Seriat hasredek baki iken boyle Bize bir soyliyen var mi Kitabullahi terk eyle Ilisar eylerken o kafir temelsiz dinini scyle, Neden fahr-i cihana biz tevesstil etmedik soyle? Uyan ey Alem-i Islam!...Uyan!.. Allah icin olsun!.. Gozet namusu Islam'i, Resulullah icin olsun!...

Reva mi bu

Bu miskinlikle bizi ecdadmnz tel'in eder sonra,

Hilda hifz eyleye kuffar, bizi tedfin eder sonra, Mezarda bizleri kimler acep telkineder sonra, Mezemmetle bize ahfadimiz nefrin eder sonra., Uyan ey Alem-i IslamL.Uyan!.. Allah icin olsun! 231 Gozet namus-u islam'i, Resulullah icin olsun!

Reva mi ak sakalh, chl-i levhid ihtiyar bir pir, Tutulsun pence-i zulme, urulsun boynuna zincir...
Gelini dest-i diismende, hem oglu tu'me-i simsir Edildi ehl-i tevhidin harim-i ismeti tahkir,
dii.

Giinlcrcc siircn vaaz, ir$ad vo nasihatlardan sonra Ankara'ya dOnAilcsi isuinbul'da kalmiijti. Halil

Aga

adindaki cski bir adamlanni

Onbcs. gun sonra ailc
cl'ra-

Uyan ey Alem-i tslam!...Uyan!...Allah i9in olsun!... Gozet namusu Kur'an'i Resulullah icin olsun!...
Reva mi mescide dolmus nice bin ehl-i imam, Zebaniler gibi yaksm, kiil etsiin kavmi Yunam S Reva mi mahv olup gitsin bu dinin giil-i gulistam Reva mi sad edip durduk bugiin biz kafiristam Uyan ey Alem-i lslam!...Uyan!...Allah icin olsun!... Gozet namusu Kur'an'i Resulullah icin olsun!...
pay-i tahtin babim dtisman gelip ursun, Hilafet miilkiinu kuffar miilewes eyleyiip dursun,

gfindcrerek onlari gctirmegc tcscbbiis

dini

ctti.

da kar$ilamak
232

iizcre

"tnebolu"ya

gitti.

Firtmadan yolculanni ka-

raya cikaramayan "Bahr-i Cedid" vapuru Sinopa dogru yoluna

etti.

dcvam

Akif dc "inebolu"dan aynlarak "Kastamonu

"ya geldi.

tste Kurtulus.

Savasma

gOnullii alaylar kazandiran vc tabcdilcrck

-

231 - Mustafa Fevzl Bin Numan - umus - us - sefa fi Evsaf-il Mustafa - Dersaadet 1331 sh. 65 ve mut. 232 - O gun firtmadan yolculanni karaya cjkarmayan bu gemiden

saaece mesnur casus Mustafa Saglr

ineDiimitir.

Bu

vesile He belirte-

Reva mi

lim ki,

Ankara'da

Mehmed

Akif Bey'in ikamet etmekte olduQu Tacedhindli Ingiliz

Gozetsin Fatih'in ruhu bu bahsi bizlere sorsun. Mezanndan cikip simdi am Sultan Selim gorsiin, Uyan ey Alem-i tslam!...Uyan! ...Allah icin olsun!... Gozet namusu Kur'an'i Resulullah icin olsun!...

din

Dergahim adres gostererek muhabere eden bu

casu-

sunun yakalanmasini

Mehmed
tefrika)

Akif

Bay temin

etmisti.

(Bkz: Millet

Mecrnuasi, Sayi 112, a.g.

kalanip
itiraf

Fakat hakikatte

ingilizler

de O'nun ya-

ettirilmesini istiyorlardi. Zira hie, bir

casusa agik mektup

degikJIr.

gelmez. Ancak bunun izahi uzun olup burasi yerl

310

311

SARIKIJ MOCAMlDLER

KADtRMISlROfiLU

ile

orduya dagmlan en kudrelli konumalarim burada "Nasrullah Camii" civar kasabalarda yapti. Bunlardan birini (kisaltarak) naklcdiyoruz:
"...Ey

baska selamet

miislumanlar, sizin ipin bu ayet-i celileye ittibadan yolia yoktur. Takip edilecek hatti hareket,

Ey cemaati muslimin! 1 nsan ipin kendi aleyhine bile piksa hakki, hakikati soylcmek lfizimdir. Ben de bir zamanlar Kitabullahi tilavet ederken bu gibi ayat-i celileye geldikpe "aoaba sair milletlere karsi biraz siddetli davranihniyor mu?
Yabanoilar hakkinda daha merhametli olmak icabetmez mi idi." gibi dusiincelere dalardim. Vakia bu hatiralarin sirf seytani

diistur-u siyaset tainamiyle

bu

ayet-i celilede miindemipdir.

Binaenaloyh moali ulvisini bir kere d toplayip ifade edelim. Cenab-i Hak buyuruyor ki:
-Ey miiminlor, size llorindon golen fenahgi

yapmaktan
arkadas,
size

pekinmeyen, bu hususta hip bir firsati kapirmayan, dininize yabanei kimseleri kendinize mahremi csrar dost,
ittihaz etrneyiniz.

vesveselerden baska bir sey olmadiguu bilirdim. Lakin velev seytani olsun, o dustinceleri ipimden sdkup atincaya kadar hayli mucahedelere mecbur kalirdim. Acaba bu vesvesenin mensei ne idi

Bunlarm

sureti

hakdan goriinerek

giiler yiiz gostermelerine, hayinnizi ister gibi tavirlar takinmalaria asla kapilmayiniz. Onlarin gece gundiiz isteyip

Burasim arastiracak olursak isi biraz tabii goriiriiz. Oygozumiizii aptik, Avrupa medeniyeti, Avrupa irfani, Avrupa adaleti, Avrupa efkar-i umumiyesi nakaratindan
le ya,

durduklan

sizin

felaketinizden,

izmihlalinizden,

esaretinizden baska bir sey degildir. Baksaniza size karsi kalplerinde bosledikleri diismanhk o kadar

dehsetli ki bir

zaptedemiyorlar da agizlanndan kapinyorlar. Halbuki yureklerinde kok salmis olan husumet, agizlanndan tasan ile kabili kiyas degildir, ondan pok fazladir, pok siddetlidir.
tiirlu

biitiin hakikatleri, ayat-i celilemizle sizlere apiktan apiga toblig ediyoruz, bildiriyoruz. Eger akb basinda insan-

Iste

larsaniz,

eger dareynde (Dunya ve Ahirette)

iiyat-i

zelil

olmak,

hiisranda kalmak istemezseniz

celilemizin geregince

hareket ederek felah bulursunuz.

Bu

ayet-i coiiie Sure-i Ali

Wan

riariir.

Sure-i

Tevbede

baska bir sey isitmedik. Kiminin adaleti kiminin hamiyyeti, kiminin terakkiyati kulaklarimizi doldurdu. Lisan bilenlerimiz dogrudan dogruya bu heriflerin eserlerini, bilmeyenlerimiz, terciimelerini okuduk, edebiyatlari, hele edebiyatlarimn ahlaki, insani, iptimai mevzulari pek hosumuza gitti. Miielliflerin kiymet-i ahlaki ye ve insaniyelerini, eserleriyle olpmeye kalkistik. Iste bu mukayesedcn itibaren aldanmaya, hatadan hataya diismeye basladik. Bu adamlarm sozleriyle ozleri arasinda asla miinasebet, miisabehet olamiyacagim bir tiirlii diisunmedik. iste okuyup yazanlarimizin poguna ariz olan bu hata bir zamanlar bana da oldu. Bereket versin ki, yasim ilerledi, tecriibem artti. Hususiyle Avrupa'yi, Asya'yi, Afrika'yi dolasarak Avrupali dedigimiz milletlerin
osaret
altina

de "Ey Miisliimanlar, Cenab-i Hak ipinizden hak yolunda mucahededo bulunanlan, Allah Be O'nun Resul-ii muhtere-

tahakkum

altina aldiklari bipare insanlara

karsi reva gordiikleri zulmii, gadn, hareketi goziimle goriin-

minden bir de mu'minlerdon kendisine dost

leri

gormodikpe

sizler 6yle basi

nediybrsunuz7' Bu iki kerime daha vardir ki, hep aym ruhtadir.

ittihaz etmeyenbos birakilacak misiniz, zanayet-i celileden baska diger ayafci

ce artik akhmi basima aldim. Demin sdyledigim seytani vesveselere kapilmis oldugumdan dolayi, Cenab-i Hakk'a tovbe*
ler ettim...

...Bunlarm

biitiin

insanlara,

biUiassa

nriislumanlara

312

313

SARIKiJ MOCAHlDI.HR
fcarpi 6yle kinleri, 6yle husumetleri vardir ki, M9 bir surette teskin edilmek imkani yoktur. Sureta dinsiz gefinirler.

"h u r r

ye

- i

viodAn"

diye Kainati aldatip dururlar.

Hole biz muslumanlan, biz parkhlan taassubla itham eder dururlar! Heyhat. Dunya'da bir miiteassib millet varsa, Avrupaklar'dir, Amerika'blardir. Taassubdan hi9 haberi olmayan bir millet isteseniz o da bizleriz.

esnasinda bilirsiniz ki, Almanya Imparatoru tstanbul'a gelmipti. Biz safderun miisliimanlar Halife'nin miittefiki sifatiyla o misafiro kar?i nasil hiirmette, nasil

Harp

ikramda

bulunacagimizi sasirdik.
ki;

Bu saskinhkta

o kadar

ileri gittik

Dariilhilafenin yani Istanbul'un minarelerini kandil gecesi imis gibi kandillerlc donattik. Alman dostluk yurdu bi-

nasi kurulacak denildi, bol keseden bir kap camimizi heriflere peskes Ha!. Gelelim 9 ektik. bizim bu gibi fedakarhklarimiza karsi gordiigiimiiz mukabeleye! Diismanlar "Kudiisu" bizim elimizden gasbettikleri zaman bu felaket,

Harbi Umumi iizerine biiyiik bir tesir ika etraisti. Yani "Fi list in Ce phesi"nin bozulmasi muharebe terazisini dii?-

Istiklal

Marinin yazildigi Taceddln Dergahi'nin bugunku durumu. imdi muze haline getirilmitir.

manlanmizin tarafina cpeyce egdirmisti. Binaenaleyh'muttcfikimiz olan Abnanlar'a yino Alman'dan baska bir sey

olmayan Avusturyablar'in bu isten bizim kadar mtiteessir olmalan icabederdi. Ey comaati muslimin! tse bakin ki; Kudus, velovki tngUizler'in eline gefmi? olsun, velev ki, bu memleketin diisman eline gecmesi, bu cephenin bozulmasi yuziinden muhabere bizim hesabimiza kayboisun, tek Miis-

dugunu bu

misallerlo de anlamazsaniz kiyamete kadar anla-

yncagimz yoktur!...
..Bu heriflero karsi olan
yotin

duygumuzu W9

bir vakit onla-

rin ilimlerine, san'atlarina sifratmamahyiz. (liinkii

medeni-

lumanlar'in elinde Turkler'in olinde kalmasin, hasmimiz da olsa dindasimiz olan Ingilizlerin eline gecsin, diyerek Viyana'blar sehrayin yaptilar. Evlerini donattilar. Bu maskarahgi menedip yakilan elektrik fenerlerini sondiirunceye kadar Avusturya Hukumeti'nin gobegi catladi. Artik taassubun hangi tarafta, hiirriyct, miisamahakarbgin hangi tarafta ol

bu kisimlarinda onlara uymazsak yasamaxmza, milletimizi yasatmanuza imkan yok.

Biz miisliimanlar, bin tarihinden itibaren 9ahsmayi, biraktik. adalete, ahlaksizhga, dokilldiik.
Inrini a^tilar, alabildigine

Avrupa'ldar

ise goz-

Goruyorsunuz ki denizlerin dibinde gemi yuzdtiruyorlar. Havalarda ordular

terakki
ettiler.

314

SAKfKUMOCAHlDLHR
dolaptinyorlar.

315

Mademki vatamn mudafaaw

bu

farz. ayindir,

farzin mtttovakkif oldugu esbabi elde

etmek

farzdir.

9 manlara kar?i ne kadar kuvvet tedarikctmeye, hazirlamaya imkan bulursaniz derhal h a z r a y n z P emri
1

halde onlann kowet namina neleri varsa hepsini elde mek icin pali?mak hepimize farzi ayndir. Ne haeet! n

O
.

et-

ii

ilahisi sarihdir.

yoktur.
sadlari,

upheye, dusunmeye, ta?inmaya mahal haldo ne yapacagiz? Aramiza sokulan fitneleri, fe-

firkacihklan, komitecilikleri, daha bin tilrlii aynhk gayrihk sebeplerini ebediyon cigneyerek el ele, ba ? ba?a verecegiz. Hep birden cal^acagiz. Ciinku bugiin Diinya'mn,

Diinya'daki

hayatm

cah makla bir gey yapamazsm. Toplar,

tarzi biisbutiin degi mi 9 ?

Yalmz bagma

tiifekler, zirhhlar,

Resulullahm, emrettigi, tavsif ettigi vahdete, birlige, cemaate sanlmadikca ahiretlerini oldugu gibi diinyalarim da kurtaramazlar. Her? eyden ewel vahdet, cemaat, teaviin...Bir kere bunu elde edelim, alt tarafi Allah'in
inayetiyle
kolaylapir...

du ? manlan bize iistiin pikaran, yarim milyar muslumamn bir kap milyon frenge esir olmasim temin eden esbab-i vesait ancak cemiyetler, ?irketler tarafindan meydana getirilebilir. Demek, muslumanlar Allah'm, Kitabullah'in,

?imenduferler, limanlar, yollar, tayyareler, vapurlar, elhasil

Bununla beraber icabinda Avrupaularla birleebiliriz. Ancak bu birle 9 mok bize hip bir vakit onlann ip
yiizunu

unutturmamahdir. Yani vatammizin, dinimizin menfaati, ticaretimizin, servetimizin, refahimizm terakkisi namina icap
edorse miimkun olursa mutekabil, miipterek menfeatler uzerine bunlarla ceki?e pekipe pazarhk cderek ittifak ederiz.
gelir...

Ancak bu pazarbklarda son derecede acik gozlu bulunmamiz lazim

.^...u

316

SARIKUMOCAHlDLHR
KADlR MISlROfil.U
.Ayat-i kerime var, namutenahi ehadis-i serife var. Bunbragfi Miislumanlar'dan biri diger dindaslar.n, kendi 6z kardosi bilmedikpe, onlarm meserretiyle mesrur, musibetiyte, matemiyle mahzun olmad,k 9 a tam musluman olamaz. Imanin kemali cemaat-i miislimine eims.ki sanknakla Ufartft "Muslumanlar.n

317

dert
Rcsul-,

otmeyen musluman
Hakim

derdini,

kendine

Ion d.ger bir hadisi seriflerinde buyuruyor obur ucundaki bir musliimamn ayagma
olsa

degildirl..." buyuran Sallallahii Aloyhi Vesellem Efendimiz Hazretki:

"Dunya'nin

ar b,r araya gelerek tek bir vucudu tehf uzuvlara benzerler, insanm
bir

ben onun acs.m kcndimde duyar.m. Biitun musluman.

bir diken batacak

gayrihk hislerine kapildiklari icin saltanatlanni kaybettiler. Biz Tiirkiye muslumanlan Dunya'nin iie buyiik kit'asina hakimdik. Koca Akdeniz ,koca Karadeniz hukmumiiz altmda bulunan cosim cesim memleketlerin ortasmda birer gol gibi kahmsti, Ordulanmiz Viyana dnlerinde gezerdi. Donanmalarimiz Hind Okyanuslar'mda yiizerdi. Miislumanhk rabitasi irki, iklimi, lisani, adati, ahlaki busbiitiin baska olan bir 90k milletleri yekdigerine simsiki baglamisti. "bosnak" islavhgim, "arnavut" latinligini, "pomak" bulgarhgim, elhasil her kavim kendi kavmiyetini bir tarafa atarak "Islam
Camiasi" etrafinda toplanmis, Kelimetullahi
biitiin varini giile giile,
i'la

icin canini,

meydana

gotiren

muh-

uzvuna

diger uzuvlann kaffesi o hasta uzvun elemine ortak olduklan gibi bir miisluman da diger dindaslar.mn acisma musibetine matemine kabil degil bigane kalamaz. Kalabjhyorsa demek ki; miisluman degil..."

a C1 isabet etse,

bir hastahk, bir

kosa kosa feda etmisti. Fakat sonralari aramiza Avrupahlar tarafindan tiirlii tiirlii sekiller, tiirlii tiirlii isimler altinda ekilen fitne, tefrika tohumlan bizim haberimiz olmadan filizlenmege, dallanmaga, budaklanmasoyledigim riibita gevsedi. Artik eski kalmach, Kalemizin icinden sarsilmaya kuvveti, eski tesiri yiiz tuttugunu goren diismanlar kendi aralarinda birleserek, yani biz musliimanlann memur oldugumuz vahdeti on-

ga basladi.

O demin

kendi basimn derdme kendi havasina, kendi menfaatini temin etmek sevdasina dustugii zaman yikibr.

cemaat-i muslimin! Milletler topla, tiifekle, zirhh ordularla, tayyarelerlo yik.lnuyor ve yi k,lmaz. Milletler ancak aralarmdaki rab.talar coziilerek herkes
...Ey

lar viicuda getirerek birer

iik

hiicumda yurdumuzun birer biiyparcasim elimizden ahverdiler. Bugiin bizi Asya'nm bir ufak parcasinda bile yasayamayacak hale getirdiler...
...Ey

ge9 irecek olursak, cenupta, sarkta, simalde, garpta yetien ne kadar, musluman hiikumetleri varsa hepsinin tefrika yuziinde aralannda hadis olan
kaklar yuzunden istiklallerine veda

kadar biiyuk soz soylenmemistir.Evetdiinyadabu kadar saglam, bu kadar *a*maz bir diistur yoktur. Islam tarihini soyle bir gozumuzden
a1,n,r.. sozii

Atalarimizin "kale ifinden

Cemaat-i muslimin! Goziiniizu ac miz, ibret aliniz.

krui esareti altina girdiklerini goriiriiz. Emeviler, Abbasiler Fatmnler, Endulusler, Gazneliler, Mogollar, Secular, Magribiler, Iramler, Fashlar, Tunuslular, Cezayirliler... hep bu

fitneler, fesadlar, nifaklar, siettilerini, baska millet-

aynhk

Bizim hani senelerdenberi kammizi, iligimizi kurutan dahili meseleler yok mu, "Havran Meselesi"> "Yemen Meselesi", "am Meselesi", "Arnavutluk Meselesi", bilmem ne meselesi...Bunlarin hepsi diisman parmagiyle fikariunis mcselelerdir. Oniar oyle oldugu gibi bugiinkii "Adapazan", "Dilzce", "Yozgat", "Bozkir", "Biga", "Gonen, "Konya" isyanlari da hep o mel'un diismanlarin isidir. Artik kime hizmet ettigimizi, kimin hesabma birbirimizin girtlagina sarildigimizi anlamak zamani zannediyorum ki, gelmistir. Allah rizasi i9 in olsun akhmizi basuniza toplayahm. Ciinkii boyle diisman hesabma fahsarak elimiz-

318
319

SAHrKlJMOCAHlDLBR
olursak, cekilip -* W arka tarafta bir kar yerimi* yoktT^Ldiye .

KADlRMJSIROftLU

do kalaa e bur avu, toprag, da verecek

git-

icinde cirpimp duran

bu

din-i

mubin, bu mtibarek yurt

biz-

dar d fl?mana kaphrd,g mu! koca koca memleketin hal hie ret odecck yer bulabibilmisWdi.
alubote

lore vediatullahtir. (Allahin emanetidir.)

Kahraman

ecdadi-

mahkum olursak

yub

ba^

Neuzubillah biz oyle bir

TOkacak bir delS

buW

miz bu subhani vodiayi siyanet ugrunda canlarini feda etakitnuslar, muharebe misler, kanlanni seller gibi

SEVRMUAHEDESt
Zaten dusmanlanmizm tertip
S
ettikleri sulh sartlan, bi-

f.m

.r

rt"

seyden haberdar degil. Zannedivmemleketin kenar., yani "rlicaz" gibi "Bagdat" gibi y r n 9,kmak,a is iup bit ek : tenbul f??** Anado u, ^uriye" yine bi.de
orlar
k,,

k,a ni8bcten havas ge?inen tak -. * ?artlar,n pek ag,r I oldugunu ,? biliyor, lakin ilimferi son derece icmah. Avam ise hie bir

2tZi IT

Ivdonhl

rv

1UnUn Wr Hayli kl8m,nl enid n <*oIa 9 . y ,adlm Bakt,m ki: v.ll.l.

meydanlannda sehid dusmusler; Rayet-i Islami yerlere diisiirmemisler. Miibarek naaslanni, cignetmisler; yurdun harimi pakine yabanci ayak bastirmamislar. Babadan evlada, asirdan asira intikal ede ede bize kadar gelen bu emanet-i kiibraya hiyanet kadar zillet tasawur olunabilir mi? Yoksa bizler o muazzam ecdadin ahfadi degil miyiz?
Agyar eline gecen Miisliiman yurtlarimn hali bizim icin goen miiessir bir levha-i ibrettir. "E n d ii ii s D y a r l" ziinuzun online getirin. Cihanin en mamur, en medeni, en mutefennin iklimi vaktiyle sinesinde on milyon miisliiman barindirirken bugiin bastan basa dolassaniz, tek dindasimi1 i

'

tZr

.y e cubuguyic; esnaf san'atiyle dukkan.yle,

kalacak, art.k ciftc

w*
cif-

za rast gelemezsiniz. Allah'm vahdaniyetini garbin afakina

yetistiren o binlerce minarenin yerlerindeki fan kulelerin-

uleml medre
gun-

den bugiin
tin, irfanin,

tcslis velveleleri

aksediyor. evketi, medeniyeiimranin miintchasina varmiskcn birbirlerine

He> hat! Dusmanlarmuz bizi ne hale getirmek

zim

icin geceli

" avuXr ! r^ """

, saniz

S ""~f
1
i

i8C
*.

M,a
l9in

^ *" ^^larla'kendiLi
'

l8Un 9U

m ahedenamenin bi-

'

madde,0rini

, binsme okutunuz da dinleyiniz.

ipln terti P edi,en

Wunuz. Okumak bil ra iyor-uahede-i sulhiye pacavd

iiv bucuk Ispanyol'a karsi mudafaadan bu zavalh dindaslarimizdan olsun ibret alalim da tslam'in son miiltecasi olan bu giizel topraklan diisman istilasi altmda birakmayahm. Yeisi, meskeneti, ihtirasi, tefri-

diiserek vatanlanni
aciz kalan

Simd

-.SlSuJ r ?ahldl
a"", ?

EKST
Ey

n di ercihe -ndeki diismanlan dem" ze dokerek o murder papavray, biisbutiin parcalamakt.r Zad,k t8lam

vaS

dt^t

r, m

m,Z ?arh

dinda9,a

-^ ^ y^maya "m
W.
ki,

kayi biisbiitiin atahm, azme, miicahedcye, vahdete sarilahm. Cenab<i Kibriya hak yolunda miicahede i^in meydana atilan azim ve iman sahipleriyle beraberdir.

basladL.
Ya
ilahi bize tevfikini gonder!
-

kardeslerimizl dusen

^ "* - - ^rd^
buhranlar

Amin!
-Amin!

