SJMcoxSaifi

DEGERLt OKUYUCUL.
Rtis emperyalizminin
ki

am

gilesi icinde-

milyonu bizim ozbeoz Turk olan Jcardes'lerimlzdir. Onlarm da KIRIM KAFKASYA, ve Tt)Resir kitlenin elli

muazzam

a
ft.

v
,h.

.*<

KtSTAN'da

giritikleri

her

kurtulzis ha\'a

reketi Macaristan'daki gibi hum, ve ates'ie

bashnlimsUr. Eger Titrk'un ezeli ve ebedt dusman Moshof eliyle dbkulen miibdrek kam Taklamakan Qolunde toplamp biriktirilmis olsaydi Ortaasya'da yeniden bir
igdeniz tcgekkul cdebilirdi.

n v

Boyleyken, bugiin- Babwlinin

yiiksek

tirajh gaselelerinin itibar'h koselerini dol-

duran ddi propogandalann agizlart ampanya kopiikleri He salyalanmts sarhos ka~ lembrleri, Rusya'yi kuzu postuna sarmakta ve kanh Rus istibdadxmn masuin kurbanlarmm aci hatiralanm kullemege gaItsmaktadirlar. Boyle bir mevsimde Tiirk -

Rus muharebelerinin
kuslarm
a'lkol

aziz ehid ve g&sile-

rinin miibdrek ruhlan taciz eden bu bay-

bozugu

suratlarinda Mos-

kof'un gergek gehresini akscttiren Macar Hurriyet Mucadelesini kirbag gibi saklat-

mayi, bir vatati borcu tel&kki

ettik.

FtATI

ON L1BA

Kadlr

iisiroifc

NEM, NEM,
HAYIR,
HAY1R,

UHA!...'

ASLAL:

MACAR

iHTiLALi
715 4 9 7

Beyazsaray Zemin Kat

SBBiL YAYINEVt Nu BAYEZlD/tSTANBUL

40

i..,.,|;..;g:V.

lllllll

:-:
;

1 ;

;.'
"
::
'

::
;

:::-.:

.?,.:.

.m
:

iiil

' '

jfi
:

-':'
'i

siiiiiiii

SEB?L YAYIN.LARI Nu.

ALTI

KAPAK KOMPOZtSYONU KAPAK EASKISI

DtZGl ve BASKI

AYDIN ALiUSTAOGlAJ KARADSNIZ MATEAASJ GARANTI MATBAASI

H
:

Hi,

l s.

:J-:-^\r:^:-- r-'

Bir Bmrii,

baharmda

tliketen

ISTANBUL

,Yeni ihtilallerin gerekgesl olacak bir

Rus kurunu dastandan oiUmsttz bit sahife

:

1^88

BtBLflVOGBAFYA
1 2

ERKMAN Macar Edebiyati ERKHART F. (Ter. Ibrahim

J.

Tarihi, 1st. 1946

KAFESOGLU) -

Macaristan Tarihi, Ankara 1949

3

ICtNDEKlLER
MacaHar

FEKETE

L.

Osmanh

Turkleri ve

Belleten, sayi:

52

ONSOZ
BlRlNCt
I

<

GOKBILGiN

Macar yakmhgi
5

Tayyip Osmanh Taiihmde Turk Tarih Diinyasi s. 9

BOLUM
Hakkmda

GlRfg

Macarlar ve Macaristan
Genel Bilgiler Macaristan Macarlar
.......

HELLER

Andor

No More

Comrade;
II

13 18

Chicago, 1957 6

OSMANLI
:

MACAR. MONASEBETLERl

18

HELLER Andor
tercumesi)

(Ter. Sadik

BALKAN)

Artik

iKlNCl

SOLUM

RUS KAKIMIYETI ALTINDA

29 31 33 34 3
3"?

Yolda;? Degilis, Istanbul 1957

(Yukandaki

eserin

MACARISTAN
IhtHaiin Gerelccesi
igeilerin hayati
..

Ivan Boldizsar Budapeste, 1943

BugiinkU Macaristan
Eski Turk

KSyHilei-

....-.
1

Egitim
Gizli Polls

8.

KQAY Hamid Zubeyr Macarlann

Tarihi

Maziye Bir Bakig

Istanbul 1934

UCUNCU BOLUM:
Blr Efsane
-

1956

MACAR

IHTILALS
84 68
7* 76 77

9
10

KOAY Hamid Zubeyr Macar Halk Cumhuriyeti RASONYl L. Prof. Macar Arkeolojisinde Hunlar Avarlar,

Kahramam Doguyor

Ilk Ornek: Polonya Ihtilali

Yemin Ediyoruz Artik K61e

OlmayacagJz
22 23

Macarlar Ankara 1938

iirieri,

Bkim Ekim

Pazartesl
Sail

11

SEREN
Sandbr

Necmi Ask ve Hurriyet Istanbul 1943

KmsiI

Ttildizi.

SondUrilnr
degiliz!.

Petofi

Artik yoldag
Devrilen Put

12

Olaylar szrasmda ikan bir gok yerli ve yabanci

gazete ve dergilerle ajans bultenleri

26 Ekim Curaa Salkim Saltern tnsan Asiliyor Molotof Kokteyli

82 S3 85 90 S& tt

fOfNDBKlLBB
27 28 29 30 SI
S.

Skim Cumartesi Ekim Pazar Ekim Paz&rtesl Ekim Sail Ekim Perembe
O.
S.

10S 107 116 123 134 142

Kukla HttkUmet Rus Kahpeligi Kanh MOcadele 6-7 Kasim Htir Dtinya Utanm!.
Vicdaruniz Sialamiyor

144 150 152 160

mu?

163 178
181

Ey hiirriyet kahramanlan, beni de mu kaddes saflanmz arasma altmz! Eayragimza sadakat yeraini ediyorum...
fetOfI sandor
(Macar
Mill! airi)

Rualar Kadin ve Qoeuklan Yakiyor Ruslar Macar Iggilerini Idam Eiiiyor

104

Macar

Trajedisinin

Son Perdeat
"

195
209

DORDUNCU BOLtJM:
KOMONtST PROPOGANDASININ OZELUK LERl VE MACAR iHTlLALtNDEN ALINACAK DERSLER
Komtinist Propagandasmda Metofl

Eugiin

Rus

esiri

memleketlerde silah ve sehpalar sayesinde

220
220

kurulup yasatilan siyasi rfizamin kati satih tabafcasi altmda, insanca yaamaga duyulan ozlemden, kinden ve iimitsizlikten meydana gelen bir Jav denizi calkalanmaktadir. Tarihin en gaddar emperyalist devleti olan Rus Imparatorlugu kuruldugu gun-

Macar

Ihtilalindcn

Almacak Bersler
Deralcrl

den beri bu kati sathi parcalayip hayata ve

istiyen

httrriyete

kavugmak
daha

masum

milli hareketlerin

hemen hepsi

birbirinden

Macar Isyamnm Askeri

225

siddetli

olmak uzere kan ve

atesle bastinlmigtir.

Unutmamak gerektir ki; Rus

emperyalizminin aci

eilesi igin-

dekL yiiz milyonlarca masum esir kitlenin elli milyonu bizim, ozbebz Turk olan kardeslerimizdir. Ham ve gafil Rus hayranlarmm sistemli gayret ve propagandalarma ragmen Turk Milli

suurunda Moskof kelimesinin manasmrn Mia kttfiir makammda yasamakta olmasi sebepsiz degildir. Eu bize biiyttk Imparatorlug-umuzun son uc yiiz senelik hayati icinde cok kesif bir yer isgal
eden Rus Tiirk munasebetlerinin hiila-sasi olarak intikal etmi bir manadir, 1711 Prut Muharebesinde buyiik kumandan Baltaci Mehmet Paga'nin sahsmda Turk'un merhamet ve sefkatini devsirebilen -bitkia Rusya o gunden sonra Tiirk'un can bas-

10

MACAU

iHTtLALl

MACAR

IHTfLALS

11

kesilmigtir. Qarhk Rusya'si ile komunist devir arasinda bu diigmanhk yoniinden en kiigiik bir fark mevcut degildir. Bilakis her yeni gelen hiyanet, hilekarhk ve 2uliim.de ewelkinden daha baskm giknustir. Tiirk'iin talihi dondiikten sonra bagma musallat olup her gun yeni bir gaile ortaya eikarmak suretiyle milyonlarea siihedaya mal olan Rus'un kin ve ihtirasma, sadece inv para tor higumuz hedef olmug degildir. Gnunla birlikte uzak ve

mi

cak bu kanh hadiselerin gok daha giddetli olarak Musliiman Turk memleketlerinde bilmem kae kere eereyan etmis. oldugunu bu vesile ile bir kere daha hatirlamak bisi.m Turk'luk ve Miislumanlik boreumuzdur. Zira son zamanlarda agizlari sampanya kopukleri ile salyalanmig sarhog salon sosyalistleri, Rusya'yi kuzu postuna sarmakta ve kanh Rus iatlbdadmm cogu din kardeglerimia olan

masum kurbaniarmm

aci batiralarmi

kiille-

yakm

esaretin
.

Turk marua kalarak onun

butiin

.tslam memleketleri,
zsalim

Moskof taarru'zuna pencesi altmda tarihte ilk defa

aei iistoabmi tatmigtir.

bu kadarla yctinmeyip ugyiia yildanberi en algakga dugmanliklarina Jicdef oFdugumaa Moskofu koniiinizmi en iieri bir fikir olakurtanci, ve adeta bir ham! ve

mege

cahsraaktadirlar. Hatta

Bircok cihan imparatorluklan kurup yagatmig ola.n Turk MSUetinin Moskof esaretine kolay kolay katlanmiyarak her fir-

rak gostermege caligmak gibi adi propagandalanr^. bain kalemorleri Babialinin biitiin kopru baslanni 1:utm-a bulunnriak-tadirBoyle bir mevsimde Macar Milletini masumane bir surettc, en tabil hakki olan biirriyetini istedigi icin tanklar ve mitralyozlarla. dograyan Rus'un gereek (jehresini aydinla1:an bu Macar Destam nm yeniden okmrup batirlanmasini he^kesten zi~ yade Tiirk Milleti igin luzumlu saymaktayiz. Bu yuzden Rus Turk muharebelerinin miibarek sehitlermin ruhlanm taciz eden baykuglarm alkol bozugu suratlannda Macar Hurriyet Miicadelesini kirbae gibi saklatnmyi bir vatan borcu telakki cttik.
lar.

kirmaya cahgmasmdan daha tsHele bu esareti tatmamig olanlarm asla bayal bile edemiyecekleri zuliiralerlc, lutle halinde imha ve siirgiinler; hesaba katarsak kurtulug icm ne canhiras hamloler yapilahile
sattaxi istifade edip zincirlerini
biJ

no

olabilirdi.

yazik ki, kor'kunc. ku.vvetler muvazeKafkasya ve Tiirkistan'da asiHarcs, Turk kanma doymamig bulunan Moskoffarm her kurtulug hareketini basting* birbirinden daha kanh olmugtur. Bger Tiirk' kani tin, ezli ve ebedi diisman Moskof eliyle ddkiilen miibarek Taklamakan Qoliinde toplamp biriktirilmi plsaydi Orta Asya'da
ecgini tahmin edebiliriz.
nesialigi yuziinden

Ne

Kmm,

Zira,,

yin

henuz onuncu yildonurnunde bulundugumua bu diinkii olakan iqici canavan, bugiin sulh ve hurriyet havarisi kesil-

yeniden bir

ic,

deniz tesekkiil edebilirdi.

ic,in

mlstir.

Fakat bu Moskof ateg tufanmm Tiirk dunyasim kana boyadigi devirlerde biitiin Diinya

Rus

tehlikesi hakkiyle kavran-

nug

degildi. ttetelikte

asirlarca tslann temsil etraig

bulunan

Diinyasmm ilgisiz ve hatta diigmanca davranmak itiyadi devam etmekteydi. Bu yuzden o dehsetli ku lumlerin usserinde gerektigi kadar durulmug degildir. Fakat bir gun gelipte bu faclalar Avrupa'nm gb'beginde ve biitiin dunyanm
Tiirk irkina karsi Bati
gozleri Sniinde

Bu kitapta Moskof un Macar Milletini - sirf hiirriyetlerim istedikleri icin - nasil bir dliim kasirga.si halinde supiiriip gegtigini okuduktan sonra bizim yalan soylemez!. salon sosyalistlerminin ne kadar yalan soylemedigini daha- iyi anlayacaksmiz.

Bu Maear Destani

Tiirk Miileti kadar higbir millet igin

ibretli degildir. diinkii

hem de

Hiristiyan olan bir millete kargi

tek-

rarlanirica biitiin cihan

umumi

efkari heyecana gark olmugtur.

Bununla beraber once Polonya ve sonra da Macaristan'i kana boyayan bu dehgetli Rus tenkili dolayisiyle de izah etmeye Qahtigimiz eegitli siyasl ve psikolojik sebepler yuztinden
di
hie,

Tarih boyunca Rus'tan bizim kadar fenahk gdren bagka bir millet yoktur. Tiirk'un Moskof a karsi hislerini en guzel gekilde ifade etmig bulunan Siileyman Nazif'in gu sozleri ile onsozumuzu nihayetlendirerek merhumu ve Rus Turk Muharebelerinin milyonlarca gehid ve gazilerinin ruhlan-

gad edeiim:
...

bir cid-

Moskofun sulhu mugfil

(igfal edici) siikutu

akur (az.

mudahale yapilamamistir. Macar

ihtilali

konusunda

okuna-

gm,

lsjnci), miidarasi

bain yardimi muhmdir. (lhanetti).

12

MACAR

iHTILALt

Ey

Tiirkoglu...

Sana

damarlarmdaki

kam

ihda

edenler,

kanlarmm son katrelerini Moskof muharebelerinde doktiiler. Sen bugiin, yarm ae olursan ol, fakat unutma ki o sehidlerin ebedi Mr yetimisin... Bu din. bu devlet, bu vatan gibi bu gayiz* bu kin. bu intikam da onlarm sana bir mlra&4 mubarekidir. Diinyada bir Rusya ve bir Rus kaldikea bu hakkma ve bu vazifene

BiKlNci

maxm:

:is I

hurmetkar ol... Hakkin oldurmek, vazifen

iktiza ederse

hemen

olmektir,
I

BLACABMJJ VE M&CABlSMN

BAXMKBA

Tiirkoglu !.. (1)

GENKL
KAJJtR MISIK06I.U
23

BtLGiXJEB

BKtM
-

1966

MACiBlSTAK
Macaristan Orta Avrupa'da, Tiirkiye'mn dortte biri kadar buyiiklukte bir memletottir. Qekoslavakya Sovyetier Birligi, Eomanya, Yugoslavya, Avusturya ile cevrilidir. Yila olcumtt 105.000 kilometre kare, niifusu ise on milyon kadardir. Tuna Nehri bu memleketi bastan baga ikiye bolerek Karadenize dogru ilerler. Once batidan doguya dog'ru akar, bir miiddet bu yonde ilerledikten sonra giineye dogru doner. Macaristan'm bag
sehri olan Budapesjte Tuna'mn bir dirsek seMtade istikametini degigtirdigi yerde kurulmustur. Bugitn bir buguk milyon nufusu

Serencebey

BEStRTAS.

olan bu sehir ta Keltler devrinde

kurulmustur.

Daha sonra

Romalilann eline gecmistir. Ctadokuzuncu yiizyiun yantarma kadar Buda ve Pegte adianyle iki ayn sehir halinde bulunmaktaydi. Budapeste. Diinyamn en giizel kaphcalarina maliktir. Macaristan biiyuk bir nehir olan
tabiat kazanmistir.

Tuna sayesinde

zltartid gibi bir

Buminla beraber Karpatlar bSlgesi oldukea dagliktir. Fakat, Btiyiik Macar Ovasi, Kiicttk Macar Ovasi, ve Transilvanya gibi ue onemli tarim istinsal bolgesi vardjr. Buralan hakikaten 50k verimlidir. Karpat Daglan biitfin Macaristam doguda bir gelenk gibi kusatmistir. Ziraat ve hayvancdik ok ilesmai tesebbiisridir. Fakat Macarlar ziraat endiistrisi yanrada memleketlere de girismisler ve memleketlerini diger Avrupa
(1)

aVLEYMAN

NAZtJT

Batarya

ile Ate$,

Mathaa4 Amlrc

leri ile

Istanbul 1335 Sh. 4

Rus

hemen hemen ayni seviyeye yaklasto mwlardir. Komiinist hakirniyetine kadar az 50k miistakar ve ileri bir sanayi

mevcuttu.

14

MACAR

iHTltAli
kiit-

MACAR
1954 yilmda
biitesi

IHTlLALt

15
iic.er

tiirel

Macarlar yiizyillarca Dogu ile Bati arasmda maddi ve hayat icm bir koprii rolii. oynamiglardir. Dogu ve Bati me-

49 milyondu. 1947 yilmdan sonra

yilhk planlar yapilmistir.

deniyetlerinin kargilagmasi

hep bu bblgede

olmustur.

Qegitli

akm ve istilalarm mecburS gegig yolu men her milletin igtihasmi kabartaeak
lik

iizerinde bulunan ve hebir c.ok zenginliklere raa-

carlara

olan tou bolgede az cok istikrarli bir devlet kurabilmek Mamazhar olmugtur. Tuna havzasmda Macar Devletinin bin

ASILLARI
Macaristan'm en eski metinlerde adi PANONYA dir. Macarlarm Panonya'yi iggal edip buraya yerlegmeden once nerede yasamakta olduklari ve aslen hangi irka mensup bulunduklan tarihtjiler arasmda uzun arastirmalara konu olmugtur. Bu hususta sesitli goriigler ortaya konulmug ise de hemen ekseriyetin uzermde ittifak ettikleri bir husus vardir: O da Macarlarm TORK aslmda genig olmalandir. Abbee, Begino, Sbn Dasxta, Leo Crrammaticos, Baron. Sigismund, Johann Eberhard, Augustus lAi&wg gibi biitiin eski ve unlti tarihcUcr aralarmdaki ufak tedir.

yxh agan bir gec^is! vardir ki, bunun en az beg yiizyih BiSyiik Devlet olarak gegmisUr. Macarlar bu muvaffakiyetlerini teski-

kadar Ulkelerinin gartlarma uygun realist bir siya.set takip edebilmis olmalarma borgkidurlar. Macarlar siyasi hak ve hiirriyetler konusunda Ingiliz MilleYazih tl ile yansabilecek kadar gerefli bir gecmige maliktirler. bir anayasa sou devirlsre kadar meveut olmamigtir. Fertlerin vicdan ve guurlarmda olgunlagip yasayan ulvi hakkaniyet ve adalet prensipieri orfler halinde devam edip gelmistir. Bunlar Macar milletinin uzak gecmiginden beri siiriip gelmig ve uzerinde ittifak cdilmis yazih olmayan Anayasa prensipleridir. Maamafih, tngilizlerin Magna Chartalari gibi macarlarm da bir emirname mahiyetinde olmak iizere Alfcm Miihur isimli bir tarihi vosikalan vardir. Bunun ikinei maddesi sahsi hiirriyet hakkini tanzim etmigtir. Bu onerali Anayasa vesikasmm isdar tarihi de Ingiliz Magna Charta'smdan sadece yedi yd sonra olmak uzere 1222 dir.
latcdiklari

fek farklara ragmen agagi yukan hep aym neticeye varmiglarSon devir Macar tarihcjlerinden Hunfalva ile Profesor Vam-

Macarlarm asillanmn Tiirk oldugunu kesinlikle ortaya koymuglardir. Butun bu tariheUer Macarlarm asillarmm TUrk oldugunda birlegmekte, fakat onlari Turklukun u veya bu kofoe-ry ise

Macar
izafe
kiralsiz bir

Milleti

etmek ve hakimiyeti

Mukaddes Macar Taema mevhum bir gahsiyet millet adma telakki eylemek suretiyle kiralhk kurmak gibi kendine has bir railli hakimiyet
bir miiddet de boyle
ki-

luna nispet etmekte birbirlerinden aynlmaktadirlar. Macar umumi efkan, en gok bu igi tetkike bir omiirvakfetmig olan Profesor Vambery'nin gorUgiinu benimsemigtir: O da Tatar ashndan olup gok sonra Ural udur, Macarlar Tiirk Ugur Altay ailesine mensup ve Hunlar'm torunlan olan Fin

tatbikati

da gostermigtir. Macaristan

ralsiz kiralhkla idare edilmigtir.

1930 yilmda Macaristan'da demokratik bir idare kumlmustu.

Macar Milletini meydana getirmigarasmda gok revat; bulmasi en eski Macar masal ve rivayetlerine uygun bulunmasmdandir.
kolu
ile

kansarak

bugiinkii

lerdir.

Bu

gbriigun Macarlar

Bu

idarenin tabii bir icabi olarak ta siyasi partiler viicut

bul--

mustu. Bunlarm en nufuzlusu K6YLU PARTIS! idi. KomiimstMacaristan'a hakim olunca demokratik duzenin icabi olan siyastt partiieri tamamen kapattilar. thtilalden once Macar Mecler

RtVAYETLEB

298 uye vardi. Meclis her 4 yilda bir yenilcniyordu. Son Meclis 17 Mayis 1953 te secjlmisti.
lisinde

Macarlarm nesillerden nesillere auylenegelen bir gok mill! masallan vardir. Bunlar Profesor Vamberi tarafmdan tetkik edilerek MiJ3etleriH Mikayelerib iinvanh bir eserde

toplanmigtir.

16
Biitiiii

MACAR

ilFfilALl

MACAR
ii

tHTfl-ALl

It

Macarlarm hafi^asmda yagayan bu masallar bir eok hu onlarra asUlaruu da izah etmektedir: Hazreti. Nuh'im oglu Yafes'in neslinden olan Nemrut, Bafoil Kulesinm ingasmdan sonra, Avila denilen bolgeye got; etmi, Orada bdri Bfesiyor digeri Macar isimlerinde tki erkek evlidi dunyaya gelmig. Bir gun iki karde Kafkasya topragmda avlamrken foir geyigi kovalayarak buradan bir hayli uzaklagmiglar. Gayet giizel cayirlan, bol ve lezzetli sulan olan bir yere gelmigler. Burassm cok begenmigler. Geri donerek diiruimi babalanna anlatrmglar. Suriilerini alarak oraya gidip yerlegmeye ami rasa etmilcr. Burada bir kag sene oturduktan sonra etrafi kegfetmek i<jin uzunca bir seyahata gikmiglar. Bu scyahatsuslar

meyanmda

kismina tamamen hakim bir duramda imigler. Fakat bu imparatorluk Atilanm oliimii ile dagilmi^. Alila'nm iki ogiu arasmdaki taht kavgasmdan istifade eden diismanlar hep birfikte-

Hunlann
lenlerdon
migler.

iizerine saldirmiglar.
bir.

Hunlar perigan olmuglar. Kagabiyerleg-

kismi Trail silvanya'nm daghk kisimlanna

esnasrada bir giin etrafda gayet giizel garkilar soyleyen kadin sesleri duymuglar. Hemen o tarafa kogunca bir gurup giizel kusixt garfcttar soyluyerek eglenmekte olduklanm gormugler.
leri

Aradan birkac yiiz yil gectikten sonra Ural daglarmm &tekMacar kabilesinden bir kadm, riiyasmda eviniii. bahgesmden bir irmak giktigini ve Avrupaya dogru akarak A.vrupa ve Asya kit'alarim sulannm kapladigim gdrmiig. Riiya a kadindan dogacak bir gocugun atalannm Avrupadaki memleketierini tekrar ele gegirecegi geklinde tabir edilmig. Erkek <jocuk dogunca adina ALMUS koymuglar. Bu kelime Macarcada R.uya demektir. Almus henuz oniki yagmda iken Macarlar tarafmdan ittifakla bir nevi Mikiimdar olmak iizere reis seeilmig Agilerinde oturan
>

Bunlar eOZau&larm prensi BoKar.tm giizel kizlariymig, Ava gitraig olan koca ve kardeglerini bsfcleyerek ormanda egleniyorlarmig, Bu karsdagmadan sonra onlann koca ve kardegleriyle de tanigip anlagan Proms Honyor ile Prens Macar, Dola'nin kizlan i).e evlenmigler. i'gte zamanla cpgalarak biitun Dunyaya nam salan aHoou ve Maan> lar bu iki kardegten tiiremig. Bunlann yagadiklari yer Ural Daglarmm etekleriyle- Tobal irraagx kiyilan imig, Fakat bunlar zamanla o kadar tjogakp geniglemigler ki, artik buraiara aigmaa olmuglar. Hazar Denial havalisini kegfedip buralardaki yerlileri dafta Batiya iterek buraiara yerlesmigler. Honyor'im gocuklan Volga Nehrinin kuzeyindeki. bolgelere yerlegmigler. Macarlar ise cadirlarrm Don Nehrinin sol tarafrndaki ovaya kurmuglar. Bunlara sonradan Don Macarlari, yerlegtikleri yere de Donlu Macarya denmig. Bu iki kardeg ka"bile komgulan lie kangip kaynagtikca-adet ve ahlaklan degigerek gitgidebirbirlerinden uzaklagmiglar, Honyor
Itibaren aradan yirau iki
ile

retlerini

toplayarak

Don ve Volga

Nehirlerini gecmis.

Ruslarz

Panonya'ya gelmig. ^etin savaglardan. sonra burasim zabtctmig, seneler qabuk gecmig Almus'un Arpad! admda bir oglu olmug. Daha sonra babasimn yerine gecen Arpad kendi adi ile anilan hanedanm kurueusu olmug. Hiikumdarligi za.ma.nmda memleketinin daghk bolgelerinde yagiyan agiretleri hakimiyetine ram etmek igin onlarla savaga girigmig ise de pek getin bir mukavemetle kai'gilagmca igi aragtirmig, bunlanni en eski Hunlann bakiyesi olan SiZAXELi ier oldugunu anlayinca onlarla kolayca anlagip kaynagmig.

maglup

ettikten sonra

GERQEK

Macardan

gobek geejnce bu bolgeden goe ederek Batiya dogru onlerftle gelen kavimleri de yerlerinden goc. etmeye aorlayarak Kaviraler Muhaeereti denen tarihi olayi yaratmiglar. Macarlar ise bu sirada yerlermde kalmiglar. Tarihte raebur ATTlLA Mikiimdar oldugu zaman Hunlar Avrupa'iun Ba-

Macarlann ashna dair Gergek biraz eksi-k veya fazlasa Q& bu Macar mill! masallarmda ifade edilenin aymsidir. Kisaca: Macarlar aslen Turani bir kavimdirler. Macar ovasi adiyl& anilan bolgeye goq etmeden once Ural Daglarmm eteklerinde yaMiyorlardi. Buradaki Tobal irmagi kiyilannda MAGYERtyani Macar admi tasiyan avci bir kabile ile ONAGUK adim tasiyan diger bir kabilenin kangip birlegmesinden meydana gefei'ck

miigterek bir dil ve

kiiltiir

kazanmiglardir. Bunlar, dok'aairn-

V:

18

MACAR

IXITiLALl
ttzcrindc duracagiz.

MACAR
Bu
suretle

tHTiLALi

-\9'

cu asnn aonlarma dogru Orta Avrupaya goc edcrck Karpat DagIan ile Tuna arasina yerlcs; tiler. Onccleri doguya ve batiya akmlar yapiyorlar ve

tinm
ri

cwellikleri belirip fatih

Macar iatandaki Turk Mkimiyecedlerimiain buyuk insani cephele-

dagmik

kabileler halinde yagiyorlardi.

Alman
onlen-

Imparatoru

I.

OTTO

tarafindan bu akinlar kat'i olarak

dikten soara gocebcligi biraktilar ve birlegtiler. Prens GEZA zamanmda da Hiristiyanhgi kabul ettiler. Macarlar bu yeni va~

ortaya cikmis. olacaktir. Bu nokta, bugiin dlismanla ague birligi. ederek Osmanh - Tiirk fittUhahm guursuz bir istila hareketi olarak gostermeye eahsan kimi aptal vc kimi de satilmis Kus

hayranlarma miikemmel
bahsi takiben de
Icr icinde

bir cevap tegkU

edeeek.

Hcmen bu

lanlannda deruni hayati zengin ve renkli olan parkin zevkiyle bati dltgiincesini uzlatirarak kudretli bir san'at ve kiilttir faayafc

Rus

Macar

Eki.m 1956

ihtilali

miinasebetleri ve bu munasebetyer ahnca tarn bir kiyas imk&m.

meydana getirdiler. Macar folklor malzemesi bugiin bile onlarm Turani bir kavim oldukhmni ispat eden hususiyetler tagimaktacur. Eaassn Macariarm Osmanh Turk tarihi Ue iki asra varan kaynagrnam bu Turani tcsirlcri daha da kuvvetleridirmistir. Oyle ki. haia Macar Ovasmdaki bir cdk yer isimle-ri Tttrkccdir. Ayrica Macar
Dilinde bir gok Tiirkco kclime mevcuttur.:

elde cdilmis olacaktir.

Miladi IX. Yuzyilda bugiinku Macaristan'a yerlegen Macar* Ian goeebe kabile hayatmdan cikararak birlegtirip ilk defa bir devlet; haline getiren RTEFAiN' (997 - 1038) dir. Stefan'Ia baslayan ARPAD hanedani 1301 tarihine kadar devam etmigtir. Bu tarihe kadar once Hirvatlan sonra da Dalmacyahlan idareleri
altina aiarak geolgEemiglerdir.

(tavuk), sarga (sari) gibi... Asil oncmlisi;

Macar

Arpa. balta, tyuk Milli Muzc-

sinde mevcut Mnkaddes Macar Taa iizerinde Turkia*iKn Mukaddes Kiralina, ibaresinin yazili olmasidir. Bu, onlann Turani bir kavim olduklanm dogrulayan bir belgedir. Macarlar eivar.lanndaki mUletlerle cok siki bir surette siyasi ve kiiltiirel miinasebetlere girigmis olmalanna ragmen pek az karigarak agagi yukan saf bir irk halinde kalabilmi^lerdir. Mesela en cok Almaularla miinasebetleri oldugu halde Macar irkma karismis. olan Alman kani yiizde 4 ii gecmez. Buna mukabil Turk tesiri gok fazTurkleriniri ladir. Hemen her yerdc Osman.Ii ve hatta Kuman cegitli tcsir ve hatiralan ile karsilasdmaktadir. Hasih Macarlainkar bir kavim olduklan yogrulmug Turani nn Turk harsi ile kabul etmez bir gcrcektir.
J

Arpad hanedanmm son kirah Andreas'tan sonra Arpad hauedanmin yerini Anju hanedam aldi. Bu hancclan da Macarlan 1387 ye kadar idare etti. Bu tai:ihte Macaristamn idareai Alman Sigismund'a gegti. Iste onun zamanindi*.

Osmanh

Macar

miinasebetleri bagladi.

Bu

sirada

Osmanh

OSMANLI
Tiirk

Burada

MACAR MtJNASEBETLERl Macar munasebetlerinin askerl ve

TurMeri Balkanlaxi fethederek Macarlarla komsu hale gelmiglerdi. Macar kirah Hiristiyanhk taassubunu harekete getirmek suretiyle biitiin Avrupa Devletlerinin yardimlarim saglayarak. harekete gegti ise de Nigbolu'da Yildinm Baye%id Han'a maglup oldu. Maearlarm bizimle er meydaninda ilk kargilagmasi bu idi. Osmanh futiihatmm Balkanlardaki siir'atli ilerleyigi karismda kendilerine yaklagmakta olan tehlikeyi onceden kavrayanMacarlar Tiir-k akmlanm kendi topraklarmdan uzakta kardayip durdurmayi du^unmu^lerdir. Mgbolu bu diiguncenin eseri' olmugtur. Diger taraftan Turklcr icin de Imparatorluklannm ogunku hudutlanna gore batidaki tabii hudut Tuna olmak lazim geliyordu. Bu stratejiyi anlayamiyanlar Rumelideki Osmanh Tiirk futiihatimn esbabi mucibesini. tarihi olugun
zaruretlerr

siyasi
et-

yonii uzerinde tafsilata girigecek degiliz, YiizyiUarca

devam

mis bulunan bu mimasebetlerm konumuzu cok astigi muhakkaktir. Bu yuzden biz bu miiaasebetlerin daha medeni tezahiirleri

kavnyamadiklan igin uurlu bir ideolojik devlet kurmus; olan fatih cedlerimizin temiz ruhlanm incitecek fikirlcr ileri^ nhrmektedirler. Bir kere Osmanli Turk'iiniin, Islam gibi ebedi bir
iqinde

uizamm

temsileisi olarak hareket ettigini

unutmamak

lazimdir.

20

MACAR

fllTlLALI

MACAH
Islam Dunyarube devri gegti.

tECTlLALl

21

Bu

temsilciligin icaplan icinde birlegtiritaais olan

ettirmistir.
ki,

smm miidafaasi
meyi leap
mi$lardir

Bu

miiddet zarfmda Macaristan'da milii kirallik

batida Tunayi bir tabii hudut hath haline getio Bu liizumu Macarlar o kadar iyi kavraOsmanlilarla karsalasmalanm ikj alemin kargilag-

masi sekline, sokmakta hie. teroddiit etmemi^lerdir. Hach ordulan toplamak ve Turklere karsi Hiristiyan taassubunu tahrik etmek suretiyle her firsattan istifade edip Osmanli ilerleyisini

durdurmaga

cahstilar.

Islam kendi kucagma biittin insanlan davet eder. Bu davet resmi vo alenidir. Fakat biitun insanlan islama sokacagim diye zor kullanmak yolu dinen acik degildir. Kur'am Kerim zor~ lamayi men. etiOJgtir, Bu davet ancak ikna yolu lie yapilabiLir. Harp taarruz igin degil savunma iemdir. Milletlerarasi munase-

Macaristan'm Avusturya boyundurugundan koparak milli ve mustakil hale gelmcsini temine cahstilar. Fakat saltanat taci heniiz kiiguk bir cocuk olan Zigmuiid Zanos'a kahnca Macaristanm Avusturyaya yem olmasmi onlemek icin Osmanhlar harekete gectiler. Bundan daha tabii ne olabilirdi. Netice olarak Avusturyadan zarar gorecek olan kendisi idi. Osmanhlar Avusturya tehlikesi karismda. daha ciddi olarak bu memlekete yeiiesmek liizumunu hissettiler. Budin merkcz yapildi. XVII. yiizyil sonlarma kadar Macarlarm Avusturyaya kargi korunmasi esas prensip olarak takip edildi. Macarlarm milli kiyamlan ve Avusturyahlara kargi istiklal hareketlefikri bir hayli geligti. Tiirkier

harp
si

betlerde asli hal sulh halidir. Sulhti haksiz olarak bozanlarla edilir. i'slamda eman nrliessesesi vardir. Muharip olmayanlai'a

dokunulmaz ve

esirlere kotii

muamele

edilmez. Kisaca-

Islam Milletlerarasi miinasebetleri ve savas, kaidelerini en incc tcferruatma kadar ve adilan-e bir sekilde tanzim ctmigtir. Osulvi prensiplere buyiik bir iman ve dikkatla riayet Hatta dusjmanlarmm, aksine hareket ettikleri ve taahhutlerini gignedikleri zaman bile. Bu yiizden Rumelide Os-

manhlar bu
etmujlerdir.

manh Turk futuhati ahaliye kendi hiikumdarlarindan bile grmedikleri derecede hiirriyet bahseden bir hareket olarak siiratle
Macarlarda bir tarihi zaruret olarak yuzelli yil Turk hakimiyeti altinda yasadilar. Bizim idaremiz altmda yasarken nail olduklari hiirriyeti bugiine kadar bir daha gorememisleryayildi.
dir.

&&:
rtiili

hini

Her ne kadar Tiirk hakimiyeti altindaki Macaristan tarikaranbk bir devir olarak gosterenler varsa da bunlar Hiristiyanhk taassubundan kurtulamanug ve meseleyi objektif
olarak ele alamayan kimselerdir.

eserlerinden:

Ktm Jaba

Turbew

Gercekten Turk - Macar miinasebetleri bir magiup ve bir muzaffer milletin miinasebetleri gibi cereyan etmemistir: Mohag Muharebesinde elde edilen biiyiik Turk zaferi ile Macaristan Tiirk hakimiyeti altma girmisSe de bu hakimiyet tarn olarak kuruiraamistir- Macaristana dig siyasetinde az cok miistakil yan. milli bir httviyet verilniistir. Bu sekilde onbes senelik bir tec-

bu ederler, Fakat her ne olursa olsun. bu suretie Madevamh olarak yardim edilmis oldugu bir gei'tjektir. Bu Turk siyaseti Turk - Macar munasebetlerinin biitun gelecegini etkUemistir. 1593 tarihinde Osmanh - Avusturya savagi gikmigti.
daima dugunu iddia
ri

desteklendi. Bir Qoklan

jestin sirf bir politika ol-

carlara

Bundan
iviyle

Icrin

Imparator Rudolf un tevion yil gegincs Tiirksafma gegerek Avusturyahlara karst doviistuler. Kisa bir
bir miiddet sonra Macarlar

Tiirkiere kargi savami iken aradan

22

MAGAE

IHT iLAl-ii

MACAR
big bir xamasi Emut&ttyacaktir.
Yiiz
olli yil

iHTILALl

23

emelleri kendileri hakkinda besledigi kavrayarak hakiki dGStlarnnn ancak Turkler olabileeegini tak-

zamanda Avusturyanin

muzaffer ve maglup durumunda kalan

iki

millet

dir etmiglerdi. Macaristan

gordil.

bu anlayism miikafatau ziyadesi ile Turk - Macar yakmla^masmi tenun cden iSoeskay Sstvais'a

sevgi duygulari tegekkul etmigtir. Frenc Kakoezi.nin Tiirkiye'ye iitica edisi bunu cok giizel ispat -eden bir cihettir.
agi-k

arasmda

Macar kiralhk taci giydirildi. Macaristan bir cok miikellefiyctIcrden muaf muhtar bir idarsye kavnstu. Elrdel tarihinin altm devrini ancak bundan sonra ve Osmanlilar sayesinde ganjeklegtirebilmigtir,

1711 de Babiali Rakoeziyi Tiirkiye'ye davet ettigi zaman macar hurriyct miicadelcsi netioe vermeden toitmi bulunuyordu.

Aym
migti,

devirde

Osmanh Imparatorlugu da
ki

Bunu sadece

biz sb'ylemiyoruz, kendileri bile itiraf

Demek

Turk hakimiyetini tanimakla cok lyi faareket etmis. oluyordu. Kiral Zanos gibi halefleri de Macarlann fazla kan dokmemelerine cok dikkat ettUer. YiikKek Mr medenlycte saMp oBasi Tttrkler, raacaH&ra cok miifM t-esSi-Icr istifade icra, ettaer. BUhassa Erdel BeyJigr bu durumdaai cok
ediyorlar: Erdal Beyiigi
ctxnifjiiT.

iiyemczlerdi, Lakin

bir maglubiyet gegirmaearlar vo tiirklcr birbirleririden yardim bekbuna ragmen, Turk hukiimeti Rakoeziyi

Macar tarihinin en biiyuk hadiselerinden bin hie. guphegiz Turk hakimiyetidir. Lakin son zamanlarda yapilan aragta malar,
neticesinde bir cok yoni hakikatler ortaya gikmigtir, Bu arada Turklerle Maearlar arasmda dost miinascbetleri mevcut oldugu Turk hayatmm macldi ve manevl dhctlci'tm tespit edilraistir. ara$fxran tarihciler, Turlderin ltocsr sasaaylmy tiearetmR, hayat
^ekiHftrme, harp ve

bans

adetlerine

imii'ifc fresirler

yaplnklanw,
koymsi^Iartlir.

Macar

liayatsm

zeaghilegtfr-dMerMii

wteiya.

Bu
ler.

yeni hakikatler eski

Macar

guriig ve telakkilerini degistirdi-

Hemen
siirii

bir

bu yolda arastinlmaga deger mesele dava vardir. tjmid ediyoruz ki gerek Turk ve geilave etmeliyiz ki;

rekse Macar alimleri cagdas. kaynaklan ciddt bir tenlddci gozii ila tctkik etmek suretiyle tarih ilmini yeni hakikatlerle zenginlestireceklerdir.

KAKOCSt VE KOSSUTH TttRKlTODE

1848-49 Htirriyet Miicadelesi Kahramani; Lajos Kossuth

Turk hakimiyetinden sonra

tesekkiil etti.

iki millet

arasmda hususi

miiiiliineeye
ise

Mesela Macar hilrriyet mucadelesinsn, nasebetler raaglup edilen en biiyuk kahramanlari Frenc Rakoczi ve Lajos ICossuth'un Tiirkiye'de gordiikleri iyi kabuiii

kadar sevgili bir misafir addetti. Olumiinden Tiirkiyeye iitica eden arkadalarma misafir gozii ile
etti.

sonra

bakma-

Macar

milleti

ga devam

24

MACAU

iHTiLALl

MACAR
ayn
zadfi

iHTlLALt

25

Turkiyeye iltica eden Kossuth 'a Turk hiikumeti cok fcdakarane muamele etmigti. 1848 49 httrriyct miicadelesi sonunda Avusturya ve Rusya Macaristam maglup ettigi zaman, Turkiye, Viyana vo Moskovanm harp tehditlorine hlg kulak asmiyarak Kossuth ve miicadele arkadaglanm memnuniukla kabul etti. Hatta birgok macar suhaymi tiirk ordusuna aldilar. En yeiii miinascboUer Iki milletin son bir asirhk miinasebeti sempati ve kargihkh

bir eserde toplamistir.

Mehmet Paga

sirada

Werner'in Macaristan'da seyahat

Mevcut hamamlann. cogu

Buda hamamlarmm cogunu Yahyaettigi

insa ettirraigtir,

Mehmet
.

bir

ilgi iciiide

gccmigtir.

Turk hakimiyeti

devri gittikge uzakla-

Paga tarafmdan tamir ve tanzim ediidi. Kiral sarayi yakmlannda ve gehir kalesi altmda bircr hamam vardi. Bundan bagka, sehrin gimal kisminda iig hamam daha mevcuttu. Alman seyyahirtin bildirdiginc gore gehrin bircok sokaklarmda yerden sicak su kaymyormug. ehir halki bu kaynaklara birer purgatori-

siyor.

Macar

romaiicilari konularmi sik sik

halde hakikatten aynlmazlar.

lemez.

Bu

bu devirden aldiklan eserlerde hie bir garez sezibir hususiyeti ciddi rea-

um

Bu

tarihi

romanlarm en bariz

lizmleridir.

Son zamanlarda Mui^ristaiida te*;eUkul eden bir garage gore Turk hakimiyeti yuka-nda. da tebariiz ettivdiginua vep'hisifi macaiplara gofc t'aydaH obimgttir. Patofiden sonra en biiyiik macar gairi olan Endre Ady daha ileri bile gitmistir, Bu yiiksek sanatkar giirlerinden birinde Bize Moliae iazimdir, diyors (I)

gozii ile bakar, iclerinden gikmazmig. Bu kaynaklar belki de bugiinkii Csaszar ve Lukacs hamamian cevrcsinde bulunuyordu. Yahyazade Melimet Paa hamamlarm yanmda iki tekke de yaptirmigtir. Meghur Giil Baba tiirbesi de Mehmet Paga tarafmdan kurulmustur. Bu tiirbe bugune kadar muhafaza ediidi, Macar baggehrme gelen seyyahlar tarafmdan sik sik ziyaret

edilmektedir.
Ilk Buda pagalanndan Suleyman Paga Kalocsa bagepiskoposunun Buda kalesindeki saraymda iimumi bir hamam yaptirmigtir.

Turklerm Macaristan'a hakim olduklan devirlerde, Avrupada din ve mezhep hususunda miithig bir musamahasizlik hii,

Ayn

bir kanalizasyon vasitasiyle

hamama Tunadan

su

getirilmigtir.

klim siirmekte

idi.

Biitun din vc mezhcplere kargi son

derece

En meghur ve vaktile en tanmmig Buda pagasi

tafa Pagadir. Sokullu Mustafa Paga on beginci

Sokollu Muspagasidir.
1

miisamahakar davranan Tiirklerin hakimiyetindeki

bilhassa bagi daralan protestanlar icin bir barmakti.

topraklar

Buda

Macaristanda Tiirk idaresi Ruslar'inki gifoi tahripkar olmami bilakis yapici ve geligtiriei olmugtur. Bunu da yine kendl
gehadetlerine istinad ettirmek yerinde olur:

kendisine Budanin m-umtaz kurucusu* demektedir ki tamamiyle hakhdir. Buigunkii Rudas, Csaszar ve Kiraly hamamlannm yerinde muazzam hamamlar yaptiran Sokollu Mustafadir. Bu hamamlardan Rudas hamami bugune ka-

Meghur

tarihgi

Hammer,

Sieak su kaynaklari cevresinde ilk kaphcalar daha Romatarafmdan kurulmugtur. Lakin, Budada bu sahada hakiki ve biiyiik bir geligim, XVI. ve XVII. asirlarda Tiirk idaresi devrinde vuku bulmugtur. Turkler Macaristana yiiksek bir hamam muazzam hakulturii getirmigler. bu zengin yerde seve seve mamlar insa etmiglerdir. XVI. asrm kirkmci yillarmda Buda'da bulunmug olan alman hekimlerinden Georg Werner hatiralanm
...

lilar

(I)

IVAN BOUMZSAR

BIJGUNKtf

'

MACAKiSTAN

BUDAPE^TE

1943 Sh. 29

dar muhafaza edilmitir. Kubbesinde bugiin hala bir yanm ay parlamakta, duvannda hususi bir yazit Mustafa Paganin hatira ve adim anmaktadir. Mustafa Paganin muasirlarmdan biri tarafmdan yazilan degerli bir Tiirkce eser (Cevahirel-menakip), Rudas hamamim yeryiiziinde egine rastlanmaz bir yapis geklinde ovrnektedir. Yine ayni muellif bugiinkii Csaszar hamamiam yerinde kurulan yapidan sitayisle bahsederken gumii kubbesi eennet semasi gibi nur saQmaktadir. diyor. Maruf tiirk seyyahi Evliya Celebi 1680 - 1664 arasmda birgok defa Macaristanda da seyahat etmistir, Kendisi Budada en gok bugiinku Gellert hamami yerinde bulunan Acik Ilica'yi
,

2G

MACAR

TJITiL.kLt

MACAR

lHTiLALJ

27

begenmitir. Evliya Oelebinin anlattiklarma bakilacak oluraa, bu devirde Buda sicak su kaynaklannin miifit team yabanci memleketlerde bile tamnmigti, Budaya yalmz Macaristan ve Osmatili Imparatorlugundan dcgil, F.rengistandHn, yani Avrupa-

dair 1913 tarihli asirlarm lejandi (Szazadok

Lcgendai) isimli

macar dergiainde yaymlanmis olan bir makaleden bir kac. satm asagiya alalim da Macarlann Turk hakimiyeti hakkmdaki
hissiyatlari iyice anlasilnn^ olsun:

nm bati iUkclerinden
mak
iizerc -

de bircok hastalar geliyormug. (I)

dcrtlerine derrnan ara-

ilk raatbaayi kuran da bir Maear'dir. Ibrahim Macarlar ve Turk'ler arasmda kiyafet bakimmdauda da cok biiyiik bir yakmlik vardi. Turk kiyafetinde giyinmek Macarlar arasmda yaygm. bir raoda idi. Tiirkler de yavas yavas Macar kalpagi giymege alisiyorlardi ki, Evliya Qolchi de bundan bahsetmektedir.

Tiirkiyede
:

Miiteferrika

ekil yakinlasmasi bundan ibarct degildi. Macarlar, ev ya&im da Osmanh Turklerinden almislardi. Qegitli yorgan
killeri,

ese-

giimus.

tclli,

sirma islemeli kiymetli kumaslar,

ipeklikr

bop Turkiye'den gidiyordu. Hatta kilisede ayinlerde giyilen elbiseier de Turk kumasjarmdan yapihyordu. Keza gizme ve mahmuzu Turklcrden almiglardi. Turk Macar yakmligmi vueuda getiren en bnemli amillerden bin de, Macaristandaki TUrklerin kaduilarma karsi gosterdikleri son derece asil hareketler olmugtur. Kendi namuslart iizerine titreyen Tiirkler, baskalarmm n-amuslanna da o bteiide

saygilrydilar.

Kisacasx Turk - Macar mimasebetleri tarihi zaruretler ictode baiayarak daima asil ve ovaIyc ruhu hakim olmak Uzere devara etmistir. Macarlar daha bugunkii z'alim Rus idaresmi

Maearistan'da Tiirk elsanati eserlerinden tarihi bir

testi

gbrmeden bile yuka.rida bir kac. misalini zikrettigimiz iizere Tiirk idaresinden hayranhkla bahsederek onu aradiklanm ifade
etmiglerdir.

geemif)

Aeaba Komunist Rus idaresinj de gordtikten sonra hakkmda ne diiijunmektedirler. Kimbilir belki hir gun
azametle kapanmis. olan demir perde arahklamrds

iizerlerine

ogreniriz.

Eana kahrsa bu Adaya ne askeri kuvvet, ne de jandarma gonderilmemelidir. A.dakale lafzi olarak Macar topraklanna ilhak edilmig bulunsun, fakat Macar idare ve hakimiyeti bizrada ker.dini hissettirmesin. Burasi, bundan sonra da yine Sultarun, idaresi altindaimi gib! olsun, orijinalitesi bozulmasm. O unutuimaz sefil cazibesi, soluk garkh yiizii, binlerce gi?ek agan yaban giilleri kaybolmssm. Orada, eskiden oldugu gibi Sultanm memurian
all

Bu

zin sembolik olarak

bahsi bitirmeden once biaim Macaristan 'dan cekilisjmisonunu ifade eden Akale yi terkedisknize
ibid Sh.

lerin olsun,
(I)

Uzun ciibbesiyle beyaz sarikh hoca, a'samulkiye amiri orada kalsm. Mcktebi yine TiirkAdakalenin saf ruhlu insanlan temiz kalplerinde yine biiyiik ve azametli Turkiyenin inane ve sevgisini yagatsmlar. desziuiai dedigi gfbii, Allah halsikaQftnMi; kimbilir? BellEj
iglerine baksm'ar.
ile

iinvani

28

MACA.R IHTiLALt ADafom

ten buyiik ve feadirdir. Ultima), Muhatmned. de sahideiB

blrJcUk ve sevgili PeygamfecHiJi*?

ISfsaneyi ve maziyi sevmek onlan-i hiirmet ctmek lazmidir. Zira onlar blze diinden kalma hatiralardir. Biz insanlar hatiralar

IKINCI

BOLUM

da kendimisi

goriir ve

onun

igin

maziyi severiz. (1)

BUS HAKfMIYBTI ALTINDA MACARISTAN

1HTILAUN G'EREKCESl
Rus tmparatorlugu bir Esir Milletler* toplulugudur. Gaymuteeanis topluluklar olan biitiin diger imparatorluklar gio da bir gun yikilmaya mahkumdur. Pakat Diinyada hie, fair komiinist tarihi bir zorunluga dayanan bu gercegi kabul etmex, Onlar cereyan etmekte olan simf miicadelesinde eninde sonunda kendi tabirleri lie eraekcilerin galip gelmesiyle Dunyari

bi

da

bir Proleterya diktatorlitgunim

gerceklegecegine

inamrlar.
ederler.

Bunu

tarihi ve sosyolojik bir emperatif icabi telakki

Bu, bir komunistin Dunyada olup biten her seye bakigmi etfcileyen ve bolsevik Amentii (!) siiniin birinci maddesini tegkil cden bir gbriistiir. Her komiinist samimiyetle buna inamr. Onun
igin

komiinizmde

iyi, giizel

ve dogru olan sey,

biitiin

Dunyada

proleterya diktatorliigunu gerceklegtirmeye

neticeye

gbturmek

igin giriilen

yanyan seydir. imha ve katliamlar zuliim

Bu
<3e~

gildir. Bilakis biitiin

insanhga ve gelecek nesillere hizmet icin

mahiyetindedir. Bir viicudu yasatmak

girisUmis bir ameliyat

iqin

hasta bir uzvu feda etmek gibi. Bir komunistin bu inanca sahip oldugu gbzoniine getirilirse kizillarm neden kahirlarma ram ettikleri milletlerin kanini bbylesine hunharca dokmeyi vazife guuru iginde ve evkle yapabildiklerini izah 50k kolaylasir. tnanmi bir komiinist igin bu, insanhga ve gelecek nesillere hizmettir. Bu mantiga bir de Sovyet emperyalizminin zaruretlerini eklerseniz komiinizm biitiin Dunyadaki kanh tatbikati ortaya gikar. Sovyet Rusya proleter
(1)

Tarih Dunyasi Sayfa 8H9 Yazan ; P&sztor Arpdd. Qeviren

Sadettin

PiRALi

ya diktatorlugiinun gertjeklesmesi davasmin en esash riiknu. mevkiinde olduguna gore onun emrinde olmak da komiinizmra menfaatinedir. Rusyanm emrine bu mantikla girildikten

30

MAOAB

IHTiLALI
sini

MACAR

iHTiLALI

31

sonra data dar bir dairo olarak Komiinist Partisb icin de aymantigi yuriiterck bareket etmek icab edecektir.

ve gcrckeesini zenginlestirmislerdir,

Macar
ligidir,

Jhtilalinin biricik amili

man
bir

Igte

o-

za-

ve dogru olam parti direktifieri dlglnda arayabilme giicunu kaybetmis, parti idarecilcrinin elinde otomat bale gelmia
iyi

demistik. imdi de

lalin

gcrekcesini teskil

halkm ugradigi hayal kinkbu hayal kirikligmi yaratan ve ihtieden komunist idarenin Macaristan'daki

ortaya crkmis ohirbulimursa bulunsun bir komunist eger inanmis bir komiinist iae bu kafa yapuana ve bu mantipi

komunist

tatbikatmi bir nebze belirtelim-

Dunyanm

nercsinde

IgglLERiN HAYATI
Macar Ihtilalinde en kanh carpismalar issilerin kesif olarak bulunduklari bolgelerde cereyan etmistir. Bu tesadiif eseri degildir. Gergekten Hiiriyet Savasi baslamadan once Macar
iscileri

goren milletlerin ugradigi hayal krrikligim heniiz kafese girmemis digor milletlere duyurmamak iein Demir Perdc yi icad mecburiyeti dogmaktadir.

tiga baglidir. ister Tiirkiyede ister Rusyada yasasm. Bu mantiga uymaz gibi goriincn digcr biitiin davramslar taktik ioabi ve gecieidir. Basanya ulasincaya kadar takiJan maskelerdir. Bir kere basanya ulasmca artik tamamen komiinizmin mntigma gore bareket etmeye bir engel kataamaktadir. O zaman biitiin sahte, cil&ll BrtUieri kalkmis olarak gercek komiinizmi

cok fena sartlar icinde idiler. Is sartlan kadar diger ha-yat sartlari da cok kotii idi. Bir kere biitiin is yerlerinde Kon~ tenjan Bistemi-n denen bir sistem tatbik cdilmekteydi ki bu hiQ-

bir objektif kistasa

dayanmiyordu. Kontenjan, bir igginin

en

asgari olciiler icinde tayin edilmis olan gundeligini alabilmesi

Macar
destandir.

ihtilali

boyle bir hayal

kinkligmm

yarattigi

Mr

Rusya ise komiinizmin ilerideki gelisjmine son derece mttessir olabilecck boyle bir ifsayi onlemek" icin elbetteki her caroye basvuracakti. Yukanda izah edilmis olan komunist
mantigi demir perdenin parcalamnasma razi olamazdi. Bu Rus Imparatorlugunun ve komiinizmin biitiin Diinyada ifl&si olacakti. Macar Milfetinin talihsizligi kurtulusumm komunizm Bus emperyalizminin kaderine bu oleude bagh bulunmasmdaydi. Fakat Macar Milletinin komunist idare altmda ugradigi hayal kinkbgi o olgude derindi ki; bu hesabi

zaman zarfmda %nesela bir giinde veya bir sa~ atta cikarmaya mecbur oldugb ia miktanydi. Kontenjanlatesbit edilmis olan miktardan daha az gikaran isci o gun iicretini. tamamen veya kismen alamiyordu. Ne yazik ki; bu konteniQin belli bir

yapmasma

im-

kan yoktu. Rusyamn asla tahammiil edemeyecegi bir neticeyi murad ederek kendisi ile kiyas kabul etmez bir guce sahip bulunan bir devlete kafa tutmasi intihar manasnia gelse dahi bunu yapmaya mecburdu. Ciinkii bir coklari icin oliime giden
yol bile asgari bir kurtulus yolu olarak goriinmekteydi. Nitekim "kahpe Rus tanklan altmda can veren yiizbinin iistiinde Macar
isci, kadm ve eocugu bu asgari kurtulusa mazhar olabilmistir. Aynca istedikleri hurriyeti elde edememis bile olsalar, oliimiei-i

dayanmiyordu. Kontenjan tesbiti icin gorevlendirilen giiya mvitehassis eleman o isten anlayanlar degil partiye korii koriine bagli olan zuliim masasi komiimst elemanlardl. Komunizmden bagka ihtisaslari olmayan fakat rejimc vo partiye sadakat ybniinde kendilerine tarn giivenilen kimselerdi. Tabiatiyle bu kontenjam tespit eden elemanlarm riivetle satin alinmalan cogu zaman miimkimdu. Ici Ucretinin bir kismim ona verince diisiik kontenjan tespit ettirebilirdi. Fakat bu ka.fi bir garanti tegkil etmiyordu. Qiinkii ar~ kadan bir bagka mutehassism gelerek kontenjam. degistirmesf her an iein ihtimai dahilindeydi. tQi icin isini kendi kendine degistirmek imkam da yoktu. Verilen isi yapmaya mecburjanlarm
tesbiti hie bir objektif kistasa

du.

