MESNEV HADSLER

(TESBT VE TAHRC)

MESNEV HADSLER
(TESBT VE T A H R C )

Prof. Dr. Ali (1939 -

Y A R D I M 02.01.2006)

STANBUL -2008

Damta Yaynevi Nu..-1205

DAMLA YAYINEV
Prof. K. smail Grkan Cad. Nu.: 6 34110 Caalolu-STANBUL ISBN 978-605-308-009-2 tel.: 0212 514 28 28 (pbx) faks: 528 24 OI

Copyright : Damla Yaynevi, Dizgi: Dr. M. Sinan Yardm, Basla: evik Matb., Cilt: Erdoanlar Ciltevi, stanbul 2008/9.

ithf

: H a k Dost Hz. M e v l n ' n n azz htrasna.

ESER

ZERNE

Hz. M e v l n ' n n Mesnev'sindeki hadslerin tesbt, tahrc v e deerlen dirmesini konu alan bu eseri, 2 0 0 7 ' d e Mevln Yl dolaysyla k a m u o y u n a arz etmek niyetindeydik. A n c a k fiil artlarn zorlamasyla, t m gayretlerimize ramen, bu niyetimizi geen sene iinde gerekletirmek maalesef m m k n olamad. Mesnev Hadsleri adl bu eser, m e r h u m Prof. Dr, Ali Y a r d m ' n Kay seri Yksek slm Enstits hocal yllarnda (1967-1970) Prof. M . T a y y i b Oki nezretinde hazrlad Liykat Tezine dayanmaktadr. alma, 1984 ylnda tekrar g z d e n geirilerek Doktora Tezi hline getirilmitir. B i z i m nerine esas aldmz b u nsha, Doktora Tezi olarak sunulan nshadr. Mellifin de belirttii gibi, bu eser "Mevln'da Hads" mes'elesini ele almayp, sdece "Mesnev'nin HadslerV'ni ess alan bir almadr. Aslnda vefatndan nceki k o n u m a l a n m z d a n , Ali Y a r d m ' n , artk Mesnev'nin yansra Fhi Mfh, Dvn- Kebr ve Meclis-i Seb 'a ile Hz. M e v l n ' n n olu Sultan V e l e d ' i n Marifinin de iinde bulunduu eserleri beraberce ayn metod ve anlayla deerlendirdii "Mevln'da Hads Kltr" projesini tamamlama niyetinde olduunu biliyoruz. Kendisi bu b y k almay 2007 senesinde neretmeyi dndn de bize sylemiti. Ancak, o yllarda 2 0 0 7 ' y e daha iki sene vard ve Ali Y a r d m H o c a ' n m tezghnda baka eserier bulunuyordu. Nitekim benzeri bir almay, 20. asrn mtefekkir v e mutasavvf yazarlannda Smiha A y v e r d i ' n i n eserleri iin de balatm, bu erevede 2004-2005 yllarnda, yeniden A y v e r d i o k u m a l a r (o d nemde kan en son kitab Mlakatlar da dhil olmak zere) yapmt. B y k lde filenip tahrc ilerinin bitirildii "Smiha Ayverdi'de Hads Kltr" adl bu almay Aralk 2 0 0 5 ' d e neretmek (Ad geen almay nmzdeki dnemlerde evltlar ve talebeleri olarak neretmek zere tezghmzn bir

VII

kesine alm bulunuyoruz), ardndan da "Mevln'da Hads Kltr" pro jesini tekrar tezghna almak istiyordu. Buna mr vefa etmedi. B u iki alma neticelendiinde, 13. asrdaki M e v l n ve 20. asrdaki S m i h a A y v e r d i ara sndaki irtibat k u r m a k niyetindeydi.

Prof. D r . Ali Y a r d m , "zora talip olma"y\ prensip edinmi, almalan n d a hep ortaya o r i j i n a l eserler k o y m a k gayreti iinde olan bir ilim adam tipi idi. B u bakmdan da, almalanm her zaman "yeni bir eyler sylemek ve yapmak" adna yrtrd. lk yetime alarndan beri kendisini besleyen ve ekillendiren eserler, "Trk-slm kltrnn klsik kaynaklan "dr. Bu m n da, gerek m u h a d d i s l i k c e p h e s i n d e , gerek k l t r adaml c e p h e s i n d e h e p birinci el klsik kaynaklara d a y a n m a v e bunlar maharetle kullanma titizlii ve disiplini mahade edilir. G n m z hadsileri arasnda, "Kltr Hadsilii" konusundaki almalanyla r amtr. Hmili olduu birikim ve tecrbeyle, g n m z hadsiliinin sdece masa banda yaplamayacan; b u n a mukabil "hads bereketi"mn vatan corafyasnn her karma salm bulunduunu bizzat gstermitir. B u h r ' n i n kendi dne minde yapt meakkatli "hads yolculuklar"nm bir benzerini g n m z d e icra etmi ve "mimar eser kitabelerinde hads aramak" maksadyla, iki vil yet dnda, lkemizdeki her yere gitmeye muvaffak olmutur (Hads Kvdcmlar, b u srecin sonunda ortaya kan bir eseridir). Dier taraftan, "hads ara ylarm" y a z m a eser ktphanelerinde de srdrm, binlerce yazmay tedkk etmi v e tesbt ettii "yazma hads kitaplar" zerine doktora tezleri yneterek de a y n bir r amtr. Mesnevi Hadsleri almas, ite bu "Kltr Hadsilii"mn n v e s i olmas bakmndan da a y n bir nemi hizdir.

Esasen b i z i m b u r a d a yaptmz m e r h u m Prof. D r . Ali Y a r d m tara fndan dikkatle hazrlanm, ince ayarlan sabrla yaplm kymetli bir al m a y , k a m u o y u n u n dikkatlerine arz etmekten ibarettir. Hads ve Tasavvuf sahasnn m e n s u b u o l m a m a m z a r a m e n , bylesine ar bir y k n altna girmi b u l u n m a m z , k a m u o y u v e zellikle sahann mtehassslar tarafndan hayretle karlanp, yadrganm olabilir. 1983'lerden vefatna kadar geen u z u n yllar b o y u n c a , bizi yazdklarnn neredilmesi h u s u s u n d a alma eki binin darsnda brakmayarak, bizzat iin iinde piirme gayretinde olan B a b a m z n , emekleri semeresinin zy olmas d a sz k o n u s u deildi. P r o f . D r . Ali Y a r d m , b u g n e kadar, bilaistisna, yazp izerek tezghnda iledii

VIII

makale, tebli, konferans metni, proje, kitap, mhim bir mesele hakknda ricale yazd mektup vs. trnden t m eserlerini, n e r e t m e d e n n c e mutfa m d a bizlerle paylard. Kendisini ikna e t m e m i z kaydyla, tenkid amza taklan bazen bir kelimenin, b a z e n bir cmlenin, b a z e n d e bir paragrafn zerini izmekten kanmazd. Bir b y n n kaliteli yaz h u s u s u n d a k e n d i sine: "nsan yazdklarnn zerini izebilmeli" dediini, sk sk hatrlatrd. Ali Y a r d m , alma disiplini gerei, seviyeli ve ilm m e s n e d i olan tenkidlerden ekinmeyen, bilkis eserlerinin k e m l e ermesi yolundaki katk larndan dolay m e m n u n olan bir ilim adamyd. Biz de elimizden geldiince, v s ' a t ve vukufumuz erevesinde bu ii t a m a m l a m a gayretinde olduk. o k kr, etrafmzdaki "Ali Yardm dostla r" sktmz ve ihtiya d u y d u u m u z her nmzda seve seve y a r d m m z a kotular. Y i n e de Ali Y a r d m s z geen gnlerin ve firakn h z n n , b u eseri yayna hazrlarken her safhada, iliklerimize kadar, tekrar tekrar hissettik. M a m f h l m Hakk'h v e detullh'a muhalefetimiz de m e v z u bahis de ildi. o k daralnca o n u n rhniyetinden istimdd dilediimiz z a m a n l a r d a oldu; o da hep yetiti.

B u r a d a zerinde d u r m a k istediimiz bir dier h u s u s u da ylece ifde etmekte fayda var: M u h a k k a k ki, Ali Y a r d m ' n hads sahasnda m u v a f f a k olmasnn ve sz dinlenen bir o t o r i t e seviyesine gelmesinin m u h t e lif sebepleri vardr. ahs kabiliyetleri, salam karakter v e mantk yaps, ald huss ve resm eitim, zellikle drt yllk stanbul Yksek slm Ens tits dnemini azam bir verimlilikle geirmesi. Klsik Trk ve slm kay naklarna merak ve bunlar kullanmadaki mahareti, hocalarndan v e stan bul'un ilim v e kltr muhitlerinden, bilgi, edep, erkn ve daba dir h u s u s lar adet saarcasna daarcna doldurmas, srekli okuyup aratrmas, ilim adamln bir hayat tarz olarak b e n i m s e m e s i , sindirilmi bilgilerinin zerine dima yeni bir eyler ilve etme gayreti, yksek meslek ahlk, ilk kalemde sayabildiklerimizdendir. A n c a k bunlarn tesinde, o n u n muvaffaki yetini, h a d s i , sdece n a z a r b i r b i l g i olarak deil, fakat ayn za m a n d a bir h 1 b i l g i s i olarak telkki etmesinde de aramak yerinde olur. H a d s s a h a s n d a tefekkr ederek, yazp izdii konulan p e k ok def domdan bir Peygamber emri ve hayat dstru formasyonunda alglamtr. Yazdklanndan, yaayabildiklerini yaam; yaayamadklanna ise en azndan muhalefet etmeme hassasiyetini gstermitir. B u b a k m d a n m u h a d d i s o l m a k .

IX

o n u n iin h a d s u s l n e v e literatrdeki malumata hakkyla vkf olmak tan te, h a k k y l a y a a y a b i l m e k ti. Bu yaay da kendisinde h e p gr d m z d o s d o r u , t u t a r l bir hayat izgisi eklinde tezahr etmiti. Bir seferinde kendisine ka hads bildiini sorma cahilliinde b u l u n mutuk. n c e y z m z e sessizce, m a n i d a r ve hznl bir nazarla bakt. Bir sre sonra d a illki bir cevap bekleyen bizlere, ksk bir ses tonuyla: "Say madm", dedi. B u hl ehli olabilme ilesi, o n u n mutasavvf vehesinin bir aksi idi. Bu ileyi her nnda yaad iin olsa gerek, hikyesi bir "hzn hikyesi", belki de "o kamlktan kopanlma"nm hikayesiydi. Allahyla samimiyetinin, P e y g a m b e r i y l e samimiyetinin, Mevlnsyla samimiyetinin kayna da belki b u hlindendi. Mesnevi Hadsleri, bu adan m u t a s a v v f - m u h a d d i s bir ilim adamnn emekleri mahsldr.

M a l m d u r ki Ali Y a r d m ' n bir eserini neretmek, Ali Y a r d m ' n bir ese rini kendisinin neretmesi gibi olamazd. Bu bakmdan, varsa, hatlar ve eksikler bize, bizim kifayetsizliimize aittir. Eseri, yazld dnemin artlan iinde, o l d u u g i b i neretme gayreti iinde bulunduk. Genel bir prensip olarak bz kelime, iml ve dizgi tashihleri dnda (ki bu tr tasarruflar, Ali Y a r d m Hoca da byle isterdi, diye ok emn olduklanmzdr) o r i j i n a l metnin iine m d h a l e etmedik. Eser 1970 senesinde, devrin imknlan dhilinde ta mamlandndan, o t a n t i k 1 i i korunsun istedik. B u b a k m d a n , kitapta yer yer geen " . . . hibir yerde tesbt edemedik", "... kaynaklarda rastlayamadk" n e v ' i n d e n bz ifdelerin, okuyucu tarafndan bu nokta gz n n d e bulundurularak deerlendirilmesi yerinde olur. N i t e k i m Ali Y a r d m da sa lnda, g n m z bilgisayar imknlarn kullanarak, yeniden bir t a h r c almas y a p m a k niyetindeydi. Biz, ok cb ettiini d n d m z d u r u m larda ise "Nairin n o t u " ibaresiyle dipnotlarnda o k u y u c u y a bilgi v e r m e y o l u n a gittik. Ali Y a r d m ' n nszndtn nce, 1970 senesinde Mesnevi Hadsleri almasnn t a m a m l a n m a s n m t e k i b , m e r h u m Prof. M . T a y y i b O k i H o c a ' m n k a l e m e ald t a k d i m yazsn, zellikle bir vesika hviyeti tama s hasebiyle, kitaba ilve etmeyi u y g u n bulduk. Mesnevi Hadsleri h a k k n d a k a m u o y u n u n ilk def bilgilendirildii v e Kubbealt Akademi Mecmuas 'nm 1979 senesindeki ilk saysnda neredilen, ksa aratrma makalesini d e b u dnceyle aldk v e E k olarak kitabn s o n u n a koyduk. Giri ksmna, dizgi y e esas aldmz nshadaki "Mevln'nn hayt ksaca anlatlacak" notiX

na istinaden, ana hatlaryla Hz. M e v l n ' n n haytn ilve ettik. Biliyoruz ki, Hazretin haytn bir defa da Ali Y a r d m ' n k a l e m i n d e n o k u m a k o k d a h a baka olurdu.

Ali Y a r d m ' n son d n e m l e r i n d e tercih ettii a y r n t l indeks usln b u r a d a d a tatbk ettik. B u n u n dnda ayrca, kitabn s o n u n a d a Mes nev Hadsleri ndeksi adyla bir liste koyduk. Dizgi srasnda baz tasarruflarda bulunduk. Orijinal m e t i n d e Arapa karl "kaf" olup da "q" harfi ile gsterilen yerleri "k" ile deitirdik. zellikle ahs, kitap v e y e r adlarnn y a z h n d a dikkatimize taklan baz kk farkllklar gidererek, azam seviyede iml birliini s a l a m a y a al tk. Ali Y a r d m ' n nceki eserlerinde olduu gibi y i n e ahs adlarn k o y u , kitap adlarn beyaz-italik, k o n u m a metinlerini "trnak iinde koyu-italik" yaptk. Bu kitapta "hkm" fasllarnda ska kullanlan ve de shhat derecele rini gsteren "sahh", "hasen", " z a f , " m e v z u " ' , "merfu"', " m e v k u f , "garb", "leyyin", " m n k e r " gibi hads stlahlarn "trnak iinde-koyuitalik-ar alkt" olarak yazdk. Orijinal nshadaki ou yerde, b u ifde1er trnak iinde, aralkl olmalannn yan sra, bazen ilk harfleri b y k yazl mt. Biz, yeknesakl temin iin b u n l a n kk harfli yazmay tercih ettik. Mesnev 'den iktibas edilen Farsa ksmlan dizerken de ta 'lk fontu n u tercih ettik. Y i n e orijinal n s h a d a , bir ka hri, "benzeri beyitler", Veled z b u d a k tercmesi v e A n k a r a v erhindeki yerlerine sdece atf y a p m a eklinde belirtilmiti. Dipnotlarna "Nairin n o t u " ibaresiyle b u n l a n n Veled zbudak tercmelerini de yazdk. N e r e ess n s h a d a Ali Y a r d m H o c a ' n n kurun kalemle sonradan ilve ettii be adet notu [Mellifin ha dsle ilgili derkenar] ibaresiyle dipnotlarnda verdik. M e r h u m u n y a z m a hlde kulland kaynaklarn sonradan baslm olanlarna da iaret etmedik. Bu neir almasnda bizim kullandmz birka kayna ise, [Nairin ilve si] ibaresiyle bibliyografyaya ekledik.

T iin en banda, 1967-1970 yllan arasnda, eserin v c d a gelmesi s recinde gerek ilm metod, gerek kaynaklarn tesbti gerekse de deerlendiril mesi h u s u s l a n n d a m e r h u m Ali Y a r d m ' a nemli katklarda bulunan, b u g n de eserin neri srasnda, dizgileri bir m u h a d d i s hassasiyetiyle gzden geir menin yan sra, t a k r i z yazlmas ricamz k r m a y a r a k bizi evklendiren,

XI

kymetli ve mfik b y m z Prof. D r . M e h m e d H a t i b o l u B e y e f e n d i ' y e en s a m m i hislerimizle teekkr eder, shhat ve fyetli u z u n mrler dileriz. B a b a dostlan hocalanmz, muhterem Prof. D r . Mustafa Fayda, Prof. D r . Mustafa Tahral, Prof. D r . M e h m e t Demirci ve Prof. D r . Ali O s m a n Ate Beyefendilere, kitabn yayna hazrlanma srecindeki eitli safhalarda, gerek bilgi, gerek tecrbe cihetinden, verdikleri her trl destek ve katkdan dolay teekkr bir bor biliriz. Farsa beyitler ve Arapa hads metinlerinin ilk dizgilerini hazrlayan v e kitabn neri h u s u s u n d a m e r h u m Ali Y a r d m ' l a salndaki m u h a v e r e l e rini b i z e aktararak desteini esirgemeyen, gerekli g r d yerlerde aklay c bilgilerle kitaba katk salayan. Babamzn asistan, azz kardeimiz D r . M e h m e t Sait T o p r a l i ' a hassaten teekkr ederiz. Farsa beyitlerin dikkatli bir o k u m a y l a gzden geirilmesi v e baz diz gi eksiklerinin giderilmesi iini, ricamz krmayarak, deruhte eden Mevlevi lik v e Mesnevi sahalar mtehasss, m u h t e r e m D r . Saf A r p a g u ' a teekk r bir bor biliriz. Farsa beyitleri kendi anadiliyle okuyan, dikkat nazarna taklan tashihleri bize bildiren, rencimiz, gen Mesnevi Dostu Elnaz F o r o u z e s h ' e d e teekkr ederiz. Kitabn hazrlanmasndaki her safhada, bize anlayla gerekli kolayl v e alma imknlarn sunan. Damla Yaynevi sahibi, m e r h u m Ali Y a r d m ' n bizi k a r d e l e t i r d i i , k a d m d o s t u m u z H a s a n H s e y i n D o r u B e y e f e n d i ' y e d e teekkrlerimizi sunuyoruz. Eserin neri srecinde en batan beri m a d d v e m a n e v her trl deste ini srekli y a n m d a hissettiim v e dizgileri bir baka gzle okuyarak, tashih e d e n A a b e y i m Ali r Y a r d m ' a d a hrmetle teekkrlerimi arz ediyorum. Mesnevi Hadsleri almasnn nerinden dolay B y k M u t a s a v v f H z . M e v l n v e B a b a m z Prof. D r . A l i Y a r d m ' n azz ruhlarnn d o l d u u n a inanyor, Cenb- H a k ' d a n rahmet niyaz ediyoruz. Eserin fikir, kl tr ve irfan hayatmza kazandrlmasna bizi vesle klarak, bu erefi v e haz z bizlere tattran M e v l m z ' a sonsuz h a m d senalar... Ftih, 13 M a y s 2 0 0 8 Dr. Mustafa Nere Sinan YARDIM

hazrlayan

XII

TAKRZ
Kur'n- Kerm't gre, beeriyetin tek stnlk lsnn "Takva" mertebesi olduu m a l m d u r . M t t a k , yn takvl k i m s e d e m e k , h e r eit m s b e t deere shib kp, Y a r a t c ' y a hakkiyle kulluk eden k i m s e demektir. B u m e r t e b e y e ulaabilmekte, neseb, haseb, z a m a n , devir, evre, dil, cinsiyet, meslek ... gibi farkllklarn hibir dahli olmayaca da aktr. Gerek m ' m i n olabilmek en stn insanlk derecesidir. B u dereceye ancak j_]jmj/e ahlkla ulalabilecektir. Bunlara srtn dnmlerin n e Y a r a t a n ' a kulluundan, n e de topluma yararndan bahsedilebilir. Hz. P e y g a m b e r , b u eskimez lleri dnj/ev hayatta h k i m k m a k l a urat ve gelecek nesillere vasiyet olarak brakt. Sonraki nesillerin kltrl kesimleri, m s b e t ve rhn ilim mensuplar eklinde ksmlara ayrld v e 11/ VIII. asrn aydnlar arasnda zhd haytn tercih edenler Tasavvuf iklimini vcda getirdiler. lk devir mutasavvflarnn temel hedefleri. Kur'n v e Snnet'ten kaynaklanan bir ahsiyet modelinin temsilcileri olmakd. Tasav vuf ilminin dayanmas gereken kaynak k o n u s u n d a b u yolun ulularnn gayet ak beynlar bizlere kadar ulamdr. Mesel III/IX. asrn bir velsi, eyh'ul-rifn unvanl Sehl-i Tuster (: 283/896), u yedi m a d d e y i tasav vufun temelleri olarak gstermektedir: "Allah'n kitab Kur'n'a balan mak, Reslullah 'in Snneti 'ne uymak, hell yemek, eziyet etmekten uzak durmak, gnhlardan saknmak, tevbekr olmak, hukuka riyet etmek". Yine mesel m e h u r C n e y d - i B a d a d (: 298/911) ayn mhiyette olarak: "lmimiz Kur'n ve Snnet'le kaydldr. Bunlar bilmeyenlerin ardndan gidilmez" demektedir. Emsali oaltlabilecek b u tesbtlerin nda y r m e k , tabatiyle h e r zaman v e evre iin m m k i n olabilmi deildir. Bizzat tasavvuf mntesibleri arasnda bile, rmeler, yoldan kmalar grlnce, idrak sahibi p e k o k

XIII

lim ve edb, tenkidlerini dile getirmekten geri kalmadlar, p e k o k eser yaz dlar. T e k gayeleri vard: "Mensub olduklar millete slm'n gereini anlatmak ve onlar bu yola evirmek", VII/XIII. asrn M e v l n ' s da ilk devir Tasavvuf imamlarnn izdii yolda, slam Peygamberim kendisine ufuk bilmi ve eserlerinde, edindii Kur 'n v e Snnet kltrn gelecein istifadesine sunmutur. Asrlardr huu iinde dinlenen Itr bestesi n a ' t i n d e P e y g a m b e r i n e : "Nr-i em-i enbiy, em-i er- m Tuy - Nebilerin gzlerinin nuru, bizim nr kaynamz sensin " diye hitb eden, kendisini "Pk Muhammed yolunun topra" sayan b u b y k zt, acaba O M u h a m m e d ' i n h a n g i szle rini, hangi fiillerini bizlerle p a y l a m a k istemidi? Binlerce sahfe tutan kitab m r s m d a b u yolda neler diyordu? te b u c z i b k l t r e l e n d e nin cevb sadedinde, bilhassa ge en asrdan beri, p e k deerli eserler ortaya konmu bulunmaktadr. ahsen bilebildiim kadaryla, M e v l n ' n n Mesnev'smde zikrettii hadsleri kitablk apta bir ilm aratrma konusu yapan ilk lim, ranl Beduzzamn Frzanfer (1899-1970) olmutur. Yedi y z elli be sahfelik son basks 2 0 0 2 ' d e yaplm: "Ehdis ve Ksas- Mesnevi" isimli deerli eserinin ilk bas ksna yazd nsz, 21 Mays 1954 trihini tayor (Hicr 1373, ems 1333). Trkemizde b u apta bir almaya nail o l m a k iin, m e r h u m Ali Y a r d m ' b e k l e m e m i z gerekti. Seneler n c e O ' n u n ilm hassasiyet v e eilimini m a h e d e etmi bir takdirkr olarak, M e v l n ' n n hads kltrn bizlere aydnlatmasn teklf edenlerden o l m u d u m . Ali B e y , kendi, zamannn btn imknlarn kullana rak ilim d n y m z a m s t e s n a bir eser kazandrd; a m a , takdir-i lh, basl m hlini d n y gziyle g r m e k kendisine ksmet olmad. Bata p e k deerli evld M u s t a f a Sinan B e y o l m a k zere O ' n u n b u muhalled eserini Trk Kltr Dnysna, kazandranlara kran d u y m a m a k m m k i n deildir. Dier p e k o k ilm hizmetlerinin yan sra, hussyle b u kitab Ali B e y ' i n ruhunu ilelebed d ettirecektir. Bizlere den vazife, b u ileli ilm e m e k t e n yeterince faydalanma liykati gstermek olacaktr. M e v l m z ' n r a h m e t v e gufran zerinden eksik olmasn, min. Ankara,!^ Nisan 2 0 0 8 Pazartesi Mehmed S. HATBOLU

XIV

P R O F . M. T A Y Y B O K ' N

TAKDM

D n y a apnda hret olan M u h a m t n e d Cellddn e r - R m ' n i n m e hur eseri "Kitabu'l-Mesnevf'de birhayli Hads-i erif m e v c u d bulunmaktadr. Tahran niversitesi profesrlerinden, b y k lim, m e r h u m B e d ' u ' z - Z a m a n Firuzanfer 'in "Ehds-i Mesnev" isimli risalesi varsa da, mellif, m e v z u u tamamiyle eserine almad gibi, ilm tahll ve tenkdler de yapmamtr. B a y Ali Y a r d m , Mill Eitim Bakanlnn nzik mracaat zerine, bize balanp nezretimizin altnda, cidd ve yorucu tedkklere girimi v e b u g n elimizde olan "Mesnev Hadsleri" isimli eserini ortaya k o y m u bu lunmaktadr. M e v z u u n daha iyi anlalabilmesi iin Bay Y a r d m , nszn mtekb, aratrmasna faydal bir Giri ksmyla balamaktadr ki ylece bblar sra lanmaktadr: Hads'in ehemmiyeti; Hadslerin toplan ve yazya geirilii; Hadsleri tasnf faaliyeti ve semereleri (Snenler, Cmi'ler, Msnedler ve Mstedrekler); Tasnf devri Hads mecmualarnn hususiyetleri; Hadslerin tahrici (Tahrcu'l-Ahds); Mesnev Hadslerinin tahrci; Mesnev Hadsleri zerinde yaplan dier almalar; Mesnevideki Hadslerin kaynaklar bak mndan durumu; Mesnevideki Hadslerin deer hkmlerine gre tasnf; Mes nevideki Hadslerin nakil tarz; Aratrmamzda t a ' k b ettiimiz metod. Bu giriten sonra mellif, eserinin asl m e v z u u n a gemekte, Cellddn R m ' n i n Mesnevisinde kulland Hads-i erifleri tedkk ede rek, bunlar Mesnev cildlerine gre srasyla sunmaktadr. Hads-i eriflerin getii farsa beyitleri, trke tercemeleriyle birlikte baa alan yazar, d a h a sonra, Hadslerin, tedkkleri sonunda bulduu araba metinlerini, yine trke\eriy\e birlikte, v e r m e k t e v e bu Hadslerin m u h t e v a b a k m n d a n b e n (*) Metin, merhum M. Tayyib Oki Hoca 'nn iml hususiyetleri muhafaza edilerek dizilmitir.

XV

zerleri varsa, onlara d a iarette bulunmaktadr. Metin zerindeki tedkklerini bylece bitirdikten sonra mellif. Hadslerin kaynaklar zerine eilmi, m n e k k d l e r i n grlerini ele alarak. Mesnevide geen her Hadsin shhat y n n d e n deeri h a k k n d a n i h ' deer h k m n d e bulunmaktadr. C e l l d d n R m , Mesnevsme bazan farsa olarak ancak hadsin hu lsasn hatt ondan bir tek kelimeyi alm olduu iin, bu gibi Hadslerin kaynaklarn v e y a araba asllarn tesbt etmek tabi ki hayli zor bir itir. Mellif bu noktada b y k bir sabr ve sebat gstererek. Hadsin senedini v e y a senedlerini araba metinleriyle tesbt e t m e e almtr ki, aratrma snn zten en g taraf da burasdr. B a y Ali Y a r d m , tedkkleri sonunda. Mesnevide 158 Hads bulmutur. B u n l a r d a n 78 inin, yani yarsna yakn bir ksmnn, sahh olduu neticesine varmaktadr. Zaf Hadsler 38, apokrif ( m e v d u ' ) olanlar ise, 14 kadardr. Mesnevide Hads olarak getii halde. Hads olmayan, fakat benzerleri bulu nan Hadsler 8 olup, kaynaklarn tesbt ettii, fakat deerlendirmelerine tesadf edemedii Hads says ise 4 dr. Yazarn tesbt edebildii kadaryla Hadslerin kayn,klara dal da en teresandr. Mesnevi Hadslerinin b y k ksm, alt otantik (Sahh) Hads kitabnda b u l u n m a k t a d r (el-Buhr v e M s l i m ' i n Sahhlen, Eb Dvd, et-Tirmiz, en-Nes v e bn M c a ' n n Snen]en). e d - D r i m ' n i n esSnen 'i ile A h m e d bn H a n b e l ve et-Taylis 'nin Msned\en de bu Hads lerin p e k o u n u ihtiva etmektedir. B u eserler dnda dier baz Hads m e c mualar d a nazar- itibra alnmtr. D o r u d a n d o r u y a m e v d u ' , apokrif, olan Hadslerin says ok saylamaz (14). Yazar bu rakam tesbt etmekle, Mesnevnm. b y k mellifi lehine olacak bir hakikati tesbt etmi olmaktadr. B a y Y a r d m ' n bu al malarndan n c e , Mesnev'de M e v d u ' Hads m i k d r m n d a h a kabark olaca t a h m i n edilebilirdi. B y l e c e bu gibi teevvlerden Cellddn R m asrlar sonra t e b r i y e edilmi oluyor. Zayf saylan Hadslerin says her ne kadar k m s e n e m e z s e d e (38), didaktik v e tasavvuf eserler iin, bu d u r u m tabi karlanabilir. N e t c e itibr ile yazar, Mesnevi Hadslerini shhat y n n d e n v u z u h a k a v u t u r m u t u r ki, tedkkinin asl ehemmiyeti de buradadr.

XVI

ONSOZ
slm limleri, balangtan hicri V. asrn ikinci yarsna kadar, t e ' l i f v e tasnif etmi olduklar eserlerinde, h a d s v e h a b e r n e v ' i n d e n vesikala r, u m u m i y e t l e senedli olarak k a y d e t m e y i bir prensip hline getirmilerdi. B u durumun, V. asr sonlar v e VI. asr balarndan itibaren terk e d i l m e y e b a land dikkati ekmektedir. Artk, o devirden g n m z e k a d a r srdrlen nakil gelenei, -hads sahasndaki eserler de dhil- hads v e haberlerin sene dini atp, sdece metnini k a y d e t m e k eklinde ortaya kmtr. Ancak, kendi devir v e artlar iinde belki normal karlanan bu ekilde bir nakil tarznn, z a m a n l a bir kusur saylmaya v e tenkd k o n u s u e d i l m e e balad m a h e d e edilmektedir. Nitekim, senedsiz hads n a k l e t m e g e l e n e inin b a l a m a s n d a n iki asr bile g e m e d e n , ortaya kan m a h z r l a n telfi edici yeni bir alma m e t o d u n u n gelitirilmesi, b u n u n bir tezahr olmal dr. inde hads b u l u n a n her hangi bir eserin. H a d s i l m i b a k m n d a n deerini tesbt e t m e k m a k s a d y l a gelitirilen bu m e t o d a "Tahrc" ad verilmitir.

M e v l n ' n n MesnevTs de, yazld z a m a n b a k m n d a n , hadslerin senedsiz olarak nakledildii devre rastlar. Eserinde, a z m s a n m a y a c a k kadar h a d s zikreden M e v l n , k e n d i n e has m e t o d u y l a onlarn bir nevi akla malarn yapmtr. N e var ki, gerek zerinde durduu hadsler, gerekse onla r ele al tarz, MesnevTnm hadsleri v e o n u n sahibinin hadslere bak konusunda bz tereddtlerin yaylmasna yol amtr. Trk-slm kltr zerinde olduu kadar, dier yabanc kltrler z e rinde de derin izleri bulunan MesnevVnm, sdece H a d s i l m i b a k m n d a n bir deerlendirmesini y a p m a hedefini g d e n bu aratrma, o n u n hadslerinin XVII

MESNEV HADSLER) FORMA 2

metinlerini, senedlerini, kaynaklarm ve shhat derecelerini tesbt e t m e y e almaktadr. almalarm srasnda y a r d m ve alkalarn esirgemeyen H o c a m Prof. M . T a y y i b OI<i B e y ' e ve Sayn Prof. D r . M e h m e d H a t i b o l u ' n a kran larm sunarm. H e r eyin en dorusunu bilen v e doru yolu gsteren A l l a h ' d r . Kulun vazifesi; gayret, titizlik ve sadkatten ibarettir.

Kay

seri

,\1

Ocdk

1970 Ali YARDIM

XVIII

NDEKLER
ESER ZERNE VII XIII XV XVII XIX 1 1 14 17

TAKRZ PROF. M. T A Y Y B OK'N T A K D M NSZ NDEKLER GR 1- M E V L N V E M E S N E V S 2- H A D S L E R N T A H R C 3- K A Y N A K V E A R A T I R M A L A R A B R B A K I I. MESNEV GR M E S N E V I. C L D H A D S L E R M E S N E V II. C L D H A D S L E R M E S N E V III. C L D H A D S L E R M E S N E V IV. C L D H A D S L E R M E S N E V V. C L D H A D S L E R M E S N E V VI. C L D H A D S L E R BLM HADSLER

27 29 91 129 161 197 233

XIX

11. MESNEV

BLM HADSLER'NN

D E E R L E N D R L M E S GR 1- M E S N E V H A D S L E R ' N N M U H T E V A S I 2- M E S N E V H A D S L E R ' N N K A Y N A K L A R I 3- MESNEV HADSLER'NN SIHHAT DERECELER SONU BBLYOGRAFYA E K - 1 : MESNEV HADSLER ZERNDE BR A R A T I R M A EK-2: A I K L A M A L A R EK-3: CM'UL-YT'IN YAZMA NSHALARI EK-4: MESNEV HADSLER NDEKS 269 269 270 272 275 281 287 299 303 307

M E S N E V H A D S L E R ' N D E B E N Z E R B E Y T L E R N D E K S .... 313 NDEKS 315

XX

GR
slm'n u z u n trihi v e geni corafyas iinde, eitli sahalarda p e k o k yazl eser verilmitir. Bunlarn arasnda ilmleri o l d u u gibi, retici v e eitici mhiyette olanlar da vardr. Belli bir ilim v e s a n ' a t z m r e s i n e hitb edenleri yannda, geni ktlelerin anlayaca dil v e m u h t e v a ile k a l e m e al nanlar da m e v c d d u r . te, M e v l n ' n n eserleri bu gzle ele alndnda, onlarn, retici, eitici v e sevdirici karakterli olular kendini gsterir. Klsik slmi eserlerde, hangi trden olursa olsun, az-ok hadslere yer verilmeyeni h e m e n h e m e n y o k gibidir. Tefsir, Fkh, Trih, Kelm, Tasavvuf, Ahlk, Tb, Edebiyat, Tabakt, Menkb, Lgat v b . dallardaki eserlerde, d ima, hadsler bulunagelmitir. Esasen bu neviden eserler, hadsleri h a y t a aktaran, onlar t o p l u m u n mal yapan araclar roln oynamlardr. A n c a k , bunlar ierisinde, eserlerinde kullandklar hadsleri, hadis k a y naklarndan alanlar olduu gibi, hibir k a y n a a ba v u r m a d a n , d u y d u u iittii ve hafzasnda kald ekliyle kaydedenler de olagelmitir. Bu du rum, sonraki nesiller tarafndan dikkate alnm v e klsik eserlerin ciddiyeti ve gvenilirlii k o n u s u n d a k i deerlendirmelerinde l olarak kullanlmtr.

1 - M E V L N VE M E S N E V S
Hicr 604 senesinde ( M . 1207) Belh\e d o u p , 672 ylnda ( M . 1273) Konya'ddi vefat eden M e v l n ' n n cidd bir m e d r e s e tahsili geirdii bilinir. U z u n sre, Konya'da mderrislik yapt da adna tahss edilen bir m e d r e s e nin m e v c u d i y e t i n d e n anlalmaktadr. N i t e k i m tabakt kitaplar, o n u n , "Hanefi mezhebi sahasnda, Hilaf ilminde ve eitli ilim dallarnda otorite

bir lim" o l d u u n u kaydeder<".

Mevln'nn

Hayt''

S a h a n n k l s i k kaynaklarnda'^* belirtildii z e r e H a z r e t i M e v l n 6 R e b l e v v e l 6 0 4 ( 3 0 Eyll 1 2 0 7 ) ' d e b i r ilim m e r k e z i olan v e b u g n tan snrlar iinde b u l u n a n Horasan'n giriinde M u h a m m e d unvanndan baka Sultan Belh ehrinde d o d u . "Efendimiz" babas Mesnevinin Mevln b. M u h a m m e d b. Hseyin tarafndan Afganis el-Belh verilen Knyesini

olarak k a y d e t m i t i r . L a k a b C e l l e d d n ' d i r . kendisine Rmyda H d v e n d i g r (Farsa,

anlamna gelen

a n l a m n d a ) lakabyla da bilinir. H a y t n n geirdii iin Mevln-y

m h i m bir ksmn Anadolu

(Diyr-

R m , M e v l n C e l l e d d n - i R m adlaryla; m d e r r i s l i i n e nisbetle de M o l l a H n k r , M o l l - y R m u n v a n l a r y l a anlr. S o y u H z . E b B e k i r ' e k a d a r gitmektedir. Babas S u l t a n ' l U l e m ( A limlerin Sultn) lakabyla bilinen M u h a m m e d B a h e d d n V e l e d ' d i r . A n nesi ise Hrizmahlar h a n e d a n n a m e n s u p olan Belh Emri Rukneddn'in Kbr bir ulem kz M ' m i n e H t u n ' d u r . Kbreviyye'nin kurucusu N e c m e d d n - i

(: 6 1 8 / 1 2 2 1 ) ' n i n m r i d i kabul edilen B a h e d d n V e l e d , Belhli

(1) (2)

Bkz. Kasm b. Kutluboa, Tc't-Tercimfi

(...(.jUll ^1 y\) uJ>U-lj L _ J . L U OlT . . . )

Tabakt'il-Hanefiyye,

s. 57, Bagdd 1962.

(3)

Nairin notu: Bu balk altndaki bilgiler, merhum Ali Yardm 'm muhtemelen Dokto ra Tez Savunmas srasmda yneltilen baz tenkdler zerine 9 Nisan 1984 trihinde kaydettii "Mevln'nn hayt ksaca anlatlacak" notum, istinaden tarafmzdan il ve edilmitir. lgili not kad, "Tenkidler" bal altnda sekiz madde olarak yazlm ve bu kitabn hazrlanmasna esas olan tez nshasna it cildli kapann i ksmna ya ptrlm vaziyettedir. Sz konusu tenkidler, grebildiimiz kadaryla essa taalluk etmeyen, daha ziyde kk tashihleri ieren ksa notlar olarak listelenmitir. Nairin notu: Hz. Mevln 'nn haytna dir birinci el bilgiler, kendi eserlerinde verdikleri hri tutulursa, byk lde Sultan Veled 'in btidnme (Velednme)'si, Ferdn-i Sipehslar 'n Risle'si ve Ahmed Eflk 'nin Menkb't-'Arifin'ine da yanmaktadr (Bkz. Reat ngren, "Mevln Celleddn-i Rm", TDVslm Ansiklo pedisi, C. XXIX, s. 441-448, Ankara 2004). Biz de Mevln 'nn haytn ana hatlaryla kaleme alrken, byk lde bunlara dayanlarak hazrlandn grdmz kay naktan istifde ettik: 1- Dr. Reat ngren 'in TDV slm Ansiklopedisi iin kaleme ald "Mevln Celleddn-i Rm" maddesi. 2- Mesnevhan efik an 'n Mevln.Hayat, ahsiyeti ve Fikirleri (tken Neriyat, yayn nu: 305, stanbul 1995) adl geni etd. 3- Dr. Sf Arpagu 'un "Mevln Celleddn Rm (1207-1273)" {STEM, yl:5, say; 10, s. 91-111, Konya 2007) adl muhtasar makalesi.

ailesine m e n s u p , halk tarafndan sevilen, szne itibr edilen kmil bir ah siyetti. V a a z l a n n d a icbmda, hakikat a d m a , Hrizmah idarecilerini ve dier limleri tenkd etmekten e k i n m e y e n bir slbu vard. N i t e k i m zellikle Yunan felsefesinin te'siri alnda kaldklarm d n d F a h r e d d n - i R z v e Zeyn-i K ile H r i z m a h Aleddn M u h a m m e d ' i ar bir ekilde eletir mesi, o d n e m d e cidd b i r tatszlk yaratt. B u n u n s o n u c u n d a Belh'i terk etmek d u r u m u n d a kald. B a h e d d n V e l e d , y a n m a en yakn mrdlerini, halfelerini ve ailesini alarak 6 0 9 (1212-1213) senesinde Hicaz'a gitmek zere Belh ehrinden ayrld. B u gte yaklaan Mool istilsnn etkisi z e rinde de nemle durulur. N i t e k i m bir sre sonra blge Moollarn igaline urar. lk d u r a k l a n olan Semerkand 'dan sonra, yol zerindeki Nibur 'a var dlar. B u r a d a F e r d d d n A t t r ( : 6 1 8 / 1 2 2 1 ) kendilerini ziyaret etti. B u iki velnin karlamas srasnda Attr, Sultan'l U l e m ' y a M e v l n ' y kasdederek: "Bu senin olun ok zaman gemeyecek, lemde yrei yank larn yreine ateler salacaktr" dedi; M e v l n ' y a d a m e h u r mesnevisi Esrr-nme'yi hediye etti. D a h a sonra d n e m i n Abbas Devleti'nin bakenti ve hilfet merkezi olan Badd'a ulaan kafile b u r a d a fazla k a l m a d a n H a c farizasn ed etmek zere Mekke'ye yneldi. Dnte Medine'de Ravza-i Mutahhare, Kuds 'te Mescid-i Aksa ziyaretlerinden sonra am 'a doru yol aldlar. Ksa sreli duraklamalarla am, Halep, Malatya, Sivas z e r i n d e n Erzincan 'm Akehir kasabasna geldiler. B a h e d d n V e l e d , Mengcek Sul tn F a h r e d d n B e h r a m a h ve ei smet H t u n ' u n kendi adna yaptrd m e d r e s e d e bir m d d e t ders okuttu. B u r a d a n d a ayrlarak Sivas, Kayseri, Ni de yoluyla hrende (bugnk KaramanYye gelileriyle en nihyetinde b yk yolculuk t a m a m l a n d . Sultan'l U l e m ' y burada Karaman Emri M s B e y karlad. Kendisine iltifat etti. Lrende 'de kalmas iin srar etmekle kalmayp a d m a bir m e d r e s e yaptrd. Ailesi ve mrdleriyle b u r a y a yerleen B a h e d d n Veled yedi yl sreyle ders verip, vaaz etti. M e v l n on yedi veya on sekiz yalarnda iken Lrende'de Semerkandl lim erefeddn L l ' n n kz G e v h e r H t u n ' l a evlendi. D n merasimini tkib eden gnlerde nce M e v l n ' n n annesi M ' m i n e H t n ; ardndan aabeyi A l e d d n M u h a m m e d ; son olarak d a kayn vali desi vefat etti. B u hznl dnemin s o n u n d a 623 ( 1 2 2 9 ) ' d e n c e b y k olu Sultan Veled, bir yl sonra da aabeyinin adn verdii A l e d d n elebi dnyya geldi. M e v l n hanm G e v h e r H t u n ' u n vefatndan sonra Konyal

zzeddn A l i ' n i n dul olan kz Kira H t u n ' l a evlendi. nceki evliinden e m s e d d n Yahya adnda bir de olu olan Kira H t n , bu izdivacndan E m r M u z a f f e r d d n l i m elebi v e M e l i k e H t n adl iki ocuk dnya ya getirdi. B a h e d d n V e l e d ' i n hretini duyan devrin Seluklu Hkmdar A l e d d n K e y k b a d , kendisini Konya'ya davet etti. O da, 6 2 6 ( 1 2 3 1 ) ' d a ailesiyle birlikte Konya'ya gidince Altnapa (Altun Aba) m e d r e s e s i n e yerle tirildi. B u r a d a iki yl kadar mderrislik yaptktan sonra 18 Reblhir 628 (23 ubat 1 2 3 1 ) ' d e vefat etti. A r d n d a M e v l n gibi bir e v i d ve Farsa m e n s u r hlde yazlm Marif adl cildlik bir eser brakarak bu dnydan ayrlan B a h e d d n V e l e d , bata Sultan A l e d d n K e y k b a d o l m a k zere, emirler, limler, eyhler v e halkn katld b y k bir merasimle uurland. B u srada yirmi drt yalarnda olan M e v l n , babasnn brakt boluu d o l d u r m a k zere mderrislik y a p m a y a balad. Bir yl sonra, o c u k l u u n d a mrebbliini stelenen ve Sultan'l Ulem ' n n d a mrdlerinden olan Seyyid B u r h n e d d n M u h a k k k - Tirmiz (: 639/1241) ziyaret m a k s a d y l a Konya'ya gelmiti. eyhinin vefatm m n d a renen bu velnin, yine m n d a eyhinin vasiyeti zerine olu M e v l n ' y ird vazifesiyle Konya 'ya gelmi olduu rivayet edilir. o c u k l u u n daki "ntrebbsi" artk M e v l n ' n n "mrdi"div. Lrende'den Konya'ya gelen M e v l n d o k u z sene kadar Seyyid B u r h n e d d n ' e hizmet etti. Bu yllar, ileride yaayaca e m s d n e m i ne m a n e v bir hazrlan olarak da telkki edilebilir. Bu d n e m d e Seyyid B u r h n e d d n ' d e n Kbreviyye'nin evrd ve tebihlerini t a ' l i m etti; halvete girerek erba 'in kard. Mridinin tavsiyesiyle zahir ilimlerinde daha da ileri gidebilmek iin 630 ( 1 2 3 3 ) ' d a am'a doru seyahate kt. Seyyid B u r h n e d d n bu seyahatte mridine Kayseri 'ye kadar refakat etmi; b u n d a n sonrasna da M e v l n birka arkadayla birlikte de v a m etmiti. am'a v a r m a d a n nce Halep'de iki yl kadar kald. Burada Hallviyye Medresesi'nde ikamet ederek, ehrin idarecisi de olan K e m l e d d n b n ' l - d i m (: 660/1262)'in derslerine d e v a m etti. Halep'de ilmini biraz daha derinletirme imkn bulan M e v l n am 'a ulatnda ise Mukaddemiyye Medresesi 'ne yerleti. am 'da kald drt sene b o y u n c a Arap Dili ve Edebiyat. Lgat, Fkh, Tefsir ve Hads gibi ilimler bata olmak zere p e k ok akl v e nakli ilim sahalarnda icazet ald. O d n e m d e M u h y i d d n b n ' l - ' A r a b (: 638/1240), Sdedn-i H a m e v (: 650/1252), O s m n -

R m v e E v h a d d d n - i K i r m n (. 673/1274) ile sohbetlerde bulundu. H z . M e v l n Anadolu 'ya d n n d e S e y y i d B u r h n e d d n H a z r e t l e r i ' n i ziyaret etmek zere nce Kayseri'ye urad. Burada eyhinin isteiyle st ste defa erba 'in kard rivayet edilir. Konya 'ya eyhiyle beraber geldiler. Seyyid B u r h n e d d n artk belli bir keml mertebesine ulatn m h a d e ettii mridine, ird icazeti verdikten sonra Kayseri'ye dnd. Takriben bir yl sonra, o da tpk eyhi S u l t a n ' l U l e m B a h e d d n V e l e d gibi ardnda M e v l n gibi bir m r d ve Maklt adl bir byk eser bra karak 639 ( 1 2 4 1 ) ' d a bu lemden b e k a lemine g etti. Zahirdeki b u ayrl M e v l n ' y a p e k ar geldi, b y k bir kedere dt. B u d n y d a tek b a n a kalan M e v l n , ird vazifesi v e derslerini a k s a t m a m a k l a birlikte, u z u n sre derin bir riyazete dald. Bu dnemin sonunda, M e v l n ' n n hayatndaki seyri deitiren, m him bir hdise cereyan etti: 2 6 Cemziyelhir 6 4 2 (29 K a s m 1 2 4 4 ) ' d e Kon ya'da T e b r i z l i e m s ile karlat. B u zt M e v l n ' y k e n d i n d e n geirip, cokun bir 1 k hline soktu. Bir yere balanp k a l m a m a s v e o k a dola mas sebebiyle ems-i Perende (Uan ems) lakabyla da anlan e m s - i T e b r z ise istedii menzili bir trl bulamad iin, yolu Diyr- Rm {AnadoluYa kadar d m bir H a k k i m s e idi. lk karlamalarna dir muhtelif ve farkl rivayetle vardr. Hatt ilk defa am 'da karlatklar bile sylenmektedir. M e v l n , e m s - i T e b r z ile karlamalarndan sonra t m vaktini o n a hasretmeye balam; halkla mnsebetini keserek, mederesedeki derslerini ve mrdlerini ird vazifesini bir kenara brakmt. Z a m a n l a b u d u r u m Konya 'da b y k bir huzursuzluk m e y d a n a getirmeye balad. Halk, talebele ri ve mrdleri, M e v l n l a r m kendilerinden ayran b u zta kskanlk duyar, kin gder hle gelince. e m s 21 evval 6 4 3 (11 Mart 1 2 4 6 ) ' d e anszn orta dan kaybolarak ehri terk etti. B u ayrl M e v l n ' y a ok te'sr etti; M e v l n ' y adet m a t e m e b o d u . Bir m d d e t sonra am 'da olduunu rendii e m s ' e geri dnmesi iin, M e v l n o k ili mektuplar yazd. Derin bir ak hlindeki M e v l n ' n n , sem meclislerini b u d n e m d e balatt rivayet edilir. M e v l n , en sonunda olu S u l t a n V e l e d ' i am 'a gnderdi. Israrl davet zerine e m s Konya 'ya d n m e y i kabul etti v e beraberce dndler. M e v l n - e m s k a v u m a s n d a n sonra, alt ay b o y u n c a M e v l n ' n n hcresinde sohbetler ettiler. H c r e y e S u l t a n V e l e d v e e y h S e l h a d d n - i

Z e r k b dnda k i m s e alnmad. B u d n e m d e , e m s ile M e v l n ' n n evlt l Kimya H t n evlendiler. A n c a k d a h a nceki ayrltan sonra n e d a m e t getirip, M e v l n v e e m s tarafndan balanan halk tekrar dedikodu y a p m a y a , bir e k e m e m e z l i k hli iinde fitne ve fesat y o l u n a s a p m a y a balad. e m s , bu d u r u m u Sultan V e l e d ' l e birka defa paylap, artk kendisini kimsenin bulamayaca ekilde gideceini syledi. N i t e k i m 645 (1247) senesinin Aralk aynda anszn kay boldu. B u ikinci ayrlla ilgili olarak bir sikaste urad veya srr olduu eklinde muhtelif rivayetler vardr. D o r u s u n u Allah bilir; ancak btn riva yetlerde M e v l n ' n n olu A l e d d n e l e b i ' n i n bir e k e m e m e z l i k v e ks kanlk iinde olduu, hasmlarn yannda y e r alm olabileceinden b a h s e dilir. Rivayet edilir ki, bir belya duar vaziyette len A l e d d n e l e b i ' n i n cenazesine b a b a M e v l n katlmamtr. ems-i Tebrz de ortadan k a y b o lurken, ardnda y a n k bir M e v l n ile hikmetlerini ve sohbetlerini sat Maklt adl bir eser brakt. M e v l n , M u h a m m e d i b i r a k l a baland e m s ' i n bu ikinci gidiinden sonra o n u h e r yerde arad. Rivayete gre 4 0 gn sonra bandaki b e y a z sar karp, daha k o y u renkli bir sark saran M e v l n , bu d n e m d e m a h z u n v e m k e d d e r fakat akla v e cokunluk iinde iirler s y l e m e y e , s e m e t m e y e balad. Dvn- Kebr'de e m s mahlasyla syledii iirler, bu devirdeki takn rh hlini yanstr. Konya 'da e m s ' i b u l a m a y a n M e v l n bir sre sonra midle am 'a git ti. Rivayete g r e am'a drt defa gidip, hepsinde de b u l a m a y n c a aresiz geri dnd. e m s ' i zahirde b u l a m a y a n M e v l n , onu kendi gnlnde, ken disinde b u l d u u n u anlaynca da onun gibi bir gnl dostu olan Selhaddn-i Z e r k b ' u onun yerine koydu. Rivayet edilir ki, M e v l n ' n n k u y u m c u l u k y a p a n Selhaddn-i Z e r k b ' u n dkknndan gelen eki seslerindeki i l h r i t m i d u y u u v e ar ortasnda s e m e t m e y e balay b u yeni d n e m i n habercisidir. Seyyid B u r h n e d d n M u h a k k k - T i r m i z ' n i n mridi olan b u zt m m fakat hl ehli, vel merep, kmil bir kii idi. D a h a sonra M e v l n , Selhaddn-i Z e r k b ' u n kz F a t m a H t u n ' u olu Sultan V e l e d ' e a l m a k suretiyle aralarndaki kurbiyeti daha d a salamlatrd. M e v ln ile on yllk yakn dostluk ve beraberlikten sonra onun halfesi de olan eyh Selhaddn-i Z e r k b , 1259 ylnda vefat etti. Mevln, Selhaddn-i Zerkb'dan sonra mushib olarak

mrdlerinden H s m e d d n e l e b i (: 6 6 2 / 1 2 8 4 ) ' y i seti. b n A h T r k lakabyla da tannan e l e b i H s m e d d n , Urmiye 'den Konya 'ya gelen m u hacir bir ailenin evld idi. Babas Konya 'daki A h tekiltnn bakan, iti barl bir zt idi. Babasnn vefatndan sonra tekiltm bana gemesi isten mi, o ise kendisine u y a n adamlarn da yanna alarak btn mal v e m l k y le M e v l n ' y a intisb etmiti. Bu skn d n e m i n d e en yakn sohbet arkada v e yardmcs olan H s m e d d n e l e b i ' n i n tevikiyle, M e v l n slm Tasavvufunun byk aheseri Mesnev-i erf (Mesnev-i Mnevi) 'i y a z m a y a balad. Aslnda ilk on sekiz beyti M e v l n bizzat yazarak H s m e d d n e l e b i ' y e verdi; b u n dan sonrasn ise M e v l n syledi, H s m e d d n elebi yazd. H s m e d d n e l e b i , M e v l n ' d a n sonra on yl daha hilfet vazifesini de ruhte etmi; o n u n da vefatndan sonra yerine S u l t a n V e l e d gemitir. S u l t a n V e l e d , M e v l n ' n n , e m s - i T e b r z ' y i gnee, S e l h a d d n - i Z e r k b ' u aya, H s m e d d n e l e b i ' y i de yldzlara benzettiini v e onu meleklerle ayn mertebede g r d n kaydeder. M e v l n , nihayet rahatszlanarak 5 Cemziyelhir 672 (17 Aralk 1273)'de H a k k ' a yrd. Rahatszlnn, yakc bir humma olduu v e y a benzinin sararmasndan dolay bir karacier problemi o l d u u rivayet edilir. Cenazesinde alayp, feryd edilmemesini istediinden v e l m n M e v lsna k a v u m a olarak tarif etmesinden dolay, bu g n e "eb-i ars" (dn gn) denmitir. M e v l n ' n n cenaze m e r a s i m i n e b y k , kk d e m e d e n her m e r e p , mezhep v e dnden btn Konya halk b y k bir izdiham olutururcasna itirak etmiti. zdihamn n n e g e m e k iin, idarecilerin bz gruplar m e n etme teebbsleri karsnda herkesin M e v l n ' n n kendilerinden o l d u u n u syleyerek sahiplendikleri v e ayrlmak istemedikleri rivayet edilir. Vasiyeti zerine S a d r e d d n - i K o n e v ' n i n cenaze namazn kldrmak iin tabutun nne geldiinde, hkrklar iinde kendinden getii, bu y z d e n n a m a z K d S i r c e d d n ' i n kldrd hususu da rivayetler arasndadr. Yine vasiyeti zerine m e z n zerine bir trbe in edilmitir. S u l t a n Veled ve A l e d d n K a y s e r ' i n gayreti ve Seluklu Emri M u n e d d n P e r v a n e ile hanm G r c H t u n ' u n madd destei ile tamamlanan bu trbe "Kubbe-i Hadr " {Yeil Kubbe) olarak bilinir. Mimar da T e b r i z l i B e d r e d d n ' d i r . M e v l n , iirlerini ve mektuplarn, arasnda yer yer Arapa olanlar

b u l u n m a k l a beraber, Farsa syleyip yazmtr. Eserleri, kaside, gazel v e rubailerden m e y d a n a gelen Dvn- Kebr; temel kaynan Kur 'n ve Ha dslerin oluturduu, tasavvuf d n c e n i n b t n konularn ieren, m u h t e vasnda p e k ok hikye b u l u n d u r a n ve slm Kltrnn en nemli aheser lerinden kabul edilen, b y k m a n z u m e s i Mesnevi; salnda sohbetlerinden olu Sultan Veled v e mrdlerinin kaydettii, Fhi Mfh; yedi vaaz v e iinde vaazlar esnasnda tutulan notlarn da b u l u n d u u Meclis-i Seb 'a; e itli vesilelerle yaknlarna, evltlarna, mrdlerine v e ricale yazd mek tuplarnn toplanarak b i r araya getirildii, Mektbt 'tr. Anlatlanlara gre, M e v l n ' n n sureti ylece idi: Narin denebilecek lde zayf bir v c d yaps vard. Genellikle az yeyip, az u y u d u u ; oka tefekkr v e ibdetle megul olduu iin, zayfa idi. Ancak b u n u n aksine nrn v e mehbetli bir grne sahipti. Gzleri o k ekici, te'sirli ve co kulu idi. B u te'siri bilmeyenlerin, gzlerine baktklar z a m a n o kudretin etkisi altnda kalp da gzlerini oradan ayrdklar rivayet edilir. M e v l n ' n n i lemi, ahlk ve karakteri tek kelimeyle ifade edilmek istense, o da "ak"t\v. Bir hakikat talibi olan M e v l n ' n n sevgi ve tevhd potasnda cehalet, benlik, hrs, gurur, kin, haset, nefret, ktlk, dedikodu, vb. e r kavramlarna y e r olmad, bilkis o keml mertebesinin cb, ilim, hilm, irfan, man, efkat, m e r h a m e t v b . h a y r kavramlaryla donand grlr. M e r h u m Ali Y a r d m , Hads Kvdcmlar^"^ adn verdii K u z ' ' n i n ihb'l-Ahbr'mm tercmesinde, M e v l n v e Me5evrsinden ksaca yle bahseder: "r am ve iz brakm mslman Trk byklerinin nde gelen simalarndan olan M e v l n Celleddn-i R m (: 672/1273); iyi yetimi, eser yazm (mellif), ders okutmu (mderris), adam yetitirmi (mrd), bilgili (lim) bir Trk bydr. "Mesnevi" adl eseri, onun adn, hem alar tesine hem de slm corafyas dna tayarak, lmszletirmitir. ... H z , M e v l n ' Mesnevi'de iledii hads metinlerini kaynaklar bakmndan deerlendirdiimizde, ihb'l-Ahbr'n. Mesnevi'nin bir nu maral kayna olduu gerei ile karlamaktayz. H z . M e v l n gibi bir

(4)

Nairin notu: Ali Yardm, Hads Kvlcmlar Damla Yaynevi, stanbul 2007 (2. bask).

(ihb'l-Ahbr

Tercmesi),

s. 10-11,

lim mutasavvfn, Ahbr hadslerinin

bu eseri bylesine kaynak olarak kullanmas, ihb muhtevalar hakknda da bir fikir vermektedir".

'l-

A n a hatlaryla k a l e m e aldmz bu Hak Dostu ve Allah velnin hayat hikyesini, b a k a bir Hak ve Mevln dostu, m u t a s a v v f v e mtefekkir yazar S m i h a A y v e r d i ' d e n yaptmz, onun ahsiyeti v e fikriyatna dir, iktibaslarla nihayete erdirelim: " H a z r e t i M e v l n , her cephesi bir baka grn, bir baka renk ve cazibe arzeden o menura benzer ki, bu hikmetler, bu bilgiler, bu aklar, bu san'at ve zerafetler hevenginden, isteyen istediini ekip alabilir. M e v l n , kendi ahsiyetini, bir aya eriatta kim dururken teki ile yetmi iki milleti devreden bir pergele benzetmekle, bu ok cepheli i portresini bizzat ve kuvvetle izmi bulunmaktadr.

S u l t a n ' l U l e m ' olu mderris M e v l n Celleddn, ems-i T e b r z ' i r t evkiyle karlap haytnn akl ve ilm diyebileceimiz ilk safhasn kapatp bir karar ve devam devresine girdikten sonra, vazife ve mes'liyetlerinin uurunu tayan byk insan rolnde, o binbir cepheli ahsiyetiyle, bir mrebb-mrd olarak beer saflarnn arasna atlmtr.

Kendini bir beeriyet fedaisi olarak insanlara nezretmi mstesna lar arasnda bulunan M e v l n C e l l e d d n - i R m ' n / ktle terbiyesindeki gayesi, sistemi ve metodlar gayet sarih ve hasb idi: Tam bir vahdeti grle, iyalullah tanyp sayg, sevgi ve efkatle bal olduu in sanlar, hayvan insiyaklarnn esaretinden kurtararak tasfiyeli ve muhasebeli bir ruha, bir vicdan hrriyetine eritirmek istiyordu. Bunun iin de ktlenin bir evk ve mn potasnda birleip bir btn hline girmesi ve sonra da bu evk ve mnn o btnn mterek enerji kay na hline gelmesi lzmd. te rehber ve mrebb M e v l n , bu gaye urunda nesi var nesi yoksa insanlarn nne dkp, onlar bulunduklar seviyeden bir adm ileri g trmek iin san 'atn, mnn, ahlkn, evk ve akn ktle emrinde se ferber eden rnek terbiyecidir.

insanlar kendi kendileriyle yzletirerek ktlklerinden utandran ve onlara kemlin ve mtelin hasret ve itiyakn alayan Hazreti M e v ln, bylece nefsn kuvvetlerin basks ile sinip, uuraltnda uyuklaya kalm deerleri, sihirli ak assiyle drterek faaliyete geirmeyi bir dn gibi mukaddes bilmitir. Zr kendi kendinde bilkuvve mevcd kymetlerle ainalk kurup, onlar yksek ve mterek bir mnn iinde faal klan kimselerdir ki cemiyeti cehilden bilgiye, karanlktan aydnla karrlar; mklleri yener, zorluklar aar, gzeli bulur, doruyu arar ve iyinin peine derler. yle ki bu evk ve mn potas iinde harmanlanp savru lan ferd egoizm yni nefsn kuvvetler, musaffa bir enerji hline gelince de, i tabiatn penesinden kurtulan insanolu, kinlerden, hasetlerden, gurur, intikam gibi ykc ve menfi duygulardan boalarak bir vicdan cennetinin hrriyetine admn atm olur. Ktle terbiyesinde sevgiyi esas tutan byk hakim, bunun iindir ki cemiyetin her bir tabakasna cmert hatt msrif bir efendi ikrmiyle el uzatarak: "Ben cemiyette nln oldum, kt halliler ile de iyi halliler ile de beraber oldum " demekten ekinmemitir. Hudutsuz bir ak, ba sonu olmayan bir sevgi umman hlinde g nllere dalga dalga arpan M e v l n ' j H , insanoluna en byk armaa n, onu kendi ayplarndan utandracak kadar msamahal ve anlayl bir muhabbet ve efkate gark etmi olmasdr"^^\

"lmlerinden sonra da tasarruflar devam eden ve yaktklar k snmemi olan vellerden biri olan M e v l n , acaba kendini dnyya kabul ettirmek ve asrlar boyu felsefe ve mnn ayn tazelikte tutabilmek iin ne yapmtr? Zamannda kerametler mi gstermi, gaipten haberler mi vermitir? Yoksa kimyada simyada baarl hnerleri mi olmutur? Hayr, hayr... Hibiri... Zira gerek O, gerek ayn serinin mensubu bulunan veller, vic danlara hkmetmek yolunda asl maddeyi teshir etmek gibi kk bazla rn peine dmemilerdir. u halde, insanlar ona doru ekip balayan tlsm nedir? diye sora-

(5)

Smiha Ayverdi, bide ahsiyetler, bul 1976.

Kltr Bakanl, Kltr Eserleri: 11, s. 3-8, stan

10

cak olursak, ktlelerin hasta, yaral ve muztarip ruhlarna if vermekte, donup katlm yreklerini stp yumuatmakta kulland metodun, hare ket ve vsl noktas olarak, sevgiyi grmek mmkndr. nk o, madd manev btn illetlerin devas olarak ak tanmakta ve bu ilh kudrete: "Ey bizim sevdas gzel olan akmz, ey her derdimizin tabibi, dol!" diye seslenmektedir. Ve yine: "Peygamberimizin yolu ak yoludur. Ben aka tabiim, rehberim, hocam odur!" demektedir. Evet kendine de cmle leme de bu ilh kudreti rehber ve mrd bi len M e v l n , ie yedi dvele ikram ettii, yedi dveli garkettii evk, mn ve hikmetini, hep mlik olduu o ezel ve ilh ak kaynandan datm tr. Bu yzden de dnylara smayan fikir ve duygu lirizmi, yedi yz yl dr, bir Tanr sas olarak, hikmetli ve san 'atl slbu ile beeriyetin st ne akp alaya gelmitir. unu da belirtmek icbeder ki, Mevln, gerek Mesnev'si gerek ru baileri ve gazelleri ile insanolunu hep dnmee sevketmitir. Bylece de kendini kendi i haznelerinden, vicdan dnysndan haberdar etme yoluna giderken, asl kr krne inanmaya zorlamamtr. Zira onun fikir evresinde, kr krne mn diye bir ey yoktur. Bu sebeple de Mes nevi kssalar, ayn kuvvette arpan zd fikirlerin insan uuruna verdii mukayese malzemesiyle doludur. Ama Mesnev'sini bir kssalar hevengi hlinde realize etmi olan Mevln, ne bir hikye syleyici, ne de bir masal anlatcdr. Belki arkn kltr hazneleri iinden seip kitabna ald hikyeleri, kendi slbu ve tefekkr ile deerlendirip, gnlk haytn stne k tutan realist bir terbiyecidir. yle ki katmer katmer aan bir iek gibi birbirine bal ve birbirini btnleyici olan bu hikyeleri okuyann, onlarda kendini bulma mas ve bir aynaya bakar gibi, bunlarn iinde kendini grmemesi, yine onlarn terazisinde iyiliklerini ve ktlklerini tartp kendine eki-dzen vermemesi mmkn deildir"^''\

(6)

Smiha Ayverdi, a.g.e., s. 34-35.

11

Mevln'nn Mesnev'si > M e v l n ' n n , h a d s sahasnda da geni bilgisi b u l u n d u u , eserlerinin incelenmesinden anlalmaktadr. N i t e k i m Mesnevi, Fhi Mfh, Dvn- Kebir ve Meclis-i Seb 'a gibi eserleri ile olunun Marifi hadsler bakmn dan g z d e n geirilince, bu eserlerde, tahmin edilenin stnde h a d s kulla nld kendini gstermektedir. D o r u d a n doruya hads olarak zikrettikleri bir tarafa; mn, iaret, telmih yoluyla ifde ettikleri de dikkate alndnda, o k daha geni bir hadis kltr hamlesiyle karlalmaktadr. A n c a k biz, bu aratrmamzda, "Mevln'da Hads" m e s ' e l e s i n e deil, sdece "Mesnev'nin Hadsleri"m ess aldmz iin, dier eserlerindeki hadsleri bir baka aratrma konusu y a p m a k ve ileride hepsini bir btn hlinde deerlendirmek istiyoruz. Bilindii gibi Mesnev'nin dili Farsa'dr. V e eser, mesnevi tarznda m a n z u m d u r . Klsik slm ilimlerinden birine ml edilmek istenirse, o. Ta savvuf v e Ahlk grubu eserler arasnda yerini alabilir. Mesnev'nin, t e m e l fikir olarak, ''Kur'n" v e "Hads" z e r i n e otur t u l d u u , o n d a , bir k s m yet v e hadisin y o r u m v e a k l a m a l a r n n yapld , m u h t e v a s n d a n anlalmaktadr. N i t e k i m , alt cildinde 950 civarnda "balk" huiunm Mesnev'nin, 53 baln hadsler, 50 k s u r b a l m da yetler tekil etmektedir. D i e r ara balklarn p e k ou ise, yet v e hadis lerin o l u t u r d u u ana balklarn tli d e r e c e d e k i a h balklar d u r u m u n d a drlar. Ayet v e hadslerin s e r l e v h a y a p l a r a k a k l a m a l a r n a giriildiinde eserler, o d e v i r l e r d e , k e n d i t r n d e h e m e n h e m e n y o k gibidir. z e r i n d e p e k d u r u l m a m olan bu h u s u s , Mesnev'nin dikkat ekici y n l e r i n d e n biri sidir. t e y a n d a n , M e v l n ' n n hadsleri kullan tarz, ilim evrelerinin zellikle Arapa olarak k a l e m e aldklar m e n s u r eserlerden o l d u k a farkl dr. Eserin Farsa o l u u n u n y a n n d a , ayrca m a n z u m da oluu, -vezin ve kfiye z a r u r e t i n d e n olsa gerek- onu, bz tasarruflara m e c b u r etmitir. y le ki; M e v l n , yerine g r e hadsin tam metnini alm, y e r i n e g r e bir ke lime v e y a c m l e s i n i k a y d e t m i , b a z e n m n y b o z m a y a c a k bir b a k a lfizla v e r m i , b a z e n Farsa t e r c m e s i n i y a p m , b a z e n de m n olarak a l m .

(7)

Nairin notu: Bu balk bir nceki "Mevln'nn Hayt" balkl ksm ilve edilince konu btnln salamak maksadyla tarafmzdan ilve edilmitir.

12

lfz kendisi ekillendirmitir. F a k a t her hl krda, rv v e kaynak kaydetmemitir.

ismi

B t n b u deiik slblar ierisinde, bir ifadenin h a d s o l u p o l m a d n a n l a m a k t a , bir b a k m a glk ekilmektedir. zellikle Farsa terc meleri verilen hadslerin, orijinal metinlerinin tesbtinde t e r e d d d e d l mektedir. A n c a k bir ok yerde, ifdenin hads o l d u u n a iaret eden tbirler de kullanlmtr. Bunlar, u m u m i y e t l e , u formllerle kendini gstermektedir:

gibi tbirler^", d u r u m a gre kullanlagelmitir. B u ifdeler, Arapa'da nlan " iii Jj^~.j ju",
" |JL.-J U P

kulla

JL^

ju"

, "

|JL.-_, U P

i( J^"

gibi hads

rivayet formllerinin, edeb slb iinde Farsa karlklar oluyor. Hadsleri '''balk'" olarak ald yerlerde ise, kulland ifdeler b i raz farkldr. Bu gibi yerlerde, d a h a ok u tbirler"' dikkati ekmektedir:

Gerek hadsleri naklederken kulland formllerde, gerek beyitler ie risinde. P e y g a m b e r E f e n d i m i z ' d e n bahsederken, M u h a m m e d (s.a.s) ism-i erf yerine, Arapa literatrde p e k rastlanmayan, M u s t a f ismini kullanm v e y a onu bir sfat ile zikretmitir.
(8) Nairin notu: Srasyla bu tbirlerin mnlar: Mustaf fermd (Mustaf buyurdu); Mustaf gft... (Mustaf dedi ki...); Gft Peygamber ki... (Peygamber dedi ki...); Hnde Resul (Reslullah syledi); Kavl-i Resul (Resul'n sz); Der hads med ki... (Hadsde geldi ki...); Binev n haber (Bu habere kulak ver); Behr-i n fermde est (Bu yzden buyurmutur). Nairin notu: Srasyla bu tbirlerin mnlan: Der beyn-i kavl-i Resul Aleyhisselm... (Resul Aleyhisselm'n sznn aklanmas hakkndadr...); Der tefsr-i kavlih Aleyhisselm... (Peygamber Aleyhisselm'n sznn tefsiri hakknda dr...); Der sebeb-i vrd n hads-i Mustaf ki... (Peygamberin bu hadsinin syleni sebebi hakkndadr...); Der tefsr-i n haber ki... (Bu hadsin aklanmas hakknda dr.,.); Der ma'ni-i n hads ki... (Bu hadsin mns hakkndadr...).

(9)

13

MESNEV HADSLER FORMA 3

Biz, Mesnev'nin hadslerini tesbt ederken, yukardaki formllerden b i risi ile sarahaten "hads" o l d u u n u kaydettiklerini aldk. A k a "ha ds" olduunu tasrh etmedii ifdeler, bir hadsin m n v e m e f h m u n a u y s a bile, "bu beyitle u hdise iaret etmektedir" eklinde bir karlatr m a y a gitmedik. te y a n d a n , Mesnev'nin bir o k yerinde. P e y g a m b e r E f e n d i m i z (s.a.s)'le ashab arasnda geen hdiseler, karlkl k o n u m a l a r v e Asr- Sa adet d n e m i v a k ' a l a r h i k y e edilmitir. M e v l n ' n n , olduka geni bir Trih kltrne shib olduunu gsteren b u neviden ifdelere d e , aratr m a m z d a p e k y e r vermedik. Zr b u bilgileri kaynaklar, daha o k . Trih, Siyer, Tabakt, Menkb g r u b u n d a n eserlerdir. M e c b u r kalmadka, eitleri o l d u k a z e n g i n olan, b u tip eserlere b a vurmadk. B u d u r u m , ileride k a y naklarn deerlendirmesini ele alrken, ayrca bahis konusu edeceiz.

2- H A D S L E R N

TAHRC

Senedsiz hads n a k l e t m e geleneinin balangc, bz istisnalarla, takri b e n hicri V . asrn ikinci yars sonlarna doru balar. B u durum, b i r bakma, hads metinleri y n n d e n , k a y n a k eserler d e v r i ' n i n kapand d n e m e c i d e iaretlemektedir. Nitekim, h a d s v e haberleri senedi ile birlikte k a y d e t m e geleneinin V . asr iinde hl d e v a m ettirildii, o devrin eserlerinde kendini gstermekte dir. B u gelenek, sdece h a d s sahasndaki eserlerde deil, dier ilim dalla rnn kaynaklarnda d a srdrlmtr. Mesel, bir tabakt kitab olan E b N u ' a y m e l - I s f e h n ( : 4 3 0 / 1 0 3 9 ) ' n i n Hdyetul-Evliy's\, bir m e n k b kita b olan S a y m e r (: 436/1044)'nin Ahbru Eb Hanife'si"''\ bir hads kitab olan K u z ' ( : 4 5 4 / 1 0 6 2 ) ' n i n Msned'-ihb', B e y h a k (: 4 5 8 / 1 0 6 6 ) ' n i n es-Snen'l-Kbr, u'abul-mn v b . eserleri, b n ' A b d ' i l - B e r r (: 4 6 3 / 1 0 7 1 ) ' i n Cmi'u Beyn'il-lm'i, H a t b e l - B a d d (: 4 6 3 / 1 0 7 1 ) ' n i n Trhu Badd, erefti Ashb'il-Hads, el-Kifye, gibi deiik muhteval eserleri, K u e y r (: 4 6 5 / 1 0 7 2 ) ' n i n tasavvuf eseri er-Risle'si gibi daha p e k

(10)

Haydarbd'da 1394/1974 senesinde baslmtr (169 sahfe). Dier eserler, bibliyog rafyamzda tantld iin, burada zerinde durulmamtr.

14

ok eser, senedli hads v e h a b e r nakletme devrinin son mahslleri olarak trih yerlerini almlardr. A d geen a s n n sonlarna doru yeni bir t e ' l i f v e t a s n i f n alr. Artk, dier ilim d a l l a n bir tarafa, h a d s sahasnda yaplan yeni a lmalarda bile, hadsler, sdece ilk rvleri v e alndklar k a y n a k l a r verilerek kaydedilmeye balar. Mesel, Deylem (: 509/1115)'nin Firdevsul-Ahbr\, Baav (: 5\6in22ymn Mesbh'us-Snne's, bn'l-Esr (: 606/1209)'in Cmi'ul-UsV, Hafz el-Mnzir (: 6 6 5 - 1 2 5 8 ) ' n i n et-Terb ve't-TerhW\, Nevev (: 676/1277)'nin Riyzus-Slihn'i, H e y s e m (. 807/1404)'nin Mecme'uz-Zevid'i, bn H a c e r (: 852/1448)'in el-Metlib'l-'liye'si, Suyt (: 911/1505)'nin el-Cmi'us-Sar'i, 'Al'd-dn el-Hind (: 975/1567)'nin Kerz'Ul-'UmmFi v e daha sonra g n m z e k a d a r k a l e m e alnagelen hads kitaplar, hep senedsiz olarak yazlm eserlerdir. Hads kitaplarnda balatlan bu r, dier ilim dallarnda rahata y a y gnlar. Ve zamanla, k a y n a k da gsterilmeden, hadslerin sdece metinleri kaydedilmekle yetinilmee balar. B u arada, hadsleri kaynaklarndan alp kullananlarn yannda, hi k a y n a k endiesine d m e d e n , srf duygularna dayanarak kullananlar d a ortaya k m a a balar. lk devir k a y n a k l a r n d a senedi ile birlikte yer a l m a m ifadelerin, "hads" olarak k a y d e d i l m e te mayl, hadsler a d m a endeler husule getirir. B u durum, hadsleri senedsiz olarak k a y d e d e n cidd eserlerin de thmet altnda braklmasna yol aar.

H a d s i l m i ile m e g u l olan slm limleri, ortaya kan b u d u r u m karsnda, yeni bir alma sistemi gelitirerek, hads sahas dnda kalan cidd eserlerdeki hadsleri vesiklandrma y o l u n a giderler. te, "A/r eserde bulunan hadslerin; senedini, kaynan ve shhat derecesini tesbt etme''' eklinde kendini gsteren bu neviden almalara ^^Hadslerin Tahrci'^ (tahrc 'l-ehds) adn verirler. T a h r c a l m a l a r n n ilk r n e k l e r i , hicr V I I I . a s r d a k e n d i n i g s termektedir. D a h a n c e k i asrlarda (hicr V I . v e V I I . asrlar) b y l e bir alma r n e i n e r a s t l a y a m y o r u z . B u n a a n ilk i s i m l e r a r a s n d a ; e z Zeyla' (; 762/1362), T c d d n es-Sbk (: 771/1369), Z e y n d d n el'Irk (: 806/1403), ' A b d ' l - K d i r el-Kura (: 7 7 5 / 1 3 7 3 ) , b n ' l Mlakkn (: 804/1401), B e d r d d n bn C e m a (: 819/1416) ve benzeri muhaddisler vardr. D a h a sonralar; bn H a c e r (: 8 5 2 / 1 4 4 8 ) , K a s m b.

15

K u t l u b o a (: 879/1474), S u y t (: 911/1505), ' A l i e l - K r (: 1014/1605), e l - M n v (: 1031/1622) gibi muhaddisler de tahrc almala rn d e v a m ettirmilerdi. K t i b e l e b i , bu ilk devir tahrc rneklerinden 8 tanesini kaydeder*'". e l - K e t t n ise, 2 2 kadarn tantr*'^'. Bunlar arasnda, ' I r k ' n i n , G a z l ' n i n hya''smdaki hadslerin tahrci olan el-MunV ile; Z e y l a ' ' n i n , el-Hidye hadslerinin tahrci maksadyla k a l e m e ald Nasb'r-Rye'si, bu nev'in gzel rneklerinden sdece ikisidir. G n m z d e d e tahrc almalar srdrlmektedir. Mesel, ' A l ' d dn e s - S e m e r k a n d (: 5 5 2 / 1 1 5 7 ) ' n i n lmsz eseri Tuhfet'l-Fukah'mn tahrci'"' bunlardan birisidir. zellikle ciddiyet ve titizlikle hazrlanan tahkkli neirlerde, klsik eserlerin hadslerinin tahrci de verilmektedir ki, b u mesi, eserden istifdeyi kolaylatrmakta ve esere kar ilgi ve gveni arttrmaktadr. Klsik tahrc almalarnda dikkati eken bir h u s u s da. Fkh v e Tefsir sahasndaki eserlerin ilk sralar igal etmi olmasdr. Tasavvuf mhiyetteki eserler zerinde ise, ' I r k ' n i n hya, K a s m b . K u t l u b o a ' n n vrif'lM a n / z e r i n d e k i tahrcleri dnda, k a y d a deer bir tahrc almas yapl mad dikkati ekmektedir. Halbuki, geni ktlelere hitb edileri dolaysyla, tasavvuf eserlerin de, hadsleri y n n d e n incelenip deerlendirilmesi yerinde olurdu. Zr, hadsler b a k a m n d a n en o k tenkide m a ' r z kalan saha, tasavvuf eserler olarak karmza kmaktadr. N e v a r ki, zerinde kkl almalar yapl m a m bir m e s ' e l e h a k k n d a kesin h k m e varmak, ilim evrelerince ciddye alnmamaktadr. Aratrma k o n u s u olarak "M es nev H adsi er i"m seerken, b u boluk dikkate alnm ve cevap verecei ihtiya g z n n d e bulundurul mutur. Bildiimiz kadaryla da. Cumhuriyet Trkiyesi'nde, tahrc sahasnda bir alma yaplmamtr.

(11) (12) (13)

Ktib elebi, Kef'z-Zunn.

1/380. s. 185-191.

Kettn, er-Rislet'l-Mstatrafe.

am niversitesi eriat Fakltesi Hads stad Muhammed Muntasr el-Kettn tarafndan gerekletirilen bu cidd tahrc almas, eserin asl ile birlikte, drt cild h linde (Beyrut 1964) neredilmitir. leride, bu almadan tekrar bahsedeceiz.

16

3 - KAYNAK VE ARATIRMALARA BR BAKI

Tahrc a h m a l a n n d a , "kaynak" m e s ' e l e s i son derece nemlidir. Zr aratrmada b a h i s k o n u s u olan, "hads " diye y a y g n l a m h e r h a n g i bir ifdenin, hads olup olmadnn tesbtidir. B u n u n d a en b a k a gelen b i rinci yolu, o ifdenin " s en e d "ini, bir b a k m a "tapu "sunu v e y e r ald yazl kayna tesbtle ie balamaktr. Senedin ve kaynan tenkidi ve met nin muallel olup olmad hususlar ise, ancak, sened v e k a y n a n tesbtinden sonra m m k n olabilmektedir. H a d s m e t i n l e r i n i n k a y n a m e s ' e l e s i n i , devirler b a k m n dan kesin bir izgi ile ayrmak -belki- m m k n olmayabilir. n k karm za dima "istisn'larm kmas m m k n d r . A n c a k , hadslerin. P e y g a m b e r E f en d imi z (s.a.s)'den itibaren mselsil senedle alnp kaydedildii eserler, o hadsin kayna o l m a vasfn k a z a n m olmaktadr. B u neviden eserler ise, daha nce de iaret ettiimiz zere- "tasnf devri" dediimiz, hicr II. asr ortalar ile V. asr sonlar arasnda grlmektedir. Hads sahasnn d a h a sonraki d n e m eserlerine gelince, onlar, h e p b u ilk d n e m k a y n a k l a r n d a n d e r l e m e suretiyle m e y d a n a getirilmilerdir. B u haliyle onlarn hepsi d e "ikinci el"durumundadrlar. tiraf etmek gerekir ki, i l k m u s a n n a f h a d s k i t a b olarak bili nen M a ' m e r b . R i d ( 1 5 2 / 7 6 9 ) ' i n Cmrinden""*, k a y n a k eserler devrinin kapand V . asr sonlarna kadar, k a hads kitab ortaya k o n d u u v e b u eserlerin t a m a m n d a -mkerrerler hri- n e k a d a r hads b u l u n d u u , aradan geen b u n c a z a m a n a r a m e n , bir s a y ile ifde edilememektedir. A n c a k , belli b i r g r u p eserdeki hadsleri bir a r a y a g e t i r m e y o l u n d a fer d gayretler de eksik deildir. M e s e l b n ' l - E s r ( : 6 0 6 / 1 2 0 9 ) ' i n ; B u h r ve M s l i m ' i n el-Cmi'us-Sahh'\er\, m m M l i k ' i n Muvatta' ve E b D v d , T i r m i z ve N e s ' n i n 5 'M e'lerindeki hadsleri, m k e r r e r l e r i ni birletirerek, bir serde toplad Cmlul-Usl', b y l e bir gayretin ilk m a h s l d r . O , b u t e e b b s ile tek k a l m a m , at r takipileri b a ka eserler z e r i n e mesalerini srdrmlerdir. N i t e k i m e l - H e y s e m ( : 807/1404)'nin; A h m e d b. Hanbel, Bezzr ve E b Ya'l'nn Msned'leri ile T a b e r n ' n i n Kebr, Evsat v e Sar sfatlar ile ayr ayr tasnif ettii
(14) Bkz. Fuad Sezgin, "Hads Musanneftnm Mebdei ve Ma'mer b. Rid'in Trkiyat Mecmuas, C. XII, s. 115-134, stanbul 1955. Cmi'i",

17

Mu'cemleri''ndcki hadslerin, Ktb-i Sitte'de y e r almayanlarn toplad Mecme'uz-Zevid' ile; bn H a c e r e l - ' A s k a i n (: 8 5 2 / 1 4 4 8 ) ' n i n ; Taylis, E b B e k i r e l - H u m e y d , M s e d d e d , b n E b e y b e , bn Eb m e r el-Aden, bn Men', 'Abd b. Humeyd ve el-Hris'in Msned 'lerindeki hadslerden, yine Ktb-i Sitte 'de yer almayanlarn bir araya getirdii el-Metlib'l-'liye'si v e dier bir ksm z e v i d kitaplar"" b u bir a r a y a t o p l a m a gayretlerinin meyveleridir. t e y a n d a n , bir o k rnek lerini g r d m z "cem" g r u b u hads kitaplar ierisinde''*, S u y t (: 9 1 1 / 1 5 0 5 ) ' n i n Cmi'leri ile ' A l ' d - d n el-Hind (: 9 7 5 / 1 5 6 7 ) ' n i n Kenz 'l- 'UmmVi d e b u m a k s a d l a v c d e getirilmilerdir. B t n bunlar, faydal almalardr. N e var ki, b y k bir ihtiycn bir ksmm karlamaktadr. H e r eye ramen, btnn kata kan karlaya bildikleri hususu, yine de cevapsz kalmaktadr. yle ki, k a y n a k devri eser lerindeki hadsleri -ksm ksm d a olsa- bir yere toplama faaliyetlerinde, u m u m i y e t l e , bir m u h a d d i s i n en hacimli veya en m e h u r olan eseri dikkate alnageldii m a h e d e edilmektedir. Halbuki, ayn muhaddislerin, belki k o nulardaki hadsleri toplad baka mstakil eserleri de vardr. Onlarn bu eserlerinde, hacimli veya m e h u r olan eserinde yer vermedii pek ok hads bulunabilmektedir. Mesel B u h r ' n i n el-Edeb'l-Mfred'i ile et-Trh'ulKebir'inde, el-Cmi'us-Sahih'inde yer almayan bir hayli hads vardr. Ayn durum, Tirmiz 'nin emiVi, E b Davud 'un Kitb'z-Zhd', Nes 'nin Hasisu Emir'il-M'minin 'Ali b. Eb Tlib f^.v/i"'>, Beyhak 'nin dier eser leri yannda u'ab'l-mn' ve Kitb'z-Zhd'il-Kebr'i, Kuz''nin Msned'-ihb' iin de varittir. Ayn ekilde, bn E b ' d - D n y (: 282/895). Harit (: 327/939), Mstafir (: 432/1041), H a t b elB a d d (: 4 6 3 / 1 0 7 1 ) ve saylar olduka kabark dier muhaddislerin eser lerinde yer alp da, zerinde hi allmam hadslerin yeknu ise hl m e h l m z d r . stelik, bu eserlerdeki hadslerin bir ou, "Zevid ve Cem*" grubu eserlere de girmemitir. B u arada, tasnif d e v r i n d e k a l e m e alnm Siyer, Mez, email, Tabakt, Menkb, ehir Trihleri, Usl Kitblar v b . gibi eserler vardr ki.
(15) (16) (17) Bkz. Ktib elebi, ATejfz-Zunn, 11/956-957; Kettn, er-Rislet'l-Mstatrafe, Bkz. Kettn, er-Rislet 'l-Mstatrafe, s. 173-185. s. 170-172.

Bu eser, Msr el-Matba'at'l-Hayriyye''de 1308 trihinde baslm olup, 40 sahfe tutarndadr. Siinen'inde bulunmayan, fakat Mesnev'de yer alan bz hadsler senedli olarak burada mevcddur.

18

b u n l a r da, senedli h a d s metinleri ihtiva etmektedir. B i l h a s s a b n S a ' d ( : 2 3 0 / 8 4 5 ) ' n et-Tabakt ul-Kbr's, B u h r ' n i n et-Trh'ul-Kebr'i, elH k i m ( : 4 0 5 / 1 0 1 4 ) ' i n Trhu Nsbr'u''\ Eb Nu'aym'm Hyet'lEvliy's, H a t b e l - B a d d ' n i n Trhu Baddh, b n ' A s k i r (: 5 7 1 / 1 1 7 5 ) ' i n Trhu Dmekh v e benzerleri sonraki mellifler t a r a f m d a n , hadslerin k a y n a olarak sk sk kullanlmlardr.

s
te yandan, tahrc a h m a l a n n d a , m e v c d kaynaklardan pratik olarak istifde edebilme h u s u s u da ayr bir p r o b l e m tekil etmektedir. M e s ' e l e n i n bu y n n e , -bir ksm atlamalar bir y a n a braklrsa- Hollandal bir h e y ' e t tarafndan gerekletirilen d o k u z hads m e c m u a s n n indeksi d u r u m u n d a k i Concordance ile S u y t ' n i n el-Cmi'us-Sar'i v b gibi almalar k s m e n yardmc olmaktadr. Bz m o d e m neirlerde tatbik edilmee allan, h a dslerin alfabetik fihristleri d e , b u m a k s a d a hizmet iin tanzim edilmektedir. N e v a r ki, hads metinlerindeki rivayet farkllklar, hadsin ilk k e l i m e v e y a harfinde deiiklik arzettii, y a da u z u n c a bir hadsin ortasndan bir c m l e , mstakil bir metin olarak karmza kt z a m a n , alfabetik fihrisfler d e fonksiyonunu k a y b e t m e k t e , ou z a m a n kendisinden beklenen fayday sa layamamaktadr. Tahrc almalann zorlatran durumlardan birisi de yazmalar proble midir. yle ki, "hads kaynaklarndan ne kadar baslmtr, ne kadar yaz ma hlinde mevcddur ve ne kadar bize kadar ulamamtr veya ulamtr da mehlmzdr?" sorulan, hl kesin cevbn alamayan istifhamlar h linde zihnimizi megul etmektedir. Yurt ii v e yurt d yazmalardan istifde edebilmek ise, h e m zaman, h e m imkn, h e m de dil v e yaz tekniine t a m v u kuf gibi p e k ok madd-mnev artlann birlemesine bal kalmaktadr. Bir d u r u m deerlendirmesi m h i y e t i n d e ku bak ele aldmz b u g i riten sonra, a l m a m z d a kullandmz kaynaklar v e takip ettiimiz yol hususunda ksaca d u r m a m z yerinde olur kanatindeyiz.

"Mesnev

Hadsleri"nin

tesbt v e tahrci srasnda, m h i y e t itibariyle

(18)

Dierleri arasnda inceleme imkn bulamadmz bu Trh hakknda, Ktib elebi, muhtevasn aydnlatc mhiyette bilgi vermektedir {Kef'z-Zunn, 1/308).

19

biribirinden farkl, fakat aralarnda organik bir btnlk arzeden p e k ok k a y n a k v e aratrmaya ba vurma d u r u m u n d a kaldk. Mamfih b u durum, btn ilm almalar iin bahis konusudur. Ancak, her almann kendine gre bir b n y e hususiyeti vardr. B u y z d e n , mterek ynleri yannda, farkl taraflarnn da olmas tabiidir. Esasen, deiik aratrmalara deer kazandran unsur da, m e t o d v e kaynaklardaki b u farkllk olmaldr. a) Mesnevi'deki hadslerin metinlerini tesbt ettikten sonra, nce, g n m z d e matbu olarak yaygn olan k a y n a k l a n taramakla ie baladk. Bun lar; Cami', Snen, Msned, Mu 'cem, Mstedrek grubuna giren, Buhr ve M s l i m ' i n el-Cmi'us-Sahlt'len, E b D v d , Tirmiz, Nes, bn M c e , D r i m v e D r e k u t n ' n i n Snen'leri^''", m m M l i k ' i n Muvatta'\, Ahmed b. H a n b e l ve Taylis 'nin Msned'ieri, T a b e r n ' n i n sdece matbu olan elMu 'cem 's-Sair'i ile el-Mu 'cem ul-Kebir'inin y a z m a nshasndan bir ks m , H k i m ' i n el-Mstedrek'i gibi kaynaklardr. ' A b d ' r - R a z z k b. H e m m m ' n Musannaf\ ise, almamz yaparken h e n z neredilmemi olduu iin, listemize alnamamtr. b) Tasnif devri muhaddislerinin, yukarda szn ettiimiz hacimli eserlerinin yannda, bir tek ana m e v z u etrafndaki hadsleri ayrca toplayarak Ki t b n v n ile tasnif ettikleri mstakil eserleri de vardr. D a h a nce bir k s m n d a n bahsettiimiz b u neviden eserler iinde, B u h r ' n i n el-Edeb 'lMfred'i, T i r m i z ' n i n emiPi, E b B e k i r b n E b e y b e (: 235/849)'nin Kitb'iil-mn', ' A b d u l l a h b. e l - M b r e k ' i n Kitb'z-Zhd ve'r-Rekik', B e y h a k ' n i n u'ab'l-mn', N e s ' n i n Hasis'i inceleyebildiklerimiz ara sndadr. t e yandan, kaynan tesbtte glk ektiimiz bz hadsler, Beyhak 'nin Kitbuz-Zhd'il-Kebr'inde, Harsit 'nin Mekrim'l-Ahlk'mda, Mstafir' nin el-Mselself\nda, bn Eb'd-Dny 'nn Kitb'l-Yakin'inde ve benzeri eserlerde senedli olarak bulunmaktadr. B u durumu, ikinci el kay naklardan tesbt etmemize ramen, ad geen eserlerin matbu olmaylar v e yazma nshalannn kolaylkla temin edilememesi yznden tahkik edemedik. c) Trih v e Tabakt grubuna giren kaynaklardan yukarda sz etmitik.

