A T A T R K N V E R S T E S Fen-Edebiyat Fakltesi Yaynlan

eyh Glib

ERH CEZRE- MESNET

Hazrlayan
Yrd.Do.Dr.Turgut KARABEY Yrd.Do.Dr.Mehmet VANLIOLU Yrd.Do.Dr.Mehmet ATALAY

ERZURUM 1996

NDEKLER NSZ BBLYOGRAFYA ve KISALTMALAR BRNC EYHGLB Hayat Edebi Kiilii Eserleri 1 - Divan 2- Hsn Ak 3- Sohbets-Sfivye 4- u'a-ja Tezkire-i Mevleviyye 5- erh-i Cezre-i Mesnevi KNC BLM 11-226 BLM 1-10 1 4 5 5 6 8 8 9 I IV

ERH- CEZRE- MESNEV Der-beyn- hl-i tlibn ki ez-'ilm-i ilh be-'lem-i sun' ftde-end ve ber-muktez-y "hubb'l-vatan mine'l-mn" vatan- asli-yi hod-r yd m-konend Der-kusr- fehm-i mstemi'n Der-keml-i zt- Hudvendigr Der-nashat- mnkirn Der-kys- nksn b-kmiln Der-beyn- zt- pk- 'rifn Der-beyn- taksm-i mertib-i evliya Der-beyn- ittihd- evliy Der-etvr- menzil-i halk

12 35 49 57 62 68 72 76 85

Der-tergb-i taleb-i ma'rifetu'llh Der-beyn- himmet-i ehl-i taleb Nehy-i sret emr-i ma'n Der-ievbe-kr Fazlel-i girye v zr Der-beyn- kesb mchede Der-beyn- n ki cyende, ybende-est Der-beyn- n ki tlib-r her-yne ez-pr n-guzr-est Der-beyn- fevyid-i sohbet-i raerdn- Hud Nehy-i sohbet-i mdde'iyn hod-perestn D er-larf-i zt- pir Der-istikmet-i tlibn ve edeb-i hdmet-i prn Der-nehy-i imtihn-kerden-i mrid, eyh-r Der-men-i s'-i zann Der-zikr-i ta'n- mnkirn. eyh-r Zikr-i hbl-r ki zit-esL hire Der-beyn- lerk-i her k' fn'st Der-beyn- lerk-i dny Der-beyn- i'evyid-i ns Der-levekk Der-beyn- riyzet grisneg Der-beyn- 'ak u mes FHRST NDEKS SZLK FOTOKOPLER

89 99 104 108 111 116 124 127 132 136 141 154 157 160 171 174 176 185 188 192 202 227 239 248 258

NSZ
Bu alma, son byk divan airi olan eyh Glib'in mensur eserlerinden erh-i Cezre-i Mesneunin, iki nshaya dayanlarak hazrlanan karlatrmal metninden ibarettir, XVI. yzyl M evlevi airlerinden Vsuf- Sne-fcn. Mevln (6.672/1273)mn 26 000 beyit tutarndaki M esn e visinden, aralarnda anlam btnl olan 366 beyti see rek, yine adn Mesneufdeki bir b ejitten alp Cezire-i Mesnevi diye adlandrd bu eseri, zellikle Mevlevler arasnda ok beenilmi ve okunmutur. Ysuf- Sne-k, herhalde, o dnemlerde M esnevi gibi hacimb bir eseri herkesin, zeDikleavamn elde etmesi, ya da satn alarak okumas, yahut byle hacimli bir eseri sradan okuyucularn sabrla okuyup bitirmesi gln gz nne alarak bu eseri kalem e alm; bylece MesnevTyi elde edip okuyama)?anlann, Cezre-i MesnevTyi bulup okuyarak, yahut istinsah ederek M evln'nn bu dev eseri hakknda bilgi sa hibi olmasna ve bu arada tasavvufun deryasna girmesine zemin hazrlamtr. Yusuf- Sne-k'n yapt bu seme, Mesnevnin bir nevi hulsas mahiyetindedir. Beenilerek okunan bu hul saya birok erhler yaplmtr. Bu erhlerin en nemlilerin den biri, Trk Divan Edebiyatnn son byk airi saylan eyh Glib tarafndan yaplandr. G lib 'in erh-i C ezre-i M esnevi adl eseri, imdiye kadar eski ve yeni harflerle basl mam tr. Biz bu eseri yaynlamakla. Eski Trk Edebiyatnda ec dadn iir erhederken takip ettii metod hakknda, klasik edebiyata ilgi duyan gnmz okuyucusuna bilgi vermek; aynca eyh Glib gibi Trk Divan Edebiyatnn yetitirdii byk bir airin nesrini, dolaysyla bir Divan nesri rneini sunarak gnmz edebiyatma katkda bulunmak istedik.