Iscinin bir insan olarak hie bir kiymeti yoktu.

ile biitiin

diinyaya karsi komiinizmin yiiziiudeki maskeyi az

ileride

makina
zutum.

gibi fcendisinden

Adeta bir azami randimam alabilmek igin her

sok dusiirmiis ve

dogaeak

ihtilallerin

manevi malzeme-

mubah

sayibyordu. Istihsali arttirmak icin tatbik edi-

32

MACAR (HMLALl

MACAR

iHTiLALi

33

len merhametsiz bir cebri rekabet sistemi vardi.

sistem Euayadan ornek almarak tatbik mevkiine konmusta. Buna gore mnumiyetle fazla ig gdtamiak fcabiliyetinde olan igcilcr bir gok vaadlGrle aldatllarak rekor seviycde istihsal yaptmlip hemen hcmen ulagilmasi imkansiz iontenjanlar tespit olunuyordu. Bu ornek isjgilere

hanmizm denen bu

Adma

SlaJf

rak aynca galistinlirlardi. Bunlarin kijltiir hizmetlerine tahsis edilecek binalann tesis veya igletilmelerinde gahgmak iizere
kendiliklerinden ortaya gikmig

Uan

edilirdi.

.seriya parti toplantilarma

Bang G6nulliileri olduklan Fakat bu angarya gahgmalari icin segilenler ek~ katilmayan yam hizh olmayan (!)

mwitUr deniyordu. Diger

statilumo-

iggilerin iicretlerlni alabilmeleri igin

bu ornek iggilcr kadar istihsalde bulunmalan meeburi jcti. Bunlann kendilerini harap cdercesine ve inaan iistii bir gayret sarfetmek suretiyle ulagabildikleri istihaal seviyesinin
biitiin

komiinistlerdi. Boylece segilip de vGbnullu Sosyal /fi olmayi kabul etmemenin neticesi isinden atilmak ve hapsi boylamakti.

Cunkii parti merkezinde her

isginin butiin hareketleri
tindiga tavir
Iggi sendikalari

iggi igin bzel bir sicil

tutuluyordu.

bu

sicile gegirilirdi.

Rejime kargi ka-

diger

onun kaderini tayin

ederdi.

iggiler icin

diger

biitiin iggilcrden

mecbnri bir kontanjan olarak ka'bul edilmesi demek normal olarak bu seviyeye ulasamadik-

da igcilerin haklarim korumak yerine on-

larm daha

kalifiye isgiler arasmsegildikten maada bir de kcndilcrine en iyi galigma sartsaglamyordu. Mesela en yeni makinalar ve liizumtu yardimcilar veriliyordu. Bu gartlarla onlarm

keainti yapmak demekti. Bu suretle zaten az bir ficret aian iggilerin eline gejen meblag daha da azalmis oluyordu. Bu mutlakti. Zira ornek isgiler en

lan gerekgesiyle

fazla ezilmelerini temin eden hiikiimetin birer

ma-

salan, kuklalan durumundaydi. Her igi bunlara mecburen iiye olur ve ayhk iicretinin yiizde birini aidat olarak verirdi. Bu sen-

dan
iari

dikalarm bashca vazifesi

istihsali

arttirmak igin musabakalar

elle

tertip etmekti. thtilale tekaddiim eden giinlerde igsizlik

ulastiklan

seviyeye

tutulur gbzle gbruliir hale gelmigti. Agikta pek gok isgi vardi. Yeni yeni tesisler kurarak is yerleri eogaltilamiyordu. Bu yiiz-

digerlerinin ulagamamasi gok normaldi. Aslmda komiiniatler iscilerin iicretlerinden bir kismim galabilmek igin bir bile olarak bunu icad etmislerdi. Qiinkii bu suretle kabahati iggilere

den bir gok Macar isgisinin intihar etmekte oldugu

du.

goriiliiyor-

yikip siz arkadaglanniz kadar istihaalde bulunmadimz, biz de eksik istihsaliniz kadar paramzi kestik. Kabahat sizde

KOYLOLER
Kbyliiniin

topragma baghligi ak

gibidir, aokiilmez.

Dunyaeder-

diyor-

nm

her yerinde bu gercek koylhniin farik vasfini tegkil

Diinyada da hep ayni hileye bagvurarak daima kabahati bagkalarma atfetmiyorlar mi? tggiler her gun bir evvelkinden daha fazla istihaale zorlamrken bari kannlan doyurulsa idi. Fabrikalarda iki kap yemek gikiyordu. Iggi ya evinden getirdigi yemegi yer veyahutta fabrika yemekhanesine merek ttcreti mukabilinde orada cikan yemegi yerdi. Bu yemek-

lardi. Butiin

Topragindan

mahrum olmak
buna

koyliiniin asla

bir husustur. 0, oliimu

tercih eder.

hazmedemeyecegi Koylii tabiatimn bu

Jer hie bir kalori degeri olmayan feci yemeklerdi. lyisini de evinden getirmek iktidarmda

Fakat daha

olmayan

isgiler ekseri-

ya bu yemegi

yiyorlardi.

iggiler fabrikalarda normal gahgmasmi bitirdikten sonra evine gidecekleri sirada Parti mttmessili fabrikamn oniinde hepsini siraya dizerek iglerinden gozune kestirdiklerini

her yerde en biiyiik tepkiyi koyiiilerden gormiiglerdir. Bu, Macaiistan'da da boyle olmiistur. Bir goklan inat ve mukavemetleri yiiziinden hapse atildilar. Bir goklari da esir kamplarmda can verdiler. Ruslar Macar koyliiKoylere sunii yumusatmak igin geaitli garelere basvurdular. 'hafta sommda goniillu propagandacilar gbnderiyorlardi. Propagandacilar bayraklaria donatilmis kamyonlarla koye geferek naiki komunizme lsmdirmak igin nydurulmug ve ezberlenmig
ieabi yiiziinden komunistler

segip

nutuklar okurlardi. Fakat kdyliiler bunlarm geleeegini daha bnceden haber alabilirlerse hepsi evlerine gekilirdi. Ancak onlara boyle palavralan

alip goturtirdii.

Bu

suretle segilenler, fazladan ve ucretsiz ola-

inanmadan da

olsa dinletmenin gareleri

F:

34.

MACAR
Bu da
vergi
idi.

iHTIlALi

MACAR

IHTILALi

35

Kolhoziara girmeyenler veya propagan- / dalara sirt gevirenlere biitiin ellerindekini verscler bile kapata/ raiyacaklan vergilor tarhedilirdi. Bu hususta bir fikra anlati-/ hr. Belki ash yoktur da uydurulmustur. Pakat o derece ger/ egi aksettirmektedir ki naklctmeden gecemiyoruz / Macar Radyosundan bir spiker bir kolhozu ziyaret etmBg. Teskilata yeni girmig olan bir koyliiye mikrofonu vererek, Amca, bir kac kelime sbyler mism? demise Koylii, Soylo bakaymi sesimi nereden duyacaklar? demis. / Spiker / Diinyanin her tarafmdan. /
; :

vardL

fabrikalarda, atolyelerdc ve biitiin

is.

ycrlerinde tertip edilen setelkin edilmekteydi- Ilk-

minerlerle

devamb olarak komiinizm

Oradan da duyacaklar tabii. iizerine koylii mikrofonu kapmis. ve IMDAD 1MDAD Diye bagirmis;.

Avrupadan da duyacaklar mi?

Tabit.

Ya Amcrika'dan?
/
:

okuldan Oniversiteye kadar biitiin dersler komiinist mantigma gore okutulmaktaydi. Her tarafta komiinizmin buyiikleri Lenin, Stalin v.s. ile Macaristan'da onlarm davasmi yuriiten zalim Matyas Rakosi goklere gikarihyordu. Bu telkin ve propagandanin bas. liedefi yeni yetisen genglerdi. Onlan daha ilkokui eagmda Gen$ Onculer denen bir teskilata kaydediyorlardi. Komiinizm igin bu ilk adimdi. Sinemalar, tiyatrolar da okul kitaplan gibi miibalagah Sovyet ve komiinizm propagandas! igin bir vasita olarak kullanihyordu. Okullarm hepsinde gergi biitun ilim dallarmda komiinist doktrinlere gore uydurulmug yalanlarla dolu kitaplar okutuluyordu. Fakat Tarih sahasmda yaptiklan tahrip hakikaten korkungtu. Egitim
miiesseselerine gercekten
tasiyorlardi.

Bunun

egitimci olan kimseler degil.

Parti

elemanlari hakimdi. Bunlar .Qgrelim

roi etmekti. Parti

Grupu Ba,lmn\ ismini

idi. tnsaatlar niifus artima yetmiyordu. Bir taraftan bir cok koyliiler fabrikalarda cahtirrimak iizere koy-

Macar igi ve Mesken Buhrara

koyliilerinin en onemli dertleri'nden biri de

Bunlarm vazifeleri egitimi rejim yoniinden kontluzum gordiigii elemani universiteye bile
sifati ile tayin edebiliyordu,

0zel Ogretmenyy
yetlo

Bunlar uraumi-

Marksiszm ve Rusga ogretiyorlardi.

i

den sehirlere getiriliyordu. Bunlan yerle^tirmenin imkansizhgj kargismda Miiterek Kiracilk Usulii denen bir tatbikat baslamigti. Bu usule gore bir aileye bile dar gelen bir eve mesken
biirosunun takdiriylc ikinci bir kiraci daha yerlestiriliyordu. Birbirbrini hig tammayan bu iki aile yuz numarasindan mutfa-

Universiteyi bitirmek iyi bir

ranti saglamiyordu. Qiinku en iyi

bulabilmek igin hig bir ga-

is?ler

bemen daima komtmizmi

gma kadar
etmek

biitun evi mu?tereken

kullanmaga

mecburdular,
artik tahmin

hakkiyie hazmetmi olanlara veriliyordu- Bu sebeple de ancak parti nezdinde itibarh olan kimselerin gocuklan yuksek tahsil yapabiliyordu. Macar Jhtilalinin boyle bir egitim sistemi iginde yogrulmus. gengler tarafmdan balatilmig olmasi gok onemlidir.

ttiraz edmezlerdi.

Bundan dog acak problemleri

Bu

gue, degildir.

Birbirini ilk defa bu vesile ile taniyan iki ev hanmn. Erkekler ve hatta cocuklar arasmda dogabilecek bu ihtilaflar Macar ailesini huzursuzluga boguyordu.

noktanm onemi belirtilecektir. Kadin ve gocuklan gahsmaga mecbur tutan komiinist sistem ber yerdo oldugu gibi Macaristan'da da aile hayatmi bal1;alaimtir. Macarlar son derece dindar insanlardir. Boyleykeri
yiizden ileride bu

EGfiTlM
Egitim komiinizmin Macaristan'da tarn manasiyle yerfekoklesmesi gayesine tahsis ediimisti. OkuIIardan baska

okullarda cocuklara din adamlai-mi alaya almalri igin telkinlerde bulunuyordu. En biiyiik din adami Kardinal Mindzenty'ye yapilan zuliimleri ilerde bir nebze naklettik. Okullarda daha

ip

once okutulmakta olan din derslerini yasak ettiler. Kiseiere gidenler parti ajanlari tarafmdan tespit ediliyordu. Omriinde bun kero kiliseye gittigi g6rulmu olanlar memur olamazlardi.

36

MACAR
Her
turftt sportif faliyetler

IHTfLALI

MACAR iHTiLALt
Bu makalenin
kimiyeti ve
mUellifi Macaristandaki

37

de bir nevi propaganda vasitasr, idi. Dig munasebetlerde sporcularin yanlarma daima gizli noUs ajanlan konurdu. Sporcularin hig bir kimse ile temasina'' miisaade edilmezdi.

Sovyet ha-

komUnizm hakkmdaki

bilgilerini arttir-

GtZLt POLlS
idare Macaristan'da gizli polis teskiiati A.H.V. yi oyle zalimane bir baski aleti haline getirmisti ki ihtilalde en sert tepki bu canavar teskil&tra elemanlarma karsi" gostenJdi. AH.V. rejime sadakati temin eden bir nevi giyotindi. Diledikleri kimseye hemen Halk Diismani etiketini takabilirierdi. Bir kere gizli polisin bu etiketi taktig! bir adam artik oiiime
f

Komunist

mahkumdu. Onu kimse kurtaramazdi, Komunist

;

idare zaten

bir polis rejimidir. Fakat bu Macaristan'da oyle ifrat olcude tatbik 3ilmistir ki halk gizli polls ajanlanni ayaklarmdan basa?agi asarak hirsmi tatmin etemeye galismistir. Bu gizli teskilatin aracdigi ile olume mahkum edilen Macarlarm sayisi onbinleri asraaktadir. Mesela 1951 Mayas ve Haziran aylannda
gizli polisin

imkanlara sahip bulunmustur.. Kendisi 1931 senesinde, daha o zamanlar kanun dii olan, Macaristan Komiinist partisi talebe hirligmm kurucusu ve birinci sekreteri idi. Fakat, marksizmin her turliisunun eninde sonunda kendine has Sovyet emperyalizini gayelerinin tahakkuk etmesine hizmct eden bir vasitadan baska bir sey olmadigma kanaat getirince, 1935 yili sonlannda marksizm ideolojisinden vazgecti. Daha sonra, 1944 1945 senelerinde anti-fasit damgasi altinda (Kiiciik Qtftlik sahiplcri partisi azasi) 1949 - 1956 senelerinde ise anti-bolsevik damgasi altmda, Macar komunizminin ileri gelen bir cok miihim sahsiyetleicin miisait
,

mak

riyle birlikte senelerce hapis hayati yasadi.

MAZiYE BIR

BAKI

Elemam damgasi vurularak

lerine siiriildiiler.
tir.

tuttugu fislcre istinaden 60.000 Macar Burjuva evlerinden toplamp hudut bolge-

Macar Komunist partisi, Bela Kim, Tibor Szamnelli vc harp

olarak Rusya'da kaldiktan sonra, Avusturya - Macaristan imparatorlugunun gokiisu siralarmda Lenin'in talimatiyle Macaristana geri db'nen, bazi kimseler tarafmdan kurulmus, olan bir tesekkiil idi. Bu parti, sirf Macaristanm diger tarihi partilerinin aeizligi neticesinde, 1919 da iktidan ihtilalsiz olarak ele gegirmege muvaffak oldu. Fakat partinin alti ayhk hakimiyeti, komiinizmi blitiin Macar milletinin gozunden dtisurmege kafi geldi. Macaristan Sovyet Cumhuriyetinin cokiisunden sonra bu memesiri

Bunlarm

hie biri

oradan geri

donememis-

girmeden once onun bir gerekcesi maRus zuliimlerinden hiilasasi olan bu izahati verdikten sonra bir Macar yazamun ^Macaristan'da Sovyet Hdkimihiyetindeki
yetinin Parla-masi ve V6nmesi isimli makalesini iktibas ediyoruz. Osmanlz idaresi altindaki Macaristan'in ozelliklerini anlatlrken de b.oyle, Macarlarm o hayati kendi agizlarmdan nak-

Ihtilalin hikayesine

letmeye eahstik. Rus idaresi altindaki Macaristan'in da yine onlar tarafmdan hikayesi tam bir mukayese imkam yaratacaktir. Sovyetler Birligini Ogrenrae Enstituaii trafmdan yaym-

Komunist partisi kanun disi ilan edildi ve ikinci cihan harbinin sonuna kadar da gayri mesrulugunu muhafaza etti. Yasaklar ve takipler bu partinin biiyiimesine imkan vermilekette

yordu. Haddizatinde nin

lanmakta olan DERGi'nin 1958 tarihli 13. sayismda cikan ve Stefm C. Stolte tarafmdan yazilmis bulunan bu makaleyi Dergi oyle takdim etmektedir
:

Horthy rejiminin beyaz terorii - eger 1920 bagmda yapilanlar istisna edilirse - pek oyle bazi kimselerin du^undugii kadar gaddar degildi. Kanun digi ilan edilen Macar
Komiinist partisinin zayrflamasma ne devlet emniyet teskilati, ne de beyaz teror amil oldu. Bu zayiflamaya sebep daha ziya-

MACAR
38

T.HTILALI.

MACAU

iHTILALI
kiden ilcrigelcn bir komi'mist bana oldugu kadar da karakteristik bir
.

bu hususta kisa, fakat kisa

de 1919 un kotii hatiralari idi. Oyle ki, Macar Komiinist partisi, ikinci cihan harbi vc kiitle hareketi gibi faaliyetlerle Sovyet ordularimn batiya dog'ru ilcrlemelerini destekleyemedi. Bunu yapabilmck igin parti, kendine bagli insan kiitlelerine sahip degildi.

hikaye anlatmistt. Kendisi 1945 sccimlerinden kisa bir zaman sonra yiiksek parti hadimierinin bir toplantisma igtirak etmisti. Toplantinin acilmasmdan homen sonra soz alan baskan, Sovyet yoldaslar tamamen sukutu hayale ugrarmslar diye sozunc baslamis ve hiddetle tabanca-

Harbin sonuna dogru kizilordu Macaristam isgal otti ve 1930 un basmdan o giine kadar azami 2 binden fazla azta. olmayan Komiinist partisi bn andan itibaren Moskovamn Maea

sim masanjn iizerine firlatarak sozlerine soyle devam etmisti tstikbalde bununla konusaeagim, Ruslar hakh imis, bu millet
:

yumusakbga layk
tste,

degildir.
biitiin partiler

ristan politikasim yiiriitme vazifesini iizerine alacakb, Partinin ismi dcgigtirildi ve biitiin Macar milletini temsil eden bir parti manasi yerildi. Yeniden teskil cdilen bu partnin basma da, Rusya

boylece komiinist olmayan

yasak

edildi,

temizlendi ve hapishaneler

masum

insanlarla doldu.

kas

trmhaceretinde mcmleketlcrine yeni donen Rakosi - Gerb' - Fargibi biiyukler getirildi. Boylece Macar Komiinist partisi-

nin,

devri baslaims oldu ve 1953 senesira, yani birinci hiikumeti iktidara gelinceye kadar devam etti.

daha dogrusu, Macaristandaki Sovyet hakimiyetinin parlak Imre Nagy

Bir miiddet isler yolunda gitti. Butiin memleket birinci besylllik plani vaktinde basarabilmek igin hummali bir sekilde gallsiyordu. istihsali arttirmak igin Sovyetler Birliginde mutat olan cebir ve tehdit metodlanmn hepsi tatbik ediliyordu. Planlama

1945 de Macaristandaki Sovyet isgal kuvvetleri miimessilleri big komiinist dcgilmis gibi, hatta ileri gelen Macar kapitaiistleriyle dabi igbirligi yapmaga hazu-lanmis gibi, bir tavir takmdilar. Bu metodlarm neticesi olarak da, 1945 in sommda Macaristanda yapilan
ilk segimlerde,

son dereee ciirctklr 1950 de:, yani birinci

bir milyon tona

idi

besj'illik

memleketin gelik plan sonunda,

istihsal

kapasitesi

yanm

milyondan
ise,

yiikseltilmelidir,

deniliyordu.

Daha sonra

komiinistler biitiin

reylerin

muhas tazyik ve basvurulmadan yapildigi nazan itibara ahmrsa - o zamana kadar tamamen bir anti-bolsevik haleti-ruhiyesi tasiyan Macaristanda komiinistlerin muazzam bir basansi saylllrdi. 1945 yilmda Maearistan hakikaten Sovyetler Biriigi ilc snlh icinde bir arada yasamaga ha-zirdi. Komiinistlikle hie, bir ilgisi olmayan insanlar dahi biiyiik iimitler besliyor, Macar sanayinin
oidular.
siirprizli

18

ini elde
-

ctmege muvaffak
ilk

Ashnda bu

va.ffaki.yet,

hele bu-

segimlerin komiinistlere

hatta iki milyon tona yttkselmeBiitiin diger istihsal lidir scklinde tcklifler ortaya atilmisti. kollarmda da durum bunun aym idi. Fakat bu, ham madde tedarikinin, cnerji kaynaklarmm ve nakliyatm son dereee muntasam galismasi ve isgilcrin fevkalade bir fedakarligi ile miimkiin
celik istihsali bir

milyon

degil,

hilelere

ham madde ve pazar bulaeagma inamyoi*Bunlarm fikrince dostane ticaret ve sulh icinde bir arada yasama prensibi her iki memleket igin do faydah olacakti. B.er yerde Koca Sovyetler Biriigi kiicjiiciik Macaristana zulmetmege nigin ihtiyac. duysun? scklinde sualler duyuluyordu. Fakat komimistlerin fikri baska idi. 1945 secimlerinin neticesi Mbskovayi tatmin etmemisti Moskova tatmin edilmeli idi. BsSovyetler Birliginde
lardi.
: ;

Fakat durum ne olursa olsun, memleketin her yerinden parti sckreterleri gonullii olarak fazla mesai tekliflerinii. bildiriyorlardi. Stalinin Macaristandaki en iyi talebesi olan Rakosi ise Macaristan Dogu blokunun zayif bir noktasi degil. bilakis bu biokun kalelerinden birisidir parolasmi ortaya atm:.skiilfet ve ti. Surasi mubakkaktir ki, besydlik planm' muazzam zahmetlerinin hayat seviyesmin diismesine sebep olmayacagi taolabilirdi.

savvur edilcmezdi ve bu satafatli planlar eninde sonisnda f iyasko verecekti. Azamet taslayarak yuriitiilmek istenen planlar basanlamadi ve Macaristanda komiinistlerin parlak devri 1953 de sona erdi.
;

O zaman birinci Imre Nagy hiikumeti, bazi itiraflarda buiunarak Macar halkimn gonliinii kazanmayi tecriibe etti, Temer-

40

MACAR

iHTlLALl
kaliyor, kendilerinden

MACAR

fHTiLALi

43
talcp edili-

kiiz kamplan bosaltildi, onbinlerce insan serbest birakildi. Fakat tmre Nagy'nin sahnes'e sikmasi bazi koylerde yanhg tefsirlere

kanuna riayet ve demokrasi

bu memlekete

yordu.

yol agti; kBylUlor komiinist diktatorMgunttll ortaclan kalktigmi, kenditerine hiirriyetin iade edildigini zannederek, Imre iktidara geldigi
oldiirdiiler;

Nagy'nin

gun kbylerindeki komunist parti

bir

sekreterlcrini

aym zamanda

gok kolhozlan da

dagrttilar.

Eger Sovyetler Birligi yet vermis olsaydi, 1855 de dahi Macar milletmin dostmgunu kazanabilirdi. Fakat Sovyetler bunu yapamazlardi ve nitekim yapmadilar. Maearistan Sovyet hakimiyet sahasmm tek miistemlekesi degildi ki,

hiirriyet, biraz' hiirri-

1953 de imre Nagy belki vaziyeti daha kurtarabilirdi. Eger Sovyet hiikumeti Imre Nagy reformuna tahammill etmis. olsaydi,

bir

kas sens zarfinda

tedrieen, fakat sulh yoluyle

_ soziim

ona Macaristandaki su halk cumhuriyetb tasfiye edilecek, hakiki bir halk cumhuriyeti kurulacak ve tmre Nagy de, Komiinist partisi iideri olarak, muhalefete cekilmek zorunda kalacakh. Bu suretle Imre Nagy idarcsindeki Komiinist partisi his dcgilse hal-

bunu yapsmlar. Boylece tartisma devam etti ve hiikumet ile muhalefet arasindaki usurum gittikse derinlcsolmakla beraber, her iki taraf da, yani hem hiikuti. Bu boyle met, hem de muhalefet Komunist partisme mensup buhmuyorlardi.

beri

km

gdziinden
inkilap

tamamen diismeyecek ve
etmeyeeekti;

nefret edilen bir parti

ise

haline
Birligi,

umumi

segimlerde

reyterin

% 5-10 unu

almaga muvaffak

olacakti.

Ve

bb'ylece Sovyetler

Maearistan Komunist partisinin onderlik durumunu feda etmekle beraber, memleket olarak Macaristam kazanabilecektl. Hij degilse bu kazans dis politika alanmda olacakti. Fakat

Moskova bunu anlamak veya bununla iktifa etmek istemedi. 1955 de tmre Nagy vazifesinden uzaklastlnlarak ihaneU le suelandinldi. Moskovanm Macaristandaki hareket tarzi yeniden sertlesti. Boyle olmakla beraber, 1947-1953 yiliannin korkunc

Rajk olayi muhalefete kog ba?i vazifesini gSrdii. 1954 den Rajk muhakemesi kurbanlarma iadei itibar meselesi one bansmalari, siiruliiyordu. Moskova ile Yugoslavyamn yeniden Macar komiinistlermi, 1949 senesindeki Rajk muhakemesinin sahtekarhgmi itirafa zorladi. Fakat, bu sahtekarhk daragacmda can vercn azindan 20 kisinin hayatma ve tamamen sucsuz olduklan halde maokflm edilen yiizlerce insamn 5-7 senelik partihiirriyetine mal olmustu. Rakosi hiikumeti ile Komiinist memleketi idareye desi suslarmi itiraf etmekle beraber, hala

vam

ediyorlardi.

bu sefer cesarct edemedi. Orta serthareket tarzi takip edildi, fakat bu, o siralarda Moskovamn isleyebilecegi hatalann en biiyiigii oldu, gunkii bu hareket tarzi halk kutlelerini sindirmek soyle dursun, bilakis tahrik etti.
tedhis siyasetinin tatbikine
likte bir

MacarBazi Bati gazeteeileri, Macar ihtilalinden bahisle, Bu gazctelann makul hareket etmediklerini iddia ediyorlardi. maevvel daha ciler yamhyorlar. Macar mi'IIetinin hareketi gok Mademki kakul degildi. Bu milletin anlamadigi bir sey vardi idasuelarim itiraf etmislerdi, o halde bu memleketi neden
:

tiller

reye devam etsinler ?

la birlikte

Imre Nagy
fet ortaya gikti.

azledildikten sonra, birdenbire agik bir muhale-

tasfiye edilmis olduklan icin

Komunist olmayan biitiin partiler daha evvcl bu muhalefet aneak Komunist par-

tisi tesekkullerinin kendi sevrelerinden, yani partinin kendisinden, yiiksek mekteplerden, komunist muharrirler birliginden ve

Rajk vc onun6 Ekim 1956 da basbakan Erno Gero'den, idam edilen diger us kisinin cenaze merasimleri yakiitlelerini bu halk Ama pilabilmesi icin, zorla miisaade ahndl. gayret trenden ahkoymak isih Gero huWmeti de el altindan 200^ bin kisi sarfediyordu Fttat naffle! 6 Bkim; 1956 da tam katilarak katledilenlerm ikinci cenaze toreni olan bu merasime
arkasmdan seref
Hiirriyet
yiiriiyiisu yaptilar.

saireden dogabilirdi.

Bu muhalefet Moskovadan gelen konusma tarzmi benimseyerek, sosyaiizmin basanlan* na heniiz hiieum etmiyordu. Yalmz Rakosi ve arkadaslan agir tenkitlere maruz

miicadelesinin biraz
katledilen Rajk'i

sonraki kahraraanlan

olan bu 200 bin

kisi,

gommekten ziyade Ma-

M
yuruyug ,ht>lab
,1k

MACAR MACAR IHMLALi

iHTiLALt

4A
icin

5?*^
^T
t i)

doit biiyuklerc bagimsizlignu garanti etmcleri

bag vurmus-

d:: c d -t

SSmmck icin yurUyiigc c.kmislardL Bo kuwct denemesi oMu jlk defa mei,3upian resm! cMse ife sokaga
.

^^ *

tu. (1)

Sovyetler

ise,

Macar hiikumetinin bu beyanatma, memlekecevap verdiler. Imre Nagy'yi

tin ie iglerine askeri miidahale ile

on yakin mesai arkada,, olan Gero nun urftttam talep ediyordu. Yalmz dahili mubalefet deg.1, Gero ye kars. Tito da mUoadele edeccgi icio, Gero'nte razzamMfflmi y<><u. Fakat, Moskova tarada toki rar V*u Mr hata islcdi: Imre Nagy'yi'tekrar vazifo basma giterceegme, Kinm goritameiermde Tito jle Gero'niin araianm Mm*. ya cahsti ve muvaftak da oldu. Hatta bu gortismoyi taUben Serb Belgrada davet edildi. Bu davet. tteerine Get* BoWada grttiginde, Tito'mm en iyi Macar dostlan bile konditorini" inanete ugrarms hissettiler.. Heyecan son baddini butamstu 7!>, ckjmdc biitiin tiyatro temsilleri yasak odildi. 2S ekimcte GsrS Bolgrad goriismclerini yanda b.rakarak Budapesteye dondij trerd kiskirtici bir radyo komisma.yi yapta ve bunu miiteaMp fc siyasi polls sil&hsiz mimayiscilero atcs etmeye basladi.

Art* muhalefet, RakosMn

tevkif ottiler ve ycni bir hukumet, yani J'anos

Kadar

hiikD-*

metini kurdular.

Sovyetler Birligi 8ilah.ll .kuvvetlerinin Macaristana karsj yaptiklan askeri harekat ve bu harekatin dogurdugu neticeler Moskova'yi cok tarafh siyasi, propaganda ve iktisadi faaliyetlere zorlarmsti. Sovyetler, ortaya attiklan sulh icinde bir arada yasama* politikasmm tatbikinde engellerie kargllagmamak icin, Macaristandaki silahll miidabalenin aksi intibalannr, Hiir dunyadan, Sovyotlerin kendi hakimiyet sahalarmdan ve bilhasRa Maearistandan miimkim mertebe cabuk ve iz birakmadan
siimeleri icabediyordu.

SOSYALlST CAMIANIN VAHDETts

ibtilali neticesinde maruz kaldigi manevl hezimet, isysjun bastinlmis olmasina ragmen, Kremlin'e

Kremlin'in Macaristan

1948'de Tito Yugoslavyasi

late bu olay Macaristandaki hurriyet miicadelesimn baslangita oldu. Mueahitier oliimii dahi gozc alarak, 27 Ekim 1956'da Ikinci Imre Nagy hiikumetini zorla iktidara getirtti Moskova'ain Yeni Zaman adit meemuasi (No 45, 1956) bu olayi,

ile

olan iftilaflara kabili kiyas olma-

yan agir bir sok

tesiri

yapmisb.

Maca-

ristao Haik Cumhuriyeti baskanligi vatansever meciismm teklifi jle Imre Nagy Mikiimetim

Jmde bildmyor ve biitiin Sovyet basmi Macaristan olayiarmdan, 27 Ekim 1956 tarihinin giinliik hadisesi olarak bahsediyoriardi. Boylece Sovyet basmi dahi Imre Nagy hiikumetinin mesrulugunu teyid etmis bulunuyordu.
Macaristan HUr radyosu nun o giinlerde verdigi habere Imre Nagy 1 Kasim 1956 tarihinde Sosyetler Birliginin Budapegte biiyiikelcisi Antropov'a bundan boyle, yAni 1 kasim
gore,

Halk cephesi tasdik ettb sek-

Zaten Macaristan meselesi, Macar railleti icin az veya cok ehemmiyetli bir inhiraf degil, bir oliim kahm meselesi idi. Komiinist muharrirlerin, komunist terbiyesi ile yetisen Macar geneliginin ve biitiin Macar proletaryasmm hurriyet mucadelcsi,

ve ayni zamanda bu vesile

ile

biitim diinya isgilerinin tarihte

komiinizm nazariyesinin temel prensiplerini ve bununla birlikte biitiin diinya komiinizminin mevcudiyetini siddetli bir sekilde sarsmislardi. Hurriyet miicahitlerinin kanh katliami, kizilordunun bang andlagmalan edilmis olan Macaristana kargl agiktan ile bagimsizhgi temin harbetmesi hadiseleri, Bati diinyasimn umumi infialine sebep
esi gbriilmeyen captaki genel grevleri,

olmus ve sulh iginde bir arada yasama* politikasmi tatbik

et~

me imkanlanm
(1)

teblikeye dugurmiigtii.

Macar hiikumetinin Varsova paktmdan ceWdigini bildirmis ve Maearistam tarafsiz bir memleket olarak llan etmisti. Ayni zamanda Macaristan Birlesmis Milletlere ve

tarihinden itibaren,

Die Volkserbebung in XJngarn, Herausgebcr: Free Europe Committee, Miiiichen,

S.

53

44

MACAR

tHTILALl
yapaeagi scy, tatbik

MACAR

iHTILALl

45

Bu durum karsismda Moskovamn

ilk

otmekte oldugu Macar politikasi lehine, hi? degilse, sosyalist camiamn vahdeti ni temin etmek idi. Ilk zamanlar'Kizil gin'in Polonya'nm ve Yugoslavyamn takmdiklan tavlr oldukca soguk
idi. Moskova ile Belgrad arasmda Macar ihtilali esnasmda meydana gelen gergin hava bugiin dahi izale edilmis degildir. Eger Moskova bir momlekct proletaryasimn topyekun sovyet hakimi-

tesardan baska,- icmde Macaristan Halk Cumhuriyeti Yiiksck Siirasi baskam istvan Dobi ve dort vekil de (Hariciye, Sanayi Maarif ve Mudafaa vekilleri) oldugu halde bu heyetin basmda

yctine kargi isyan ettigini kabul etmis olsaydi, kendi sisteminin idam hiikmiinii kendisi imzalanns olacakti. Belgrad ise, Sosyalist blokun diger but'ita azalanmn, Macar isyammn bir tasist

Janos Kadar bmat kendisi bulunuyordu. Daha ilk giinu Lenin'meaarma yapilan bir ziyaretle komiinist ideolopisine olan sadakatlanm gostermis. oldular. Lenin'in ve Stalin'in tabutlanna .Janos Kadar ve Istvan Dobi tarafmdan heyet namina celenklcr kondu. Stalinin tabutuna konan ^elengin kordelasmda sti yazi
in

vc aksi inkilapci karakteri tagidigi Moskova tezini itirazaiz kabul etmelerine bugiine kadar inatla tekrarlamalarma ragmen,

okunuyordu; ^Ig^i smifmm ve sosyalizmin sarsiimaz miicahiV. Stalin'e - Macaristan Halk Cumhuriyeti hiikumeti murahhas heyetindcn. (3)
d. J,

bu hususta Belgradin ayak diremesi Moskovayi mttskul duruma sokuyordu. Fakat, bu husustaki kendi gayretlerinin neticesi Moskovayi memmm etmisti. Cu-En-Lay'm Ocak 1857 deki seyahati ve Moskova, Varsova ve Budapeste'de yaptigi gorus-meler, vahdetin yeniden kurulmasmda biiyiik bir rol oynadi. Hatta, Polonya dahi duruma ayak uydurraak zorunda kalmis-

Sovyetler Birligi ig<;i sinifina Macar milletinin komiinizme olan sadakatia m ispat etmek icin Janos Kadar ve maiyeti, Moskova'da yapilan miizakerelerin yambasmda, Sovyetler Birliginin muhtelif yerlerini dolasmak zorunda kalmilardi.

15 Mart 1957 de Gomulka Macaristan hakkmda bir aaklamada bulundu ve bu arada dedi ki Tam Macar milli iradesinin mazinin hatalanm diizeltme yolunu tuttugu bir sirada, aksi inkllapci unsurlarm sosyalist sistemini devirraek icin cilgmca
ti,
:

21 martta Macaristamn Moskova btiyiikelciliginde yapilan resmi kabulde Janos Kadar bir konugma yapti. Ayni giin Kadar heyeti Moskova tayyare fabrikasmi ziyaret etti ve burada Sanayi Vekili Anatol Apro on binden fazla isginin oniinde uzun bir nutnk cekti. Fakat bu uzun konusma sirf Sovyetler
bir

Bidigini methetmekten ibaret oldu ve

pilarak, komiinistlerin

konugma heyecanma ka-

bir tesebbiise girismeleri yiiziinden gecenlerde

Macar

rmlletinin

maruz

kaldigi faciadan dolayi Polonya

milleti derin bir. aci

duymustur. (2) Fransa ve ttalya komiinist partileri gibi, Cekoslovakya, Dogu Alraanya ve bunlara benzer peykler de Moskova'mn Macaristan siyasetini sabirsizhkla ve gdsterisli bir sekilde tasvip
ediyorlardi.

ve sarih olarak pek nadir soyledikleri bir seyi agzmdan kacjrarak dedi ki: Eger Sovyetler Birligi'nin askerf yardimi olmasa idi, biz aksi ihtilali bas-

bu kadar

atjik

tiramayacaktik...* (4) Bunu takip eden giinlerde

Kadar ve

avenesi, Leningrad'da

Pek tabii olarak Kadar hiikumeti de Sovyetler Birliginin Macaristandaki hareketini mesru gostermeye mecbur idi. 20. Mart. 1&57 de Kadar hukumetinin oldukca biiyiik saylh bir murahhas heyeti Moskovaya vasil oldu. Bir cok miitehassis miis(2)

Kirov fabrikalarmda, Stalingrad' da yapilan biiyuk bir mitingde, Sverdlovsk 'daki Ural agir makinalar fabrikasinda on iki bin iscjnin oniinde konu^malar yaptilar. Bu dolasma sonunda Kramlin'de bir Sovyetler Birligi - Macaristan biiyiik dostluk tebligb n-egredildi. Bu arada Janos Kadar da Yugoslavyaya gatti Biz Kordelj ve Popovie yoldasjarm - Macaristanda gecen se:

Nepssabadsac/ gazecesi, Macar Komiinist partisinin

Budapegte, 15.3.1957.

orjrani,

(3) (4)

Aym Aym

gasete, 21.3.1957.

gazeU, 22.3.1957.

46

MACAR fHTfLAU
bir ihtiiai

MACAR
igtirak

illTILALi

47

ne

olmustur

seilindeki fikirlerine

yiz. (5)

edame-

28 Mart 1957 tarihinde iki hiiMmetin heyetleri asagulaki miistorek tebligi yaymladilar:

28.3.1957 tarihli bu miiterek tebligin*, Sovyet ordulannin Macaristanda yerlesmeleri icm, yakinda miizakerelere bagla-

rara varmak, Birlesmis Millctler TesMlatinw itibarmi agir Burette aaraacagi gibi, yalmz Macaristanm ie
islerine

Mkftaet beyan ederler ki, Maearistan moseiesi diye feir mosoleyi ortaya atmak v bu mcseleyi Birlesmis MilJetler nczdinde muzakore mevzuu yapmak surctiyle her hangi bir kaiki

Her

nacagmi hildiren maddesi de, Moskova'nin Maearistan siyasetini raeru ve. manen hakh gikanna gayretine dahildir. Bu maddede czciimlc doniliyor ki: Macaristanda Sovyet silahli kuvvetleri ve harp techizati bulundurmak ve Sovyet ordulanni Macaristanda yerlestirmek ic.in bir andlama akdetmek auretiyle, halen Maearistan'da bulunan Sovyet ordutarmm durumunu hukuki bakimdan da diizeno koymak maksadiyle yakm istikbaldc miizakerelere baslama-

ilgilendiren dahill bir mescleye mlidahale cdilmis sayjlacaktir. (6) Bu surctle Moskova, Maearistan hadiselcrini arauladlgi bir sekilde tarif etmck ve dtinya eftan umumiyesinde istcdigi
ratibai yaratabilmek icm Kadar murahhas heyettain ziyaretinden azam! dereeedc feydalanmasmi bilmistir. Pek tabii olarak mi miisterek tebligde Imre Nagy'ye de bir hain damgasi vurmay. ihmal etmediler. Tebligin diger bir
'

mudahalc degil, ayir. zamanda ancak Maoaristam, Birugmi ve diger Var S ova pakti devlotlerini

kaba

Mr Mr

Sovyotter

ga hazir olduklarmi her

iki fcaraf

beyan ederler

(7)

tKTlSADl YARDIM

VE MOE-KOVA MUZAKERELERi

son

lunmasMun zarurf olduguna

yorlatdi. Zira onlara gore,

Sovyetler Birligjnln Maearistana bir iktisadi yardirada bv~ sik sik bati tefsirciler de iaret edi-

yerinde

ezeiimJe

soy.e demliyordu: Aksi inkdapei isyanm Clkmasmdan ye inkiaf etmesinden doiayi en agir mesuliycti hain imre Nagy v grubu tasimaktadirlar.

bir sene evvel yapilan savaslarm &cb3p oldugu. Uhribat ve iktisadi yaralar hils. bertaraf edilmeyapilmasi zaruri yardima niiIerdir*. (8) Fakat Maearistana sefeep olarak ihtilalin meydana getirdigi tahribati gSstermek,

Macar
bilakis

iktisadi

tindan tek tar kelime dahi sb'ylenmemektedir.

Imre Nagy ye gntbundan, bahsediimekte, fakat Imre Nagy'nin, Sovyet basmmmda resmen bildirdigi gibi, tamamen kanuni nizamlar dahilindc iktidara gelmis oian bir hiikfimetin basmda bulundugu hakika-

Goriiliiyor ki, miisterek tebligde, hata

lere sevkedcbilir.

buhranmm k'arakteri hakkinda yanlig tahminBu kriz ihtilal ile birlikte baslamis degiidir,

musterek tebhg, mesru tmre Nagy hukumetinin sirf SovyetlerBirhgimn zulmii die devrildigini de meskut gecmektedir. O ha)de bu hadise, goriiniise gore, Moskovamn lakirdi kalabahgi ile ortbas etmek istedigi etin bir B mevzadur. Durum ne olursa olsun, Kadar murahhas heyeti Moskovamn Maearistan m manen hakh cikarmak icin olaganiistu bir gayret siyasetisarfetmistir.

Aym

zamanda

mevcut olan hognutsuzlugun Moskova tarafindan idare edilen Macar komiinist Uderlerine kar^i cephe almasina ve nihayet Ekim 1956 da bir hiirriyet miicadelesi gekline girmesine sebep olan unsurlarm biri de, gok daha evvel bag gosteren ve gittik^e bUyiiyen iktisadi buhranm kendisl olmugtur. Daha 21 Haziran 1956 da stalincb Hegediis hukumetinin memleketin iktisadi durumunu tehlikeli olarak vasiflandirdigi ve ikinci bes yillik planda bazi degisikHkler yap-

Macar

nailletindc

maga
li

hazir oldugunu acikladigi herkesge malumdur. 1956 yiki,

yaamm sonlanna dogru

gomiildu
"komiinist

Maearistan oyle bir iktisadi u^uruma memleket tamamen sulh icinde bulundugu halde hiikumeti iki yuzden fazla yocu trenini komiir buhyerde.
29.3.1947,

(5)

(6)

Aym gasele, Aym gazete,

28.3.1957
29.3,1957.

(7)

Aym

^8)

Suddmtscbe Zeitung, Miinchen,

48

MACAK

iH'I'iLALi

rani yttzUndcn seferden kaldirmak

tilal

zorunda kataigti. Daha ih-

komiinist iktisadiyatmm total bir eokuntii arifcsindc bulundugunu yukanda igaret edilen faaklfcat da gostermektedir. Evet hiirriyet savasi bu krizi arttirmistir, fakat bu, krizin tek sebcbi

patlamadan ewel Macaristan

olarak gSsterilemez

Fakat, bn hakikatlan tespit etmekle bflttin mnselelcrin isyuzu asiklanmig otauyori zira silahh ve umumi bir isyana kalkisan sadece Macaristan olmustu. Unutmamak gcrektir ki diger peyk memleketler de iktisadf buhran ieinde bulunuyoriardi.. Polonya ile Dogu Atoanya yardima nrahtac memteketlerin baSinda geliyoriardl. Hatta, kiisiik Arnavutluk dahi, 19 Nisan1957 tarihli Nepszabadsag gazetcsinin bildirdigine gore. 422" milyon rublelik borcunu sildirmck suretiyle, Sovyctler Birligmden yardim gcirmek zorunda kalmigfe. Amavutlukta bir isyan olmadigi halde ve Arnavutluk niifusu Macaristan niifusunun sekizde biri kadar da olmadigina gore, Arnavutlugun aldigi yardim, Macaristamn aldigi 875 milyon rublelik yardimm hemcn hemen yansi kadar bir yekun tutuyordu, Yani, Sovyctler Birligi yalniz Macaristana yardim etmek zorunda dcgildi. Boylece, Dogu blokunda umumi bir iktisadi buhranin mevcut oldugundan bahsedobilecegi ve Macaristan iktisadi sistemindeki giicliiklerin ancak bu umumi hastaligm bir nobeti oldugu
tespit edilmis oluyor,

Sovyetler Birliginin iktisadi yardim kampanyasi pck o kadar cabuk yurumiiyordu. Macaristan Komiinist partisinin or-

gam Nepszabadsag
li

(Milli hurriyet) gazetesinin 27.1.1957 tarih-

niishasmda muvaffakiyetli Macar-Sovyet goriismeferbnden bahsediliyordu. Fakat, hakiki anlasmaya ancak bu miizakerelerden iki
iki

ay sonra vanlabilmisti. Bu hususta vaymlanan her hiikumetin miisterek tebliginde soyle deniiiyordu:
Macaristan Halk Cumhuriyetine iktisadi
giicliikleri yenniesini kolaylastirmak icin, Sovyetler Birligi' hfikumeti Macaristan inkilapei hiikumetmin yardim ricasmz kabul ediyor ve 1957 yihnda ham madde, ya-

n mamul

maddeleri,

gesitli techizat

ve

Halk Cumhuriyetinin

milli iktisadiyati ile

Macaristan halkmin ih-

Komiinizm rejiminde cocuklar

tabidirler. ite bir

bile

meeburi eahma sistemine'

kiz cocugu,

Macar

50

MACAK

tHTltiALj

MACAR. JHTtLAL!
miktarda
zirai

51

tiyaclarini tatmin edecek digor mal teslimatim oldutega ytikseltiyor, Bu yil iginde Sovyetler Birligi Macaristana 1010 milyon ruble krymetinde gegitli mal tahsis edscektir. Bunun icmde 450 ton taugday,

mahsul ihrag eden Macaristan gibi. bir meraleketin, simdi bu mahsulu haricten ithal etmek zorunda kalmasmm sebebi ve kabahati Moskovanin Macaristanda tatbik ettigi zirai kollektivize

200

bin ton yemlik humibat, 1,2 milyon tondan'fazla dc-

mir madeni, 150 milyon ton gelik, 110 bin ton ham domir, 500 ton kok komurii, 1,2 milyon ton komttr, 900 bin ton petrol, 400 bin metre kiib kereste, 8 bin
ton bakir, 8 bin ton aliiminyum ve bunun haricinde ginko, kurgun, nikel ve diger ihtiyac. maddeleri mev-

Macaristan Halk Cumhuriyeti hiikumetine kuvvetiendirme imkamm saglamak igin, Sovyet hiikumeti Macaristana bu yii faydalanmak iizere 750 milyon ruble tutannda uzun vadeli bir kredi agiyor ve bu kredinin 200 milyon rubles!
milli iktisadiyati

cuttur.

serbest doviz olarak tahsis ediliyor. Sovyetler Birligi

bu sene Macaristana eskiden tahsis edilmis krediden kalma 75 milyon ruble tutannda bir mal teslim edecek ve 40 milyon rublcyi de serbest doviz olarak vereeektir. Boylece Macaristan 1957 senesinde Sovyetler Birliginden cegitli mal vc serbest doviz olarak cem'an 850 milyon ruble tutannda bir yardim almis ola-

ve agir sanayi gelifjtirme siyasetidir. Macaristana 1,2 milyon ton demir ve 900 bin ton petrol tabdc dikkate deger bir hadisedir. Daha yakm zamanlara kadar, Macaristan bir petrol ihraeatcisi idi. Petrol istihsali bir milyon tonu asiyordu. Fakat, Moskova bununla tatmin olmadi. Sovyet miitehassislari geldiler ve Macaristanm petrol sahalanm daha hurriyet mucadelesinden evvel teknik bir iflasa dogru suruklediler. Savaglar petrol mintakalarma asla intikal etmemigtir. halde bu petrol buhram da ihtilalden evvel mevcut o-Jan. bir krizin devammdan ve Moskova receteIerinin ifah yardumndan bagka bir gey degildir. Macaristana 1,2 milyon. tondan fazla demir madeni verildigi haberi ise tamamen bagka bir mana tagimaktadir. Bu ra~ kam, eger dikkat edilirse, Sovyetler Birligi, dogunun silahlanma potansiyelini arttirmak igin, Macaristandan hala. agir fe&akarliklar talep ettigini gostermektedir. Macaristan kendisi hemen hemen hie; demir madenine sahip degildir. Farzedelim M, Sovyetsis edildigi ler Birligi

bu

1,2

milyon ton demir madenini, iddia

ile

ettigi gibi,.

diinya piyasasi fiatlari

teslim ediyor.

Bu

takdirde dani

Ma-

caktir. (9)

rakamlar, Macaristandaki iktisadi buhrana httrriyet mucadelesi sebep olmadigim bir defa daha gostermis oluyorlar-

Bu

1957 ydl zarfinda Sovyetler Birliginin Macaristana 450 bin ton

bugday ve 200 bin ton yemlik hububat tahsis etmig olmasi hakikatte bize, Moskovanin Macaristanda tatbik ettigi iktisadi siyasetinin akamete ugradigmi gosteren agik bir misaldir. 1956 yili ekim ayim n sonundan kasim ayi ortalarma kadar devam
cden savaslar Macaristanm zirai istihsaline menfi bir tesir yapamazlardi. Hele savaglarm ancak Budapegte ve diger bir kac. sehirde cereyan ettikleri nazari itibara alinirsa, boyle bir internal tamamen ortadan kalkiyor. 1945 senesine kadar biiyuk
(9)

Sovyet madeni Krivoy caristan igin bu, kotu Rog sehrinden geliyor ve yerinde, yani Krivoy Rog'da teslim ahmyor; hudut istasyonu Zahony'de Macar trenlerine aktarma ediliyor. Bu da Rus demiryofu hatlarmm genis, Macar hatlanmnise normal oldugundan ileri geliyor. Hulasa, nakil mesafesi anormal, masrafi ise altmdan kalkmamayacak kadar agirdir. Eninde sonunda Macaristanda istihsal edilecek olan gelik behemhal pahah olacak ve muvazeneyi tesis edebilmek ic;in, Macar igQisinin bakkmi ve hayat seviyesini istismar etmek lazim gelecektir. Macaristana Sovyet demir madeninin sevki, Moskovanin mustemlebir ticaret oluyor.

keci siyasetinin kendine has ve otedenberi

malum

istismar gek~

linden

bagka bir gey

degildir.

Bu

1,2

milyon tonluk demir ma-

Nepseabadsag,

29.3.1957,

deninin tahsisi de, bu istismar sisteminin

digine bir igarettir. Fakat, eger

devam ettirilmek istenbelirtilen

Moskova anlagmasmda

52

MACAR

JH'riLAU

MACAE
rakamlarla

IHTiLAl.i

53

bu rakamlamumukaycss edersek, Moskovamn Macaristandaki siyasetindc hi s Rakamlara bir g&a ataraak bu 'iktisadi ricata nmiimi ha'tlan daha bariz bir sekikte gorillecektir.
dir.

do no bin ton geiik istihsal edflmesi cmrcdiliyordu. Macaristanm begyilflk plan, hitaimnda (31. 12. 54.) ise 2 milyondan fazla S dik istihsal edilmclidir deniyordu. Eger

mr, l Jot

siyasctinde hig dcgilse jimdilik, bir ricat bagladigau gorecegiz. 1 " iktisadi !"' 1 yat )> ttm aoTandinSan plana gore,

rakamlan Macaristamn iktisadi sahasindaki diger mukayese edcrsek, Moskovamn Macaristandaki

Macaristandaki siyasi ve asked durumu tekrar saglamlagtiktan sonra agir sanayi yatirimlarimn yeniden gozdfin gecirilecegine
siiphc yoktur.