(19)

Beyhak 'nin es-Snen 'l-Kbr'sim taramadk. Onun yerine, yazma olmasna ramen, u'ab'l-Imn'm batan sona gzden geirdik. Zr Beyhak, MesnevVe bahis konu su edilen hadslere, eserlerinin muhteva zellikleri dolaysyle, Snen'mde deil, u'ab'mAa yer vermitir. Kayseri Rid Efendi Ktphanesi'nin 109 sra numarasnda kaydl (byk boy, 37 satr, 667 varak) gzel bir nshas bulunan u 'ab 'l-mn, Mes nev'nin hadslerinin bata gelen kaynaklarndan birisidir.

20

B u n l a n n p e k ou elimizde b u l u n m a s m a ramen, hepsini t a m olarak tarayabildiimizi sylemek gtr. Bunlar arasmda; B u h r ' n i n et-Trh 'ul-Kebr ve Kitab'l-Kn's ile E b N u ' a y m ' i n Hlyet'l-Evliy'sm tamamen; Hatb e l - B a d d ' n i n Trhu Badd'm, bn S a ' d ' m Tabakf m, bn'lE s r ' i n sd'l-be'sini ksmen inceleyebildik. B u sahann dier kaynakla r, zamann verecei imkna braklmtr. d) zellikle Rivayet Tefsirleri, tahrc ahmalannda b a vurulmas gereken kaynaklar arasndadr. Nitekim yerine gre, bir ksm yetlerin tefsiri mhiyetin de olan hadsler karmza kmaktadr. Biz, bu neviden bir iki hads iin Taber, Zemaher ve Kurtub tefsirlerini kullandk; dierlerine bakamadk. e) Cerh v e Ta'dl, Tezkire v e Nakd-i Rical g r u b u n a giren eserler de, tahrc almalarnn bir y n n e k tutan kaynaklardr. N i t e k i m hadslerin shhat derecelerini tyin ve tesbt ederken, yer yer, biribirinden o k farkl hkmlerle karlalmaktadr. A y n metinle ilgili olarak; "sahh", " hasen" zaf' v e " m e v 2 M ' " gibi ayr ayr k y m e t h k m l e r i ifade eden deerlendirmelerin yapld grlmtr. B y l e durumlarda, b u farkl hkmlerin karlatrmal tenkidini yapabilmek v e gereke gstererek biri sini tercih edebilmek iin, sened v e rv deerlendirmesine k tutucu bilgi ler bu neviden k a y n a k l a r d a bulunmaktadr. Biz, b u grubun kaynaklarndan, sdece Z e h e b ' n i n Tezkiret ul-Huffz, ve Mzn 'l-'tidVi ile b n H a c e r ' i n Tehzb 't-Tehzb'ini kullanabildik. f) Rivayetler arasndaki metin farkllklarnn aklanmasnda, hads l gati d u r u m u n d a k i Garb'l-Hads'ler biricik m r a c a a t kayna d u r u m u n d a drlar. T a h r c almas yapan bir aratrcnn ise b u n d a n m s t a n i k a l m a s m m k n deildir. almalarmz esnasnda, b n ' l - E s r ' i n en-Nihye fi Garb 'il-Hadls ve l-Esef inden ok istifade ettik. g) kinci el kaynaklara gelince: B u sahann eserleri saylamayacak k a dar oktur. S u y t ' n i n el-Cmi'us-Safi, Heysem'nin Mecme'uz-Zevid'i, bn H a c e r ' i n el-Metlibul-'liye'si, Sehv'nin el-Maksdul-Hasene'si, ' A c i n ' n i n Kef'l-Haf's, Hafz e l - M n z i r ' n i n et-Terb ve't-Terhb'i, San'nin Merk'ul-Envr', Mnv'nin Knz'l-Hakyk', G m h n e v ' n i n Rmz'l-Ehds'i ile bibliyografyada gsterilen dierle ri, aratrmamzda dima mracaat ettiimiz v e bz hadslerin kaynaklarnn tesbtinde faydalandmz eserler olmutur. h) nceki tahrc almalarndan, bilhassa 'Irk 'nin el-MunVsi ile

21

Z e y l a ' ' n i n Nasb'r-Rye'sinin aratrmamza olan yardmlarn k a y d e t m e liyim. zellikle hadslerin shhat derecelerinin tesbtinde, 'Irk 'nin tahrcinden ok istifde ettim. ) Mevzu ' t kitaplar da tahrc almalarnda ba vurulmas gere ken ikinci el kaynaklar arasndadr. Gerek hadslerin kaynaklarnn, gerek onlarn shhat derecelerinin tesbtinde, bir ksm hadsler zerinde ileri sr len grleri bir araya toplamalar dolaysyla, bu neviden eserler, aratrc ya k tutmaktadr. Mevzu't sahasnda, saylar olduka fazla bir literatr olumasna r a m e n , ihtiva ettikleri m a l z e m e ve verilen h k m l e r b a k a m n dan, eserler arasnda tutarszlklar m a h e d e edilmektedir. b n ' l - C e v z (: 5 9 7 / 1 2 0 1 ) ' n i n Kitb'l-Mevz'f, S u y t ' n i n el-Le'l'l-Masn'a'sr, 'Ali e l - K r ' n i n Mevz't'l-Kebr'i, el-Fetten (: 9 8 6 / 1 5 7 8 ) ' n i n TezkiretulMevz't', el-Ht el-Beyrt (: 1276/1859)'nin Esn'l-Metlib'i, bizim d i m a el altnda bulundurduklarmz arasndadr. k) Tahrc almasnda olduu kadar, Islm ilimlerin her hangi bir da lnn sradan bir problemini inceleyen aratrclarn bile ba vurmas zaruri olan kaynaklar da vardr. Aratrmamz asndan ayr bir zellik arzetmeyen bu neviden eserlere, b u r a d a yer v e r m e k istemiyoruz: Lgatler, biyografik ve bibliyografik kaynaklar, ansiklopediler, erhler, usl kitblar, ilgili aratrmalar ve makaleler... aratrmamzn seyrine k tutan v e belirli llerde katkda bulunan almalardr.

Bu arada Mesnevi zerinde yaplan almalara da bir gz atmak, yerin de olacaktr. Zr hads metinlerinin tesbtinde kendilerinden istifde ettiim aratrmalar vardr: Bilindii gibi Mesnevi, kendi sahasnda, zerinde ok allm v e ge ni zmreler zerinde te'sir icra etmi eserlerin banda gelmektedir. M u h t e lif dillere yaplan tercmeleri, yazlan erhleri, dil, san'at, ve m u h t e v a bak m n d a n zerinde yaplan aratrmalar b u r a d a anlatacak deiliz. N e var ki, ok ynl ilenip deerlendirilmi olan bu klsik eserlerin, hadsleri y n n den tatmin edici bir ekilde ele alnmad grlmektedir. B u n d a , eserin dili nin Farsa oluu v e edeb bir uslbla k a l e m e aln dolaysyla, slm lim lerinin, daha ok Arapa ile yazlan eserlere ilgi gstermelerinin de rol olduu dnlebilir. B u n a ramen, bu y n n n hi ilenmedii de

22

sylenemez. B i r ilm tahrc hviyeti t a m a m a s m a r a m e n , b u sik v e ada aratrmalar yle zetleyebiliriz:

sahadaki kl

Bir M e v l e v i d e d e s i olup "Rush" mahlas ile anlan smail b. A h m e d e l - A n k a r a v (: 1041/1631), MesnevVnin hadsleri zerine eilen ilk isim^* olarak karmza kmaktadr. Cmi'ul-yt^^^ adl eseri, Mesnev'deki yetleri, hadsleri v e Arapa beyitleri ayrca toplayp erheden bir almadr. O n u n yedi cildlik Mesnev erhi d e , MesnevVnm hadslerine iaret etmitir. Cmi'ul-yt, Mesnev erhVn&Q\d ilgili malmatn ayrca kitap hline getirilmesinden ibaret o l u p , farkl bir alma deildir. B u s e beple biz, aratrmamzda h e p ess k a y n a k olan Mesnev erhVni kullandk. Cami'ul-AyVa hi atfta bulunmadk. Bir kran borcu olarak k a y d e t m e m i z yerinde olur ki, MesnevTde zellikle Farsa olarak m e l e n verilen hadslerin Arapa orijinal metinlerini tesbt ederken b u eserden b y k lde fayda landk. B u d u r u m u da, h e r beytin altnda belirtmee altk. M o d e m aratrmalar d n e m i n d e ise, M e v l n zerinde aratrma ve a lma yapan isim karmza kmaktadr: Bat'da A . R. N i c h o l s o n , Do umda Frzanfer, Trkiye'de de A b d l b k i Glpmarl. Bunlardan son ikisinin, Mesnev'nin hadsleri zerine de eildiklerini g r y o m z . yle ki: Mevln zerindeki almalaryla tannan ranl Profesr B e d u z z a m n Frzanfer, dier Mesnev almalar arasnda, o n u n hads leri zerinde de durarak, Ehds-i Mesnev ad altnda bir eser k a l e m e alm tr. Tahran niversitesi yaynlar arasnda hicr 1375 senesinde (ran takvi mine gre 1334) neredilen bu eserde 745 beyit tesbt edilmitir'"'. Kendisin-

(20) Mesnev zerinde yaplan dier klsik dnem almalar iin bkz. Ktib elebi, Kefuz-Zunn, 11/1587-1589. (21) Nairin notu: Merhum Ali Yardm 'n "Cmi'ul-Ayt, ayr bir eser ise, bunun yazma ve basma nshalar hakknda bilgi verilecek" notuna istinaden, eserin tesbt edebildi imiz 42 adet yazma nshasna it knyelerini, EK-3'de liste halinde veridik. Bu listeyi hazrlarken u elektronik kaynaklardan istifde ettik: 1- https://www.yazmalar.gov,tr (eriim: 30.04.2008), 2- http://www.suleymaniye.gov.tr (eriim: 02.05.2008). Yazar, mkerrer hadsleri ayr ayr numaralandrd gibi, beyitler iinde geen Arapa "vecize" ve "darb- mesel'leri de bu tasnfm iine almtr. Ayrca iaret ve dellet y nyle hadslerin mefhmuna uyan beyitleri, mmkn olduu kadar tesbt etmee al m ve bylece 745 rakamna ulamtr. Bu rakamn, Mesnev'd&ki hadslerin yeknu olarak deerlendirilmemesi gerektiine iaret etmemiz yerinde olur. Bu arada, yazarn atladklar da olmutur. Bunlara, yeri geldike aratrmamz iinde iret ettik.

(22)

23

d e n y e r y e r istifde ettiimiz b u eser de, ilm m n d a bir tahrc almas deildir. Z t e n b u m a k s a t l a k a l e m e alnmamtr. G l p n a r h da, M e v l n ' y a id t e r c m e ve neirlerinde, m e t i n l e r iinde g e e n "hads " l e r e iaret etmeyi ihml e t m e m i ve kendi imknlar l s n d e , -ikinci el de olsa- bz k a y n a k l a r g s t e r m e gayreti iinde o l m u t u r .

Frzanfer, yer yer, hadslerin bz kaynaklarna da iaret etmitir. Ne var ki, bir ka hri, dierlerinin "kaynak" hviyeti tamayan ikinci el hatt nc el eserler olduu grlr. ounlukla da, a literatrnde mehur olan kaynaklar me'haz olarak verir. Bir tahrc almasnda yer almas gereken "shhat derecesi" mes'elesine gelince; yazar, bz hadsler iin bn Teymiye 'nin "mK'</" dedikleri dnda bir bilgi kaydetmemi tir. Bu konuda da, dorudan doruya bn Teymiye 'nin eserlerini deil, el-Kavukc diye mehur Mulammed b. Hall et-Trablus (: 1305/1888)'nin el-L l ul -Mers 'fm ki le l asla leh ev bi-aslih Mevzu' adl eserini kaynak olarak kuUanmtr.^

24

BRNC

BLM

MESNEV

HADSLER

MESNEV

HADSLER

Aratrmamzn arlk merkezini tekil eden bu b l m , MesnevVdeki hadslerin t a h r c 'ini h e d e f almaktadr. lm bir tahrc almasnda gerek li olan unsurlarn sralannda yle bir m e t o d tkib edilmitir**'. n c e , iinde hadsin getii Farsa beyit baa yazlm, h e m e n altna da Trke tercmesi konmutur. Sol ba k e d e ( ) parantez iindeki r a k a m , beyitlerin ve dolaysyla hadslerin sra numarasdr. Beyitlerin tercmesi, hi deitirilmeden. Marif Vekleti ark-slm Klsikleri arasnda yaymla nan V e l e d I z b u d a k ' n alt cildlik Mesnevi t e r c m e s i n d e n alnmtr. T e r c melerin altna, yine parantez iinde; Mesnev'nin cildi, ( B . ) r u m u z u ile b e yit numaras v e (Ank.) r u m u z u ile de, beytin, Ankarav erhVndeki cild v e sahfe numaras verilmek suretiyle, beyitlerin kayna iaretlenmitir. MesnevVde bulunan mkerrer hadsler, getii cild v e beyit numaralar k a y d e dilmek suretiyle, hadsin ilk getii beytin kayna yannda gsterilmitir. D a h a sonra, tahrcin esasl rkn olan "Sened - Kaynak - Shhat de recesi" srasna gre bir tertibe gidilmitir. B u sralamada da u hususlar dikkate alnmtr: A - M e t i n : Bu ksmda, hadsin, senedi ile birlikte metni yazlm, altna da Trke tercmesi konmutur. T e r c m e d e , senede yer verilmedii gibi, aklama v e yorumlara da gidilmemitir. Sdece, gerekli hllerde, keli me ve tbirler zerinde aklamalar yapld olmutur. Metinler arasnda tercih yaplrken, MesnevV deki m e t n e u y a n v e -ayet farkl bir d u r u m varsa- sahh senedle rivayet edilen ekli alnm v e o metnin kayna birinci srada verilmitir. Dier farkllklar, "kaynaklar" ksmnda deerlendirilmitir.

(*)

Aratrma konusunun seiliinde olduu gibi, plnn yaplnda, dipnotu sralamas tertibinde, bz tbirlerin seiliinde ve bir ksm kaynaklarn temininde de bana k tu tan, yol ve yn gsteren, metod veren Sayn Prof. Dr. Mehmed Hatibolu 'na, burada, minnet ve kranlarm dile getirmek isterim.

27

B - K a y n a k l a r : Bu ksmda da, m m k n olduu kadar, metnin e itli v a r y a n t l a n n ihtiva eden kaynaklar gsterilmi; dipnotlarnda, bu kay naklarn knyeleri kaydedilmitir. Kaynaklarn sralannda, kesin bir l y e u y m a k m m k n olmamtr. Melliflerin l m trihlerinin kronolojik srasn ess aldmz gibi, yerine gre, eserlerin slm n e z d i n d e kazand mertibi dikkate aldmz d a olmutur. Grnte teferruat gibi telkki edilebilecek nitelikteki bz ikinci el kaynaklara d a dipnotlarnda yer verilmitir. zerinde d u r d u u m u z hadis metninin her hangi bir y n n e k tutucu bir katks b u l u n d u u dncesiyle b u yola gidilmitir. A n c a k , ok m e h u r kaynaklarda yer alan metinler iin bu ikinci el kaynaklar p e k kullanlmam, sdece ana kaynaklarla yetinilmitir. C - H k m : Bu aratrmamzda, "Shhat derecesi" yerine "H km" tbirini kullandk. almamzn bu ksmnda ise, hadsin shhat dere cesini tesbte gayret ettik. Yaptmz, "ta'yn" eg\\, "tesbt"ik. Bu sebeple, hads h a k k n d a sylenen btn bilgileri toplamaya ve bu bilgilerin kaynakla rna iaret e t m e y e altk. Ancak, farkl hkmlerin mevcudiyeti hlinde, bunlarn mukayeseli tenkidini yaptmz oldu. Ayrca, hibir shhat derecesi deerlendirmesine r a s t l a y a m a d k l a n m z m yannda, eldeki vesikalar yard myla, bizim, bir neticeye g t r m e denemesi yaptklarmz da olmutur.

28

MESNEVI
I. CLD H A D S L E R

MESNEV HADSLER FORMA 4

(1)

^JI^.J^.^}\y\J.)I/))J

. j ^ > / > / ^ ^ ^
saklarsa abucak muradna

P e y g a m b e r demitir ki: "Her kim srrn eriir".

(Mesnev: C. I, B . 176; Ank. 1/86)

A-

Metin:

I ^

Ls i uU::^L; jv^v^'l

M u ' z b. C e b e l ' d e n . P e y g a m b e r Efendimiz: "htiylarnz, sr rnz saklamak suretiyle baarya ulatrnz. Zr, her nmet sahibi kskanlmaya mahkmdur" buyurmulardr.

B-

Kaynaklar:

Y u k a n d a k i metin Tabern 'nindi^"'. A y n c a , Eb Nn'aym"", Kuz''^', Beyhak*^'*', Deylem"' de rivayet etmilerdir. Kaynaklarda, metinler arasnda, mnya te'sr etmeyen kk lfz farkllklan gze arpmaktadr.

C-

Hkm:

'Irk'^" v e Suyt''" "zaf" bir s e n e d l e rivayet e d i l d i i n i s y l e r ler. Zeheb'^"', S a ' d b . S e l l m ' m ( d r d n c rv) mnker /a (/5erinden
(23) (24) (25) (26) (27) (28) (29) (30) Tabern, el-Mu 'cem us-Sar, Eb Nu'aym, Hlyet 'l-Evliy, Kuz', Msned 11/149. V/215. nu: 370. nu: 109. nu: 108.

u-ihb, vr. 84', r. 458, 459; ///. Ahmed Ktbhnesi,

Beyhak, u 'ab 'l-mn, vr. 410'', Kayseri Rid Efendi Ktbhnesi, Deylem, Msned ul-Firdevs,

vr. 34", Kayseri Rid Efendi Ktbhnesi,

'Irk, el-Mun, hyu 'Ulm 'id-Dn haiyesinde, 11/188, dipnotu: 2. Sviyt\,el-Cmi'us-Sar, 1/40.

Zeheb, Mzn ul- 'tidl, 11/141.

31

birisi a r a s n d a caydeder. D a h a sert b i r h a d s t e n k i d i s i olan b n ' l - C e v z (: 597/1201) ise, "mevzu"' hadsler m e y n n d a gsterir*^".

(2)

J:^MJjjJ^cJ^j.'.

J^^^^

Jy^^^Ai/

"Ar, kt kiinin tmesinden titrer". Sulardan ve pheli ey lerden k o r u n a n kii de, kt medhedilince, m e d h e d e n kii hakknda fena bir z a n n a der. (Mesnevi- C. I, B. 240; Ank. 1/94) Beyitte sarih olarak hadsin metni verilmemekle beraber, birinci msra aadaki hadse iaret etmektedir:

A-

Metin:

< cr^'

i^

'

t^^^i

(*^'

Cf-)

'

^'^j

'

E n e s (r.a)'den rivayet edilmitir. ResluUah (s.a.s): "Kt bir kim se ld zaman, Cenb- Hakk fkelenir ve bu yzden Ar titrer" bu yurmulardr.

B-

Kaynaklar:

Yukardaki metin Beyhak'nindir<^^>. Ayrca Deylem<"' de nakletmitir.

(31)

bn'l-Cevz, el-Mevzat, 11/164-166 (Drt ayn rivayetin tenkidini yapar). Aynca bkz. Heysem, Mecme'uz-Zevid, VlII/195; Suyt, el-Le'l'l-Masn'a, 11/43; Sehv, elMaksd, s. 56; 'Acin, Keful-Haf, 1/123; Ht el-Beyrt, Esna 1-Metlib, s. 38. Beyhak, u 'ab ul-mn, vr. 3 2 5 ^ Deylem, Msned ul-Firdevs, vr. 28*'.

(32) (33)

32

C-

Hkm:

Z e h e b " ' , senede ikinci rv durumunda olan E n e s ' i hizmetisi E b H a l e f i n t a n m m a y a n bir rv oluu yznden "Bu, mnker bir haberdir" der. 'Irk""' ve Suyt""' ise hadsin "zaf sylerler. bir senedle" rivayet edildiini

O b y k l e r b y n n haberlerinden birini dinle: "Huzur madka namaz tamam olmaz". (Me^evf: C. I, B. 381; Ank. 1/116)

u kalb

ol

Tetkik ettiimiz hads m e c m a l a r m d a yukardaki m e t n e rastlayamadk. Bunun, n a m a z d a h u u e m r e d e n yet v e hadslerin M e v l n tarafndan b y lece n a z m ekline s o k u l m u olmas muhtemeldir. MesnevVde yer yer b u tip rneklere rastlanacaktr. B u m n y destekliyen hadslerden bir tanesi yledir:

A-

Metin:

dL-'jU' j c-id: 'i \j <.

(,1-11

d-U:^' OiL- j t v - ^ ' j

^y^l

Ali b. E b T l i b ' d e n "M'minler, namazlarnda hua riyet ederler"''^^ yeti sorulduu z a m a n O: "Huu kalbdedir. Huu, Mslman
(34) Zeheb, Mzn, 11/109, r. 3041; bn Hacer el-'Askaln, Tehzb ut-Tehzb, XII/87, r. 380. (35) (36) 'Irk, el-Mun, 11/87; III/160 (Her iki sahfenin ikinci haiyeleri). Suyt, el-Cmi'us-Sar, 1735 (Eb Yai, bn 'Adiyy ve Beyhak 'den naklen); aynca bkz. 'Acin, Kefl-Haja, 1/99, r. 275. sresi, 2. yet.

(37) Kur'n- Kerm, el-M'minn

33

vekarna yakr ekilde, vcdunun sakin olmas n yerden ayrmamandr" demitir.

ve gzn

namaz

kld

B-

Kaynaklar:

Yukardalii metin ' A b d u l l a h b . el-Mbrek<'^' v e e l - H k i m " " tarafn d a n nakledilmitir.

C-

Hkm: "sahh " b i r senedle rivayet edildiini syler. Z e h e b de

el-Hkim,

Telhs 'inde ayn h k m e itirak eder. Grld gibi hadis, "merf'" deil "mevkuf" dur. Yni

A s h b ' d a n H z . A l i ' n i n s z d r v e yeti tefsir maksadyla sylenmitir. 'Irk, "zaf" ajjj ^ hi bir amelini hy'nm tahrcinde'", Deylem'nin beyy b. Ka'b'den iii j . J i V kulunun

bir senedle rivayet ettii u hadsi d e zikreder: " ">UP "Allah, kalbi bedeni kabul etmez". ile birlikte oluncaya kadar,

Allah, c a n atlarn eyersiz kor. B u , "Uyku lmn (Mesnevi: C. I, B. 400; Ank. 1/120)

kardeidir"

srrdr.

A -

Metin:

(38) (39) (40)

'Abdullah b. el-Mbrek, Kitb 'z-Zhd ve 'r-Rekik, s. 403, r. 1148. el-Hkim, el-Mstedrek 'al 's-Sahhayn, 11/393, Kitb ut-Tefsr. 'Irk, el-Mun, 1/150, haiye: 7. Hadsin kelimelerinin zh iin bkz. bn'l-Esr, enNihye, 1/151, 159; IV/73.

34

C b i r (r.a)'den. A d a m n birisi ResluUah (s.a.s)'dan "Cennet uyur mu?" diye sordu. ResluUah (s.a.s) da: "Uyku, Cennet ehli ise lmez" buyurdular. lmn

ehli

kardeidir.

B-

Kaynaklar:

Yukardaki metin Beyhakfuindir*"". A y r c a Tabern*"'' v e Deylem"^' yine C b i r ' d e n "oj^-u. -y^ o y y : V a J r i J A J "Uyku, lmn kardeidir. eklinde naklederler. Cennet
>

>Ji" ve uyumazlar"

ehli ise lmeder

C-Hkm: el-Hatb et-Tebrz<"' v e Suyt*', B e y h a k ' d e n naklen zikrettii b u hads iin "zaf" h k m n vermilerdir.

(5)
B e n i m kulam, dalanmaz"

^jfJj , jl^.
"M'min, bir zehirli

jp
hayvan

^ ^ ^ I ^ J ^ j /
deliinden iki kere

szn iitti. P e y g a m b e r ' i n szn canla, gnlle kabul etti.

{Mesnevi: C. I, B. 907; Ank. 1/210)

(41) Beyhak, u 'ab 'l-mn, vr. 316^ (42) Suyt, el-Cmi 'us-Sar, Il/l89 (Tabern 'den naklen). vr. 285''. 111/96, r. 5654. 11/329, r. 2868. (43) Deylem, Msned'l-Firdevs,

(44) Hatb et-Tebrz, Mikt'l-Mesbh,

(45) Suyt, el-Cmi 'us-Sar. II/l 89. Ayrca bkz. ' Acin, Keful-Haf,

35

A-Metin:

E b H r e y r e (r.a.)'den. P e y g a m b e r Efendimiz: "M'min, hirli hayvan deliinden iki kere dalanmaz" buyurmulardr.

bir ze

B-

Kaynaklar:

Hads, Buhr', Mslim'', E b Dvd'^"', bn Mce"'", A h m e d b. Hanbel""', D r i m ' " gibi mehurlarn hads m e c m u a l a r n d a ayn sened ve metinle E b H r e y r e ' d e n rivayet edilmitir. Ayrca A h m e d b, H a n b e l ve bn M c e , ' A b d u l l a h b. m e r tarikiyle gelen ayr bir senedle de rivayet etmilerdir*^".

C-

Hkm: olarak kabul edilmitir.

Hads, sened ve metin ynnden ittifakla "s ahh"

(6)

^ y U ^ I j^\j jfjj i
beraber

MJ

Jhl

^.YR^^

P e y g a m b e r , yksek sesle: "Tevekklle bala" dedi. (Mesnev: C. I, B. 913; Ank. 1/211)

(46) (47) (48) (49) (50) (51) (52)

yine

devenin

ayan

Buhr, el-Cmi us-Sahlh, VII/103; Buhr, el-Edeb 'l-Mfred. s. 435-436, r. 1278. Mslim, el-Cmi 'us-Sahh, VIII/227. Eb Dvd, Snen. IV/368, r. 4862. bn Mce, Snen. 11/1318, r. 3982. Ahmed b. Hanbel, Msned 11/379. Drim, Snen, U/227, r. 2784. Ahmed b. Hanbel, Msned. 11/115; bn Mce, Snen, 11/1318, r. 3983. Ayrca bkz. a) Hatb et-Tebrz, Mikt, 11/625, r. 5053; b) Suyt, el-Cmi us-Sar, 11/205; c) Sehv, el-Maksd, s. 472, r. 1329; d) 'Acin, Keful-Haf, 11/374, r. 3132,

36

A-

Metin:

J S ' U A J

JJ

: ^ j

AJLP <UII ^_JL^ iil

JJ.^J

JUi

' A m r b . m e y y e ed-Dmr'den<">. O, P e y g a m b e r E f e n d i m i z ' e "Y Reslallah! Bineimi salverip Allah 'a tevekkl edeyim mi?" diye sorunca, ResluUah (s.a.s) Efendimiz: "Hayr! nce bala sonra tevekkl et" bu yurmulardr.

B-

Kaynalilar:

Hadsi, el-Hkim''*>, K u z ' " ' , Beyhak'', E b N u ' a y m ' " ' rivayet et milerdir. Yukardaki metin e l - H k i m ' i n d i r . Ayrca Tirmiz'**', E n e s b . M lik tarikiyle gelen dier bir rivayet nakleder. D e y l e m " " de hadse yer verir.

C-

Hkm: " "Sahh 'e yakn

e l - H k i m ' i n rivayeti iin Z e h e b Telhs 'inde " bir senedle rivayet edilmitir"

der. T i r m i z rihi E b B e k i r b n ' l - ' A r a b " '

(53)

' A m r b . meyye, Uhud Muharebesi 'nden sonra Mslman olmutur. Peygamberi miz kendisini birka defa eli olarak gndermitir. Medine'de, Muviye'nin hilfeti zamnmda hicr 60 senesinden nce vefat etmitir (bkz. bn Hacer, Tehzib, VlIl/6, r. 6). el-Hkim, el-Mstedrek, Kuz', Msned'-ihb, 111/623. vr. 76^ r, 404.

(54) (55) (56) (57) (58) (59) (60)

Beyhak, u 'ab 'l-mn, vr. 102" (drt rivayet). Eb Nu'aym, Hdyet 'l-Evliy. VlII/390. Tirmiz, Snen, lX/320; XIII/339. Deylem, Msned'l-Firdevs, vr. 371 Tirmiz, a.g.y., b n ' l - ' A r a b el-Mlik, Hicr 438 senesinde hiliyye'de domu ve 543 senesinde Fj-'da vefat etmitir. Tirmiz'nin en geni erhini yapanlardandr (bkz. Zeheb, Tezkirefiil-Huffz, IV/1294-1298, r. 1081).

37

ve Suyt"" de e l - H k i m ve B e y h a k rivayeti iin "s a h h "dir demilerdi. T i r m i z ' n i n E n e s b . M l i k rivayeti ise rvleri y n n d e n tenkide u ramtr. yle ki: Hadsin ikinci rvsi e l - M u r e b . E b K u r r a e s - S e d s i , y i n e n c rv Y a h y a b . S a ' d e l - K a t t n tarafndan "durumu il" " 4JUV " gerekesiyle tenkd edilmi v e : "Bu hads, belli bana de gre

mnker dir" demitir*"'. B u n a karlk Z e h e b " ' ve b n H a c e r ' " ' ise: " M u r e , Y e z d b . M h e l l e b ' / n ktibi idi. Ayn zamanda onunla birlikte S l e y m a n b . ' A b d ' l - M e l i k devrinde Crcn fethine itirak etmitir" der v e T i r m i z rivayetini zikreder. T i r m i z de: "Bu, E n e s rivayeti ile garb bir hadsdir. Zr, E n e s ri vayeti, sdece bu yolla rivayet edilmitir. Ayn hads, ' A m r b . m e y y e e d D m r tarikiyle de rivayet edilmitir" der. B u sebeple biz, bu yolla gelen rivayeti tercih ettik.

"alan

kimse

Tanr sevgilisidir"

iaretini dinle. Tevekklden dolay

esbaba teebbs h u s u s u n d a tembel olma.

{Mesnevi: C. I, B. 914; Ank. 1/212)

Aklama: B u r a d a bahis konusu edilen "

(61) SuyM, el-Cmi us-Sar,lVSS.
^1 iSO

" alan A l l a h ' n sevgili eklinde zikredilmi-

kuludur ifadesi, hads olarak deil de, r e m z , i a r e t

(62) (63) (64) Tirmiz, a.g.y. Zeheb, Mzn, IV/165, r. 8720; III/149, r. 5906.

bn Hacer, Tehzb. X/268, r. 480. Ayrca bkz. a) Suyt, el-Cmi'us-Sar, 1/47 (Tirmiz 'den); b) Sehv, el-Maksd, s. 65, r. 128; c) 'Acin, Kefl-Haf, 1/144, r. 418; d) Ht el-Beyrt, Esna 'l-Mellib, s. 44; e) 'Irk, el-Mun, 1/279, haiye: 1.

38

tir ki, " b u vecizeye dikkat et, kulak v e r " mns d a dnlebilir. Biz, tetkiklerimiz erevesi ierisinde, hibir kitapta, byle bir ibareye rastlayamadk. D a h a ziyde g n m z n ticar messeselerinde duvar levhas olarak k u l a n d a n v e dn bir vecize olarak dillerde dolaan b u szn, alma ya ve el emei, aln teri ile hell yoldan rzkmz temn e t m e y e tevik eden yet v e hadslerden istifde ederek, mteahhir slm bykleri tarafndan sylenmi olmas kuvvetle muhtemeldir. Yalnz A n k a r a v (1/212), beytin zh sadedinde, " a dsinin remzini n a k zikretmemi tir. F r z a n f e r ise, Ehdis-i Mesnevi'sinde b u beyte yer vermez. ^ ^ " "ha

iit" eklinde hads olarak gstermise de h e r hangi bir kay

Biz, halk arasnda hads olarak bilindii iin b u beyti almay v e yukar daki aklamay yapmay u y g u n bulduk.

(8)

J p j L y ^ l ^ . : ^

J^\.

Biz, H a k k ' n ayali ve st isteyen yavrularyz. P e y g a m b e r : "Halk, r ayalidir" dedi. (Mesnevi: C. I, B. 927; Ank. 1/214)

Tan

A-

Metin:

M\

jv^l^U t<l J L P

J-1

ULP

^\

JL^

UJI J J ^ J

J l i : jLi

( j j j )

'Abdullah b. M e s ' d ' d a n . ResluUah (s.a.s): "Btn insanlar Al lah 'n ayalidir. Allah yannda en sevimlisiniz ise ayaline kar iyi davra nandr" buyurmulardr. 39

B-

Kaynaklar:

H a d s ; E b N u ' a y m ' " ' , Bezzr""", K u z ' ' " ' , Beyhak""', tarafndan farkl sened ve metinlerle rivayet edilmitir. Y u k a n d a k i metin E b N u ' a y m ' n d r . B e y h a k , u'ab'l-mn'mdm, alt rivayeti toplamtr. E b Y a ' l ve T a b e r n tarafndan da rivayet edildiini S u y t haber v e r m e k t e di^'" a y n c a Deylem'', H e y s e m " " , H a t b e t - T e b r z " ' v e b n Hacer< ' d e hadsi eserlerinde kaydetmilerdir. Rivayetler arasnda metin farkllklar olmakla beraber, hi birisinin m n y a te'sir eden yn yoktur.

C-Hkm: E b N u ' a y m , hadsin sonuna: "Bu hads, e l - H a k e m b . U t e y b e (: lisyden gelen tarkle garb 'dir. nk ondan, sdece M s b . U m e y r (: ?) rivayet etmitir" kaydn koyarak, senedi b a k m n d a n "garb " yni "zaf" o l d u u n a iaret eder. B e y h a k de: "Baka senedlerle de rivayet edilmesine ramen zaf'tir" kaydn ilve eder. S u y t ise; E b Y a ' l , B e z z r ve T a b e r n ' d e n ald bu hads iin, ayn ekilde "zaf" hkm n vermitir*"". ' A c i n " ' de, b n H a c e r e l - M e k k (: 973)'nin Fetv-y j^e'sinde: "Bu hads eitli yollarla rivayet edilmitir. Fakat z a f'tir" dediini nakleder. Hadsiyhepsi de

G r l d zere, hads h a k k n d a verilen h k m , u m u m i y e t l e senedinin "zaf" oluudur.

(65) (66) (67) (68) (69) (70) (71) (72) (73) (74) (75) Eb Nu'aym, Hlyet 'l-Evliy, 11/102; IV/237. Bezzr, Msned. (Heysem, Kefl-Estr. Kuz', Msned u-ihb, vr. 1 0 4 \ r. 802. Beyhak, u 'ab 'l-mn, vr. 462"^ S,\iy,el-Cmius-Sar. Heysem, Mecme'uz-Zevid, 11/12. VIII/191. Deylem, Msned 'l-Firdevs, vr. 115''. Hatb et-Tebrz, Mikt 'l-Mesbh, II/613, r. 4998-4999. bn Hacer, el-Metlib 'l- 'liye, 1/262, r. 897. Suy, el-Cmi'us-SaIr, 11/12. 'Acin, Kefl-Haf, 1/381. Ayrca bkz. Sehv, el-Maksd, s. 200; Zeheb, Mzn 'l1'tidl. IV/469; Ht el-Beyrt, ^ 7-Me///6, s. 102. 11/398, r. 1949).

40

Hads-i erifte geen " 'lyl" kelimesi, hakikat deil, m e c a z olarak kullanlmtr. Allah, btn kullarnn rzklarn tekeffl ettii iin, O ' n a kar d i m a m u h t a d u r u m d a olan kullarna "Hakk'n 'lyli" demitir*"*'.

(9)

Jr-V^'^^^^J^r"

J^(/^-c/^^-Aj^
gzel

Dn y o l u n d a sarfetmek zere kazandn mala, P e y g a m b e r : "Ne mal!" demitir.

{Mesnevi- C. I, B. 984; Ank. 1/225)

A- Metin: j
I^LJ

J >-T j j,yli

i ^ j

As- AJI

JLS

AII J J - - J J I

: J t ^'^^

IJ : JL ^ < . s s ^ t j-^aJl J,l Jjw2 U^yj

_j "^ijli c J j l i : jL A^T ^ < .

^U^l i.y>^ ^Ua Jlil ^

: ^JAS- L :jLi j j - ' j

' A m r b . el-As anlatyor: Bir gn ResluUah (s.a.s) Efendimiz beni ararak, zerime kyafetimi ve silhm alp g e l m e m i syledi. B e n hazrl m yapp d n d m z a m a n ResluUah (s.a.s) abdest alyordu. Baklarn bana doru kaldrd tekrar indirdi v e yle b u y u r d u : "Y 'Amr! Ben, seni, askerin banda kumandan olarak gndermek istiyorum. Bu vesle ile Al lah seni zenginletirecek (yani bir o k ganimet elde edeceksin). Senin bir miktar temiz mal kazanman son derece arzu ediyorum" dedi. Ben: "Y Reslallah! Mal heveslisi olduum iin Mslman olmadm. Sdece s lm 'a kar sevgim ve Allah 'n Resul ile beraber olabilmem iin Msl-

(76)

bn'l-Esr, en-Nihye.

111/139.

41

man oldum" d e d i m . B u n u n zerine Reslullal (s.a.s): "Ya 'Amr! kimse iin temiz mal ne gzel eydir! " buyurdular. BKaynaklar:

Salih

Hads, Buhr"), A h m e d b. H a n b e P ' , el-Hkim, Beyhakr"' v e K u z'"" v e Deylem*^' tarafndan rivayet edilmitir. Rivayetlerin senedleri ara s m d a k a y d a deer bir farkllk yoktur. Metin b a k m n d a n ise, sebeb-i vrd ksmnda k a y d a lzum grlme gibi) yannda ess

yecek kadar c z ' farkllklarn (mesel: "Lci" yerine

metin zerinde, m n y a te'sr etmeyen u farkllklar g z e arpar: e l - H k i m , " J . U UJ " eklinde m e d i h fiilinin sonuna bir elif ve "Ml" kelimesinin b a s m a d a "B" harf-i cerr'i ilvesiyle, " y e r i n e de etmitir. Gazl, hy's,mm iki yerinde hadse yer verir**^'. 'Irk, hy'nm tahrcinde ayrca E b Y a ' l ve T a b e r n ' n i n de ' A m r b. e l - s ' n hadsleri arasnda rivayet ettiini kaydeder**"'. JS" deiikliiyle rivayet

C-

Hkm:

Hadsin deer h k m h a k k n d a e l - H k i m : "Mslim'/ra artna gre sahh bir hadsdir" der. Zeheb, Telhis 'inde bu h k m tasdik eder. 'Irk d e : "Sahh bir senedle rivayet edilmitir" diyerek hadsin "sahh" oluunu belirtir.

(77) (78) (79) (80) (81) (82) (83) (84)

Buhr, el-Edeb ul-Mfred Ahmed b. Hanbel, Msned el-Hkim, el-Mstedrek,

s. 112, r. 299. IV/197, 202.

II/2.

Beyhak, u 'ab 'l-mn, vr. 103. Kuz', Msned '-ihb, vr. 145", r. 808. Deylem, Msned'l-Firdevs, Gazl, hya, 111/234, IV/104. 'Irk, el-Mun, a.g.y.ler, birinci dipnotlan. vr. 284*'.

42

(10)

^ y j i i : i ~ J \ / ^ J ^

dyi^J

P e y g a m b e r : "Ey tedbr mndir" dedi.

sahibi! Dan

ki, kendisiyle

danlan

kii e-

(Mesnev: C. I, B. 1044; Ank. 1/235)

Ajiy

Metin: jLi^l j Ap il 41 J_j^j J l i ^ ^ j ^ ^ l j-p ^ js>

E b H r e y r e ' d e n . P e y g a m b e r Efendimiz yle b u y u r m u t u r : "Kendisine danlp istiare edilen kimse, emin ve gvenilir kimsedir". Yani kendisine bir ey danlan kimse, danana kar hainlik yapp artc sz sylemez, sylememesi lzmdr.

B-

Kaynaklar:

Hads, T i r m i z * E b Dvd'*"', B u h r * ' , b n Mce'*', D r i m * " , B e y h a k " " , H k i m ' " ' , E b N u ' a y m " " , K u z ' " ' tarafndan E b H r e y r e rivayeti olarak nakledilmitir. D r i m ile b n M c e ' n i n ikinci rivayet'"'" E b M e s ' d ; K u z ' rivayeti S e m r e b . C n d e b tarkiyledir. Hadsin d r d n c rvsi e y b n b . ' A b d u r r a h m n (: 164)'a kadar, btn rivayetlerde rvler mterektir. O n d a n itibaren deiiklik arz eder. Zten T i r m i z ; "Bu hadsi

(85) (86) (87) (88) (89) (90) (91) (92) (93) (94)

Tirmiz, Snen, X/261; Tirmiz, Kitb u-emil, s. 113. EbDvd, IV/453,r. 5128. Buhr, el-Edeb ul-Mfred s. 99, r. 256. bn Mce, Snen, 11/1233, r. 3745. Drim, Snen, 11/138, r. 2452. Beyhak, u 'ab 'l-mn, vr. 345". e\-mkim, el-Mstedrek, IV/131. vr. 3 \ r. 3. Eb Nu'aym, Hlyet 'l-Evliy, VI/190. Kuz', Msned'-ihb, bn Mce, Snen, a.g.y., r. 3746.

43

 e y b n b . 'Abdurrahmn 'rfaM bir o/clar rivayet etmitir"^'^^^ diyerek b u n o k t a y a dikkati ekmitir. T i r m i z ' d e , m m S e l e m e tarikiyle gelen ikinci bir rivayet daha vardr'"*' ki; T i r m i z : "Bu bbta, b n M e s ' d , E b H r e y r e ve b n m e r ' r f e dier rivayetler de mevcddur. Fakat m m S e l e m e tarikiyle gelen rivayet garb dir" der.

C-

Hkm: diyerek hadsin shhatine hkmeder.

T i r m i z : "Bu, hasen bir hadsdir"

F u d ' A b d l b k , b n M c e ' d e k i hads iin: " E b M e s ' d ' H had sinin senedi sahh ricali ise sika dan olan kimselerdir" diyerek hadsin "sahh " oluunu ifde eder. Dier kaynaklar ise hep T i r m i z ' n i n h k m n benimsemilerdi. Hadisleri, sahh ve zaf diye iki grupta deerlendirmek icap ederse, ikisinin arasnda y e r alan "hasen" ta'brini, daha ziyade "sahh" h k m n d e m t l a e t m e m i z gerekir. B u rivayetler ierisinde metin bakmndan bir deiiklik yoktur. Sdece B u h r rivayeti ile T i r m i z ' n i n Kitb u-emU'indeki rivayetlerinde uzun ca bir sebeb-i vrd ksm da y e r almaktadr.

(11)

^^c/>?-^t;i>'^>

^. ^^J hastalk

J ^ y r ^ ^ : ^ getirir ve o

P e y g a m b e r : "akacktan hastalan, gerekten adam nihayet mum gibi sner gider" dedi. {Mesnevi: C. I, B. 1070; Ank. 1/241)

(95) (96)

Tirmiz, Snen,

a.g.y. 11/186; Sehv, el-Maksd, s.

A.g.e., X/262. Ayrca, bkz. Suyt, el-Cmi'us-Sar, 383; 'Acin, Keful-Haf, 11/205.

44

Kabul edilmesi farz olan P e y g a m b e r hadsidir bu: "Hasta kendinizi hasta gsterirseniz sahiden hastalanrsnz".

deilken

(Mesnevi- C. III, B. 1580; Ank. III/257)

A-

Metin:

"Hasta olmadnz hlde hasta imi gibi grnmeyin (temaruz etme yin); gerekten hasta olursunuz. Kabirlerinizi de nceden kazdrmayn, sonra lrsnz".

B-

Kaynaklar:

Yukardaki metni sdece D e y l e m ' n i n Msned 'l-Firdevs 'inde'"' tesbt etmi b u l u n u y o r u z . Ayrca ikinci el eserlerde de"" hadse y e r verilmitir.

C-

Hkm: sened

D e y l e m , V e h b b . K a y s ' * ' dan rivayet ettii bu hads iin serdetmemitir.

kinci el kaynaklarn hepsi de S e h v ' d e n naklederek m t e r e k e n u bilgiyi verirler: "Bu hadsi b n E b H a t i m ( e r - R z ) , tlel isimli eserinde b n ' A b b s zikretmi ve mnkerdir demitir. D e y l e m , b n E b H a t i m

(97) (98)

Deylem, Msned 'l-Firdevs, vr. 186*'. a) b) c) d) e) Sehv, el-Maksd'l-Hasene, s. 459, r. 1287. 'Acin, Keif'l-Haf, 11/349, r. 2290. 'Ali el-Kr, Mevzu 't, s. 92. Mnv, Knz'l-Hakyk, 11/163, Deylem'den naklen. Ht el-Beyrt, Esna 'l-Metlib, s. 246. olduu T a b e r n tarafndan zikredilir (bn Hacer, el-

(99)

Vehb b . K a y s ' m Ashb'Am sbe, 11/55).

45

MESNEV HADSLER FORMA S

(er-Rz) kanalyla sahh deildir"

merf' olarak sened serdetmise eklindedir.

de, her hl

krda,

(12)

^J^U^JJyJ^

^ J i J ^ ^ y ^ \ /

u hlde sen, her g z ap k a p a m a d a lyor, d i n l i y o r s u n . Mustaf: "Dny, bir ndan ibarettir" buyurdu.

{Mesnev: C. I, B. 1142; Ank. 1/255)

A-

Metin:

"Dny ksa bir ndan ibarettir.

Onu da ibdetle

geir".

B-

Kaynaklar:

Hadsi ilk k a y n a k l a r d a tesbt edemedik. Yukardaki metni, 'Ali elK r ' n i n Mevzu 'bnda'' v e ' A c i n ' n i n Keful-Haf 'smda<""' tesbt ettik. CHkm:

'Ali e l - K r : "Lfz bakmndan hads olarak asl yoksa da, mns yete uygundur" d i y e r e k , y u k a r d a k i m e t n i n h a d s o l m a d n , belki dier y e t v e h a d s l e r d e n m n o l a r a k a l m a n bir v e c i z e o l d u u n u s y l e m e k ister. B u r a d a k i "Sat" kelimesi, a l t m nsna deil, "Vakt- kall"ok az bir d a k i k a l k z a m a n paras m v a k i t v e n anlamn tar*'"".

(100) 'Ali e\-KM, Mevzu't, (101) 'hc\m, Kefl-Haf,

s. 43. 1/416, r. 1331.

(102) bn'l-Esr, en-Nihye, 11/192.

46

 t e y a n d a n e l - H k i m , el-Mstedrek'mde""^^ hads rivayet eder ki, yledir:

(J,UJ AJJI \

bu m n y a ok y a k m bir

: jJ j "UIP <ajl ,_JU AJII J J l i ^ u 4 jii ^ JJLU i V I

: Jli
^

C 4^

<JI

i_jj<w

^ 1

^ r

t t>ui L ^ r g j j

i b n M e s ' d ' d a n . P e y g a m b e r Efendimiz: "Allah dnyy tamamen kck yaratmtr. Ondan geriye kalan ise azn da azdr. O geriye ka lan, aynen, yerde veya da tepesinde bulunan ve temizi iilip tortusu kalan su birikintisine benzer" buyurmulardr*'"*'. e l - H k i m ve Z e h e b ' y e gre hadsin senedi "sahh "dir.

eI-Hkim"*' ve Tirmiz'nin*'*' ayn mnda ikinci bir rivayeti daha vardr:

LJJI U : ^JL^J <U1P J U J .UJJI ^

4I ^J.^

iSl J J U i
^ V "^^1

. . . JlS -up *l
J^i'^ (V.S'J^

ijyuJkl ji^
L.' Nl 5 J

M s t e v r i d (r.a)'den. ResluUah (s.a.s) Efendimiz: nisbetle dny una benzer: Sizden biriniz denize gider, ona batrrsa, ite parmandaki damla dnydr" buyurmulardr. Hads; T i r m i z , e l - H k i m v e Z e h e b ' y e gre "sahh "dir.

"hirete parman

(13)
"M'minler etmediler m i ? birbirinin aynasdr".

i//^

c/-^

^ / ^ - ^

^ ' ^ ^

B u haberi P e y g a m b e r ' d e n rivayet

(103) el-Hkim, el-Mstedrelc.

IV/320. 1/129. IV/267.

(104) " ^ \ " kelimesi iin bkz. bn'l-Esr, en-Nihye,

(105) el-Hkim, el-Mstedrek, IV/319; bn'l-Esr, en-Nihye, (106) Tirmiz, Snen, IX/199.

47

{Mesnev: C. I, B. 1328; A n k . 1/284) Benzeri beyit; {Mesnev: C. II, B. 30; A n k . 11/14)'""'

A-

Metin:

E b H r e y r e ' d e n . Reslullah (s.a.s) Efendimiz: "M'min, m'minin aynasdr. M'min, m'minin kardeidir. Btn ilerinde onu korur ve arkasndan destek O/MJ *" buyurmulardr.

B-

Kaynaklar: Eb Dvd"', Buhr'"', Tirmiz'ye < " Beyhak"'" Eb

Hadsi

H r e y r e ' d e n gelen kanalla rivayet etmilerdir. B u h r ' n i n rivayeti, E b D v d ' u n k i n e sened ve metin b a k m n d a n ok benzer. Sdece " v " ^ V " "M'min, kardeinin aynasdr" fark vardr. E b H r e y r e hri, senedin y ^ - ^ o!" deki rical t a m a m e n deiik olan T i r m i z rivayeti de " v " ' ettik. K u z '

eklindedir. En yaygn ekli E b D v d rivayeti olduu iin biz onu tercih de, E n e s b . M l i k ' d e n gelen rivayeti nakletmitir.

C-

Hkm: bir senedle rivayet

olunca

D e e r h k m olarak ' I r k : " E b D v d hasen

(107) Nairin notu: Veled Izbudak'taki tercmesi: "Zira m'min, m'minin aynas yz buulanmadan kurtulur". (108) Eb Dvd, Snen, IV/385, r. 4918. (109) Buhr, el-Edeb'l-Mfred (110) Tirmiz, Snen, VIII/115. (111) Beyhak, u 'ab ul-mn. vr. 477". (112) Kuz', Msned u-ihb, vr. 15^ r. 86. s. 93, r. 239.

48

etmitir"^"'' der ki "sa h h " demektir. T i r m i z ' n i n rivayetinde sened t a m a m e n deiik olduu iin verilen h k m de deiiktir: Seneddeki n c rv d u r u m u n d a olan Y a h y a b . Ubeydullah""", u m u m i y e t l e tenkd edilen bir rv oludu iin hads, "zaf" olarak mtla edilmitir. T i r m i z , bu k o n u d a E n e s ' t e n de bir rivayetin olduunu haber verir*'". Z e h e b , Mzn 'mda, E n e s tarikiyle gelen dier bir rivayet daha zikre der. B u rivayetin m e t n i E b D v d ' d a k i gibi olduu hlde, senedi b a k m m dan "mnker" olduunu syler. V e nc rv d u r u m u n d a olan M u h a m m e d b . ' A m m r ' m * ' " " mnkerleri meymnda zikreder. Buradaki dikkati eken ey, ayn metnin h e m "sahh" hem de "mnker" h k m n alabilme d u r u m u y l a kar karya oluudur. Hads ricalinin, hadslerin d e e r h k m l e r i n e ne kadar te'sir ettii ortadadr. Bu b a k m d a n muharrilerin ok dikkatli ve titiz davranmalar gerekiyor. Biz, "sahh" kanalla gelen rivayeti tesbt etmi b u l u n u y o r u z .

"Biz, kk muharebeden

byk muharebeye

dndk" hadhimn

tefsiri.

{Mesnev: C. I, 1373. beyitten nceki BALIK; Ank. 1/292) Benzeri beyit: {Mesnev: C. I, B. 1387; Ank. I/294)<'"'

(113) 'Irk, e/-MMU/l82.

(114) Bkz. Zeheb, Mzn. IV/395; bn Hacer, Tehzb. XI/252-254. (115) Tirmiz, a.g.y., s. 116. Aynca bkz. Suyt, el-Cmi'us-Sar, 11/184; Sehv, el-Maksd, Keiful-Haf, 11/294. (116) Bkz. Zeheb, Mzn, III/661-662; bn Hacer, Tehzb. IX/358. s. 439; 'Acin,

(117) Nairin notu: Veled zbudak'taki tercmesi: "Biz imdi kk muharebeden Peygamberle beraber byk muharebedeyiz".

dndk;

49

A-

Metin:

"^Jz, kk cihddan

byk cihda

dndk".

B-

Kaynaklar:

Hadsin kaynaklardaki yerini ancak ikinci el kitaplardan tesbt edebildik. yle ki: G a z l , hy'smm tahrcinde'"": v
JU-I

iki yerinde*"" hadisi zikreder. ' I r k de,

l* :Jii_, c^Ur
^ AAJJI J

hy'mn

^^i^

" S Aarfs/

B e y h a k , Kitb 'z-Zhd isimli eserinde^^ Cbir'rfe/ rivayet etmi ve zaf bir senedle rivayet edildiini sylemitir" eklinde bilgi verir. ' A l i e l - K r d e Mevzu't'mda^'"^ ikinci bir kaynaktan b a h s e d e r : elH a t b e l - B a d d ' n i n Trhu Badd isimli eserinde C b i r (r.a)'den naklet tii u hads d a h a tafsiltldr:

OLY> ^

1 JJLAU

: J L I ? J J S ' ^ L J ^ I R L U J :LJJLI C ^ S / L

:>L^I J !

y^S /L

P e y g a m b e r Efendimiz (Ashab ile birlikte) bir m u h a r e b e d e n dnle rinde: "Hayrla dndnz, ho geldiniz, sofalar getirdiniz. Artk, kk muharebeden byk mchedeye dnm bulunuyoruz" buyurdular. "B yk mchede hangisidir?" diye sorduklar z a m a n : "nsann nefsi arzu laryla mcadelesidir" buyurdu. Dierleri""' de ayn m a ' l m t nakletmilerdir.

(118) Gazl, hy, III/7; III/66. (119)'Irk,

e/-MM,

a.g.y.\ex.

(120) Beyhak 'nin Kitb'z-Zhd' imdiye kadar baslmamtr. Trldye Ktbhnelerinde ise yazma nshalanm tesbt edemedik. Bylece, inceleyip hadsin senedini tesbt etme imknmdan mahrum bulunuyoruz (Nairin notu: 1983, Kuveyt basksmda, r. 374). (121) 'Ali e\-Kn, Mevz't, (122) a) 'Acin, Kefl-Haf, s. 44-45. V'M'-AIA, r. 1362. "senedi

b) Ht el-Beyrt, Esna 'l-Metlib, s. 149 (el-Hatb 'in Cbir 'den nakli iin zaf tir" der).

50

C-

Hkm: rvler b u l u n a n bir

Hads, B e y h a k v e ' I r k ' y e gre, iinde "zaf" senedle rivayet edilmitir.

Eli, m e r ' i t a ' z m etti, o n a selm verdi. P e y g a m b e r : "nce sonra sz" demitir.

selm,

(Mesnev: C. I, B. 1427; Ank. 1/301)

A-

Metin:

C b i r b. ' A b d u l l a h ' t a n . Reslullah (s.a.s): "Kelmdan lm " buyurmulardr. BKaynaklar:

nce

se

Hadsi, sdece Tirmiz'^" v e Kuz' 'de<'"> tesbt edebildik. H e r iki riva yetin de ilk rvsi mterek olan b u hadsi, Deylem'"' de nakleder.

s
CHkm: Zzn maddesinden"'*' ayn

Zeheb, Mzn'mm M u h a m m e d b, senedle nakleder v e rvnin tenkidini yapar.

(123) Tirmiz, Snen, X/173-174. (124) Kuz', Msned''ihb, vr. 6\ r. 22. vr. 132^ (125) Deylem, Msned'l-Firdevs,

(126) Zeheb, Mzn, III/546, r. 7525.

51

S u y t , T i r m i z ' d e n naklederek "zaf n nakilleri yapar.

tir" der<'"'. Dierleri""' d e ay

Hadsi naklettikten sonra Tirmiz u aklamay yapmtr"^": "Bu, mnker bir hadistir. Zr hadsin, bu isnd zinciri dnda baka bir yolla rivayet edildiini bilmiyoruz. M u h a m m e d b. sm'l el-Buhr'rf^ iittim, yle diyordu: "Anbese b. 'Abdurrahmn"^"* hadsde zaf, M u h a m m e d b . Zzn"'" damnker'l-hads 'dir". G r l d gibi rvilerin d u r u m u m e t n e te'sr ederek "mnker" h k m n verdirtmitir. B u tip hadslere, " senedi yni ynnden mnker bir hads "dir d e m e k daha u y g u n olur. hadse rvleri

kinci b i r husus d a ; T i r m i z ' n i n d e iaret ettii gibi, h a d s i n , b a k a y o l l a r d a n , m e v s u k o l a n rvler z i n c i r i y l e r i v a y e t i n i n tesbt e d i l e m e m i olmasdr. B u r a d a m e t n e te'sr eden iki husus karmza kyor: 1- Rvilerin, ah siyet v e ilm (teknik) y n d e n m k e m m e l olmay; 2 - H e r nesilde, tek rv zinciri ile rivayet edilip, haberin fazla yaylmamas!... Muhaddislerin btn gayretleri, b u i k i engeli aacak m e r u yollar aramak olmutur. M s t a h r e ismi verilen ve hads literatrnde geni yer igal eden hads m e c m u a l a r bu g a y e ile m e y d a n a getirilmitir.

(16)

0 > ^ ^ ^ t / ^ >

( J ^ ^ i l ^ i f l J ^ . ^
tlib! Sakn, hibir matlb ile

P e y g a m b e r b u y u r d u ki: "Ey cr'etli mcdele etme". (Mesnevi: C. I, B. 1605; Ank. 1/335)

(127) Suyt, el-Cmi'us-Sar, (128) 'Ac\m,Ke$fai-Haf. (129) Tirmiz, a.g.>'., s. 174.

11/39.

1/545; Ht el-Beyrt, & 7-A/e///A, s. 121.

(130) Zeheb, M z n , III/301; bn Hacer, Tehzb, VIII/160. (131) Zeheb, Mzn, Mellib'l-'liye, III/546; bn Hacer, Tehzb, 1X/165. Ayrca bkz. bn Hacer, el11/425; Sehv, el-Maksd, s. 242, r. 566.

52

Aklama: Hadsin Arapa metni de tesbt edilemedii iin her h a n g i bir i n c e l e m e y a p m a imkn olmamtr. Gerek A n k a r a v ve gerekse F r z a n f e r m e t n e hi temas etmemilerdir. Esasen F r z a n f e r bu beyti almamtr.

J^\^\

"Sa'd ok kskantr. Ben Sa'dW^n daha kskancm. Tanr ise ben den de kskantr. Kskanlndan dolay, grnr grnmez btn kt lkleri haram etmitir" hadsinin aklamas.

{Mesnev: C. I, 1763. beyitten nceki BALIK; Ank. 1/366)

A-

Metin:

J^p AJIJ

4..:/. j i P

U N / ijjlj

AJ,^

Ij^

< * ) 0 : ^

JL

A P AJJI ^_JL /5 AII

u^ Uj

U ju^iyJl

Al

Ij.

M u r e ' d e n rivayet edilmitir. S a ' d b. ' U b d e : "Eer bir erkei karmla birlikte grsem, hi tereddd etmeden, klcmn keskin yan ile vururum" demiti. B u sz, Reslullah (s.a.s) E f e n d i m i z ' e ulanca: "Sa'd'/ kskanlna hayret mi ediyorsunuz? Vallahi ben, ondan daha kskancm. Allah ise benden de kskantr. Kskanlndan dolay gizli ve ak btn ktlkleri haram etmitir" buyurmulardr.

(*)

Mslim 'in rivayeti ile Buhr'nin dier bir rivayeti (bkz. dipnotu: 135), "0^,*^- " ek lindedir ki, yaygm olan da budur.

53

B-

Kaynaklar:

Hads, ayn s e n e d ve m e t i n l e Buhr""' v e Mslim""' tarafndan itti fakla r i v a y e t edilmitir. Tirmiz'"'", ' A b d u l l a h b. M e s ' d ' d a n s e n e d l e "SiSij senedle j^' deiik "if " eklinde, hadsin sdece son ksmn ihtiva

eden rivayeti nakletmitir. Buhr 'nin'"*', b a k a bir eyhinden ( M s ) ayn > Ji/' ye k a d a r olan ksm ihtiva eden dier bir rivayeti daha

vardr. A y n ekilde Mslim'"**', deiik sened ve metinlerle drt hads daha rivayet eder. Beyhak"" de, B u h r ve M s l i m ' i n yukardaki rivayetini senediyle birlikte, onlardan aldn zikrederek, nakletmitir. bn Frek'"*' ve bn'l-Esr<"" d e mkil kelimelerini zh maksadyla zikrederler"'"".

C-

Hkm:

B u h r ve M s l i m ' i n ittifakla veya ikisinden birinin mnferid olarak rivayet ettikleri hadsler, "sahh" olarak kabul edilirler, u m u m i y e t l e tenkd edilmezler.

(18)

ij'y ^jy^.> ^J^y^.. Mustafa: "Beni grene, benim yzm

^Jh^

^ ne

^.^^jL^ mutlu!"

gren kiiyi grene

dedi.
(Mesnevi: C. I, B. 1946; Ank. 1/396)
(132) Buhr, Sahh, VIII/174. (133) Mslim, Sahh, IV/211. (134) Tirmiz, Snen. XIII/53. (135) Buhr, Sahh. VIII/31; ayrca bkz. Buhr, Sahh. VI/156. (136) Mslim, Sahh, VIII/100 (drt hads). (137) Beyhak, Kitb ul-Esm ve's-Sft. s. 213. (138) bn Frek, Mkifl-Hads, (139) bn'l-Esr, en-Nihye. s. 24. 11/265.

(140) [Mellifin 17. hadsle ilgili derkenar]: Gazl, hy, 11/59, dipnotu: 5; Ahmed b. Hanbel, Msned, IV/248; Drim, Snen, 11/149.

54

A-

Metin:

jly. ^

Q,ji ^ j

^'S

^j

^j ^

^1

< J J_^j

E b m m e e l - B h I ' d e n . P e y g a m b e r Efendimiz yle b u y u r mutur: "Beni grp de bana mn edene ne mutlu. Ayn ekilde beni gr meden bana mn edene ne mutlu!" Rv ilve eder: "Peygamberimiz bu ifdeyi yedi defa tekrar etmitir".

B-

Kaynalilar:

Hads, A h m e d b . H a n b e l ' " " , E b D v d et-Taylis'"", e l - H k i m " ' ve Deylem""* tarafmdan deiik sened v e metinlerle rivayet edilmitir. Y u kardaki metin A h m e d b . H a n b e l ' i n d i r . T a y l i s ' n i n rivayeti de sened ve metin b a k m n d a n ayndr. A h m e d b . H a n b e l , ayr ayr yollardan, ayn k o nuda, drt hads d a h a nakleder"""'. Btn rivayetler ierisinde sened b a k m n d a en kuvvetlisi yukardaki metin olduu iin biz, dierleri arasndan, bu rivayet terch ettik.

C-

Hkm:

e l - H k i m , kendi rivayetinin sonuna u notu ilve eder: "Bu, E n e s b . M l i k kanalyla gelen rivayete, senedi bakmnda ok yakn olarak rivayet edilmi bir hadsdir. Bu rivayetlerin ierisinde sahh'e en yakn bizim zikrettiimizdir"^""'\

(141) Ahmed b. Hanbel, Msned, V/248. (142) T&yhs, Msned, s. 154, r. 1132; Taylis, s. 252, r. 1845 (bn mer 'den, ayn metin). (143) el-Hkim, el-Mstedrek, IV/86; el-Hkim 'in rivayeti yledir:" ^\ ^ ^ b j - p ^

(144) Deylsm, Msned'l-Firdevs,

vr. 146".

(145) Ahmed b. Hanbel, Msned, V/257, 264 (Eb mme 'den); III/71 (Eb Sa'd elHudr 'den); III/155 (Enes 'den). (146) el-Hkim, el-Mstedrek, a.g.y.

55

Zeheb, gerek Telhs 'inde ve gerekse Mzn 'nda'""' e l - H k i m rivayeti ni tenkd ederken, n c rv d u r u m u n d a olan C e m i ' b . S v e y b ' i n " z a / " o l d u u n u syler. Z e h e b b u ifadesiyle, e l - H k i m rivayetinin "zaf" bir senedle rivayet edildiini ifde etmek ister. Ayrca Mzn'da dier rivayetlerin de ayr ayr tenkidini yapar*'"". Suyt, eitli kaynaklardan drt ayr rivayet nakleder*""' v e A h m e d b . H a n b e l ' i n E b m m e ' d e n olan nakline "sahh " r u m u z u n u koyar -ki bu, bizim metinde zikrettiimiz rivayettir-. Suyt, dier rivayetler iin "hasen 'dir"dev. Hadsin "zaf" olan rvleri u m u m i y e t l e z a b t y n n d e n tenkd edildikleri iin "hasen" olmas daha u y g u n gibi grnyor. Fakat ''^ has en "1er, "sahh " b l m n d e mtla edildikleri iin, Suyt biraz d a h a toleransl bir ifade kullanm da olabilir.

(19)

L^/^^i/c^Uj^Y^-Vr^o'l - . ^ . ^
Kendini

"Zammmzdalii gnlerde Rabbmzn gzel kokular vardr. ze gelin; o gzel kokular almaya fa/if " hadsinin tefsiri. {Mesnevi: C. I, 1951. beyitten nceki BALIK; Ank. 1/398)

A-

Metin:

(147) Zeheb, Mzn, 1/422, r. 1554. (148) bkz. Zeheb, Mzn, 11/25,11/342,111/442, IV/144, lV/209. (149) Suyt, el-Cmi'us-Sar, 11/55.

56

E n e s b . M l i k (r.a)'den. P e y g a m b e r E f e n d i m i z ' i n : "Zamannzn ha yrl eylerini taleb ediniz ve Allah 'n rahmet esintisinin kokularn almaa alnz. Zr Allah 'n rahmetinin eseri bir takm kokular vardr ki, onla r, kullarndan dilediine isabet ettirir. Allah 'dan, ayplarnz rtmesini ve korkularnzdan emin klmasn isteyiniz" huyummlarvc.

0
BKaynaklar:

Yukardaki metin Kuz''nindir<'>. Ayrca, T a b e r n ' ^ , Eb N u ' a y m " " , Beyhak"", H a k m et-Tirmiz"'"' de rivayet etmilerdir. B t n bu rivayetler E n e s b . M l i k kanalyla nakledilmitir. Bir d e M u h a m m e d b . M e s l e m e tarikiyle gelen rivayet vardr ki"", o, M e v l n ' n n serlevha yapt lfza uymaktadr. B i z i m elimizdeki kaynaklarda o rivayetin senedi m e v c d olmad iin, biz, yukardaki daha yaygn nakli aldk.

C-

Hkm:

H e y s e m " ' " , yukardaki E n e s rivayeti iin: "Senedinin ricali sahh rvlerdir" der. M u h a m m e d b . M e s l e m e rivayeti iin de: "Tanmadm rvler olduu gibi, rvlerinin mevsuk olduunu sleyen bir kimse de bilmiyorum" diyerek "zaf" bir senedle rivayet edilmi olduunu syle m e k ister. Suyt"" de, bu ikinci rivayeti k a y d e d e r v e "zaf" rumuzunu

(150) Kuz', Msned u-ihb. vr. 83", r. 453. (151) Tabern, el-Mu 'cem ul-Kebr, (Heysem, Mecme 'uz-Zevid, X/231 'den). (152) Eb t^u'aym, Hdyet'l-Evliy, III/162. I/44'den).

(153) Beyhak, u'ab'l-mn,

{SuyM, el-Cmi'us-Sar,

(154) Hakm et-Tirmiz, 7Vev(iir'M/-f75M/, s. 223. (155) Heysem, Mecme'uz-Zevid, (156) Heysem, Mecme'uz-Zevid, (157) Suyt, el-Cmi'us-Sar, X/231; Suyt, el-Cmi'us-Sar, a.g.y, a.g.y. 1/96.

57

koyar. ' I r k , hy'mn tahrcinde"**', kaynaklarnda bzsn tesbt ettikten sonra, her hangi bir deer h k m belirtmez. B i z i m yukarda tesbt etmi o l d u u m u z E n e s rivayeti, H e y s e m ' n i n verdii bilgiye gre "sahh", dier rivayet ise "z af" bir senedle rivayet edilmi oluyor.

(20)

^ s l y l ^ j i r ^

^ j ^ j j U / L - J ^

Mustafa, bir h e m - d e m elde e t m e k iin geldi: "Kellimny dedi. {Mesnevi: C. I, B. 1972; Ank. 1/401) Benzeri ikinci bir beyit de yledir:

Humeyr!"

Szlerinden lemin sarho "Kellimny Humeyr!" derdi.

olduu

ol

kimse

[Muhammed]

bile:

{Mesnevi: C. I, B. 2428; Ank. 1/472)

A-

Metin: konu".

"Ey beyaz ve gzel kadn! Benimle

(158) Trk, hy, 1/186, III/9'daki hadsin tahrcinde, "J^

y -4^

"Eb

Hreyre ve Eb Sa'd'tV hadsleri olduunda Buhr ve Mslim ittifak etmilerdir" ifdesini koymusa da, bu, bir matbaa hats olmaldr. Zr Buhr ve Mslim 'de by le bir rivayete rastlayamadk. Yanllkla, baka bir hadsin dipnotu olarak onun altna yazlm olmas da mmkndr. Aynca bkz. bn Hacer, Tehzb't-Tehzb, lX/455; 'Acin, Kefl-Haf. 1/231; bn'lEsr, en-Nihye, IV/161; 'Accc el-Hatb, es-Snnet Kable't-Tedvn, s. 346.

58

B-

Kaynaklar:

H a d s e , s d e c e hy 'da"'" rastlayabildik. Dier eserlerde b y l e b i r nakil tesbt e d e m e d i k . G a z l ' n i n nakli yledir: "uto'ip IJ ^^;jJis '":J^.j Peygamber
" U L > . SJUJIP

j > j Js. a. .^j^, ois"'

Efendimiz

bz

nlarnda, derdi. asln

elini H z .

i e ' n i n u y l u k l a r n a v u r u r v e "Y ie! Benimle ' I r k ise, hadsin tahrcinde: "

konu"

A ^ j l " "Hadsin

bulama-

difn'v<-o) diyerek kaynan tesbt e d e m e d i i n i ifde e t m e k ister. ' A l i e l - K a r " ' " d e ; " H u m e y r " ile ilgili baka bir hads m n s e b e tiyle yle der: "Ayrca, Y Humeyr! Benimle konu, eklinde gre, asl dier bir rivayet daha hret bulmusa bn'l-Esr<"*" ">J-i ^ da bunun, hads limlerine > i ^:^" "Dninizin yoktur".

yarsn

Humeyr'dan

reniniz" eklinde b i r hads nakleder v e b u m n s e b e t l e : " H u m e y r , H z . A i e ' / / n lakabdr. Peygamber Efendimiz, ona, bazen byle hitb ederdi. Beyaz ve gzel kadn demektir" der.

C-

Hkm: hitabn ihtiva eden bir

:(^-^ J ^ j "

b n M c e ' d e k i , H z . i e ' y e kar "Y Humeyr" hads'"", mnsebetiyle rih e s - S n d ; " o u ^ "Bzlar, demilerdir" iinde "Y Humeyr" hitab bulunan

^ ^ji ^ - - ^

btn

hadsler

zaf'tir

eklinde n a k l e d e r v e e l - H k i m ' i n b u k o n u d a k i bir hadsini h k m n v e r m e k , dell

istisna eder. B u ifdeye dayanarak hadse "zaf" kifayetsizliinden, belki d e m m k n olabilir.

B u v e r d i i m i z m a ' l m t dnda k a y n a k l a r d a h e r h a n g i b i r bilgiye rast layamadk.

(159) Ga.7m,hy.

III/lOl. a.g.y., haiye: 3. s. 4 1 .

(160) 'Irk, el-Mun,

(161) 'Ali e.\-K.M,Mevz't,

(162) bn'l-Esr, en-Nihye. 1/258. (163) bn Mce, Snen, 11/92 (Sind erhi); 11/826, r. 2474 (Fud 'Abdlbk neri).

59

( 21 )

Jikk

dk/j^

j L / j ' {Jl^ i

J^J^-

Cn kemldir; armas, sesi de kemldir. O n u n iin Mustaf: "Ey Bi ll! Bizi dinlendir, ferahlandr" buyurdu. {Mesnevi- C. I, B. 1986; Ank. 1/404)

A- Metin:

jLi d i l i AJLP 1 JJLP j>t5o

OJLs^

plj?^
(Jlv-J

ol j ^\

J l i J:>rj J l : J l i ^\ J j - ^ j OA^

. U bj>-j *>lv2Jl pi J">IJ U J y j

Salim b. E b ' l - C a ' d (r.a)'den. D e r ki: A d a m n birisi (nc rv M s ' r , o ahsn Huda kabilesine m e n s b biri olduunu z a n n e d i y o r u m der), k e k e n a m a z m klm olup da rahatla k a v u s a y d m dedii srada, yanndakiler, o n u n b u szn ayplar gibi olunca; Ben, P e y g a m b e r i m i z ' i n : "Ey Bill! Namaz iin ezan oku, namazmz klp kalb huzuruna kavua lm" dediini iittim, der.

B-

Kaynaklar:

H a d s , E b Dvd*'"' v e A h m e d b. Hanbel'""' tarafndan nakledilmi tir. Y u k a r d a k i metin, E b Davud 'undur. A y r c a E b Dvd""' ve A h m e d b. H a n b e l ' i n " " ' m t e r e k ikinci bir rivayetleri daha vardr: M u h a m m e d b. e l - H a n e f y y e ' d e n rivayet edilen b u metin yledir: " s % J b u^j "Y Bill! Kalk. Ezan oku da, namazla bizi ferahlandr". L, ^ "

el-Hatb et-Tebrz, M/.^:/'mda*"**' E b Davud 'un birinci rivayetini nakleder. Gazl ise hy 'snn iki yerinde hadis yer verir""'.

(164) Eb Dvd, Snen, IV/406, r. 4985. (165) Ahmed b. Hanbel, Msned, V/364. (166) Eb Dvd, a.g.y., r. 4986. (167) Ahmed b. Hanbel, Minec/, V/371. (168) Hatb st-Tshnzi, Mikt'l-Mesblh, 1/393, r. 253. (169) Gazl, % , 1/165; III/lOl.

60

bn'l-Esr"' de, "Rahat" kelimesini erh ederken b u hadsi misl olarak zikreder. Biz, hadsin tercmesini, b n ' l - E s r ' i n verdii bilgiye da yanarak yaptk.

C-Hkm: ' I r k , hadsin ayrca D r e k u t n tarafndan lel isimli M u ' z ' n hadsleri arasnda rivayet edildiine iaret ettikten sonra senedle rivayet edilmitir"^"'^ diyerek hadsin shhatine h k m e d e r . Mikt rak "5 e n c eserinde "Sahh

nairi M u h a m m e d N s r u d d n e l - E l b n de ayn gre katla sahh 'dir'""''der.

( 22 )

^ i ^ l J^. U ^IMI

J ^ ^ ^ji

)yJ.

^ )

^ J i

"Bahar serinliini ganimet bilip istifde edin. nk o, aalarnza ne yaparsa bedenlerinize de onu yapar. Gz (sonbahar) serinliinden de saknn. O da, aalarnza yapt te'srin aynsn bedenlerinizde de gs terir" hadsinin mns.

(Mesnev: C. I, 2046. beyitten nceki BALIK; Ank. 1/415)

Aklama: Aratrmalanmz erevesi ierisinde hadsin kaynan tesbt edemedik**'. H z . Ali ( r . a ) ' y e atfen Nehc'l-Bela
(170) bn'l-Esr, 11/109. (171) 'Irk, el-Mun, a.g.y., haiye: 1. (172) Hatb et-Tebrz, Mikt, a.g.y., dipnotu: 5. Aynca bkz. 'Acin, Kefl-Haf, (*) N i r i n n o t u : B k z . E k - 2 , Aklamalar: 1. III/180-181, r. 128. (173) Nehc'l-Bela, 1/108, r. 312.

'da""' yle bir nakil vardr:

61

MESNEV HADSLER FORMA 6

"Balangcnda souktan saknnz. Ahirinde de ganimet ediniz. Zr o, aalardaki te'irini bedenlerinizde de gsterir. yakar (yapraklar dker), hiri ise aalar yapraklandrr".

bilip istifde Onun evveli

B u n a gre b u s z n . P e y g a m b e r E f e n d i m i z ' i n deil, H z , A l i ' y e id ol m a s ihtimli vardr. A s h b ' m szleri ise, hadis u s l n d e , "Mevkuf Hads " diye isimlendirilir.

( 23 )

_ : i ^ U 7 J%>[^^

^ijLJ/ ri^y^^Juj, j\^,

^jf^

^jJo

DY^

^ ^ I

J ' j^

-^y)

JLA

J>K^

J^'YI

"Cemat oald. Vaaz ettiin zaman mbarek yzn gremiyoruz" diye P e y g a m b e r (s.a.s) iin m i n b e r yaptklar vakit, evvelce dayanp v a a z ettii, H a n n n e direinin inlemesi v e P e y g a m b e r ' l e S a h b e ' n i n , o iniltiyi iitmeleri; Mustaf (s.a.s)'nn o direkle aka sul v e cevb.

(Mesnevi: C. I, 2113. beyitten nceki BALIK; Ank. 1/426)

A JI\

Metin: ^ U - JF- iJ JF- J) ^ a^l_pi Jup b'j.^ ^ JJ U;.A^

jtJrl f j j
U j ^

l)lS' LJi

rtJ

CUUji

Jl .

O J L

ol ) J l i . I j U juil
jJ--j

J ols uip <ol

AP

_-2i4 015'
C^IK:^ tJi

L=^1 o - ^ U a i ^

(jDl

^ \

Jlx

AIP < J

J j i J--J O i l S "

( /"Ut

|^^wJ o J l S ' U J LP

) Jli o ^ ^ l ^

c^jJl

62

C b i r (r.a) anlatyor: E n s r ' d a n bir kadn, Reslullah (s.a.s) Efend i m i z ' e : "Y Reslullah! Sana, hutbe okurken, zerine oturacak bir ey yapsak. Benim marangoz bir olum var" dedi. Reslullah (s.a.s) da: "ster sen yaptr" buyurdu. C u m ' a g n olunca. P e y g a m b e r i m i z , in edilen m i n berin zerine oturdular. Bu esnada, d a h a n c e dayanarak y a n n d a h u t b e oku duu h u r m a kt, y a n l m c a y a kadar, inlemee balad. Sonra Reslullah (s.a.s) m i n b e r d e n inerek onu tutup kucaklad. O srada ktk, susturulan ocuk gibi iin iin inliyordu. N i h a y e t durdu. Reslullah (s.a.s): "O, yaplan zikri iittiinden dolay alad" buyurdular".

B-

Kaynaklar:

Deiik sened ve metinlerle m e h u r hads m e c m a l a n n d a rivayet edil mitir. Y u k a n d a k i metin B u h r ' n i n bir rivayetidir*""*. B u h r ' n i n , yine C b i r b . ' A b d u l l a h ' d a n deiik sened ve metinle iki rivayeti d a h a vardr*'"*. E b Dvd*"", Sehl b . S a ' d e s - S ' i d ' d e n , minberin yapl tarihesiy le ilgili olan hadsi zikreder. B u rivayette, direin inleyii hdisesi g e m e z . T i r m i z , b n m e r ' d e n olan rivayeti naklettikten sonra*'"'; "Bu bbda E n e s , C b i r , Sehl b . S a ' d , b e y y b . K a ' b , b n ' A b b s ve m m S e l e me'den de rivayetler vardr" der. Dier bir yerde d e E n e s b . M l i k rivaye tini nakleder*"". Nes, deiik sened ve metinlerle C b i r b . ' A b d u l l a h rivayetini verir"'. b n M c e '; b e y y b . K a ' b (a), E n e s (b), Sehl b . S a ' d (c) v e C b i r b . ' A b d u l l a h ( d ) ' d a n deiik sened ve metinlerle drt hads rivayet eder. D r i m ise Snen'inin
(174) Buhr, Sahh, III/14. (175) Buhr, Sahh, 1/220; IV/173 (Cbir'den iki rivayet). (176) Eb Dvd, Snen. 1/388, r. 1080. (177) Tirmiz, Snen, 11/293. (178) Tirmiz, Snen, XIII/111. (179) Nes, 5fine, 111/102. (180) ibn Mce, Snen, 1/454-455. a) Hads: 1414; b) Hads: 1415; c) Hads: 1416; d) Hads: 1417. (181) Drim, Snen, 1/22-26, Hads: 31-42.

Mukaddime'sinde^'^'^

b u k o n u y a bir b b tahss

63

eder ve aa y u k a n btn rivayetleri teker teker nakleder ki, bu b l m d e rivayetini verdii hadslerin toplam on iki'dir. Ayrca baka bir yerde"*" drt hads daha nakleder. Bunlardan sonuncusu (1573. hads) hri dier bir ncekilerin tekrardr. E b N u ' a y m da Delil un-Nbvve''^^' toplar v e d o k u z tanesini nakleder. isimli eserinde, bu rivayetleri

P e y g a m b e r E f e n d i m i z ' i n T e v a t r derecesine varan b u m u ' c i z e s i n e id rivayetleri dier hads m e c m a l a r m d a da b u l m a k m m k n d r . Biz bu kadarla yetiniyoruz.

C-

Hkm:

A s h b ' d a n itibaren her nesilde b y k bir kitle tarafndan rivayet edilen bu hads ittifakla "sahh " olarak kabul edilmitir. Hads, g z v e k u l a a hitb eden bir hdiseyi bize aktard iin, rivayet ler arasnda lfz fark olmas gayet tabidir.

" b ^ ^ i l / yy^]

yy-'\

H e r pazar y e r i n d e ; "Y Rabbi! Muhtalar doyuranlarn her birine, verdiklerine karlk mkfat ihsan eyle. Y Rabbi! Vermeyip saklyanlarn mallarn da telef et, onlar zararlandr" diye d u eden iki melein dualarm tefsr. {Mesnevi: C. I; 2223. beyitten nceki BALIK; Ank. 1/444) Benzeri beyit: {Mesnev: C. II; B. 380-381; Ank. 11/72)"*"'

(182) Drim, Snen. 1/305, Hads: 1570-1573. (183) Eh'Hw'aym,Delil'n-Nbvve, s. 143. (184) Nairin notu: Veled zbudak'taki tercmesi: "Peygamber dedi ki: Pazarlarda iki melek dima du eder. Ey Tanr, sen verenlere, ihsan edenlere faasiyle ver; nekes lerin maln da telef eti"

64

A-

Metin:

UL- LSLof

Jap ^

J y j j

UU

UL^ iap

L^Jl^

J d ' j o

E b H r e y r e ' d e n . ResluUah (s.a.s) Efendimiz yle b u y u r m u t u r : "Kendisinde, kullarn sabaha erdii hibir gn yoktur ki, onda iki melek nazil olmasn. Bunlarn birisi: Y Rb! Maln infk edene bedelini bah et, diye du eder. br de: Y Rb! Maln vermeyip tutann da maln telef et, diye beddua eder".

B-

Kaynaklar:

Hads, B u h r " * ' , Mslim"*"', B e y h a k " " ' tarafmdan E b H r e y r e ; H kim""' tarafndan E b S a ' d e l - H u d r ; E b N u ' a y m A h m e d b . Hanbel"'', K u z ' " ' " ve T a b e r n " ^ ' tarafndan E b ' d - D e r d rivayeti olarak nakledil mitir. Rivayetler arasnda kayda deer bir metin farkll yoktur.

C-

Hkm: "dir.

Hads, B u h r ve M s l i m ' i n d e ittifakyla "sahh

(185) Buhr, el-Cmi'us-Sahh, (187) Beyhak, u'abul-mn. (188) el-Hkim, el-Mstedrek.

11/120. vr. 646". lV/559. 11/233.

(186) Mslim, el-Cmi us-Sahh, 111/83.

(189) Eb Nu'aym, Hlyet'l-Evliy. (191) Kuz', Msned'-ihb.

(190) Ahmed b. Hanhel, Msned. 11/347; V/197. 9 6 ^ r. 532. (192) Tabern, el-Mu'cem'l-Kebr. (Heysem, Mecme'uz-Zevid. X/255'den). Ayrca bkz. Hafz el-Mnzir, et-Terb, 11/48; 'Acin, Kefl-Haf. 1/185; 11/305.

65

(25)

j j h y h p b ^
dedi. Sen, hazneyi mihnet v e

P e y g a m b e r : "Kanat nedir? Haznedir" meal<katten ayrt edemiyorsun. {Mesnev: C. I, B. 2321; Ank. 1/458) AMetin:

J.^

)l J _ ^ j J l i J l i

Sjil ^

i'>U -U

^ ^

^ jI bir

J U j^Uill : (JL-j bitip tkenmeyen

E n e s (r.a)'den. P e y g a m b e r Efendimiz: "Kanat, servettir" buyurmulardr.

B-

Kaynaklar:

Y u k a n d a k i metin Kuz' 'nindir<"". Baka senedli rivayet tesbt e d e m e dik. A y n metinle, T a b e r n el-Mu'cem'l-Evsat'mda^""' Dier ikinci el k a y n a k l a r d a m e t n e y e r verirler*"'*. d a nakletmitir.

kinci el k a y n a k l a r d a k i nakillerde bz k e l i m e farkllklar g z e a r p m a k t a d r k i , b u n u n n e r e d e n k a y n a k l a n d tesbt edilememitir. M e s e l , Hfz e l - M n z i r :

''JJL. V PLUI"

eklinde, bn'l-Esr"">, arasnda

Zeheb"" mehur

n JS
"^>ii

apia)"eklinde k a y d e d e r . 'Acin'"", "Halk >r

pL"

olan

eklinde

olandr",

der.

(193) Kuz', Msned'-ihb,

vr. 8 \ r. 42. {Heysem, Mecme'uz-Zevid, X/256'dan).

(194) Tabern, el-Mu'cem'l-Evsat,

(195) Hfz el-Mnzir, et-Terb ve't-Terhb, V590; Suyt, el-Cmi'us-Sar, 11/89; Sehv, elMaksd, s. 308; Ht el-Beyrt, Esn'l-Metlib, s. 153; Deylem, Msned'l-Firdevs, vr. 167^ (196) bn'l-Esr, en-Nihye, III/280. (197) Zeheb, M z 7-/W/, 1/656. (198) 'Acin, Kef'l-Haf, 11/102.

66

Nehc 'l-Bela

'da ise""', H z . A l i ' n i n sz olarak zikredilir.

C-

Hkm: koyar.

S u y t , yukardaki K u z ' rivayeti iin "zaf" rumuzunu H e y s e m ' n i n , T a b e r n rivayeti iin gr de ayn yndedir.

(26)

;b^^^'c>^^ti//>(^^

M)^j^\

^Ijfjl

{JyJ^y:^

"el-Fakm fahr" hadsi, sama ve aslsz bir sz m ? B u szde, binler ce ycelik binlerce n z v e nmet gizli deil mi? {Mesnevi: C. I, B. 2357; Ank. 1/462)

ji ^^L-,\ ^
"Yokluk benim iftihrmdr" m u m u n alevi gibi glgesizdir.

pi; jy^^

jji ^J^{:i

Ij

srrna znet yokluktur. B u eit a d a m ,

{Mesnevi: C. V, B. 673; Ank. V/177)

"Yokluk benim iftihrmdr" sz, o n u n iin y c e bir sz oldu; t a m a h krlardan gan T a n r ' y a k a m a m a yol at. {Mesnevi: C. V, B. 715; Ank. V/187)

A-

Metin:

j>^\

AJ j

c5 y^

"Fakirlik benim iftihrmdr. Ve ben, onunla nrm" ekliyle m e h u r olan bu s z n , sened v e m e t i n olarak k a y n a k l a r d a tesbti m m k n

(199) Nehcul-Bela,

III/164; 111/266.

67

o l m a m t r . U m u m i y e t l e zaf v e mevzu' hadsleri tantan eserler', b n H a c e r e l - ' A s k a l n ( : 8 5 2 ) ' nin: "Mevzu' ve btldr" dediini naklederler. Biz, hads mecmualar dnda Tasavvufla ilgili ilk kaynak eserleri ince l e m e frsat b u l a m a d k . Sdece K u e y r ' nin Risale si ile, G a z l ' n i n h y 'smda bu ifdeye yer verilmediini tesbt edebildik. Fakr kelimesi Tasavvufla, bal bana bir stlah olarak kullanlm tr. Tasavvufla fakr, Trke'deki "fakirlik ve yoksulluk" anlamndan ta m a m e n ayr bir hviyet tar. Deerli H o c a m Mahir z Bey, Tasavvuf zerinde uzun boylu d u r m u , fakat: "t ^ 1 " cmlesindeki fakr, yoksul "nce isimli eserinde'^"", bu incelik hads olarak

mehur olan
iin bu yanla

anlamna

alnd

dlm, hatt Edebiyt- Sfyyeye de ylece intikl etmitir. " diye rek, bu ifdenin, ilk devirlerde hads olarak hret yaptn sylemise d e . Hads ilmi y n n d e n tatmin edici delUer serdetmemitir. R e d d e d e n i n d e ortaya srd ak bir delil m e v c d deil. Eer sz P e y g a m b e r E f e n d i m i z ' e id deilse, o hlde kimin szdr? Niin sylen mitir? M n s Kur'n v e Hadis prensiplerine uygun m u d u r ? Deil midir? Deilse niin? 'dur" d e m e k , m n s n e olursa o l s u n . P e y g a m b e r Efendi m i z ' i n sz deildir demektir. y l e ise k i m i n s z d r v e n e z a m a n sylemitir? "Btl'dr" d e m e k , slm prensiplerine u y g u n deildir demektir. O hlde hangi prensiplere aykrdr? B u iki h k m n -btd v e mevzu'- ilm bir hviyet tamas iin yukar daki sorular vesikalarla deerlendirmek gerekmektedir.

"Mevzu

(200) Sehv, el-Maksd, s. 300, r. 745; 'Ali el-Kr, Mevz't. 11/87, r. 1835; Ht el-Beyrt, Esi'l-Metlib, s. 147. (201) Mahir z, Tasavvuf

s. 57; 'Acin,

Kefl-Haf.

s. 96-99 (stanbul 1969, Rahle Yaynlan).

68

( 27 )
"Kadnlar, akll kiiye galebe olur" hadsinin zh.

J5(J/
ederler. Fakat

^ \

: / >

^Ljjy
glib

chil kii onlara

(Mesnev: C. I, 2433. beyitten nceki BALIK; Ank. 1/473)

N o t : Aratrmalarmz erevesinde, kaynaklarda b y l e bir m e t n e rast layamadk*"'.

(28) yi^ w ^ ijI d^J dhj ^ i^r> d^h cC-^^^ J^>->

^jLr'- ^y^/ - T - ^ ^

P e y g a m b e r : "Tanr, ben ycelere, aalara, yere, ge, hatt ar'a smam, buyurdu" dedi. B u n u ey Azz yaknen bil. Fakat alacak eydir ki, "nanan kiinin kalbine sarm. Beni ararsan inanan gnllerde ara, buyurdu" dedi. (Mesnev: C. I, B. 2653-2655; Ank. 1/510) Benzeri beyit: (Mesnev: C. VI, B. 3071-3073; Ank. IV/203)"*"'

A-Metin: ^jll ^ U

(*)

Nairin notu: Bkz. Ek-2, Aklamalar: 2. bunu

(202) Nairin notu: Veled zbudak'taki tercmesi: "Peygamberlerin sonuncusu, hibir an zevali olmayan pdihlar pdihlarndan nakletmitir. Tanr demitir ki: Ben gklere, bolua, yce akllarla nefislere smadm Konuk gibi vardm, m 'minin gnlnde yurt tuttum, oraya konuk oldum". keyfiyetsiz, mhiyeti anlalmaz da

bir ekilde

69

"Beni, yaratm kulumun gnl iine

olduum ald".

sem

ve an

iine

almad

da

M'min

B-

Kaynaklar:

Yukandaki ekliyle hret yapan b u metnin ashm, birinci derece hads mec mualarnda bulamadk. Dolaysyla bir sened tesbt etmek de mmkn olmad. G a z l , hy 'snn b i r yerinde""": " J U - Hi OiUi "t>Ut A JJ y cs^. l : J,U: ii J .jJ~\ j

t^-M^ '-Ji ^ j " eklinde nakleder. T r k ise hadsin tahrcinde: "Hadsin kaynan gremedim " der.