II

Bu almada, erh-i Cezire-i Mesneunin stanbul Sleymaniye Ktphanesi Halet Efendi Blmndeki 27 ve 183 nolu yazma nshalan karlatnirmtr. Bu iki nshada an lam, gramer ve vezin bakmndan gze arpan istinsah hata lar da dzeltilerek dipnotlarda belirtilmitir. Eserde, okun duu zaman grlecei zere, bol miktarda ayet ve hadis ikti baslar, tasavvuf byklerinin hikmei szleri; Arapa Farsa ve Trke iirler ve ibareler mevcuttur. Bunlarn kime ait ol duklar ve kaynaklan mmkn olduu kadar tesbit edilmeye allmtr. Ayet ve hadislerin, Arapa ve Farsa iir vbarelerin evirileri de dipnotlarda verilmitir. almada, karatnlan nshalarn varak numaralan parantez ierisinde ve bold le yazlarak gsterilmitir. Ayetle rin yeri, sure ve ayet numaras arama {/) iareti konarak v e rilmitir. Metinde geen Arapa ve Farsa ibarelerde,gerekli grlen yerlerde hareke konmutur. Metinde. M esneviye alt olan beyitlerle dier Arapa ve Farsa beyitler farkl ekilde gsterilmi. M esnevi beyitlerinin her iki msra a\Ti satra, dierlerinin ise her msra ayr bir satra yazlmtr. Konu balklan tamamen Farsa olmasna ramen, gze hitap et mesi gayesiyle Ltin harfleriyle ve bold ile yazlarak verilmitir. ahs ve eser isimleriyle Trke beyitler, italikle yazlmtr. M esnevden alnarak erhedilen beyitlerdeki yazmdan kajmaklanan yanllklar, eserin N icholson tarafndan yap lan neriyle karlatrlarak dzeltm e yoluna gidilm i ve bunlar da dipnotlarda belirtilmitir. Bu alma, iki blmden ibarettir. Birinci blm de eyh Glibin hayat, edeb kiilii ve eserleri; ikinci blmde ise eserin karlatrmal metni yer almaktadr. ncelemenin sonuna, Mesneuf den seilerek erhedilen beyitlerin kafiyele rine gre alfabetik fihristi, karlatrm a imkn salamak amacyla Nicholson nerinde bulunan yeri, karma indeks ve szlk lve edilmitir. Metinde geen Arapa iir ve ibarelerin okunmasnda ve Trkeye e\Tilmesinde byk yardmlann grdmz Yrd. Do.Dr. mer nal'a kranlanmz sunarz. Bu incelemede, gsterilen btn dikkat ve ihtimama

III

ramen, gzmzden kaan baz hata ve eksiklikler olabilir. OkujTJCuIardan. zellikle konuya ehil olanlar tarafndan ya placak olumlu tenkitler, gelecek basklarda dzeltme yoluna gidilecektir. Bu alma ile kltr hzinemize kk bir kat kda bulunduumuzu hissetmek, bizi bahtiyar edecektir. 1 Nisan 1996

BIBLIYOGRAFyA KISALTMAI*AR Kur'n-t Kerim ve Aklamak Meli haz. Komisyon, 7\nkara 1993. Kur'n-t Kerm ve Yce Meali, haz. Sleyman Ate Ankara 1977. el-Acln, Muhammed b. sml, Kefiil-Haf' ve Mzl'l-lbs ' amme tehere minel-ehds al esinet'n-ns, Kahire 13511352 h. db. bk. Hn. Afifi, Rahim, Ferheng-nme-i iV. I-III, Talran 1373 i Akdemir. Rz, Gldeste, Ankara 1990. Akku, Metin, JVef Dvn, Ankara 1993. Alparslan, Ali. eyh Glib, Ankara 1988. Amd, Haan, Ferheng-i Amd, I-II, Tahran 369 h. Atalay, Mehmet, Hkn ve Hilue'si -K Frat Orjversitesi Dergisi (Sosyal Bilimler) 1991; 5/1, 29-49: 5/2. 33-58. Attr, Ferdddn, M h a z a r (erh-i Pend-nme), rh. Hn?. Muhammed Murd bneyh Ahdlhalm, stanbul 1285 h. Ayan, Hseyin, Cevr brahim elebi. TDV slm Artsiidopedisi, C. VII, stanbul 1993. Bakiler, Rela Seluk. Seilmi Msra ve Beyitler, Ankara 1 969 Banarl, Nihad Sami. Resimli Trk Edebiyat Tarihi. I-I, istaribLU 1971.
. .