Dogru

yol hangisidir, millete goster!

cemaat.i muslimfn! Hepirifc bilirsiniz

Ruh-i islami sedaid sikiyor, oldiirecek. Zulm-u tedib ise, maksud-i mehibin gercek,

320
321

Nare yansm mi beraber bu kadar mazlumm? Bfgunahiz fogumuz, yakma ilahi!

AminI _ _ Boguyor Alem-i Jslami bir azgm fitne; Kifalar kaynayarak gitti o girdap ip ine, Mahvolan Sileler bir suru masumundur; Kalan avarelerin hali de malumundur.

Dinsm artik bu hazin

Musluman

Nasil olmaz ki, tezelziil veriyor arpa velvele yarab!

emin?

yurdunu her yerde feJaket vurduBir bu toprak kahyor dinimizin son yurdu. O da pignendi mi, pignendi domek
Hakisar eyleme; yarab onu olsun!

SEYH AHMED
ES-SERtF ES-SUNllSt

din-i mii bin.

Velhamdu
C

Amin!

lillahi

Rabbilalemiii 2,v
'

^ tCmi cl,ncsi /or(,u Ustclik Slk " a* vaaz vc na^ SX f sihat rnaksad.yla seyaluue c.kfgmdan Ankara
,

Akif

^v

U,,

Kas U,m(,nu d
.

''

'r

cv "irahyarak ycrlastircn

r'

Mehmed

'

^Sufocufetin V
,

""

' arak

^n^ra'ya d5ndu, C unku Ankara^

-

Kuzcy

Afrika'nin

Italyan

vc Fransi/

isiila

harckcllcrinc kari

mudafaasindaki 9Ctin miicadclclcrlc

stthrct yapmis, olan "Siinusilik"

(la

pck oiuram.yordu

la r1 tara

Ankara ya d5n^0ndc r-r f ndan habcnni dcrindcn

isgah
1

'

"Bursa'nin
sarsilm.su

alanik
;

ya 8ircn finSSS? SSm MT Gazi n,n ^"dukasina

y(h Bursa

rgala
'

'

SJ
Bu
204

tckme i!e vurarak Kalkdam.licun.kurtarl-diycku.su.hvahakarcicuni^. 235

,
'

^
'

"
Gclcn
^

harckctinin biiyiik miicahid lidcrlcrindcn biridir. Birinci Diinya Harbi

Yunan

siirulcri

icindc kcndi asli vatani olan "Trablusgarb" (Libya) da diiman laar-

SEE

harxX

ruzuna ugradigi haldc Turk Millcli'nin yardimina komak surctiyle

"Makam-i Hilafefc baglihk vc kemmcl orncgini vcrmitir.

"Siinusilik"; Islam

Islam birlik vc kardesjiginin en

mu-

hal.negeUrd.g.Tto ddin Dcrgah."nda

aci habcrlcrin paraladigi hassas kalbinin s.z.lanni karargah

Dunyasi'nin yeni bir uyanisja igal vc

is-

"B u b u 1"
I
'

^iiriylc

ifadcctmf tir.
-

tilalardan kurtularak kendinc gelmcsini gcrceklestirmcvi

bir tarikatur.

gave cdincn

vfL2r
2t
BkZ

R,Za

D06RUL:

TS

KUr an dan Aye, er istanbul 1943 sh

-

'

Kurucusu

Ahmed

Es-Siinusi'nin ceddi Sidi

Muham-

med

tbni

AH

Es-Siinusi'dir. 1787

ydinda "Cezayir"de cevrenin en

R06L

^ YUnanMeZalimi |stabu

asil ailesinin

cocugu olarak dogmutur. Tahsilini Fas Universitcsi'nde

yapmis, ve daha sonra da gene yasta

"Mekke"ye

gitmisdr.

Bu

larihte

"Hicaz Bolgesi" bir baska inkilap harckcti olan "Vehhabi'lcrin hakimiycti altinda
idi.

Sidi

Muhammed

Vchhabi harckctinin inkdapedan

~.

322

323

SARIKUMCCAHtDLER
oldugu kadar Hac dolayisiyle Islam DUnyasi'mn her tarafindan gelmis olan mUslUmanlarla da gorUstliktcn sonra Islamiyefi menseindeki safiyete cevirmek ve muslUman memlekederin icine
ile

AT tiSTtlNDE BfR VELl

1911 yihnda Italyanlann Trablusgarb'i ele gecirmek
lcri

icin girigtik-

dutukleri
verdi.

bilyuk asked harekata kadar SUnusilik

tamamen gayn

askefi bir

esaretin batagindan kurtarmak icin bir tarikat

kurmaya karar

Bu
ile

harckct olarak sulhcu mctodlarla calimaktaydi. Fakat bu sirada "T r

kararla 1848 yihnda Cezayir'c dOndU.

O sirada

Fransa silah zoru

a b

u s g a r b"

mUdafaa ctmck mevkiindc bulunan TUrk Kuvvet-

Cezayir'e yerlcsmek icin'faaliyctc baslamisti. Sidi

Muhammed

lerinin kifayetsizligi scbebiyle SUnQsiler vatanlanni

mUaWaa mecburiettiler.

"Defyeti dolayisiyle askert

oe" civannda daglik bir arazide Zaviye-i Beyza adini verdigi

kesini tesis eui. Atesli tclkinlerlc k.sa

ve siyasi bir mahiyct iktisap

Turk asker-

ilk tek-

lcrinin gerilemege mecbur olmasindan sonra da memleketlerini daglik

zamanda muhitinde genis

ile

bir

alaka topladi, her taraf "Siinusi Tekkeleri"

mmtikaya cekilcrck azimle mUdafaa

leri

ettiler.

Bu

mttcadclelerde kuvvet-

doldu. Harekete intisap

diisman kuvvctinc asla kiyaslanatruyacak bir durumda oldugu halbiiyiik

cdenlcr cvvcla sahsi ahlak vc inanclan bak.m.ndan milkcmmcl bir scviycyc gctiriiir, sonra da ayni iistiinlugii ctraflanna yaymaic U/.cre faaliyctc gccirilirlcrdi. Fakat SUnusilik harckctinin hedefi yalniz

dc Cihan tarihinin en
Diinya

kahramanhk Orncklcrini

vcrdilcr. Birinci

Harbindc, ltalya miittefiklcriylc harbc girincc, Siinusilcr

mcc-

Kuzey

buri olarak

onun

karsisinda ycr aldilar. Harb bitip dc miiucfiklcr galip

lidcri

islam Diinyasi'ydi. Musltiman milletlerin ictimat, iktisadi vc ilml scviyelcrindc muazzam bir inkilap
biitiin

Afrika degil,

gclincc SiinusTlik harckctinin biiyiik

Islam Diinyasi'nm kadcri

f'aydali

bakimindan daha chcmmiyctli saydigi Tiirkiyc'dc

Istanbul'da bulunuyorciu.

olmasi i9in
s

viicuda getirerck,' '

Islam Diinyasi'ni uyandinp kalkindirmak ve birlestirmck istiyorlardi.

Son dcrcce bagh bu-lundugu "O

olmak

u 1895 yihnda kurucusu oliincc ycrine onun oglu Mehdi-es-Siinusi gecti. Harckct alabildigine
sahra kontrol altma alindi. Kisa

a r

i"

na ve Tiirk

Millcti'nc,

a n o g Islam Diinyasi iizcrindcki niifuz vc

istiyordu. Fakat bir miiddet

Muhammed

itibarindan istifadc ederck iaydali

gcnisliyordu. Biitiin

sonra

"Mondros Miitarekenamesi"nin imzalanmasiyle son

dc Garp ompcryalistlerinin

zamanda

butiin Afrika'da milyonlarca

miistakil Islam devleu olan Tiirkiyc'nin

zencinin sistcmli bir sekilde mUslOman olmasini sagladilar. Arabis-

taksimine maruz kaldigim elem ve dehsetlc gOrdU.

Malezya'ya ve hatta Hindistan'a tarikatlannin mUmessillerini dagitarak, Islam DUnyast capinda bir uyams saglamaga
tan'a,

Ondokuzuncu

Asir, MUsltimanlar'in en Umitsiz

vc bitkin oldukla-

calistilar. Siinusi

bir devredir. Bircok mtisluman mcmlckctlcri diisman istilasina ugra-

tarikati adcta hakiki bir devlet haline gelmisti.

mis, hayat ve kultiir scviyclcri

hemen

her ycrde cok geri ve basit bir

Her

scviyede kalmisu.
tarafa yayilan "ihvan" (kardes) ler Ornek iktisadi teskilatiara

giriserek mUsterek zirai, sinaT ve ticarl tesebbttsler kuruyorlardi.

Asirlarca Hristiyan

Garp Dunyasina

karsi Islam

DUnyasim, Turk

Her

yerde mektepler acarak

yctistiriyorlardt.

metin
el

Milleti temsil ctmisU.

Bu

sebeple onlara galib gelindigi

zaman bu gaIslam DuTiirk

bir ahlakin yenilmez

imanh

fertlerini

lebc Tiirkliik adina degil, Mtisliimanlik adina oldugu gibi onlarm galebesi

de Turk'Un sahsinda lslam'a

islam'in son ve en
biiyiik.

kari

idi.

Bu

yiizden

biitiin

1902 de

Muhammed

Mehdi'nin yerine geen

Ahmed-es-

nyasi,

miistakil devleti olan

Osmanh

Sunusl Hazretleri daha buyUk

bir azimle davayi eline aldi.

Devlcti, Garbin laarruzuna

graymca derin aksiilameller gOsternp-

324

325

SARIKUMOCAIIlDLHR
lerdir.

lngilizler, Islam Dunyasi'ni par9 alaym yuanak .9 ,n 9 ok kesif bir casusluk ve propaganda faaliyetine girismis lerdi Bu cahsmalar neticesinde, Hind Muslumanlan'mn asm dostluk ve baghhkbnna mukabil Arap Dunyas.'nda baz. cOzUlmeler baslannsU. Birfok Arap liderlerinc Osmanl. Dcvlctinin

Binnc. Dllnya Harbinde

yikilmasiyle kurulacak

devletlerden "tac"lar vadcdilcrck

aynhk

tclkin edilmekteydi.

-scncs,

Birligini "Hilafefi haiz olan Tiirkler" etranndaycnidcntesisvctakviycigin Seyh Siinusi Hazretleri 1918

Bu

ylizdcn saralan Islam

basinda Istanbul* davct odildi. Musluman Alcmini dolasarak

dimma kosmayi daha

n.xalt,s,
ile

gayet hakh bir sohrcic malik olan Seyh Siinusi idj. O sirada kendi ash vatarn olan Kuzey Afrika'da Italyan vc IWlarla bogumakta olan bu mubarck mUcahid, Islam alim vc kumandam.TUrkiyc'nin
yar-

H.lafct ctraiinda bozulan birligi ycnidcn kurma S1 istcniyordu. Gcrccktcn o dcwrdc Muslumanlar'm en fazla sozllnU dinlcycccklcri sahsiyct

liizumlu sayarak cmrinc lahsis edilcn

Alman

de-

Kcndisine mescle anlat.l,nca derhal muvafakat ederck Turk Millcti'nin hizmctinc amade bulundugunu oildiidi Tarn Islam Dunyasi'n. dolasmaga

Istanbul* gcldi.

daveteden Sultan Resad

9 ,kacag. sirada kendisini

EYH AHMED E-ERlF ES-SUNUSi

arasinda eyh Siinusi Hazretleri'ne tevdi edile-

vcfatctti.

ha

Sultan Vahideddin'in cuius merasimindc bulunmak Uzcre scyaertclend.. Imparatorluk devrinde, padigahlann tahta 5 ik,slannda

Vekili

EnverPasa

cuius meras.m,

mancn en

dcnilcn birmcrasim yap.hr vc bu merasimde devrin

yeni padisaha

bundan cck vazife, anlasmazhk mev/.uu olmus., Padisah katl olarak

sarfinazarctmisU.
Istanbul Hukumcti'nin

degerli gahsi tarafmdan

rimn turbesmde

yh Amed-es Siinusi tarafmdan kusaflnnsur. Seyh Hazretleri, pad.saha takarken de: "CenabHaktan zat-, sahanelerine omru
etmisti.

kusauhrd, Sultan Vahideddin'in cuius merasimindc ona bu k.hc Sek.hci

lavi.

Eba Eyyiib Kl-Knsari Hazretleumumiyede Hazret-i Omer'in kihci

Daha sonra Ankarada kurulan HukQmet

ile

gitmilerdir. daha dogrusu Halife'nin arasini bulmak icin Ankara'ya son dereSavasfm Kurtulus. Uzcre, anlaUldigi kisminda Bu escrin gtris.

(uzun Omur) ecr-i ccmil (scvap) niyaz ederim, efendimizL." diye y dua"

M. Kemal Pasa'yi ce tervic eden vc yaverligi zamamnda tamdigi gbnderAnadolu'ya sunl bir memuriyetle mUttcfiklcrin gozU onUnde ve Saltanat Sultan Vahideddin, daha sonra bu harckette
mi olan
HilSfet aleyhtarligi sezince

Daha soma yeni Padisah Sultan Vahideddin

durumu dUzeltmek i9in binjok

tesebbiislcr-

ile

Baskumandan

de bulunmustur.

Bu

tesebbUslerden biri de

M. Kemal

Pasa'yi boyle

326

327

SARJKLIMOCAHlDLBR
fikirlcrden vaz gecirtmck i in eyh 5 Ankara'ya gondermek olmutur.

Ahmed Es-Siin fist Hazretleri'ni

eyh Sunusi HamUeri, biraz da bu maksadi temin icin zafere kadar Turkiye'dc kalrms. vc Turk Kurtulu Savai i 9 in canla basla calism.sur. Bir nevi "umurnt vaiz" mevkiindeydi. Anadolu'yu, daha ziyade ark ve gUney vilayetlerimizi bir bir dolasarak halki Ankara'ya baglamaya cahsu. Hergittigi ycrde beyazlara sanlmi olarak "mahalli kiyafetiyle" kUrsuyc veya minbcre cikiyor, heyecanh vaaz ve irsadlanyla ordumuza gonullUlcr kazandinyordu. Kalabalik bir grup halinde scyahat cdiyordu. Hi/.mctindc bulunan bu zatlarla gittigi her yerde milstcsna bir hiirmct vc alaka ile kars.lamyordu. Her
tarafta arablarin

J*

o c

to

CO
</>

c
.0)

t5
CD CD

><
CD

b.zc isyan cttiklcri 3yi olmusken boyle astl bir arab.n davamizi destcklcmcsi cok miispct tcsirlcr hasil cdiyordu.

-C
CD

Gcrccktcn $eyh

Ahmed

Es-Siinusi Hazretleri'nin pek 90k

mcID 13

ziycti vard!. Scyyidligindcn baska, zilhiri ilimlcrdc ustun bir rncvk? sahib! oldugu gibi, mancvi

bak.mdan da vclaycti hususunda

ittilak

vardi

Usfcllk butiin bu mcziycilcri yaninda icindc bulundugu

ni

X
'</)

zamanm

icabi-

almis vc atina allamis bulunmaklaydi "At ustunde bir veil" hakikalcn cisancvi tcsirlcr hasil ctmcktcydi Ustclik kcndi asli vatani olan Libya'yi miidafaa ederken Makam-i Hilafct vc Saltanat 19m calismayi daha zaruri gorcrck, orayi birakip Turkiye'yc gelmisn. O'nun Kurtulus Savasindaki vaaz ve irsadlariyle hallcj birlige davet edisi yalniz Anadolu'da degil butiin Islam Dunyasi'nda da cok derm ak.slcr uyand.r.yordu. Bu maksalla rastiad^i
kilicini

kavrayarak clmc

C a
(fi

J> CD

CD

UJ

gazctccilcrc,

MUlcu'mn
d.lenm

Turk

mlicadclcsinin

mcsmlugunu vc butun mUslumanlarm kendincn

vacio
surctlc

destcklcmclcrini

beyanatlar vermcktcydi.

Bu

olduklarmdan dolayi Ingiliz Hukumeti'ne kariayaklanan Hind Musliimanlar'inin la Londra'ya kadar giderek miUngler tcrtib eylcdiklcrini ve mill! mUcadeleye milyarlarca nakdi yardimlar sagladiklanni dusUnursek
gercekten eyh Siinfisi

zamanda cok hayatt hizmctlcr ifa ctmistir. Bu beyanatlarin bilhassa Hind Musliimanlan" uzcrinde meydana gctirdigi tesir muazzamdi Yunan csbyalarim dcstcklcmis

oldugunu irade cden kat'I TUrk Millcti'nc boylcsine nazik bir

328 329

SARIKUMOCAHlDLER
Hawetleri'nin bu bcyanatlanmn Islam Dunyasi'nda lehimize bUyuk musbet tcsirlcr vlicuda gclirdigini daha iyi kavranz. Halife Sultan Vahideddln ile Mustafa. Kemal arasinda baslamis bulunan buruklugu bUtUn gayrctine ragmen halJedemiyen Seyh Sunftsi Hazretkri, mllnkesir bir kalb ile Ankara'dan aynlarak Aran mcrnleketlerinc gitmek uzcre yola koyulmustu. Hilafet mUessesesinT inand* Islam Birligi" icin son derece zarurt ve ehemmiyetli bir istinadgah kabul cdcn Seyh Sunusi Hazretleri bu mllesseseye kars. ortaya cikmaya baslayan mcnfi tavirlardan son derece muteessir olmustu. Kati olarak ifadc cdilcbilir ki, O'nun TUrkiye'yi terkedisi bu yuzclcnd.r Hcnilz TUrkiyc'dcn aynlmadan bu mcv/udaki mOnakasalar baslamis bulunmakia idi. Afyon Mebusu Siikru
olcllde

Hoca'nm

(Cclikalay)
biitiin

Hiiaicti miidalaa

ilcnci

(!

.)

cdcn vc yukanda bahsi gcccn kalcmlcr taraf.ndan yayhm atcsi

Ri.sf.lcsi

uzcrinc

'

beyanauna rasthyoru/.. Bu kiuip Hiiafct alcyhindc muhteiif makalcicn ihtiva etmcktc vc rcsmcn nesrcdilmig bulunmaktad.r Afyon Mcb usu Siikrii Huca'nm

Seyh

lelcnn. biraraya toplayan "Hilafet ve Milli Hakimiyet"' Sunusi Hazretleri'nin "Yeni Gun"
bir

acdm.sti. Bunlann maka-

isirrili eserde gazctcsindcn iktibas cdil-

nm
ri

soran Gciibolu Mcb'usu Celal Nuri nin buradaki bcyanat. hiikumclin

fikirlcrinc

munakasa cdilcn risalesi dolay.siylc fikBey 'c Seyh Siinust Hazretle-

Bu Onun as!

kurtulmus bulunan Tiirkiyc'dc idarccilcrin ikiyc aynlarak birbirieriyle mucadclcyc girismcmclcri vc mcvcud nisbi bcrabcrligm dcvami icindir. Bclki dc boylc soylcmis. dcgildir.
Bahsi gcccn bcyanat sOyicdir:

tutumunu dcstckicr mahiyettcdir aykin olmakla berabcr du mandan heniiz

5

?EYH StTNUSj HAZRETLERI'NIN

BEYANATLARI
'Cum'a gflnkti ntishamizda Jazd.gimiz ve^hile Seyh AhmedEs-Siinus? azretleri ewelsi gti ElCezire mmt.kasin

.236

Hilafet

ve

Milli

Hakimiyet

Ankara 1939, sh. 239.

330

331

SARIKUMOCAHlDLBR

da seyahat etmek ttzere Tarsus tarikiyle Diyarbekir'e muteveooihen sehrimizden mttfarakat etmisferdi. Seyh Hazretlen, Istasyonda bir Bando-Mizika ve bir mttfreze-i askeriye tarafindan elamlanmis ve heyet-i vekile reiai Ruf Bey Mudafaa-yi Milliye VekUi Kazim Pasa, Afgan Sefiri Sultan Ahmed Han, Minr Murahhaslanndan Abdulheyfili Bey ve diger birf ok zevat tarafindan tesyi edilmistir.
Efendi'nin mahud "Hilafet-i tslamiye ve Turkiye Biiyuk Millet Mecilisi" adindaki risalesinin mundeSflkrii

Hoca

recat-i pahsiyesi

malumdur.

Celal Nuri Bey, bu risale iizerine eazinw islamiyeden Seyh Seyyid Ahmed Es-^erif Es-Siinusi Hazretleri'ne miiracaatla bu hususta ne du^unduklerini istifsar t-tmist ir.

Gelibolu

Mebusu

Siinusi Hazretleri

cevaben demilerdir
9 er'iyye

ki:

-Ehemm-i

feraiz-i

Hokum,

namazdan sonra

sahib-i

lisi, ada- yl muhtelifoye kar 9 i miidafaada bulunup miilkii Islami istiladan kurtardigindan

kuwet olamndir. Turkiye Biiyiik Millet Mec

cihaddir.

me 9 ruiyeti her

gaibenin fevkindedir. Butiin hukuk ve vezaif mechsindir. (Yeni Gun gazetesinde okunmustur).
tan

tiirlii

de Turkiye BUyilk Miltarzindaan!ailm.stir.Mesela bizi butUnkuvvetiyledestcklcmis olan Pakistani kuruculanndan

let

manlarca onun tamamcn

ukrii Hoca'nin adi geccn brosiirii "Hilafet miidalaa ctmckteydi. Hatta daha sonra ortaya cikan Hilafcfin ilgas.na aid sckil bile bazi ilcri gclen miisliisaltanatsiz

nne

Hatirlatmak gerckir ki, bu bcyanat Hilafct'in ilgasi degil, saltanataynlmasmin dogm olup olmiyacagi hususundaki mlinakasalar iizcverilmistir. Ciinkii

olmazL."

tc/ini

ilgasi seklindc dcgil

Mecl.si'nce icrS edilecegi

meshur

237

Bkz:
-

Muhammed

ikbal

Ankara'da Bursa yurdunun ayetlerle sOslU bayragi. Esas sancaklardan baska boyle flama mahiyetindekl bayraklar
bile zafer ayatlerlyle donatiliyordu.

Tesekkulu

Islam'da Din? Tefekkiirun Yeniden

Istanbul 1964, sh.

176

332

SARIKIJMOCAHlDLBR
Jkbal

333

KADlRMlSIROGLU
Nihayet Kaddafi'nin gerceklctirdigi bir ihbir cumhuriyet (!) haline tilal sonunda Nasir'in paralclinde sosyalist (!) devrini yasagelcn Libya'mn bugUn, kendini kurtarmak uzerc bir arayis.

buna

iyi bir misaklir.

Ona

gore Hilafet bir ahistan ahnmis,

bir heyete verilmitir.

Bu

hcyet, Turkiye Buyttk Millet Mecilisi'dir

maga muvaffak

oldular.