Sehv', y u k a r d a tesbt etmi o l d u u m u z metni nakleder v e G a z l'nin hy'daki nakli ile ' I r k ' n i n *W//''' AM /a/narf /M " eklindeki h k m n e atf yapar. Ayrca, b n T e y m i y e ' n i n (: 7 2 8 ) : "O, srliytta mezkr dur. ResluUah (s.a.s)'dan rivayet edildiine dir her hangi bir senedi yoktur" dediini nakleder. Z e r k e (: 7 9 4 ) d e : "Btl bir hadsdir" der. S e h v ayrca k e n d i fikrini verir v e yle der*^"*':

"Ben de derim ki; bu hadsi T a b e r n , E b ' U t b e t ' i l - H a v l n ( A h m e d b . e l - F e r e c ) (: 21\)'den merf' olarak rivayet etmitir: "Al lah 'n, yeryz ehlinden birtakm kaplar vardr. Rabbmzn kab ise, slih kullarnn kalbleridir. Allah yannda o kalblerin en sevimlisi ise yumuak olandr" eklinde nakleder" der ve hadsin senedinde bulunan Bakyyet b n ' l - V e l d ( : 197 )' Mdellis olduunu, fakat "Haddesen" ile tasrh ettiini" syler. A y r c a b n T e y m i y e v e dierlerinin: "M'minin kalbi, bana mn ve sevgimi istb etti, ald" mnsnda ise doru; yoksa: "Allah, m'minlerin kalblerine hulul etmitir, mnsnda ise, Allah 'n Mesh 'in hulul ettiine

(203) Gazl, hy. III/15; 'Irk, el-Mun. haiye: 3.

(204) Sehv, el-Maksd, s. 373, r. 990.

(*)

Nairin notu: Bkz. Ek-2, Aklamalar: 3.

(205) Sehv, el-Maksd, s. 374.

70

inanan Nasr'nn inancndan zh tarzlarna y e r verilir*". D a h a z i y d e btn cepheyi gibi, a n l a y farkndan

daha

da kfrdr

ve btldr"

eklindeki

cepheyi

temsl eden

"Sf"\Qv\Q,

zahir

temsl eden "Fukah"

arasndaki atmalarn sebebi, g r l d

ileri gelmektedir. Halbuki, h s n niyetli bir

m ' m i n i n ikinci kk dnebilmesi biraz da aklszlk o l m a z m ?

C-

Hkm:

B u d u r u m d a , tatmn edici kesin bir h k m e v a r m a k m m k n olmamtr.

P e y g a m b e r (s.a.s)'in, H z . Ali (k.v)'ye: "Herkes r'ya yaklamay yaklamaya diler; sen, akll ve Tanr'ya ulam

bir eit ibdetle kulla sohbet

Tan-

yznden

al ki, o kullarn

en ileri gideni olasn" diye nasihat etmesi.

(Mesnev: C. I, 2959, beyitten nceki BALIK; Ank. 1/556)

A-

Metin:

t_j y

IJ

(U.^J

<UP

J l i J l i \\s-yy.

AI

y_

.5^':ii j ji

LioJi (3

(206) Bkz. a) Sehv, el-Maksd, a.g.y.; b) 'Acin, Kef'l-Haf. Mevzu 't, s. 71; d) Ht el-Beyrt, Esna 'l-Mellib, s. 192.

11/195; c) 'Ali el-Kr,

71

H z . Ali (r.a), P e y g a m b e r Efendimiz (s.a.s)'den merf'an rivayet etmitir. ResluUah (s.a.s) buyururlar ki: "Y Ali! Btn insanlar tan rlarna bir eit ibdet ve iyilik yapmak suretiyle yaklamak istedikleri zaman sen, akl yollarndan birisiyle ona yaklamaya al".

B-

Kaynaklar: Hlyet'l-

Y u k a n d a k i hads, E b N u ' a y m e l - I s f e h n tarafmdan Evliy 'smda"*"' H z . A l i ' n i n hadsleri a r a s m d a nakledilmitir.

G a z l , thy'smn iki yerinde'^"" hadse yer verir. ' I r k d e hadsin tahrcinde: "Eh N u ' a y m , Hlye'sinde H z . A l i ' n i n hadsleri arasnda nak letmitir" diyerek bizim verdiimiz k a y n a a atf yapar. Zeheb*^"" v e b n H a c e r el-'Askaln**""' de, hadsin rvleri arasmda bulunan A h m e d b . e l - M u f a d d a l (: 2 1 4 ) ' d a n bahsederlerken, bu hadsi o n u n kanalyla naklederler. A h m e d b . e l - M u f a d d a l ' n , iilerin ileri gelenlerinden olup, hadis rivaye tinde ise "Sadk" olduu rivayet edilir*^'". b n H a c e r , onun biyografisi hak
AI*J

knda gerekli bilgiyi naklettikten sonra, onun kanalyla rivayet edilen bu hads h a k k n d a kendi grn de aklayarak: "AJLP ^i^^i .jtb
^..^jl^

ij>

-.cJi"

"Ben de derim ki; bu, btl bir hadsdir. Onun rivayetleri arasna sonradan kartrlm bir hads olmas pek muhtemeldir"'"'^ diyerek, gvenilir bir rvnin, byle bir metni rivayet etmesine ihtiml vermediini ifde etmek ister.

C-

Hkm:
OJU.-IJ

B u r a d a iki deer h k m y l e karlayoruz: 1- 'Irk'nin*^"' "

(207) Eb'Nu'aym,

Hlyet'l-Evliy,

1/18.

(208) Gazl, hy, 1/86; 111/16. (209) Zeheb, Mz /7, 1/157, r. 625. (210) bn Hacer, Tehzb, 1/81, r. 139. (211) Zeheb, Mzn ve bn Hacer, a.g.yAsr. (212) bn Hacer, a.g.y. (213) Trk, el-Mun, a.g.y.lsnn haiyeleri.

72

O H ^ " "Senedi

zaf

tir" h k m ki o, senedini inceleyip bu neticeye var h k m d r ki, o da, senedi salam bile aykr olduu gr zerinden

mtr. 2- b n H a c e r ' i n "Btd'dr"

olsa m u h t e v a b a k m n d a n slmprensiplere

hareket etmitir. Fakat aykrln hangi noktada olduunu belirtmemitir.

te T a n r ' n m O Hak Peygamberi, sz doru P e y g a m b e r , bize bu y z den: "Acnm mmet" adn takt. (Mesnev: C. I, B . 3120; Ank. 1/577)

A^rfi

Metin:
^\ y, ju^ ^ Lj ("UA jiiT U; o U i p IJ^

LJJLC-

\/>y~y> ^l JLA

^ ]

:^JLM J

AJLP AJI j_J)LV5 J)

J J l i

Jli ^ y

(^1

E b M s (r.a) dan rivayet edilmitir. Reslullah (s.a.s) Efendi miz: "Benim bu mmetim, "mmet-i Merhume" dir. hirette onlar zeri ne azb yoktur. Onlarn azab dnyda: Fitneler, zelzeleler ve arparak lmdr" buyurmulardr.

B-

Kaynaklar:

Hads, E b Dvd'""' el-Hkim<"" ve Beyhak""' tarafndan ayn sened ve yaklak metinle rivayet edilmitir. Yukardaki metin E b D a v u d ' u n d u r . Sdece e l - H k i m ve B e y h a k ' n i n rivayetlerinden "ol*" kelimesi yoktur. Bir

(214) Eb Dvd, Snen, IV/148, r. 4278. (215) el-Hkim, el-Mstedrek, IV/444; IV/254. (216) Beyhak, u'ab l-mn. vr. 595''.

73

de: " i

Jjor

5^"y j ^ J p c^lp V" eklinde bir deiiklik vardr ki, deiikliin

m n y a te'sr eden bir taraf yoktur. bn M c e ' d e ' ' " ' , E n e s b. M l i k ' d e n : " ^ ^ j ^ r -^ J l " eklinde

balyan v e fakat devam t a m a m e n deiik olan dier bir rivayet daha vardr. Deylem""" ve Suyt^'" d e ayrca hadse yer verirler. Gazl ise hy 'snn bir yerinde*^^"' hadsi zikreder*"".

C-

Hkm:

Hadsin deer h k m n e gelince: e l - H k i m v e Zeheb: "Bu, senedi sahh bir hadsdir" derler*"^'. Suyt de; E b D v d , Tabern, elH k i m v e B e y h a k ' d e n naklettii bu hads iin "sahh " rumuzunu ko yar. Trk, bn M c e rivayetine "zaf senedlidir" dedikten sonra; E b M s rivayetine "Sahh 'dir", der<"". B t n bunlardan anlalaca gibi, hads, muhaddislerce "sahh" larak kabul edilmitir. o-

(31)

jl/j^^^J^

i i ^ ^ ^ U ^ ^ ^ ^ : ^
Kalk, namaz

P e y g a m b e r , bir riyakra, n a m a z kld hlde: "Ey yiit! kl. nk senin kldn namaz, namaz deildir" dedi. {Mesnevi: C. I, B. 3390; Ank. 1/614)

(217) bn Mce, Snen, 11/1434, r. 4292. (218) Deylem, Msned'l-Firdevs, (220) Gazl,//ly, 111/147. (221) [Mellifin 30. hadsle ilgili derkenar]: "^ja^L Sar, 1/248. "(222) el-Hkim, el-Mstedrek, a.g.y. Kef'l-Haf, 1/198, r. 600.
UIA p

vr. 53" (iki rivayet).

(219) Suyt, el-Cmi 'us-Sar, 1/65.

Buhr, et-Trih 'us-

(223) Trk, el-Mun, a.g.y, haiye: 3. Aynca bkz. 'Adm,

74

A-

Metin:

jt-

AJI

jc-

ISJ>JI

- U * - " UJ'.A ^

Jli

AII

J-*-..

jjj>- J l i : > ^ ^ b -V^

J - ^ ^ j l : J U i ^*>LJl J U (U-'J

A-IP

< UP AJJI (tI-

j_yLva

iji

J J L - J AAS^^^j L m2J

l j_5L/'

AP ll j_jU>

fbr

J.^

US'

2;?r/ . J - ^ ' (i diilJ . J-.^- ji tiilli J - . I 1 ^ j l

E b H r e y r e (r.a) anlatyor: Bir gn P e y g a m b e r Efendimiz mescide girmiti. O srada adamn birisi de girip n a m a z kld. Sonra Reslullah (s.a.s)'n y a n m a gelip selm verdi. Reslullah (s.a.s) Efendimiz selmn aldktan sonra: "Dn, namazn tekrar kl. Zr kldn namaz, namaz olmad " buyurdular. BKaynaklar:

Hads, aa yukar btn m e h u r hads m e c m a l a n n d a y e r almaktadr. Ayn sened v e metinle Bulr'''"', M s l i m " " ' , E b Dvd<"", T i r m i z " " ve Almed b n Hanbel""" E b H r e y r e ' d e n ; Nes'"', Drim"', Taylis"" ve ikinci bir rivayet olarak T i r m i z " " ve E b Dvd<"" R i f ' a b . R f i ' d e n ; deiik bir senedle ve fakat yine E b H r e y r e ' d e n olmak zere b n Mce'""' rivayet etmilerdir. Hads, o n onbe satr a r a s m d a deien u z u n c a bir hdiseyi n a k l e t m e k -

(224) Buhm,

Sahh, 1/192.

(225) Mslim, .Sa/!;/!, 11/11. (226) Eb Dvd, Snen, 1/313, r. 856. (227) Tirmiz, Snen, 11/97; Tirmiz, X/]67. (228) Ahmed b. Hanbel, Msned, IV/340. (229) Nes, Snen, 11/193. (230) Drim, Snen, 1/247-248, r. 1335. (231) Taylis, M5erf, s. 196, r. 1372. (232) Tirmiz, a.g.y., 1. hads. (233) Eb Dvd, a.g.y.. r. 857, 858. (234) bn Mce, Snen, 1/336, r. 1060.

75

tedir. Hadsin d e v a m n d a , uslne u y g u n bir ekilde abdestin aln ile drt rik'atl bir n a m a z n . P e y g a m b e r Efendimiz tarafndan zh yer alr. En so n u n d a da: db -^. 3 liJJi Jiij" "Btn namazlarn bu ekilde "Namazn kl" diye, n a m a z n i v e d erkn P e y g a m b e r Efendimiz tarafndan belirtilmi oluyor. Sdece T a y l i s rivayetinde " ^ f j t " yerine ">ib->U. ifdesi deiiktir ki, m n bakmndan ayndr.
API"

iade et"

C-

Hkm: "dir.

Hads, B u h r v e M s l i m ' i n ittifakyla "sahh

T i r m i z , R i f ' a b . R f i ' d e n naklettii rivayetin sonunda: " R i f ' a riva yeti, hasen bir hadsdir. Bu hads ise Rif'a'</ bir ok yollarla rivayet edilmitir" der. E b H r e y r e rivayetinden sonra ise: "Bu hads de hasen ve sahh bir hadsdir. Yahya b . S a ' d ' n , U b e y d u l l a h b . m e r ' < / e ri vayeti ise daha da sahh 'dir" demektedir. T i r m i z ' n i n bahsettii bu senedi, bizim tercih ettiimiz, B u h r ' n i n serdettii seneddir.

(32)

^ ^ ) ^ / ^ U l ^ ( O / ^ ^ ^ J : ^

P e y g a m b e r : "mmetimden drlar, benimle ayn himmete

yleleri vardr ki, benimle sahihtirler. onlarn canlar

ayn

yaratlta

Ben onlar hangi nurla gryorsam, ayn nrla grr" dedi.

da beni

mutlaka

{Mesnevi: C. I, B. 3462-3463; Ank. 1/628)

A-

Metin:

76

0 ( i y

AiI

^Li 01 Ulj ;j^J^ i_ji j l i j ^ ^ j %Jl J U i jjiil J l i ? l J ^ j

J j - - J b jjb .

jj-vj

AJls-

ASi

LJl _^|j ^ U v ' _jJ O j J

J U ? J

b dJl_p^l L J j l^li L l ^ l Ljj JLi U o j i j

Jbt;

ob

) . J/>

I _^U Jjtj Ijj'b ji jjJl

l J _5 _.j b
J ^ J

IjJli ? d^ ^
"^^^-^

.
t > -

pjij J - ^

^ dr"

5J>^

>U-j j

' > / b j ^Jli J l i

XA:>^

U ; > w J y l i iJbv 1 _jJju J i (^il J U J (Jj "^ jv ^jb j L i J l j o J l ilJb L ^ "

E b H r e y r e (r.a) anlatyor: Reslullah (s.a.s) bir g n kabristana gelmilerdi. O srada yle buyurdular: "Allah 'n selm M'min kavimler topluluu! grm Bizler olmamz de inallah ok sizlere rusu, kardelerimizi zerinize ". olsun ey kavuacaz. Do

arzu ederdim

A s h b : "Bizler senin kardelerin deil miyiz? Y Reslullah", dediler. B u n u n zerine: "Sizler benim ashbmsnz. Kardelerimiz ise henz daha gelmemi olanlardr" buyurdu.

Hadsin b e alt satrlk daha d e v a m vardr.

B-

Kaynaklar:

Hadsi, ok c z ' deiikliklerle M s l i m ' " " , b n M c e ' " " v e A h m e d b . H a n b e l ' " " rivayet etmilerdir. Y u k a r d a k i m e t i n M s l i m ' i n d i r . CHkm:

Y u k a r d a ismi geen kaynaklar her hangi bir deel h k m belirtmemilerse, de, hadsin bilhassa M s l i m ' d e yer al "sahh" o l u u n u n ifadesidir.

A n k a r a v , yukardaki beyitle, hads-i erf arasnda yle bir m n s e bet kurar v e : "Mertebe-i uhuvvet, hem-gevher ve hem-himmet olmay iktiz

(235) Mslim, Sahh, 1/150-151. (236) bn Mce, Snen, 11/1439, r. 4306. (237) Ahmed b. Hanbel, Msned, 11/300, 408.

77

MESNEV HADSLER FORMA 7

eder. Nr-u uhuvvet ve velayetle bunlarn can Peygamber Aleyhisselm '; nr-u nbvvet ve velayetle Peygamber Aleyhisselm bunlar gd >M >">""der v e M e v l n ' n n , beyitte bahis k o n u s u ettii hadsin, yukardaki hadse iaret o l d u u n u syler.

P e y g a m b e r Aleyhisselm'n Z e y d ' e : "Bu gn naslsn, nasl kalktn?" diye sormas; O n u n da: "M'min olarak ey Tanr Elisi" diye cevap vermesi. {Mesnevi: C. I, 3500. beyitten nceki BALIK; Ank. 1/633) ve Kaynaklar:

A,B- Metin

H a d s , deiik ahslara hitb eklinde eitli kaynaklarda gemektedir: E b N u ' a y m , Hlye 'sinde'"":

i U / O d i i U JI

JF-

(^bJl cujb' <al

JS-

'J

JT-

OU-T

JI

< u ) l J - p JI

(jU^I

?iU.^

L oj>~y9

(Jl'

:JU

jJL-_j -Up

-il J _ ^ j

j_jlp J > - j up J U :

il

. J U ; b L.._^ o . = ^ : J l i

E n e s b . M l i k ' d e n : M u ' z b. Cebel, ResluUah (s.a.s)'n yanna girdii z a m a n , M u ' z ' a : "Y Mu'z! Nasl sabahladn, naslsn?" diye sorunca; M u ' z : "Allah'a mnm tam olarak, yani m'min olarak, y Reslallah " diye c e v b vermitir" eklinde nakleder. ' A b d u l l a h b . el-Mbrek*""': "Peygamber Efendimiz, Ashb'ndan

(238) Ankarav, erh-i Mesnevi, 1/629. Mkil kelimelerinin zh iin bkz. bn'l-Esr, enNihye, 11/34; IIl/l 94; IV/51. (239) Eb Nu'sym, Hlyet'l-Evliy, 1/242.

(240) 'Abdullah b. el-Mbrek, Kitb'z-Zhd ve'r-Rekik, s. 329, r. 937.

78

birisiyle

karlat

srada

"c^.v-'

" "Nasl

sabahladn?"

eklinde

sorduunu v e verilen cevb rivayet eder. Beyhak ise drt a y n nakil yapar""'*: Ensr'dan bir gen olan Haris b. Ma lili, Peygamber Efendimiz'e uradklan srada: " sjU b o ^ ^ - juT " "Y Hrijg<242), ]\f(fgi sabahladn?" diye sorunca, onun da: " U;^ o.>^" "Gerek

m'min olarak y Reslullah

" eklinde cevb verdii rivayet edilir.

A y n rivayeti, D e y l e m " " d e naki eder. Zeheb, Mzn 'nda rvlerin tenkidini yaparken, iki y e r d e zikreder:
""".U>JI ^y.j o;>^ : J l i ? jU L o ^ > ^ ^ :Uy^ ^ -I

S j v J b JJU ^

: J l i t ^ J^'JL :- cy.j :.r L-b>. cj!>l^l ^ L x J l - I I OjU-l_j Jb!wAl J > - j vi.j AJL*^ l j_jUa """.U>- L . > . o ^ x - v : J l i ? o ^ w UuT

: J U i -u-lj ^ y

I-LU-^ A S " t j v i L dUL*

C-

Hkm:

Dier k a y n a k l a r her hangi bir deer h k m belirtmezler. Z e h e b ise b i rinci rivayetin rvlerinden olan Y s u f b. A t y y e (: 187) nin, "zaf bir rv olduu hususu zerinde ittifak edildiini"; ikinci rivayetteki C e r r ( b . ' U t b e ) ' n i n ise, "hakknda ok konuulduu ve iki btl hads rivayet ettii" ni nakleder v e b u iki btl hadsden birisine yukardaki hadsi ( Z e h e b ' n i n ikinci nakli) misl verir. Btl h k m , Z e h e b ' n i n ikinci nakli iin bahis k o n u s u o l d u u n a gre, dier rivayetler iin "Senedi bakmndan zaf bir hadsdir" denebilir.

(241) Beyhak, u'ab ul-mn. vr. 634" ^ (242) Harise diye isimlendirildii rivayet edilir. (243) Deylem, Msned'l-Firdevs, (245) A.g.e., IV/469, r. 9877. vr. 175".

(244) Zeheb, Mzn, III/27, r. 5475.

79

(34)

^ t . ^ > ^ / ^ U ' ^

^ / ^ ^ . ^ ^ ^ /

"ak, ana karnnda ak olur" (fakat bilinmez). C i s i m lemindeyse cisimdeki hllerden, ruhun hlleri de anlalr. {Mesnevi- C. I, B. 3513; Ank, 1/636)

A-

Metin:

... Ojjju Jip_) j " -UK..-JIj ul

' A b d u l l a h b, M e s ' d (r.a)'un yle dedii rivayet edilmitir: "a k, anasnn karnnda ak olan; Sa 'd de, bakasndan ibret alan basiretli kimsedir".

B-

Kaynaklar:

S a a d e t v e a k v e t k o n u s u n d a bir ok hads-i erf rivayet edilmi tir. Bunlarn en mehuru, yukarda Mslim 'den'""* naklettiimiz hadsedir. D a h a ziyde yaygn olan metin ise yledir: ^ y

'-^i

<j -u.- ^ -L ^l

:JU

AJP jjl ^

.il

J_j-.j JU

:JU Sy.y.

-fi
E b H r e y r e ' d e n . ResluUah (s.a.s) yle buyurmutur: "Sa'd, karnnda sa'd olan; ak de ana karnnda ak olan kimsedir".

J
ana

B u rivayet, ) b a a alarak

S u y t " v e Sehv"" tarafndan T a b e r n ' n i n E b H r e y r e rivayeti ola rak nakledilir. A y r c a bn Kuteybe'"" de, ikinci kk (
(246) Mslim, Sahh, VIII/45. (247) Suyt, el-Cmi'us-Sar, 11/37 (Tabern, el-Mu 'cem ul-Evsat 'dan Eb Hreyre rivayeti). il-Hads, s. 128.

(248) Sehv, el-Maksd, s. 240, r. 561 (Tabern, el-Mu 'cem 's-Sar, 1/74; 11/5). (249) bnKuteybe, Te'vlMuhtelif

80

nakleder. Beyhak""" ise ayn senedle M s l i m rivayet verir. Lfz deiik o l m a k l a beraber m n b a k m n d a n t a m a m e n b u m e v z u ile alkal v e s a a d e t v e a k v e t m e s ' e l e s i n i terih e d e n dier hadslerin says ise bir hayli kabarktr: M s l i m , ayrca sekiz rivayet daha nakleder"'". T i r m i z , bir y e r d e " ' " alt, dier bir yerinde d e " ' " bir rivayet verir. b n Mce""" de ise bir hads vardr.

C-

Hkm: hasen ve sahh bir

T i r m i z , btn rivayetlerin sonuna: "Bu, hadsdir" h k m n k o y m u t u r . Tabern rivayet iin gerek Suyt ve

gerekse

Sehv,

ayrca

S e h v ' n i n eyhi b n H a c e r e l - ' A s k a l n , "Sahh

'dir"demilerdir. "dir. duru ya'n bn

B i z i m M s l i m ' d e n aldmz metin ise, prensip olarak, "sahh Bylece, b u konuda rivayet edilen hadslerin hepsi "sahh" mundadr. Sdece M s l i m rivayeti iin: "Mevkuf lerden "merf' hadsdir"

M e s ' d ' u n kendi szM'dr, diye itiraz edenler de olmutur. Hads, dier tark " olarak da rivye edildii iin b u gr pek tutunmamtr.

(35)

fjb

^ yldzlar

^-1 ^y^J gibi, yola gidenlere

(j!^^'^/r^ k, eytnlara

P e y g a m b e r : "Sahabem, tadr" dedi.

(Mesnev: C. I, B. 3656; Ank. 1/661) Benzeri beyit: (Mesnev: C. VI, B. 2643; Ank. Tekmile, VI/115)"">

(250) Beyhak, Kitb'l-Esm (251) Mslim, a.g.y., s. 44-46.

ve's-Sft. s. 102.

(252) Tirmiz, Snen, VIII/299-302. (253) A.g.e.. XII/245-246. klavuzudur. (254) bn Mce, 1/32, r. 82. (255) Nairin notu: Veled zbudak'taki tercmesi: "Dost, kudmyle adet yol

81

A-

Metin:

cf-

lyjf-

^ J ^ j iy- cr^^
jfji
Y.YR

y^ ^ ^J"^^^ <J^ cyU Jl Jl

^Ij^l ^

^ L J
^ 5
. I S ^ \

ji

frgs^

J^l ^

Jt. ^^Uw9 Ji^ : Jl jO-j AP <ai J..^

l^

E b H r e y r e (r.a)'den. P e y g a m b e r Efendimiz: "Ashabmn durumu, yldzlarn durumu gibidir. O yldzlardan birisinin peine taklan doru yolu bulur" buyurmutur.

B-

Kaynaldar: metin, Kuz''nin Msned'-ihb'man'^'^''^ aimmtr.

Yukandalfi

D i e r k a y n a k l a r d a tesbt edilememitir. A n c a k , b n ' A b d ' i l - B e r r ' " " , senedi ile birlikte a y n varyantm nakleder. O n u n , C b i r (r.a)'den gelen rivayeti nin metni,
" , , ^ ^ ^ . 1 ^,JCI\ 4 ^_jUw"

eklinde, y a y g m olan m e t n e daha

u y g u n d u r . H a t b el-Badd<"" de, m n b a k m m d a n y a y m lfzlar farkl iki rivayet kaydeder. D e y l e m ' n i n ' " " d e yer verdii metni, ikinci el kaynaklar da almlardr*^"". b n ' A b d ' i l - B e r r , rivayetleri kaydettikten sonra, hadsin y o r u m u ile ilgili olarak u z u n c a bir deerlendirme yapar. Z e h e b ise'^'". Mizan'mm birka y e r i n d e , rvlerinin tenkidi veslesiyle hadsi zikreder ve hepsinin de rvleri arasnda, iddetle tenkide urayan kimselerin olduunu ileri srer.

Mustaf, bunun iin "Sahabem yldza benzer" (256)

KUT'T,

demitir.

Msned u-ilb, vr. 150^ r. 825. 11/89-91.

(257) bn 'Abd'il-Berr, Cmi'u Beyn'il-'lm. (258) Hatb el-Badd, el-Kifye, s. 48. (259) Deylem, Msned'l-Firdevs, vr. 35".

(260) 'Acin, Kesfl-Haf, 11132; Mnv, Knz'l-Hakyk, 1/31. (261) Zeheb, Mzn 'l-'tidl, 1/413; 1/607; 11/90. Aynca bkz. Hakm et-Tinniz, Usl, s. 263.

Nevdr'ul-

82

C-

Hkm:

Hadsin shliat derecesini gsteren herhangi bir kayd tesbt edileme mitir, b n ' A b d ' i i - B e r r , kendi C b i r rivayetinden sonra: "Bu hads, hccet olarak kabul edilemeyecek bir senedle rivayet edilmitir. Zr, el-Hris b. Gusayn (drdncrv) tannmayan (mehul) bir rvdir"der.

(36)

jJ^J^H^^,)^,

^ J ^ ^ ^ ^ ^ ^ . i c i y i

P e y g a m b e r i n : "Rabbime misafir olurum" demesi ortala yaylnca; "O, beni doyurur ve sular" sz, b u m a ' n e v y e m e k t e n kinaye oldu. {Mesnev: C. I, B. 3741; Ank. 1/762) Benzeri beyit: {Mesnev: C. VI, B. 2008; Ank. VI/490f""

A-

Metin:

E b H r e y r e ' d e n . P e y g a m b e r Efendimiz: "Birbirine eklenen ift oru (savm- visal) tutmayn (Bu ifdeyi iki kere tekrar etmitir). Kendisine: Y Reslullah, siz tutuyorsunuz ya!" denilince: "(Bu hususda ben sizin gibi deilim^'K) Geceyi geirirken Rabbim beni doyurur ve susuzluumu giderir. Binenaleyh, amellerinizden gcnzn yettii kadarnn altna girip yklenin ".

(262) Nairin notu: Veled zbudak'taki tercmesi: "Yhud da "Ben Rabbime rum " hadsini okudun, ate denizinin t iine atldn..." (*) Birok rivayetlerde ''^S-^ c l o ! " ve benzeri gibi ifdeler vardr.

konuk

olu

83

B-

Kaynaklar:

H a d s , d e i i k s e n e d v e m e t i n l e r l e , aa y u k a r b t n m e h u r h a d s m e c m a l a n n d a r i v a y e t edilmitir. Y u k a r d a k i m e t i n B u h r ' n i n " ' ' " bir r i v a y e t i d i r . B u h r ' d e a y r c a sekiz r i v a y e t d a h a vardr'^"'. M s l i m ise on r i v a y e t nakleder*^"". A y n c a M l i k b. E n e s Muvatta 'nda'^"", E b Dvd"'", Tirmiz'^"" ve Drim""" Swe l e r i n d e , Taylis'" Msned'inde, H e m m m b . Mnebbih'"" Sahfe'sinde h a d s e y e r verirler. A y r ayr kaynaklarn verdiimiz otuz ayr rivayetin, on ikisi E b H r e y r e ' d e n , alts ' A b d u l l a h b. m e r ' d e n , bei E n e s b. M l i k ' d e n , dr d E b Sa'd e l - H u d r ' d e n , Hz. A i e ' d e n rivayet edilmitir. D a h a fazla u z a t m a m a k iin, rivayetler arasndaki birleen v e ayrlan noktalar gstermekten sarf- nazar ettik.

C-Hkm:

Tevatr derecesine varan bu hads "sahh

"dir.

(37)

^^t/^lil^^l/t?

Jj^.^1

(263) Buhr, Sahh. 11/243 (iki hads). (264) A.g.e.. 11/242 (drt hads); 11/243 (bir hads); VIII/131 (bir hads); VIII/144 (bir hads). (265) Mslim, Sahh, III/133-134 (on hads). (266) Mlik b. Enes, el-Muvatla', 1/300-301, r. 38, 39 (iki hads).

(267) Eb Dvd, Snen, 11/411-412, r. 2360, 2361 (iki hads). (268) Tirmiz, Snen, III/306 (bir hads). (269) Drim, 5e, 1/340-341, r 1710-1713 (drt hads). (270) Taylis, M5ec/, s. 221, r. 1579. (271) Hemmm b. Mnebbih, Sahfe, 68. hads.

84

Bu suretle "Sevgisi Tanr iindir" birisine d m a n l k etmeli.

denmesini diledim. A n c a k Tanr iin

C m e r t l i i m i n Tanr y o l u n d a olmasn, varm y i n e Tanr iin sakn m a m istedim. B e n i m s a k n m a m d a Tanr iindir, v e r m e m de. T a m a m y l a T a n r n n m , bakasnn deil. (Mesnev: C. I, B. 3803-3805; Ank. 1/683) AMetin:

j ^

^\ J j - - j
.A j L c | J.S^I

: <UP -J

A^

jj>

^ \ jj\ y

JJ
jA : ^^L*.

A)

AI j ^

j AI S - ^ J i

i ^J^\

M u ' z b. Enes babasndan rivayet etmitir. ResluUah (s.a.s): "Kim Allah iin verir, Allah iin tutup vermez, Allah iin sever, Allah iin buzeder ve Allah iin evlenirse, mnn kemle erdirmi O/M-" buyurmulardr.

B-

Kaynaklar:

Hadis, ayn sened v e metinle Tirmiz'"", el-Hkim'' ve Beyhak' ta rafndan nakledilmitir. A y r c a E b Dvd'"*', E b m m e ' d e n deiik sened v e ok az metin deiikliiyle rivayet eder ki, yledir:

E b D v d ve T i r m i z rivayetini ayrca Hafz el-Mnzir""' ve elHatb et-Tebrz"" de naklederler.

(272) Tirmiz, Snen. IX/323. (273) el-Hkim, el-Mstedrek, 11/164. (274) Beyhak, u'abul-mn, vr. 2 ^ (275) Eb Dvd, Snen, IV/304, r. 4681. (276) Hafz el-Mnzir, et-Terb ve't-Terhb, (277) Hatb et-Tebrz, Mikt'l-Mesbh. lV/23-24, r. 28, 29.

1/16-17, r. 30, 31.

85

Kaynaklarda, "Allah iin sevgi" ve "Allah iin buz" prensibini ifde eden bir ok hads-i erf daha vardr*"".

C-

Hkm: bir hadsdir" der.

Tirmiz, deer h k m olarak: "Bu, hasen

bn H a c e r de, hadsin ikinci rvsi olan M u ' z b. E n e s ' d e n bahseder ken*"": "Mu'z b. Enes'/ hadsleri, fezil ve iyilie tevik hususunda olduu zaman hasen 'dir" diyerek Tirmiz 'nin verdii h k m vuzuha kavuturur. e l - H k i m ise: "Bu, B u h r ve M s l i m ' m artlarna hadsdir" demektedir. Hfz el-Mnzir, hadsin sonunda: "/^ gre sahh bir

c ^o^ tt^l.>Ji J i i / ' "Tirmiz:

Mnker bir hadsdir, dedi" ifdesini koyar ki, bu bir hatdr. Zr, asl k a y n a k ve dier yerlerde hep bizim tesbt ettiimiz gibidir. bn'l-Cevz*^*", bn m e r tarikiyle gelen ve t a m a m e n deiik sened ve metni ihtiva eden bir rivayet nakleder. Be maddelik bir hadsin son c m lesi olarak geen m e z k r hads iin, el-Hatb e l - B a d d ' n i n : "Bu hads, bu isnd silsilesiyle btldr" dedii nakledilir. Y u k a r d a n beri b i z i m naklettiimiz rivayetlerin hepsi, t a m a m e n deiik senedlerle rivayet edilmi olup, hi birisi de, b n ' l - C e v z ' n i n naklettii senedle rivayet edilmemitir. Dolaysyla, onun naklettii h k m , bizim verdiimiz rivayetler iin muteber deildir.

(38) "Bizim makammza,

l^ii

U^J

) ^ 1 i

j ^ ^ ^ b ^ ^ J eriebilir, ne me-

ne bir eriat sahibi Peygamber

(278) Mesel bkz. Eb Dvd, IV/277, r. 4599; Buhr, Kitb ul-Kn, s. 82, r. 802; Hfz elMnzir, et-Terb, IV/24, r. 30, 3 1 ; Tabern, Sar, 1/223; 224. (279) bn Hacer, Tehzb. X/186, r. 346. (280) bn'l-Cevz, el-Mevz't, 1/136.

86

lek, hatt ne de rh " dedi. Artk d n n anlayn. {Mesnevi: C. I, B. 3953; Ank. 1/705)

A-

Metin:

"Benim, Allah ile yle nlarm Peygamber oraya eriemez".

olur ki, hibir Melek-i

Mukarreb

ve

B-

Kaynaklar:

Y u k a n y a aldmz ekliyle hret bulan b u sz, geri Mesnev 'de sarh olarak P e y g a m b e r E f e n d i m i z ' i n sz diye zikredilmemitir. Fakat halk ara snda umumiyetle h a d s diye tannr. Biz, yaptmz aratrmalarda, k a y n a k h a d s m e c m u a l a r n d a b y l e bir hadse rastlayamadk. B u n a d a h a ziyde, Zu 'af v e Mevzu 't kitaplarnda y e r verilmitir. lk devir mutasavvflarndan Kueyr, Risale 'sinde"*'*": " j .

J:j ji^

>--i

ii

"Peygamberimiz:

Benim, Allah ile yle bir

vaktim vardr ki, azz ve cell olan Rabbimden baka kimse oraya smaz" buyurdular, eklinde sened ve kaynak gstermeden, hads diye nakleder. Sehv"*", 'Ali el-Kr^"', 'Acin""' ve dierlerinin'"" verdii mterek bilgiye gre: "Daha ziyde mutasavvflarn aznda dolaan, yani onlar ara snda hret yapan bir szdr. Kueyr, Risale 'sinde zikretmitir" denmektedir.

(281) Kueyr, er-Risle, s. 41 {et-Telvm ve't-Temln (282) Sehv, el-Maksd, s. 256, r. 927.

blm).

(283) 'Ali el-Kr, Mevz't, r. 392 [Nairin notu: Elimizdeki tez nshasnda kitap adn mtekib " s." yazldktan sonra numara yazlmamtr. Biz, ilgili hads numarasn tesbt edip burada verdik. Eserin 1406 (1986) Beyrut (el-Mektebet'l-slm) basksndaki ye ri ise s. 292'dir].

tarihli

(284) 'Acin, Kef'l-Haf,

11/173-174, r. 2159. s. 181.

(285) mAQ\-B&ym,Esn'l-Metlib,

87

' A l i e l - K r , mterek bilgiyi verdikten sonra, ayrca kendi grn de aklar ve: "Ben de derim ki: Melek-i Mukarreb'den maksad Cebrail'i, Nebiyy-i Mrsel'den maksad da byk kardei brahim Aleyhisselm kasdetmitir" dedikten sonra: "Burada; sekr, mahv ve fena diye ta'bir edi len istirak makamlarna bir im vardr"^'^^' demektedir. Kaynaklarda, bunlarn dnda k a y d a deer bir m a ' l m t verilmemek tedir.

( 39

D ^ ' J ^

IS^FYI

D^)Y>.

'-^

IJI^

P e y g a m b e r : " Eer bunu bir Yahudi bile kalmaz" dedi. {Mesnevi:

(lm)

dillerine

getirirlerse

dnyda

tek

C. I, B. 3972; Ank. 1/709)

Aklamalar: A n k a r a v , yle bir metin kaydeder:

P e y g a m b e r Efendimiz: "Eer Yahudiler lm temenni etselerdi, her birinin tkr boazna tkanr ve olduu yerde lr; yer yznde de bir tek Yahudi kalmazd" buyurmulardr. B y l e bir metni hads m e c m a l a r m d a tesbt edemedik. A n c a k , Tefsr kitaplarnda, u yet-i kermenin tefsiri sadedinde, hads olarak nakledilmek tedir:

"Habbm

de ki: Allah yannda

hiret yurdu

cennet,

dier

insanlarn

(286) 'Ali \-K.M,Mevz't

\Q 'Adm,Kef'l-Haf,

a.g.yAer.

88

deil de yalnz sizinse ve bu dvanzda doruculardan temenni edin, bunu cannza minnet bilin"''^^\

iseniz,

haydi

lm

Y u k a r d a hadis diye kaydedilen metni, Taberf"*', Zemaher"", Kurtub""' gibi mfessirler, senedsiz olarak. P e y g a m b e r E f e n d i m i z ' d e n ve b n ' A b b s ' d a n (merf' ve mevkuf olarak) naklederler.

Shhat derecesi h a k k n d a ise, her hangi bir k a y d a rastlanmamtr.

(287) Kur'n-t Kerm, Bakara sresi, 94. yet. (288) Taber, Cmi'ul-Beyn fi Tefsir'il-Kur'n, (289) Zemaher, Keaf 1/297. (290) Kurtub, el-Cmi'u li-Ahkm'il-Kur'n, 11/33. 11/424-425.

89

MESNEVI
II. CLD H A D S L E R

(40

^ : ^ - ^ 5

"Ben, gizli rahmet gnderdim ". {Mesnev:

olan bir hazne

idim. Hidyete

erimi

bir

mmet

C. II, B. 364; Ank. 11/69-70)

Aklama: Y u k a n d a k i beyitte bahis konusu edilen hads, Hads-i Kudsi'ye rastlayamadk. Ankarav: "c^" fU, lzm Kudsi fiil hviyeti Hads-i olarak zaman erife

tamaktadr. B i z aratrdmz hads m e c m u a l a r n d a , b u m e a l d e bir

kullanld zaman "gnderildim" mns ifde Peygamber Efendimiz'in hadsi olabilir. Bu takdirde iarettir"''^ der: ^ A - Metin:
il ^ ^1 ir : Jli ^ ^ ^ ^

eder ki, o u hads-i

Ji^

J^l^l

U^

E b S l i h ' d e n rivayet edilmitir. P e y g a m b e r Efendimiz: "Ey in sanlar: Ben, sdece, sizi hidyete ulatran bir rahmetim " diye nida ederdi.

s
BKaynaklar:

Yukardaki metin Drim'den*" alnmtr. Ayn metin ve pek az deiik senedle Beyhak*" de nakleder ve " s i - v " kelimesinden sonra Y a ' n , "ben sizi hidyete "mrsel" ulatran bir rahmetim" demektir, diye mezkr

kelimeyi tefsir eder. Gerek D r i m ' n i n ve gerekse B e y h a k ' n i n rivayetleri hadsdir. Zten B e y h a k , "J^-y il" kaydn koyarak bu noktaya

(1) (2) (3)

Ankarav, erh-i Mesnev, 11/70. Drim, Snen, illi, r. 15.

Beyhak, u 'ab 'l-mn, vr. 113*'.

93

MESNEV HADSLER FORMA 8

iaret eder. n k E b Salih, A s h b ' d a n deildir, Reslullah (s.a.s)' grme mitir. Fakat, el-Hkim'"', T a b e r n " ' , Kuz'"'' v e B e y h a k ' n i n ikinci rivaye ti'" ": JU s^y^ ^ ^ L v ^ ^ " eklinde "Mevsl" olarak gelmekte

dir. Bylece aradaki kesiklik bertaraf edilmi oluyor.

C-

Hkm:

Hadsin deer h k m iin e l - H k i m : " B u h r ve M s l i m ' / artlarna gre "sahh" bir hadsdir" der. Z e h e b de ayn h k m benimser. S u y t " ise "sahh " r u m u z u n u koyar.

P e y g a m b e r dedi ki: "Elinle aldn geri vermek (Mesnev: C. II, B. 548; Ank. 11/92)

gerek".

A-

Metin:

S e m r e (r.a)'den rivayet edilmitir. P e y g a m b e r Efendimiz: nz tekrar geri verinceye kadar el borludur" buyurmulardr.

"Ald

(4) (5) (6) (7) (8)

el-Hkim, el-Mstedrek, Tabern, es-Sar, 1/95.

1/15.

Kuz', Msned '-ihb, vr. 1 2 9 \ r. 722. Beyhak, u 'ab 'l-mn, Suyt, el-Cmi'us-Sar, a.g.y. 1/103. Aynca bkz. Hatb et-Tebrz, Mikt'l-Mesbh, III/138.

94

B-

Kaynaklar:

Hads, E b D v d " , Tirmiz'"', b n M c e " ve A h m e d bn H a n b e l ' " tarafndan ayn sened v e metinle rivayet edilmitir. Y u k a n d a k i metin E b Davud 'undur. Sdece, E b D v d dndaki kaynaklarda "^i^f mef'l zamiri ilvesiyle nakledilmitir. eklinde

C-

Hkm: ve sahh bir hadsdir" diyerek hadsin

Tirmiz: "Bu, hasen shhatma h k m e d e r .

Ayrca m e v z u m u z l a ilgili: "(

^j''^}

o'-^'^i

'"^fiy

" ' ^ J ^ ^--*^' "

eklindeki E b Dvd"^', Tirmiz""' v e bn Mce"" tarafndan bir hads daha rivayet edilir ki, E b m m e ' d e n mterek sened v e metinle rivayet edilen bu hads de "sahh "dir<"*'.

*%

P e y g a m b e r : "Tanr, gnlnde dedi. (Mesnevi:

sabr olmayana

mn da

vermemitir"

C. II, B. 601; Ank. 11/99)

(9) (10) (11) (12) (13) (14) (15) (16)

Eb Dvd, Snen. 11/400, r. 3561. Tirmiz, 5en, V/269. bn Mce, Snen. 11/802. Ahmed b. Hanbel, Msned. V/8, 13. Eb Dvd, Snen, a.g.y.. r. 3565. Tirmiz, Snen, a.g.y (2. hads); ayrca Tirmiz, Vlll/276. bn Mce, Snen, a.g.y.. r. 2405. Tirmiz, a.g.;^. 1er.

95

A-

Metin:

isy "jJ^' k r i m e ' d e n rivayet edilmitir. Hz. Ali (r.a): "Be eyi iyi tutun: mna nisbetle sabr, vcddal ba durumundadr. r olmayann mn rfajo tor " b u y u r m u t u r . hafzanzda Sab

s
BKaynaklar: metin, Beyhak'nin, u'ab'l-mn'mdan^"' s-^i vcddaki
tij^ -ir*

Yukardaki

alnmtr. jy^\ Sabr

Beyhak, a y n c a , yine H z . A l i ' d e n : "

oLc'^ "

) \ iijs. oU"^! y

"imna

nisbetle

sabr,

ba mertebesindedir.

gidince mn da gider" eklinde ikinci bir nakil yapar*'". kinci rivayeti a y n ca D e y l e m ' " d e E n e s ' d e n nakleder.

C-

Hkm:

Suyt*', ikinci rivayeti nakleder v e G r l d gibi hads, "merf'" A l i ' y e iddir.

"zaf" r u m u z u n u koyar.
deil "mevkuf "dur. Y a ' n Hz.

(17) (19) (20)

Beyhak, u 'ab 'l-mn, vr. 590". Deylem, Msned 'l-Firdevs, vr. 140" Sny, el-Cmi'us-Sair, 11/49.

(18) Ag.e., v r . 5 ^

96

Peygamber: "Kadriyce
{Mesnev:

Tanr, her derde bir derman yaratt"

demitir.

C. II, B. 683; Ank. II/l 12)

A-

Metin:

Jji U :Jli

AJP < ) 1

: Aip <il

jf-

^J\

fLkp

AJ jji -yi fb <

olduu

E b H r e y r e ' d e n . P e y g a m b e r Efendimiz: "Allah, vermi her derdin muhakkak ifsn da ve/'/M/jrf/'" buyurmulardr.

B-

Kaynaklar:

Ktb-i Sitte ve dier hads m e c m u a l a r n d a deiik sened v e metinlerle bu k o n u d a birok hads rivayet edilmitir: Yukardaki metin Buhr 'nindir*"'. bn Mce, 'Abdullah b.

M e s ' d ' d a n ayr bir senedle'"', E b H r e y r e ' d e n ise ayn senedle'"' y u k a n daki metni nakleder. M s l i m ' i n ' " ' C b i r ' d e n rivayeti ise: " i i\y
j

cb JS3

^ ii

oiii

.Ul

.ijj

^ "

eklindedir. E b Dvd'"', E b ' d - D e r d ' m n :

J ^ j .ijjJij J > .il o ! "

" f'y^ bj'-^" ^ } b j ' - ^ ''j-^

rivayetinden baka, bir ^ iii j l i

de, sme b. erk 'den''": ' \ > ikinci bir rivayet nakleder.

> . I J J AJ

Vi ^j\ j ^ b

(21) (22) (24) (25)

Buhr,

Vll/11.

bn Mce, Snen, Il/l 138, r. 3438. Mslim, Sahh, Vll/21. Eb Dvd, Snen, lV/11, r. 3874.

(23) ^.g.e., 11/1138, r, 3439.

(26) A.g.e., lV/6, r. 3855.

97

T i r m i z " ' , s m e b . erli'den ayn sened ve metinle E b Davud 'un ikinci rivayetini verir. A h m e d b . H a n b e l " " ise eitli rivayetlerin hepsini toplar. e l - H k i m " " de, s m e b . e r k ' d e n bir, ' A b d u l l a h b , M e s ' d ' d a n iki h a d s o l m a k z e r e nakil yapar. 0 CHkm:

Hadsin eitli varyantlarnn gerek B u h r ve M s l i m ' d e oluu; ge rekse T i r m i z ' n i n : "Bu, hasen ve sahh bir hadsdir" ifdesi; b n M c e rivayetlerine F u d ' A b d l b k ' n i n : " ' A b d u l l a h b . M e s ' d hadsinin se nedi sahh 'dir. Rvleri de sika 'dandr" deyii; E b H r e y r e rivayeti iin de: "Bu, senedi hasen olan bir hadsdir" kaydn k o y m a s ; elH k i m ' i n rivyederine "sahh" h k m n n verilip, Z e h e b tarafndan b u n u n tasdik edilmesinden anlalaca gibi, bu k o n u d a zikri geen hadsle rin hepsi "sahh "dir. 0 0 0

Ey b o b o a z : Eee plak bin. P e y g a m b e r plak binmedi mi? P e y g a m b e r plak eee bindi. Y a y a yrd d e denmitir.
(Mesnev:

C. II, B.

121-12%; Ank. 11/121)

A-

Metin:

(27) (28) (29)

Timiz,5'en, VIII/192. Ahmed b. Hanbel, Msned. \mi, 413, 443, 446, 453; III/335; IV/278, 315; V/371. el-Cmi'us-Sagir, el-Hkim, el-Mstedrek, 1/121; IV/197; IV/399. Ayrca bkz. Suyt, 11/125, 143; 'Acin, Keful-Haf, 1/302, r. 961.

98

C b i r b. S e m r e (r.a) anlatyor: "Peygamber (s.a.s) 'e, eersiz bir at getirildi. b n ' d - D a h d l ' m cenazesinden dnd srada ona bindi. Biz de etrafnda yryorduk".

B-

Kaynaklar:

Yukardaki metin Mslim 'in""' bir rivayetidir. H e m e n bir sonraki hads de yine ayn m n y ifade etmektedir. M s l i m ' i n ikinci rivayetini, ayn sened v e metinle A h m e d b. H a n b e F " de nakleder. Ayrca bn Mce"", Tirmiz*"', ' A b d u l l a h b. el-Mbrek""', elHkim"" ve Beyhak"" de, P e y g a m b e r E f e n d i m i z ' i n eee bindiine dir hadsler naklederler. M e s e l bn M c e ' n i n rivayeti yledir:

J A

J > \ ^ \

vj-

t^jj

E n e s b. M l i k anlatyor: "ResluUah (s.a.s). hastay ziyaret eder, ce nazeyi kabre kadar ta'kib eder, klelerin de da'vetine icabet eder ve ee e binerdi Kureyza ve Nadir gn, eek zerinde idi. Hayber gn, lif den yaplm yularla bal bir eek zerinde idi. Altnda da, lif den yaplm bir bez paras vard" demektedir. Dier rivayetler de aa yukar ayn mhiyettedirler.

(30) (31) (32) (33) (34) (35) (36)

Mslim, Sahh, III/60. Ahmed b. Hanbel, Msned, V/59. bn Mce, Snen, 11/1398, r. 4178. Tirmiz, Kitb '-emil, s. 99. 'Abdullah b. el-Mbrek, Kitb uz-Zhd ve 'r-Rekik, s. 202, r. 575; s. 353, r. 995. el-Hkim, el-Mstedrek, 1/61 (iki rivayet). Beyhak, .'''a6'w7-/mn, vr. 510" (iki rivayet).

99

S u y t " ' de b n S a ' d ' d e n : ' V ^ 4^ ^4 ky jU^ ^y. "Peygamber Efendimiz, zerinde nerdi" eklinde nakleder. Mslim"" ve A h m e d hibir ey olmad

^}4^ii^

J-^ ^\

jiT" bi

hlde plak eee

b. Hanbel"" aynca: " U , L - J L T I ^

j , y , jiT"

''Reslullah (s.a.s), Kub mezarln bazen binitli, bazen de yaya olarak ziyaret ederdi" eklinde bir nakil daha rivayet eder ki, beyitte bahis konusu edilen "yaya yrd de denmitir" ifdesi bu hadsden ilham almarak sy lenmi olabilir.

C-

Hkm:

M s l i m rivayeti, prensip olarak "sahh " d i r . e l - H k i m : " B u h r ve M s l i m ' i artlarna gre sahh 'dir" der. Z e h e b de Telhs'mde ayn h k m benimser. Dier kaynaklar, deer h k m belirtmezler. S u y t , b n S a ' d ' a rivayeti iin: "Mrsel olarak rivayet edildiini" syler ve "zaf" r u m u z u n u koyar.

(45)

jii>;/^j^^c/'-^^^Vcr

ij'^^ ^-Jr^-^

cPC^y
"Onu

n k halkla ho geinen Peygamber: "Eer" demeyi menetti. sylemek mnafklktandr", dedi. (Mesnevi: C. II, B. 738; Ank. 11/123)

A- Metin:

(37) (38) (39)

Suyt, el-Cmi 'us-Sar, II/l 17. Mslim, Sahh, IV/127 (sekiz rivayet). Ahmed b. Hanbel, Msned, II/5.

100

.02~iJl

_jJ 0 l i J x i f L i

L j <uil

E b H r e y r e ' d e n . P e y g a m b e r Efendimiz yle b u y u r m u t u r : "Kuvvetli m'min, zayf m'minden daha hayrl ve Allah yannda daha sevimlidir. Her eyde bir hayr vardr. Sana faydas olan eye kar haris ol. Allah 'n yardmna sn. Acze dme. Bana herhangi bir ey geldii zaman: Eer yle hareket etseydim, yle yle olurdu, deme. Fakat: Allah'n takdiri! Allah dilediini yapar, de. Zr, "eer" diye artl ve pheli konumak, eytnn baarsna yol aar".

B-

Kaynaklar:

Hadis, ayn sened ve metinle Mslim'"'", b n Mce'"", A h m e d b n Hanbel'"" ve Beyhak'"" tarafndan nakledilmitir. Yukardaki metin M s lim'indir. b n Mce'nin'""' y i n e E b H r e y r e ' d e n ikinci bir rivayeti d a h a vardr. Hadsin ba taraf ayn olmakla beraber, ess m e v z u m u z l a ilgili ksm y ledir. "iMJ j.^ jcu; ^ ou konumaktan arsna yol menederim. aar". iJL.Sj . . . " "Sizi, kesin olarak Zr, "eer " eklinde "eer " eklinde ba

konumak

eytnn

C-

Hkm: " oluunun ifadesidir.

Hadsin M s l i m ' d e yer al, prensip olarak "sahh

(40) (41) (42) (43) (44)

Mslim, Sahh, VIII/56. bn Mce, Snen, 1/31, r. 79. Ahmed b. Hanbel, Msned, 11/366, 370 (iki rivayet). Beyhak, Kitb ul-Esm ve 's-Sft, s. 122; Beyhak, u 'ab 'l-mn. vr. 24" bn Mce, Snen, 11/1395, r. 4168. kinci derece kaynaklar iin bkz. a) Hatb et-Tebrz, Milit'l-Mesbh. 11/679, r. 5298; b) Sehv, el-Maksd, s. 343, r. 891; c) 'Acin, Kefl-Haf, 1/275, r. 862; 11/155, r. 2097; d) Ht el-Beyrt, Esna 'l-Metlib, s. 175.

101

"Riya ile tebih, klhanda biten yeillie vardr. B u n u b y l e bil ey ulu kii. {Mesnev: C. II, B. 1018; Ank. 11/168)

benzer"

mealinde bir hads

Aklama: Hadsin Arapa metnini tesbt edemedik. Zten Mesnev'de meal olarak zikredilen b u hadsin benzerini d e tesbt e t m e k m m k n olmamtr. F r z a n f e r ise, b u beyte hi y e r vermemitir.

Mustaf, c e h e n n e m i n szn naklederek b u y u r d u ki: "Cehennem, kor kusundan m'min'e yalvararak: Pdihm! abuk ge, nurun ateimi sndrecek" dev.

(Mesnev: C. II, B. 1248; Ank. 11/200) Benzeri beyit: (Mesnev: C. I, B. 3700; Ank. 1/668)'""

A^ JL^

Metin: y) ^ o j i ' ey- -^'^ -'^ y'^ ^ (iUw, y, y^ ^j^'^

0|:

j A-p il

J U : J l i ^i^ ^
^jy

Jju

jc-

>JLU
!

JJ:.^, JS- d L j J J l Jl>b : ^LJI J ^ jUl

Lais -J- y -

(45)

Nairin notu: Veled zbudak'taki tercmesi: "ehvet ateine ne re var? Dn nuru. M'minler; nurunuz kfirlerin ateini sndrd".

102

Y a ' l b . M n e b b i h ' d e n . P e y g a m b e r Efendimiz buyururlar ki: "K yamet gn Cehennem: Ey M'min! abuk ge. Zr nurun ateimin alevini sndrecek" der.

B-

Kaynaklar:

Hadsi, y u k a n d a k i senediyle B e y h a k ' n i n u'ab'l-mn'mda.'"''^ tesbt edebildik. A y n c a metin olarak, Deylem*"', Sehv*'"", Suyt*"'" ve dierleri de*'"' hadsi naklederler. B u kaynaklar, T a b e r n ' n i n de, el-Mu'cem'lKebr'de rivayet ettiini haber verirler. Zeheb de: " de, Mansr ^jJJ b. 'Ammr maddesinde*'" onun rivayetleri

m e y n m d a ayn sened ve metinle zikreder. B e y h a k ' n i n dndaki metinler yr is^uJ jLJi J^- "eklinde k k bir deiiklik vardr ki,

b u n u n m n y a herhangi bir te'siri yoktur.

C-

Hkm:

B e y h a k , hadsi naklettikten sonra: "Hadsin rivayetinde, Sleym b. M a n s r ( b . ' A m m r ) tek kalmtr. O ise mnker'l-hadsdir"kay dn ilve eder. Bu gr daha ziyde b n ' A d i y y ' i n h k m olarak yaygndr. S u y t ise hadsin sonunda "zaf" r u m u z u n u koymutur.

B e y h a k ' n i n dndaki senedlerde H l i d b . D r e y k , ikinci rv olarak gsterilmitir. B u d u r u m dikkate alnarak, hadsin "mrsel" ve "Munkat'" olduu, kendisi E t b ' u t - T b i ' n ' d e n olduu iin, A s h b ' d a n yapt btn rivayetlerin "mrsel" h k m n ald ileri srlmtr**'.

(46) (47) (48) (49) (50) (51) (*)

Beyhak, u 'ab 'l-mn. vr. 45*' Deylem, Msned'l-Firdevs, vr. 10T. Sehv, el-Maksd, s. 160, r. 344. Suyt, el-Cmi us-Sar. 1/133. 'Acin, Kef'l-Haf. A.g.e. 1/313, r. 1010; Ht el-Beyrt, Esna'l-Metlib. s. 85. Zeheb, Mzn. lV/187, r. 8790. 1/630; bn Hacer, Tehzb. 111/86.

103

Fakat, B e y h a k ' n i n serdettii s e n e d e ikinci rv d u r u m u n d a olan ahs Ber b. T a l h a ' d r . V e tbi 'n 'dandr. Ayn z a m a n d a Hlld b. D r e y k o n d a n hads rivayet etmitir""'. B u d u r u m a gre H l i d n c rvdir v e Y a ' l b. M n e b b i h ' l e aralarnda inkta' yoktur. Ber b. T a l h a aray ka patmtr. Z e h e b , Mzn 'ndaki zikrettii senede, Ber b. T a l h a ' y nc rv olarak gstermitir ki, bu, g z d e n k a m bir dizgi hats da olabilir. n k : "Ber' Tbi'n'dan olduu ve Etb'ut-Tbi'n'den olan H l i d ' n kendisinden hads rivayet ettii" yine ayn Z e h e b tarafndan nak ledilir*'". kinci bir husus da; gerek Sehv v e benzerlerinin ve gerekse S u y t ' n i n , sdece, T a b e r n v e E b N u ' a y m rivayetlerinden bahsedii, B e y h a k ' n i n rivayetini g z d e n kardklarn ifde etmektedir. Sehv, gerekli m a ' l m t verdikten sonra: "Bunun (hadsin) olduunu mit ediyorum " diyerek ihtimlli bir ifde de kullanr. sahh

(48)

J>J^Ji uy.

Jr^
Mel'n"

df^

df-:

B u y z d e n P e y g a m b e r : "Noksan b u n o k s a n , t e ' v l d e , akl noksandr. {Mesnev: C. II, B. 1536; Ank. 11/248)

olan kiiye

dedi. Fakat

Aklama: A n k a r a v ' n i n : "cMJi A-U J U T " eklinde tesbt etmi olduu metin, m e v c d k a y n a k l a r d a bulunamamtr. Bu sebepten, herhangi bir deer hk m belirtme imkn elde edemedik.

(52)

Zeheb, Mzn, 1/329.

(53) Zehehl, a.g.y. 104

(49)

j^iy:i\j^j^^^

^'^ji^y^

J'\:^::^J^'\

Tanr onun hakknda: "Hastalandm Yalnz o hastalanmad,

da yine hlimi hatrm

sormadn.

ben de hasta oldum " demitir. duyar, benimle grr" h a k k a t m a erien kii

Bu eit szler, "Benimle iin de btldr.

{Mesnevi:

C. II, B. 1738-1739; Ank. 11/283)

A-

Metin: Jjij
U j l j l OJJ

iT ^1 b ^LiJl
(^-LP j C_IP

jvL.j

4_LP

,_5L/' JI

J y j

Jli : Jli jJLi o - s i bMi

J l i tjvlUJl _jj b ?

? i i i y - iJ
AJ-IP

L j Jli

JOJ

jji

di:UJI2I--i

^ASR^

_^ d b c~JU- b.

JL; |JL

( ^ A ^ ^ L . J 2 : : ^ l AJ O - J P b. J l i ^ b J l

c J j ? >iJU^ o ^ ^ j c_Jip
U ?

b Jli

^
Ul

dkJu^\

(i

b ?
(^-UP

(^JLLP

dUi o - U - _ ^ A i . ^ ! ji
J o J l j

|4i b J l i (^i J

<.VW j j i j*>li

ilb.->:u-l J l i jJ.UJl

? liL-!

<_.IJ

E b H r e y r e (r.a)'den. P e y g a m b e r Efendimiz, Cenb- H a k k ' m kyamet g n insanlara yle dediini naklediyor: "Ey dem olu: Hasta landm da beni ziyaret etmedin, der. Onlar da: Y Rabbi! Biz, seni nasl ziyaret edip hlini hatrn sorabiliriz. Sen ki, lemlerin Rabbsn, derler. Cenb- Hakk: Sen bilmiyor musun ki, falan kulum hastaland da onu arayp sormadn. Yine bilmiyor musun ki, eer onu ziyaret etseydin, beni, onun yannda bulurdun ". Hadsin, b e satrlk daha "acktm ve susadm da bana yemek vermedin " m e a l i n d e v e yukardaki tarzda devam vardr. ve su

105

B-

Kaynaklar:

Hads, Mslim""' v e Beyhak"" tarafmdan rivayet edilmitir. Metin M s l i m ' i n d i r . A y r c a bn Frek"" ve bn'l-Melek"" de, mkil kelimele rinin zh gayesiyle hadsin tammn naklederler. Btn rivayetlerin ess, M s l i m rivayetine dayanmaktadr.

C-

Hkm: "dir.

M s l i m ' i n rivayeti olan bu hads "sahh

kinci beyitte bahis k o n u s u edilen hads ise udur: AMetin:

d\ :

j < - I P "l f-^. i-^

AJJ J _ ^ j Jl

J l i : J l i ^y^ b.j

sIk^ ^

y: ^_j ^ J, (^ J L P

ASJI :JL5

jj .ul

bf (il s - ^ '

<^J-'^. A ^iT -L j (X-

(^JJl <bJ^- o u S ' A i ^ l liU .U j^l

Ji*>Jb J l ^jiii
ALTJJ

JIJJ U J A J ^ O - > / S I

'-^-J

<:^-^* r ^ J

(^:'^

E b H r e y r e ' d e n . ResluUah (s.a.s) Efendimiz buyururlar ki; Cenb- H a k k yle buyurmutur: "Kim benim Vel 'me dmanlk ederse, ben de ona harb iln ederim. Kulum bana yle bir ey ile yaklamaya al r ki, o, farz kldm eylerle yaklamasndan, bence, daha sevimlidir. Kulum bana, devaml olarak nafilelerle yaklamaya gayret eder. T ki, ben onu severim. Sevince de, artk beni onun iittii kula, grd gz, tuttuu eli ve yrd aya olurum....".

(54) (55) (56) (57)

Mslim, Sahh, VIII/13. Beyhak, Kitb ul-Esm ve 's-Sft, s. 166. bn Frek, Mkil ul-Hads, s. 44. bn'l-Melek, erh 'ul Merk 'ul-Envr, 11/339.

106

B-Kaynaklar: Hadsi, B u h r " " rivayet etmitir.

C-Hkm: Hads "sahh "dir.

Gerek rivayet ekli ve gerekse ifade t a r z m d a n da anlalaca gibi, her iki hads de "Hads-i KudsV'dr.

(50)

^[h> M ^p

^\ ^J'. p )l

^i/jjjb^Jj:jJj "Yrabbi!

B u zlimlerin teinden gnln kebb olduu hlde, dima: Kavmime hidyet eyle!" diye hitb ediyordun. {Mesnev: C. II, B. 1871; Ank. 11/309)

AjlS' : i\

Metin:
JuP

J Jli

JgJ-^

J cA^^*

UJ-V:^

UJ-U-

^jOJi^ j>, y^S-

LJOJ-

' A b d u l l a h b . M e s ' d anlatyor: Sanki b u g n olmu gibi g z m n nnde. P e y g a m b e r Efendimiz, p e y g a m b e r l e r d e n birinin bandan geen bir hdiseyi anlatyordu. K a v m i onu d m ve yzn yaralamt. O da y z n d e n akan kan siliyor ve yle diyordu. "Yrabbi! Kavmimi bala. nk onlar, yaptklarnn farknda deiller".

(58)

Buhr, Sahh, VIl/190. Ayrca bkz. tbn'l-Melek, erh 'ul-Merk 'ul-Envr, 11/337.

107

B-

Kaynaklar:

Hads, B u h r ' " , Mslim'"' ve A h m e d b . Hanbel""' tarafmdan mterek sened ve metinle rivayet edilmitir. Yukandaki metin Buhr'nindir. B e y h a k " ' de, Sehl b . S a ' d ' d e n sdece metin ksmm nakleder. B u r a d a sebeb-i
"JJ*;

^yi

ys-\

eklinde

vrd ksm yoktur. olarak ikinci bir dilerinin krl

B e y h a k ' n i n , ' A b d u l l a h b . U b e y d ' d e n "milrsel" zerinde cereyan etmi (Uhud Muharebesi'nde

rivayeti ise t a m a m e n deiiktir: B u rivayette, hdise P e y g a m b e r Efendimiz kasdediliyor), ackl hdise karsnda mriklere b e d d u a etmesi istendii z a m a n , kendisinin l a ' n e t edici olarak deil, lemlere rahmet olarak gnderil dii ifde edildikten sonra: " o jJ^. ^ hidyet eyle. Onlar ne yaptklarn ^y .XA\ ^\ " "Yrabbi! Kavmime bilmiyorlar" buyurmulardr"*".

B e y h a k ' n i n b u ikinci rivayeti, M s l i m ' i n E n e s b . M l i k ' d e n olan di er bir rivayetine benzemektedir. Her iki rivayet de, Uhud bu rivayetinde, sondaki "Reslullah du ksm yoktur. Sdece "^ Muharebesinde J ! ^ y ^ J b y>y' P e y g a m b e r E f e n d i m i z ' i n y a r a l a n m a hdisesini naklediyor. Fakat M s l i m ' i n ise onlar iin Allah 'a du ediyordu" kayd vardr"*"'.

M e v l n ' n n , ad geen beyitte kasdettii, H z . Musa 'dr. Ve sz ondan nakledilir. Hadsde, " ^Ji\ cy W ' "Peygamberlerden birisi" eklinde geen

P e y g a m b e r , M s P e y g a m b e r olsa gerek. Bylece, ad geen beyitle, naklettiimiz hads arasnda bir m n s e b e t hsl o l m u oluyor. CHkm: "dir.

B u h r ve M s l i m ' i n ittifakyla nakledilen bu hads "sahh

(59) (60) (61) (62) (63) (64)

Buhr, 5a/!?/!, VIII/51. MsHm, Sahh. V/179. Ahmed b. Hanbel, Msned. 1/380, 427, 432, 456. Beyhak, u 'ab 'l-mn. vr. 117*'. Beyhak, a.g.y. Mslim, Sahh, a.g.y., bir nceki rivayet. Hads, hy'da iki yerde zikredilmitir. Bkz. III/70, 291.

108

Peygamber: "Akllnn (Mesnev:

dmanl,

chilin sevgisinden

iyidir"

dedi.

C. II, B. 1877; Ank. 11/309)

Aklama: Temel k a y n a k l a r d a byle bir hadse rastlayamadk. Dier ikinci el eser lerde ise, b u n u n l a ilgili bz bilgiler verilmektedir. yle ki: ' A l i el-Kr<"": ' > b L j i - u J i deil; ahmak
Vj JiUJi

"Akll

dman,

dman

dost da dost deildir" J

e k l i n d e n a k l e t t i k t e n sonra, b u h a d Czim'in: dman, Sl" "Benim iin akll

si, V e k ' i n , G M r e r ' i n d e S f y n ' d a n r i v a y e t ettiini v e E b J / L ^ Jl kt dosttan

daha iyidir" dediini nakleder.

' A c i n " " , ' A l i e l - K r ' n i n yukardaki m a ' l m t m naklettikten sonra, ayrca: " N e c m ' bu mnda dman, chil dosttan zikrettii: " J * u j^j^ sz, hadis deildir" Jiu J J ^ " "Akll

daha hayrldr"
^

demektedir.

Ankarav"',

'>ri

JiUJi

5 e k l i n d e zikreder, fakat her

hangi bir k a y n a k v e deer h k m belirtmez. Fakat biz, yukarda da iaret ettiimiz gibi, hads olarak, b y l e bir m e tin tesbt edemedik.

)jp^ ( / > L r >

(65) (66) (67)

'Ali el-Kr, Mevzu 't. s. 54. 'Acin, Kef'l-Haf. 11/56, r. 1716. Ankarav, erh-i Mesnev, 11/309.

109

MESNEV HADSLERI FORMA 9

Mustaf: "Camnzdaki dman size olduu gibi anlatsam, yiitlerin bile d patlar... ne yol yrmee tkatlan kalr, ne bir iin tasasna d erler. Ne kimsenin gnlnde niyaz etmeye kudret kalr, ne de teninde oru tutmaya, namaz klmaya kuvvet" buyurdu. {Mesnev: C. II, B. 1911-1913; Ank. 11/313-314)

A-

Metin:

Aij^ J'jii\

j j j i j VI ^U* ^ j

l i J:>-j fLwJl c-i^ ^ \ L. ^U*:

cL-Jli (^iJLb- L.J IjiT |iiLJj Mii

lo ^U

E b Z e r r (r.a)'den. Reslullah (s.a.s): sizin grmediklerinizi grr, iitmediklerinizi iitirim. Sem, zerindeki meleklerin okluundan inliyor. Orada, drt parmaklk bir yerde, muhakkak bir melek alnn koy mu, secde ediyor. Allah 'a yemn ederim ki; sizler, benim bildiimi bilse niz, az gler, ok alardnz. Yataklarnzda karlarnzla elenmez, feryd ederek Allah'a yalvarrdnz" buyurmulardr. Rv E b Z e r r der ki: "Val lahi, kesilen bir aa, yani hissiz bir kimse, olmay ok arzu ederdim ".

B-

Kaynaklar:

Y u k a n d a k i hads, Tirmiz*'" v e b n Mce"" tarafndan mterek sened v e metinle rivayet edilmitir. Metin Tirmiz 'nindir. Sdece b n M c e riva yetinde "cJ=. U-Ji O!" , " o U y i l " ve gibi kk metin deiiklikleri vardr ki, b u n l a n n m n y a bir te'sri yoktur.

(68) (69)

Tirmiz, 5ne, IX/194. bn Mce, Snen. 11/1402, r. 4190.

110

e l - H k i m ' i n E b ' d - D e r d rivayeti'' d e metin olarak aa yukar ayn mealdedir:

"0_pcJ V j \ dy^
JJJ: ^

hi\ J ! djjl

oiJbc .J

J! ^ > _ ,

"

"Kurtulmay

akl edemezsiniz

veya kurtulamazsnz"

ilvesi vardr.

B e y h a k " " d e , hocas e l - H k i m ' i n rivayetini aynen nakleder. Hadsin, " ^ k j i ^,j:^ U O _ ^ - / ' b l m ise, B u h r F " ,

M s l i m ' " ' , Tirmiz""', b n M c e ' " ' , D r i m " " , B e y h a k " ' v e benzerleri tara fndan deiik senedlerle nakledilmitir.

C-

Hkm:

Y u k a n d a senediyle naklettiimiz metin iin T i r m i z : "Bu bbda, H z . ie, b n ' A b b s ve Enes^den de rivayetler vardr" dedikten sonra: "Bu, garb ve hasen bir hadsdir. Bunun dnda dier yollardan da rivayet edilmitir" demektedir. e l - H k i m de: "Bu, isnad sahh bir hadsdir. Fakat B u h r ile M s lim, bu geli tarz ve bu ifdelerle rivayet etmemilerdir" diyerek, hadsin shhatine h k m e d e r . Z e h e b de Telhs 'inde "Sa h h 'dir" eklinde, elH k i m ' i n g r n e itirak eder. kinci b l m ise, T i r m i z ' n i n de: "Bu, sahh bir hadsdir" belirttii gibi, mttefekun aleyh olarak "sahh "dir. M e v l n hadsi, metni olarak deil, melen zikretmitir. kaydyla

(70) (71) (72) (73) (74) (75) (76) (77)

el-Hkim, el-Mstedrek,

lV/320.

Beyhak, u 'ab 'l-mn, vr. 75". Buhr, Sahh, V/190 (Enes 'den); Vll/186 (Eb Hreyre ve Enes 'den iki hads). Mslim, Sahh, Vll/92 (Enes 'den). Tirmiz, Snen, a.g.y. (Eb Hreyre 'den). bn Mce, a.g.y, r. 4191 (Enes 'den). Drim, Snen, 11/216, r. 2738, 2739. Beyhak, a.g.y., iki hads.

111

(53)

''>^^c/j^^^c/''

'>>t^c/Vy-^-^

P e y g a m b e r o hastaya dedi ki: "Sen unu syle: Tanrm! lkleri kolaylatr. Dny yurdunda da bize iyilik ver, hiret yurdunda da.

Sen bize

Yolumuzu gl bahesi mz zten sensin ".

gibi latif bir hle getir. Ey yce

Tanr!

Kona

{Mesnev: C. II, B. 2551-2553; Ank. 11/398-399) Mesnev'e, balk olarak: uzunca bir hikyenin konusu olan bu hdise, ayrca bir

"Peygamber (s.a.s)'in hastaya vasiyyet etmesi ve du retmesi" ek linde zikredilmi, arkasndan da bu beyitlerle Hads-i erifin meali, Farsa olarak, verilmitir.

A-

Metin:

J j i C-JLS' ^jj : J l ? sbl AJL-J" J

yi-^ c u i ' Jji :|JL'j

bJjJl J
\

A J I P SI

Jy^j

AJ

:J4..OJ

A J P <UII

(_jisfi> l J J L
g j l j b ;T ^

J,

ALBJJ

S^^1 J

AJ

j^bw
Aija;

c - ; S ' b.
! l

j^^l
jU_v-

y-H\

j j

. AUS^-

. o U J J A

sl

IPA : J ?

jI

C-.IAP

bij

E n e s (r.a)'dan rivayet edilmitir: P e y g a m b e r Efendimiz bir gn, M s l m a n l a r d a n , ku yavrusu gibi zayflayan hasta birisini ziyaret etmiti.

112

Peygamberimiz, hastaya: "Sen, herhangi bir eyle Allah 'a du ediyor veya afiyete kavuman iin ondan bir ey istiyor musun?" dedi. Hasta da: "Evet, Allahm! Ahirette cezalandracan eyle beni hemen dnyda cezalandr" diyorum dedi. ResluUah (s.a.s) Efendimiz b u n u n zerine: "SbhnellhJ Senin buna gcn yetmez veya buna muktedir olamazsn. Sen, 'Allahm! Bize dnyda da iyilik ver, hirette de iyilik ver. Ve bizi atein azabndan koru" diye du etmiyor musun?" dedi. E n e s (r.a) der Ici: "ResluUah (s.a.s) Efendimiz hastaya du etti. O da if buldu ".

B-

Kaynaklar:

Hadsi M s l i m " " v e T i r m i z " " mterek sened ve k s m e n deiik m e tinle rivayet etmilerdir. Metin M s l i m ' i n d i r . A y r c a gerek M s l i m v e ge rekse T i r m i z , dier geli yollarn da gsteren birka sened zikrederler**"'. H a t b e t - T e b r z d e Mikt 'mda'*", M s l i m rivayetini nakleder. b r taraftan Buhr"*" v e Mslim'*", sdece d u ksmn ihtiva eden hadisler naklederler:

f'd-dny

E n e s ' d e n . P e y g a m b e r E f e n d i m i z ' i n ekser duas: "Rabbena tin haseneten vefi'l-hreti haseneten, ve kn azb'en-nr" idi.

Metin B u h r ' n i n d i r . M s l i m ' l e sdece sened fark vardr.

C-

Hkm: o l d u u n u n ifadesidir. Ayrca

Hadsin M s l i m ' d e oluu, "sahh"

(78) (79) (80) (81) (82) (83)

Mslim, Sahh, VIII/67. Tirmiz, Snen. XIII/26. Mslim, a.g.y. mtekib rivayet; Tirmiz, a.g.y.. mtekib iki rivayet. Hatb et-Tebrz, Milct. 1/765, r. 2502. Buhr, 5a/?/!, Vll/163. Mslim, Sahh. VIII/68-69 (iki rivayet).

113

T i r m i z : "Bu, hasen,

sahh

ve bu yoldan

garb "dir.

bir hadsdir"

der.

kinci k ise mttefekun aleyh olarak "sahh

( 54 )

^JL^.

^^Ji

df-,

J^
vakti

'A^
gemeden

Mustaf, m n incisini delerek: "Acele edin, ibdetleri yapn" ds,d\.

{Mesnev: C. II, B. 2613; Ank. 11/406)

Aklama: U m u m i y e t l e halk arasmda: " o ^ J j if^L, _>l>o>_, l o y J i J J s^uJL. "Vakti gemeden evvel namaz, lm gelmeden evvel tevbeyi acele edin "

e k l i n d e m e h u r olan b u ifdeye, a r a t r m a l a r m z e r e v e s i n d e , h a d s ola rak r a s t l a y a m a d k . B u n u n , eitli h a d s l e r d e n istifde edilerek t o p l a n m bir v e c z e o l m a s o k m u h t e m e l d i r . B u m n d a , h a d s o l a r a k u m e t n i tesbt ettik:

A-

Metin:

JI J ^ j L : . ^ : J U JI
- U J l J U ^ V b 1j j i b j

J J jjU- jP c
t l y y J J <i( J l l_^y

ji
c ^Ul l^j

-^Jy
L, : J U |JL._5 4 P

c5j -uJl
l J L s ^

(J JuJl jiS'j t<d j ^ i " j y j t

j IA J^LL. J JtJrl (v ^^Jp

j,.^
j

Jl I
j

i I

J J

jj^yjl J i

JI

O I

t I

Ijj^j

I y j y ' v%Jl _j
J C I ^ A J ^ J J J

tJ

L ^ J

L ^ y ASII

j ^ c S ^LJl

^jj, J l

c IIA tU

J ^ C I ^ C ^ ^

*yj i AL^ AJ

2 ^ *>U c U. b_p>- j l

liU ?i ^l

t y U - _jl i

JiU>

jLl Jj

(^ OJU

114

. A y j 4 J L ^ 3 U 4 t OUaLj 9 ^ ; ^ L V I 4

>>RLI

C b i r b . ' A b d u l l a l anlatyor: ResluUah (s.a.s), bir gn bir h u t b e rd ettiler ve: "Ey insanlar! lm gelip atmadan nce Allah 'a tevbe edin. Meguliyete dmeden nce de amel-i slih ilemekte elinizi abuk tutun, acele edin Hadsin devamnda, bunlara benzer tavsiyeler yer almaktadr.

B-

Kaynaklar:

Hads, b n Mce'*"' tarafndan rivayet edilmitir.

C-

Hkm:

Zeheb**" ve b n Hacer**", hadsin drdnc rvsi ' A b d u l l a h b . M u h a m m e d e l - ' A d e v ' d e n bahsederken, o n u n merviyytna misl olarak, y u k a rdaki hadsi ayn sened ve metinle zikreder v e h a k k n d a , B u h r , V e k ' v e b n H b b n gibi muhaddislerin: "Mnker'l-hads; hads uydurur; onun haberi ile ihticc olunmaz. " eklindeki hkmlerini naklederler. A y r c a b n H a c e r : " b n M c e kendisinden, Cum 'a namaz hakknda sdece bir tek hads rivayet etmitir" der v e b n ' A b d ' i l - B e r r ' i n : "Hads limlerinden byk bir grubun: Bu hads, yani b n M c e ' / / kendisinden rivayet ettii yukardaki mezkr hads, ' A b d u l l a h b . M u h a m m e d el' A d e v ' m ' / uydurmu olduu bir hadsdir" dediini nakleder v e h a d s lim lerine gre, o n u n yalanclkla isim yaptn ilve eder. F u d ' A b d l b k ise, hadsin dipnotunda, B s r ' d e n : "Hadsin rvlerinden olan ' A l i b n Z e y d ve ' A b d u l l a h b . M u h a m m e d ' / zaf rvler oluu yznden senedi zaf bir hadsdir" h k m n nakleder.

(84) (85) (86)

bn Mce, Snen, 1/343, r. 1081. Zeheb, Mzn, 11/485, r. 4538. bn Hacer, Tehzb, VI/20-21, r. 27.

115

(55)

c > ^ ' c / ^ ^

.-1^'^ry

P e y g a m b e r : "Tanr, lemi yaratmadan Yarattm ki, benden bir fayda grsnler, Ben bir fayda greyim, plak adamdan ratmadm, dedi" buyurmutur.

maksadm,

ihsan

etmekti. bassnlar. diye ya

balma parmaklarn bir libs elde edeyim

{Mesnev: C. II, B. 2635-2637; Ank. 11/409-410)

Benzeri ilcinci bir beyit ise yledir:

Ey d i m a fal olan diri Tanr! Senin ltfun: "Halk, benden snlar diye yarattm.

faydalan

Ben onlardan faydalanaym diye deil" buyurmutur. Bu, senin c mertliindir. B t n noksanlar, o cmertlikle dzelir. {Mesnev: C. V, B. 4173-4174; Ank. V/866-867)

A-

Metin:
^ ^jSl (v^ (1 j ^ l y i ^ jiiLl Ul

"Ben, halk, dan faydalanaym

benden faydalansnlar diye yaratmadm".

diye yarattm.

Yoksa ben

onlar

116

B-

Kaynaklar:

Hads-i Kuds hviyetini tayan y u k a n d a k i m e t n i , a r a t n n a l a r m z erevesinde, kaynaklarda'"' tesbt edemedik. Mevzu 't kitaplarnda da yer almayan metni'""' E b Tlib el-Mekk""' ve Gazl""" zikretmilerdir. hy hadslerinin tahrcini yapan 'Irk'*", " J ^ J P _ j l " "Hadsin

aslna vkf olamadm"^'"' diyerek, h a d s m e c m a l a r m d a b y l e bir m e t n e r a s t l a y a m a d m syler. B u n u n d m d a h e r h a n g i bir bilgi elde e d i l e m e m i tir.

Peygamber: "Yalan, kalblerde yet ve ne'e verir" demitir.

phe uyandrr;

doru, kalblere

emni

(Mesnev: C. II, B. 2734; Ank. 11/423) Hads, ikinci bir yerde ise balk olarak zikredilmitir: "^VU J ^ / ) ^ ^M^l /yr> jLjM "

"Yalan, insana phe verir, doru ise / a i f " h a d s i n i n zh {Mesnev: C. VI, 4274. beyitten nceki BALIK; Ank. Tekmile, VI/449) AMetin:

(*) (**) (87) (88) (89)

Nairin notu: Bkz. Ek-2, Aklamalar: 4. Nairin notu: Bkz. Ek-2, Aklamalar: 5. Eb Tlib el-Mekk, Kt ul-Kulb, 1/446. Gazl,//j', IV/150. 'Irk, el-Mun, a.g.y.,

haiye: 4.
117

(***) Nairin notu: Bkz. Ek-2, Aklamalar: 6.

E b ' l - H a v r ' ( R a b a b . e y b n ) anlatyor: H z . A U ' / n o^/ H a s a n ' a sordum: "ResluUah'dan neler belledin?" diye. Dedi ki: ResluUah (s.a.s): "Sana phe veren eyi, phe vermeyen eye brak. Zr doruluk insana itmnn ve emniyet verir, yalan ise phe" buyurduklarn haf zamda sakladm". T i r m i z : "Hadsin devamnda bir kssa vardr" der.

B-

Kaynaklar: bu sened ve metinle Tirmiz"', Taylis'", Ahmed bn

Hadsi

H a n b e l " " v e e l - H k i m " " rivayet etmilerdir. Metin T i r m i z ' n i n d i r . Yalnz, gerek T a y l i s v e A h m e d b . H a n b e l , gerekse e l - H k i m rivayetlerinde, nc rv d u r u m u n d a olan " B r e y d b . E b M e r y e m (: 144)", " Y e z d b . E b M e r y e m (: 1 4 4 ) " eklinde gemektedir. B u hat (iml) bakmndan bir birine ok b e n z e y e n "- J .^" ile
"-^iji"

arasndaki yaknlktan ileri gelen bir hat

olsa gerek. Zr, Nakd-i Rical kitaplarna'"" baktmz z a m a n , B r e y d b . E b M e r y e m ' i n , E b ' l - H a v r ' d a n hads alp u ' b e ' y e hads rivayet ettiini g rrz. Halbuki, Y e z d b . E b M e r y e m ' i n , gerek b o c a l a n v e gerekse talebeleri arasnda E b ' l - H a v r ' ve u ' b e zikredilmemektedir"". H e r ikisinin de l m trihleri, y u k a n d a da gsterdiimiz gibi Hicr 144'tr. D r i m " " , a y n e n T i r m i z ' n i n sevk ettii senedle v e B r e y d b . E b M e r y e m olarak sdece birinci cmleyi (DL.Y. "VU J ! DI^Y. U ^i) nakleder.

Sened ayn o l d u u n a gre, D r i m ' n i n rivayeti, hadsin ksaltlm ekli olabilir.

(90) (91) (92) (93) (94) (95) (96)

Tirmiz, Snen. IX/320-321. Taylis, Msned. s. 163, r. 1178. Ahmed b. Hanbel, Msned. 1/200. el-Hkim, el-Mstedrek. 11/13 (iki rivayet).

Zeheb, Mzn. 1/306, r. 1155; bn Hacer, Tehzb. 1/432, r. 796. A.g.e.. IV/439, r. 9751; bn Hacer, Tehzb. Xl/359, r. 695. Drim, Snen. 11/161, r. 2535.

118

Buhr"", bir b b ' m ser-levhas olarak: " J jt

^ . Y . V L J l

J J U J O L J - I I J^-U:

^.ji

L.

^JJJ ^

J Y . U-I

OJJ

U : U - " "pheli eylerin tefsiri

bb: Hassan b n E b Sinan: "Ver ve takva bakmndan 'Sana phe veren eyi, phe vermeyen eye brak' prensibi kadar ehven bir ey gr medim, demitir" eklinde nakleder.

C-

Hkm:

Hadsin deer h k m iin Tirmiz: "Bu, hasen ve sahh bir hadsdir" der. e l - H k i m de: "Bu, senedi sahh bir hadsdir" hkmn verir. Z e h e b d e Telhs 'inde ayn h k m benimser.

(57)

L/,V L/^

f/y^cjhyj^^b

o k e r e m denizi doru b u y u r m u t u : "Ben, sizi sizden ziyade Ben, adet, dehetli surette oturmu bir adama benzerim. Siz pervane kovmaktaym". gibi o tarafa alevlenmi, yalnlanm bir atein

esirgerim. kysna

kouyorsunuz.

Ben de iki elimle

pervane

{Mesnev: C. II, B. 2854-2856; Ank. 11/438)

A-

Metin:

(97)

Buhr, Sahh. III/4. Aynca bkz. Hfz el-Mnzir, et-Terb. III/589; Suyt, el-Cmi 'usSar, 11/15; Sehv, el-Maksd, s. 214, r. 490.

119

IjU

J ^ j Juf

^ \ J i . j ^Jl> Ul ijO -j A-P ^1 J ^ ^1 J _ ^ j J l i : J l i

E b H r e y r e (r.a)'den. ResluUah (s.a.s): "Benimle mmetimin misli aynen una benzer: Adamn birisi, iyice alevlenmi bir ate yakm, hayvanlar ve kelebekler (pervane) kendilerini o atein ierisine atyorlar. Sizler uursuzca kendinizi o atein iine atyorsunuz, ben ise sizin etekleri nizden tutuyorum " buyurmulardr.

B-

Kaynaklar:

Hads ayn sened ve metinle yukardaki ekliyle Mslim'"" ve T i r m i z " " ; deiik sened v e fakat E b H r e y r e ' d e n ok c z ' deiik m e tinle B u h r " " " ve Mslim"""; nc bir rivayet olarak da E b D v d etT a y l i s ' " " v e Mslim""" tarafndan rivayet edilmitir. Yukardaki metin M s l i m ' i n birinci rivayetidir. Dier btn rivayetlerde "<ui" zamiri, " ^ " eklinde m e n n e s olarak gemektedir. "jUl" kelimesi, mennes-i sema olduuna gre, " L ^ J " eklinde gelii daha uygundur. Biz, metnin asln muhafaza ettik.

*
CHkm: G e r e k B u h r v e M s l i m ' i n ittifakla rivayet edileri, gerekse T i r m i z ' n i n : "Bu, hasen ve sahh bir hadsdir" h k m v e S u y t ' n i n "sahh" r u m u z u n u k o y m a s , hadsin "sahh " o l u u n u n delilleridir.

(98) (99)

Mslim, Sahih, VII/63 ( 1 . hads). Tirmiz, Snen, X/324.

(100) Buhr, Sahh. Vll/186. (101) Mslim, Sahh. a.g.y. (2. hads). (102) Taylis, A/w5e^, s. 236-237, r. 1784. (103) Mslim, a.g.y. (3. hads, Cbir 'den). (104) Suyt, el-Cmi'us-Sar, 11/155 (Mslim 'in Cbir rivayeti). Aynca bkz. Hatb etTebrz, Milct 'l-Mesbh. 1/53, r. 149 (Buhr ve Mslim 'den).

120

(58)

^ r ^ / ^ ^ . ^ / ^ U ^ ^ ^ hikmeti, m'minin kayp

^ ^ ' ^ r ' ^ U ^ ^ ^ ' ^ ^ ^ maldr. Herkes kaybn bilir,

"Kur'n'n tanr".
(Mesnev:

C. II, B. 2910; Ank. 11/446) C. II, B. 1669; Ank. 11/273)""; (Mesnev: C. VI, B.

Benzeri beyit: (Mesnev:

4507; Ank. VI/483)"'""

AX ^

Metin:
j j J J ll wLP Uj-b^ iJJc^\ aJ_^l J J J J W U J I UJ J L>-

j P J - A j l JJ ^ \ j i i

E b H r e y r e ' d e n . P e y g a m b e r Efendimiz: "Hikmetli m 'minin kayp mal gibidir. Onu nerede bulursa, o, ona herkesten fazla lyktr" buyurmulardr.

sz, daha

B- Kaynaklar: Hads, Tirmiz""" v e b n Mce"' tarafndan mterek sened v e metinle rivayet edilmitiri. Sdece b n M c e rivayetinde " U i ^ " deiiklii vardr ki, bu m n y a bir te'sri yoktur. Yukardaki metin T i r m i z ' n i n d i r . Dier ikinci derece eserler*""', h e p T i r m i z v e b n M c e ' y e atflar yaparak zikrederler.

0
(105) Nairin notu: Veled zbudak'taki tercmesi: "Hikmet, m'minin kaybolmu benzer. Hikmet, terifat gibi adam pdihla grtrr". (106) Nairin notu: Veled zbudak'taki tercmesi: sebeple m'min, kendi yitiini bilir, anlar". (107) Tirmiz, Snen, X/159. (108) bn Mce, Snen, 11/1395, r 4169. (109) Hatb et-Tebrz, Mikt, 1/75, r. 216; Sehv, el-Maksd, Kefl-Haf, 1/363, r. 1159; bn Hacer, Tehzb, 1/151. s. 191, r. 4 1 5 ; 'Acin, "Bilgi, m'minin devesine Bu

kayp maldr.