Buhr, Eb Abdillh Muhammed b. smail, elC.mus -Sahlh. IVI, Beyrut 1993. Can, efik, Mevlna Hayat ahsiyeti I'tkMeri., i&ianbul .S95, Cemd Pr, Ysuf, Ferheng-i Emsd.l-i Frst, Tahran 134-7 h./1968. Deh Hezr Mesel-i Frs, bk. ekrzde. Develliolu, F'erit, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, Ankara 1970,

Dilin, Cem, Yeni Tarama Szl, Ankara 1983. Dvn- ems-i Tebrz, bk. Mevln Cellddn. Dvn eyh Glib, Bulak 1252 h. Eb Davud, Sleyman b. el-E'as, Snen, I-V, Bejn^t 1969. Ehds-i Mesnevi, bk. Furznfer. el-Ehdsl-kudsiyye, haz. Komisyon, Kahire 1394/1974. Emini, Emir Kul, Ferheng-i Avm y Tefsr-i Emsl ve Istlht- Zebn Frs, Isfahan 1353 h. Erdoan, Kenan. Niyazi-i Msr Hayat, Edebi Kiilii, Eserleri ve Divannn Tenkitli Metni, Baslmam Doktora Tezi, Erzumm 1993. Ergun, Sadeddin Nzhet, Net, Hayat ve Eserleri, stanbul 1938. Ersoy, Mehmed kif, Safaht. haz. Erturui Dzda, Ankara 1989. Ferheng-i Avm. bk. Emini. Ferheng-i Emsl-i Frs. bk. Cemid Pr. Ferheng-i Lugt, bk. Seccdi. Ferheng-i Ziy, bk. kn. Furznfer, Bedzzamn, Ehds-i Mesnevi, Tahran 1370 h. Fuss'l-hikem, bk. Muhyiddin-i Arabi. Fuzuli, Divan, haz, Abdlbaki Glpmarh, stanbul 1961. Gazli, mm Huccet'l-slm Zeynddin, hyu TJlmVd-dn. ev. Ahmed Serdarolu, I-V, stanbul 1975. Glpmarh, Abdlbaki, Mevln'dan Sonra Mevlevilik, stanbul 1883. Glpmari:, Abdlbaki, Mevlevi db ve Erkn, stanbul 1963. Glpmarh, Abdlbaki, Tasavvuftan D ilim ize Geen Deyimler ve Ataszleri, stanbul 1977. Gldeste, bk. Akdemir. Glistn, bk. Sa'di. Hkni ve HUyesi, bk. Atalay. Hni, Muhammed b. Abdullh, db, ev. Ali Husrevolu, stanbul, 1400/1980. Hsn Ak, bk. eyh Glib. Irk, Fahruddi, Lemet, ev. Saffet Yetkin, stanbul 1988. bn Mce, Eb Abdillh el-Kaz\^inI, Snen, MI, Beyrut 1975. hy, bk, Gazli. pekten, Halk, eyh Glib Hayat, Eserleri, Sanat ve Baz

it-lfinn AcUunalan, Erzurum 199i. K a ra ta y , Fehmi Edhen, Topkapt Saray Mzesi Ktphanesi Trke Yasmalar KoJtcds^iL. MI, slanbui 1961. Kef'l-haf', bk. el-'Aclr. Kutluk, brahim, M evlevilii D a ir k i Eser. stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Dergisi, C.: li, Sa.: 34, s. 289-300. Kutluk, brahim, euk Glib ve ojs-Sohbet s-Sfluve. stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Dergisi, C.: III, sa.; 1-2, s. 21-47. Lemet, bk. Irk. Marif, bk. Sultan Veled. Ma'lf, Levis, elM ncidl-Ebcedt Tahran 1363 h, Men, Ahmed Gln, Ferheng-i E'r- Slb, l-II, Tahran 373 h. MehmedThir, Bursal, Osmcmh Mellifleri. I-II, stanbul 1333 h. Mehmed Thir. Bursah, Mntahabt-t MesrV ve Ebyt. haz. O. Kemal Tavuku - Tlay Ylmaz, Baslmam Bitirme Tezi, -Il, Erzurum 1991. Mevln. bk. Can. Mevln, Dun, ev. Abdlbaki Glpmarl. stanbul 1974. KUiyt- E'r- Rhi-i Badad, stanbul 1282 h. Mesnevi, bk. Mevln. Mesnevi-i Ma'nev, bk. Mevln Cellddn. Mesnevi-i Veled, bk. Sultan Veled. Mevln, bk. Can. Mevln, Mesnevi, ev. Veled zbudak, I-VI, stanbul 1988. Mevln Cellddn, Divn-t ems-i Tebrzi, haz. Bedizzamn Furznfer, I-III, Tahran 1371 h. Mevln Cellddn, Mesnevi-i Manev, haz. Rainold A. Nicholson, I-VI, Tahran 1925-1933 (Leiden basks zerinden ofset). Mevln'dan Sonra Mevlevlik, bk. Glpmarl. Hz. Mevlnmn Rubaileri, ev. efik Can, I-II, Ankara 1990-1991. Muallim Nc, Liigat- Nc. stanbul 1978 (ofset). el-Mu'cem'1-MufassaI, bk. Ya'kb, mil Bedi'. Muhyiddn-i Arab, Fss'-hifcem , ev. Nuri Genosman, stanbul 1990.

