DLBLGS TERCME YNTEM

Dil retiminin ksa bir tarihesi Dil retim yntemlerinin tarihini ksaca inceleyen bu blm ada yntemlerin tartlmas iin bir zemin hazrlamakta ve bu yntemleri analiz ederken temel alacamz konular ele almaktadr. Bu tarihsel boyuttan bakldnda, modern yntem niteliklerinin douuna neden olan endielerin, yabanc dillerin nasl retilmesi gerektiine ilikin tartmalarn merkezinde yer alan endielere benzedii grlebilmekte. Tarih boyunca dil retim yntemlerinde grlen deiiklikler rencilerin gereksinim duyduklar yeterlik derecesindeki deiiklikleri de yanstmaktadr; rnein, dil reniminin amac olarak okuma-anlama becerisinden szel yeterlie doru bir kay grlmektedir. Yntemlerdeki deiiklikler ayn zamanda dilin doas ve dil renimine ilikin kuramlerdeki deiiklikleri de yanstmaktadr. Bugnn dnya nfusunun yaklak yzde altmnn okdilli olduu tahmin edilmektedir. ada ve tarihsel alardan bakldnda, ikidillilik ile okdilliliin bir istisna olmaktan ok bir norm olduklar grlr. u halde, tarih boyunca yabanc dil reniminin her zaman nemli bir rol oynadn sylemek yanl olmaz. Nasl ki bugn ngilizce dnyada en yaygn kullanlan yabanc dilse, beyz yl nce bu dil Bat dnyasnda eitim, ticaret, din ve ynetim alanlarnda baskn olan Latince'ydi. Ancak, onaltnc yzylda Avrupa'daki politik deiikliklerin sonucu olarak Franszca, talyanca ve ngilizce nem kazand ve Latince szl ve yazl iletiim arac olma niteliini yava yava yitirdi. Latince'nin yaayan bir dil olma konumundan okul programlarnda "istisnai" bir ders olma konumuna gemesiyle, Latince renimi farkl bir ilev stlendi. Virgil, Ovid ve Cicero'nun eserlerinin yazld klasik Latince'nin renilmesi ve dilbilgisi ile sz sanatnn analiz edilmesi onyedinci yzyldan ondokuzuncu yzyla kadar yabanc dil renimini iin bir model halini ald. Onaltnc, onyedinci ve onsekizinci yzyllarda "dilbilgisi okulu"na giren rencilere ilk olarak Latinceye giri dersi verilmekteydi ve bu da dilbilgisinin ezberlenmesi, ad ekimi ve yklem ekimlerinin incelenmesi, eviri ve bazan paralel ikidilli metin ve diyaloglar kullanlmas yoluyla rnek tmcelerin yazlmas uygulamalaryla gerekletirilmekteydi (Kelly, 1969; Howatt, 1983). Temel yeterlik edinildikten sonra rencilere dilbilgisi ve sz sanat konusunda ileri dzeu almalar sunulmaktayd. Okulda renim renciler iin ikence benzeri bir uygulama olsa gerek, zira bilgide hatalar olmas ou kez iddetli cezalandrmayla karlanmaktayd. Eitime alternatif yaklamlar getirme abalar da arasra grlmekteydi; rnein, onaltnc yzylda Roger Ascham ve Montaigne ile onyedinci yzylda Comenius ve John Locke program reformuna ve Latince'nin retilme tarzna ynelik belirgin nerilerde bulunmulard (Kelly, 1969; Howatt, 1984), fakat Latince (ve bir lde Yunanca) o kadar uzun sredir klasik ve bunun sonucu olarak da en ideal dil formu olarak kabul edilegelmiti ki okul programnda dil reniminin rolne ilikin fikirlerin Latince'nin yerleik konumuna ynelik olmas artc deildi. Latince'nin gerilemesi beraberinde Latince'nin retilmesi iin yeni bir neden getirdi. Latince'nin zihinsel yetenekleri gelitirdii