Macaristanda

Sovyet-Maear askeri aalasmasi

27 Mayis 1957 de bir Sovyet murahhas heyeti Budapesteye gelmisti. Heyete baskaukk eden yildizlar, Hariciye vekili Gro-

Nqwmtadsag gazetesinin
re,
'/(.

17.54.1957 tarihli bir

yaasma

go',

Macaristan sosyalist sanayinta 1957 yili istihsal kapasitosi 1956 yi'ma nazaran 11,2 nispette diisiik olacaktir. Fakat bu sanayi istihsali dahilinde buliman hafif sanayi ile gida madds)ori sanayii istihsaUcrini % 9 arttiracak, agir sanayi ise istilisaImi % 4 asaltaeaktir. Bu arada asli maaslar da 15 artaeakmig.

Savunma vekili Jukov idiler. Bu miizakereler igin fazla katlamlmadi. Sovyet murahhas heyeti Budapcgteye geldigi aym g-Lin (27.5.1957) her iki tarat anlagmayi imsaladjlar. MUteakibea parlamento binasinda tertip ediien bir rcsmi kabulde her iki taratin ileri gelen gahsiystleri anlasmanui nmiyoti hakkmda bir kae komigma yaptilar ve 28.5.1957 gunii ogleder.
miko
ile

kiiifete

c:..'..

cvvei Hnv.-^i heyeti

ca;

ankuTlabiiir.
haiirasi,

Moskoyaya dondii. Bu acelonin Eurtulug savasmda can veren on

sebebi kolaybinierce M.a-

Ve biiylece yatin.ni imkanlan kendiliginden tattdit edilmis oluyor. tstihsalin azalmas ve buna ragmen maaslarm artmasi otomatik olarak sermaye tasarrufunun yavaslamasma sebep oluyor. Bunun netioesindc de 1957 senesinde Macaristanda yatinmlar .1956 senesine nazaran 36 nispetinde azalacaktir. Uinum! yatmmlarm gegen seneye nazaran % 27 fazlasi mesken insaati, sosyal ve kiiltUrel maksatlara harcanmi, buna mukabil sanayi, zirat, ulastama ve ticaret gibi iktisadi kollara bu yatinmdan % 52 nispetinde az tahsis edilmistir. Yarida kalmls bazi tesisler, insaati bitirmek veya big olmazsa devam ettirmek igin tek kurus alamiyoriar. Fakat, yanm kalan bu tesisler arasmda Dunapentel'deki sag ve selliiloz fabrikalan, Miskol'de tesviye tesisleri veya Vacer'deki gimento fabrikasi gibi miihimleri de vardir. Biitun bu rakamlar, Moskovamn Macaristanda iktisadi bir ricata giristigine isaret etmektedir. Agir sanayi yapismm kuvvetlendirilmesi yerine sosyal faktoriin tercihan one almmasi Moskova'dan idare edilen iktisadi planlamalarm mutad manzarasina uymuyor. iktisadi buhran ve kurtulus. miicadelesi Kremlin'! Macar iktisadi politikasinda bazi gevsemelere zorlamistir; fakat bunun gecici, taktik bir ricat oldugu mubakkaktir. Moskovamn
'/,,

cann

Budapegte halkaia bu gibi niusakereleri bos karajuazK.p.niafima bir vosiie idi. Boyle yildinm anlagmalar daha evvel, 3.12.1958 da Komanyada, 17.12.1956 da da Polonyada yapilmjstl. Boylece Maear hukumeti hazir bir xormulii imzalamakla
miikeUefti.

Budape^te askeri an:asmasi, Sovyet ordularmm Macaristanda <:muvakkaten kalmalarinin Macaristan dahili islerme ber hangi bir Moskova miidahalesiyle iigisj olmadjgmi tebariiz ettir-

megc cahsiyordu. Bunun haricinde anlagmada, Macaristandaki Sovyet mensuplannm Macar devletinin kontrol ve kanunlarma

Int'alan
tabi tu-

tulduklarmi belix*ten bir gok hiikum mevcuttur. Biitiin bu htikiimlerio Moskova Macaristanin bagirasizhgmi tamdigim ispata

ve iltaa caligiyordu.
zikrettigimiz gibi, Sovyet hiikumeti ile Kadar Moskovada yaymladikian miiterek tebligde, yakm istikbalde, Macaristanda bulunan Sovyet ordularmm duru-

Yukanda da

hiikumetinin

mu hakkmda

bu ordularm miktan hakkmda da

miizakerelere baslanacagi bildirilmisti. Bu arada vanlacagmdan bir karara

ordularm bahsedilmisti. Halbuki Budapegte anlasmasinda bu miktan ve onlarm Macaristanda yerlesecekleri bolgeler meselesi

MACAU
04
hailedilmiyor

iHTlLALi

55

MACAR

iHTlLALf
ma.U ve tesisler voya
iislcr Maearietanin ball kismmda, yani Avusturya hudutlanndan 60-10O kilometre geride yapilmalidir. miinasobetle Batl Macaristanm bazi foolgeleri, mesela Flatten golii civan, Bakony dag'lan civarmda bulunan Hajmasker, Papa ve Tapolca mahalleri, yasak bolge olarak kapatilacakmig. Daha sonra Giiney Macaristanm Pecs bolgesinde de buna benzer

edihyordu.

da no kadar kalacaklar. belirtilmlyor, yani bir muddot gSsterilm.yordu. Anlagmanin son maddesi olan .19. maddede, .bu anhshutamte ''i Sovyet silahh kuvvetlerinin Macaristan Halk Cumhunyeti topraklannda kaldlklan raiiddetge

Ve bu hususta ancak ayn bir anlagmaya isaret Aynca an.asmada Sovyet ordutamn MaLisln-

Eu

tesisler ve iisler
sislorinin

mektedlr; ye degisiklikler ancak her

yapilabihr. (10)

mutebcrdir denil-

kurulacakmis. Uzak mesafeli gudiimlii

fiize te-

iki

tarafin muyaffakatiyle

Budapeste askeri aniasmasi ortaya gByle bir suai atiyordu bir zaman zarfmda Sovyet hakimiyet sahasmm askeri bunyesine Macaristan ne dereeeye kadar dahil edilebilecektir ? Bir Macar milli ordusunun yeniden kurulmakta oldugu bakkmda elimizde pek cok rapor vardir; fakat bu yenidon tegkil biiyiik bir deger tasimamaktadir. Yeniden kurulm'us olan Maca

Muayyen

kurulmasi igi de, Sovyet ordusuna tevdi edilecekmig, bu ordu Dogu Almanya, Polonya, Cekoslovakyada da buna benzer tesisler kurdugu icin bu hususta bir hayli tecriibeliymis. Kezn yasak bolgonin isgali ile giidiimlU mermi rampalannin foaknm da, Macaristan bu gibi tcknik birliklere sahip oluncaya kadar, muvakkaten Sovyet askerlerine verilecekmiss. (11)
zira

Macar demiryolu sebekesinin nakliye kapasitesi smda miihim kayiplara ugramadigi icin, Sovyet
bi silah.li bir ihtilaf

ihtiial

esna-

askerlerinin
ihtiial gi-

nakliye islerinde kullamlabilecektir. Fakat, yine geccn

rinin qete hareketleri
ile ile

ristan Komiinist Partisinin (gimdiki ismi: Partisi) son derece zayif olan itiban, bir
tan istikfcalde

Macar Sosyalist - tsci Macar ordusunun ya-

vukuunda, hie degilse hiirriyet miicahitletehlikeye dusiirulebiieeektir.

askeri hesaplarinda biiyiik bir rol oynayamayaeagi kanaatim vermektedir. Fakat, bir askeri iis, Wr askeri harekat sahasi ve nihayet askeri bakimdan son derece

Moskovanm

miihim
tan

ham maddeler

tcslim eden bir

memlcket olarak Macaris-

Macaristan arasindaki demirycm irtide Nenszabaasag'in bildirdifine gore Macar - Kus simr istasyonu Zahony'dc insaat isleri 7.12.1958 tarihinden Mart 1957 ye kadar
Sovyetler Birligi

batinm

islahi icin bazi tedbirler alinmishr. 26.3-1957

yine Kremlin'in planlarma dahil edilecektir. Eiimizde bu hususta zayif ve her zaman giivenilcmeyecck haberler

yakmda

mevcuttur.
Siiphesiz biitiin Macar hava meydanlari tekrar faaliyete geemigler ve Sovyet hava kuvvetlerine us vaztfesi goriiyorlar.

Budapestenin iyi haber alan cevrelerine atfen, bati basmmda cikan haberlere gore, Macar hlikumet heyeti Moskovada bulundujfu siralarda, her iki memleket genelkurmaylarmin da bazi goriismeler yaptiklan anlasilmaktadir. Bu goriismelerin bir kac gizli oturumunda, Macaristanda kurulacak olan Sovyet gudiimlii fuze ve atom silahlan tesisleri hakkinda Sovyet Genelkurmayi

devam etmistir. Zahony genis hath sovyet ytik vagonlanmn aktarma noktasidir. Bu istasyonun aktarma kapasitesi eskiden ancak tie, bin ton iken, simdi 12.15 bin tona cikari'roio ve 20-25 bin tona yukseltmek icin de planlar yapilmigtir. Ulastirma imkanlarm-n bu sekilde kuvvctlendirilmesi, Sovyetierin yalniz ithalat ve ihracat ig'erini kolaylastirmak ijin degil, aym zamanda Sovsevkedilmesi icinyet ordolarimn, batiya ve giineye kolayhkla
dir dc.
.

taratmdan hazirlanmis bir plan mlizakere edilmistir. Sovyetierin arzularma gore, bu plamn tahakkukuna yakm zamanda baglan(10)

Macaristanm askeri bakimdan miihim olan boksit ve aliimibir nnniyum gibi ham maddeleri tokrar sovyet silahlanmasmm Sovsnru olmayacaktir. MUsterek tebligden de goriildiigii veshile alummiton bin yetler Birligi bu sene (1957) Macaristan'a 8
(11)

Der S-Mostdeutscbe, Nisan 1957

Aym

yerde.

J
t

00

MACAR
teslim edecektir.

tHTftjA.Lt

yum gubugu
caostan

Bu

malflmat, ihtilal yiisund

biiyitk

boltsit

vcya aluminivum sanayifnde

Ma-

MACAK
fffida

IHTiLALi
etti.

57

^nlemesi vukubuldugu haktadaki

myettedir.

Mr

istiusal

rivayetleri teyit cder

ma

cok cetin savaslar eereyan

Soylendigine gore, hiirri-

yet miicahitleri
icin

tigira

daha miihim olan Macaristanm uranyum madsnlondir. thtilalden once Maoar uranyum SCTyetinin nereye git.

Moskova

danberi Maearistamn
orgiileri

uranyum ocaklanm tahrip etmiglerdi. O zamanuranyum kaynaklan yeniden kurulan tel veya maym tarlarlari arkasmda kayboldular, yani Dotitiz

Mmaenin

iB3razu ancak ihtilal escasrada meydana cikti ve Sovyet somurgeeihginin bu act misali yiiziinden halk kiitlelcri galeyana

solemn

bilmedigi hakikati ok karaktcristiktir s

Bu me,

gu blokunun

jVepszatoaitsag'm 6

rarlamak faydah olur: Macar uranyum madeni oeaklan tokrar Macarlann eline geeti. Sovyet mUtehassialan ile aileisri bu bolgeyi terkettiler. Bu anda uranyum ocaklanna nezaret cdenler ihtilal askcrleridir. Stmdiye kadar Sovyet makamlan uranyumla ilgili her eyi kiskanchkla muhafaza ettiler... Macar miitehassislanndan
her gey
gizli

mucahitierinin'kisa esnasmda) Budapejjteden Hiir Kossuth radyosu meehur Macar atom aHmiprofesSr Lajos Janosi'nin bir ac'iklaraasroi yayuilanusti. Bugiin dahi agagidaki bu aeiklamayi tek-

geldiler.

1 Kasun 1986 da (yani hiirriyet

omuriu

zaferieri

haberiesme sansih'ti ile perdelendtter, Fakat, Ocak 1957 tarihli sayismda cikan bir rbportajdan Macar uranyumu hakkinda bazj geyler ogreniyoruz. Bu roportajda iddia ediidigaic gore 1058 senesmde, hizla isletme faaliyetine girisilen uranyum oeaklan simdi (Ocak 1957) biiyiik bir duraklama gosteriyor, eunkii guya Sovyet mutehassislari isletmeleri terketmisler. Maearlar ise bu sahada heniaz kafi derccede tecrube sahibi
degilicrrnis.

Nepsxa,badsag'in yasdigma gore,

meselesi hakkinda yeniden Sovyet
leeek ve
-

bu aenenin

ikinci

Yakm istikbalde uranyum Macar miizakerelerme girisiyansmda uranyum oeaklan devamh

olarak isletilmeye baglanacaktir.

tutuldu. Mesett ben,

Atom

enerji konscyinin

olmama ragmen, simdiye kadar Macaristanda uranyum bulunduguna dair haberdar edilmedim. Ben bunu ancak gazetclerdcn otrendim. {Ihtilal zamanmda eikan gazetelcrdcn) Bu hususta
.

baskan vekffi

Sovyetlerle ne sekildc bir anlasma

Maamafih, bu anlasmalar biiyiik eiinkii uranyum oeaklan heniiz baslangic safhasinda bulunuyorMemleketten 16 ton uranyum goturiildflgu rivayeti isabetli goriiliiyor, fakat mevzubahis 16 ton uranyum madeninden pek ciiz'i miktarda saf uranyum elde edilebilir. Bu anda memlekette ne kadar uranyum bulundugunu kimse katiyetle soyleyelar...
. .

yacildigim bilmiyorum. ziyana sebebiyet vereroez,

Moskova musterek tebligi* uranyum nadenlerini de zikrotmeyi ihmal etmoml^tir. Tobligae denJliyordu ki: Sovyetler Birligi Maearistan Halk Cumhuriyettae, memleketin uranyum yataklarmm ieolojik bak?mdan tespiti maksadiyle, iktisad? ve teknik yardjmda bulunuyor ve bu ige mahsus husust tesisler, takim ve aletler tahsis ediyor. MUzakereler esnasmda Iranian anlasmaiar gereginee, Sovyetler Birligi bu yardima
istikbalde de
ligi

devam

edecektir.

Bumin

haricinde Sovyetler Bir-

mez... Yapilan kesifler

tim.ee

MMmet, mttmkun

Atom Konseyi

muhtemelen oldukca zengindir. Kanaaoldugu kadar sttratia bir MiilS Macar

(12)
bfflgesi

Maearistan Halk Cumhuriyetine atom enerjisi tesislerinin inasma da yardlm edecek ve atomu parcalama raalzernesi temininde de takviye edecektir. Maearistan uranyum madeni istihaalini diizene koyduktan sonra, kendi milli iktisadiyatmda lazim olmayan kismmi adil ve her iki tarann menfaatma uygun bir fiatla Sovyetler Birligine sataeagi hususunda isbu anlasmayi ya-

teskil etmelidir.

Kasim 1956 da uranyum

(12)

olan
55.

Kovagoezollos etra-

Die VoTkserbebung in Ungarn,

pan taraflar miitabiktirlar, (13) Kisacasi: Sovyet kihcmin kuwetiyle iktidara gelen Eadar Mlkumeti Maearistan uranyumunun inhisanm Sovyetler Birligine devrediyordu.
(13)

s.

Nepszabadsag, 29.3.1957.

MACAR
58

tHTlLALt

89

MACAR

THTlLALr

masi,

Krusccv'mi Mayis fcanunl&n vechilc Sovyetler Biiiigi Yiiksek Surasi Mabasaida sanayii idare reformu hakkmda kararlar aldi. Bu reform ovvela Krusgev'un bir teklifi olarak giddetli ve gem'.? bir halk mttnakagasmdas ortaya atilnusti. Sanayinin adcmi merkeziyet sistemi ilc idaresi talep olunuyordu. Devlet merkezi

Malum oldugu

yis ayi

aneak Sovyet sisteminin iktisadi - emperyalizm karakterini saglamlastirmaya hizmet edebilir. Sovyet iktisadiyatindan ne Sovyet kadar fazla basan talep cdilirse, Peyk memlcketlcrindeki hesaba miistemlekcci siyasetinin de o derecede sertlesecegini de, hagirip araya kuvvet Eger iicuncti bir

katmamiz

gerektir.

disclerin seyrini degistirmezse,

siyaseti de boyle olacaktir. Maearistan

li

Moskovanm gelecekteki Macar uranyum hakkmdaki gizpolitikasi-

Moskovadaki sanayi vekaietlcri yerine, memloketin muhtelif yerlcrindc Halk ekonomisi konseyleri ismi altmda tegekkiiller kurulacaktir. Bu konseyler mUmkiin oldug-u kadar kiiciik olacak
ve az-alarm ekseriyetini miitehassislar teskil edeeektir. Muhtelif Sovyetler memleket ve bolgelerinin idari makamlan bu Halk ekonomisi konseylerinin faaliyetine miiessir olamayacaklanna ve ancak istigari mahiyette katilabileceklerine Krugcev daha
baslangiQta igaret ctmigti. Buna mukabil Halk ekonomisi konseylcrb Moskovada bulunau Merkezi Planlama Idaresinin talimatlarma Slki surette baglanmis olaeaklardir. Boylece, Krugcev'in

anlagma da Macaristandaki Sovyet miistcmlekeci

acik bir ornegidir.

mn

boyle olacaktir.

Moskovamn gelecekteki Macar siyaseti de Maearistan uranyum hakkmdaki gizli anlagacik

politikasmm ma da Macaristandaki Sovyet miistemlekcci son hadiseler ve iktisadibir ornegidir. Moskovada vukubulan Mayis kanunlan bu poyati idare reformu hakkmdaki mesbur
iitikayi

daha

titiz

ve daha merhametsizce yapaeaklardir.

savafiais

Moskova MactaistendaW kffltor

-

devam

ediyor

reformu Sovyet sanayiinin bir demokratlasmasi

degil,

Sovyet iktisadi idaresinin daha siki bir merkezlegmesi olmaktadir. Bu yeni aistemde goriilebilecek azami degisiklik ancak Sovyet sanayi idareeilerinin, yani fabrika mtidiirlerinin, isletme muhendislerinin ve sairenin salahiyetlerinin biraz daha geniglebilakis

hadiselerinin en karakterisMacaristandaki Ekim bir Ruslastirma pohtikasitik taraflarmdan biri de, tek tarafH itirazi id.. nm Macaristanda devam ettirilmesine halkm umumi

Kasmi

Halk
ise

talep ediyordu.

mecburiyetinm kutleleri rus dilini Sgrenme Bu hararetli kultiir savasimn siklet

ile

kaldinlmasmi

merkraim

tilmis olmasidir.

Idare reformu ve Halk ekonomisi konseylerb hakkmdaki kanun 11 Mayista Moskovada nesredildi ve 1 Temmuz 1957 tannine kadar tatbiki mecbur kihndi. Bu yeni kanunun Moskovanm Macar siyasetlne ne gibi tesirleri olabilir? Bu suali eevaplandirmak zor degildir. Khiscev'un bu reforSovyetler Birliginin umumi hayat seviyesinin lslahi planlan ile miivazi olarak yiiriidiigunu pekala biliyoruz. Kruscev'un 28 Mayis'ta Amerikan teievizyonunda verdigi beyanata gore, Sovyetler Birligi glda maddeleri istihsalinin, Birlesik Amerika istihsaline yetismesi cm, 1980 - 196.1 senelerine kadar simdikinm tie misline cikartdmahdir. Ama Krugcev'un bu plam yanmda agir sanayii inkigaf ettirmek niyetinden vazgeemedigi de muhakkaktir. igte, bu sartlar dahilinde, bu Sovyet reformunun yapilmasi ve bununla birlikte iktisadi idareciierin salahiyetlerinin arttiril-

ordulan Moskovaya saduyulan nefret teskil ediyordu. Sovyet tekrar saglamlastirdik.au dik kalanlarm siyasi niifuzlanm muessir kilB'riigini kultiir sahasmda yeniden
sonra, Sovyetler

Sovyet sovenizmi

karsi beslenmis olan komiinist ruhuna

mak icin olden gelen her sey yapildi. Yine ve 18 Mayis 193? Bus diU meeburi bir ders olarak okutulmakta giire, Sovyet - Macar Cetarihli Jfepsaabadsag'in bildirdigine devam etyeni hamle vc zengta programla
ki

bugiin

mek teplerde

munun

miveti asil vaafesine gore, .Budapostonin Gormitedir., Avm gazetenin, yazdigma Kultiirevi yeniden aci acaktir

Bu

Sovyet emmyet kuvvetl..habere biz de gunu ilave edelim: isbulvarda bulundugundan ta sokagm rinin genel karargahi bu ed.lmektedir. Daha tarminden Budapegtede son dereee nefret bulvanmn wmmi hayibunyet savagmm ilk gitalerinde Gorki kopanhp aflmisb. Sovyet Kulturevim boytita cadde levhalan

bulvarmda yakmda Sovyet

60

MACAR

fKTiLALi
hareket

MACAR

iHTlLALi*

61

"-"i"
m ,irf f noktam
aeariEt

ndUmak aWlKa Mr
komitaist Wltffr

-* **

li^r?

Vc komiinist yazarlarm isyanmi, Moskova tarafindau uy-

"-!

ilurulan Macaristan aksi

? ysfflriar

daW

oiicadclosinto en
gibi,

tamtt

mesetesioir.

Bilmdigi

eektir?
si

- inkilabi* hikayosine nasal ithar edehalde Maearistanm en gosde komiinist yaza.rlai'l hep-

komiinist yazarlari

MacSistmn

MoskovayS fars
'

oepheJ^ardT
te

fasjst miydiler? Durum ne oiursa olsun, Moskova bu kultiir gavauu ewela ideolojik silahiarla kazanmayi tecriibe etti. Fek LabiJ olarak bir batik komiinistin meseleye mudahalesi icabedi-

H y"
b
baS

r,

ITh-r
K,
t

ImSr

,dar

^
,

du M ^" "ft kadai P6k

e
'

^
-

Kadar *
miktarda

^i ode-

*$

yordu. itaiyan komiinist lideri Togliatti,

Macar komiinist ya-

zarlarmm isya,m meselesini fikir silahi ile aalletme vazifesini iiserine aldi. Bu bususta yazdigi makale evvelil 1'talyan Komiinist partisinin nazariyatQi

" e e cek

kadar b y<ir kuvvetine malik

dS

orgam olan Rinascita meemuasmda,

is-

ilaha sonra

da

bir cok diger gazetelcrde dercedildi. Togliatti

meslekdas an Kadar hiikumetinm siyasi nxahkumian arasmda

Plan bu kadar muvaffak olmus zeki insanlann, kendi sahsi men featlenni c, g neyere k sadoee vicdanlarimn emrine itaafottik.Si 9tod.ye kaaar gorulmiis ey degildir. S Gyula Hay ve Tibor Dery .Macar komumst edebivataa, en fazla alkislanan ve en cok sevilen satayetleri idi. gimdi ise onlar ve diger bir cok seoS

yan eden Macar muharrirlerini ihtiras ve tahrikgilikle itham ediyordu. Bilhassa Gyula H-ay'a memleketin siyasl ve iktisadi hayatmda eaash degigiklikler yapilmasmi talep ettigi iein sere liiicumlarda bulunuyerdu. Isyan eden biitiin yazarlar grubunu ise Komiinist Partisinin menfatlerini nazari itibara almadankanunsuzluklara ve hukuk cinayetlerine onayak olmak* la suqlandinyordu. Togliatti rnakalesindc ezcumie goyle yazml^tl

Bu husustaki karar hie siiphesiz Moskovada verilecektir Fakat bu pek o kadar da kolay degildir. Bir cok ileri gelen eski komumsder, tmamuf ve profesyonel
m.d.r?

nnyetmm on

ihtilalciler

komiinist haki-

rafmdan tevkif, mahktai ye hatta idam edildiler. Fakat bugiine kadar ileri gelen komiinist yazarlanmn, Dogu blokunun her hangi tar mcmeleketinde dahi, mahkeme oniine
degildir.

senelik idaresi zarfmda, gizli emniyet teskilif ta-

Bu yazarlar acik konugmaktan Qekinmiyorlar; isyan isaretiverenler kendileri irnig.-. Bu yazarlarm kendi tesebbiisleriyle Macar isyanmi kendiierine maletmek istediklcri ve bu isyanm kendi basarilan olarak taninmasini talep ettikleri agikarni
.

dir.

(14). Togliatti'nin de s5yledigi gibi, Macaristan Muharrirter Bir-

eifc&nld&Ian vaki

mahkemeye Bati Diinyasmm sovyet dostu

bir miiddet evvel biitiin dogu blokunda temsil edilen piyesleri baki kalacaktir Bu eserler yasayacaklar ve gelecekte de miiessir olacaklar. Fakat bunun yanmda bajska nieseleler de mevcuttur: Acaba boyle bir

Eger Gyula Hay, Tibor Deryy ve Arkadaslan bir savci oniine cManhrlarsa <,miiterakk dcnilen ruhun mttmessillermin Moskovaya karsi cephe almayacaklan seklindeki hayallerdcn vazgecmek icap edeeektir. Boyle bir mahkeme ideolojik bakirndan kortanc bir tesir yaratacaktir. Pek tabii olarak 'muharrirlen de asafcidirlfir; fakat onlarm eserleri ve

ligi 2 Kasim 1956 da Maearistanm Varsova paktmdan aynlmama, bitarafiigma ve Birlesmis Milletlcr Teskilatim Maearistanm miidafaasma davet edilmesine oy birligiyle karar vermigti. Italyan Iste bunlar, yazarlar biriiginm affedilmez guclan imis.

komiinist liderinin bu. su5lardan balisedisine bakilirsa, polls ve savrahgin nazari dikkatim cekmek hedefini giittugii anlasjlmakkurulaeak tadjr. Eger, haldkaten mevzubahis yazarlar makemesi aksi oiursa, bu, yukanda da isaret ettigimiz gibi, Moskovanm

tamamen inkiiatim Macar isyam hakkmdaki uydurmalarim diinsnya dasurmiis olacaktir. Gyula Hay He arkadaslan Bati
-

yazarlari ne diyecek-

(14)

Ajpw gazztv,

14.4.1957.

62

MACAU
.

iHTtLALi

MACAR
sidir;

iHTtLALi

63

rtm ls l eril ? onlarin Acaba girndi yazarlann hiir ditayadaki meMekdaslan bu asfl hareketlerini unutarak, mahkflm fayat, ya,ayan bu yazarlan manen ve maddeten kendi mukadderatlan lie basbaga mi birakacaklardir? Bunun neticesi bu ha-

^ld

meydana

ve uzun zamandanberi meveut kotii Sovyetlor Birligi gelmistir. Macaristamn

durumlar yuziinden
nezdin-

deki dugttrulmiis

durumu ve

siyasi polisin terorii halk.

tahrik

etmigtir. Sovyetler Birligi

Macaristana haksiz oiarak miidahale-

*setert takip edenler

i B in

bir ilham kaynag. olacaktir.

de ookecegi hakkmdaki tcze hararetle itiraz etti: Bir tecriibesini yapalim mi' ki, halk rejimi olan Kadar rejimi ncsiller hoynnca deyam ve takisaf edecktir, (15)

KrusceVuii gaJisi Macar siyasctt Krussev malum Amerikan televizyonundaki beyanatmda Macanstandan da bahsetti. Bat. diinyas, tarafmdan kabUlQ imkansw gartlar mukabilinde, Sovyet silahl. kuvvetlerim Polonya Macaristan ve Romanyadan cekme teklifinde bulundu. Fakat bummla berabcr, eger Sovyet ordulan Qekilirse Dogu Avrupa pcyk memleketlerindeki komiinist rejiminm

de bulunmustur. Bu raporla birlikte Budapesteden de su haber geldi: Piyes

yazarl Jozsef
edilmiglerdir.

Gab ve

nagir Gyula Obersowszky idama

mahkum

Insan aym zamanda boyle iki raporla karsilas.rsa kendine hakim olmasi ve objektif kalmasi giicUir. Biitiin diinyamn Micuk milletleri su suali sormalidirlar: Daha ne kadar zaman's.

Coreeeksimz

ayhemen hap.lmasi icabeden umumi sejimleri sene sonraya tehir ettirdi. Janos Kadar'in malum komunist metodlan ile dahi seetaleri goze almaga cesaret edemeyisi Moskova'mn bugimkii Macar siyasetinin c n objoktif ve acik
n. seyi ifade etti ve
iki

Rruisev'uD bu iyimser Macar siyasetb baz. hakikattezad teskil etmektcdir. Macar sanayi vekili Apro'nun beyanatmi hatirhyalim SovyetIer Birl.gimn askeri yardimi olmasa idi biz aksi ihtilali bastiramayacaktik. Hatta, Janos Kadar da 9 Mayis 1957 tarihinde Macar Komiinist Parlamentosu oniiude yaptigi konusmada tamamen
lerle kesin bir
:

Ama

kritigidir.

Tam benim bu satirlan tamamlayacagim sirada diinya basmi Birlesjk Milletler tahkikat komisyommun Macaristan hakkindaki raporumi yayinladl. Beg krt'amn mumessilieri, iclerinde Seylan ye Tunus da dahil oldugu halde, fcvkalade dikkatle tevsik edilen bir arastirma

Macar

8ommda, su hakikati tespit etmislerdir: isyani kendi kendinden dogirms bir halk ayaklanma-

MACAR

iHTlLALi

65

layinca komiinistlerm metodlarmi cok iyi bilen Kardinal Mindszenty erken davranarak, tevkif edildigi takdirde agzmdan

tl<3t)N0S}

SOhtM

1868

m&OAU iHTllAUt

Mil BESAJJB

K4HBAMAM DOGllYOR

efsanenin sarhoslugudur ki, halki atai ve realitenin kata diinynsnwa ruh ve hayallerin cesaret ve fcdakarlik isteycn meyilleri emrinde oo S fcun bir akis haline getirebilir. 1948 senesinin soguk bir Subat gunii Budapcste Komiinist Halk

Halk hareketleri, bir efsane ve bu efsane icinde hatiralanna imremlen bir kahramaa ister. Aneak biiyie bir

Mahkemesinde cereyan'eden

mizansenli bir muhakemenin biiyle bir efsane ve kahraman yaratmakta oldugunu o an icm kimse bilmiyordu. Samk mevkiini ISgal edon Kardinal Mindszenty bes gundiir tehdit ve hakaretierle devam eden bu muhakementa a|ir yorgunluguna ragmen ayakta durmaya gabsiyordu. Kmsikliklar icindeki ihtiyar yiizune bir de uzun yorgunluk ve nykusualugun gozler altmdaki mor halkalan Have olmustu. Olii yflztt kadar soguk cehresi He tunctan bir heykel gibi vakur durmaya ealismasma ragmen salona almmadan once kendisine reva goriilen iskenceler her halinden belli olmaktaydi. Alb haftadan beri hapiste gecen istirabh bir sorusturmadan sonra igte bes giinden beri de hes3ba cekilmekteydi. Yirmi dort saatte ancak iki saat uyumasma miisaade odiliyor ve en yakmlan ile dahi gMstttriilmiiyordu. Ihtilalden sonra ifsa edilecegi iizere kendisine uyustumcu ilaclar verilmis ve hattS. beyni de yikanrnisti. Kukla Komiinist Halk Mahkemelerinin ic yiizimii bilenler igin buniar cok olagan

inanmamalan i^in umumi efkan ikaz Esasen daha 1946 yihnda Papahk tarafmdan Kardinalkaderin ona bir Din kurbani ollimib haziriadigi hissine kapilmisU. Komiinist bir iilkede vazifesini yapan bir din adaminm sonunu kestirmek igin kahin olmaya liizum yoktu. Pek cok aci misalier herkesin gozii oniinde cereyan etmisti. Kardinal Mindszenty Macar halkmm komiinist ztilttm ve tahakkiimu altmdaki istirabmi biitiin dehget ve agirhgi ile yiiregmde hissetmekte idi. En biiyuk bir dini mevkide susmasma imkan olmadigim diisiinuyor, vicdanimn zaptedilmez feveranlaram ise mutlaka hayatina mal olacagmi biliyordu. Bu goriig ve dusiinceler onun Din kurbani olma hissini her gun biraz daha derinlestirip kuvvetlendirerek halkm istirabini ve isyan meylini istikametlendirmek hususunda onu hazirliyordu. Bir g-tin koniiinistler ismarlama bir hareketle kendisini taglaymca, otoniobilini durdurarak miitecavizlerin iizerine yurumiig ve, Ben Kiilraeyim, cger kiliseye kairsi -bir dugmanligmis varsa beni tasiaym demigti. O za.man Macaristan'a Kiigiik Stalin denen AUahsiz materyalizmin zebunu zalim Matyas Rakosi hakimdi.
a,lmacak hazir itiraflara
etmigti.
lige yukseltilince
5

Stalin'in kraldan kralci zuliirn ve tedhi^ aleti idi. Kendisini din.

kurbani olma yolunda goren ve ruhen her gun biraz daha buna
hazirlanip ahgan

Kardinalin, bu gibi davramglarmi

dikkatle
senesini.n

takip etmekte ve forsat kolamaktaydi.

Nihayet 1948

son giinlerinde b'nemsiz bir olayi bahane ederek Kardinali tevkif ettirip hapishaneye gonderdi. 35 giin sonra da malum usulierle elinden bir itiraf mektubu almdi. Kardinal, hapishaneden

nm

Adliye vekiline gonderdigi bir mektupta giiya; Jddia makamibana isnat ettigi suclan prensib itibariy-le kabul ediyorura.s. diyordu. ihtiyar din adarm gesitli zuliim ve igkencclere kahram.anca katlandikfcan sonra, nihayet muks.vemetin de kar etmiyecegini gorerek bu hazir itirafi imzalarnigti.
1SJ4& ubatmm sekizinde Kukla Komiinist Halk MahkemeMoskovadaki efendilerinden aldigi emir gereglnce Macaris-

aey-

si

lerdir.

Tevkif edileeegine dair gayialar ortada dolasmaya bas-

tan'm en yiiksek dini mevkiini iggal eden Kardinal Mindszenty'F: 5

68
yi Devlet ve Millete

MACAR

tHTft.AU

mahkfim

etti.

kos 6ok iyi bilmektc idi ki; komiinistlere gore dcvlet ve millet demck komlinist idarc ve Rusya demekti.
Bundaii sonra, 1.958 ihtilaimo kadar KanBnaB, dama tasi memlckpt ve haoishane degistirmok suretiyle, halkrn haftzasmdan silmeye cahtilar. Paltat komtinist zuiiim ve tahakktlmil arttikea onun bu muhakeme ve kafa tutuguna ait
gibi elk sik

ihaneb Bnglacmdan iitiirii miiobbct haiisc Kardoa! kar&n vakar ve siikimetle dinledi. -Her-

raman degildi. Fakat Macar halki mazmmlugunun mflcerret manasmi onun gahsmda miigahede etmekten ve komiinizme karsi cikmak meylinden dolayi bir kahraman yaratmak ihtiyaci
icinde pnun hatirasim kulaktan kulaga biiyiitup siisleyerek naklediyordu. Komiinist idareiiin ihtiyar Kardinali hapis'hancde dahi rahat birakmiyan zuliim ve iskcnceleri de halkm bu his ve meylini kamc.myordu.

halkm hayalleri ile siislonip bttyiitttte buyiitiile monlekeii dolagryordu. Belki Kardinal Mindszenty biiytik bir kahhatirslar

Din, milietlerin kara giinlerinde muhtac olduklari teseili ve Umidin yegSne kaynagidir. Dev adrmlan ile ilerliyen teknik yiiziinden hergiin biraz' daha degigen Diinya sartlarma ragmen insanlan, madde ve akil pl&mnda biitiin hesaplan tiiketen badirelerden hall ve ancak din kurfarabilmektedir. Bu yiizden halk

topluluklarmi harekete getirecek liderlerin ya din adaim clmasi veya bu sifatm psikolojik ve efsancvl tesir gartlanm tesis edecek bir takva iizerinde bulunmasi icab etmektedir. Bu gttn Kibns'da Makarios'un hala papaz ciibbesi ile dolasmasr sebepsiz

Eurtuluj savasmda bile muntazam askeri teskikuruimadan bnee hemen her yerde baa gosteren mahalli mukavemet hareketlerini din adamianmn vucudai getirdigi bir gerlat
cektir. Aynca askeri ve siyasi sahislann dahi nasi! el agip dua halkm dini hislerine hitab etmek suretiyle basan sagladiklan herkesge bilinen bir hakikattir. Turk Kurtulug savasmm ilk kursummu atan da Mr din adamidu-: Siitcii itaam. Dttnun Gandisinden bugiiniin Vietnam gikmazmm girdaplarm-

degildir. Tiirk

ettikleri ve

SANIK normal mevkii Komiinist nizamda din ada.minm Macaristan'm en bttyiik din adaim Kardinal Mindszenty Kukla ihtilali KomQniat Halk Mahksmesi hussurunda (Sena 1949.).
:

besleyip geligtiren zuliimlerden sadece

biri...

da

alev ve

duman

helezonlan halinde

yamp

kul olan butim

yol.

MACAR

iHTtLALl

MACAU
Teminat fonksi-

IHTlLALt

69

gSsterioi ruhJar, dinta' felaketler karsismdaki yonu na ispat edon idealistlerdir.

Stalin taraflerde kendilerine muhalefet edebilecck kimseleri itham edorek bcrtaraf edip digcrlerrao karsi riyakar
tarilgl ile

Macar MiUeti

ieta,

birikmis ve hakki verilmemis. bir inan-

bir giileryiiz politikasi alan

Kruqef kadrosu, kendi devrclerinm

potansiyelinin vo bag kaldirma azminin sombolli olarak Midin adammm secilmcsi tesadtif eseri degfldir. Halk psikolojisiBin tabii ve normal bir ioabidir. O kadar ki kcndisinin |ahsefl hit; Mr rol ifa ctmedigi 1958 ihtualinin muvaffak olmaya yiiz tuttugu ilk giinlerde Budapeste'den gekilmekte olan Kus tankiariDin tarrakalan

ma

bu

Iktidara gcldikleri

bulunmaktaydilar. iie karsiJasmis. olan giiya Stalin devrinin kalmtisi mahzulum vc'tedhis aloti kadroyu temizlemek icta bir defaya metoduna sus olmak iizere bas vurduklan tenkil ve temizleme
siiretle

en cetin problem!

zaman

devam etmeklc Rus

razi

emperyalizroinin dagihp
bir tercih

parcalanmasma
kalmis-

arasmda

biitiin kiliselerin

mazlumu Kardinai bir zaJEer girecektlr. Daha sonra Rus tanklarmm eekilmesinin alsakca bir manevradan ibaret oldugu tahakkuk edince Rus kahpeligiletirken din

eanian ortahgi insembolii halinde sehre

olmak arasmda

yapmak meeburiyetinde

lardl.

nin ieabi olarak alti bin tank Budapeste sokaklarma dokiiliip Macar MiUetini kaldlrlm taslan gibi cigneyip hiirriyet iiareketini bogacaktir. tste o zaman bu din mazlumu ve kiyam sembo-

Gereekten Kusya'da her yeni gelcn kadro, aslmda seleflerine nizmin bunyesinc mahsus olan isdirab ve sikintilan vermek lddiyiiklcmek suretiyie giiya zulum ve tahakkiime son buyapistirarak vaftasml asiyle vvelki idarenin artlklarw yerim saglamtun mukavemet kuvvetlerini temizlemekle
lastirmaktaydi.

komu-

Kardinal gitsIUMe Amerikan scfarethanesine sigmarak daha sonra dogaeak yeni ihtilMlerin manevi malzemesine katdmak iizere Maear milletm hayal ve hafizasma donceektir.
lii

Buna o kadar ahsilmisti ki; Moskova'da d'artesryle yem rece yansindan sonra ger^eklesen bir hukfimet kendilerinee muzir, idarenin kabramanlan biitiin pcyklerde yok ettoparlayip anarsist ve tehlikcli eski idare taraftarlanm Krugef Yoldasm iktidara gelmebir

ILK ORNEK:

POLONY A iHTlLAlJ

meyi

1958 ydi sonlarmda Rus Peyklcrindeki iktisadi ve manevi sikmtmin had safhaya ulastlgl miisahade edilmekteydi. Biitiin tlgrasmalara ragmen enflaayon onlenemiyordu. Bilhassa Polonya'da asikar bir taiEursuzfak belirtileri baslamisti. Rus liderieri

edilmigti. Komiimzmm sinden sonra da aym ijekUde hareket ortadan kaldiran ve insan sahsi kazane, meylinin avantajianm diyalektigi ieabi sahsiyetine saygi duymak liizumunu reddeden bir de bu tenkst ve halki knuzdarip Wan iktisadi baskilara

ilk

vazife bilmekteydilcr.

Basta Kracef olmak Uzere, bu huzursuzlugu Mcbir s'.zmtrya. meydan vermeden yatatirmak igin topluca Varsovaya gittilerse do Mcbir netiee alamadan ve yirmi dort saat icinde adeta kaQarcasma Moskova'ya diSnmeye mecbur olmuslardj. Kruecf Kanla bastirmamn en iyi care o!dugunu soyleyen Molotofuda yanmda gctiirmiigtu. Polonya'da ilk huzursuzlugun nasihatie giderilebilecek bir cinsten olmadigim hep birlikte ve gdzleri ile
gtirdiiler.

Mesela 1951 senesi tedhis hareketlerinin agirligi ekleniyordu. hareketi Martmm son gecesi Varsova'da boyle bir temizleme baarlanmistj. Sebirdeki butun yaicin gayet ustahkla bir plan guelli kilometre banra muhabir ve diplomatlar Varaova'mn olmayan btoJieski bir satoda zahirde hi Mr sebebi
neyindeki

ziyafetm sarhos editepem bir ziyafete ca|nlmi)ardi. Oniar bu Rus Imparatorl-agmm . nun oi atmesferi icinde zeva-l buimaz kaldmrken Var ova'mn kudretii devlet adamlan serefine kadeh
!

Komiinizmin Rus

esiri milletlere yiikledigi

haysiyet

kmci

agn- sartlarm vebalini Staline

yUklemek

suretiyie biitiin peyk-

sokaklan Rus askeri kamyonlanmn gciriiltaleriyie ve asuzade kalmtisi kaPttslar Varsova'da ne kadar miinevver durdm erkek ne buldularsa sUngUlfi muhafiEiar nezaretmde yigar giot doldutukliye diirtiikliye kamyonlara iist iiste esya

ugulduyordu.

70

MACAR

iHTlLALl

MACAR

IHTILAL):

il

rarak gehirden cikarmiglardi. Bu suretle Slum yolculugna gikan IS bin Vargova'h hig bir emarleri kalmamak iizcre orta-

dan kaldinlmiglardi. Bu Katyn ormanlan faciasimn bir egiydi. Ruslar bu seferki temizleme hareketinde sactece Vargova'dan 18 bin kurban bulabilmislerdi. Bu miktar biitiin Rus peyklerindcki temizleme hareketinin genigligi hakkinda bir flkir vercbilirdi. Biitiin ecnebi diplomat ye muhabirler o gece Ruslarm maksatli ziyafetinde eglenirken 18 bin Varsova'h da o gece ortadati kaldmlmig bulunuyordu. Esasen Lehliler 1723 yilmdan beri memleketlerinin Ruslar
tarafindan sik sik istila cdilmesinc ahsmislardi. Fakat Rusya Slay empcryalizmine beynelmilel komiinizm gibi bir maske bulduktan sonra bu isgal ve istilalann cehresi earlik zamanlarmdakiyleriyle kiyaalanamiyacak oleiide degismigti. Kanla yatigtir-

galigmig olan Gokomiinist idareiiin ycrlesmcsine canla bagla gikanlarak hapse mulka daha o yil Titoeu itbami ile partiden ellerine geeirdikten sonra atilmisti. Komiinistler bir memlcketi iktidara memlekette kendilcrmi o ilk temizleme hareketinde ananevi bir siyaset hagetirmig olan gruplan bertaraf etmeyi goriilen bu hareket tarzmm linde tatbik ederler. Ilk anda garib

Kisaea soylemek vardir. bir 6 ok idari. ve psikolojik sebebleri iriaresi altma duguren ieab edersc; Bir memleketi Rus isgal ve edenler veya ortami buna hazirlakomiinist ihtilaline igtirak

ma

ve rejimini

kelleler iizerinde

muzaffer

kilma

metodumm

hakiki mahiyetinden yanlar ya satin almmls veya komiimzmin afamaklardir. Birmcjier bihaber gozii kapah soziim on a idealist temizlik hareketme kikomiinist ihtilalinm gercekegmesi ve Uk fonksiyonlan bitigi icm ikmlavuzluk etmelerinden sonra artik tagidiklan hayalleri ile realite arasinda
ciler isc

kudretli tatbikatcisi komiinist lidorler hemen her memlekette idareyi bir kere ellerine geeirdikten sonra o memleketin socuk-

ki

lannm kamm
yorlardi.
lar eklenince

temel reaksiyonlar
ikinci

komiinizme dair dogmasi muhkorkunc farkm yaratacagi hayal kinkligmdan da bu yiizunden yok edilirler.' Igte Gomulka

seller gibi
tenlril

Bu kanh

akltmadlkca rejimi emniyette gormuvo tedhig olaylarma iktisadi sikinti-

Fakat

Polonya halki haysiyet ve istiklalden mahrum olarak achktan olmektense Rusya'ya meydan okumak suretiyle istiklaHerini kazanmak arasinda talihlerini danemek meeburiyetinde kahyordu. tgte bu yiizden Ekim ayi nihayetlerinde Polonya'nin hemen her tarafmda Rusya'ya karsi yavag yavag bir

hapse tikilmigt,. gruptan bir insan oldugu icm derhal Stalin taraftorlanm Stalin'in olUmiinden sonra baglayan idarenin magduru gozukentemizleme cereyam dolayisiyle eski icabi liizumluydu. Ancak bu fataim leri bir nebze tutmak taktik safhaya varmig taraflanm temizleme ceryanlan zaten had

bag kaldirma ve direnme gBriilmekteydi. Stalin taraftarhgl ithamlariyle girisilen 1851 temizleme harekctinden her nasilsa kurtulabilen bir kac. gains parti secimlerinde halk tarafindan onemli mevkilere getirilmekteydiler. Bu gahislardan biri de
idi. Polonyayi Ens ioyundurugundan kurtarabilecek ile Gomnlka halk nazannda yavas yavas itibar kazanmaktaydi. Olaylarm patlak verdigi 1958 senesinde omrii fakir bir igci olarak mucadele ile gegmig bulunan Vladislav Gomulka 58 yaslarmdaydi. Ikinci Diinya Harbinden sonra Polonya Rus ordusu tarafindan isgal edilerek Moskova emrinde bir komiinist

tuz biber oluyordu. Yuolan Polonya'daki izdirablara yeniden bin Vargova'lmm b.r kanda kisaea hikayosini naklettigimiz 18 an! bir baskmla toplanip gecede evlerinden gece kryafetteriyle hadiselenn yarattigi yok edDmeleri bu hadiselerden biriydi. Bu
psikolojik baski altmda
fedildi

Gomulka
iimidi

-.

Gomulka ve arkadaglanmn su 5 lan afalemdar 01Fakat halk onlan bir kurtulug hareketine partide lyi mevmaya dogru hergiin biraz daha itmek suretiyle halinde ve agir Rus baskilere getiriyordu. Tabii bir insiyak biitiin memlekekismin tesiri altmda baglayan bu mukavemet 1956 Bkim ayi nihayetlerinde ise isciler ti sanyordu Nihayet
fiiK

iiiko kuruldugu zaman Gomulka Polonya komiinistleri arasinda en fazia dikkati ceken simalardan biriydi. Fakat memleketinde

numayigler oldu. gere, harekete gectiler. Poznan'da kanli de kaybetmig bulunan Polonve haysiyetiyle birlikte ekmegini diye bagirarak ilk soya iseileri Ekmelc ve hiirriyet isterissh kolay kak'miimayisine baglamiglardi. Bu miimayiglerde gbrulmeyen d ilerin galeyam sebebiyle Rue

May

yatigmaya

niyetli

MACAR
iZ
>

n-ITILAL,l

73

MACAR

iHTtLAlJ
ediyordu. 21 Ekim 1958 da komiinast parti merkez kcmitesi bagimsizhk hareketim idare oden Gomulka'yi parti liderligine secti. Pa.rti merkez komitesJnitt dokua iiyesfeua Gomulka'yi tut-

dcyam

yukanda da sfiylendigi gibi Varsova'ya geldilersc de htqbu-notice elde edemediler. Her seyin dmelccegmi vadetmekto hadiselerj yatistiramadilar. KanJi mumayigler bir taraftan
liderieri

ediyordu.

Rus

liderlerinin

gcterok Polonya'daki olaylarla ilgilenmoleri Gomulka'yi arbk Polonya nm Jideri baline gctirmis oluyordu. Gomulka ikinci bir nto olarak ortaya ciluyordu: Kbmttnist fakat Rusya'ya bagh degddi. Halbuki Polonya'mn izdirabi Rusya'ya bagh olraak kadar komunizmin mahiyetinden ileri gelmekteydd. Bu yiizden
iki gun sonra Macaristan'da basohm isyan ve ihtilal hareketi Rusya'ya karsi oldugu kadar da komunizme karsi olacakti. Bu sirada gerek Polonya komiinist hukumcti gerekse Rus idarecilon biitun diinya umumi efkarma kargi Polonya'da hicbirhadise cereyan etmemekte oldugunu ilan etmekteydiler. Hal-

Gomuika'mn ayagma

kada-

duruma tamamen hakim oldular. Gomulka yaptigi konugmadta: cl2 yildan beri kofcu bir idare altinda Polonya bundan inledik. Fakat bunun sonu artik gelmigtir.
masiyle hiiriyetejler

Polonya olaymdan hemen bir

aonra sosyalizmin yolunda. kendi kaderini kendisi cizecektir. Sovyot Rusya ile movent dostlugumuzu muhafaza edceegiz. Fakat kendimize gore bir sosyalizm yolunda y'uruyecegiz. Bir toac turlii sosyalizm vardir: Rus sosyalissmi, Yugoslav sosyalizmi ve gimdi de Polonya sosyaii.xmi. dedi. Bu komigmadas *ciler

fayacak

nm
20

istiklal

EMm

yer yer Gomulka lehinde mitingler tertibliyerek Polonya'hareketini ve yeni Uderini destekleraeye bagladilar, Cumnrtcsidra beri Polonya'da fo&S gosteren bu degi-

Moskova gazetcleri h&diselerl halktan gizlemeye cah^arak susmaktayduar. Bu gazetelerin siSkittu Rus Udcrlerinm gaglociiklanm ve Polonya Istiklal hareketi kars>
giklikler kargiainda

gcwterisinda nasil bir tavjr alacaklarmi kestiremedilderini yordu. 21 Ekim 19GS Pazar giinii Polonya ordu birlikleri Dogu Almanya'da Steptin sjehrinc girmsk isteyen bir Rus alayina

ates aqtilar.

Bu

biilgcde Lehlilerle

Rus

kuvetleri

arasmda kanb

carp?smalar bagladi. Ecnebi ajanslar Polonya kuvetleri ile Ruslar arasmda Varsjova'mn 85 kilometre Batismda ikinci bir carpifjmayi haber vermekteydiler. Gerek Polonya gerek Rusya ilk

gunlerde
lardi,
cJ3eri

bu garpismalara dair haberleri tekzib ediyorAmerikan Cumhurba^kani Eisenhover hiiriyetdestekledigini belirten bir konusma yapmig ve KalbIeribiitiin

Aym

giin

miz
fiili

sizinle beraberdir. demigtir.

Bu
tirilen

aekilde ortaya Qikmigtir.

suretle iistiklal ve huriyet hareketi ilkd.efa Polonya'da Dogu Almanya hududundan geile-

800 Rus tanki

Steptin bblgesinde, kan yoluyla onleme

liigbir netice elde

GOMULKA
Polony^'d^i olaylan gizlemeye imkan yoktu. Nitakim Bus liderlerinin Mbskova'ya haroket etiklari gun Polonya 'nm yeni Jideri olarak goziikmeye baalayan Gomulka biittin dunyaya hitaben Polonya'nra arfak miistakil bir devlet oldugunu ilan

tecriibesine girisen

Rusya bundan

edemedi.

J*

Rusya'mn bas egmesiyle Polonya istiklalind. elde- etmi gozukiince bu durum diger peyklerde de kurtulu iimidini kuvetlendirmitir. Igte bu yiizden Polonya'nm istiklslini ilan etigi 21 Ekim
1956 Pazar
giinii

Mac&riistan'da da talebe mumayiglert basla-

MACAB

tHTBUiLt

mi vc bu surctlc hareketm digsr peyklere de sigraraak isti&adi Rusya'yj gok dahia ciddi olarak bu harekote kargi gikmaya

mecbur etmiatir. ttetelik Macar harekati yukanda cla sbyledigimiz gibi sirf Rusya'ya kargi dsgil ayui zamanda komiinist idareye kargi bir mabiyette ortaya gikryordu. Muvaffak olmu gSziikeH Polonya ihtilali Macarlann Rus hakimiyetinden maada kora'Unizme kar^i gikmug ohnalan dqlayisiyle Kusya icin bar hayat memat davasi halini alacak ve ileride goriilecegi gibi her
no

IN
1*

bahasum olursa olsim

bastinlacaktir.

YKMlN EUlYORUZ, ABTIK HOLE

OfJtfAYACA&H

(Eskunszuk, eskunszuk hogy tovabb nem leszunk) Polonya'da olup bitenler Macaristanda bir kurtulus umidi yarattx Tahjmin odilemez bir badise olmus ve kisa zamanda Polonya Pais boyundurugundan Inirtularak asagi yukan hiir

,SJ!
a

meyPolonya ile birlikte kendileri de kurtulmu gibi seviniyor, fakat bu hislerini agiga vurmak cesaretini gosteremiyorlardi. Polonya ihtilalindn peykler arasmda ilk te'siri Macaristani'da ortaya <jikti. Polonyah(aria, Macarlar birtolrlerini kardes sayarlar. Tarih boyunca hie harp etmemig ustelik daima aym kaderi paylasmislardir, Komltaistler bu ihtilali fagiat (!) ve gerici (!) kimselerle American Entelejansmm miisterek organizasyonu olarak gostermege eahsmislar ve bu iddlalanni isbat ( ) icm Bati dilerinde kitap ve brogurler Qikarrmglardir. Halbuki Maear ihtilali bir tabiat
btttttn

bir devlet haline gelmigti.