V II

Muin, Muhammed, Ferheng-i Frs, I-VI, Tahran 1371 h./1992. Mntahabt, bk. Mehmed Thir. Mslim b. el-Haccs, el-Cmiu's-Sahh, I-V, Beyrut ts. Nes, Eb Abdirrahmn Ahmed b. uayb, Snen, I-VIII, Beyrut ts. Net, bk. Ergun. Niyzi-i Msr, bk. Erdoan. Oku. Naci Sami, eyh Glib (Hayat, Edeb Kiilii, Eseri, iirlerinin Umum Tahlili ve Divannn Tenkidli Metni), I-II, Ankara 1993. nder, Mehmet - Binark, smet - Seferciolu, Nejat, Mevlna Bibl/ografyas, I-II, Ankara 1974. Pakalm, Mehmet Zeki, Osmanit Tarih Deyimleri ve Terimleri
Szl, I-III, stanbul 1983.

Sa d, Glistan, haz. Gulmhusejm Ysuf, Tahran 1373 h. Safahat, bk. Ersoy. Sahh-i Buhr Muhtasar, bk. ez-Zebd. Seccd, Seyyid Ca fer, Ferheng-i Lugt ve Istdht ve Tabrt- tfn, . Tahran 1350 h. Seilmi Msra ve Beyler, bk Bakiler. Srr- Ney. bk. Zerrnkb. Sultan Veled, Maarif, ev. Meliha Tankhya, stanbul 1985. Sultan Veled, Mesnevi-yi Veled (Veled-nme), haz. Cemid Karabeygiu, Baslmam Doktora Tezi, I-III, stanbul 1976. ekzde. brhm, Deh Hezr Mesel-i Frs ve Bst Penc Hezr Mu'dil-i nh. Mehed 1372 h. emseddn Sm, Kms- Trk, stanbul 1978 (ofset). eyh Glib, Hsn Ak, haz. Abdlbaki Glpmarh, stanbul 1968. eyh Glib, Hsn Ak, haz. Orhan Okay - Hseyin Ayan, stanbul 1975. kn, Ziya, Farsa-Trke Lgat Gencne-i Gftr Ferheng-i Ziy. I-III, stanbul 1984. Ya'kb, mil Bed, el-Muceml Mufassal J evhidVn-NehvViYiyye, I-ffl, Beyrut 1413/1992. Yksel, edit, eyh Glib, Eserlerinin Dil ve Sanat Deeri, Ankara 1980. ez-Zebd, Zeynddn Ahmed b. Ahmed b. Abdillatf, Sahh-i Buhr Muhtasar Tecrd-i Sarh Tercemesi ve erhi, ev. Ahmed Nam-Kmil Miras. I-XII. Ankara 1980. Zerrnkb, Abdulhuseyn, Srr- Ney, Nakd erh-i Tahlli ve Tatbki-yi Mesnevi, MI. Tahran 1368 h.

d i e r

KISALm^LAR

a.g.e. bk. C. ev. o. d. gst. H h. haz. h. Kurn kr. . s. Sa. rh. T tas. TDV ts.

ad geen eser bak, bakmz cilt eviren oul doumu, doum tarihi gsterilen stanbul Sleymaniye Ktphanesi (Halet Efendi), 183 numaral nsha, hicr hazrlayan hicr-ems Kurn-1 Kerm karlatr lm, lm tarihi sayfa say erheden stanbul Sleymaniye Ktphanesi (Halet Efendi lvesi). 27 numaral nsha, tasavvuf! anlam. Trkiye Diyanet Vakf tarihsiz.