121

C-

Hkm:

T i r m i z , hadsin s o n u n a u aklamay ilve eder: "Bu, garb bir hadsdir. Baka yollardan rivayet edildiini bilmiyoruz. b r h m b . el-FazI e l - M e d e n e l - M a h z m (nc rv), hafzas ynnden, hads ilminde, zaf bir rv olarak tannr" der. G e r e k Zeheb""" v e gerekse b n Hacer<"", m e z k r rv iin, "zaf" v e hatt bzlarnn "Metrk'l-Hads" h k m n verdiklerini nakle derler. b n H a c e r , a y n c a , senediyle birlikte hadsin metnini de vererek, U k y l ' n i n , b u hadsi; "onun m nkerleri meynnda" zikrettiini syler*"". Fakat T i r m i z ' n i n , "Hfz ynnden zaf" hir rv kaydn koymas dikkat ekicidir. Bir hadsin rvsi, sdece zabtetme ynnden kusurlu bulunursa ki, bu teknik bir kusurdur, o hadis, "sahh" derecesinden "hasen" derecesine der ya da "zaf" olarak kalr. B u sebepten olsa ge rektir ki Suyt*"", hadsin deer hkm iin "hasen" rumuzunu koymutur. Hadsin sdece y u k a n d a serdedilen senedle rivayet edilii ve baka rivayet tarkatlerinin bulunmay, o hadsin g a r a b e t i n i ifade eder k i , o z a ' f i y e t i telfi edecek b a k a bir unsur olmad iin "zaf" olmas da dnlebilir.

(59)

cjUy^

^-^/r-.

d^J

c/U/b ^

^ j ,

Sz m n y a dima kifayetsiz. O n u n iin Peygamber: "Tanr'y dili tutulur" dedi. {Mesnev: C. II, B. 3013; Ank. 11/460)

bilenin

A-

Metin:

(110) Zeheb, Mzn, 1/52, r. 165. (111) bn Hacer, Tehzb, 1/151, r. 270. (112) Tehzb, a.g.y. (113) Suy,el-Cmi'us-Sar, 11/98.

122

Sehl b . S a ' d (r.a)'den. P e y g a m b e r Efendimiz: "Rabbndan dili tutulur ve kinini, fkesini aa vurmaz" buyurmulardr.

korkann

B-

Kaynaklar: metin D e y l e m , Msned'l-Firdevs'mAe^^^''' yerine " ^ " deiiklii vardr. nakletmitir. isimli ese

Yukardaki

Ayn metin, a y n c a Suyt"'" de b n E b ' d - D n y ' n n et-Takv rinden almtr. S d e c e f

'Acin"'", " A ; U J R w i o y ^ ^ " eklinde bir nakil y a p a r v e 'Ali elKar 'nin, Suyt' den naklen "Byle bir hads sabit deildir" reder. dediini zik

Halbuki 'Ali el-Kr, Mevz't'vaa byle bir hadsden b a h s e t m e z . B u d u r u m d a ' A c i n ' n i n y u k a n d a k i naklini tevsik etmek m m k n olmamtr.

C-

Hkm:

Hadsi aynen D e y l e m ' n i n rivayet ettii lfzla Gazl de hy 'sna al m"'" v e hadsin tahrcinde 'Irk: "Deylem Msned'l-Firdevs'inde "za if" bir senedle Sehl b. Sa'd'</e rivayet etmitir" der. Suyt d e "zaf" r u m u z u n u koyar.

(60)

J ^ o ^ U b

^ik^j)

^ \ ^ : ^ ^ c/-'>^
namazda klanr"

A h m e d , b u k o k u iin vaazlarnda dima: "Gzm buyurdu. (Mesnev: C. II, B. 3235; Ank. 11/493)

(114) Deylem, Msned'l-Firdevs, (115) Suyt, el-Cmi'us-Sar, (116) 'Acin, Kef'l-Haf,

vr. 242*'.

11/159.

11/262, r. 2533.

(117) Gazl, hy, III/149, 'Irk, el-Mun, haiye: 2.

123

A-

Metin:

E n e s (r.a)'den. ResluUah (s.a.s): "Bana; kadn, gzel koku rildi ve gzmn nuru namazda A;/rf" buyurmulardr.

sevdi

B-

Kaynalclar:

Hads, bu sened ve metinle Nes"'*' ve el-Hkim"'" tarafndan rivayet edilmitir. Y u k a r d a k i m e t i n Nes 'nindir. Y i n e E n e s ' d e n , fakat deiik senedlerle, ikinci bir rivayet " I ^ U J J LJJI Jl olarak

Nes"^"' v e A h m e d bn Hanbel""' de rivayet etmitir. B u ikinci rivayetlerde " D n y d a n veya d n y n z d a n " eklinde bir deiik lik vardr. A y r c a Tabern""' v e Deylem""' de hadse yer verir. te yan dan, yukarda ismi geen ana kaynaklardan alarak, ikinci el hads kitaplar nn biroklarnda da zikredilmitir""'. Hads kitaplar dndaki bz eserlerde""' " cy J ! s - ^ " ek

linde "<i^%'" " ey" kelimesi ilve edilerek nakledilmitir ki, m n y a da te'siri olan b u ilve -Sehv, 'Ali el-Kr v e benzerlerinin d e iaret ettikleri gibi- sonradan dere edilmi bir fazlalktr. Kaynaklardaki m e v c d rivayetler de bu fazlalk yoktur.
(118) Nes, Snen, Vll/62 (2. hads). (119) el-Hkim, el-Mstedrek. (120) Nes, a.g.y. (1. hads). (121) Ahmed b. Hanbel, Msned (122) Taberni, es-Sar. 1/262. (123) Deylem, Msned'l-Firdevs. vr. 108^ III/128, 199, 285 (Enes'den rivayet). 11/160.

(124) Hatb et-Tebrz, Mikt, 11/669, r. 5261; Suyt, el-Cmi'us-Sair. 1/146; Sehv, elMaksd, s. 180, r. 380; 'Ali el-Kr, Mevz't, s. 37-38; 'Acin, Kef'l-Haf, 1/338, r. 1089; Ht el-Beyrt, Esna'l-Metlib. s. 9 1 ; Gazl, hy. 11/30,111/219. (125) Mesel: Gazl, hy, III/219; K e a f , l-i mrn sresinin tefsiri v.s.

124

C-

Hkm: ilgili b l m n d e birinci hads olarak g e e n had olabileceini iddia e d e n

N e s ' n i n Snen'inin

sin'"" rvleri a r a s m d a b u l u n a n E b ' l - M n z i r S e l l m b . S l e y m a n " " ' , ten kide u r a m bir rv olduu iin, hadsin "zaf" ler o l m u s a da, biz ikinci rivayeti almay terch ettik. e l - H k i m de b i z i m terch ettiimiz rivayeti almtr. e l - H a t b e t - T e b r z ve S e h v de ayn riva yeti zikretmilerdir. Bu d u r u m d a , y u k a r y a aldmz rivayet iin e l - H k i m : "Bu, l i m ' i n artlarna 'Irk: " A ^ gre sahh bir hadsdir" der. S u y t , "hasen Ms

" rumu eder. der.

zunu koyar. Mikt

nairi d e "Senedi "sahh 'e yakn

hasen'dir"

kaydn ilve rivayet edilmitir"

bir senedle

b n H a c e r , hadsin n c rvsi C a ' f e r b . S l e y m a n ' d a n bahsederken"^*' "e-j-U-i linde nakleder. B t n bunlardan anlalaca gibi hads, "hasen b l m n d e m t l a edilir. " d i r . Ye "sahh" "O, rivayet ettii hadsleri hasen olan bir rvdir" ek

(61)

^bi// ^j^^^jJS

(^ik il

(/V

Peygamber: "Gzlerim

uyur amma. Tanr ltfuyla kalbim uyumaz"

Aei.

{Mesnev: C. II, B. 3549; Ank. 11/541)

AAJ
KS<DLL

Metin:
ji YI-JI X P Y J\ J P ijiAS
KJSL^

x ^

^\

JJ

js>

J P
^ J J 2-ILP

JA^J
JL..

<JJL J _ ^ J

C-ILS'

' . ^ ^ J ' - I P L ^YLV

(126) 120. dipnotunda bahis konusu edilen hads. (127) Zeheb, Mzn, 11/177, r. 3345. (128) bn Hacer, Tehzb, 11/96, r. 145.

125

MESNEVI HADISLERI FORMA 1 0

jA>j l JuU L : J l i

Jl-^'

^jl

O^>j L icJ

jf-

'^J cJL ^ ' j ^ ^ .

J J j'LJ ! Jjl J ^ j

E b S e l e m e b . ' A b d u r r a h m n b . 'Avf, P e y g a m b e r i m i z ' i n zevcesi H z . A i e ' d e n , "Reslullah'n Ramazan'daki namaz nasld?" diye sordu. H z . ie de: "Reslullah, ne Ramazan 'da ne de dier gecelerde on bir rik'at zerine ilve etmi deildir. Reslullah, nce drt rik'at klard. Ar tk o rik'atlerin gzelliinden ve uzunluundan sorma. Sonra drt rik'at daha klardu Bunlarn da gzelliinden ve uzunluundan sorma. Sonra da rik'at klard". H z . A i e der kv. "Y Reslullah! Vitir namazn klmadan nce uyur musunuz?" diye s o r d u m . Reslullah (s.a.s) da: "Y Aie! Benim iki gzm uyur, fakat kalbim uyumaz" buyurdular.

B-

Kaynaklar:

Hadsi, btn m e h u r hads mecmualar ayn sened ve metinle rivayet etmilerdir. Yukardaki metin M l i k b . E n e s ' i n el-Muvatta 'ndan'"" alnm tr. b r taraftan B u h r " ' % M s l i m ' " " , E b Dvd"^", T i r m i z " " ' , Nes"'"', A h m e d b . H a n b e l " ' " hepsi de, el-Muvatta' rivayetini almlardr. Biz, b u sebeple, Muvatta' rivayetini terch ettik. G r l d gibi M e v l n , hadsin son cmlesini almtr. Zten, ess P e y g a m b e r E f e n d i m i z ' e id olan ksm da orasdr.

(129) Mlik b. Enes, el-Muvatta',

1/120, r. 9.

(130) Buhr, Sahih, 11/47-48; 11/252-253; IV/168. (131) Mslim, fe/ii/!, 11/166. (132) Eb Dvd, Snen, 11/55, r. 1341; Benzeri rivayet, 1/91, r. 202. (133) Tirmiz, Snen. 11/228. (134) Nes, SME, III/234. (135) Ahmed b. Hanbel, M5 ec/, 1/220.

126

C-

Hkm: "dir.

Hads, b t n m e h u r m u h a d d i s l e r i n ittifakyla "sahh

Hepsini, a n a gibi birbirini esirger bir hle getirir. O n u n iin M s l manlara: "Tek bir nefis" demitir.
{Mesnevi: C. II, B. 3711; A n k . 11/560)

Benzeri beyit: {Mesnev: C. IV, 406. beyitten nceki BALIK; Ank. IV/83-84)'"" AMetin:

A.^

01

0 j A A . \ ( J - j aJlp ^1 j_jLvs .jl J _ ^ j J l i : J U jJu, .AS'

A--j ,_5$^l O JA T j_5^^l tek

N u ' m n b . B e r (r.a)'den. ResluUah (s.a.s): "Mslmanlar, bir nefis gibidir" buyurmulardr.

B-

Kaynaklar:

Yukardaki m e t i n M s l i m ' i n d i r " " ' . M s l i m ' i n bir nceki rivayeti ise "a ^I j ^ / yJi~S\" "M'minler, tek bir insan gibidir" eklindedir.

M e v z u m u z l a ilgili, ayn yerde, ayrca drt rivayet daha vardr.

0
(136) Nairin notu: Veled zbudak'taki tercmesi: "Sz, ancak budur. nsanlar kardetir" ve "Alimler, tek bir insan gibidir" hadslerinin erhi, bilhassa Dvd ve Sleyman Peygamberle dier peygamberlerin-aleyhisselmbirlii, birisini inkr edenin, hibir peygambere mn etmemi saylaca. Birlik almeti olarak o binlerce evden birini yktn m hepsinin yklm ve bir duvarn bile ayakta kalmam olaca, Tann'nn "Biz, onlarn arasndan bir tanesini bile ayrt etmeyiz" demesi. kil kiiye bir iaret yeter, zten bu, iareti de geti ya!" (137) Mslim, Sahh, VIII/20.

127

C-

Hkm:

M s l i m ' i n rivayeti olan bu hads " s a h h " d i r .

128

MESNEV
III. CLD HADSLER

P e y g a m b e r : "Tedbr, tuzak bil. (Mesnev:

s-i zan'dr"

dedi. A b o b o a z , her adm bir

C. III, B. 268; Ank. III/59)

A-

Metin:

.J^\

(.j^

A^s- 41 JJUTF

J J l i

: Jli LP J J J ^ J U P

J P ujie-

' A b d u r r a l m n b. i z (r.a)'den. P e y g a m b e r Efendimiz: "Tedbirli mak, s-i zannn eseridir" buyurmulardr.

ol

B-

Kaynaklar:

H a d s i , senedli olarak sdece K u z ' 'de'" tesbt edebildik. D i e r ikinci el kaynaklarn bir ksm'" "mrsel" olarak P e y g a m b e r i m i z ' d e n nakledil diini, kaydederler. Deylem"', "mevkuf" olarak H z . A l i ' y e nisbet edil diini nakleder. Beyhak'"' ise, Arablar arasnda bir vecze olarak kullanld n syler. b n ' l - A r a b el-Mlik, erhi arasnda kullanr ve hads h a k k n da aklamalar yapar"'. CHkm:

Aada iaret edilen kaynaklarda: "eitli rivayetlerin hepsinin de "zaf" senedlerle rivayet edildii, fakat biri dierini takviye etmek sure tiyle z a f ilkten kurtulabileceini" sylerler.
(1) (2) (3) (4) (5) Kuz', Msned'-ihb, vr. 4 ^ r. 14. 1/55;

Zeheb, Mzn, IV/344; Sehv, el-Maksd, s. 23-24; 'Acin, Kefl-Haf, 1/355; Esn'l-Mellb, s. 96. Ayrca bkz. bn'l-Esr, en-Nihye, 1/224. Deylem, Msned'l-Firdevs, vr. 110".

Beyhak, u 'ab 'l-mn, vr. 313". Tirmiz erhi, VIII/156.

131

B u sebeple olmaldr ki, S u y t , "hasen"

r u m u z u n u koymutur*".

( 64)

b^ijj}

.M Jifjf

^\

p J i J p
tut

Ey seilmi temiz a d a m ! P e y g a m b e r ' i n szn dinle: "Kyde yurt mak akln mezardr".

{Mesnevi: C. III, B. 518; Ank. III/98)

A-

Metin:
: Jl 41 J J L^-L>- : J L I j~>- UJJB^ : J l J J l : J _ J I O L Y O-JU?- : J ' J L ^ UJ J LJi ' J

C J U ? " : J l (1)1 YLS : J J - C J - U P .J

S e v b n (r.a) anlatyor: ResluUah (s.a.s) bana: "Y Sevbn! Kylerde oturma. Zr kylerde oturan, aynen kabristanda oturanlara benzer" buyurmulard.

B-

Kaynaklar:

H a d s , B u h r " v e B e y h a k " tarafmdan ayn sened ve metinle ikier rivayet olarak nakledilmitir. B e y h a k ' n i n birinci rivayeti ile B u h r ' n i n her iki rivayetinin senedleri batan drdnc rv ( B a k y y e ) ' y e kadar ayndr. M e t i n b a k m n d a n da, B e y h a k ' n i n her iki rivayeti ile B u h r ' n i n ikinci rivayetinde " j i j . y k" hitab vardr.

(6) (7) (8)

Suyt, el-Cmi 'us-Sar. 1/151. Buhr, el-Edeb ul-Mfred. s. 203, r. 579, Bb Skin'l-Kur. Beyhak, u 'ab 'l-mn, vr. 467^

132

S u y t " ve ' A c i n ' " de yukardaki metni, her iki kaynaktan naklederler. Z e h e b ' " , rvlerinin tenkidi gayesiyle, B e y h a k ' n i n ikinci rivayetini Mzn 'nda ayn sened v e metinle alr v e kritiini yapar. B u h r rivayette, m e v z u m u z l a ilgili o l m a y a n bir b u u k satrlk " o H " eklinde d e v a m eden bir ilve vardr. B u yolla gelen nakil ekli, p e k hret y a p m a m v e rvlerinin bir ksm tenkide uramtr. b n ' l - C e v z de Mevzu'r'nda'"" bu rivayeti alr v e "sahh n" syler. B u sebepten biz, B u h r ' n i n yukardaki rivayetini terch ettik. olmad

C-

Hkm:

S u y t , y u k a n d a k i nakil iin "hasen" r u m u z u n u koyar. Dier k a y naklar ise deer h k m belirtmez. Hadsin, B u h r tarafndan, Sahh 'inin dndaki bir eserinde nakledilii, "hasen" h k m n n isabetli o l d u u n u gsteriyor.

Aklama: b n ' l - E s r , en-MTje'sinde"" sened z i k r e t m e d e n metni a y n e n alr v e " jjiS" "el-Kfr" gre; dirilere hkmndedir. nisbetle amllar kelimesini aklarken yle der: "Kfr ehli, ller gibidir. kye " Sanki onlar, kabirlerde " "el-Kefr" derler ehirlilere yayorlarm

" demektedir. mnda

"ky

Bizim, "ky" diye t e r c m e ettiimiz kelime, b u g n k " m e f h m u n u n ok gerisinde kalmaktadr.

(9) (10) (11) (12) (13)

Suyt, el-Cmi 'us-Sar, 11/201. 'Acin, Keful-Haf, 11/355, r. 3024. Zeheb, Mzn, 11/144, r. 3208 (Eb M e h d Sa'd b . Sinan maddesi). bn'l-Cevz, el-Mevz 't, 11/70-71. bn'l-Esr, en-M/ye, IV/27-28.

133

(65)

^ ^

-./J^j

, .Xy^^-

'^^^^^^

C^P

yan,

"Kfre raz olma kfrdr" hadsi ile "Kaz ve kaderime raz benden baka bir Tanr arasn " hadsinin mnsn birletirmek.

olma

{Mesnev: C. III, 1362. beyitten nceki BALIK; Ank. III/221)

A-Metin:
J A -S' _jy. (jlj_>Jl J J j>Lvaf- C->tC^ J_^j SJ..y j~J-l J J JU^ 3 J "S;^ Jjpl _JJ -'^ t) S j l y J-I ^1 J L*^ y'rl j jJ J J ^ 1 U

: J U dUb. J J ^ \

jJ-Jl j ^ l

E n e s b . M l i k ' d e n . Reslullah (s.a.s)'n: "Cenb- Hakk: Kim, be nim kaz ve kaderime raz olmazsa, benden baka bir Rabb arasn" dedi ini iittim, demitir.

B-

Kaynaklar: 'nda'""
^ y"

Hadsi, yukardaki sened v e metinle B e y h a k ' n i n u 'ab 'l-mn

Mu 'cem 'l-Evsat 'nda "III UI . j o i yy. ^ III ^Ui

tesbt etmi bulunuyoruz. Ayrca Deylem"" v e Suyt", T a b e r n ' n i n el-

eklinde y i n e E n e s ' d e n rivayet ettiini Mu 'cem 's-Sar 'de d e y e r almaktadr"'*.

naklederler.

B u rivayet,

el-

(14) (15) (16) (17)

Beyhak, u 'ab 'l-mn. vr. 2 4 ^ Deylem, Msned 'l-Firdevs, vr. 273''. SuyM, el-Cmi'us-Sar, 11/181.

Tabern, es-Sar, 11/48-49.

134

M u h a m m e d el-Medent'*> ve ' A c i n ' " de, ayrca E b H i n d e d - D r tarikiyle: " j ^ i.j . j . ^ j ^ . Jj^ j^^, ^ JC^. >y ^" eklinde

T a b e r n ' n i n naklini zikrederler. G a z l P " ' , //j^'snn bir yerinde hadse yer verir. ' I r k ise, hadsin tahrcinde: ' T a b e r n ' n i n el-Mu'cem'l-Kebr'inde, b n H b b n ' / < / a da ez-Zu'af'snda E b H i n d e d - D r ' r f e rivayet ettiklerini" syler. Bu rivayet, ' A c i n ' n i n bahsettii rivayettir. Z e h e b " ' de: " y^ j\y^
CAI

y:- T*JL, y> T ^ J U ^jj- ^\ y. I U J y. M\i '-^

J L .J J; J L . ^

bj ,_Jk ^^'L; J=y. ^ cy '-^i

^ " eklinde zikreder. y l e

grnyor ki, Z e h e b ' n i n naklettii sened, T a b e r n rivayetinin senedidir. Z e h e b , hadsin rvlerinden olan S a ' d b . Z i y d ' d a n ' " ' b a h s e d e r k e n , hak knda "Metruk 'l-Hads " dendiini v e b n H b b n ' n k e n d i s i n d e n bu hadsi naklettiini ilve eder. D a h a sonra da: "Hatnn hangisinden olduunu bilmiyorum: Kendisinden mi, babasndan m, yoksa dedesin den mi?" der. D e d e s i n d e n kasd da y u k a r d a ismi g e e n E b H i n d e d Dr'dir.

C-

Hkm:

Gerek ' I r k ve gerekse S u y t , hads iin: "Senedi zaf bir hadsdir" demilerdir. B i z i m naklettiimiz rivayet, E n e s rivayeti olduu iin, Z e h e b ' n i n m e z k r rv iin "Metruk'l-Hads" hkm, bu rivayet iin m u ' t e b e r deildir.
"yiT yiS^JU Ui^t "

"Kfre

rz

kfrdr"

hadsini ise tesbt e t m e k

m m k n olmamtr.

(18) (19) (20) (21) (22)

Meden, el-thft's-Seniyye, 'Acin, Kef'l-Haf. Gazl, thy, IV/345. Zeheb, M z , 11/138. Zeheb, a.g.y., r. 3183. II/l 02.

vr. l"".

135

( 66 )

d^^^.

^d^i

J^^J
arasnda Peygambere benzer "

P e y g a m b e r : "leri giden eyh, kavminin dedi.

{Mesnevi:

C. III, B. 1774; Ank. III/288)

AJ^J 'L P y ^

Metin:
J J A J J A ^ L J A>jjjUl - U ^ J J ^ bj'o J J^1 J J

. o y J ^^ir

^ 1

:U.yj^ ^

yl jp

j p dUU j p

' A b d u l l a h b . m e r (r.a)'den. Sz P e y g a m b e r E f e n d i m i z ' e nisbet e d e r e k yle Aex:"Kendi muhitinde hret yapm stn ve faziletli kimse (eyh), kavmine ve mmetine nisbetle Peygamber gibidir" demitir.

B-

Kaynaklar:

Hadsi, d a h a ziyde ikinci el eserlerde tesbt edebildik. Yukardaki met ni b u senedle S u y t " ' , b n H b b n ' n ez-Zw'q/a'sndan nakleder. A y n sened v e metinle Z e h e b ' " v e b n Hacer*"' d e naklederler. A y n c a Deylem*'", S e h v " ' v e benzerleri"*' d e hadse y e r verirler. G a z l , h y 'snm"" bir yerinde hadsi bahis k o n u s u eder.

(23) (24) (25) (26) (27) (28) (29)

Suyt, el-Le 'l l-Masn 'a fi 'l-Ehds 'il-Mevz 'a, 1/80. Zeheb, Mzn, 11/464, r. 4470. bn Hacer, Tehzb. V/332, r. 567. Deylem, Msned'l-Firdevs, vr. 139". Sehv, el-Maksd, s. 257, r. 609. Suyt, el-Cmi 'us-Sar, 11/43; 'Ali el-Kr, Mevzu 't, s. 50-51; 'Acin, 11/17, r. 1576; Ht el-Beyrt, Esn'l-Metlib. s. 126. Gazl, hy, 1/83; 'Irk, el-Mun. a.g.y., haiye: 1. Kef'l-Haf,

136

C-

Hkm:

b n H a c e r , hadsin d r d n c rvsi ' A b d u l l a h b . m e r b . G a n i m (: 190)'den bahsederken""', onun h a k k n d a b n H b b n ' n : " M l i k b . Enes'rfen normal hadslerini rikiyle z'dur" ibret iin ma'lmt yollarla elde etmedii alnabilir. " hadsini j V hadsleri etmek rivayet doru etmitir. olmaz. ki, bu hads ^ y-1. Onun Sdece, mevzikretmek ve kitaplarda kabilinden rivayet

O; M l i k - N f i ' - b n m e r ta rivayet etmitir ^ grn o u - y.'' J^j ki, b n

"AL- j ^ 1 5 " ^ji j

dediini nakleder. B u n d a n sonra b n H a c e r k e n d i j-xiJi J J ^

aklar v e yle der: " JJ _j v .<,y y y T di^ u^ ^\

c > ^ > M ' " "yle zannediyorum

H b b n bu zt tanyamamtr. Zr o, kadri yce ve sika bir kimsedir. Bunda phe yoktur. md ediyorum ki, b n H b b n ' n reddettii hadslerdeki hat, hadisin dier rvlerinden ileri gelmektedir". G e r e k b n H a c e r v e gerekse Z e h e b , b y l e c e b n n i m ' i n rv oluu keyfiyetini ve hadsin "mevzu "Mtekim'l-HadsHadsleri dorudur "zaf"

' " oluu fikrini r e d d e t m e k t e d i r "hkmn verdii rivayet edilir.

ler. Hatt E b Davud 'un, k e n d i s i n d e n hads naklettii v e o n u n h a k k n d a

D e y l e m ve dier bz rivayeti, E b R f i ' d e n , b a k a bir tarkle rivayet edilmitir. V e metin "O^ J <U j ^ ^ ^ " eklindedir. '" deil, "zaf" bir senedle ri

' I r k v e S u y t , hadsin "mevzu vayet edildiini sylerler.

S e h v ve o n a dayanarak ' A l i e l - K r ; b n H a c e r ve b n T e y m i y e ' n i n de b n H b b n ' n grne katlarak, hadsin "mevzu'" olduunu ve eskilerden birisinin uydurmas olabileceini sylemilerdir. Fakat biz, b n H a c e r ' i n grn yukarda tesbt etmi b u l u n u y o r u z . b n T e y m i y e ' n i n ise fikirlerinin mesnedi behrtmedii iin, verdii h k m n tahkiki bir hayli gtr.

(30)

Bkz. bn Hacer, Tehzb, a.g.y.; aynca Zeheb, Mzn, a.g.y.

137

( 67)

yj

^ \

0 ji-^

Afj' b

^ j J u

/y^^ ^

^jL^ ^

^J\J^'r^:Jji\ j J^\sj

^ ^ b J^[f

))y^ J b ^

L ^ \j J^)

Jl/

P e y g a m b e r : "Kyamet terk ederiz?

gn

sulular

alar,

inler

bir hlde

nasl

Ben, o gn canla bala onlarn sularn onlar ar ikencelerden kurtarrm. Sulular, byk Tanr azabndan gnahlarda bulunanlar, hals ederim. zten kurtulurlar.

affettirir,

onlara efaat

eder,

alp

abalar,

ne

yapp

yapp

mmetimin iyileri ihtiylar olmaz. Hatt hkmleri Hi Yklenmez hafifleten (Mesnev:

O azb gn,

benim

efaatime

onlar bile sululara yrr. kimse, bakasnn

efaat

ederler.

Onlarn

bile szleri

geer,

suunu

almaz,

ykn

yklenmez... alan, onlar

amma yklenen Tanr'dr"dedi.

ben deilim

ki.. Onlarn yklerini

C. III, B. 1783-1788; Ank. III/289)

Y u k a r d a sz k o n u s u edilen hads, M e v l n tarafndan geniletilerek nakledilmitir. Hadsin, m e t n i n d e n ziyde mns dikkate alnm ve metinle m n meczedilmitir. lk beyitte zikredilen hadsle, son beyitte anlatlan m n ayr ayr hadslerdir. yle ki:

138

A<I

Metin:
C-J ^
yM

J J l i : Jli ^_pj jf-

js^

liO^'

bj-b^

JUJJI J J - ^ I L J U ^

metimin

E n e s (r.a)'den. P e y g a m b e r Efendimiz: "Benim byk gnahlarmadr" buyurmulardr.

efaatim,

B-

Kaynaklar: E b D v d ' " , b n Mce'"', T a y l i s A i m e d b .

Hads, T i r m i z '

Hanbel'^", e l - H k i m " " v e B e y h a k " ' tarafndan deiik sened v e m t e r e k metinle nakledilmitir. Bz rivayetlerde " ^ U I " yerine "SPU-IJI" deiiklii vardr ki, b u n u n m n y a herhangi bir te'sri yoktur.

C-

Hkm: sahh ve garb bir

Hadsin h k m iin T i r m i z : "Bu, hasen, hadsdir" der.

e l - H k i m ' i n birinci rivayeti, sened v e metin b a k m n d a n ayndr. B u hads iin d e e l - H k i m ; "Bu, B u h r ve M s l i m ' i n artlarna gre sahh bir hadsdir" der. Z e h e b ise Telhs 'inde, b u h k m e herhangi bir itirazda bulunmaz. Dier kaynaklar, herhangi b i r deer h k m belirtmemilerdir. Son beyit ise, efaatle ilgili eitli hadslerden istifde edilerek ifdelendirilmitir. Mesel:

(31) (32) (33) (34) (35) (36) (37)

Tirmiz, Snen, 1X7266-267 (iki hads, ikincisi Cbir'den). Eb Dvd, Snen. IV/325, r. 4739 (Enes 'den). bn Mce, Snen, 11/1441, r. 4310 (Cbir'den). Taylis, Msned, s. 270, r. 2026 (Enes 'den). Ahmed b. Hanbel, Msned, III/213 (Enes'den). el-Hkim, el-Mstedrek, 1/69 (ilk Enes 'den, son ikisi C bir'de n, be rivayet).

Beyhak, u 'ab ul-mn, vr. 35" (Biri

Enes, dieri

C b i r ' d e n iki rivayet).

139

AUap Y jf.

Metin:
J\ Y / ' J c/L J L I
J ^ R ^ ^JLO Y

cf- J - ^ '

^y^^

V-J-i

y} jf-

FLI] ^JL^, Y
.JTI L_^-B

A P J I J - , ^ L J _ J ^ J O : O-*^
(^^J ^JLO Y . ( ^ J SIJ^

E b Sa'd (r.a)'den. Reslullah (s.a.s): "mmetimden yleleri var dr ki, bir ksm byk bir toplulua, bir ksm bir kabileye, bzlar bir slleye, bzlar da bir adama, cennete girinceye kadar efaat ederler" buyurmulardr. Hadsi, Tirmiz"" rivayet etmi ve: "Bu, hasen Aynca: Jl L - L P jSj ^ >' y J ^ j

bir hadsdir"

demitir.

j\ L J L P j P JIJL>- L J . ^ - A J BJ . - ~
P U J O IJRL J ^ J u :J J J L . - J Ap

j ^

y\ BJO^A; .U-RL

L J L V J ^ ^ L

' A b d u l l a h b. E b ' l - C e d ' (r.a)'dan rivayet edilmitir. D e r ki: Reslullah (s.a.s): "mmetimden bir kiinin efatyla. Ben Temm'den daha fazla kimse C^/ng^'^^Ver" buyurmulardr.

B u hadsi d e Tirmiz'", b n Mce'*, D r i m " ' ve el-Hkim'"" rivayet etmilerdir. G e r e k T i r m i z v e gerekse e l - H k i m , hadsin "sahih" erinde ittifak etmilerdir. oluu z

(38) (39) (40) (41) (42)

Tirmiz, Snen, IX/269. A.g.e., IX/268. bn Mce, Snen, 11/1444, r. 4316. Drim, Snen, 11/235, r. 2811. el-Hkim, el-Mstedrek, 1/170. lk hads iin aynca bkz. Hatb et-Tebriz, Mikt, III/81, r. 5598-5599; Suyt, el-Cmi'us-Sar, 11/40; 'Acin, Kef'l-Haf. 11/10, r. 1557; Zeheb, Mzn, 11/314, 399; Ht el-Beyrt, Esn'l-Metlib, s. 122.

140

P e y g a m b e r ; "Ey ulular, gibi severim " demitir. {Mesnevi:

ben size baba gibi efkat ederim.

Sizi

babanz

C. III, B. 1934, Ank. III/312)

A-

Metin:

oJl^l

-iSjs. ^

\:,\ \J:\ -.^j ^

^y.j

Jli :Jli 5 ^ ^ 1

^j

E b H r e y r e ' d e n . P e y g a m b e r Efendimiz: "Ben, sizin iin babanz gibiyim. Size retirim " buyurmulardr.

aynen

B-

Kaynaklar:

Hads, mterek sened ve metinle E b Dvd""', Nes"""', b n Mce""", Drim"""', A l m e d b. Hanbel""" gibi muhaddisler tarafndan nakledilmitir. Yukardaki m e t u n E b Davud 'undur. Nes ve A h m e d b. H a n b e l rivayeti " A J I j,\ J i . " ; bn M c e ve D r i m rivayeti ise " A I ^ A J I J T . " gibi deiiklikle arz eder. Bu takdirde "Size gre

ben, ocuuna nisbetle babas gibiyim" eklinde t e r c m e edebiliriz. G r l d gibi deiiklik, sdece lfz ynndendir, m n y n n d e n deil.

(43) (44) (45) (46) (47)

Eb Dvd, Snen, 1/30, r. 8. Nes, Snen, 1/38. bn Mce, Snen, 1/114, r. 313. Drim, Snen, 1/138, r. 680. Ahmed b. Hanbel, Msned, 11/247.

141

MESNEVI HADSLERI FORMA ]

C-Hkm: Y u k a r d a ismini verdiimiz kaynaklar, hads h a k k n d a herhangi bir d e er h k m belirtmemilerdir. Fakat, mehur hads m e c m u a l a r n d a ittifakla y e r ah, hadsin "sahh " oluunun ifdesi olarak kabul edilebilir. S d e c e Mikt'm^"^' dipnotunda: "Senedi vardr. Bilindii gibi "hasen "1er, "sahh" hasen bir hadsdir" kayd blmnde mtla edilirler.

(69)

'Li^l >\Ji\ ^

-.jyyi

jy.j

^Lj
gizli

Reslullah Sallallh Aleyhi v e Sellem: "pheyok velleri var" b u y u r d u . (Mesnev:

ki, Tanr'nin

C. III, 3104. beyitten nceki BALIK; Ank. III/518-519)

A-

Metin: La (^jjJl
JLJ J J

JJ Ju--

OUiP
Ls-^

LJ

jj^^

JJ

j i

tlr-^'

cf. -^J
j j u - j uLe- l U : jLi (^^$LJ
otjr'

o^^'

cy-

cf- o-^^
-up l

^-y- cy cf^
-jUaJ-l j j

r-r

l J J j x . ^ J l

j : o j p J J J^LC . y> lili W ^iJ^:^.

j -UP l |_jLsdi l J _ ^ j j J - U P -UP l

:Jli ?

Aijf-

l>j : J l i jjiJl
JUJ'

I I A t_-^Utf j

^ ADU?^

^:^. : J ^ ^
^

l j l _j .jjL^b

jjl>

J J (^iLp j IJJU:!J

j l j iJyo .b^l j jJ
JJJJI

J^-.Jl j l : J y j

iy_/<j |i j ly^Jj |1

lj

J I_^LP

f U ^ ^ I .Li'SlI

m e r b . e l - H a t t b , bir g n Mescid-i Nebev'ye gitmiti. O srada M u ' z b . C e b e l ' i , Reslullah (s.a.s)'n kabrinin y a n n d a alar bir vaziyette grd v e : "Y Mu'z! Seni alatan ey nedir?" diye sordu. M u ' z da: "Bu

(48)

Hatb et-Tebrz, Mikt. I/l 12, r. 347.

142

kabrin sahibinden yann en basiti

iittiim bile irktir. i'ln

bir ey vard. te o beni alatyor", Kim Allah 'n Veli'sine etmi olur. Allah, dmanlk

dedi. H z . "Ri Al gizli tara ederse

m e r : "Nedir o iittiin?" lah'a kar muharebe amel ileyen fndan Onlar sorulup

deyince; M u ' z , Peygamber Efendimiz'in: muttaki ve gsterisiz

iyi kullarn aratrlmaz

sever. Ki onlar, yannda

ortada yok iken hi kimse iseler, amip fikirleri benzer. gelirler"

( Y ' n i m a d d e p l n m d a kendilerine hi d e e r alnmaz. Btn buyurdu Kalbleri, hidyet karlar, lambalarna uhdesinden

verilmez). Eer mkil ve mulak unu iitmitim"

bir topluluun da!.. ilerin dedi.

tannmazlar

altndan

B-

Kaynaklar: ayn

Yukardaki metin, e l - H k i m ' i n ' " " bir rivayetidir. A a yukar

sened ve metinle b n Mce'', E b N u ' a y m e l - I s f e h n " " v e B e y h a k " " tarafndan da rivayet edilmitir. Bz rivayetlerde (mesel: b n M c e , H k i m ' i n ikinci rivayeti, B e y h a k ) " v - ^ " den sonra "J^yH'^" kelimesi edilmitir. Biz, tercmeyi b u n a gre yaptk. ilve

C-

Hkm: bir hadsdir" hkmn

e l - H k i m , hadsin sonuna: "Bu, senedi sahh ilve eder. Z e h e b , Telhs'irLs "Sahh

'dir" diyerek ayn h k m benimser. bir hadsdir. Btn yap

e l - H k i m ' i n ikinci rivayetinde de: "Bu, sahh muhaddisler, t nakillerle hh Z e y d b n E s l e m ' m , babasndan, ihticc etmilerdir... bir illeti yoktur"

onun da, S a h b e ' < / e

" der. A y n hads iin Z e h e b de: "S a h k m n verir.

'dir. Herhangi

b n M c e rivayetinin senedinde, beinci rv d u r u m u n d a olan ' A b d u l lah b . L e h a ' n m "zaf" bir rv olduu sylenir. Biz, b u sebepten, b n M c e rivayetini deil, e l - H k i m rivayetini terch ettik.

(49) (50)

el-Hkim, el-Mstedrek, IV/328; ayrca bkz. 1/4. bn Mce, Snen, 11/1320-1321, r. 3989. 1/15.

(51) Ehn'Nu'&ym, Hyetul-Evliy,

(52) Beyhak, u 'ab ul-mn, vr. 419^^; Beyhak, Kitb 'l-Esm ve 's-Sft, s. 3 51.

143

ihy 'nm tahrcinde ' I r k " " , e l - H k i m ' i n h k m n naklettikten sonra: "Ben de derim ki, sahh deil zaf bir hadsdir. Zr senedde bulunan ' s b . ' A b d u r r a h m n "% zaf hatt metruk bir rvdir" der. D i e r kaynaklar, h e p e l - H k i m ' i n grne katlrlar"".

P e y g a m b e r : "Dfn, nasihattir"

dedi. Nasihat, lgatta hyanetin zdddr.

(Mesnev: C. III, B. 3943; Ank. III/659-660) Ayrca: " . . .

ji-i

..." P e y g a m b e r ' i n : "Dn,

tten

ibarettir"

d e m e s i , eklinde B A L I K olarak da zikredilmitir. (Mesnev: C. V, 3351. beyitten nceki BALIK; Ank. V/717)

A-

Metin:
jf^U

JJ lW
: Jli ? ^

^j

ji

J-^

jf-

L^
^

UJ.>- X^ Ji\ J..^ ^ \

jj\

U I O ^ j<rU ^

JJ

J . ^ ^^^.> Ajy_ S

Ldi i o ^ ] jij]\

-.^M ^j

j ^ j\J\ >J-~il

jj> ^ \

.^-f^\f-j

Jj

AJL:^J

T e m m ' d - D r (r.a)'den. P e y g a m b e r Efendimiz: "Din, sdece nasihatten ibarettir" buyurdu. Biz: "Kimin iin?" dedik. O da: "Allah iin, kitab iin, Resul iin, Mslmanlarn imamlar (liderleri, bakanlar) ve top yekn Mslmanlar iin " buyurdular demitir.

(53) Trk, el-Mun, milli, haiye: 3.

(54) (55) Zeheb, Mzn, III/317, r. 6583; bn Hacer, Tehzb, Vni/218, r. 404. Hafz el-Mnzir, et-Terb ve't-Terhb, 1/68, r. 22; IV/154, r. 51; hy, a.g.y bkz. Zeheb, Mzn, IV/264; 'Acin, Keful-Haf, 1/53, r. 127. Ayrca

144

B-

Kaynaklar:

Y u k a n d a k i metin M s l i m ' i n ' " " bir rivayetidir. A y n y e r d e ayrca iki ri vayet daha vardr. b r taraftan, deiik sened ve ayn metinle E b Dvd'", T i r m i z " " , Nes"", D r i m ' " ' , A h m e d b , H a n b e l ' " ' ve B e y h a k " " de rivayet etmilerdir"". M e t i n d e , bz rivayetlerde "ji-iJ J i " bzlarnda "^i-^J' LCI " farkllklanyla;
"Xii J j - j L.

J^" gibi fazlalklar vardr ki, bunlarn, m n y a herhangi bir te'sri

yoktur. S e n e d d e ise; D r i m , ' A b d u l l a h b . m e r ' d e n ; E b D v d , B e y h a k v e N e s ' n i n ilk iki rivayeti ile M s l i m ' i n h e r rivayeti T e m m ' d D r ' d e n ; T i r m i z v e A h m e d b . H a n b e l ile N e s ' n i n son iki rivayeti E b H r e y r e ' d e n d i r . M t e r e k rivayetler h e m e n h e m e n birbirinin ayndr.

C-

Hkm:

Hadsin, M s l i m ' d e yer al v e T i r m i z ' n i n ; " 5 M , sahh ve hasen bir hadsdir" h k m , S u y t ' n i n ' " ' de "sahh" r u m u z u n u k o y u s u , hadsin shhatinin delilleri olarak kabul edilebilir.

(56) (57) (58) (59) (60) (61) (62) (63) (64)

Mslim, Sahh, 1/53-54 ( rivayet). Eb Dvd, Snen, IV/392-393, r. 4944. Tirmiz, Snen, VIII/113-114. Nes, Snen, VlI/156-157 (drt rivayet). Drim, Snen, 11/220, r. 2757. Ahmed b. Hanbel, Msned. 11/297. Beyhak, u 'ab 'l-mn, vr. 458 b. [Mttellifin 70. hadisle ilgili derkenar]: "LSJ^\ ^ y

i>^ ^.j"

Buhr, et-Tarh 'us-

Sar, 11/35. Rivayetlerle ilgili geni bir deerlendirme de var. Suyt, el-Cmi'us-Sar, 11/18. Aynca bkz. Hatb et-Tebrz, Mikt, 11/608, r. 4966; Hfz el-Mnziri, et-Terb. 11/575, r. 13; 'Acin, Kefl-Haf, 1/414, r. 1324.

145

(71)

^ , / \ J J
Savatan

O g a y b askerinin b a b u u P e y g a m b e r dedi ki: "Ey yiit! nce yiitlik olamaz". (Mesnevi: C. III, B. 4004; Ank. III/668)

Aklama: A n k a r a v ' n i n de JJ V" eklinde tesbt etmi olduu hads

metnine, hibir yerde rastlayamadk. Mesnev Hadsleri z e r i n d e bir aratrma y a p a n F r z a n f e r , Ehds-i Mesnev'sinde, her nedense, bu beyti zikretmemitir. Belki de, hibir kaynak tesbt e t m e m i olmasndan dolay a l m a m olabilir. B u sebeple biz, herhangi bir ekilde, deer h k m belirtmek imkn el d e e d e m e m i oluyoruz.

(72)
Hadsdeki iinizdedir". u gzel d duy: "Dmanlarnzn en kuvvetlisi

(Mesnev: C. III, B.4066; Ank. III/676-677)

A-

Metin: "dl^ ^1 dU iinizde c5-^ " bulunan nefsinizdir".

"Dmannzn B-

en kuvvetlisi,

Kaynaklar:

K a y n a k hads m e c m a l a n n d a byle bir m e t n e rastlayamadk. G a z l ,

146

ihy'smm bir yerinde*"' jokandaki metinle zikreder. T r k ise hadsin tahrci'nde'^\ b u hadsi, " B e y h a k ' n / / , Kitb'z-Zhd'de b n ' A b b s rivyetiyle naklettiini" syler. 'Irk, aynca "Hadsin senedinde bulunan ' A b d u r r a h m n b . a z v n ' m ' " ' hads uyduruculardan dm ilve eder. Muhammed b. birisi" o l d u u k a y -

' A c i n " " d e ayn ekilde " B e y h a k , Kitb'z-Zhd'de senedle rivayet etmitir" der. ' A b d ' u r - R a f e l - M n v ise, d e e r h k m B e y h a k ' n i n rivayet ettiini zikreder*"".

zaf

bir

belirtmeden,

sdece,

Biz, d a h a n c e d e ifde ettiimiz gibi, B e y h a k ' n i n Kitb'z-Zhd'n inceleme imkn bulamadk. Hads hakknda, yukardaki m a ' l m t dnda, herhangi b i r d o k m a n d a elde edemedik. B u sebeple, kesin b i r deer h k m tesbt edilememitir.

(73)

jl^^jp^j^^j^)''!^

c/M^'c/'":/^^^
var" dedi. D o r u d a

O gzel yiit, O P e y g a m b e r : "Szde sihir hssas syledi. (Mesnev: C. III, B. 4079; Ank. III/678)

A-

Metin:

01 : J l j\ I o U l

01: ( J L - J AJLP ^1 J v

^1 J _ ^ j J U U U ^ U l

(65) (66) (67) (68) (69)

Gazl, hy. III/4. Trk, el-Mun, a.g.y., haiye: 1. Bkz. Zeheb, Mzn. III/625, r. 7857. 'Acin, Kefl-Haf, 1/143, r. 412. kenarnda).

Mnv, Knz 'l-Hakyk, 1/32-33 (Suyt, el-Cmi'us-Sar'in

147

' A b d u l l a h b . m e r anlatyor: Mark tarafndan iki kii gelip veciz bir k o n u m a yapmlard da halk, bunlarn ifde tarzlarna hayran olmutu. B u n u n zerine P e y g a m b e r Efendimiz: "Gzel konumada sihir hssas vardr" buyurdular. Rv, tereddd ederek, yhud: "Gzel ifde ile konu mann bzsnda sihir hssas vardr" b u y u r d u , demektedir.

B-

Kaynaklar:

Yukardaki metin M l i k b . E n e s ' i n el-Muvatta 'ndan'' alnmtr. A y rca Buhr"', E b Dvd"", Tirmiz"" ve A h m e d b. Hanbel'"', hepsi de ayn sened v e metinle el-Muvatta' rivayetini naklederler. B u h r el-Edeb 'M7Af/reJ'inde"", Taylis de Msned'inde''"'' bn ' A b b s rivayetini verirler. Biz, b u sebeple el-Muvatta' rivayetini terch ettik.

C-

Hkm:

M e h u r hads m e c m u a l a r n d a ittifakla yer al, hadsin "sahih" olu unun ifadesidir. A y r c a Tirmiz: "Bu, hasen ve sahh bir hadsdir" kaydn d a ilve eder.

(74)

^ ^ U ^ ^ ^ ^ k

^-J^\
eye verilecek

^ M
karl iyice

-./yr^^^^
bilen,

P e y g a m b e r dedi ki: "hsan edilen bu dnyda ihsanda bulunur". {Mesnev:

C. III, B. 4103; Ank. III/681)

(70) (71) (72) (73) (74) (75) (76)

Mlik b. Enes, el-Muvalta'.

11/986, r. 7.

Buhr, Sahih, VII/30; VI/137. Eb Dvd, Snen, IV/413, r. 5007; ayrca bkz. 5010, 5011, 5012. hadsler. Tirmiz, Snen, VIII/184. Ahmed b. Hanbel, Msned, 11/16. Buhr, el-Edeb 'l-Mfred s. 301, r. 872. Taylis, Msned, s. 348, r. 2670.

148

A-

Metin:

l^'
^ ^ ^

(v^lyl ^y
Cf. y ^ 0^ cr^)^

J U : ^ !

UJ

.ijjh>yil

Sil

JLJP ^

J-^

_JJ L J

.y,s-

jj

X^ ^

j>.

j f - J J .

I J B JJ. ^

Jjh

(JJ

.jl J _ ^ j O J ^ J " : J l i <UP Sil

J^ ^

.trf ^

jojJl

H z . Ali (r.a)'den: P e y g a m b e r Efendimiz, u z u n c a bir hadsinin arasmda: Yapt iin karln yakinen bilen kimse, ihsanda cmert davranr" buyurmulardr.

B-

Kaynaklar:

Hadsin yegne kayna, K u z ' ' n i n Msned u-ihb'dfDier b tn ikinci el kaynaklar, K u z ' ' y e atf yapmakla yetinirle^'". A y n c a , Nehc 'lBela 'da'"', H z . Ali'nin hikmetli szlerinden birisi olarak da zikredilir.

C-

Hkm:

Hadsin shhat derecesi ile ilgili bir k a y d a rastlanmamtr. Biz de, sened zerinde aratrma yapp bir neticeye gitmeyi denemedik.

(75)

^/^U,l^>^Ujt>
de obandr. onlar srer Halka gelince, durur". srye

"Hepiniz obansnz. Peygamber benzer. Peygamber onlarn obandr,

(17) (78) (79)

Kuz', Msned'-ihb. Sehv, el-Maksd, Metlib, s. 201.

vr. 47", r. 265. 11/231; Ht el-Beyrt, Esn'l-

s. 401; 'Acin, Kef'l-Haf.

Nehc 'l-Bela, Ill/l 85, r. 138.

149

(Mesnev: C. III, B. 4146; Ank. III/689) Benzeri beyit: (Mesnev: C. VI, B. 4395; Ank. VI/468f

A-

Metin: JJ l A-P J P jLj JJ l J L P J P diiL ^'J^ j J P J j j w ( v ^ ^ j ^1 j ( ^ ^ : Jli

(.-L-j A J P

O : U ^ l ^ j ..

,^'^\

l J -. l J _ ) ~ . J

' A b d u l l a h b. m e r (r.a)'den, Reslullah (s.a.s): "yi biliniz ki, he piniz obansnz. Ve hepiniz srsnden mes 'ldr " buyurmulardr. Hadsin, drt satrlk kadar bir devam vardr. B u r a d a m e s ' l i y e t ykle nen kimselerden b z l a n , m e s ' l olduklar hususlarla birlikte belirtilir.

B-

Kaynaklar:

Y u k a n d a k i metin Buhr 'nin'*" bir rivayetidir. B u h r ' n i n , ayrca bir ka rivayeti d a h a vardr"*". Dier taraftan, mterek diyebileceimiz kadar b e n z e r senedler v e ayn metinlerle Mslim"", E b Dvd'*"*, Tirmiz*" v e A h m e d b . Hanbel'*'* d e nakletmilerdir.

C-

Hkm:

B u h r ve M s l i m ' i n ittifakla rivayet ettikleri hadsler, prensip olarak, "sahh " kabul edilirler.

(80)

(81) (82) (83) (84) (85) (86)

Nairin notu: Veled zbudak'taki tercmesi: "Hepiniz obansnz ve size tbi olanlar dan mes'lsunuz" diyen, srnn hlini bilir. Ot mu otluyor, yoksa bir savaa m dt? Bundan haberdrdr". Buhr, Sa^/, VIlI/104. A.g.e., VI/146; VI/152; ^215; aynca Buhr, el-Edeb-l-Mfred Mslim, Sahh, VI/7-8. Eb Dvd, Snen, III/180, r. 2928. Tirmiz, 5e, VII/198. Ahmed b. Hanbel, Msned II/5, 54, 111, 121. s. 8 1 , r. 206; s. 83, r. 212.

150

Mustaf A l e y h i s s e l m ' n : "Kur'n'n zahiri var, btn da yedinci batna kadar btn var" hadsinin tefsiri.

var.

Btnnn

{Mesnevi: C. III, 4244. beyitten nceki BALIK; Ank. III/706) Y u k a n d a k i metnin aynsm, k a y n a k hads m e c m a l a r m d a b u l a m a d k . Fakat benzerini, bz kaynaklarda tesbt etmi b u l u n u y o r u z .

A-

Metin:
J \

Jl, ^Lfr U
i_j*.w^ Jl

L 01 j y

j>

Ji
jS-

( J l ^ l U ,^L2Jl
jS-

^ - ^ ^

j , ,

y.JJ

f^\j>\\

y \

U-b^
AIJI-JP

I J L P jS-

JfAJ "^1

liJL

y \

gjJUjil OUiP

<_JU- U J

^ L U 01_) jjJajj ^

U c J ^ jv-

J y o T 0 1 : Jl

' A b d u l l a h b . M e s ' d (r.a)'dan. D e r ki: "Kur'n, yedi harf zerine indirilmitir. Onda olan her harfin muhakkak bir zahiri bir de btn var dr. Ali b . E b Tlib ise, zahir ve btn ilmine tamamen vkft".

B-

Kaynaklar: Eb Nu'aym el-Isfehn 'nin Hlyet'l-

Yukandaki metin, Evliy 'sndan'"' alnmtr. Hakm et-Tirmiz

de Nevdir'ul-UsPnde'^'\ CMJ ^

sened

zikretmeden . U " ' "

'Abdurrahmn b. ' A v f d a n :

AJ jT^Ji :j^yJi

ey Ar'n altndadr: Birincisi Kur'n- Kerim 'dir ki, onun zahiri ve btn vardr. Kullar buna muhtcdrlar....." eklinde nakleder.

(87) (88)

Eb Nu'aym, Hlyet 'l-Evliy, 1/65 (Ali b. Eb Tlib bb). Hakm et-Tirmiz, Nevdir 'ul-Usl, s. 406.

151

bn'l-Esr, "Kur'n'n

en-Nihye'sinde'^'"; "ji^j ^

"btn" J^"

kelimesini

zh

ederken: bir

sfat hakknda"

"Onun her yetinin

zahiri bir de btn vardr" cmlesini nakleder. Fakat kaynak zikretmez. B u arada u aklamay yapar: "Zahirinden maksat, mns ak olan ksmdr. Btnndan maksat da tefsire ihtiy gsteren ksmlardr" der. hy'nm bir yerinde'*" " U K U J lyife d'\ji o" "Kur'n'n

zahiri ve btn

vardr" eklinde nakledilir. Hadsin tahrcinde ' I r k " " de bunun, " b n H b b n ' / , Sahh 'inde b n M e s ' d ' r f a n rivayet ettiini" syler. Bu rivayetin, yukandaki E b N u ' a y m ' i n b n M e s ' d rivayeti ile ayn olmas muhtemeldir. 'Acin''"; T a b e r n ' d e n yle bir nakil daha zikreder. " ^ JS3j -iy- JSj
jjaj/'

JSO

"Kur 'n 'n her harfinin

bir zahiri, bir de b vardr".

tn vardr. Ayrca her harfin bir hadd'i ve her hadd'in de bir matla A y n ibareye en-Nihye'de.^''^' b n ' l - E s r de yer verir.

M e v c d kaynaklarda tesbt edebildiimiz m a ' l m t , aa yukar, bun lardan ibarettir.

C-

Hkm:

M e v c d k a y n a k l a r d a herhangi bir deer h k m b e y n edilmemitir.

(77)

^ r ^ ^

jy-C^/y^^/^:^

..^-^.JJ}l^^)\y^.

Muradszlk cennete klavuzdur. Ey yaratl gzel! "Cennet, istenme yen, hoa gitmeyen eylerle, murada nail olamaylarla kaplanmtr" ha dsini iit.

(89) (90) (91) (92) (93)

bn'l-Esr, en-Nihye, Gazl, hy, 1/99.

1/84.

'Irk, el-Mun, a.g.y., haiye: 1. 'Acin, Keful-Haf, 1/209, r. 630.

bn'l-Esr, en-Nihye, III/42.

152

{Mesnevi: C. III, B. 4467; Ank. III/742-743)

Benzeri beyit: {Mesnevi: C. V, B. 4030; Ank. V/839)<'""

A-

Metin:

.OLj^-IJLJ JLJI

j ojlSvib J T C -a>- :j-L-j ULC- iil

il Jj->.j J l i : J l i

E n e s b . M l i k ' d e n . P e y g a m b e r Efendimiz: "Cennet, hoa gitme yen ve yapmas insana ar gelen eylerle; Cehennem ise, insan nefsinin houna giden czib eylerle evrilmitir" buyurmulardr. BKaynaklar:

Hads, M s l i m " " , B u h r " " , T i r m i z " ' , A h m e d b . H a n b e l " " , D r i m F " , ' A b d u l l a h b . el-Mbrek""" v e Beyhak""" tarafndan rivayet olunmutur. A y r c a E b Dvd"'"", Tirmiz"'"" v e el-Hkim"""' de benzeri bir hadsi naklederler. B u h r dnda hepsi de yukardaki metni rivayet etmi lerdir"".

(94) (95) (96) (97) (98) (99)

Nairin notu: Veled zbudak'taki tercmesi: "Cennetin, hoa gitmeyen eylerle evrildii, kapland sylenmi, cehennemin hev ve hevesten meydna geldii haber verilmitir". Mslim, Sahh, VIII/142-143 (Mslim'in Eb Hreyre'den ikinci bir rivayeti daha vardr). Buhr, VII/186. Tirmiz, Snen. X/32-33. Ahmed b. Hanbel, Msned. 11/380. Drim, Snen, 11/245, r. 2846. ve'r-Rekik, s. 229, r. 650; s. 325, r. 925.

(100) 'Abdullah b. el-Mbrek, Kitb'z-Zhd (101) Beyhak, u'ab'l-mn, vr. 395b.

(102) Eb Dvd, Snen. IV/326, r. 4744. (103) Tirmiz, Snen. X/33, a.g.y. (104) el-Hkim, el-Mstedrek, 1/26. sJ^ j o t j L J i ". Deiiklik, daha ziyde

(105) B u h r rivayeti yledir: " lfzdir.

153

C-Hkm: T i r m i z ' n i n de "Sahh 'dir" diye iaret ettii b u hads, kaynaklarn d u r u m u n a gre ittifakla "sahih" olarak kabul edilmitir.

(78)

-./^^d>/^i

c / V ' ' ^ / ^

^'/y^

j m

J^D-Jb

J/ c/V^ ^ /

P e y g a m b e r A l e y h i s s e l m ' n , esirlere bakp glerek: "aarm u icavme ki, onlar cennete zincirlerle, bukalarla srklyorlar" demesi.

(Mesnev:

C. III, 4473. beyitten nceki BALIK; Ank, III/743-744)

A"UP l

Metin:
JIY C/' ^^-J cyl -J-B- J J L P BJJB>- j L i J J UJO^

.J--'>LJl J aJrl J I ^ J U

jy J

^ l c-^s.^ : J l i

jvJLoJ

A-IP

l ,_yU9 ^ ^ l J P

E b H r e y r e ' d e n . P e y g a m b e r Efendimiz: "Allah, cirlerle giren kavmin hline taaccb erfer" buyurmulardr.

cennete

zin

B-

Kaynaklar: metin Buhr 'nindir*""". L4j b r taraftan ayn senedle

Yukandaki

" j - t > L J i j J . 1 J l oj.u, j.^ j . j j ^ j

eklinde E b Dvd<"">, A h m e d
O_,JUJ ^y

bn Hanbel*''; biraz deiik metinle Beyhak*"'; " J J - t > U i j

o-=^

(106) Buhr, Sa/f/, IV/20. (107) Eb Dvd, Snen, III/75-76, r. 2677. (108) Ahmed b. Hanbel, Msned, 11/302; IV/406, 448, 457 (her drt rivayet de aa yukar birbirinin ayndr). (109) Beyhak, Kitb 'l-Esm ve 's-Sft, s. 334.

154

*Jri

" eklinde A h m e d b. Hanbel 'in'"' dier bir rivayeti vardr. A h m e d b.

H a n b e l ' i n bu son rivayeti hri, dier btn rivayetler, aa yukar yaklak senedlerle rivayet edilmilerdir. A h m e d b, H a n b e l ' i n sonuncu rivayeti, E b m m e el-Bhl tarikiyle v e deiik bir senedle nakledilmi olup ylece tercme edebiliriz: "Peygamber Efendimiz glyordu. Biz: "Y Reslullah, seni gldren ey nedir?" dedik. Reslullah (s.a.s) da: "Zincirlere balan m olarak cennete sevk edilen kavmin hline taaccb ettim " buyurdular". A y n c a bn Frek"'" de, hadsi zh m a k s a d y l a iki a y n y e r d e aynen b i z i m yukarda naklettiimiz senedle zikreder.

C-

Hkm:

Hadsin B u h r ' d e yer al, "sahh" oluunun ifadesidir. A y r c a Suyt"" d e "sahh " r u m u z u n u koymutur.

(79)

^ ^ ^ ^ y , ^ ^ ^ ] i : j ^ ^ ^ i U / / ^ ^ ^ ^ y J ^
tutma

Mustaf A l e y h i s s e l m ' n : "Beni, Y n u s bn Mett'rffl stn yn " hadsinin tefsiri. {Mesnev: C. III, 4512. beyitten nceki BALIK; Ank. III/751)

A-

Metin:

Cs* if. U^y-

O* J I ^

J ^ . i AYJ

: Jl

AP l ^_5U ^ ^ l j P A;P i l i

E b H r e y r e ' d e n . P e y g a m b e r Efendimiz: "Hibir kimsenin

beni.

(110) Ahmed b. Hanbel, Msned. V/249. (111) bn Frek, Mkil ul-Hads, s. 54, 119. (112) Suyt, el-Cmi'us-Sar. U/52. Ayrca bkz. Hatb et-Tebrz, Mikt, 11/389, r. 3960; 'Acin, Kefl-Haf, 11/55, r. 1710.

155

Y n u s b n M e t t V a / stn tutmas yakk BKaynaklar:

/ l a z " buyurmutur.

Yukardaki metin B u h r ' n i n bir rivayetidir*"". A y n sened v e metinle M s l i m " " ' , Taylis*"", A h m e d b . Hanbel*"", E b N u ' a y m * " ' ve Beyhak*""'; deiik sened ve yaklak metinle ayrca Buhr*"", Mslim*'-"', E b Dvd"^", Taylis"^" (hepsi de ayn sened v e metinle b n ' A b b s ' d a n ) ; n c bir rivayet olarak yine B u h r " " ' , Tirmiz*'"" ve b n Mce*'"' de E b H r e y r e ' d e n nakletmilerdir. Deiik bir sened ve metinle Drim*'^" v e el-Hkim*'"' de hadse yer vermitir. M e t i n v e sened farkllklar, k a y d a deer e h e m m i y e t t e olmad iin, ayr a y n gsterilmemitir. B u n u n y a n n d a b n Kuteybe*"": 'Vu^ uv.''}J^'^i Cs" Cf- o-^yO . ^ "

"Beni, Y n u s b n M e t t ' < / a n stn tutmayn ve Peygamberler arasnda da bir stnlk ayrm yapmayn" eklinde, M e s n e v ' d e k i n e b e n z e r bir metin nakletmi v e bir sahfeyi akn aklama yapmtr. Fakat yukardaki kaynak larda nakledilen metinlerin hibirisi, lfz b a k m n d a n byle deildir. Maamfh, m n b a k m n d a n hibirisinin arasnda bir fark yoktur.
(113) Buhr, Sahh, lV/133 (4. hads). (114) Mslim, Sahh, Vll/102 (1. hads). (115) Taylis, Msned, s. 330, r. 2531. (116) Ahmed b. Hanbel, Msned (117) Eh'Hu'aym, (118) Beyhak, u'ab'l-mn, 1/205, 242, 254, 440. V/57. Hlyet'l-Evliy,

vr. 121".

(119) Buhr, Sahh, a.g.y. (2. hads). (120) Mslim, Sahh, VII/103 (2. hads). (121) Eb Dvd, Snen, lV/301, r. 4669, 4670. (122) Taylis, Msned, s. 346, r. 2650. (123) Buhr, Sahh, IV/132 (3. hads). (124) Tirmiz, Snen, Xll/123-124. (125) bn Mce, Snen, 11/1428-1429, r. 4274. (126) Drim, Snen, 11/218, r. 2749. (127) el-Hkim, el-Mstedrek, 11/584. (128) bn Kuteybe, Te'vl'l Muhtelif il-Hads, s. 116. Aynca bkz. Hatb et-Tebrz, Mikt, 111/114, r. 5708-5710; Merk'ul-Envr, 1/64; 11/337.

156

C-

Hkm: "sa

hh

B u h r v e M s l i m ' i n d e ittifakyla rivayet edilen b u hads "dir.

P e y g a m b e r : "Cennet ehli olanlar, bz eyler yznden dmanlklarda malb ve zebn olurlar" dedi. (Mesnev: C. III, B. 4571; Ank. III/761)

savalarda,

A-Metin:
:Jli
J

^^r~'^

S-*J

cf.

^jbi J r l JA L

J l i JJU- y
J^^"JJ^

_LX-.
:J

js-

O L i ^ UJJU.ULP

J^-J _JJ

UJb-

OiJ<-ii^ ULJ<->

Ji" ?

(vi--J

l .

JJLVS ( ^ I

C_>f-

. j ^ - ^ ^\y>r y \^ p \ Jj^L (,r ^

sl

Harise b . V e h b el-Huz'den. Peygamber Efendimiz'in: "Ashabm, haberiniz olsun, size Cennet ehlini bildireyim: Zayf olan ve halk tarafndan zayf grlen mtevaz her m'min cennetliktir. Halbuki o m'min, Allah'n kerem ve inayetine yemn etse, muhakkak Allah onu, ihsan ve inayeti ile, yemininde gerek karrd. Ey Ashabm, iyi dinleyiniz. Size Cehennem halkn da bildireyim: Onlar da kat yrekli, kibirli ve hlekr, ululuk taslyan kimselerdir" b u y u r d u u n u iittim, der.

B-

Kaynaklar:

Yukardaki metin, B u h r ' n i n iki rivayetinden birisidir*"", ikinci riva yeti'""' d e ayn sened v e metinle rivayet edilmitir. S d e c e "OIPUTU" deiiklii vardr.
".JL^^"

yerine

(129) BvhM, Sahh, VI/72. (130) A.g.e., VII/89.

157

MESNEVI HADSLERI FORMA 12

A y r c a ayn sened v e metinle Mslim*"'*, Tirmiz"^", b n M c e " " ' , T a y l i s " " ' v e Beyhak*'"' tarafndan da rivayet edilmitir.

C-

Hkm: "sa

hh

Hads, dierleriyle birlikte, B u h r v e M s l i m ' i n ittifakyla "dir.

N o t : Y u k a r d a k i metnin, M e v l n tarafnda bahis konusu edilen ha ds o l d u u phesizdir. B u n u n yannda, lfz b a k m n d a n t a m a m e n u y g u n bir rivayet d a h a vardr ki yledir:

S r k b . M l i k ' d e n . ResluUah (s.a.s): "Size Cennet ehlini haber vereyim mi?: Onlar, malb, zayf ve zebn dm kimselerdir. Cehen nem halk da, kat yrekli, kibirli, hlekr, ululuk taslyan kimselerdir" buyurmulardr. G r l d gibi M e v l n , hadsin sdece birinci kkn bahis k o n u s u etmitir. Hadsi el-Hkim"^"' rivayet etmi ve: "Bu, M s l i m ' i n artna gre sahh bir hadsdir" demitir. A y n h k m , Telhs'mde Z e h e b de benimsemitir.

(131) Mslim, Sahh, VIlI/154 ( rivayet). (132) Tirmiz, Snen, X/67. (133) bn Mce, Snen, 11/1378, r. 4116. (134) Taylis, Msned, s. 174, r. 1238. (135) Beyhak, u'ab'l-mn, (136) el-Hkim, el-Mstedrek, vr. 630". 1/61.

158

( 81 )

MJ

J\j

^J:^\S'

^JJ

--r^

. . J L ^

P e y g a m b e r dedi Ici: "Bir kapy ba kar grnr".

alar durursan,

nihayet

o kapdan

bir

(Mesnev: C. III, B . 4 7 8 2 ; Ank. III/797)

A-

Metin:
JI^-J-L B J J J - J L I
: I 1 ^

< ) L JLP L I J L I

UJJ^ J L I
^

jAj h j
JJJ ^

j y S - jj\ J
j

AJ'>L^ ( j JLJJI J L S ' lil

J JUP J J L I y

4 - - I U ^^^I J L I

' A b d u l l a h b . M e s ' d (r.a) yle demitir: "Kul, namazda mddete kapsn Cenb- almay Hakk'n kapsn alm olur. Kim ki Cenb- almas det edinirse, o kul iin kapnn

olduu Hakk'n

mukadderdir".

B-

Kaynaklar: uz-Zhd'nden'"'^ ^ J - ^ ' J ^ b. Mes'd der ki:

Y u k a n d a k i metin ' A b d u l l a h b . e l - M b r e k ' i n Kitb ahnmtr. E b N u ' a y m d a Hlye'sinde'"'^

A!

yaklak senedle: " J

;IUI

DUL

cuii

i-^

" " 'Abdullah

"Sen namazda olduun mddete Cenb- Hakk'n kapsn devaml al m olursun. Cenb- Hakk 'n kapsn alan kimseye ise o kap muhakkak alr" eklinde nakleder. B e y h a k ise, birbirine o k b e n z e y e n iki rivayeti nakleder*"":
"AJ

J ^U-ji ^ U l

yT

AJU

(LU J J \JJS'\

: J J I JLS' fbjjJl B J I . . . . "

-I

" 3 ^ B I - o J LILIJJ .UJJ

I > * J AJ

LILIJI v^M' ^ / J ^ . (>:JL^ TBJJ U J . . . " -II

(137) 'Abdullah b. eVMhrek, Kitb'z-Zhd (138) Eb Nu'aym, i/z /^/e/'Z-^v/iy, 1/130.

ve'r-Rekik, s. 7-8, r. 2 1 .

(139) Beyhak, u 'ab 'l-mn, vr. 97". Ayrca bkz. Zeheb, Mzn, IV/386, r. 9544.

159

I- E b ' d - D e r d yle derdi: "ok du edin. Zr kim kapy larsa, muhakkak kap ona alr".

ok

II- E b ' d - D e r d yle buyurmutu: "Kim kapy alarsa, kap kendi sine muhakkak alr. Kim ok du ederse, onun da duas kabul edilir". Y u k a n d a k i rivayetlerin her de bu durumlaryla, "merf'" deil, "mevkuf" hadsdir. ' A b d u l l a h b . e l - M b r e k ile E b N u ' a y m rivayet lerinde s z ' A b d u l l a h b . M e s ' d ' a ; B e y h a k ' n i n h e r iki rivayetinde ise E b ' d - D e r d ' y a iddir.

C-

Hkm:

Y u k a n d a k i kaynaklarn m u s a n n f l a n tarafndan, hads iin, herhangi bir deer h k m belirtilmemitir. Sdece Kitb uz-Zhd'de, m e z k r hadsin dipnotunda, E b N u ' a y m rivayetine de iaret edildikten sonra: "Ayn hadi si, el-Mu 'cem 'l-Kebir inde T a b e r n de nakletmitir. Hadisin rvleri ise Shhatli rvlerdir. ez-Zevid isimli eserde (11 /257) de ayn ekilde nak ledilir" denmektedir.

160

MESNEVI
IV. CLD HADSLER

B a k d a b k m a d a n , u s a n m a d a n emn ol. te O U l u P e y g a m b e r b u n u n iin: "Kim kendini Tanr'ya verirse, Tanr da kendisini ona verir" dedi. (Mesnev: C. IV, B. 78; Ank. IV/27)

Aklama: A n k a r a v ' n i n " A5 J I T ^ OVR y" eklinde zikrettii m e t n i , aratrmala

rmz erevesi ierisinde, hibir y e r d e tesbt edemedik. ' A c i n " ' iki y e r d e olursa, Allah da onunla kaynaktan bahsetmez. - olT i ^ beraberdir" OIT ^ " "Kim Allah'la beraber

eklinde nakleder, fakat herhangi bir

(83)

lflyJ^U^^,

'J>

>y\ i )\/.^^^j
benim ardmda

Ji>^
ve

Mustaf o n u n iin: "Adem'le sancam altndadr" dedi.

btn Peygamberler,

(Mesnev: C. IV, B. 525; Ank. IV/107)

A-

Metin:

" V J JUJ-L FI_JJ ( ^ J L J J j>

^j

^LJI

JJ J J JL~- U

< ) L ,_JL.<5 L J_J-.-J J L I

j ^ ' ^ "^J l / ' j ^ *

(>^'

4,^*J

"yi sl_j^

C^T Ji ._jj

iy'^j

E b S a ' d ' d e n . Reslullah (s.a.s): "Ben, kyamet gn dem 'in evldlarnn efendisiyim. Liv'l-Hamd de benim elimdedir. Fakat bu, benim iin bir iftihar vesilesi deildir. O gn btn Peygamberler, Adem ve dierleri, tamamen benim sancam altnda toplanacaklardr. Ben, yer
(1) 'Acin, Kefl-Haf, 11/272, r. 2578; 11/280, r. 2623.

163

yarlnca, onun iinden kanlarn nmyorum " buyurmulardr.

da

ilkiyim.

Fakat

bununla

da

B-

Kaynaklar:

Y u k a n d a k i metin Tirmiz'nindir*". T i r m i z ' n i n , "Hadsde uzunca bir kssa da vardr" diye iaret edip, fakat kendisinin sdece metnini rivayet ettii b u hads, a y n c a b n M c e ' " , Drim*"', Taylis*", A h m e d b . H a n b e F ' , E b N u ' a y m * " , el-Hkim*" v e Beyhak*" tarafndan d a u z u n c a bir metin ierisinde rivayet edilir. Mslim'"" ve Buhr*'" de yukardaki metne ok y a k m , aa yukar ayn m n d a , dier bir rivayeti naklederler.

C-

Hkm:

T i r m i z , yukardaki nakli iin: "Bu, hasen ve sahh bir hadsdir" der. A y n c a , "bu senedle b n ' A b b s ' r f a n da rivayet edilmitir" kaydn ilve eder. B i z i m y u k a n d a iaret ettiimiz kaynaklardan T a y l i s , A h m e d b . H a n b e l , B e y h a k ve E b N u ' a y m ' n birinci rivayeti, b n ' A b b s kanalyla yaplan rivayetlerdir. e l - H k i m de: "Bu, B u h r v e M s l i m ' m artlarna gre sahh hadsdir" der. Z e h e b d e Telhs 'inde ayn gre itirak eder. bir

(2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

Tirmiz, Snen, XII/102 (ayrca iki hads daha vardr). ibn Mce, Snen, 11/144, r. 4308. Drim, Snen, 1/30, r. 48. Taylis, Msned, s. 353, r. 2711. Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/295. Eb Nu'aym, De///'-A'Mvve, s. 13. el-Hkim, el-Mstedrek, 1/30. Beyhak, u 'ab ul-mn, vr. n&; 121". Mslim, Sahih, VIl/59. Ayrca bkz. Hatb et-Tebrz, Mikt, III/127, r. 5761; Suyt, el-Cmi-us-Salr, 11/196; Gazl, hy, 111/161, IV/526 'Acin, Kefl-Haf. 1/16, r. 11,1/203, r. 616; bn'l-Esr, en-Nihye, 111/187. Buhr, et-Trh 'ul-Kebr. IV/286.

(11)

164

(84)

"dy^.UI ji^D

dr^VcJ^^I'^yyc/'ly^en ileri giden ve

O hnerler sahibi, onun iin: "Biz, sonda gelen, fakat n dl alanlarz" buyurdu. (Mesnev: C. IV, B.526; Ank. IV/107) Benzeri beyit: (Mesnev: C. II, B. 3056; Ank. II/466)""

AU
IJLA

Metin:
J J

J l i <uj

jp

U J l j J \

JUP LJO^-

(^^jliiJ-l (v^AIjj\

J J

j^^l

^'-^

. O _ ^ L J I j y ^ ^ l j r ^ : J l i (J--j "^JLP l j_jL4 l J y j

j P : _ _ r i < j UJ^J-

E b H r e y r e (r.a)'den. Reslullah (s.a.s): "Bizler, ell-i kitb'a gre, en sonda gelenleriz. Kyamet gnnde ise en bata gelecek olanlarz" buyurmulardr.

B-

Kaynaklar:

Yukardaki metin, B u h r ' n i n " " bir rivayetidir. A y r c a Buhr*"", M s lim*'', Nes*'", b n Mce*'", Drim*'", A h m e d b . H a n b e l " " , E b Nu'aym*', H e m m m b . M n e b b i h * " ' tarafndan d a rivayet edilmitir. Rivayetler arasnda, ok c z ' deiiklikler vardr: Bazen mstakil, b (12) (13) (14) (15) (16) (17) (18) (19) (20) (21) Nairin notu: Veled zbudak'taki tercmesi: "Zamanlardan sonuncusu, lerden daha stndr. Hadste "Ahirnes Sbikun"denmektedir". Buhr, ^.g.e, VIII/81. VIII/40;VIII/197. ilk devir

Mslim, Sahh. III/6-7 (be rivayet). Nes, Snen, III/85-87 (iki rivayet). bn Mce, Snen, 1/344, r. 1083; 11/1434, r. 4290. Drim, Snen, 1/32, r. 55. Ahmed b. Hanbel, Msned 1/282, 296; 11/243, 249, 273.

Eb Nu'aym, Delil'n-Nbvve, s. 9. Hemmm b. Mnebbih, es-Sahfe's-Sahha (1. hads). Aynca bkz. Hatb et-Tebrz, Mikt, 1/427, r 1354, 1355; III/128, r. 5763; bn'l-Esr, en-Nihye, IV/117.

165

zen de u z u n c a bir hadsin bir cmlesi olarak nakledilir. Bilhassa M s l i m rivayetleri ile B u h r ' n i n bir rivayetinde (VIII/197) son tarafta " ^LI (.y."

"Kyamet

gnnde"

ilvesi vardr. Biz tercmeyi b u n a gre yaptk.

C-

HIcm: "dir.

H a d s , B u h r ve M s l i m ' i n de ittifakyla "sahh

(85)

^ l l L ^ e ^ ^ i ^ ^ j L T ^ / J I . X ^ > ^ ^ / J ^

"mmetim, Nh gemisine benzer. bouldu gitti" hadsinin tefsiri.

O gemiye

giren kurtuldu,

girmeyen

{Mesnev:

C. IV, 538. beyitten nceki BALIK; Ank. IV/111)

A^Ls-a

Metin: bl JSJ, Jl ^Jl

I_JLJ J l ^ T

J-iiil

UJ' j L J r l

JLP j

Jui^

1 ^ ^ ^ ' (3b>x.v.'l

jJ

UJ' Jl^

L^ \j : 3-j<$I

y> j J ^ j i j i b c->tc^ : Jl5 ( j L ^ I Jijj.-

jc- U.w .J (_^

j <uU ^1 J-.^ <ll J _ ^ j

. Jy^

j i y UU

j
Ji/.

UU

j A ^l

cJii^ j ^ i t U L f ^ j

J a Ji/. : J ^ . (4.,-

H a n e ' N K i n n * " ' anlatyor: E b Z e r r (r.a), Ka'be'nin kapsn tutmu bir vaziyette yle diyordu: "Ey insanlar! Kim beni tanyorsa, ite ben sizin tandnz adamm. Kim tanmyorsa, bilsin ki ben E b Z e r r ' / M .

(22)

Hane b. el-Mu'tcmir el-Kinn, Kfe'li rin 'lerdendir. Kendisinden "mrsel" olarak hads rivayet edenler olduu iin "Sahbe"den sayanlar olmusa da bu, doru deildir (bn Hacer, el-sbe, 1/396, r. 2114; Zeheb, Mzn, 1/619-620, r. 2368; bn Hacer, Tehzb. 11^58-59, r. 104).

166

Ben, Reslullah (s.a.s)'n: "Ehl-i Beyt'im aynen Nh gemisine gemiye binen kurtuldu, geride kalan da bouldu gitti" dediini

benzer: iittim".

B-

Kaynaklar:

Y u k a n d a k i metin, e l - H k i m ' i n ' " ' bir rivayetidir. kinci rivayeti'"' de, M u f a d d a l b . S a l i h ' e kadar ayn senedle nakledilmi olup

eklindedir. D e y l e m f " ' de e l - H k i m ' i n birinci rivayetini nakleder. Mikt ddt'''\ el-Hkim'in ikinci rivayeti nakledilir ve "-w- ijj"

" A h m e d b n H a n b e l rivayet etmitir" diye Msned k a y n a k gsterilirse de, Mikt muhakkikinin da ifde ettii gibi'"', Msned 'de b y l e bir hads yer almamaktadr. B u , bir yanllk eseri olabilir. SuytP*', e l - H k i m ' i n dnda a y n c a B e z z r ' n da b n ' A b b s v e b n ' z - Z b e y i r ' d e n rivayet ettiini nakleder. Z e h e b , Mzn 'inin iki yerinde'"', rvlerinin tenkidi m a k s a d y l a , hadse yer verir.

C-

Hkm:

e l - H k i m , yukarda yaptmz nakil iin: "Bu, M s l i m ' i n art zeri ne sahh bir hadsdir" der. A y n hads iin Z e h e b ise Telhs 'inde: "Ben de derim ki: M u f a d d a l b . Slih'rf^n, sdece T i r m i z hads rivayet etmitir. Btn mnekkidler, onun zaf bir rv olduunu ileri srmlerdir"

(23) (25) (26) (27) (28) (29)

el-Hkim, el-Mstedrek, 11/343. Deylem, Msned'l-Firdevs, Mikt, a.g.y., haiye: 4. Suyt, el-Cmi 'us-Sar, II/l 55. Zeheb, Mzn, 1/482, r. 1826; IV/167, r. 8728. vr. 226b.

(24) A.g.e., III/150-151. Hatb et-Tebrz, Mikt, 111/265, r. 6174.

167

diyerek, b u r v d e n dolay hadsin "sahh" ifde e t m e k ister.

deil "zaf"

olabileceini

e l - H k i m , ikinci rivayeti iin d e yine "Sahh 'dir" der. Fakat Z e h e b ayn ekilde M u f a d d a l ' n "zaf" o l d u u n u ileri srer. A y r c a Z e h e b , Mzn 'nda""' a y n e n yukardaki sende v e metinle hadsi naklettikten sonra, M u f a d d a l b . S l i h h a k k n d a b n ' A d i y y ' i n : "Onun ha dsleri arasmda grdmn en mnker'i e l - H a s a n b . A\Vden nakletti i hadsdir. Dier hadslerinin ise doru olduunu md ediyorum" dedi ini syler v e kendi grn d e ilve eder: "Ben de derim ki: Sefnet' Nh hadsi daha da mnker dir". S u y t ise, hads iin "hasen " r u m u z u n u koyar.

l k u , vuslat v e firkat arasnda ihtiyrsz b i r hldedir. "Kalb, n'nn iki parma arasndadr" hadsim o k u m a d n m ? (Mesnev: C. IV, B. 1056; Ank. IV/216)

Tan

A-

Metin:

^ U J I Ji jyscy

<)lj_p ^

AJ J J - I J

ji\ j i y p AII J j - . - j ^

bo^

Cv. L j - l ^ C'^'^ 1 ^ s - ' j ^ Jl : J ^

(-'-^J
..bio

< : J _ ^ ^b^

:jJ-_5

<ULP <)I

<UII J J - - J

Jl

cu^ A^.

. J U S ' J^J\

.dhs-s J L P bj jl _ 3 ^ _j jJl

^j^

(30) Ag.e.. IV/167, r. 8728. Aynca bkz. Tabern, es-Sar. 1/139; 11/22; Eb Nu'aym, Hlyet ul-Evliy. lV/306; Kuz', Msned'-ihb. vr. 150b, r. 824; Heysem, Mecme'uz-Zevid. IX/168.

168

' A m r b. el-s (r.a), Reslullah (s.a.s)'n yle b u y u r d u u n u iittim der."dem oullarnn kalbleri tamamen, bir tek kalb gibi, Allah'n iki par ma arasndadr. Allah onu diledii gibi tasarruf eder". Reslullah (s.a.s) sonra yle buyurdular: "Ey kalbler zerinde tamamen tasarrufa shib Allahm! Kalblerimizi, sana tat etmek zere tasarruf et, ynelt!..." olan

B-

Kaynaklar:

Hads, ayn sened v e metinle Mslim"", A h m e d b. H a n b e F " v e Beyhak""; deiik sened v e metinle Tirmiz""', bn Mce"" v e el-Hkim""' tarafndan rivayet edilmitir. Yukardaki metin M s l i m ' i n d i r . "^U" "Esbi'-Parmak" kelimesini zh ve te'vl m a k s a d y l a bn

Kuteybe"" v e bn Frek"" de hadse yer verirler.

m

C-

Hkm:

M s l i m ' i n rivayeti olan bu hads "sahih " d i r . e l - H k i m de: "Ms lim'in artna gre sahh bir hadsdir" der. Tirmiz, k e n d i h e r iki rivayeti iin d e "hasen" h k m n verir. Z e h e b d e Mzn 'mda"", senediyle bir likte T i r m i z ' n i n birinci rivayetini zikreder ve "Bu, sahh ve garb bir hadsdir" der. Suyt'""', M s l i m v e A h m e d b. H a n b e l rivayetini nakleder ve "sahh " r u m u z u n u koyar.

(31) (33) (34) (35) (36) (37) (38) (39) (40)

Mslim, 5a/if/!, VIII/51. Beyhak, u 'ab 'l-mn, vr. 73''; Beyhak, Kitb 'l-Esm' ve 's-Sft, s. 113, 248. Tirmiz, Snen. VIII/307; XIII/49. bn Mce, Snen, 11/1260, r. 3834. Q\-m\i\m, el-Mstedrek, IV/321. bn Kuteybe, Te 'vl Muhtelif il-Hads. s. 209. bn Frek, Mkil 'l-Hads, s. 76-77. Zeheb, Mzn, 11/343, r. 4012. Suyt, el-Cmi'us-Sar, 1/93. Ayrca bkz. Hatb et-Tebrz, Mikt. 1/33, r. 89; 1/37, r. 102; Gazl, hy. 1/102; III/20.

(32) Ahmed b. Hanbel, Msned. Il/l 68, 173.

169

(87)

j,l;ljil^,jj^

i\ / \ j d \ ^
ki, dnydan

y ^ ^ i - ^
iyi bir i

P e y g a m b e r : "Ne mutlu o adama kald" demitir. {Mesnev:

gitti de ondan

C. IV, B. 1203; Ank. IV/251)

A-

Metin:

ky.

Ji ^^-^ Ji

j ^ J ^ ^ ' j ^ -uJ-ij-p JJ, y y r js>

diyii\

yy-r bA^

JJ

^ds^

^ly^S/l jA

jUr : Jli

J*>U JJ, j ^ y i l J ^ j ^
(v-L-j A P il JUo < i l Jj-z-j Jl IjK;'^ 2JLs<aJl J L P ^Ul

^U- j^^U di jt-i'b- ( . j i .U jUaiS/l l

:Jli A ^ J t) dUi ^jj Cs^ ^

<il (_jL/' il Jj--j JUi U J ^ j> yr Jt. AJ

J j j ^ ' >-*y- Cs^ lyub" jju U J^oe

y^T

( i r (ijj j / . 5 ^ :(.!-'j

C*>U'^I J

jjj

-^ tK** *^ ^ C^'y 3 o--

r^jj^^
J^

r 'j'jj dr* u ^ . ^ 3 ^ .

Cerr b. 'Abdullal: R e s l u U a h (s.a.s): "Her kim, slm'da iyi olduunu bildiren gzel bir hayr yapmak suretiyle iyi bir r aar ve kendisinden sonra, te'ss ettii bu gzel detle amel olunursa, o kim seye, onunla amel eden kimsenin sevab kadar daha yazlr ve sonraki lerin sevabndan hibir ey de eksilmez. Yine bir kimse, slm 'da kt l bildiren hayrsz bir ile kt bir r aar ve kendisinden sonra da bununla amel edinirse, onun zerine, onunla amel edenin gnh yazlr ve sonrakilerin gnhlarndan hibir ey de eksilmez" buyur mulardr. y l e m i d ediyoruz ki M e v l n , yukardaki hadsin m e f h m u n u nak letmek istemitir.

170

B-

Kaynaklar:

Yukardaki metin, Mslim 'in"" bir rivayetidir. A y r c a sened v e metin b a k m n d a n kk deiikliklerle Tirmiz"", Nes"", b n Mce'"">, A h m e d b. Hanbel'"", Drim"" v e el-Hkim'"" tarafmdan da rivayet edilmitir.

C-

Hkm:

M s l i m ' i n rivayeti olan b u hads "sahh " d i r . Ayrca Tirmiz, h e r iki rivayeti iin; e l - H k i m d e kendi rivayeti iin "Sahh' dir" demiler dir. Z e h e b d e , Telhs 'inde e l - H k i m ' i n grne itirak eder.

( 88 )

ytJl

c/^ ^

ij\ "JJI iin:

j * / ^ '
ou

B a b a m , insanlarn abtallardr" dedi.

pdih,

bunun

"Cennettekilerin

{Mesnev:

C. IV, B. 1420; Ank. IV/294-295)

Al J-c- j

Metin: J J -u^ j ^ U l JU-l jj^ J J AoA y\ U j ^ l l l Ojt^ _JJ U

^
.-dJl

C^j Cf. '^"^ ^ y.y J J

JTI J A ^ !: U P l

UJ' : IJli
l J_^j Jli

i^L^ j j U ^ J l ^
: Jli ^ j p ^^Jo

JJ
jjl

(41) (42) (43) (44) (45) (46) (47)

Mslim, Sahih, VIII/61 (bu bb'da drt rivayet daha vardr); III/86-87. Tirmiz, Snen, X/142-143 (iki rivayet). Nes, Snen, V115-16. bn Mce, Snen, 1/74-75, r. 203-207 (be rivayet). Ahmed b. Hanbel, Msned. IV/362. Drim, Snen. I/l 07, r. 518-520 ( rivayet). el-Hkim, el-Msledrek. 11/516. Ayrca bkz. Hfz el-Mnzir, el-Terb, 'Acin, Kefl-Haf, 11/255, r. 2509. 1/90, r. 1;

171

ebleh

E n e s (r.a)'den. P e y g a m b e r Efendimiz: "Cennet 'fer</V"buyurmulardr.

ehlinin

ekserisi

B-Kaynaklar: Hads, B e y h a k " " , K u z ' " " v e Deylem' tarafndan nakledilmitir. Yukardaki metin B e y h a k ' n i n bir rivayetidir. B e y h a k ' n i n a y n c a iki rivaye ti daha vardr. B i z , sdece B e y h a k rivayetini tesbt edebildik. S u y t " ' ve dierleri"", B e z z r ' n da E n e s ' d e n bir nakli b u l u n d u u n u haber verirler. B e y h a k ve K u z ' ' n i n yukardaki naklinin dndaki rivayetlerin hibirisin de bataki " i " edat yoktur.

C-

Hkm:

Hadsin drdnc rvsi d u r u m u n d a olan S e l m e t ' b n R a v h (: 197), tenkide uram bir rvdir. Z e h e b " ' , onunla ilgili bz h k m l e r nakleder. yle ki: " E b H a t i m : Hadsi yazlabilir; Selmet'bn Ravh, kuvvetli bir rv deildir. Bence, o gafil bir rvdir" der. E b Z r ' a : "Mnker 'l-hads " ; b n H b b n ise: "Mtekim 'l-hads " olduunu sylerler. Seneddeki b u rvnin d u r u m u dikkate alnarak, hads iin, bzlar "mnker";h\r ksm da "zaf" h k m n vermilerdir. Mesel: S u y t , " z a / / " r u m u z u n u koyar; 'Irk""', " B e z z r ' n zaf bir senedle rivayet ettiini" syler. S e h v , "Biraz zaf (leyy in)" olarak tavsif eder. b r taraftan, rvyi "mnker'l-hads"
(48) (49) (50) (51) (52)

kabul edenler de had-

Beyhak, u 'ab 'l-mn, vr. 110** (ayn yerde iki rivayetle bz aklamalar daha vardr). Kuz', Msned'-ihb, vr. 114*', r. 637 (iki rivayet). vr. 40". Kef'l-Haf, s. 48; GazDeylem, Msned'l-Firdevs,

Suyt, el-Cmi 'us-Sar, 1/53. Sehv, el-Maksd, s. 74, r. 144; 'Ali el-Kr, Mevz'l, s. 24; 'Acin, 1/164, r. 495; Zeheb, Mzn. 1/126; 11/183; Ht el-Beyrt, Esna'l-Mellib, n,hy, III/18,23;IV/175, 335. Zeheb, Mzn, II/l83-184.

(53)

(54) hy'da zikredilen yerler.

172

SQ "mnker"

h k m n vermilerdir. b n ' A d i y y gibi.

A y r c a B e y h a k , kendisinin birinci rivayeti iin: "Bu hads, bu isnd zinciriyle mnker bir hadsdir" der. Sebebi de, senedde b u l u n a n altnc rv A h m e d b . 'isa'nn "mnker'l-hads" oluudur. Zeheb*"' de ayn senedle alr v e : "Bu hads, bu senedle btldr" der. Biz, b u tarkle gelen rivayeti almadk. Senedler arasndaki farkllk, hadse "zaf" ve "mnker" gibi iki a y n h k m n verilmesine sebep olmutur. Fakat, rvdeki "Gaflet", zabt ynnden bir kusur olduu iin, rivayet ettii hadsin, "mnker" olma mas gerekir. "Mnker" hkm, daha ziyde, adalet yani ahsiyet ve ka rakter bakmndan kusurlu olan rvilerin rivayetlerine verilen bir h k m d r . b n ' l - E s r ' " ' , "Blh - Ebleh" kelimesini zh m a k s a d y l a hads m e t nini olduu gibi nakleder v e u aklamay yapar: "Blh, ebleh 'in cem 'idir. Ebleh ise, ktlkle ilgisi olmayan ve iyilikten baka bir ey yapmayan kimse demektir. Ayn ekilde: Herkese hsn zan besleyin, gnllerinde ktlk barnmayan kimse demektir, eklinde de rivayet edilir. Zr onlar, dnynn dedikodularndan syrlp, hiretlerine ynelen ve onunla megul olan kimselerdir. Elbetteki cennetin ekserisini onlar tekil ederler. Bir de "aklsz kimse" mnsna "ebleh" vardr ki, hadsde kasdedilen mn bu deildir" demektedir.