Bunun

Rus

Gsiri iilkelerde

dana

getirdigi sevinc. ve heyecan miithisti.

z I |
:

13 |

Ian

Ml Ills
1

a I

olayi gibi kendiliginden ortaya Qikmisttr. Hie. bir sun'i zorlama

konusu degildir. Qunku Macaristan'da komiinist idarenin agir baskisi her ferdin suur ve vicdamm en kiicuk bir te'sirle dahi patlaraaya hazir hale getirmisjii. Sebepler komiinizmin ve Rus iahakkumimiin bunyesinden gikmistir. Esasen ihtilalin
bafaia

meydanlara doktugii halk yigmlan icinde buyiik cpgunlugu kadmlar ve bilhassa geng ogrenci ve igciler teskil etmekte idiler. Bunlar tamamen komiinist egitim ve bgretiminin te'siri iginden

"'"^iM

76
goJen iosanlardi,

MACAR

IHTiLALI

MACAU
in aq:k

THTJLALI

77

Daha tlkokula bagladiklan andan dtibaren koait onlara telkin edilmig buhman fikirlerin vicdan ve guurlannda doyurucu bir tc'siri olabilseyda Macar' ihtilali diye bir fjey ortaya gikmazdi. Qimkii butiin kiymet Miku.mlcrim komurmmm ve Rusya-'mn menfaatrae gore te'sis ve
muxuzme ve Rusya'ya
tolkin eden bir cgitim sistami onlari ana kucagmda yakalayarak kondi te'sir sahasinda hayata baglatiyordu. Boylcce komiinizme en sadik olmasi gereken bir kitlenin komiinizmdcn kurtulmak
igin

muhakemesi.

gibi

ilc,

sart

ileri

siirmus, ve bunlar yorine

olguiJe niimayise gi-

getiriimedigi takdirde 15 gitae

riaccoMcriiii biWirmislerdi.
misti.

kadar genis

Hukumet bunu da

siikutla gecistir-

Fakat Polonya'daki ihfjlalin anbean Polonya halki Iehme gellgmesi ve Rusya'nm Polonya istoklorme bas egmig goziikmeBi Macar gengliglnin cesaretinl arttirrmstl. Bu yiizdon Polonya Blgiligi oniindekl sempati gostcrisinde erteai giin Tuna'nm dogu loyismdaki PetSfl meydanjnda toplanarak hislerini daha gu-

Macar halkina

rebtoerfik etmi

olmmi bu

ihtitalra

hakki
ihti-

sebeplerini gostermeye yeter.

lalindp' bir ch

Bu ytaden

Ruslar'in

Macar

tahrik -araraalan, gerceklerd tersyuz etmek icin

uydurulmug
22

dehgetli bir yalandir.

Ne radyo vs mtillii bir gekilde aqiga vurmak kararmi aldilar. ne de gazeteler yeni bir gelisme yoluna giren Macar gencliginin Kim brlebilirdi bu. davrams vc isteklorindon bahsetmiyorlardi. ki; barj'angigte, sadece Polonya iMUMinden dogan bir cesaretla

EKtM PAJSARTESl

giidon

komilnist idarenin tahaMsttmHnii bir nebze analtmak gayosini bu miting. bir anda Macar rnilletirin ijindc birikmis olan

inidtraln bosaltip

TJniversite dgreneileri,

Rusya'dan daha bagimsjz bir khira

aldigi

Polonya

ihtilalini

tufanlasstirmasma scben toskil edeoek vc ornek kat kat asacaktir. Olaylan: Kolay ko-

koparmak igm aava#makta olan Polonya'yx destokle&ikledni gastermek makaadiyle Polonya Eleiligi Sniinde bir sempati g6s~ terisi yapmaya karar vcrdtfer. Ogleden evvol Budapetjte tJnfversiteainde biraun icin bir toplanti yapilmisb.

lay sabtedilmez halk psikolojisi yonotjnis ve yillarca iizerine cbVoklcnen, baski ve k'orkulann iiesabmi gormek iisere sahian-

mi^br.
23

gtinlerde

Maca-

rfetan'da

Komttmst

Partisi Bir-inci Sekreteri

ye bakimdi.

Onun

te'sis etwgi teror

terisini etrafa duyurniiaga

Erao Gcro hergehavasi igmde bu sempati gosimkan mdunamadigi, halde ogle-den

EKlM SALI
ilgili

Hukumetin mitingle

hertiSrlii

habori onlemesine rag-

aonra Polonya
lerle

Ejlcidigi

kadmlarm

cniinde cogunlugu gene, ogrenci ve iscitekil ettigi biiyuk bir kalabahk toplandi. Bu-

men kulaktan kulaga butun setae "Oniversitc gencliginin Petofi meydamnda toplanacagi haberi yayilmisti. Komiinist idarenin
milleagir ruht ve iktisadi baskisi altinda bunalmis olan Macar bosaltmak icin ilk def'a bir firsat elde etmig oluyordu. Ogrenciler ve gene; issiter sabahm erken saatlerinde evlerinden
ti igini

rada Rusya

ile hiirriyeti: igiri

savasmakta olan Polonya halkma

edi-

basarilar dileyen sessiz bir gosteri yaptilar. Polis hicbir geye

miidahele etmeyerek olaylan uzaktan seyretmeyi tercih

yordu. Rusya, Polonya

ihtilali dolayisiyle

peyklerdeki idareciler de gelecegi ya'daki uc Oniversitenin ogrencileri

saskma dondiigunden kestiremedikleri icjn Mosko-

yiiriiyor

bir giin once (21 Ekim 1956) hiikumete miisterek bir ultimatom sunrauslardi. Bu iil-

grkarak Petofi meydanma dogru ilerlemeye basladilar. Hem hem de Fransiz milli marr Marseillaise ve Kossuth ma.rslarmi soyliiyorlardi. Petofi meydamnda 25 bin kiailik bu-

yiik bir gendlik kitlesi 1;oplandi:. ogrencilerden bir sjogu

gece

timatomda
1

2 3

Basm Seyahat Hapiste bulunan eski

hurriyet'i.
i

hiirriyeti.

sabaha kadar uyumiyarak meydanlarda ana oaddelerdeki biiyiik binalann ccphelerine dovizler bayraklar yerlestirmislerdi. Bunlar arasmda
:

Milli

Savunma Bakam

Farkas'-

Euslar vataiuiuza dbaiin!

78

MACAB
Yeni bir idaro
isteriz!

IHTiLALi

MacaristnM'a istiklai verin!

Polonya niilleti ile beraberiz! Imre Nagy'yi is baglnsv gdtrin! Rakosi cezas]3$ bulmahdir!
gibi doviz ve levhalar gozc carpmaktaydi.

Polonyadaki gibi Macaristanda da hallim iimidi iizerinde toplamakta olan bir sahsiyet vardi fcnre Nagy, 1955 yillnda Moskova'ya pek bagh olmadigi gerekcesiyle partiden ihrac edilmisti. Nagy'nin daha serbost fikirli oldugu bilinrnekte idi. Ma:

caristan'm iktisadi scviyesini yiikseltmek ijin dc bir hayli gayret sarfetmisti Kendine mahsus babayani tavirlan ye komunist idareeiler arasmda pelt goriilmeyen guler yiizltttUfiiyle sempati toplamis bulunuyordu. Aynca Macaristan'da komiinisf jjuJiim ve tahakkiimiiniin sembolii haline goten Stalin'in tedhis
alcti Matyas Kafcosi ilc da anlagama&g! bilinmekte idi. Bu da Nagy'ye sempati celp eden unsurlardan biriydi, Rakosi Polit bii-

Nagy'dcn Ahmagm biri diye soz et1953 yilmda Kremlin'deki Stalin'ciler Malenkof un yeni siyaseti icindc kendi metodlarim yiiriitmek icin Nagy'den isroiain bir toplantamda.
migti.

etmek istemislerdi. Macaristan'da Rakosi vine Stalin'in metodlarim yiirutecek takat Nagy'nin giiler yuziinu maske olarak kullanacakti. Nagy bu taktigi gayet giizei kavrayarak Malenkof, Krasse* ve Mikoyan grupuna pcyklerdeki halkin da insan olduklarmi hatirlatmisti. Ashnda kendisi de komlinist idare
tifade

ve

teMn

dolayisiyle adi birdenbire

riyle birieserek
cilvesi

Fakat Rusya'ya karsi bu jesti daha iyi bir hayatin iimid ve istektesempati toplamigti. 1S56 Agustosunda siyasetin icabi tekrar partiye almmisti.
'

icjnde yogurulmustu.

Polonya'daki Goraulka gibi tarihi bir rol

iimid ettiren sebepler bunlardi.
Petflfi

oymyabiler.ef ini
halki

Bu

yiizden

Macar

Imre

Nagy'yi basmda gormek istedigini ilan ediyordu.

meydam

1
Petofi.
milli

--.

b -:l

:/

nit"iJ'

artik

hmeahmc

dolu hale gelmisti.

d;ha once de belirtilmis oldugu iizere

Macarlarm

sair

ve kahramanlarmdandir. 1848 Macar ihtilalini yonetenlerden-

80
dir. iiricrini

MACAR
ask ve

fHTIL.ALr

MACAR
hiirriyet iizcrine soylcmis bir sairdir. kendi adiyle amlan moydandaki heykeli iinundc Imre Sinkovits admdaki gene bir aktflr, PetBfi'nin

IHTILAL.I

81

Onun

1848 Mirriyet miicadelesi

tadi.

i 5 in

yazilmis siirini

Macar okumaya bag-

Genclerin galeyam o hale golmisti ki; kaiabalik en kiiciik dalgalamyordu. Gene aktoriin olradugu u misrai kalabahk tarafindan hep bir agizdan ve coskun bir nakarat halinde tckrarlanarak kenar ve kogelerden mibir heyecanla aniden ve kolayca

kwatmaltdir, 7 Mihayl
edilmelulsr.

5 Macar Konriiaist I*artisK Eongresi toplantiya oa^n]a~ rak yiiksek ma&amiar Kin. yeni Mr idare hey'etS secibelidbr. tmre Nagy^Hn Bayveks.ff.igi altmda ycmi bar hiikomet

Ku-kas

ile

Matyas Sakosi alenen muhakeme

tingi
pertti:

takip etmekte olan

kmllarln yttreklerini

korkuyla

iir-

aksama kadar deetU. Hiikutaet sabahleyin ikinei bir ilana kadar her tiiriii iiEumi topjanti ve gosterflerin yasak edildigini radyo ile ilan etmis ye nttmayis yapmamalan igin ihtarda bultmmug okhigu halde ogrcncilcr buau dmlcmeyerek hareketo gecniisferdi. Hiikfimel abl ve kararsiz kalmis, ne yapacagmi kestiremez bir durumda idi. Mitingin saat 10 da baslayacagt Han edHmis ve fiiler. de daha erken saatlerde baglamisti. Saat 14 de hlikfimet giiya kiiciik diismekten kurtulmak icin toplantiya miisa'de ettigini bildiriyordu. Halbuki miting hfikumetin ragmma ve buyiiklbir intizamla sabahtan beri devam etmekteydl. Nihayet yapjlan

fekunszafc, eskunszuk Iiogy rabok tovabb nam fessnmk! Yemiii cdiyoriiz, art* ksfe olsMyacag!z!. Petoti meydanmda ogrencilerm heyecanh kcnusraalan gayet tatfeamb ve asil bir gekikte coreyan eta. Hiobir polis veya diger gBrevH ile bir hadise crkmadan miting

ve grev haliki taranmalidir. 11 Mecb^ri siraat feontenjaj^an gozden gegirHineiidir. hakka saMp 12 >BEostaka cMteilede hoSkoz
1

g Baton partOerb i^tirak etfeeegi gMi y ile genel bir secim yapilmaledsir. 9 Maea.rista ekoiiomis; mevcucl tolnki kaynaklara gore yeiiiden organize edUmelidlir. ge^ldlmelf 10 Igcfflerfa rasidimam konten|Jailara gdaden

iiyeleri eit

vam

olmahdir.

bit

kormgma ve ohmdu
:

tenlddlerle belirtilen isteklcr 14

madde

halhide tes-

MacEiristaw sniUi bayragi telirar kullaralmalK vv 'Mar IS oar ortlusimda eski iiniformalar giyilrodidir. 14 Stalin'M biatitn heykeBeri parciiianmahdir. Petofi meydamndaki bu miting siiknnet icinde sona erince kalabahk Tuna uzerindeki kopriiden Budin tarafraa dogru akm etmege bagladi. 1848 Macar Mirriyet hareketinde- orduya once Hobsburg hanedamna, sonra da Rusiara kargi yoneltmig bulunan Polonyah General Jozef Bem'in heykeli ehrin o kesiminde idi. Oraya dogru ilerleyen kalabaliktan birisi eline kocamaiv bir Macar bayragi gecirerek kalafoaUiga kargi bu bayragm orta-

Battta Sovyet askerter! Mscaristandan celdtmeMir, 2 SovyeHer tam ve

1
Blrligi ile

sma Ruslar taraftndan

'

bir iktisaOS

siyasi

esitlsk

te'sis ettitaeii,

Sovyetler Birligi Macaristan'm

etmeraolHlir.

So.

islerSite

kat'i

Burette

modahele

Macaristan'in ticari andiagmafeM ve- Sovyet Eusya'ya. odedigs barb tefflkatinin miktars acsMamaaMir.
Macaristasi'in uranyum kayisaklari, bmuaxra isletiS4 mesi ve Sovyet Kusya'ya verUeii fmtiyaitlar hakkintla bUgi veriSmelidir.

ilave ediimis bulunan orak gekici yirtipBem'in beykeii online gelindigi zaman kalabahk 60 bin kigiye yiikselmigti. Bir anda heykelin etrafi bu gekilde ortasr yirtilarak orak cekici kopanlmjg bayraklarla doldu. Bu sirad* gengieron iginden birisi bu yirtilan bayraklardan birine Kossutlt armasim Have etmek suretiyle ihtilalin bayragmi yaratti. Lajos Kossuth da dalia once bir vesile ile soylendigi iizere 1848 Macar ihtilalinde rot almis mill! kahramanlardan biridir. Kalabahk hep' bir agizdan Maear milli marsmi soyleyerek heyeean kasirgasi haltade git gide kabarmaktaydi. Ruslar Macar milli marsun yaiiaklamislardi. Macar milleti sesleri kisibncaya kadar ve bir din!
ijikardj.

MACAR
82

tHTiLALi

83'

MACAR

IHTiLALi
kaldx.

Herkes

elindeki gazeteteri tutusturarak

birer mes'ale

ayin vecdi ieinde miHi marsim tekrar tekrar sb'yliyerck semayi uguldatiyordu. Ba'zan da tophi haide Szozat'm millete hitap isimlli giri, Macar milli marsi ilo birHkte toplanan kalabahga kargi okunuyordu. Bir ara Macar Yazarlar Federasyonu Bas-

meydana
lere

getirdi.

Nagy

bir tlirKi ortaya' gikmtyordu.

Bu

Burette

biiiiharo de

daha

iyi anlasilacagi gifoi

kendisine baglanan umidilk

pek de layjk-bir adam olraadigim daha

anda gostermig

kam

oiuyordu.

hoparlorle

Macar

yazarlari igin hazirlanmig bir

hjirriyet

beyannamesi okudu, Aksam karanhgi bashrmak Uzere iken kaJabahk buradan parlamento binasina dogru yUriimege baladi. tglerinden giiclerinden donmekte olan isgi ve me'murlann da katilmasiyle kalabahk 150 - 200 bin kis-ilik bir insan seli haline

AKTIK YOfJBAg BBGIHZ!

Kossuth Mcydamndaki iki ytizbin kisilik muazzam halk heyecan dalgalan halinde tmre Nag'ye istediktermi flte Rus tank ve ucaklari da harekete gegmis. bulunuyordu. Giindiiz Petofi Meydamnda kabul edilen 14 maddeyi okutkitlesi

Kossuth meydanma gclince, butun trafik durdu. Buna miithis kalabahk tam bir intizam Ye disiplinle yuriiyordu. Kossuth msydamm dolduran balk, henilz iyi bir ismi bulunan Imre Nagy'yi gormek vc da'valanna ondan destek bulgeldi.

ragmen bu

ederlerken

mak

istedigini bagirryordu.

KIZIL YILDIZI SONDURUN!..

radyoevine yiiriiyen genclerin uzerine big bir ihtar yaates. aqihms. yiizeiU kadar gene, alkanlar ieinde kaldirimlara yigilmisti. Kossuth Meydamndaki kalabalifm radyoevi artik: onunde olup bitenlerden haberi yokiiu. Fakat isi ciddiye alacaklarl muhakkakti. gtmkii once kizil idareye kar-

mak

icin

pdmadan

KmlWm

Bu

si

baslayan ntimayisi gitgide bizzat komiinizme kargi bir roaM-

sirada Parlamento

ihtilalcilerin hissiyati iie

mento binasmm

binasmm oniinu doldurmus buiunan alay edilmek isteniyormus gibl parlatepesmdeki Kizil Yildizm elektrigi yandi. Ka-

yet almaktaydi. Miimayiseiler mutlak surette Kusya ve komunizmden aynlmayi ifadc eden dovizler tagmmktaydilar. Kadyo,. akgam iistii yaptigi bir yayinda Fagist ayaklanmayi bastirmak'
iein

rankkta ihtisamll bir sekilde parlamentonun tepesinde panlda-

Sovyet ve Macar askeri kuvvetlerinin mutereken harekete-

yan bu Kizil Yildiz hiirriyet miicahidlerine komiinizmin ve Rusya'mn sembolii olarak goriindu. Gercekte de oyleydi. 200 bin
kigilik kitle biiyiik bir

geetiklerini tanklar jetler ve makineli tilfekler kullamldigmr-

hiddet ve nefretle hep bir agizdan bagir-

dilar

Kizil Yildizi sonduriin ve ihtimal

Moskova'mn

emrin--

trigin diigmesine

de kendi miletine karsi ne zulumler icra etmis bir kirli el eiekdokundu ki Kizil Yildiz bir anda sondtt. tnsaalbiitiin

lah

diinyada ebedi olarak sonecektir.

Budapeste ile butun telefon ve miinakalat irUbati Gercekten bu ilk gun, Macar ve Rus kuwetteri milmayi|eflere kari birlilrte harekct etmislerse de bu durum cok cabuk degisecek ve hatta bazi Rus birlikleri dahi ihtilaleiler safina gegecektir. Sabaha kadar devam eden kansikhklar yUziinden' Macar Komiinist Partisi toplanarak ilk is olarak halkm Umidfai
bildirmistir.
kesildi.

Parlamento binasmm balkonundan bir kizil ihtilaieilere h'itap etti Yirmi dakika sabredin. Yoldas Nagy geliyor. Hopar15r tesisati da kuruiluyor. 20 dakika tamamlanmisti ki, meydalun biitiin elektrikleri kesildi. Kizillar hala yalan soylemege de:

uzerinde toplayan Nagy'nin Basvekillige getirilmesini karar altma aldi. Fakat Bagvekil Hegedus Nagy'nin muavimigine getiriliyor ve parti genel sekreteri Geroe de mevkiini mubafaza ediyordu. Halk Nagy'nin basvekillige getirilismi alkiglamalda

vam

ediyorlardi.

Millet Nagy'yi beklerken, ibirden

triklerin

meydandaki butiin

elek-

beraber bu eski iki darecinin de yerlerinde kalisma itiraz etme'kteydi. Miimayigsiler Rusya ilo butiin ilgilerinin kesitaiemesi ma-

sondiirulmesiyle

birdenbire

tamamen

karanlikta

84

MACAR

tHTtLAL!
yerinde muhafazasim arzu otrafmdaki idarecilerin bu ka-

MACAR

IHTilALT

nasma gelen bu
dar
ileri

iki eski idarecinin

etmiyorlardi. Ilk anda

Nagy ve

DEVKtIJCN POT
konusmasiyla memnun ye Kossuth meydanmda, Nagy'nin Stalin meydamna dogru aktatmin olmayan kalabahk buradan metre boyunda Stamaya basladi. Bu meydanda yedi bucuk heykeli vardi. Manasi ve maddesiylin'in apartman hacimli bir milyonlarea Macar lirasma mal olmustu. le put olan bu heykel suiscisinin ekmeginden kesilmek Y.llardir ac ve perisan Macar
retiyle

gitmek istemedikleri anlasihyordu. Fakat halk. yatistirmamn imkani yoktu. Onlar Polonya'daki gibi Rusya'dan ayn fakat komtjnizme bagh bir idareyc dahi taraftar goziikmeyerek Bati Demokrasileri istikametinde hareketi gerceklestirraek istiyorlardi. Bu yiizden Kossuth meydanmda toplanan halk israrla tmre Nagy'i parlamento binasimn balkonuna c.kmaya davet ediyordu. Nihayet Nagy gbmndU Yoldaslar! diye soze
:

on sahametli sahifesini teskil etmek iizere gok kuibbeyi cmlatircasina hep bir agizdan bagird.Iar: Artik yoldas degiliz Imge Nagy bu asil milli heyecan karsismda yillardir yoldas yaftasiyla Rus boyundurugu altinda inlemis olan kalabahga Sivs'gsH Maearlar diye hitaba mecbur oluyordu. jtste o gun yoldasugin cilesini bitirmis gibi gozuken Maearlar hiirriyet ve istiklaline sahib olmanm bas dondurueii sarhoslugu icjnde Stalin Mcydamna dogru akmaya baslad.lar, imre Nagy halkin siikunetle dagilmalarmi bos yere
baslam.sti
ki,

Macar

Milleti tarihlerinin

bu maydana toga

ni'zmc ve

Rusya'ya duyulan tanem bedefi oldu.

baltalarla herkes bir

kat bu devasa putun

anda komuKaaaalar ve baslau,. Fataraf.ndan hcykele vurmaya anda neredevrilmesi May olmnyordu. O
edilen Stalin heykeli, bir

sonunda 6rfi idare ilan ederek mumVayiscilere karsi Rusya'dan yardim istemek vaziyetine gecmisti. Yerinde kalan parti sekreteri Groe ise Peste radyosuna verdigi bir beyanatta tahrikciler Rusya ile dostlugumuzu bozmaya eahsmaktadirlar. Bu eereyana mukavemet edelim demistir. tmre Nagy ise heyecanli ve titrek bir sesle Peste radyosundan ihtilalcilere hitab etmek suretiyle saat 13'e kadar silahlarmi teslin. etmelerini bunu yaptiklari takdirde cezalandirilmayacaklarim
riea etmissede

traktorier tcdar.k olunarak den bulunmussi demir halatlar ve mtaSffl a tmda mledig heykel alasap edilmigti. Halk yillarea etmek ism bu canavar Staling kars. tomru itade b.hangi el taraftndan yapAhgi bir sey bulannyordu. Bu srrada WO. Haft buradan yaz.lm.st. bir yaz, putun vMtae otatoak ihtilal beyannamesmi ellerindeki on dSrt maddelik

Wile

dyo binasmm
gtoeye cahgan
Maear bayragmm
natdarak
24

oniine geldiler.

O zaman

giinduz radyoevme

gen 5 lerin sokaklar, bulunan gene tar kars.la*lar. Bunlar arasmda yesillerle dorenkleri olan tarm.z.. beyaz ve
ihtilalei

* **

dolastmldi. eller iistiinde sehirde

BKlM gARfjAMBA
bilhassa Polonya'-

sdyliyerek sozlerini soyle bitirmistir

Ogreneilerin sulh ve

sii-

kim
si

icinde tertib ettikleri mlmayislere diisman elemanlar ka-

nsmistir.

Bu unsurlarm

tesiriyle isciler halk

demokrasisine kar-

dakinin

gelmektedirler. Budapesteliler size hitap ediyorum! artik du-

nistler gerekli tertibat.

ve Harekctin bu olciide biiyiimus olmas. karsrsmda komumana ve sumulunii S ok a 5m,s olmas. hurrialarak tanklar ve mitralyezlana Steven Maear

run fazia kan dokiilmesinin online gecin. Nagy'nin

bu konus-

yet

halkmm

uzerine ates yagd.rd.lar

masi sirasinda uzaktan gelen silah sesleriyle onun sesi birbirine kangiyordu, Nagy bu gurultiiler arasmda programini izah etmeye caligarak Benim programima gore genis oleiide demok:

doldurdu. hurriyetsi kanlar ieinde sokaklar. muvaffak olduto. riyetjiler Radyo evine girmeye

Bmlerce Sabaha karsr hur-

emrmde haE hiikumetin daha dogrusu Gero'nun

siitudyolar Yer altmda bulunan yedek

kullamlmak

****%* surehyle

rasiye gecilecek ve hususiyetlerimize uygun bir sosyalizm kurulacak ve halkm seviyesi yukseltilecektir diyordu.

yaymlara mUliyeteilere ates pUskiiren

deyam olunuyor.

Mm-

1
I 3

-v

'-. .

MACAR
teci, fasist

iHTILALi

MACAR

fHTlLALt

unsurlar hiikumet dairelerine kargi silahh bir hiicugecmisler, silahh kuwetlcriraize de karsi gelmislerdir. Bu getelerin girlgtikleri algakga hareketler gayct ciddi bir durum

ma

hareketine ait emri geri aldi. Krugef, telefonla Gomulka'ya hiir sosyalizm tezini kabul ettigini yumusak bir dille sbyliiyor

yaratmigtir, Haydutlar fabrika ve hiikumet binalanna da niifuz etmiglerdir.j diyor. Gergckten haiku oline gegirebildigi derme gatma silahlarm gofu silali fabrikalarmda cahsan isciler vasitasi ile

elde edilebilmisti. Eir

kismmi da askcrlerden temin

etrais-

lerdi.

Fakat, iste

Macar

giristikleri miicadele

milletinin vatanlanm. miidafaa i3 kendi iilkelermin radyosundan Haydutmiirteci

ve Pravdamn Polonya hiirriyetgilerine kargi giritigi olaydan dolayi oziir diliyordu. Mafesat hem Polonya hemde Maearistan'la birlikte ugragmaktansa cok agin gozuken Macar hiirriyetgilerine azami kuvvetle yiiklenmekti. Ciinkii Macar "Oniversite gengliginin Petofi meydanmda baglayan miimayisi Polonya'dakinden cok daha derin bir mana tasimakta ve git gide Bati demokrasileri istikametinde gelismekteydi.

Bu

yiizden

Rusya Po-

luk olarak
sil

vasiflandinhyor, kendilerine de Fasist,

gibi adlar takiliyordu.

da birbirinin

aym

Dunyamn her yerinde komiinistler naolan bir dil ve iislup ile i'antikomiinist-

tutarak kuvetlerini geri qekmeye bagladi. Rusya'mn bu hareketi Maearistan'a daha kuvvetli olarak yiiklenmek igin yaptigi derhal anlagildi. 25 Ekim
ile

lonya

bir an igin uzlasma yolunu

hiicum ederlermis. degil mi ? Gece elli kadar Rus tank: yeniden sehre girerek mumayisgilere atcs agtilar Miimayisgtfer bunlardan bir gogunu ele gecudiler. Ele gegen Rus tanklarma yeni Macar bayragini takarak sehri dolastirdilar. Ogleden sonra ele gecen yeni sMhlarla sehrin her tarafmda miicohhez milliyetgi birlikler Ruslara
lere

Perembc

giinii biitiin

radyo ve ajan-larm verdikleri

yeni kuvetlerle takviye edilen kizillann hareketi kismen

tirdiklanni bildirmekteydiler.

haberler bas-

Rus tanklan halkm

igine daldi.

karsi

koymaya

gahgti. Bilhassa Petofi ve

Kossuth Meydanlan

61U ve yarahlardan gegilmez hale geldi. Hiikumet bir kararname yaymhyarak ayaklananlara katilmak ve silah tasimaktan suclu olanlan idam etmege selahiyetli
6zel bir mahkemenin kuruldugunu ilan etti. Fakat artik gahlanmis bulunan Macar Halkini zaptetmege imkan kalmamisti. Aksama kadar devam eden garpismalar sonucunda Budapeste ade-

Sokaklardan tanklar altmda ezilmig cesetierden getjilme^ hale geldi. Olu sayismin ug bine yiikseldigi bildiriliyordu. Oienler arasmda gen? kizlar ve delikanhlarm da ekserlyette oldugu ilave edilmekteydi. Bu sebeple bir an igin yatii?mi^ gozuken ihtila.1 butiin miletin igtira'etmesiyle arhk hakim, olunamiyacak ibir sekilde biiyudu- Nagy halka tekrar hitab etmek suretiyle R.us kuvvetlerinin pek yahaiinde ezdi.

Ve mumayiggileri gruplar

kmda

Macaristan'i terk edecegini bunun igin halkm silahlarmi

tic,

biE-akmasini soylediyse de

bin

Macarlmm dogranmag

et ve

kemikleri 'iizerinde bir heyecan kasirgasi haiinde miimayige de-

ta bir yangjtn yeri halini aldi. ehrin bir gok onemli tanfelarin attiklan mermilerle alev almis cayir cayir taydi. Bir cok resmi ve hususi binalarda karsihkk

vam

eden halki teskin etmenin artik imkani yoktu.

Nagy

ba-

binalan

iangigta

yanmak-

Rus askerleiini miimayigleri durdurarak siikCmeti temin etmok igin yardima cagirdigma goktan pismlan olmugtu.

olarak kulla-

havaya ugurulmustu. 25 EKIM PEREMBE Macaristandaki olaylar bu sekilde Rusyanm aleyhine bir gelisme gosterince Rusya bu iin icinden cikmanin bir garesini aradi. tlk is olarak ta Polonya ile anlasarak Macaristana yttklenebilmek imkanmi yaratmak istedi. Bu maksatla Erugef, Polonya lideri Gomulka- He telefonla gbriiserek tavizkar bir yol
:
1

ralan infilak madeleri ile

Zira Ruslann butiin diinyaya kari prestijini agir bir surette sarsan Macar Istiklal hareketini bastirmak igin bu olgiide kan dokeceklerini hesap edememiti. Sonradan bu davetin heniiz ig

basmda bulunan Geroe

tiir.

tarafmdan yapildigi

ileri

suriilmus-

tuttu. Krugef, Polonya'daki

ayaklanmaya kargi

kizil

ordunun

Ruslann, guradan buradan tedarik edilmig sitahlarla garpigan sivil halk iizerine tanklar ve agir silahlarla saldirmak suretiyle binlerce Macarlmm Uzerinden gegmeleri bu giine kadar Rusya ve hiikumet emrinde goziiken ordu birliklerinin de

90
ihtilale

MACAR
katilmasma sebep
oldu.

lHTtLAUt

MACAR. IHTiLALt

91

Ordunun

ruldu:

kumeti ve Kusya'yi ifiinden <nkllraa2 bir giicliikle karsilastirdi gehirdc yenidon bir cok resmi bina ateso verildi. Radyo daha o ilralalin bastmldigi vo asilerin silaManni toslim ettiklerini aoylefnesta ragmen nils, sik nesretmckte oldugu tebligler vaziyctm yatismadigmi gostcriyordu. Ostelik Macar ordusunun halkm miieadelesine katilmis olmasi, ihtilali yeni bir saflaya gooirmisdr. Bu yiWan Budapegte radyosunun ihtilalcilerc intap eden beyannamesindc iki onemll taviz verildigi gSB

ihtilale katilmasi hti-

gun

SALKIM SAMHM tNSAN

ASMSOB

Macar komiimst

ecnebiden Ayni gita Viyana'ya canrm dar atabilen Mr kac Maeaalman bilgi biitiin diinyaya su suretie yayihyordu. Biitiin haltaMacar haiinde ristan bir mezbahaya donmiistur. Gruplar nm iizerine Rus tanklarmm actigi atcs caddeleri cesetten gegilmez hale getirmistir. Ihtiiaiciler de buna mukabil yakaladiklan iiziim salkimi kiallan daragara kurmaya imkan olmadigmdan
asilmi halinde elelrtrik direklerine asmaktadirlar. Bu sekilde komiinist asker ve aivil binlerce insan gSrdiik. Bunlar arasmda ekseriyet polislerin idare zamamnda o rejimin sug aleti sivil Avusturyah bir tesjkil etigi soylcnmektedir. Viyana'ya gelcbilen unlan soylemistir. 10 yagmda bir kiz gocugunun annesi-

partis! biriirei sekreteri

Geroe

as-Je-

uillrolstir.

Bastakan tmte Nagy yeni Mr 2 beyaaatmda eski iktisaffl plaiilarm iainarniiyle tsrli edifeccgmi soylemistir.
28 Bkimde

Budapest radyoaunda

bog dakika ara

sik Geroe aziedilmistir. Sozii tekrar edilerek butiin Urtffifcileri duyrulmaya gah^Imigtn-. Diger taraftan da Nagy'nin
ile musavi gartlar altmda miizakerelere gidecegiz. kuvvetlerimr, Macaristan'dan cekilmesini temin edecefiz) seklmdeki beyannamesi de Bik sik tekrar edilmistir. Budapeste ile butiin irtibat kesilmis sadece radyonun ihtilalcilere vaptigi anonslardan bilgi edinilebilir bir durum hasil olmustur. Radyonun soyledigine gore Budapeste topyckftn bir yangm halini al-

ite

site

(Rusya Ve Sovyet

seyyah dokuz ni babasmi en kttgiigtt alti enlbuyiigii 16 yapnda olan kardesini bir kag saniye zarfmda birdcn kaybettigini gordiim. an bir Sovyet tanklarmm iloriedigini goren biitiin aile fertleri
evvel evlerine

varmak

if,in

koguyorlardi.

Tam

sirada bir

Rus

tankinm attigi mermi ailenin iizerine geldi, ielerinden yalniz yarali 10 yasmdaki kiz sag kaldi. Avusturya polisi ise iki yuz Macann gece hududu gegerek Avusturyaya iltica etigini gelensirtlerin ihtil&lde vurulan 70 akraba ve dostlanmn cesetlerini

mis ve yangm da ihtilalcilerm hortumlan kesmeleri yiiziinden sondiirulememektedir. Bu yiizden sokaklan dolduran cesetleri kaldirmak ta giiglesmektedir. 26 EKlM CUMA
:

butiin Macaristan'a yayilmis ye ordu birliklerinin de katilmasiyle Mrriyetgilerin lehine

lhtlla.1

dondtt.

Macaristan'da

ih-

lannda tasiyarak beraberlerinde getirdiklerini bildirmistir. Ruslar once Polonya'da baslayip Macaristan'da inkisat eden hiirriyet ve istiklal hareketini diger peyklere de sirayet etmemesi igin genis tedbirler almaya basladilar. Dogu Almanya, Cekoslovakya ve Arnavutluk'ta da Ruslann bir ihtilal hareketindon gekindikleri alman tedbirlerden belli olmaktaydi. Tam bu
sirada

Hlaiciler
Kizil

bir iktidar

hiikfimeti

kurmaya muvafak

oldular.

Pokmya Rusya'dan aynlrmyaeagmi

ilan. etti.

Yukanda

ordunun kanli miidahalesine ragmen mucadelelerinden vazgegmiyen ihtilalcilerm akgam geg vakit Macaristan'm
Bati
fcolgesinde hiir Macaristan'i temsil

eden bir hiikumet kurduklan

Amerikan ve fegiliz sefarethaneleri oniinde toplanarak Macar Milii hareketine kargi hiir diinyanm
lakaydisini takbih ettiler
.

haber almimstir. Halk

Rusya ;bu neticeyi elde etmek igin iki gun once tesebbiisc gegmisti. Ruslann ibu suretie ve her ne vaitle olmugsa Polonya'da duruma hakim olmalan Macaristan'a daha giddetle hiicum etmek imkamm dogurdu. Gomulka Varsova'da iki yiiz clli bin kisi oniinde yaptigt konugmada Nato, Bati Almanya'da askeri iisler kurmaya devam ettikge Sovyet askerleri Polonya'da kalacaktir. Resmi Pplonya sendikalar birligi orgam olan
soylendigi gibi

92

MACAR. iBTtLALl
di

MACAR

iHTlfcAU

93

Gleoe Reasi gazetesi Bizim ittifak sistemimizin bel kemigini

Sovyetlerle olan ittifakimaz
tesjkil

eder. diye yazdi.

Bu

suretle

Macar ihtilaline kargi ilk suikast komsju fair iilke olan ve kendisine dayanamiyarak bag kaldirmig olan Polonya'dan gelmigtir.
beraber askeri birliklerin iltihaki ile butiin MacarisMacar ihttlali epk kanh bir gekiL aldi. Hareket Avusturya ve Qekoslavakya hudutlarma dogru, doguya ve giineye dogru yayilarak Sovyet askerleriyle haik arasinda bir oliim kalim harbi gekline girdi. Fasilasaz havan ve tank tbpu sesleri Avusturya ve Yugoslavya hudutlanndan duyulmaktaytan'i kapliyan

Sovyet kuvvetlen Bilhassa Romanya'dan takviye alan karsi 50k tasafiaz bir Budapeste vo civarmdaki niimayiscilere hakim olamadilar. katliama giristilerse do setae tamamen radyosu ise mill! kuvvetle Ayni gun, Hto Macar
rin

Bummla

yo

bildirmistir. Ractbircok yerlerdc vazivete hakim olduklanm kay.Macar polit biirosunu iggal edenlerin sandalyelerim ragmen bu: betmekten korktukian gortiliiyor. Fakat her seye olacagim goremcmlekette mill! iradenin cok yakmda. hakim yaptigi bir koceklerdir demistir. Nagy ise Peste radyosuna Macanstan 1 nusmada Sovyet askerlerinin yil sonuna kadar Kendisini ziyaret eden terk etmelerini saglayacagim siiyledi. Mikumetin tegkili, Rns bir isci heyeti de derhal yeni bir etmesini Vargova paktiaskerlerinin memleketi tamamen terk

mn

Bunlara celagvim ve grev hakkmin tamnmasim istemistir. gereeklestirmeye cavaben Nagy bu isteklcri en kisa zamanda yardima gagirmasi lisacagma sbz vermisse de Rus askerlerini buyiimesine sebep olmus ve kontrolu
dolayisiyle hadiselerin

elindcn kaeirmis bulunmaktaydi.

8niii.de

Mumayi M iler

Ingihz eleihgr

Milletlerc akaettoplanarak Sovyet ZumiiAnun Birlesmis beraberligiyle ilerhyen ihfalal mesini istediler. Halk ve ordunun dogru; yiiz tutmus. ZB hareketi yavas yavas muaffak. olmaya miimayiscilerm bir cok gelen ajans ve radyo haberleri

Ekimde

duruma bolgelerde ve bu arada Bati Msearisfem'da bildirmekteydiler. duklan takat BIO say.smm on bini astigim mesajlarla halki sokakBudapeste radyosu sik sik tekrarladigi ve siiah tasiyan her gatae: larda dolasmamaga davet etmekte savurmaktaydi. ates edilecektir diye tehdit Macar Malta dordiincii giiniinde; butiin ajanslar dort oldufu, bin sayisinin yiralayi ile 1 tank birliginm carpismakta .Ruslar, denilmekteydi mi bini astigi bildirilmekte ve'gyle d.reklere askerlerini Romanyadan takviye aldi. Halk Sovyet geidi. Hastahaneler yarablari almas hale
:

hakim

01-

asivor.

H'IDtSELBR YAYILIYOR
siir'atle giineye

ta ve Yugoslavya,

K1ZIL U$AKL1GIN SONU : Ayaklarmdan asilan gizli polls a jam

Avusturya ve Cekoslovak hudutlarma sehirlerde teskilath halk Gyeer, sieged ve Pecs gibi miihim

Hadiseler simdi

ve doguya dogru yayilmakyatan

bir-

94

MA.CAR IHTlLAU

likleri He Sovyet aiskerleri arasmda bir oliim - kabm harbi balamig bulunmaktadir. Fasilasiz havan ve tank topu sesleri Avustuiya ve Yugoslavya hudutlanndan duyulmaktadir. Dort Ma.ear piyade alayi ile bir tank birliginm. RusLara karsi garpian halka iltihak ettikleri bildirilmektedir,

miili

Carpigmalara kadmlar ve kizlar da kangmiglardir. Macar - Romen hududunda 100 kadar tepkili Sovyet ugagi mukavemet teslrilatim saatlerce fe.ombardim.an etmigtir. Bu arada Romanyadan takviye alan Sovyet kuvvetLerinin,

'bir

bilhassa Budapegte ve dolaylarmda numayigcUere karsi kesin tarruza girigtakleri aniagilmaktadir. Sovyet askerleri insafsizca bnlerine geleni oldurmelerine ragmen gehrin birgok semtlerinde hakimiyeti ellerine gecirememifjlerdir.

Her tarafta insan

asil-

kam

akmaktadir. Budapegtenin hemen her tarafmda elektrik direklerine mi Sovyet askerlerino tesaduf edilmektedir.

PKYKLEKE
Ayni gun
butiui

SfitAYET

radyo ve ajanslar diger peyklerdeki du-

rumu u
haiki

sekilde bildirmekteydiler:

Macaristanda olup biteni yakinen takip eden Qekoslov&k arasmda elektrikii ve gergin. bir hava hiikum surmektedir. Sovyet askerierimn mevzli hareketleri, parti organi gazeteler ve radyonun halki devarah surette ikaz etmesi karsismda, hiikum
siiren sesizligin biiyiik hadiselere gebe.
tadir.
ici tcgekkttllerinin

olmasmdan korkulmak-

D. Almanyada da durum aymdir. Arnavutlukta ise bazi yer yer Sovyet aleyhtan gosterilere basla-

diklan ha'ber verilmektedir. ^Pofonya'da durum yeniden nazik bir hal almig ve Moskova'ya gitmekten vazgegtigini bildiren Basvekil Goraulka, Macar ihtilalinden sakuimaiari iyin Polonya emniyet kuwetlerini
ikaz etmistir. Polonya'nm her tarafmda emniyet tedbirleri almmig ve Gomulka'nm, Polonya'ya, ihtiyaci olan biitun saadet

..:.

Sapkasmdaki
-iiP^ll

ve

refa'hi

temin edeeegb

bildirilmigtir.

takan bir renklerle, milH armayi

W *W- M f^f gjj SS

Ma*,d,i

beyaz

YUlardil?

Dogu Almanya'da da yer yer bag kaldirmalar belirmistir. Bati Berlin'den kagak olarak getirtilen ve kapisdan gaaeteler-

96

MACAR

fHTtLALl

den Macaristan ihtilalini Rus katliammi ogrenen bir ok fabrika iscisi grevc baglamiglar ve 15iae lialcikutleri soyIeyin diye
.bagjrrm^lard) r

BiitUn Dogu Almanya'da izinler kaldinlmig, en ufak bir ba kaldirmanm agir bir sekilde cez'alandinlacagi Dogu Berlin radyosu tarafmdan tekrar tekrar ih'tar edilmitir. Qekoslovakya ve Arnavutluk'taki sanayi merkezlerinde bulunan iggilerin de numayi$ yaptiklan bildirilmektedir. Bu arada

fevkalade tedbirler almrms. ve Macaristan'a meleri yasak edilmistir.

ait habcrleri dinle-

Macaristan 'daki isyan hareketinden bariz olarak iirken Bogii Aiinan Komlmistrejimi biiti'm polls ve askeri birliklerini
sefcrber etmigtir.

Komiinist gazcteler Dogu Almanya halkim Emperyalist komplolara .kar.31 birlefjmeye davet ctmektedirler.

17 H&siran 1953 isyamnm yeniden patlak vermesinden korkan Komiinist rejim yalrnz askeri birlikler ve polis degil, tegkilatli fabrika igqileri gruplanni da seferber etmigtir. Berliner Zeitung, bag sahifesindc, Komiinistler tarafmdan teskilatlandmlan bu icilerden bir boliigun diin D. Berlin'de yaptigi bir
yiiruyiisu.

fakat henuz vermemiglerdir, Komiinistler belki de i^gilerin, Macaristan'da oldugti gibi kendilerine verilecek silahlari rejime karsi
silah.

gosteren ibir resim nesretmistir. Komiinistler bu igcilere Uniforma giydirmig

kuUanraalanndan korkmaktadirlar.

Amavutiuk'ta Sovyet kontrolii altindaki bir f abrikada Rusya aleyhine niimayisler olmuatur.

Aym kaynaklara gore, krom, bakir ve petrol tesislerinde protesto niimayigleri yer almaktadir. Niimayic.ilerden bir kismi tcvkif edilmigtir.
Gece yansi hiimyetgiferin eline gecen Miskolc sehri rad-' yosu halka ve- genclige hitabediyor Genc. igci ve ogreneiler; hareket ediniz. Baltalama hareketlerine ba vurmaym, tahriklerde ibulunmaym. Kan dokmeden de zstediklerimizi elde edeeek durumdayiz,. Fakat artik harekete hakim olmaya im:

disiplinli

F:

MACAK

iHTiLAUt

kan kalmamistir. Miskolc radyosu 5 madde ihtiva eden bir beyanname yaymladi Sovyet ordusunun derhal Macaristam ierketmcsi 1 Yeni bir Macar hiikfimeti kurulmasi 2

3 4

KB

grev hakki tamnmasi, ihtilale istirak etmis olan Macular

tseilere

icin kayitsiz sart-

siz bir rf,

Bunlar yorine getirilmedigi takdirdc demiryollan, rnidenlcr, saghk servisleri, nakliyat, oloktrik bizmetleri vc basin baric olmak Uzere Borsod kazasi ve Miskolc sohri aalki grev 5
yapacaktir.

Aym gun sabah Budapeste'den aynhp Avusturya hududuna varan 3 Belgikah diplomat sunlari anlatmislardi:
Biitlm Bati Macaristan halen asilerin elindedir. Dim biitun geee ve bu sabah Budapeste'de cok siddotli carpismalar olmustur. Bircok Sovyet tanki bu harek&ta istirak etmektedir. ehrin her tarafmda, sokak ortalannda cesedta- yatmaktadir. Can
cekisen bircok yarah gordiik. Budapeste'den Viyana'ya uzanan sosenin Macar baskentinden hududa kadar o'an kisrm asilerin
kontrolii altmdadir. Sivil ihtilalcilere cok sayida de iltihak etmistir.

Macar

askeri

kisim Macar halkmm hiirriyet ve istiklal ugrunda giristikleri isyam bastirmak igin memleketin her tarafmda tarn tesckkiiUU bir taarruza kalkmislardir, Bu isyan hareketi 3 gun ewel Budapeste'de patlafe verip goriiniirde memleketin her tarafina sirayet etmistir : Sovyet tanklan bu halk topluluklanndan bir kismim ellerinde Macar bayraManndan baska blrsey tasimayan silahsiz niunayiscileri Budapeste Parlamentosu binasi b'nunde biemisbirlikleri

Rurt ve

Macar

askeri

bir

lerdir.

misi ve

Budapeste su anda binalarmdan bircoklarmdaki topeu merbomba gedilderi ve sokaklanm dolduran molozito-Ia
balftidek-i bir

harb

sehre benzemektedir.
birliklerinin tarn tegekkullii bir tarruza ges-

Eus ve Macar
tikleri

hakkindaki havadis,

A.P. muhabiri

Andre Marton'un

100

MACAR

iHTILALi

MACAR

iHTllALl

101

sabahm erkcn

Budapestc'den gondcrebilecegi son haberdi. Bundan az sonra, saatlerinde Marton'un Viyana ile kurabildigi muvakkat telgraf irtibati kcsilmistir.

dm

yam

Avusturya hudut makamlarma gore. Sopron yakinlarmda Macar koylUleri ayaklanmis, fakat Sovyet takviyeleri bu isbashrmistzr.

vuz vukuunda

geregince Var S eva Pakt, hukunueri ancak ve surmuslersc de niimayiseuer g.b, bir yara^m Macarlarm. Ruslar'dan bu
yeceklerini anlatrmslarto. gorusmttstur. Bu heyetnr etmis ve kendileriyle ziyaret ettigi bildirilmektedir.
ligini

- y*%
Amerftan

ist(

^.-if*X.
a

Goycr, Szeged, Szolnok ve Pecs gibi biiyiik sehirler dahil. memleketin diger bircok yerlcrlnde Kml ordu tanklan ve blr. likleri hareket halindedir. Budapeste radyosu halen Komiinist idarecilerin siki kontrolu altindadir. Buna mukabil asilorin memleketin diger bir kesimindo kiiciik bir radyo istasyonunu ele gecirdikleri anlasilmaktadn-. Viyana'da, Macar yayinlanni dinleyen radyo monitorial kendisine Maear milletinin hurriyet radyosm ismini vcren bu istasyonun, iseileri umurni bir greve tesvik eden yaymlanm dinlcmislerdir. Bu yaymiarda Macar Katolik Kilisesi ruhanl lideri Kardinal Joseph Mindszcnty'nin tahliyesi istenilmistir.

de

M
Tank

'

,OTOF SOKICVl'

askeri baknndan kor bir

-*"*

Asi grttplan, Macaristan'm mulrtelif kesimlerinde

tiklan risalelerde, bir ihtilalci hiikumct
mislerdir.

dagitilta et-

kurduklanm

Macar Komiinist Partisi merkez komitesi, isyan harekctinin tamamiyle bastmlmasi emrini vermistir.
Radyo, kan vericileri, sehirdeki biitiin doktor, hastabakici ve hastahane liademelerini derhal muayyen merkezlere gelmcye davet etmistir. Bu cagn her 10 dakikada bir tekrarinmaktaydl.

boyluycrdu.

ogrendikten Hurrivetsiler bu usulii

sonra pek ^ok

tuda

Diger bir yaymda sunlar soylenmistir AmbiiIans'larla yarah tasiyan otomobillere ates etmeyin. Itfaiye gruplarimn
:

gecmesine vol verin. Macar askerleri. Hukumete sadik kalm! Hallon dagltllmasma yardim edin.s. Budapeste'deki Ingiliz sefareti oniinde toplanan 2000'i mutecaviz Macar, Elci Leslie Fray'a Rus askerlerinin, kangikliklan bastirmak icin gayri' kanuni bir sekilde istihdam edildiklerini belirtmislerdir.

L^lkTan

mX

10-15 yaslarmdaki

te

ve erkek cocuklar mu-

Macaristan'm Komiinist

Z
idarecileri,

Rus

askerlerinin yar-

sf!

^rSen diPraftan da

ekonomisinin buyuk bir ta-

MAOAR
102

IHTlLALt

10S

MACAR iHTiLALl
bih eden levhalar asilmakta idi. Bunlardan biri hemen her sokakta bir binanin cephesine yazilmis veya peneerelerdcn sarlutilan levhalarla ilan cdilmisti:

mini harp sanayiine tahsis eder. Bus halkim mccburi ve hayvanlar gibi geceli gundiizlii calismasma ragmen hala acliktan

kurtulamamig duruma koyan harp sanayii ile komiinizm propogandasma yatan milyonlardir. Golirin biiyttk kismi buralara sarfedildikce Rusya veya peyklerde halkin karmmn doymasina imkan yoktur. Ruslarm kendi egitim sistemleri icata olarak daha cocukluk caginda silah kullanmasmi ogrettigi Macar gencteri bu su-

RUSJLAR VATAMNIZA DO-

NUN! Amcrikaya GO HOME

nin kulaklan cmlasin...

ceken bizim salon sosyalistleri-

27

BKtM CUMARTESI
birbiri

Ruslarm

men
kim

milliyetci kuvvetler

arkasma takviye kuvveti almalanna ragMacaristan'm bliyiik bir kismma hakehdileriyle elelo car-

oldular. Hlir

Macar radyosu ordunun

Ruslar pistigim sabaha kaxsi yapttg'i bir yaymla bildirmistir. her seye ragmen hareketi onliyemediler. Azledilen Macar KoGiiyenmtinist Partiai sefi Gero oldiiruldii. Birlesmis Milletler toplantiya cagnllik Konseyi Macar meselesini gbriigmek icm bir kotii karsi gayet di. Ruslar butiin diinya umumi efkarina Budapeste'de ve diger dfisstiiler. Maear milliyetc.ileri

duruma

Ruslan

yapmislar ve blrcok sehuierde ev ev, sokak sokak muharebe ezmislerdi. Hatta ajans haberlerj bazi Rus askerlerinin karsi dahi Macarlarla birleserek kendi komiinist Rus kitalarma

savastiklanm bildiriyordu Bazi kesimlerde Rus kuwetleri kenteslim ederek gitmislerdi istekleriyle tanklanm milliyetcilere birakmistir. Avusdi. Bu durum Ruslan gok kottt bir mevkide kabul ederek Macarlan turya makamlan iltica. edecek butiin yardimda bulunacagim ilan etti. Aym giin Budapeste yakmla-

Rus birlikleri jetler ve agir tanklarla milliyetgilere karsi edemeden kail bir taarruza gecmislerse de hi? bir netice elde geri eekilmek zonmda kalmislardi.
rinda

Dag

Hammarkskjoe'd'un, acilen

Gtivenlik

Konseyini

**
ea
stlahlan

Sokak carpimalarmdan
defa Ve

fair

gahne

diismanlar, olan Ruslara kargi f hakM maharetlermi gostermek imkamm elde etmi, oluyorlarf,.
.

toplantiya cagirarak ilacaristan'a Rus mudahalesini miizakere edilmesini isteyecegi de haber veriliyordu. Bu arada, Ispanya Rusya'mn mudahalesini ttnsan haklarma aykm olarak

da
bu

eQemd*.

silahlann eogu da

Raa

yaplsI id , Rlaslar

lie gebertiliyorlardi.

J^

lyri-

vasiilandirmis ve Birlesmis Milletler nezdinde Rus mezalimini protesto etmistir. Amerika Hariciye Vekaletine davet edilen Maear Maslahatgiizanndan da, son durum hakkinda izahat istenmistir.
Dulles,

ehri hemen her tarafinda

verdigi

bir

beyanatta,

Amerika'nm

Bus mezalim ve

idaresini tak-

MACAR IHTfLAU

105-

yakmda kati kaMacaristan durunranu tetkik ettigini ve pek

raraii verecegtai belirtmistir.