EYHGLIB (1757-3 Ocak 1799)

HayatL Asl ad Mehmed olan eyh Glib, 1171/1757 ylnda stanbul'da Yenikap M evlevlhanesi yaknndaki bir evde dnyaya geldi. Doumuna, D ilver Aazade Vhid Efendi (. 1172/1758) tarafndan : eser-i'ak veJJi;<. : cezbetu'llh terkiplerinin tarih drld sylenir. Glib, bu ta rihlerden ilkini, Z>iuanndaki bir gazelin Kim kadir 'il eylemee hkm i kaderdir Trihi imi Glib-i znneser-i 'ak makta beytinde kullanmtr. Babas, baz vezirlerin divan ktipliini yapm, Mevlevi ve M elmlie bal, iirden holanan M ustafa Red Efendi (. 1216/1801), annesi ise Em ine Hanm(. 1209/1795)dr. Vakanvis N uri E fend iye gre, G lib e M eh m ed ad, Yenikap M evlevihanesi eyhi M ehm ed Efendi tarafndan konmutur. eyh, bir toplant srasnda airin babas M us tafa Red Efendiye "Senin bir veledin dnyaya gelecek, ad n Mehmed koy" dedii iin, ocua bu ad verilmitir. Glib'in dedesi M ehm ed Efendi de bir Mevlevi dervii idi. eyh Glib, Mevlevi bir iir evresindedodu ve yetiti. lk tasavvuf kltrn ve renimini kk yata babasndan aldn, Divan'mdaki mzej/yel bir gazelin Pey-rev oldum ben de G lib ulid-i z-nma K im du v medhi hem fa rz u hem elzemdir bize M u sta f nm u ted mrid std- kll H er nigh- himmeti iksr-i a'zamdr bize beyitlerinden ve Hsn A k 'm "Der zikr-i pv-y hod" ksmmda zikredilen

ftde-i rh- ser-blendi Ya'ni pederim Reld Efendi Dil zaviyesinde mnzevdir Ser-bz- muhibb-i Mevlevidir Bu gm-rehin oldu dest-giri retdi suhanda tarz- Piri Doldurdu benim o merd-i meydn Himmetle dernum b- hayvan n oldu cihn- 'ak reh-ber Olmaz m bvveti mkerrer Ney gibi beni o zt- vl Feyz-i nefesiyle kld ihya Hem oldu sebeb, hem etdi himmet Kldm nice ehl-i hle hdmet^ beyitlerinden reniyoruz. E srr Dede (. 1211/1796)'nin bildirdiine gre e y h Glib, Farsa-Trke bir manzum lgat olan T uhfe-i hid fyi babasmdan okumutur. Bylece babas, ilk eitimle bir likte oluna, manevi feyiz ve terbiye devererek Mevlevilikte ilk yol gsterici olmutur. Glib dzenli bir medrese eitimi gr memitir. Yetimesinde devrin ileri gelenleri ile Galata Mevlevihanesi eyhlerirn byk katklar olmutur. Arapa hocas H am di Efendi (. 1217/1802), Farsa hocas S le y m a n N e'eti. 1222/1807) ve 1194/1780 ylnda Galata Mevlevihanesi eyhi olan Hseyin E fen d in in derslerine itirak et mitir. Devrinde airlere verdii mahlasnameleriyle de tan nan Hoca Ne'et gen yata iir yazmaya balayan rencisi Glib iin, uzun ve vg dolu bir mahlasname yazarak ona Es'ad mahlasn vermitir. airim iz, devrinin airlerinden bazlar da bu mahlas kullannca, onlardan ayrlmak iin
1 Hsn Ak, s. 35-36.