(89)

JI^ky^hUp^

-.^p

Sen d e m e d i n mi ki, "Kr yolda alr, yzlerce sevaba girer!

tutup yeden,

Tanr'dan

yzlerce

ecir

Kim, bir kr krk adm yederse, gnhlar

balanr, doru yolu

bulur!"

{Mesnevi: C. IV, B. 1468-1469; Ank. IV/307-309)

(55) (56)

Zeheb, A/z, 1/126. bn'l-Esr, en-Nihye, 1/94.

173

MESNEV HADSLERI FORMA 13

A-

Metin:

AJ

jJij U AJ J P O y v j

L?*-^^

o"

I- "J?/- A:>M, elinden

tutup krk adm gtren kimsenin

kimse cennetlik

olur" affedilir"

II- "Bir kr, krk adm gtren

gemi gnhlar

v e benzerleri eklinde rivayet edilmitir<''. eitli tarkleri olduu iin sened tercihi y a p a m a d k . Bu sebeple de, senedsiz olarak, sdece iki metin n a k l e t m e k l e yetindik.

B-

Kaynaklar:

Biz, hadsi, senediyle B e y h a k ' n i n u 'ab 'l-mn 'nda'"' tesbt edebil dik. B e y h a k burada, ' A b d u l l a h b . m e r , birisi de E n e s b. M l i k ' d e n o l m a k zere drt rivayet nakleder. Suyt"'; a y n c a E b Ya'l, Tabern, bn 'Adiyy ve E b N u ' a y m ' i n da bn m e r , bn 'Abbs, Cbir v e Enes 'den nakiller yaptklann haber verir. bn'l-Cevz"" ise bn m e r ' d e n be, bn ' A m r ' d a n bir, bn 'Abbs 'dan bir, Enes 'den , Cbir 'den iki ve Eb Hreyre 'den bir olmak zere on rivayeti, senedleriyle birlikte a y n a y n zikredip tenkd v e tahlilini yapar. Bu arada Suyt""" de el-Le'l'l-Masn'a'smda, vayetin kritiini yapar. ayn ekilde on ri

C-

Hkm: hadislerin

bn'l-Cevz""', m e z k r rivayetleri naklettikten sonra: "Bu

(*) (57) (58) (59) (60) (61) Nairin notu: Bkz. Ek-2, Aklamalar: 7. Beyhak, u 'ab 'l-mn, vr. 476". Suyt, el-Cmi 'us-Sar, 11/177. bn'l-Cevz, el-Mevz 't, 11/173-178. Suyt, el-Le 'l 'l-Masn 'a, 11/47-48.

bn'l-Cevz, el-Mevz't, 11/176. Aynca bkz. Zeheb, Mzn, 11/388, r. 4189; 'Acin, Kefl-Haf, 11/269, r. 2558.

174

hibiri arasnda, Peygamber Efendimiz'den yoktur" der v e ayr a y n sebeplerini zilcreder.

sahh

rivayetle

nakledileni

B e y h a k , E n e s rivyetiyle b n m e r rivayetlerinden birisi iin di zaf bir hadsdir" der.

"Sene

S u y t , el-Cmi'us-Sar'me "hasen" rumuzunu koymusa da, b u n d a bir yanllk eseri o l m a ihtimli kuvvetlidir. n k ayn S u y t ' n i n el-Le'li'l-Masn'a'smdaki hkmleri, hadslerin "zaf" oluu etrafnda toplanr. O n rivayet arasnda, "mnker" ve "mevzu'" olanlar olduu gibi "zaf" olanlar da m e v c d d u r . B u b a k m d a n , ihtiyaten, kesin bir h k m e v a r m a k m m k n olamamtr.

J2>JI ^ ^ ^ i

S j ^ / ^ ^ ^ i ^iyjl J^) ^J2^l ^ ^ r ^

Mustaf A l e y h i s s e l m ' n : "Ulu Tanr melekleri yaratt, onlara akl verdi. Hayvanlar yaratt, onlara ehvet verdi. nsan oullarn yaratt, onlara da hem akl verdi, hem ehvet. Kimin akl ehvetinden stn olursa, meleklerden daha ycedir. Kimin ehveti, aklndan stnse hayvanlardan aadr" hadsinin tefsiri. (Mesnevi: C. IV, 1497. beyitten nceki BALIK; Ank. IV/315-316)

N o t : Yukardaki metin kaynaklarda tesbt edilememitir**'.

(*)

Nairin notu: Bkz. Ek-2, Aklamalar: 8.

175

Arifin,

Tanr

O, beni doyurur

ve suvarr"^''

nurundan gdas vardr. "Ben denmitir.

Tanr, dorularn

Rabbime

konuk

olurum,

"Alk, Tanr yemeidir.

bedenlerini

onunla

diriltir"

hadsi de vardr. Ki, aliila adama T a n n yemei gelir, demektir.

(Mesnevi: C. IV, 1641. beyitten nceki BALIK; Ank, IV/351-352) Benzeri beyit: (Mesnev: C. V, 1743. beyitten nceki BALIK; Ank. V/401)'"'

Aklama: Birinci hads h a k k n d a , gerekli bilgi 36. hadsde verilmiti. kinci olarak zikredilen "oi ^-ui o u ikram ettii bir yemektir. Onunla ^ . j.uk
^ j i r \ "

"Alk, diriltir"

Allah'n hadsini

sddk'larn

bedenlerini

ise hibir y e r d e tesbt edemedik*"'. B u n u n , birinci hadsi erh m a k s a d y l a s y l e n m i bir sz olmas kuvvet le m u h t e m e l d i r .

Nairin notu: Bkz. Ek-2, Aklamalar: 9. Nairin notu: Veled zbudak'taki tercmesi: "Dnynn yal, ball nimetlerini yemek tehlikelidir, Tanr yemeine mni olur. Nitekim Peygamber, "Alk, Tann yemeidir. Onunla, yni alkla sz dorularn bedenlerini diriltir" demitir. Yine "Ben Rabbime misafir olurum, O beni doyurur, suvarr" buyurmutur. Tann da "Ferah lanarak nzklanrlar" demitir". (**) Nairin notu: Bkz. Ek-2, Aklamalar: 10.

(*) (62)

176

(92)

^/Jj^^y/^^li^/ :^i^/^J^,J/
tarafmdan Rah

Resul Sallallh Aleyhi v e Sellem'in: "Ben, Yemen man kokusunu almaktaym" demesi.

(Mesnev: C. IV, 1834. beyitten nceki BALIK; Ank. IV/405)

A-

Metin:
AJJI J P L J . ^ ! S^yss b L,: J U i 5^y b j bjly> O

c jj^j

j t JU. .SJ~\J

Ob: U."^! 0 1 * ^ 1 " :

U P

il

Jli: JUi

^.jJ~\
_r^

"

ij^

cy ^.j

' A ' r b ' n i n birisi E b H r e y r e ' y e gelerek: "Y Eb Hreyre! Bize Peygamber Efendimiz'den bir hads syle", d e d i . E b H r e y r e , hadsi zikrettikten sonra, ResluUah (s.a.s)'n yle b u y u r d u u n u syledi: "yi biliniz ki, imn Yemen 'dedir. Allah bilgisi ve korkusu olan hikmet de Yemen'dedir. Ben, Rabbinizin nefesini Yemen taraflarnda buluyo rum "

B-

Kaynaklar:

Y u k a n d a k i metin A h m e d b . Hanbel'indir*"' B e y h a k " ' , S e l e m e b n Nfeyl es-Skn'den'"": "Peygamber dnm bir vaziyette, " u^ ^
^.i-^ ^

Efendimiz'in,
A:>^ "

arkas

Yemen 'n

tarafna nefesini Yemen

"Ben, Rahman

bu tarafta buluyorum" tarafm iaret etmitir. Aynca, "Nefes"

b u y u r d u u n u nakleder. "Bu taraf

derken.

k e l i m e s i n i ' zh maksadyla b n Kuteybe'"", b n

(63) (64) (65) (66)

Ahmed b. Hanbel, Msned. 11/541. Beyhak, Kitb 'l-Esm' ve 's-Sft. s. 325. ^i/'dandr ve Yemenlidir (bn Hacer, Tehzb. IV/159, r. 273). bn Kuteybe, Te 'vl Muhtelif'il-Hads. s. 212.

177

Frek'"' v e bn'l-Esr"*' de "cr^\ J J ^

" eklinde naklederler.

Gazl, hy 'snn iki yerinde"" hadse yer verir. Buhr, hadsin sdece b a tarafn ihtiva eden "vU. iSJ-\j eklinde birka tane hads rivayet eder^'. ou. ou.-^"

C-

Hkm: g

'Irk'"', A h m e d b. H a n b e l ' i n y u k a n d a k i rivayeti iin: "Rvleri, venilir ""^l (sika) kimselerdir" diyerek hadsin sened b a k m n d a n

"sahh"

oluunu ifde e t m e k ister. 'Irk, G a z l ' n i n ikinci naklinin h a i y e s i n d e " " A ^ I jl" "Asln bulamadm" kaydn koyar ki, bu, bir nceki h k m n e tezad tekl etmektedir. Biz, kaynaklar y u k a n d a vermi bulunuyoruz. 'Ali el-Kr"" v e 'Acin""' de hadsi naklederler v e " 'Irk'nin, asln bulamadm" dediini sylerler. Halbuki 'Irk, hy'daki birinci nakilde: " A h m e d b. H a n b e l ' i n , E b Hreyre'rf^n nakledilen bir hadis arasnda rivayet ettiini ve ricalinin sika'dan olularn" beyn eder ki, bu, geree d a h a u y g u n d u r . B u d a bir yanllk eseri olabilir. B u r a d a "Nefes " t a ' b r i n e gelince: Y u k a r d a ismini v e r d i i m i z b t n k a y n a k l a r aa y u k a n ayn aklamay y a p a r a k : "Nefes; ferah, skntdan kurtulma, ilhi yardm, i huzuru " ve benzerleri gibi m n l a r vermiler dir. Ayrca, zayf bir t e ' v l olarak, b u n u n l a Veysel K a r n ' y e iaret edildii de nakledilir.

0
(67) (68) (69) (70) (71) (72) (73) (74) bn Frek, Mkil ul-Hads. s. 56. bn'l-Esr, en-M/;;e, IV/163. Gazl, hy, 1/104; III/222.

Buhr, Sahh, IV/97; V/122 (mevzu ile ilgili drt hads). 'Irk, el-Mun, 1/104, haiye: 2.. A.g.e., III/222, haiye: 1. 1/217, r. 659; 1/260, r. 801. 'Ali el-Kr, Mevzu 't, s. 30. 'Acin, Kefl-Haf,

178

Peygamber: "Kim ahmaksa

dmanmzdr,

yol kesen gulyabndir"

dedi.

{Mesnev: C. IV, B. 1947; Ank. IV/429)

Aklama: A n k a r a v ' n i n "Jk-^ J^^Jb j ^ S / " "Ahmak, dmanm; akll

kimse ise dostumdur" eklinde zikredilmi olduu metni, aratrmalarmz erevesinde, tesbt e d e m e d i k .

(94)

J^\j[^J,y.J^,^J

^SyJ\

J^y^

E y yiit, l m e d e n evvel l m emniyettir. B i z e Mustaf b y l e b u y u r d u . Dedi ki: "Size lm, snamalarla gelmeden hepiniz lnz".

{Mesnev: C. IV, B. 2272-2273; Ank. IV/508-509) Benzeri beyit: {Mesnev: C. VI, 723. beyitten nceki BALIK; Ank. VI/174)'">; {Mesnev: C. VI, B. 3837; Ank. VI/372)<'

Aklama: T a s a v v u f literatrnde daha ziyde " y y \ J J t yy" lnz" "lmeden evvel -

eklinde u y ' bulan v e hads kabul edilen bu vecize, hads olarak,

(75)

Nairin notu: Veled zbudak'taki tercmesi: "Peygamberin hadsinin tefsiri Dirilik istersen dostum, lmeden nce l dris, byle lmle ld de bizce cennetlik oldu"

"lmeden nce

ln"

(76)

Nairin notu: Veled zbudak'taki tercmesi: "lmeden nce lm" srr budur ite. nk lmden sonra ganmetler elde edilir".

179

k a y n a k hads m e c m u a l a r n d a tesbt edilememitir. D a h a ziyde, Hicr IX. asrdan sonra, zaf WQ mevzu' hadsleri tantma gayesiyle derlenen hads ki taplarnda'"', hepsi de b n H a c e r e l - ' A s k a l n ' y e atfederek; "Byle bir ha ds sabit deildir" eklinde naklederler. Fakat, b u eserlerin hi birisi, ' A s k a l n ' n i n sznn nerede zikredildiini belirtmezler. Bunlar ierisinde sdece ' A l i e l - K r " " : "Ben de derim ki; Bu, Sf'lerin szdr. Mns: Izdrri lm gelmeden nce kendi ihtiyarnzla lnz, demektir. htiyar lmden maksad ise, lmeden nce, nefis ve ehvetlerinizin esiri olmaktan kendinizi kurtarnz" demektir eklinde bir aklama yapar. A y n m n y ifde eden v e sahh hadsler arasnda zikredilen, lfz b i raz deiik bir hads d a h a vardr. y l e zannediyoruz ki, yukardaki vecze, m t e a h h i r devir sfleri tarafndan, aadaki hadsden istifade edilerek b u ekle sokulmutur. eitli edebiyatlarda b u n u n benzerini g r m e k m m k n dr. Bahsi geen hads yledir:

Ajf-

Metin: Jp
<)l J_j.,^j UJ

^tvU

J J JUT^I

UJ

J^A

y\

UJ

(^LoJ*
J J

Cf-

<ai

Jli : Jli

< u p .J

l a - p

tijli!J

^ J^ly^ j ^

. o j i l J j j j J J c_j/JJ

OJCU-I

j *^

T r i k b . ' A b d u l l a h el-Muhrab'den'' rivayet edilmitir. Pey g a m b e r Efendimiz: "Y Trik! lm gelip atmadan nce lme hazrla nn " buyurmulardr.

B-

Kaynaklar:

Y u k a n d a k i metin, el-Hkim'*"' tarafndan rivayet edilmitir. A y n sened

(77) (78) (79) Sehv, el-Maksd, s. 436, r. 1213; 'Ali el-Kr, Mevz't, Haf, 11/291, r. 2269; Ht el-Beyrt, Esn'l-Metlib, s. 229. 'Ali el-Kr, Mevzu 't, s. 87. T r i k b . Abdullah, ResluUah (s.a.s)', Hicret'ten nce Z'l-Mecz denilen yerde grmtr. A y n c a Peygamber Efendimiz'le sohbeti de vardr (bn Hacer, el-sbe, 11/212, r. 4227; bn Hacer, Tehzb, V/4, r. 6.). el-Hkim, el-Mstedrek IV/312. s. 87; 'Acin, Kefl-

(80)

180

ve metinle Tabern*" v e Beyhak*" de nakleder. el-Hkim<*", ayrca b a k a bir hadsin son cmlesi olarak da rivayet eder.

C-

Hkm: "dir.

Hads, e l - H k i m ve Z e h e b ' y e gre "sahh

( 95 )
"Ben gidi bir hazne idim, bilinmeyi

Jl ^ j L ^ ^

Ij^

sevdim " Hads-i KudsV sinin tefsiri.

{Mesnev: C. IV, 2540. beyitten nceki BALIK; Ank. IV/572) Benzeri beyit: {Mesnev: C. VI, B. 698; Ank. VI/168)<*'"

s
Aklama: T a s a v v u f literatrnde "cJ yH j-i c ^ i U i ^/\ gizli bir hazine idim. Bilinmekliimi kitaplarnda ise: " ^j,yj>i O _ : - U >r c u T " "Ben yarattm"

sevdim ve bilineyim /\ o c - ^

diye halk c-^ "

eklinde hret yapan ve, zaf ye mevzu' hadsleri tesbt gayesiyle derlenen hads

"Ben, bilinmeyen gizli bir hazine idim. Bilinmemi sevdim de halk ya rattm. Bylece kendimi onlara tanttm, onlar da beni tandlar, bildirdi ler" eklinde nakledilen bu hadsi, hibir kaynak hads m e c m u a s n d a tesbt edemedik. Bu hads h a k k n d a sylenilen szlerin v e verilen hkmlerin, h e m e n h e m e n hepsi, bn T e y m i y e ' n i n grn tekrarlamaktan teye g e m e z . Son

(81) (82) (83) (84)

Tabern, el-Mu 'cem 'l-Kebr. c. I, vr. 278"; Sar, 11/87. Beyhak, u 'ab ul-mn, vr. 632. el-Hkim, el-Mstedrek. IV/311. Nairin notu: Veled zbudak'taki tercmesi: "Deniz coup kkredi mi, kkreyii kpk hlinde grnr; kpr, "Bilinmeyi diledim, sevdim de halk yarattm " sr rn meydna getirir".

181

devirlerde derlenen kitaplarn'*" mtereken verdikleri m a ' l m t yledir:

" u ^

Ni

JLL^ A) J y y

Vj , 0 - j

.l

Jiv>

^ 1

{.-j^r ^

A;I -.-^

^1 Jli"

'ibn
iin

T e y m i y e : "Bu, Peygamber el-'Askaln de onun fikrini Cenb- Hakk'n: "}X^

Efendimiz'in

szlerinden demitir.

deildir.

Bu hads

ne sahh, ne de zaf bir sened bilinmektedir, benimsediler"

Zerke ve bn H a c e r mns dorudur ve der. ve

eklindedir. B u n u n dnda her ^ j " "Ben, insanlar alnmtr" cinleri,

hangi bir bilgi yoktur. Sdece 'Ali el-Kr: "Fakat V! ^"Vb cA' ancak beni bilmeleri iin yarattm yet-i celile'sinden

smal H a k k Bursev, srf bu hadsi erh etmek maksadyla Kenz-i Mahfi isminde 156 sahfelik mstakil bir kitap k a l e m e almtr. Bursev, kitabnn m u k a d d i m e s i n d e yle der: "Muhyiddn t b n ' l - ' A r a b , Ftuhat'l-Mekkiye'sinde; Kefen sa hh, naklen gayr-i sabit bir hadsdir, der. Nitekim m m Suyt, Drer-i Mnteire nm kitabnda "Asl yoktur" demitir. Feemm nde'l-mkifin hads-i sahh 'dir. Zr huffz, sened ile naklederler. Mkifn ise, Fem-i Nebevi (s.a.s)'den bizzat ahzedip sylerler. Ve bir nesnenin sened-i ma'lmu olmamaktan fnefs'il-emr adem-i sbtu lzm gelmez. Belkikef-i sahh ile olunca esahh olur..... " Bu m a ' l m t t a n da anlalaca gibi, metin, hads literatrnde car olan nakil metodlaryla rivayet edilmemitir. M k e f e yoluyla elde edilen bilginin, dell olup olmayaca hususu ih tilf konusudur. B u bir tarafa, kaynaklar, hadsin kifinin k i m o l d u u n d a n bahsetmemektedirler. K i m tarafndan v e hangi asrda ortaya kmtr? soru su, ayrca bir aratrma m e v z u u d u r .

(85)

a) Sehv, el-Maksd, s. 327, r. 838; b) 'AH el-Kr, Mevzu 'l. s. 62; c) Ht el-Beyrt, Esna'l-Mellib. s. 165; d) Fetten, Tezkiret'l-Mevz't, s. 11, e) 'Acin, Kef'l-Haf, 11/132, r. 2016. Prof. Tanc, b n Teymiye'nin bu hkmnn kaynam tesbt eder ve "Risale f'lEhds 'il-Kzibe ve 'z-Zaife ve 7 'bn Teymiye. vr. 227", Ftih Ktbhnesi, nu: 2266'da olduunu haber verir (bkz. if 's-Sil li Tehzb 'il-Mesil. s. 60, Tanc'nin notu). Biz, bn Teymiye'nin bu eserini inceleme imkn bulamadk.

(86)

Kur'n- Kerm, Zriyt sresi, 56. yet.

182

(96)

lyXl^^ .l^f^jJS^

.^fJ^jJS^

"Halka, kendi aklnz mikdrnca deil, onlarn akllar mikdrnca sz syleyin ki, Tanr'ya ve Peygamberine yalan demesinler" hadsi.

(Mesnevi- C. IV, 2577. beyitten nceki BALIK; Ank. IV/582)

Aklama: Bu mevzuda iki ayn hadsden bahsedilir: Birisi; daha ok halk arasmda ve cze gibi kullanlan ve Mesnev'de geen eklidir. Biz, hadsi bu ekliyle, ess kaynaklarda tesbt edemedik. Sdece Deylem'" " , 4 y p j - ^ ^ ^r^' "Biz, insanlara akllar mikdrnca konumakla emrolunduk" eklinde bn ' A b b s ' d a n , "zaf" bir senedle rivayet etmitir. A y r c a ikinci el eserler***" d e hadse y e r vermilerdir. kincisi ise: D a h a ok, kaynaklarda zikredilen eklidir v e biraz deiik liklerle yledir: " p ii
(j.jU

-il J ^ - j u^^ :cJU Ut

JU; ^\ ^j

jt> /"i M ^ "ResluUah

Jju

jl ^ j "

Hz. Aie (r.a)'den zikrolunmutur ki. O:

(s.a.s), bize, insanlar kendi derecelerine indirmemizi emir buyurdu" demi tir. Bu metni Mslim'*", s e n e d z i k r e t m e d e n , t a ' l k a n nakleder. A y n c a E b Dvd"", Hz. i e ' d e n , P e y g a m b e r E f e n d i m i z ' i n : " ^jb^ ^ L J I " "nsanlar, kendi derecelerine indirin"
IJJJJ

eklinde rivayet ettiini

naklederler ki, M s l i m rivayeti m n , E b D v d rivayeti ise lfz olarak nakledilmitir. Essnda ikisi de ayn hadsdir.
(87) (88) (89) (90) Deylem, Msned'l-Firdevs, vr. 54". 1/196, r. 592; c) Ht elvr. 6 5 2 ^ el-

a) Sehv, el-Maksd, s. 93, r. 180; b) 'Acin, Kefl-Haf, Beyrt, Esn'l-Metlib, s. 53.

Mslim, Sahh, 1/5, Mukaddime. Ayrca bkz. Beyhak, u'ab'l-mn. Hakm et-Tirmiz, A'eviir'M7-C/5/, s. 124.

Eb Dvd, Snen. lV/361, r. 4842. Ayrca bkz. Sehv, el-Maksd, s. 92, r. 179; 'Acin, Kefl-Haf. 1/194, r. 590; 1/209, r. 629; Ht el-Beyrt, Esn'l-Metlib. s. 53-54; Gazl, hy. 1/57.

183

Sehv, b u ikinci rivayet iin e l - H k i m ' i n " s a A f A " h k m n verdi ini nakleder.

( 97 )

Py^.

.y^\ ktn kim mjdelerse,

rJs

P e y g a m b e r A l e y h i s s e l m ' m : "Safer'in cennet mjdesi vereceim" b u y u r m a s .

ona

(Mesnev:

C. IV, 2585. beyitten nceki BALIK; Ank. IV/584)

Aklama: B u k o n u d a rivayet edilen hads, tesbt edebildiimiz kadaryla yledir:

J

^ j

ilt-

l j_Jv' l J _ ^ j ^

jjjj"

O J J U - JUJ

: J l i t\

J J xsA

j p UiL

JTL; A ; ^

jliT

j/* -J-^ ^ (_r^ t i ' _ ^ ^ l

bn's-Salh<"' naklediyor: "Ahmed b. Hanbel'</e bize gelen habere gre. O: "Sokaklarda, halkn dilinde, Reslullah (s.a.s)'n hadisi olarak dolaan drt tane hadis vardr ki, bunlarn hibirinin asl yoktur. Birincisi: "zr (veya azr) aynn ktn bana kim mjde ederse, ben de ona cen neti mjde ederim"hadsidir. bn'l-Cevz"" v e benzerleri"" de, ayn ekilde, A h m e d b. H a n b e l ' e atfen, byle bir hadsin, aslnn olmadn naklederler. "Azr", Mart ay demektir. Bz kitaplarda "Safer", bir k s m n d a da "Nisan " olarak nakledilmektedir.

(91) (92) (93)

bn's-Salh, Mukaddimet

u Ulm 'l-Hads, s. 239.

bn'l-Cevz, el-Mevz 't, illi A, Bb fi zikri zr. a) 'Ali el-Kr, Mevzu 't, s. 79, b) 'Acin, Kef'l-Haf, ^ " eklinde. ^ijf-. " eklinde.
J-

11/237, r. 2321; 11/236, r. 2418,

'c:-.^

c) Ht el-Beyrt, Esna 'l-Metlib, s. 202, " Jri

L_J

jytu ^ " eklinde.

184

P e y g a m b e r i n , nuru anlatrken, gnllerdeki nianesini syledii gibi hani... Dedi k i : "Nr, kalbe girdi mi nianesi uzaklar, ne'eler yurdu olan hiretten de {Mesnev: udur: nsan geer". bu yalan yurttan

C. IV, B. 3082-3083; Ank. IV/707)

A-

Metin: jjJ^bl>>.jjyU;ji-WiU cy- r " ^ '

j "ULP <JI AJLP AII

C^-^ (jlS'j^l dr^J' <oA^ j l Aiil

:>J

<b_jJlj Ji X^

y\

Sll - U P J i j ^ J I - U P j P J ^ l j ;
Jii\

j^i :

^]y^J
AJI

J l i "up <il

j _ u J l ^ : > lil j j J l j l : (J-v j J JJ>^' P ^

J _ ^ J J L .J'>L-*>U

ejOv

^j-^ ^ ^ 1
JU-^I

: Jlj ?

j ' ^ - J J Jj sl J_j~-j b : .JjjJ J J o j - i ] iJbc ^NII j i _ ^ l j b J l

b n M e s ' d (r.a)'dan rivayet edilmitir: D e r ki: ResluUah (s.a.s), "Allah kimin hidyete ermesini dilerse, onun gsn slm iin genilefif"t9') yetini okudu v e yle b u y u r d u : "Nr, insann gsne girince ieri si geniler". Denildi ki: "Y Reslallah! Bunun, bilinen bir almeti var mdr?" ResluUah (s.a.s) da: "Evet, insann bu gurur diyar olan dnydan uzak lamas, ebediyet diyar olan hirete ynelmesi ve lm gelmeden nce lme hazrlanmas, bunun ninesidir" buyurdular.

(94)

Kur'n- Kerm, En 'm sresi, 125. yet.

185

B-

Kaynaklar:

Hadsi, el-Hkim"", ' A b d u l l a h b . e l - M b r e k ' " v e Beyhak"" rivayet etmilerdir. Metin el-Hkim'indir.

C-

Hkm:

Hadsin deer h k m h a k k m d a kaynaklar, hibir b e y n d a b u l u n m a m lardr. Sdece Zeheb, Telhs 'inde"", beinci rv d u r u m u n d a olan A d b . elFadl (: 171)'n, dk'" ("i^L." "Sakt") bir rv oluuna temas eder. Nakd-i Rical kitaplar"" u m u m i y e t l e , o n u n "zaf" b i r rv oluu zerinde dururlar. B u d u r u m d a , "Senedi bakmndan zaf bir hadsdir" denebilir.

(99)

j)Li^jjUjl>

,jyjl

^ ^t^ ^ly.

I^LJJ ^

D n y , halk b y y a p a r a k k u y u y a atmtr da P e y g a m b e r , onun iin d n y y a "B y c " demitir. {Mesnevi: C. IV, B. 3193; Ank. IV/734)

A-

Metin:

^ 4'}}
J l i : J l i ijAJl

C'-^
f b j j J l J J U
j A

o\y^
(_^ J J

Ji

U 0 1 ^
j p jJU-

J J

Oi.^\ y\ U
J J (Lij

iJU U j l ^

. o j j U j ojjLft

UiLi

LJJJI

Ijjl^l : ^

j <As- l

l J_j--j

(95) (96) (97) (98) (*) (99)

el-Hkim, el-Mstedrek, 'AhAu\\a\ib.

IV/311. s. 106-107, r. 315. ve's-Sft, s. 120 (bu m

t\-Umdxek,Kitb'z-Zhdve'r-Rekik,

Beyhak, u'ab ul-mn, nda rivayet vardr). el-Hkim, el-Mstedrek,

vr. 632"""'; Beyhak, Kitb'l-Esm a.g.y.

Nairin notu: Bkz. Ek-2, Aklamalar: 11. Bkz. Zeheb, Mzn, III/62, r. 5593; bn Hacer, Tehzb, VII/169, r. 335.

186

E b ' d - D e r d e r - R u h v ' d e n rivayet edilmitir. P e y g a m b e r Efen dimiz: "Dnydan saknn. Zr o, Hrt ve Mrt'dan daha da by cdr" buyurmulardr.

B-

Kaynaklar: metin Beyhak'nindir*'. Ayrca Hakm Ui JL^ ^ elinde et-Tirmiz""", csJJty LJJ J I I y \ yemin

Yukardaki

' A b d u l l a h b . B s r el-Mzin'den""": " o _ , j U j . . o^jL. "Dnydan saknn. Nefsim kudret

olan Allah'a

ederim ki, o, Hrt ve Mrt'dan daha da bycdr" Hadse, dier ikinci derece kaynaklarda""" da y e r verilir.

eklinde nakleder.

C-

Hkm:

Kaynaklar, hads h a k k n d a herhangi bir deer h k m b e y n e t m e m i lerdir. Sdece Zeheb"*", Mzn 'nn E b ' d - D e r d e r - R u h v m a d d e s i n d e hadsi a y n e n alr v e : "Onun kim olduu bilinmiyor. Mnker bir hadsdir ve asl yoktur" der. Bilinen bir ey varsa, o d a A s h b ' d a n olmaydr. ' I r k ' n i n " " " de dedii gibi hads, "mrsel" olarak rivayet edilmitir. S e n e d d e kesiklik vardr.

( 100 )

'V

UT^

' / j yetmi

^ l y ^

^i" ' ^ > -

cZ-'y-^^^

"Ben, her gn Tanr'ya

kere istifar

erfmiM " hadsinin tefsiri.

(Mesnev: C. IV, 3300. beyitten nceki BALIK; Ank. IV1161)

(100) Beyhak, u 'ab 'l-mn. vr. 631". (101) Hakm et-Tirmiz, Nevdir'ul-Usl. s. 25-26, el-Asl'r-rbi' aar. (102) Kendisi de, babas da Ashb'A&ndvc. am'da., Ashb'dan en son vefat edenlerdendir. Hicr 96 senesinde 100 yanda iken am'da vefat etmitir (bn Hacer, Tehzb. V/158159, r. 271). (103) a) Suyt, el-Cmi'us-Sar. 1/9 ( H a k m et-Tirmiz'den nakil); b) 'Acin, Haf. 1/57, r. 139; 1/39, r. 76; c) Gazl, hy. 111/204. (104) Zeheb, M z n , IV/522, r. 10172. (105) 'Irk, el-Mun. a.g.y.. haiye: 4. Kefl-

187

A-

Metin: J-P JJ yUz-./'y y \ J l i y^jl Jp U O U J l JJ -"jiy

y \ J l i :jLs j^Jl j AJ| v y ^ j

"^'j : J_?^ (-'-^j * ^

E b H r e y r e (r.a)' den. Reslullah (s.a.s): "Allah'ayemn ki. Ben, gnde yurmulardr. Allah'a yetmi defadan fada tevbe ve istifar

ederim bu

ederim"

B-

Kaynaklar:

Y u k a r d a k i m e t i n Buhr'nindir*'"". A y n sened v e metinle Tirmiz""" d e nakleder. te yandan Mslim""", Eb Dvd'"", 'Abdullah Tirmiz*""', Drim"",

Taylis*"",

Ahmed

b n Hanbel*"',

b . e l - M b r e k ""', eldeiiklii ile

Hkim*"", Beyhak*"" v e T a b e r n " ' " de "5 y L . " "YZ defa" eitli rivayetleri naklederler.

C-

Hkm: "dir.

H a d s , mttefekun aleyh olarak "sahh

(106) Buhr, Sahh, VII/145. (107) Tirmiz, Snen, XII/144. (108) Mslim, Sahh. VIII/72-73 (iki hads). (109) Eb Dvd, Snen, II/l 13, r. 1515. (110) Tirmiz, Snen, XII/145 (iki hads). (111) Drim, Snen, 11/212, r. 2726.

(112) Taylis, MM5erf, s. 166, r. 1202.

(113) Ahmed b. Hanbel, Msned. 11/282, 341. (114) 'Abdullah b. el-Mbrek, Kitbuz-Zhd 1140. (115) el-Hkim, el-Mstedrek. 1/511. (116) Beyhak, u 'ab ul-mn. vr. 67", 417 "', 342". (117) Tabern, el-Mu 'cem us-Sar, 1/85, 109. ve'r-Rekik, s. 400-401, r. 1136, 1137, 1138,

188

(101)

i\iJM^J^^

f j ^ l ^ : : ^

Y o l g n e i olan P e y g a m b e r bile: "Nefsini lu!" dedi. {Mesnev: C. IV, B. 3344; Ank. IV/782-783) Benzeri beyit: {Mesnev:

aalayan

kiiye

ne

mut

C. VI, B. 4859; Ank, VI/539-540)<"*'

A V ^ Cf.
:

Metin:
Ji- JiU> j j J ^Lij -l U ^^s. J J

U ^yA\ j jp

jSJ^j

J J

XSA b-uJ J

<LIP

^1

<)l J j ^ ^ j J l i : J l i

^ 1

j p j_^!>lSOl

J < ~-5'
I _ J 5 J -U^J

j j j i^SL^ J I P J ^ 4
"J^

^ J J i j a-^-ai^ J P J / .

J I

4->^ 3-^v^lj "^1 J Js3l>-j

4 ^ J I

Jji t j i ' L J . I (^--J

J P

i L ^ j <db. ^

J ^ l

JIJJ

oyi ^ U l

Jjpj

-Gy.^

Rakb'l-Msr'den"'" Nefsini ktleyen

rivayet edilmitir. P e y g a m b e r " buyurmulardr.

Efendimiz:

kiiye ne mutlu!

B - K a y n a k l a r : Yukardaki metin, Tabern'nin*'^"' el-Mu'cem'l-Kebr'\ ile

(118) Nairin notu: Veled zbudak'taki tercmesi: "Bu kpek, terbiye edilse bile yine k pektir. "Ne mutlu nefsini aalayana" hkmne uy, o, kt damarldr". (119) Rakb'l-Msr 'nin Ashb'dan olduu rivayet edilir. bn 'Abd'il-Berr: "Kendisinden dbla ilgili, hasen hkmnde bir hads nakledildiini, Ashb'dan oluu hret yap mam olmakla beraber, umumiyetle Ashb arasnda zikredildiini", syler. bn Hacer de: "Hadsin senedi zaf olup, bn Abdlberr'in "hasen" tbirinin daha ziyde "L fz bakmndan gzel" bir hads mns tadn", ilve eder. bn Hbbn da: "Onun, Peygamber Efendimiz'le sohbeti olduu sylenir. Fakat, ona isnden yaplan rivayetlere itimd olunmaz" der (bkz. bn 'Abd'il-Berr, el-sti'b, 1/517; bn Hacer, elsbe. 1/506, r. 2690). (120) Tabern, el-Mu 'cem 'l-Kebr, c.Ill, vr. 2 i ' ' {Ftih Ktbhnesi, nu: 1198).

189

MESNEV HADISLERI FORMA M

B e y h a k ' n i n " ' " u 'ab 'l-mn 'ndan alnmtr. G r l d gibi metin m s takil deil, u z u n c a bir hadsin bir cmlesidir. Hadse, B u h r , R a k b ' l - M s r ' n i n haytndan b a h s e d e r k e n iaret ede^'"'. K u z ' ise ayn senedle t a m m e t i n hlinde verir*'"'.

C-

Hkm: r u m u z u n u koyar. Dier

Hadsin deer h k m iin S u y t , "hasen" leri ise, senedinin "zaf" oluunu zikrederler""".

"M'min, Tann nuruyla bile delip geer.

grr"

sz s a m a deil. Tanr nuru, gkleri

(Mesnev: C. IV, B. 3400; Ank. IV/795)

A^

Metin:
jS- j . * > U Ji U J l ^ __iJl ^J\ Ji \^As>- J^Vs^l Ji - U J L O ^

Ji jyS.

j^jll

I : | v L - j

-ULP <II

l J J l i

J l i 5j -i^'

(4*

CJ^

. l jyj,

J i Aili

E b S a ' d e l - H u d r (r.a)'den. P e y g a m b e r Efendimiz: "M'minin firsetinden saknn. Zr o, Allah 'n nuru ile bakar" buyurmulardr.

(121) Beyhak, u'ab'l-mn, (123) Kuz', Msned'-ihb,

vr. 632''-633". vr. 75", r. 396.

(122) Buhr, et-Trh 'ul-Kebr, 111/398. (124) Suyt, el-Cmi'us-Sar, 11/55; Suyt, el-Le'l'l-Masn'a, 11/192; Sehv, el-Maksd, s. 277, r. 662; 'Acin, Kefl-Haf, 11/45, r. 1667; 11/46, r. 1672.

190

B-

Kaynaklar:

Yukardaki metin Tirmiz'nindir*'"'. Ayrca Eb Nu'aym"^"', T a b e r n " " ' v e b n 'Abd'il-Berr"^*' mterek senedle E b m m e rivaye tini naklederler. b n ' l - C e v z ' ^ " d e ; b n m e r , E b S a ' d , E b m m e v e E b H r e y r e ' d e n o l m a k zere drt a y n nakil zikreder.

C-

Hkm:

T i r m i z , yukardaki nakli iin: "Bu, garb bir hadsdir. Biz, sdece bu yoldan yapdan nakli biliyoruz" diyerek, hadsin tek rv silsilesi ile riva yet edildiini ifde eder. b n ' l - C e v z ' n i n naklettii drt ayr rivayet ierisinde T i r m i z rivayeti yoktur. B u b a k m d a n o n u n verdii h k m , yukardaki T i r m i z rivayetinin dndaki rivayetler iin bahis konusudur. Gerek Zeheb'^"' ve gerekse b n ' l - C e v z ' n i n " " ' , "ok "mnker" diye tamttklan rivayet: " ^ ^y J^P C/- ^-4 yzaf" cf" veya

. . . : a ^ " " M u h a m m e d b. Kesr- ' A m r b . Kays- Atyye- E b Sa'd:

senediyle gelen nakildir. B u r a d a ar tenkdlere urayan rv, M u h a m m e d b . K e s r ' d i r ' " " . Halbuki T i r m i z rivayeti, y u k a n d a da iaret ettiimiz gibi, n c rv ' A m r b . K a y s ' d a n itibaren deiiktir ve M u s ' a b b . S e l l m " " ' tarikiyle rivayet edilmitir. S u y t ' " ' : "Buradaki garabet, hadisi, sahh derecesinden derecesine drmtr ve hads, hasen bir hadsdir" der. hasen

(125) (126) (127) (128) (129) (130) (131) (132) (133) (134)

Tirmiz, Snen, XI/288-289. Eb Nu'aym, Hlyet ul-Evliy, Vl/118, r. 349. Suyt, el-Le 'l 'l-Masn 'a 'da T a b e r n rivayetinin tam senedini verir (bkz. ll/l 76). bn 'Abd'il-Berr, Cmi'u Beyn'il-'lm, 1/196. bn'l-Cevz, el-Mevz't, 111/145-148. Zeheb, Mzn, lV/17, r. 8098. bn'l-Cevz, e/-A/evzM ar, 111/146-147. Bkz. Zeheb, Mfe, lV/17; bn Hacer, Tehzb, 1X/418, r. 685. Bkz. Zeheb, Mzn, lV/120, r. 8562; bn Hacer, Tehzb, X/161, r. 306. Suyt, el-Le'l'l-Masn'a, 11/177. Ayrca bkz. Buhr, et-Trh'ul-Kebr, Vll/354; Kuz', Msned'-ihb, vr. 80", r. 430.

191

(103)

j^.d^^{SM/^'^jt^.^j^\j

D o r u gr, kolay v e b e d a v a olsayd, Mustaf, T a n r ' d a n b u gr diler m i y d i ? Dedi ki: "Yrabbi! duu gibi gster". C. IV, B. 3567-3568; Ank. IV/832-833) Yukarda olsun, aada olsun, her cz' bana ol

(Mesnev:

Aklama: Ankarav'nin:

"Yrabbi! da btl gsterip gster" edemedik.

Bize, hakk hakk gster ondan saknmay

ve ona uymay et. Ve bize,

myesser

kl;

btl gibi

nasib

eyay olduu

eklinde hads olarak zikrettii metni, hads m e c m u a l a r n d a tesbt

B u n a b e n z e r bir szn, Vst'da lendiini b n K u t e y b e ' " " nakleder.

h u t b e okurken H a c c c tarafmdan sy

Sdece D e y l e m " " , hads olarak, E b ' l - K a s r e l - K i n n ' d e n yle bir m e t i n nakleder: " J J U aynen sllh kullarna ^ISis' gsterdiin
UAJI UJ "

"Allahm!

Bana

dnyy,

gibi

gster".

D e y l e m , sened zikretmedii iin, d e e r h k m n tesbt e t m e k m m k n olmamtr.

(135) bn Kuteybe, TeVMuhtelif (136) Deylem, Msned'l-Firdevs, 192

il-Hads, s. 84. vr. 48^ Aynca bkz. 'Irk, el-Mun, IV/218, haiye: 1.

( 104 )

/> ^Ijj)

juj.fZ ^ / l * ^

'-^ ^ -/

Mustaf, b u n u n iin bize: "Tann'nn vasiyette bulundu. {Mesnev: C. IV, B. 3700; Ank. IV/861)

ztndan

pek bahsetmeyin"

diye

A-Metin: (_j U ^Js- J J <jU.w.l J J J . * : * U j^-^^l ^ U J l J J Li JULl l J - P _JJ L;

. l ojli J I j j S ^ ' b n ' A b b s (r.a)'dan rivayet edilmitir. P e y g a m b e r "Herey zerinde dnn. yin " buyurmulardr. Fakat Allah 'n zt zerinde fazla Efendimiz: dnme

B-

Kaynaklar:

Y u k a r d a k i metin, B e y h a k ' n i n Kitb ul-Esm ve 's-Sft^'^'^ isimli ese rinden alnmtr. A y r c a E b N u ' a y m ' " " , T a b e r n " ' " , Beyhak""", Deylem""", b n F r e k " " " d e deiik s e n e d v e metinlerle naklederler. H a d s e ikinci el eserlerde""" d e yer verilir.

(137) (138) (139) (140) (141) (142) (143)

Beyhak, Kitb ul-Esm ve's-Sft, s. 210. Eb Nu'aym, Hlyet'l-Evliy, (Suyt, el-Cmi'us-Sar'sn naklen, 1/132). Tabern, el-Mu'cem'l-Evsat, (Suyt, el-Cmi'us-Sar, I/132'den). Beyhak, ^M '&'7 -/m, vr. \3^. Dey\em\, Msned'l-Firdevs, vr. lOD*" (iki rivayet). bn Frek, M.yfa7'/-//a&, s. 181. Mesel bkz. Sehv, el-Maksd 1/159, r. 342; 'Acin, Kef'l-Haf, 1/311, r. 1005; Gazl, hy, IV/424; Zeheb, Mzn, IV/327, r. 9320; Ht el-Beyrt, Esna 'l-Metlib, s. 85; Heysem, Mecme'uz-Zevid, 1/81.

193

C-

Hkm:

T r k " ^ ' , Zeheb*'"", S u y t " * ' ve dierlerine""" gre, btn rivayetler " z a / " s e n e d l e nakledilmitir. Sehv""" ise: "Hepsinin de senedleri zaf tir. Fakat, senedlerin birlemesiyle kuvvet kazanr ve zaf ilkten kar" der.

( 105 )

^J)^, ^ )

-Jl ^

J>ii^

^. O f ^ J - J / M^f JJyr^.

c/V

C e b r l A l e y h i s s e l m ' m , kendisini, Mustafa Sallallh Aleyhi v e S e l l e m ' e kendi suretiyle gstermesi v e yedi y z k a n a d m d a n bir tanesi gr n n c e ufku k ap la ma s v e btn parlaklyla beraber gnein g r n m e z bir hle gelmesi.

{Mesnevi:

C. IV, 3755. beyitten nceki BALIK; Ank. IV/874)

A-

Metin:
y \

il Jj jf- (ji-:^ JJ j j OJL :Jli (jl~iJl i\s.^\ iosMy:^ jjl U j J i : : - Jli j U id- J |

Uj_b- X\jS-

y \ UjJls- 4 ^

bjJb-

Ci^'^

y^^

s-*^ Ol^: (JU;

(144) Trk, el-Mun, IV/424. (145) Zeheb, Mzn, IV/327, r. 9320. (146) Suyt, el-Cmi'us-Sar, 1/132. (147) Yukarda ismi geen eserler. (148) Sehv, el-Maksd, 1/159, r. 342.

194

E b s h k e - e y b n (: 129) anlatyor: Z i r r b . H u b e y ' e " " " : "Cebrl, Peygamber'e iki yay mesafesi kadar, yahut daha yakn oldu da; Allah 'n, kuluna vahyettli neyse onu vahyetti"'"''^ yeti h a k k n d a s o r d u m . O da, b n M e s ' d , "Peygamber Efendimiz'in, Cebrail Aleyhisselm', alt yz kanadyla grdn" bize haber verdi, dedi.

B-

Kaynaklar:

Y u k a r d a k i metin, B u h r ' n i n ' " " bir rivayetidir. Ayrca, ayn sened v e metinle Mslim">, T i r m i z " ' , Taylis"^"' v e Beyhak"" d e naklederler. Rivayetler arasnda kk oy. ^ metin deiiklikleri j ^jj^ 4 Jij^^ vardr. cs'j Mesel: "Peygam ki, o, iki ufuk

B u h r ' n i n bir rivayeti""': "jj^ ber Efendimiz arasn Cebrail'i,

kendi suret ve yaratlnda

grd

kaplamt"

eklindedir.

C-

Hkm: "dir. deil, a / -

Hads, mttefekun aleyh olarak "sahih

N o t : B i z i m tesbt ettiimiz b t n rivayetlerde, _y e ? f yz t yz olarak nakledilmektedir.

(149) Zirr b. Hubey, Chiliyye devrini idrk edip 120 ksur sene yaayan uzun mrl Muhadram'lardandiT. Hicr 81-83 senelerinde vefat etmitir. Peygamber Efendimiz'i grememitir. ok sayda hads rivayet eden sika rvlerindendir (bkz. bn Hacer, Tehzb, III/321-322, r. 597). (150) Kur'n- Kerm, Necm sresi, 9-10. yetler. (151) Buhr, Sahh, IV/83 (drt rivayet). (152) Mslim, Sahh, 1/109 ( rivayet). (153) Tirmiz, Snen, XI1/168 (iki rivayet). (154) Taylis, Msned, s. 48, r. 358. (155) Beyhak, Kilb'l-Esm ve's-Sfl, s. 206 ( rivayet). (156) Buhr, a.g.y.; Tirmiz, Snen, XII/170.

195

MESNEVI
V. CLD HADSLER

(106)

IY. c / M I ^ - J ^ J P A

(/^

D'-^

n k yavalk, Tanr dr. O abukluksa eytnn d r t m e s i n d e n ile ri gelir.

(Mesnevi: C. V, B. 59; Ank. V/25)

A-^l

Metin: c5-^LvJl
J * ^ J J J J ^ L P J J J ^ I U ^ ( J J I I C_,JWILI y \

' A b d ' l - M h e y m i n b . 'Abbs<", babasndan, o da dedesi (Sehl b. S a ' d es-S'id )nden, P e y g a m b e r E f e n d i m i z ' i n : "Yava i Allah'tan, ise eytndandr" b u y u r d u u n u rivayet etmitir. acele i

B-

Kaynaklar: yukardaki

Hadsi, k a y n a k hads m e c m u a l a r n d a n sdece Tirmiz", ekliyle rivayet etmitir. Hadsin d a h a ziyde m e h u r olan metni ise "oik_sJi eklidir ki, b u metnin senedini tesbt edemedik.

iUjJij ii y Hafz

j-Ji"

el-Mnzir",

Deylem"', S e h v " v e dierleri"; E n e s b . M l i k tarikiyle E b Y a ' l (: 307) ve A h m e d b. M e n ' i n ' " , M^nec?'lerinde naklettiklerini sylerler. ";uV" "el-Ent" v e " a " "et-Teenn" kelimeleri, ayn kkten m t a k .

(1)

(2) (3) (4) (5) (6) (7)

Hadsin nc rvsi olan A b d ' l - M h e y m i n b . ' A b b s , Tirmiz'nin de dedii gibi, bz muhaddisler tarafndan tenkide uram ve hfz ynnden "zaf" bir rv oldu u ifde edilmitir. Hicr 180-190 seneleri arasnda vefat etmitir (Zeheb, Mzn, 11/671; bn Hacer, Tehzb, VI/432). Tirmiz, Snen, XI1/172; Hatb et-Tebrz, Mikt. 11/625, r. 5055. Hafz el-Mnzir, et-Terb. 11/327, r. 49; 111/418, r. 16. Deylem, Msned'l-Firdevs. vr. 96". Sehv, el-Maksd, s. 151, r. 312. Suyt, el-Cmi'us-Sar. 1/134; 'Acin, Kef'l-Haf. 1/295, r. 943; Ht el-Beyrt, Esn'l-Metlib. s. 87; 'Irk, el-Mun. 111/33, haiye: 1. Ahmed b . M e n ' , Hicr 244'de vefat edip, Buhr'nin, kendisinden, Sahh'inm dn daki eserlerinde hads rivayet ettii bir muhaddisdir (bn Hacer, Tehzb. 1/84, r. 144).

199

birisi sls, br d e t e f l b a b n d a n masdardr ve isim olaralc kullanlm lardr. B u b a k m d a n deiiklik sdece ekldir.

C-

Hkm: bir hadsdir" der v e n c bir rv olduunu " zikreder. ve garb"

I^-J-^

Tirmiz, kendi rivayeti iin: "Bu, garb rv e l - M h e y m i n ' i n , "Hfz ynnden zaf Birok kaynaklar*", T i r m i z ' n i n , "hasen diini nakleder ki, T i r m i z ' d e sdece

h k m n ver kayd vardr. "sahih" olarak

"v^./

I-L*"

Maamfh, bir rvnin, hfz y n n d e n "zaf" oluu, o hadsi, derecesinden "hasen" mertebesine drr. 'Irk do, "hasen" nakletmitir.

kinci rivayet iin ise el-Mnzir, "Rvleri gvenilir kimselerdir" yerek hadsin senedi y n n d e n "sahih" oluunu ifde eder.

di

Dierleri h e p , Tirmiz ve e l - M n z i r ' n i n hkmlerini nakletmilerdir.

(107)

^ j j ^ ^y^h

j jitl^a

jij,

^^jj

M u s t a f ' n n u: "Kfir yedi barsaklayer, ni sylemesindeki sebep.

inanan

bir barsakla"

hadsi

{Mesnevi: C. V, 64. beyitten nceki BALIK; Ank. V/26)

*
A-Metin:

"M'min

bir barsakla,

kfir ise yedi

barsaklayer".

(8)

Beinci dipnotundaki eserler.

200

"M'min

bir barsakla

ier, kfir ise yedi

barsakla".

B-

Kaynaklar:

Hads, Buhr", Mslim'", M l i k b. Enes"", Tirmiz'-', bn M c e ' " , Drim"", Taylis'", A h m e d b. Hanbel"" gibi m e h u r m u h a d d i s l e r tarafm dan rivayet edilmitir. Hadsin, mehur hads m e c m a l a n n d a eitli senedleri olduu iin, her hangi birisini terch ederek sened vermekten sarf- nazar ettik. Sdece kaynak l a n v e kaynaklardaki rivayet saysm vermekle iktifa ediyoruz. Birok rivayet lerde a y n c a sebeb-i vrd ksm da vardr. U z a t m a m a k iin onu da almadk.

C-

Hkm: "dir.

Tevatr derecesine varan bu hads mttefekun aleyh olarak "sahh

( 108 )

^ J K

^ V t?

^
V^^

Lf'^
j^M

D^-

IJ^^

D ^ .

RF^^{B

QJ)

D^-

"eytnm, benim elimde mslman oldu" hadsine gre, can gdas olan nr, ruha e v e dost o l m a k iin VelTerin cisimlerine gd olur. {Mesnevi: C. V, 288. beyitten nceki BALIK; Ank. V/81)

(9) Buhr, Sahh, VI/200-201 (be rivayet). (10) Mslim, Sahh, Vl/132-133 (alt rivayet). (11) Mlik b. Enes, el-Muvatta', 11/924, r. 9-10 (iki rivayet). (12) Tirmiz, Snen, Vlll/12-13 (iki rivayet). (13) bn Mce, Snen, 11/1084, r. 3256, 3257, 3258 ( rivayet). (14) Drim, Snen. 11/25-26, r. 2046, 2047, 2048, 2049 (drt rivayet). (15) Taylis, Msned, s. 251, r. 1834; s. 329, r. 2521 (iki rivayet). (16) Ahmed b. Hanbel, Msned, 11/21, 4 3 , 74, 145, 318, 415, 452, 455 (sekiz rivayet).

201

AJIj>r

Metin:

L a ^ jLoJ^ J l i j Li JJ A

ijUri
J l

Jli

tj^lj>\

J l ij[s>^\j
J P

j , \J l
J J

OUiP
J^A^

UJJLJ-

l |_jL/j jjjl J _ ^ j J l i : J l i j

AJIJLP J P

JuJrl (_j

|i

J P

J P

: J l i ? l J_j..v-j b .iJblj :l_^li . j i r l j ^ ^.ji Al J T j J i j N/l -b- j ^ jv^L.

b. i j j - . , j A p

.j^.

(3yij :>li |Ju.U U P ^ ^ I P I >\ t ^ U j

' A b d u l l a h b . M e s ' d (r.a)'dan. Reslullah (s.a.s): "Sizden hibir kimse yoktur ki, dima yannda, cinlerden yannda bir arkada bulunma m olsun ". Dediler ki: Y Reslallah! Senin de mi?... Reslullah (s.a.s): "Ne zan nediyorsunuz? Evet, benim de! Ne var ki, Allah, ona kar bana yardm etmitir de o, mslman olmutur (Veya Allah 'n ltfu ve yardmyla ben, onun errinden selmette olurum'"'). Bylece o, bana sdece hayr emre der" buyurmulardr.

B-

Kaynaklar:

Hadsi, a y m sened ve metinle M s l i m " " , D r i m " " , A h m e d b n Hanbel'^"' ve E b N u ' a y m ' ^ " rivayet etmilerdir. Yukardaki metin M s lim'indir. A y n m n y ifde eden dier bir rivayet daha vardr<"'.

(17)

(18) (19) (20) (21) (22)

"^i" kelimesi, iki ekilde rivayet edilmitir: 1) "Esleme" eklinde fl'l-i mz olarak. Buna gre: "Mslman oldu" mnsma gelir. 2) "Eslem" eklinde muzri' nefs-i mtekellim vahde olarak. Buna gre de: "Selmette olurum" anlamma gelir. Parantez iindeki tercme bu ikinci kka gre yaplmtr. Mslim, Sahh. VIII/139 ( rivayet). Drim, Snen, 11/215-216, r. 2737. Ahmed b. Hanbel, Msned 1/257, 397, 401, 460 (drt rivayet). Eb Nu'aym, Delil'n-Nbvve, s. 58. a) Tirmiz, Snen, V/121; b) Nes, Snen, VII/72; c) Drim, Snen, 11/228, r. 2785; d) Ahmed b. Hanbel, Msned, III/309; e) Tabern, es-Sar. 1/171. Ayrca bkz. Hatb etTebrz, Mikt, 1/26, r. 67; Sehv, el-Maksd s. 371, r. 979; 'Acin, Kef'l-Haf. 11/193, r. 2242,11/303, r. 2743; Gazl, % 4 11/31; III/29; bn'l-Esr, en-Nihye, III/249.

202

C-

Hkm: "dir.

Hads "sahh

(109)

~ ; U ' ^ ^ - ( 2 > ^

Lf' 4 ^3

>V

Jr--^ c/'

yi eyleri caiz gren O P e y g a m b e r , n e d e gzel syledi: "Bir zerre ak ln orutan da yedir, namazdan da. nk akln cevherdir, bu ikisi ise araz. Bu ikisi, yani namaz ve oru, onun tam olmasyla farz olur".

{Mesnev: C. V, B. 454-455; Ank. V/125-126)

Aklama: Yukardaki beyitler, iki ayr hadse iaret etmektedir: I- Beyitte geen " j i ^ j'y^" "Ho-cevz" ta'brine tekabl eden bz hadsler nakledilir. Bunlardan bir tanesi, Eb Davud 'un'"', ' A m r b. el-s (r.a) tarikiyle rivayet ettii u hadsdir:
JjpU-I

Jl
Jl,
: <

-b- j
D

jLf- Jl,

J ^Lc-l J - ^
X ^ JJ

(J

ji "^ jp

-^f^J-* j^'o^ Jli Jy^^

Cf-

^'-^
Jli o l ^y -l

^UJl Aji J

Ji _jj U J l i I(1)1^
U

J\
j f^j

t3 -L-ai _^
J

. " ji^

y . <")jl^rl

JyJI

j y i o y j

cUij

Ji! " J y j (JL.j

Ju-s

"Bir gn adamn birisi kalkt v e uzunca bir konuma yapt. Orada bulu nan ' A m r b, el-s: "Eer sz ksa ve ll konusayd onun iin daha iyi olurdu", dedi v e Peygamber Efendimiz'in: "Ben, konuurken msamahal.
(23) (24) Eb Dvd, Snen, IV/413, r. 5008.
"jiyri"

"el-Cevz"

ta'bri; kolaylk, msamaha ve mn mnlarna gelmektedir (bkz. kitaplar).

bn'l-Esr, en-Nihye, 1/187; ve Lgat

203

ll ve karmdakine imkn vererek konumakla emrolundum. Zr ekilde ll konumak, daha /aj/*//fr" buyurduklarm iittim, dedi". S u y t " ' , b u hads iin "hasen" r u m u z u n u koyar.

bu

II- kinci beyitte, akln stnl ile ilgili hadse gelince: B u k o n u d a en ok m e h u r olan rivayet udur:

A-

Metin:

: AJ Jli

J - I Jjf : AJ Jli (.? ^iU

^j

:AJ Jli

(.Ui ^ ^ J : AJ Jli cJiJl l

4J

li

dJb idi-^ j - ^ ^ j tdJb. J-.ai

CiiL j?^ jA liU c_iU^ L. :

Jli j < r

J L JLI

"Allah, akl yaratnca, ona: Kalk! dedi. O da kalkt. Sonra: Arkan dn! dedi. O da dnd. Yzn bana evir! dedi. O da evirdi. Otur! dedi. O da oturdu. Sonra da: "Ben, senden daha hayrl, daha faziletli ve daha gzel bir ey yaratmadm: Seninle alr, seninle verir, seninle bilinir ve ta nnr, seninle cezalandrrm. Sevb da seninledir, ''cb da senin yzn dendir" buyurdu.

B-

Kaynaklar:

Hads, bu v e y a p e k deiik ekillerde eitli hads kitaplarnda nakle dilmitir. Yukardaki metin Beyhak'nindir*^". Ayn ekilde H a t b etT e b r z " ' v e benzerleri'^*' d e nakletmilerdir. Deylem^", iki ayr nakil yapar ki, yledir: "*i akl yoksa dini de yoktur v Jip y" "Kimin

(a)". kincisi de, C b i r b . ' A b d u l l a h ' d a n rivayet

Suyt, el-Cmi'us-Sar, 11/125 (Eb Dvd ve Beyhak'nin u'ab'l-mn'mdstn naklen). Ayrca bkz. Hatb et-Tebrz, Mikt, 11/575, r. 4803. (26) Beyhak, u 'ab 'l-mn, vr. 310", 313^ (27) Hatb et-Tebrz, Mikt, 11/627, r. 5064. (28) Sehv, el-Maksd, s. 118, r. 233; 'Acin, Kef'l-Haf, 11/148, r. 2075; Suyt, elLe'l'l-Masn'a, 1/67-69; Meden, el-thft's-Seniyye, vr. 42"; 'Ali el-Kr, s. 30, 65; Zeheb, Mzn, III/356, r. 6740. (29) Deylem, Msned 'l-Firdevs, vr. a) 272*'; b) 167".

(25)

204

edilmi olup u ekildedir: " AJ J I P akldr. Akl olmayann dni de yoktur

j OOP ^J ^\/' "Kiiyi ayakta (b)".

tutan

T a b e r n ' " ' de, senediyle yle b i r rivayet nakleder:

"

ii'mij

j._^lj

'^L^\

JA ^

O ^

J\

jl - . ^ j

^1

^1

J_^j

JU Jli ^ L S ^ ) i

j\ j p

Ap J A J " y i ^LJl j>jj c S y ^

J ( U - ^ JJ^'"' ("^-'

' A b d u l l a h b . m e r (r.a)'den. P e y g a m b e r Efendimiz: "nsan; namaz, oru, zekt, hacc, umre... ehli olabilir (ResluUah (s.a.s), y a p l m a s m d a ha yr olan btn amelleri sylemitir). Fakat, kyamet gn, sdece akl mikdrnca karln bulacaktr" buyurmulardr.

C-

Hkm:

A a d a iaret ettiimiz k a y n a k l a r : b n ' l - C e v z , b n T e y m i y e v e bu ikisine t b i ' o l a r a k b z k i m s e l e r i n : "Huss olarak bu, umm olarak da, akl hakknda rivayet edilen btn hadslerin sahih olmadn; ayrca b n T e y m i y e ' / m , hepsine birden mevzu' hkmn verdiini" nakleder. B e y h a k , hadsin sonunda ' V y j>*- ^"^^ seneddir" diyerek, hadsin "zaf" "Bu, kuvvetli olmayan bir

oluuna iaret eder.

' I r k d e , thy 'daki rivayet iin ( T a b e r n v e E b N u ' a y m rivayeti), "Senedi zaf bir hadsdir" der. Suyt: Halbuki ben asln buldum: 'Abdullah b. Ahmed b.

H a n b e l , Zevid'l-Msned
jUli

isimli eserinde: " j^u- ji jU b'jb- ^X~-> j , , Js- b-bJ^-^

:<ujjj ir^'*

0='-' c/"

Cf-

'^^

jU-L-

yUjr

LOJ -

" " 'Ali b .

Mslim- Seyyar b. Hatim- Ca'fer b . Sleyman- Mlik b . Dnr- H a s a n ' l - B a s r tarikiyle merf' olarak rivayet eder ki, bu, mrsel bir hadsdir. Fakat senedi iyicedir"^^'* der. Ayrca; "Mutasavvflar, akldan maksad. Peygamberlerin Efendisi

(30) (31)

Tabern, es-Sar, 1/108. 'Ali el-Kr, Mevzu 't, s. 65; 'Acin, Kef'l-Haf,

a.g.y.

205

MESNEV HADSLERI FORMA IS

Hz. Muhammed (s.a.s)'dir, derler ve kitaplarnda, zikrederler"''^' eklinde fikir yrtenler de vardr.

aklla

ilgili ok

hads

(110)

yUL^j// J

'^J^J I)'':^IJ~JI ^ papazdk yoktur"

Juj, Ji hadsi.

P e y g a m b e r A l e y h i s s e l m ' n : "Mslmanlkta {Mesnevi:

C. V, 574. beyitten nceki BALIK; Ank. V/153)

Benzeri beyit: {Mesnevi: C. VI, 478. beyitten nceki BALIK; Ank. VI/119)""; {Mesnev: C. VI, B. 2620; Ank. Tekmile, VI/109)""

Aklama: Halk arasnda d a h a ziyde:

"(>L .'y

j JLAJ V " eklinde m e h u r olan ha Sdece

dsi, b u ekliyle, k a y n a k hads m e c m a l a n n d a tesbt edemedik. b n ' l - E s r , en-Nihye'sinde'^^' sened ve k a y n a k zikretmeden " J ^ V j

-^ j " eklinde zikreder. ' A c i n " " de, ayn lfzla nakleder ve H a c e r ' i n : "Bu ekliyle bizi dorulamaktadr. hibir yerde grmedim"

bn

dediini syler. Ki, b u da

Fakat, ayn m n y ifde eden v e k k bir hafz deiiklii ile rivayet edilen yle bir hads d a h a vardr.

0
Ay^j- j p Metin: jjl j p y^Vl o L ^ J i OU-L. jJb^ yi\ U i ^\ jj j U i P Uo^

(32) (33) (34) (35) (36)

Ht el-Beyrt, Esn'l-Metlib, s. 59; ayrca bkz. Suyt, el-Cmi'us-Sar. 11/88; Gazl, hy, 1/83, 84 ( nakil). Nairin notu: Veled zbudak'taki tercmesi: "Mustaf Aleyhisselm "slm 'da RAHIP lik yoktur" buyurmutur. Bu essa gre kuun, avcyla konuup grmesi" Nairin notu: Veled zbudak'taki tercmesi: "te o azametli Peygamber, RAHIPLII, dalara ekilip yalnzca ibdet etmeyi bunun iin menetmitir". bn'l-Esr, en-Nihye, 1/59. 'Acin, Kef'l-Haf, 11/377, r. 3154.

206

l Jw= &\ J _ ^ j J l i : J l i J - L P J J I J P

J P (jly^

j>\ ^ ) j.lkp J J

. " ('>U'^I j j j ^ "lif "c-'-^j b n ' A b b s (r.a)'den. ResluUah (s.a.s): "slmiyette, detini yapmak yoktur" buyurmulardr. papazlarn

0
BKaynaklar:

Yukardaki metin E b Davud 'undur*"'. A y n sened ve metinle A h m e d b . Hanbel"*' ve e l - H k i m " " de rivayet ederler. Dier ikinci el kaynaklarda'""' da bu metin nakledilir.

0
CHkm: gre sahih bir hadisdir" der.

e l - H k i m , "Bu, B u h r ' n i n artna S u y t de "sahih " r u m u z u n u koyar.

Ayrca; kadnlardan ayr y a a m a y a sz veren A s h b ' d a n O s m a n b . M a z ' n ' a , P e y g a m b e r Efendimiz'in:

rj'

j ! OL^

L,"

"Y

Osman! sn

Ben, papazlarn yaptklarn yapmakla emrolunmadm. Yoksa, benim netimden yz m eviriyorsun?!.." b u y u r d u u rivayet edilir*"".

N o t : b n ' l - E s r ' " " v e dierleri, "Sar ret" kelimesi iin yle bir aklama yaparlar: "Bu hadis, Tebettl yani nikh (evlenmeyi) terk edenler hakknda sylenen hadisin bir blmdr. Yani, hi kimsenin, "Ben hi evlenmeyeceim" demeye hakk yoktur. Zr, byle bir hareket, m'minleregre deildir. O, ruhbanlarn (papazlarn) iidir" der. D r i m rivayetinin, sonradan,"cM-'Vi j de ayndr.
JLJ.J

" eklinde bir vecze h

viyetine b r n m olmas ok muhtemeldir. Zr, m n b a k m n d a n her ikisi

(37) (38) (39) (40) (41) '(42)

Eb Dvd, Snen, 11/192, r. 1729. Ahmed b. Hanbel, Msned. sl-km, el-Mstedrek, 11/159. Hatb et-Tebrz, Mikt, 11/6, r. 2522; Suyt, el-Cmi 'us-Sar, 11/203. Drim, Snen. 11/58, r. 2175. bn'l-Esr, en-Nihye. 11/258.

207

(111)

Di

c^L- U" Jh ^

M ^

J//:^-^vj

a/^ J 2 J (^U I ^ L T . j J /

c/y^

j^-J .^i- U
lmemi azalmas

Resul A l e y h i s s e l m ' n : "lmn, lmeden nce isteyen, saylr: yi ise iyilie ulamaya acele eder, kt ise ktlnn n diler" hadsin tefsiri. (Mesnev: Mesnev C. V, 604. beyitten nceki BALIK; Ank. V/163) 'de yukardaki ekilde zikredilen metnin ess yledir:

A-

Metin:

L A:o.laj Uj :l_jJli

"^I

o yr, o^l j ^ U : j ^ L - j

Ae-

l
CJLJ

l J J l i

: J_^

y.

. ^ j j jS^. V j

li^

olj ^ibjl

j ^ . \ j

JlS' jl : Jli ? l J j ~ . j

E b H r e y r e ' d e n . Reslullah (s.a.s): "len hi kimse yoktur ki, l d iin pimanlk duymam olsun" buyurdular. Ashb: "Pimanl ne sebeptendir, y Reslallah.'" deyince; Reslullah (s.a.s): "Eer iyilik yapan bir kimse ise, iyiliini daha da artramad iin; ktlk yapan bir kimse iin ktlkten syrlp kurtulamad iin pimanlk </M _y r" buyurmulardr.

B-

Kaynaklar:

Hadsi, ayn sened ve metinle T i r m i z " " , E b Nu'aym'", ' A b d u l l a h b . e l - M b r e k ' " " rivayet etmilerdir. Yukardaki metin T i r m i z ' n i n d i r . A y r c a B u h r " " ve D r i m " " , mterek sened ve metinle, aym mny destekleyen u hadsi naklederler: " v ^ui j. "Sizden hi biriniz lm temenni
(43) (44) (45) (46) (47)
ALJ

L\ ^^o^

^AS^\

N"

etmesin:

O, ya iyilik yapan

bir

kimsedir,

Tirmiz, Snen, 1X1246. Eb Nu'aym, Hlyet ul-Evliy, VIII/178, r. 397. Abdullah b. el-Mbrek, Kitb uz-Zhd ve 'r-Rekik, s. 11, r. 33. Buhr, 5a;!/7, VIII/130. Drim, 5'Me, 11/221, r. 2761.

208

den hi biriniz lm temenni etmesin: iyiliini artrabilir; ya da ktlk yapan mesi mmkndr".

O, ya iyilik yapan bir bir kimsedir, hatlarn

kimsedir, affettir

C -

Hkm:

T i r m i z , ak olarak bir h k m belirtmemitir. Hadsin sonunda:

"4^yniA

AIY

Ul

IJJ"

"Bu,

bir hadsdir. "Hads"

Biz sdece

bu yoldan

ge

len

nakli

biliyoruz"

kayd

vardr.

kelimesinden

sonra,

"Sahhun",

"Hasenn"

veya " Garb

n"

gibi bir k a y d n olmas "Garbn"

gerekmektedir. T i r m i z ' n i n bu tip ifdelerinde, u m u m i y e t l e , m e v c d m a t b u nshalar b y l e c e kaydetmilerdir. Suyt"*' ise, T i r m i z ' d e n , naklettii bu hads iin "sahh nu koymutur.

h k m yer alr. Burada, bir mstensih hats o l m a ihtimli kuvvetlidir. Zr,

" rumuzu

(112)

jy'>?'/^_i_^^

)y. il k

^jjj

Bu l e m d e de onunladr; o lemde de. Bu, huylar gzel A h m e d ' i n ha dsidir. Dedi ki: "nsan, sevdii (Mesnev: ile beraberdir". K a l b dilediinden ayrlmaz.

C. V, B. 746-747; Ank. V/193-194)

Aj P 4I

Metin:
Jjlj (_^ j P OU-LjSj P jiix>r Jl, U J ' J ^ jJb^ Jl, UJ'J.^

J-P j P

(48)

Suyt, el-Cmi'us-Sar, Zeheb, Mz, IV/395.

11/248. Ayrca bkz. Hatb et-Tebrz, Mikt, 111/60, r. 5545;

209

' A b d u l l a h b . M e s ' d (r.a)'dan. P e y g a m b e r Efendimiz: "Kii, ma, sevdii ile beraberdir" buyurmulardr.

di

B-

Kaynaklar:

Yukardaki metin, B u h r ' n i n ' " " bir rivayetidir. Ayrca, c z ' deiik liklerle Buhr', M s l i m " " , E b D v d ' " ' , T i r m i z " ' , T a y l i s " ' , A h m e d b n H a n b e l ' " , D r i m " ' , ' A b d u l l a h b . e l - M b r e k ' ', B e y h a k (58). T a b e r n ' " , K u z ' " " ' tarafmdan rivayet edilmitir.

C-

Hkm: "dir.

Hads, ittifakla "sahh

( 113 )

^p ^ , c J) p:^5

JlS

P e y g a m b e r A l e y h i s s e l m : " kiiye acyn: Bir kavmin aa bir h le den ycesine, yoksullaan zenginine ve chillere oyuncak olan bil ginine" dedi. {Mesnev: C. V, 823. beyitten nceki BALIK; Ank. V/210)

(49) (50) (51) (52) (53) (54) (55) (56) (57) (58) (59) (60)

Buhr, 5/!?/, Vll/n 2. A.g.e.. IV/200; VIII/108. Mslim, Sahh, VIII/42-43 (on rivayet). Eb Dvd, Snen, IV/453, r. 5127. Tinmiz, Snen, 1X7232-233 (drt rivayet). Taylis, Msned, s. 23, r. 159; s. 34, r. 253 (iki rivayet). Ahmed b. Hanbel, Msned. 1/399. Drim, Snen, 11/229, r, 2790. Abdullah b. ei-Mbrek, Kitb 'z-Zhd ve 'r-Rekik. s. 360-361, r. 1011. Beyhak, u 'ab 'l-mn, vr. 111^ 1231 Tabern, el-Mu 'cem 's-Sar. 1/28, 51, 58; ll/l30, 150. Kuz', Msned'-ihb, vr. 23", r. 128.

210

Benzeri beyit: {Mesnev:

C. II, B. 3037; Ank. IIMS)'""

Aklama: K k metin farklaryla rivayet edilen bu hadsi, k a y n a k hads m e c m u alarnda tesbt edemedik. D a h a ziyde zaf \ Q mevzu' hadsleri derleyen ki taplarda zikredilmi v e zerinde sz sylenmitir. bn'l-Cevz"', Sehv'"', Suyt'"' ve benzerlerinin'^" verdii m a ' l m t a gre: "bn H b b n , ez-Zu'af isimli eserinde (bn K u t e y b e Y s u f b. H i m - Z e y d b. E b ' z - Z e r k - ' s b. T a h m n - E n e s : ) sene diyle P e y g a m b e r E f e n d i m i z ' e nisbet ederken {merf') nakletmi ve seneddeki ikinci rv ' s b. Tahmn""*' hakknda yle demitir: " ' s b. T a h m n , mehur rvlere nisbet etmek suretiyle mnker hadsleri riva yet etmekle isim yapm bir rvdir. Onun haberleriyle ihticc olunmaz" dedii nakledilir. bn'l-Cevz v e dierleri ayrca: "Bu hads, daha ziyde F u d a l y b. 'Iyz'/'"' sz olarak bilinir" diyerek hads olmadn ifade e t m e k isterler. Kaynaklarn verdii kayda deer m a ' l m t , aa y u k a n bu mealdedir'"*'.

(61)

(62) (63) (64) (65) (66)

(67)

(68)

Nairin notu: Veled zbudak'taki tercmesi: "Yaray ayplamak, ona merhem koy maktr. Snk bir hle de dt m "Bir kavmin azzi zell oldu mu acyn ona " had sine mahzar oldu ". bn'l-Cevz, el-Mevz 't, 1/236-237. Sehv, el-Maksd, s. 49, r. 89. Suyt, el-Le'l'l-Masn'a, 1/110 (bn Hbbn 'dan naklen); bn Hacer, Tehzb, VIll/215216, r. 398. Mesel: 'Acin, Kef'l-Haf. 1/115, r. 318; Ht el-Beyrt, Esn'l-Metlib, s. 36; 'Irk, el-Mun. lV/28, 3. 's b. Tahmn, Hicr 160 senesinden nce vefat etmitir. bn Hbbn dmdaki muhaddisler, umumiyetle, sika 'dan olduunu veya kendisinden hads rivayet etmekte bir beis olmadm sylerler (bkz. Zeheb, Mzn, 111/314, r. 6574; bn Hacer, Tehzb, Vlll/215-216,r.398). FudayI b. 'lyz, Hicr 187 senesinde vefat etmi bid, zhid bir zttr. Kadri yce ve sika bir rv oluu zerinde ittifak edilmitir. Ktb-i Sitte sahihleri, onun kanalyla gelen pek ok hadsi eserierine almlardr (bkz. Zeheb, Mzn, 111/361, r. 6767; Zeheb, Tezkiret'l-Huffz, 1/245-246, r. 232; bn Hacer, Tehzb, Vlll/294-297, r. 538). [Mellifin 113. hadsle ilgili derkenar]:

haiye;

(bn 'Abd'il-Berr, Cmi'u Beyn 'il-'lm, 1/158.)

211

"slm, garb balar, garb biter. Ne mutlu gariblere" P e y g a m b e r i doru sylemitir. (Mesnev: C. V, 833. beyitten nceki BALIK; Ank. V/212) Benzeri beyit:

denmitir. Tanr

J .^^D\^yj

^^^^

y j

jl^^^J^.
garibdir" remzini

o efaati P e y g a m b e r , bu y z d e n : "slm dnyda sylemitir.

(Mesnev: C. V, B. 925; Ank. V/231)

A-

Metin:

JJ

:(.-UJ

l J j _ - j J l i J l i 5^.ys. ,_i j p .fi)yiJ (^jjai

^
IJL;

J P L ^ JJI

A -ji
C '>L^'^I

U5'

J_JJT~- J

'-^i 7*

E b H r e y r e (r.a)'dan. Reslullah (s.a.s): "slm, balam ve yine balay buyurmulardr. BKaynaklar: gibi gariblle dnecektir. Ne mutlu

garb

olarak

gariblere..!"

H a d s , m t e r e k v e deiik senedlerle M s l i m " " , Tirmiz'', b n M c e " " , D r i m " " , A h m e d b . H a n b e l ' " ' , T a b e r n " " tarafndan rivayet edilmitir. Y u k a n d a k i metin, M s l i m ' i n bir rivayetidir.
(69) (70) (71) (72) (73) (74) Mslim, Sahh, 1/90 (iki rivayet). Tirmiz, Snen, X/96-97 (iki rivayet). bn Mce, Snen, 11/1320, r. 3986, 3987, 3988 ( rivayet). Drim, Snen. 11/220, r. 2758. Ahmed b. Hanbel, Msned. 1/184, 398; 11/389 ( rivayet); Tabern, el-Mu'cem usSar. 1/104. Tabern, el-Mu 'cem 'l-Kebr, c. III, vr. 126'' (Sleymniye Ktbhnesi Ftih Blm, nu: 1198). Aynca bkz. bn Kuteybe, Te'vl Muhtelif il-Hads. s. 114-115; Sehv, el-Maksd. s. 143, r. 287; Suyt, el-Cmi 'us-Sar, 1/78; 'Acin, Kef'l-Haf, 1/282, r. 887.

212

C-

HUkiim: "dir.

Hads "sahh

(115)

^^^_J^//3/yii/U
bakmaz, kalbe bakar. Kalb ilerinizi

P e y g a m b e r : "Tanr, suretlerinize dzene koyun " demitir. {Mesnev: C. V, B. 869; Ank. V/218)

A^J

Metin:

jf-

Ji -hy. cf- '^'^y. j'. y^

(SjyP

\^d^
^

(Liji J J
AI

UJJ.^

Jil

LA^

j $ 3 j ^\y\j

(il ^plim

-J (31 :jU-'J

.il J _ ^ J J l i J l i

S^ys,

E b H r e y r e ' d e n . ResluUah (s.a.s) Efendimiz: "Allah, sizin retlerinize ve mallarnza bakmaz; fakat, kalblerinize ve amellerinize kar" buyurmulardr.

su ba

B-

Kaynaklar:

Yukardaki metin Mslim'indir*"'. A y n sened ve c z ' metin deiikli i ile b n M c e " " v e Beyhak*"' de rivayet etmilerdir.

C-

Hkm: "dir.

Hads "sahih

(75) (76) (77)

Mslim, Sahh, VIII/11 (iki rivayet). bn Mce, Snen, 11/1388, r. 4143. Beyhak, u 'ab ul-mn, vr. 629b.

213

(116)

^Jj^^^yy^^jM^^^J^^Mj:^IJ-Jl^^y^Jp^jj

^^^y^iJI

^i)

UJuiTjh

U/j[^j\

-.^^.^'h

Mustaf A l e y h i s e l m ' n : "Sana, seninle beraber mezara gmlecek bir e, bir arkada lzm. Sen onunla gmlrsn. Sen lsn amma o diridir. yi ise sana iyilikte bulunur, kt ise senden kurtuluu giderir. Bu e, bu arkada, senin yaptn ilerdir. Elinden geldii kadar ilerini iyiletir, iyi amelde bulun" hadsinin tefsiri. T a n n elisi doru sylemitir.

(Mesnev:

C. V, 1051. beyitten nceki BALIK; Ank. V/260)

Aklama: Y u k a n d a k i metni, aratrmalarmz erevesi ierisinde, hibir yerde tesbt edemedik. Tesbt edemedii iin olmal ki, F r z a n f e r de, Ehds-i Mesne v'sinde b u b l m zikretmemitir. Biz, bulunamayanlarn da tesbtini yapa bilmek iin, hads olarak zikredilen btn beyit v e balklar, m m k n oldu u nisbette belirtmeye altk.

(117)

^^y^yU^/jtiT/^/^b.^^/J*;r^'' .jL iyJ^jlf Jl JJJ ^Li D f-yJl M

P e y g a m b e r A l e y h i s s e l m ' n : "Btn dertleri bir dert yapan. Tanr, baka dertlerden kurtarr. Fakat dertlerini datan, birok eylere dertle nen kiiyi, hangi vadide helak olacaksa Tanr Afljrmaz" hadsinin tefsiri. (Mesnev: C. V, 1084. beyitten nceki BALIK; Ank. V/267)

214

AJ J JUJTV- L

Metin:
J J J U J U 4^IJIJL

i3[:>^l

J J ju.^ Li uiiJl ( J U ^

JJ ^

JJ b ' j ^

^ US'

JJL J P
JL ^Ij

J P JJJ J J U*
.dlU

JJ ^

J P jr^ll J; ^ JU
AJJ

J O P _JJ

^ ^ 1 ^ 1 UO^

J- IJJL/. J <LIP

J j ~ - j J l i : J l U.f;p iSl
^SJI

LJjJl 5 j i J \ (J ,ul J U J |1 j A J c~j>-iJ J > j toUjj

' A b d u l l a l b . m e r (r.a)'den. ResluUah (s.a.s): "Kim, btn znt ve dncelerini bir noktada toplar birletirirse, Allah, onun dier dny dncelerinden kurtarr. Fakat dertlerini datan, rastgele hereye zlen kimseyi ise, dnynn hangi vadisinde helak olacaksa, Allah aldr maz ve kayrmaz" buyurmulardr.

B-

Kaynaklar:

Yukardaki metin e l - H k i m ' i n ' " " bir rivayetidir. Ayn sened ve metinle Beyhak"'; deiik sened ve c z ' metin deiiklii ile b n Mce""" ve E b N u ' a y m ' * " de rivayet etmilerdir. b n M c e ve E b N u ' a y m ve rivayetleri, metin ve sened b a k m n d a n ayndr.

C-

Hkm:

Hadsin deer h k m iin e l - H k i m , her iki rivayetine de: "Bu, senedi sahih bir hadsdir" der. Z e h e b ' d e Telhs'inde ayn gre itirak eder. Sdece, drdnc rv Yahya b . el-Mtevekkil'in"^',"j;fl f/^" rv oluunu ileri srer. H f z e l - M n z i r * " tarafndan da ayn gr y a ' n hadsin oluu benimsenmitir. "sahh"

(78) (79) (80) (81) (82) (83)

el-Hkim, el-Mstedrek, 11/443; ayrca lV/328-329. Beyhak, u 'ab 'l-mn, vr. 622*'. bn Mce, Snen, 1/95, r. 257; ayrca 11/1375, r. 4105, 4106. Eb Nu'aym, Hyet 'l-Evliy, 11/105. Hayt iin bkz. Zeheb, Mzn, lV/404, r. 9614; bn Hacer, Tehzb, Xl/270, r. 540; lm: Hicr 167. Hfz el-Mnzir, et-Terb ve 't-Terhb. IV/122-123, r. 8-9.

215

i b n M c e , dolaysyla E b N u ' a y m rivayetleri; rvleri arasnda bulu nan N e h e l b n S a ' d ' i n ' " ' ok "zaf" bir rv oluu v e ayrca senedde dier "zaf" rvlerin b u l u n u u yznden, "zaf" bir hadsdir. Biz, b u sebeple, e l - H k i m ve dolaysyla B e y h a k rivayetini tercih ettik.

(118)
O Tanr Resul, dnindedir" dedi. O slk klavuzu: "nsanlar,

J^P^J^J^Jr-^d^
Pdihlarnn

(Mesnev:

C. V, B. 1593; Ank. V/376)

Aklama: Halk arasnda daha ziyde " , - ^ dilerini olarak idare eden kimselerin byle ^c/-^ JJ- ^ U ' " "nsanlar, ken "Hadis

dni zeredir"

eklinde m e h u r olan bu veci

zeyi, k a y n a k hads m e c m u a l a r n d a tesbt edemedik. Sehv'*" d e : bir ey bilmiyorum"

der. Ayrca b u n u n , H z . m e r ' i n sz

olduu da rivayet edilmektedir<*". Bu m n y a ok benzer dier bir hads daha rivayet edilmitir ki, yledir:

A- Metin:
j\ (^.^

Jli

A ^

J J

L J "I^LJ

i j b _jjt_j y U U P l

y \ UJ

jLij

J J J U ^ UJt^

. A L U J J . J J S . yJ,\

" :Jli

^ \ j \ly,y

(_j j p j b j j

(84) (85) (86)

Bkz. Zeheb, Mzn, IV/275, r. 9127; bn Hacer, Tehzb. X/479, r. 864. Ayrca bkz. Hatb et-Tebrz, Mikt, 1/87-88, r. 263, 264. Sehv, el-Maksd. s. 441, r. 1236; 'Ali el-Kr, Mevz't. s. 88; 'Acin, KeflHaf. 11/311, r. 2790. Ht el-Beyrt, Esna 'l-Metlib, s. 239.

216

E b H r e y r e ' d e n . P e y g a m b e r Efendimiz: "Kii, arkadann dini ya'ni gidiat zeredir. u Itlde her biriniz, arkadalk yapaca kimseye baksn " buyurmutur.

B-

Kaynaklar: metin Eb Davud 'undur"*". Ayn sened ve metinle

Yuicandalci

Tirmiz*", Taylis*" ve el-Hkim*"" de rivayet etmilerdir. Sdece T a y l i s v e e l - H k i m ' i n rivayetlerinde "J^jJi" yerine kisi de ayn mnyadr. eklinde zikredilmitir.

C-

Hkm: bir

Hadsin deer h k m iin T i r m i z : "Bu, hasen ve garb hadsdir" der. U m m i y e e T i r m i z ' n i n h k m benimsenmitir.

E l - H k i m , ayn yerdeki ikinci rivayeti iin: "nallah s ahi h dir" diyerek, biraz "zaf" olduunu ifade etmek ister. Fakat e l - H k i m ' i n bu h k m , iaret ettiimiz gibi, ikinci rivayeti iindir. Birinci rivayeti ise aynen E b D v d ve T i r m i z rivayetine benzemektedir. Gerek T i r m i z v e gerekse E b D v d , T a y l i s rivayetini almlardr. Y u k a n d a naklettiimiz rivayetin senedindeki drdnc rv E b D v d , T a y l i s ' n i n knyesidir.

(119)

^//^^y^^J^

J ^ J J J / M I ^ J ^ J ^ J )

Hadsde gelmitir ki: "Kyamet gn her bedene gelir". (Mesnev: C. V, B. 1772; Ank. V/407)

"Kalk!

" diye

emir

(87) (88) (89) (90)

Eb Dvd, Snen, lV/359, r. 4833. Tirmiz, Snen, lX/223. Taylis, Msned, s. 335, r. 2573. el-Hkim, el-Mstedrek, lV/171 (iki hads).

217

Aj j l l XIJJ--j U P

Metin:
J J

A^

LJ DLUL- J J J - I

LJ

A-P

j ^^

3j>^ l

J - P y\
UJ

Ujo^

l J J l S

Jli

J\ j P ^Lva _} j P J ^ ^ S l I
L

LJ l Jyj

ji

:5 ^Lill

j_jj J,Lj"j

JLJ

E b Sa'd (r.a) rivayet ediyor. P e y g a m b e r Efendimiz: Hakk, kyamet gn: Y dem, kalk ! rfer" buyurmulardr.

"Cenb-

B-

Kaynaiclar:

Yukardaki metin, B e y i a k ' n i n u'ab'l-mn'mdan''"' alnmtr. Ayr ca, M u h a m m e d e l - M e d e n , el-thft's-Seniyye'sinde'""', T a b e r n ' n i n , elMu 'cem 'l-Kebr'inde E b ' d - D e r d ' d a n ayn metni rivayet ettiini zikreder. Bu, u z u n c a bir hadsin balang ksmdr.

C-

Hkm:

H e r iki k a y n a k d a da herhangi bir deer h k m belirtilmemitir. A n c a k , tesbtlerimize gre: E b Sa'd el-Hudr (: 74)- E b Salih (: 101)- A ' m e (61-147)- Vek' (118-196)- M u h a m m e d b. ' A b d u l l a h b. N m e y r (: 2 3 4 ) ' e kadar ilk be rvsi ile senedde bir kesiklik olmayp, rvlerinin de hepsi gvenilir {sika) ahsiyetlerdir. Beinci rv M u h a m m e d b. ' A b d u l l a h , bata B u h r olmak z e r e , dier ada muhaddislerin de eyhidit^'". B u d u r u m a gre, "senedi sahh bir hadsdir" diyebiliriz.

(91) (92) (93)

Beyhak, u 'ab ul-mn, vr. 42^ Meden, el-thft 's-Seniyye fi 'l-Ehds 'il-Kudsiyye, vr. 11 \ 22^ Rvler iin bkz. Zeheb, Mzn'l-'tidl ve bn Hacer, Tehzb't-Tehzb, getii yerler.

isimlerin

218

( 120 )

)y^.i ^

t /Vj^^-' y .
varlk halkasn Tanr

^ - y ^ ^ s L ^ kapsna vur

P e y g a m b e r : "Rk' maktr" dedi.

ve secde,

(Mesnev:

C. V, B. 2048; Ank. V/461)

Aklama: A n k a r a v ' d e " J ^ ^ I J ^ji'^ib o / \y:J" "Rk' ve secde ile Melekt kapsn almaya devam ediniz" eklinde bir hads zikredilmise d e biz, b u metni, herhangi b i r hads m e c m a s m d a tesbt edemedik. Fakat, sec d e ' n i n , A l l a h ' a yakmik ifade ettiine dir hadsler m e v c d d u r . Bir tanesi yledir:

AOJLJ-I J J

Metin:
j P S - * J Ji ^^^ j P UJJ.^ i\y^ Ji jy^j AJ\
U

^jj^ ^ jf-

Ji h)-

oJjL*
J J SJUP
J P

j V . y .flpjJl

JljTi

uj

J,\

I J L J T L -

"^J J ^ ->^I

J^,

t _jy : J l i jt -L-- j

A J P AJ ( _ ^ U '

^Sl J y ^ j

E b H r e y r e ' d e n . ResluUah (s.a.s): "Kulun, Rabbna en yakn olduu hli, secde ederken ki hlidir. Binenaleyh ok du ediniz" buyur mulardr.

B-

Kaynaklar:

Y u k a n d a k i metin Mslim'indi^'". Hadsi, ayn sened v e metinle E b D v d " " v e Nes<'"'de rivayet etmilerdir.

(94) (95) (96)

Mslim, Sahh, 11/49-50. Eb Dvd, Snen, 1/320-321, r. 875. Nes, Snen, 11/226. Ayrca, bkz. el-Hkim, el-Mstedrek, Terb. 1/249, r. 5; Suyt, el-Cmi'us-Sar, 1/52,

1/263; Hfz el-Mnzir, et-

219

C-

Hkm: "dir.

Hads "sahh

0 m

O n u n iin P e y g a m b e r b u n u anlatt. Dedi ki: "Kim kendini Rabbim de bilir".

bilirse

{Mesnevi:

C. V, B. 2114; Ank. V/472)

Aklama: ^y xa ^ ^y y" "Kendini bilen Rabbinl de bilir" eklinde nakledilen vecizeyi, hads olarak hads m e c m u a l a r n d a tesbt edemedik. Sdece Zu 'af v e Mevzu 't kitaplar b u n a yer vermiler ve zerinde tenkidi mhiyette konumulardr. B t n b u kaynaklarn"" verdii mterek m a ' l m t , birbirinin ayndr ve b u n u n , "hadsya'ni Peygamber Efendimiz'in sz olmaddr". Y i n e b u eserlerin verdii bilgiye gre bu sz, E b Z e k e r i y y Y a h y a b . M u ' z e r - R z ' n i n " " olduu sylenir. Bzs"" da, E b S a ' d A h m e d b . ' s el-Harrz'a'"" nisbet edildiini nakleder. 'Acin'nin'""' nakline gre: " M u h y i d d n b n ' l - ' A r a b ve benzerleri, bunu, hads olarak sevk etmilerdir. O da Huffz'dan saylmaktadr. O der ki: Bu hadis, ne kadar rivayet yoluyla gelmemise de, bize gre keif tari kiyle s ahh dir".