sylendi ve Latince dilbilgisinnin incelenmesi kendi bana bir ama halini ald. Latin dili normal bir iletiim arac olma niteliini kaybedince ve onun yerini yerel diller alnca, o zaman byk bir hzla bir "zihin cimnastii", stn bir "l" dil, her trden yksek renim eklinin temelini oluturacak yeri doldurulamaz disiplinli ve sistematik bir inceleme kayna haline geldi. (Titone, 1968: 26 iinde V. Mallison) Onsekizinci yzylda "modern" diller Avrupa okullarnn programlarna girmeye baladka, bu diller Latince retiminde kullanlan temel ilemlere gre retildiler. Ders kitaplar soyut dilbilgisi kurallarnn anlatmndan, szck listelerinden ve eviri iin tmcelerden olumaktayd. Dili konumak hedef deildi ve szel altrma rencilerin evirisini yaptklar tmceleri yksek sesle okumalarndan ibaretti. Tmceler dilin dilbilgisel sistemini yanstacak biimde oluturulduklar iin gerek iletiim dili ile hibir ilikileri yoktu. renciler aadakine benzer trden tmceleri evirmeye abalarlard: Felsefeci tavuun alt enesini ekti. Oullarm Dk'n aynalarn satn aldlar. Teyzemin kedisi amcamn kpeinden daha sadk deil. (Titone, 1968: 28) Ondokuzuncu yzyla gelindiinde Latince'nin incelenmesine dayal bu yaklam okullarda yabanc dilin incelenmesinde standart yol haline gelmiti. Bu nedenle ondokuzuncu yzylda tipik bir ders kitab dilbilgisi konular evresinde dzenlenmi blm ya da derslerden olumaktayd. Her bir dilbilgisi konusu listelenmekte, kullanmna ilikin kurallar aklanmakta ve rnek tmcelerle desteklenmekteydi. Ondokuzuncu yzyln ders kitab yazarlar yabanc dili, nce aklanacak ardndan da ezberlenecek dondurulmu biimbirim ve syntax kurallar eklinde kodlamaya kararlydlar. Szel alma hemen hemen sfra indirilmiken rastgele hazrlanm bir avu yazl altrma bir tr kurallarn eki halinde kullanlmaktayd. Bu dnemde yaynlanan pek ok kitap iinde Seidenstcker ve Pltz tarafndan yazlanlar belki de en tipik olanlard ... [Seidenstcker] belirli kurallar rneklemek iin malzemesini balantsz tmcelere indirgemiti. Kitab dikkatle ikiye blmekte, birinci ksm kurallar ve gerekli paradigmay vermekte, ikinci ksm da Almanca'ya eviri iin Franszca tmceler ve Franszca'ya eviri iin de

Almanca tmceler vermekteydi. lk ama rencilerin verilen kurallar uygun altrmalar yolu ile uygulamalaryd. ... [Pltz] tarafndan yazlan ve yukarda akland biimde ikiye blnen ders kitaplarnda tek retim ekli mekanik eviriydi. Tipik tmceler: 'Senin bir kitabn var. Ev gzeldir. Sakin bir kpei var. Bizim bir ekmeimiz var [...]. Kap siyahtr. Onun bir kitab ve bir kpei var. Babann at ok sakindi.' (Titone, 1968: 27) Dil retimine bu yaklam Dilbilgisi-eviri Yntemi olarak bilinir hale geldi. Dilbilgisi-eviri Yntemi Bu yntemin nc destekilerinin isimlerinin de gsterecei gibi (Johann Seidenstcker, Karl Pltz, H. S. Ollendorf, ve Johann Meidinger), Dilbilgisi-eviri Alman retiminin bir rnyd ve daha az tannm bir eletirmenin belirttii gibi, amac "bir eyin kendisini bilmektense o ey ile ilgili hereyi bilmek" (W. H. D. Rouse, Kelly 1969: 53 iinde) idi. Dilbilgisieviri aslnda Amerika Birleik Devletleri'nde ilk balarda