Bu

arada, italya'da, Ingiltere'de,

komitaistleri tcl'm ed.en Yugoslavya'da, Macaristan'i tegvik, ve Stockholm'den venntirniiyisler tertiplenmistir. Cenevre'den Macaristan'a acil ial haberlerde do, Milletlerarasi Eialhag'm yardrmarda bnlunmaga haarlandigi bildirilmistir. radelinde bulunan Nyregyhaza sehrindeki
Milliyetgilcrin
iscisi yodan komisan ileri gelen bir MilliyetS i Macar mahvettiter. Defolup tatorleri, Rus hempalan iktisadiyatimm

<Jtus dik-

diye konusmus gitmedikce, Macaristan rahat edemiyccektir., etmistir. ve MilliyetcUeri mukavemete tesvik Budapest lgmdeki oluBir harabe haline gelmis bulunan bildirilmekteydi. Ruslar, Milliyetcdere lerin onbinlere vardigi siperler, barikatlar hazirlatccavirze yeltenirken. cesedlerden Budapeste'de dehseh ve maktad>rlar. Bu goriilmemis vahset, MilUyeteueri, ellermmukavemet hareketini arttamistrr. Macar defolup gltmedlkpe, Bdeki radyolarla, rfluslar Macaristan'dan bildirmisler ve bu dusunlahlan terketmiyecekferin acikca olduklanm da isbat etimseelerinde galip gelecek durumda
lerdir.

MUXl CEPHE HOKUMETl KURULDU

Macar yonun
ba S kanl.gmda yen. Budapeste radyosu bugtin, Imre Nagy kuruldugunu budmyordu. RadMill! Cephe kabinesinin antikomumst Milhyetc, Koylu belirttigine gore icinde bulundugu yen, katane, MatoPartisine mensup 5 veWlin de vaad getaecek n biltiin sartlan yerme
lerin ileri siirduklcri

admda bir rmllryetei kaetmekteydi. Kabinede, Joseph Nagy radyosu, getirilmistir. Budapeste Vekaletine Tiearet dir. da tertetmeleri icin derhal muzaRus kuvvetlerinin Macaristan'. aten etmistir. Yeni kabmede yer kerelere baglanacagnn da Have gden ve Maeanstan in Her: Zoltan Tildy, eski Cumhurreisi ogu da Stato toiridir. Diger vetallerm 5 Miliyetcilerinden olarak vaVatan gadnna ugramig, Titoeu, .Casus* siflandinlmis. kimselerdi.

H-,

MACAU

IHTlU&lJ

107

Borsod Kazas. ig6 Hfir Miskolc Radyosundan Sovyet askerler .vat, hiiktaeti tebrik etti ve gecmiyeccklernu* de nvedikse grevdon vas
cariar h&la tmre
yorlar.

Nagy

icin

ne

hukum

Wdta5tostffem! WHWsktorim

keraseyl y<*i

f'

28
:

at:
;

her tarafinda hteimiyeti Budanesterten baska memlekrtin

eiden

EKtM PAZAR

Nagy hornet!

rine getaileeegm: bahki yaymmda dLtttfen,

soyled...

-^*; ^^ ^^ *"*
r lz

kazantaz..

^^asmdan

deocktir.

Kger

tavvette bolgelerdeln Sovyet

icin

dan jekitaeleri

baslanacaktir. demisHr.

Macar

konacakta. 1848 olan Qift kol

N^^^^IL
*?"?*

on k 1S a zamanda

Rusya

kn iHiniacpk ve eski remiz

dan 15

edUece ktir.

W
ile-

su-sr= SK52s5t
mutesekkil bir Prezidyum

ass
8 ift5

dismda Kollektif oiftliklerm

a konugmasmdaki esaslari Baveki)in bu kuvvetlere de S^derimista. tokol MUIiyetci Macanstan'm heme, Budapegte haric teskilatlanmakta ve duruma hakim olan Miliyetgiler

arazilerini ckip

'^J" mC*^^' ^L ^^
hakim

^^
kalmak

istty te yen

ku S iik

ol-

MACAR
;

IHTiLALl

109

: '

if.

.<..

maya devam

etmektedirler. Budapestenin bir harnahanestade oglu gizh potollman cski Savunma Vekili Hihaly Farkas ve hemen hiicreler basdmis ve lls safl Vladimir'in bulunduklan

orada kursuna dizilmislerdir.

RUSLAR EKMEKLE SlL&H DEGtgTlRiYOR

yaptigi Sinai schri olan Miskolc'dan

tazeyinde bir Hr Macar radyosu bugun Budapestenin yaymda son durum hakkm:

da genis izahat vermistir

Miliyetcilcr tssi

Rus d,klan yerlerin asayisini saglamaktadirlar. As degistirmektediricr. Teslim olan sUahlar.ru ekmok ve giyecekle lamnmasim ishakta iltica Ruslar'm bildirdigme gore askerler Kizil Orduyu terkedecektcmekte ve bu hak tammrsa derhal
askerler.,

Mills

kuvvetleri teskil

ederek kurtar-

lermi de soylemektedirler.

bulunan oazi Rus BSiaKurtulan Macaristan Mlgelerindc gelenlere silah ve ccphane tevlannda trampctler galmakta ve
zi

edilmektcdir,
icin geldigi

Macar dim almak

laH

milliyeteilcrine

mcnsup bir yuzbagi bugun Slhhl yaiAvusturva'nm Nickelsdorf sehnnde su.nMacar

liderleri ile

..

SrTulivetci
gorusmek

heyeti, vaktiyle stirttlen

yard
tIr
'

temsil yetQileri tarn salahiyetle

geleoektir. Kcnduen MUUisteyecek bir heyet buraya ctmek yetkisine samp olaoak-

iizere Salzburg'a gitti.

Yarm da Bafblardan rosmen

Sadece Budapesto'de 7.000 kisi istemiyoruz. Nagy, Macar takar S1 eavasiyor ve Imre Nagy'yi hainidir Yedi Macar umen, rSnin kaydettigi en buyiik vatan seta civannda toplanBudapeste'nin 30 mil bat.smdaki Tata gimdiye kadar carpismayan bu ttmistir. Ihtiyatta bulunan vo kontroluKrz.lordu mudahalesine kar 1
menler, muhtemel bir
,

blmiistUr.

Komiinistlcre

mr aitmda bulunan

Go"yetci karargab MacSt a"n bUiiyiik bolgesinde

tur.

bolgeleri koruyacaklardir. tarafmdan bildirildigine

gore,

kafi hakimiyet kurulmus,

110

MACAB
1

IHTILALI

Kuzey
bolgcsi.

Batida Avusturya hududu

yakmmda Gyor
bfrlegtigi

Sopron

hudutlanmn yer Viyana yolu batisindaki Magyarovar (Macar Ovasi) bSlgesi 4 Kuzeydogu'da ekoslovak hududunda Miskolc
Avusturya - Yugoslavya 2 deki Gotlhard bSIgesi,
3
iizerindc Budapeste'tifct

bol-

gesi...

5 Budapegte'nte 80 mil dogusunda Szolnok bolgesi. Pravda vo tzvestiya gazeteleri BatilUan Macar ifatilalini gikarmakla suclandirmistir. Gazeteler Amerikanm milliyetqileri tochiz igin 100 milyon dolar harcadigim iddia etmlglerdir.

Avusturya hukumeti ise yaptigi fcvkalade toplantiyi miiRusyaya muracaatla Macaristandaki kanh h&diselere son verilmesini vc Macar halkina hiirriyet tamnmasmi isteteakip,
migtir.

MA.CARTSTAN MESECESl GtfVENLlK

Giivenlik

KONSEYtNDE

Konseyi

alelacele

sclesini gorusraustur.

Macar

toplanarak Macaristan mehukumeti evvelce gonderdigi

bir raektupta

bunun

dahili bir

mesele

oldugunu

bildire-

Sovyet delegesi de haldarmm olmadigmi soylcmis her memlekctin memleket itji isyanlan ezmege hakki oldugunu, Rusya'nm Macaristan tarafindan yardima caginldigmi Have etmigtir. Sovyet delegesi Sobolev, ihtilalcileri fagistlikle, Batih
kiirsiiye gelen

rek itiraz etmigti.

Hcmen

Birlesmir, Milletlerin miidabale

faaliyetini

kundaklamakla itham

etti.

Uzerine Sovyetlerin bazi tetkiklerde bulunmasi. gerektigini soyiliyerek

Sobolev, Giivenlik konseyine getirilen bu mesele

istedi.

mehil

kari 9 reyle

Usule dair bu teklif derhal oya kondu ve 1'e reddedildi. Yugoslavya miistenkif kalmistir.

Bunun

Uzerine goriigmelere

devam

edilmig,

Rus

delegesin-

dcn sonra Birlesik Amerika, tngiltere ve Fransa temsileileri sos almiglardir. Her iic. delege de, Macaristanda bir haftadir cereyan etraekte olan hadiseleri anlatarak, Rus ordusunun miidahalesini ve silahsiz halka ate aetiklarmi belirttiler.

112
Bilaliare

MACAR

IHTiLALt
deskul-

teklemig ve

konugan Kiiba delogesi Amerikan goriigumi Rusya'nm Vargova paktma dayanarak kuvvet
ancak

mm$

landigl iddiasma verdigi cevapta, pakta gore

trarictcn

gelecok diigmanlara karfl yardimda bulunulabilecegini sByledi.

Maearistan ihtilaline miidabuhmdular. Hiikumetin biitiin tekliflerini reddeden hurriyotgiler Budapesteye dogru ilerlemeye bagtadilar. Ellerine gecmcdik bir kollektif kaldirarak bu orasi kalmigtir. Koyliiler kolhozlan ciftliklere ait topraklan aralarmda taksim ettiler. Imro Bagvekil yapan bir konusma Budapegte Radyosunda Nagy, Rus askerlerinin Budanegte'den gekilmesi hususunda Moskova ile anlasmaj'a vanldigmi ve ilk is olarak da biitiin Maearistan'i tcrketmeleri ic.in miizakerelcre baglanacagim bilBiitiin delegclcr Sovyctlerin

lialesine 3ert tcnkltlerde

dirdi.

Bagbakan, halkm nefret cttigi komiinist emniyet tegkilatimn lagvedilecegini, Macar bayraginm eski' gekline sokulacagim ve 1818 deki milli ihtilal giinii olan 15 Martin yine milli. bayram giinii olarak kullanacagmi sozlerine ilave etti. tmre 'Nagy ihtilaltilerin,

silahlanm

teslim ettikleri

'takdirde

cezalandinlmayacaklarim da vadetmigtir. Biger taraftan Komiinist Partial Merkez Komitcsi, Parti liderligini birinei sekreter Radaryanog'un Bagkanngmda kurulan alti kigilik bir prezidiuma devretmege karar yerdi.
rift

kontrolii altmdaki Miskolc

Kuzey Dogu Maearistan'm Borsod bolge3inde ihtilalciieRadyosu diin butlin gun sustuk-

tan sonra gece tekrar negriyata bagianustir. Radyo, Macar Hukumetine kizil orduyu terketmek istiyen Sovyet askerlerbe iltica hakki tanmmasini teklif etmig ve Bir cok Sovyet askeri kizil orduyu terketmek icin bunu bekliyor, ideraigtir.

Aynca

Budapegte'deki cM-pigmalar hizmi kaybetmig, buna mukabil diger bolge, gehir ve koylerde aym giddetle devam etmigtir. hareket Bagkentteki liapishane basilrms ve Stalin aleyhdan. esnasmda tevkif cdilmig olan, eski Miidafaa Vekili General

114

MACAR
ile,

iHTlLALt

gizli polis sefi olan agio ihtflftloiler tarafindan olduriHmiiglerdir. Maearistan'm Gyor, Sopron, Gotthard, Magyarovar, Miskole ve Szolnok bolgclerinde halk idareyi eline almis ye biitiin tesekkiilleri lagvedilmcktedir. Diye ilavc etmistir.

Farkas

Biitiin Avrupa memloketleri ve Amerika Kizil Haclari, Macaristan Kiail Haci'nm talebi iizerine harekete gecmislerdir. Amerika, Cenevre subesi vasitasile 25.000 dolarhk bir yardim gondermigtir. Ingiltere 1000 sterlinlik ilac, Polonya keza ilac

ve cerrahS malzeme gondermilerdir. United Press Ajansi merkez muhabiri Budapeste'ye varmaya muvaffak olmus. ve sehirdeki durutnu soyle izah etmektedir
:

Varsova'dan buraya yaralilar icin kan nakleden bir Polonya nakliye ucag: ile gelmeye muvaffak oldum. Polonya Biiaraba ile sehre girdik. Yolda sehri terketmekte olan Sovyet birliklerine rasihyorduk. Sovyet birlikleri oniinde zirhh arabalar ve onlan sirasi ile tanklar, motorsiklet;ier ve kamyonlar takip ediyordu. Bazi tanklarm arka kisimla:;nnda
.yiikeleiligine ait bir

Ens askerleri cesetlerinin yattigim gordiik. Kamyonlardan bazllan da eesetleri naklediyordu. Yiizlerinden kindar bir ifade okunan bircok Macar tankla-

rm

gecisini yollarda seyrediyordu.

Ruslar cok dikkatli bir sekilde cekiliyorlardi. Tanklarm toplari ieap ettigi takdirde derhal atege hazir vaziyette idi. Askerlerin hepsi ellerinde silahlanm 'hazir tutuyorlardi.

Belediye otobiisleri yollarda barikat olarak kullamlmisti.

Otobiislerin her tarafi

makmeli

tiifek ategi ile delik

desik

ol-

mustu.

Daha

ileride bir kizilhae

grubuna

rastladik.

Doktor ve has-

tabakieilann onlukleri kandan kipkirmizi olmugtu,

man yarah

yiiklii bir

Yahian baska
oliiler yazili

bir

Zaman zakamyon gruptan aynhyor ve mliyan yasemte naklediyordu. Bir kamyonun iiacrinde
earpis-

oldugunu gordiik.

Her tarafa barut kokusu sinmisti. Bir mahallede .mamn hala devam ettigini gordiik.

116

MACAR

iHTiLALi

MACAR. tHTlLALt

117

Birook evlerin pencerelerine iizerinde kizil yildiz bulunmacekilmigti. Bazi bayraklann tizerinj deki kizil yildizlar, o kisim yakilmak suretiyle cikanlmigti. Her yerde da duvarlara tebegirlc sunlann yazib. oldugunu gSrduk:

yan MacaristajQ bayraklan

Ruslar bir giin 6nce Budapestcdeki kuwetlcrini geri cekmiye basjanuslardl. Sovyet askerlerinin Maoar baskent'ini bosaltmaya baslamasi iizerine smhi malzemenin sevki faaliyetine girigilmisti. Bu arada bir gazeteci gordiiklerini soyle anlatmaktaydi
:

<:YoIda,

Budapegte'yi terkeden ve cesedlerle

dolu

Rus

RUBLAR VATANINIZA

DON#N!:s.

Ayni giin Fransa, Italya ve Isvigre'de binlerce ttniversiteli Macar ihtilalcileri igin sempati niimayigleri yapmiglardar, Roraa'da niimayis yapan gentler, komiinist bir gazete idarefeaneslne yiiriizriitgLerse de, polls' tarafmdan dagitdmigtir. Gencler, Italyan komunistlerini Macar kaatilleri ile isbirligi yapmakla itham etmi^lerdir.
gene;,

kamyonlari gSrduk. Siiratle cckilip giden Rus tanklan, kendinamlularmi celerini nefretle seyreden Macar halkma karsi virmisler, ani bir hiicumdan kcndilerini korumaga hazirlanmislardi. Yoliar, binlerce yarali, oliilerle dolu idi. Her taraf kan, barut kokuyordu. Barikat olarak kullamlan sehir otobiisleri mitralyoz ve top atesiyle delik desjk olmuglardi. Her tarafa asiyakilarak yok edillan bayraklann ortasmdaki kml yildiz, miti. Igisleri Bakanhgmm radyoda okunan bir tebliginde, Sovordusuna tcsMacar silahlanm milliyetQilerin yet askerlerinin,

29 EjKlM

PAZARTESt

RUSL.AR YEMt TAKVtYE KUVVETLERlYLE

lim etmelerinden 24 saat sonra baskenti tahliye edecekleri bildirilmisti. Buna ragmen Macaristana yeniden takviye birlikleri
gonderdiler.

TAARRUZA GEOTtLER
Ruslar maglup olmug ve (jekilmeye rasa o!mu gibi goriiniirken foirden bire karar degigtirerek taarruza get-tiler. Cimku
Birlcsraig Milletierdeki miizakereler itibarlanna agir bir darbe oidu, pahasina olursa olsun hareketi durdurmaya karar

mn, sebrin Peste kesiminde

Easkentte ogleden sonra Sovyet agir topcusu ve tanklanmiliyetgilerin elinde bulunan kigla

Heme

ve binalara karsi kesif bir bombardimana baglamalan ile earpismalar yeniden siddetlenmistir. Cekoslovak ve Romen hudutlan da kanli garpismalara sah-

verdikleri anlaihyordu.

pcykleri de

kaybetme

tehlikesi foeliriyordu.

Eger maglubiyeti goze ahrlarsa diger Bu yuzden Macar

ne oldu.

MiKyetcUerinin sevinci bir gun bile surmedi. Agir tanklar, jetler, ve agir topcu atesiyle desteklenen Rus kuvvetleri ile milliyetgiler arasmdaki miieadele tarn da kazamlmis. gibi gorimdiigu bir anda yeni bir safhaya girdi. Vaziyet cok vahamet kasandi. Rus Basveki] yardimcisi MtKOYAN durumu yerinde tetkik etmek maksadiyle Budapesteye. geldi.

>ilLljYETClLER

I.

NAGY'E KARI CBPHE ALDILAR

Milliyetcilerin kontrolu altindaki Gyoer ve diger radyolar 29 Ekim Pazartesi giinkii nesriyatlarrnda milliyetgilerden silahlanm teslim etmemelerini talep etmislerdir. Bu nesriyatlarda
ezclirole soyle denilmektedir: Bizlcr laai roaimda bir demokrasi istiyoruz.

Batah devletlerin aaladlUNagy hiikumeti ile asla

Ruslar taarruza gegince milliyetcUerin elindeki radyolar, tmre Nagy'nin Ruslarla igbirligi yapan bir Basyekil oldugunu,
imliiyeteilerih

miizaJterelere girismiyeeegiz.

Bu

httltumetJn gayesi, is yaiu bas-

bu hukumeti

hie.

olmadigmi kaydetmi,
cegini aQikladilar.

biitiin

tanimak niyetinde kuwetlerile harbe devam edilebir suretle

tanakto. Memlckette Macar kaimun dokulmesitaden mes'ul Sovyet miidatolestoi talep edn Nagy'den baskast degildir. bizim Hasten burada ne anyorfar? Bu memtoket bizimdlr ve
kalacaktrr.D
!

MAGAR

iHTlLALi

119

W^M:S:i-

gili

miizakereler

Diger taraftan da Birlesmis. Milletlerdc Macaristan'la ildevam ediyor. Biitiin Hiir Diinya delegeteri,

Macarlann bu asil miicadelesinde kendilerini desteklediklerini belirten konusmalar yapryorlardi. Bu arada Tiirkiye do Macaristan'i destekliyor.

BiiyUk Elci Selim Sarpcr yaptigi konusmada diyor ki: Hiikumetimden aldigim talimat Uzerine, Tiirkiye Cumhuriyeti hiikumetinin Fransa, Ingiltere ve B. Amerika hiikumet-

Konseyinin Macaristanm miidahalesmden dogan durumu desteklodigini tamamiyle goriismek iqin yaptiklan miiracaati bildirmekten seref duyuyorum. Hukumctim adma, Macar halkimn saadeti ve hiirriyeti telerinin Birlesmis Milletler Giivenlik
tcislerine eencbi askerlerinin

min icin yaptiklan harekete ecnebi askerlerin daha fazla miidahale etmiyeceklerini umdugumu belirtmek isterim.
Giivenlik Konseyinde

hcmen hemen

biitiin delegeler

Rus-

yayi itharn- etmislcr, Macaristani kana boyamakla

suclandir-

mlslardir. Yalmz Yugoslavya, (Macaristan meselesmin) konsey giindemine almmasina Kusya ile birlikte muhalefct etmis fakat

reyler verilirken de miistenkif kalmisUr. Rusya, 3 vcya 4 giin

bu meselenin goriisumiesinin tehirini istemis, fakat bu teklifi >-vJe reddodilmistir. Yalmz Rusya bu teklifi desteklemis ve Yugoslavya da miistenkif kalmistir. Rus delegesi, batihlan Macaristanda ihtilal cikarmis olmakia ithama kalkmis ve bu devletteri, Macaristanm ie islerine
miidahalc etmekle suclandirmak istemitir, Franaiz dclegesi (yiiregini saran heyecana ragmen sojukkanhhkla konusmaga calisacagim) soylemis ve Rusyayl Macaristan'a tecaviiz etmekle suclandirmistir.

Amerikan

delegesi,

Maear

ihtilalini

Amerikamn

cikardigi
.

hususundaki Rus iddiasmm safsata oldugunu soylemistir.

Mes'ele bir taraftan Birlesmis Milletlcrde mtizakere edilirken diger taraftan Rusya blran once, hareketi yatismis gosterebilmek icin biitiin giicii ile milliyetcilerin uzerine eullandi.

Radyo ve Ajaaslar artik tarn manasiyle baglamis bulunan bu Macar trajedisini soyle Mldiriyorlardi:

120

MACAR

IHTlLALi

RUSLAR CBKlLMlYOK!
Bugiin ogleye kadar sakin olan Budapeste akgama dogru tekrar karismis vc giddetli qarpismalar baslamistir. Gee vakit alman haberlcre gore Sovyet tanklan tekrar harekete gecmiskurmus olan ihtilaleiler ler ve bir gok mahallerde barikat

ctmeye baslamislardir. Sovyet topcusunun da re girdigi ve bu yeni taarruza katildigi aniasilmaktadir.

iizerine atcs

seh-.

Bu sabah Feste radyosu sehirde carpisma olmadigim bildirmis ve ihtilaleileri silahlanm Macar ordusuna teslim etmeye d&vet ctmisti. Aym zamanda Rus kuvvetlerinin Budapestcdcn
cekilmekte oldugu da Have edilmisti. Fakat balk bazi merkezlerde hala, Rus tanklanm gormekteydi ve yabanei muhabirierin kaydetiklerine gore Ncden hala gitmediler basbakan derhal cekileceklerdir, demisti, Budapeste bir Rus Ussii mil, ne diye
hala kaliyorlai> diyordu, Budapeste halki
selcyi goriisuyordu.

bu sabah hep bu mesu tebligi yaymladi

:

S{:1E 'Oiio'- ifM

Ogleye dogru Macar

tcisleri

Bakam

silahlanm Macar ordusuna teslim etsinler. Bit silahlar teslim edildikten 24 saat sonra Rus tavedeeeklerdir!. vetleri Budapesteyi tahliye Fakat milliyetcilerin idaresinde bulunan Gyor radyosu bundan sonra yaptigi nesriyatta, ihtilaleileri mttteyakkiz davranmaya davet ctmis ve kat'iyen silahlanm teslim etmemeieIhtilalciler derhal
rini bildirmis,

komunistlere itimad edilemiyecegini soylemistir.

Bundan sonradir ki Budapeste sokaklan tekrar kansmis ve sabahleyin Maear komunist gazetesi Szabad Nep'in cekildiklerini bildirdigi Rus tanklarx tekrar taarruza gecmislerdir. Diger taraftan Romanya - Macaristan hududunu uc noktadan asmis olan 3 Rus zirhh birligi ile hava kuvvetlerinin siiBudapeste iizerine yiirumekte olduklan dgrenilmistir. verdigi bir habere gore, bubeyanatta bulunan Sovyet Digisteri Bakam Cepilot aneak kuvvetlerinin ihtilalciler silahlanm biraktiklan takdirde Rus Budapesteden cikabilecekierini soylemistir. Cepilof, Rus kuvratle

Moskova radyosunun geee

gtin

122
vetieii icin

MACAU iHTILAU
Qrtfft&lcilerin

MACAR. tHTlLALt
30

123

ellerindeki

silahjann tehlike teskil

EKIM SALI

cttiginden de bahsetmitir.

Ruslarm Macaristanda 50.000 mevcutlu 4 tumone sahip olduklan anlasjlmaktadir. Diger taraftan Turkiye Cumhuriyctinin yildbnumii miinasebebiyle

Moskovadakl biiyuk

elgillkte tertiplenen ziyafette nra-

habirlerin sorduklari sualleri cevaplandiran Meragal

Zukov Masoyle-

Artik biitiin ajanslar ve radyolar Ruslarm Macaristandan cekilmekte oldugunu hiir diinyaya iian ediyorlar. Bunun bir manevra oldugunu o an icin kinase diisiinemiyordu. Hem de Ruslarm yalniz Macaristandan degil .biitiin peyklerden cekilme karan aldiklari bildiriliyordn. Halbuki Rusya Birlesmis Milletlerdeki miizakerelerdc rezil olmaktan bir an icin kurtulmak ve zaman kazanarak Macar olaylarim golgeliyecek daha onemli kuyruklarindan birini harebir gaile meydana cikarmak icin

earistandaki Sovyet kuvvetlerinin Varsova pakti dahilinde ah-

nacak miigterek
mistir.

bir kararla tahliye

edilebi'leceklcrini

soyBir Amerikan muhabirine hitaben Zukov, gunlari lemigtir: Anlasmamiz lazim, Siz NATO'yu dagitm. Biz de Var-

kete gccirecekti:
.

StrVEYS MES'ELESt.

sova paktmi dagitakm. Herkea gekilip evine

gitsin. Biz boyle

yapmaga
acele
ilac.

Fakat'kimse bu manevrayi heniiz bilmedigi icin ajans ve radyolar devamli olarak Ruslarm cekilmekte olduklanm ve Macaristanin nihayet hurriyetine kavustugurm ilan ediyorlardi,

haziriz.

Macaristan hastanelerini doldurmu olan yarahlara ile Budapegte arasanUcaklarta ilag, sargi da bir hava kopriisii kurulmustur. bezleri tagmmaktadir. Batidan doktor heyetleri de Pcgteye varmiskirdir. Bilhassa kan gonderilmektedir. Ucaklar, biitiin meraBiitiin

yetitirmek maksadiyle Viyana

RUSLAR gEKlLtYOR
Macar radyosu bu aksamki negriyatinda Rus kuvvetMacaristan'm dogu bolgesinden gecerek Beregsuranyden memleketi terketmeye basladiklarim bildirmistir.
Hiir
lerinin

leketlefcden gonderilen ilaclan.

bu hava

kopriisii

vasitaaiyle

Peste'ye ulastirmaktadrrlar.

Ayni radyo Rus kuvvetleri kumandam ile Macar Milli Mudafaa Vekili arasmda bir protokol imsalandigini bildirmistir.

MflXlYETCtLER DAYANIYOR
Ruslar biitiin gticleriyle saldirmalarma ragmen cok iyi mcvzi alniis bulunan milliyetciler tarafmdan piiskiirtuluyori&r. Macar milliyetciler gercekten biiyiik bir eesaret ve fedakarhk Memleketur gostererek sokak sokak kizillarla bogusuyordu. her tarafmdan binlerce miieahidin oesetleri sokaklan gecilmez hale getirmisti. Baskentten uzak bolge'terde hagusma nispeten hizim kaybedince olenler icin hazin cenaze alaylan tertip ediradyosu boyleIiyordu. Milliyetetterin elinde bulunan Miskolc bir cenaze alayinm haberini verirken ansizm konu degistirerek kizillarm bagkentten cekilmekte olduklanm haber verdi. Demekki bu yen! kizil saldinsi da her tarafta, puskiirtiilmu ve kizillar tutunamiyacaklarmi anlaymca yeniden cekilmeye basi

Bu protokola gore bugiin saat 16.da bashyan tahliye sabah safak sokiinceye kadar surecek ve 31 ekim gunii Budapegte'de tek bir Rus asken kalmamis olacaktir. Bu tahliye sirasmda durumu Ma.car poiisi kontrol edecektir.
Diger taraftan Budapegte radyosu da bu aksamdan. itibaren adini degigtirmi.^ ve Hiar Kossuth Radyosu ismini almigtir,

Moskc|va

radycisu'nr^a

yayinlanan tebljgde,

ta^hliye

mese-

iesinin gorusiilmesinin Sovyetlerle diger sosyalist devletler ara-

sindaki dostlugim takviyesi icin zaruri oldugu agiklanmigtir.

Teblig&e u ciimleler mevcuttur

Sosyalist devletlerden mtitegekkil biiyiik

e_itlik,

meinjleketler
hiir-

camiasi miinasebetlerini, tarn

toprak bUtuiilUgune

lamiglarch.,

MACAR

IHTILALi

125

miit, Sxt-gimsjzlik, dcvlctlenin ip igleraui adenii niisdaJaale jbfent-

Nagy

ile

milliyeteilcr arasinda Budapeste'de miizakerelere

baslaBmtgiar.
etmistir.

Bu

miazakerelerde,

Nagy,

memlekette tek. parti

kurubnasiiu ka-

sisteminin kaldinhnasrai ve bircofc partilerin

foul

kuracagi koalisyon kafoin.es.ine Liberal. v& Sosyal Demokrat mebuslari da alacagim vaad etmigtir. Miizakerelere devam. edilmektedir. Bu arada komunist partisi' rnerkea komitesi sekreteri istifa etmis yerine liberal - komunist. bir ,ahie getirilmistir.

Nagy

1945 ve muteakib yillarda Macaristanda CumhurreisBgi yapmis olan muhafazakar Zoltan Tildy, fougiin Budapest radyostmda yaptigi bir konusmada, 1945 teki Komunist iggalinden ewelki statuniin yeniden tesis edilecegini, komunist raetodlann iptal olunacagim ve foiitun Macar kabramanlarina ve
1

olenlerin ailelcrine

maag baglanacagmi,
ve
.

koltektif

yok
'4

edilecegini bildirmig

konusmasmm sontmda
bir teblig sehri
ile

isadeei artik galifo geldi demigtir.

>*

sistemlcrm MiiIetm '.'"

Moskova Eadyosunda okunan

peyklerden
cefcilecegi ilan edildigi

Ruslarm butim
yeniden 700
isgal. et-

halde Pegte*y

Rus tanki etrafa ates acarak girmig

tamamen
hamile

migtir. Ruslar, rehine olarak aldiklan

5000

kadm ve

cocugu, meehul bir istikamette Peste'den

uzaklastirmiglardir.

Bagkcntin uzerinde ihtilalcilerle Sovyet ueaklarmm iig buytik muharebe yaptiklan gorulmugtiir. gehirdeki 15 bin yarah tesokaklardaki. cedavi imkanlarmdan mahrum bulunmakta,
setter kaldirilmaktadir.

Dim ogleden sonra Budapegte Eadyosunda yayinlanan, Basvekil tmre Nagy'nin beyanatmda, Rus kuwetleri bagkumandanbgindan memleketi terketmelerinin istendigi, komunist rejimdeki tek parti sisteminin ilga edildigi ve bir koalisyon hukumeti kurulacagi, bildirilmisti. Daha sonra bir konusma yapan cski Cumhurreislerinden Zoltan Tildy, serbest secknkirm yapilacagim, ihtilalin bagladigi giin olan 23 Ekim milll bayram mahsullerindcn bir giinii olarak iian edilecegini ve koyliilerin

JJ&IhUhMHBH

MACAR

IHTiLALi

kismmi devlcte tsslim ctmeleri usuttinUn kaldmldigim soyiemig ve MiIIetin iradesi g'alip gcldi demigtir. Digcr taraftan Budapcstc'nin batismdan Rus tanklan gekilmekie beraber dogu kismmda baglarmda bir tank albayi bulunan yiizlcrce mukavemetgi Sovyet tanklanna mukavemet etmektcdirlcr. gehrin biiyiik bir kismi elektriksiz ve telefonsuz harabolmugtur.. kataugtir. Bir qok mahalleler topgu ategiyle

Sehirde yer yer yangmlar vukubulmaktadir. 2000 kadar ihtitalIhtilalcilere ateg edilci barikatlarm arkasma gekilmiglerdir. megc devam olunmaktadir. Peste radyosu yaymlarda iMilBcilerin vaziyete hakim olduklanm ve Sovyet kuvvetlerinin ce~ kilmeye bagladiklarmi bildirmisse de yeni Sovyet kuvvetleri-

nin Macaristan'a

girdikleri ogrenilmigtir. Cekilen Sovyet biriissii

liklerinin de ihtilalcilerin

olan Kilian kiglasi civarmda top-

lanmalan dikkati qekmigtir. Kilian kigiasi ve Pegte hava alam halen ihtilalcilerin elindedirIhtilalciler, Ruslar tamamiyle gekilmeden silahlarmi bnakmiyacaklarma yemin cttiklerinden memleketin her tarafinfla
garpigmaga devam etmektedirler. Bazi mukavemet liderlerine gore de hiikumet Maear Milletini aidatmaktadir. Bir gok bBlgelerde Ruslarln gekilmekte olduklan gorUliiyorsa da yine yer yer garpigmalar da devam ediyor. Durum tarn bir aydmkga kavugmug degil. Rusya hem gekffiyormus, hem de

direnmek istiyormus gibi hareketler yapiyor. Ayni glin ajanslar Maear Hava ordusunun milliyeteilere iltihak ettigini bildiriyorlar. thtimal son Rus saldmsim akamete
ugratan havacilarm milliyetgilere
katilmasi

kmltan

rurate

meebur

etti.

30 Ekim Sah giinii aksarai Maear Hava Ordusu Kumankatvldigipi danhgi Mr beyanname ncgretmig ve ihtilalcilere resmen agiklamigtir. Maear Hava Ordusunun beyannamesinde soyle denilmekteydi.

Biz, Budapeste ve tagrada Mill! Hava Miidafaa Kumandsnligj personal! daha lazla ka.n dokiilmesini onlemek igin gu talebleri ileri stiriiyoruz
,

MACAR

iHTlLALt

129

biriikleri 1) Halen Macaristanda bumnan btttiin Sovyet memleketimizi derhal tahliyeye baslamahdirlar. miitemadiyen keameyi Dlbulunan ateg ve 2) Budapestede lal eden Sovyet Biriikleri Peste'den 12 saat zarftnda gikmalidirlar. Geri birakacaklan yarali Sovyet askerleri, tedavilerinde, yarali Macarlarla aym ihtimami gorecek ve iyilestikten sonra

memleketlerine iade ohmacaklardir.

3) Bu beyanname Macar radyosunda yaymlandiktan sonra Sovyet Sefiri ve atasemiliteri, Sovyet birliklerinin derhal geri cekildikleri hususunu bir beyanname lie acikhyacaklardir. Aksi

liaMe Macar ordusunun hava

tefclerini silahla

gucii, blitita

Macar

milletlnin is-

destekleyeeektir.

4> Yoldas Imre Nagy'nin basmda bulundugu hiikfimetten niitiin hiikumetlerin akdettikleri her tiirlii iktisadi ve asked aalaspnalar iptal ohmmalidlr. Zira eski hiikumetler ya-

ewelki

banci basin altmda hareket etmislerdir.

soneli

..;

Beyanname, Mill! Miidafaa Kumandanhgmm biitun pertarafmdan imzalanmistir. Diger taraftan muhaMrlerin bitdirdiklerine gore Pestede hila Rus tanklan vardir. Bunlar bugiin sebrm merkezinden cekilmisler fakat yan mahallelerde ve banliyoda toplanmislardir. Peste sokaklarmda yine sik sik carpijmalar o'lmaktadir.
<

IHTlljALCl

MACAR gOCUKLARI

Macar miiliyetcitermin giristigi kanh ihtilalin kahramanlarmdan biri de 13 yasindaki Michael Misi'dir. Mustevlilere karsi biiyilk Mr bagan kazanmis olan ihtilalde komiinist genclik tesMlatlarmin silah kullanmayi ve ceteciligi ogretmis oldugu bu
:

geneler onemli bir rol onarmslardrr. Bunlardan biri hael'in hikayesini bir gazeteci soyle anlatmistir :

olan Mie-

^emleketlerda Macar

ihtilali

lehindekl mitingler

'

Bacagmdan aldigi bir sarapnel yarasi yuziinden hastanede bulunan Miehaeli odasinda bir oyuncak ucakla oynarken buldiik. Carpismalara nasil kanstigmi sordugumuz zaman utanarak online bakti. F: 9

130

MACAR

iHTlLALI

ta,

ey, dcdi. oteki cocuklarla berabcr oynuyorduk sokakbniimiizden bir araba gegti. leindeki gene bir adara kendilc-

riyle birlikto c;arpigmaya gelen yofc

mu

diye sordu.

Hemen

at-

Iadik arabaya. Zaten

ki, Herkes oradaydi. Ben yakaladim. Fakat' benden daha biiyiik olan Lajos elimden aldi. O 16 yaginda otdugu igin daha

kim atlamiyordu

hemen

bir

makinah

tiifek

kuvvctliydi benden tabiJ.

Bana da

bir tiifek

venliler.

Bu

pefc

houma gitmedi ama.

Peki ama Michel sen

tufek kullanmasim biliyor

muy-

dun?...

Biliyordum tabii Komiinist Partisi. bizim gibi cocuklarin hepsine boyle geyleri yillarea ewel b'gretmigti.. Boyleee en kiicugiinden en biiyiigiine kadar biitiin gehir

halkimn

girfetigi

bu carpigmalar sonunda

olenlerin kat'i sayisi

SoMklarda rastlanan her insamn bir yen sanlmig. Bir yerinden yaralanmigtar. 7 giinden beri devam
heniiz belli olmamiijtir.

etmekte olan muharebelerin cogu agir yarah olmak

15 bin arasinda kurban verdigi zannedilmektedir.

iizere

10

ihtilalcilerden biri, hukumetin verdigi 'biitun sozlere, yapvaadlere ragmen milliyetcUerin hala neden silahi elden birakmadiklanm goyle izali etmitir: Biz Ruslarm tamamen memleketten gitmesini istiyoruz her eyden evvel. Bir bagkasi da Macaristanda bir tane bile kalsa Rus tanki
tigi

gordUgumiiz miiddetee kendimizi emniyette hissetmiyecegiz.

diyordu.

VERlLEN TAVtZ^ER
30 Ekimi 31 Ekime baglayan gece Budapete radyosundan Macar halkma hitab eden Bagbakan komiinist trare N&gy, cok partili bir koafisyon hiikumetinin kuruldugunu aexfciadi, Bu hiikumette yalms 7 Bakan vardi. Bakanlar komunist. kiiciik emlak sahibleri, milli kb'ylii ve sosyal demokrat partilerini Itzmsil

etmekteydiler.
I>iger taraftan

de idareyi ele almi olan

tmre Nagy, memleketin muhtelif yerierinihtila.1 konseylerini de Budapeteye

132

MACAR iHT&ALl

temsilciler yollamaga davet ederek vc kendjferi ile igbirligi ya~ paeagmi sdyledi. Imre Nagy, Rus kuvvetlerinin Budapegtedcn

hemen

cokilmelerini tcmin edecegini de tekrarladi.

Pegte radyosunda sabik Cumhurbagkani ve komunistler tarafindas dagitilaxt (Kunuk cml&k sahiblori) partisi If.deri Soltan Tildy. de konugimigtur. Zoltan Tildy gimdi yeni. hUkftmete
dahildir, Tildy
li

simian

soylcdi.:

Ihtil&lin baglsdigi giin mil-

bayram olarak

kabu.1 cdilecektir.

Bu

istiklal savagimiz,

1848

savagwmzdan da kiymetlidir; glinkii muvaffak olrautur. Rusya ile hiir yc baitmsiz bir devlet olarak miinasebet fcuracagiz. Sorbcst segimlere de gidecegiz.
ietiklal

bir-

Zoltan Tildy, KoyliUcr siz de kajsandmia, artik mahsulim kismiru hrikumete vermege mecbur degilsimz dornigtir.

(KiiQuk emlak sahibleri) partisinin lideri olan Zoltan Tildy, arkadaglannm derhal faaliyete gecmelerim ve memleketin her tarafinda partinta subelerini yeniden aomalarim ve gegici
eski

idare heyetle-ri kurmalarirn da istedi. 1947 se<jimlc.i"inde

ti

reylerin yuxde 52 sini

bu paralmaga muvaffak olmug ve KomuEist

Partisini yenilgiye ligratmisti.

Artik butun D-iinya Rua'.arm Macaristan'dan cekilmakte olduguna inanrarg gorimiiyor. Ajanslar ve radyolar bundaii bahsediyorlar. Birlesmis Miltetler* nezareti altmda serbeat seqilmlere gidilecegl bildiriliyor. Radyodan millete hitap eden Basvekil Nagy, Demokratik bir kabine kurularak koalisyon Mikumeti tegekkiil edecegini bildirdi. Nagy hiirriyet miicadelesi bagladigmdan beri bir gok bocalamalardan soBra nihayet na.illiyetgilerin yanmda yer almig gorunuyor. Radyo aynca bit andan itibaren ismini de degigtirerek Hiir Kossuth Radyosu* lami altinda yayina bagladi. Radyo senelerce yaLanlara a'.et Bldu, gece-giindiiz foutiin dalga uzunluklan uzerinden yalauter
savruldu. diye itirafda bulundu.
sHiristiyan Gentler Birligi kuruldu ve uye
bagladi. Yilarca, din

mahkum

edilmigti. Kardinal

kaydetmege Mindszenty
gikanlarak

de hapis bulundugu Felsopetenty hapishanesinden

merasimle Budapegteye

getirildi,

134
31

MACAR
:

iHTiLALl

EKIM PEREMBE

Ruslar'm hemcn her tarafta tamamen cekilmekte olduk!an goriiliiyor. Eki son kuvvetlerini de ogle iizeri Parlamento binasi oniindeki meydanliktan geri cekerck yava yavas uzaklagmaya basjiyorlar. igehirde ihig kimse gali^miyor. Genjek bir bayram havasi yagamyor. Sokaklardan cesetler kaldinlarak hazin torenlerle defnediliyor.

Hapiste bulunan biitiin siyasi mahkuralar serbest birakilYeniden siyasi partiler tegekkQl otti. Macar Hiirriyet savagi, peyklerde oldugu kadar Rusya'da da bir 50k oiaylara sebep oldugu ve bir cok Rua iiniversitelerinde niimayigler yapildigmdan bir kac. Use ve Onivereitcnin kapatildigi bildirildi. Olaylan yakmdan takip icin Viyana'ya giden Turk Gazetoeisi Ilhan Bardakci bir multeci He miilakatmx soyle bildiriyordu Avusturya'ya iltica ctmis bulunan ismi mechul miiiteci once kendi hikayosini, daha sonra da Rusya'da olup bitenleri
dr.
:

spyle anlatti:

Sovyet peykleri arasroda istihsali hizlandmna mevzulu temaslar yapilmaktaydi. Bilindigi gibi Sovyet iktisatcilan son

zamanlarda kanaatlerinde raiihim degisiklikler yapmig ve yeni bir goriis zaviyesinden mevcut sartlan tadile haslanuglardir. Ben, diger iki miitehassis Rus arkadagunla gecen hafta, Prag' da yapilacak silah sanayji konferansma haxirhk yapmak iizere Budapeste'ye gonderildim. Bir Macar teknisyeni ile birlikte vazifeli olarak Budapeste'den Viyana'ya gectik. Rus Eleiliginde ikamet etmek mecburiyetinde idik, Ama Ok firsattan faydaianarak, Avusturya polisine miiracaat
kabuliimiizii istedik.
ettik.

ve multeci

olarak

H'adise
ihtilaflar

Rusya aleyhine apagnk bir skandal oldugu ve bazi cikarmasindan korkuldugu icin Viyana'da gizli tutu-

luyor. Bu gun saat 15 de, Belcika'h bir gazeteci arkadagla birlikte, miiiteci Rus memuru ile konusmaga rnuvaffak olduk. Size anlatttklan, Rusya'da olup bitenler hakkinda, bugiine kadar elde edilmis en genis. ve en inamlir malumati tegkil etmektedir.

:;;"..............::...:.:;:...;..:,
Yakilan
gizli polis

dosyalan ve Rus propogandasi

Jrttap

ve brdgurler

MACAR
Sozlerinin

fHTiLALf

bu cok miihim kismuii da aynen naklediyorum.

Son aylar zarfmda Sovyet Rusya'da patlak veren, baskaldirma hadiselerinin en miihimi, Rusya'daki Kiev iiniversitesinde cereyan etti. Gazetelere kisaca afcseden sadece o hadiscdir. Talebeler, Universitenin siyasi komiserme gok agir gekilde hakarct ettikten sonra, bahceye ciktilar ve Kremlin aleyhindo satlerce tezahiirat yaptdar. Kadi.se Moskova'ya
biidirildi

tevkif cdildi.

ve hareketin elebasrian o gece evlerindcn almarak, Ama ertesi giinii Kiev'den ba$ka, Harkov Oniliselerinde de

vfirsitesmde vc Vcrdiseav, Deocir ve Tacaerot

ayaklanma basgosterdigine dair haberler almdi.

Ben Rusya'dan ayrildigim zaman, on gunden beri, yer yer ;muhim silahh carpigraalar cereyan etmektc idi. Moskova'dan Kiev ve Harkov'a birer parti mufetti^i gcindorilmigti. tsyamn onlenemiyecogi anlasibnca, civardaln silahh kuwetlere derhal miidahale emri vcrildi. Hareketimizden iki gun cvvel, garpismalar had safhasma gehnigti. Gencjcrin nereden ve nasil silah tcmin cttiklerini anlamak mumkim olmuyordu. Sab, Car^amba ve Per^embe giinleri, talebelrrln fcendilerinc katilan iscjler Kiev ve Harkov'un biiyiik biv kismmi hakimiyctleri altmda tutuyorlardi,
'

1^SAN G2EJ YAglYAN tNSAN OLMAK

IClN...

Mtilteci Rus, kendisinden sonra da Avusturya'ya iltlca eden vatandaglan bulundugumi, isimlerini veremiyecegini, fakat onlardan aldigi malumati da bize nakledcbilecegini soyleyerefc, soyle

devam

etmigtir:

Kiev ve Harkov'da devriye gezmekte ve sehirlerarasim kontrol etmekte imlg, OmversiteDinyeper nehri iizerindeki agir demir-^elik fabrikaianmn biitiin iscUeri de Utihak etmisler, Moskova sadece iimversltelilerin muzir tesirlerle ayaklandigini bildirmekte, fakat jailerden katiyen bahsetmemektedir. Bu arada biitun universiteler
litere,

Jki giinden beri zirhli arabalar

138
kapatilmis vc gaddar
mistir.

MACAR

lHTlL&Li
taraftndan talikikata baalan''.'"

gizli polis

tm ne demek oldugunu anlatmaga devam etti

Ismi mechul miilteoi bir an sustuktan sonra Bu tahkikasizler bilemezsiniz decli ve bildiklerini
:

Buraya sigman Ruslar'dan Sgrendigime gore, son durum audur: Kendilerine: Rusya'da bundan boylc hayat haklu ta-

nmmayacagim pek
yorlar.

iyi bilen

larda ve sehirlcrdeki bazi binalarda

Aym

capta,

ormanmukavcmetc devam cdifakat son derece manidar ayaklanmalar,

;;

talebeler Kuzey-dogudaki

bu hafta diger yerlerdc de zuhur etmistir. Kazan, Xorfi, Samara. vc Odesa iiniveraitelcrinde miihirn mimayisler vo esrpismalar olmaktadir. Rua mizaci gariptir. Bumm igin isyamnbastmlacagi vcya birdcnbire butiin memleketi kap'ayacafji ihtimallerinden birini secemiyorum.
ceiktir.

'
'

!
s
"
:.::.

Bunu ancak zaman

gostere-

%
%

Vazifeli bir meraur iken iltica etmis olan Rus miitehassiama, talebelerin ne istediklerini, nicin ayaklandiklarim sordum. u cevabi verdi:

*.i

%
r
'
'

Kiliseye gidenterin takip ve tecziye edilmemesini, Batida

^
'"''

ncsredilen kitap ve gazetelerin

mekteplerdc kapitalist adl verilen doktrinlerin do okutuirnasini ve harice seyahat imkammn Rus halkma da tanmmasmi istiyortar. Yani kisaca insan gibi yasayan insanlar olmak iqin mueagetirilmesini.

Rusyaya

I
rt
'

<

'**m
-

/t
'

dele ediyorlar. insallah

31
ri ilk

muvaffak

olurlar.s

Ekim'den 3 Kasim'a kadar Macaristanda on yildan

wm*''
be-

tilerle

defa olarak hiirriyet havasi yasandi. Tesekkiil eden parortaklasa Sir hiikiimet kuruldu. Bu hiikumete bakan ola-

makta olup
Fakat

rak girenierin hepsi de yillarca kizillarm keyfi iein hapiste yathiirriyet savagi ile kurtulmus kimselerdi. Heniii
idi.

surada burada onemsiz sekilde Rns tenklan hala durmakta

hie bir seye nuidahale etmiyorlardi. Kimbilebilirdi

ki,

Ruslar bu mucadelenin basmdan beri gcirulmemis oleiide korkunc bir hticuma geeerek Macaristam yeniden kana bogaeak-

Din adamlan birer hirer radyoya gelerek

railiyetgileri teb-

1.40

MACAR

iHTiLALt

rik ediyorlar. Butiin dinler ve mezheplcr de hiirriyetine kavu-

guyor. Mesela yahudi

hahamlan

sjunlair soyliiyorlar;

Din hur-

Macar Yalmdileri, ihtUalin. basjardigi i$[eri hararetle selamlar, kahramanlarm ontlnde friirmetle egilir, bagimsiz ve httr vatanin davalarmi tamamon benimsediiklerini ilan ederler. Digorleri dc asagi yukan aym
riyetini tekrar eldc ctmig olan

sSzlerle scvincjlerini

bolirtiyorlar,

mfftnleketlereleki cle hur tanzim edilmeye -bagJamyor. KoyUmlm clindeki mahsuru ssorla almak usulii kaldinldi. Koyluler mallanni plyasa ya getirip sertoestfie satmaya bagladilar. freftirde gargafouk bir boJluk goriilmcye foasjladi. Lokantaiara kahveharrelere istedigi gibi girip <jikmaya baglayan halkm yiizii giilmcye baglacfa. Ne yaaak ki bu uzun surmeyecektir. Qunkii Diinyada Moskof'un

Siyasi

durum

gibi .iktisadi igler

gibi yenidon

sbziinde

durdugu gorulmemigtir.

Ruslar, Macaristan'a son vahim darbeyi indirmek icin hayopmakta olduklarma dair Diinya Basimnda cikan haberleri katiyetle yalanhyorlar. Halbuki Buyiik Merkezlerde cezirlik

kilmo numaralan yapihrken hudut boylannda yeni ycni Rus tanklan hudutan sizmaya basiami buluimyordu, Bunu iyi hissedip haber alan Macar liiikumeti, Maoaristamn bagimsizligim garanti ctmeleri igin Birlegmig Milletlere ve biiyiik Dev.

letJere miiracat etti.

Aynca $a

baberi do ulagtirdi:

.^-vyct

Budapegteye dogru iIcrliyorlar... Ruslar ise bu haberleri bala. Yalan! ve tftirab olairak vasiflatnd^maya devam ediyorilar. 3 Kasimda Rus Diileri Bakam bu tekzipleri sert ve kat'i bir Usanla ve biitiin diinyaya kargi bir kere daha tekrar etti.
askeri birlikler

hudwdu

gecmisjlerdir...

S.O.S...

S.O.S..

S.Oi

4 Kasimda gun dogarken, sabah safagmda 6000 TANK, S AYISIZ TOP VE ZIRHLI AJRABA BlR COK BOMBARDIMAN UQAGI VE iKt YttKBIN KISIlIK MOCe'hHEZ BlR KUWETle Macaristan'a saldiran Kizillarm iic giinden beri bu kuvveti hazirlamakla mesgul olduklanm bir gun ewelki tekziplerin

142

MA.CAR iHTiLALt

MACAR

IHTiLALt

143

Nagy sabah saat radyo basma gelerek Tngilizce, Rusga, Maearca vc Fransizca olarak bir k&Q kere tokrarlanan gu sozleri soyledi: Sizlere hitap edcn Macaristan Basvckili tmre Nagy. Sovyet askerleri bugiln safak Vakti basjehrimize salduomglardir, Maksatlarenra mesru, domokratik Macar Huktimctini devirmck oldugu anlasihyor. Hukumet vazifcsi bagmdadir. Bu olayi memleketim halkma ve biitun Diinyaya bildiririm. Kit'alanmiz earpismakadi yalanlar oldugunu gSstcriyordu. Tmre
<3e

5,20

Tuna uzerindeki btitim koprlileri kontrol altina almaga gahan Rus kuvvetleri, Budapeste garnizonunun bir kismmi sehir
ki

garmda toplamiglar ve

silahtan tecrit etmislerdir. Batida-

Budapeste postahanesi her ne kadar mukavemet etmisse de Ruslarm eline geemistir. Fabrikalarda toplanan iggiler, Sovyet Birlikleri ile garpismaya balamilardir. Macar halki irakan buldugu her yerde Ruslarla garpismaktadir.

tadirlar.

Macarlar da yedisinden yetmigine kadar Ruslara karsi bir savasma girdiler. Ruslar bu sekiide her tarafa ku~ rulmus. barikatlardan mukabil atege maruz kalmca ehre yangin bombalan yagdirdilar. Bir anda Budapeste korkung bir yangm yerino dtindii. Saat sekizdc Kossuth radyosu. Macar Yaoliim kalim

Bu mukavemet iizerine Ruslar sehri yakmak icin fosforlu lambaiar kulanmaga baslamislardtr. Biahassa mukavemetin kuwetli oldugu dogudaki mahalleler bombardiman edilmigtir. Ruslar, bu suretle sehir saat 12 ye kadar teslim olmazsa bombardiman edecegiz eklindeki
Bir Macar hiikumeti
tehditlerini yerine getirmislerdir.
sozciisii

Budapestenin 115

rail

giine-

zarlar Birliginin bir tebligini yaymladi. Teblig;

IMDAT... IM-

DAT... IMDAT... S.O.S...S.OJ3...S.O.S... Diye bitiyordu Imdat sesleri bitmemigti ki radyo susturuldu.
Saat on yedide radyo tekrar yayma bagladi, Fakat arfcik Aksama kadar devam eden
Milliyetgilerin kani seller gibi akti.

Ruslar'in etine gecmig buhmuyor.

Fakat alti Amerika Reisiaimhtiru Eisenhover'in Bulganin'e katliami durdurmasi icin gonderdigi mcsaji bildiriyorlar. Kim dinler. tngiltere - Fransa Misir He Israil arasmdaki mucadeleye silahti miidahalelerinden cesaret alan Rusya mezalimin zaten kagmis bulunan olciisunii iyicc kacmyor. Ajanslar 4 Kasim'm manzarasmi gb'yle giziyorlar

kanh bogusmada

bin tanka karsi ne yapilabilirdi. Ajanslar

Rus

kuvvetleri sabahleyin Budapesteye kargi taarruaa gee-

migler ve sehrin biitun muhira noktalanm isgal etmiglerdir. Ruslarin taarruzu esnasmda dun Miidafaa Vekiligine getirilen

Macar

miliyetgi liderlerinden Pal Maleter esir diismiistur.