(97)

Sehv, el-Maksd. s. 419, r. 1149; 'Ali el-Kr, Mevzuat, s. 83; 'Acin, KeflHaf. U/262, T. 2532; Ht el-Beyrt, Esna l-Metlib. s. 214. (98) Yahya b . M u ' z , sflerm ileri gelenlerindendir. G r l m e m i bir ifde kudreti olup devrinin ilim ve amel ynnden mmtaz ahsiyetleri arasndadr. Hicr 258 tri hinde veft etmitir (bkz. Zeheb, Tezkiret ul-Huffz. U/532; Kueyr, er-Risle. s. 16). (99) Ht el-Beyrt, Esna 'l-Metlib, s. 214. (100) E b Sa'd el-Harrz, Baddl olup, byk mutasavvflardan ve Z ' n - N n el-Msr'nin musrlarmdandr. Hicr 277 trihinde vefat etmitir (bkz. Kueyr, er-Risle, s. 23). (101) 'Acin, Kefl-Haf, a.g.y.

220

Suyt, b u m e v z u d a el-KavI 'l-Ebeh j Hads-i Men Arafe Nefseh fe kad Arafe Rabbeh isimli bir de eser te'lif etmitir. B u eser, S u y t ' n i n elHv j 'l-Fetv 's arasnda mevcddur""".

(122)

iy^Jiy.}^:L^^.i^Ji

^ J\ ^OJJyJ.

Peygamber, n z k iin: "Kaps baldr, kapsnda

kilit var" buyurmutur.

O kilidin anahtarlar; b i z i m hareketlerimiz, gelip g i t m e m i z v e k a z a n c mzdr. {Mesnev: C. V, B. 2385-2386; Ank. V/515)

s
Aklama: Ankarav,

'V^^

r>ij

jJyi.. jijjSi

"Rzkn

kaplar

kilitlidir.

Hareket ise onun anahtardr" eklinde bir hads zikrederse de biz, b y l e bir hadsi kaynaklarda tesbt edemedik. Fakat Suyt"""; D r e k u t n ' n i n , el-frd l i k ' d e n yle bir hads rivayet ettiini nakleder: ^^ p' yi i|^UiJ jji JsJj j_;-LJl JljuJ j t ^ y J l y i ;-_^ J j ^ l ^ - U . 01 isimli eserinde E n e s b. M

"Rzkn anahtarlar ar'a doru ynelmitir. Allah, rzklarn, Infk edileri nisbette indirir. ok infk edenin rzkn az infk edeninkini de azaltr". S u y t ' y e gre hads, " z a / " d i r .

insanlara oaltr,

M e v l n , hadsi, m n olarak zikrettii iin, tam maksadn tesbt gtr. Onun, y u k a n d a k i Drekutn hadsinden ilham alm olmas muhtemeldir.

(102) Ayn eser, a.g.y. (103) Suyt, el-Cmi'us-Sar,

11/98.

221

MESNEVI HADISLERI FORMA 16

(123)

/>;/J/>i^U^^/^^

^yk^JI ^^M^O

^,^J

Bir zlid, M u s t a f ' d a n : "Herkesin dilemesen duymutu. de rzkn, senin aknla koa

rzk Tanr'dan koa gelir,

gelir.

Dilesen

de,

sana

ular"

szn

(Mesnev:

C. V, B. 2401-2402; Ank. V/518-519)

AJJU
j p
j ;

Metin:
y\
^^JJLJI JL4 J ;

j.Lij!> ^ys:'^\

y\

^ 5:.b5

j ; ^

U ^

^bjOjl (.1 j P ^1

J J J^b-I j P

jjl j P ^

J J J j j j l UJ' ^ _ ^ A J 1

Jjj^l

.^U U k i

JijJl c^JJaJ t3j_^l 01 : J l i |JL- j < d p i l ,_jU' i l J _ ^ j j p s -bjjJl j , \

E b ' d - D e r d (r.a)'dan. ResluUah (s.a.s): "Herkesin ecelinin gelip bulduu gibi, kendisini bulur" buyurmulardr.

rzk,

aynen

B-

Kaynaklar:

Yukardaki metin Beyhak'nin"*" bir rivayetidir. A y n c a , hepsi d e E b ' d - D e r d ' d a n olmak zere, aa yukar ayn senedle T a b e r n " " " , b n 'Adiyy"", E b Nu 'aym""', b n H b b n v e Bezzr""" da rivayet etmilerdir. T a b e r n ve b n ' A d i y y rivayeti: "< LU UJaj br "Rzk, ecelden daha ok, kulu arar bulur" eklindedir. . J A J ji"

(104) (105) (106) (107) (108)

Beyhak, u 'ab 'l-mn. vr. 1OO'' (iki rivyeO. Hfz el-Mnzir, et-Terb. 11/535, r. 8 ve Suyt, el-Cmi'us-Sar. l/80'den naklen. Suyt, el-Cmi'us-Sar. a.g.y. Hatb et-Tebrz, Mikt. 11/682, r. 5312'den naklen. Hfz el-Mnzir, et-Terb. a.g.y. Ayrca bkz. Sehv, el-Maksd. s. 113, r. 224; 'Acin, Kef'l-Haf. 1/229, r. 705; Ht el-Beyrt, Esna 'l-Metlib. s. 57.

222

C-

Hkm: yakn rumu

Hfz el-Mnzir; T a b e r n rivayeti iin: "Sahh'e (c ey yi d) bir senedle rivayet edilmitir" der. S u y t ' d e "hasen" zunu koyar. Ki, bu iki h k m birbirini destekler mhiyettedir. Beyhak, ikinci naklinin sonunda: "Peygamber'in sz olarak deil de, Eb'd-Derd'// sz (mevkuf hads) alarak yaplan daha sahh dir" der. Beyhak 'nin ikinci naklinin senedi o ekildedir.

(merf') rivayet

(124)
"Sen olmasaydn gkleri yaratmazdm"

^li/^^U^y^>^
Hads-i Kuds'sinm mns.

{Mesnev: C. V, 2734. beyitten nceki BALIK; Ank. V/591) Benzeri beyitler: {Mesnev: C. V, B. 2737; Ank. V/592)*"""; {Mesnev: C. VI, B. 1661; Ank. VI/400)<'""; {Mesnev: C. VI, B. 2103; Ank. VI/519)'""; {Mes nevi: C. VI, B. 2884; Ank. Tekmile, VI/163)'""

Aklama: "iJt>\jS!i o-iU li " eklinde u y ' bulan bu vecizeyi, aratrmalarmz

erevesi ierisinde, hads m e c m u a l a r n d a hads olarak tesbt e d e m e d i k . Gerek 'Ali el-Kr""> ve gerekse 'Acin""", S a n (: 6 5 0 / 1 2 5 2 ) ' n i n 'dur" dediini naklettikten sonra: "Her ne kadar hads deilse

"Mevzu

(109) Nairin notu: Veled zbudak'taki tercmesi: "Pk, ak, Muhammed'le eti. Tann ak yznden Ona "Sen olmasaydn..."dedi". (110) Nairin notu: Veled zbudak'taki tercmesi: "Sen olmasaydn" sz, keskin ve grr gzier iindir". (111) Nairin notu: Veled zbudak'taki tercmesi: "Fermannda "Sen olmasaydn gkleri yaratmazdm " hadsi yazl olan zt, bir zttr ki herkes, onun ni'metlerine, onun nzk taksimine muhtatr". (112) Nairin notu: Veled zbudak'taki tercmesi: "Onun iin bizim AHIT (gzel) seven Tanrmz, Mrac gecesi, Peygamberle buluunca "Sen olmasaydn gkleri yaratmaz dm" dedi". (113) 'Ali el-Kr, Mevzu 'l, s. 67-68. (114) 'Acin, Kef'l-Haf. 11/164, r. 2123.

223

de mns s ahh dir" derler. b r taraftan, bu k o n u d a hkrn verenler, aa yukar, h e p S a n ' n i n h k m n tekrarlamlardr. Aa y u k a n b u mny te'yd eden dier bir hads nakledilir ki, yledir:

A-

Metin:

jyu:^ L j 5 \ j

J J

JjL>- b

j-L*il

J J

o j j L ,.'%>\

JOJJI

jLi^i^ j j ^

Uo^

J J . 4 5 ' j i j , . y j Jujo:. j ^ T !^_5-~:P L :j*>LJl A J P ^^..^ C - U A i l j jLjl . j^Li SJrl C - i ^ L. ^ 1 J j _ j -u^

J l il

j :Jli

^1

V j J j ("J CUL^ U J L ^ N|jli 4j I y . . j j . O dJo. <il "^1 <l J i v a l i *lil ^_JP j-yJl

bn ' A b b s (r.a)'dan. Cenb- Allah, s A l e y h i s s e l m ' a : "Y s! Muhammed'e inan ve mmetinden ona ulaanlara da imn etmelerini emret. Eer Muhammed olmasayd dem'i yaratmazdm. Muhammed olmasayd ne cenneti yaratrdm ne de cehennemi. Ar ' su zerinde halk eylemitim de sallanmaya balad. Nihayet zerine "L ilahe illallah, Muhammedn ResluUah" yazdm da bylece sknete kavutu" buyur mulardr.

B-

Kaynaklar:

B u hads, sdece e l - H k i m ' i n el-Mstedrek'inde'"^^

yer almaktadr.

C-

Hkm:

e l - H k i m , hadsin deer h k m iin: "Bu, senedi sahh bir hadisdir" der. Fakat Zeheb, gerek Telhs'l-Mstedrek'de'"''' ve gerekse Mz'da<"", bu h k m reddeder. Telhs'de: "Bunun, Sa'd ( b . E b 'Arbe) zerine uydurulmu bir sz olduunu zannediyorum" der. Mzn 'da ise.
(115) el-Hkim, el-Mstedrek. 11/614-615. (116) el-Mstedrek, a.g.y. (117) Zeheb, Mzn, III/246, r. 6330.

224

senedde bulunan bir sonraki rv ' A m r b . E v s h a k k m d a m a ' l m t verirken: ' " A m r b . Evs'/n durumu mehuldr. Mnker bir haber nakletmi ve bunu da e l - H k i m , Mstedrek'ine almtr. Zannedersem bu, Cendel b . Vlik (: 216) yolundan uydurulmutur" er. Zeheb, h e r iki yerde d e "^Ji" "Zannediyorum kullanm v e kesin b i r h k m b e y n etmekten ekinmitir. Ayrca, Tabern"'" v e el-Hkim""', mterek sened v e metinle ikinci bir rivayet daha kaydederler ki yledir:
jll X- bJJ.^ iQ,A\ J L ^ Ji AJA b'j^ J-UaJl ( J L - J J i j b J J - U ^

ki....."

ifadesini

c^lkl-l J J ^ jjl t_jJl jju-j

j^j

j P oA^ j P <U; j P (L- J J J i j j ; j ^ ) \ J P j P Q,A\ ^\^\ l

JJ l

AJP

c^T <_Jil li : ^Ju-j

j*^

AJLP

l ^JU-s l J J l i

Jli

ju.^ U j -l l

j t i J o y i p "y J u ^

dliL-i

: J l ^ ^ y j l J,l <U-j

vi

j u ^ l VI AJI

<_jySC A J lili d L i y J l

li <iVl iijLj : Jl ?-Uji IjJi ii-up jjip J^

^
Aj

J^j

JP

jU dic-l ^ Ai^l c~U=^

._<J*i l J _ ^ j

.jJcO^ U (.iT IJ, "il^jJj . . i b j i j ^

'cJ\ Olj d J j i j oijJl y^T AJ !j.i L. : A J I

Hz. m e r (r.a)'den. P e y g a m b e r Efendimiz yle buyurmutur: "dem Aleyhisselm, ilemi olduu gnh iledii srada ban Ar'a kaldrd ve "Yrabbi! Muhammed hakk iin beni balaman niyaz ediyorum" dedi. Cenb- Hakk kendisine: Muhammed nedir? Muhammed kimdir? diye vahyetti. O da: Yrabbi, senin ismin ne ycedir!. Beni yarattn zaman, bam, Ar'na kaldrmtm, orada "L ilahe illallah, Muhammedn Reslullah" yazlm olduunu grmtm. O zaman anladm ki, senin katnda, ismini kendi ismin ile beraber zikrettiin kimseden daha deerli bir kimse yoktur. Bunun zerine Cenb- Hakk ona yle vahyetti: "Y dem! O, senin neslinden gelecek olan peygamberlerin, mmeti de, senin zrriyetinden reyecek mmetlerin sonuncusudur. Y dem! Eer O olmasayd, seni yaratmazdm". onun

(118) Tabern, el-Mu -cem 's-Sar. 11/82-83. (119) el-Hkim, el-Mstedrek, 11/615.

225

Hkm: Hadsin slliat derecesi h a k k n d a e l - H k i m , "Bu, senedi sahih hadisdir" der. Z e h e b ise Telhs'inde: "Ben de derim ki; sahih mevzu' dur. ' A b d u r r a h m n (drdnc rv) bo bir rvdir" der. bir deil,

( 125 ) Bu, "Halkma, nesidir.

"

J/ Ji^.

^ \

/Ul

J\ ^i

" ni

benim sfatlarmla

grn" Hads-i Kudsi'simn

{Mesnevi: C. V, 2799. beyitten nceki BALIK; Ank. V/604)

Aklama: Aratrmalarmzda Jl j - y i " eklinde herhangi bir hads bu ksm zikretmemitir.

tesbt e d e m e d i k . F r z a n f e r ise, Ehds-iMesnevi'sinde

(126)

"yJ>l^dAdl^

-'^ J.^

d^J ki

Kendisine hakikatler kefedilen P e y g a m b e r , o n u n iin: "Az kald yoksulluk, kfr olay azd" dedi. {Mesnevi: C. V, B. 2819; Ank. V/608)

Benzeri beyitler: {Mesnevi: C. II, B. 517; Ank. 11/88)"''"; {Mesnevi: C. VI, 435. beyitten nceki BALIK; Ank. VI/113)""'

(120) Nairin notu: Veled zbudak'taki tercmesi: "Sofiler, ok, yoksul kiilerdi Yoksulluk, az kala helak edici bir kfr olayazd". (121) Nairin notu: Veled zbudak'taki tercmesi: "Bir avc, kular kendisini ot sansnlar diye otlara, imenlere brnm, bana da klah gibi gl ve lleler koymutu. Akll bir ku, ben bu eit ayr imen grmedim, bu insan olsa gerek diye ondan bir koku almt ama tam deil. nk bu ilk phesi, kat' deildi, ikinci phesi daha kat'

226

A-

Metin:
y \ LJ Jli
Ljr'^J^

J l i J - J l ^\s.

y \ LJ ' "^li ^^lU^l

"
"^J-^^'

^
^

cy- o-^'^
jlS'j i l 0 _ j ^

cy) -^-y- c/"

cy-^

j y j i i l i l S ' : j v l - j A~IP l ^Ju.^o l J j - . j J l i J l i t

c jJLiJl

l
JuJ-l

E n e s b . M l i k (r.a)'den. Reslullah (s.a.s): "Az kalsn fakirlik fr olayazd. Hased de, kadere glib gelmek zere idi" b u y u r m u l a r d r .

B-

Kaynaklar:

Yukardaki metin E b N u ' a y m ' n d r * ' " ' . A a yukar ayn sened v e metinle Beyhak*'"', Tabern*'^"' ve D e y l e m " " ' de rivayet etmilerdir. D i e r ikinci el kaynaklar*'"' da hadse yer verirler.

C-

Hkm:

Hadsin rvleri arasnda b u l u n a n Y e z d b . E b n e r - R a k k ' n i n * ' " ' ok "zaf" zaf bir rv oluu y z n d e n , aa y u k a n btn m u h a d d i s l e r rivayet edilmi bir hadsdir" h k m n vermilerdir. "Bu, senedle

(122) (123) (124) (125) (126)

(127)

oldu yni hayr hayr dedi, herhalde ayr imen olmal. Bu phe hrs ve tamahtan gelmiti. Hrs ve tamah hele ihtiy ve yoksulluk zaman pek mkldr. Peygamber, "Az kald yoksulluk kfr oluyordu" demitir". Eb Nu'aym, Hlyef l-Evliy, III/53, r. 205. Beyhak, u 'ab ul-mn, vr. 4071 Tabern, el-Mu 'cem 'l-Evsat, (Sehv, el-Maksd ve dierlerinden naklen). Dey [em, Msned'l-Firdevs, vr. 168". a) Hatb et-Tebrz, Mikt, U/624, r. 5051; b) Sehv, el-Maksd s. 311, r. 789; c) Suyt, el-Cmi'us-Sar, 11/89; d) 'Acin, Kef'l-Haf. 11/107, r. 1919; e) Zeheb, M zn, 1/463, r. 1743; IV/416, r. 9661; f) Ht el-Beyrt, Esn'l-Metlib. s. 154; g) Gazl, hy. 111/187, 234. Bkz. Zeheb, Mzn, IV/418, r. 9669; bn Hacer, Tehzb, Xy309-310, r. 597 (Hicri 110120 seneleri arasmda vefat etmitir).

227

(127) "Tanr ne dilediyse (Mesnev: o oldu" hadsinin mns.

J^U

>\J^\^ ,^J^

C. V, 3111. beyitten nceki BALIK; Ank. V/670)

A-Metin:
liL^ \ O J - A I I ^jU-l JJ) Q>jy^^ 4^1 D AJJL>JJLV.'J " U U <)I V-*3 Cf- '^^ ^ ^ lifO

O L J ^JXJ

^di- c J l 5 ' j o J ^

J , y j;yj-l x.p

oO^

yiJl

jj.*-j

AJLP <JI | _ J V

^_pJl L^'J>"^1

^J,^ ^\

o l j rjj^-j oip l
J,j
:

0 1 5 ' AII AjU

f,Li

lj

JL^J

<il
^(_^

: ji >t--.<2j
J S " J_JP

Jl-f^>i*i

^Ulp

JaU-l

Ji AJJI O J tjjJi

-il (j (. P

. J ^

(1

Li-i (i

bj

' A b d l h a m d M e v l B e n H i m " ' " , annesinden'*' naklediyor. A n n e s i , P e y g a m b e r E f e n d i m i z ' i n kzlarndan bzlarna dadlk y a p y o r d u . ResluUah (s.a.s)'n kzlarndan, k a d n n h i z m e t i n d e b u l u n d u u , bzlar h a b e r veriyor: P e y g a m b e r E f e n d i m i z , kzlarna bz dualar retir v e yle derdi: "Sabahleyin kalktnz zaman: "Allah' tebih ve ona hamd ede rim. Kuvvet sdece Allah'ndr. Allah'n diledii olur, dilemedii de ol maz. Biliyoruz ki, Allah hereye kadir'dir ve Allah'n ilmi hereyi kapla mtr" deyiniz. Zira, kim bunlar, sabah kalkt zaman sylerse akama kadar korunmu olur. Kim de akama ulat zaman sylerse sabah oluncaya kadar korunur".

B-

Kaynaklar: metin Eb Davud 'undur""'. Ayn sened ve metinle

Yukardaki

(128) 'Abdttlhamd Mevl Ben Him, sdece bu hadsi ile tannr. Tek hads rivayet ettii iin Hads ilminde "Mehul rv" sfatn almtr. bn Hbbn ise sika rvler arasnda zikretmitir (bkz. Zeheb, Mzn, 11/543, r. 4790; bn Hacer, Tehzb, Vl/122, r. 252). (*) Annesinin ismi mehuldr. Nakd-i Rical kitaplan sdece "Annesi" demekle yetinmilerdir. (129) Eb Dvd, Snen. lV/435-436, r. 5075.

228

Beyhakt""' de rivayet etmitir. el-Hkim'"" de benzeri bir hads nakleder. CHkm:

Kaynaklar, hadsin deer h k m h a k k m d a , herhangi bir b e y n d a bulunmamlardr. Batan itibaren rvleri gzden geirirsek bir h k m e v a r m a m z m m k n olabilir: I- Ben H i m ' i n klesi ' A b d l h a m d , sdece b u hadsi ile tannd iin "Mehul rv" olarak kabul edilmitir. II- Slim'l-Ferr""', b n H b b n tarafndan sika rvler arasnda zik redilmitir. III- ' A m r b. el-Hris""' ise kuvvetli bir rvdir. IV- 'Abdullah b. Vehb 'den"'"' ise B u h r ve M s l i m bol sayda hads almtr. V- A h m e d b. Salih 'e'"" gelince; o, E b Davud 'un eyhi (hocas) olup ayrca Ktb-i Sitte sahihlerine hads rivayet etmitir. B t n bunlar, hadsin rvlerinin kuvvetli oluunu gsteriyor. B u kadar kuvvetli rvlerin, balangta, mehul olan bir rvden hads almalar, o mehul rvnin de hadd-i ztnda "zaf" bir rv olmad intiban ver mektedir. Senedde bylesine mehul bir rvnin bulunuu, hadsi, olsa olsa "hasen" v e y a " z a / " d e r e c e s i n e drebilir. Hadsin, "sahh" veya "hasen " olmas muhtemeldir.

Beyhak, Kitb ul-Esm ve's-Sft, s. 124 (dokuz hads). el-Hkim, el-Mstedrek. 1/516; ayrca bkz. Hatb et-Tebrz, Mikt, 1/734, r. 2393. bn Hacer, Tehzb. III/444, r. 821. A.g.e., VIII/14-16, r. 221. Hicr 158'de vefat etmitir. Zeheb, Mzn, 11/522. Hicr 197'de vefat etmitir. el-Cmi' isimli eseri 120.000 hads ihtiva eder. (135) bn Hacer, Tehzb, 1/39, r. 68. lm: Hicr 248. Hadsde "Hfz" lkabn almtr.

(130) (131) (132) (133) (134)

229

(128)

^.^jy^

"Kalem, olacak eyleri yazd, mrekkebi bile kurudu " d e m e k d e b u n a (Mallah K n e ) benzer. Yani kalem yazd, mrekkebi bile kurudu (Mesnev: C. V, 3131. beyitten nceki BALIK; Ank. V/674-675)

A-

Metin:

^^1 J U d J i Ji.. c J i ( < ?^

dUi J i ' cUi . . . ( i V cu) U j j i l l

c - S L i (^UJl Aj ^jjj- b. y> IJ U : j AJLP l

^J.^

E b H r e y r e (r.a)'den. P e y g a m b e r Efendimiz: "Y Eb Hreyre! Hayatnda karlaacan eyleri kalem yazm ve mrekkebi bile kuru mutur.... " buyurmulardr.

B u , ba v e sonu olan bir hadsin bir parasdr.

B-

Kaynaklar:

Y u k a r d a k i metin Buhr 'nindi^"". B u h r ayrca bu isim altnda bir de b b am v e E b H r e y r e ' n i n kendisine. P e y g a m b e r Efendimiz'in, yukardaki sz sylediini zikretmitir*'"'. Hadsi ayn sened ve metinle Nes*"", A h m e d Beyhak*""" d e rivayet etmilerdir. A n c a k , bz rivayetler eklindedir ki, bu, sdece bir lfz deiikliidir.
(136) BuhM, Sahh. VI/119.
(137) A.g.e, VII/210 ( Si oJ U|Ji] ' ^ , &\ J..^ ^ \ J Sy.y. y\ Jl_,).

b. Hanbel'"" ve y ^- r ^ '

(138) Nes, Snen, VI/59. (139) Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/307; 11/197. (140) Beyhak, u 'ab ul-mn, vr. 606".

230

Ayrca Tirmiz""" v e b n Mce""" de b u m n y ifde eden birer hads nalclederler. CHlcm: "dir.

Hads "sahh

(129)

l^lfl^ih

ipJI ^iJ-JI ^

iy^ de

O n u n iin Mustafa Aleyhisselm: "Dny bir letir. Onu isteyenler kpeklerdir" buyurdu. (Mesnev: C. V, 3591. beyitten nceki BALIK; Ank. V/759)

Benzeri balk: (Mesnev:

C. I, 3948. beyitten nceki BALIK; Ank. 1/705)"""

Aklama: "L-l^r LjJ,j gjJi" "Dny bir letir. Onun talihleri ise kpeklerdir"

eklinde zikredilen hadsi, hads m e c m a l a r m d a senediyle birlikte tesbt edemedik. Sdece 'Acin"""', bz tl derecede kaynaklar vererek zikreder v e yine S a n ' n i n "Mevzu 'dur" dediini nakleder. Kendisi d e : "Her ne kadar hads deilse de mns sahh 'dir" der.

(141) Tirmiz, Snen, IX/320. (142) bn Mce, Snen, 1/35, r. 9 1 . Aynca bkz. 'Acin, Kefl-Haf, 1/332, r. 1071; Ht elBeyrt, Esna 'l-Metlib, s. 89. (143) Nairin notu: Veled zbudak'taki tercmesi: "Mustaf Sallallh Aleyhi ve Sellem'in, Mekke'yi ve dier yerleri fethetmeli istemesi, dny mlkn sevdiinden deildi; Tanr emriyleydi. nk "Dny ci'fedir"buyurmutu". (144) Bkz. 'Acin, Kef'l-Haf, 1/409, r. 1313.

231

(130)
P e y g a m b e r : "Ben, Tanr'y korkannzm " dedi {Mesnev:

-JJ

^'l
ve Tanr'dan

b'l
en ok

en iyi bileniniz

C. V, 4153. beyitten ncelci BALIK; Ank. V/863)

A-

Metin: "... \ ^ -d ^ - L i j
^\ ( - ^ - J P J

ily...."

IAllah 'a yemin ederim ki, ben, onlarn len ve O'ndan en ok korkanmdr". "^-1 U

iinde Allah ' en iyi bi

j ^ L i ^ d \

y > . } 3 ! slj

" ve

II- "Allah 'a kasem olsun ki, sizin iinizde Allah 'dan en ok korkan yapt eyleri uurlu olarak bilenin ben olduumu md ediyorum ".

0
BKaynaklar:

Dala ziyde y u k a n d a k i metinlerle nakledilen hadslerin, ba tarafmda u z u n c a birer sebeb-i vrd ksm da vardr. Kaynaklar m e h u r olduu iin sened zikretmedik. Birinci hads, Buhr<'' v e Mslim*'""; ikinci hads de E b D v d " " " tarafndan rivayet edilmitir.

0
C-Hkm: H a d s "sahh "dir.

(145) Buhr, Sahh. VIII/145; a.g.e.. Vl/116. (146) Mslim, Sahh. Vll/90 (iki hads). (147) Eb Dvd, Snen, 11/419, r. 2389.

232

MESNEVI
V. CILD HADISLERI

(131)

, / / G R ^ ^ ^ ( ^ ^ ^

P e y g a m b e r : "Tanr 'dan cenneti istiyorsan, kimseden bir ey isteme. Kimseden bir ey istemezsen ben kefilim, cennete de girersin. Tan r 'ya da ularsn " dedi.

{Mesnev:

C. VI, B. 333-334; Ank. VI/88)

A-

Metin:
JUJ J P O U J L . - J J (^-VSIP

J y objj J p
N/

J p v<-i

UJ

LJ L H ^ J J jvJL,j A J P

l X^
^J-.^
L-A

LUP-

j l (j, JjiSc

jA
. L ^

AJLP

l ^jU l J J L 5
N|

Jli

l J ^ - j ^LJl
J'L^J.

la! j L u

j l $ ^ .U : jlj_^'

JU

.SJrU <d JjiS^'l

S e v b n (r.a)'dan. S e v b n , Reslullah (s.a.s)'m zdls idi. Reslullah (s.a.s): "Kim bana, hi kimseden bir ey istememeyi garanti ederse, ben de ona, cenneti garanti ediyorum" buyurunca; S e v b n : "Ben sz veriyorum" dedi. Rivayet edilir ki, O hi k i m s e d e n bir ey istememitir. BKaynaklar:

Hadsi, a y m sened ve metinle E b D v d " , A h m e d b. Hanbel'", E b Nu'aym'" ve el-Hkim''"; deiik sened ve metinle N e s " ve bn Mce"* ve Taylis" hepsi de S e v b n ' d a n olmak zere rivayet etmilerdir. Y u k a n d a k i metin E b Davud 'undur.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

Eb Dvd, Snen, II/163, r. 1643. Ahmed b. Hanbel, Msned, V/275, 276. Eb Nu'aym, Hyet'l-Evly, 1/181 (iki rivayet). el-Hkim, el-Mstedrek, 1/412. Nes, Snen, V/96. bn Mce, Snen. 1/588, r. 1837. Taylis, Msned, s. 133, r. 994. Aynca bkz. Hfz el-Mnzir, et-Terb. 13, 26; Suyt, el-Cmi'us-Sar, 11/183.

1/580-581, r.

235

C-

Hkm: "dir.

Hads "sahh

(132)

^ ^ M f d i y ^ . d ^ ^ , /

^ ^ \ \ f i c ^ \ ^ : ^ y ^ ^ ^ ^ _

B u n u n iin P e y g a m b e r : "Mftler sen kalbine dan" dedi.

sana kuvvetli fetvalar

bile

verseler,

{Mesnevi:

C. VI, B. 380; Ank. VI/100)

AJp

Metin:
jojJl jP
2.JL<

j'^LJl J - p
" U P AII

Jl iU^ Lo O j j U
C ~ J :JL OYT*

J J J J J J UJ J

^^'-b^ -l d-^
J J

L l j jJ..,.-j

|_yL4' il J j ~ . - J ^
L

jj

^JLj

jf- j

"il - V

^y)

\jJUi ^ L l Jai ^

l i l j <up d L
L

N/l (^"^Ij jJl j . -il ^_5U3 <il J J P

^ J L -bj
<2 JIJ L

j j i l (3 y-i i v i J j
"U

c J ^aulj

dUl

(J

viJJl

o_JJJI

<L^Ij

L j j l 2U.2Jj L J.5 J, jLi o _jjil j l J,! j - L J l

C-S'RL

j ^ ULI o
^s^j jLs J O ^ U ij-^

<ll J
J

cJ- ^^-' j
JJTJNJ

iljo^

UAJIj L

JL

OJS'j
C-i^R

Li C - S o j ,_;~iJl

O ^ l

-OTLV?!

^x^J>J |JlJ
L.

jtf^'^l_J j j l J p (JgJL-J

AJI C J L J S I J

t -JiJl <j j L j s l

j J l tiL.Uj cui:u.-l ! 2 - ^ l j ajj

: Jyj _j

. i l j i i j : J L - L - j L i ^ L J I ilbs j l j jX.A

^__UJl <j i l U b .

V b s a b . M a ' b e d (r.a)'den. ResluUai (s.a.s): "Y Vbsa! ne dan, fetvay olduu tereddd eydir. uyandran kalbinden eydir. iste. yilik (birr), kalbin ve nefsin ve iz brakan, Ktlk (ism) de, kalbinde verseler bir phe

Kalbi mutmain iinde

Sana insanlar fetva

verse bile"

buyurmulardr.

S f y n : "Sana, fetva

bile" eklinde nakletmitir.

236

B-Kaynaklar: Bilhassa Mftlklerde duvar levhas olarak kullanlan ve " dL-ij yii Jbj 01 j " eklinde hret bulan bir hads, u z u n c a bir hadsin ierisinden seilerek b u ekle sokulmutur. Y u k a r d a senediyle birlikte naklettiimiz metin A h m e d b. H a n b e l ' i n Msned'inde'^' alnmtr. Hadsi, ayn sened ve metinle Drim"' v e E b Nu'aym"" da nakletmilerdir. A h m e d b. Hanbel"" v e E b Nu'aym"", m terek sened v e metinle E b S a ' l e b e b. e l - H u e n ' d e n ikinci bir hads d a h a rivayet ederler ki, o n u n son cmlesi "Oyii iibii ot^" "Mftler verseler bile" eklindedir. sana fetva

Halk arasnda yaygn olan hads m e t n i , yle tahmin ediyoruz ki; birinci rivayetten " ^ L - ^ZJ^\", ikinci rivayetten de "Oy luji o/' cmleleri

birletirilmek suretiyle, sonradan m e y d n a getirilmi bir hadsdir. Hadse, yukarda zikrettiimiz k a y n a k l a r d a n alarak, ikinci el eserlerde de yer verilmitir"".

C-

Hkm: derecesinde bir

Nevev, Suyt v e el-Mnzir; hadsin "hasen" senedle rivayet edildiini sylerler.

(8) (9) (10) (11) (12) (13)

Ahmed b. Hanbel, Msned, IV/228; aynca IV/227, 288. Drim, Snen. 11/161, r. 2536. Eb Nu'aym, Hlyefl-Evliy, 11/24, r. 121. Ahmed b. Hanbel, Msned IV/194. Eb Nu'aym, Hyet 'l-Evliy, 11/30, r. 128. Mesel bkz. Hfz el-Mnzir, et-Terb, 11/556-558, r. 3,4; Hatb et-Tebrz, Mikt, 11/76, r. 2774; Sehv, el-Maksd s. 57, r. 107; Suyt, el-Cmi'us-Sar, 1/40; bn'l-Esr, enNihye, 1/246, III/183; 'Acin, Kefl-Haf, 1/124, r. 345; 'Irk, el-Mun, 1/19, haiye: . 2; Ht el-Beyrt, Esna 'l-Metlib. s. 39.

237

MESNEV HADSLERI F O R M A 17

(133)

j M \ j . ^ , ^ ^ , ^ ^ / j M , i j \ ^ \ ^ \ ^ , j \ ^ b y : y

"nsanlarn hayrls, tala toprakla iin n e ? {Mesnev:

halka faydal

olandr"

babacm. T a deilsen,

C. VI, B. 482; Ank. VI/I20)

A^
U

Metin: Jy>Sfl j>. i U j

j ;

JJ J ^ J ^

U j U L j l

JJ j ^ ^ l

-LP

U ^

jp

j P 2 ^.y. j j l j P T /

JJ ^ 1

U : jju-j <dp

Cf.J^^
AJII

^ j ^ ^

"i^^^

j'.

. ^UU |*4><ij j -Ull

,_yU' -il J J l *

: J l i ^U>r in

C b i r (r.a)'den. P e y g a m b e r Efendimiz: "nsanlarn sanlara en ok faydal olandr" buyurmulardr.

en hayrls,

B-

Kaynaklar: senedi ile birlikte sdece Kuz''nin Msned'-

Hadsi,

ihb 'nda""' t e s b t e d e b i l d i k . D i e r ikinci el kaynaklar""', h e p K u z ' ' y e atf y a p a r l a r . B i r d e , Tabern""', H z . m e r t a r i k i y l e g e l e n lfz d e i i k u m e t n i n a k l e d e r k i , u z u n c a bir h a d s i n i i n d e g e m e k t e d i r : " ^U
hi\ J ! "

v^....

te yandan, mteahhir hads d eserlerde

y ^uJi j ^ " eklinde

bir metin gemektedir ki, halk arasnda da byle yaygnlamtr. Kaynaklarda rastlayamadmz bu metin iin 'Acin: "Bunun hakknda, hads midir, deil midir, sz syleyen bir kimseyi grmedim. Aratrlsn. Fakat mns sahhdir" der v e y u k a n d a k i K u z ' hadsini ahit olarak gsterir""'.

(14) (15) (16) (17)

Kuz', Msned'?-ihb, vr. 138", r. 761. Suyt, el-Cmi'us-Sar, 11/9; Mnv, Knz'l-Hakyk, Haf, 1/393. Tabern, el-Mu 'cem 's-Sar, 11/35. 'Acin, Kefl-Haf, a.g.y

1/125; 'Acin,

Kefl-

238

C-

Hkm: Mnv "zaf"

Hadsin shhat derecesi h a k k n d a Suyt "hasen", rumuzunu koymutur.

P e y g a m b e r klla gnderildi. m m e t i d e saflar yaran bir m m e t t i r . (Mesnev: C. VI, B. 493; Ank. VI/122)

Aklama: M e v l n ' n n m n olarak zikrettii hadsi, tevsk eder m h i y e t t e yle bir hads rivayet edilir:

Aj P j a p Ji

Metin:
L - > > - js> \jy Ji U | ^ ^ j ) s u - l J j j Ji U ,_^ l XUJ'O

o>:^U o^^a-j
jUu^lj J U J . j

l J - . ^
JJi

jP

l
J r _ , tAJ >lj

j'} j ^
-Xj J U J l

<^

J
^

(-fr^ ^

^j^.

cyj

'5y ^ L = ^

' A b d u l l a h b. m e r (r.a)'den. P e y g a m b e r Efendimiz: "Ben sdece hibir orta olmayan Allah 'a ibdet edilinceye kadar, klla gnderildim. Rzkm, sngmn himayesinde klnmtr. Zillet ve meskenet ise, emrime muhalefet eden kimseleredir. Kendini baka bir millete benzeten kimse, o milletten saylr" buyurmulardr.

B-Kaynaklar: Y u k a n d a k i metin, A h m e d b. H a n b e l ' d e n " " alnmtr. Suyt'", ayrca

(18) Ahmed b. Hanbel, Msned, II/l50 (Mterek sened ve metinle iki rivayet). (19) Suyt, el-Cmi'us-Sar, 1/126. Ayrca bkz. Gmhnev, Rmzul-Ehds,

s. 245.

239

T a b e r n v e E b Y a ' l tarafmdan da nakledildiini kaydeder.

C-

Hkm:

A h m e d b . H a n b e l ve S u y t bir h k m belirtmezler. el-Cmi'us-Sar sarihleri, "hasen" derecesinde bir senedle rivayet edildiini sylerler.

( 135 )

1 } y L / y ^ 0 | c^U,!/

Jl;C? J t^/"

i \y\^\iyC\-)\?

"Ulu Tann'nn, dostlarna itiler mi sarho olurlar, sarho hadsinin tefsiri.

hazrlad bir eit arap vardr ki, olunca da tertemiz bir hle gelirler.

onu "

{Mesnevi: C. VI, 643. beyitten nceki BALIK; Ank. VI/150)

N o t : Aratrmalanmz erevesi ierisinde byle bir hads tesbt edemedik.

Mustaf b u n u n iin: "Ey srlar tersen", dedi.

arayan!

Diri olan bir l grmek

is

Tertemiz E b B e k i r ' i gr ki o, doruluu y z n d e n m a h e r e varm, h a r o l m u kiilerin ulusudur. {Mesnevi: C. VI, Beyit.742-748; Ank. VI/178-179)

240

Aklama:
Ankarav J J ! > i i y-j^fi ^> J > i o iij y " "Kim,

yeryznde yryen l bir kimsenin yzne bakmak isterse, E b Bekir'e baksm" eklinde bir hads zikreder. Biz, bu metinle bir hads tesbt edemedik. Fakat, Hz. E b Bekir iin, aa y u k a n ayn anlamda, yle bir hads nakledilir.

A-

Metin:

Jli : cJli

tjv^jil ^1 i-ioU- j p ^Jds C - J 2- o IP J P J U ^ I J J

J ^ *

jU.4

JP

j ^ i' J l

J:^ J!

J ^ .

u 0 ^ j ^ ^

j "dp l

J U

l J ^ j

Hz. Aie (r.a)'den. Reslullah (s.a.s): "Kimi, cehennemden zd ol mu bir kimseye bakmak sevindirlrse, E b Bekir'e baksn " buyurmulardr. A y n hadsin, M e v l n tarafndan, m n olarak zikredilmi olmas d a muhtemeldir.

B-

Kaynaklar:

Yukardaki metin el-Hkim 'indir*^"'. A y n c a Deylem'^" d e nakletmitir.

C-

Hkm:

e l - H k i m : "Bu, senedi sahih bir hadsdir" der. Fakat Zeheb, Tel hs inde "Drdnc rv Salih b. M s et-Talh'/jm'"' zaf bir rv oldu unu hadisin senedinin de karanlk olup ak olmadn" syler.

(20) (21) (22)

e\-MKIM, el-Mstedrek. III/61-62. Deylem, Msned ul-Firdevs, vr. 238"'. Bkz. Zeheb, Mzn, 11/301-302, r. 3831; bn Hacer, Tehzb, IV/404-405, r. 690.

241

(137)

^ M/l

JLU^JI ^ ^

^ 1 REIFI^ LA

i ^

^jii^' IJIJ^ ^ U L J (

y -./I^J

Mustaf Aleyhisselm, s A l e y h i s s e l m ' m su stnde yrdn du yunca: "Yakni artsayd hava stnde yrrd" buyurmutur.

(Mesnev:

C. VI, 1186. beyitten nceki BALIK; Ank. VI/273)

A-

Metin:

y.1 j_jlp ^^^-il UJj j b j l _jJ

: | J L j AJLP JII

P e y g a m b e r E f e n d i m i z ' e , s A l e y h i s s e l m ' m su zerinde yrd hdisesi sylendii z a m a n , ResluUah (s.a.s): "Eer yakni artsayd hava stnde ya 'n bolukta yrrd " buyurmulardr.

B-

Kaynaklar:

Hadsi, kaynak hads m e c m a l a n n d a tesbt edemedik"''. Bildiimiz ka daryla, G a z l , hy 'da'"' yukardaki metni nakletmitir*"'.

C-

Hkm: bir hadisdir. ul-Yakn'""'de

Hadsin kaynaklarm aratran Trk""': "Bu, mnker Bu ekilde tannmaz" der ve b n E b ' d - D n y ' n n , Kitb benzeri bir rivayet naklettiini zikreder.

(*) (23) (24) (25) (26)

Nairin notu: Bkz. Ek-2, Aklamalar: 12. Gazl, ltv, IV/97. [Mellifin 137. hadsle ilgili derkenr[: Eb Nasr es-Serrc, el-Lma', Badd 1380/1960, s. 102. Irk, el-Mun, a.g.y., haiye: 2. Kitb ul-Yakn 'in bir yazma nshas stanbul Kprl Ktbhnesi nu: 388'de kaydldr. almalarmz srasnda, ktbhne kapal olduu iin, tahkik imkn bulamadk.

242

(138)

"^^/?^^U/c<y^/'^^U/(^"

^py^.jl

^ y

^ i ' ^ i i )J}

J r ^

Geip gitmi olanlara, l m y z n d e n elem v e skmt yoktur; onlar, an cak ellerinde olan kaybettiler, ona acnrlar ( B A L I K ) . nsanlarn b a b u u doru sylemitir: "Dnydan lm yznden dolay yzlerce acya bir derdi, bir acs yoktur. der". geip giden kiinin

Elindekini

kardndan

{Mesnevi: C. VI, BALIK ve B. 1450-1451; Ank. VI/337)

Aklama: B u r a d a bahis konusu edilen hadsin " ''il oy:. o^ y u " eklinde rivayet edilmi olan (bkz. s. 2 0 8 , 1 1 1 . hads) hads olduu sylenir. B u b a k m d a n tekrar b u r a d a nakletmiyoruz.

(139)

jjj^^jb,^yj^\^^l

"Kim kardeine kuyu kazarsa kendi der" hadsini o k u m a d n m ? O k u d u y s a n a babasnn kuzusu, n c e o h k m e sen uy.

(Mesnevi: C. VI, B. 1571; Ank. VI/371)

Aklama: Halk a r a s m d a " v ^ j A^S/ \y y ^ j * " "Kim kardei kazd kuyuya kendi der" iin kuyu kazarsa, 't 243

eklinde hret yapan v e Zu 'af v e Mevzu

kitaplarnda*"' da

^ ^

y " "Kardei

iin kuyu

kazan

kimseyi, Allah, tezelden o kuyuya drr" n a k hads m e c m a l a r m d a tesbt edemedik.

eklinde nakledilen hadsi, kay

A a d a isimlerini verdiimiz ikinci el kaynaklarn hepsi, istisnasz, b n H a c e r e l - ' A s k a l n ' n i n : "Asln bulamadm" dediini nakleder.

(140)

^1^1

cU'l ^

'jyi

jiL,

^ / J,

^ J j l ^ j l S

P e y g a m b e r A l e y h i s s e l m : "phe yok ki Tanr, dinleyenlerin metince, vaaz edenlerin diline hikmet telkin eder" b u y u r d u . {Mesnev: C. VI, 1656. beyitten nceki BALIK; Ank. VI/399)

him-

Not: demedik.

Aratrmalarmz erevesi ierisinde b y l e bir metin tesbt e-

0
(141) "Sabr, skntnn o n u n derdini ek.

0
^ A j y . i ^ \ j : > ^ b

^ l ^ b l . y ^ \ ^ ) l anahtardr"

s m n a e r m e k iin glerek oynayarak

{Mesnev: C. VI, B. 2148; Ank. VI/530)

Aklama:
"^jjS\
^liL

j ^ \ "

"Sabr, skntdan

kurtulmann

anahtardr"

eklinde

(27)

a) Sehv, el-Makasd, s. 410, r. 114; b) Fetten, Tezkiret'l-Mevz 't, s. 204; c) 'Ali elKar, Mevz't, s. 80; d) 'Acin, Kefl-Haf, 11/245, r. 2464; e) Ht el-Beyrt, Es na 'l-Metlib, s. 206.

244

nakledilen hadsi, senediyle birlikte, kaynaklarda tesbt m m k n olmamtr. Sdece Deylem"'*', senedsiz olarak, H s e y i n b . A l i ( H z . H s e y i n ) ' d e n u ekilde naklederler: "-b^ ^ mann anahtardr. Bir d e ibdettir"
"SJLP AAJJIJ

^yJi ^ u i . zenginliktir". "Sabrla,

"Sabr, skntdan

kurtul

Zhd ise ebedi ^yil

JUI"

skntnn

gitmesini

beklemek,

eklinde dier bir hads nakledilir*'.

K u z ' ' n i n , birisi b n 'Abbs*"", dierini d e b n m e r ' d e n ' " ' rivayet ettii b u metin d e , senedli olarak dier kaynaklarda b u l u n m a m a k t a d r . K u z ' , tek k a y n a k durumundadr. CHkm: r u m u z u n u koyar*'".

K u z ' rivayetleri iin S u y t "zaf"

(142)

^ r ^ l b ^ ^ l p ^

^ ^ P ^ d ^ ^ ^ ) ^ .
zuhur eden

O n u n iin skntlar gideren O zt: "Bizim denizimizden szleri rivayet edin. Bu hususda size bir teklif yoktur" dedi. {Mesnevi: C. VI, B. 2252; Ank. Tekmile, VI/30)

A-

Metin:

ii:>^^

jTyJl
j/> AxA

jj

(.^

: J l i j>-Lvj <dp <il

Js-

l J j . ^ j j

LSJJ-I

. jI

\ydi

\X.^

( J l i <u-^ jU* J l i )

>_->J5' j ^ j ' j ^ y V j

Ijb-j

(28) (29) (30) (31) (32)

Deylem, Msned ul-Firdevs, vr. 140". Kuz', Msned '-ihb, vr. 7^ r. 3 1 . Msned'-ihb, Aym yer. Msned '-ihb, Ayn yer. Suyt, el-Cmi'us-Sar, 1/108. Ayrca bkz. Sehv, el-Maksd. Kefl-Haf. U/21; Ht e\-Beym, Esna'l-Metlib, s. 128.

s. 260; 'Acin,

245

E b S a ' d el-Hudr (r.a)'den. ResluUah (s.a.s): "Benden, (Kur'n 'dan baka bir ey) yazmaynz. Kim benden, Kur'n 'dan baka bir ey yazmsa, onu imha etsin. Benim Ha d s 'terimi rivayet edin. Bunun, herhangi bir vebal ve gnh yokur. Kim, ben sylemediim hlde, bilerek, bana yalan isnd ederse, cehennemdeki yerine Aaz^r/ans/" buyurmulardr.

B-

Kaynaklar:

Y u k a n d a k i metin Mslim 'indir*"'. A y n c a E b Dvd*"", Tirmiz*"' v e bn Mce""; hadslerin, duyan tarafndan bir dierine nakledilmesi iin. P e y g a m b e r E f e n d i m i z ' i n tavsiyelerini ihtiva eden hadsler naklederler.

C-

Hkm: "sa-

Gerek y u k a n d a k i M s l i m hadsi ve gerekse dier rivayetler h h "dir.

( 143 )

fi--^/jf

jfj)

Jj::^)y cehen

kisi birden hayr dediler, p a y etmeyi brak. "Her pay eden nemdedir" szn d u y .

{Mesnev:

C. VI, B. 2410; Ank. Tekmile, VI/69)

Aklama: Ankarav'nin "jt j ^\^\" "Pay eden cehennemdedir" ekli ile

zikrettii m e t n i , kaynaklarda tesbt etmi bulunuyoruz.

(33) (34) (35) (36)

Mslim, Sahh, VIII/229. Eb Dvd, Snen, III/438, r. 3660. Tirmiz, Snen, X/124-126, 136-137. bn Mce, Snen, 1/84-86, r. 2 3 0 , 2 3 1 , 2 3 2 , 2 3 3 , 236.

246

A-

Metin:

(^jJl-l JLJC.- b ojo^ j L J i Uj

j ^ J \

J i J L ^ O Ij- J J l J L P J J U i p
*P

: U i : J l i . " i ^ U J J l j |v5'bl " : J l i ( J - - j ." {^^)

^_JU

l J _ ^ j

O :o>>^

T^'

i^j ^Jl " : J l i ? ^ L ^ l

E b Sa'd el-Hudr (r.a) anlatyor. P e y g a m b e r Efendimiz: "Sizi, liusme'den kesinlikle men ederim" buyurdular. "Y Reslallah! Kusme nedir?" dedik. O da: "nsanlar arasnda datlacak olan bir eyin eksik olarak pay edilmesidir" buyurdular.

B-

Kaynaklar:

Yukardaki metin E b Davud 'un Snen 'inden"" alnmtr. A y n c a , ay n senedle Zeheb, A/?z'nda"" zikreder. bn'l-Esr<'", el-Mnv**' v e Kamus mtercimi*"" d e metni naklederler.

C-

Hkm:

M e v c d kaynaklar, hadsin deer h k m hakknda herhangi bir gr be lirtmemilerdir. Senedi incelemek suretiyle bir fikir edinmemiz m m k n d r : E b Sa'd el-Hudr (: 74)- M u h a m m e d b. ' A b d u r r a h m n (: ?)e z - Z b e y r b. O s m a n (: 132)- M s b. Y a ' k b e z - Z e m e (: 150 c i v n ) b n Eb F d e y k (: 2 0 0 ) - C a ' f e r b. Msfr (: 254) senediyle rivayet edilen bu hadsin; rvleri arasnda irtibat vardr ve senedde kesinlik yoktur. Ayrca, rvlerinin hi birisi, nakd-i rical kitaplarnn verdii bilgiye gre*"", teknik tabiri ile, "adalet bakmndan kusurlu deillerdir". Sdece, n c ve drdnc rvler, "zabt ynnden", bz rv tenkdcileri tarafmdan

(37) Eb Dvd, Snen, III/121, r. 2783. (38) Zeheb, Mzn ul- 'tidl, 11/68. (39) bn'l-Esr, en-M^ye, III/253. (40) Mimv, Knz'l-Hakyk, 1/91. (41) Kamus Tercmesi, IV/446. (42) Bkz. Zeheb, Mzn 'l-'tidl ve bn Hacer, Tehzb 't-Tehzb, isimlerinin getii yerlerde.

247

tenkd edilmilerdir. B u tip bir senedle rivayet edilen metinlere, hads us lnde "hasen" h k m verilir. Bir de, hadsin, baka kanallarda nakledilmeyii v e , mesel, e z - Z b e y r b . O s m n ' m , sdece bu hadsle tanm ve ondan da, yalnz M s b . Y a ' k b e z - Z e m e ' n i n bu metni nakledii, rivayet teknii b a k m n d a n , hadsin, "garb" oluunu ifde ediyor. B u d u r u m d a "hasen" v e y a " z a f / " hkmlerinden birisi verilebilir.

Aklama: G e r e k E b Davud 'un bir sonraki rivayeti v e gerekse b n ' l - E s r ' i n ve Kamus mterciminin verdii bilgiye gre m e s ' e l e udur: G a n i m e t ve sadaka mallar, fakirler v e h a k sahihleri arasmda paylatr lrd. "Kassam" tabr edilen t a k s i m m e m u r l a r , kendi aldklar m u a y y e n cretleri dnda, datm esnasnda, onun b u n u n hakk olan mallardan d a bir ksmn, ayrca kendilerine ayrrlar. A y n e n s i m s a r l a r n , belirli hisseleri dnda, ana maldan da kendilerine bir p a y ayrmalar gibi. te gayr-i meru olarak alnan b u mikdra "kusme" denir v e bu, slm 'da ha ramdr. Mesnev 'deki bir sonraki beyit de ayn mny aklar mhiyettedir.

(144 ) P e y g a m b e r : "Sadaka, kayla tedv et. {Mesnev:

cJ(^y^ bely defeder"

)h

*JJ iy^ iSj^\

:_r

dedi. E y yiit, hastaln sada

C. VI, B. 2591; Ank. Tekmile, VI/102)

Aklama: Halk arasnda daha ziyde " y ^ j -hy} t'iU

J-JI"

"Sadaka

bely

defeder ve mr de uzatr" ekHnde mehur olan hadsi, b u ekliyle, kaynak larda tesbt edemedik. Fakat, sadakann mr uzattna ve bellar da d e f e t t i i n e dir, a y n a y n hadsler ve baka lfzlarla yaplm rivayetler mevcddur. Zten M e v l n , hadsi, lfz olarak deil, m n olarak zikretmitir.

248

Mesel T i r m i z " " :

^)\ jyikJ ol : | J j A-IP il ^jU <il J J U J l i dJL- j>. Jp

E n e s b . M l i k ' d e n . ResluUah (s.a.s) Efendimiz: "Muhakkak sa daka, Rabb'n gazabm sndrr ve insan, kt yolda lmekten alkoyur" buyurmulardr, eklinde bir nakil yapar. T i r m i z ' y e gre "Bu, hasen ve garb bir hadsdir". T a b e r n , el-Mu'cem'l-Kebr'inde'*": "Sadaka, yetmi tne ktln H a d c ' d e n bir hads nakleder. kapsn "^ y bU '-^
JO-JI"

kapatr"

eklinde R f i '

b.

Yine T a b e r n " " : " ^ j ^ty ^ mrn

y-uJi oi" "Mslmann

sadakas,

uzatr" eklinde dier bir nakil daha yapar. ^-kj ^ jun, hi\ JU^J ^J\L^J OI" lmeyi

A y n c a E b Ya'l'"": "_^~l

"Sadaka ve sla-i rahim vastasyla Allah mr uzatr ve kt yolda nler"'"' eklinde dier bir rivayet nakleder.

yle zannediyoruz ki, bu k o n u d a m e h u r olan bata verdiimiz metin, bu ve benzeri hadslerden, sonradan k o m p o z e edilmitir.

( 145 )

Jjjb

\j

^>

JJ) ^

JJ) I JJ,^\J
"Topluluk

G h ba diliyle, gh hl diliyle srlarm ortaya koyuyarlar rahmettir" szn te'vl ediyorlard. {Mesnev: C. VI, B. 2636; Ank. Tekmile, VI/113)

(43) Tirmiz, 5e, 111/168. (44) Hfz el-Mnzir, el-Terb, 11/19, r. 36'dan naklen. (45) A.g.e.. um, T. 42'den naklen. (46) A.g.e., 111/335, r. 6'dan naklen. (*) Nairin notu: Bkz. Ek-2, Aklamalar: 13.

249

A-

Metin:

^ ^Ac^\j

U P

l ^

l J _ ^ j Jli Jli

J ;

U^I

J P

j ^ l

J P

J^;i
ji
J ^

tl

ji ^ U l / L i o (1
.I_J|JLP

J ^ J

I jii53l
I.AJS^J

/ L i o jl JJJl

4ylj

pUJrlj i y S '

y_j

N u ' m n b. Ber (r.a)'den. P e y g a m b e r Efendimiz m i n b e r d e : "Aza kretmeyen oa da kretmez. nsanlara teekkr ni'metini rahmettir. etmesini dile getirmek Ayrlk ise bilmeyen kr, azb!..." Allah'a da kretmesini bilmez. Allah'n bunu yapmamak ise kfrdr. Topluluk buyurmulardr.

B-

Kaynaklar: alnmtr. Di

Y u k a n d a k i metin A h m e d b. H a n b e l ' i n Msned'men'"'" er ikinci el kaynaklar da<*' hep oraya atflar yaparlar. Tirmiz*", "sahih"
"iii / A ;

,1 ^ U i

(1 ^ "

eklinde iki hads nakleder ve

h k m n verdii b u hadsin, ayrca, N u ' m n b. B e r ' d e n de

nakledildiini syler. B u d u r u m a gre, T i r m i z ' n i n nakli, hadsin bir b l m o l m u oluyor. Deylem"" de sdece

'Vilt yij

PUTI"

b l m n nakletmitir.

C-Hkm: Hfz el-Mnzir"': senedle rivayet etmitir" "il i'^V oijj" "Pek mahzuru olmayan bir

der. Suyt'" ise "za if"

r u m u z u n u koyar.

(47) (48) (49) (50) (51) (52)

Ahmed b. Hanbel, Msned, IV/275, 278. Mesel: Sehv, -Maksd s. 173, r. 369; 'Acin, Kefl-Haf, Beyrt, Esna l-Metlib, s. 90. Tirmiz, 5en, VIII/132-133. Deylem, Msned ul-Firdevs, vr. 1071 Hfz el-Mnzir, e / - r e r , 11/78, r. 8. Suyt, el-Cmi'us-Sar, 1/145.

1/333, r. 1074; Ht el-

250

B i z i m b u r a y a aldmz rivayetle, T i r m i z rivayetinin senedleri ayn olmad iin, T i r m i z ' n i n verdii h k m , bu nakil iin deildir. T i r m i z rivayeti, gerekten bu metnin bir b l m ise, o z a m a n o rivayeti almak d a h a u y g u n olur. Rivayetin sonunda, ayn hadsin, N u ' m n b . B e r ' d e n de riva yet edildiini h a b e r verdiine gre, ikisinin de ayn metin olmas kuvvetle muhtemeldir.

( 146 )

c/'JjU

,_::^.w ^iA _iJ. ^ j : ^ ^

t^/llib

U/j

"Beni az ziyaret can p e k susuzdur.

et" sz klara gre deildir. D o r u szl klarn

"Beni az ziyaret et" sz, balklara gre deildir. n k canlar, deniz o l m a d k a hibir eyle nsiyet edemez. {Mesnev: C. VI, B. 2671-2672; Ank. Tekmile, VI/121)

onlarn

A-

Metin:

.L>-

jij

LP

jj

M J y

IJ

: jJL, j

<ULP

^^L^

,il

JJ..^^

Jli Jli 5^y>

J_J J P

(^b j
Sey

E b H r e y r e (r.a)'den. ResluUah (s.a.s): "Y Eb Hreyre! rek ziyaret et ki, sevgin artsn " buyurmulardr.

B-

Kaynaklar: metin Taylis'nin Msned'vaden'^^' alnmtr. Aynca

Yukardaki

(53)

Taylis, Msned. s. 330, r. 2535.

251

Beyhak"", D e y l e m " ' v e ikinci el kaynaklar*"' d a nakletmilerdir.

C-

Hkm:

H f z e l - M n z i r " ' , hadsin metnini naklettikten sonra u aklamay yapar: "Bu hads, ok muhaddis tesbt senedle Ashb 'dan birou tarafndan''^' toplam senedle nakledildii sz rivayet hasen edilmi gibi, bir pek tarik bir de eitli rivayet yollarn Sdece der. bir senedin hadisin bu ve zerinde sylemi

tir. B e z z r ' / da dedii gibi, ben, sahh edemedim. nakletmitir"

T a b e r n ve dierleri,

derecesinde

Sehv' d e : "Her ne kadar B e z z r , bu bbda sahh lunmadn kuvvetlendirir" sylemise de, pek o tarikden rivayet edilii, diye fikir b e y n eder.

senedini

B u sebepten olacak ki S u y t , "hasen"

rumuzunu koymutur.

( 147 )
"nsanlar, iin sylemiti?
{Mesnev:

. . r ^ / Mif^, ^
ma'denlere benzerler"

jl

jh jji^ (/'^'^

srrna ermiim. P e y g a m b e r o n u n e

C. VI, B. 2826; Ank. Tekmile, VI/148)

(54) (55) (56)

Beyhak, u 'ab 'l-mn, vr. 517^ (iki rivayet); 518" (iki rivayet). Deylem, Msned'l-Firdevs, vr. 128". Hfz el-Mnzir, et-Terb, III/366, r. 11 (Tabern ve Bezzr 'dan naklen); Suyt, elCmi 'us-Sar, 11/27 (Tabern, Bezzr, Beyhak ve el-Hkim 'den naklen); 'Acin, Kef'l-Haf, 1/438, r. 1412; bn'l-Esr, en-Nihye, III/146; Zeheb, Mzn, 11/329; III/304, 539; IV/391; Ht el-Beyrt, Esn'l-Metlib, s. 114. (57) Hfz el-Mnzir, et-Terb, m/367. (58) Ashb'dan Eb Hreyre, Hz. ie, Hz. Ali, Enes, Cbir, Eb Zerr, 'Abdullah b. mer, 'Abdullah b. 'Abbs, Habb b. Mesleme, Eb'd-Derd tarafmdan rivayet edilmitir. (59) Sehv, el-Maksd s. 232, r. 537.

252

Ajc-

Metin:
Ji - I J J J L j - l ? - \iJ JJ, y U s r b j O j - j > L i j i Ji ji^
LJJJ>- _ j y - J J J J A J

^H\

E b H r e y r e (r.a)'den. Reslullah (s.a.s): "nsanlar, gm ve altn ma'denlerine benzerler. Chiliyye devrinde hayrl olanlar, imnnn uuru na ermek artyla, slm 'da da hayrl olanlardr. " buyurmulardr.

s
BKaynaklar: metin Mslim'indir*"". "s--i)_)
OJU^T

Yukandaki

"

cmlesi

hazfedilerek B u h r ' ^ M s l i m ' " ' , Taylis<', A h m e d b . H a n b e l ' " ' v e elH k i m ' " ' tarafmdan d a rivayet edilmitir.

C-

Hkm: "dir.

H a d s "sahh

(148) iMlJiM

0
'i.t^J, )y?: i y j ^ J>

dh^:L^.lJ^

P e y g a m b e r : "Hamd rndandr" d e m e d i m i ?

ve cmertlik,

dnyya

uzanm

cennet

dalla-

{Mesnev: C. VI, B. 2982; Ank. Tekmile, VI/186)

(60) (61) (62) (63) (64) (65)

Mslim, Sahh, Vni/41-42. Buhr, SaM/, IV/154. Mslim, 5a/!A,VII/181. Taylis, Msned, s. 324, r. 2476. Ahmed b. Hanbel, Msned, 11/257, 260, 3 9 1 , 4 3 1 , 4 3 8 ; III/367. el-Hkim, el-Mstedrek, III/243. Ayrca bkz. Hatb et-Tebrz, Mikt, 1/70, r. 2 0 1 ; Sehv, el-Maksd s. 441, r. 1238; 'Acin, Kefl-Haf, 11/312, r. 2793.

253

MESNEVI HADISLERI F O R M A 18

A-

Metin:

.jUl

(Jl j - ^ \ d i i i i l i Lf^

jjs -aij j ^ j j i U J J I <j

oU-U/.

H z . A l i (r.a)'den. ResluUah (s.a.s): "Cmertlik, cennet aalarndan bir aatr. Dallar ise dnyya sarkmtr. Kim bu dallardan birisini tutar sa, bu dal onu cennet gtrr. Cimrilik ise, cehennem aacndan bir aatr. Dallar dnyya uzanmtr. Kim bu dallardan birisini tutarsa, o dal da onu cehenneme gtrr" \)uymmyx\ar\r.

B-

Kaynaklar:

Y u k a n d a k i metin Beyhak'nindir*"". A y n c a Suyt*"' v e 'Acin*"*' di er kaynaklar v e tarkleri ayr ayr zikretmilerdir.

C-Hkm: B e y h a k , yukardaki hads iin "zaf kilde "zaf" h k m n vermitir. dir" der. 'Irk'"" d e , ayn e

bn'l-Cevz'', "mevzu'" hadsler arasnda zikretmise d e b u n a i'tirzlar yaplmtr: "Hadisin birok geli yollar vardr. Zaf olmas, onun mevzu' olmasn cb ettirmez. Birok zaf hadslere, mevzu' hkmn vermek yersizdir"'^'' denir.

0 0
(66) (67) Beyhak, u 'ab 'l-mn, vr. 648*' (iki rivayet). Suyt, el-Cmi'us-Sar, 11/37; Suyt, el-Le'l'l-Masn'a, 11/49-50 (Drekutn, Beyhak, b n 'Adiyy, E b N u ' a y m ...den naklen H z . Ali, E b H r e y r e , C b i r , E b Sa'd, Enes rivayetleri). 'Acin, Kef'l-Haf, 1/450, r. 1469. bn'l-Cevz, el-Mevz't, 11/180-185. Sehv, el-Maksd, s. 239, r. 557; 'Acin, Kef'l-Haf, 'Askaln'den naklen).

(68) (70) (71)

(69) 'Irk, el-Mun, 111/243, haiye: 3.

1/450, r. 1468 (her ikisi de

254

(149) Artk sen, "nce komu gnl sahibi dost ara.

Ji,y.>.iJjh^/ gerek, sonra

f M f M \ ^ ^ ^ ^ ev" d e . G n l n varsa yr, b i r

(Mesnev: C. VI, B. 3010; Ank. Tekmile, VI/191)

AJJ

Metin:
J

JL- L ; j y

L ^^^IkiS/l Oy^\

J J

LJ

/ - I (-Ayl

J J

l v > U

A-p l j_yLso l Jyv-j J J l i o.A>- j p o j p ^a:>^ J J ^ I j J J ^ . j j > J l J J J ^ > j cjloll . y i J J j l ^ l I R f ' b . H a d c (r.a)'den. P e y g a m b e r Efendimiz: "Evi satn almadan n

ce komuyu,

yola kmadan

nce de arkada

aratrnz"

buyurmulardr.

B-

Kaynaklar:

Hadsi b u sened v e metinle K u z ' ' d e ' " ' tesbt edebildik. A y r c a D e y l e m " ' d e ayn m e t n e y e r verir. kinci el kaynaklar d a k k lfz d e i iklii ile iki a y n m e t n e y e r verirler*"".

C-

Hkm:

Z e h e b " " v e S u y t " " , hadsin " z a ' / " b i r senedle rivayet edildiini belirtirler. S e h v ' " ise, dier kaynaklar v e rivayet yollarn verdikten sonra: "Btn rivayet tarikleri zaf tir. Fakat birbiriyle karlatrlnca kuvvet kazanr; bylece, "hasenli-gayrih"olur"der.
(72) (73) (74) (75) (76) (77) Kuz', Msned -ihb, vr. 84", r. 460. Deylem, Msned ul-Firdevs, vr. 106". Suyt, el-Cmi'us-Sair. 1/62; 1/144; Sehv, el-Maksd Haf, 1/179; 1/327. Zeheb, Mzn 'l-'Udl, I/l5; 11/159. Suyt, el-Cmi 'us-Sar, 1/62. Sehv, el-Maksd s. 83-84.

s. 83-84; 'Acin,

Kefl-

255

(150)

^ ^ b ^ ^ ^ l ^ j ^

^ ^ genliinde,

-./iy^ yahut ocuk

Mustaf b u y u r m u t u r ki: "Her Peygamber, luunda mutlaka obanlk yapmtr". {Mesnev: A-

C. VI, B. 3288; Ank. Tekmile, VI/252)

Metin: j , \ jP ^\ ^ r ^ ' J'j jf<jl ^j^j ^ j j l bj'j>- jJiP Ji UT: J l i LO^.

J l i i J - y\ Q,j^\ J l i ^ ^\ ^ Ol^^l / . ^ j Lr* > J

J L P J J ^U-

: J U i . U = i -ls -u.. ^ ^ S I I J ,viUp :Jl yer dut

de

C b i r b . ' A b d u l l a h (r.a) anlatyor: "Merr 'iz-Zahrn''^' denilen ResluUah (s.a.s)'la birlikte olduumuz bir srada biz, kara

topluyorduk. ResluUah (s.a.s): "Size, bunlarn siyahlaanlarn tavsiye ederim. O gerekten ok gzel olur" buyurdular". C b i r b . ' A b d u l l a h : "Sen koyun gttn "Evet! Hi bir Peygamber m y Reslallah?" olsun!..."

yemenizi

deyince, buyurdu.

var mdr ki obanlk yapmam

B-

Kaynaklar:

Y u k a n d a k i metin, Buhr'nin'' bir rivayetidir. A y n sened v e metinle Mslim"" v e E b N u ' a y m ' * " ;
"^

} Js. U U j l

:JUJ

?oJj :4JUW J U I .^1

^yij -^t L J .ll lou U "

"Allah'n gnderdii btn Peygamberler muhakkak koyun gtmtr". P e y g a m b e r ' i n A s h a b : "Sende mi y Reslallah?" deyince, ResluUah (s.a.s): "Evet, bir vakitler, Mekkelilerin koyunlarn birka krat karln da gtmtm" b u y u r d u l a r eklinde, B u h r " " M l i k b . E n e s " " , b n

(78) (79) (80) (81) (82) (83)

Merr 'iz-Zahrn, Mekke yaknlarnda bir konak yeridir. Buhr, Sa//,Vl/213. Mslim, Sahh, VI/125 (mnya te'sr etmeyen kk metin deiiklii var). Eb Nu'aym, Delil'n-Nbvve, s. 55. Buhr, Sahh, 111/48. Mlik b.Enes, el-Muvatta; 11/971, r. 18.

256

Mce""", A h m e d b n Hanbel**" v e E b Nu'aym***"; biraz d a h a deiilc metin le Taylis**" de rivayet etmilerdir.

C-

Hkm: "dir.

Hads, ittifakla "sahh

(151)

j^jjpy,;s^]^

Verdiini geri alan, P e y g a m b e r ' i n szne gre, k p e k gibi k u s m u u n u y e m i olur. {Mesnev: C. VI, B. 3549; Ank. Tekmile, VI/311-312)

A-

Metin:

.yJi\ J i . U ^j-J AJLi ( j j y u _ J ^ l S ' AJUA (J

OJUJI

: jJL. j dp l

^ JL,. ^_^\

Jli : Jli

b n ' A b b s (r.a)'dan. P e y g a m b e r Efendimiz: "Ba olarak eyi tekrar geri alan kimse, yurmulardr. kusmuunu tekrar yiyen kpee benzer"

verdii bu

B-Kaynaklar: Yukandaki metin Buhr'nindi<**>. Hads, eitli sened ve metinlerle, a y n (84) (85) (86) (87) (88) bn Mce, Snen, 11/727, r. 2149. Ahmed b. Hanbel, Msned, III/326. Eb Nu'aym, Delil'n-Nbvve, s. 55. Taylis, Msned s. 185, r. 1311; s. 235, r. 1692. Buhr, Sahh, Vni/65.

257

ca Mslim"", E b Dvd'", Tirmizf"'; Nes'", bn Mce"", Taylis""', A h m e d b. Hanbel"", Tabern'", Kuz''" tarafndan da rivayet edilmitir.

0
CHkm: "dir.

H a d s , ittifakla "sahh

0
k ^LJI [

( 152 )

[}>J U J / JJ/

U ^yko^ ^

t?

B u n u n iindir ki, O kurtulu pdih Mustaf: "Ey ni'met Cmertlik kazantr, krdr" demitir. {Mesnev: C. VI, B. 3572; Ank. Tekmile, VI/317)

sahihleri.'

AJ~\
hjjP

Metin:
y\
LJ

^\2\

jwJ-l
J'' ^

J J

LJ

(_l ya]\ ^ \ ^ 1 j j <il v > > ^

^
AJLP

C/.

'^'^ C/'

-^J C/-

r^'^A i

Cf-

Cf-

f^'^

.(.j-i ^ ^ I j c ^ L j ^ L - J l : jvJL-j

.ujl J.^

.il J _ ^ j JlS J l i gs

' A b d u l l a h b. m e r (r.a)'den. P e y g a m b e r Efendimiz: "Kolaylk termek kazan, glk karmak da bereketsizlik getirir" buyurmutur.

0
BKaynaklar: Kuz''nin

Hads, m e v c d k a y n a k l a r iinde, senedli olarak sdece

(89) Mslim, Sahih, V/64 (alt rivayet). (90) Eb Dvd, Snen, 111/394-395, r. 3538, 3539, 3540 ( rivayet). (91) Tirmiz, Snen. Vlll/293-294 (iki rivayet). (92) Nes, Snen, VI/264-268 (on yedi rivayet). (93) bn Mce, Snen, 11/797-798, r. 2384, 2385, 2386 ( rivayet). (94) Taylis, Msned, s. 344, r. 2649. (95) Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/40, 54, 217; 11/259, 430, 492. (96) Tabern, el-Mu 'cem 's-Sar, Il/l 04. (97) Kuz', Msned'-ihb, vr. 3 6 ^ r. 205.

258

Msned u-ihb'mda'"'' y e r almaktadr. Ayrca senedsiz olarak Deylem"" de E b H r e y r e ' d e n gelen rivayet nakleder. Dier ikinci el eserler*'"", hep bu iki k a y n a a atflar yapmlardr.

C-

Hkm: r u m u z u n u koymutur.

Suyt "hasen"

(153)

Jl

,^[J^^jy,Ujl.{> kurtulur"

J \ ^iiM^.

<'^J^

art, "Kim susarsa {Mesnevi:

h k m y d . Kesesi, ksesi susanlarnd.

C. VI, B. 3811; Ank. Tekmile, VI/369)

A-

Metin:

.L 4 C ^ - ^ J ^

rjj-vj

AJLP

l J J l i

Jli

J J

'Abdullah b. ' A m r (r.a)'dan. Reslullah (s.a.s): "Kim susarsa tulur" buyurmulardr.

kur

B-

Kaynaklar:

Y u k a n d a k i metin Tirmiz 'nindir""". Ayn sened ve metinle ' A b d u l l a h

(98) Kuz', Msned u-ihb. vr. 4*', r. 13. (99) Deylem, Msned'l-Firdevs. vr. 133''. (100) Suyt, el-Cmi'us-Sar. 11/38; Sehv, el-Maksd. s. 243; 'Acin, 1/456; Ht el-Beyrt, Esn'l-Metlib, s. 121 (Burada, D r e k u t n ' n i n hads " dedii kaydedilir). Ayrca bkz. bn'l-Esr, en-Nihve. II SO (101) Tirmiz, Snen, IX/309.

Ke^fl-Itaf. 'mnker

b. el-Mbrek<"'", Drim'", A h m e d b. H a n b e l v e B e y h a k " " de rivayet etmilerdir.

C-

Hkm:

Hadsin d e e r h k m iin Tirmiz: "Bu, garb bir hadsdir" der. Trk""" v e Suyt""' de "zaf" h k m n vermilerdir. Gerek Hfz eiMnzir'"" v e gerekse Trk, "ayrca bir de T a b e r n rivayeti olduunu, onun ise sahh 'e yakn zararsz bir senedle rivayet edildiini" sylerler. Bu d u r u m a gre hads, "hasen" h k m n alr*'"". Zr hads, garabetten kurtulmu oluyor.

(154)

jL^,

1} Ls fji'yyj^-.J/J

ijL/jjil^

'X^

^Jy^j jU^ dedi.

Tanr elisi hadsinde: "te iki tne haris ki, hi doymazlar" {Mesnev: C. VI, B. 3883; Ank. Tekmile, VI/379)

Tanr r a h m e t etsin, Mustafa: "ki haris vardr ki, hi doymaz: dnyy dileyen, br bilgi isteinde bulunan" dedi.

Biri

{Mesnev: C. VI, yukardaki beyitten sonraki BALIK; Ank. Tekmile, VI/379)

(102) (103) (104) (105) (106) (107) (108) (109)

Abdullah b. el-Mbrek, Kitb uz-Zlid ve'r-Rekik. s. 130, r. 385. Drim, Snen. 11/209, r. 2716. Ahmed b. Ranhst, Msned. 11/159, 177. Beyhak, u'ab'l-mn. vr. 330''. Trk, el-Mun. 111/108, haiye: 1; 111/162, haiye: 7. Suy, el-Cmi'us-Sar, 11/175. Hfz el-Mnziri, et-Terb ve't-Terhb. 111/536. Sehv, el-Maksd. s. 416, r. 1141. Ayrca bkz. Hatb et-Tebrz, Mikt, 11/581, r. 4836; 'Acin, Kef'l-Haf, 11/258, r. 2521; Ht el-Beyrt, Esn'l-Metlib. s. 212.

260

A<A^ ^

Metin:
J J a ^ b (^jyLl JJ ^ U ^ Jo^Jl :>Uu^ J J J . . . J - y (3JJ >- J U ^ LJJ

;^'a j.U'yi c J U ^ J J l J j - - j :

^ y y i - l l J - p J J

ijy\^\
JJ

j p i k i j p Jl_jP y U OLudl j j (^ j e : DL^

V LJi t) ( _ ) ( - A :

j U . : j^JL j A J P l

E n e s (r.a)'den. Reslullah (s.a.s): "ki tne hars vardr ki lar: Birisi ilme susamtr, doymaz. br de dnyya kar doymaz" buyurmulardr.

doymaz hrsldr,

B-

Kaynatalar:

Yukardaki metin, el-Hkim'indir*"'. Hads, deiik sened v e metinler le; "merf'", "mevkuf """\ v e "munkat'" olarak a y n c a D r i m " " ; B e y h a k " " v e dier<"" bz muhaddisler tarafndan d a nakledilmitir.

C-

Hkm:

E l - H k i m , yukandaki nakil iin: "Bu, B u h r ve M s l i m ' i n artlarna gre sahh bir hadsdir. Hadisin senedinde, herhangi bir illet bulamadm" der. Ayn h k m e , Telhs'me Z e h e b de itirak eder. ' I r k " " ve Suyt"*'; dier bz rivayetlerin bir ksm iin "zaf", bir ksm iin de "leyyin " ya'ni "peA fazla zarar olmayan"hir senedle rivayet edildiini sylerler. B i z , b u b a k m d a n , e l - H k i m ' i n b u rivayetini setik.

(110) el-Hkim, el-Mstedrek, 1/92 (iki rivayet). (111) Mesel: Dierlerinin yanmda, ayrca Nehc'l-Bela, hikmetli szleri arasnda da zikredilir. (112) Drim, Snen, 1/81, r. 338, 339, 341 ( rivayet). (113) Beyhak, u'ab'l-mn, vr. 620". (114) Tabern, Bezzr, bn 'Adiyy gibi.

III/261, r. 457'de Hz. Ali'nin

(115) 'Irk, el-Mun, III/238, 4; III/280, 1. (116) Suyt, el-Cmi'us-Sar, 11/184. Ayrca bkz. Hatb et-Tebrz, Mikt, 11/86-87, r. 260, 261; bn'l-Esr, en-Nihye, IV/187; Sehv, el-Maksd s. 434, r. 1206; 'Acin, Kefl-Haf, 11/287, r. 2260; Ht el-Beyrt, Esn'l-Metlib, s. 228.

haiye:

haiye:

261

(155 )

dr^

L / ^ : ^ ^ ^ !

jyi))

Hnerler sahibi P e y g a m b e r ' d e n u t a m n m . O: "Hizmetinize, yiyorsanz onu giydirin " dedi. Mustafa, evld olan m m e t i n e : "Elinizin den yedirin " diye vasiyette bulundu. altndakilere,

siz ne gi

yediiniz

ey

{Mesnev: C. VI, B. 3974-3975; Ank. Tekmile, VI/395)

A:Jli

Metin:
J J

JoyJl

jjydl

c-jor-

Jli

v - ^ ^ l

J - ^ b

b-b-

UJb-

J\

J J (.JT

Q\

dili J p

LL-i

SJ- <L*>IP ( . S ' ^ J J, JU

*Jpj .il
AJI

j t^jlJl j i b

C-JJ

b'jp

: | J L V - J AJLP .JI

jj-vj
jt-fJju

Jl ^l^L
y>-\ d\

^U-j :Jli

^^.jjaji

J
j.^li

_j:>^ (1)15' j

< J

(^-b
jli

b jvJj.<aaiS'

jt-fl^r- p-SOyL j-jiiSvj "^j

.t^t;
br

Ljf ' - ' J J j J ^ ^

E b Z e r r ' i l - f r (r.a)'den. P e y g a m b e r Efendimiz: "Allah'n, elinizin altnda bulundurduu hizmetileriniz, sizin kardelerinizdir. Kimin, kardei elinin altnda hizmeti olarak bulunursa, ona yediinden yedirsin, giydiinden giydirsin. Ayn zamanda onlara, altndan kalkamayacaklar eyi teklf etmeyiniz Eer, altndan kalkamayacaklar bir eyi teklf eder seniz onlara yardm e(///fe" buyurmulardr.

B-

Kaynaklar:

Y u k a r d a k i m e t i n , B u h r ' n i n Sahh 'inden'"" alnmtr. A y n rivayet te iki satrlk bir de sebeb-i vrd ksm vardr ki, bu ksm b u r a y a alnmamtr.

(117) Buhn, Sahh. 111/123.

262

Hadsi ayrca, m t e r e k v e deiik sened v e m e t i n l e r l e Buhr'"", Mslim'"', Tirmiz'"", b n Mce""; A h m e d b. Hanbel"^" d e rivayet et milerdir.

C-

Hkm: "dir.

Hads, ittifakla "sahh

Peygamber: "inanan, kama benzer" demitir. i bo olunca feryd eder.

(Mesnevi: C. VI, B. 4213; A n k . Tekmile, VI/440)

Aklama: Hads m e c m a l a n n d a , bu mealde bir hads tesbt edemedik. Sdece Gaz l"", E b Tlib el-Mekk (: 3 8 6 ) ' y e nisbet ederek, yle bir metin nakleder:

lil -jU-jSlI f:>

i y i \ y>j -

Ji. j k J l Ji.

y \ Jli

r ^ jij
E b Tlib el-Mekk d e r k i : "nsann karn, aynen ud'a benzer. O ud'un sesi, hafif ve inceliinden dolay, gzeldir. Zira, ud'un ii botur, dolu deildir. nsann ii de byledir. i bo olunca, okuyuu (tilveti) tatl, namaz devaml, uykusu ise az olur".

Buhr, el-Edeb ul-Mfred. s. 75-79, r. 187, 188, 189, 190, 192, 193, 194, 199. Mslim, Sahh. VII/232; V/92-94 (drt rivayet). Tirmiz, Snen, VIII/126. bn Mce, Snen, 11/1216-1217, r. 3690, 3691. Ahmed b. Hanbel, Msned IV/36; V/161. Ayrca bkz. Hatb et-Tebrz, Mikt, 11/231, r. 3345. (123) Gazl, hy, III/83, Fazilet ul-Ci ve Zemm 'i-ebei.

(118) (119) (120) (121) (122)

263

M e t n i , Mesnev dnda sdece hy 'da tesbt edebildie. G r l d gibi bu da hads deil, m e h u r M u t a s a v v f E b Tlib e l - M e k k ' n i n szdr. Z a m a n z a m a n karlald gibi, b u n u n , ileriki devirlerde hads hviyetine b r n m olmas da muhtemeldir.

/>>^
P e y g a m b e r Aleyhisselm da: "Ey eziyet ve zahmet! iddetlen, lrsn " demitir. B t n Kur 'n v e gkten inen kitaplar, b u n u anlatr. a

{Mesnev: C. VI, 4255. beyitten nceki BALIK; Ank. Tekmile, VI/446)

A-Metin:
Jl Jl CJ:^
J J - J

y^S- Jl

b _jl50l J J j Jl y}

djw

Jl j,

Jl

Jy~J~\ <ll JuP j j U X. j , Jj^

AJI jP l

b j J U Jl, V b <t^H\
: J l i - U P il ^ j

J l yi-^
^ jP

\^ t ^UI J U - l
J
AJIP

jlS'

> _ J 9 ^J, Jl,

aJjr jS-

J-p

jkj

s ^j ( ^ J i l : J _ j ^

(t-b-j

(_jL^ -il

Ali b. E b Tlib (r.a)'den. P e y g a m b e r Efendimiz: "Ey eziyet met, iddetlen; a f i / r s / " buyururlard.

ve

zah

B-

Kaynaklar:

Hadsi, b u sened v e metinle sdece K u z ' ' n i n Msned'ihb 'nda"*" tesbt edebildik. Ayrca, Deylem"'" de hadse yer verir. Dier

(124) Kuz', Msned'-ihb, vr. 9 1 ' , r. 495. (125) Deylem, Msned'l-Firdevs, vr. 34*'.

264

ikinci el kaynaklar da""' hep b u iki kaynaa atflar yaparlar.

C-

Hkm:

Suyt""*,"^ / " r u m u z u n u koyar.

( 158 )

^^^^-/'-^y?

(^^^

'^/^

Mustaf Aleyhissalt vesselam: "Ben kimin mevlsysam, ki, Ali de onun mevlsdr" buyurdu.

phe

yok

(Mesnevi- C. VI, 4538. beyitten nceki BALIK; Ank. Tekmile, VI/488)

AL cu>tc*

Metin: Jli
JJ -J^

Jp

JI-

LJJLJ-

J J J-'>-S^ LJJL ?-

jLio

J J X ^

bji

: Jli

U P l ^

^^1 js>

(ij J J J J j j
.N|y.

^l J P O J - ^

J^^l
jA

oN /y O u T

... Zeyd b. Erkam veya E b Sreyha (r.a)'dan. Peygamber Efendimiz: "Ben kimin mevls isem, phe yok ki, Ali de onun lev /s /rfr" buyurmulardr.

B-

Kaynaklar:

Yukandaki metin, Tirmiz 'nindir'^". Hadsi, ayn sened ve metinle el-

(126) Sehv, el-Maksd, s. 59; Suyt, el-Cmi us-Sar, 1/42; 'Acin, Kef'l-Haf, 1/127; Ht el-Beyrt, Esna'l-Mellib, s. 40. Ayrca bkz. bn'l-Esr, en-Nihye. 1/30; Zeheb, Mzn, 1/538. (127) Suyt, el-Cmi'us-Sar, a.g.y. (128) Tirmiz, Snen, XII1/165.

265

H k i m " " ' ; farkl sened ve ayn metinle Bulr"^"', A i m e d b . H a n b e l " " ' , b n M c e " ' " de rivayet etmilerdir. Nes""' ise btn rivayetleri bir araya top lamtr. T i r m i z v e B u h r dndaki rivayetlerde, ayrca, sebeb-i ksm da vardr. vrd

C-

Hkm:

Hadsin deer h k m iin T i r m i z : "Bu, sahh ve hasen bir hadsdir" der. e l - H k i m de, birinci rivayeti iin: '*Buhr ve M s l i m ' m artlarna gre"; ikinci rivayeti iin de: 'TMslim'/n artna gre sahh bir hadsdir" der. Suyt'^"' de "hasen" r u m u z u n u koyar. e l - H k i m ' i n , dier bir rivayeti de, aa y u k a n ayn m n d a ve sdece lfz deiiklii ile "-tJj LU ol LuT y." eklindedir"'"'.

(129) (130) (131) (132) (133) (134)

el-Hkim, el-Mstedrek. 111/110 (iki rivayet). Buhr, et-Trh ul-Kebr. 1/375; IV/193. Ahmed b. Hanbel, Msned. 1/84; lV/281, 368, 370, 372. bn Mce, Snen. 1/45, r. 121. Nes, Hasisu Emr'il-M'minin Ali b. Eb Tlib. s. 15-16 (on rivayet). Suyt, el-Cmi'us-Sar, II, r. 9000 [Nairin notu: Elimizdeki tez nshasmda metin iinde dipnotu numaras verilmi, ancak dipnotlar ksmnda bir aklama yaplmam tr. Biz, ilgili cild ve hads numarasn tesbt edip burada verdik. Eserin 1401 (1981) ta rihli Beyrut (Dr'ul-Fikr) basksndaki yeri ise 11/642'dir]. (135) el-Hkim, el-Mstedrek. 11/130. Ayrca bkz. bn Kuteybe, Te'vl Muhtelif il-Hads. s. 42; Hatb et-Tebrz, Mikt. 111/243, r. 6082; Zeheb, Mzn. 111/294; lV/235; 'Acin, Kefl-Haf. 11/274, r. 2591.

266

IKINCI

BLM

MESNEV

HADSLER'NN

DEERLENDRLMES

MESNEVI

HADSLERI'NIN

DEERLENDIRILMESI
B u b l m d e , Mesnev'de kullanlan hadslerin muhtevalar b a k m n d a n bir deerlendirilmesi, hadslerin kaynaklara dal ve shhat derecelerine gre bir tasnifi yaplacaktr. Bu szn ettiimiz hususlar, tahrci yaplan eserin ele ald m e s ' e l e y e ve id olduu ilim dalna gre farkhik gstermektedir. M e s e l bir Fkh kitab, bir Kur'n Tefsiri, bir Trih, Tb, Edebiyat, Kelm ve genel kltr eseri zerinde yaplacak tahrc almasnda, hadslerin m u h t e v a s n d a farkl lk olabilecei gibi, arlkl kaynaklar da deiiklik arz edecektir. Bu farkl lk, bilhassa konularna gre tasnf edilen kaynaklar iin bahis k o n u s u olup, Msned ve Mu 'cem gibi, hadslerin rvleri dikkate almarak yaplan tasnif lerde kendini pek hissettirmeyecektir. Tesbt edilen Mesnev hadsleri gzden geirilince, zerinde durulmas gereken bz farkl noktalarn b u l u n d u u dikkati ekmektedir:

1- M E S N E V I H A D S L E R I ' N I N

MUHTEVAS

Mesnev'nm, "tasavvuf ve ahlk karakterli" bir eser o l d u u n a ve, eitici ve retici bir slbla yazldna yukarda iaret etmitik. slm limleri ve zellikle hads mnekkidleri, hadsleri, muhtevalar bakmndan iki grupta mtla etmilerdir: Fkh konulara dir olan hadslere "Ahkm hadisleri", b u n u n dndakilere de "Fezil" adn vermilerdir. Birinciler, u m u m i y e t l e Fkh konularna gre plnlanan "Snen"\er ile "Cami'"\enxi ilgili blmlerinde {Kitb'larvada) toplanm; ikinci gruptan hadsler ise, yine ayn kaynaklarn, ounlukla Kitb'z-Zhd, Kitb'r-

269

MESNEVI HADSLERI F O R M A 19

Rikk, Kitb ul-Edeb. Kitb ul-Birr ve's-Sla, Kitb ul-llm, Kitb ut-Tb, Kitb'l-Menkb, Kitb'l-Fiten ve'l-Melhm, Kitb'l-Kyme.... gibi b l m balklar altnda serpitirilmilerdir. Yukardaki b l m balklar, hacimli bir hads m e c m u a s n n iinde yer ald gibi, yerine gre, m u h a d d i s l e r c e mstakil olarak tasnif edilmi bir hads kitabnn ismi eklin d e d e karmza kabilmektedir. D e n i l e b i l i r ki; Mesnevi'e y e r alan hadslerin kahir ekseriyeti, '"bdt - Muamelt - Ukbat" eklinde ifade edilen m e v z u l a r a id b l m l e r iinde b u l u n m a m a k t a , t a m m n a y a k n , "Fezil" g r u b u n a giren b l m l e r a r a s n d a y e r almaktadr. N i t e k i m Muvatta', N e s ' n i n Snen 'i, B e y h a k ' n i n es-Snen 'l-Kbr 's, hatt D r e k u t n ' n i n Snen 'i gibi fkhi k o n u l a r a arlk veren k a y n a k l a r d a , y a hi b u l u n m a m a k t a , y a d a p e k aznda y e r v e r i l m e k t e o l d u u m a h e d e edilmektedir. B u n l a r n da, hadsin bir b a k a y n n d e n dolay o b l m iine alnm o l d u u dikkatten k a m a m a k tadr. B u d u r u m bizi, Mesnev hadslerinin k a y n a k l a r n a bir g z a t m a a yneltmitir.