Gcrccktcn Hilafcti ilga cdcn kanunun bu lar/da anlasilmaya musaid bulundugunu ifadc ctmek gcrckir. Fakat arkadan gelccek

"laisizm"
tatbikini

ile laik

kanunlar

kulliyati, adi

gcccn kanunun boylc anlasihp

digi goriilmcktedir.

Bu

kurtulus. cr
'

veya gee mutlaka gerceklesecektir.

lmkansiz kilmittr.

imanh Cunkll bu bcldenin halki, Sunusilik Hareketi" sayesindc gayet

topluluklur; fertlerden teekklll eden uyanik vc mllcadelcci bir

eyh Siinusi Hazretleri'nin Hilfct mcs'elesindeki menf. tutum yuzunden Tlirkiyc'yi tcrketmis bulundugu vc aynlirken dc Turk Millcti'nin mill! birligi endisesi ile
haliikarda

Her

harekct ettigi muhakkatir.

Ankara'dan aynlacaklan zaman scrcf'Icrinc vcrilen ziyafctte M. Kemal Pasa, uzun bir nutuk irad ederck Sunusiligin liirihini vc eyh Sunusi'nin hizmctlcrini nakil vc hikaycctmi$tir.

yapugi hizmetler dolayisiyle ylirekten seher seye ragven eyh Siinusi Hazretleri gibi diger SUnQsilcr dc; olbcklemekte Turklcrdcn yine kurtulusunu Islam DUnyasi'nin

TUrk

Millcti'ni, tslam'a

men

duklanni her vesile

ile

ifadc ctmisterdir:

Scyh Hazrctlcri dc bu nutka mukabclc ederck

ciihlcrini ifadc clmi$lcrdir.

tcsckkiir

ve tcvee-

ne "Artik anlasilmis oluyor ki; Miisliimanlar bugiin; her dagikadar parpa -par9a bolgeler ve ayri ayn aileler halinde
elden nik bir vaziyette iseler de, bunlarin firsat tamamen CunzarGridir. toplanmalari ka?madan bir vahdet halinde islamiyenin sevket-i kii iman cephesinin kuvvetlenmesi ve kemal bulmasi, ancak bu muhtesem vahdeti bekle-

Seyh Siinusi Hazretleri Tiirkiyc'dcn aynld.ktan sonra, once a gitu. Yaygin sohrcti vc hududsuz ziyarctcilcri yiiziinden kend.smdcn korkan Fransizlar, O'nu Sam', tcrkc zorladilar. Buradan Fihst.n'c gecu. Orada da lngilizlcr kendisinden ku$kular.

am

yeniden

'

mektedir.
Yeri gelmisken, sunu tarn bir ger9ek olarak arz ve itiraf etmemiz lazimdir ki, bugiin, islam milletleri arasinda en kuwetli ve hasmetlisi ve dini vahdet ve idare ybminden en
iimit vericisi

ip>

korktular

yuzUndcn "Mekke-yc gecti isc dc Ibni Suud'la anlada tahtmdan endisc ctli vc kendisinc rahat vermedi "Yemen Imamlig," ile "Suud KralligY' arasinda tampon bir devlet olan Asir"c cckddi. Burada Slinusilcrin "aziz"lcrindcn tdris EISunusi'mn torunu olan bir baska tdris El-Siinusi hiikumdardi Ancak "Asir"dc %ik oldugu hiisnii kabulu gorcbilcn eyh
samadi.

Ingiliz bask.si

Ahmed

Es-

TtiRK MtLLETt'dir. Binaenaleyh, biitiin islami harekat ve dayanismamn kuwet merkezi Turkiye olmahdir. Kahraman Turk Milleti'ni bu yakin alaka ve miizaherete ve

Siinusi vefatina kadar burada kaldi.

bu 90k muhim
"Libya Islam Devleti'ni kur-

1951 yihnda ailcsinin digcr

fcrtleri

vazifeye ehil kilan bir9ok tarihi ve stratejik Islam imtiyazlar vardir. Hilafet'i teiasil etmis olmasi, biitiin ve hadim civariran ve Haremeyn olan Alemi'nin kalbgahi

ve Hanedan-i Osmaninin Turkiye Cumhuriyeti Memaliki Haricine cjkanlmasina Dair Kanun (Kanun Nu 431) Madde 1 - Halite hal edilmi tir. Hilafet, Hiikumet ve Cumhuriyet mana v mefhumunda miindemic olduQundan Hilafet Makami mulgadir
-

238

Hilafetin llgasina

hamisi olmak serefine sahip bulunmasi ve biitiin emanat-i mukaddeseyi hala uhdesinde mahfuz bulundurmasi,asirlar boyunca tslanun alemdarhgini yapmasi veonu, Rabbani bir ve nihayet liitufla her tiirlii tehlike ve saldinstan korumasi

334
335

SARlKUMOCAHlDLRR

KADlR MISIROCLU

tutumunun hfila timid verioi olmasi gibi sebu biiyflk millet! bugttn de tsliimi hareket ve dayanipmanm ve Islam Alemi ipin dtistintip cirpindiginuz topyekOn bir kurtulusun yegane kuwoti, rehberi ve Iideri olmaya sevk etmektedir.
boplor,

hall hazirdaki

mamen

bir

Alman

tertibi idi.

Cihad-i Mukaddes ilSni da Cihan Hartesirlerinin

bi'ne girisimiz gibi

Alman menfaat ve

ortaya cikardigi bir

hadiseydi. Gerci

bfjyle bile olsa ihanct gerekmczdi.

Fakat unulmamak
"Arablar" de-

gerekir ki, bize isyan elmis, olanlar, iddia edildigi gibi

gil,

sadece "taht" vaadi almis. bir

ailc, yani "erifler"di.

Bunda da

In-

Tflrkiye'nin ve Islam Alemi'nin kurtulusu Allah'in izniyle,

gilizler'in drjktUkleri

paralann ve Entellicense Servisinin calismalan-

ancak Miisltiman Tiirk MiUeti sayesinde miimkiln

olacaktir!..." 239

olabilir

nin rolllnu hesaba katmak gerektir.

ve boyle

Lavrens
nin

gibi cevirdigi finldaklar cfsanelesmis, bir Ingiliz ajani-

faaliyetlerini
blltlin

unutmamak

lazimdir.

Salim

duunulurse,

bu

KURTULU SAVAI VE ISLAM ALEMt

eyh Siinusi Hazretleri'nin Tiirkiyc'dcki faaliyct vc bcyanatlannin Diinya mtisllimanlari uzcrindc 90k dcrin akislcr vucuda
gclirdigini stiylcmijjiik.
ti'nin

mes'elcde

Arapligi suclamaya imkan olmadigi

gOrliliir. erifler,

Ingiliz menfaatlcrinc tabi

olmamn
"Tac"a

scmcrcsini "Hicaz" "Irak" ve "Ur.-

diin" Kralliklarma aid

ilc

nailiyetlc cldc ctmi$lcrdir. Kendilcri

Bu

vcsilc ilc Islam Dunyasi'nda

Turk Millc-

hesabina bu kadar

biiyiik bir mcni'aat icin bizc kari cikmisjardir.

up-

mukaddcraiina karsj

gttstcrilcn hassasiycitcn

dc

bir

parca bahsct-

hesiz bu, yaptiklanni

gbruriiz ki,

mazur

gttstcrmcz.

Ancak

insaf ilc dusjuniirsck

O zaman Islam Diinyasi, Tiirk'iin, ?an vc crcflcrdcvam ctLirdigi Islam tcmsilciliginin unutulma/ hatiralariylc doluydu. Bu yUzdcn Tiirk Kurtulus Sava$i, Islam Dunyasi'mn her taramcdcn gccmcyclim.
bin yil
lc

isyan cdcnlcr arasinda halis Tiirk olan ycrlcr dc vardir.

Mcscla Bolu, mcscla Duzcc.v.s. Bunlari kolayca unuian bizlcr, ArabbOylc istiyor vc lar'in harckctlcrini hala unutamiyoruz. Ciinkii diisman
bizi

findan bliyiik bir alaka vc hassasiycllc takib cdilmi$tir.

Burada u nokiayi da bclirtmck gcrckir

sirasinda ilan cdilcn 'Cihad-i
digi

bu larzda bir du$iinccyc sevkctmck icin telkin yagmuruna tutuyor. Maksad Tiirklcr'le Islam Dunyasi'mn arasim acik tutabilmektir. Oysa
ki,

ki: Birinci

Cihan Harbi

Mukaddes"

in

gereken alakayi gOrme-

burada imkan yok isc de rjtcden bcri her ycrdc karsjianan bu fikre dair kisa bir izahat vcrmck istiyoruz:

ve hatta mUsluman unsurlardan bir kisminm (Araplann) bLti kenarkadan hanccrlcmis. olduklari hususundaki bir ilade ile her zaman kar$ilasmz. Aslinda pek genis, olan vc asil mevzuumuzun biraz da diinda kalan bu mcs'clcyi gcrcgi kadar tafsil clmcgc
di silahlanmizla

bu isyanlann Arabistandakileriyle Anadolu'dakilcri arasinda hie bir fark yoktur. Hepsi de kismen sahislann menfaati ve kismen de i?tihad
farklannin eseridir.

Hcrseye ragmen,

ilan

cdilmis. bulunan,"Cihad-i

Mukaddes"in

desteklenmesi gebiitiin Islam DUnyasi tarafindan yckvilcud bir halde ylizunden bu destek rekirdi. Fakat yukarida beyan edilcn sebepler
kismi olmutur. Yani Cihad-i
edildigi gibi. hie bir akis

Mukaddes iiamnin imdiye kadar

iddia

Evvela unu bclirtclim ki; "Cihad-i Mukaddes" azameUi Osmanh Dcvleti'ni maccradan maccraya sUrukleycn ittihatcilann is basmda bulunduklan bir sirada ilan cdilmisti. Bu itibarla ilk nazarda
ta-

uyandirmarms, oldugu dogru degildir.

Bir kere Islam DUnyasi, Araplardan ibarctdegildi.

Kaldi

ki,

Araplar'da dahi ccsjtii kansikhklar

meydana

gelmis. ve

239-eyh
All Ulvl

Kurucu)

Ibrahim Bin Idrts Es-sQnilsl: Panldayan Nur Orhun Basimevi 1 963, sh. 1 1

(terc.

336

SARIKUMOCAHlDLBR
lngilizler bilhassa

337

KADlR MISIROGUJ
glic-

"Misir"da

asayis.

vc hakimjyetleri icin bliyUk

Ittklerle Icarsdasmislardir.

Fakat Cihad-i Mukaddes ilaniiun en muaz-

zam
tU.

tesiri, yuz milyonluk "Hind Muslumanlan" Ozerinde gorulmusBize, erefli tarihimiz ve Islam'a yapuguniz bUyUk hizmellerin

halk sokaklarda toplaniyor, lngiliz emtiasim yirtiyor, tngidiye bagmyliz elbiselerini iahkir ediyor, "Yasasin Hilafet!..."
orlardi.

tcsiriyle

candan bagli bulunan bu muazzam

lngiliz

kitlenin,

"Cihad-i

Mu-

kaddes" sebebiylc

Mttstemlckc Idarcsine cikardigi guclttkler,

genis. bir mevzudur. O kadar ki; Hind MUslumanlan'nin idarcsinde acze dumU ve yerlesmis. usul ve an'anclcrinc ragmen mustcmlckc impartorlugunun yikiimasina

mllstakil bir escri tekil

edccck kadar

Ingiltere,

sebcp olacak
ba$a isyan vc

ilk ciddi

manialarla karsdasmi$tir. Hind kit'asmi ba$tan-

Numayi?i haarlayan komitonin merkezi "Bombay"da bulundugu sebeple Borabay'daki numayis pek biiyiik mikyasla yapiliyor, ahali bila tefriki Islam ve Hindu, "TUrk Bayraklan" ictima ediliyor. Buyuk meydanlarda lngiliz mamuatmdan bulunan elbiseleri meydanlara yigiyor, gaz dokerek yakiyordegerdi. lardi. Bombay'in oniindeki o gunku hal gorulmege
Niimayise istirak eden butiin otoraobilller Tiirk Bayraklariyle tezyin edilmis, halk heyecanh tezahiiratta bulunuyordu.

sahnc kilan bu dalgalanmalar, Birinci Cihan Harbi'ndcn sonra da devam ederck Turk Kurtulu's. Sava$i sirasinda Londra'ya kadar sirayct ctrnisUr.
ihtilallcrc

Cemiyetin maksadi ne
teskil

idi.

Malum oldugu

iizere ekseriyeti

Gerccktcn Hind Miisliimanlari, Yunan palikaryalanni dcstcklcy-

cn

lngiliz

idarcsini

protcsto

maksadiyla

eden hindular, Hind istiklali tecaviz musliimanlarin muavenetinc

den
miisliimanlar,
"Hilafet

i9in 60

milyonu

mii-

Hind

Kit'asmdaki

Meselesi"nde

miiracaat ettiklerinkendilerine

niimayislcrlc yctinmiycrck Londra'da dahi bir miting tcrtipctmi, Tiirkiyc'yc karsj bu Uivnn muslcmlckc camiasi hcsabina nc dcrin ihtilaflara

sebcp olacagini gostcrmistfr.

biiyiik Tiirk

Mevlana Mehmed

muavenet edilmek sartlarmi ileri surmiis ve bu hususta bindularla ittifak-i tam hasil olmustur. Hindistan'da bulunan
miisliimanlar birkac biiyiik

Ali

Han

adinda bir

simamn

irsadati ile sii ile siinni

dostu Hindli musliimamn riyascti alunda kuru-

lan "Hind Hilafet Komitesi"nin cahsmalan, Turk Kurtulu$ Sava$i devresinde bize son dcrccc mticssir vc hayati bir destek saglamijur. Milli Kuvvetlcrc tarn tcchizauyla bir tumen kazandiran milyonlarca liralik nakdi pardimlardan maada lngiliz Dcvlcii ij/.crindcki baskilan

meselelerini bertaraf ederek ve hindularla bilittifak asagidaki iki maddeyi Ingiltere Hiikumeti'nden istiyorlardi;
1-

Hilafet mes'elesiain Turkler lehinde fash,

2-

Anadolu arazisinde

Ingiltere'nin bitarafhk ihtiyar

et-

sebebiylc dc

Yunan

palika.ryalarimn lngiliz destcginden

mahrum

kal-

me si.
Hind Muslumanlar*inda nifak ve ittihadin tesisi icin 20 milyondan miitecaviz siilerin muhterem miictehidi Sikatucok lislam Mirza Abdiirrahim Hazretleri Hindistan'in bir merakizinde seyahatler ederek konferanslar vermi?, vaazlarda bulunraug evket Ali ve Mehmed Ali vesfiir ruesamn muaveneti ile ittihadi tam husule gebnigti.

rnalarini tcmin ctmisjerdir. Butiin

bu hizmct vc faaliyctlcrin

tefcrruati

bu cserin hacmi

ile kabili tclif dcgildir.

Bu

yiizden, Tiirk Kurtuius. Sa-

vai sirasinda Hindistan'a kadar

uzanan bir scyahatlc oralarda bize ve

hissiyati

giri$tigimiz mlicadelcye kari

mevcud olan

yeriridc tespit

eden bir TUrk Gazctecisinin roportajindan ornek olarak

bir

kag

satir

naklctmek

istiyoruz:

"...Agustosun birinci guniiydii. Hindistan'in her tarafin-

da o gunku niimayise

istirak icin ahali hazirlanmisti. Biitiin

Islam ruesasi hindularui milli reisi meshur Gandi ile itmaddeyi tespit ve Ingiltere tifak ederek baladaki iki

338

339

SARIKUMOCAHlDLBR
is'afi neticeeinde AguaHindirtan'da nlimayirfer* karar ve icraya teeebbus edtyorlardi. Bombay'in zenginlerinden olup "ffiiafet MeclisTnin () kfitibi umumisi bulunan Haoi Ahmed Sad* Efendi Kuhteri Cnmfamn terafmd|m fabrikalarinda (*) mill! elbise i in 9 milli kumaslar yapihyordu. Mirza Abdurrahim Hazretleri ilo miilakatlannda diyorlardi ki: "Cenabi Hakkm derya-yj adaieti temevvu? ediyor ve ya-

KADtRMlSIROOLU

Hflkflmetine matluplaruun adem-i

tosun Birinci gnnii

biitttn

bimin koderi pek buyttktii. Bu haberin tngili* ajaminin "Yapacaginuz digini ilfive etti. Ne yapaoakmmz diye sordum: malum dedi. Sonuna kadar ugrasmak." O gun Sevket Ali Efenver-

kinda amana iktisat Aleme medeni oldugumuzu ve haklanni muaalemet ve ispat edecegim." ile istihsale muktedir bulundugumuzu

"Benlngiltere'yi di Hazretleri ile mulakatimda diyordu kit dlfihU degil beUd IngUteretyi getirecegim. Biz

ya-

Mustafa Kern al Pasa'mn m a gl u o a m ly a c a gi na emini p m Art,k bundanfazla mezellete Cenab Hak razi o m a z
1 1
!."

kinda

etrafi ihata edecek. Buttin itikadatarnla

Eylulden birkac gun ge^misti. Ankara'nin Utilasi habeAhmed Sadik'm rinin bir sania oldugu anlasilmistir. Haci Ali ile Hindistan'da kalmamdaki israrina ragmen Sevket saatlerin veda i in gorustum. Bu muhterem zat artik son
giinluk yaklastigim soyliiyordu. Eyliiliin sonlarina dogru 15 matbuatmMisir ve ikmis bir yolculuktan sonra "Suvey?"e 9 dan Hindistan ihtilalinin basladigim ogrenmistim.
9

Sevket Ali ile gorusiirken diyorlardi ki: Biz Diinya veya jahsiyct icin cihad etmiyoruz. Bizim cihadimiz hakikat i in9 dir. B.ze Ingilizler diyor ki: Tiirkler, Hindli degildir. Bu hata-y, mahzd.r. Bence hak ve adalet aleminden baska bir alem yoktur. Bugiin de o alem bir merkezde i tima etmis: 9 Ankara...Ben dliinceye kadar bu ugurda

Tesriniewelde tstanbul'da idim. evket Ali

ile

kardesi

Mehmed
ordu.
240

Ali'nin tevkif edildiklerini

Avrupa gazeteleri yazay-

nazar etmem."

9 ahsmaktan sarfi-

OrdusununAnkara'ya
(*)

Bir ogle U8tu idi. Agustosun sonlarina dogru Hilafet Mechsi-ne gittim. Azadan bazalar, aghyordu. Cemiyetin kat.bi umum.si Ahmed S.dd.k Kuhteri ile gorustum. Yunan
girdigini soyledi.

Muhterem muhata-

- Bu mesele ile uQrasmak ve butun Hindistan'i bir merkeze etmek S in "Hilafe! meclls." nammda Bombay* bir cemiyet teekkul etmi, Roma'daki Caml Bey vasitas. ile miicahidine """.amaine muavenette bulunuyorlardi.

Bu Abbas Han yardimindan da birkag ciimlc ile bahsctmek isteriz. itibaren fulen safhasindan Milliyc adinda bir mlicahiddir. Ta Kuvva-yi birlikte onlarla kari dU$mana ve Turk MUcahidleri arasinda bulunuyor askerlensikararak de gazete bir sava$iyordu. Aynca ordu dahilindc imkansizhklara mizin maneviyatini yUkseltiyordu. Hatla bu gazctenin kadar Hindistan'a suretiylc labctmck niishasini dahi
ragmen
Ingilizce

Burada

ycri

gclmi$kcn

bir

baka Hindli muslumanin hizmct ve

cm

gOnderiyordu.

Yunan vah^et vc mezalimini Hind mUsluen bUylik destegi saglami buluYunaniilara manlarina duyuruyor vc k5rilklUyordu. fcvcrani umumi nan Ingilizler'e kari orada

Bu

surctlc

M USSZ <T: baKa AWUpa

dakarliklarda bulunmustur.

(")

Haci

Ahmed

lunur b.r boya fabrikas.n.n malikidir.

Sadik Efendi Bombay'm en biiyuk eshab-i " e btiyDk mikvas,a bu-

Bu

zafi

<" muhterem

Bu
sil

derece tcsir haHindli mlislUman, TUrk askcrlcri Qzerinde son

,
.

241

eden bir beyanname de ncsrctmisu.

Turk esirlerine
ahireae e

IZ^VtT*

"* "** ""*"*' ** Chad-,

240
devami. 241

Naci KASIM: Zafer Kitabevleri

Albay

Istanbul 1341, sh. 161 ve

.

HOeameddln ERTURK:

_,.

a.g.e. sh.

435

tnr-

340
341

KSAD (iLKKt) IIOCA

Aslen Gumulcinelidir.
Fiitt

Vatan yolundaki hizmetinc Kurtulus Savasi'ndan cok Once baslamistir. Birinci Cihan Harbinde Cihad-i Mukaddes ilan cdilincc halki irsad icin "Cihad-i Ekber" adin-

Daha sonra TUrkiye'yc

mlicfideleye Once orada girismi tir 5

hicrct ctmistir.

da

bir brosllr cikarmistir.

Burada cihad hakkindaki ayet ve hadislerin

zikir

ve izahindan sonra:
"...Ey din kardcslcr!

CUmlcnin malGmudur
Ingiliz

ki,

manhgm kadim dusmamdir.

Musliimanlik alcminc karsi

Moskof, MUslttvc Fransizlar,

idarclcri ai-

vc Fransizlar da son zamanlarda

bir ccllat kcsildilcr. Ingiliz

gaddar vc mUstcbit bir hlikumctlc clclc vcrcrck tinda bulunan mUsluman kardesicrimize yapmadik
gibi
lar.

Rusya

fcnalik birakmadi-

Gcfcn sene 'Rumeli

ncticcsindc
idi.

fecayii" dc onlann zalimanc vc hfiinanc tcr-

tibleri liyyiiz

Istc

onlann mczalimi bugtin saha-i cihanda vc

milyon

chli islam'in
lazli

uyanmasmi vc ayaga kalkmasini mucip

ol-

du.

Ha/a min

Rabbcna.

kum
dir.

ahitlisi bir araya gclsc, toplansa hiivc csarcllcri altinda bulundurduklan chli islam'in yansmdan azIstc bugiin Aicm-i Islam' in en muthis vc mclanctkar diismanlan-

Bugiin Rus, Ingiliz, Fransiz

muharebemiz var. Oyle diismanlar ki; idarcsi altinda din kardcslerimiz cnvai mezalimc diicar oluyorlar. Lakin avn-i Hak'la o din kardcslcrimizin g5z yaslar. Hiikumct-i Muazzama'mizin ve sanh
yle

ESAD HOCA
kiyamete kadar payidar
Allahii olacaktir. Din-i Cclil-i Islam'in hamisi,

ordumuzun

tcdabir-i hakTmancsiylc vc

Alcm-i Islam'in harekat vatan-

pcrverancsiylc silincccklir.

Teala vc efii Resul-i Muctcba Efcndimiz hazrctlcridir.