8.20 da bir
tedir.

Rus

niiifrezesi

Sabah Parlamento binasma girmigtir. Bas-

vekil Nagy lie vekillerden bir

kismmm

tevkif edildigi bildirilmek-

Budapeste uzerinde yiizlerce Rus ucagimn uctugu ve gehrin guney mahallerinde diizenli bir savasin baglamak iizerc ol-

dugu

acaklanmistir.

Qetin mucadeleye sahne olan sokaklar

144

MACAR

iHTlLALf

145
yindeki Kaposvardan, zirhh Sovyet birliklerinin gehri iggal ettigini bildirmigtir. Ruslar, cephane depolarma askeri tesislere ve posta merkezlerinc el koymuglardir.

StLAHLARIN T.ESL1MI fSTENDl

Avusturya - Macaristan hududunun gtiney kesimin&eki Macar topraklarim iggal eden Sovyet birlikleri maha.111 hudut muhafaza birliklerini, miicadeleye liizum kalmadan dagitnuglardir.

beli bolgcsindcki

Avusturya - Macaristan smiri yafcmlannda bulunan BoamSovyet komutam, beige halkma dhtilal aleyh-

tarhgmm yikildigmi ilan ederek, silahlanni tcslim etmeleri. gerektigmi bildirmigtir. Akaam 18'dcn sabah yediye kadar sokaga c.ikrna yasagi konmustur.

KUKLA HUKUMKT
Sovyetler,

Budapeste'nin 60 mil Dogusunda, Szolnok'ta

Komunist Partisi Birinci Kadar Yanog'un bagkanligmda kurulan bu hiikumet., Nagy'yi jrfraJ reform ve devletlegtirme planlanm baltalamakla itham etmigtir. Moskova Radyosu, yayimni sih sik keserek gunIan soylemigjtir: thtilai alfeyhtari hareket tamamiyle maglup
Sekreteri

bir kukla hukiimeti kurmuglardir.

mm litl!! m ill
.

olmugtur. thtilaici Koylii ve i$i hukiimeti kurulmugtur. Diizenin saglanmasindan sonra Macar hiikiimeti, Sovyetler ve diger Vargova Pakti uyeleri ile mtizakcrelere giriserek Sovyet birliklerinin Macaristan'da bulunmalan meselesini ele alacaktir. Moskova radyosu, Sovyet taraftan yeni hukiimetm Bus-ya'dan yardrni istedigini ve igbagmdan uaaklagtirilan Nagy hiikiimetinin yarattigi kargihklarm giderilmesini riea ettiginl de

>:;.....

-re.'

'l-'i--

:.

KADAR
gonderdigi bir telgrafta, Macar miiltecilerinin sayismm onbinleri agtigmi bildirmigtir. Bu miilteciler hiikumet tarafindan hassirlanan kamplara sevkedilmektedir- Aynca binlerce Macar da hudut yakmlanndan gegebilmek umidiyle beklemektedir. Istirya bolgesinde kiilliyetli miktarda miilteci toplanmigtir.. Diger taraftan, Yugoslavya Dahiliye Vekaleti de asker ve Macar grubunun Yugoslavya'ya sigmdigmi ve sivil bir gok

Have etmigtir. Eskiden Nagy hiikumetinde bulunup, sonradan. butiin veve ihtiialciJerin israri ile hiikumetten uzaklastirilan Ferenc Muennie, Kukla Hukiimetin Milli Savunma ve Emniyei Vekili olmugtur.
killerin

bunlarm enterne

edildiklerini bildirmigtir.

V: 10

146

MACAR

tHTILALt

YENI HOKUMBTlN

15

MADDELlK PROGRAMI

Kadar Yanog'un kurdugu l'htilalci tggi Koylii Hiikumetb Budapeyte Radyosimda yeni hiikuract programim iian etmistir. 15 maddcden miitcgekkil olan bu tebligde ilan edilen
Imsuslarm tahakkukuna gahgdacagi ve Sovyet ordusundan yar-

dim

istendigi bildjrilmektedir.

nun

15 maddelik program j^udur : Yeni hiikiimot 15 maddelik bir program tanzim edorek butahakkukuna qahsacaktir: 1 Vatanm istiklalini korumak, 2 3 4
5

Halk demokrasisini ve sosyalizmi etmek, Kardeg harbinin sona ermesine cahgmak, sosyalist memleketlcrle anlasmak, Hiikiimct ne olursa olsun, her memleket miimii.da.faa

Biitiin

$ekli

ile

jQasebetlori

G 7 S 9 10

hayat standardim yiikseltmek, senelik planm muvaffakiyetine cahsjmak, Biirokrasiye son vermek,
iQi'nin
5:

takviye etmek,

11

Halk Demokrasisinin yerlesmesine cahsmak, Kolhoz sisteminden ayrilanlara yardim etmek, ihtilal csnasmda zarar gorenlere yardimda bulun-

mak, Maear bagpiskoposu Kardinal Mindszenty ve sekreteri Rus birliklerinin Budapeste'yi igal etmeleri iizerine Amerikan temsilcitigine iltica etmek istemisler ve istekleri. kabul edilmistir. Kardinal'in Amerika'ya iltica ettigi GuvenlFik Konseyinin fevkalade toplantisinda Amerikan delegesi tarafmdan bildirildi.

ONBlNLERCE MACAR, AVUSTURYA VE YUGOSLAVYA'YA iLTlCA ETTl

Ruslarm Macaristan'i alcakca istilasmdan
sonra, binlerce

Macar, hududu gecerek Avusturya'ya iltica etmislerdir. Avusturya Icjigleri Vekili mtiltecilere yardim teskilati baskanhgina

148

MACAR

tKTiliAht

GUVENLtK KONSEYtNDE
Birlegmig Milletler Guvenlik Konseyi Macar meselesini muzakere etmek iizere toplaiumgtir.

Amerikan delegesi Henry Cabat Lodge, blijm yapan Macaristan'dan dehset verici haberler okumug ve Sovyetlerin Maearistan'a daha fazla asker gondermemelerini temin ve mevcut biriiklerin derhal geri cekilmeleri faususunda dim Konseye verilen karar suretinin bazi tadillerle
Ilk sozu alan

kahm

mticadelesi

kabuliinu iatemigtir.
Ingiliz delegesi Sir Pierson Dixon,

Macaristan'dan gelen
harekete gecme

miithig haberler iizcrine derhal karar

Mi.lliyetc.i

ahnmasmi,

$in delegesi Ting

Fu

Tsiang,

zamammn

goldigini soylemiglerdir.

men malumati olmadigim

tedigini aciklamistir.

Sovyet delegesi Soborler Macaristan hadiselerinden resve muzakerelerin tehir edilmesini is-

Bundan sonra oya gecsilmis, ve Sovyetler Birligi, Ruslarm Macaristan'dan eekilmesini isteyen Amerikan karar suretini veto etmigtir. Yugoslavya miiatenkif kalnugtir.
Konseyin verecegi karar, alakali memlekete dogrudan dogruya emir mahiyetindedir. Guvenlik Konseyi Macaristan meselesinin Gene! Kurulun
olaganustii toplantismda miizakere edilmesini bire kargi (Rus-

ya) on oyla kabul etmigtir.

DONYADAKl TEPKlLER
tepkiler

Macaristan'a kargi Sovyet taarruzunun dtinyada yarattigi devam etmektedir. Bati Berlin'de halk teessurle sokaklara dokulmu, Sovyet

ElcUigi oniinde numayig yapmigtir. Federal Almanya Bagvekili Dr. Adenauer dun aksam radyo ve televizyonla yaptigi bir hitabede Federal Almanya Cum-

huriyetindeki biitiin

Almanlan gimiin

meseleleri

kargismda

150
miittohit

MACAR

iHTJLALl

maga

kalmaga ve eskisindcn daha 50k fazla uyamk bulundavet ctmistir. Macaristan ve Ortadogu hadiselcri kargismda Federal
izah eden

Almanya hiikiimetinm durumunu

Alman

Basvekili,

Federal Cumhuriyetin ne askeri, ne de harici siyaset sahasmda bu ise karismamiij olduguna igaret ettiktcn sonra, biitiin

Macarlarm

hiirriyet

ugrundaki miicadelelerini

biitiin

Alman

milletinin heyccan ve hayranhkla tatap ettigini soylemistir.

La Haye'de de balk Sovyet ElcHigi onunde toplanmig ve yapilan niimayis. sirasmda sefaretin bir eami kinlrmsjtir. Biitiin Hollanda radyolan, matem olarak hafif muzik yaymlarmi kesmisterdir Hollanda Basvekili de yaptigi bir rad'

yo konugmasi
mifjtir.

ile

Hollanda milletinin

duydugu

infiali belirt-

Italya Hariciye Vekili Geatano Martino, Hindistan Basvekili

Nehru'ya gbnderdigi bir mesajda, Bandung kongresin-

de Sovyetler Birligince de kabul edilmis olan prensipler geregincc Macaristan dahili iglerine- kansmaktan ictinap edilmesi

hususwnda Moskova hiikiimeti nezdinde teebbiiste bulunmasim istemis&r. Birlesak Amerika Cumhurbagkanhgi secimlerinde Demokrat Parti adayi Adlai Stevenson da Guvenlik Konseyi
Bas?kanligma bir telgraf gondererek, Macaristan'daki ve diger Sovyet peyki memlcketlcrdeki durumu yerinde tesbit ettirmfik uzere, ugakla miigahitler gonderilmesini talep etmisjtir. Avusturalya Bagvekili Robert Menzies, Macaristan moselesi
i

hakkmda

unlari soylemistir

Birlesmig Milletler Macaristan

lar
giristigi

hakkmda

siiratle

kai-ar-

almahdir ki, diinya Macar milletine ve hiirriyeti yolunda nmeadGlcye karsi duydugu sempatiyi izhar edebilsin.

RUS KAHPELt&t
Ruslar iahliye
teminat% verip muzakereye

gagird>Mart

milliyetgi generalleri ve Nagy'yi tevltif ettiler. Buiiin MacarL*-

tan'da korkung bir katliama giritiler ve Guvenlik

Romeyinin

152
miidahalcsini

MACAR

iHTiLALt

VETO

eltilnr.

Uacaristan'daH gazctcciler temer-

huz Tcamplarma atdd/L

KANLI MUCADELB
Bundan sonra Londra
ilo

irtibata gecen Associated Press

Ajansinin otomatik haber yazici makinosi sunlari bildirmistir: Ruslar Budapesta'ye girdiler. Halk, tanklarm mazgal deliklerinden iceriye el bombalan atarak bu istilayi durdurmaga
calisiyor.

Her taraf

ates icinde. Algaktan ucan

ki makineli tiifok ile tanyor.

Rus

biriikleri

Rus jctleri, halMaear hukumetimn

fare toplandigi parlamento binasmi iggal ettiler vo Basvekil Nagy dahil olmak iizere biitiin kabine ttyelerini tevkif ettiler.
Ruslarla yapilacak miizakerelere istirak etmek Azere Sovyet karargahina giden Macar ordulan, Genol Kurmay Baskam ile cvvelki giin Mill! Mudafaa Vekaletine getirilen ve pitt Macar kuvvetlerini idare etmis olan Tiimgeneral Pal Malster Amerikahlarla bir daha geri donmediler. Ruslarm tngiliz ve aldiger yabancdarm bulundugu oteli iggal ottiklerrai haber &e* carpismalar dik, yakrada buraya da gelirler. Sehir icindo

Bu sabah

vam

ediyor. Bundan sonra duran makine bir mttddet sonra tekrar caarkaligtms ve Associated Press muhabiri, Londra'da bulunan
gelidasini arayarak su kisacik mesaji gSndermistir Buraya ki, biryorlar. Tanklarm ve silahlann sesleri o kadar yaklasti
:

birimizin sesini zor

duyuyoruz. Binaya da makineli

tUfekle

ates ediyorlar.

Milliyctciler

mukabele ediyor. Henuz

kayrp

Nereye vermedik. Jetler ates ederek iizorimizden geciyorlar. Alindiklerini bilmiyoruz. Mukavemetin kinldigim anliyoruz.
lahaismarladik.

Hat bundan sonra bir daha kesilmisse de, bir muddet ra yeniden yazmaya baslamistir. Bu yazilarm bir milliyetci

son-

tarafmdan verildigi anlasilmaktadir. Sou olarak makine sunlari vermitir: basBinada yalniz ben varim. Ruslar sehre hakim olmaga Amerikan Bttyuk EUjiligine sigindi. Son Iadilar. Kardinal,

154

MACAR. JHTILAlI

kuvvetlerimizle miicadeleye

devam

ediyonus. Allah

bisse

acism.

Bina tekrar makincli tttfek atesme tntuldu. Obiir odanm pencoresinden ateg etmcge gidiyorum. Vakit bulursam yazraaga

devam ederhn.
Budapegte'den alinan bu satirlar son olmug ve makine bir

daha eahgmamistir.

ILTtCA

EDEN MlDLlYETgtLER
istila

Macaristan'i tekrar

larma
etmigtir.

ragmen,

pek

c,ok

miUiyetgi

eden Ruslarm hududu kapatmaAvusturya'ya iltica

Bu

son

ilticalarla,

Avusturya'ya sigman Macarlann

sayisi bir haftada 6 000'i bulmugtur-

Macar
.raisterdir.

milliyetctter.i

Avusturya

Kizil

yanlarmda yiizlerce yarah da getirHagi bu yarahlarin derhal tedavibinlerce yatak sevkedilmistir.

sine baslarmgtir.

Hudut bolgesine

SON CARPIgANLAR
Radyolarm sususundan ve telefon, telgraf hatlarmm kecahsmaya devam eden otomatik basin haber

silisinden sonra

hatlari isgali soyle biJdirdiler:

Budapeste halki bu sabah saat 4'de top sesleriyle uyandi. Ruslar tekrar Budapcste'ye taamiza baglamiglardi. Kadm, erkek, coeuk, derhal toplanarak savunma merkezlerine kosmaga ve bozulmug olan barikatlan yeniden ingaya baladilar. Top
sesleri artiyor.

Top

sesleri artiyor.

Top

sesleri artiyor. Elimiz-

de fazla silah yok, sadece bir kag hafif makineli tiifegimiz var. Fazla dayanacagmusi sanmiyoruz, Bize yardim edin. Ozerimi-

Rus Mig ugagi uguyor. Budapeste'deki binalar, agir Rus topcusunun atesi altmda. Kammizm son damlasma kadar
ze yiizlerce
doviisecegiz. Birlesmis
Biz, hiir bir

silahh yardim gonderin-

Milletlerin karar almasi uzun surer. Macaristan ve Avrupa icm savasiyoruz. Derhal Yagasm Macaristan, yasasin Avrupa!* Rus katliamina dair basmimizda ikan yazdar arasmda
25,10.965 tarihli Yeni

Rus
IS

peylcleri

aydklamyor

*X O R E B

eifcmig bir

Sabah Gazetesinde

karikatttr

MACAR
156

tHTiLALi

157

MACAR
tistad

SHTiLALl

Bu
merhum
Peyami
Safa'mn u yazismi iktibas etmeden
!

topraldarda yaadm, hu topraklarda oleceksin!

Radyo istasyonu da susuyor.

Artik Rus kahbeliginin uzerine, yirminci komiinist kongparamparga oJmug, kizil hayasizhgm bang iginde beraberlik propagandas: yikilmigtir. Mani aldatan bir

gegeraiyecegiz.

RUS KAHPELI61
van yar.a duydugumuz gift kelimelerden higbiri, mesela Avrupa medeniyeti, mesela. Eyfel Kuleai, mesela akgam yemegi, mesela esek inadi, mesela, yilan zehiri, mcseifi sam yeli ve daha bir siirii misalden higbiri, su iki kelime kadar birbirine yakismaz: Rus kahbeligi. Bu iki kelime
Diinyanm nigbir
tcrkibi,

resinin orttiigu yalan yorgani

car kahramanlari boguna olmediler: Diinyanm biitiin gafillerimaskenin diigmesine bizmet etmek de, en az bir vatan kurtarmak kadar unutulmayacak bir buyukliiktur.

birbirlerini iiyie bir severek giftlegmiglerdir Id ikisini birbirin-

don oliim
ler,

bile

ayiramaz.

Ve bu hayasiz

giftin yavruladigi hile-

tuzaklar, cinayetler, katliamlar diinyanm diinkii, bugunkii ve yarmki tarihinin en sillnmez lekeleri olarak kalacaktir. Rug kahbeligi! Fakat bu, Rus milletinden ziyade bagma gegen miistebit Carlarm, daha miistebit kiail idarcnin ve her

Ogleye kadar, ani baskmlarla ve sinsi bir politika lie ihtide ele gegirmig olan Moskova, Sovyet radyosuvasitaeile diinyaya zafer tebligini yaymlamigtirMoskova radyosunda okunan zafer tebligb nde, Nagy ve diger Macar milliyetgilerinden haydutlar, ihtilal aleyntarlan* diye bahsedilmekte ve bunlarm muzaffer sosyalist (t) kuvvettalin liderlerini

memlekctte dokuntiilerini gordiigurauss militan

kahbeligidir.

komunistlerin

tarafmdan ele gegirildigi ve Budapegtede yeni bir komiinist rejimin teessiis ettigi anlatilmaktadir. Sovyetlerin resmi (Tass) Ajansi da, Macar ihtilalini idare edenlerin bu memlsketi (kaler

Diinya nasil nefret ve

matem

iginde!

Avrupa'da ve Ame-

pitalist

ve fasist)

yapmak

istediklerini ve

Eusyanin da bunu

bu kahbeligi avaz avaz haykirarak lanet okuyor; Hollanda gibi memleketlerde radyolar matemden susuyor; bir gok iiniversitelerin gengleri kahbeligi
rika'da sokaklara dokulen halk,
birltginin elgilik

onledigini ileri surmugtur. (1)

binalan oniinde toplamyor, nefret kusuyor.

k

RUSYANIN (KUKLALARI)

BA^INDA
rad-

Evvelki gece, Londra radyosunda, milli bir Macar ajansinin memuru tarafmdan diinyaya gonderilen son mesajlan dinlerken harap oldum. Kahbelerin tayyarelori ajans binasimn tepesinde ugugmaktadir. Tanklar her yeri sarnustir ve giirulttilerinden

Budapegtede carpismalar devam ederken Moskova

yosu, Macaristanm Szolnok gehrinde yeni bir hiikumetin isbama getirildigini bitdirmistir. Bagbakan Komiinist Parti Udell

Janos Kadar,

Milli

Mudafaa Bakani da

milliyeteilerin iste-

memurlar

birbirlerinin

sesini

duyamaz

olmuglardir.

Ellerinde bir makineli tiifekten ve bir kag kurgundan bagka silah ve cephane yoktur. Yine gidip gelip bitigik odanm penccre-

medikleri Freng Muennig'tir. Sovyet ordusu tarafmdan kurulan bu hiikumette yalniz komiinistler vazife alraislardir.

ediyor ve topraklarmi mudafaa igin son umitsiz gayretlerini sarfediyorlar. Nihayet, korkung sessizlik. Son mesa jm son ciimlesi yarida kaliyor. sinden
ate;?

Moskova radyosu, Macaristanda mukabil ihtilal. basting demig ve bu hiikitmetin daveti uzerine Rus kuwetlerinin mudahale ettiklerini ileri siirmustUr.
di

Budapegte radyosunun diinyaya vedai da tiiyler urperticiokunuyor, Schubert'in Ave Maria 'si ve nihayet Macar milli margi galmiyor. Son misra sudur
dir: tlahiler
:

(1)

Peyami Safa S Kasim 1956 MiUiyet

MACAR

iflTi'LAl-ii

15@

;%;|
,

Moskova radyosu, Nagy'yi tihtil&l aleyhtan, murtecis dk makla sucjandirmis ve saadct ile hiirriyeti yalmz Rusyanm getirebileceginden bahsctmigtir!.

:j

.;'
|

.i^l

Moskova radyosu ilc daha sonra Peste radyosu (Rus askerlerinin dost; iyi adamlar olduklarim, yeni kurulan Macar hiikumetinin talebi uzerine Macaristana duzeni saglamak maksadile geldiklerini)

yaymlayip durmustur. Viyanaya gelen raporlar, Macaristanda kurulan kukla hiikuraetm halkm husumetini lizerine cektigini belirt-

Fakat

mektedir.

d
j

Fakat Moskova radyosunun Zafer tebligi ni okumasma ragmen Budapegtede ihtila.1 devam etmekteydi. Budapegteden Viyanaya ulagan raporlar, Pestede cereyan
eden carpismalar hakkmda su tafsilati vermektedir Birinci ihtilale nazaran gimdi ellerinde fazla silah tralunmiyan Macar halki icm miicadele son dereco zor olmaktadir.
:

';

y.
:'

Buna ragmen Peste

halki tekrar

Rus

tanklari

ile

gogiis gogiss&

. "

S |
I||| ||||

I
I g

H|

earpismaga bagflamigtir. Halen Peste sokaklarmda yiizlerce tank dolasmakta ve saga sola ates etmektedir. Bir habere go re de Peste icjnde 1000 tank vardir. Peste halkinm tanklann iizcrme el bombalan ile atladigi ve bombalan mazgallardarc iceri savurdugu goriilmustur. Tanki durduramiyan veya yaraIanan kadmlar gorulmustiir ki, bunlar da Rus askerinin g6rmemesi icm tanklarm goriig deligini viicudlan ile tikamislardir. Qocuklar da tanklarla miicadele ediyorlar. Pestemis muhtelif mahallelerinde tekrar barikatlar kurulmaktadir-

RUS UQAKLARI gBHRl BOMBAL1TOR

Macar railletinin ve askerl birliklerinin Rus kuvvetleri ile miicadeleye baglamalan, Rus ultimatomumi dinlcmemeleri lizerine Sovyet hava kuvvetlerine mensup filolar sehrra tizerine
gelmigler ve

bombalamaya
ile

baslamiglardir.

Sovyet ucaklari kalabahk

s

mahalleri de

yangm ve

fos-

&i

for

bombalan

atese vermiglerdir.
birincisinden cok

Sovyet askeri kumandanligmm,

daha

160
genig bir katliam
ile

MACAR
Macar

tHTILALt
ba3tirmayi akhna koydu-

ihtilalini

gu

anlagihyor.

Diger taraftan Rusya, Macaristan'daki Amerikan dipioanatlannm bu memleketi terk etmelerine artik hie, bir mani kalmadigini resmen bildirmigtir.

BiNLERCE MACAR AVUSTURYA VE YUGOSLAVYA'YA tLTtCA EDlYOR

girigmeleri uzerine

Rus kuvvetlerinin Macaristam istilaya kanh bir gekilde hudud boylarmdaki gehir, kasaba ve koy-

lerdeki hiirriyet taraftan Macarlar memleketi terke baglamiglardir. Biiyiik ve devamh kafileler halinde Avusturya hududundan gecen Macarlar Avusturya hudud polislerine iltica et-

mek

istediklerini bildirmiglerdir.

Gene
ii

biiyiik kafileler

Yugoslavyaya da

iltica etmiglerdir.

tltica edenlerin ekserisi kadin, eocuk, ihtiyar erkekler ile yara-

miicahidlerdir.

Avusturyaya

iltica

dir. Kizilhac. tegkilati

edenlerin sayisi 10 bine yaklasmaktabunlar igin kamplar hazirlamaktadir. tl-

tica edenler, bazi bolgelerde

gecmege

hazirlandig'im, fakat

daha binlerce Macann hududu Ruslarm bunlari toplu olarak

oldUrmekte olduklarim soylemektedirler.

KASIM
"Budapegteyi bir kere daha bombaladilar.

Rus

jetleri bugiin

Miliiyetgiler oliim

yorlar. Birlegmig Milletler Genel

her geye ragmen devam ediKurulu S'e kargi 50 oyla Macaristandaki harekatm derhal durdurulmasma ve Rus askerlerinin geri cekilmesine karar verdi.
Milliyetgilere ogleye kadar teslim olmadiklari takdirde yeniden sehrin bombalanacagi hususunda ihtarda bulunulrnustu. Bu miiddet sona ermeden Rus jetleri harekets gegtiler.

kahm savagma

MACARlSTAN DAYANIYOR

nm

Cok tistiin Zirhh kuwetlerle hucuma geeen Sovyetler isyabagindanberi MilliyetcUerin elinde buliman Csepel (Cepel)

Avusturyaya sigman

bir

Macar

anaai: Siak cay ve gbz yai

162

MACAR IHTfLALt

MACAR
semtini ele gcgirmiglerdi.r- Fakat sekizinci Serat'te garpigmaiar hala biitun giddetiyle devam etmektedir.

IHTlLALl

163

Jano Kadar'm ihanetiaden 6nce tehlikeyi sezen Macar ordusu gehri terkettiginden Budapegte'de diismana giinlerce mukavemet gasteren, oli bo (Jniversitelilerdir,
getirilen

Kukla hiikumetinin bapoa

Bakony orraanlarmdaki HUr Macar Ordusu Karargato Gyor, Milskolez Segedin ve diger bazi sehir ve kasabalari bagarryla miidafaa edsn Macar askeri birlikleri Dunav. Ovar
ile

(Tuna Ovasz) Pecuy, Segedin ve Magyarovar (Macar ovasmda) diigmana cok agir telefat verdirmiglerdir. Keza Kuzey Mocaris-

Amerika diplomatlari cocuklarmi ve egierini Macaristandan gikarmaga ugragmakla meggul. Amerikan atcgemiliterinin rofakatindc olan bu gruplar biitun gayretlere ragmen hududu asamamia bulunuyor. Aynca, bir Italyan grubu da, ellerinde Sovyet Biiyukelgisiran mektubu oldugu halde simra kadar gitmig ve kargilanna gikan subaylarm Kimden olursa olsun, mcktupla ig goremeyiz. Ben generalimden emir alinm. Buyiikelcinin mektubu bizce big bir kiymet ifade etmemektedir, cevabi ile kargilagmiglardir.

lanm
tadir.

biiyiik bir kisrai

Macarlann

kontrolii

altmda bulunmak-

Bir gazcteci diyor ki

geldim.

ehirde dolagirken bir iggiye rast-

Bilhassa Sovyetlerin Pecuy eivarmdaki uranyum madenIerini alabilmek igin yaptiklan biitiin tegebbiisler akim kalmjgtir. Bu bolgede Macarlar hava kuvvetleriyle desteklenmekte olup gimdiye kadar en az 10.000 diigman askerini cildiir-

agarak simsiyah bir gey gosterdi ve tte Ru ekmegi, dedi. Ruslarm bize ve butiin Avrupaya hatta biitun diinyaya yedirmek istedikled ekmek!
:

Yamma

yaklagip elinde tuttugu bir gazeteyi

tahmin edilmektedir. Macar ordusu adi altmda yaymlarda buhinan Milliyetgilerin bir radyosu, Budapegte iizerinde yiizlerce Sovyet ucagi ugtugunu ve Macar ordiisunun Rus haydutlan ile bogugtudiikleri

gunu

bildirmigtir.

radyo, Macar kadin ve geng kizlarma Mtap ederek bunlarm hastabakici olarak Macar ordusuna kaydedilmelerini
istemitir.

Aym

Artik buraya big bir yerden havadis gelmiyor. Misir hadikimsenin meggul oldugu yok. Macaristan yalniz kenkuTtuIugunu ve istikbalini diisunmekte. Paris Matcb dergisi muhabiri B. Pedrazzini'nin Pegte'den aynlmasi da pek giig oldu. Zavallmm aldig* yara yiiziinden hayati tehlikede oldugu igin hemen nakli gerekiyordu. Fakat Ruslar, bindigi ugagm hareketine izin vermediler. Bunun. uzerine Fransi^ buyiikelciligi Sovyet EUgiligine bagvurmug, buseleri ile

di

.mil.er,

radanda hava alanmdaki Rus askerl makamlanna emir verfakat bu. makamlar elgiligin emrine tabi olmadiklari
cevabmda bulunmugtardir,
Nihayet alan

kumandam

ugagin
tekrar

1TE RUS EKMEGt!

kalkmasina razi edilmigtir.

B0T0N DttNYAYA YEDlRMEK tSTEDlKLERl EKMEK

Evet Budapegtenin, dunya ile mevcut biitiin irtibati kesilmi bulunuyor. gimdiye kadar hiir diinya ile yegane teraas noktasi olan Avuaturya ile de hig bir irtibat mevcut degil artik. Budapestenin etrafinda 15 kilometre kahnhgmda bir demir perde mevcut. Muhtelif zirhh birlikleri ve yiizlerce tank yollan keserek bu demir perdeyi bir gercek haline sokuyorlar.

Macar

miileti tek bir kiitle halinde

Rualara kar^i

ayaklanmi^tir. Bud&pegte sokaklarmda cok siddetli carpi^malar olmaktadir.

Pete sokaklarmda Macar kadmlari, erkekleri ve gocukla-

Rus tankiari ve piyadeai arasmda kanh garpigmalar cerebombalan ile tekrar Rus tanklarma hiicum etmekte ve evlcrin peneerelerinden Rus askerlerine ate
ti ile

yan

etmigtir. Kadinlar el

edilmektedir. Pegte tekrar dehget sahnelerine sahid olmaktadir, Milliyetgilerin

Pegte iginde ve memleketin bir gok niktala-

MACAR. tHTlLALl

165

rmda miistahkem mevkileri

silmistir.

ellerinde

tutmakta olduklan anla-

,....

'
,

6 Ekim gunii aksami ncreden negriyat yaptigi kat'i bir seMacar radyosu sunlari soylemigtir Acele yardim gonderiniz Ruslar ultiraatom verdiler. Yakaladiklarmi hemen oldiirttyorlar. Paragiitle silah, cephane
kilde anlasilamiyan bir
:

ve ilag atm, acele yardim yollayin.* Bundan sonra nesriyat kesilmistir.

Ruslar, ihtilali bastiramadiklanm ve ihtilalcilerin

mukaile

vemete devam

ettiklerini itiraf etmislerdir. Peste

radyosu

Ruslarm kontrolii altmda bulunan Miskolc ve Gyor radyolari, Macar askerlerini ve sivillerini silahlarmi birakmaya davet
biletmig ve birakmryanlarin derhal kursuna dizileeeklerini dirmistir. Maear ordusuna ait bir 50k cephaneliklorin milliyetQilerin eline geetif i ve hatta askerl birliklerin de geteler halin-

de cahsmaya bagladiklari bildiriliyor. Macaristanda 17 Rus tUmeni ve milium hava kuvvetleri bulunmaktadir. Macar ihtilalcilerinin son derece miiskul durumda olmalanndan ve yardim ulastlnlmadifi takdirde Ruslarin

bu

ikinci ihtilali de

kan icinde bogacaklanndan

endise

edilmektedir.

Bide mevcut raporlara gore, ilk ihtilalin ortasmdaki gidgimdi de sahit olunuyor. Macar ihtiiaiinin Rus tanklan taraftndan kan islr.de ezilmesi biitUn hQr diinyada cok sert tepkiler husule getirmistir. Muhtelif memleketlerde Rus aleyhtan gosteriler yapilmaktaHumadir. Pariste genQler Fransiz komunist partisinin organi
detli c.arpimalara

nite gazetesinin idarehanesini taglamislar ve camlarmi indirBati mislerdir. Rus sefareti oniinde de numayis yapilmistir.

Berlinde Sovyetler aleyhinde biiyiik bir gosteri yapilmistir. Isveete on bin kip Rusya aleyhinde tezahiirat yapmistir. Bonn'da
50.000 kigi sessiz bir yiiriiyug yapmig ve biitiin
Buciapegte soltaltlarmdan biri

Almanyada

Macaristan icin 3 dakika siikut edilmigtir. Fransiz parlamentosu Macar milliyeteUeri ile ihtilalde olen kadin, eoluk cocuk icin bir dakika ayakta durmustur. Yalniz komunistler oturmuglardir. Ihtiram durugimdan sonra mebus-

166

MACAK

iKTlLALt

lar komimistlere (katiUer, namussuzlar) diye bagirmiglardrr. Fransiz hiiktimeti de, Macar milliyetcilermi dcstekledigini vo hukfimetin Rusyanm teeaviMttti protesto
mistrr. Fransada biltiin siyas? tesekWiller (komiinistlcr haris) Rusyayi protesto etmislerdir. Diger taraftan mediate bazi mebuslar, Rusya ilc Franaa arasmdaki ssiyasi miinasebetlerin fcesilmesini

......
.

.,,
:

ettigini acikla-

istemisterdir

Avrupa Konseyinde de saygi durusu yapilmujtir. Bir cok memleketler Macar miiltecilerim kabul edeoeklerini ilan
etmislerdir.

"HOR donya utaniniz,,

^

Iigma bakmadan yeni bir hiirriyet agki ve hirsiyle Ens kuvvetIcrme saldiran milliyetciler, diismanlarma
agir zayiat verdirmislerdir.

Bllerindcki silahlarm kifayetsizligtne ve kuvvetlerinin az-

gecirdiklerini bildirmistir. Hilr Avrupa radyosu tarafmdan tesbit edilen bu yayinda Budapeste'de carpigmalarm btltttn siddetiyle durmadan devam ettigmi, kadin ve cocuklar dahil olmak iizere biitiin Macarlarm mustevhlere karsi memleketlerini ev ev, sokak sokak

Parlamento binasim

Hiirriyet miieahidlerinin elinde bulunan Rakkoczy radyosu bir yaymmda milliyetei kuvvetlerin bir ara Budapeete'de
ellerine

yaptigi tesbit edilen Kakkoczy radyosuna gore rmikavemet hareketi komtinist rcjimmi deviren iayanin basladigi anlar kadar siddetlidir MilUyetciler, bazi yollan ele gecirmiglerdir. Nerelerin milliyetei. lerm elmde bulundugu kat'i olarak bilinmediginden Rus kuvvetlen agir zayiat vermeirtedirlet.

ettiklenm ve agir zayiat verdirdiklerini bildirmigtir Budapeste'ye yakin bir kesirnden yayin

miidafaa

'

MlLLx YB TgiL,ERiN
n<

mmm

^^
milliyetei
i

Rnk? Roka

;> (Tilki)

AV

radyosu Parlamento binasimn bir miiddet s i

a rady SU tarafmdan dinI >

Rs tanHannm jwateg, pamk

168
milliyetci

MACAR

jHTtLALI

MACAR
kuvvetler tarafindan ele gecjrildigi haborini teyid etmig ve gunlari soylemigtir :

IHTtLALt
iggtleri

169
yar-

Macar
dayan.

milletinin hlirriyeti icin mucadele eden

arkadag
top-

dapegte radyosu isyan hareketini kabul etmig ve

Dayanmaya mecbursun! Kardeglerin Budapegte'de

raklanmizi mitstevli Rus]ara cignetmemek icin oliiyor. Bir eok yol ve tepeleri elimize gecirdik. Gelle tepeleri (Budapegte civarmdadir) ategimizle inlemektedir. Kadinlar tanklara bombalar atiyor ve viicutlarim siper ediyorlar

dima gagirarak asilerin silahlarim birakmalanm istemigtir. Yeni rejimin memlekete ferah getirecegini ilan eden Budapegte
radyosu, Bulganin'in Macaristan'a yiyeeek ve ilag yardiml yapilmasi icin emir verdigini de soylemigtir. Kadar hiikumeti tarafindan da kabul edilerek bildirildigine gore, halen Macaristan'da bilyiik bir aclik ve sefalet hii-. kiim surmektedir. Milliyetgiler bir yandan Ruslarla mucadele ederken bir yandan da achkla savagmak zorunda kalmaktadiryoklugu, lar. Has ve yakacak gibi zaruri ihtiyag maddelerinin

Ht)R

DUNYA UTANIN*
hiir milletlere hitap etmigtir
:

Radyo bundan sonra

Vicdanlarmiz
girismis

mu? Umitsiz bir miicadeleye yardimina nigin kosmuyorsunuz? Sizden can degil, silah, yiyecek ve Hag istiyoruz. Macar eoouklan da sizin goeuklarimz kadar sevimlidir. Onlarm ezilmesine razi olmayacagiz. Biz olmeden Rusiar evlerimize saldirmayasizlamiyor

Macar

milletinin

baglamig bulunan sert kig iginde tehlikeli olmaktadir. Diger taraftan Macar ordusunun durumu da tavazzuh etmig degildir. Kadar rejimi ve Rusiar orduya itimad edememektedirler- Gegen seferden agzi yanmig olan Rusiar Macar askerorlerin istifadeyi pek dttgiinmemektedir. Zira ewelki isyanda

caklardir.

du da
biiytik

ihtil&lcilerle birlegmig

ve Ruslardan aldiklan silahlari yi-

Diinyamn vicdamna hitap ediyoruz. Sadece

leketlerin menfaatleri

menko-

ne Kuslara karsi kullanmigti,

mi onemlidir? Macar

milletinin de

runacak mektepleri, hastahaneleri ve mill! servetleri vardir. Bu susugunuzdan utammz. Kesik keaik negriyat yapan radyo, bundan sonra, mukavemet kargisinda deliye donen ve agir zayiat veren Rus askerlerinin ellorine gecirdikleri milliyetgileri kadin, erkek,

Avusturya hududunda da carpigmalar cereyan etmektedir. Rusiar bu hudut civannda bulunan gumriikgiilere bir ultimatom gondererek bir saat iginde teslim olmalarim istemigse de Rusiar buralardan red cevabi almigtir. Gumruk karakollan ile arasmda giddetli bir silah duellosu cereyan etmektedir. Mermilerin Avusturya

gocuk ayirmayarak astiklan veya kurguna dizdikleri bazi yerlerde de kendilerine ates eden milliyetgilere kargi siirduklerini soylemigtir.

hududundan

iceri diigerek milletlerarasi bir

atesine mesele gikarmasmdan korkan Rusiar bu karakollan top tutamamaktadirlar. Gece Avusturya makamlarmdan bildirilhududu digine gore, karanhktan istifade eden gurnrukgiiler

Gee valrit tekrar faaliyete gegen milliyetgi Rakkoczy radyosu tarafindan bildirildigine gore Istiklal miicahitlerinm morali iyidir. Ruslarla yapilan sert

gecmckte ve

iltica

etmektedirler.

miieadeleden sonra Budapeg-

te'nin guneyindeki Szavcles

Ruszta ovasi ele geoiriimiatir, Milliyetgi kuvvetlerin tek istegi azalan cephanelerinin takviyesi ve

Amerika hiikumeti yaymladigi bir tebligde Avusturya'mn sulh toprak butiinlugiinU ihlale matuf herhangi bir hareketi etmigtir. icin vahim bir tehlike sayaeagim ilan
Tebligde

yarahlarmi tedavi edebilmek

icin ilagtir.

Amerikamn ve

Birlegmig Milletler

tegkilatma

ken

Milliyetciler miistevliye- kargi umitsiz bir mucadele yaparsatilmig Janos Kadar hiikumetinin ellerinde bulunan Bu-

ve

getirdikleri ve mensup Mzi kimselerin Avusturya'yi us haline ettiklenburadan Anti - Komiinist isyan hareketine yardim

kaydiyle reddetne dair bir Rus ithamim Kabaca bir yalan

migtir.

MACAR

LHTiL.AU

171

KITE DONYADA iNFtAL Kahraman Macar millelini kahpece arkadan vuran

Rusya'nra
giristigi emsali

kizit

dttnya'da biiyiik infial

goriUmemis korkunc, katliam, biitiin uy&ndirmigtir. Hiir memleketlerde Rua

katliamina karsi niimayigler yapilmaktadir.

LUKSEN-BURG'DA

Avrupa'nin en

kttguft devleti

Luk-

nefretin canh bir miRuslara ve komunistlere ait biitlin binalara hucum etmigler ve Rus sefaretindeki Ruslar, giighikle hayatlarmi kurtarabilmisterdir. Rus aleyhtari
gosteriler, milli kuvvetlerin biitlin gayretlerine

senburg, kaatil Rusya'ya kargi duyulan saiini vermigtir. Binlerco Liiksenburg'lu

ragmen geceburlinen

nin

gee.

vakitlerine kadar

devam

BAT1 ALMANYA'DA

Siyah bayraklara

etmigtir.

Bab

Almanya'da yer yer niimayigler olmakta ve Bati Almanya halki, Ruslara kars$i olan derin nefretini canh bir gekilde belirtmektedir. Berlin'de toplanan
Berlin'e girmigler ve binlerce n,iimayic.i gen<j,

Dogu

onlarm da ayaklanmasmi istemiglerdir. Ruslar, 100 kadar tank ve agir silahlarla numayigctteri onlemiglerdir. Herhangi bir garpBgma olmamistirtSVtQRE'DE Isvicre'mn Cenevre, Zurich ve Berne e-

Rusya aleyhinde biiyiik niimayigler tertiplsnmig ve derhal tsvigve'nin Rusya iie her tiirlu miinasebetlerini keshirlerinde kizil

mesi talep edilmistir.

Bu

gehirlerdcki Ruslara ait binalar

miiltecisini

tas-

lanmigtir. tsvicre, 2.000

Macar

kabute hazir oldu-

gunu

bildirmigtir.

FRANSA'DA
baglamadan
evvel,

Fransiz

Meclisi,

toplantilarina

Macar kahramanlari iin saygi durusunda buiunmugtur. Aynca, dii.nyaca tamnmig Fransiz yazarlan, Jean Paul Sartre, Jean Andreeh, Simone De Beavoir, Pierre Bost, Claude Roy Ruslarm hareketlerini telin eden bir beyanname
negretmiglerdir. Paris'te ve muhteiif Fransa gehirlerinde, Ruslar aleyhinde niimayigler tertiplenmigtir.

ITALY A'DA
lamisjar,

3 giindenberi

Roma'da ve muhteiif
Sovyet

ttalya.

gehirlerinde niimayigler

yapan

Italyanlar,

Elgiligini taggelen-

camlarim kirmiglardir. Amerika sefareti oniine

172

MACAR

iHTlLALl

ttalyanlar, Amerika'nin derhal miklahalede

miglerdir.

bulunmasmi

iste-

lar,

Numayisgilcr Rus ElcHigini tagiamigHOLLAND A'DA Rusya'yi giddetLc takbih etmiglerdir. Ruslarm vahgetini belirten Bagvekil Williem Drees, 1.000 Macar miiltecisinin kabul
edilecegini bildirmigtir.

saj

digine gore, kizil

tekrarlamistir.

HlNDlSTAN'DA Nehru da Ruslan takbih eden bir raeyaymlamig ve Rus hiikumetinden izahat istemiatir. BildirilRus hiikumeti cevap olarak, malum nakarati

DANlMARKA.'DA
kizil

Rus sefareti ve konsolosluklarmm gazete binalarmm camlan kmtmlgtir. Niimayiggiler, Rus-

iara karsi giddetli tedbirler

almmasmi

istemiglerdir.

Aynca, Stockholm, Lahey, Taipeh ve diinyamn bir Qok

gehrinde, kizillarm Macaristan'da girigtikleri caniyane
viiz giddetlc telin edilmistir-

teca-

vurdu

Ruslar Macar Milliyetgilerini ele gegirmek i.gin hileye bag Tanklann oniinde sivil Macarlan yuruten Ruslar bu
.

suretle milliyetgilerin ateg

acmasmi

onluyorlar.

MACARlSTANDA MlLLl MUKAVEMET ERiYOR

Rus taraftan kukla Macar hukumetinin idaresindeki Budapegte radyosu Rusya
ile

ebedi dostluktan bahsederken, bag-

ka kaynaklardan alman haberler Rus birlikleri ile Macar milliyetcileri arasmdaki kanh earpigmalarm hala devam etmekte
oldugunu bildirmektedir. Bir Itaiyan gazetesi Budapegte'den yaymlar yapan ve Macar mukavemetctterine ait bir radyo istasyonu ile temasa gecUerek gu konusmalarm yapildigim bildirmigtir
:

Budapegte'de durum ne merkezdedir? gehri atese tutan Rus topgu ve tanklan ile saCevap vag devam etmektedir. Bagkentin bazi mahallelerinde 30 tank, 20 biiyiik top ile eok miktarda Rus piyadesine kargi miicadele-

Soru

ye devam edilmigtir.

3.74

MACAR
Soru

tHTTT.fiT.t

MACAR
iggal ettiginiz

XHTtUALt

175

Parlamento binasmi yeniden

degiliz.

dogru

mu?
Mukavemeteilerin miicadelesinin genislemevkiin eok yakmindalar ve hitjbir hedef tayin etmeksizin ates ediyorlar. Soz degil, silah istiyoruz. Bize yardim edin. Ote yandan, mukavemetgiler mcmleketlerini miidafaa igin son gayreti sarfetmektedirler. Fakat 4600 tank ve 200 bin kisilik Rus kuvveti kargismda mukavemet cephesi gokmek uzeredir. Eudapegte radyosu yaymmda batihlarm yardimlarmi reddetmig vo EmperyalistIerin yardimlarmi kabul ctmeye gururumuz manidir demistir. Radyonun iddiasina gore, Rusya'dan. yardim yagmaktadir. Aynca Romanya'da yiyecek, ilac. ve ingaat malzemesi gb'nderocegini bildirmigtir.
digini samyoruz,

lar

sommda
Macar

Covap yakinlarmda

Dogru oldugunu saniyoruz, fakat

fiUik binasi

biz

binaiim

bir miktar Rus tanki tahrip edilmigtir, Fransiz elda diger elgilikler gibi kismen hasara ugramistir. miUiyetgileri miicadeleye yilmadan devam etmck-

Rus tanklan bizim bulundugumuz

tedirler.

Tuna vadisindeki antikomimist sehirler Rus ugaklarimn hucumlarma maruz kahmlardir. Londrada Avum Kamarasmda yapilan miizakereler sirasinda, Disisjeri Bakan yardimcilarandan Lord John Hope Ruslarm iddialarmm
aksine olarak Budapegte'de

earpismalann

devam ettigine dair emin haberler aldiklarmi soylemigtir. Bakan yardimeisi "ehrin bazL kisimlan alevler ieindedir." demistir. "Kizilhag tegkilatmin haber verdigine gore Rus ategi
yiizunden
sivil

halk arasindaki kayiplar gok agirdir. Rehire

si-

italyan komiinist partisi genel sekreteri Nenni, ttalyan meeiisinde Macaristan hadiselerine dair agilan mlizakerelerde soylc dcmigtir "Senelerdenberi ilk defa olarak komttnistlerle bizim aramizda derin bir ihtilaf baggfistennigUr. imdiki du:

ki bir sokaga cikma yasagi tatbik edilmekte oldugundan sokaklarda kimse gorulmemektedir."

Diger taraftan komiinist idaresinin milletlerarasi KizilhaQ teskilatimn memlekete gitmesitie musaade etmemekte oldugu,
yapilan yardimlan kabul etmed!..,. addirilmektedir.

rum

Rusya Macaristan'da ancak jandarma kuvveti ola~ rak kalabilir- Biz Italyan sosyalistleri Rusya'yi birgey yapmaiginde

MACARtSTAN OZERtNE DEMlRPERDBNlN TEKRAR tNlgt

7

maya davet
sil

ediyoruz. Macaristan'dan tje.kilm.esmi, kuvvet ve kudret gosterisine girigmemesinl, ne iggileri, ne de halki temeden bir kukla hiikumeti silah vasitasiyle desteklemeye ga-

Kasim
:

tarihli ajans ve

radyo biiltenlerinde gu

baghklar

yer alryordu

lismamasim tavsiye ediyoruz." Budapetc gehrine Rus kuvvetleri tarafmdan

ates.

yagdmlan
bir

PETE VE DIGER MACAR EHtRLERt YANIYOR!... MlLLIYETClLER HALA DtRENlYOR!..

yagmuru son haddini bulmug, sehirde btiyuk

yiyecok

TANK VE UCAKLAR HEDEF GOZETMEDEN ATE

AgiYORLAR!...
200.000

sikintisi baggostermigtir.

Sovyet kuvvetleri sistematik bir sekilde mukavemet yuvaJarmi temizlemeyc galigmaktadir. Hastahane ve kliniklere de

RUS ASKERI VE

4600

RUS TANKI OLUM SA-

CIYOR!...

arada hiicum edilmekte, ate^ yagmuruna tutulmaktadir. Mosfeova radyosu her seyin sukunete erdigini, biitiin mukave-metin kmldigmi ilan ederken Rus kuvvetleri bombardimanlanni azami hadde gikarmiglardi. Fransiz maslahatguzarimn bulundugu binanin yakmlarmda, Ruslarla milliyetgi kuwetler.arasmda cereyan eden savag*
fou

MACAR MlLLETl iMHA

kari

EDlLlYOR!,..

Macaristandaki 200 bin Rus askeri ve 4600 Rus tankma koymaga devam eden milliyetperverler, son gayretlerini

sarfetmektedirler- Nisbetsiz derecede ustun

Rus

kuvvetlerile

(jarpigmalarm

devam

ettigi bildirilmektedir.

Bu hususta

Ingiliz

Parlamentosunda konugan

Digigleri

Ba-

MACAR

iHTlLALt

17T
milliyetpcrverterle
ettigini soyiemig

ka muavinl John Hope, Macaristanda Raslar arasmda gettn garpismaSsxm devam

'

ve

",'

.'

.'

'

.'1

simian ilave etmistir

,

J
....;

Pegte,

simdi yanmaktadir. Sehirde sokaga gikma ya-

">
'3

...:...

gorfilen oldiiriilmektedir. Rusto, Kialhag yardimmm Macaristana girmesine reiusaade etmekonvoyn mektedir. Halen Avusturyada Mr Kizilhac. yardim beklemektedir. Bu yardim konvoynnun Macaristana girmesiae miisaade etmesi iem Ingiliz httkiimeti Bus hiikfimeti nezdinafi

sagl oldugu

iem sokakta her

tesebbiiste bulunmustur.

I
'

Maear milliyetperverlerinin gizli bir radyosu Rus askerferine'hitaben nesriyatta bumnmustur. Radyo, Rus subay ve
askerleri, size so'ylenildigi gibi
degildir. Bizler

karsmizda garpisanlar. f'asKt

ise.iler,

de sizler gibi yasamak hakki olan dmlar ve (jocuklanz. Atesi kesin.s

'

ta.~

';-;-;>
:

-''i^

:-;v:;J.

1
1
-

;''

--."

""ill

Budapestenin giineyinde bulunan Dunapentele sehri. beftf Raslaien kauli savaslann cereyan ettigi merkezdir. Bu sehri bins devamli olarak bombalamaktadir. Sehirde yanmryan tek ilkyardim merkalmamis gibidir. Bu sehirde buhman Kizilhac but radyosu Maear kezleri cadirlar iginde qahsmaktadir. Hiir taraf tarafmcta, sehrih A?ik hastane sehri olarak her iki niifusun yansrakabul edilmesini istemistir. Sehirde bulunan dan fazlasi ya hasta, ya da yaralidir.
yabancilar da oldiirulmektedir. 5 Kasim giintt penceresmden taSpismalar sirasinda Rus askerleri, sefaret Milovanofu tnmakta olan Yugoslav elcilik katibi Milenko fekle vurcmislardir Rus askerleri Budapestedeki Misir sefaretine girsehirde bulumH. Budapestedeki Rus katlitau sirasinda bu vuku bulan {-

',;':;.--"

.#:!

I:?--

::;

111
;

Aynca,

mister ve sef ir He esine ait esyalan

yagma

etmislerdir.

':;i'x

:-.:

xir^ *m*;sV.

^i^^intyii'^

''?!

Bazi ecnebilere ait yerler de

mistir.

aym

sekilde taarruza

ugra-

biiyiik
Ihtilalin

Budapestedeki (Jekoslovak, Misir, Fransiz sefaret binalar* hasara ugramislardir. Fransiz maslahatgUzarmin bufcmile

bozdufu moots gocukluk dtinyasi

dugu binamn yakmlarmda Ruslar

milliyetcOer

arasmda ceF: IB

1?8

MACAR

IHTIDALI
birkac,

reyan eden kanh bir carpigma sonunda

rib edilmistir.

Rus tanki

tah-

Eski Macaristan Kraliyet Sarayi da Ruslar tarafindan topcu ategine tutulmustur. Bu sabah Budapegte radyosunda konugan Maearistanin Kukla Basbakam Janos Kadar, yiyecek ve ilaca ihtiyaciimz var; bizo yardim edin diyerek memleketindeki durumun son derece vahamet kesbettigini itiraf etmi ve diger peyk memleketlerden yardim talebinde bulunmugtur. Aynca Budapegte radyosu Macar Komiinist Partisinin raugkulat icjnde girpmdigmi ilan etmeklc yeni bir itirafta daha bulunmugtur. Komunistier tarafindan idare edilmekte olan bu radyonun tefsircisi, tcji, koylti, biitlin vatandaglar hiikumetin yardimcisi olun diye yalvarmigtir.

ViCDANINIZ SIZLAMIYOU MU?