Prusya Yntemi olarak tannd. (Amerikal bir klasik diller retmeni olan B. Sears tarafndan yazlm ve 1845'te baslm bir kitap The Ciceronian or the Prussian Method of Teaching the Elements of the Latin Language [Kelly 1969] [Latin Dilinin Unsurlarnn retilmesinde iero ya da Prusya Yntemi] baln tamaktayd). Dilbilgisi-eviri Yntemi'nin temel zellikleri unlard: 1. Yabanc dil almasnn hedefi bir dili o dilin edebiyatn okumak iin renmek ya da yabanc dil almasndan kaynaklanan zihinsel disiplinden ve entelektel gelimeden yararlanmaktr. Dilbilgisi-eviri bir dili aratrmann bir yoludur ve ie nce dilin dilbilgisi kurallarnn ayrntl bir analizi ile balar; sonra bu bilgiyi metinleri kaynak dilden hedef dile ve hedef dilden kaynak dile eviri yapma greviyle uygulamaya koyma gelir. Dil renimini, yabanc dilin biimini ve szdizimini anlayp ynlendirmek iin kurallarn ve gereklerin ezberlenmesi olarak grr. "Anadil, ikinci dilin ediniminde bir deinme sistemi olarak korunur" (Stern, 1983: 455). 2. Okuma ve yazma temel noktalardr; konuma ya da dinlemeye verilen sistematik nem ok az ya da hemen hitir. 3. Szck seimi sadece kullanlmakta olan okuma metinlerine dayanr ve szckler iki dilde szck listeleri, szlk almas, ve ezber yolu ile retilir. Tipik bir Dilbilgisi-eviri metninde, szckleri ve kar dildeki anlamlarn ieren bir liste verilir ve eviri altrmalar yer alr. 4. Tmce temel retim ve dil altrmas nitesidir. Dersin ou tmcelerin hedef dilden kaynak dile, kaynak dilden de hedef dile evirisi ile geer ve yntemin belirgin zellii tmcenin odak tekil etmesidir. Dil retim almasna daha nceki yaklamlar dilbilgisini yabanc bir dildeki metinlerin incelenmesinde bir yardmc olarak kullandlar. Ancak bunun orta okullardaki renciler iin ok zor olduu dnld ve tmce zerindeki ilgi dil renimini kolaylatrmak iin bir abayd (ayrnt iin Howatt 1984: 131). 5. Doruluk ve kesinlik vurgulanr. rencilerden eviride st dzeylere gelmeleri istenir, bunun nedeni "iten gelen bir ahlak deerinin yansra, yzylda ortaya kan ve saylar hzla artan yazl snavlar gemek iin bir koul olan doruluk ve kesinliin amaz standartlarna verilen byk ncelik" (Howatt 1984: 132)'dir. 6. Dilbilgisi tmdengelime gre retilir - yani, nce dilbilgisi kurallar sunulup incelenir, sonra eviri yolu ile altrmas yaplr. ou Dilbilgisi-eviri kitabnda, kitap boyunca dilbilgisi konularnn sralamasna dayanan bir program izlenmekteydi ve dilbilgisini organize ve sistematik bir yoldan retme abas vard. 7. rencilerin ana dili dersin dilidir. Yeni maddelerin aklanmasnda ve yabanc dil ile rencilerin ana dili arasnda yaplmas gereken kyaslamalarn gereklemesinde kullanlr. Dilbilgisi-eviri 1840'lardan 1940'lara kadar Avrupa'ya ve yabanc dil retimine hakim oldu ve uyarlanm formda bugn de dnyann baz yrelerinde kullanlmaya devam etmektedir. En iyi hali ile, Howatt'n (1984) belirttii gibi, hi de eletirmenlerin syledii trden bir korku unsuru deildi.Bu yntemin en kt rnekleri Franszca ve Almanca almann klasik dilleri almaktan hi de daha az zor olmadn sergilemek isteyenler tarafndan dil retim