Glib mahlasn alrmbr. eyh Glib, Dvn- Hmyn Kalem inde bir mddet almtr. Bir ara 1199/1784 ylnda Konya'ya giderek Mevln Derghnda bin bir gn sren ileye girer ve elebi Seyyid Ebubekir Efendi (. 1199/1784)'nin sohbetlerine katlr. Babas, olunun stanbul'dan ayrlna dayanamad iin, mektupla elebi Efendiye bavurarak ilenin Yenikap D er ghnda tamamlanmasm istemi, bunun zerine Glib, s tanbul'a geri gnderilmi ve mezkr m evlevihanede ilesini tamamlayarak 1201/1787 ylnda Dede olmutur. eyh A li Nutk (. 1219/1804) ile A ba e rif A hm ed D ede (. 1229/I813)'den ok faydalanm, daha sonra eyh A li Nutfcrden hilfet almtr. Ysuf- Sine-k'm Stlce'deki tr besi yamnda bir ev satn alarak buraya tanan G lib, 9 evval 1205/11 Hazi an 1791 tarihinde yaplan bir merasim le Galata Mevlevlhanesine ^ h olarak atanmtr. lhm m ahlasyla iirler yazan, hattat v e musikiinas olan Sultan /J.selml204/1789da tahta knca eyh Ga libe byk bir dostluk gstermitir. Glib. eitli vesilelerle padiaha iirler yazarak onun tevecchn kazanmtr. A y rca Konya'daki Mevln Derghnn muhalefetine ramen, padiahn balatt yenilikleri destekledii iin stanbuldaki baz Mevlevi ileri gelenlerinin tepkisine maruzkalmbr. Bun larla beraber 1209/1794 ylnda annesi Em ine H atun'un ve iki yl sonra, yani 1211/ 1796'de ok sevdii mridi Esrar Decfe'nin lm eyh Glib'i ok sarsmtr. Ona Kan alasn, bu dide-i dr-bnm alasn Ansn benim o yr-i vef'dnm alasn diye balayan lirik bir mersiye yazdktan bir yl sonra hasta lanarak yataa den eyh Glib, 42 yanda 27 Receb 1213/3 Ocak 1799 tarihinde vefat etmitir. lmnde babas Mustafa Reid Efendi henz hayattadr. Sylentiye gre olu eyh Glib teneirde ykanrken ak sakalna gzyalarm aktan babas, "Ah oul! Bu tahtaya bu kara sakal yakmyor" diyerek alamtr. eyh Glib'in lmne devrin ileri gelen airleri ve onu sevenler tarih drmlerdir. Onlardan biri u ekildedir:

Hzn ile yazd Surr trih Gedi Glib Dede candan yh! 1213 E d d n K iilii eyh Glib, Divan Edebiyatnda lk rnekleri XVII.yzylda N e f i N e t ve N ilM e griilen, yzylda da N e dim [0.1143/1730) tarafndan benimsenen Sebk-i Hindnin en byk tenscisdir. Sebk-i Isjahni, daha yaygn bir ifade ile Sehk-i Hindi denilen bu slupta bir fikir, bir mazmun, en ince, en hayal ve kapal bir ekilde sylenme esasna daya nr. ran'da Tlib-i Amu (. 1035/1625), Sib-i Tebriz (. 1081/1670), K elm -i H em edni (.1061/I650) ve evket i Buhr (. 1107/1695) gibi airler tarafndan ilenmi olan S ebk-i Hindi, Trk D ivan Edebiyatn, zellik le Sib'den sonra etkilemiti. eyh Glib. kendinden nceki mehur airlerden F'uz (901-974/1495-1566) . H a y li (0.965/1557), N bi (. 1052-1124/1642-1712) ve Nedim 'i incelemi, onlarn birok iirine nazireler yazmtr. Bundan dolay Glib'in iirlerinde onlann sesi du3njlur. Glib daha sonra Sebk-i Hindi tesiriyle iirler yazarak Trk Edebiyatmda bu slbun en byk airi olmutur. Kendisine bu jrzden evket-i Rm (Anadolu'nun evket'i) denilmitir. eyh Glib zerinde Mevln'nm ok byk etkisi g rlr. iirlerinde Mevln'ya yer yer atfta bulunan G lib, devrinde rif-i bi'l-Mesneuinvanna lyk grlmtr. eyh Glib, Hsn Afc'm da yabanc terkiplere yer vermeyen bir Trke taraftar olduunu ifade etmesine ra men, divan geleneinden kurtulamayarak genellikle iirlerini adal bir dille yazmtr. Mutasav\nJ bir air olduu iin onun iirlerinin en nemli unsuru tasavvuftur. Tasavvuf! dnce ve lh ak, Glib'in iirlerinin derinliklerinde gizlidir. Bu nedenle iirlerinin ou k okuyuta anlalmaz; onun iirle rini, ancak baz iaretler ve tasavvuf remizler yardmyla an lamak mmkndr. iirlerinde iie girmi anlam tabakalar