Ehli Islam'in diismani ne kadar cok oiursa olsun, Alcm-i Islam'i

mahvedcmezler. Muhafaza-i din ve ve vatana aid ser'an mlikellef

mucibince AliahU Azimiissanin vc RcsQlii Muctcba'nm cmirlcri fedaya gayret hareket ve boyle cihad zamaninda malimizi ve canimizi

ol-

dugumuz
dir.

vazifeyi layiki ile

ifa

edcrsck akibet galebe ve

niisrat

bizim-

Envar-i Din-i

Muhammedi sonmcz. Zalim

mahvetmek
lar.

icin itilaf cdip,

diismanlar Din-i Islam'i butUn mevcudiyetleriyle meydana cikiyor-

Halbuki diger laraftan bir itUfak gikiyor. Alem-i Islama mufid ve nlutn oluyorlar. Bunlar hep tecelliyat-i Haktir. Din-i Mubin-i Islam

musibeder artik edelim. Zira gOrdllgiimuz felakctlcr, ducar oldugumuz Islam uyandi. Alem-i yuzundcki cana dayandi. Lchiilhamd Dlinya kardeslerimiz mUslUman Malumdur ki; Dlinya yuzundc ucyilz milyon altinda sancagi Mualla-yi Hilafct'in cfkatli, merhametli
var.

Makam-i

nufus-i milslime mes'ud ve bahtiyar imrar-i hayat cden yirmi milyon onalti milybulunuyor, Iran ve Efgan Hukumetleri'nin idarelerindeki

342

343

SARIKUMOCAHlDLBR
ondan maada, ikiyUz altmisdttrt milyonu ecnebilerin, dllsmanlann boyundurugu, idaresi altmdadir. Yazik dcgil mi? Allahu Tealayi bir, Peygamberan-i Izami hak taniyan din kardelcrimiz, hakki yikmagacalianlann esareti altinda bulunuyor,
Islam
mcmlckctlcrini
inliyor.

bircok

zamanlardan

beri

kaplayan

ne oldu? kalmayincaya kadar JslUmlar mahvoldu. Yuzli mUtecSviz vilflycti havi Makarr-i Saltanat-i Isiamiyc olan o koca mllslUman mcmlckcti ne icin tslamlar'm clindcn cikti? UcyUz bin cSmii serifi
Bir
fert

feiakctleri dusUnclim.

Koca

"Endiiliis" Devlct-i tslamiyesi

olan vc

iicyiiz

bin minbcrdc hutbc okunan o

lilarin clinc dilsjhcjsi

kit'a-i ccsimcnin Ispanyaacaba ncdcndir? Hindustan Miisliimanlan ncdcn

csarct altina girdi. Ncdcn her kabza-i hakindc ccdadimizm kanlanni dokcrck aldiklan mcmlckcllcr dtlsmanlar clinc gcy.ti. Ncdcn olacak "Ki^iyc zulmcdcr mi hie mcvlasi, ki$inin cckligi kendi cczasi..."

Kur'an-i Kcrim'de... buyurulmulur. Mcali

ijerifi:

"Bir millcic, bir kavcllcrindcn almaz, ta-

mc

ihsan olunmus, mcmlckcti, nimcti Ccnabi

ki;

Hak

yJ*Jj&< \2J>jUv*
>

'

gyir cylcmcz. Hatta

o kavim, o niam-i ilahiycnin kadrini bilmcz kiymcl-i hakikiyesini takdir ctmcz, scfahala gidcr, ncl'sini tagymillet,
ir

Of
,*<

ederse, Hazrcti Allah cllcrindcn

ctmi$tir.

alir. tgtc

su

sirr-i cclil-i ilahi miislii-

manlar hakkmda zuhur

Allahu Azimlissan bizc

tarik-i nccSti grjstcrmisUr.

Kur'an Azibirli-

.-, .Jb

.4

-SSJ^

>W

mujsanda

"

diycrck uzun uzun Ayct vc hadislcr zikredip halki

gc ve ccpheye kosmaga davet ctmcktcydi. M2

Esad Hoca

"Zafer tslammdir!..."

srj/.uylc tarih

duUrUp zafer

beklerkcn Cihan Harbi'nin feci bir surcttc nihayctlcnmesi hadisesine sahid oldu. tste o zaman bOylc vaaz clmck veya broiir ncsrctmeklc
iktifa

VCYt
"ivt^Jv^l*

edilmiycccgini gorcn

Esad Hoca,
iyi lanidigi

siiaha sardarak ta Gtimulcikarisi-

ne'den bcri Uynctlcrini cok

Yunan palikaryalarinm

A^- :
"CIHAD-I

-'

na gccU.

Aydm havaiisindc $arpian Kuvva-yi Milliyeciler icinde

EKBER" brouruniin kapagi
Cihad-i Ekbor. Izmir 1332

242 - GumQIclneli Eaad Hoca:

344

345

SARIKIJMOCAHlDLBR
cidden 90k mllmtaz hizmctler
tcn sonra
hitabcti
iffl

elti.

Muntazam ordu

teekkul cuik-

da

miltt

ve silahiyla

ordunun "fahr! muftu'sU sifatiyla zafere kadar din ve vaian ugrunda fcdakarane pdigti. Esat Ho-

ca'nin bu devredcki uzun vc tcfcrruath mlicadelesinin bir kismini aydmlatan, milll mUcadclc, Aydin ccphcsi kumandani ve Harekati Harbiye Reisi Tabir 6zbek Bey'in mektubunu nakledelim:

Mucadelede, Aydin ve Odemis oepheleri habulundugum oihetle pek muhterem diger bir hocamizdan da bahsetmek vacibedir. O da birinci Biiyiik Millet Meclisi'ndo Aydin mebusu olarak bulunmus olan Hoca Esad Efendi'dir. Aydm'da sultani mektebinde
"...Milli

rokat-i harbiye reisi

allim ve

Aydm Hilali Ahmer (K 1Z1 lay) reisi iken isgal iizerine

cephemize gelmis, suretini
9ikartip,

mu-

silaha sarilarak

takdim

eyledigim fotografda goriildiigii iizere hakiki bir muharip olarak bizimle muharebelere istirak etmistir.

Yunan, Odemis'in Mendegxime iistundeki bayira 391k ordugah kurmustu. Biz do Ko 9 ak Deresi agzinda yiiz elli mevcudlu bir piyade taburu ve bu taburun saginda kirk kadar zeybek kizaniyle Mendegumeli Hasan Hiiseyin Efe, sol cenahdaki tepede bir kudretli cebel topu ve benim maiyetimde yedi suvari (Muhterem Hoca Esad Efendi de dahil), buna mukabil dusman bir alay piyade ve dort toplu
taryasindan miirekkep
idi.

Her neye mal olursa olsun Mendegume Havzasim diismandan geri almamiz csas gayemiz idi. Bunu da taarruz
emirle-

bir cebel baFecirle beraber savas basladi.

rimizde bildirmistik.
Fecrin o issizhgi sirasinda ordu muftumiiz muhterem hocamiz Esad Efendi kendisi ve topcu askerleri tekbirler getirerek ilk mermiyi biricik topumuzun namlusuna yerlestirtti. Harp kmsti. A ikca mevzi alan dusman topcusu Ko9 cakderesi agzina dogru dort mermiatti. isaretimiz iizerine

Vatanm kurtuluundaki

iki

asll

mOessir:

"Sank" ve" Sllah"

ESAD HOCA

muharip

kiyaf etiyle

346

347

SARIKUMUCAHtDLER

bizim topumuzu a v ikta bulunan dtisman topcuauna tekbir-

endaht etti. Tekbirlerle yerleftirilen bu mermi tarn dtisman topunun bir tanesinin agzina isabet etti. Bunu mtiteakip de bizim top dtisman toplan tizerine bes mermi daha yolladi. Dtisman toplan susup yalniz bizim topumuzun patlamasi Yunanlilan sarsti, dtisman topousu mtihim zayiatla poripan bir halde geriye kacti, bozuldular, ytizlerce 61ti birakarak kactilar. Bizim zayiatimiz, biri mtilazim olmak tizere tic yaralidan ibaret idi. tki bupuk saat sonra Basoren, Kiictilerle

koren, Mahmudlu koyleri tamamen dtismandan geri ahndi. Biz de muzafferen cephe karargahi olan Kosk'e dondtik.

Muhterem hocamizin gerek muharebe ve gerek siyaset sahalarinda biiyiik hizmetleri vardir. Aydin muharebesinden sonra Yunan mezalimini Istanbul Hukumeti'ne ve
t'tilaf

Devletleri mumessillerine anlatmak iizere

umum

halbir-

km miimessili olarak Aydin Belediye Reisi

likte

Resad Bey'le

Rodos

tarikiyle fstanbul'a gitmesi ve beynelmilel bir

tahkik heyetinin gelmesine ve lehimizde rapor verilmesine dair biiyiik hizmetlerine paha bicilmez, takdir ve tebcili vecibedir.
Milli

MUcadele Aydin Cephesi Kumandam

ve Harekati Harbiye Reisi

Tahir6zer 243
Esad Hoca, Birinci Millet Mccilisi'ne "Aydin Meb'usu" olarak zaman otu/.Uc yainda idi. lkinci devrede Mehtce (Mugla) Meb'usu oldu. Harb esnasida eephclcrde "Milli Ordu Fahri Miiftiikatildigi
sii" sifatiyla silahi

vc hilabetiylc bir nefcr gibi her yerde yetierek hey-

ESAD HOCA'mn muharip kiyafetiy le baska bir pozu

243 - SebilOrread C.
Ill,

Sayi 71, sh. 334

siaw

\-

>

ecanb vaazlar ve veciz

irsadlaria askcrin

maneviyatim yUkseltmek su-

349

348

SAR1KIJ MOCAHlDLBR
retiyle

KADtRMISlROCiLU
1921 Lozan Sulh Anlamasinin U/crinden hcnllz
alti

cok milium vazifclcr

ink

cdcn Esad Hoca, Meclis icinde de

sene ge^dkten

sonra 1930 TQrk-Yunan Andlasmasiyla hayalperest Yunan palikaryalanna yeniden taviz ilstune taviz vcrildigini de gormek bcdbahtligma

son dcrccc

faal idi.
itin
lie.

ugramaktan kurtulamamisur. Omrunttn son

scnc millctcc yckvucud birhaklc ve fedakarca
tcscil

yillarini,

"lzmir"in, "Tortari-

Tahakkuku
calisrian

bali"

kazasindamunzeviyanc gegircn Esad Hoca, 15 Nisan 1957

trafik

Misak-i

Milliycyi

cttiremiyen
tenkidi
biri

"Lozan

Muaheidi.

hinde vukQ bulan feci bir

tur.

kazasmda hayata

gozlerini

yummu-

denamesi'ne kari en hakh vc mukni

o yapmisu. Bu muahedcde Esad Hoca

Bil-

ye kirmizi rcy vcrcn ondtirfmuhaliftcn

hassa

gun Torbali'dan otobUse binmij, Izmir "Kestane Pazari" Camiinde vaaz vermeyc gidiyordu. "Necip Baba" mevkiinde

Yunan eskiyalarmin

tiynctlcrini

cok

iyi

taniyan bir insan olmasi

vukubulan

trafik kazasi, hayatinin

sonu oldu. Mevla Rahmet eylcye.

dolayisiylc savas.

meydaninda cldc cdilcn basannin sulh masasinda

Uzun sender
la

yaiyarak, her gclcn Turk idarcsinin

gflrdii.

"Yunan"a daha

faz-

harcandigini meclis kiirsiisunden en bclig bir surcttc ifade cden oydu.

taviz vcrdigini clcmlc

tn^allah bizlcr, yakin

zamanda Yunan

"Ben Yunan palikaryalarini

Tiirkler'den bir gun gelecck
siniz"

bilirim.

Onlara teslim
bile

palikaryalarina yeni tavizlcr vcrildigini gormiyceck vc Kibris hadiscettiginiz

lcrinin

ki; bir

torba kemik

uyandirmasiyla Turk'un varhgina suikast hazirlayan

Yunan

alamiyacak-

diyor vc "Mora", "Girid" gibi bunun

Mcgalo-idcasi'nin gormek manasinin kavrandigma sahid olaeagiz,

ccsitli mi.sallerini zikretta-

mck

suretiyle "Bati

Trakya"

Tiirklcri'nin

mukadderati iizcrindcki

vizkar siyascti kiniyordu. "Mcgcr Bali Trakya fiiciasma aradan otuz

ALI RIZA (ACARA) EFENDt

Birinci

scnc gectiktcn sonra bir yenisi cklcnccckmi: "Kibris". Esad Hoca'nin, mukadderati

Devrc

Tiirkiyc

Btiyiik

Millet

Mcclisi'nde"Batum
aslcn Batum'a

Yunan

cskiyasina teslim cdilmis, bulunan Tiirkler

Meb'usu"

olarak vazifc gttrcn Ali Riza Efendi,

bagh

hakkindaki endiscsini bugiin bir de Kibris icin dikkate almah ve tevali

"Acara"li oldugundan soyadi kanunundan sonra bu adi almis.Ur. Halen

Tilrkiye Biiyuk Millet Mcclisinin hayatta bulunan birka?
ridir.

eden bu gafletten siynlarak

artik

Yunan "Megalo-ldea'si

karisinda

azasmdan

bi-

kendimize gelmeliyiz. Yoksa O'nun Bati Trakya kaybcdildigi zamanki

aci tenkidiyle sicak

gOz yasjanni unutursak, yarin Kibris karsisinda

gttz yasjna ahid oluruz.

bir

baka vatansevcrin ayni tenkid vc

Biiyuk Millet Mcclisi'nc iltihakindan Once Batum havalisinde cesjtli

diismanlarla,

mucadelc ctmekte

idi.

Esad Hoca,

Kurtulus, Savai devrcsinde

yukanda bahsi gc^en

broiiriinden baka birkac. klicUk kitab,

daha $ikarmisur. Bunlar "Ah!!

"Hilal-i

Bu

bolgede Ruslar vc tngilizlcr'c kari Batum'un, Turkluk ve

kurtarip, garantilcmck
icjn
giriilmis

Aydm"
mer"
bi

(Siir halinde

bcySnnamc) "Verin Zavallilara",

TUrk
Milletin'in

Ahgi-

Miislumanhgmi

bulunan bu

gibi cesjtli risalclcrdir.

bir

Kuvva-yi Millt devri

mticadelenin leferruatina girmiyoruz. Talihsiz vatan parcalanndan bin

buhranh

zamaninda

halki birligc

ve birbirine yardima tesvik

eden bu brourlcr son dcrece faydali olmustar.

Soyadi kanunundan sonra
"tleri"

244 Esad Hoca

Bu

aserin

ilk

tabi sirasinda hayatta olan Ali Riza

soyadim alan

maalesef Ankara'da rahmet-i

ikinci tab'i bile

Efendlye gormek nasib olmami, 1969 Agusios'unda

Rahmana kavumu?tur.

351

350

SARIKLIMOCAIItDLBR
olan "Batum'daki bu faaliyctlcrc
ruz.
tlAir

birkac kelimc tie iktifa ediyo-

Burada Ruslar vc

tngilizler'e kari girisUen

mllcadelc

ile ttn

salan

Temur

Pasa, Rus idarcsi

zamamnda Jandarma Albayi

cdilmisti.

idi.

Batum'un

bi/c gccmcsindcn sonra Bab-i Alice kendisine "Mir-i Miran'lik riltbcsi verilmis.

vc tstanbul'a davct

Buna

dair bir

hadiseyi Sul-

tan Vahideddin

mcsclcsi dolayisiylc birinci bOllimde zikretmistik.

Temur Pasa
ne her

Saray'm davcti U/crinc Istanbul'a geldigi zaman kendisi-

tUrlU rcsmi iglcrdc rehberlik

eden Ali Riza Efendi'nin hizmctigin

lcrindcn son dcrccc

memnun

oldugu

Batum'a dondllgttnde O'nu

her tarafta mcthii scna ctmis. vc

itibarini ylikseltmitir.

Ali Riza' Efendi 1332 dc "Mekteb-i

Kuzat "tan mczun olunca

sebebiyle

Batum'a
bir

gitmis.

vc

Temur Pasa'nm medhu scnasi

gormiiijtii.

muazzam
"Cenubi
miitc

iltifal

vc alaka

zaman

miltarckc olmus. vc

Garbi Kafkas Hiikumeti" kurulmustu. Bu hiikumctin kurucu

scbbislcri arasinda bulunan
biiyiik

Ali Riza Efendi

il'a

oradaki mucadclclcrdc

vc

scrcfli

hizmcllcr

ctmi$tir. Harckcti,

1334-1336

senclcri

arasinda bizzat idarc ctmis, vc karsilanndaki onsckiz komiteye kari

parlak zafcrlcr cldc ctmistir.

Tamamcn

mahalli "Acara" elbisesi giydiBirinci

rilmis bulunan milis askcrlcrlc bliyiik muvaffakiyctlcr cldc ctmistir.

Gcrcektcn Ali Riza

Efendi

kumandasmdaki kuvvctlcr,

devre meb'uslanndan Erzurum Meb'usu

bir savata

sekiz bin csir vc bircok da silah almisjardir.

ile

Kazim Karabekir Pasa

malzeme dc
Reisi Barutcuzade

NUSRET EFENDi
Ahmed
vc ulemadan Ibrahim Cudi Efendi'lerle
vererek, onlan Milli

vaki muhabcrelcri iizcrinc, csirlcr scrbest birakilmis,

Karabekir Pasa cmrindcki kuvvctlcrc

pa"ya kacinlmisur. Bu sirada

intikal cttirilmck iizcrc

"Hogoruiip

konumu$ vc halka vaaz ve konfcranslar

birligc tcvik ctmistir.

artan Ingiliz baski

vc sikishrmasi

iizeri-

ne Ali Riza Efendi buradan kacmaya mecbur olmutur. Esasen Birinci

MUcadeleye ve

Biiyiik

Millet

Mcclisi'nc

Batum

Mcb'usu

secildiginden

cagnlmaktaydi. Fakat Batum'daki mUcadclc dolayisiylc Meclisc dort

Bu

vaaz ve konfcranslarda Trabzon halkimn Ankara'ya kar$i

iti-

ay gee

iltihak ctmistir. sarhos.

Baindan sangim, sirtindan cUbbcsini cikararak

kendine bir

tavn vcrip paytonla Batum'dan kacmistir. Ilk olarak

mad ve bagliligini da da cok mUspet hizmetler

Esasiye

takviyc eden Ali Riza Efendi Meclis calismalannifa

ctmistir.

Ezcumle

ilk

"Teskilat-i

gilzergahta Trabzon'a ugramis, ve burada MUdafaai

Hukuk Cemiycti

Kanunu "na

Dcvlctin rcsmi dininin "Islam" olduguna dair

352

353

SARIKUMOCAHtDLBR
maruf maddcnin girmcsini lemin cdcn
layip vcrmitir.
takriri

Ali Riza Efendi imza-

Hem

mcclis dahihndc parlamcnto faaliyctlcrinc i$tirak ctmck vc

silahli

hem dc ccphcdc

mucadclcye katilmak surctiyle din ve vatan ugAli Riza Efendi, Turk Kurtulus. Savainin

runda fedakaranc calisan

bliyuk sankli miicahkllcrindcn biridir. "deli" namtyla maruf Halid Paa'nin kuvvctleri

mcyaninda gcrck

silahi

ve gerekse hitabeliyle emsal-

siz hizmctlcr ifa ctmitir.

icin dolasip schir ehir,

Yalova'dan Kars'a kadar "tekalif-i harbiye"

cami cami vaaz vc konfcranslarla halkin Kurolmazsa

ay
bir nevi Piliilcn silahi

tulus Savasj'na tc$viki istikamctindc, tojbihtc hata

yer Lermit

gjbi

a/im vc scbatla

calismisjir. Onalti

clindc ccphcdc d(igii$mus, vc bir dcl'asmda "(iemlik*' daglannda yaralanmi$tir.

Ccphcdc bulundugu
disinc

bir sirada

ikdam Ga/ctcsi'nin muhabiri kensuallcrc

birkac

sual

sormustu;

Bu

vcrdigi

ccvaplar O'nun

Ccnabihakkin
bclirtmcktcdir:

lUtfu ihsaniyle tahakkuk cdccck zafcrc limit vc inancini

-ileriyi nasil

goriiyorsunuz?

-Cok

iyi

olacak.

ALl RIZA

ACARA

-Ingilizlcr Istanbul'dan gidcrlcr

mi?

Birinci

devre Batum Meb'usu iken

-Mccburen.
-Pck
giic,

bak Misir'dan gilmcdiler.

isc Anaciolu'dur.

mmdan mahrum
halki,

etmiyecektir. Benimle birlikte biitiin

Anadolu

bu

inanci tasimaktadir. tnaniyoruz, o halde zafer bizim-

-Misir'm arkasi Sudan, istanbul'un arkasi

Ana-

dir."

dolu'daki a/im vc iman, Ingiliz'i Istanbul'dan kovacak bir kudrctlcdir.

"knik"ile "Mekece" arasinda Halid Pasa emrindeki bu kuvvet-

-Bunu

nasil

anhyorsunuz?
bbyle seyler akli hesaplara uymaz.
yil

lere at

ustUnde vaaz eden Ali Riza Efendi, burada vaaz ve irsadlany-

-Bu bir
ila-yi

histir,

Bu

millet
biiy-

la

erlerin

maneviyatlanni yiikseltmek suretiyle zaferin en miiessir

sirada bindigi at gayet aksi
idi.

kelimetullah davasina bin

fedakarane hizmet etmis.

amili olmustur.

Bir turlu zaptedile-

uk ve emsalsiz zaferler kazanmishr. Biz de o sehid ve gazilerin evladlariyiz. Cenabihak bizi onlarin hizmetleri hiirmetine yardi-

miyordu.

Kumandan Halid Paa, O'na kendi

yapildi. Biiliin efrad oradaydi.

atini gGnderdi.

Evvela

yoklama

Ali Riza Efendi,

efradi bir

354

SARIKLI MOCAHlDLER
batan bir baa at ustiindc dolamak surctiyle heyecanli bir nutuk irad
elti.

355

KADlRMISIROfiLU
Biiytik ekseriyeti

Turk ve mtisluman olan bu belde de emsali gibi ca-

O zaman gayct gene vc glir scsli idi.

Heybetli siyah sakah ve ilim

erleri

bucak unutuldu.

vc

fazilcl

sembolu sangiyla ruhlara mchabct vc hcyecan vcriyor,

coluruyordu:
"-Askcrlcr!