dnyasna sunuldu. Bunun sonucunda da binlerce okul rencisi tarafndan nefretle hatrlanan tr Dilbilgisi-eviri olutu zira bu renciler iin dil renmek hi kullanlamayacak dilbilgisi kurallar ve szcklere ait sonsuz saydaki listenin ezberlenme tecrbesi, resmi ya da edebi dzyaznn kusursuz evirisinin retilmeye allmas anlamn tamaktayd. Her ne kadar Dilbilgisieviri ou kez rencilerin bunalmasna neden olmaktaysa da, retmenden ok az talepte bulunur. Edebi metinlerin anlalmasnn yabanc dil almasnn temel oda olduu durumlarda ve konuma bilgisini edinmeye ok az gereksinim olduu durumlarda hala kullanlmaktadr. Gnmzde niversitelerde yabanc dil retimi iin kullanlan kitaplar ou kez Dilbilgisi-eviri'nin prensiplerini yanstrlar. Bu kitaplar genelde dil retimi ya da uygulamal dilbilim yerine edebiyat eitimi grm kiilerin yazd kitaplardr. Sonu olarak, Dilbilgisi-eviri'nin hala yaygn bir biimde uygulanmasna ramen hibir destekisi olmadn sylemek doru olabilir. Kuram olmayan bir yntemdir. Onu hakl karmaya, dilbilim, psikoloji ya da eitsel kuram ile badatrmaya abalayan hibir alma bulunmamaktadr. Ondokuzuncu yzyln ortalarnda ve sonlarnda Dilbilgisi-eviri'ye olan tepki birka Avrupa lkesinde gitgide artt. Yeniliki Hareket diye anlan bu hareket yeni dil retim yollarnn temellerini att ve gnmze kadar sregelen tartmalar dourdu. Ondokuzuncu yzylda dil retim zellikleri Ondokuzuncu yzyla doru Dilbilgisi-eviri Yntem'inin sorgulanmasna ve reddine eitli unsurlar katkda bulundular. Avrupallar arasnda iletiim olanaklarnn artmas yabanc dillerde szel yeterlilie talebi yaratt. nceleri bu talep zel alma iin hazrlanm konuma kitaplar ve rehber konuma kitaplar iin

bir pazar oluturdu, fakat dil retim uzmanlar da dikkatlerini modern dillerin orta okullarda retilme yoluna evirdiler. Eitim sisteminin sorumluluklarn yerine getiremedii daha sk dile getirilir oldu. Almanya, ngiltere, Fransa ve Avrupa'nn dier blmlerinde, dil retim uzmanlar - fert olarak - her biri modern dillerin retiminde reform oluturacak zel bir yntem neren yeni dil retim yaklamlar gelitirdiler. Bu uzmanlardan C. Marcel, T. Prendergast ve F. Gouin gibi bazlar grleri tarih iinde nem tasa da srekli bir etki salayamadlar. Fransz C. Marcel (1793-1896) ocuun dil renimine dil retimi iin bir model olarak deindi, renmede anlamn nemini vurgulad, okuma becerisinin dier becerilerden nce retilmesi gerektiini savundu ve dil retimini daha geni bir eitsel eveveye oturtmaya alt. ngiliz T. Prendergast (1806-1886) ocuklarn szleri zmlemek iin balamsal ve durumsal ipularn kullandklar ve konuurken ezberlenmi tmcecikler ve "usul"leri kullandklar gzlemini ilk kaydeden kiiydi. Dil renen kiilere dildeki en temel yapsal kalplarn retilmesine dayanan ilk "yapsal program" Prendergast tarafndan nerildi. Bu yolla Prendergast 1920 ve 30'lu yllarda ele alnacak ve Blm 3'te ilenen bir konuyu ortaya atm oluyordu. Fransz F. Gouin (1831-1896) belki de ondokuzuncu yzyl reformcular arasnda en tannandr. Gouin, ocuun dil kullanmna ynelik kendi gzlemlerine dayanan bir yabanc dil retim yaklam