2- M E S N E V H A D S L E R ' N N

KAYNAKLARI

D a h a nce, eitli mnsebetlerle, hads kaynaklar zerinde d u r m u tuk. B u r a d a onlar tekrar edecek deiliz. A n c a k , t a h r c a l m a l a r nin bir karakterini ortaya k o y m a s b a k m n d a n , bu kaynaklarla. Mesnevi 'de yer alan hadslerin bir mukayesesini y a p m a y deneyeceiz. B u m u k a y e s e , z e rinde tahrc almas yaplan eserin muhtevas ile, o eserde yer alan hadsle rin aratrlmasnda, bavurulacak kaynaklarn muhtevas arasnda bir u y u m b u l u n m a s gerektii vakasn ortaya karmaa yarayacaktr. Mesnev'de, m k e r r e r l e r h r i , s a r a h a t e n k a y d e d i l e n 150 c i v a r n d a h a d s k u l l a n l m t r . B i z , a k a h a d s tasrh e d i l m e d i i h l d e , h a d s o l m a i h t i m l i n i g z n n e a l a r a k , bir k a b e y t i d e a r a t r m a m z a r a s n a aldk. B y l e c e 158 r a k a m n a ulatk. B u a r a d a , Mesnev z e r i n d e y a p l a n d i e r a l m a l a r d a k a r l a t m z b z "gzden kama"la.r, b i z i m iin d e varit olabilir. B u hadslerin kaynaklara dal yledir:

270

M u h a d d i s i n ad 1) M l i k b . E n e s

M u h a d d i s i n l m trihi (179/795) (181/797) (204/819) (241/855) (255/869) (256/870) (261/875) (273/886) (275/888) (279/892) (303/915) (405/1014) (430/1039) (454/1062) (458/1066)

Hads s 5 10 20 48 27 37 42 34 33 48 14 37 20 62 60

2) ' A b d u l l a h b . e l - M b r e k 3) Taylis 4) A h m e d b . H a n b e l 5) D r i m 6) B u h r 7) M s l i m 8) b n M c e 9) E b D v d 10) Tirmiz 11) Nes 12) e l - H k i m 13) E b N u ' a y m 14) K u z ' 15) B e y h a k

Y u k a n d a k i listeye, kullandmz btn kaynaklar alnmad gibi, bu ra kamlar arasnda yer alabilecek miktarda hads bulunmasna ramen, ikinci el eserlerden tkib etme durumunda kaldmz kaynaklar da -deerlendirmenin shhati asndan- dhil edilmemitir. Aratrmamzn bir ksmnn d k m olan b u liste, -tirf e t m e k gerekir ki- aratrcsn tatmn etmemitir. Zr o, aratrmann b a n d a n s o n u n a kadar, Mesnev hadslerinin kaynaklarn tesbt etmekle, ayn z a m a n d a M e v l n ' n n hads kaynaklarn da tesbt edebilecei midini besliyordu. Grld zere, M e v l n ' n n , olduka geni v e dank olan bu ve benzeri k a y n a k l a n gzden geirdikten sonra, iledii m e v z u a u y g u n hadsleri see rek eserinde kullanm olabileceini kabul etmek, aklen m m k n olsa bile, fiilen biraz gtr. Nitekim, m n h a s r a n H a d s i l m i ile megul olanlar k s m e n istisna edilebilirse d e , dier sahalarla uraanlarn hads m a l z e m e l e ri, u m u m i y e t l e , birka "el kitab"na inhisar edegelmitir. B u sebeple, y u k a n d a k i listeye aldmz ve geri kalanlarn da dipnotla rnda gsterdiimiz eserler iin: "Bunlar, Mesnev hadslerinin kaynakla271

rdr" d e m e k dorudur; fakat, "Mevln'nn hads kaynaklandr" demek o l d u k a zordur. Bunlar deilse, ya hangileridir? sorusu ise, b u aratrmanm uml d m d a kalmaktadr. B u noktada, devreye "kltr trihisi"nm gir m e s i gerekmektedir. N i t e k i m , M e v l n ' n n kulland hads kaynaklarnn tesbti, bir bak m a , Anadolu Seluklular d n e m i n d e kullanlan hads kaynaklarnn da tesbti d e m e k olacaktr.

3- M E S N E V H A D S L E R ' N N S I H H A T D E R E C E L E R Hads tenkidi ile megul olan slm limleri, hadsleri. Peygamber Efen d i m i z ' e aidiyetinin sbt'u bakmndan arz ettii duruma gre bir deerlen dirmeye tbi tutmular v e onlar, ayr a y n kymet h k m ifde eden tbirlerle adlandrmlardr: "Sahh ", "Hasen " ve "Zaf" gibi tbirler, metnin deil, daha ok senedin tahlili sonucu v a n i m olan h k m ifdeleridir. Maamfh, metinde z v e i 11 e t gibi bir durum varsa, keyfiyet yine ayn hkmlerle ifde edilmitir. B u arada, Peygamber Efendimiz'in sz olmad hlde o n a nisbet edilen szlere ise "mevzu' " sfatm vermilerdir. D a h a nce, hadslerin "Ahkm" ve "Fezil" o l m a k zere iki grupta mtla edildiklerini kaydetmitik. te b u taksim, hads mnekkidlerince dima g z n n d e bulundurulagelmi; hadslerin shhat dereceleri tyin edi lir v e onlar m e s ' e l e d e d e l i l olarak kullanlrken, "Ahkm Hadsleri" ile "Fezil Hadsleri", ayr ller iinde deerlendirilmeye tbi tutulmulardr. N i t e k i m p e k ok slm ulems; "haram - hell", "cevaz - adem-i cevaz" gibi h k m ifde eden hadslerin rivayetinde v e dell olarak kabulnde titiz davranldn; aksine, "terib", "terhib", "tevik", "nasihat" hviyeti tayan hadslerin n a k l i n d e v e k a b u l n d e ise m s a m a h a l bir t u t u m iinde b u l u n u l d u u n u ifade ederler"'. te y a n d a n , b u r a d a senedsiz hads v e haber nakletmenin ortaya kar d bir p r o b l e m ile karlayoruz. yle ki, bir ksm klsik kaynaklarda. P e y g a m b e r E f e n d i m i z ' i n hadslerinin yannda, s a h a b e ve t b i ' n
(1) Bu konudaki grlerin bir ksmn, Hatb el-Badd, el-Kifye adl eserinin "Bb'tteeddtfehds'il-ahkm ve't-tecewazffezil'il-a'ml"hah\ alnda toplam (s. 133134); el-Leknev ise, el-Ecvibet'l-Fdla isimli eserinin "Kabul'l-hads'iz-zafffezil'ila ' m / " bal altnda, hemen hemen bu konudaki grleri bir araya getirmitir (s. 36-65).

272

szleri de senedleriyle birlikte yer almaktadr, tslm limleri, b u neviden szleri, hadsin bir eidi olarak deerlendirmiler v e , birbirinden ayrc mhiyette ifadeler k u l l a n m a k suretiyle, karkl nlemiledir. N i t e k i m "merf' hads", "mevkuf hads", "maktu' hads" tbir leri bu maksatla ortaya kmtr. N e var ki, sened t a m a m e n atlnca, ortada sdece metin kalmakta; neti ce olarak da bunlar, ileriki devirlerde. P e y g a m b e r i m i z ' i n hadsi diye yayl maktadr. Bilhassa Hz. A l i ' n i n szlerinden birou, "mevkuf" iken, "merf'" hviyetine brndrlmtr. Arza, biraz da sistemin b n y e sinden gelmektedir. Bu gibi durumlarda, daha sonraki hads tenkdcisi ise "bu, mevzu' bir hadsdir" h k m n vermitir. M u h t e v a b a k m n d a n hadslerini r u h u n a uygun olduu hlde, "mevzu' hadsler" arasnda zikredilen bir ksm ifdelerin, byle bir sebep sonucu ortaya kt, aratrma neticesinde v u z u ha kavuabilmektedir. Mesnev 'de de benzer durumlarla karlalmtr. Mesnevhadslerin tasnf edilebilir: a) S a h h b)Zaf c) Shhat derecelerini tesbt edemediklerimiz d) Kaynaklarn tesbt edemediklerimiz e) M e h u r olan ekli hads olmayp da benzerini tesbt ettiklerimiz "shhat derecelerine gre durumlar" yle

78 38 4 16

f) Hads olmad zerinde yaygn gr olup, kaynaklar d a d a tesbt edemediklerimiz ( M e v z u ' ) 14 Yekn 158

H e m e n ifde edelim ki, bu rakamlar, aratrmalarmz erevesinde elde edilen sonulardr. zellikle ilk devir yazmalar zerinde srdrlecek a lmalar sonucu, bu rakamlarda, Mesnev lehine b y k deiiklikler olabile cei yolundaki kanatimizi muhafaza ediyoruz.

273

SONU
Tahrc almalarnn ess hedefi, bir eserde kullanlan hadslerin k a y naklarn v e b u n a bal olarak shhat derecelerini tesbt edip, o eserin, hads leri b a k m n d a n d u r u m u n u aydnla kavuturmaktr. Mesnev d e , eitli ynleriyle o k ilenen bir eser o l m a s n a r a m e n , ha dsleri zerinde cidd aratrmalar y a p l m a m eserler arasnda b u l u n m a k t a dr. B y l e bir boluu d o l d u r m a gayesiyle zerine eildiimiz b u aratrma dan elde edilen neticeler, ilgili b l m l e r d e gsterilmitir. Mesnev'nm, hadslerini "metin" olarak tesbt e d e r k e n , d a h a n c e d e belirttiimiz z e r e , sarahaten h a d s o l d u u k a y d e d i l e n l e r i aldk. B u l n n dna ktmz b i r k a istisna ile birlikte "158 hadis" tesbt e t m i b u l u n u y o r u z , itiraf e t m e k gerekir ki, Farsa 'ya olan v u k u f u m u z u n yeter sizlii, b u r a k a m n d e i m e s i n e y o l aabilecektir. Zr, hadsler b a k m n dan Mesnev 'nin s l b u o k a d a r artcdr ki, beyit iinde g e e n "bir teli Arapa kelime", b a z e n , u z u n c a bir h a d s m e t n i n i n h e r h a n g i bir k e l i m e s i , beytin geriye kalan Farsa ksm da, o hadsin meali o l a b i l m e k t e d i r . B u d u r u m u n t a m k a v r a n a b i l m e s i iin, Farsa 'ya v u k u f y a n m d a , o k g e n i hads klliytnn "mn" olarak hafzada olmas d a g e r e k m e k t e d i r . Geri tahrc almalarnda. P e y g a m b e r i m i z ' i n hadsi o l d u u b e l i r t i l m e y e n v e y a b y l e bir iddias da b u l u n m a y a n ifdelerin tahkiki, a r a t r m a m u l n n d n d a braklmtr. Hadslerin, hads olduu tasrh edilmeden, mellifin kendi sz imi gibi kullanlmas keyfiyeti, ilk d e f a M e v l n ' d a grlen bir tatbikat deil dir. Nitekim nl m u h a d d i s B u h r , kendi artlarna u y m a y a n bir senedle rivayet edilmi hadsleri, senedli olarak el-Cmi'us-Sahh'mm arasna al m a m ; fakat, o k o n u d a baka hads y o k ise, sanki kendi ifdesiymi gibi "bb" bal yaparak, hadsin "metin" ksmn aynen koymutur. O , teknik zaruretlerden doan bir maniay, b y k bir maharetle b y l e c e am, "sz kendine ml ederek mny muhafaza etmeyi" baarmtr. Elimizdeki p e k o k rnek iinden bir tanesini b u r a y a kaydetmek

275

istiyoruz: B u h r ' n i n , el-Cmi'us-Sahh'inin "Kitb'l-At'ime" (VI/195), sondan d r d n c bb aynen yledir:

" UP

blmnn

ili ^

^^j j p

ajijA

J j ^ ' ^ ^ u J i ^'UJi Ji ^LiJi ^ U J i

"

"Yiyip kredenlerin durumu, aynen oru tutup sabreden gibidir, b b. Bu konuda, E b H r e y r e ' ' n de Peygamber Efendimiz 'den bir rivayeti vardr". B u h r , b u babn altna hibir hads k a y d e t m e d e n , m t e k i b baba ge mitir. B u ifdelerde, grnte, sarahaten hads yoktur; fakat gerekte, ia ret ettii iki hads m e v c d d u r : 1) B b bal olan m e t i n k i , A h m e d b . H a n b e l {Msned, 11/283, 2 8 9 ) v e b n M c e {Snen, 1/561, n u : 1 7 6 5 ) tarafndan S i n a n b . S e n n e (r.a) k a nalyla rivayet edilmi olan bir hadsdir. V e senedi b a k m n d a n "hasen "dir. 2) "Bu konuda E b H r e y r e ' / / de Peygamberimiz 157") kaydettii E b H r e y r e rivayetidir: " ^ U ^'U. y ^ "Nice yiyip kreden kimseler denlerden daha byktr". vardr ki, onlarn (s.a.s)'den bir riva (vr.
(vp= L^^y'

yeti vardr" diye iaret ettii ki, bu da, K u z ' ' n i n Msned'-ihb'mda

ecri, oru tutup

sabre

B u rivayet ise, senedi b a k m n d a n "zaf

"dir.

G r l d zere, hasen ve za/'hadslerle, kendi artna u y m a y a n sahh hadsleri el-Cmi'us-Sahih'ine a l m a m a prensibine u y a n B u h r , o k o n u d a artna u y a n bir rivayet bulamad iin, hads olduunu hi tasrh etmeden, "hasen" olann "bb " bal yapp, "zaf" olanna da iaret etmek suretiyle, hadsi dehsnn maharetini gstermitir. O, b u davran ile, hasen v e za^/" hadsleri eserine alm olma ithamna m r u z kalmaktan da kendini k o r u m u olmaktadr. A y n d u r u m , yer yer M e v l n ' d a da grlmektedir. M e s e l aratrma mzn 7. beytinde: "alan kimse Tanr sevgilisidir, iaretini dinle" eklin d e bir rneini kaydettiimiz zere; iaretini dinle", remzini iit", "..... szne kulak ver", "..... prensibine uy" gibi ibarelerle naklettii szle rin, hads olup olmad tasrh edilmemitir. Aratrld takdirde, birokla rnn, lfzan v e y a m e l e n hads olduklar anlalabilmektedir.

276

E l d e edilen s o n u l a r a g r e , Mesnev hadslerinin b y k ounluu (% 7 5 ) , m e h u r hads m e c m a l a r m d a senedi ile birlikte y e r almaktadr. K a y naklar tesbt edilemeyen 16 hads. Mevzuat kitaplarna da g i r m e y e n metin lerdir. Bilhassa; "edeb", "zhd", "fezil" g r u b u n a giren ilk devir yazmalar da zerinde derinletirilecek almalar, b u metinlerin de v u z u h a k a v u m a s na yardm edecektir. Tasnf devri kaynaklarnn neir haytna kazandrlma s zarureti, b u k o n u d a kendini iyice hissettirmektedir. te y a n d a n Mesne v'de kullanlp da, m u a h h a r devir hads mnekkidlerinin bir ksmnn "mevzu ' " diye hkmettikleri metin says 14 olarak karmza kmakta dr ki, b u rakam, b t n n % 8'ini tekl etmektedir. Elde edilen b u netice ile, Mesnev'nin kla k a v u m u olmaktadr. hadsleri, btn ayrntlar ile a-

Bu neticeyi elde ettikten sonra, m e s ' e l e n i n bir baka ynne iaret etmek zarureti ortaya kyor. yle ki: Tasavvuf eserlerdeki hadslere timat oluna mayaca, bunlarn ounun u y d u r m a hadsler olduu yolunda bir kanat mevcddur. yle ki, b u kanat, kafada ve szde deil, neriyatta ve fiiliyatta mahede edilmektedir. br taraftan da, hadsleri zerinde en az alm saha, tasavvuf eserler olarak karmza kmaktadr. zerinde en ok tahrc almas yaplanlarn ise. Fkh dalnn eserleri olduu grlmektedir. Bu tesbt, bir tasavvuf eserle fkh eseri hadsleri b a k m n d a n karla trmak v e neticelerini, mukayeseli bir ekilde ortaya k o y m a k zarureti ile kar karya getirmektedir. B u maksatla setiimiz fkh eser, ' A l ' d - d n e s - S e m e r k a n d (: 5 5 2 / 1 1 5 7 ) ' n i n Tuhfet'l-Fukah 's olmutur. S e m e r k a n d , isminden de anlalaca zere, Semerkand ldr. M e v l n ' n n d o u m yeri olan Belh 'e o k yakndr. H e r ikisi de; a y n c o r a f b l g e nin, a y n i k 1 i m in iki klsik kltr merkezinin yetitirdii hret lerdir. M e v l n ' d a n 120 sene nce vefat etmitir. t e y a n d a n , h e r ikisinin de eseri, senedli rivayet geleneinin terk edildii d n e m i n m a h s l d r . Tuhfet 'l-Fukah 'mn hadsleri zerinde de, aynen bizim Mesnev h a dslerinde tkib ettiimiz m e t o d a u y g u n cidd bir tahrc almas yaplmtr. am niversitesi eriat Fakltesi Hads stad M u h a m m e d M u n t a s r elKettn v e bir arkada tarafndan gerekletirilen b u aratrma, eserin asl ile birlikte, drt cild hlinde (Beyrut 1964, 2 2 0 s.) neredilmitir. std e l - K e t t n ' n i n tesbtine gre, Tuhfet 'l-Fukah 'da 6 2 9 hads b u lunmaktadr. "Mtevtir" ye "sahh" olanlar dnda, bunlarn, 9 2 ' s i 277

"zaf hads"r. 3 0 k a d a n "muharref"dir. 20 ksurunun "kay na belli < / e ^ / / " d i r . Aralarnda 8 tne de " m e v z i ' hadis" bu lunmaktadr. B u neticeye gre, "ahkm hadsleri"nde bulunmamas gereken eitli vasftaki rivayetlerin toplam, y e k n u n % 2 5 ' i n e yaknn tekil ettii ortaya kmaktadr. B u n a b e n z e r mukayeseler, Mesnev dnda dier bir tasavvuf eserle, Tuhfet ul-Fukah 'dan b a k a bir fkh eser zerinde de yaplsa, sonucun p e k az r a k a m deiiklii ile - aa b e y u k a n - ayn olaca kanatindeyiz. Halbuki fkh eserlerde "zaf", "muharref" v e "mevzu'" hadsler bulunabilecei h u s u s u p e k dile getirilmemitir. Tasavvuf eserlerdeki hadslerin shhat dereceleri zerindeki u m m i g r derli toplu bir y e r d e veren melliflerden birisi z m i r l i s m l H a k k'dr. O , Siyer-i Celle-i Nebeviyyem adl serinde, kendi kantini de ilve ederek, b u k o n u d a k i litertr hulsa etmitir. Eserinin, "Ktb resil-i gayr-i mu'tebere-i mehre" ( M e h u r gayr-i m u ' t e b e r kitap ve risaleler) bal altnda (s. 88) u bilgiyi verir: "Mevz't kitaplarnda, ahbr- mevzua' ile mehn (dolu) olduu veya rivayeti gayr-i mevsuk bulunduu beyn olunan ktb ve resil bun lardr" diye giri yaptktan sonra, 52 m a d d e hlinde teker teker kitaplan tantr v e 4 3 . srada (s. 96) Tasavvuf ve Ahlk kitaplarna y e r verir: "Ktb't-Tasavvuf ve'l-Ahlk: larndaki ehdse itimd etmezler" kaydettikten sonra da: gibi, ktb-i len akvl: Muhaddisin mutasavvife szleridir" Ehl-i hadis, tasavvuf ve ahlk der v e bir miktar mevzu' kitap hads

ahlkta ve tasavvufta ehds-i Nebi olarak gsteri indinde hads-i Nebi deildir. ou, belki de hepsi, diyerek bitirir (s. 97).

B u ifdeler; snr i z i l m e m i , m i s l i g s t e r i l m e m i , u m l belir tilmemi istisna tanmayan u m m bir h k m hviyetini tamaktadr. te yandan z m i r l i ' n i n m a d d e m a d d e sralad 52 kitap ierisinde, hi fkh eser i s m i y e r a l m a m t r . Z t e n b y l e b i r iddia d a ileri s r l m e m e k tedir.

(1)

zmirli sml Hakk, Siyer-i Celle-i Nebeviyye, 15, Tevs-i Tb'at Matbaas.

stanbul 1332, Seblrred nr. Nu:

278

Mesnev zerindeki bu aratrmamzda elde ettiimiz sonular ile, fkh bir eserin hadslerinin shhat dereceleri bakmndan arz ettii d u r u m , z m i r l i v e benzeri melliflerin, y a y g n k a n a t olarak dile getirdikleri u m m h k m geersiz klmaktadr. En ok tenkide urayan v e zerinde cidd aratrmalar da y a p l m a m olan dier tasavvuf eserlerin -hi olmazsa en y a y g m olanlarnn- hadslerini tahrc ederek, zerinde ok durulan bu m e s ' e l e n i n aydnla kavuturulmas zarureti bu noktada kendini hissettirmektedir.

279

B B L Y O G R A F Y A ' A B D U L L A H b . e l - M B R E K (: 181/797): Kitb'z-Zhd ve'r-Rekik (tahkk: Habb'r-Rahmn el-A'zam), Malikavn-Nasak 1385/1966. ' A C L N , sm'l b . M u h a m m e d (: 1162/1749): Kef'l-Haf ve Mzl'lllbs an m itehere min 'el-Ehdis 'al Elsinet 'in-Ns, I-II, Msr 1351-1352. AHMED b . H A N B E L (: 241/855): Msned, G e m r v ) , Msr 1313. I-VI, (nr. Muhammed

' A L e l - K R (: 1014/1605): Kitb'l-Mevz't'l-Kebir,

stanbul 1289. I-VII, yl:5,

A N K A R A V , sml Rush D e d e (: 1041/1631): erh'ul-Mesnev, stanbul 1289. A R P A G U , Sf: "Mevln A Y V E R D , Smiha: bide Celleddn ahsiyetler, Rm (1207-1273)", STEM, say: 10, s. 9 1 - 1 1 1 , K o n y a 2 0 0 7 [Nairin ilvesi].

Kltr Bakanl, Kltr Eserleri: u'ab'l-mn.

11, stanbul 1976 [Nairin ilvesi]. B E Y H A K , E b Bekir A h m e d b . el-Hseyn (: 4 5 8 / 1 0 6 6 ) , Kayseri Rid Efendi Ktbhnesi, nu: 109 (yazma). B E Y H A K : Kitb'l-Esm B E Y H A K : Kitb'z-Zhd, BROCKELMANN: Leiden \9A?,-\9A9; ve's-Sft, der H a y d a r b d 1313 ( 1 . bask). Arabischen Litteratur (GAL), l-II, K u v e y t 1983 [Nairin ilvesi]. Supplementband, l-IIl, Leiden 1937-1942. el-Cmi'us-

Geschichte

B U H A R , E b ' A b d u l l a h M u h a m m e d b . sm'l (: 256/870): Sahih, 1-VllI, stanbul 1315. B U H A R : el-Edeb'l-Mfred bask). B U H A R : et-Trh'ul-Kebr, B U H A R : Kitb'l-Kn, C A N , efik: Mevln: I-VIII, H a y d a r b d 1362. H a y d a r b d 1360 ( 1 . bask). Hayat, ahsiyeti ve Fikirleri,

(nr. M. Fud ' A b d l b k ) , Kahire 1379 (2.

B U R S E V , sml H a k k (: 1137/1725): Kenz-i Mahf, stanbul (trz). t k e n Neriyat, yayn nu: 3 0 5 , stanbul 1995 [Nairin ilvesi].

D R M , E b M u h a m m e d ' A b d u l l a h b . ' A b d u r r a h m n (: 255/869): S nen, I-II, Kahire 1386/1966. D E Y L E M , E b M a n s r ehrdr b . E b c ' rveyh b . ehrdr (: 558/1163): Msned'l-Firdevs, Kayseri Rid Efendi Ktbhnesi, nu: 108 (yazma). E B D V D , S l e y m a n b . el-E'as es-Sicistn (: 275/888): Snen, I-IV (tahkik: M u h a m m e d M u h y i d d n A b d l h a m d ) , Msr 1369-1370 (2. bask). E B N A S R , es-Serrc: el-Lma', B a d d 1380/1960 [Nairin ilvesi]. E B N U ' A Y M , A h m e d b . ' A b d u l l a h el-Isfehn (: 4 3 0 / 1 0 3 9 ) : Hdyet'lEvliy ve Tabakt'l-Asfiy, I-X, 1351-1357/1933-1938 ( 1 . bask). E B N U ' A Y M : Delil'n-Nbvve, Haydarbd 1320. l-II, Msr 1381/1961. Msr 1958. Tezkiret'l-Mevz't, Tahran 1375, Tahran 'Uve'l-Muhaddisn, E B T L B e l - M E K K : (: 386/996), Kt'l-Kulb, E B Z E H V , Prof. M . M u h a m m e d : el-Hads

F E T T E N , M u h a m m e d Thir b. 'Ali (: 986/1578): Beyrut (trz). F R Z A N F E R , B e d u z z a m n : Ehds-i niversitesi yayn nu: 2 8 3 . Mesnev,

G A Z L , E b H m i d M u h a m m e d b . M u h a m m e d (: 505/1111): hyu lm 'id-Dn, I-IV, Kahire M a t b a ' a t ' l - s t i k m e (trz.) HKM

e n - N S B R , E b ' A b d u l l a h M u h a m m e d b . ' A b d u l l a h (: 4 0 5 / 1 0 1 5 ) : el-Mstedrek 'al's-Sahhayn, I-IV, H a y d a r b d 13341342. (nr. Dr. es-Seyyid M u Mecmat'l-Vesik'is-Siysiyye Kahire 1376/1956 (2. Tedvini" (trc. C. IV, say:Ill-

H K M e n - N S B R : Ma'rifet'Ulm'il-Hads a z z a m Hseyin), Kahire 1937. H A M D U L L A H , P r o f Dr. M u h a m m e d : li'l-'Ahd'in-Nebev ve'l-Hilfet'ir-Ride, bask).

H A M D U L L A H : "Hz. Peygamber Zamannda Hadsin Nfz D a n m a n ) , A. . lahiyat Fakltesi Dergisi, IV, A n k a r a 1957. H A M D U L L A H : Hemmm bn Mnebbih it), Ankara 1967. 'in Sahi/esi

(trc. Dr. Talt K o y i Kitb'l-

H A T B e l - B A D D , E b Bekir A h m e d b . 'Ali (: 4 6 3 / 1 0 7 1 ) : Kifyej 'lm'ir-Rivye, H a y d a r b d 1357. H A T B e l - B A D D : Trhu Badd I-XIV, Beyrut 1350.

H A T B e t - T E B R Z , Veliyyddn M u h a m m e d b . ' A b d u l l a h (: 737/1337): 282

Mikt'l-Mesbh, I-III, (tahkk: Nsruddn el-Elbn), D m e k 1380-1382/1961-1962 ( 1 . bask). H E M M M B N M N E B B H (: 101/719): Sahfet Hemmm bn Mnebbih, (nr. Prof. Dr. M . Hamdullah; trc. Dr. Talt Koyiit), A n k a r a 1967. H E Y S E M , N r e d d n 'Ali b . Eb Bekir (: 807/1404): Mecme'uz-Zevid ve Menbe'ul-Fevid, I-X, Beyrut 1967. H E Y S E M : Kef'l-Estr an Zevid'il-Bezzr, l-ll, Beyrut 1399. H T e l - B E Y R T , M u h a m m e d b . Dervi (: 1276/1859): Esna 'l-Metlibf EhdsiMuhtelifet'il-Mertib, Kahire 1346. T R K , Z e y n d d n EbT-FazI ' A b d u r r a h m n b . el-Hseyin (: 8 0 6 / 1 4 0 3 ) : el-Mun an Haml'il-Esfr fi'l-Esfr f Tahrci m f'l-hy min 'el-Ahbr {hy 'nin haiyesinde neredilmitir). B N ' A B D ' L - B E R R , E b m e r Y s u f b . ' A b d l b e r r e n - N e m e r elKurtub (: 4 6 3 / 1 0 7 1 ) : el-st'b f Ma'rifet'il-Ashb, I-IV {elsbe'nm alt k s m n d a baslmtr), Msr 1358/1939. B N ' A B D ' L - B E R R : Cami 'u Beyn 'il- 'lm ve Fazlihi ve m Yenbai f Rivyetih ve Naklih, Msr (trz), et- T b ' a t ' l - M n r i y y e ( 1 . bask). B N ' L - C E V Z , EbT-Ferec ' A b d u r r a h m n b. 'Ali (: 597/1201): Kitb'lMevz't, l-Ill, M e d n e t ' l - M n e v v e r e 1386-1388/1966-1968 ( 1 . bask). B N ' L - E S R , M e c d d d n E b ' s - S a ' d t el-Mbrek b . M u h a m m e d elCezer (: 606/1209): en-Nihye f Garb'il-Hads ve'l-Eser, 1-IV, Msr 1 3 1 1 . B N ' L - E S R , 'Izzddn E b T - H a s a n 'Ali b. M u h a m m e d el-Cezer (: 630/1233): sd'l-befMa'rifet'is-Sahbe, 1-V, Msr 1284. B N F R E K , E b Bekir M u h a m m e d b . el-Hasan (: 4 0 6 / 1 0 1 5 ) : Kitb Mk'il-Hads, Haydarbd 1362 ( 1 . bask). B N H A C E R , EbT-FazI ihbeddn A h m e d b . ' A l i e l - ' A s k a l n (: 852/1448): el-sbe f Temyiz's-Sahbe, 1-IV, Msr 1358/1939. B N H A C E R : Tehzb't-Tehzb, 1-XI1, H a y d a r b d 1325-1327 tarihli b a s kdan ofset (Beyrut 1958). B N H A C E R : el-Metlib'l-'liye bi-zevid'il-Mesnd'is-Semniye kk: H a b i b ' r - R a h m n e l - A ' z a m ) , K u v e y t 1393. (tah

B N M C E , E b ' A b d u l l a h M u h a m m e d b . Y e z d el-Kazvn ( : 2 7 3 / 8 8 6 ) : Snen, I-II (tahkk: M . Fud ' A b d l b k ) , K a h i r e 13721373/1952-1953.

283

 B N ' L - M E L E K , 'Abdlltf b . ' A b d l z z (: 801/1399): Ezhrf erhi Merk'il-Envr, I-II, istanbul 1303.

Mebrikul-

B N ' N - N E D M (: 385/995): el-Fihrist, Kahire M a t b a ' a t ' l - s t i k m e (trz). B N K U T E Y B E , E b M u h a m m e d ' A b d u l l a h b . M s l i m ed-Dnever (: 2 7 6 / 8 8 9 ) : Te'vl Muhtelif il-Hads (tashih: M . Zhr en-Neccr), Kahire 1386/1966. B N ' S - S A L H , E b ' A m r O s m a n b . ' A b d u r r a h m n (: 643/1245): 'Ulm'l-Hads (Mukaddimet bn's-Salh), (tahkik: Nreddn 1tr), Haleb 1386/1966. S M ' L P A A , el-Badd (: 1339/1920): Hediyyet'l-'Arifin Esm'lMellifn vesr'ul-Musannfn, I-II, stanbul 1951-1955. S M ' L P A A : zh 'ul-Meknnf'z-Zeyli 'al Kef'z-Zunn an Esm'lKtbi ve 'l-Fnn, I-II (nr. erefuddin Yaltkaya v e Kilisli Rifat Bilge), stanbul 1360-1362/1945-1947. Z , Mahir: Tasavvuf stanbul 1969 (Rahle yaymlar). Z M R L , sml H a k k : Siyer-i Celle-i Nevebiyye, stanbul 1332. K A S I M b . K U T L U B O A , Z e y n d d n E b ' l - ' A d I (: 879/1474): Tc'tTercimf Tabakt'il Hanefyye, B a d d 1962. E L E B , Mustafa b . ' A b d u l l a h (Hac Halfe) (0:1067/1657): Kef'z-Zunn an Esmi'l-Ktbi ve'l-Fnn, I-II (tahkik: erefuddin Y a l t k a y a v e Kilisli Rifat Bilge), stanbul 13601362/1941-1943. K E T T N , es-Seyyd e- erf M u h a m m e d b . C a ' f e r (: 1345/1926): erRislet 'l-Mstatrafe li-Beyni Mehri Ktb 'is-Snnet 'ilMerrafe, Dmek 1383/1964 ( 3 . bask). K U R T U B , E b ' l - H a s e n t M u h a m m e d b . A h m e d (: 671/1272): el-Cmi u li-Ahkm'il-Kur'n, I-XX, Msr 1387/1967 ( 3 . bask). K U Z ' , E b ' A b d u l l a h M u h a m m e d b . Selme (: 4 5 4 / 1 0 6 2 ) : Msned'ihb, T o p k a p Saray III. A h m e d Ktbhnesi, nu: 370 (yazma). K U E Y R , E b ' l - K s m ' A b d l k e r m b. Hevzin (: 4 6 5 / 1 0 7 3 ) : er-Risle, Msr 1367/1957. L E K N E V , Eb'l-Hasent M u h a m m e d ' A b d ' l - H a y y (: 1304/1887): elEcvibet'l-Fzla li'l-Es'ilet'il-'Aarat'il-Kmile (ta'lk: 'Abdlfetth Eb Gudde), Haleb 1384/1964. M L K b . E N E S (: 179/795): el-Muvatta', I-II, (tahkk: M . Fud ' A b d l b k ) , Kahire 1384. M E D E N , e-eyh M u h a m m e d M e k k et-Trabzon (: 1191/1777): elKTB 284

thft's-Seniyye fi'l-Ehdis'il-Kudsiyye, Kayseri Rid Efendi Ktblinesi, nu: 131 (yazma). M E V L N , Celleddn-i R m (: 672/1273): Mesnevi, I-IV, (trc. Veled zbudak), stanbul 1956-1957, Marif Vekleti yaym [Nairin il vesi]. M U H A M M E D ' A C C C E L - H A T B : es-Snnet Kable't-Tedvn, Kahire 1383/1963 ( 1 . bask). M N V , ' A b d ' u r - R a f (: 1031/1622): Knz'l-Hakyk f Hadsi Hayr'ilHalyk (el-Cmi'us-Sair'in k e n n n d a ) . Kahire 1373/1954. M N Z R , ' A b d l z z b . ' A b d l k a v el-Hfz (: 6 5 6 / 1 2 5 8 ) : et-Terb ve'tTerhb, 1-IV (ta'lk: Mustafa M u h a m m e d ' A m m r a ) , K a h i r e 1373/1954. M S L M , E b ' l - H s e y i n M s l i m b . H a c c c el-Kueyr en-Nsbr (: 261/875): el-Cmi'us-Sahh, 1-VIlI, stanbul 1329-1332. N E S , E b ' A b d u r r a h m n A h m e d b . u ' a y b (: 303/915): Snen, I - V l l l (bi-erhi Cellddn es-Suyt ve hasiyet'is-Sind), Kahire 1348/1930. N E S : Hasisu Emr'il-M'minin 'Ali b. Eb Tlib Kerremellh vehe, Msr 1308. O K , P r o f M . T a y y i b : Bz Hadis Meseleleri zerine Tetkikler, stanbul 1959. N G R E N , Reat: "Mevln Celleddn-i Rm", TDV slm Ansiklope disi, C. X X I X , s. 4 4 1 - 4 4 8 , A n k a r a 2 0 0 4 [Nairin ilvesi]. S E H V , E b ' l - H a y r M u h a m m e d b . ' A b d u r r a h m n (: 9 0 2 / 1 4 9 7 ) : elMaksd 'l-Hasene Ji Beyni Kesrin min 'el-Ehdis 'il-Mtehira 'Al'l-Elsine, Kahire 1375/1956. S E M E R K A N D , ' A l ' d - d n M u h a m m e d b. A h m e d (: 5 5 2 / 1 1 5 7 ) : Tuhfet'l-Fukah, I-IV (tahkk v e tahrc: M . el-Muntasr elKettn v e Vehbettullah ez-Zhayl), Beyrut 1964. S E Z G N , P r o f Dr. M . Fud: Geschichte des Arabischen Schrifftums (GAS), B a n d : 1, Leiden 1967. S E Z G N : Buhr 'nin Kaynaklar Hakknda Aratrmalar, stanbul 1956. S E Z G N : "Hads Musanneftnn Mebdei ve Ma'mer b. Rid'in Cmi'i", Trkiyat M e c m u a s , C. XII, stanbul 1955. S E Z G N : "slm Trihinin Kayna Olmak Bakmndan Hadsin Ehem miyeti", slm Tetkikleri Enstits Dergisi, C. 11, cz: 1, stanbul ^ 1957. S I D D K , P r o f M . Zbeyr: Hads Edebiyat Trihi (trc. Y u s u f Z i y a K a v a k ), stanbul 1966.

285

MESNEV HADISLERI F O R M A 20

S U B H e s - S L H : Ulm ul-Hads ve Mustalahuh. Beyrut 1388/1969 ( 5 . bask). S U Y T , Cellddn ' A b d u r r a h m n b . Eb Bekir (: 911/1505): e/Cmi'us-Sar f Ehds'il-Ber'in-Nezr, I-II, Kahire 1373/1954 (4.bask). S U Y T : el-Le'l'l-Masna f l-Ehds'il-Mevz'a, I-II, Kahire 1317 ( 1 . bask). E R F e r - R A D I Y , Eb'l-Hasan M u h a m m e d b. el-Hasan el-Msev (: 406/1015): Nehc'l-Bela, l-III (erh: M u h a m m e d ' A b d u h ; tahkk: M. Muhyiddn 'Abdlhamd), Msr Matba'at'l-stikme (trz). T A B E R N , E b ' l - K s m Sleyman b . A h m e d (: 360/971): el-Mu 'cem 'lKebr, Feyzullah Efendi Ktbhnesi, nu: 5 4 6 ; Ftih Ktbhnesi, nu: 1198 (yazma). T A B E R N : el-Mu'cem's-Sar, I-II, M e d i n e 1388/1968. T A B E R , E b C a ' f e r M u h a m m e d b . Cerr (: 310/922): Cmi'ul-Beynf Tefsr'l-Kur'n, I - X X X , Msr 1373/1954 (2. bask). T A N C , Prof. M . Tvt: if's-S li Tehzb'il-Mesil (Mukaddimesi ve notlar), A n k a r a 1956. T A Y L S , E b D v d Sleyman b . D v d (: 204/819): Msned, Haydarbd-Dekkan 1321. T R M Z , E b ' s M u h a m m e d b . ' s (: 279/892): Snen (Sahh'utTirmiz bi-erh'il-mm bn'l-'Arab el-Mlik), I-XIII, Kahire 1 3 5 0 - 1 3 5 2 / 1 9 3 1 - 1 9 3 4 ( 1 . bask). TRMZ: Kitb'-emil. stanbul 1264. WEISWEILER: Istanbuler Handschriftenstudien zur Arabischen Traditionliteratur, Leibzig (trz). W E N S I N C K : el-Mu'cem'l-Mfehres li-Elfz'-Hadis'in-Nebev, I-VII, Leiden. Y A R D I M , Ali.- Hads Kvcmlar (ihb'l-Ahbr Tercmesi), stanbul 2 0 0 7 (2. bask). D a m l a Yaynevi [Nairin ilvesi]. Z E H E B , e m s e d d n E b ' A b d u l l a h M u h a m m e d b . A h m e d et-Trkmn (: 7 4 8 / 1 3 4 7 ) : Tezkiret'l-Huffz, I-IV, H a y d a r b d 1375-1377/19551958 ( 3 . bask). Z E H E B : Mzn'l-'tidl f Nakd'ir-ricl, I-IV (tahkk: 'Ali M u h a m m e d ^ el-Becv), Kahire 1382/1963 ( 1 . bask). Z E H E B : Telhs'l-Mstedrek 'al's-Sahhayn (el-Hkim'in e/-M<5tefreA:'inin alt ksmnda neredilmitir). Z E M A H E R , E b ' l - K s m Crullah M a h m d b . m e r (: 538/1143): elKeff Hakik'it-Tenzl, I-IV, Msr 1385/1966.

286

EK-1

MESNEV HADSLER

ZERNDE

B R A R A T I R M A )'">
slm''m ilk be asr b o y u n c a ortaya k o n a n eserlerde, hadsler v e trih haberler deiik bir metodla verilmitir. B u d n e m i n kaynaklarndaki hads metinlerinin ba tarafnda "sened" denilen bir rvler zinciri vardr. Bu usl, balangtan beri, m s l m a n ilim adamlarnn titizlikle uyageldikleri bir gelenekti. Sdece H a d s sahasnda deil, dier ilim dallarnda da bu gelenek ca r idi. O devrin; Trih, Tefsir, Fkh, Tasavvuf, Menkb v b . gibi ilim dallar n a id eserlerinde yer alan hadsler v e trih haberler, -istisnasz diyebilece imiz bir ounlukla- h e p senedleriyle nakledilmitir. Mesel, hukuk bir eser olan m m E b Y s u f (: 182/798)'un Kitb'l-Harc'\; Fkh Usl'nn ilk m e y v e s i olarak bilinen, m m fi' (: 2 0 4 / 8 1 9 ) ' n i n er-Risle'si; T a b e r (: 3 1 0 / 9 2 2 ) ' n i n Tefsir v e Trih 'i; biyografik bir eser olan, b n S a ' d (: 2 3 0 / 8 4 5 ) ' n Tabakt'; tasavvuf bir eser olan K u e y r (: 4 6 5 / 1 0 7 2 ) ' n i n Risle'si; b n ' A b d ' i l - B e r r (: 4 6 3 / 1 0 7 1 ) ' i n Cmi'u Beyn'il-'lm'i; Hatb e l - B a d d (: 4 6 3 / 1 0 7 1 ) ' n i n el-Kifye'si; S a y m e r ' n i n (: 4 3 6 / 1 0 4 4 ) ' n i n

(*) (**)

Nairin notu: Merhum Ali Y a r d m ' m bu makalesi Kubbealt Akademi Mecmuas (yl:8, Ocak 1979, say:l, s. 44-54, stanbul 1979)'nda neredilmitir. 1967 senesinde, Hz. M e v l n ' n m Mesnev'sinin hadsleri zerinde bir alma yapmamz tensip buyurulmutu. Aralksz iki sene sren bu mesanin meyvesini, "Mesnev Hadsleri: Metin, Kaynak ve Shhat Dereceleri Hakknda Bir Aratrma " ismi altnda toplamamza ramen, irfan haytmzn istifdesine sunmak mmkn olamad. Ancak, uzun zamandr vki olan szl ve yazl istekleri, bir makale ereve sinde karlamay dndk. Bu yzden burada, sdece sonular zerinde durduk. Hadslerden rnekler vermediimiz gibi, dipnotu vb. gibi aklayc bilgiler zerinde de durmadk. Deerli okuycularmzdan, bu noktann gz nnde bulundurulmasn istirham ederiz.

287

Menklb Eb Hanfe 'si v e daia yzlerce eser bu nakil geleneine g r e te'lf edilmilerdir. Fakat, Hicr beinci asr s o n l a n ve zellikle altmc asr balarndan iti baren, "rivayet" v e y a "an'an e" sistemi dediimiz b u gelenein terk edildiini gryoruz. B u n u n , eitli sebepleri vardr. Biz burada, o sebeple rin tahliline girecek deiliz. Belki yazld devirde, byle senedsiz, vesikasz hads n a k l e t m e usl n o r m a l karlanyordu. N e var ki bu durum; isim y a p m , asrlarn mal ol m u v e b y k ktlelerce hsn kabul g r m eserler iin, -zamanla- bir ku sur telkki edilmee v e tenkd konusu y a p l m a a balamtr. Bu neviden tenkdlerin trihi ise yeni olmayp, olduka eskilere dayanr. M e s e l "Siyer, Trih, Tefsr, Tasavvuf /citaplarndaki hadislerin ou uydurmadr" mealindeki iddialarn, z a m a n z a m a n , g n m z d e de tekrar edildii oluyor. Halbuki, bir ilim dalnn b t n n e yneltilmi olan bylesine bir iddia, insan ar phecilie v e toptan inkarcla gtryor. Bu, iinde birka tne rk bulunan, hatt b u l u n m a ihtimli olan bir kasa meyvenin, hepsine birden rk gz ile b a k m a a ve o rkler y z n d e n kasann b tn fed e t m e e b e n z e y e n bir tutumdur*".

(1)

Mertiyet dnemi ilim adamlanmzm en sekinlerinden olan Rahmetli zmirli smail Hakk, Peygamber Efendimiz'in Sreti zerinde aratrma yapacak kimselere k tutma maksadyla kaleme ald Siyer-i Celle-i Nebeviyye isimli eserinde (stanbul 1332, 154 sahfe), bu konulara geni bir ekilde yer verir. Mesel, eserinin 88. sahfesindeki "Ktb resil-i gayr-i mtebere-i mehre" (geersiz mehur kitap ve risaleler) ba l altnda, 52 adet eser zerinde durur. Bu eserlerin 43. srasnda "tasavvuf ve ahlk ki taplar " vardr. Bu gruba dhil eserler iin yle der: "hl-i hads, tasavvuf ve ahlk kitaplarndaki ehdise (hadslere) itimd etmezler" (s. 96). Haliyle, Mesnev de ayn grubun iine girmektedir. Yine 48. srada, Gazl 'nin hy's yer almaktadr. Bu eser iin de: "hy'l-Ulm'un da hadslerine timadyoktur" (s. 98) demektedir. te yandan mellifin, son 50 sahfeye yakn bir ksmda, belirli konulara id hadsler iin kulland slp ok serttir. Mesel "... hi biri sahh deildir; ... hakkndaki ha dslerin tamam mevzu 'dur (uydurmadr);... kffesi zayftr..." gibi umm hkmler, verilmitir. Halbuki, almalarmzda bir "el kitab" olarak kullandmz ve hl da bir benzeri yazlmam olan bu deerli eser, acaba, yazl gayesine uygun olarak m kullanlmakta; yoksa, bir pire iin bir yorgan yakma eiliminde olan evrelere mi hizmet etmektedir? Anlyamyoruz.

288

ite, b u n a b e n z e r iddialarn o a l m a s ve ilm deeri olan eserlere kar -hads ilmi y n n d e n - phelerin y a y g n l a m a s s o n u c u , Hicr seki zinci asrdan itibaren (Mild X I V . asr) yeni bir a l m a n almtr. H a d s v e haberlerin veskalandrl eklinde ortaya kan b u m e s i y e " T a h r c " ismi verilmitir. Sdece metni bilinen bir hadsin; senedini, kaynan ve shhat derecesini tesbt etmeye, o hadsin tahrci denmekte dir. Hicr sekizinci asrdan ncesine id tahrc rneklerine rastlayamyoruz. zerinde tahrc almas yaplan eserler ise, h e p , beinci asrdan sonra k a l e m e alnanlardr. Mesel, G a z l (: 505/111 l ) ' n i n hy 's, M r g n n (: 5 9 3 / 1 1 9 7 ) ' n i n Hidye'si, Z e m a h e r (: 5 3 8 / 1 1 4 3 ) ' n i n Ke af B e y z v (: 6 8 5 / 1 2 6 6 ) ' n i n Tefsr'i, N e v e v (: 6 7 6 / 1 2 7 7 ) ' n i n Ezkr', K a d T y z (: 5 4 4 / 1 1 4 9 ) ' n if'smm hadsleri zerinde yaplan almalar bunlarn bir kadr. K e t t n , er-Rislet'l-Mstatrafe isimli eserinde (s. 185-191), bu almalarn yirmi iki kadarm tantr. Son zamanlarda ise, eitli ilimlere kaynaklk eden deerli eserlerin ha dslerini tahrc etme faaliyeti artmtr. zellikle, edisyon kritii yaplarak neir haytna kazandran y a z m a eserlerin, bu arada, hadslerinin tahrci de yaplmaktadr ki, btn bunlar, i l i m ve s 1 m adna sevindirici alma lardr.

MESNEV'DE HADSLERN NAKL TARZI Mesnev, Hicr yedinci asrn ikinci y a n s (Mild XIII. asr) m a h s l dr. B u devir, hads ve haberleri senedsiz olarak nakletme geleneinin bala tld d n e m e rastlar. ann dier eserlerinde olduu gibi. Mesnevi'deki hadslerin de, kaynaklar belirtilmemitir. Bilindii z e r e Mesnev, m a n z u m d u r ve Farsa 'dr. H z M e v l n ese rine, k m s e n m e y e c e k sayda hads almtr. A n c a k O, hadslerin, lfz deil m n s , ekli deil m u h t e v a s z e r i n d e d u r m u t u r . Biz ise aratrma mz, onlarn m n s deil lfz, m u h t e v a s deil ekli z e r i n d e s r d r y o ruz. Mesnev'de, o u zaman hadsler, Farsa'ya t e r c m e edilerek m e l e n verilmitir. B a z e n de, beytin d u r u m u n a gre, hadsin bir tek kelimesi v e y a

289

bir cmlesi aimmtr. A l m a n bu kelime v e y a cmle, u z u n c a bir hadsin, ana fikri v e z d u r u m u n d a olan ksmdr. A l n a n m e t n i n h a d s o l d u u n u g s t e r e n ifadelere g e l i n c e , b u n l a r , b e y t i n v e z i n v e k f i y e s i n e g r e deiiklik a r z e t m e k t e d i r . En o k k u l l a n lan nakil ifdeleri ise u n l a r d r : "Mustaf fermd (Mustaf buyurdu); Gft Peygamber ki... (Peygamber dedi ki...); Hnde Resul (Reslullah syledi); Der hads med ki... (Hadsde geldi ki...); Kavl-i Resul (Re sul 'n sz); Behr-i n fermde est (Bu yzden buyurmutur): Mustaf gft (Mustaf dedi); Binev in haber (Bu habere kulak ver)" v e b e n z e r i ifdeler.

P e k o k yerinde hadslerin "serlevha" (balk) yaplm olmas, Mesne v'nm dikkat ekici ynlerinden birisidir... M e v l n ' d a , yet v e hads, di ma l o k o m o t i f f i k i r o l m u ; dier fikirler, s a n ' a t unsurlar v e hikyeler ise, k a t a r f i k i r olarak kullanlmtr. Tesbtlerimize gre, Mesnev'nin bu hususiyeti zerinde gerei kadar durulmad kanatindeyiz. H z . M e v l n , t a ^ 53 yerde, hadsleri b l m bal yapmtr. ^50 ksur yerde d e , yetler balk Olarak kullanlmtr. Mesnev'deki balk says 950 civarndadr. Y z k s u r bal yet ve hadslerin tekl ettii bir esere, "Kur'n'n z" (maz- K u r ' n ) diyenler, m b a l a deil, bir gerei ifde etmi oluyorlar. Balk olarak verilen bu hadsler de, aadaki ifdelerden birisi ile nak ledilmitir: "Der tefsr-i in haber ki... (Bu hadsin aklanmas hakknda dr...); Der tefsr-i kavlih Aleyhisselm... (Peygamber Aleyhisselm'n sznn tefsiri hakkndadr...); Der beyn-i kavl-i Resul Aleyhisselm... (Resul Aleyhisselm'n sznn aklanmas hakkndadr...); Der sebeb-i vrd in hads-i Mustaf ki... (Peygamberin bu hadsinin syleni sebebi hakkndadr...); Der ma'ni-i n hads ki... (Bu hadsin mns hakknda dr...)" gihi ifdeler.

MESNEV HADSLER'NN KAYNAKLARI Hads ilminde, Hicr beinci asr sonlarna kadar ortaya k o n a n rivayet kitaplar k a y n a k e s e r kabul edilir. D a h a sonraki devirlerde m e y d a n a

290

getirilen hads kitaplar ise i k i n c i e l e s e r l e r d i r . Bunlar, k a y n a k hviyeti tamazlar. Hepsi de, bir nceki dnemin eserlerinden derlenmitir. Tbir caizse, beinci asra kadar olanlar "dvan "lara, sonrakileri ise "antoloji'lere benzetebiliriz. A r a t r c l a r v e bir b a k m a tahrc a l m a s y a p a n l a r , bir h a d s i n k a y n a n a id v e s i k a l a r aratrrken d a i m a b e i n c i asra k a d a r v e r i l e n e s e r l e r e b a v u r m u l a r d r . A n c a k , eserin asl k a y b o l m u v e y a y a z m a l a r elde e d i l e m e m i s e , o z a m a n , ikinci d n e m eserleri v e s i k a o l a r a k k u l l a nlmtr. Biz, b u ller ierisinde Mesnev?'deki hadslerin kaynaklarn tesbt e t m e e altk v e yle sonular elde ettik: 1) 2) 3) 4) 5) 6) M l i k b. E n e s ' A b d u l l a h b. e l - M b r e k Taylis A h m e d b. H a n b e l Drim Buhr (: 179/795) (: 181/797) (: 204/819) (: 241/855) (: 255/869) (: 256/870) (: 261/875) (: 273/886) (: 275/888) (: 279/892) (: 303/915) (: 4 0 5 / 1 0 1 4 ) (: 4 3 0 / 1 0 3 8 ) (: 4 5 8 / 1 0 6 6 ) 5 Hads'*' 10 Hads 20 Hads 48Hads 27 Hads 37 Hads 4 2 Hads 34 Hads 33 Hads 48 Hads 14 Hads 37 Hads 2 0 Hads 60 Hads

V) M s l i m 8) 9) bn M c e Eb Dvd

10) Tirmiz 11) Nes 12) H k i m e n - N i b r 13) E b N u ' a y m el-Isfehn 14) B e y h a k

B u r a d a isimlerini sraladmz k a y n a k l a r , ok m e h u r olanlardr. D i e r kaynaklar ise, ayrca h e r hadsin d i p n o t u n d a gsterdik. n c e l e m e i m kn b u l a m a y p da, ikinci el k a y n a k l a r d a n istifde e d e r e k tesbt ettiklerimi zi bu listeye a l m a d k . N i t e k i m , bn E b ' d - D n y ( : 2 8 2 ) , B e z z r (: 2 9 2 ) , E b Y a ' l (: 3 0 7 ) , bn H b b n (: 3 5 4 ) , T a b e r n (: 3 8 0 ) ,
(*) Liste, kronolojik sraya gre tanzim edilmitir.

291

D r e k u t n ( : 3 8 5 ) , H a t b e l - B a d d ( : 4 6 3 ) v b . gibi ilk devir muhaddislerinin eitli eserlerinde, mnferit v e y a mterek olarak y e r alan hadsler de m e v c d d u r . B u gibi eserlere, sdece iaret etmekle yetindik. Y u k a r d a verdiimiz rakamlara gelince; bunlar, mstakil deil, m t e rektir. Yani, bir k a y n a k t a bulunan hads, icbnda bir dierinde de yer ala bilmektedir. t e y a n d a n , isimlerini sraladmz bz muhaddislerin birka tane eserinden yararlandmz iin, buraya, kaynan ismini deil, musannifinin ismini aldk. H z . M e v l n ' n n , disiplinli v e yksek seviyede bir renim grd n; olduka u z u n sren bir de mderrislik hayat olduunu biliyoruz. Bu sebeple, gerek talebe iken o k u d u u , gerekse mderris olarak okuttuu h a d s k a y n a k l a n m (ve haliyle dierlerini) tesbt etmeyi o k isterdik. Byle bir tesbt, bizi, "Mesnev HadslerV'mn kaynaklarna daha e m n yollardan gt rebilirdi. N e v a r ki z a m a n v e imkn yetersizlii sebebiyle b u isteimiz bir arzu olarak iimizde kald. B u k o n u d a y a p l m aydnlatc bir alma ile k a r l a m a d k . Ellerin de o l d u k a g e n i v e s i k a v e i m k n b u l u n a n m e s s e s e l e r i n bandaki zevat ile tarihilerimizden, b u y n d e bir alma b e k l e d i i m i z i ifde e t m e k iste riz.

MESNEV HADSLER'NN SIHHAT DERECELER H z . M e v l n ' n n , eserine, k m s e n m e y e c e k sayda hads aldn sylemitik. Tesbt edebildiimiz kadaryla, -mkerrerler hriMesnev'e 158 h a d s vardr. B u n a , belki birka r a k a m daha ilve edilebilir. Y u k a r d a da ifde ettiimiz gibi, b u n u n 53 tanesi balk olarak verilmitir. Geri k a l a n l a n ise, beyitleri ierisinde gemektedir. Mesnev'deki hadsleri tesbt ederken, aka "hads" olduu belirti lenleri ele aldk. Dellet v e y a iaret yoluyla, m a z m u n u n u n hads o l m a ihti mli olan beyitler zerinde durmadk. Zira, "Ben sa olduum mddete. Kur'nn klesi; ve Peygamber yolunun topraym" diyen H z . M e v l n ' n n btn szleri, b u iki izginin dna k a m a z d . B i z d e , i l i m yapacaz diye, "edeb" snr dna kamazdk...

292

Mesnev

'de, hadslerin cildlere da yledir: 39 Hads 23 Hads 19 Hads 2 4 Hads 25 Hads 28 Hads 158 H a d s

I. Cildde II. Cildde III. Cildde IV. Cildde V. Cildde VI. Cildde Yekn

Bir hadsin, eitli b l m l e r d e v e deiik cildlerde, - be defa zikredildii de olmutur. Bunlar, tek hads olarak deerlendirdik.

Bu hadslerin, "shhat a) b) c) d)

derecelerine

gre durumlar"

ise yledir: 78 38 16

Senedleri sahh olanlar Senedleri zayf olanlar Kaynan tesbt edemediklerimiz Y a y g n olan lfz hads olmayp da benzerini tesbt ettiklerimiz Kaynaklarn tesbt edip d e shhat derecelerini tesbt edemediklerimiz Hads olmad zerinde yaygn gr olup, metnini kaynaklarda tesbt edemediklerimiz ( M e v z u ' ) Yekn

e)

f)

14 158

Kaynan tesbt e d e m e d i i m i z hadsler iin "son sz" s y l e m e k m m kn deildir... Geri, m e v c d m a t b u eserlerin -aa yukar- t a m m n a yak nm taram o l m a m z a ; v e aratrmamza ess tekil eden bibliyografyann yz' amasna r a m e n , saylar son derece kabark olan y a z m a eserlerin hepsini inceleme i m k n m z olmad. Biz, bu neviden hadslerin kaynaklar nn tesbt edilebilecei yolundaki kanatimizi hl m u h a f a z a ediyoruz.

293

Bir Icsm ladslerin, P e y g a m b e r Efendimizin'in Icullandlclan lfzlarla deild d e , m n y b o z m a d a n , deiik kelimelerle rivayet edildikleri bir vak adr. B u n a , hads dilinde "rivayet bil'mn" denir. B u d u r u m u g z n n d e bulundurarak, ayn m n y ifade eden ve Mesnev'dokin. yakn bir lfzla rivayet edilmi olan hads metinlerini tesbt e t m e y e gayret ettik. Y u k a r d a szn ettiimiz y a z m a eserlerde, belki bunlarn, Mesnev'de geen ekli de bulunabilecektir. K a y n a k l a r n tesbt ettiimiz h l d e , "sahh" v e y a "zayf" o l d u u n a d ir, m u h a d d i s l e r c e bir g r belirtilmeyen metinler iin, h k m b e y n et m e k t e n ekindik. H a d s l e r i n shhat derecelerini tesbt e d e r k e n , y i n e eitli m u h a d d i s l e r i n k a n a t l e r i n e b a v u r d u k . M u h a d d i s l e r i n h k m l e r i arasnda u y u m a z l k olanlar iin, h a d s usl lleri ierisinde, tercih h a k k m z kullandk. Hads olmad zerinde eitli grler ileri srlen v e kaynaklarda da tesbt e d i l e m e y e n 14 m e t i n ise, imdilik "mevzu' hads" olma vaziyetinden kurtulamamtr. B u r a k a m , b t n n % 8 ' i n i tekil eder. B u d u r u m a gre, "Mesnev'ye, Hads ilmi bakmndan yneltilen ithamlarn doruluk dere cesi, yzde sekiz oluyor". D i d a k t i k v e t a s a v v u f mhiyette olan eserler iin, b u durum, b y k bir k u s u r o l m a s a gerektir. Kald ki, bir ksm kaynak hads m e c m u a l a rnda bile, b u r a k a m n o k stnde, " m e v z u ' Aarfs"bulunabilmektedir.

MESNEV'NN, BR FIKIH KTABI LE MUKAYESES Fkh ilmine dir eserler, ihtiva ettikleri hadsler bakmndan, fazla bir tenkide uramamtr. stelik, hukuk eserlerdeki hadsler zerinde d a h a titiz davranld; v e b u neviden eserler ierisinde "zayf v e "mevzu'" hads bulunmad h u s u s u u m m bir kanattir. M u k a y e s e l i bilgiler, bizi, tek tarafl kararlardan d a h a isabetli sonulara gtrr. B u n o k t a d a n hareket ederek, Mesnev 'yi. Fkh dalnn klsik eserle rinden birisi ile karlatrmay u y g u n bulduk. M u k a y e s e m i z i n h e r iki unsuru da; ayn coraf blgenin, ayn iklimin, birbirine ok yakn iki kltr m e r k e zinin insan; ve rivayet geleneinin terk edildii d n e m i n eseridir. Birisi Belh 'li, dieri Semerkand 'ldr...

294

H z . M e v l n ' d a n 120 sene n c e vefat eden nl Hanef Fakhi ' A l ' d dn e s - S e m e r k a n d (: 5 5 2 / 1 1 5 7 ) ' d e n v e , kendi daimin eseri Tuhfet ulFukah dan b a h s e t m e k istiyoruz. Tuhfet'l-Fukah'nm hadsleri z e r i n d e d e b i r tahrc a l m a s y a plmtr. am niversitesi eriat Fakltesi H a d s stad M u h a m m e d M u n t a s r e l - K e t t n t a r a f n d a n g e r e k l e t i r i l e n b u c i d d a l m a , eserin asl ile b i r l i k t e , d r t cild h l i n d e ( 2 2 0 0 sahfe, B e y r u t 1 9 6 4 ) n e r e d i l m i tir. std e l - K e t t n ' n i n tesbtine gre, Tuhfet'l- Fukah'da 6 2 9 hads b u lunmaktadr. "Mtevtir" v e "sahh" olanlar dnda, b u hadslerin 9 2 ' s i "zayf" bir senedle rivayet edilmitir.. . 3 0 kadar "muharref'dk. 2 0 ksu runun "kayna tesbt edilememi "tir... Eserde, 8 tane de "mevzu' hads" bulunmutur. B u m u k a y e s e b a k a herhangi bir eserle yaplsa, d u r u m yine d e d e i m e yecek; v e aa b e yukar, ayn sonular alnacaktr. N e v a r ki, fkh eser lerde "mevzu' hads" bulunabilecei hususu, hibir z a m a n p o l e m i k k o n u s u yaplmamtr.

MESNEV'NN HADSLER ZERNDE YAPILAN DER ALIMALAR Yazld devirden b u y a n a zerinde o k ynl almalar yaplm olan Mesnev'nin, hadsleri zerinde de incelemeler eksik deildir. Dierleri y a nnda, bilhassa iki tanesi, zerinde d u r u l m a a deer niteliktedir: 1) Mesnev rih A n k a r a v (: 1041/1631), beyitleri erh ederken, beytin dellet v e y a iaret ettii hads-i erifleri de kaydetmitir. Aa y u k a n hads metinlerinin t a m m k a y d e d e n A n k a r a v , ancak p e k aznn kaynan belirtmi ve hibirisinin shhat derecesi h a k k n d a her hangi bir iarette bulu namamtr. B u b a k m d a n o, ilm bir tahrc saylamayaca gibi, Mesnev'ye bu k o n u d a yneltilen tenkdleri cevaplandrmaktan da u z a k t r . . . B i z , Farsa olarak verilen hadslerin asllarn tesbt ederken, A n k a r a v ' n i n b u deerli eserinden b y k lde faydalandk. 2) ranl Profesr B e d u z z a m n F r z a n f e r ' i n de b u k o n u d a bir ara trmas vardr. Ehds-i Mesnev adn verdii b u eser. Tahran niversitesi'nin 2 8 3 seri numarasyla 1375/1955 ylnda neredilmitir. Eser; nsz, 295

metin, indelcs vs. ile birlikte 2 8 6 sahfe tutarmdadr. Profesr, Mesnev'nin I. cildinde 102, II. cildinde 89, III. cildinde 8 3 , IV. cildinde 2 3 3 , V. cildinde 139, VI. cildinde 159 o l m a k zere, c e m ' a n 745 "beyit" tesbt etmitir. F r z a n f e r , m k e r r e r hadsleri ayr ayr saymas bir tarafa, Mesnev'deki Arapa vecize ve darb- meselleri; ve bilhassa, her hangi bir hadsin m a z m u n u n a iaret eden beyitleri de bu m e y a n d a zikretmek suretiyle 745 r a k a m n a ulamtr. B u b a k m d a n , 745 rakamnn ihtiva ettii beyitlerin, denilebilir ki, yarya y a k m hads deildir. Pek ou da, m k e r r e r hadisler dir. Szn ettiimiz bu eser de, ilm m n d a bir tahrc olmamakla beraber, Mesnev'deki hadslerin getii beyitleri ve hads metinlerinin pek ounu derli toplu bir yerde vermesi bakmndan faydaldr. Mellifin, yer yer gzn den kaanlar da olmutur ki, biz, m h i m olanlarn, yeri geldike iaret ettik.

NETCE lmin de, m n n d a e d e b ' i ; ResluUah E f e n d i m i z ' e , sylemedii bir sz isnd e t m e m e k olduu kadar, O ' n u n syledii bir sze, "Bu sz O'nun deildir" d e m e m e y i de gerektirir. Tefsir, Trih, Siyer, Ahlk, Tasavvuf... gibi ilim dallarna id eserlerde b u l u n a n hadslerin o u n u n "zayf" v e y a "uydurma" olduu ne srlrken, bu iddiann altndan, hesapta o l m a y a n sonularn kabilecei dikkatten uzak tutulmamaldr. Deilse, birisi kalkp, pekl "yle anlalyor ki slm, bu gibi ilim dallarna nem vermemitir... Bu neviden bilgilerin, hepsi deilse bile, ou safsata ve hurafeden ibarettir" diyebilir. Bylesine iddialar, bir y a n d a n bu sahalarn l m s z eserlerini bir ka l e m d e "ikinci snf eser" d u r u m u n a drrken; br taraftan da, bu eserleri veren byklerimizi, abesle itigl eden kimseler hviyetine b r n d r m oluyor. s l m ' n kltr btnln salayan eserler deerlendirilirken, birisi lehine dieri saf d braklrsa, b u n d a n , i r f a n hayatmz b y k yaralar alabilir. Bilindii gibi, sistem bir btndr. B u btn ierisinde, t e m e l u n s u r l a r o l d u u gibi, t e f e r r u a t dediimiz t a m a m l a y c unsur l a r d a m e v c d d u r . Hatt ou z a m a n gnlk hayatmz, teferruat dediimiz

296

m e s ' e l e l e r l e i ie olduu hlde; temel unsurlarla, gnlerce, aylarca, yerine gre yllarca karlamadmz olabilmektedir. Bir M e v l n , bir M u h y i d d n - i 'Arab, bir ' A b d l k d i r - i Geyln, bir A h m e d - i Yesev, bir Seyyid A h m e d er-Rif', bir eyh Edebl, bir A k e m s e d d n v e dier bir benzerinin cemiyet iinde icra ettikleri fonksiyon la, m m - A ' z m ' n , bir m m - fi' 'nin, bir S e r a h s ' n i n , bir E b u s s u ' d E f e n d i ' n i n . . . icra ettikleri fonksiyon, birbirine zt deil, sistemin b t n l ierisinde, sdece bir "i blm "nden ibarettir. V e , her sahann kendine gre bir m e t o d u , kendine gre bir slbu olagelmitir.

Bz kalemlerce zayf v e mevzu' hadsler k o n u s u ilenirken kullanlan slp, h e m ok ert, h e m d e , hads-i erifler zerine glge drc d o z d a olmutur. s l p o kadar serttir ki, m e s ' e l e n i n essna vkf o l m a y a n k i m s e leri, "slmi eserler, uydurma hadslerle doludur... Hads diye nakledilen szlerin ou uydurmadr.'..." gibi bir pheye srkleyecek mahiyettedir. Halk dilinde buna, "kayaparken gz karma" derler. Halbuki ilk devir slm limleri v e zellikle hadsileri, t iin balang cnda ok sk tedbirler alarak. P e y g a m b e r pnarnn berrak s u y u n u kirletebi lecek btn menfezleri tkamlar v e bize salam bir mras brakmlardr. Eldeki hadslerin "tapu'lan d u r u m u n d a olan bu salam ve zengin mras sayesinde, hi panie kaplmadan, sknetle ve gnl huzuru ile vesikalar deerlendirmek m m k n olabilmektedir. Zamann eii badireleri ierisinde hi yara almadan g n m z e kadar gelebilmi v e tek bana ayakta durmay baarabilmi olan ahslar, m e s s e seler ve bunlarn temsil ettikleri fikir sistemlerine kar yaplan tenkd v e itirazlarn, daha ok, o sahalarn ins o l m a y a n evrelerden geldiini sy lersek, bir gerein perdesini aralam oluruz.

Yazmzn sonunu. Rahmetli H o c a m Prof. M . T a y y i b O k i B e y ' i n , Mesnev Hadsleri zerinde yaptmz aratrmaya ltfettii " n s z "n son paragraf ile b a l a m a k istiyoruz: "Mesnev 'de, dorudan doruya mevzu' (apokrif) olan hadslerin s ok saylamaz (14). Yazar, bu rakam tesbt etmekle, Mesnev'nin mellifi lehine olacak bir hakikati tesbt etmi olmaktadr. Sayn say byk Yar297

d m ' n bu almalarndan nce, Mesnev'de, "Mevzu' Hads" mikdrnn daha kabark olaca tahmin edilebilirdi. Bylece, bu gibi teevvlerden, C e l l d d n R m , asrlar sonra tebriye edilmi oluyor. Zayf saylan hadslerin says, her ne kadar kmsenemezse de (38), didaktik ve tasavvuf eserler iin, bu durum tabii karlanabilir. Netice itibr ile yazar, "Mesnev Hadsleri"ni shliat ynnden vuzuha kavuturmutur ki, tedkkinin asl ehemmiyeti de buradadr".

298

EK-2

AIKLAMALAR'

1) B u r a d a h a d s o l a r a k z i k r e d i l e n m e t i n Kef'l-Haf'da i\i i

(1/322) ha fi 't-

lafzyla geer ki, 'Acin "bu metni " demektedir. B u n u n dnda b n Sn, el-Knn j o^Jo'is i ^ ^ y ^ U j ^ ^ i j ^ ^ ^ V

dis olarak bilmiyorum Tbb adl eserinde "

ou^/ o

up" bu ibareye detayl olarak tbb bir bilgi eklinde yer verir"'. 2) V! ^ u ^ jif./ V! . U J ! f / i L. " Bu metin e-erf E b ' l - K s m

'Ali e l - H s e y n ' n i n el-Fevid'l-Mntehaba adl eserinde geer. A y m za m a n d a Hfz bn 'Askir v e kardeinin olu E b M a n s u r b. 'Asakir, elErba'n f Menkbi mmeht'il-M'minin adl eserinde E b ' A b d ' l - n el-Hasan b. 'Ali b. 's e l - E z d ' d e n o da ' A b d ' r - R a z z k b. H e m m m ' d a n o da b r a h i m b. M u h a m m e d e l - E s l e m ' d e n o d a D v d b. e l - H u s a y n e l - E s l e m ' d e n o da ' k r i m e b. H l i d ' d e n o da Ali b. E b T l i b ' d e n merf ' olarak rivayet etmitir. A n c a k p e k ok m u h a d d i s , bu hadsin m e t n i n d e illet b u l u n d u u n u , dolaysyla "zaif" kabul edileceini sylemi olduklarndan, m u t e b e r h a d s k a y n a k l a r na girmemitir. Bu hadsin bann ^ u ^ ^uSf ^ < ^ s ^ " hadsi o l d u u n u syleyenler de vardr. A n c a k yaygn kanat hadsin "mevzu'" olduu ynndedir. B u n u n dnda, Trhu Dmek adl eserde (1/34) E b Z r ' a b u metni Y a h y a b. S a ' d ' d e n "sahih " bir senedle rivayet etmitir. 3) kaynan 4) birinci el hads kaynaklarnda
(*) (1) Bu aklamalar titizlikle hazrlayan Dr. M e h m e t Sait T o p r a k ' a teekkr ederiz. Bkz. bn Sn, el-Knn fi 't-Tbb, I/l 52.

299

5) Mevz't kitaplarnda birka ayn metinle karlarz. Banlarn n e redeyse t a m a m n d a hadsin gerekten "zaf" olduu ifde edilmekle yetinilmitir<". 6) "Bu hadsin kayna hakknda herhangi bir yeterli bilgi bulamadm ".

1) B u hadsin yukardaki iki tarki dnda farkl rivayetleri olmakla b e raber, m n itibariyle ayndr. Burada, sdece senedli olan her iki rivayete iaret edenin verilmesi tercih edilmitir. 8) m m C a ' f e r - i S d k ' m rivyetiyle i'a'mn hads klliytnda ge en b u metin, Snni hads m e c m u a l a r n d a yer almamaktadr. 'Ali e l - T a b e r s , Mikt'l-Envr adl eserinde (s. 439) bu hadsi u lfzlarla aktanr:

cy

^j^

"^i^

>i

> ^ ^

U - ^ J J OLI"

cjiJi

OJO, ( , J ^ J I J CP ^ J

5 _ ^ c55^">LIL

.jvj'LJJL J
9) "O, bana yedirip iirir"

Ali- ^

10) B u metin E b N u ' a y m ' n Hlyet vardr ki;

OIIX.aJi

ul-Evliy

adl eserinde
iii

{INIlll)
FUL^ ^ ^ R I J

Yahya b . M u ' z ' a id szn az farkl bir lfzla (

-u^)

J U

rivayetinden ibarettir. U z u n bir metnin ierisinden M e v l

n ' n n b u ksm tercih etmesi, beytin ilk ksmndaki hadsi en iyi a n l a m d a t a m a m l a r mahiyetteki

Yahya b . M u ' z ' n bu szn m n a s i p g r m olma

s sebebiyle olabilir. Zten metin, birinci hadsi erh maksadyla sylenmi bir sz m a h i y e t i n d e durmaktadr. B u m e t n i n t a m a m yle gemektedir:
V^

jP

ciU^

j,,

J^BF-L

UO^

y,

y, xA j _J-L ^\ Js.\y
-LS^
OJJ ^ J IIL ( ^ - i j ^

cJuj

y,

OUIP

B'A^

oi-JJ'ljJl

^jp-j

cv}i^'> l_y^
OT>LI'L LILJ j i j - L ^ DUL J i J JU

LJ-^JI , . - 5 : J L I O B

j; ^
^yrj

i4^>.^L

C_~-Jjtil

("ULJ ^ ^ r l j

5.^$^

yJuS^\

t d J L U i J JjJuaJl L f

C O ^ _ J . D U - J J _JAJL J J I (^_^. C U - J l j c_j_^JJl

^JJL J i ; j * J U ^ ^ r l

-J^j 0 >J-lJ

<3j

'^'

JAjj

^ ' L j b

^.i-iyi-\j

j.UiJl

(2)

Mesel bkz. Fetten, rezfe>e 'l-Mevz 't, I, 249.

300

11 ) hadsi alnamayacalc derecede 12) Hads, p e k ok ilk d n e m J a s a v v M / k a y n a m d a yer almakla birlik te, biz bu rivayetin menei olduunu dndmz bir rivayeti B e y h a k ' n i n u'ab'l-mn adl eserinde tesbt ettik". B e y h a k ' n i n u'ab ul-fmn'mda zikrettii aadaki rivayet M e v l n ' n n mnsn ak tard beyitle y a k n d a n ilikilidir:

U'^l _} %<lJl

U Jo
A-IP

^J: o^j\^%J,\
AJ J U

j S->Uil 4 P
O

J :

j j i l i)
^^^^

j ; / j LJ Jy>~ \ S A J

_;.JiJt

jA lili

ALS!-J

_J6jLs Jb -I j

JL LI

13) "Sadaka ve sla-i rahm ekilde gelen lmden korur"

sayesinde

Allah

mr

uzatr

ve fec

bir

(3)

Beyhak, u 'ab ul-mn. 1/30. 301

M E S N E V HADSLERI F O R M A 21

EK-3

CM'UL-YT'IN

YAZMA

NSHALARI

I- Trkiye'deki yazma nshalar:

1. A n k a r a Mill KtphaneY a z m a l a r Koleksiyonu, n u : 2 0 7 0 , vr. 158, nesih, ist. 1024. 2. stanbul S l e y m a n i y e Y a z m a Eser Ktphanesi A n t a l y a Tekeliolu B l m , n u : 3 9 0 , vr. 195, t a i k , ist. 1024. 3 . stanbul S l e y m a n i y e Y a z m a Eser K t p h a n e s i M i h r i a h B l m , n u : 1 8 1 , v r . 2 3 0 , t a ' l k , ist. 1 0 2 4 . 4. stanbul T o p k a p Saray Mzesi Ktphanesi T r k e Y a z m a l a r , n u : 1301, vr. 186, ta'lk, ist. 1027. 5. stanbul S l e y m a n i y e Y a z m a Eser K t p h a n e s i Kadzde M e h m e d Efendi Blm, nu: 2 7 1 , vr. 170, ta'lik, ist. 1208. 6. stanbul S l e y m a n i y e Y a z m a Eser Ktphanesi L l e l i B l m , n u : 1 3 5 3 , vr. 1 9 5 , n e s i h , ist. 1 0 2 8 . 7. stanbul S l e y m a n i y e Y a z m a Eser Ktphanesi P e r t e v P a a B l m , n u : 2 3 9 , v r . 3 3 7 , t a ' l k , ist. 1 0 2 9 . 8. stanbul S l e y m a n i y e Y a z m a Eser K t p h a n e s i e h d A l i P a a B l m , n u : 1 1 5 9 , v r . 179, t a ' l k , ist. 1 0 3 1 . 9. stanbul S l e y m a n i y e Y a z m a Eser Ktphanesi L a l a smail B l m , n u : 1 2 9 , v r . 2 8 3 , t a ' l k , ist. 1 0 3 4 . 10. stanbul S l e y m a n i y e Y a z m a Eser K t p h a n e s i V e l i y y d d n Efendi B l m , n u : 1720, vr. 2 2 3 , ta'lk, ist. 1037. 11. o r u m H a s a n Paa l Halk Ktphanesi, n u : 8 0 3 / 1 , vr. l ' ' - 1 7 5 ^ n e sih v e ta'lk, ist. 1038. Sultan

303

12. A n k a r a Mill K t p h a n e , Afyon G e d i k A h m e t P a a B l m , nu: 18202, ist. 1 0 4 1 . 13. A n k a r a Mill K t p h a n e , Afyon G e d i k A h m e t P a a B l m , nu: 18215, ist. 1 0 4 1 . 14. stanbul S l e y m n i y e Y a z m a Eser Ktphanesi Beyazd B l m , nu: 3 6 5 7 , vr. 2 4 0 , ta'lk, ist. 1064. 15. M a n i s a l Halk K t p h a n e s i , nu: 4 9 5 8 , vr. 2 3 3 , nesih, ist. 1082. 16. stanbul S l e y m n i y e Y a z m a Eser Ktphanesi Hac M a h m u d Efen di B l m , nu: 2326, vr. 130, nesih, ist. 1093. 17. stanbul S l e y m n i y e Y a z m a Eser Ktphanesi B e y a z d B l m , nu: 3 7 6 4 , vr. 124, ta'lk, ist. 1096. 18. K o n y a B l g e Y a z m a Eserler Ktphanesi, sparta l Halk K t p h a nesi, nu: 1 7 2 0 / 1 , vr. l ' ' - 1 0 8 ^ ta'lk, ist. 1167. 19. K o n y a B l g e Y a z m a Eserler K t p h a n e s i , A n t a l y a Elmal le Halk K t p h a n e s i , nu: 2 5 5 7 / 4 , vr. 47"-58', r i k ' , ist. 1180. 2 0 . stanbul S l e y m n i y e Y a z m a Eser Ktphanesi Beyazd B l m , nu: 9 3 3 6 , vr. 123, ta'lk, ist. 1 2 0 1 . 2 1 . A n k a r a Mill K t p h a n e , Afyon G e d i k A h m e t P a a B l m , nu: 18212, vr. 189, ist. 1289. 2 2 . A n k a r a Mill K t p h n e Y a z m a l a r Koleksiyonu, nu: 7 1 9 1 , vr. 2 6 1 , nesih, trz. 2 3 . stanbul Nruosmaniye Y a z m a Eser Ktphanesi, nu: 4 7 7 , vr. 176, trz. 24. stanbul Nruosmaniye Y a z m a Eser Ktphanesi, nu: 4 7 8 , vr. 178, trz. 2 5 . stanbul S l e y m n i y e Y a z m a Eser Ktphanesi D m l B a b a B lm, nu: 2 6 2 , vr. 185, ta'lk, trz. 2 6 . stanbul S l e y m n i y e Y a z m a Eser Ktphanesi Lleli B l m , nu: 1354, vr. 150, nesih, trz. 2 7 . stanbul S l e y m n i y e Y a z m a Eser K t p h a n e s i Nfz Paa B l m , nu: 3 7 8 , vr. 2 7 7 , nesih, trz. 2 8 . stanbul S l e y m n i y e Y a z m a Eser K t p h a n e s i Pertev Paa B l m , nu: 2 5 5 / 1 , vr. 167, ta'lk, trz. 2 9 . stanbul S l e y m n i y e Y a z m a Eser K t p h a n e s i Serez B l m , nu: 3 8 6 3 / 1 , vr. 6 2 , ta'lk, trz.

304

30. K a s t a m o n u l Halk Ktphanesi, nu: 3037, vr. 134, nesih, trz. 3 1 . K o n y a B l g e Y a z m a Eserler Ktphanesi, K o n y a l Halk K t p h a nesi, nu: 4 1 0 8 / 1 , t a i k , trz. 32. K o n y a M e v l n Mzesi T r k e Yazmalar, nu: 2 0 8 1 , vr. l''-184'', ta'lk, trz. 33. Konya Mevln Mzesi Trke Yazmalan, nu: 2082, vr. 234, ta'lk, trz. 34. K t a h y a V h i d Paa l Halk Ktphanesi, nu: 1052/3, vr. 9 ' ' - 1 3 0 \ ta'lk, trz. 35. Ktahya Vhid Paa l Halk Ktphanesi, nu: 2 5 1 , vr. 2 0 1 , ta'lk, trz. 3 6 . M a n i s a l H a l k Ktphanesi, n u : 2 6 5 2 , vr. 1 9 1 , ta'lk, trz.

II- T r k i y e d n d a k i y a z m a n s h a l a r : 1. Khire-Msr, Hdiv Ktphanesi T r k e Y a z m a l a n , nu: 8 5 5 8 , vr. 146, nesih, trz. 2. Khire-Msr, Msr Mill Ktphanesi T r k e Yazmalar, nu: T a savvuf- Trk/20, vr. 146, ta'lk, trz. 3. Khire-Msr, Msr Mill Ktphanesi T r k e Yazmalar, nu: Tasavvuf- Trk T a l t / 2 1 , vr. 19-228, nesih, trz. 4. Khire-Msr, Msr Mill Ktphanesi T r k e Y a z m a l a r , nu: T a savvuf- Trk Talt/18, ta'lk, trz. 5. Khire-Msr, Msr Mill Ktphanesi T r k e Y a z m a l a r , nu: Tasavvuf- Trk Talt/22, vr. 2 2 1 , ta'lk, trz. 6. Kum-Iran, Kitabhne-i U m m - y i Hz. Ayetullah Necef K t p h a n e s i T r k e Yazmalar, nu: 3 1 2 5 , vr. 7 1 , ta'lk, trz. Mara

305

EK-4

MESNEV HADSLER
Mesnev Nu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 Hadsleri Cild I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I Veled zbudak Beyit 176 240 381 400 907 913 914 927 984 1044 1070 1142 1328 1373 1427 1605 1763 1946 1951 1972 1986 2046 2113 2223 2321 2357 2433 2653-2655 2959 Tercmesi Aklama

NDEKS
Ankarav Sahfe 86 94 116 120 210 211 212 214 225 235 241 255 284 292 301 335 366 396 398 401 404 415 426 444 458 462 473 510 556 erhi

Sahfe 31 32 33 34 35 36 38 39 41 43 44 46 47 49 51 52 53 54 56 58 60 61 62 64 66 67 69 69 71

Beyitten nceki balk

Beyitten nceki balk Beyitten nceki balk

Beyitten nceki balk Beyitten nceki balk Beyitten nceki balk

Beyitten nceki balk Beyitten nceki balk

Mesnev Hadsleri Nu 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 Sahfe 73 74 76 78 80 81 83 84 86 88 93 94 95 97 98 100 102 102 104 105 107 109 109 112 114 114 117 119 121 122 123 125 127 131 132 134 136 138 Cild I I I 1 I I I I I I II II II II II II II II II II 11 II II II II II II II II II II II II III III III III III

Veled zbudak Tercmesi Beyit Aklama

Ankarav Sahfe 577 614 628 633 636 661 762 683 705 709 69-70 92 99 112 121 123 168 200 248 283 309 309 313-314 398-399 406 409-410 423 438 446 460 493 541 560 59 98 221 288 289

erhi Aklama

3120 3390 3462-3463 3500 Beyitten nceki balk 3513 3656 3741 3803-3805 3953 3972 364 548 601 683 727-728 738 1018 1248 1536 1738-1739 1871 1877 1911-1913 2551-2553 2613 2635-2637 2734 2854-2856 2910 3013 3235 3549 3711 268 518 1362 Beyitten nceki balk 1774 1783-1788

308

Mesnev

Hadsleri

Veled zbudak

Tercmesi

Ankara

Nu 68 69 70 71 72 73 74 75 76

Sahfe 141 142 144 146 146 147 148 149 151 152 154 155 157 159 163 163 165 166 168 170 171 173 175 176 177 179 179 181 183 184 185 186 187 189 190 192 193 194

Cild III III III III III III III III III III III III III III IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV

Beyit 1934 3104 3943 4004 4066 4079 4103 4146 4244 4467 4473 4512 4571 4782 78 525 526 538 1056 1203 1420 1468-1469 1497 1641 1834 1947 2272-2273 2540 2577 2585 3082-3083 3193 3300 3344 3400 3567-3568 3700 3755

Aklama Beyitten nceki balk

Sahfe 312 518-519 659-660 668 676-677 678 681 689 706 742-743 743-744 751 761 797 27 107 107 111 216 251 294-295 307-309 315-316 351-352 405 429 508-509 572 582 584 707 734 767 782-783 795 832-833 861 874

Aklama

Beyitten nceki balk Beyitten nceki balk Beyitten nceki balk

11
78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105

Beyitten nceki balk

Beyitten nceki balk Beyitten nceki balk Beyitten nceki balk

Beyitten nceki balk Beyitten nceki balk Beyitten nceki balk

Beyitten nceki balk

Beyitten nceki balk

309

Mesnev Nu 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 138 139 140 141 142

Hadsleri Cild V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V VI VI VI VI VI VI VI VI VI VI VI VI VI

Veled zbudak Beyit 59 64 288 454-455 574 604 746-747 823 833 869 1051 1084 1593 1772 2048 2114 2385-2386 2401-2402 2734 2799 2819 3111 3131 3591 4153 333-334 380 482 493 643 742-748 1186 1450 1450-1451 1571 1656 2148 2252

Tercmesi Aklama

Ankar Sahfe Aklama

Sahfe 199 200 201 203 206 208 209 210 212 213 214 214 216 217 219 220 221 222 223 226 226 228 230 231 232 235 236 238 239 240 240 242 243 243 243 244 244 245

Beyitten nceki balk Beyitten nceki balk Beyitten nceki balk Beyitten nceki balk Beyitten nceki balk Beyitten nceki balk Beyitten nceki balk Beyitten nceki balk

Beyitten nceki balk Beyitten nceki balk Beyitten Beyitten Beyitten Beyitten nceki nceki nceki nceki balk balk balk balk

Beyitten nceki balk Beyitten nceki balk Beyitten nceki balk

Beyitten nceki balk

25 26 81 125-126 153 163 193-194 210 212 218 260 267 376 407 461 472 515 518-519 591 604 608 970 674-675 759 863 88 100 120 122 150 178-179 273 337 337 371 399 530 30 Tekmile'de

310

Mesnev Nu 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 154 155 156 157 158

Hadsleri

Veled zbudak Beyit

Tercmesi Aklama

Ankarav Sahfe 69 102 113 121 148 186 191 252 311-312 317 369 379 379 395 440 446 488

erhi Aklama

Sahfe Cild 246 248 249 251 252 253 255 256 257 258 259 260 260 262 263 264 265 VI VI VI VI VI VI VI VI VI VI VI VI VI VI VI VI VI

2410 2591 2636 2671-2672 2826 2982 3010 3288 3549 3572 3811 3883 3883 Beyitten sonraki balk 3974-3975 4213 4255 Beyitten nceki balk 4538 Beyitten nceki balk

Tekmile'de Tekmile'de Tekmile'de Tekmile'de Tekmile'de Tekmile'de Tekmile'de Tekmile'de Tekmile'de Tekmile'de Tekmile'de Tekmile'de Tekmile'de Tekmile'de Tekmile'de Tekmile'de Tekmile'de

311

M E S N E V B E N Z E R
Mesnev Hadsleri

H A D S L E R ' N D E NDEKS
Ankar

B E Y T L E R
Tercmesi

Veled zbudak

Nu 11 13 14 20 24 26 26 28 35 36 47 55 56 58 58 62 70 75 77 84 91 94 94 95 101 110 110 113 114 124 124 124 124 126 126 129 154

Sahfe 45 48 49 58 64 67 67 69 81 83 102 116 117 121 121 127 144 150 153 165 176 179 179 181 189 206 206 211 212 223 223 223 223 226 226 231 260

Cild III II I I II V V VI VI VI I V VI II VI IV V VI V II V VI VI VI VI VI VI II V V VI VI VI II VI I VI

Beyit 1580 30 1387 2428 380-381 673 715 3071-3073 2643 2008 3700 4173.4174 4274 1669 4507 406 3351 4395 4030 3056 1743 723 3837 698 4859 478 2620 3037 925 2737 1661 2103 2884 517 435 3948 3883

Aklama

Sahfe 257 14 294 472 72 177 187 203 115 490 668 866-867 449 273 483 83-84 717 468 839 466 401 174 372 168 539-540 119 109 463 231 592 400 519 163 88 113 705 379

Aklama

Tekmile'de

Beyitten nceki balk

Tekmile'de

Beyitten nceki balk Beyitten nceki balk

Beyitten nceki balk Beyitten nceki balk

Beyitten nceki balk

Tekmile'de

Tekmile'de

Beyitten nceki balk Beyitten nceki balk Beyitten sonraki balk

Tekmile'de 313

INDEKS

I N D E K S
(A)
Abbas Devleti: 3. 'Abd b. Humeyd: 1 8 . abdest almak: 4 1 . 'Abdullah b. 'Abbs: 252. 'Abdullah b. Ahmed b. Hanbel: 205. 'Abdullah b. 'Amr: 259. 'Abdullah b. Bsr el-Mzin: 187. 'Abdullah b. Eb'l-Ced': 140. 'Abdullah b. el-Mbrek: 20, 34, 78, 99, 153, 159, 160, 186, 188, 208, 210, 260, 271,291. 'Abdullah b. Leha: 143. 'Abdullah b. Mes'd: 39, 54, 80, 97, 98, 107, 151, 159, 160, 202,210. 'Abdullah b. Muhammed el-'Adev: 115. 'Abdullah b. mer: 36, 84, 136, 145, 148, 150, 174, 2 0 5 , 2 1 5 , 2 3 9 , 252, 258. 'Abdullah b. mer b. Ganim: 137. 'Abdullah b. Ubeyd: 108. 'Abdullah b. Vehb: 229. 'Abdurrahmn b. iz: 131. 'Abdurrahmn b. 'Avf: 151. 'Abd'ur-Raf el-Mnv = Mnv Abdlbaki Glpmarir. 23, 24. 'Abdlhamd Mevl Ben Him: 228, 229. 'Abd'l-Kdir el-Kura: 15. 'Abdlkdir-i Geyln: 297. 'Abd'l-Mheymin b. 'Abbs: 199. 'Abd'r-Razzk b. Hemmm: 20, 299. abtal: 171. acele etmek: 114, 115, 208. acele i: 199. ac: 243. ackmak: 105. acmak: 210, 211. acnmak: 243. acnm mmet: 73. acya dmek: 243. 'Acin: 2 1 , 40, 46, 66, 87, 109, 123, 133, 135, 147, 152, 163, 178, 206, 220, 223, 231,238,254,299. acze dmek: 101. aa vurmak: 123. ak: 53. almak: 159, 160, 264. alk: 176. adalet: 173. adalet bakmndan: 247. adam: 67, 119, 140, 166, 170, 176. dem: 218. Adem (Aleyhisselm): 163, 224, 225. dem olu: 105, 169. adem-i cevaz: 272. dem'in evldlarnn efendisi: 163. det edinme: 159. detullh: IX. adm: 131. A d b . el-FadI: 186. A f g a n i s t a n : 2. afiyete kavuma: 113. aa: 6 1 , 6 2 , 110, 254. aalar yapraklandrmak: 62. ar gelen: 153. ar ikencelerden kurtarmak: 138. alamak: 63, 138, 142, 110.

(*) ndeks, karma olarak dzenlenmitir. ahs adlar siyah, kitab adlan beyaz italik, yer isimleri a r a l k l ve terim, deyim, kavramlar ile; unvanlar, kavim, kable ve messese adlan normal karakterlerle yazlmtr.

317

MESNEVI HADSLERI F O R M A 22

alatan ey: 142. alatmak: 143. ahbr- mevzua': 278. Ahbru Eb Hanfe: 14. Ah tekilt: 7. hir: 62. hiret: 47, 73, 113, 173, 185. hiretten de gemek: 185. hiret yurdu: 88, 112. ahirnes sbikun: 165. ahkm: 272. ahkm hadsleri: 269, 272, 278. ahlk: 1, 12, 278, 296. ahlk: 269. ahlk kitaplar: 278. ahmak: 179. ahmak dost: 109. Ahmed (Hz. Peygamber'in ad): 123, 209. Ahmed b. 's: 173. Ahmed b. el-Mufaddal: 72. Ahmed b. Hanbel: XVI, 17, 20, 36, 42, 55, 56, 60, 65, 75, 77, 95, 98, 99, 100, 101, 108, 118, 124, 126, 139, 141, 145, 148, 150, 153, 154, 155, 156, 164, 165, 167, 169, 171, 177, 178, 184, 188, 201, 202, 207, 210, 212, 230, 235, 237, 239, 240, 250, 253, 257, 258, 260, 263, 266, 271, 276, 291. Ahmed b. Men': 18, 199. Ahmed b. Salih (Hfz): 229. Ahmed Eflk: 2. Ahmed bn Hanbel = Ahmed b. Hanbel Ahmed-i Yesev: 297. Aie = Hz. Aie akl: 175, 183,203, 204, 205, 206. akl etmek: 111. aklh:71, 109, 179. akll dman: 109. akll kii: 69. akl noksan: 104. aklsz kimse: 173 . akl yollar: 72. kil kii: 127. akl mikdrnca: 205. akln mezar: 132. akmak: 107. akam: 228. A k e h i r : 3.