Yakmda
mizde

yayinlanacak olan "Moskof Mezfllimi"

245

isimli eseri-

tafsilatiyle anlatilmi

oldugu

tizere asilsiz bir

efsane olan "Rus

MtMrck

dinimizin ana garllanndan

biri

de hacdir.

yardirru"mn yegane kurbani Batum degildir. Mlistakil Azerbaycan

Cumhuriyeti de bu yardim bahanesiyle, Rus boyunduruguna yeniden
havale edilmiux. Ostelik "Rus yardimi" adiyle verilen paralar da Rus
parasi degildir.
246

Hacilar hac maksadiyle mubarck Kabe'yc gittikleri

cer-iil
kii,

zaman orada "Ha-

Esved"c

yiizlcrini, g5zlcrini

siirmck surctiyle onu 5pcrler. Ciin-

Haccr-ul Esvcd Ccn&b-i Rabbiilalcmin tarafindan Cennettcn gon-

dcrilmis,

mubarck

bir tatir. Siz

dc bugiin Oylc

ercfli bir

miicadele ve

hi/.mct uzcrindesiniz ki; Ccnabi

Hakkin yardimiyla muvaffak olup, zaanalanmiz, giingOrmus, baarkada biraktiklanmiz

sizi

fcr milyesscr olunca, biitiin millet, ihtiyar

HAPIZ EVKET (OZALP) EFENDI

1288 yihnda dogdugu
Ergiri'de Ibtidai tahsilini gordlikten sonra

balanmiz, gene

kizlar, cocuklar, hasih bQtiin

Hacer-ul Esvcd'i Open hacilann hcyecan ve itiyakiylc

sanlip 5pekalir-

Istanbul'a gelerek Fatih Medresesini bitirmi

dini irad vazifesine balamiur.

ve

ilk

olarak "Geyve"de

cek ve bagnna basacaktir. Siz bu milcadelcdc oliirscniz "ehid"

saniz "gazi"
cer-ul

Bu

sirada Yunanhlarin

"Geyve Bo-

olmak

Surctiyle Ccnncti Ala'dan gonderilmis, bulunan

Ha-

gazi"na dayanmalari tizerine kurulan mahalli Miidafaa-i

tine dahil olarak milis teskilatina girmis,

Hukuk heye-

Esved

gibi

bu

mazlum

milletin

mukaddesatina

dahil

ve daha sonra da bu teskil&un

olacaksiniz. Cenab-i Hak, nurlu ve acik ahnlariniz gibi bahtinizi da

kumandanhgini yapmiur.
Adapazari'nda ve Izmit Cuhahane semtinde emrindeki milis kuv-

acik cylesin ve

yann ruz-u mahserde Peygamber

iltifat

Aleyhissalatii Vesih-

selam Efendimizin

vc cfaatlerine mazhar kilacak zaferi lutfu

vederiyle Yunanhlar'la carpiarak bUyuk muvaffakiyet elde etmitir.

san buyursun. Sizleri, Islam'in bin yillik vatani olan bu topraklarda

ezan

seslerini

devam eturecek bu savam

Mareal Fevzi
galibiyetiyle sereflendirsin."
etmiti:

Cakmak

Meclis KUrsiisiin'den bu hizmeti oyle ifade

AH

Riza Efendi'nin bOylccc devam cden heyecanli vaazi sonun"Tiirkiye'nin kaderi Nazifpasa'da cozlilecekti.Halil Nuri, 9
kii fart-i

Tem-

da erlerden yedi

hcyecan sebebiyle bayilmitir.

muzda
taarruz basjadi. Erler,

Pazarcik'a geldi. Kuvvetlerini, Nazif Paa

hattinda mevzie

Bundan sonra

kukremi arslanlar

gibi, du-

soktu.

mana

saldiriyorlardi.
idi.

Ali Riza Efendi de elinde silahi oldugu halde

Geyveli Hafiz evket, tekbirler getiriyor, zafcr ayetleri okuyor;

onlann arasinda

Ccnabi Hakkin yardimi

ile

diiman pQskurtUldti.

mehter takimi cenk havalari cahyor, vatan fedailerini

Esir vatan par9alarindan biri olan

yiiz binler

onun-

"Batum" Kurtulu Savai'nda

de destanlar yaratmaya davet ediyordu.

Ruslar'dan alinan bir parca

hileli

yardim kariligmda onlara terkedildi.

245
bir

Hamdolsun bu eser
basilmitir.

nesredilmis.

ve kisa zamanda tOkenerek

246 sh.317

Bkz: Kadir Misiroglu

s

Moskof Mezalimi, C.

I.

Istanbul

1672

kac kere yeniden

247-Sadi BORAK:
Mecmuasi, Istanbul

Kurtulus Savasindan Bir Sayfa

Hayat Tarih

Temmuz 1967

356

357

kad1rmisiro6lu
bir taburdan ibaret olan gayet kuciik kuvvetler, btittm

suna

iki

uc gun kadar vakil zayi

eltirdi"

bu diisman orduM8 diye ifade etrhek suretiyle

dinlediklerini nak-

bu hizmeti lakdir etmitir.Yakinlannin kendisinden

lettiklerine

gore

elli kisjlik

bir milis kuvvetiyle bir

kac bin diiman as-

kerini tcslim almisur. Esir dttman askerlerine soruldugunda karila-

nnda

elli kiilik

bir kuvvetin

bulundugunu ve bu kadar az

silah

ve

cephanesi olan bir kuvvete teslim olduklarini kabul etmemilerdir.

Ikinci defa olarak Izmit dolaylarinda f^uhahane
iistil

mevkiinde

Tabur Kumandam olarak diimanla

tiyle yaptigi

fiilen carpismitir.

Diisman kuvve-

miisademede zahire dolu

bir treni

baskina ugratmaktan

kurtararak Karacan'a (Dogan ay) ulasmasini temin etmisti. Merhu-

mun

anlattigma gore bu savalarda achk ve cephanesizlikten o hale

biitiin

gelmilerdi ki

efrad tarlalardaki henliz olgunlamami cig misir-

lan yiyerek yaiyabilmilerdir. Fiilen harb hatunda hizmet gorenlere

mahsus olmak uzere

verilen kirmizi kurdelah istiklal

madalyasmm
bekaya
in-

4352 numaralisi
tikal eylemitir.

ile taltif

edilen

merhum, 1945

yilinda dar-i

DiGERLEM
GEYVELi HAFIZ EVKET EFENDl
Boylece, bu vatan
bir inatla, diiman sclini
icin baini
\lg

Bu bolilmti

bitirirken bir kere

daha belirtmek

isteriz ki, Tiirk

Kur-

tulu Savasmda hizmet ve fedakarhklan gorUlen din adamlari bizim

koymus. olanlar, misli gSrulmemis.

nakil ve hikaye ettiklerimizden ibaret dcgildir. Bilhassa

liye devri dedigimiz
ehir,

Kuvva-yi Mil-

giin durdurdular

ve Tiirk ordusunun, inonii

devrede kurulmus, bulunan Odemi, Ayvalik, AlaSalihli,

hattma ula$masim sagladilar.

Neticede memlekctin diimana tcslim olmasma engel oldular." M7
Hatta

Bergama, Soma, Akhisar,

v.s.

Bozdag, Karadeniz, Zongul-

dak, Toros, Kilis

gibi

cesjtli

cephelerde hizmeti gecmis. din

Mustafa Kemal Paa

adamlarimn
bile "...Malum-i aliniz, kuwetleri-

tarn

kadro halinde degil hizmetlerini hikaye etmek, isimsiralamak bile imkansizdir. Biitiin bu cephelerin

lerini eksiksiz olarak

mizi ln6nii havalisinde toplamaya baladik, diisman, oraya kadar geldi.

Fakat, Nazif Pa$a mcvkiindc ve sonra Pazarcik mevkiinde daima

hemen hemen
dugu

hepsinin kurucusu ve yurutuculerinin din

adamlan

ol-

hesaba katihrsa bunlarin hepsinin hizmetlerini nakletmek cildler-

le eser telifini icabettirir.

unu da belirtmek

gerektir ki, zaferden sonra

248

Zabit Ceridesi, C.

7,

sh.

339

dine ve din adamlanna kari takmilan menfi tavir yiiziinden sankh

358

359

Sarikh meb'uslardan
.

Ulemadan meb'uslar

Karahisar-i Sahip
ile

Meb'usu

MUSTAFA HULUSl EFENDi

NEBlL EFENDi

(sagda)

Kutahya meb'usu
Icel

SEYH SEYFl EFENDi

NAlM EFENDi

(saQda),

Karahisar-i Sahip Meb'usu

(solda)

Meb'usu

(solda)

miicahidlerin pek
tuketmiler,

cogu

bir

kenarda mllnzeviyane

bir surette Omiirlerini

bu

suretle

onlann hizmet ve kahramanhklari da unutulup

ve tadadma imkan yoktur. Bununla

Muftiisii olmutur.

Bu

vazifede bulunurken

Kuwa-yi Milliye

icin

gitmisUr:

Bu

itibarla hepsinin zikir

bcraber birkac isim daha vermekle bu bahsi kapiyoruz.

Birinci Orfi. derece milessir bir cahsma gostermigtir ki; tstanbul'daki sureta muao.zaman Istanbul, vermistir. karar idamina Idare Divani,

MUSTAFA FEHMl (GERgEKLER) EFENDi

Birinci Biiyuk Millet Meclisi'nde

hedeye sadik goriinmek ve

mill!

mucadeleye zaman kazandrrmak

"Bursa Meb'usu" olarak bu(Karacabey)

dogmutur.

lunmutur.

1284

tarihinde

Mihahccikta

kararmecburiyetinde idi. Bu sebeple boyle tatbik kabiliyeti olmayan cahiliyordu. boyanmaya gozleri larla igal ordulan mensuplarinin Fehmi Efendi, Bursa Meb'usu olarak vazife gbrdilgu Buyuk

Mustafa

Klasik medrese

tahsilirii

tslanbul'da tamamladiktan

soma 1313 yihnda

Millet Meclisi'nde
secrtmijtir.

Alasonyah Hoca Ali Efendi'den icazet"almiur. 1326 da Karacabey

Mayis 1336 tarihinde "er'iye ve Evkaf Vekili" 1921 de Maresal Fevzi Qakmak'iRcepheye gitmesi ttze1

rine

onun yerine

hey'eti vekileye reislik de!etrhiStir..MeeliS^ndeki

360

361

KADlRMISKOCLU
du&i merasimlcrde One o sUrUltir vc dua O'na yapunhrdi. Alim ve air bir zalti. 1944 de "Hilye-i Fahr-i Alem" adinda bir sjir kitabi cikmitir.
tur.

Bu

nahiyeye bagh bulunan Baskoy'den Haci Kadir

Aga'mn

1950 yihnda Ankara'da vcfat

ctmitir.

okumu, sonra ogludur. Once Erzurumlu meshur Yetim Hoca'dan okuEfendi'den Asim gelmi, Islanbul'a girerek ruus imtihanina

KUMBASARZADE SULEYMAN SIRRI EFENDl

Ayan
Reisi

Mustafa mus, ve dersiam olmusmr. Bir ara son seyhtilislamlardan okumutur.Bilhassa ilimlcr islami muhtelif de Sabri Efendi'den

Asim

Efendi' den icazet almis, bulunan Siileyman

Dogu
harekati

Karadeniz ve Erzurum havalisindeki Rus

sirasinda

igali

ve Ermeni
devre

Sirri Efendi, Kurtulus, Savai boyunca cepheden cepheye kosmus. ve emsalsiz hizinctlcr ila eLmijtir. UlemS kisvesini cikararak, Kara-

emsalsiz

hizmetler

ifa

etmitir.Birinci

deniz Mill! kiyafctine girmis, ve lalcttayin bir nefer gibi zafere kadar canla bala calimiur.

un salmis, Lazistan meb'usu Necati Efendi ile kurduklan cete, bolgeye bir bodar Ruslar'i defasmda bir Hcle dedirtmisUr. ve diismana aman

1296 tarihindc

'Heniin"e bagh "Cimil" Nahiyesin'de dogmu-

mecbur etmitir. gazda, adamakilh sikiptmp, hirpalayarak cekilmege kuvvetine diisman ibarct toplan vc dSrt siivari 200 Halbuki 800 piyade kankulak ydinda vardi. 1960 arkadai otuz sadece karsriik kendisinin
serinden vefat etmisdr.

YOZGAT MUFrUSU MEHMED HULUSt EFENDI

Birinci

M.M.

Meclisinde Yozgat Meb'usu

istifa eylcmilir.

idi.

Fakat bliyiik vatan-

sever

AH

ukrii Bey'in caniyane bir surette sehid edilmesi Uzerine

meb'usluktan nefretle,

koy dolaarak halkin cepheye

tir.

Ankara'da tanzim edilen kadar ba lisin acihsmda Haci Bayram'dan, Meclis'e

"lihye-i saadef'i bir milddet

Buna ragmen zafer icin koy kosmasim temin edecek vaazlar vermimeshur fetvayi imza edenlerdendir. Meciistiinde

tasman

de taimisu.
Isteri

1961 yihnda Diyanet

iken vefat etmistir.

Baskanhgi Muavere Heyeti azasi

MUFTU HAFIZ iBRAHtM (AKGUN) EFENDt

med1885 tarihinde Kutahya'da dogmutur. Ilk tahsilini Kiitahya Medreset-ul-Kuzat'a gelerck, Islanbul'a sonra reselerinde okuduktan bi(Hukuk Fakttltesi'ne) girmistir. Birinci Dunya Harbi 9ikmca tahsili
ve kisa bir miidrakarak ihuyat zabiti olmak Uzere'Harbiye'yc girmis

SOLEYMAN

SIRRI EFENDl

ile

birlikte

qele

savama

katilan

Lazistan Meb'usu

HOCA NECATi EFENDi

363

362

SARIKU MOCAIIlDLER
det sonra cepheye g5nderilmilir.
Birinci

DQnya

Harbi'nc ilirak eden Hftfiz Ibrahim Efendi, bu

etmitir.

hizmet ve faaliyellcrine, Kurlulus, Savai csnasmda da devam

Temmuz
in

1920 dc KUtahya Mill! Alayi'na kaulmi, daha sonra bu alayIagvi Uzcrinc Birinci Ordu Dinar Menzil Mintikasi'nda bulunarak
fiilen carpimis.

Zaferc kadar

vc

Istiklal

madalyasiyla

taltif

olunmutur.

Zaferden sonra sirasiyle Dar-Ul Hilafe Medresesi muderrisligi,

KUtahya Imam Hatip Mcktcbi muallimligi KUtahya MUftUlugU gibi vazifclcrdc bulunarak 1959 yihnda tckaUde aynlmiUr. 17 Nisan 1966
tarihindc

KUtahyada

irlihal-i dar-i

M9 beka eylemilir. ^

REFAHlYE MUFTUSU EVKt (YURTBAI) EFENDI

1296 tarihindc Refahiyc'dc dogmutur.
Ilk

DORDUNCU BOLUM
dog-

medresc

tahsilini

dugu ehirde ikmal

Istanbul'a

cttiktcn sonra,

once Kayscri'ye giden ve sonra da

ZAFER VE SONRASI

gecen

evki Efendi

SUlcymaniyc Medresesini "Aliyyul

ala" derccesiyle bitirerek icazetname almitir.

Once Refahiyc'dc

actigi bir

medresede ders okutmaya balami,

sonra Kurucay MuftUlUgUne tayin cdilmitir.

Mill!

Mucade devrinde

Sivas Kongresine davet edilmis, ve bizzat

itirak etligi

mitir.

bu kongreden sonra Rcfahiyc'ye gelerek kadihga basjaBilahare ortaya cikan "Kocgiri tsyani"nda Refahiye kaymacok faydah hizmctlcr
eunitir.
ifa

Y
ukandan
de, halkin

I-

ARAYI VE TEREDDUDLER DEV-

RI:

tLK TAVIRLAR
TUrk
Kurtulus. Savai'nda zaferin bir

beri hikaye edilcnlcr,

kam
ip

vekili sifatiyle

ederek isyancilarin

yati-

dagilmalamni tcmin

Bundan sonra muhtelif

ifa

numarali amilinin din oldugunu gttstermitir. Toptan tufekten ziya-

yerlerde

kadihk, hakimlik vc muftulUk vazifclcri

eden evki Efendi

1949

imam

sayesinde cedn bir mucadele, muvaffakiyede neti251

ydmda Hakkm rahmctinc kavumutur.

250

celenmis ve du$man , Ege sahillerinden denize dokUlmusftr.

251

Burada Yunan

askerleri icjn bizim

de mehura

itibar

ederek

kullandiejimiz

"denize

d 6 k u

e" tabiri yerinde degildir. Hakikatte

karsj ciddi bir

249 - Fazla bilgi icjn bkz: Diyanet Hazian 1966 tarihli sayi. 250 - Fazla bilgi icjn bkz: Diyanet Haziran 1966 tarihli sayi.

Isleri

ReisliQi Dergisi,

Ankara,

Anadolu ortalanna kadar sokulan Yunan askerine

imha mu-

harebesiyapmayamuvaffakolunamamisjir. MeselaDumlupmarMeydan
isjeri

Reisligj Dergisi,

Ankara

Muharebesi'nin

bir

imha' muharebesi halinde gerQeklestirilmemesi a-

364

SARlKUMOCAHlDLBR
kapanig konugmalan tcikik cdilincc sttzlcrin daima Ccnab-i Hakka
ni-

365

KADIR MISlROflLU
vacchesindc hakkiyle bclirulmcsi dc imkansiz bir kcyfiycltir. ^iinkii
zafcrdcn

yaz

ilc

bilmckte oklugii gOriilmcktcdir. Erzurum

Kongrcsi, Sivas

hemen soma dine vc

din

adamlarma

kari dcgicn baki, Tiir-

Kongresi acih vc kapani konumalanyIa, Turkiyc Biiyiik Millci

Mcclisi'nin aydisjnda

kiyc'dc cok partili hayaia gccinccyc kadar gitgidc sjddetlcncn bir

filik

men-

M. Kemal Paa tarafmdan

yapilmi; olan

ilk

kazanmis, vc bu Uilum kanunlar ve cczai miicyyidclcrlc dc takviy-

konusmanm

satht birsurcttc uihlili

bu hakikati ortaya koyar.

bir miiddcl

c olunmuslur. Fakat, Kurtulus, Savasjndaki dint atmosfcrin aynen

cimitir.

Zafcrdcn sonra bu hava 90k kisa

daha dcvam

dcvam Bunun

ettigi kisa

devre icinde denilebilir

ki,

sava

csnasinda oldu-

Filhakika Biiyiik Millet Mcclisi'nin biinycsindc

muhafazakar tulumlu
ve
fiilcn

gundan daha ziyade vc

hatta ifralkar dindarlik tezahiirlcri gSrulmiisUir.

insanlann

M. Kemal Pa$a'dan Uphe

cttiklcrini

onun

kari-

sebebini anlamak gcrccktcn kolay degildir. Qi'mku 90k kisa za-

sinda bir grup lckil cylediklcrini biliyoruz. Fakat

M. Kemal Paa
idi.

man
dir.

fasilalanyla oyle /.ikzaklar cizilmisjir ki,

bunlan M. Kemal Pa-

da sirasinda ohlardan daha muhafazakar vc dindar gttziikmcklc

a'nin ard du^iincc vc planli harckct cxii^iylc dahi izah miimkiin degil-

Dinin, zafcrdcn sonra giinUmiizc kadar maruz kaldigi muamelc-

Gcrci inkilapcilar hep bOylc iddia cdegclmisjcrdir.

Saltanat'in ortadan

nin hikaycsi bu cscrin hacmini cok'asacagi gibi bugiinkii mcvzuat

yan-i dikkattir.
rine

mu-

kakhnlmasi bahis mcvzu edildigi zamanlarda

bile clinic alaka yoniinden salianala kabil-i kiyas

olmiyan Hjlafct

mii-

Bunun askeri olmaktan ziyade

haricidir.

siyasi olan sebebleri uzeki,

essescsi aksine sjddclli

bir

surcile

miidafaa cdilmitir.

Bu

sirada

egllmek

mevzuumuz

Fakat su kadanni soyleyelim

askerleri,

ka-

umfimTyclle iclkin vc

lesis

cdilcn nokui-i nazar

Erzurum Kongre-

cjrilan

ve imha edilemeyen bu

dusman

Lozan Sulhu boyunca

si'ndcn ilibarcn ortaya cikmi? bulunan "Hakimiyet-i Milliye" fikri ile

Hilafct'i iclif cunckli.

bize karsj bir tehdid vasilasi olarak kullanilmak uzere Trakya hududu-

muzda
tiilen

Yani Sallanat mefhumunda miindemic olan

siy-

bekletilmistir.

Kurtulus Savasj'nin

bugOne kadar
bir tarafa

asi iktidan Millct'c

kiralik

ve O'nun vckillcri bulunan Mcclis'c malctmck su-

kalemler tarafmdan yururctiyle Hilafct

meddah

edebiyatini

birakarak yeniden degerlendirilmeKurtulus Savainin iddia

vc Saltanat'i birbirinden ayirmak ve Hilafct'i

dcvam

et-

sinde gee. kalmmitir. Buyuk Turk

edildigi gibi

tarihi icinde

tirmckti.

Bu

sirada "Meruti" bir idarcyi tcrvic

eden bircok kimse de

Liitfi

cok ehemmiyetli

bir yeri

yoktur. Kuvvetlerin aaQi

yukan
aleyhi-

mevcuttur. Kuvvctli ahsiyctiylc, Istanbul Baro Reisi

Fikri

musavi bulunmasina,

arazi ahali ve ikmal sartlarimn

dusmanm

Bey bunlann baindaydi. Bununla bcrabcr bu grup, boyle bir

diiunceyi dc sjddctle reddcdccck kadar kesin bir muhalefetle karila
verilmede.n basanlabilmistir.

ne bizim lehimize olmasma rahmen harbin ug sene surmesi bu hukmu-

muzu dogrulayan
yilda
liya

fiilii

vakialardir.

Buna ragmen
iki

Kurtulu Savasi'ndan Kurtulus

be on bayram gikaran

inkilabgilar,

on bin ehid ve otuz bin yarayiiz

elli

mal olan Kurtulu Savasj'na mukabil

bin sehid

ve yuz

Savasimn tarihimizde

binlerce

elli

bin yaraliya mal olan Qanakkale'yi hatirlamak

tedir.

luzumunu hissetmemek-

harebelerden daha buyiik ve

serefli gbsterilmesi igin girisilen

buyuk ve cihansumul musunt ve

Qanakkale

ki;

Kurtulu Savasj gibi dort yuz sene bir vilayetiniz

bir devlet

resmi gayreter, bilahare yapilacak olan inkiiaplann amillerine mitolojik

bir

olarak yasamis kucuk

olan Yunanistan'a karsi degil, Dunya-

ahsiyet ve otorite sarjlamak

igindi.
alti

nin en buyiik devletlerine karsj

Kanaatimizce M. KemakPaa'nin uur

aid

da

Kurtulu Savasj'na

muvaffakiyetle neticelendirilmif ve

Kurtulus Savasi'ndaki gibi Anadolu'nun en

mamur

sehir ve kasabalan-

bu gercekle dolu bulundugundan

-

hilafetin ilgasi, laiklik

ve

harf inki-

nin yakilip yikilmasma ve ahalinin hunharca katledilmesine sebebiyet

labi gibi

musbet veya menfi

gapi askeri vak'alan 50k aan bir takim

tesebbLislere girismistir.

366

367

Hocalarin arasinda ve ayni kiyafette M.Kemai Paa, iizerinde de

O'nun

eliyle yazilmi?

"MefkOre Hatirasi"

yazisi

mak luzumunu
tiyle Meclis'in

duymamisjardir. Nihayct Osmanogullan "Halife" sifa-

de ustunde ve Islam Alcmi'ne samil bir iktidara sahip bulunacaklar, Mcclis de eskisi gibi vazifcsini ifa edip gidccck diye dilSiinulmusjtu. Filhakika Rauf Bey gibi "Ben Hancdan-i Al-i Osman'm
nan-u nimetiyle perverde olmus,
bile
bir ailcnin

evladiyim" diyen bir kimse

ilgasini

nihayet bu mlilahazalara inamp salianaUn

hukumct

teklifi

olarak Meclis'e getirmitir. Filhakika muhafazakar mcb'uslarin boyle

diisunmeleri ve orlaya atilan lrkrc inamp guvenmeleri cok normaldi.