Rus kabusunu Kahpece tuzaga duguriilen Macar MilliyetcUeri her geye ragmen ayakta durmaya cahgiyorlardi. Fakat arada okadar biiyiik bir kuvvet farki vardi ki, MilliyetQilerin dasitani mukavemeti eriniege mahkura goriinmckteydi. Birlesmis Millctler Guvenlik Kurulunda ahnan miidahale kararim sahip oldugu VETO hakkini kullanTarn muvaffak olmug ve uzerlerine goken
bertaraf etmig gibi goriindukleri bir anda

mak

suretiyle bertaraf eden Rusya, iisteUk birde Stiveyg

gibi
-

bir mesele ortaya gikannea Macaristanla tabir caizse

Kurt

kuzu bagbaga kaldi. Bir kere Polonyanm yatigarak Ruslarla uzlagmasi Macarlar igin ilk talihsizlik olmttgtu. Arkasmdan Birlemi Milletlerdeki VETO biitiin diinyanm elini kolunu baglayarak Macar halkimn her turlii milletlerarasi yardimdan

mahrum kalmasim
kurulurken

neticelendirdi. Birlesmis Milletler tegkilati

tamnmis. olan Veto hakkmm kuicabmda boylesine emperyalist ve gaddar bir devlet elinde cok pahaliya mal olabjlecegi dusunulmug degildi. Siiveys meselesi ise Macar milliyetgilerine en biiyiik bir darbe oldu. Maalesef Ingiltere ve F-ransamn da bu meselede Misira
biiyiik devletlere
iefri

?uk

milletler

ISO

MACAR iHTlLALi
ketlcrin menfaatleri

MACAli. tHTiLALl

183.

kargi gok ileri giden bencil tutumlan Ruslara mukabil bir koz kazandird*.
Biitiin

mi

oncmlidir-

Macar

Milletinin de koru-

bunlara ragmen Macar Milli Kiyami

tiirtii.

oylesine cogakli

nacak meMepleri, hastahaneleri ve susuqunuzdan utammt&.

milli servetleri vardir,

Bu

kun

bir mill! infial haline gelmigti ki her

ve realist
bir
esiri

toesaba
trajedi

ragmen gikar bir yol kazanmadigi halde coskun olarak devam ediyordu. Milliyetgiler yeniden Rus

RUSLAR KADIN VE gOCUKLARI YAKIYOR

Radyo aym gun akgama kadar
deliye donerek
dizdiklerini

olarak yagamaktansa ecel serbetini seve seve igmek iizere tanklann, mitratyozlann iizerine iizerine atiliyor, sarkh ruhlarmdaki romantizmi destanlagtmyorlardi. Heyhat ki ne yapsalar

sik sik

Rus

askerlerinin

kadm, cocuk bakmiyarak asip, yakip kurguna bildirdi. Son olarak da Budapestenin giineyindeki

Kurtulug aneak olenlere miiyesser ve mukadderdi. Kalanlar igin vadesini ancak cenabihakkin bilebilecegi bir zamana kadar yine demir perdenin kafesleri icine hapsolmak anukadder goruluyordu. Macar milleti yapilabileceklerin en
<jare yoktu.

ovasmm milliyetcilerin eline gegtigini, tek isteklerinin azalan cephanelerinin takviyesi, yarahlarm tedavisi oldugunu
Puszta
soyledi.

azamisini yapmigti.
keyfiyetti.
degildir.

sonrasi artik kadere kalmig bir Kaderin buktiigii bilegi dogrultmak kimsenin harci Kaderin bu cilvesi artik tamamen belirmek iizere idi. Buna ragmen Macar Milleti kanlarmm son katrelerine kadar taUhlerini denemek azmiyle Hiir Macar Radyosu ndan miicahitlerine ve dolayisiyle Ruslara ve biitun Dunyaya goyle hitap etmekteydi
:

Eundan

Hur Macar Radyosu ile btitiin dunyaya. kargi yapilmig olan bu yayma ragmen Macaristana kargi Ruslann girigmig olduklari imha hareketini durdurmak' igin hie bir esash tedbir ve yardima muvaffak olamamak hiir Dimyanm yuziinde ebed! de-

vam

edecek bir lekedir. Sirf bir psikolojik degeri olan hareketileri

lerden

gidilememig, boyle

geyierden anlayacak bir millet

olmayan maddesi kadar manasi da hagin ve gaddar olan Ruslara kargi buniann da hig bir tesiri olmamigtir. Bzcumle
:

eden arkada, dayan. Dayanmaya mecbursun! Kardeslerin Budapeste'de topraJclarmizi miistevli Ruslara gignetmemeJe igin oluyor. Birkag yol ve tepeleri elimize gegirdik. Budapeste yakmhiirriyeti igin miicadele

Macar Milletinin

larmdaM

Gelle tepeleri atcsimizle inlemelctedir. Kadmlar tanklara bomber, atiyor ve vucutlarmi siper ediyorlar.

ViCDANINFZ BIZLAM1YOR MU9

Vmitsiz bir milcadeleye girl*relg Macar Milletinin yardvmma nicin Jcosmuyorsimuz? Sisden com degil, sildh, yiyecek ve ildg isiiyoruzf, Macar gocuk1am da mzin gocuklanmz kadar sevimlidir. Onlann ezilmesinc ram olmayamgiz. Biz olmeden Ruslar evlerimize saldiramtyagaMarckr. Diinyanin vicdanvna hitap ediyoruz. Sadece buyuk memle'

karar sureti kabul etti. Karar suretinin mctni gudur Mill Meclis Macarisinsan tan'da vatanlarmm istiklali, hlirriyetin ve mukaddes haklarmm miidafaasi icin canLanm f eda etmig olanlarm huaurunda hurmetle egilir, Kanh hareketleri diinya vicdammi isyana sevkeden bir zalime kargi siyasi ve sosyal hakiki demokrasiyi gergeklegtirmek icin oyaklanan mazliun Maear milletine bu yold.a goaterdigi sarsihnaz cesaretinden dolayi faayranMill! Meclisi bir
:

FRANSA'DA

Fransiz

hgi ifade eder.

Vzcdanmiz sizlamvyor

mu?

insanhga kargi yapilan

bu einayet, Fransa'da

tasvib

edenleri takbih eder ve yeni katliamlan onlemek, enterne edil-

mis olanlan korumak ve memleketlerinde kalmis bulunan veya bagka raemlcketlere sigmmig olan Macarlara acil bir eyardim etmek igin kukumeti hiir milletlerle birlikte biitun garelere bagvurmaga davet eder. Ve bilhassa hukumetin, Macaristan'da ayaklanmig olankilde

MACAR
la

IHTILALI

Jg3

gbnderilmemeleri hususunda hiir milletler nezdinde gereWi tesebbiise geomesini ve bu suretle stirgun cezasiirgiine

....

smm

insanliga karsi islenen

Mr

ciiriim

olduguna

hiikmetmis

olan Nuremburg kararimn min etmesini ister.

zihniyetine sadik kalmalarmi te-

ALMANYA'DA
,.;,

B.

Almanya Bagbakani
bogmak

Adenauer,
girigtigi

meehsm Orta Dogu 15m

ya'nm Macaristan'da
taarruzu sort bir

yaptigi ols.ginv.stu toplantismda Rueie.in

httrriyetin sesini

if ade ile

takbih etmis ve bir devlet

gbriiniirken,

D ogu

Orta
bir

ihtil&ftnda hiirriyefc' mttdafii roliinde

yabanci memiekette hiirriyetin sesini

bogmak

icta tanklar

ve

makinah
,

tUfeklerle halki eziyor dedi.

iNGtLTERE'DE

Ingiliz komiinist partisi

Northumner-

'..

lan bolgesi tegkilati, son toplantismda bir karar sureti kabul etti. Bu karar suretinde Rusyanm Macaristan'da yaphklari takbih eden ve Macar halkina hiirriyetlerinin verilmesini is..:..,.'

teyen bu bcilge korniinistleri, Londra'daki

Rus

buyiikelciligine

?:

bu mealde

bir de protesto gbnderdiler.

PORTEKtZ'DE
.

Hukumet Rusya'nm

girigtigi
turlii

hareketi

takbih ederek, Macar halkma miimkiin olan her

yardimi

yapacagim
vr
,
.

bildirdi.

BOLLANDA'DA

Memleketin

her tarafinda Rus

mu-

dahelesini protesto makammda her tiiriii faaliyetler iic dakika miiddetle durdurularak halk Macaristan ic/in bir tazim durusu
yapti.

MBKSlKA'DA Komiinist partisi ve diger kizil tesekkiilmutadlari hil&fma ilk defa olarak bolsevik ihtilalinin yildoniimunu tesit etmediler ve komimistlerin biiyiik bir kismi Macaristan'daki hadiseleri takbih ettilerBirlegmig Milletlerde de yapilan miizakerelerde ifade ediler

len his ve fikirler sirf bir psikoloji belirtmekten ileri gitmedi. Mesela aym giin toplanan B. M. Genel Kurulu olaganiistU toplanarak tekrar meseleyi goriistii.

Soz alan hatipler umumiyet itibariyle Rusya'nin o

Budapete sokaklannda Kizil Hag'm ekmek ve corba kuyrugunda bir Macar cocugu
.

mem-

lekette girigtigi askeri baskiyi tenkitle

Sovj'et

askerlerinin

geri cekilmelerini istediler.

184

MACAR. tHTtlAUt

Komiinist olmayan memleketlerin bu isteklerine Yugoslavya da, katilarak, Macarlara kendi Sz iglerinin sevk ve idaresirido tarn hiirriyet verilmesi gerektigini beyan etti. Yugoslav delegesi buyukelcj Josa Berilej, hukumetinin,

M^IBmB
aiiigiisiiili
.
..

herhangi bir memlekettc yabanra kuwetienn inudahalesine "Sovyet hukat'iyen muhalif oldugunu sSyleyerek ve dodi ki kumetinin 30 Ekim'deki beyam kargismda Rus askerlerinin cekilecefcleri Omit edilir. Macar milleti kendi '&/. meselesini hal~
:

le

muktedirdir.

Kuba delegesi, yeni kukla Macar rejiminin mumessilierimn Genel Kurulun haftaya acdaeak nizamt oturumuna almmamalarim hiikumetmin Macaristan'da tegekkUl eden Janos Kadar bukumetini katiyyen tammayacagim soyleraig ve diger devletleri de aym sekilde harekete cagirdi. Milliyetci Qin delegesi T. P. Tsiang, B. M. e mensup Asya ve Afrika memleketterinin Orta DogVdaki
tecavuzii

|| It

taktafcbiiy

bihte istica! gosterirlerken Macaristan'daki tecaviizii

bahsmda Orta Dogu meselsinden daha muhim oldugunu

tereddiitlermi tenkit etti. Macaristan'daki

buhramn
:

soyfiyerek

"Bu-hadiselor Sovyet emperyalizm ve miistemlekeeiliginin icyuziinu beUrtti." dedi. Fortekiz delegesi de Sovyet slyasetinin hakiki gayelerinin acikca belli oldugunu fakat Sovyet Imparatorlugunun ergec
cokecegini beyan etmigtir.

83

Netice olarak, hergey sozde kaldi, ve B- M. havanda su doverek biitun toplantilafmi tamamladi. En rniiessir bir karara vardigi anda da Rusya VETO'sunu kullanarak tehlikeyi
gesistirdi.

at

KANIMIZ FEDA OLSUN

Giinlerdenberi

devam eden Sovyet

Macar

MiHiyetcUeri

harbi artik yavag yavas. sona ermektedir. Kukla Kadar hiikumeti ile Macaristan'da hakimiyet kurmaga cahsan Sovyet kumandanligi, Macar halkmi tekrar kazanabilmek ve aayigi kur-

mak

maksadiyle tavizler vermege devam ediyordu,

Bunlara

186

MACAR IHTILAU
.;. ';

;:

~
:

;,.

. ..

...

...

,/

::

ragmen, Mtffiyetgl gruplar el'an gizlendikleri mahzenlerden. cjkarak hucumlar yapmakta ve Sovyetleri agir kayiplara ugratmaktaydilar. Macar Milleti'de pasif faaliyetle, teki butiin hareketleri felce ugratmaktaydi.
<tBir

memleket-

iktidara gegen Kadar, acz ve sadcce bazi yiyecek tasiyan vasitalara vesikalar daileri big bir harekette bulunamamakta, Imre Nagy hiikumeti azalarun da icjne alan bir kabine kurmaga cahgigiiide

Ru8 tanfomm strtmda

gLtmaktan

makta oldugu
iddialar, ertesi

bildiriliyordu. Arasira ortaya atilan tavia yolhi

gun reddediliyordu.

Eudapegte dahilinde hiikiim siiren korkunc, aghk, sefalet, hastahklar yamnda gengler agin hareketlerde bulunarak Kadar aleyhinde beyannameler nesretmekte, ufak tefek mitingler tertiplemekteydiler.

Kukla Kadar hiikumeti halki yatigtirmak

ne tavia veriyordu.

igin taviz

iistii-

Macar orduau Rus iiniformalardan kurtarclacaktir Ruslarla Habsburg hanedamna kargl savagmin bir tarihi olan 15 Mart gene mill* bayram olarak kutLanacaktir. Okullarda Rus mecburl gekilde ogretilmiyecektir.
-

Kizilyildiz

Macar bayragindan
tipi

gikarilacaktir.

istiklal

dili

Bir ay evvel Macar milliyeteUerinin bu tavizleri

memnu-

niyetle kabul edeceklcri muhakkaktt. imdi ise kimse bunlan kafi gormemekteydi. Artik halk olmekle komunizm'den kur-

tulmak arasinda talihini denemeye o dereee azimliydi bir tavizin fayda vermesine imkan yoktu.

ki,

hie,

BtR

MACAR KADINININ MEKTUBU

oldii.

Tek oglum garpiarak

Vg yerinden yarah gelinim

toru-

numu bana

bvrakarak tckrar vurumaga gitti. Rus tanklari simdi yaraltlara, ceset kahnttlartna ate ediyorlar. Artik ac-i

duyma hassamt kaybettimh

Bu mektubu
ettik.

Paris'te cjikan Figaro gazetesinden iktibas Gazete bu mektup hakkmda gu bilgiyi veriyor
:

188

MACAU
Bu
bir

SHTiLALJ
esnastixtda, bir

MACAR
mah-

iHTiLAL)?

Macar kadininm, Rus taamtau

ruManrmzj kurtar&bileeek tek varhk olan

Alla'ha yalvariyor.

asends, bir

ambalaj kagicu pai^aei

tfzerine yazdig-i raektubdur.

Adresini. Stephan. vermisti, sana .mektup

yasabiliyoruruu

Bir Maear askerine emanet edilen postaya verUmistir.

bu mektup, Avustu.rya.dan

Mektup gudur
Azi.z

dostum,
senin dine geceeek mi, gecmiyecek mi, bilemitehlikeli bir vazife
elile,

Bu mektup
yorum. Onu,
car

Ue odevlendirilon yigit bir Mames'ut bur dunyaya yollamak firsatmi buldum. Mektubu imzalamryacagim, imzalayamam; eunku hapisten on beg gun evvei kurtuldum. Beni kahraman Macarlar kurtardilar. Dayak yedim yerden yere atildim, gignendim, ag kaid.im, pislik icjnde yuzdiim, iradom sayeainde yagama kuvvetini buldum. Biliyorsun, sevgili kocam bolsevikler tarafmdan

askcrmm

Bu'mektubu, New- York's., Hona'ya gb'nder.. Hife memleketHedK resmi makamlanna gSstermek zanmetme degmez- Qniar bize kat'iyyen yardim etmezler. Mesud icsan egoist olur. Bize l&ziffi: olan gey para degil, bize silah ve eokinsau lazim, Bunlari tedarik etmek gug degildir. Ruslar, fourada yerlegmig bulunan !gal Icitalarmi degigtirmek zorunda kaldilar, eunkii o kitalar hizim tarafa gegtiler. Qogunu kendileri kursuna diadiler, gunku teslim oimak isteniiyorfardi. @imdi bizi oldurmek igin basks
kitalar getirdiler, Rus miUeti, hakikatte hiirriyet istiyor, digaridan Amerikahlarla Fransizlan ^aginyor. Hala inamyorlarf Biliyor musun, insan ne aelik duyuyor', ne susuzluk, ne korku. Etinden et kopanyor da gene can aeisi hissetmiyor. En

olduriildukten sonra, bolsevik aleyhtarligi hareketinin

basma

gegip onun yerini ahms, bu ag'ir vazifeyi ben yiiklenmistim.

Ah, beni bir gorebilsen! Bir mahzende, alaturka bagda kurup oturmusj bir kiilge halmdeytm. Bir mumun cilia igigi altmda, elimde zoraki yazan bir miirekkepli kalem. Bu raiirekkepli kalemi, sokakta, benim mahzenin penceresinin pek yakmmda yatan olii bir Rus askerinin cebinden aldim. Dun bu buyiik dava ugrunda bir kahraman gibi olen Stephan'in oglu Petter yammda. Stephan, tek oglum, biricik oglum -oldii- ama. ben bir gey duymuyorum. Elera de duymuyorum - aglamiyorum- Bir buyiik dava ugrunda oliindiigu siaman galiba boyle oluyor. Torunum Petter kucagimda. Onun yiiziinu daha hie. gormemisttm. Dun, onu buraya annesi getirip birakti. O da, basmdan ve bacagindan derin yara almi, tekrar vururaaga gitti. Bolgevik topiannra sesleri ta yakmd.au duyuluye-r. Kana
susamis. canavarlar,
cesedleri,
yaralilari, insan

kucagmda tutuyor da gene istirab daymuyor. Toplar, tanklar boyuna ate ediyorlar. Acaba bu mektup senin eline geeeeek rai?,..
sevdiklerinin olusiinii

KANIMIZ PEDA OLSUN!

Mevzii garpjmalar devam etmesine ragmen, Rus - Macar harbi yavag yavag Bona ermektedir. Macar luukavemetgileri Yugoslav hududuna yakm bolgelerde Rus birlikleri ile hala sesleri garpigiyorlar, Siclos ve Zigetuar'da atjlan silahiarm

Yugoslav hududundan

bile igitiliyordu.

dem

askeri kudreti,

uydurma

silahlarla

Buyiik bir devletin moayaklanan 10 milyon

Maearin mukavemetini nihayet kirmigti. Buna ragmen carpigmalarm devam ettigi bazi bolgelerde, Rus tank ve motorize pi~
yade birliklerinin Macar mukavemetgilerini imhaya gahstiklan bildiriliyordu.
balS,

iajsafmztat

bakiyelerini

topa tutuyorlar. Bizde artik ne miihimmat kaldi, ne eli silah tutan erkek. Cesetlerden, agir yaralilardan b&ska kimse yok. Fakat herkes h&la dogiisuyor, hala tutabilen parmaklarile derisini yUzttyor, etlerini kopariyor,

Araiikli nesriyatim devam ettiren milliyetetterin Pecs ke 3imindekx radyosu son olarak unlan soylemitir
:

"BTJGtJN

MUHTEMELEN SON GVNVMVZV YA8IYO-

nasma
latiyor.

degil,

kanim akitiyor, teslim makusarcasma bolsevik canavarlarimn uzerine firHerkes diz gokiiyor, bize imdat edebilecek, bedbaht

RVZ- RUS
GiZ.

TAARRUZLAR1NA RABI DAYAUAMIYACACEPHANEMlZ VE YlYECEK STOKLARIM1Z TURWN$" YOR. KANIMIZ MILLET VGRVNA FEDA OLSUN/'

190

M ACAR

iHTtLAU
:

Ote yandan Rus kontrolu altmdaki Budapegte radyosu "Macar sosyalist isgiler (korminist) partisinin butiin iiyeleri, birlegip bu nazik zamanda mukabil ihtilali ezmelidirler. Budapegte ve biitiin eyaletlerde yeniden sulh kurulmussa da
vaziyet hala. ciddi ve mugkiildiir." diyordu.

Macaristan'da Avusturya hududunuu hemen 6te tarafmda Kain Hegiesshalom hudud karakolunu 3 gun muddetle Rus-

Macar miicahitlerinden mtitegekkil kiicuk bir grup vaziyctin iimitsizligi kargismda Avusturya'ya
lara kari miidafaa eden
iltica etmisti.

Bidayette getede

108 kisi varken bunlardan

yalmz

45'i

Avusturya hududunu gec_erek tealim oldular. Diger bircoklan evlerine donmtis veya raemleketin muhtelif kesimlerinde Ruslara karsi hala savasan diger milliyetgi kuvvetlerc iltihak etmisterdir.

ky^^S?
.

Son derecede yorgim ve miiteessir goriinen Macar milliyetcUeri Rus tanklarma karsi koyabilecek silahlan olmadigim, buna ragmen giinlerce kiicuk capli silahiarla savagtiklanm
soylemisjer ve liderleri demistir ki
:

"Ruslar mukavemetiraizi

kirmak igin evvela, teslim olmadigimiz takdirde kasabayi bombardiman etmek tehdidinde bulundular. Sonunda, bizi elde etmek 1cm kizillara l&yik pis bir hileye basvurdular. tlzerimize siirdiikleri tanklarm oniinde sivil lrkdasjarmuzdan miitegekkil kafileler yiiriittuler. O zavalhlar bize "Ate etmeyin, Macaros." diye baginp yalvarjyorlardi. Kendi milletimizi vuramadik ve buraya sigmmak zorunda kaldik."
:

OLtl EH1R
Macaristan Baskenti Budapeste'nin son olaylar dolayisiysehir haline gelmisti- Ajanslar bu duramu goy:

le tara bir olii le

bildirmekteydiler

Bir cok binalarda aiyah bayraklar asibdir. Rus tanklan biitiin yoi kavsaklarmi tutmus olup bey annameler dagitarak
foaris/gi

olduklanm ispata

(!)

cahsmaktadirlar,

Memlekette cok

tehiikeli bir

achk hukiim

surmektedir.

^92

MA.GAJR iHTiLALi

Kadar hiikumeti Peste radyosu vasitasile yayuiladigi bir beyannamede memleketteki biitun hububat stoklarma el konuldugunu ilan etmistir.

RUSLAR HAL.KA ATE AgFTOR

Beynelmilel Kizilhaga mensup ikinci konvoy da Macaristana girmigtir. Macarlar yollarda gordiikleri her batih kmlhag

arabasinm
iistiyoruz)

etrafini. sarmislar (Macaristana hiirriyet, yardim diye baginyorlar, Amerikan bayraklarma opiiciik.

ler yolluyorlar.

Rus

tanklari, sokaklarda yarali toplayan KizrihaQ araba-

lanna vc bilhassa yiyecek almak igin diikkanlar cniinde kuyrok yaparak bektegen halkin iizenne ateg agiyorlar, boylelik.le

birgok ma.' sum kimsenin oliimiine sebep oluyorlardi.

t^QlLERlN GREVl
Kukla Kadar hukumetinm biitun tehditlerine ragmen, grevde bulunan Maear IggUeri, isbagma donmiyerek baladik3axi greve devam ediyor'ardi. Budapegte'de Tuna'mn sahiSlerinde gruplar halinde top3anmi olan inciter ma'nen qdk iizgiin ve kirgm o'lup, "Greve devam karanmizm biaira ipin bir yikim oldugunu biliyoruz, ama Rus sunguaimira altmda gahsamayik ki. Biz ha!a eski
.

taleplerimizde israr ediyoruz. B5z derken yiizde 99'u kastediyo:am. Gizli polls

besabma

calisan yiizde

1'i

degil."

l^QlLER NAGY'Yt tSTlYOR Temas edilen biitun i<jiler inanabilecekleri tek insanm faire Nagy oldugunu soyleraekte ve miicadelemizin gayesini
yalmz o emniyel
altina alabilir demektedirler.

hala Rus iggalinden sonra iltica attigi Yugoslav Sefaretinde bulunuyordu. Iggi liderleri Nagy'mn Yugoslav Sefaretinden <jikmamasi
sirada

Bu

Nagy

Herseyden ewel cikacak olursa Ruslar tevMf adilmiyecegini kimse temin edemez- Aynea Enslar gekilmsden isbasma gelse bile hi<;bir ey yapamiyaaziradir. diyordu.

faarafmdan-

caJfctir.V
i'ggi

liderler
.

bu arada, Kadar

Janos Kadar'm kendilerine

sirasmda ile olan tefnaslara Nagy'yi bulun igbasma gelsin,

F; 13

194

MACAR
is

iHTlLALt
eok

MACAR tHTJUUi
Kus

195

bu

benim basaracagimdan

gtie.

dedigini sozlerine ilave'

ettiler.

liderlerini biiyuk bir telag iginde birakmistir- Moskova gazeteleri, aleyhde olarak, Macaristan hadiselerini buyuk man-

Bazx Rus subaylarmm fabrikalara giderek isbagi yapan ve yapmiyanlann isimlerim almaga cahstiklan habcr veriliyordu.

etlerle ve telash bir sekilde

takdim etmektedirler. Simdiye kadar vuku bulan miicadelelerde bile sosde sogukkanliliklarmi muhafaza etmege calisan kizil gazeteler sjmdi ates. puskiir-

Resmi makamlar normal, hayatin

baglamasiyle birlikte

Rus

birliklerinin cekileceklerini tekrarhyorlardi.

Kasim aymin onbirinde

biitiin

Dunya

ajanslan Macar
:

mekte ve Macaristan'da fagistlerin faaliyete gectiklerinden sikayet etmektedirler. Rus gazetelerinin bu yaymlanmn Rus halki iizerinde derin tesirler meydana getirmesi beklenmektedir.

Destamnm son sayfalarmi

soyle bildiriyorlardi

RUSLAR MACAR tClLERiNl tDAM EDtYOR

Kadar, grevi koriikleyenlerin derhal idam edilecegini, istirak eden igcilerin de giddetle cezalandinlacaklarmi ve ailelerinin ac birakilaeagmi soylemistir.
dir.

Macaristan aleyhinde ate piiskiiren Moskova Radyosu da, Tecriibeli Kafalar tarafmdan ve Avusturya'dan idare edildigini iddia etm.ig.ve Kadar hiikumeMilliyetgi mucadelenin

tine karsi girigilen

vam

ettigini itiraf etmigtir.

mukavemet hareketinin biitiin giddetile deMoskova Radyosu, Macaristan

Kukla Basvekil aynca ilticalan da onlemeye cahsmaktaMacaristandaki durumu foiitun ciplakhgiyle ortaya koyan

Kadar'm asabmi bozmaktadir. Hukumet yaymladigi emirname ile Macaristan'i tcrkedenlerin butiin mallarma cl konacagim bildiriyordu. Ruslar ilticalan onliyebilmek icin Avusturya hududima maym d03emektedirler. Bunlara ragmen ilticalar devam etmektedir. Ruslar aynca Birlesmi MUletler yoluyla dahi olsa
ilticalar

aleyhinde bir guru tehdidler de savurmustur. Aghk ve Sibirya'ya surulrae tehlikesi kargismda Macar igcHerinin bir ktsmi greve son vermislerse de, bu defa gahgmayi gevgetme taktigine bavurmulardtr.

bir

Memleketin en buyuk sanayi merkezlerinden, Tuna'da kain Csapel adasmdaki fabrikalarda inciter idareye meydan okumaktadir. is elbiseleriyle fabrikalara gelmi, fakat biitiin gun
ellerini ise siirmemislerdir. Isgilerin bir sozciisti

tanmmis iscileri tevkif etmektedirler. Ruslarm miithis eziyetler yaparak bu igci liderlerinden greve son verilmesi icin emir cikartmalarmi temine galigmaktadir. Bu emri imzalamak istemiyenler idam edilmektedir. Idamlar ve Ruslarm igkencesinin grev hareketini kiraeagi
vin

yapilacak bir yardimi onlemeye cahsmaktadirlar. Ruslar grev yapan iscjlerin evlerini basmakta ve

demigtir ki imdiki .halde yapilacak en makul qey, bir araya gelmektir, Bunun igin ibai ya/pHh. Zira, evde kalmaya devam etseydik,
:

hukii/met iqin

qunun birinde bizleri teker teker toplamak daha^ kolay o'lurdu. Burada hep birlikteyis.
Fabrikayi gezmelerine miisaade ediien Batih gazeteciler,
'

bu adadaki muaZzam demir ? gelik fabrikalarmda yuzleroe igiden yalniz 2 sinin kaynak makinesiyle ^.ah^tiklarini goriip merakla yanlanna sokuImulardir. Adamlarm kendi 6z bisikletlerini

yerde kamgiiadigi ve 48 saat igin ilan edilmis olan umumi grebu miiddetin hitammda da sona ermiyecegi anl&gilmaktaKizil polis iseUeri zorla fabrikalarma gotiirmiisse de bun-

tamire c.alistiklarmi gormiiglerdir.

MA.CAR TRAJBDlStNiN SON PERDESt

Maearistana 200 bin Rus askeri daha geliyor iggilerinin son bir gare olarak Sovyet biriiklerinin Macar gekilmesini temin icin giriglikleri grevi onlemek ve
:

dir,

lar

makinelere

ellerini

surmemis. ve sesizce oturmuglardir.

giristigi

Macar

Macar

milletinin

kahramanca

grev harekati,

kizil

MACAR
.....
. .

tHTtr.SU

19T
tarihinde

,.

..........

mukavemetmi tamamen

sondiirmek iqin 8 Kasim

.bin

Macaristana 20 tttmen (200

Rus

askari)

daha

geldi.

Maca-

ristanin isyan ve infial bolgelerinde kol gcaen 4800

Rus tan-

kma

il&veten yeniden 1000 tank Macar hududunda ihtiyat olarak bazar cdildi. lh.ti.Ial bagla&igi zaman butun Macaristanda sadeee iki Sovyet tiimeni mevcutuMacar milfiyetgilerimn ellerindeki radyolar 9 Kasimda yaymlanna son verdiler. Digerlermden ise Rus kumandanlarimn emir ve direktifleri yaymlaniyordu. Rus tanklari ve silahh askerleri Milletlerarasi Kizilhac kamyonlarmdan tutun da,

geng Sgrenciler, goeuklar, ekmek almak igin kuyruk olmug halk toplulugu, pencerelerden gorunen en kiicuk bir karalti uzerine hemen atcg agiyorlardi. Bu derece kuwet muvazenesizligine ragmen de tankfar hala dar sokak iclerine tek balarma giremiyorlardi. Geceleri ise, ana caddelerde veya meydanlarda toplu halde bulunmak suretiyle kendilerini emniyete
ahyorlardi.
Biiyiik oLqiideki tjarpigmalar 10 Kasimda sona ermis bulunuyordu. Tek ttik bazi mukavemet noktalari bir kae gun daha dayandilar. Bazi gerillacilarin earpismaya devam etmekte ol-

dugu

bildiriliyordu.

Fakat artik bunlann

hie

*> ir

onemi

kal-

marmsti. B. Milletlerin kurulusundaki aksakhk yiiziinden hiir Diinyamn eli kolu bagh kahi ve Macar halki tarihlerinin belki en

tinden kurtuhnak
B,

buyuk kahramanligmi gGstermesme ragmen Rus imkamni elde edemedi.

esare-

MlLLETLERDB ACIKLANAN VAHET TABLOSU

75 bin Milliyetgi Icatledildi. 19 Kasim 1956 da B. Milletler Genel Kurulu yaptigi toplantida Macaristan rneselesini miizakereye devam etmistir. Ilk sozu alan Kiiba delegesi, yaptigi komismada Rusya'y* Macaristandaki hareketleri sirasmda 75 bin milliyctciyi oldurmekle itham ederek demistir ki : "Macaristan biiyiik bir mezarhk haline gelmistir. Rus ordusunun hareketini tarife imkan yokturCiinkii tarihte boyle birsey gimdiye

kadar gorulmemistir. Ma-

198

MACAR

IHTILALI

MACAR

IHTlLALt

199

leketlerine iadesini derpig etmigtir.

Bakam imre Horva.th, bu husustaki durdurmak istemig ve Macaristandaki ihtilalcilie tavsif etmigtir. Rus delegesi de surgtin haberierint kat'iyetle yalanlamig, bunun bir Rus deiegesi Qepilof, iftira ve tahrik oldugunu sciylemistir. aym zamanda Rus kuvvetlerinin asayig temin edilir edilmez,
Macaristan Digigleri
miizakereleri
leri, "~h%r$\z

ve haydut" kelimeleri

Budapegte'den cekilecegini

(!)

ilave etmigtir.

ORFi IDARE
tpleri

Ruslarm

elinde olan
igei

ristandaki bu halfe ve

Kukla Kadar Hiikumeti, Macamukavemetine son ve kat'i darbeyi

foutiin igin gayet azimli goruriiiyordu. Bu maksatla Macaristana gamil olmak uzere orfi idare ilan edildi. Orfi tevkif idare makaralaxi silahh olarak yakalanacak herkesin edilecegini, itaat etmeyenlerin CLt)M cezasma earptirilacagim tambaglangicten beri ilan etti. Bu karar Kadar Hukumetmi mayan milliyetcj igei ve ogreneileri hedef tuttugu meydandaydi. Boyle bir kararla ihtilalei isgilerm kurduklan konsey-

vurmak

S.XI.956 tarihli Diinya Gazetcsinde <;ikmi bir feariliatur Birlegmig MUletler nerdesin ?...

MACAR

ler kanun digi ilan edilmig oluyordu. Hukumet bu yola gitmesine sebep olarak ta aslinda bir meslek tegckkulu olan bu konDemekki seylerin siyasetle meggul olmasim ileri suruyordu. affedilmez olan suglari bicagi kemige dayayan bir zuliim rejimine Artik dur! dcmek icm silaha sarilmig olmalanydiOrfi idarenin bu karari ile ihtilale katdmis. olanlann artik birer birer toplanarak tevkif edilecegi anlasdrmsti. Nitekim aradan pek az bir zaman gecmisti ki grup grup igciler tevkif

Rwadayim!..

edilerek trenlere doldurulup Sibiryaya gonderilmeye baglandi.

siirmektedir.

caristan'da bir dehget rejimi

leri

hukum

Rus askersu-

meskenlere tecavuz etmekte ve kadralara tasallut etmektedir. Kadmlar, erkekler coeuklar zorla Macaristan'dan
riilmektedir.

Her gun yuzlerce insan idarn ediimektedir.*' Kiiba delegesi sundugu karar suretinde Ruslarcn Macarlan surmelerine son vermesini ve suriilen Macarlarm da mem-

Bir kismi igciler de evvela Avusturya'ya oradan da bagka hiir memleketlere kacmak icm her gareye bag vuruyorlardi. Bu kagig esnasmda bir kismi kahpe Rus kurgunlan ile vuruluyor bir kismi ise giic bela Avusturyaya sigmabiliyordu. Hiirriyet

savagmda can veren 70 - SO bin Macarm yamsira bir cok vatansever de boyle hududlardan kaearken vurulup telef oluyordu.

200

MACAK

iHTlLALt
milli
yiiz

MACAR
gair

iHTiLALt

201
verildigi

Kagip kurtulamiyanlar koyun naklcder gibi vagon vagon Onun da sonu muhakkak ki oltimdii. Bu yuzden Macar Ihtilalinin kurbanlarmm gergek sayisini tespit etmek elbette ki imkansizdir. Mac&rlstanin gordugii bu kacmct Temizlik: ti. Kan, ateg ve oliim komiinist rejimde
Sibiryaya siiriiluyordu.

yd

Ekim
giirini

Sandor PETOFl kendi sonra yeni bir hiirriyot miicadelesi basiatmisti 23 1956 Sal: gitaii saat 15 'to onbinlerce Macar Petofi'nin hep bir agizdan okuyorlardi
: :

admm

meydanda

Eskunszuk, eskunsauk hogy rabok tovabb

nem

lessunto

bayram gocuklarmm
de oyuncaklardi.

elindeki

mantar tabancalan

gibi aleia-

Yemin ediyoruz, yemin ediyoruz

artik kole olmiya.oagiz..

Macar ihtilali bu misra ile Macar bayrakian yUkselmigti...

raklar.
. .

baslamisti.
Kizilyildizi

Yiizbinlerce elde

sokiilmus

bay-

Yesil, beyaz, kirmizi tckrar milli renkler oluvermisti.

Koca Dov'e karsj biitiin bir millet tek bir ruh ve azimie ayaklanmtgtl... Alkislar, marslar, birbirini kovaliyordu...
Ruslar Defcluns tHilrriyet istiyoruz*
. .

sesleri

Budapeste

yikihms, Stalin heykeli bu azimie semalarmi inletiyordu. Eadyo evi bu heyecanla basJlmisfa. A. V. H. (Gizli Polls Teskiearpismaya, lati) bu hmcla tarruza ugramigti.. Sovyetlerle hem de tanklara gogiislerini agarak earpismaya hep bu inanela baslandi
:

Ruslar defolsun.* Hiirriyct istiyoruz diyenle-

rin inanciyle...
Sonra...

Ruslar

geldi...

Mrriyet ugruna onbinlerce

tvEiSTAKIJA FABEiKALAR
29.12.956 tarihli

KAPATJLI

-Gait*...*'

Havadis Gazetesinde

<;iltmi bir Irarikatur

Macar can verdi... Toplar hedef gbzetrneksizin ates. yagdirdi... Mavi tuna kana boyandi... Hastahaneter, Kizilhag merkezleri, eocuk yuvalari ve mektepler her sey yigm haline geldi... Btitun Macar sehirleri birer harabe... birer tag yigmi... Komiinist idareye hiirriyeti icin baskaldiran bir millet boylece kan ve ategle boguldu... ve Bus kabusu tekrar Macar'lar uzerine
coktii

Geee gundiiz yiiriiyerek bazan. siiriinerek, at; biilag hududu gegerok Avusturya'ya iltlca eclsnlerin sayi3i 100 binin ustiinde idi. Bu kizil ate tufanmdan kacabilcnlerin sayisi yiiz binin UstttBcte olursa kacamayip arkadan Bus kurunIsEi ile vurwlup vatanlarimn Rus esaretinden kurtulusunil goremeden
gozleri agik giden

Macarlarm

sayisi kimbilir kacti?. Uaerleri-

savasi sirasmda basimmizda pek cok, sur v.s. yayinlanmistir. Bunlardan genig ornekler vermeye sayfalanmiz milsait degildir. Ancak memleketimizde suurlu antikomiinizmi kurmus olan merhum PEYAMt SAFA'ya ait bir iki yaziyi, merhumun rahmetle hatir-

Macar

hiirriyet

fikra, karikatiir,

ne

DEMiR PSRDE'nin

agir kapilan

kapanan

milyoniarca

lanmasina vesile olmak

miiz razi olmadi.

uzere nakletmeden gegmeye

gonlii-

Macau

ise hazin bir istikbal

ve akibet bekliyordu.

MACAR. iHTlLALl

MANASI BU
Macaristan'daki isyan hareketini bildiren haberler araBinda soylo bir radyo havadisi de vardi Ihtilal hareketino katllaolar arasinda gene, kizlar da bu:

hmuyordu. Buyiik ekseriyeti yirmi yasindaki genglerin tegkil ettikleri anlagilmigtir. Kizlardan qok olii oldugu da bildiriliyor. Bu nesil tamamiyle komiinist idaresi altinda yetismistir. Bunlarm ihtilale katitmig olmalan bilhassa ve son derece
raanidardu-'

Aym

zamanda

imiversitelilerin

genig olgude

isis-

yam

destekledigi ve profesorlerin de talebeleri ile birlikte

yana katildiklan acjiklanmaktadir. Macaristan'da ewela Rus isgaline karsi baglayan

Sovyetler de bunu itiraf ediyor ve isyanin bir faist
keti

isyan.

bareketinin biraz sonra komiinist idareye yoneldigi anlagihyor.

harere-

oldugunu sSyluyorlar. Onlarm komiinist olmayan her

fasjist dedikleri

jime ve insana (Mister Churchill'e bile!) lum.

ma-

Bir

kac;

anket. onlarm
misti. Galiba

sene evvel Rusya'da, gengler arasinda yapilan bir Marxizmden uzaklasmakta olduklanni gcster-

Pravda'da gikan bir yazi eski neslin inkilaba da-

ha sadik oldugunu belirtiyordu. Sovyet Rusya'dan kacan ve oraya ait miigahedelerini yazanlarm eserlerinde de gencligin. komunizmde-n nefretini belirten bir cpk pargalar vardir.
Tiirkiye'de de Allahsizlara, dinsizlere, solcularave

Marx-

eilara gencjerden ziyade ihtiyar miinevverler arasinda rastianir.

Kizil

talkmcilarm basjinda da bunlar vardir.

En

gencteri

kirk yagmdadir. Qiinkii bizim yash miineverlerimiz on dokuzuncu asrm geri materyalist fikirleriyle beslenmis ve yetismis-

iiitil&ldeii

sonra ehirde hayat

Kirk sene evvel Baha Tevfik'in gikardigi Teceddiid tlFeisefe Kutuphanesi nin serisindeki eserler Buchner, Ernest Haeekel... gibi bugiiniin feisefe hareketlerinde esamisi okunmayan eski materyalistlerin kitaplanydi. Baha Tevfik
lerdr.

mf ve

MACAR
nesli bugiin altmisla seksen

iHTtLAL-l

205

arasmdadir ve o zamanki cereyandan aldiklan tesirden silkinecek lair sahsiyet davramsjmdan anahram kahmslardir. Miistesnalara soaumuz olmadigim hemen ilave etmek isterim. Genglerimiz arasmda bu nisbet taraamiyle terainedir
:

Solcu talkmlara kapilmayanlar kapilanlardan gok fazladir. ^unkii onlar da Avrupa'daki nesildaglari gibi, yirminci asnn ilk yitlarma kadar bulagan on dokuzimcu asir materyalizminin tesir havasi iginde degil, yirminci asnn daha ziyade mistik ve ruhcu felsefe cereyanlarmm manevi atmosferi iginde yetistirilir.

Bunun

iem, yukanki radyo haberinde de

isaret edildigi

gibi, iiniversite gengliginin

isyana katilmis. olmasi

(1)

Bilhassa

ve son derece manidardir.

MACAR DESTANI
Tarih bbytesini gormedi- Daha onceki halk

ayaklanmala-

rmda

hiikumetler bugiinkii gibi modern silahlarla

mucehhez

tanka ve ucak bombasma kargi c,ikiyor ve iistelik zaferler kazamyor. Bu destan, biitiin teknik ve madde hesaplarim altiist eden bir 30syal ruh mucizesidir. Fakat biz buna sagmayiz. Biz, Istiklal Savasi nesli biz, ruh kudretinin biitiin madde enerjilerinden once ve iistun geldigine inanan dttsunee ve iman nesli; biz, tkinci Dlinya Harbinin garp'ik neticelerine ragmen, milletlerde miiliyet duygusunun Glmedigine, kapali foir halde kalmayarak biitiin insanfctk tesanudiinii destekleyecek ekilde yagamasi I&zim geldigine inanan milliyetsiler... Biz buna gagmayiz. Macar dastanmm, ortaokulun birinci simfmdan universiteye kadar hep komiinist terbiyesi, te'ikim ve Sgretirai ile yedegildiler.
disi ve tirnagi, tarihte ilk defa,
;
.

Inaan

(1)

MiUiyet 21

BKtM

1B56

MACAR
timi

iHTlLALl

207

komiinist idareye karsi ayaklanmasmdan dogmasina ve genglikten baslayip milleti sarsmasina da sa-

Mr

neslin

mayiz. Biz, gecen yaz yd igindeki yetersiz dim verileri ictade hatah bir varhk ve diinya anlayigi icmde kalan Marx'in ve Engels'in neden ve nasil aldandiklanm arasbrmij olanlar kafilesi; biz ilerilikje

degil,

ne sagciligm, ne de solculugun hie bir ilgisi olmadigmi gorenler zitairesi; biz, gecici moda yenilikierinin olmez degerlerin, igte boyle binbir mucizesine inanmig-

lar soyu; biz, Allahcilar, biz ruhcular, biz mill! farklari eritmeyen bir insanhk toplumunun yiiksek guuruna ve birligine iman etmig insaniyetciler, biz milliyetciler, biz herkese layik

oldugu payi veren hakh bir dagitma sistemi icinde buhmmak sartiyle mulkiyetciler, biz layik olana konugma hakki veren

ayaga diigiirmek istemeyen hiirriyetgiler, biz sosyal bir smifin tahakkiimiinde degil, b'utiin simflarm ahenkli ibirlignde gbren biitiinciiler... Biz komimizmin dogege serilmesine de, can cekigmesine de gagmayiz.
sfizii

ve

adaleti

Macar

destani kargismda hayret gafillere, hayranlik bi-

ze diiguyor. (1)

Magyoravarde kizillarm katliam

mezarlari

ettikleri

Macar

keylulerinin

bagmda

biriken topluluk

(1)

MUliyet 27.

EKiM

1956

;-

:.:

:/':'.

,'
:

'V ;:& ;v?sSi

:

I a

DORDONCU SOLUM

KOMONiST PROPAGANDASININ QZELLtKLERt

Vj&.

MACAR iHTlLALtNDEN ALINACAK DERSLER

KOMONtST PROPAGANDASINDA METOD
Umumiyetle zannedildigi
lelerini komiinist

gibi komiinistler biiyiik halk

fcit-

yapmaya gahgmazlar. Propagandalarim

iistlin

vasifli entellekttieller Uzerine teksif ederler.

Bu

entellektueller-

den kalbi ve kafasi celinebilecek bir gurup ieab ettigi zamaR harekete getirebilecek i ve fikir guciine sahip kihnir, Ona gore mevzilendirilir. Ustelik halk kitlelerinin hedef ve gayeyi evelden bilmeleri gayet tehlikelidir. Onlarm <?pg! icabmda nereye goturuldiiklerini bilmeden hai-ekete katilaeak'; daha ziyade guvenlerini kazanmis yetiskin koroumstlerin errorve direktiflerine uyacaklardir, Biitiin mesle, halki icabmdaa harekete getirebilecek miiessir mevkilerin eemiyet plamnda. sistemli ve yetigmig bir komiinist kadro tarafindan ele gegirilbiiyiik kitleyi
1

meaidir.

Gercek bir komiinist ne kadar idealist olursa olsun komiietmekten sakmir. Bizim memlekctimizde de baka yerlerde de boyle iftiharla komiinist oldugunu soyleyerJer gikmigtir. Nazim Hikmet Tiirk Adliyesi huzurunda komiinist olmakla ogiinmiigtur. Fakat komiinizmin diyalektigini hakkiyle hazmetmig komiinistler bu nevi idealistlik gbsterileiini ayiplarlar. Nitekim Nazim Hikmet'in bu davramsmi da diger bir iilkiidasi olan Hikmet Kivilcimh yermistir. Komiinist propagandasi istikametinde c.esitli eserler meydana getirmig bulunan Hikmet Kivilcimh komiinizm propagandasi sebebiyle kapatilmi^
nistligini ilan

F: 2|

8bhB

'1

/..::-.

THE GQlflKmER-REVOLUTlQSW
[POKES

"^'

: ':i.

;/;;

THE OCTOBEF

:.-...;.

"S

h&
%;'
:

*,V-;5J.
:

* *n '.'.
:;:,:;'!;

H0^mi
: .

,:/:.::':

:-,

;*,

:^,/
T^--:

,''l.
.'

rt'

m^r^ 'iAm
;

:mA'-i
'fri":S'

f::* ^
:

J-.;.
:

: :''

mm
PUBLISHED

---

***"

BY THE INFORMATION BUREAU OF THE COUNCIL

.

OF

MINISTERS

OF THE HUNGARIAN

PEOPLE'S REPUBLIC

Ruslann uydurduklan vesikalardan, adi geeen kitaptas Yavuz hirsiz ev sahibini bastirir
Ruslar'm Macar ihtiialini tertip olarak gostermek IqIb Sikardiklan kitahm fcapagx, yayinjayan da gtiya Maearlann hllkQmeti

232

MAGAR,

iHTlLAr..!

bulunan eski, VATAN PARTiSTnin Genel Baskamydi. En son eseri do KARLi MAKJCm Ozel Dunyasi* dir. (1.) Demek ki koiniinizm propagandas ma Nazim Fbkmot'ten gok eme0 g'egmig bir' komimisttir, Eteasen feu sekilde idealism gosterii.cn igin(te komtiiristligini ifga ederek kendi kendilarini bir neti kafa tutmartua kahramanbk edasi ile tatmln etraeye kalkiyanlar ,hakkmda LENIN Aptai tabirini kullanmigtir. Lenin Sol Kancd Komwtismi ; Bit (Jocuk Hasialigi adli esermde bu feonuyu iglemisjtir. Komunist ih.tilali.nin ilk yiliarmda komiimami bttyiik bir romantik genglik riizgari h&Iinde bonimseyen bir gurup Al.man genei komunist olduktarmi ve bundan biiyuk bir gurur Gaye ve metodlarmi duyduklarmi iftinarla soylttyorlardi. agxkea ilan ediyorlar&i. Bu gens idealistler komtimssm ugruna olmcge her an hazir bulunduklanni butun dugmanlarma karLemn'in su haylurmaktan da zevk vc hcyec.au duyuyorlardl. yukarida adi gecen kitabi bu idealist komunistleri gok aci bir
dille yeriyordu.

-.:.'.
>

.
,:.:,.
'

: .

..--....

':*

'

.
..

: ..

\'-":-^ :

::::::/.

:.:.:..

..

Bu

kitap isteklerini

tamamen

aQjga

vurmamak

suretiyle

diismam aldatmamn vazgecUmez.

bir

komunist me-

to&U oldugunu, miidafaa etmcktedir. Lenin'e gore, gereek konuinist stratcjisi kitle nezdinde onemii olan meseleleri kegferiip,

bu mesleler etrafinda toplanacak

i'sci

insanlari urkiitup giieen-

dirm.ed.en komiiniat gayelerine yoneltmektir.

Hatta

Ingiliz ko-

munistlerine tngiliz

Parti sine iltihak etmelei'ini

tavsiye

edecek kadar bu taktikte iteri gitmistir. Turkiye'de hie. bir komiinistin komiinizmi agzma almadigi, sirJ: soyalizm diye bir terane tutturarak muhtevada yine de komiinizmi savundugu her gun gazetelerde goriilmektedir. Rusya'nm resmen adi bile Sovyet Komunist Cumhuriyetleri degilde tSovyet Sosyalist Cumhuriyetieri Birligi dir. Bu durumda biitun rniiseccellerin daba emin bir ineden mertce komiimzrai degiide sosyalizmi tabirle sosyalizm perdesi altinda komiinizmi .savunduklan

ania^ilmig olmaktadir.
Koraiinistler once

halkm ne

istedigini tespit eder sonra

da

m
Ayni Rus brouriinden diger
Hslere, kari b5yle tecavuz
bir resim Fagist (!) Macar halki edince JiUkUmet Rusya'dan yardnn Onlarda yardim etmisler Igfte hepsl bukadar imSf.
sivil

po-

-(1)

Hikmet

Kiviicimii

Karl

istemig.

Marx'm

ozel Diinyasi

Istanbul 1966

2X4

MACAR

tHTlLALt

MACAR

IHTfLALi

213

o istenilen seyi vaad ederek iktidara gelecek potansiycli elde etmege cahsirlar. Bir kere iktidara geldikten sonra artik vaad edilrnis. olan seyi vermek sarfc degildir. tktidai-a gelmelerini sag-

ve yazarlar kongresinde, biitiin komiinistlerm kendi memleketlerinde nasil hareket etmeleri gerektigi hususunda 18 madde
hiihndo tespit edilen direktifler komiinist metodlanmn bir hiilasasi mahiyetindedir. Bir de bu kararlara gBz atarsak bizde ve biitiin diinyada kizillarm maskelerini daha iyi kavranz.

layacak her hareketi mcsru sayarlar. Bunun iein icabmda birzamanda tegriki mesai yapmakta bir beis giirmezler. Esasmda kollektif toprak miilkiyeti sistemini benimseyip miidafaa ettiklcri halde Rusyada ve Cinde
birine zid iki gurupla da ayni

movkileri heniiz kuvvetlenmemisken tamamen takip ederek halka toprak dagltmislardir. Halk tizerinde miispet bir tesir icra ederek kendilerine presaksi bir politika
tij

DMemleketimizde komiinist ve sosyalist partilerin kurulmasini tesvik edip, kiskirtacaksimz. Bu partilerin mevcudu varsa is birligi yapacaksmiz.
2) Memlcket ve halkmizi miimkim oldugu kadar smiflara ve ziimrelere boleceksiniz. 3) Isverenle (patronla) isci arasmda devamli aniasmazIlk mevzulari cikaracaksmiz4) Komiinist rejim kBklesinceye kadar, memleketinizde komiinist tehlikesinin olmadigina herkesi inandiracaksimz. Sizin niyet ve calismalarmizi farkedcnleri, vehimli ve jurnalei ol-

saglayacak her firsattan istifade ederler. Boyle bir jest

esas komiinist doktrinine zit diissc bile taktik icabi buna bagvurmaktan eekinmezler- Mesela bir memlekette din adamlari baskrya maruz kalaa, komiinistler, inananlardan daha evvel

davranarak sisternlerinin hayat hakki tammadigi din hesabina yaygaralar koparir ve protestolar yagdmrlr. Komiinistlerm bn kadar iki yiizlii bir siyasete ragmen cok kere muvaffak olmalari
1

makla suelandiracaksimz.
5) Gizli ve acik din diismanligi yapacaksmiz. tarikat miinakasalarmi klzistiracaksimz. 6)
siz,

Mezhep ve
his-

Halka karsi mert, gozfi pek vc fedakar tomin ederler. Halk ekseriyctimn hissiyatim oksayan davalarda onlarm yamnda ve onlar iein onlardan daha kuvvetli raiidafi kesilirler. Bu suretie halkin meniat ve hissiyatim okgayarak sempati toplarlar.
2

iki

sebeple izah olunabilir

goriinmeyi

Her

mill!

dava ve davrams kargisinda

iein

tamamiyle

tnsasiz kaiacak, miimktin olursa b'nleyici yazilar nesrede-

ceksiniz.
7)

Her mini varhgi yikmak

gayret sarfedeceksiniz.

Politika, edebiyat, san'at ve biitiin kollannda, fikirle-

Komiinistler tarafmdan tahakkuku vaad edilen neda defer tasimaktadir. Bu konular aradaki ufak tcfek farklara ragmen hemen herkesi cezbeden kobelki nulardir. Boyle desteklenmege deger konulari secerek
ticeler miiceret olarak
sirf

rinize

ve komiinist temayiilii buhmmayanlann biitiin sohret, ragbet ve otoritelerini yikmaga cahsacaksiniz. 8). Halkin 50k sevdigi, yahut millete kabul ettirilmis olan

yakm olamayan

isimlerinde

istirak halinde olabileeckleri

mefhumlar

ar-

kahrarnanlan yikmak zor olacagma gore, onlan kendinize bayrak yapaoak, onlann fikir ve dusiincelerini kendi acmizdan yorumlayacaksmiz.
9)
satli

cesitli guruplara ayak uydururlar. Mesela hiirriyet, veya bans voyahut da sosyal adalet. Komiinistlerm bunlara verdikleri manalar cok f arkhdir. Fakat biitiin farklar onceleri ustagetirebileeek likla gizlenir. Boyle halk eksoriyetini harekete mefhumlarm istismarmi saglamak iein pek 50k maske teskilatlar kurarlar. Bu maske teskilatlann bir kismi basit ve ma-

dmda

Romanda, siirde, yazida, karikatiirde sistemli ve makolarak iscinin ve koyliimin sefaletini miibalagah bir sebatmin komiinist veya komiinizme

kilde teshir edeeeksiniz.

10) Terciimelerinizde,

meyili olan

hall!,

diger bir kismi ise milietlerarasi bir yaygmliktadir. 1955 yilinda Moskova'da toplanan beynelmilel sanateilar

yazarlarmm eserlerini tercih edeeksiniz. 11) Milletinize bati bloku diismanligim asilayacaksimz. 12) Nizam ve kanunlara kargi gelenleri destekleyeceksiniz.
iin

Kargaahk eikarmak

muhalefet duygulanm isyan eder-

,'""

':-.

'

'.:

mm

Vatan ihanetine milletin cevabi. GizJi polisin sonu ahndi. Ta. Ayni Rus raasalmm devami. Evet gtzll polislerden boyle Sc midir kl onlarm yaptiklan. Rus'un keyfince okmca her zuliim mubah hesap sormak sug olsun!.