Akemseddn: 297. Aleddn elebi: 3, 6. Aleddn Kayser: 7. Aleddn Keykbad: 4. Aleddn Muhammed: 3. almet: 185. 'Al'd-dn el-Hind: 15, 18. 'Al'd-dn es-Semerkand: 16, 277, 295. aldrmamak: 215. lem: 58, 209. lemlerin Rabbi: 105. alev: 103. alevlenmi: 119, 120. alfabetik fihrist: 19. alkoymak: 249. Ali = Hz. Ali Ali b. Eb Tlib = Hz. Ali 'Ali b. Mslim: 205. 'Ali el-Kr: 16, 22, 46, 50, 59, 87, 88, 109, 123, 124, 137, 178, 180, 182, 223. 'Ali el-Tabers: 300. 'Ali bn Zeyd: 115. l-i mrn sresi: 124. lim(ler): 8, 127. limlerin Sultn: 2. lim mutasavvf: 9. Ali Osman Ate: XII. Ali r Yardm: XII. Ali Yardm: VII, VIII, IX, X, XI, Xn, XIV, XV, XVI, 2, 8, 23. Ali Yardm dostlar: IX. Allah: 34, 38, 39, 4 1 , 47, 53, 57, 70, 77, 78, 85, 87, 88, 97, 101, 108, 110, 113, 115, 143, 144, 154, 157, 163, 169, 176, 185, 187, 188, 195, 199, 202, 204, 213, 215, 219, 221, 228, 232, 239, 244, 249, 250, 256, 262, 301. Allah bilgisi: 177. Allah'a tevekkl etme: 37. Allah'dan en ok korkan: 232. Allah' en iyi bilen: 232. Allah'n ayali: 39. Allah'm diledii: 228. Allah'n iki parma arasnda: 169. Allah'n ilmi: 228. Allah'n ltfu ve yardm: 202. Allah'n ni'meti: 250. Allah'n nuru ile bakmak: 190.

318

Allah'n rahmetinin eseri: 57. Allah'n Resul: 4 1 . Allah'n takdiri: 101. Allah'n velsi: 143. Allah'n yardm: 101. Allah'n zt: 193. Allah' tesbh ve ona hamd etmek: 228. Allah iin buz etme: 85, 86. Allah iin evlenmek: 85. Allah iin sevme: 85. Allah iin sevgi: 86. Allah iin tutup vermek: 85. Allah iin vermek: 85. Allah korkusu: 177. Allah'la beraber olma: 163. almak: 204. alnn koyma: 110. altm: 253. altna girip yklenmek: 83. Altnapa ( A l t u n A b a ) : 4. altndan kmak: 143. altndan kalkamama: 262. alt yz kanad: 195. altm dakika: 46. amel: 34, 8 3 , 2 0 5 , 2 1 3 , 2 1 4 . amel eden: 170. amel edinme: 170. amel-i slih: 115. amel olunma: 170. A'me:218. 'Amr b. el-s: 4 1 , 42, 169, 203. 'Amr b. el-Hris: 229. 'Amr b. Evs: 225. 'Amr b. Kays: 191. 'Amr b. meyye ed-Dmr: 37, 38. n: 46, 87. ana: 127. ana kam: 80. an'ane: 288. A n a d o l u : 2, 5. Anadolu Seluklular: 272. anahtar: 221, 244, 245. anasnn kam: 80. Anbese b. 'Abdurrahmn: 52. Ankarav: XI, 23, 53, 77, 88, 93, 104, 109, 146, 163, 179, 219, 221, 241, 246, 295. Ankarav erhi: 21. anlatmak: 110, 264.

anne: 228. ansiklopediler: 22. antoloji: 291. apokrif: XVI, 297. 'a'rb: 177. Arablar: 131. aramak: 69. Arapa: XI, XII, XV, XVI, 7, 12, 13, 22, 23, 53, 102, 275, 296. Arap Dili ve Edebiyat: 4. aratrmak: 255. arayp bulmak: 222. arayp sormak: 105. araz: 203. ard: 163. arif: 176. arkada: 202, 214, 217, 255. arkadalk yapma: 217. arkasndan destek olma: 48. arkasn dnmek: 204. A. R. Nicholson: 23. ar: 32, 69, 151,224, 225. ara doru ynelmek: 221. artmak: 251. arz: 70. arzu etmek: 4 1 , 77, 110. ashb: 14, 34, 45, 50, 62, 64, 77, 78, 82, 94, 103, 157, 177, 187, 189, 207, 208, 252, 256. 'Askaln = bn Hacer asker: 4 1 , 146. Asr- Saadet: 14. aa: 175, 192. aa bir hle den: 210. aalamak: 69. k: 251. ak: 222, 223. at: 99. ate: 102, 107, 103, 119, 120. ate denizi: 83. atein azab: 113. atein iine atmak: 120. ate yakmak: 120. Atyye: 191. Avrif'l-Marif: 16. avc: 206, 226. ay: 7. ayan balamak: 36.

319

ayak: 106. ayakta tutan: 205. ayal: 39, yet: 1 2 , 2 1 , 2 3 , 33, 34, 39, 46, J 8 , 1 5 2 , 1 8 2 , 185, 195,290. ayp: 57. ayplar gibi olma: 60. ayrt etmemek: 66, 127. ayna: 47, 48. ayn himmete shib: 76. ayn nurla grmek: 76. ayn yaratl: 76. ayrlk: 250. az: 2 5 1 , 2 6 3 . azb: 73, 138, 250. azb gn: 138. zdh: 235. zd olmak: 241. azaltmak: 221. zr (ay): 184. aza kretmeme: 250. az glmek: 110. azn da az: 47. az infk etme: 221. azz: 8 7 , 2 1 1 .

(B)
bb: 275, 276 baba: 171. baba (-s) gibi: 141. Baav: 15. B a d d : 3, 220. balamak: 107, 225. ba olarak verilen ey: 257. balamak: 37. Baheddn Veled: 2, 3 , 4 . bahar serinlii: 6 1 . bahsetmek: 193. Bakara sresi: 89. Bakyyet bn'l-Veld: 70, 132. bakmak: 213, 217. bal: 116. balk: 251. ball: 176. basiretli: 80. ba: 96,159, 225. ba dili: 249.

baarya ulatrmak: 3 1 . babu: 146. ban ara kaldrmak: 225. bakan: 144. bakas: 85. balamak: 212. balay; 212. Bat: 23. btl: 68, 70, 7 1 , 73, 72, 79, 86, 105, 173. btl da btl gsterme: 192. btn: 151, 152, btm cephe: 71. bedava: 192. beddua etmak: 65. bedelini bahetmek: 65. beden: 6 1 , 62, 176,217. bedenlerini diriltmek: 176. Beduzzamn Frzanfer = Frzanfer Bedrddn bn Cema: 15. bely defetmek: 248. B e l h : 1,2,3,277,294. Belh Emri: 2. bellemek: 118. Ben Him: 229. Ben Temm: 140. benzemek: 119, 132, 252. benzetme: 239. beraber: 163, 2 0 9 , 2 1 0 , 2 1 4 . bereketsizlik getirmek: 258. Ber b. Talha: 104. be ey: 96. beyaz ve gzel kadn: 58, 59. Beyhak: 14, 18, 20, 3 1 , 32, 33, 35, 37, 38, 40, 42, 43, 48, 50, 51, 54, 57, 65, 73, 74, 81, 85, 93, 94, 96, 99, 101, 103, 104, 106, 108, 111, 131, 132, 133, 134, 139, 143, 145, 147, 153, 154, 156, 158, 159, 160, 164, 169, 172, 173, 174, 175, 177, 181, 186, 187, 188, 190, 193, 195, 204, 205, 210, 213, 215, 216, 218, 222, 223, 227, 229, 230, 252, 254, 260, 261, 270, 2 7 1 , 2 9 1 , 3 0 1 . B e y r u t : 295. Beyzv: 289. bez paras: 99. Bezzr: 17, 40, 167, 172, 222, 252, 291. bkma: 163. bibliyografik kaynaklar: 22.

320

Bill (Habe): 60. bildiini bilmek: 110. bildirdimek: 181. bilen: 122, 148,232. bilerek: 246. bilgi: 121. bilgi isteinde bulunan: 260. bilgin: 210. bilinmek: 181,204. bilinmeklii sevmek: 181. bilinmeyen gizli bir hazne: 181. bilinmeyi sevmek: 181. bilmek: 110, 121, 182. binek: 37. binitli: 100. binmek: 99. bir barsakla (yemek, imek): 200, 201. birbirini esirgemek: 127. birok eylere dertlenen: 214. bir dert yapan: 214. birletirmek: 215. birlik almeti: 127. birlikte grmek: 53. bir noktada toplamak: 215. birr (iyilik): 236. bir ey istemek: 113. bir ey istememek: 235. bir zerre akl: 203. bitip tkenmeyen bir servet: 66. bitmek: 212. biyografik kaynaklar: 22. boazna tkanmak: 88. boulup gitmek: 166, 167. borlu: 94. bo: 263. boboaz: 98, 131. boluk: 69. bolukta yrmek: 242. buz etmek: 85. Buhr: VIll, XVI, 17, 18, 19, 20, 2 1 , 36, 42, 43, 44, 48, 52, 54, 63, 65, 75, 76, 84, 86, 94, 97, 98, 100, 107, 108, 111, 113, 115, 119, 120, 126, 132, 133, 139, 148, 150, 153, 154, 155, 156, 157, 158, 164, 165, 166, 178, 188, 190, 195, 199, 201, 207, 208, 210, 218, 229, 230, 232, 253, 256, 257, 261, 262, 263, 266, 271, 275, 276, 291.

buka: 154. bulmak: 222. Bursev = smal Hakk Bursev Bsr: 115 blh: 173. Breyd b. Eb Meryem: 118. byc: 186, 187. byk bir topluluk: 140. byk cihd: 50. byk gnah: 138, 139. byk karde: 88. bykler by: 33. byk muharebe: 49. byk mchede: 50. by yapmak: 186.

(C)
Cbir (b. 'Abdullah): 35, 50, 5 1 , 63, 82, 83, 97, 115, 174, 204, 238, 252, 256. Cbir b. Semre: 99. Ca'fer b. Msfir: 247. Ca'fer b. Sleyman: 125, 205. chil: 109. chil dost: 109. Chiliyye devri: 195,253. chil kii: 69. chillere oyuncak olan bilgin: 210. caiz gren: 203. cmi'(ler): XV, 17, 18, 20, 269. Cm/' ('Abdullah b. Vehb): 229. Cami" (Ma'mer b. Rid): 17. Cami 'u Beyn 'il- 'lm: 14, 287. Cmi'ul-Ayt: 23. Cami'ul-Usl: 15, 17. el-Cmi'us-Sar: 15, 19, 2 1 , 175, 240. el-Cmi 'us-Sahh (Buhr) = Sahh (Buhr) el-Cmi'us-Sahh (Mslim) = Sahh (Mslim) can: 60, 76, 78, 89, 110,251. can atlar: 34. can gdas: 201. canla bala sularn affettirmek: 138. czib: 153. Cebrl (Aleyhisselm): 88, 194, 195. Cehennem: 102, 103, 153, 224, 241, 246, 254. cehennem aac: 254. cehennemdeki yerine hazrlamak: 246.

321

cehennem halk: 157,158. cehennemin sz: 102. Celleddn (Mevln): XV, XVI, 2, 298. cell: 87. cemat: 62. cem grubu hads kitaplar: 18. Cemi' b. Sveyb: 56. Cenb- Allah: 224. Cenb- Hakk: XII, 32, 105, 106, 134, 182, 218, 225. Cenb- Hakk'n kapsn (devaml) almak: 159. cenaze: 99. Cendel b. Vlik: 225. Cennet: 88, 152, 153, 154, 171, 173, 184, 224, 235, 253, 254. cennet aalar: 254. cennete girmek: 140. cennet ehh: 35, 157, 158, 172. cennete sevk edilen: 155. cenneti garanti etmek: 235. cennetlik (olmak): 157, 174, 179. cennet mjdesi: 184. cerh: 2 1 . Cerr b. 'Abdullah: 170. cevaz: 272. cevher: 203. ceyyid: 223. cezalandrmak: 204. ci'fe: 231. cihd: 50. cimrilik: 254. cinler: 182, 202. cisim: 201. cisim lemi: 80. cisimdeki hller: 80. Concordance: 19. coup kkremek: 181. cmert davranmak: 149. cmertlik: 85, 116, 253, 254, 258. Cum'a namaz: 115. Cumhuriyet Trkiyesi: 16. Cneyd-i B a d a d : XIII. cr'etli: 52. C r c n : 38. cz: 192.

()
abuk gemek: 102, 103. abukluk: 199. alan (kimse): 38, 276. alp abalamak: 138. arparak lm: 73. ayr imen: 226, 227. elebi Hsmeddn: 7. evirmek: 204. evrilmi: 153. r (amak, almak): VIII, 8, 15, 17, 170, 289. plak: 98. plak adam: 116. plak binmek: 98. plak eee binmek: 100. ift oru: 83. imen: 226. oban: 149, 150. obanlk yapmam: 256. obanlk yapm: 256. ocuk: 141. ocukluk: 256. oalmak: 62. oaltmak: 221. oa kretmemek: 250. ok alamak: 110. ok infk eden: 221.

(D)
dadlk yapmak: 228. da tepesi: 47. datlacak olan bir ey: 247. dalara ekilme: 206. dima fal olan: 116. dal: 254. damla: 47. danlan kii: 43. danmak: 43. darb- mesel: 23. Drekutn: 20, 6 1 , 221, 259, 270, 292. Drim: XVI, 20, 36, 43, 63, 75, 84, 93, 111, 118, 140, 141, 145, 153, 156, 164, 165, 171, 188, 201, 202, 207, 208, 210, 212, 237, 260, 2 6 1 , 2 7 1 , 2 9 1 . dva: 89.

322

da'vete icabet etmek: 99. Dvd (Peygamber): 127. Dvd b . El-Husayn el-Eslem: 299. dayanma: 62. dedikodu: 173. deerli: 225. dehetli surette: 119. Delil un-Nbiivve: 64. dellet: 23, 292, 295. delip gemek: 190. deniz: 181,245, 251. denize gitmek: 47. derdini ekmek: 244. derman: 97. dert: 9 7 , 2 1 4 , 243. dertlerden kurtarmak: 214. dertlerini datan: 214, 215. devam etme: 219. deve: 36, 121. Deylem: 15, 3 1 , 32, 34, 35, 37, 40, 42, 45, 51, 55, 74, 79, 82, 96, 103, 123, 124, 131, 134, 136, 137, 167, 172, 183, 192, 193, 199, 204, 227, 241, 245, 250, 252, 255, 259, 264. didaktik: 294, 298. didaktik ve tasavvuf eserler: XVI. dier dny dnceleri: 215. dil: 244. diledii gibi tasarruf etmek: 169. dilediinden ayrlmamak: 209, dile getirmek: 88, 250. dilemek: 7 1 , 185, 192, 222, 228. dilememek: 222. dili tutulmak: 122, 123. dn: 4 1 , 144, 204, 2 0 5 , 2 1 6 , 2 1 7 . dnin yars: 59. dni zere olmak: 216. dinlendirmek: 60. dn nuru: 102. direin inle (-mesi, -yii): 62, 63. direk: 62. diri: 116,214, 240. dirilik: 179. dirilmek: 46. diriltmek: 176. dilerinin knls (Hz. Peygamber'in): 108. dvan: 291. Dvn- Kebr: Vll, 6, 8, 12.

Diyr- R m : 2, 5. dom: 117, 176. dorucu: 89. don gr: 192. doruluk: 118, 240. doru szl: 251. doru yol: 82. doru yolu bulmak: 173. Dou: 23. Doktora Tez (-i, -leri): Vll, VIII, 2, 23. dolu: 263. dost: 8 1 , 109, 179, 201, 240, 255. doymamak: 261. doyumak: 83, 176. dmek: 107. dnmek: 49, 50, 75, 177, 204. drt parmaklk bir yer: 110. du: 64, 113. du etmek: 64, 65, 113, 108, 160, 219. du retme: 112. duas kabul edilmek: 160. duvar: 127. duymak: 105. dn gn: 7. dny: 46, 47, 73, 88, 113, 148, 170, 173, 176, 186, 187, 192, 212, 215, 231, 243, 254. dnydan saknmak: 187. dnydan uzaklama: 185. dny mlk: 231. dnyya kar hrsl: 261. dnyya uzanm cennet dallan: 253. dnyy dileyen: 260. dny yurdu: 112. Drer-i Mnteire (Suyt): 182. dman: 109, 110, 146,179. dmanlk (etmek): 85, 106, 109, 143, 157. dnce: 215. dnmek: 193. dzeltmek: 116. dzene koymak: 213.

(E)
ebediyet diyn: 185. ebed zenginlik: 245. ebleh: 172, 173.

323

Eb 'Abd'l-n el-Hasan b. 'Ali b. 's el-Ezd: 299. Eb Bekir = Hz. Eb Bekir Eb Bekir el-Humeyd: 18. Eb Bekir bn Eb eybe: 20. Eb Bekir bn'l-Arab: 37. Eb Czim: 109. Eb Dvd: XVI, 17, 18, 20, 36, 43, 48, 49, 60, 63, 73, 74, 75, 84, 85, 95, 97, 98, 126, 137, 139, 141, 145, 148, 150, 153, 154, 156, 183, 188, 203, 207, 210, 217, 219, 228, 229, 232, 235, 246, 247, 248, 258, 2 7 1 , 2 9 1 . Eb Dvd et-Taylis = Taylis. Eb'd-Derd: 65, 97, 111, 160, 187, 218, 222, 223, 252. Eb Halef: 33. Eb Hatim: 172. Eb Hind ed-Dr: 135. Eb Hreyre: 36, 43, 44, 48, 65, 75, 76, 77, 80, 82, 83, 84, 97, 98, 101, 105, 106, 120, 121, 141, 145, 154, 155, 156, 165, 174, 177, 178, 188, 191, 208, 212, 213, 217, 219, 230, 251, 252, 253, 259, 276. Eb shk e-eybn: 195. Eb'l-Havr' (Raba b. eybn): 118. Eb'l-Kasr el-Kinn: 192. Eb'l-Mnzir Sellm b. Sleyman: 125. Eb Mansur b. 'Asakir: 299. Eb Mes'd: 4 3 , 44. Eb Ms: 73, 74. Eb Nu'aym (el-Isfehn): 14, 19, 2 1 , 3 1 , 37, 40, 43, 57, 64, 65, 72, 78, 104, 143, 151, 152, 156, 159, 160, 164, 165, 174, 191, 193, 202, 205, 208, 215, 216, 222, 227, 235, 237, 256, 257, 271, 291, 300. Eb Rf': 137. Eb Sa'd Ahmed b. 's el-Harrz: 220. Eb Sa'd (el-Hudr): 65, 84, 140, 163, 190, 1 9 1 , 2 1 8 , 2 4 6 , 247. Eb Sa'lebe b. el-Huen: 237. Eb Salih: 9 3 , 9 4 , 2 1 8 . Eb Seleme b. 'Abdurrahmn b. 'Avf: 126. Ebussu'd Efendi: 297. Eb Sreyha: 265. Eb Tlib el-Mekk: 117, 263, 264.

Eb 'Utbet'il-Havln (Ahmed b. el-Ferec): 70. Eb mme (el-Bhl): 55, 56, 85, 95, 155, 191. Eb Ya'l: 17, 33, 40, 42, 174, 199, 240, 249, 291. Eb Zekeriyy Yahya b. Mu'z er-Rz: 220. Eb Zerr (el- fr): 110, 166, 252, 262, Eb Zr'a: 172, 299. ecel: 222, ecir: 276. ecir almak: 173. el-Ecvibet'l-Fdla: 272, edeb: 277, 292, 296. edebiyat: 1, 180,269. Edebiyt- Sfyye: 68. el-Edeb ul-Mfred: 18, 20, 148. efendi: 163. Efendimiz (Mevln): 2. eer (binicilik): 99. eer (edat): 100, 101. elenmek: 110. Ehdis-i Mesnev: XY, 23, 39, 146, 214, 226, 295. ehds-i Neb: 278. Ehds ve Ksas- Mesnev: XIV. Ehl-i Beyt: 167. ehl-i hads: 278. ehl-i kitb: 165. ehven bir ey: 119. eksik: 247. eksilmemek: 170. el: 94, 106, 119. eli: 3 7 , 5 1 . elde etmek: 116. elem: 243. elindekini karmak: 243. elinden geldii kadar: 214. elinden tutmak: 174. elinde olan kaybetmek: 243. elini abuk tutmak: 115. elinin altnda bulundurma: 262. elinin altndakiler: 262. el kitab: 271. elle almak: 94, Elnaz Forouzesh: XII. emn: 43, 57, 163.

324

emir: 183. emir gelmek: 217. Emr Muzafferddn Alim elebi: 4. emniyet: 179. emniyet vermek: 117, 118. emre muhalefet eden: 239. emretmek: 224. emrolunmak: 183. emrolunmamak: 207. En'm sresi: 185. ent: 199. en bata gelecek olanlar: 165. Enes (b. Mlik): 32, 33, 37, 38, 48, 49, 55, 57, 58, 63, 66, 74, 78, 84, 96, 99, 108, 111, 112, 113, 124, 134, 135, 137, 139, 153, 172, 174, 175, 199, 211, 221, 227, 249, 252, 261. en ileri giden: 7 1 , 165. ensr: 63. en sonda gelenler: 165. en yakm olunan hl: 219. erba'n karmak: 4, 5. el-Erba "n f Menkbi mmeht 'il-M 'minin: 299. erimek: 86. erkek: 53. E r z i n c a n : 3. esbi' (parmak): 169. esbaba teebbs: 38. esr: 180. esirgemek: 119. esleme (mslman oldu): 202. eslem (selmette olurum): 202. Esna 'l-Metlib: 22. Esrr-nme: 3. e: 201,214. eee binmek: 98, 99. eek: 99, 99. eyay olduu gibi gstermek: 192. etb'ut-tbi'n: 103, 104. eteklerinden tututmak: 120. ev: 127,255. Evhadddn-i Kirman: 5. evld: 163,262. evlenme: 85, 207. i'vja/(Tabern'nin Mu'cem'i): 17. evvel: 62. eyersiz komak: 34.

ezan okumak: 60. eziyet: 264. Ezkr (Nevev): 289.

(F)
Fahreddn Behramah: 3. Fahreddn-i Rz: 3. fakirlik: 67, 68, 227. fakr: 68. el-fakru fahr: 67. Farsa: XI, XII, XV, XVI, 4, 8, 12, 13, 22, 2 3 , 2 7 , 112, 275, 289, 295. farz klmak: 106. farz olmak: 203. F s : 37. Fatma Htn: 6. fayda grmek: 116. faydalanma: 116. faydal olan: 238. faydas olan: 101. faziletli: 136,204. fazlasiyle vermek: 64. fec bir ekilde gelen lmden korumak: 301. Fem-i Nebev: 182. fena: 88. fena bir zanna dme: 32. ferah: 178. ferahlanma: 176. ferahlandrmak: 60. Ferdn-i Sipehslar: 2. Ferdddn Attr: 3. ferman: 223. ferydetme; 110, 263. Fetv-y Hadsiyye: 40. fethetmek: 231. Fetten: 22. fetva: 236. fetva verme: 236, 237. el-Fevid 'l-Mntehaba: 299. fezil: 86. fezil (hadsleri, grubu): 269, 270, 272, 277. fkh: 269, 270. fkh eser(ler): 277, 278, 279, 295. Fkh (ilmi).- 1, 4, 16, 269, 277, 287, 294. Fkh kitab; 269. Fkh Usl: 287.

325

m Mfh: Vll, 8, 12. fikirleri alnmaz: 143. Firdevs ul-Ahbr: 15. firkat: 168. fitne: 73. Fud 'Abdlbk: 44, 98, 115. Fudaly b. 'lyz: 211. fukah: 71. Frzanfer: XIV, XV, 23, 24, 39, 53, 102, 146, 214, 226, 295, 296. Fthl'l-Mekkiye: 182.

(G)
gafil (rv): 172. gaflet: 173. galebe etmek: 69. glib gelmek: 227. glib olmak: 69. gan: 67. ganmet: 179. ganimet bilmek: 6 1 , 62. garabet: 122, 260. garanti etmek: 235. garb: 212. garb (hads): XI, 38, 40, 44, 111, 114, 122, 139, 169, 191, 200, 217, 248, 249, 260. garblie dnmek: 212. Garb'l-Hads:21. garibn: 209. gayb askerinin babuu: 146. gayret etmek: 106. gayr-i meru: 248. gayr-i sabit: 182. Gazl: 16, 42, 50, 59, 60, 68, 70, 72, 74, 117, 123, 124, 135, 136, 146, 178, 242, 263, 288, 289. gece: 126. geceyi geirmek: 83. geip giden: 243. geip gitmi olanlar: 243. gemi gnhlar affedilmek: 174. gelip atmak: 180. gelip gitmek: 221. gelmek: 222. gelmemi olanlar: 77. gemi: 166. gemiye binen: 167.

genlik: 256. genel kltr eseri: 269. geniletmek: 185. gerek karmak: 157. gerek m'min: 79. geride kalan: 167. geri vermek: 94. geriye kalan: 47. gevher: 77. Gevher Htn: 3. gd: 176. gd olmak: 201. gidiat zere olmak: 217. girmeyen: 166. giydiinden giydirmek: 262. giydirmek: 262. giymek: 262. gizli: 53. gizli amel: 143. gizli bir hazne: 181. gizli rahmet: 93. gs: 185. gk(ler): 69, 190, 223. gkleri yaratmak: 223. gkten inen kitaplar: 264. glgesiz: 67. gmlmek: 214. gnl iine almak: 70. gnl: 95, 107, 110, 173, 185, 255. gnlle kabul etmek: 35. gnl sahibi dost: 255. grd gz: 106. gren: 54. grmek: 55, 76, 78, 105, 110, 195. grnmez bir hle gelme: 194. grr gzler: 223. gr: 192. gsterisiz: 143. gstermek: 192. gz: 106, 123, 125, 126. gz ap kapama: 46. gzn nuru: 124. gzn namaz kld yerden ayrmama: 34. gulyabn: 179. Grer (Vek'b. Cerrah): 109. gurur diyar: 185. gc yetmemek: 113. gcn yettii: 83.

326

glk karmak: 258. glkleri kolaylatrmak: 112. gl bahesi: 112. gldren: 155. glmek: 110, 155,226,244. gm: 253. Gmhnev: 2 1 . gnh: 170, 225, 246. gnh yazlmak: 170. gnhlar balanmak: 173. gne: 7, 194. Grc Htn: 7. gtmek: 256. gvenilir: 43, 178, 200. gz (sonbahar) serinlii: 6 1 . gzel: 170, 203, 204, 223, 256, 263. gzel det: 170. gzel ifde: 148. gzel koku: 56, 124. gzel konuma: 148. gzellik: 126. gzel ey: 42.

(H)
haberi olma: 157. haber vermek: 158. Habb b. Mesleme: 252. Hac: 205. Haccc (u'be b. el-Haccc el-Vst): 192. Hac farizas: 3. hadd: 152. haddesen: 70. Hads (ilmi): Vlll, XVII, 4, 8, 15, 68, 122, 271,289, 290, 294. hads araylar: Vlll. hads bereketi: Vlll. Hads-i Kuds: 93, 107, 117, 181, 223, 226. Hads-i Neb: 278. Hads Kmicmlar: Vlll. hadslerin tahrci: XV, 15. hads lgati: 21. hads metinlerinin kayna: 17. hads mnekkidleri: 269. hads tenkidi: 272. hads usl: X, 62, 248, 294. hads uydurmak: 115. hads uydurucu: 147.

hads yolculuklar: Vlll. Hfz: 229. hafza: 118. hafzasnda iyi tutmak: 96. Hfz el-Mnzir: 15, 2 1 , 66, 85, 86, 199, 215, 223,250, 252, 260. Hfz bn 'Askir: 299. haff: 263. hafifleten: 138. Hakem b. Uteybe: 40. hakikat: 226. Hkim (en-Nisbr): 19, 20, 34, 37, 38, 42, 4 3 , 47, 55, 56, 59, 65, 73, 74, 85, 86, 94, 98, 99, 100, 111, 118, 119, 124, 125, 139, 140, 143, 144, 153, 156, 158, 164, 167, 168, 169, 171, 180, 181, 184, 186, 188, 207, 215, 216, 217, 224, 225, 226, 229, 235, 241, 253, 261, 266, 271, 291. Hakm et-Tirmiz: 151, 187. hakk hakk gsterme: 192. Hakk'n ayali ('lyli): 39, 4 1 . hals etmek: 138. hl dili: 249. H a l e p : 3, 4. Hlid b. Dreyk: 103, 104. hlini hatrn sormak: 105. halk: 39, 100, 116, 149, 157, 158, 181, 183, 184, 186, 226, 238. halk eylemek: 224. halk yaratmak: 181. Hallviyye Medresesi: 4. hamd: 253. Hanef mezhebi: 1. Hane'l-Kinn: 166. Hannne: 62. Harit: 18. haram: 53, 272. harb ln etmek: 106. hareket(ler): 221. harf: 151, 152. harf-i cerr: 42. hars: 101. el-Hris: 18. el-Hris b. Gusayn: 83. Harise b. Vehb el-Huz: 157. Hrizmah Aleddn Muhammed: 3 Hrizmah idarecileri: 3.

327

Hrizmahlar hanedan: 2. Harsit: 20. Hrt: 187, Hasisu Emir'il-Mii'minin 'Ali b. Eb Tlib (k.v): 18, 20, Hasan = Hz, Hasan Hasan b. Ali = Hz, Hasan Hasan Hseyin Doru: XII, Hasan'l-Basr: 205. hased: 227. hasen (hads): XI, 2 1 , 44, 48, 56, 76, 81, 86, 95, 98, 111, 114, 119, 120, 122, 125, 132, 133, 139, 140, 142, 145, 148, 164, 168, 169, 175, 189, 190, 191, 200, 204, 217, 223, 229, 237, 239, 240, 248, 249, 252, 259, 260, 266, 272, 276. hasenli-gayrih: 255. hasenn: 209, Hassan bn Eb Sinan: 119, hasta: 45, 112, 113, hasta gsternek: 45, hastalanmak: 45, 105. hastalk: 248. hastalk getirmek: 44. hasta olmak: 45, 105. hastay ziyaret etmek: 99. harolmu kiiler: 240. hatlarn affettirme: 209. Hatb el-Badd: 14, 18, 19, 2 1 , 50, 82, 86, 272, 287, 292. Hatb et-Tebrz: 35, 40, 60, 85, 113, 125, 204. hava: 153. hava stnde yrmek: 242. el-Hvf'l-Felv: 221. Hayber gn: 99. hayr: 101,205, 246. hayrla dnmek: 50. hayrii: 101, 109, 204. hayrl olanlar: 253. hayrl eyler: 57. hayrsz bir i: 170. hayran olmak: 148. hayret etmek: 53. hayr emretmek: 202. hayr yapmak: 170. hayvan: 120, 175. hazne: 66, 93, 181.

helak edici: 226. helak olmak: 214,215. hell: 272. hem-dem: 58. Hemmm b. Mnebbih: 84, 165. heves: 153. Heysem: 15, 17, 2 1 , 40, 57, 58, 67. Hlyet'l-Evliv: 14, 19, 2 1 , 72, 78, 151, 159, 300. hrs: 227. hyanet: 144. H i c a z : 3. hibir orta olmayan: 239. hi doymamak: 260. el-Hidye (Mrgnn): 289. el-Hidye (Zeyla'): 16. hidyet: 93. hidyete erme: 185. hidyete ulatran bir rahmet: 93. hidayet eylemek: 107, 108. hidyet lambalar: 143. hikmet: 121, 177. hikmet telkin etmek: 244. hikmetli sz: 121. hilaf ilmi: 1. hlekr: 157, 158. himayesinde klnma: 239. himmet: 76, 77, 244. hissiz bir kimse: 110. hizmeti, 262. Hollandal: 19. H o r a s a n : 2. hoa giden: 153. hoa gitmeyen eyler: 152, 153. ho-cevz: 203. ho geinen: 100. Huda kabilesi: 60. huffz: 182, 220. hukuk eserler: 294. hulul etmek: 70. Humeyr (Hz. ie): 58, 59. humma: 7. hurafe: 296. hurma kt: 63. huu: 33. hutbe: 115. hutbe okuma: 63. el-Ht el-Beyrt: 22, 32.

328

huylan gzel: 209. huzur: 33. Hdvendigr (Mevln): 2. hkm: 272. hkmleri yrmek: 138. hnerler sahibi: 165, 262. Hsmeddn elebi: 7. Hseyin b. Ali = Hz. Hseyin hsn zan: 173. hzn hikyesi: X. Hz. ie: 59, 84, 111, 126, 183,241,252. Hz. Ali: 33, 34, 6 1 , 62, 67, 71, 72, 96, 118, 131, 149, 151, 252, 254, 261, 264, 265, 273, 299. Hz. Eb Bekir: 2, 240, 241. Hz. Hasan: 118, 168. Hz. Hseyin: 245. Hz. brhm: 88. Hz. Mevln = Mevln Hz. Muhammed (s.a.s): 206. Hz.Ms: 108. Hz. mer: 5 1 , 142, 143, 216, 225, 238. Hz. Peygamber: XIII. (I) 'kb: 204. 'Irk: 16, 2 1 , 22, 31, 33, 34, 42, 48, 50, 51, 58, 59, 6 1 , 70, 72, 74, 117, 123, 125, 135, 137, 144, 147, 152, 172, 178, 187, 194, 200, 205, 242, 254, 260, 261. k: 81. klanmak: 123. Itr: XIV. 'lyl: 4 1 . zdrri lm: 180.

(i)
ibdt: 270. ibdet: 46, 71, 72, 114, 239, 245. bn 'Abbs: 45, 63, 89, 111, 147, 148, 156, 164, 167, 174, 183, 193, 207, 224, 245, 257. bn 'Abd'il-Berr: 14, 82, 83, 115, 189, 191, 287. bn 'Adiyy: 33, 103, 168, 173, 174, 222. bn 'Amr: 174.

Ah Trk: 7. 'Askir: 19. Eb'd-Dny: 18, 20, 123, 242, 291. Eb Fdeyk: 247. Eb Hatim (er-Rz): 45, 46. Eb mer el-Aden: 18. Eb eybe: 18. Frek: 54, 106, 155, 169, 178, 193. nim: 137. Hacer (el-'Askaln): 15, 18, 2 1 , 38, 40, 68, 72, 73, 8 1 , 86, 115, 122, 125, 136, 137, 180, 182, 189, 206, 244. bn Hacer el-Mekk: 40. bn Hbbn: 115, 135, 136, 137, 152, 172, 189,211,222, 228, 229, 291. bn Kuteybe: 80, 156, 169, 177, 192, 211. bn Mce: XVI, 20, 36, 43, 44, 59, 63, 74, 75, 77, 8 1 , 95, 97, 98, 99, 101, 110, 111, 115, 121, 139, 140, 141, 143, 156, 158, 164, 165, 169, 171, 201, 212, 213, 215, 216, 231, 235, 246, 257, 258, 263, 266, 271,276, 291. bn Men' = Ahmed b. Men' bn Mes'd: 44, 47, 81, 152, 185, 195. bn mer: 44, 63, 86, 137, 174, 175, 191, 245. bn Sa'd: 1 9 , 2 1 , 100, 287. bn Sn: 299. bn Teymiye: 24, 70, 137, 181, 182, 205. bn'd-Dahdh: 99. bn'l-Arab el-Mlik: 37, 131. bn'l-Cevz: 22, 32, 86, 133, 174, 184, 191,205,211,254. bn'l-Esr: 15, 17, 2 1 , 54, 59, 6 1 , 66, 133, 152, 173, 178, 206, 207, 247, 248. bn'l-Melek: 106. bn'l-Mlakkm: 15. bn's-Salh: 184. bn'z-Zbeyir: 167. brhm Aleyhisselm = Hz. brhm. brhm b. el-FazI el-Meden el-Mahzm: 122. brahim b. Muhammed el-Eslem: 299. ibret alan: 80. btidnme: 2. ierisi genilemek: 185. i huzuru: 178. ii bo olma: 263.

bn bn bn bn bn bn bn bn bn bn

329

iinde bulunan: 146. iinden kanlar: 164. iine atlmak: 83. iin iin inlemek: 63. idare eden: 216. dris (Peygamber): 179. ifde tarzlar: 148. el-frd: 22\. iftihar: 67. iftihar vesilesi: 163. ihsan: 149, 157. ihsanda bulunmak: 148. ihsan edenler: 64. ihsan edilen: 148. ihsan eylemek (etmek): 64, 116. ihtiy: 3 1 , 138, 227. ihtiyar lm: 180. ihtiyrsz: 168. hy: 16, 34, 42, 50, 58, 59, 60, 68, 70, 72, 74, 117, 123, 135, 136, 144, 147, 152, 178, 205, 242, 264, 288, 289. iki kere dalanmama: 35, 36. ikinci dnem eserler: 291. ikinci el (eser, kaynaklar) 17, 20, 2 1 , 22, 24, 28, 291. ikinci snf eser: 296. iki (tne) hars: 260, 261. iki ufuk aras: 195. iki yay mesafesi: 195. ikram etme: 176. 'krime: 96. 'krime b. Hlid: 299. ilh yardm: 178. ilve etmek: 126. //e/.-45, 61. ileri giden: 136. ilk: 164. ilk devirler: 165. ilk devir tahrc rnekleri: 16. ilk devir Tasavvuf imamlar: 14 illet: 143,261,272, 299. ilme susamak: 261. m: 88. imm: XIV, 144. mm Ca'fer-i Sdk: 300. mm Eb Ysuf: 287. mm Mlik = Mlik b. Enes mm fi': 287, 297.

mm- A'zm: 297. mn: 70, 78, 85, 95, 96, 177. mn eden: 55. mn etme: 224. mn etmemi saylmak: 127. mnnn uuruna ermek: 253. imha etmek: 246. inanan: 200, 263. inanan gnl: 69. inanan kii: 69. inan: 117. inanmak: 224. inayet: 157. incelik: 263. indirilmek: 151. infk eden: 65. infk edi: 221. inilti: 62. inlemek: 110,138. insan(lar): 50, 72, 93, 115, 117, 153, 166, 182, 183, 185,205, 221, 226, 236, 238, 247, 249, 253. insann ii: 263. insann kam: 263. insanlarn babuu: 243. insanlarn (en) hayrls: 238. insan oullar: 175. r a n : 23. ranl: XIV, 23, 295. Wan: 296. s (Aleyhisselm): 224, 242. ' s b . 'Abdurrahmn: 144. isabet ettirmek: 57. 's b. T a h m n : 2 1 1 . isim: 225. slm: XIV, 1, 28, 4 1 , 68, 170, 212, 248, 253,289, 296. slm limleri: XVII, 15, 22, 269, 297. slm corafyas: 8. Islm eserler: 297. Islm ilimler: 22. Islm prensipler: 73. slmiyet: 207. slm kltr: 8. slam Peygamberi: XIV. slm tasavvufu: 7.

118, 127, 209, 216, 250, 252,

185, 206, 272, 273,

330

islm ulems: 272. ism (ktlk): 236. smail b. Ahmed el-Ankarav = Ankarav smal Hakk Bursev: 182. smet Htn: 3. tsrliyt: 70. stanbul Yksek slm Enstits: IX. isteme: 235. istenmeyen eyler: 152. istb etmek: 70. istifde etmek: 6 1 , 62. istifar etmek: 187. istirak makamlar: 88. istiare edilen kimse: 43. iaret: 12, 13, 14, 23, 32, 38, 78, 93, 127, 203, 276, 292, 295. biliyye: 37. i blm: 297. iin tasasna dmek: 110. iitme: 62, 63, 110. iittii kula: 106. ikence: 138. ilerini iyiletirmek: 214. el-ithft's-Seniyye: 218. itmnn vermek: 118. iyalullah: 9. iyi: 203, 208,214. iyi amelde bulunmak: 214. iyi bir i: 170. iyi davranan: 39. iyilie tevik: 86. iyilie ulama: 208. iyiliini artrabilmek: 209. iyiliini daha da artramama: 208. iyihk: 112, 173,208, 209,236. iyilikte bulunmak: 214. iyilik vermek: 113. iyilik yapmak: 72. iyi olma: 170. iyi ey: 203. iz brakan: 236. zmirli sml Hakk: 278, 279, 288. zzeddn Ali: 4.

(K)
Ka'be: 166. kab: 70.

kable: 140. kabir: 45, 99, 133, 142, 143. kabristan: 77, 132. kader: 134, 227. Kd 'lyz: 289. kadn: 69, 124. Kd Sirceddn: 7. kadir: 228. kadri yce Tanr: 97. kfir: 200, 201. kfirlerin ateini sndrmek: 102. kalb: 33, 69, 70, 117, 125, 126, 143, 168, 169, 185, 2 0 9 , 2 1 3 , 2 3 6 . kalb huzuruna kavuma: 60. kalbi bedeni ile birlikte olma: 34. kalbine danmak: 236. kalb ileri: 213. kalem: 230. kalkmak: 60, 78, 204, 217, 218, 228. kam: 263. kamlktan koparlma: X. Kamus: 247, 248. kan: 107. kanat: 66. el-Knnf't-Tbb: 299. el-KavI'l-Ebeh f Hads-i Men Arafe Nefsehfe kad Arafe Rabbeh: 221. el-Kavukc: 24. el-Kettn: 16, 277, 295. el-Kifye: 14, 272, 287. kap: 70. kap: 159, 160, 219, 221, 249. kapnn almas: 159, 160. kaps bal: 221. kapsn alan: 159. kapy (devaml, ok) almak: 159, 160. kaplamak: 195,228. kaplanmak: 152. kr: 258. kara dut: 256. karacier problemi: 7. karakter: 173. K a r a m a n : 3. Karaman Emri: 3. karde: 34, 35, 48, 77, 127, 243, 244, 262. kar: 53, 110. karlamak: 79. karln bulmak: 205.

331

karsndakine imkn verme: 204. kse: 259. kasem: 232. Kasm b. Kutluboa: 16. kassam (taksim memuru): 248. ka yaparken gz karma: 297. kat: 225. katar fikir: 290. kat yrekli: 157, 158. ktib: 38. Ktib elebi: 16, 19. kavim: 77, 107, 108, 136, 154, 155, 210, 211. kavumak: 77. kaybolmu deve: 121. kayp (mal): 121. kayrmamak: 214, 215. kayna tesbt edilememi: 295. kaynak (eser): 17, 18, 24, 27, 290. kaynak eserler devri: 14, 17. K a y s e r i : XVIII, 3, 4, 5. Kayseri Yksek slm Enstits: VII. kaz: 134. kazan: 221,258. kazdrmak: 45. kebb olmak: 107. fer (Tabern'nin Mu'cem'i): 17. kefil: 235. kefr(ky): 133. Kelm (ilmi): 1,51,269. kelebek: 120. keml: 60. Kemleddn bn'l-dim: 4. kemle erdirmek: 85. kendi derecelerine indirmek: 183. kendi dmek: 243. kendini bilen: 220. kendini bilmek: 220. kendini kurtarmak: 180. kendini tantmak: 181. kendisini vermek: 163. kendi yitiini bilmek: 121. Kenzul-'Umml: 15, 18. Kenz-i Mahfi: 182 kerem: 157 kerem denizi: 119 kese: 259 kesilen: 110

keskin ve grr gzler: 223 kefedilen: 226. kefen sahh: 182. kef-i sahh: 182. keif tarki: 220. Keful-Haf: 2\, 46, 299. Keaf 289. klmak: 126. klavuz: 152. kl: 53. klla gnderilmek: 239. klnmak: 124. krat: 256. krk adm: 173, 174. kskan (-lk): 53. kskanlma: 31. kssa: 118. kyamet gn: 105, 138, 163, 165, 166, 205, 217,218. kibirli: 157, 158. kifayetsiz: 122. kilit: 221. kilitli: 221. Kimya Htn: 6. kin: 123. Kira Htn: 4. kii: 210,217. kitb: 20, 269. kitab iin: 144. Kitb'l-At'ime: 276. Kitb'l-Birr ve's-Sla: 270. Kitb'l-Edeb: 270. Kitb'l-Esm ve's-Sft: 193. Kitb'l-Fiten ve'l-Melhm: 270. Kitb'l-Harc: 287. Kitb'l-lm: 270. Kitb'l-mn: 20. Kitb'l-Kyme: 270. Kitab ul-Kn (Buhr): 2 1 . Kitb'l-Menkb: 270. Kitb ul-Mevz't (bn'l-Cevz): 22, 133. Kitb'l-Yakn (bn Eb'd-Dny): 20, 242. Kitb'r-Rikk: 270. Kitb '-emil (Tirmiz) = email (Tirmiz) Kitb't-Tb: 270. Kitb'z-Zhd: 269. Kitb 'z-Zhd (Eb Dvd): 18.

332

Kitb'z-Zhd ve'r-Rekik ('Abdullah b. elMbrek): 20, 159, 160. Kitb'z-Zhd'il-Kebr (Beyhak): 18, 20, 50, 147. klsik slm eserler: 1. klsik slm ilimleri: 12. klsik tahrc ahmalan: 16. klsik Trk ve slm kaynaklan; IX. koku: 57, 123. kolay: 192. kolaylk gstermek: 258. komu: 255. konak: 112. konuk: 69. konuk olmak: 69, 83, 176. konumak: 58, 59, 183, 203, 204. K o n y a : 1,3,4,5,6,7. korkan: 123, 232. korku: 57, 102. kommak: 4 8 , 1 1 3 . korunmak: 228. koa koa gelmek: 222. komak: 119. kovmak: 119. koyun: 256. koyun gtmek: 256. kle: 99. kpek: 189, 231,257. kpk: 181. kpr: 181. kr: 173, 174. kt: 32, 208, 214. kt damarl: 189. kt dost: 109. kt kii: 32. ktln kapsn kapatmak: 249. ktlnn azalmasn dilemek: 208. ktlk: 53, 170, 173, 208, 209, 236. ktlkten syrlp kurtulmak: 208. kt yolda lmek: 249. kt yolda lmeyi nlemek: 249. ky: 132, 133. kylerde oturan: 132. Kub m e z a r l : 100. Kubbealt Akademi Mecmuas: X, 287. Kubbe-i Hadr:7. kucaklamak: 63. kudret: 110.

kudret eh: 187. kudm: 8 1 . K u d s : 3. K f e : 166. kul: 38, 57, 65, 70, 7 1 , 105, 106, 143, 151, 159, 195,219, 222. kulak: 35, 106. kumandan: 4 1 . Kur'n- Kerm: XIII, XIV, 8, 12, 33, 68, 89, 121, 151, 152, 182, 185, 195, 246, 264, 292. Kur'n'n z: 290. Kur'n'n sfat: 152. Kur'n'n zahiri: 151. Kur'n'n zahiri ve btn: 152. Kur'n Tefsiri: 269. Kureyza gn: 99. kurtarmak: 215. Kurtub: 2 1 , 89. kurtulmak: 111, 166, 167, 259. kurtulu pdih: 258. kurtuluu gidermek: 214. kusme (eksik pay edilme): 247, 248. kusmuunu tekrar yiyen kpee benzemek: 257. kusmuunu yeme: 257. ku: 206, 226. ku yavrusu: 112. Kueyr: 14, 68, 87, 287. kuvvet: 110, 228. kuvvetli: 101, 146, 236. kuyu kazan: 244. kuyu kazma: 243. kuyuya atmak: 186. kuyuya drmek: 244. kuyuya kendi dmek: 243. Kuz': 8, 14, 18, 3 1 , 37, 40, 42, 43, 48, 5 1 , 57, 65, 66, 67, 82, 94, 131, 149, 172, 190, 210, 238, 245, 255, 258, 264, 271, 276. Kbreviyye: 2, 4. kck yaratmak: 47. kk cihd: 50. kk muharebe: 49, 50. kfre raz olma: 134. kfre rz: 135. kfr: 7 1 , 133, 134, 135, 227, 250. kfr olayazmak: 226, 227.

333

MESNEV HADSLERI F O R M A 23

kkreyi: 181. klah: 226. klhan: 102. kltr hadsilii: VIII. kltr tarihisi: 272. Knz'l-Hakyk: 2 1 . ktb-i ahlk: 278. Klb-i Sille: 18, 97, 229. Ktb resil-i gayr-i mu'tebere-i mehre: 278. Ktb't-Tasavvuf ve'l-Ahlk: 278. ktk: 63.

(L)
L ilahe illallah Muhammedn Reslullah: 224, 225. lle: 226. L r e n d e : 3,4. latf: 112. lyk: 121. lzm fiil: 93. el-Le'l'l-Masn'a: 22, 174, 175. Leknev: 272. le: 231. leyyin (hads): XI, 172, 261. libs: 116. lider: 144. lf: 99. Liv'l-Hamd: 163. Liykat Tezi: VII. lokomofif fikir: 290. ltufi 116. Lgat: 1, 4, 22. el-L'l'l -Mers'Jm kile l asla leh ev bi-aslih Mevzu': 24.

mahere varm: 240. mahv: 88. Makll (Seyyid Burhneddn Muhakkk- Tirmiz): 5 Maklt (ems-i Tebrz): 6. makam: 86. el-Maksd 'l-Hasene: 21. maksad: 116. maktu' (hads): 273. mal: 4 1 , 42, 65, 121,213. M a l a t y a : 3. mal heveslisi: 4 1 . maln telef etmek: 65. maln vermeyip tutan: 65. Mlik b. Dnr: 205. Mlik b. Enes: 17, 20, 84, 126, 137, 148, 201,256, 2 7 1 , 2 9 1 . Ma'mer b. Rid: 17. mn: 12. mn incisini delmek: 114. mns ak: 152. mns doru: 182. mns sahh: 224, 231,238. mny muhafaza etme: 275. ma'nev yemek: 83. Mansr b. 'Ammr: 103. marangoz: 63. Mart: 184. Mrt: 187. Mallah kne: 230. Mark: 148. matlb: 52. mazmun: 292. Meclis-i Seb'a: VU, 8, 12. mecaz: 4 1 . Mecme'uz-Zevid: 15, 18, 2 1 . mehul: 83. mehul rv: 228, 229. medhedilme: 32 M e d n e : 3,37 Mez: 18 Mehmed Hatibolu: XII, XVIII, 27 Mehmet Demirci: XII Mehmet Sait Toprak: XII, 299 Mekrim 'l-Ahlk: 20. M e k k e : 3,231. Mekkeliler: 256. Mektbt (Mevln): 8.

(M)
M a n / ( B a h e d d n Veled): 4. M a n / ( S u l t a n Veled): VII, 12. Marif Vekleli ark-slm Klsikleri: 27. ma'den: 252, 253. malb: 158. malb ve zebn olmak: 157. maz- Kur'n: 290. Mahir tz: 68. mahkm: 3 1 .

334

mel'n: 104. Melek: 7, 64, 65, 87, 110, 175. Melek-i mukarreb: 87, 88. melekt kapsm alma: 219. Melike Htn: 4. Menkb; 1, 14, 18, 287. Menkb 'l- 'Arifin: 2. Menkb Eb Hanfe: 288. men etmek: 101,206,247. Mengcek Sultn: 3. merf' (hads): XI, 34, 46, 70, 8 1 , 89, 96, 160, 205, 211, 223, 261, 273, 299. merf'an: 72. merhem koymak: 211. mertebe: 96. mertebe-i uhuvvet: 77. mes'l: 150. Mesblh'us-Snne: 15. mescid: 75. Mescid-i A k s a : 3. Mescid-i N e b e v : 142. Mesh: 70. meskenet: 239. Mesnev: VII, XI, XII, XIV, XV, XVI, XVII, 2, 7, 8, 11, 12, 14, 18, 20, 22, 23, 27, 33, 87, 102, 112, 156, 183, 248, 264, 269, 270, 271, 273, 275, 277, 278, 279, 287, 288, 289, 290, 291, 292, 293, 294, 295, 296, 297, 298. Mesnev Hadsleri: VII, VIII, X, XI, XII, XV, 8, 16,19, 146, 292, 298. Mesnev Hadslerinin kaynaklan: 272. Mesnev'nin Hadsleri: 12. Mesnev erhi (Ankarav): 23. meakkat: 66. Merk'ul-Envr: 2 1 . meguliyet: 115. mehur gayr-i mu'teber kitap ve rislelef: 278. el-Metlib'l-'liye: 15, 18,21. metruk (hads): 122,135,144. mevdu' (hads)= mevzu' (hads) mevkuf (hads): XI, 34, 62, 8 1 , 89, 96, 131, 160, 223, 261, 273. Mevl (Allah): 7 mevl (dost); 265. Mevln (Celleddn-i Rm): Vll, VIII, X, XI, XII, XIV, XV, XVII, 1, 2, 3, 4, 5, 6,

7, 8, 9, 10, 11, 12, 14, 23, 24, 33, 57, 78, 108, 111, 126, 138, 158, 170, 221, 239, 241, 248, 271, 272, 275, 276, 277, 287, 289, 290, 292, 295, 297, 300, 301. Mevln'da Hads: Vll, 12. Mevln'da Hads Kltr: VII, VIII. Mevln'nn hads kaynaklan: 272. Mevln-y Rm: 2. Mevlevlik: XII. mevsl: 94. mevzu' (hads): XI, XVI, 2 1 , 24, 32, 68, 137, 175, 180, 181, 205, 211, 223, 226, 231, 254, 272, 273, 277, 278, 293, 294, 295, 297, 298, 299. Mevz't (kitaplar): 22, 87, 117, 220, 243, 278, 300. Mevzu 't ('Ali el-Kr) = Mevzu 't 'l-Kebr el-Mevz 't (bn'l-Cevz) = Kitb 'l-Mev z 't (bn'l-Cevz) Mevz't'l-Kebr: 22, 46, 50, 123. mezar; 214. mihnet; 66. mikdr: 183. millet: 239. Mill Eitim Bakanl: XV. mimar eser kitabeleri; VIII. minber: 62, 63. minnet bilmek; 89. Mrac gecesi: 223. misafir olma: 83, 176. Mikt (Hatb et-Tebrz): 60, 6 1 , 113, 125, 142, 167. Mikt'l-Envr (Ali el-Tabers); 300. Mzn (Zeheb); 2 1 , 49, 5 1 , 56, 79, 82, 104, 133, 167, 168, 169, 187, 224, 247. Mool; 3. Molla Hnkr (Mevln): 2. Moll-y Rm (Mevln): 2. M. Tayyib Oki: VII, X, XV, XVIII, 297. muamelt: 270. Muviye: 37. Mu'z b. Cebel: 3 1 , 6 1 , 78, 142, 143. Mu'z b. Enes: 85, 86. mu'cem(ler): 18,20, 169. el-Mu 'cem 'l-Evsat: 66, 134. el-Mu'cem'l-Kebr: 20, 103, 135, 160, 189, 218, 249. el-Mu'cem's-Sar: 20, 134.

335

mu'cize: 64. Mufaddal b. Salih: 167,168. Mure (b. Eb Kurra es-Sedsi): 38, 53. mulak: 143. el-Mun: 16, 21 muhaddis(ler): IX, X, XI, 15, 16, 18, 20, 52, 74, 115, 127, 141, 143, 199, 201, 211, 227, 252, 261, 270, 271, 275, 278, 292, 294, 299. muhaddislik cephesi: VIII. muhadram: 195. Muhammed (s.a.s): XIV, 13, 58, 223, 224, 225. Muhammed b. 'Abdullah b. Nmeyr: 218. Muhammed b. 'Abdurrahmn: 247. Muhammed b. 'Abdurrahmn b. azvn: 147. Muhammed b. 'Ammr: 49. Muhammed b. el-Hanefiyye: 60. Muhammed b. Hall et-Trablusi: 24. Muhammed b. sm'l el-Buhri = Buhr Muhammed b. Kesir: 191. Muhammed b. Mesleme: 57. Muhammed b. Muhammed b. Hseyin elBelhi: 2. Muhammed b. Zzn: 5 1 , 52. Muhammed Baheddn Veled: 2. Muhammed Cellddn er-Rm = Mev ln Muhammed el-Meden: 135,218. Muhammed Muntasr el-Kettni: 16, 277, 289, 295. Muhammed Nsruddn el-Elbni: 6 1 . muharebe: 49, 50. muharebe i Mn etmek: 143. muharref: 278. muharri: 49. muht: 136. muhta: 151,223. muhtalan doyuranlar: 64. Muhyiddn bn'l-'Arab: 4, 182, 220, 297. Muneddn Pervane: 7. M u k a d d e m i y y e M e d r e s e s i : 4. mukadder: 159. muktedir olamamak: 113. mum gibi snp gitmek: 44.

mumun alevi: 67. munkat' (hads): 103, 261. ~ murada nail olamay: 152. muradna erimek: 31. muradszlk: 152. Ms (Buhr'nin eyhi): 54. M u s ' a b b . Sellm: 191. Ms Bey (Karaman Emri): 3. Ms b. Umeyr: 40. Ms b. Ya'kb ez-Zeme: 247, 248. Ms Peygamber = Hz. Ms musannaf (hads kitab): 17 . Musannaf ('Abd'r-Razzk b. Hemmm): 20. Mustaf (Aleyhisselm): 13, 46, 54, 58, 60, 62, 82, 102, 110, 114, 151, 155, 163, 175, 179, 192, 193, 194, 200, 206, 214, 222, 231, 240, 242, 251, 256, 258, 260, 262, 265, 290. Mustafa Fayda: XII. Mustafa Sinan (Yardm): XIV. Mustafa Tahral: XII. mutasavvf: VII, X, XII, XIII, 9, 87, 205, 220, 264. mutasavvf-muhaddis: X. mutasavvife szleri: 278. mutlu: 54, 55, 189,212. mutmain olma: 236. el-Muvatta': 17, 20, 84, 126, 148, 270. m'min: 33, 35, 36, 47, 48, 70, 77, 78, 79, 101, 102, 103, 121, 127, 157, 190, 200, 201, 207. M'mine Htn: 2, 3. m'minin aynas: 48. m'minin frseti: 190. m'minin gnl: 69. m'minin kalbi: 70. m'minin kayp mal: 121. M'minn sresi: 33. mbarek yz: 62. mcdele: 50, 52. mchede: 50. mdellis: 70. mderris: 8. mellif: 8. mft(ler): 236, 237. mftlk: 237. el-Mheymin: 200.

336

mjde (-lemek): 184. mkfat: 64. mkefe: 182. mkifn: 182. Mlakatlar (Smiha Ayverdi): VII. mnafklk: 100. Mnv: 16, 2 1 , 147, 239, 247. mnker (hads): XI, 3 1 , 33, 38, 45, 49, 52, 86, 103, 115, 122, 168, 172, 173, 175, 187, 1 9 1 , 2 1 1 , 2 2 5 , 2 4 2 , 259. Mnzir: 200, 237. mrebb: 4. mrekkebi kurumak: 230. Mrgnn: 289. mrd: 2, 3 , 4 , 5, 6, 7, 8. mrsel (hads): 93, 100, 103, 108, 131, 166, 187, 205. mrd: 4 , 8 , 9 , 11. Ms'r (rv): 60. msamahal: 203. Msedded(b. Mserfaed): 18. el-Mselselt (Mstafir): 20. Mslim: XVI, 17, 20, 36, 42, 54, 65, 75, 76, 77, 80, 8 1 , 84, 86, 94, 97, 98, 99, 100, 101, 106, 108, 111, 113, 120, 125, 126, 127, 128, 139, 145, 150, 153, 156, 157, 158, 164, 165, 166, 167, 169, 171, 183, 188, 195, 201, 202, 210, 212, 213, 219, 229, 232, 246, 253, 256, 258, 261, 263, 266, 2 7 1 , 2 9 1 . mslman: 4 1 , 42, 112, 127, 144, 249. mslmanlk: 206. mslman olmak: 201, 202. mslman vekar: 34. msned: XV, 20, 269. Msned {'hh b. Humeyd): 18. Msned (Ahmed b . Hanbel): XVI, 17, 20, 167, 237, 250, 276. Msned (Bezzr): 17. M5ec/(Eb Bekir el-Humeyd): 18. Msned (Eh Ya'l): 17. Msned (Uris): 18. Msned (bn Eb mer el-Aden): 18. Af5e^ (bn Eb eybe): 18. Msned (hn Hacer): 18. Msned (Ihn Men'): 18, 199. Msned (Msedded b. Mserhed): 18.

Msned (Taylis): XVI, 18, 20, 84, 148, 251. Msned'l-Firdevs: 45, 123. Msned'-ihb: 14, 18, 82, 149, 238, 259, 264, 276. Mstafir: 18,20. mstahre: 52. mstekm'l-hads (hadsleri dorudur): 137, 172. mstedrek(ler): XV, 20. el-Mstedrek: 20, 47, 224, 225. Mstevrid: 47. mkil: 54, 143. mtevtir (hads): 277, 295. mtevaz: 157. mttak: XIII, 143. myesser klmak: 192.

(N)
Nadr gn: 99. Nf' (Tbi'n'dan): 137. nafile: 106. nakd-i rical: 2 1 , 1 1 8 , 186,228, 247. naklen gayr-i sabit: 182. namaz (klmak): 10, 33, 34, 60, 74, 75, 76, 114, 123, 124, 126, 159, 203, 205. namaz devaml: 263. namazn iade etmek: 76. namazn i ve d erkn: 76. Nasr: 71. Nash 'r-Rye (Zeyla'): 16, 22. nasb etmek: 192. nasihat: 144, 272. nz: 67. nazil olma: 65. Nebiyy-i Mrsel: 88. Necm: 109. Necmeddn-i Kbr: 2. Necm sresi: 195. nefes: 177, 178. nefis (nefs): 127, 146, 153, 187,180, 236. nefislere smamak: 69. nefs arzular: 50. nefsini (aalayan, ktleyen): 189. Nehc'l-Bela: 6 1 , 67, 149. Nehel bn Sa'd (rv): 216. nekeslerin mal: 64.

337

Nes: XVI, 17, 18, 20, 63, 75, 124, 125, 126, 141, 145, 165, 171, 219, 230, 235, 258, 266, 270, 2 7 1 , 2 9 1 . nesil: 225. ne'eler yurdu: 185. ne'e vermek: 117. Nevdir'ul-Usl: 151. Nevev: 15, 237,289. ni'met: 223. ni'met sahihleri: 258. N i d e :3. en-Nihye: 2\, 133, 152, 206. nikh: 207. nmet: 67, 176. nmet sahibi: 31. Nsn: 184. N i b u r : 3. niane: 185. niyaz etmek: 110, 225. noksan(lar): 104, 116. Nh gemisi: 166, 167. Nu'mn b. Ber: 127, 250, 251. nr: 76, 102, 103, 185, 190, 201. Nr-u nbvvet: 78. Nr-u uhuvvet: 78.

fke (-lenmek): 32, 123. renmek: 59. retmek: 141. lmek: 32. nmek: 67, 164. t: 144, 146. ll (konumak): 203, 204. len: 208. lmek: 35, 45, 46, 88, 179, 180, 208. lmeden evvel (nce) lmek: 179. lmeden evvel (nce) lm: 179. l: 133, 214, 240. l bir kimsenin yzne bakmak: 241. l ku: 168. lm: 34, 35, 88, 89, 179, 180, 208, 243, 301. lme hazrlanmak: 180, 185. lm gelip atmadan nce: 115. lm gelmeden (nce): 114, 185. lmle lmek: 179. lm temenni etmek: 209. mer (b. el -Hattb) = Hz. mer. mr uzatmak: 248, 249, 301. n dl: 165. rtme: 57.

(O)
okuyu: 263. olacak eyler: 230. olduu gibi gstermek: 192. O'ndan en ok korkan: 232. oru (tutma): 83, 110, 203, 205. oru tutup sabreden: 276. Osman b. Maz'n (sahbi): 207. Osmn- Rm: 5. ot: 226. otantik (-lik): X, XVI. otorite: IX. otorite bir lim: 2. ot otlamak: 150. oturmak: 204. oynamak: 244. oyuncak: 210.

(P)
pdih: 69, 102, 121, 171,216. pk: 223. pk Muhammed yolunun topra: XIV. papaz (-hk): 206, 207. papazlarn deti: 207. parlaklk: 194. parman batrmak: 47. parmak: 47, 110, 168, 169. parmaklarn basmak: 116. pay eden: 246. pay edilme: 247. pay etmeyi brakmak: 246. pazar (yeri): 64. pervane: 119, 120. peine taklan: 82. peygamber(ler): 86, 87, 107, 108, 127, 136, 156, 163, 225, 256. Peygamber (s.a.s): IX, X, XIV, 13, 3 1 , 35, 36, 39, 4 1 , 43, 44, 45, 47, 49, 5 1 , 52, 62, 64, 66, 69, 7 1 , 73, 74, 76, 81, 83,

()
d patlamak: 110.

338

88, 94, 95, 97, 98, 99, 100, 104, 109, 112, 116, 117, 122, 125, 127, 131, 132, 136, 138, 141, 144, 146, 147, 148, 149, 157, 159, 163, 170, 176, 179, 183, 185, 186, 189, 195, 203, 206, 212, 213, 219, 220, 221, 223, 226, 227, 232, 235, 236, 239, 248, 252, 253, 256, 257, 262, 263, 290. Peygamber Aleyhisselm: 78, 154, 184, 2 0 6 , 2 1 0 , 2 1 4 , 244, 264, 290. Peygambere benzer: 136. Peygamber Efendimiz: 13, 14, 17, 3 1 , 36, 37, 43, 47, 50, 55, 57, 59, 62, 64, 66, 68, 72, 75, 76, 78, 79, 82, 83, 87, 88, 89, 93, 94, 97, 99, 100, 101, 103, 105, 107, 108, 112, 113, 121, 123, 126, 131, 136, 139, 141, 143, 144, 148, 149, 153, 154, 155, 157, 172, 175, 177, 180, 182, 183, 187, 189, 190, 193, 195, 199, 203, 205, 207, 210, 211, 217, 218, 220, 225, 228, 230, 238, 239, 242, 246, 247, 250, 255, 257, 258, 262, 264, 265, 272, 276, 288, 294. Peygamber Efendimiz'in kzlar: 228. Peygamber gibi: 136. Peygamberimiz: 11, 37, 55, 60, 63, 87, 113, 131,273, 275, 276. Peygamberimizin zevcesi: 126. Peygamberlerin Efendisi: 205. Peygamberlerin sonuncusu: 69. Peygamber pnar: 297. Peygamber yolunun topra: 292. pimanlk (duymak): 208. prensibe uymak: 276.

(R)
Rabb: 56, 83, 87, 105, 123, 134, 176, 219. Rabbena tin: 113. Rabb'm gazabn sndrmek: 249. Rabbini bilmek: 220. Rabbin nefesi: 177. Rf' b. Hadc (sahbi): 249, 255. rahat: 6 1 . rahatla kavuma: 60. rahiplik: 206. Rahman'n nefesi: 177. Rahman kokusu: 177.

rahmet (etmek): 93, 249, 250, 260. rahmet esintisi: 57. Rakb'l-Msr (sahbi): 189,190. Ramazan: 126. Rmz ul-Ehds: 21. rastgele hereye zlen: 215. Ravza-i M u t a h h a r e : 3. raz olma: 134. remz: 38, 3 9 , 2 1 2 , 276. Resul Aleyhisselm: 144, 177, 208, 290. Reslullah (s.a.s): XIII, 32, 35, 39, 4 1 , 42, 51, 63, 70, 72, 75, 77, 78, 80, 94, 99, 100, 108, 110, 115, 118, 120, 124, 126, 127, 132, 134, 140, 142, 150, 155, 158, 163, 165, 167, 169, 170, 177, 183, 184, 185, 188, 202, 205, 207, 208, 212, 215, 219, 222, 227, 235, 236, 241, 242, 246, 2 5 1 , 2 5 3 , 2 5 4 , 256, 261,290. Reslullah (s.a.s) Efendimiz: 37, 4 1 , 47, 48, 53, 63, 65, 73, 75, 106, 113, 213, 249, 296. Reslullah'n kzlar: 228. nzk: 2 2 1 , 2 2 2 , 2 3 9 . rzklanmak: 176. rzklarn tekeffl etme: 4 1 . nzk taksmi: 223. rzkn anahtarlar: 221. riyet etmek: 76. Rif'a b. Rf: 75, 76. rik'at: 126. risale: 278. Risale (Ferdn-i Sipehslar): 2 . er-Risle (mm fi'): 287. er-Risle (Kueyr): 14, 68, 87, 287. Risale f'l-Ehds'il-Kzibe ve'z-Zafe ve 7 'bn Teymiye: 182. er-Rislet'l-Mstatrafe (Kettn): 289. rivayet: 288. rivayet bil'mn: 294. rivayet etmek: 245. Rivayet Tefsirleri: 21. riy: 102, 143. riyakr: 74. Riyz's-Slihn: 15. rh: 87, 201. ruhban: 207. ruhun hlleri: 80. Rukneddin: 2.

339

Rush: 23. r k ' v e secde: 219.

(S)
Sa'd b. 'Ubde: 53. sa'd: 80. Sa'd (b. Eb 'Arbe): 224. Sa'd b. Sellm: 3 1 . Sa'd b. Ziyd: 135. saadet: 80, 81. sat: 46. sabah: 228. sabaha erme: 65. sabahlamak: 78, 79. sabr: 96, 244, 245. sabreden: 276. sabr olmayan: 95. sama: 190. sadaka: 2 4 8 , 2 4 9 , 301. Sdedn-i Hamev: 4. Sadreddn-i Konev: 7. sadk: 72. saflar getirmek: 50. Safer: 184. Sfl Arpagu: XII. saflar yaran bir mmet: 239. safsata: 296. S a n : 2 1 , 2 2 3 , 224, 231. & ; r (Tabern'nin Mu'cem'i): 17. sahabe: 62, 8 1 , 82, 143, 166, 272. Sahfe (Hemmm b. Mnebbih): 84. sahh (hads): XI, XVI, 2 1 , 27, 34, 36, 37, 38, 42, 44, 46, 47, 49, 54, 55, 56, 57, 58, 6 1 , 64, 65, 74, 76, 77, 8 1 , 84, 86, 94, 95, 98, 100, 101, 104, 106, 107, 108, 111, 113, 114, 119, 120, 122, 125, 127, 128, 133, 139, 140, 142, 143, 144, 145, 148, 150, 154, 155, 157, 158, 164, 166, 167, 168, 169, 171, 175, 178, 180, 181, 182, 184, 188, 191, 195, 200, 201, 203, 205, 207, 209, 210, 213, 215, 217, 218, 220, 223, 224, 226, 229, 231, 232, 236, 238, 241, 246, 250, 252, 253, 257, 258, 260, 261, 262, 263, 266, 272, 273, 276, 277, 293, 294, 295, 299. Sahh (Buhr): XVI, 17, 18, 20, 133, 199, 262, 275, 276.

Sahh (bn Hbbn): 152. Sahh (Mslim): XVI, 17, 20. sahhun: 209. saknmak: 6 1 , 6 2 , 8 5 , 1 8 7 , 1 9 0 , 1 9 2 . sakt (rv): 186. Slih b. Ms et-Talh: 241. slih (kimse, kul): 42, 192. slih kullarn kalbleri: 70. Salim b. EbT-Ca'd: 60. Slim'l-Ferr: 229. sallanmaya balamak: 224. Smiha Ayverdi: Vll, Vlll, 9. Smiha Ayverdi 'de Hads Kltr: VII. sanca altnda olmak: 163. sanca altnda toplanmak: 163. sarho olmak: 58, 240. sarkmak: 254. sarret: 207. satn alma: 255. sava: 146, 150, 157. savm- visal: 83. saylmak: 239. Saymer: 14, 287. sebeb-i vrd: 42, 44, 108, 201, 232, 262, 266. sebep: 208. secde: 219. secde etmek: 110,219. seilmi: 132. Sefnet' Nh: 168. Sehv: 2 1 , 45, 70, 80, 81, 87, 103, 104, 124, 125, 136, 137, 172, 184, 194, 199, 211,216, 252, 255. Sehl b. Sa'd (es-S'id): 63, 108, 123, 199. Sehl-i Tuster: XIII. sekr: 88. Selhaddn-i Zerkb: 6, 7. selm (vermek, almak): 51, 75, 77. selmette olmak: 202. Selmet'bn Ravh: 172. Seluklu Emri: 7. Seluklu Hkmdar: 4. Seleme bn Nfeyl es-Skn: 177. sem (gk): 70, 110. S e m e r k a n d : 3, 277, 294. Semerkandi: 277. Semre (b. Cndeb): 43, 94. sen olmasaydn: 223.

340

sened: 1 7 , 2 1 , 2 7 , 287. Serahs: 297. serlevha: 12, 290. servet: 66. ses: 60. sevb: 170, 204. sevaba girmek: 173. Sevbn: 132, 235. sevdirilmek: 124. sevgi: 4 1 , 70, 85, 109, 251. sevgili: 38. sevimli: 39, 70, 101, 106. sevindirmek: 241. sevmek: 85, 106, 141, 143, 181, 209, 210. seyrek: 251. Seyyar b. Hatim: 205. Seyyid Ahmed er-Rif': 297. Seyyid Burhneddn (Muhakkk- Tirmi z): 4, 5, 6. sddk: 176. sfat: 226. snmak: 101. smak: 69. smamak: 69, 87. shhat derecesi: 27, 28, 273, 279. shhatli (rv): 160. sknt: 243, 244. skntdan kurtulma: 178, 244, 245.. skntlar gideren: 245. skntnn gitmesini beklemek: 245. sla-i rahm: 249, 301. snama: 179. snk bir hle dmek: 2 1 1 . sr: 67, 179,240, 244,249, 252. srrn saklamak: 31. sihir hssas: 147, 148. sika (rv): 44, 98, 178, 195, 218, 228. silinmek: 107. simsar: 248. Sinan b. Senne: 276. S i V a s : 3. siyahlaan: 256. Siyer: 14, 18, 288, 296. Siyer-i Celle-i Nebeviyye: 278, 288. sofi: 226. souk: 62. sohbet: 71. sokak: 184.

sonda gelen: 165. sonuncusu: 225. sormak: 126. sorulup aratrlmak: 143. sndrmek: 103. sylememe: 246. sz: 5 1 , 1 2 7 , 1 4 7 , 2 4 5 . szleri gemek: 138. sz sylemek: 183. sz doru: 73. sz kendine ml etmek: 275. sz ksa: 203. szne kulak vermek: 276. sz vermek: 235. su: 224. su birikintisi: 47. su: 32, 138. sulu: 138. suunu almamak: 138. sf: 71,180, 220. s-i zan: 131. sulamak: 83. sultan: 2. Sultan'l Ulem (Baheddn Veled): 2, 3, 4, 5, 9. Sultan Veled: VII, 2, 3, 5, 6, 7, 8. suret: 194, 195,213. susamak: 105. susan: 259. susmak: 259. susturulan ocuk gibi: 63. susuz: 251. susuzluunu gidermek: 83. suvarmak: 176. Suyt: 15, 16, 18, 19, 2 1 , 22, 3 1 , 33, 35, 38, 40, 52, 56, 57, 67, 74, 80, 81, 94, 96, 100, 103, 104, 120, 122, 123, 125, 132, 133, 134, 135, 136, 137, 145, 155, 167, 168, 169, 172, 174, 175, 182, 190, 191, 194, 204, 205, 207, 209, 211, 221, 223, 237, 239, 240, 245, 250, 252, 254, 255, 259, 260, 261,265, 266. Sfyn: 109, 236. sknete kavumak: 224. slle: 140. Sleyman (Peygamber): 127. Sleyman b. 'Abd'l-Melik: 38. Sleym b. Mansr (b. 'Ammr): 103.

341

slk klavuzu: 216. Snd: 59. snen(Ier): XV, 20, 269. Snen (Drekutn): 20, 270. Snen (Drim): XVI, 20, 63, 84. Snen (Eb Dvd): XVI, 17, 20, 84, 247. Snen (bn Mce): XVI, 20, 276. Snen (Nes): XVI, 17, 18, 20, 125, 270. Snen (Tirmiz): XVI, 17, 20, 84. es-Snen 'l-Kbr (Beyhak): 14, 20, 270. sng: 239. snnet: XIII, XIV, 207. Snn hads mecmualar: 300. Srk b. Mlik: 158. sr: 149, 150. srklemek: 154. srp durmak: 149. st: 39.

()
ahit: 223. ahsiyet: 173. akacktan hastalan: 44. akvet: 80, 81. ak: 80. a m : 3 , 4 , 5,6, 133. am niversitesi eriat Fakltesi: 16, 277, 295. arap: 240. artl: 101. amak: 154. z : 272. eb-i ars: 7. efaat (etmek): 138, 139, 140. efaati: 212. efaate ihtiyc olmamak; 138. efkat etmek; 141. ehirli: 133. ehir Trihleri; 18. ehvet: 175, 180. ehvet atei; 102. email: 20. email (Tirmiz): 18, 20, 44. emseddn Yahya; 4. ems-i Perende: 5. ems-i Tebrz: 4, 5, 6, 7, 9. erefeddn Ll: 3.

erefli Ashb'il-Hads (Hatb el-Badd): 14. erhler: 22. eriat sahibi Peygamber: 86. e-erf EbT-Ksm 'Ali el-Hseyn: 299. err: 202. eybn b. 'Abdurrahmn: 43, 44. eyh; 136. eyh Edebl: 297. eyh Selhaddn-i Zerkb: 6. eyh'ul-rifn: XIII. eytn: 8 1 , 199, 201. eytnn baars: 101. eytnn drtmesi; 199. 'a'nn hads klliyt: 300. iddetlenmek: 264. if (Kd Tyz); 289. if bulmak: 113. ifsn vermek: 97. ihb'l-Ahbr: 8. ihb'l-Ahbr hadsleri: 9. ; 72. irk; 143. hret yapm; 136. u-ab'l-mn: 14, 18, 20, 40, 96, 103, 134, 174, 190,218, 301. u'be (b. el-Haccc el-Vst): 118. uuriu: 232. uursuzca: 120. kreden(ler): 276. kretmesini bilmek: 250. kr; 250. phe; 118, 142, 227, 236. pheli: 101. pheli eyler: 32. phe uyandrmak: 117. phe veren ey: 118, 119. phe vermek: 117. phe vermeyen ey; 118, 119.

(T)
taaccb etmek: 154, 155. tat etmek: 169. ta'dl;21. ta'kb etmek: 99. ta'lik (hat): XI. ta'lkan: 183.

342

tabakt (kitaplar): 1, 14, 18, 20. et-Tabakt ul-Kbr (bn Sa'd): 19, 2 1 , 287. et-Takv (bn Eb'd-Dny): 123. et-Trh'ul-Kebr {BuhT): 18,19, 21. teenn: 199. Tabern: 17, 20, 3 1 , 35, 40, 42, 57, 65, 66, 67, 70, 74, 80, 8 1 , 94, 103, 104, 124, 134, 135, 152, 160, 174, 181, 188, 189, 191, 193, 205, 210, 212, 218, 222, 223, 225, 227, 238, 240, 249, 252, 258, 260, 291. Taber: 2 1 , 89, 287. tbi'n: 104, 272. tabi: 166. T c d d n es-Sbk: 15. Tahran niversitesi: XV, 23, 295. tahrc: VII, X, XVII, 16, 23, 147, 269, 289, 291. tahrc alma (-s, -lan): 15, 16, 17, 19, 2 1 , 22, 27, 270, 275, 277. tahrc'l-ehds: XV, 15, 147. takat: 110. taksim memurlar: 248. takva: XIII, 119. taleb etmek: 57. tlib: 52, 231. tamah: 227. tamahkr: 67. tamamlayc unsurlar: 296. tam olmasyla: 203. tanmak: 121, 166, 181. tannmak: 143, 204.. tann: 72. Tanr (Allah c.c): 38, 53, 64, 69, 73, 85, 95, 97, 105, 112, 116, 122, 127, 134, 138, 163, 173, 175, 176, 183, 187, 192, 213, 214, 222, 223, 228, 231, 235, 240, 244, 260. Tanr ayali: 39, Tanr azab: 138. Tanr'dan en ok korkan: 232. Tanr elisi: 78, 260. Tanr : 199. Tanr kaps: 219. Tanr ltfu: 125. Tann'nn gizli velleri: 142. Tann'nn iki parma arasnda: 168. Tann'nn zt: 193.

Tann nuru: 176, 190. Tanr nuruyla grmek: 190. Tann Peygamberi: 212. Tanr Resul: 216. Tanr sevgilisi: 276. Tann'ya kama: 67. Tanr'ya ulamak: 235. Tanr'ya ulam: 7 1 . Tann'ya vermek: 163. T a n n ' y a yaklamak: 71. Tann yemei: 176. Tann'y en iyi bilen: 232., Tann yolu: 85, tapu: 17,297. taraf: 177. Trik b. 'Abdullah el-Muhrab: 180. Trih (kitaplan): 1, 14, 20, 269, 287, 288, 296. Trih (Taber): 287. Trhu Badd (Hatb el-Badd): 14, 19, 21,50. Trhu Dmek {hn 'Askir): 19, 299. Trhu Nsbr (el-Hkim): 19. tasarruf etmek: 169. tasarrufa shib olma: 169. tasavvuf: XIII, XIV, 269. Tasavvuf (ilmi): VIII, XIII, 1, 12, 68, 179, 181,287, 296, 301. Tasavvuf (Mahir z): 68. Tasavvuf eser(ler): XVI, 14, 16, 269, 277, 278, 279, 287, 294, 298. Tasavvuf ve Ahlk (kitaplar, grubu eserler): 12, 278. tasnf devri: XV, 17, 18, 277. ta: 81,238. tatl: 263. tavsiye etmek: 256. Taylis: XVI, 18, 20, 55, 75, 76, 84, 118, 120, 139, 148, 156, 158, 164, 188, 195, 201, 210, 217, 235, 251, 253, 257, 258, 271,291. te'lif ve tasnif r: 15. te'ss etmek: 170. te'vl (etmek): 104, 178, 249. tebettl: 207. tebriye: XVI, 298. Tebrizli Bedreddn: 7. Tebrizli ems = ems-i Tebrz

343

tedv etmek: 248. tedbr: 131. tedbirli olmak: 131. tedbr sahibi: 43. Tefsr (ilmi): 1, 4, 16, 287, 288, 289, 296. Tefsr kitaplan: 88. tehlikeli: 176. Tehzb 't-Tehzb (bn Hacer): 2 1 . tek (bir nefis): 127. teklf: 245. teklf etmek: 262. tekrar geri alan: 257. telef etmek: 64. Telhs (Zeheb): 34, 37, 42, 56, 100, 111, 119, 139, 143, 158, 164, 167, 171, 186, 215, 224, 2 2 6 , 2 4 1 , 2 6 1 . telmh: 12. tembel olma: 38. temel unsurlar: 296. temenn etmek: 88, 89. Temm'd-Dr: 144, 145. temiz adam: 132. temiz mal: 4 1 , 42. ten: 110. terbiye edilme: 189. tereddd etmeme: 53. tereddd uyandran ey: 236. terb: 272. et-Terb ve't-Terhb (Hfz el-Mnzir): 15, 21. terhb:272. terk etmek: 138. tertemiz: 240. tesbh: 102. teekkr etmesini bilmeyen: 250. terifat: 121. tevk: 272. tevatr: 64. tevbe (etmek): 114, 115. tevbe ve istifar etmek: 188. tevekkl (etmek): 3 6 , 3 7 . tevekklden dolay esbaba teebbs: 38. tezelden: 244. Tezkiret'l-Huffz (Zeheb): 2 1 . Tezkiret'l-Mevz 't (el-Fetten): 22. Tb: 1, 269: tilvet: 263.

Tirmiz: XVI, 17, 18, 20, 37, 38, 4 3 , 44, 47, 48, 49, 5 1 , 52, 54, 63, 75, 76, 8 1 , 84, 85, 86, 95, 98, 99, 110, 111, 113, 114, 118, 119, 120, 121, 122, 126, 139, 140, 145, 148, 150, 153, 154, 156, 158, 164, 167, 169, 171, 188, 191, 195, 199, 200, 201, 208, 209, 210, 212, 217, 231, 246, 249, 250, 251, 258, 259, 260, 263, 265, 266,271,291. titremek: 32. topluluk: 143,249, 250. toprak: 238. Tuhfet'l-Fukah: 16, 277, 278, 295. tutma: 254. tuttuu eli: 106. tuzak: 131. tkrk: 88. Trk by: 8. Trke: XIV, XV, 27, 68. Trk-slm kltr: Vlll, XVII. T r k i y e : 23. Trk Kltr Dnys: XIV.

(U)
Ubeydullah b. mer: 76. Uan ems = ems -i Perende ud: 263. ufku kaplama: 194. uhdesinden gelmek: 143. Uhud Muharebesi: 37, 108. Ukyl: 122. ukbat: 270. ulamak: 222, 228. ulu: 141, 163, 175, 240. ululuk taslyan: 157, 158. umre: 205. U r m i y e : 7. usanmadan: 163. usl kitblan: 18, 22. utanmak: 262. uydurma (hads): 296, 297. uydurmak: 115. uydurulmak: 225. uyku: 34, 35, 263. uyluk: 59. uymak: 192, 243. uyumak: 35, 125, 126.

344

uzaklamak: 185. uzanmak: 254. uzunluk: 126.

()
beyy b . K a ' b : 34, 63. kii: 210. ey: 124, 151. md etmek: 232. mmet; 73, 76, 93, 120, 136, 139, 140, 166, 224, 225, 239, 262. mmet-i merhume; 73. mmetin iyileri; 138. m m Seleme: 44, 63. nsiyet etme: 251. reme; 225. sme b . erk: 97, 98. sdul-be (bn'l-Esr): 2 1 . stn: 136. stnlk ayrm yapma: 156. stn olma: 175. stn tutma; 156, 156. zerine oturma; 63. zlme; 215. znt; 215.

V e k ' ( b . C e r r a h ) : 109, 115, 218. velayet: 78. Veled z b u d a k : XI, 27. Velednme: 2. vel; 106, 2 0 1 . ver: 119. verdiini geri alan: 257. verenler; 64. verilecek karlk: 148. vermek: 85, 204. vermeyip saklyanlarn mallar: 64. Veysel K a r n : 178. vitir namaz: 126. vurmak; 219. vuslat; 168. vcd: 96. vcdun sakin olmas: 34. (Y) Y a ' l b . M n e b b i h : 103, 104. yal: 176. Yahd: 88.
Y a h y a b . M u ' z : 220, 300. Y a h y a b . el-Mtevekkil: 215.

Y a h y a b . Sa'd: 38, 76,299.

(V)
vaaz; 123. vaaz edenler: 244. vaaz etmek: 62. Vbsa b . M a ' b e d : 236. vd; 214, 215. vahdet-i vcd: VII. vahyetmek: 195, 225. vkf; 151. vakt: 87. vakt- kall; 46. vakti gemeden; 114. var; 85. varlk halkas; 219. V s 1 t ; 192. vasiyyet etme: 112. vebal: 246. vecze; 23, 39, 114, 131, 179, 180, 183, 207, 216, 220, 223. Vehb b . Kays: 45.

Y a h y a b . U b e y d u l l a h : 49.

yakmak: 62. yakm olmak; 195. yakk almamak; 156. yakinen bilen: 149. yakni artmak: 242. yaklamak: 7 1 , 72,106. yaklamaya almak; 106. yalan: 117, 118, 183, 185. yalan isnd etme; 246. yalnlanma: 119. yalnzca ibdet etme: 206 yalvarmak: 102, 110. yannda: 202. yannda bulmak: 105. yapt iin karl: 149. yapt iler: 214. yaptklarn bilmemek: 108. yaptklarnn farknda olmama; 107. yaratl: 195. yaratmak; 97, 116, 175, 181, 182, 204, 223, 224, 225.

345

yaray ayplamak: 211. yardm etmek: 202, 262. yarlncaya kadar inlemek: 63. yataklarnda kanlaryla elenmek: 110. yava i: 199. yavalk: 199. yavru: 39. yaya: 100. yaya yrmek: 98. yaygn kanat: 279. yazlmak: 225. yazma hads kitaplar: VIII. yazmak: 246. yedi barsakla (yemek): 200, 201. yedi d e f a : 55. yedii: 262. yediinden yedirmek: 262. yedi harf zerine indirilmek: 151. yedinci batn: 151. yedirmek: 262. yedi vaaz: 8. yedi yz (kanad): 194, 195. yedmek: 173. ye olmak: 203. yeme: 256. yemek: 176. yemek ve su vermek: 105. Y e m e n : 177. yemin etme: 15, 110, 157, 187, 188, 232. yer: 47, 69. yer yarlnca: 164. yeryz ehli: 70. Yeil Kubbe: 7. yeillik: 102. yetmi (kere, d e f a , tne): 187, 188, 249. Yezd b. Ebn er-Rakk: 227. Yezd b. Eb Meryem: 118. Yezd b. Mhelleb: 38. yldz: 7 , 8 1 , 8 2 . yiit: 74, 110, 146, 147, 179, 248. yiitlik: 146. yiyip kreden kimse: 276. yiyip kredenlerin durumu: 276. yokluk: 67. yoksul: 226. yoksullaan zengin: 210. yoksulluk: 68, 226, 227. yol: 112.

yola kma: 255. yol amak: 101. yola gidenler: 81. yolda tutup yeden: 173. yol gnei: 189. yol kesen: 179. yol klavuzu: 81. yol yrmek: 110. ynelme: 185. yneltme: 169. yukan: 192. yular: 99. yumuak: 70. Yunan felsefesi: 3. Ynus bn Mett: 155, 156. yurt: 185. yurt tutmak: 69, 132. Ysuf b. Atyye: 79. Ysuf b. Him: 211. yce: 67, 112, 175,210,225. yce akllar: 69. ycelere smamak: 69 ycelik: 67. yklenen: 138. yklerini alan: 138. yksek sesle: 36. ykn yklenmemek: 138. yrd aya: 106. yryen l bir kimse: 241. yz: 54, 107. yz evirmek: 207. yz d e f a : 188. yzlerce ecir almak: 173. yzlerce sevaba girmek: 173. yz buulanmak: 48. yzne bakmak: 241. yzn evirmek: 204. yzn yaralamak: 107.

(Z)
zabt: 56. zabt ynnden: 247. zhid: 222. zahir: 151, 152. zahir cephe: 71. zahir ve btn ilmi: 151. zahmet: 264.

346

zaf (hads): XI, XVI, 2 1 , 3 1 , 33, 34, 35, 40, 44, 49, 50, 5 1 , 52, 56, 57, 58, 59, 67, 68, 73, 74, 79, 96, 100, 103, 115, 122, 123, 125, 131, 135, 137, 143, 144, 147, 167, 168, 172, 173, 175, 180, 181, 182, 183, 186, 190, 191, 194, 199, 200, 205, 211, 215, 216, 217, 221, 227, 229, 239, 241, 245, 248, 250, 254, 255, 260, 261, 265, 272, 273, 276, 278, 293, 294, 295, 296, 297, 298, 299, 300. zlim: 107. zaman: 56, 57. zamanlardan sonuncusu: 165. zannetmek: 202. zararlandrmak: 64. Zriyt sresi: 182. zayf (hads) = zaf (hads) zayf grlen: 157. zayflamak: 112. zayf m'min: 101. zayf olan: 157. zayf ve zebn dm kimse: 158. Zeheb: 2 1 , 3 1 , 33, 34, 37, 38, 42, 47, 49, 51, 56, 66, 72, 74, 79, 82, 94, 98, 100, 103, 104, 111, 115, 119, 122, 133, 135, 136, 137, 139, 143, 158, 164, 167, 168, 169, 171, 172, 173, 181, 186, 187, 191, 194, 215, 224, 225, 226, 241, 247, 255, 261. zehirli hayvan delii: 35, 36. zekt: 205.

zell olmak: 211. zelzele: 73. Zemaher: 2 1 , 89, 289. zenginletirme: 4 1 . Zerke: 70, 182. ez-Zevid: 160. Zevid kitaplar: 18. Zevid'l-Msned (Ahmed b. Hanbel): 205. Zevid ve Cem' grubu eserler: 18. Zeyd b. Eb'z-Zerk: 2 1 1 . Zeyd b. Erkam: 265. Zeyd (b. Harise): 78. Zeyd bn EsIem: 143. Zeyla': 15, 16, 22. Zeyn-i K: 3. Zeynddn el-'Irk: 15. zikr: 63. zikretmek: 225. zillet: 239. zincir: 154, 155. znet: 67. Z i r r b . Hubey: 195. ziyaret etmek: 100, 105, 112, 251. ez-Zu 'af (bn Hbbn): 135, 136, 211. Zu'af ve Mevz't kitaplar: 87, 220, 243. Z'n-Nn el-Msr: 220. zuhur eden: 245. Zbeyr b. Osman: 247, 248. zhd: 245, 277. zrriyet: 225.

347