Bursa'nin

dumandan

temizlendigi giin kurbanlar kesllirken bir

din adami heyecan ve sevincinf [fde ediyor.

Cunku en cok korktuklan M. Kemal Paa, kah iyilikle kah da tehdidle bu fikri, tamamcn yayip ycrleLirmiti: "...Burada toplanmi olanmeseleyi tabit goriirse fikrimce muvafik lar, Meclis ve herkes

368

SAR1KLI MOCAHlDLER

369

KADIRMISIR06LU
olur. Aksi takdirde yiiie hakikAt usulii dairesinde ifade olunacaktir.

Fakat ihtimal bazi kafalar kesilecektir."

cirafi

2sa

gibi ifadeleriyle
et-

temas kabiliyetine

M. Kcmal Paa
mekleydi.
Bir
taraftan

her istcdiginde sindirecek bir meiod lakip

da

saltanali

ilga

ctmckle

bcraber,

Hilafcti

muhafazakarlardan daha mutaassibanc bir surette miidafaa ediyordu.

oldugunu kabul buyurmustur ve bu Hatemulenbiya olmustur Peygamber, sebepledir ki, Cenab-i ve kitabi ekmeldir. Son peygamber olan Muhammed Mustarumi Nisan fa (Sallallahii Aleyhi VeseUem) 1394 sene ewel i9inde Rebiiilevvel aymm on ikinci Pazartesi gecesi sabaha
vasil

O'nun bu mevzuda sOylcdiklcri ortadogunun hala yegane

ti

biiyiik devle-

dogru tanyeri agarirken dogdu, giin dogmadan...

Bugiin o giindur, tnsaallah biiyiik tesaduftiir (Insallah! veladetin sesleri) Filhakika arabi tarihiyle bu aksam yevmi
tesaduf ediyor. Hazret-i Muhammed ge9irdi. Fakat heniiz peygamsebabeti ve eyyam-i sabavet ber olmadi. Yiizii nurani, s6zu ruhani, riist ve reviyette bibefaik olan del, soziinde sadik ve halim ve muruwet9e saire
sene-i

olan bu gunkii TUrkiyc

bakimmdan

tekrar hatirlanmaga deger bir va-

sif taimaktadir.

"...Arkadaslar!

Yine malumdur
kiitlcsi

milyonluk bir Arap

Diinya yiiziinde yiiz vardir ve bunlarin asyai kismi

ki:

devriyesine

Ceziretiilarabda miitekasif olarak arz-i mevcudiyet eder.

Mazhar-i niibiivvet ve risalet olan Fahrialem Efendimiz

bu Kiitle-i Arab i9inde, Mekke'de Diinya'ya gelmis du miibarek idi.

birviicu-

Mustafa, ewela bu evsaf-i mahsusa ve mutemayizesiyle kabilesi i9inde "Muhammed-ul-Emin"oldu.

Muhammed

Ey

Arkadaslar!

Tanri

birdir,

Biiyuktiir.
ki;

Adat-i

ilahiyenin tecelliyatina bakarak diyebiliriz

insanlar iki

ewel kavminin muhabbetine, hiirmetine, itimadina mazhar oldu. Ondan sonra ancak kirk yasinda niibiivvet ve kirk u.9 yasmda risa-

Muhammed

Mustafa, Peygamber olmadan

simfta, iki devirde mutalaa olunabilir. tlk devir, be? eriyetin

sabavet ve sebabet devridir. Ikinci devir, be?eriyetih tipki

bir gene gibi yakindan ve

maddi

vasitalarla kendisiyle

i-

tigal edilmeyi istilzam eder. Allah, kullarinin lazim olan

nokta-i tekemmiile viisuliine kadar iclerinden vasitalarla

dahi kullariyla

istigali lazime-i

uluhiyetten addeylemistir.

Onlara Hazret-i Adem Aleyhisselamdan itibaren mazbut ve gayri mazbut namutenahi denecek kadar 90k nebiler, peygamberler ve resuller gondcrmi^tir. Fakat; Peygamberimiz vasitasiyla en son hakayik-i diniye ve medeniyeyi verdikten sonra artik beseriyetle bilvasita temasta bulunmaga liizum
gormemistir. Beseriyetin derece-i idrak, tenewiir ve tekemmiilii

Fahrialem Efendimiz namutenahi tehlikeler i9in, bipayan mihnetler ve mesakketler karsismda yirmi sene 9apeygamberiyesini hftl ve Dini tslam'i tesise aid vazife-i ifaya muvaffak olduktan sonra vasil-i ala-yi illiyin oldu. Kendisinin mazhar-i irsadati olan biitiin miislimin ve bilhassa Ashabi giizin bir 90k goz yaslari doktuler. Fakat muktelet geldi.

za-yi beseriyet olan

bu

hal-i teessurxin bifaide

hal idrak eden erbab-i fetanet, aglamak degil, mesalih-i iimmeti bir

oldugunu derPeygamberin arkasindan

an ewel hiisnii temsiyekanaatiyle toplandilar. almak te mazhar edecek tedbir Resulii Ekreme halife olacak bir emir intihabi mevzuu bahis
edildi. Zat-i Risaletpenahi, yarigari

olan Hazret-i Ebubc-

her kulun dogrudan dogruya ilhamat-i ilahiyye

-

ile

252

Mustafa Kemal

Nutuk

Ankara 1927,

sh. 421

kir'den sahsen hoslanirdi ve enfas-i vapesini yasarken Ebubekir'in kendisine halef olmasi muvafii olacagini muhtehf

tarzlarda isaret dahi buyurmulardi.

Buna nazaran

topla-

370

371

SARIKLI MOCAHlDLER

nip resmen bir intihap yapmaktan bask a bir duguna hukmolunabilir.

is

kalmamis

ol-

Halbuki bu intihap keyfiyeti o kadar basit olmadi. Bilakis mesele 90k muzakerelere, 90k miinakasalara ve 90k
esash ihtilaflara maruz kaldi. Emr-i intihapta miihim olarak, U9 muhtelif nokta-i nazar tebaruz etti. Bu nokta-i nazarlardan birisi Makam-i Hilafet'e istihkak, mesalih-i umme-

cdebilmek i9in lazim olan kudret ve kifayetin kaide ittihazi idi. Buna nazaran Makam-i Hilafet en kuwetli ve en nufuzlu ve en resit kavmin olacakti. Bu nokta-i nazar cumhuru sahabenin idi.
te riiyet

>

Ikinci nokta-i nazar; o giine

met eden kavmin Hilafet'e miistahak

sarin nokta-i nazanydi.

kadar nusret-i Islam'a hizaddelilmesiydi. Bu, en-

t^uncii fikir ise kuvvet-i karabeti iltizam

Hasimiler'in nokta-i
fak-i ara ile birini

etti.

Bu da
er'iye Vekili

nazan idi. Bu U9 nokta-i nazardan ittitercih etmek ve emri intihabi inta9 eyle-

mek
le

online

miimkiin olmadi. En nihayet tesettii ve fetretin derhal ge9mek liizumuna kani olan Hazret-i Omer'in tesiriynuttur. Adetullah

MUSTAFA FEHMl EFENDi

bu ve9hile cari ola
gelmistir.
119

Hazret-i Ebubekir'e biat olundu. Goruliiyor ki, ilk halifenin intihabina temayiilat-i umiimiyenin tabii temerkiiziin-

den ziyade sahsi

tesir, tesbit-i sekletmistir.

Efendiler! Bu muhalcfet ve miinakasatin nabemahal oldugunu zannetmeyelim. Hakikatte emr-i Hilafet-i nebeviye, Islam arasmda bir rabita olan bir emarettir. Ve ehl-i

muhtelif nokta-i nazardan birincisinin -ki kuweti ve niifuzu olan kavmin, mukat-i namilletin varis-i Hilafet olmasi noktasiydi- diger

Buna nazaran yukanda

izah ettigim

vahide iizere i^limalarin temin eden bir Emaret ise, Cenab-i Hakk'm bir sir ve hikmetidir ki, teessiisii, daima satvet ve kuvvetle mesruttur. Ve andan maksadi asli de defi fesat ve hifz-u asayis-i bilad ve tanzim-i umur-u cihad ile mesalih-i ammeyi hiismi tanzim ve tesviyeden ibarettir. Bu dahi ancak satvet ve kuvvete meIslam'in kelime-i
j

Ebubezara mureccah ve galip olmasi tabiidir ve Hazret-i isabet oldu. tste kir'in bittesir Makam-i Hilafet'i isgal etmesi bu suretle Zaman-i Saadetten sonra Hilafet unvaniyle bu
emaret-i tslamiye tesekkiil etti.

emarettir.

Fakat efendiler, Peygamberin vefatiyle derhal her tarafHazret-i Ebuta irtidat basladi, irtica basladi, isyan basladi.
tarafbekir bunlari bortaraf etti. Vaziyete hakim oldu. Bir eyledi. tevessul islamiyeyeye tan da tevsi-i hudud-u emaret-i

372

373

SARIKUMOCAHlDLER

KADlRMISIROCLU

Ebubekir eon demlerine yaklasinca, kendi intihabindaki muskulatr tahattur etti ve Hazret-i Omer'i vasiyetname ile bizzat intihap ve millete takdim eyledi.
zaman-i hilafetinde memalik-i islamiye fevkalade denecek derecede sur'atle tevessii etti. Servet 90galdi. Halbuki; bir milletin icinde servet ve gma husulii beyHazret-i Omer'in

Omer bir gun aglarken

Firat

sobebi soruldu: "Nasil aglamayim

ki,

kenarmda

bir oglak zayi olsa korkarun ki

Omer'den

sorulur." diye cevap verdi.

Evet; Hazret-i Omer (Radiyal-

lahiianh) artik, Hilafet unvani altmdaki tarz-i emaretin bir

nennas agraz-i diinyeviyenin hudusunu ve bu da ihtilal ve fitnenin zuhurunu Mis olmak bu alem-i kevn-u fesadm
mukteza-yi ahvalindendir. Iste bu nokta; Hazret-i Omer'in zihnini tahdis ediyordu. Bir de Hazret-i Omer tahattur ediyordu ki; Resulu Ekrem, mahrem-i esrari olan havassi ashabina sunu demisti: "tFmmetim, dusmanlarina galebe edecek. Mekke, Yemen, Kudus ve am'i fethedecek, Kisra ve Kayserin hazinelerini taksim eyliyecektir ve fakat ondan sonra aralarinda fitne ve
salife
ihtilal

zatm kendi faziletinkendi kudretinde ve hatta kendi mehabetinde olsa dahi bir devletin idaresine nakafi oldugunu butiin mana-yi samiliyle idrak eylemisti. Hatta, bu endise ile idi ki; Omer,
devlet idaresine nakafi oldugunu, bir
de,

kendisinden sonra artik bir halifo dusiinemez oldu. Kendisine oglunu tavsiye ettikleri zaman "Bir haneden bir kurban yetisir"

dedi. Abdurrahman bin Avf 'i 9agirdi.

'Ben, seni veliahd eylemek istiyorum." dedi. O da: "Bana kabul et, deyu rey ve nasihat eyler misin?" dedikte Omer:

'Edemem ya Avfl

'

dedi.

ve nefsaniyetler hadis olarak muluk-i

meslegine gireceklerdir."

Hazret-i Omer, birgiin Huzeyfe Ibni Yeman (Radiyallahiianh) Hazretleri'ne deniz gibi temevvuc edecek fitneyi sorr

Abdurrahman, "Vallahi ben de ebediyen bu ise giremem" Omer, en makul noktaya temas etti. dedi. En nihayet Emanet, devlet ve millet isini mesverete havale etti.

dugu zaman
nin
Hazret-i

aldigi cevapta: "Senin i9in

andan

beis yok, se-

zamamnda

anin arasinda kapah bir kapi vardir." dedi.

Omer'den sonra eshab-i sura ve biitiin halk, mescidi lebalep doldurmustu. Ve orada bazi sayan-i dikkat vaziyetlerle yine idare-i iimmeti intihab ettikleri bir halifeye tevdi ettiler.
Osman, halife oldu. Fakat kirilmaga mahkum olan kapi artik kirihnisti. Memalik-i tslamiye'nin her tarafinda bin tiirlii kiyl-u kal ve adem-i hosnudi basladi. Zavalh
Hazret-i

Omer sordu:

-Bu kapi kirilacak mi, yoksa acilacak mi?

Huzeyfe: "Kirilacak!" dedi.
Hazret-i Omer: "Oyle ise artik

kapanmaz"

dedi.

Ve

izhar-i

Hakikaten kapi kirilmak mukadderdi. ^iinkii memalik-i islamiye viis'at bulmustu, is 90galmisti. Bu sekl-i
teessiif etti.

her yerde adalet-i kamile icrasi bunu idrak ediyor ve sikihyor ve Allahina yalvararak diyordu ki:
ile

emaret ve bu tarzi idare

miiskiil olmustu. Hazreti Omer,

diistii. O kadar ki, am etmek i9in nezdi muhafaza Valisi Muaviye, O'nun hayatini himayekarisine davet etti. Buna muvafakat edemiyen Hazret-i Osman, taraf-i velayetpenahiden, muhafaza-i nefs i9in asker gondermeyi teklif etti. Bunlarin hi9 birisine meydan kalmadi. Her tarafta isyan eden muhtelif nuntikalar halki Medine'de evinin i9inde Hazret-i Osman'i taht-i muhsaraya

Osman,

aciz ve naciz bir vaziyete

-Yarap!

Ruhumu kabzet!

aldi.

Ve

zevce-i

muhteremesinin yaninda sehid oldu. Bir^ok

374

375.

SARIKLI

MOCAHlDLBR

giirultii

ve kanh vekayiden sonra Hazreti Ali (Kerremalla-

hiiveche)

Makam-i

Hilafet'e getirildi.

Tekrar edelim

ki,

kapi

kirilmisti.

Ayni irktan olmakla bcraber, Irak baska bir sey, Yemen baska bir sey, Suriye baska bir sey ve Hitta-i Hicaziye de

bambaska
oldu.

bir seydi. Hicaz'da bir halife, Suriye'de

ile Siffin'de karsi

istinaden bir vali

karsiya gelmege

kuwete mecbur

Muaviye,
2 "' 3

Hazret-i

Ali

hilafetini tanimiyor ve bilakis

(Kerremallahuveche) nin O'nu hun-i Osman ile itham

ediyordu..."
.

Bundan sonva
Pasja,

Hilafet'in tarihf seyvini

uzun uzun anlatan M.

Kema]

nihayet bu meselede

asil iizerinde

durmak

istedigi

noktaya gelmistiv:

Beyanatnna mukaddeme olarak izah etmistim ki; evvel, yani Hicret-i Nebeviden iki bucuk asir evvel, Orta Asyada muazzam bir Tiirkiye Devleti mev"...

bundan 1500 sene

cuddu. Kablelislam mevcud olan bu devletlerin sahibi Tiirkler, bundan bin sene evvel Islam-i kabul ettiler. Ewela sar-

ka dogru

tevsi-i

memalik ederek Cin hududuna kadar

icraSankli Meb'uslardan
:'

yi niifuz eylediler. Hulefa-yi Abbasiyenin taht-i idaresinde

bulunan yerlerde iktisab-i niifuz ettiler. En yuksek idare ve emr-i kumanda makamatina irtika eylediler. Dordiincu asr-i hicride idi ki, "Selfuk Hiikumeti" nami altinda muazzam bir Turk Devleti tesekkul etti. Bu devletin nami altinda icra-yi faaliyet eden Turkler, bir taraftan Kafkasya'ya diger taraftan cenubi Iran ve Irak'a ve Suriye 'ye ve Garba, Anadolu'ya
niifuz eyledi. Bagdat'ta oturan Hulefa-yi Abbasiye,

Sivas Meb'usu

MUSTAFA TAKi EFENDi

(solda)

ve Adana Meb'usu

MEHMED HAMDI

EFENDi

bu

Tiirk

Harezmi, Sam ve Misir'i vc Anadolu kitasinin cogunu ve bircok memaliki zapt ile hududunu Kasgardan ve Seyhun Mecrasi'ndan Akdeniz ve Bahri Ahmer'e ve Bahri Umman'a kadar tevsi etti ve Bagdat'ta bulunan Hulefa-yi Abbasiye'yi,
yed-i ihtiyar ve idaresine aldi.

Devlet-i

Muazzamasi'mn

dairc-i niifuzuna girmisti. Filhaki-

ka bu Tiirk devleti besinci asir evasitinda Maveraiinnehr ve

253 Ataturk'un Soylev ve Demegleri, C. vedevami.
I,

istanbul 1945, sh. 261

merkezde Meliksah nammda Turk hakimiyetini temsil eden bir zatla halife nanum tasiyan Muktedibillah yan yana oturdular ve akraba oldular.
Bagdat'ta,

ayni

376

SARIKU MOCAHlDUUR

377

Bu vaziyeti ve bu manzarayi biraz tahlil etmek isterim:

Tiirk

Hakaiu

ki,

muazzam

bir

Tiirk

Devleti'nin

hakimiyet ve saltanatini tcmsil ediyor, yaninda bir Iiilafet Makami'mn ayrica mahfuziyctindc bir beis gormiiyor. Eger

mahzur gorseydi zaten yed-i idaresine aldigi makami ortadan kaldirmak ve o makama aid sifat ve salahiyati kendi makaminda memzuc bulundurmak mumkiindii. Hazboyle bir
ret-i

Selim' in takriben bes asir

sonra Misir'da yaptigini eger

isteseydi Meliksah,

daha o zaman Bagdat'ta yapmis olurdu.

daha sadik ve Makam-i

Miisariinileyhin belki yanhs diisiindugii bir sey var idiyse,

o da Tiirkiye Selcuk Devleli'ne

Hilafet'e elyak diger birinin Halife Muktedibillah'a halef ol-

masini cm null.
t

Filhakika Muktedibillah'm veliahdi olan oglunu azil ve O'nun yerine kendi torununu ikame i9in halifeyi tazyik etti.

Meliksah olmeseydi bu, boyle olacakti.

Simdi efendiler, Makam-i Iiilafet mahfuz olarak O'nun yaninda hakimiyet ve saltanati milliye makami ki, -Tiirkiye
Biiyiik Millet Meclisi'dir. Cunkii biitiin Tiirkiye halki, biitiin

kuvvasiyle o Makam-i Hilafet'in istinadgahi olmayi dogrudan dogruya yalniz ve dini bir vazife olarak taahhiid ve tekeffiil ediyor..."
254
ile

Diyarbekir Meb'usu
Koqgiri (Cankiri)

HAMDi EFENDi

(solda)

Meb'usu TEVFiK EFENDI (sagda)

Bundan sonra Sultan Vahideddin'e

tarizkaior:

ve

Makam-i Saltanat'a
ediliy-

halattandir.

beyanlarda bulunarak tekrar din ve Hilafet'e avdet

Su

farkla ki, Bagdat'ta ve Misir'da Saltanat

Makami'nda
asil

bir sahis oturuyordu. Tiirkiye'de o

makamda

"Efendiler! Hulefa-yi Abbasiye devrinde Bagdatta ve

Iiilafet Makami'mn, asirlarca miiddet Saltanat Makami'yla yan yana ve fakat ayri ayn bulundugiiiiu gordiik. Bu giin dahi saltanat ve hakimiyet makamiyle

olan millctin kendisi oturuyor. Makam-i Hilafette dahi Bagdat ve Misir'da oldugu gibi bikudret. veya multeci bir
sahs-i aciz degil, istinadgahi Tiirkiye Devleti olan bir sahsi
ali

ondan sonra Misir'da

oturacaktir.

Makam-i
254
-

Hilafet'in

yan yana bulunabilmesi en

tabii

Bu

suretle bir taraftan Tiirkiye halki asri bir devlet-i

a.g.e. sh.

266 ve devami.

miitemeddine halinde hergiin daha cok insanhgmi ve benligini anlayacak, eshasin himayeti tehlikesine kendisini

378

SARIKUMGCAHlDLliR

379

KADlR MISIROtfLU

maruz buhmdurmayacak ve diger taraftan Makam-i Hilafet de biitiin Alemi Islam'm rah ve vicdanmm ve imanimn nokta-i rabitasi,

Acaba M. Kemal Pasa,

mcsi
la/.im gclcn bir nokladir.

Sallanat'i kciliilcrkcn,

Hilafet'i

nedcn bu

kadar skklcilc miidafaa cdiyordu.

Bu

iizerinde durulup degerlendiril-

kulub-i islamiyenin badi-i insirahi o.Iabilecek

bir izzet ve ulviyette tecelli edecektir.

Efendiler! Tiirkiye Devleti'nin, Tiirkiye Biiyiik Millet

Meclisi ve O'nun hiikiimeti

mefhumlarinm

millet ve

memlesaadet

ketimiz

icin

ne kadar kuvvet ve

feyzi

halasi

Cok kisa bir zam'an Once Mcclis'le MiiHukuk Grupunu kurdugu zaman Erzurumlular kendisinc ccphe alarak Miidafaa-i Hukuk Ccmiycli'ni Ankara'dan ayinp, yeni bir sekle sokmak istcmisjerdi. Ccmiyclin unvanina "Muliafaza-i Mukaddesat" iinvanini ilfive edcrck, Ankara'ya ccphe aliyor ve Erzurum'u tamamen
dafa-i

vadettigini izaha liizum

gormem. Oc senelik

tecarib-i fiiliye

Erzurumlulara mahsus bir idare alunda yiiruimck isiikamciindc bir arzu orlaya koymus. bulunuyorlardi.

ve bunun semerat-i mes'udesi kafi fikir ve kanaat verebilir itikadmdayim. Bundan sonra Makam-i Hilafet'in dahi Tiirkiye Devleti icin biitiin Alemi Islam icin ne kadar feyizkar olacagim da istikbal biitiin vuzuhiyle gosterecektir. (Insallah
sadalari)

Bu

le$cbbiisiin bainda

bulunan

Kadi Raif Kfendi,

bir

bcyannSmc nc^rcdcrck Ankara'daki kadronun

zid islikamctlerc dogru gitmclerindcn

Erzurum ve Sivas Kongrclcri'nc

ana

dolayi kendilcrindcn aynldtgini bcyan cdiyordu.

fikirlerini hiilasa clnick surctiylc bir

Bu beyannamenin
g5ndcrdigi ce-

yaziya cklcyip Ankara'ya bil-

Tiirk ve Islam Tiirkiye Devleti iki saadetin, tecelli ve

tezahiiriine

dirmi olan
vapta:

Kazim Karabekir'e M. Kemal Pasa'mn

memba

ve mense olmakla Diinyanm en bahtiyar

2i,n

bir devleti olacaktir." (Insallah sadalari).