grlr. Sz gzellii ve ahenkten ok, anlamn gl olma sna nem veren eyh Glib, az szle ok ey anlatmaya a lmtr. Muhayyilesi ok gl olduu iin syleyeceklerini her zam an birtakm sembollerle anlatma yolunu semi ve bu nedenle iirlerinde anlalma gl domutur. Bu gl n dier bir sebebi de soyut kavramlarla anlatmak istedii hayallerini somut kavramlarla birletirmesidir. iirlerinde zrabm yannda sevin ve neeye de yer ve ren airimiz, tasavvuf bir kiilie sahipolmasna ramen ha yattan kopmarrur. Eski mazmunlarla beraber yeni mazmunlar da kulla nan Glib'in dili ince ve naziktir. Yabanc kelime ve terkiple ri, zellikle Farsa olanlar bol m iktarda kullanan Glihj Arapa ve Farsa kelimeleri halkn konutuu biimde aruz veznine uygulamtr. eyh Glib, byk bir air olmasma ramen devrinde pek etkili olamam'tr. Ancak Esrar Dede (. 1212/1797) ve Neyyir Dede {0.1215/1800] gibi baz Mevlevi airlerine tesir etm itir. Keecizde zzet M olla (1200-1245/1785-1829). G libe olan hayranlndan dolay, onun H sn A k na nazire olarak Glen-i Ak adl mesnevisini kaleme almtr. eyh Glib'in ada Trk Edebiyat zerinde de etkileri olmutur.

Esefleri
eyh Glib, gen yata olgun eserler vermi ender air lerden biridir. 42 yanda ldnde, geriye u deerli eserleri brakmt: 1Divan: eyh Glib'in nemli eserleri arasnda yer alan Divan', air henz 24 j^ anda iken, arkada Vakanvis Pertev Efendi {0.1222/1S07) tarafndan ilk defa 1195/ 1780 ylnda toplanp dzenlenmitir. Eser, Glibin daha sonra yazd iirlerle genileyerek son eklini almtr. Divan'n, eitli ktphanelerde 30'u akn yazma nshas var dr. Eski harflerle tek basks Divan- eyh Glib (Kahire 1252/1836, Bulak Matbaas, 124+ 164+ 92 s.) adyla yayn

lanmtr. Bu basknn sonuna H sn A k mesnevisi de ilve edilmitir. Ad geen baskda 26 kaside (2 nat; 4 Meuln, 1 Sultan Veled, 2 Rush sm ail A nkaravi D ede 9 Sultan Selim, 3 Beyhan Sultan, 1 eyhlislm e rif Efen di, 1 Defterdar erif Efendi 1 Reid Efendi 2 Hoca N e'et vgs); 331 Trke, 336 Farsa gazel, 2 mstezad, 9 terciibend, 4 terkibibend (biri Esrar Dede mersiyesi), 7 mseddes, 4 muhammes, 17 tahmis, 6 8 tarih, 11 ark, kt'a, rubai ve mesnevi yer alr. Divan'n yeni harflerle ikibas^s yaplmtr. Bunlardan biri. eyh Glib, Hayat, Edeb Kiilii, Eserleri, iirlerinin Umumi Tahlili ve Divanm m Tenkidli Metni (haz. Prof.Dr.M.Naci Oku Ankara 1993. 2 cilt. 1029 s.. Kltr Bakanl yaym), dieri iseeyh Glib Divan (haz. M u h sin K alkm Doktora Tezi, Ankara 1994, 461 s.. Aka yaym; bu baskya, airin yazd Arapa ve Farsa iirler, beyit ve m sralar almmam. sonuna, yukarda ad geen eski harfli basknm tpkbasm ilve edmi)'dr. Ayrca, D iva n ve Hsn Afc'tan seilen baz iirler, bugnk dile eviri ve aklamalanyla birlikte u isimler al tnda yaynlanmtr: 1- A b d lb a k i G lpnarl: eyh Glib, Hayat, Sanat, iirleri stanbul 1953, 112 s., Varlk yaym. 2- A bdlbaki Glpnarl, eyh Glib Divanndan Se meler, stanbul 1971, 274 s.. Milli Eitim Bakanl yayn; Ankara 1985, 284 s., Kltr ve Turizm Bakanl yayn; s tanbul 1988, 274 s. Bu basklann sonunda Hsn Afctan da semeler yaplmtr. 3- P ro f.D rA li Alparslan, eyh Glib, Ankara 1988, IX + 184 s.. Kltr ve Turizm Bakanl yaym. 2Hsn Ak: eyh Glib'in asl hretini salayan bu mesnevidir. Hatta baz aratrmaclar, en gzel iirlerinin bu eserde olduunu ileri srerler. Glib, Divan'n dzenle dikten iki yl sonra, yani 1197/1782 ylnda bu eseri alt ay iinde yazmtr. Sylentiye gre, air ve yazarlarn birtoplantsnda N b n in Hayrbad'mdan sz edilmi ve bir daha byle bir mesnevinin yazlamayaca kanaatine varlmtr. eyh Glib, katld bu toplantda bu gre itirak etme-