gelitirdi. Dil reniminin, bir seri ilikili eylemden oluan olaylarla baa kmak iin dilin kullanm yoluyla gerekletiine inanmaktayd. Yntemi szel dili dzenlemek ve sunmak iin durumlar ve temalar kulland; bunlar, odun kesmek ve kap amak gibi eylemlerle ilikili tmce dizilerini ieren nl Gouin "seri"leriydi. Gouin yntemine gre ders vermek iin okullar kurdu ve bu sistem bir sre olduka poplerdi. Bir yabanc dil kursunun ilk dersinde aadaki seri renilirdi: Kapya doru yryorum Kapnn yaknna gidiyorum Kapnn daha yaknna gidiyorum. Kapya gidiyorum. Kapda duruyorum. Kolumu uzatyorum. Kap kolunu tutuyorum. Kolu eviriyorum. Kapy ayorum. Kapy ekiyorum. Kap hareket ediyor. Kap menteelerinde dnyor. Kap dnyor, dnyor. Kapy tamamen ayorum. Kap kolunu brakyorum. Yryorum. Yaknna gidiyorum. Daha yaknna gidiyorum. Gidiyorum. Duruyorum. Uzatyorum. Tutuyorum. eviriyorum. Ayorum. ekiyorum. hareket ediyor. dnyor dnyor Ayorum. brakyorum. (Titone, 1968: 35) Gouin'in, yeni ders malzemelerinin anlamlarn netletiren bir balamda sunma gereksinimini ve szlerin anlamlarn yanstmak iin beden hareketlerinin ve altrmalar kullanmn vurgulamas, sonralar Durumsal Dil retimi ... ve Toplu Fiziksel Tepki ... gibi yaklam ve yntemlerin bir blm haline gelecek olan uygulamalardr. Bu gibi dil uzmanlarnn ferdi almalar, yaadklar dnemlerin deien koullarn yanstmaktadr. Eitimciler, yabanc dil programlarnn hedefi olarak okuma-anlama, dilbilgisi ya da edebiyatn takdir edilmesi yerine konuma yetkinliine olan gereksinimi kabul ettiler; ocuklarn dili nasl rendiklerine ilgi duyulmaya baland ve bu ilgi de ocuun dil renimine ilikin gzlemler (ya da, daha genel olarak, grler) yolu ile retme prensipleri gelitirilmesini balatt. Fakat Marcel, Prendergast, Gouin ve dier uzmanlarn fikir ve yntemleri yerleik eitim evreleri dnda gelitirilmiti ve bu nedenle de daha geni yaygnlama, kabul ve uygulama yolundan yoksundu. Bu kiiler dil retim mesleinde yeni fikirlerin eitsel bir hareket haline gelmelerini salayacak yeterli dzenli yaplamann (rnein, profesyonel dernekler, yaynlar ve konferanslar eklinde) bulunmad bir zamanda yazmaktaydlar. Ancak bu durum ondokuzuncu yzyln sonuna doru, reforma yatkn retmen ve dilbilimcilerin ilgilerinin kesitii daha btnsel bir aba ortaya ktnda, deimeye balad. retmenler ve dilbilimciler dil retimine yeni yaklamlarda bulunmann gereklilii hakknda yazmaya baladlar ve bu kiilerin yazlar, kitaplar konumalar ve makaleleri yolu ile daha yaygn pedagojik reformlarn temelleri atld. Bu aba da dil retiminde Reform Hareketi adn ald. Kaynaka Howatt, A. P. R. 1984. A History of English Language Teaching. Oxford: Oxford University Press. Kelly, L. G. 1969. 25 Centuries of Language Teaching. Rowley, Mass: Newbury House. Stern, H. H. 1983. Fundamental Concepts of Language Teaching. Oxford: Oxford University Press.

Titone, R. 1968. Teaching Foreign Languages: An Historical Sketch. Washington, D.C.: Georgetown University Press. Bu metni eviren kaynak bilinmiyor. rendiimiz an kayna belirteceiz.

http://www.geocities.com/eltmethods/gtturk.html