"Hilafet ve Saltanat mesele-yi esasiye olarak

gildir. Tiirkiye'nin

mevcud

de-

M. Kemal Pagil bununla da ikiil'a ctmiycrck daha da ileri gitmiijtir. Bunu Balikcsir "Paa Camii" minbcrindcn halka hitabcn yaptigi

konusmadan aldigimiz $u

saurlar,

daha bariz bir surctie gostermek-

icdir:

"Ey millet, Allah birdir! am buyiiktur! Allahin selameti, atifeti ve hayri iizerinize olsun. Peygamberimiz Efendimiz Cenabihak taraftndan insanlara hakayik-i Hazretlex-i, diniyeyi toblige memur ve Resul olmustur. Kanunu esasisi, ciimlemizce malumdur ki, Kur'an-i azimiissandaki nusustur.
Insanlara feyz ruhu vermis olan dinimiz, son dindir. Ekmel dindir. Ciinkti dinimiz akla, mantiga, hakikate tevafuk etmemxs olsaydi, bununla diger kavanin-i tabiiye-i ilahiye beyninde tezat olmasi icabederdi. ^iinkii bilcumle kavanin-i
2d6 kevniyeyi yapan Cenab-i Haktir."

basinda Halife-i Islam olacak ve bir hiikiimdar sultan bulunacaktir. Mevzubahis olan mes'ele, hiikiimdarin hukuku olup, tayin ve tahdidi i9in son birkac asrin tecriibe ve devlet mefhumundaki millet hukukunun mana-yi hakikisi amil olmahdir. Bu esas iizerinde heniiz tesbit edilmis kat'i bir diisturumuz yoktur. " 2B7 diyordu. Kadi Raif

Efendi'nin beyannamesinde isc "Biiyiik Millet Meclisinde teekkiil

biis-

eden mezkur grupun maksad ve gayesi, DevlcL'in ckl-i idaresini

biiliin

degilircn siyasi. bir gayeyi islihdaf etmckte ve Sivas

Kongre-

si'nin tesbit ettigi esasata

nazaran Hilafet ve Padisaha aid higbir kaydi

faaliyet

mevzubahis etmeyen Teskilat-i Esasiye Kanununu, rchber-i

olarak kabul eylcmekledir.

"Anadolu ve Rumeli Miidafaa-i Hukuk

Grupu"

ismini takman bu firkanin sahsiyet-i maneviyc ve hukukiyesi

iinvaninin sahibi hakikisi olan Miidafaa-i
ile bir tczat leskil

mezkur cemiyet

kilatlarinm vaziyet-i umumiyclcri

Hukuk Teeder. Bu itibarla

255 256

a.g.e. sh.

270

a.g.e. Cilt 2, sh.

94

257

Kazim KARABEKIR:

a.g.e.

sh.

984

380

8ARDOI MOCAHlDLER
Anadolu vc Rumcli MUdafaa-i Hukuk Tcskil&u'nin mensuplan kcndiIcrinin hi<,-bir rcyi, muvaf'akati

381

alinmadan Ankara'da vticuda

itlibada

gctirilen

bir hcycl-i idarcnin

mukarrcralma adcm-i

mAzurdur.

Velhasil

bu

islahati halk idaresinin

hakimiyet ve inkisa-

fina miisaid surette Kanun-i Esasi'de yapilacak tadilat ile te-

min ve hukuk-i padiijahiyi tahdid edecek tarzda yaparak, memleket ve Alemi Islam'in hayat-i hazira ve miistakbelesi i9in azim teseddiid ve mahzurlar davet edecek Cumhuriyet seklinden kat'iyyen sakinmak lazimdir."
Buna ccvap olarak M. Kemal
Pasa'nin,

Kazim Karabekir Pa-

ga'ya gondordigi yukanda bahsi gcfcn ya/.ida:

"...Bu kanunda mana-yi cumhuriyet ifade eden hi9 bir fey mevcud olmadigi gibi Miidafaa-i Hukuk grupunun maksad-i esasisinde de kat'iyyen boyle bir netice mevcud degildir.

Binaenaleyh
yetcilige

Itaif

Efendi'nin Saltanat seklinin Cumhurifikri bir

kalbi mahsus oldugu hakkindaki

bir ey olamaz.
it

vehm-i

mahzdan baska

269

dcniliyordu.
idi?

Kisa zamanda bu dcgisjkligin scbebi ne

Bu mcsele

iizerinde
iijin

imali fikrctmcdcn 5nce bu dugiimiin fOzUlmesine yanyacagi

za-

fcrdcn sonra Istanbul ahalisinc kari "er'iye Vekaleti" tarafindan

ncrcdilcn bcyannamcyi dc nazarlariniza takdim clmek isterim:

tstanbul

ahalisme

kar$i

$er'iye

Vekaletinin

beyannamesi:
'Istahbul'da adab-i milliye ve siar-i Islamiye
ile

hi9 bir

zaman telif edilmiyecek bir takim hareketlerin meydan aldigim ve son zamanlarda o miibalatsizhgin pek firkin bir sekle girdigini

Biiyuk Millet Meclisi kemal-i esefle

isitiyor. Mxisiffet

"KurtulusSavasjnm temeli Erzurum Kongresi"

nin

toplanmasma
titretip

Itimari
alt iihI.i

namini tasiyan bazi kadmlar namus ve

takdis ettigimiz iki
-

nami muazzam vazifeye karu tama

a.g.e. sh.
a.g.e. sh.

sebebolan ve mukeddesatgi beyanlariyla Ankara'yi

sigaya geken ulemadan

KADI RAiF EFENDi

258 259

Kazim KARABEKiR: Kazim KARABEKiR:

980-81

983

382

383

SARIKU MOCAHlDLER
miyle lakayt kalarak fezaletlerini kendilerine yabanci erkeklerle hususi vo umumi yerlerde dans etmek derecesine

KAD1RMISIR06LU

mak
nin

ivin biitun millet rehberlerinin biitun millet matbuati-

kadar ileriye gotiiruyorlarmis. Biiyiik Millet Meclisi yakinen bilir ki, bu senaatleri biperva irtikab eden ak?ak fitneler pek kiifiik bir ekalliyetden ibarettir. Yoksa o miibarek memleketin ekseriyet-i kahiresi diyanetine, milliyetine has olan seceyay-i bergiizedeyi tamamiyle rauhafaza etmektedir. Ve ahlak-i kerimanesine ve an'anat-i mukaddesesine vuku bulan bu tecaviizlerin de vakifi olmak itibariyle bizlerden ziyade miiteessirdir. Fakat emri bilmaruf nehyi anilmxinker
farizasiyle biitiin miisliimanlarin miikellef bulunduklari hi9-

9ahsmalari en mukaddes vazifeleridir. Zira ahlaksiz bir millet i9in imkan-i hayat tasavvur olunamaz. Ahlakm sukutu biinyan-i milliyenin inhizamidir. Millet sahislar gibi turlii tiirlii ukbelere ugrar.
el birligiyle

Lakin
lerdir.

biitiin

bu

istiraplari, biitiin

bu ukbeleri muvaffa-

kiyetle atlayanlar

ancak ahlakim sukutdan muhafaza edenBinaenaleyh mekarimi ahlaki itmam i9in gonderihnis

bir dinin muhafaza-i esasiyesini kendilerinde umde ittihaz eden, bu hisle tstanbul'daki sukut-i ahlakiden son derece

fikmamahdir. Bilhassa oradaki ahalimize miirsidlik vazifesini deruhte eden havas tarafindan umur-i millete bu derecelerde miisamahakarlik gosterilmesi elbette mazur goriilemez. Biitiin Anadolu halki 9oluguyle, 9ocuguyle, kadiniyle, erkegiyle, mahyle, camyle, disiyle, tirnagiyle dusmanlara karsi miicadele ediyorken Istanbul'daki halkin hi9 olmazsa bu mukaddes cihada kalben istirak etmesi icab etmez mi?
bir

zaman

hatirdan

bulunan Biiyiik Millet Meclisi biitiin ruhuyle temenni eder ki; inayet-i Hak'la tstanbul'u tahhs ettigi zaman orada velev pek ku9uk bir ekalliyet tarafmdan irtikab edilmiiteessir

mis olsun

bu

biitiin bir ekseriyetin namusunu lekeliyebilecek kabil fezahatleri gormesin, bilakis necabet-i milliye ve
saf-

islamiyemimizin her tiirlii ilcaati miihacemata ragmen fet-i ezeliyesiyle payidar oldugunu miisahade etsin.

Bununla beraber

Biiyiik Millet Meclisi Istanbul'un na-

Milletimizin istikbali olan gen9ler ve istikbali kurtarmak i9in hayirh evlatlar yetistirecek kiz ve kadmlar diisunmelidir ki; bu giin kendilerinin Anadolu'daki dindaslari on-

lann hayatim, namusunu,

serefini, istiklalini

kurtarmak

azmiyle ugrasiyorlar. Karlarin altinda, 9amurlarin ustunde, sarp daglarin tepesinde, engin ovalarin i9erisinde, miibarek kanlarim dokiiyorlar. Bu mukaddes gaye ugrunda canlarini feda ediyorlar. Namusunu serefini her seyden iistiin selabet-

muslu, hamiyetli, faziletli evladina istiyaklanm iblag ederken sunu da ilave ederiz ki; kadin olsun erkek olsun milletin mukaddesatini hi9e sayan namusunu lekeleyen nefsi hevasina esir bir takim erazil emin olsunlar yakinda hareketlerinin hesabini vermekten kurtulamiyacaklardir. Veyl o kimselere ki, mevcudiyet-i milliyede elim rahneler atfarak.
ceza-yi sezalarmi Diinya'da, ezlan-i ukbada sermedi bir hiisran suretinde goriirler. Febessiiruhum ibadellezine yesmeunel iikul feyettebiune ahsenehu.
Biiyiik Millet Meclisi

imanina azamet-i vicdamna Diinya'lari hayran eden millebu fezahetler ve bu fezahati irtikab edecek kadar sefil fitratlar acaba nasil oluyor da bulunuyor. Hi9 siiphe yoktur ki; bu senaatler bizim ruh-i milliyetimizden bizim terbiye-yi millimizden dogmamis, bunlarda yabanci bir ruh, zehirnak bir terbiye amil olmustur. Bu yabanci ruhu ve zehirnak terbiycyi oldiirmek biisbutiin viicudunu kaldiri

timiz arasinda

Namina
26

Umuru er'iye Vekili

Mustafa Fehmi

260

Kazim KARABEKiR:

a.g.e. sh.

105 8

384

SARIKU M0CAH1DLER
Kisa
fasilalarla ortaya

385

kadIrmiseroGlu

cikan bu beyan ve hareketlerin manasi neHiiafet meselesinde nasil bir

dir?

Acaba M. Kemal Paa, Sallanat ve

tavir almasi lazim gcldiginde tercddUd

mu

ctmektedir? Veyahud da

daha adim adim bir plan uzcrinde mi ytirUmektedir. Bizce birinci tez amil bashca cden tcmin ilgasim kuvvctlidir. Filhakika Saltanat'in
Hilafet'in

aleyhe

muhafaza edilccegi zanni olmusmr. Fakat sonradan iddede gecmek hcsapta olsaydi, sirf muvakkad bir zan hasil etmek

muuiassibane mUdafaa mevkiinc gecmezdi. Bunun mandevredeki miidatiken boylc olmasi geekir. u halde Hilafet'e dair bu
icin, Hilafeti

faalari,

samirni tclakki ctmck lazimdir.

artla ki: Hilafet'in

"Hane-

dan-i Al-i
Ctinkii

Osman" da dcgil kcndinde devam etmesi bahis mevzuudur. yukanda mevzubahis cttigimiz Kazim Karabekir Paa'ya

Halife-i Islam gOnderilmis bulunan ccvapta: "Tiirkiye'nin basinda Fakat bu sidiyor. olacak ve bir Hukiimdar Sultan bulunacaktir" edecegihie olmazsa sirf Hilafet'in Al-i Osmanda devam

Mustafa Kemal Pasa'nm Hilafet'in liizumu hakkinduhutbesi ve Meclisdeki nutku ve bu beyanname bir araya getirilir ve ba^larina da mefkure hatirati hocalar grupu ortasmda ve aym kisvede Mustafa Kemal Pasa'nm resmi konursa vaziyet daha iyi anlasi.hr. Gazi'nin biiyiik bir taassupla Hiiafet ve Saltanati sahsuia almak istedigi goruliir. Buna muvaffak olamayinca da 180 derece aksine yurudugii miithis garabetdir. ifrat ve tefritten bir tiirlu kurtulamiyoruz. Bu tamim ne kadar liizumsuz ve hatta zararh ise sulhden sonra mutezayiden giden iiptimai tahribat da o kadar felaketdir. ihtarnameyi yazan Mustafa Fehmi Efendi'nin de reyi ile melon sapka ve latin hurufatiyle Istanbul'un asri plajlarinda medeniyet yolunun yolculanm ara sira seyrederek bu sabik yazilanna mi yoksa hale mi acir acaba? Bihnem pek merakh bir seydir." 262
"1.

ki

Bahkesir'deki

fadarin veya

ni s5ylemiyordu.

Bu mescleye zihni takdan Kazim Karabekir

Halife-i Islam olacak ve bir

Pasa:

2-"Gazinin vakit vakit yaptigi emrivakileri de kabul

tstiklal

ile

"Mustafa Kemal Paa'nin ccvabindaki "Cumhuriyet olmayacak, Tiirkiye'nin

basmda

Hukiimdar Sulve

tan bulunacaktir" kaydi beni diisundurdii. Istanbul

orlar

Cumhuriyet yapiyPadiah
ise,

diye

endie

edcrck,

propaganda

yapiyordu.

Harbi pek sanh ve ferefli kabuledildi. Fakat sonrasi hie de boyle olmadi. Mustafa Kemal Pasa bir ssaman hocalardan mutaassip bir halde hutbe ve nutuklarla Hiiafet ve Saltanat'i almaga ugrasti. Muvaffak olamayinca miithis sola kaydi. Dini ve an'anevi varhklari kanla yikti.Terakki ve
tekamiil taraftari olan arkadaslari bu saga sola hareketlerde artik birlikte yiiriimediler, hatta muhalefete geftiler.

taraftarlan

bundan iirkuyordu.

Bcnim bugUn anladigim

daha kor-

kun?tu.

Saltanat'i

ve da Mustafa Kemal'in bir muzafferiyet nedcesi Hiiafet Osalmasi idi. Bu ibareyi bir kac kere okudum. Hanedan-i
(Tiirkiye'nin

Bunlari kaybetmekle sukut da basladi ve

Gerfekten
nat'i

devam ediyor.
mQdafaa

" 263

mandan bahis yok.

basmda

Halife-i Islam olacak ve bir

M. Kemal Pasa ve

Hukumdar Sultan bulunacak) diyor. Herhalde yeni fikirden Cumhuriy261 di| gOsterecektir." et tesisi daha az korkuludur. Bakahm isukbal ne
yor.

cirafmdakiler bu devrede Saltaetmilerdir.

kotiilemisterse de Hilafet'i var kuvvetleriyle

Saltanatm ilgasi kararindan sonra

ftini

hakkmda Ankara'nin iyi duiinmedianlayan Sultan Vahideddin, Tiirkiye'den aynhnca yerine Velisegtiler.

Bu hususu Kazim Karabekir Paa

beyannameyi naklcttiktcn
tedir:

yukarida dercettigimiz

nhd Abdiilmecid Efendi'yi Halife

rusu

Bununla Meclis daha dogdelil teskil

sonra aynca u

iki dipnotla

da tavzih etmek-

M. Kemal Pasa
tajimakta
-

arasindaki yazimalar hayli calib-i dikkattir.

Munlar da Hilafet'in muhafaza edilmek istendigine

Ijir

edecek

Uslflp

idi.

Fakat...

261

Kazim KARABEKIR:

a.g.e. sh.

978

262 263

a.g.e! sh.

a.g.e. sh.

978 978

387 386

LOZANIN GETlRDlGl DAR GEgtT

BQtUn
gclisjrkcn
lavirlar

ve beyanlar HilSfefin muhafazasi istikametinde

agildi.

"Lozan Konferansi"

Bu konferansin

baansizliga

ugrayarak kcsilmcsine kadar

siircn birinci devrcsinde

de bu hissiyat

dcvam
bile,

ctti.

Hatta Lozan zabitlannda acikca gorQldugii iizere inonii

mesele Hilafet'e taalluk etukce cciadetle mudafaalarda bulunuyordu. Ve helc "Muslim Standart Gazetesi"nin muhabiri Abdiilke-

rim Efendi'yc vcrdigi ccvapta:

"...Tiirkiye'de HilAfet

masundur ve

iktidara sahiptir."

demis.

ve yukanda

Saltanat'in ilgasi dolayisiyle naklettigimiz

M.Kemal

Pa-

sa'nin mUdafaasina

e bir ifadc kullanmistir.

Fakat konferans cikmaza

'

girip isteklerimiz rcddcdilincc,

ba$ka bir eserimizde

tafsilatim ver-

digimiz Uzcrc

mejhur Yahudi Hahambai Hayim Naum Efendi

Tllrkiye'nin bata Hilafet

sah-

olmak uzencye cikmisur. O'nun aracihgi ile mehur re bircok tavizler vermesine sebcp olan Lozan anlasmasinin
yirmidort maddclik gizli kismi tanzim edilmisur.
'

Hayim Naum
ve
hatta

Efendi, otedenberi Hilafeti yikmaga ugraan "inile

gilizler"

"Papahk"

baslayinca

M. Kemal

Pasa,

Hilafeti

"Ankara" arasinda mekik dokumaya almak kadar, yikmanm da bir

Dine ve Din Muesseselerine karsi tutumuyla

kuvvct gostcrisi olabilcccgini du$UnmUs. ve bu suretle yurt gezilerinde kaldirHilafet'in alcyhinde konusmaya baslamiur. Gercekten Hilafet'i
bahasina basanh bir sulh muahedesi ortaya cikanlabilseydi bu da Oncmli bir niifuz gOstcrisi imkani saglayabilirdi. Fakat henuz muahe-

sohre

yapan

bir

sankl

meb'us

Antalya Meb'usu

RASiH HOCA (KAPLAN)

iki

mak

liklal

de imza edilmeden Turk Ordusu'nun

biiyiik bir

kismini terhis etmek

hakkimizi dahi tammiyacaklan zannina kapilarak

de bir Tiirki-

ye'nin istiklalindcn soz

acmak

ve acikca Makam-i Hilafet aleyhine konusmak suretiyle tavizler pesjn her hangi verilmis. oldugundan, hi? olmazsa buna mukabil olarak
birtaviz
taviz

suretiyle biitiin zaafini aciga vurmutur.

de nc yazik

ki,

alinamamitir!

inonii,

muanzlanndan
vermek

bir

Bu konferansin uzun ve tefermath hikayesine girmiyoruz. Yalmz Kuvva-yi Milliye ruhundan doniisun burada basjadigina iaretle iktifa
cdiyoruz.

koparmak

oyle dursun kendisi taviz ustiine taviz

sureti-

derecc
gizli

ki,

ismet Pasa,

Lozan'in getirdigi-

artlar

yle ortaya

"M

eden carpik
264*tanbul 1971

bir

Mill!" den bir cok noktalarda feragati ifade s a k -i sulh muahedesi cikarmitir. Ciinkii batiblann bizim 1sIs-

muvacehesinde ve

muahedenin

taahhiidleri istikametinde year bir

Tiirkiye viicuda gctirmek icin kendisi ba

bir surette Baswkillik

mimar olmak Qzere hamarat Makami'na oturmutur. M. Kemal Paa , da

;
'

Kadir MISIR06LU: Lozan Zafer mi, Hezimet mi? C.

kendisini Lozan'a ahsen gondermis. olmak dolayisiyle O'nu ve getirf

VE

C.lll,

Istanbul

1977

:*f.

388

SARIKUMOCAHlDLER
digi kotil nclicclcri mlldafaa
zan'i

KADlRMISUlOftLU
tesekkiil etii.

389

mevkiindc kalmitir. Fakat Nutkun Lo

olii

Bu

mudafaa eden sayfalannda bu mUdafaanm ancak

cok

dogmus. bu-

nne kadar bUtun

iktifa

mcclisin Hilafcl'in ilgftsmdan sapkaya ve latin harfieinkilaplar elrafindaki faaliyetleri

lunan "Sevr Sulli Projesi"nc kiyascn yaprlabildigi dikkatlen maktadir. Burada M. Kemal Pasa, diger bir

kacma

mevzuumuzun

di-

Sindadir. Fakat sadeec

bu yeni devir vc ink.lapcilarm kisa

bir tahlilivle

miidafilcr gibi

ctmek

istiyoruz.

Lozan Muahcdenamcsi'nin ancak Sevr'c nazaran

iisliin

oldugunu s5y

lcycbilmcktcdir. Halbuki bu kiyas bauldir. Sevr Sulh projesi tanzim, cdilirkcn kimsc bizc fikrimizi sormami, Lozan ise karsjlikh uzun milnakaaiardan sonra ortaya cikmitir. Ostclik bir de Sevr hukuken
te

kcmmiil etmemjg gayri mutcbcr bir "muahede projesi" sadcce Yunahistan tasdik ctmistir. Sevr'le Lozan'in
1c

dir. 26S

Onu

kiyasi bir kelimey,

soylcmck gcrckirse

"caiz'-'

vaki tenkidlcre hie bir

bu ylizden inbnii de zaman ccvap vermemi, sadece Lozan yildO-

degildir. Ihtimal

Lozan'dan sonra, Hilafcl'in ilgasmdan basjamak suretiyle yavas yavas dinle alakali her mes'eledc ondan uzaklasm kacmayi ifade eden tavir ve hareketlere tevcssul cdilmi ve bu durum, TUrkiye'de cok paruli hayatm baslad.g. devre kadar devam etmistir. Sayan-i teessurdiir taj dm suuruna z,d olan inkilap hareketlcrinin bas mUrevvici olan bazi adamlar maalesef Sankh Hoca Efendiler arasmdan 91 km ur. 1 Bunlara
bir ifa

.numlcrindc birtakim nlimayisji toplantilarla yetinmitir. Miistakbel Turk GOCuklanmn iki ayagimizi bir papuca sokan Lozan Muhcdcnamcsi'ni bir gun rcddccekleri muhakkaktir. Turk Mill! Suuru, artik, kayip topraklanrn Musul, Bati Trakya, Adalar v.s.'yi yad ellerde esir, mahkum vc zillet icinde birakmiyacak bir uyaniklik gostcrmek iizcrc dine ve mill! tariliine donus. devresine gelmitir!...

uemadan Urfa Meb'usu Seyh Saffet Efendi Mebusu Abdullah Azmi Efendi ile Konya
j

m,sal vermek gerckirse Hilafetin ilgasim teklif eden soztim ona

olmustur. Eskiseh.;

Meb'usu

kesildiler. Dini, hiikumet ve idare hayatindan tardeden bu karan ona kars, cikmasi gereken kimseler destekliyordu.