On

yi]

Macar sokaklari boyle

genletildi

218
cesine gikaracaksimz.
1.3)

MACAR

iHTlLALt
fikrin
;

MACA-R. IHTlLALt

219

sol egllimli film, tiyatro

Memleketinizde yasak degilse Hus filimlerine, ve piyeslere ovgtiler yapip alaka celbe-

'Vatari

miidafaasma hasredilmig bulunan Proleterya thtilali ve Haini Kautsky adli kitabi da Engels'in Anti Duhring
:
, ,

isimli kitabindan overek u satirlari nakletmigtir

deceksiniz. 14) Evelce komumst olduklari halde sonradan donen FranAndre Gide A. Malraux - Ingiliz Arthur Koester, Stephen Spender - Italyan Ignasi Silone, Mala Parte - Amerikan Richat Writg ve Louis Fischer aloyhinde kampanya agacak, gcihret ve fikirlerini silip yikacaksimz. 15) Sendikalari, genchk derneklerini, san'at birliklerini ve topluluklan ele ge<jirmege Qahgacaksimz. 1G) Bilhassa ogretmen, profesor, parti baskam vc saire gibi buyiik kitleleri elinde tutanlara yaklagarak saflarimza ee: :
:

Maamaf ih bu kuvvet

tarihte baka bir rol daha oy~

ih-

nar (mel'un bir kuvvetin oynadigi rolden ayri olarak.) Bu

tilalci roldlir.

siz

Marx'm kullandtgi kelimelerle ifade edildigi takdirde bu kuvvet, yeni bir cemiyete gebe her eski sosyal dtizenin ebesi clurumundadir. Bu kuvvet sayesinde sosyal hareketmeydana gikraak imkanmi bulur ve olu politik diizenleri yiHer Diihring bu noktaya hie, temas etmemigtir. O istismam ckononaik sistemi yikmak igin kuvvete ihtiyac, duyabile!er

karlar.

cegini adeta
nir.

igi

istimalinin, maalesef istimal

sizlayarak kabul eder. Cunkii, her cesit kuvvet edenin moralini bozduguna inaihtilalin

keceksiniz'
17)

Muvaffak olmug her

moral ve ruh bakimmdan ka-

Devamh huzursuzluk kaynaklan arayacak

suzlugu devam ettirmek, bag prensibiniz olarak

niz.

ve huzurcahsacaksi-

ragmen bu kanaati Halbuki, bilhassa Almanya'da girisilecek giddetli bir hareket, Otuz Yil Harplerinm ahnlara vurdugu zillet damgasi
zandirdigi
siirukleyici kuvvete
ileri siirer!

muazzam

18) Komiinizmi ac,ika mudafaa etmekten mahrum oldugunuz takdirde sosyalizmi, sosyalist yaym yapamadigimz takdirde isci haklanni savunarak ayni gayeyi devam ettireeeksiniz.

neticesinde mill! gtnara niifuz eden asagilik

duygusunu

silip sii-

Biitiin bu hazirliklar yapildiktan sonra iktidar nasil ele komimizmin en biiyuk ozelligi burada belirir Karl Mars; sirf Ingiltere ve Amerika'da bu iktidar degisjkliginm kansiz olabilecegmi soylemigti. Onun halefi olan Lenin bu iki istisnayi da ortadan kaldirarak butun dunyaya cebir ve giddete dayanan kanh ihtilallerin perspektifinden bakmigtir, Marx'a gbro Ingiltere ve Amerika'da Avrupa memleketlerindeki kadar

piirmek gibi. bir fayda temin edecektir. Ve bu papaz, bu yoldaki ruhsuz, yavan ve aciz diigunceleriylo, tarihin bugiine kadar kaydettigi partilerin en ihtilalcisi vasfmi tasiyan bir partiye mensup olmak hakkma sahip oldugunu iddia eder

geQecektir. tgte

Bu

efendiler (otorite aleyhtari olanlar) acaba hig ihtilal

hakim

bir biirokrasi mevcut olmadigi ve askeri kuvvetleri de nispeten zayif olmadigi icin bu memleketlerde bans, iginde sosyalizme (!) gecig miimkiindii. Lenin ise bu gartlarm artik ta-

gorduler mi? Ihtilal otoritenin ta kendisidir. ihtilal, bir kisim halkm, kendi arzulanm tlit'ek, siingU ve top kuvveti ile, yani otoriter vasitalarla, kargi tarafa kabul ettirmesidir. Muzaffer olan taraf beyhude yero miicadele etmig olmamak igin, silahlannm karsa tarafa ilharti ettigi bu dehget havasini devam ettirmek meebnriyetindedir. Silahlanmig olan halk burjuva'lara

degistiginden Ingiltere ve Amerika'da da iktidann proleteryaya gecigi giddetli olmalidir. Cebir ve giddet olmadan in-

mamen
tilal

davranmamis olsaydi 1871 de Paris'i ele gegiren ihtiialci hukumetin bir gun bile dayanmasma imkan var miydi ? Hatta bn kuvvetten yeteri kadar f aydalanmadiklari igin
onian ayiplamamiz daha dogru olmaz mi? Ihtil&lin mutlaka kan isteyen bu zaruri metodundan bagka diger onemli bir tarafi da gayesidir. Lenin'e gore o oda

kargi bu gskilde

isimli

muvaffak olaraaz. Bu fikirlerini Lenin, Devlet ve ihtilal kitabmda savunmugtur. Lenin iktidar icin cebir ve siddet kulanmayi vazgecilmez bir gart kabul eder. Lenin yine bu

220

MACAR

iHTlLALl

Yukanda adi geeen kitabin genig kaldinlacagma tahsis edilgegirmck ve gegirdikten sonra da devleti tamamen ortadan kaldirarak komiinist mantigma gore yeni bir
devletin ort&dan kalkmasidir.
migtir. tktidan ele

bir bolumii devletin nasil ortadan

devlet kurmak Lienin tarafmdan nazari olarak biitun tcferruatma kadar tayin edildigi gibi fiilen tatbik edilmigtir.

Gerek iktidara gelmeden once hazirhk galigmalan ve gerekse iktidara geldikten sonra rejirai yerlestirme cahgmalari gore bir degil. Her memlekette o meraleketin ozelliklerine hakkmda teferruath bir izahat vermege sayfalanmiz miisait
degil.

Her memlekette

o memleketin ozelliklerine gore bir

takim

usul ve metodlarla iktidara gecen komunistler Lenln'm cebir ve giddet metodunu bol bol tatbik imkanini bulmuglardir. Komtt-

nizmin yayilip yerlesmesi igin her gey mubah sayilmigtir. Macar Hiirriyet savagmi da mantikla bastirmig vicdanlari asla sizlamadan kadm ve cocuklan bile tanklarla ezip gecmislerdir. Muvaffak olamamig bile olsa Maear Ihtilali komunistler hakkmda biitun diinyaya pek cok gey ogretmistir. Ciham bir casus gebekesinin agi icine alarak yalan haber ve propaganda^

rm

ekseriya

dogmsunu sahtesinden ayirdedilmez

vesile
ile

hale getiren

kizillann

bu

bir kere

daha maskeleri diismugtur.

MACAR iKTtLALtNDEN ALINACAK DERSLER

Macar
1
si.

thtilaline
:

daha

ilk

gimden itibaren

iie,

ozellik gbze

carpmaktaydi

Ihtilali komiinist
i^Qi

maruz bulunan gens

2

rejimin tesir ve telkinine en fazla ve ogrencilerin yoneltmig bulunmakitlevJ bir hustimet

Komiinist rejime kargx umum! ve

ragmen

belirtmesine

railletm iemder, rejime sadik kimsenin gik

mamasi.

3 SirZ Rus idare ve tahakkumiine kargi degil fakat onunla birlikte marksizmi reddeden anti - komiinist bir vasif
tagimasiIhtilalin

baglamasma sebep olan

ilk

mitingin ogrenciler ta-

Ihtilalcilere

yardim kampanyagi

MACAR
MACAR
rafmdan
tHTiLALi
igyiiziine ait gergegi tespit

iHTiLALt

223
Demefe
olsa

bakimindan gok manahdir.

terttp edildigini biliyoruz.

ogrencil.er ki,

tamamen

ki,

diger biitim esir milletler de ellerine bir firsat gegmig

foomunist doktiin lie yogurulabilmek igin daha ilkokuldan itibaren yaylmi ategine ahnrai^lardi. Ayni zamanda en gok propaganda mavali dinlemig olan bir diger simf da iggiierdi. Her iki-

Rusyaya oldugu kadar komlinizme de kargi gikaeaklardir. Polonya'nm daha mutedil goziikmesi yani tamamen komiimzmden ayrdmak yerine Titoist bir goriige meyletmesi tamamen askeri ve stratejik sebeplere baghdir. Nitekim bu istekte dahi
ileri

m de

on yil miitemadiyen oVulmug buhayatlan bahasma Umitsiz bir miicadeleye atddilar. Bu durum komtiniati telkin ve propagandalannin ne kadar gUriik temellere dayandifim ve inaadunm olmadiguii gostermege kafidir. thtilal en sett mukavemeti iggileirin gokga buhinduklan. bb'lgelerdc gostermigti. On yil zart'mda Macar Ordusunu istedigi gekle sokmak ve icabmda ona giivenebilmek igin neler yaiplmamigti. Halbuki dayetigtirilrnig ha, ilk gi'mden itibaren komiinist doktrinine gore
ilk firsatta kendilcrine

lunan rejimi yikmak

igin

gidememigtir.

Macar thtilali bagladigi zaman Sovyet matbuati ya susmug ya da onemsiz bir haber olarak gegistirmek yolunu tutmugtu. Isyanm Bir avug gayri mes'ul ve gayri igtimai unsur-iar tarafmdan cikanl<3igmi Sovyet ordularmm hareketinin *? Macar Hiikumetinin daveti uzerineJVisamtw iadesine matuf bir yardnm oldugu soyleniyordu. Ciinku bu ihtilalin diger peyklere sirayeti Sovyet. Rusya'yi son derece kugkulandinyordu. Sov-

foulunan bu ordu ya ihtiialcilerc kargi dostca bir tarafsizhk gos-

lermek

kagmmig veyahutta fiilen ihtiialcilcrm saflarma katilarak rejime ve Rusyaya meydan okumugtu. Butiin bunlar on senelik bir tahribe ragmen Macar
suretiyle rejimi miidafaadan millt
Kiii

guurunun

zindeligini ve komiinist

telkinatmm curukMgiida gergekten gok entepartisinin 800.000

Macar Ihtilalinden almacak diger Rua basinmin tetkikiyle gayet giizel bir gekilde inceleyen N. Galayin (1) Macar tsyamnm Dersleri isimli makalesinin son. kismmi iktibas ederek konumuza nihayetlerin bu endigelerini ve

askeri ve siyasi dersleri

gostermektedir.
ihtilalin kitlevi bir vasif tagimasi

yet veriyoruz.

resandir. thtilal batdadigi

.feayith iiyesi vardi.

zaman komiinist

Bu miktar

agagi yukari memleket niifusu-

Dun onda

gahlamgi kargismda bunlardan rejim adma herhangi bir tepki goriilmedi. Hepssi de bir anda millete kaydoiarak komiinizmle aralarmdaki guriik ve
biri demekti. Biitiiri milletin

c.Sualov, Ekim ihtilah yildonumiinde (7.11.1956), Maearistan isyanim kat'i olarak tenkil igine ba@landik.tan ra siiylemis oldugu nutktmda oyie diyordu
:

yam
ison-

tnkilap aleyhtari kuvvetler, Macaristan'daki

sosya'iizmm

zoraki bagi koparddar. Ancak miigterek cinayetler yuzunden Smkiimete sadece gizli polis sadik kalmigtir. Bunlarm da millets donmelerine imkam yoktu. Artik komunistlerle kader biidigi atmiglerdi- Milletin onlardan cam yanrmgti. Ilk firsatta en biiyiik cezayi onlara vermek igin can atiyordu. Nitekim. de oyle oldu. Bu da totaliter sistemin sadece cebir ve giddete istinad ettigim ve halkm gonliinii en kiigtik oigiide dahi kazanamarmg ol-

son derece tehlikeli bir durum viicude getirtmre.Kagy hukumeti, pozisyonlarim birbiri ardmda irtica kuvvetlerine birakarak ihtilal aieyhtarlan igin yoliari temizleyip agtiktan sonra fiilen dusmtituT. thtilal aleyhtarlarmm jetesi tedhige baglamig, cemiyetin ileri

mukadderati

igin

miglerdir.

Bu

vaziyette kurulan

gelen gahsiyetlerini katletmis, komunistleri asmig ve kursmia

dizmiglerdir-

silab tagniarak Hitler

Macaristan'm bati hudutlanndan miitemadiyen ve Hothy ordulannda hizmet etmi bir

dugtmu gosteriyordu.
Nihayet iigiineii bir ozellik olarak belirttigimiz uzerinde -doralmaga defer bir keyfiyettir. Ihtilalin tamamen anti - komiinist bir istikamette inkigaf etmesi, Rus tmparatorlugunun
(1) Dergi, S, 9

(1951)

&s

MACAR

IHTtLALt

MACAR

IHTtLALJ

225

gok subay ve asker gruplari memlekete sokulmuglardir. Maearistan bir hereumerc ve keyfi bir idare igerisindedir. Maearistan, kapitalistlerin, biiyuk arazi sahipierinin hortlamasi ve

bizzat Sovyetler Birligi dahilinde iktidar icin tehlikeli olan bir

kaynasmayi gostoriyordu.
Biitiin bunlardan sonra denebilir ki, Maearistan ve tenktii sirf sovyet ig siyaseii miUdhazaiariyle hissedilmis

isyamnm

fagizmin eanlanmasi gibi buyiik bir tehlike kargismda bulun--

mugtur. (1) Acikca gBrHlUyor ki, btttiin bu tahrifler, ne dig ditaya ve ne de Maearistan hadiseleri hakkmda iyi malumati olan peyk memleketleri halklan icin yapilnns degildi. BUtUn bu tahriflerden maksat, Sovyet umumi efkari uzerinde bir tcsir yapmaktx. Susflov'un nutkunda, <ckomunisc cemiyetinin ileri gelen gahsiyetlerini tehdit*, Macaristan'da hakim herctimerc ve keyfi ida~
rc, komimistlerin uatlediidiklerine dair igaret, bilhassa dik-

bununla Komiinizm dleyhine miitcveecih basarth haSc isyamnm tehlikeK misalixi koMndon yok otmek gayesi gudulmustiir. Nihayet, Maearistan hadiaelerinden cikanlacak son netice
siyasi bir meseleyi

Macaristan'daki komiinist rejimini kurtarmak gibi ancak ve ancak asker! tedbirlerle halletmeornin mumkiin olmadigi kat'i olarak anlagilmigtir. Sovyet dularmm miidahalesiyle isyam tenkil kabii oimussa da, siyasS mukavemeti kirmak ve normal c,alisabilecek bir rejim tesisi
de gudur
:

kate gayan noktalardir. Sovyet cemiyetinin

verler,

partililer,

miinev-

memurlardan

miitegekkil yiiksek smiflan, anarsj, icti-

ma!

ihtilal heyiilasi ile

korkutulmustur. Zira, bu simflarm im-

tiy&zh mcnsuplari durumiannm tehlike altmda bulundugundan endige duymahdiriar. Sovyet idarecilerinin Sovyet cemiyetinin bu imtiyazli kismmda bir dayanak noktasi aramalan bilhassa liizumlu idi. Zira, Sovyet geneligi, talebeler ve hatta igeiler arasinda peyk devletlerde oldugu gibi daha Macaristan'da hadiseler bagiamadan ovvel bir telas, hatta kargagbklar baglarms. bu-

yolundaki gayretier bugiine kadar boguna gitmis ve bir fayda saglayamamigtir. Macaristan'da Komiinist Partisi yerine kurulan SoByalist partisine mensup azalarm sayssi evvelce hemen hemen bir miryon iken, gimdi 170 bine inmigtir. Memlekemukavemeti yiiziintin iktisadi bayati, igci smitimn devam eden

ihmuyordu. Maearistan hadiseieri bu gergin durumu daha da kuwetlendirmigti. O siralarda Moskova'dan dimen Belcika haxiciye nazirinm talebeler arasmdaki kargagahklar yiiziinden Moskova univcrsitesinin bir giin icin kapatildigma ve kargagahga sebep oian suchi talebelerin iiniversiteden ihrae edildikleJ-me dair verdigi malumat, bu hususu teyide yarar bir misalslir. Xiomsomolskaya Pravda gazetesinin Leningrad universitesi talebeleri arasmda kendini gosteren gayn mesul tenkitJore dair makaleleri,
bizzat Hrugcev'un
genclig'in,

den relce ugramistir. Yalmz Sovyet Ordusunun simgiisiine dayanan Kadar Hiikumeti ve Maearistan gizli polisi (AVH) nun mahdut kalmtilan kendi nasyonal - komunist hakimiyetlerini saglam esaslara baglamaktan aciz bulunduklan gibi, Macar Silahh Kuvvetleri gibi bir deBtekten de mahrumdurlar. Demek oluyor ki, Macaristan'daki komiinizm, ancak tedhig sistemine ve Sovyet Silahh Kuvvetlerinin miidahaleBine da-

yanarak sonmus bir

idareoilerinin

olmakta devam etmektedir. Sovyet eikmazdan kurtulmak iein hemiz elleetmek icin rinde bulundurduklan imktolara dair flkir bey&n Macar isyamnm asker! derslerini de hesaba katmak gerekir.
isik

bu

siyasi

Moskova komsomol
taravarigi,

MACAR ISYA.NIK1N ASKEEl DBRSLBRl

Vukubulan hadiselerin askeri
ciheti,

toplantismda komunist

sosyalizm dugmarJan

fmdan

saptinidigi hususunda meveut tehlikeyi haber

Sovyet Ordusu

ve

Sovyet brnegine gore komiinistiegthiimig Macar Ordusu Sitahsirasmda verli Kuvvetlerinin Macar halk isyaniyle carpisma mig oldugu siyasi ve asker! imtihanda belirmigtir. Hakikat |u M, hatta komunist doktrininin halk uzerindeki ideolojik tesiF: IS

MACAR
ri,

XHTiLALl
MACA.fi

iHTlkAU
olabilmigtir.

227
Sovyet

heniiz sonmii bir igik tan ibaret olmadigi

zamanlarda

bi-

dimya komunizrrii igin bir harp meydani gibi elde bulundurmak eraeliyle komiinist devlet mekanizmasi, o ciimleden silahh kuvvetlere itimat meselesinin hukumet nazarinda husus' bir ehemmiyet kespedecegi agikardir. Silahh Kuvvetlere itimat, biri ordunun askerl talim ve kabiliyeti, digeri rejime baghhk ve sadakati olmak iizere iki amile bagh bulunmaktadir. Bu maksatladir ki, ordu, her zaman komiinist ideolojisiyle terbiye edilmi^tir. Ordu icm memleketin devlet menfaatlerini diigunmekten ziyade, yuksek parti emirlerine tabi olmasi daha
ileride

Sovyet hiikumetinm mevcudiyeti, siyasi ve ideolojik tesir kudretli devlet JBorlama mekanizmasiyle saglanrmsti. Bu zorlama mekanizmasinda silahh kuvvetler, siyasi polis MGB ve MVD'nin yam bagmda her zaman miihim bir rol oynamjgtir. Ideolojik tesir ve nufuzun imkanlan zaytflamaya baglaymca, parlinin hakimiyetmi temin ve Sovyet devletinin di siyusetim reel kuvvetle takviye, isgal edilmig niifuz mmtikalarmi
le
ile degil,

ordularmm meveut bulunmasiyle mumkiin

Sil&hJU Kuvvetleri. bir komunist Arm.y in being gibi ancak kendi raevcudiyetiyledir ki, komumstlegtirmeye kargi mukaveraet den dahilJ kuvvetlerin bogulup bastinlmasim saglamigtir.

Peyk
re, polis

mem leketlerini

komumstlestirme

igiyle beraber, ida-

ve ordu gibi yerli hiikiimet mekanizmasmin da Sovyet

recetesine gtire tesisine baglanmigtir. Elbette,

bu

yerli

hukumet

elzera g5nilmiigtur.
Iste,

bu

suretle harp sonrasi

Dogu Avrupa
rolii,

ulkelerindc ko-

miinizmin yayihgi iginde ordunun

nii,

bir parti silahi gibi, tarn

de her halk demokrasisi nin mahalli cercevesi dahilinde, Sovyetler Birliginde ve alelumum butiin komiinist imparatorlugunda Sovyet Ordusunun oynadigi rolii oynayacak, yani onun yerini tutacakti. Peyk memleketlerde silahli kuvvetlerin tegkili igi biiyiik bir hiz ve hararetle yapihyordu. Halk demokrasilerindeki kadro ordusunun, Macaristan hadiselerinden once, 80 piyade tumenine kadar Qikai'iligi, bu hizli faaliyeti agikca gosterm.ege kafidir, Peyklerin. ordu tegekkiiliinde, dort biiyiik devlet tarafmdan yapilan sulh muahedelerine gore, bu memleketlerc musade edilen silahli kuvvetler miktari, Sovyetlerin emriylo oldukea agumigttr.

ordusunun bu siyasf roliiSovyetler Birligi hudutlari digmda komimizra yayihsmm ancak harp seyri dolayisiyle Sovyet Ordulari tarafmdan igal edilmig (tamamen veyahut kismen) memleketlerde gergeklegtirmenin. miimkim oldugu hususu. agikga gostermektedir. Nitekim, Romanya, Lehisten, Macaristan, Bulgaristan, Yugoslavya, Arnavutluk, Dogu Almanya, Kuzey Korede durum hep ayni ofmugtur. Maneuryanin, Cm komiinist rudusuna yardimda bulunmak emeliyle Sovyet Ordusu tarafmdan iggal edildigi meselesi nazan itibara ahmrsa, bu bakimdan Cm bile bir istisna tegkil etmez. Ancak, Iran ve Avusturya hususi sebepler, yani batih muttefiklerin bu tilkeleri kendi rmfuz bolgelerine dahil etmeleri yiizunden, Sovyet ordularimn bu iilkelerde uzun miiddet kalmalarma ragmen, bu kaide digmda kalmiglardirbir itimatia tebariiz etmistir. Sovyet

Aragtirmam.^
legtirilmig

icin mubim olan Macar misaliyle, komunistMacar yiiahk kuvvetlerinin artigmi Ma,car yuzbagi-

larmdan Pal Darnoy'un Wchrkim&e, dergisinde yer.bulmu dikogrenmek miimkunkati eeker makalesind'en (Kasmi 1956)
diir.

Paris sulh muahedesi (12 nci bend) geregince, Macaristan silahh piyade kuvvetlerinin 6 5bin kisiyi ve Hava Kuvvetlerinin 1948 yil'mda Macarisde 5 bin kisjyi gegmemesi lazimdi.

tan kuvvetleri, heniiz sulh muahedesinin mii.saade ettigi miktari bile bulamarrugti. Maamafih, Pal Darnoy'un yukarida bah-settigimiz ya^ismdan. ogrendigimize gore, Macar Ordusu, 1954 1955 yillarma dogru umumi yekunu 240.000 kiiyi bulan u
birliklerden ibaret bulunuyordu 1
: :

Dogu Avrupa

iilkelerinde komiinist rejiminin

yerlegerek
iggal

kdklesmesi, harp sonrasi yillarmda bu iilkelerde Sovyet

Tank Turner)! 2 Motorize Tumen 12 Piyade Ttimeni Topcu Tumeni 5 HususJ Topgu Tugayi 1.0 Ugaksavar Tu:

228

MACAK tHTlLAU
;

MACAR
;

IHT1LALI

229

meni

5 Husus!
;

Ucaksavar Tugayi .; 2 Teknik Tugay

;

Mu-

1 Irtibat Tumeni 3 Hava Tiimeni 1 Hava Cikarma Tumeni 45 Hudut Taburu 1 Tuna Filosu. Bu Macar ordusu birlikleri, techizat bakimmdan Sovyet Ordusuna nazaran zayif ve geri bir durumda olmasina ragmen, on milyondan daha az niifusa malik memleket icin hatin sa.yiIir Mr kuvvet idi. Maear Ordusumm talim ve terbiyesi, Sovyet askeri miiaavirlerinin silk kontrohi altmda yapib.yordu. 12 Harp Okulu, 2 aHrp Akademisi, aym zamanda Sovyet Harp Akadcmisinde tahsil gormiis erkamharp subaylan arasindan intihap edilen subay Itadrosu, askeri bilgisi iyi ve siyasi bakimdan itimada sayan kumanda heyetini saglamis olaeakti.
; ;
;

hendis Tumeni

vukuunda, dogu kontr NATO slstemi, kadar basan ile yapabilir sorusuna bukadar bir cevap verilmis, degilse de, dahilde bir gerginlik ye kargasahk vukuunda komiinist imparatorlugunun butlinlttgimii muhafaza edip edemeyecegi hususundaki sorunun cevabim Maearistan hadiselerinde bulmak miimkiindur. Bu hadiseBiiyiik bir dis harbi
vazifesini ne dercceye

giine

ier,

bize su hakikatleri ortaya

:

koymamiza

imkan. vermekte-

dir

Macaristan'da komiinist rejiminin iki katli teminatma ragmen, memlekette yerli komiinist rejirnini silip siipiirecek bir balk isyani cikabilir ve bu isyani baatirmak icin Sovyet ordu1.

sunun tam manasiyle askeri bir seferine liizum

tur.

hasil olmus-

oluyor ki, Macar Ordusnnun 15 saffiharp tumeni (1 tank, 2 motorize ve 12 piyade tiimeni) ordu Mzmetindeki bir cok kit'alarla beraber Dogu Avrupa peyk devletlerinin 1956

Bu suretle demek

Maearistan'daki balk isyani, mefluc. bir duruma sokmustur.

2.

Macar Ordusunu

derhal

da

ilan ettikleri
-

bulunduklari 70

ordu azaltmasmdan sonra malik 80 titaienin asagi yukan yiizde 10 - 13 ini tes-

Macar Ordusunun
hane
tiyle

biiyiik bir kismi,

isyancilan silah, cep-

kil ediyordu. Bu silahli kuvvetierin teskili ile buyiik Sovyet lmparatorluu na mahsus merkezlestirilmis. askeri sanayi teskilati da faliyete devam ediyordu- Blbette, peyk memleketIerinin sanayii de Sovyet askeri sanayiini tekmil etmekten geri kalmiyordu. 1945 yjlmin mayisinda Varsova Paktl (dana dogrusu dogumm kontr Nato'su) ulkelerinin baskumandanhgi sek-

linde viicude getirilen

nmn
du.

Dogu Avrupa peykleri ve Sovyet orduladaimi idare merkezi de bu teakilati tamamlamis oluyor-

ile temiri ve isyan mufrezelerine goniilliiler vermek surehayirhah bir tarafsizlik gostermistir. Ordunun kiieiik bir kisim da teskilath bir halde isyancilann tarafma gecmistir. Ancak Macar kit'alanndan Qok az bir kisim, mini - komiinist hiikumetine ve Sovyet kumandanlarma sadik kalmistir. 28 Ekim 1956 da isyancilann gostermig olduklari basarilarm tesiriyle manevi ve ruhi hallerde kesin bir degisiklik vukubulmus, Macaristan'in biiyiik tank ve topcu kit'alan kendi

(politruk) kovmak, kumanda heyetini degismek ve isyancilara yardim emeliyle Budapeste iizerine yiiriimek suretiyle mutesekkil bir sekilde isyancilann tarafma gecsiyasi rehberlerini

denebilir ki,
si

Mezkflr teskiliti siyasi bakimdan degerlendireeek olursak, Dogu Avrupa peyklerinin Kremline t&bi kihnrnaic.in iki yoidan yuriinmustiir :
1.

miglerdir.

Sovyet

kuvvetlerini peyk memleketleri

dahiline

yerlestirmek.

Sovyet mudahaiesinin 4 Kasim 1956 da baslayan ikinci safhasmda yeni harbiye nazin Maleter tarafmdan idare edilen Macar Ordu Birlikleri isyancilann yam basjnda yer almislardi. Bu Macar Ordu Birlikleri, isciierle beraber Budapestede oldugu gibi, bir cok Maearistan sanayi merkezlerinde (Pecs, Miskolc, Dunapentele,

Sovyet ornegine gore, komiinistlestirilmis silahli kuvpeyk hiikumeti viieude getirmek suretile, mahalli komiimst hakimiyeti igin yerli bir destek yaratmak.
2.

vetler sekiinde kukla

Saltoyarjm ve saire) kasim ayimn ortalanna kadar devam eden Macar isyamnin baslica kuvvetlerini tekil etmiglerdir. Isyan eden bu Ordu Birliklerinin kahntilan,

230

MACAU lHTU,ALt

MACAR tHTlLALt

231

tizan yuvalari teskil

Ierdir-

memleket merkezlerinde isyan bastmldiktan sonra dahi, paretmek suretiylo mukavemete devam etmis(Budapegte'nin gimalinde Platten

golii civarmda, Kuzey - Dogu Macaristan'm ormanlik bolgelerinde ve Pecs'in Giiney Kuzey taraflarmda) Bundan baska, Sovyet Ordusunun toplama ve tomerkiiz hareketlori ancak Macar Ordusumm aktif olmayan birlikleri iizerinde bir tcsir uyandirabilmistir ki, bu bilrikler de Sovyet mttdahalesinin ikinei safhasinda pasif bir durum almaktan ileri gidememislerdir. tsyanin bashnlmasiyle

birlikler, irtibat, radar ve levazim kit'alan memleket dahilinde pasif miidafaa duriimunda kahmsti. Budapeste'de harekete geeen iki Sovyet Tiimeni, isyamn ilk merhalesinde bir basan elde edememiati. Bu TUmenler, de-

yalmz agir zayiat vermek, hatta meaela, diisman tarafma gecmek, firar etmek, kumanda heyeti de dahil olmak iizere, bir cok tanklan isyancilar tarafma geeirmek (mevcut maliimata gore 35 den 60 a kadar tank diisman tarafma geemistir) harpten imtina etmek, hatta amirlerin emirlerini sabotaj etmek, isgil
,

Macar Ordusu, hadisolere karsi almis olduklan durum kaale almmadan Sovyet Ordulan tarafmdan terki silah edilmig ve Kadar Hiikftmeti tarafmdan yeniden viicude getirilen Macar polls birlikleri ve mahdut miktardakj hudut taburlan latisna, Macar Ordusu fiilen ortadan kaldinlmigtir.
biitiin

yaneilara karsi tarafsiz bir

durum gostermek

gibi hallerle

de

manevi bozgunluk eseri gostermislerdi. Nagy hiikumetinin isyancilarla miitabik kahsi neticesinde Sovyet ordulannm Budapegteyi terketmeleri sartiyle, askeri harekete son verilmiatiSovyet Ordusu da 29 Bkim'de Budapeste'yi terketmege baslamisti.

Macaristan'da Sovyet Ordulannin harekettni iki safhaya bcilmek gerektir Bu safhalardan ilki, 24 Ekim'den 28 Ekim'e kadar devam eden isyam Macaristan'da yerlegtirilmis. oSvyet isgal kuwetleriyle bastirmayi deneme merhalesi ikincisi de Sovyetler Birliginden getirilen kuvvetli Sovyet tank or3.
: ;

baglamistir.

Sovyet Ordusu, miicadelenin ikinei safhasina 4 Kasim'da Bu hareket, 24 Ekim'den 1 Kasim'a kadar Kar-

patlar askeri

mmtikasmdan Dogu Macaristan'a

tedricen geti-

duaunun 4 Kasim'dan itibaren harekete gecis merhalesi.

fsyam bastirma hareketinin ilk merhalesi miiddetince, Sovyet kumandanhgi Macaristan'da ancak biri Avusturya hududunda, digerleri de Budapegte'den dogu - batiya dogru yerlesmia (sahite 29 deki semaya bakilsm) uc Sovyet tiimenine sahipti. (Motorize 17. Muhafiz Tiimeni, 2. Motorize Tiimeni ve 92. Tank Tttmeni). Bundan baska, Macaristan'm muhtelif hayerlestirilmis bir ve yahut iki hava tiimeni de tsyanin bidayetinde, Sovyet Orduaunun harekeisyam, baa gosterdigi merkezde, yam Budapeste'de bogmak gayesini giidiiyordu. 23 Ekim aksami, Sovyet Tank Tiimeni dogudan ve batidan olmak iizere Budapeste'ye girmis ve 24 Ekim sabahindan itibaren isyaneilara kargi harekete sevkedilmisti.
ti,

va alanlarma mevcut idi.

Sovyet Ordusu tarafmdan yapilmistir. 30 Ekim 1956 da, iig tumenden ibaret eski Sovyet iggal ordusundan baska, memlekette 9 - 10 tank ve motorize tilmenleri, kuvvetli topeu kit'alan ve MVD'nin hususi birlikleri mevcut bulunuyordu. Zamanla 6-7 ttimen, oncii himaye birliklerini Avusturya ve Yugoslavya hudutarma dogru sevketmek suretile Bati ve Giiney - Bati Macaristan'i isgal etti. Miitebaki 6 - 8 ttimen de Budapeste'yi cevirdi. 4 - 4,5 bin tanktan ibaret 200.000 kisjlk bir Sovyet Ordusumm bu muazzam askeri harekati, ordu ve donanma erkani harbiyey-i umumiye reis muavini orgeneral Malinin tarafmdan idare ediliyordn. Askeri harekatin ikinei safhasinda, maneviyati bozuk eski iagal ordusu kit'alariyle, onlarm yerini alacak yeni kit'alar arasmda miisademelerin vukubuldugunu da gostermektedir.
rilen yeni biiyiik

Hareket Budapeste'de 28 Ekim'e kadar devam etmistir. Bu hareket yapihrken, Sovyet Ordusumm baska kit'alan, o ciimleden Sovyet Orduaunun biiyiik depolarim korumaya mahsus

Bununla beraber Bati matbuati, Sovyetler Birligi MGB (devlet emniyet komitesi) reisi orgeneral Serov'un idaresi altinda MVD'nin hususi birlikleri eliyle memlekette sovyet asker kasaklarmi ve diisman tarafma gecmig bulunanlan yakalamak

332

MACAR ihtilaU

MACAR

jHTtLALj

233
bizzat

icm genis bir sefer aeildigim da haber vermiglerdi. Macaristan isyamm bastirmak iginde Sovyet Ordusu 7 bin cilii vermig yinc ayni kaynaklarm verdigi maluraata gore, Maear isyancilarmm zayiati da 2 5bin kisiyi bulmugtu.
;

caristan ve gerekse Lehistanda ve gerekse Lehistanda

kendi ordulan bile, Sovyet hukumetinin bir aleti olmaktan ibaret rollerini ifa edememisjerdir. Kurtulug mUcadelesinin ta'

Hadislerin
bir
ki
:

yukanda

igaret ettigimiz kisaca hiilasasi, bize

takim neticeler elde etmek

1.

imkamm

vermektedir. Soyle

hile,

Macar isyani ilk merhalesimn de ortaya koydugu vegMacar hadiseleri, bir lakim miisait imkanlar mevcut ol-

dugu

isyamnm baan

Bu

takdirde, komiinist sistemi sartlan altmda buyiik hoik elds edcbileceyi imkamm meydana g%karmitir. miisait imkanlar da sunlardan ibaret bulunuyordu : fsyamn
;

kendi kendine cikisi

lefcet

hareketin tagidigi sosyal ve milli evsafin

Sovyet isgal kuvetlerinin raem; dahilindeki zaafi ve Macaristanin geopolitik durumu. Bu geopolik durumdan maksat su ki, Macaristan - Sovyetler Birortakh hududu pek UKUn olraayan ve oldukca mahdut muvasala yollarma malik getin daghk araziden ibaret oldugu icm Sovyet takviye kuvvetlerinin siiratle getirilmesine engel olmug ve isyamn ilk bag gosterdigi anlarda kuwet bulmasini saglaligi

bu isyanda birlegmig olmasi

mitr.

Bununla beraber, Macar

gidigi mill! vasif, peyk ordularinm sun'i surette siyasilegtirilmig sistemim hatiri sayilir dereeede felce ugratmistir. Diger taraftan, miicadeienin tagidigi bu milli vasif, Sovyet idarecileri elinde bir nevi koz gibi kullamlmig ve onlara Sovyet ordusunun vatanseverlik hislerine dayanarak 'bastirma igini sonuna gotiirmek icin kendi ordularma hakim olmak imkamm vermis tir. 3. Macar isyani, cagdag teknik asrmda barikadlarda ihtilal mUeadelesi yiiriitmenin coktan eskimis, ve geri zannedilen sekJinin imkan dahilinde oldugunu ve hie, de eskimedigini ortaya koymustur, Bu imkan, bir gok miisait siyasi ve askeri gartlarla daha iyi bir gekil.de saglanmaktadir, Mesela, eagdas anti-komiinist isyanlarmda, hareketin agirhk merkezi ehirlere ge^tikge, iQi ve genglerin isyani sevk ve idaredeki rolleri, geMrlerin bugiinkii teknik biinyesi ve isyanin baglica istina.t noktalari olan ve zirhh tank ordularinm basip gegmekten aciz bulundugu demir - beton kitlelerinden ibaret fabrika ve atolye gibi mukavemet yuvalarmin mevcudiyeti hep isyan,

hadiseleri, yerli foir evsafi haiz

pek memleketlerinSovyet silahh kuvvetleri manevra serbestligini kaybetmeyecek olursa, komiinist imparatorlugunda kat'i bir basari elde edemeyecegini de gostermigtir- Diger tabirle, Sovyet kuvvetlerinin manevra serbestligini kaybetmesi icm, ayni anda bir cok peyk memleketlerinde ve bizzat Sovyetler Birliginde gikabilecek isyan veyahut hiir dunyanm Sovyet idareciterini bu gibi bir asker! manevra serbestliginden mahrum edebilecek siddetli ve miiessir de ve bizzat Sovyetler
Birligi dahilinde,

bu

gibi

isyanlarin

aym zamanda komsu

cilar lehine kaydedilecek hususiyetlerdir.

Unutmamah

ki, zirh-

kuvvetler, olsa olsa bu mevzileri ancak birbirlerinden ayir-

mak ve zararsiz gekle sokmakta bir bagari gosterebilir. Yoksa, tanklarm refakat ettigi kuvvetii bir piyade birligi olmadan bu mevkileri elde edemez. Igte, bu gartlar altmda Sovyet silahh kuvvetlerinin umum! tegkilat biinyesi iki gaye uaerine kurulmaktadir: atom ve hava harbi gartlarma uymak (dig ihtila.fi vukuunda) ve ale(Sovyetler lade silahlarla toplu kara kuvvetlerini kullanmak
ve peyk memleketlerde anti Sovyet isyanlar vukuunda} Sovyet idarecileri, isyani bastirmak icin her gegit ordunun siki bir miinasebet ve igbirligi esasma dayanan Sovyet elzem nazariyesinin hilafma olarak, sokak muharebelerinde olan piyade kuvvetini harekete gegirmemig ve aneak tank orBirligi dahilinde

bir baskisi, iyi bir amil olabilirdi.

Macaristan isyani ve bundan once Lehistanda vukubulan hadiseler, Kremlinin peykler iizerindeki hakimiyetin dayan digi iki katli tabi kilma halkalanndan birinin pek de guvenilir bir sey olmadigmi ortaya koymustur, y&ni gerek Ma2.

234

MACAR

tHTfLALi
vetli

MACA.R tHTILALl
piyade ordusu

235

dulanm kuUansnglardir. Neden bu tarada hareket edilmis. oldugunun sebeplorini agagidaki tahlilimiz aydinlatmig olacaktir
:

rarnamigtir. Zira,

yakm

ile takviye edilmeyen tank ordusu ige yabu dururnda azimle earpigan diigmana kargi mesafeli dogiigte tank ordusunun siiratle darbe yemesi

4. Nihayet en miihim olan nokta gu Id, Macar hadiseleri osnasinda Sovyet ordusunun manevi durumu meydana gikmig ve anlagjilmigtir,

tsyam bastirmak icin getirilen Sovyet ordusunun gerek isyancilarla miicadeiede vo gerekse hadiselerin ilk safhasmda harckete igtirak etmig Sovyet ordusu ieerisinde bag gosteren
manevi bozgunluga bir diizen vermek iginde uiyasl bakimdan iiimada $ayan olmachgt meydana gikmigtir. Bu hususta u sualler ortaya eduyor 1. Hadiselerin ilk safhasmda Sovyet ordusuna guvensizlik acaba ne gibi sebeplerden dogmugtur? 2- fsyanm ikinci safhasmda ayni ordunun giivenilir bir
:

muhakkaktir; yabanci bir ulkeyi uzun miiddet isgal artlan altmda orduda disiplin ve harp kabiliyeti zayiflamigtir. Macaristanda siyasi ve askeri amiller, faraza ayni dereeede rol oynamig ise de, hadiselerin ilk safhasmda ne de olsa, bundan once Lehistanda vukubulan vo Lehistam askeri kuvvetle Sovyet diizcnine* tabi kiJmaktan kacmmakla Sovyet
ricati ile neticelenen hadiseler gibi siyasi bir amilin agir bas-

mis olmasi da ihtimal dahilindedir. Macaristandaki Sovyet kumandanligi ve ordu, bu memlekette de hadiselerin Lehistandaki Sovyet fcumandanhgi ve ordu, bu memlekette de hadiselerin Lehistandaki gibi cereyan edecegini pek ala bekleyebilirlerdi.

duruma geliinin sebepleri nedir? 3. Acaba Sovyet ordusunda bag osteren manevi bozgunluk,

lerden

lahli kuvvetleri

ehemmiyetsiz telakki edilebilecek tesadufi ve gegici sebepmi ileri gelmis, yoksa bu manevi bozgunluk Sovyet siarasinda ciddi siyasi bir buhramn mevcut oluilk

guna bir delilmidir?

Hadiselerin

safhasmda, Sovyet ordusuna

ileri

giivensizlik,

13 yeni Sovyet tiimeninin Sovyetler Birliginden Madurumu kokiinden degigtirmigtir. Sovyet kuvbaghca aktif ocak olan Budapegteyi sarmasi ve diger kuvvetlerin de Macaristanm hiir dunya ile irtibatmi kesmig olmasi hususu, bu yeni ordu sevkine daha heybetli bir sekil vermisti. Igte, isyanm amansizea ve kat'i oiarak bastinlacagmm a(}ikea delili olan bu gartlar
12
-

caristana sevki,

vetlerinin kismi kullisinin isyana

askeri ve siyasi amillerden

sirini birbirinden
sizlik, tabiatiyle siyasi

gelmigtir.

Bu

iki

sahanm

te-

ayirmak imkansizdir. Zira, askeri bagarimanevi bozgunluga yol agar, Ordulann siyasi giivensizligi de onlann cok zayif bir sebat ve metanet gostermesiyle anlagilir. Bu ordunun bir iggal ordusu gibi uzun miiddet bir yerde kaligi onlann siyasi akide ve kanaatlerinde ister istemez bir gevseklik husule getirmig; isyanm kutlevl ve milli bir evsaf tagimig olmasi hususu da Sovyet ordusunun maneviyati iizerinde tesirsiz kalmamigtir. Macar ordusunun eoziiliip dagilmasi ve kismen isyancilar tarafma geciginin dahi Sovyet kit'alarmm manen bozguna ugramalari iizerinde rolu olmustur. Askeri sebep olmak uzere de gunlari kaydetmek gerektir Macaristanda iggal ordulan kafi kadar olmamigtir; biiyiik bir gehirde vukubulan sokak muharebelerinde kuv:

altmda orduya kargi siyasi itimatsizhk fikri akla gelse bile, oluglan bu guvensizligin isyancilarm umitsiz bir dururnda guuruyle derhal ortadan kaldinlmasi lizimdi. Bu yeni orduya kargi bir guvensizligin mevcudiyetini veyahut Sovyet kumandanhgimn bu husustaki endige ve korkusunu belirtmek igin,
askeri
gisli

harekatm

tutulduguna

(bir

nerede vukubulaeagi keyfiyetinin ordudan goklan Almanyada olduklarmi zannedi-

yorlardi) ve orduya, -sfagist isyancilari ni destekleyen

Ame-

rikan para,SLitguleri ne karsi harekete geQeoeklerini soylemek liizumunun hissedilmig olduguna igaret etmek kafidir. tste, tarn bir askeri ba^an elde edilebilmesi igin maneviyati bo^ulmug olanlari giddetle cezalara Qarptirmak ve ordu igerislnden

daha ziyade itimada gayan olan kismi intibap etmek

keri tedbirler sayesindedir
ki,

gibi

as-

Maearistan hareketinin

ikinci

236

MACAB

IHTlLALI
rit

macar
saf-

IhMx.au-

237

safhasinda Sovyst ordularmm siyasi giiven vo emniyeti

lanabilmistir.

ncUceyo vaniabilir ki, ycm" getirilmig Sovyet ordusuaun ses sikarmadan teslimiyeu'c liarekete isjtlrak cdisi hususu, Sovyet stt&lih kuvvcilcri l^erunnde mavcudiynli silphe gotiirmcym siyast Mr buforanm, ham do tiecici dcgti,
suretle, su

Eu

laivvetU,

munmm

cvsafi liaiz bir

Jmhranm meveudiyeti
malumatlarm

haki-

hattm pordcHycmez.
Hatta, Bati

mukavemeti bogmaktadir. iirimci diinya savasmda dahl takip siralarda da Stalin, ana komiinist cmellerini muvakkat bir zaman icin arka plana atarak ancak batmm sayeswde muvakkat olarak Sovyet rejimira oliimden kurtarmaya

tarsi gittikce artan

gcdigmi kapamak icin ba vuraeagi carelcr olacaktir. Bu SabSl dis siyasetten maksat, elbotte memleket dahilinde raiirae

Aym

sekilde bir siyaset,

edtfmigtir.

ve
verdigi

Almanyanm

basmimn

miibalagali

oMufiunu kabul cdecegimiz takdirde bile uulh zamam kadro ordusu icin bjg de adi olmayan ve Macar hldiselerinin ilk safhasinda mugahede edilsn manevi bozgunlugu bu buhramn en miihim bir alameti gibi telakki etaiek gerektir-

dahddc ve gcrekse baricte komunist rejiminin niituzunu koruolmustur. Sovyet hiikumetinin bu yakm ge'ecekte buna benzer bir manevraya bas vuracafmi beklemek 14-

maglubiyeti netioesinde otomatik oiarak gerek

maya muvaffak

Yukanda
cikarabiliriz
1.
:

soytediklerimizden
hadlaeleri,

umumi

sekilde

gu nctieeleri

Vnrsova Paktma dahil Ulketerm asIterS teskilatma netice bakimmdan tamir edilmesi imkansiz siddetli bir darbe mdirmigtir. Koca peyk ordusu, yino bizzat
Sovyetlerin eliyle taraamile ortadan kaldintangto; Miyiik Sovyet kuvvetleri, Macar hadiseleri yiiziinden dalia uzun bir miiddet icin

Macar

zimdir. Krugsev'in adami, parti ideologa gepiloVun dis bakanligmdar. almarak yerine profesyonel Sovyet diplomat! molotofsu Grorniko'nun tayini, Sovyet dis siyasetinde bir degisikl)k vukubulacagma alarnet gibi kabul edilebilir. Maamafih Sovyet rejiminin ie teaflah bu siyasetle halledilmis
caktir. Bu tezatlar, gittikge daha biiyuk bir kuvvetle Sovyet dis siyasoti iizerino giddetli bir baski yapacaktu-. Hattft, bu ig-

olmaya-

de
gi

bu memlekete

zincirlenmistir.

Macar

hadiseleri

dolaigi

pmda

kizil Kremlinin kendi 1c siyasetindeki mukadder basansizhonlemek gayesiyle Sovyet idarecileri tarafmdan diinya

ja-

harbi koriiklemeleri imkani. da yok degildir.s.

yisiyle, komiinist

imparatorlngunun iktisadi planlastirma

bozulrnustur.
2.

Macar

hadiseleri, hiir

dunyanin genis

kiitleleri,

basliea

olarak ilk sirada Hindistan olmak iizere taralsiz memleketlerin umumi efkarmda huaule getirdigi aksiilamellerle Sovyet idarecileri icin cok nahos siyasi neticeler dogurmugtur.
3.

Macar
ASLA!...
liink

DE
lein

Macar isyam, Sovyet hukftmeti

fflra,

vo mltralybzlert ile susturuldu. Maoaristamn ilzcrlne tekrar indi, BQtUn diinya goz yagi dokmckten

Mllleti Rus idaresine, hanserestai yirtarak HAYIR HAYIR (NHM, NEM, UBA!... diye dlrendl. Pakat bu dlrmig Rus

DEMIR PERMacar
mllleti

icin

cok tehlikeli

bir
'

Wo

Ijaska

bir

ssy

yapamadi. Fakat,

hadise clmustur.
silahli

Macartatan'da

alsitilan

bu bldiseler Sovyet camiasmda, Sovyet kuwotlerinde akisler yaparak bizzat Sovyetler Biriigia-

kanlarm
miileti-

ilijor

poyklordekilore eklenen aoi hatjralan, Rus ompuryalizinirdn sajmaa rasikalan olarak ebedl yasiyacaktir. SozumBzii bitirirksn,

de ilerideki knrtulus hareketlerine yol acmigtir. Hiir diinya He iktisadi ve kiiitiirel mimasebetler tesisi gayesiyle Sovyet dig siyasetinde cewaliyet, Sovyet devletinin siyasi mifuz mmtakalanm tahkim, sulh iemde yanyana yaoamak
siyasetini
cteriigi

uo bir

Turk

Macar

galrlnin su misralarim hatirlatalim:

topv, var, giillesi var, Ical'asi varsa, bukiilnitiz "kolv,, donmez yusil vaMw.

Zulmun

zHakkm

nin

Han ve tsrvie gibi hareketler, ihtimal, kollektif liMacar hareketi yuziinden husule gelen manevi tec-

C6a yumma gimeqten ne Icadar nuru hamrsa, 8onmes eVem her gvcenin gunduzu vanhr.x

238
i

MACAR
okuyucu
:

iHTJLALt

(TVRKtlN StYAH KlTABIJ

YUNAN MEZALtMl
Yerii vg yabania her tlirlU yikici teikin ve tesirin ateg hattmda yagadigmi blr an bile hatirdan gikarmamahsin! Bu, yirmiael asir MflsHlman XurkUnun en fouyiik cilcsidir. Kendim, evladmi ve otrafxm kfifilr ve ilhad
bir zamanlar islilmm en feyyass diyan oJan bu vataoda bir kahramanlik dmugtur, Scbil Yayinevi, Ccmabi Haklnn iznine ve senln Mgine giivenerek, bilhassa en gok meaii telMne maruz gcny karcte!erlmlIn iman, ablaft ve u-

nmrdarmdan kornyabilniek

Urpertici

bmJarm LOZAN'&a
sikalar...

Anadolu'du Yunan ordumyla yerli Sutnkmn el ele i&edikleri tuyler cinayetler... Patrikhanenin ihanetteri... Balkan facialan... Ve affediUp &o$&Bwiwm.. Boston ba?u ecnebt miiahedelerini te&pit eden raporlar... Korkunc vs-

Her

Tiirh geiwinin

mutlaka oktimasi gereleen

ibret dolu bir

cse.r.

urlarcm takviye etmek emeliylo negir hayatma atilimgtir. Onu yagatip geligtlrecek olan'imau ve tarih guuruna bagh ohm aizlesaiilto. Hepinise se~ Jam, sovgi ve tegekkurler.
.

Yazan

Kadlr

MISIROGlu

Fiati

ON LIRA

SKBtL YAYINLARI

TARfH BOYUNCA

BOYOK mazlumlak
bati dttnyalai'inm mehur mazlumlanni bir arada tahlil eden eserde, mOcerret insan problemine ait inee hikmetlerin derm vukufla tespit edilmi oldugunu goreceksiniz. Ancak tistad Necip FaSll KISAKttREK'in kaleminden gikabilecek olan bu derin tahliller, zamammiz da dahil olmak iisere her devri anlamak ve bir nefs muhasebesine glriginek igin Klzumlu malzemeyi tekil etmektedtr.

bu

Dogu ve muazzam

bir

NAMIK KEMAL
y<22<m
;

Wectp FOzfl

KISAKiJREK

Sole-rates, isa Dininin Mazlumlan, hldmin ilk Kurbanlan, Peygambar Tomnu tM $eli%d, Mamj Asam, Mansur, Jan Dark, Cem Sultan, Sen BartoUmi Kurbanlan, Enkimsyon, G-enc Osman, Jan Kolas, Fransiz Ihtih'di,

dolayisiyle bir devrin fikri ve siyasi panoramas! ilzertade derln tahliJler... Yakin tarihimizin grift problemleri fonunda Namik

Namik Remal

Jstiklal

Uguncii Selim, Dreyfus, Jttihad ve Terakki Cinayetleri, Romanojiar, Mahkemesi Mazlumlan ve (Yakm Devrin Maztumbm) gibi konu-

iu-n ihtiva

eden bu mitassam eser

iki

Hit halmde $ikmitir.

Kemal'in -bayat ve eserlerinin

kritigi...

Fiab

ON LtRA

Birinei Cilt

Ikinei cilt

ON LfRA, ON LIRA

LOZAN
zafxr
ttl,

Hiz*er tt
Yazan
:

Kadlr MISIROfiLU
Fwiti

On Ura

nra

mm Mr

yagmas.air. Tiirk'imparatorluk mlrasnra han-1

"""S^Um* n im,
d,

ferine ,, W Yunan * , m* * kay .* *. ^^s^setee--MM. ofansI ~'ve u

adaUn-la
stratejlk

her flu. anvan

n 9

nnUI -leak

acelc ediniB.

PEK YAKINDA
.Losm, Za/er mi, H6S*mt mi?

CILT
4TOffJ

II

we AfcaH Meveleleri

Yazan

Kadir MXSiRoGlAJ

_mBour.UK
Ord. Pn,f A.i Fad Ceva, Mat Ati.han

torn

sm dediles*

ci

UerK, ttsek - Av. Bekn- DOS. Dr. Nureddin Topsu - Ceta --

B a 5g .l - Necip Fa,,, C en Altan - Osman

- %** ^^.'.
:

""

SAHABELER1

top** EmK ya ve evHya yata S , Anado.u gazalMm ?evk, tetade muMrck Omar, Anadolu'ya getlren

^ *JS3S
-

YaMn; Brg un OZE

muaKzam

eser...

-*eserler Daima en lyi' ve en gOzcl SESlL TAYmEVt ISTANBUL 10 Ku: Ka Zemin Saray Beya*

Bayesid,