Efendi ler de Seriye Vekaleti yani din hiikumlerini yurtitmekle mukellcf vekalet kaldmlirkcn tcklifin bas mUdafii

Musa Kaz.m

II

INKILABLAR DEVRI

Lozan Muahedcnamesi'nin imzalanmasindan sonra basjayacak

olan

Esasen kanun layihasimn altinda da bir sariklmin imzas. vardr Meb'usu Hali! Hulki Efendi. Bu menfi tutumlu hocalar icinde eniilen g.denlerden birisi de Antalya Meb'usu Rasih Hoca (Kapan) idi. Buna muhafazakar meb'uslar alay i 9 in "Parsik Efendi" diyorlardi. Bunlar Siirt Meb'usu Halil Hulki Efendi'yc
Siirt

ve ekseriyeti dindar meb'uslardan mutcckkil bulunan Birinci Meclis'in kadrosuyla yiiriikurtarmis.

bu

yeni

dcrlerdi.

devrin,

Tiirkiye'yi

Bu kadroya

"Hayik Efendi"'

bir

imkan gortilmiiyordu. Bu yuzden M. Kemal Pasa, Once Meclisi yenilemek hususunda bir karar islihsaline muvaffak oldu.
tiilmesine
Ciinkii Birinci Meclis'in Lozan'i tasvib etmesine fiilen

ve mantiken

.lave etmek laz.mdir. Buna mukabil Hilafetin ilgasmda celadetle mudafaada bulunan ve asla biikiiJmeyen Gumiishane Meb'usu Zek, Bey, ulemadan degildi. Galatasaray Lisesi mezunu idi. Hatta Mechse dahil olmadig. halde Hilafeti

de Sebinkarahisar Meb'usu Sururi Efendi'yi

cesurane bir surettc miidafaa

et-

imkan

yo'ktu. ikinci Mcclis, yeni

kurulan "Halk Firkasi" mensupran

tayini ile secilmis. meb'uslardan

arasmdan M. Kemal Paa'mn ahsen

yUzden bk hayli eza vc cera a u ram y ^ bulunan Baro Reisi r! Lutfi Fikn Bey de ulemadan sayilmazdi. Paris'te okumutu.
1

*V
Dini

265
bul 1950,

1,

Bkz: Dr. Charles

sh.

CROZAT:

devletler

Umumi Hukuku,

Istan-

399

mudafaa etmesi lazim geldigi halde,onu sondurmeye matuf kararlarin ba murevvici kesilcn sankhlar bunlardan ibaret degildir.

<*&

390

SARIKIJMOCAHIDLER

kadirmislroGlu
3-

391

ifin

SEssat-

bu

" uiKdim ctmcdcn geyemiyoruz:

rcfa

^~^~
rr
BMn

nu

sirrilerin laakli

Boyle bir jslahat imkam mevcud olmakla beraber buve fevrf olan teessiirlerinden beklemek

bugiinkii cemiyetlerin ?artlarma gore bir imkansizhktir. Dini hayat da ahlaki ve iktisadi hayat gibi ancak ilmi tefekkiirler ve ilmi ueullerle hemahenk bir Burette hususi ve

1928yihnda llahiyat

Fakiiltesi profesorlerindon h<

sahsi feyzini verebilsin.

Bu

islahat icin enciimenimizin ta-

savvur

ettigi tedbirler sunlardir:

tbadetin seklinde:

nylc bajhca k, marnara goste.iyor. Biriacisi;

e5

Biitiin ictiJ

:::.r.:rLtw:"i" B::

**^

riir

in k ' ,5b

iSanda
K biitiin
'

na t ta natta

****** ve mm Hayat, fcy^n 2**

va t yaptigi

*****

hukukta

tahavviillerin

^--a, J
>

ik

2
seler

"!?^ a m

rmi in k Kovalamak mecburiyetindedir

** f^ t am ir Tf"?

^
,

mtteS8esedi -

** ictimai muesse
>

ihe katlanmak

^kamiiian sey

gostermelidir.

^^,^:a~j^-:- 17
demokrasisinde din do muhtac oldugu lnKl ? afl ve *ayatiy * g inkisafi e t|

!$&<

Adi ge$en raporun serlevhasi

KADlR MlSlROfiLU
392

393

SAKIKUMOCAHlDLBR
Mabedlerimiz temiz,muntazam, kabil-i ziyaret ve kabil-i

miihim olan sey ne Kur'an-i Kerim'in Tflrkpesi ne de bu Turkcenin tasnif ve tensik edilmis seklidir. Miihim olan sey
Kur'an'in ve tslam Dini'nin beser ve mutlak mahiyetini gosteren felsefi bir ruyettir. ^imdiye kadar bu yapilmamistir.
Kur'an-i

iskan bir hale getirilmolidir. Mabedlerde siralar, elbiselikmabetlere girilmesi ler tesis edilmeli ve temiz ayakkabilarla aid olan sihhi ibadete lslahatm din Bu, tercih edilmelidir.
sartidir.

Kerim bu gozle

goriiliip kuvvetli bir

ile

zeka

ile

anla-

sibnadikpa akh

mahz ve mantiki miicerret

anlasilamaz.

Ibadet dilinde:

Biitiin lslahatin

dan viicude
gelir.

Ibadet lisani Tiirkce olmahdir. Ayetlerin, dualann, hutBunlar, belerin Tiirkce sekilleri kabul ve istimal edilmelidir. muharve mektup yalmz hafizamn sermayesi olarak degil, esasta bu rer olarak dahi istimal edilmelidir ve mabedlerde
teskilat

Bu

tahakkuku ipin ilmi bir merkez tarafingetirilecek olan tatbikat projesinin ihzari lazim ilim merkezi Ilahiyat Fakiiltesidir.

yapmahdir.

bu Fakiilteyi viicude getirmekle bu ihtiyaetmis oluyor. Fakultemiz, iic senelik ilmi tedris tecriibeleri neticesinde Turk Cemiyeti icin hayirh veserefli olacagma kani bulundugu bu lslahat kanaatine vasil olmustur.
Tiirk inkilabi
ci tesbit

Ibadet sifatmda:

Ezciimle

Ibadetlerin son derece bedii.miiheyyic bir sekilde yapilmasi temin edilmelidir. Bunun icin usul dairesinde teganni-

ayinlerin

sihhilesmesi,

turkcelesmesi,

be-

diilesmesi, felsefilesmesi

hususundaki

tekliflerin cihet-i tat-

Aynca ye miisaid muezzinler, imamlar yetistirmek lazimdir. Mabedgelir. lazim dahi mabetlere musiki aletlerin kabulii lerde ilahi mahiyetinde asri ve (enstriimantal) musikiye
kat'i ihtiyap vardir.

bikiyesini ve ameliyesini tafsil edecegiz.

Bu surette yeni Tiirkiye, din sahasinda yalniz yeni bir vicdan intihabimn degil, biitiin esir ve geri olan tslam kavimlerinin hiirriyet ve terakkisinin de bir miirsidi olabilecektir.
tmzalar
Prof. Kopriiliizade Fuad, Prof, tsmail Hakki (Baltacioglu) Prof, izmirli Ismail Prof. Halil Halid
,'

Ibadetin fikriyatinda.

Hutbelerin matbu sekilleri kafi degildir.Hitabet kiraatten ayn bir seydir. Hutbelerde miihim olan mahiyet dogru-

dan dogruya ilmi, yahud iktisadi fikirler degil, dogrudan dogruya dini olan kiymetler ve muakaledir. Bunu verebilecek olan insanlar, hitabete muktedir dinj
filozoHaridir. Bu mertebede hatiplerimiz Ilahiyat Fakultesij vasitasiyle kafi miktarda yetisinceye kadar harifte mevcud

Hakki

Prof. Halil Nimetullah

Prof.

Mehmet Ali Ayni

Prof. erafeddin (Yaltkaya) Prof. Arapkirli Hiiseyin Avni

olan din mutefekkirlerinden ve din filozoflarindan istifade etmek lazimdir. Bunlar haricinde yapilacak hizmet, din ede

Prof. Hilmi

Omer

Prof.YusufZiya

biyatimn ve din felsefesinin

tesisidir.

ne dogrudan dogruya ilmBu maksadi temin edemez. Asi tasavvuf kelam, no dogrudan dogruya
eski sekli ile

(Babanzade Nairn Bey'le Ferid mis ve hey'eti terketmislerdir).

Kam imzadan istinkaf et-

395
394

kad1rmisiro6lu

SARTKUMOCAIIlDLRR
muvacehesinde "Paa" demck sue mudur? Fakat her halde, kendisine

Lozan

delili sonrast idaresinin islamiyet'c bakismin en aldatmaz

tsmet Paga ycrinc "ismet General" dense, isminin bir yanmi frenklemi olacagi i?in daha
Tiirk

gormiiyoruz. olan bu vcsikaya bir kclime dahi ilavc elmeye ltizum

memnun

kalacagi muhakkaktir.
Tiirk Milleti'nin

"Tevhid-i Tedrisat

Kanunu"

ile

medrcselerin kaldinlmasim ve

Kanunu Mcdcnisi Esbab-i Mucibesinde,

bunu Uikibcn dc

dint bir atmosfcrin dcvfimina

medar olacak hereyin

mutckid bulundugu Islamiyet'c afikca hakaret edildigi gibi bugiine kadar bircok resmi vc hususi bcyanlar da bu istikamette, Islami rencide
edegclmitir. Hatta, daha dun, Allaha ve

fikri istidcgisUrilmcsinc aid tcfcrruauan kat'annazar inkilabin ruhi vc kamctinc dair birka? soz soylcmck surcliylc bu bahsi kapamak istiyo-

Peygambere kufredenler hak-

ruz: Zira inkilabin kronolojik

muhtcvasi bilincn bir seydir.

kinda cczalar derpi c<lcn

i?in

bir

kanunla, Allah ve Peygamber'e inanip

TUrk

inkilabi scrbcsl dii$unccyc

vc tcnkidc imkan vcrmedigi

bugiine kadar saglam

bir tcnkidi yapilabilmis, degildir. Ilk

defa bu

mcvzu

iizcrindc cgilcn

mcrhum Peyami

Safa'nin "Tiirk inkilabina

muhabbctlc bagh bulunanlann vicdanlanni dinsizlerin taarruzundan korumak istikamctindc ortaya atilmi olan temenniler -esefle belirtmck gcrckir ki- Tiirk Parlamcntosunda makes bulamamitir. Buna rag-

birlikte Bakisjar" isimli cscri dc maalcscf 90k cksik ve yanlisjiklarla farkedilen bakita ilk daha nievzuata rii$vct olmak lizcre iiavc edildigi
bir hayli miiicnakiz

men M. Kemal Paa'nin da

tahlil

bir giin her fani gib

imullaka afaki olarak

cdilecck olan ^ahsiyetini kanunla zirhlandirmaktan iclinap etme-

bcyan

ihtiva ctmcktcdir.

^unku aradan yanm

asra

yen Parlamento, Miisltiman halkin inan?lanni korumak hususunda her

M. Ke> yakin bir zaman gccmi olmasina ragmen, bugun bile gcrek mal Paa vc gcrcksc inkilaplar tizcrindeki taassup devam etmcktedir.
mak
Paga'yl, her turlQ tenkid ve tarizden koru Bir kcrc 5816 numarah hususi bir kanun cikanl vc icin 25.7.1951 tarih

nedense kiskanc davranminr.

Cumhuriyct
hatta yarini

tarihinin objektif bir tahlili

bir surcttc

yapilmadikca bugun ve

M. Kemal

anlamaya ve hatasiz

istikametlendirmeye imkan

yoktur. Fakat resmi otorite bugiine kadar boyle bir tahlile

inkilaplarla alakali mitir. Bu da yctmiyormus. gibi 1961 Anayasasina, diyc bir madde olunamaz iddia kanunlann Anayasaya mugaycrcti
ilavc edilmiUr. Gcrccktcn mezkflr

meyecek
yolda

bir g5riinii arzctmitir.

imkan verAncak bundan boyle aym sakum

devam edemeyecektir.
kaanuni cngcllcrc ragmen yakin bir gelecekte
tahlilini

alakali

kanunlan

siralamak

kanunun 153. maddesi inkilaplark Anayasayi bunlann surctiyle

Biitiin

M.Kemal

ve inkilaplann hakiki bir

"Miisliiman Tiirk Gencligi"ne yine

mugaycrelinin iddia cdilcmiycccgini bildirmcktcdir.

Bu beyan kanur

inaalah biz arz edecegiz.'Truva'nin

neteri

Yeni Ati" adiyla bu kangrene

-

vazn tarafindan, bu kanunlann anayasaya mugayir oldugunu tescil de taimaz. mcklir. Bttylcsinc pc^in bir tedbir bundan baka bir mana
Halbuki orada zikrolunan kanunlardan bazilanm yeni kanunlai
degil,

vuracak olan escrimiz

timid ve tcmenni ederiz ki

90k gecik-

meyeccktir.

imdi

Mehmed
Mehmed

Kaplan'in bahsi ge?en "Nesillerin Ruhu"

266

hayaun .kendisi ilga eimitir. mczkur maddenin ycdinci fikrasini teskil eden:

Buna misal vermek

gerekirse

266
ki bir

Kaplan'in eski makalelerini ihtiva eden bu eserdeki,

ve 2590 ar h 1934 say 1I1 Efendi, Bey, Pasa gibi lakab ve unvanlarin kaldinldigina dair kanun "uzik

"26

cok

fikir

ne yazik

O'nun daha sonra neredilen "Buyiik Turkiye

er

a n

1 i

Ruyasi"

isimli

yeni eserinde

tamamen

nakzedilmitir. Eskiyi

de az 50k

takdir etmekle beramer "Tanzimat" tan itibaren bizi "biz" olmaktan 9ika-

bu kanun kabul edildigi zaman basvekil olan Ismet inonii'ye bugun soziimona mer'iyette bulunan bu kanu
redpbiririz.

an inkilab hamielerinin
eseriyle

amillerini

goklere 9tkaran bu yeni ve aitici

al-

Nc

dcrsiniz,

Kaplan

-her ne tesirle ise- butun bu eski soyledikleririi geri

mi

gibidir.

396

SARIKUMOCAHlDLBR
adll cscrindcn ahnmis, u satirlarla sizi basbaa birakarak

KADlRMISIROftLU

397

bu esere

ni-

hayel vcriyoruz:
"...Olmck Uzere olan bir
,ca

zorlama

maziye aid kiymetlcrse, kurulmak istenilcn yeni hayata aid kiymeder, ncticesi, gizli veya acik bir gatisma vUcuda getirdi. Bu cati?neticelcrini siyasct vc kUlttir sahasinda sivrilmis. ahsiyederimi-

adama bakarak, bu adam

ise,

biitiin

hayatm-

manm

bOylc hasta ve bitkindi dcmck nc kadar yanhs.

itc sizin

imparatorlugun

zin en kiiciik harcketlerindc dahi gOrebilirsiniz. Atatiirk alaturka

sikiyi sever, fakat alafranga

mu-

gttkme anini gttrerek,

dar
yanlis. olur.

Her

millet gibi

mazi dediginiz budur, demek de o kabizim mazimizin dc iyi ve kotii taraflan

musikiyi yerletirmek icin kendini, radyo

ve mcktepleri

zorlar.

Ataturk,
bir

vardir.

Her

millet gibi, bizim dc asirlarca yaanmi

eder.

hayatimizm

bir

kahramanlanmizdan

Osmanh tarihini 90k iyi bilir, eski goguna hayrandir; fakat saraya kari nefreti

manSsi vc degeri olmak icap

ana has

tariht sardar,

Cumhuriyet

dolayisiyle ve yakin tarihin milled geriye gckeceginden korkarak, Sii-

ncslinin bu basit hakikati gOrmcsinc

mani oluyordu.

merler devrine aid 90k eski bir mAzi hayali yaratir. Eski harflerle do-

kuz
Dilz vc ciplak sahada yeni bir yapi kurulmak isteniyordu."Issiz

asirlik bir

Turk

edebiyati vardir; fakat

bozkirlar ortasmda kiiciik bir

Amerikan

ehri gibi yiikselen

An-

aid kiymetleri ihtiva ettigi igin, harf inkiiabi

bunlann hepsi maziye ile araya kalm bir

kara" bu zihniycti 90k

perde
lur.

gekilir.

giizel tcmsil eder.

Ankara, sun'i bir sehirdir.

ile,

Dcgil harap koy vc kOyliilerdcn ibarct Anadolu

hiti ile bile

Daha

ileriye gidilir:
dil

kendi dar tabit mu-

Bosnian milli kiitiiphdne terciime eserlerle dolduruAsirlarm mahsulii olan Tiirkge begenilviicuda getirilmek istenilir. Maziye kari
cesaretli bir teebbiise

miinascbeti yoktur.

Bu

mez, yepyeni bir

ehir, tarihi, cografi

gibidir.

ve igtimai

art-

bu

larin

dismda, bir tasvvurun sembolii

kadar

Bunda kahramanca
dismda
bir

giddetli ve

bu kadar

bagka yerlerde

bir

sey oldugu inkar olunamaz. Tarihe, cografyaya ve ictimat ardara me-

rastlanmaz.
Milli hayatinuz igin 90k muhim olan bu merhale, bu zaman hakkinda serbest surette duunmenin zamani gelmitir. Birkag yddanberi, 1918'den onceki kiymet hiikiimlerinden yavas. yavas. aynldigimizi kimse inkar edemez. Eger tuttugumuz yeni is-

ydan okumak, onlarin empoze

cttigi zaruretler

alem kurmave iradenin

ga gahsrnak, esine ancak masallarda rasUanan

ifadesidir.

bir tahayytil

Bu zaman

zarfinda Tiirkiye'de yapilan harekcder.derinlik

olgiiliirsc,

ve genisjik baknnindan

hayal edilen ve istenilenin

yanmda

cok dar ve sig kahr.

Biitiin harcketleri,

maziye

kari toptan bir reaksiyon olan

Cumhu-

riyet nesli'nin

yaama, diiunme ve

duyma tarzlannda

derin tezadlar

tikamette esasli adimlar atmak istiyorsak, imdiye kadar yapilanIan tarafsiz ve dikkatli bir gozle tetkik etmemiz lazimdir. NesilHer arasinda mevcud oldugunu sdyledigimiz reaksiyon prensibi,

bulunur. Ilk Cumhuriyet ncsli, "istibdat ve Merutiyet" devrinde yetimi insanlardan miirekkepti. Maziye aid kiymeder, onlann sahsiyetlcrinin tcmelini tcskilediyordu.

maga

zaruri olarak bizi gun gegtik^e onceki nesillere kari bir tavir alzorlayacaktir. itiraf edilsin, edilmesin bu hareket imdiden

balamitir.

imdi onlar inkilap yapmak

idilcr.

i?in

bu

ki-

ymedcri inkar clmck vc yikmak mecburiyetinde

olabilirdi.

Bu ancak

zorla

Tenkitsiz devirler yasadik.

Bunu

tenkid devrinin takip etmesi

Fakat zorlamanin da bir hududu vardi.

Bu hududa

gelince,

ahnan yeni istikamcttcn doniilmek istenilmezsc kendi kendini mahvet-

bir ideal olarak one surdiigiimuz Bati medeniyeti, tenkid sayesinde gelimitir. Descartes
ki,

gayet tabiidir.

Unutmayahm

daima

mek vcya aldatmaklan

baska gare yoktur.

"En

bediht olan seylerden dahi, prensip itibariyle uphe etmek ve

tgtima? hayatta vc bizzat inkdapci neslin biinyesinde yasaiyan

onlan dikkatle yoklamak lazimdir" der.

398

SARIKUMOCAHlDLER
Icinde yaadigimiz dcvrin tczatlarmi belirtmek maksadi
yiik Fransiz tarihgisi, millcfckkiri
tin
ile, bii-

KADlRMISlROGLU
dolayisiyle ihmal edildigi ve bilhassa Garb'i taklid

399

Andre

Siegrifd'in

Garp medeniyc-

esaslanna dair ortaya koydugu cok vazih diliincclcri OI9U olarak

clc alacagim.

Andre
riyor: 1-

Siegfrid,

Garp mcdcniyetini
intikal

iic

tcmcl uzerine istinat

etti-

Eski Yunan'dan
gclen
insan

cdcn

akil (scrbcsl tcnkid), 2- Hnstiy-

re deger verilmedigi icin, insan sahsina hiirmet duygusu, cok zaafa ugramis, ictimai hayatimizda otoriteler hakiki sahsiyetler olmaktan ziyade, hie bir sahsiyeti olmayan kole ve dalkavuklar bulmaktan hoslannuslardir. Bu devirde, korkunc bir "aydinlar ihanett-ne rastlanz. Kalbini ve kafasin. yitiren,etten robotlar
etra-

ederken bu

fik-

sarar.

anhk'tan

ahsma hiirmet duygusu (Roma bunu huihtilali

kukilctiriyor;

Fransiz

siyasi

umdclcr halinc

getiriyor),

3-

Garb medeniyctinin tcmcllcrindcn

meselesi uzcrindc fazla

ilcilnciisti

olan biiyiik sanayi

yolla-

Onsckizinci vc Ondokuzuncu asirda geliscn biiyiik sanayi.

nm

durmaga liizum gormiiyoruz. Zira henuz

Bu

prcnsiplcrc dayanarak yirrni

bcs,

scnelik garphlasma hareketi-

mizc bakarsak, Cumhuriyci

yaptirmamis, iptidai ziraat tckniginden kurtulmarms bir boyle bir davaya kalkmasi giiliinc olur.

milletin

ncsillcrinin Garbi, asla

garphlann anladigi
Biitun bu tezatlann en fecii siiphesiz, yaptiklanmizi serbest etmekten korkarak kendi kendimizi aldatmaya calimami/.dir. Garph asla bunu yapmaz. Zira bu bir milled hayal kinkl.gma dogru gotiiren en k.sa yoldur. Serbest tenkid
bir ek.lde tenkid

sekildc anlamadiklarmi goriiriiz.

Fransiz mtltcfckkirinin Garb'm tcmcl lcrinden bin saydigi akil, ki;

scrbcst tcnkidi icap cttirir vc ancak scrbcst tcnkid sayesindc yasar,

bu

dcvirdc hie dc ytiksck bir deger olarak taninmamis. vc scvilmemitir.

Bilakis

olrmyan bir

memlekette
2 '

aklm

Inkis&fina engel olan kuvvetli bir sansiir

Itiraf

bu devri ka-

ilerin iyi gittiginden yiizde viiz siiphe

edebihrsiniz."

rakterize eder.

ctmck lazimdir

ki,

Mesrutiyet devri, bu bakimSerbest tcnkid olmayan

dan Cumhuriyct devrine nazaran cok

ileridir.

ycrdc aklin hakim oldugunu kirn iddia cdcbilir? Her eyi yoklayan Sokrat'i ortadan kaklinn, eski Yunan medeniyetinden degerli olarak

nc kahr? Dikkat

edilirsc,

kir adini alacak hie bir

Cumhuriyet devrinde gercekten buyuk ahsiyet yetimemitir.

miitefek-

Andre Siegfrid'in
larda,

Hristiyanliktan gcldigini sOyledigi insan ahsi-

yetinc hiirmet duygusu, eskiden halis Islamiyeti'n

hakim oldugu cagbizim ccmiyetimizde dc vardi. Islamiyet'e gOre insan ahsiyeti-

ne hiirmet duygusunun ne oldugunu ogrenmek isteyenler,

Yunus
is-

Emre'nin
len

iirlerini

okusunlar. Orada Tann'nin bir parcasi olarak gorii-

insanm ulviyetini bulacaklardir. Fakat, Iran ve Bizans'tan gelen

mi

tibdat an'anesi, islamiyelin cevherinde olan

bu

asil iigi karatmis.

ve
ve

bu nur sadece gercekten dindar olan kalplerde kalmitir.

267 - Mehmed KAPLAN: devami

11

,.

Nesillerin

Ruhu

Istanbul 1967. sh. 15

Cumhuriyct devrinde,

dini duygular, yine tarihi zaruretler

clutuO