mi, kendisinin bu eserden daha gzelini yazacan ileri sr mtr. Gerekten de O, 2101 beyitten oluan, konusu ta mamen tasavvuf! olan ve tmyle hayaller zerine kurulan sembolik bir ak mesnevisi yazmtr. Hikyenin kahraman lar hep soyut kavramlarla ve tehis sanatyla anlatlmtr. Mesel Hsn, ceml-i mutlak olan Allh; Ak, Allh'a kavu mak iin mcadele eden slik; Moll-jn cnn ve Suhan, mrid: Mekteb-l Edeb ise tekkedir. Bu mesnevi ok tannm ve okunmu olup, Trk Ede biyatnda teki mesnevilerden apayn bir yere sahiptir. Eserde geni ve renkli hayaller, canl tablolar halinde tasvir edilmi tir. Byk bir lirizm rnei olan bu eseTi,ReJ-i m id (. 1231/1815), Cn u Cnn {Nazm- D^ky^ ve zzet M olla da GSen-i A k adl mesnevileriyle tanzir etmilerdir A yn ca Abdlhak Hm id (12691356/1852-1937) *in yazd Makber adl eserin zerinde de etkisi grlr. Gnmz Trk Edebi yatnda H sn A k mesnevisi. Turan OJlazoluld. 1932), Hsn A k ada bir yorum la Gzellik ve A k adyla ti yatro tarznda yeniden yazmtr, Orhan Pam uk (d. 1952) ise K ara Kitap (stanbul 1993) romannda Hsn Ak'tan etki lenerek iktibaslar yapmtr. H sn A k'n, biri eyh Glib'in elyazs ile olmak zere, Trkiye ktphanelerinde 20'den fazla yazma nshas vardr. Eser, eski harflerle kez baslmtr: 1- Hsn Ak, JCahlre 1252/1836, Bulak Matbaas, 92 s.. Divann sonunda. 2- Hsn Ak, stanbul 1304/1887, Matbaa-ja Ebzziya, 286 s. 3 ' H sn Ak, haz. T h ir 'l-M evlevi stanbul 13391341/1923, Matbaa-y mire, 104+1 s. Eserin yeni harflerle yaplan basklan da unlardr: 1- H sn A k, haz. A bd lb a ki Glpm arl, stanbul 1968, 348+24 s. Sonunda eyh Glib'in elyazs ile Hsn Ak yer alr. 2- H sn Ak, haz. Orhan Okay - Hseyin Ayan, s tanbul 1975, XVIII+352 s.; ikinci bask, stanbul 1992, D er gh yayn. Eserin giriinde, m erhum M .Kaya BilgegiUn

Hsn A k 'a Dair adl nefis takdim yazs yer alr. Bunlar dan kincisinin sonuna, Thirl-M evlevnin hazrlad eski yazl metnin gzel bir basks eklenmitir.Hsn A k ayr ca, Vasji M ahir Kocatrk (1907-1961) tarafndan bugnk dille nesre evirilerek yajonlanmtr (Hsn A km Bugn k Dille Nesre eDiris/stanbul 1944). 3- es-Sohbet's-Sfyye: Mevlevi tarikatine ait nem li bilgileri ihtiva eden bu eser, Mevlevi eyhlerinden Ksec Ahmed Dede (0.1191/1777/ )'nin et-Tuhfet'l-Behiyye J-Tarfcofi'l-Meuleuiyye adndaki kk Arapa risalesine e y h GHb'in yazd Arapa bir talikattr. Glibin, eyhiAli Nutki Dede' nin izniyle yazd bu risale, daha sonra skdar Mevlevihanesi son eyhi Atuned Remzi Dede (1872-1944) ta rafndan en-Nshat's-Jiyye J-Tercem eti's-Sc^yye adyla Trkeye evirilmitir. brahim Kutluk, "eyh Glib ve esSohbet's-Sfiyye" adl makalesinde, adgeen risalejn tant mtr (stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Dergisi, C.III, sa. 1-2, stanbul 1948). Glib'in bu eseri, yeni harflerle btn olarak yaynlan mam olup, birka yazma nshas bulunmaktadr. 4- Tezkire-i u'ar-y M evleviyye eyh Glib, tesbit et tii Mevlevi airlerinden birksm m n hayatn yazm, bazlanm n iirlerinden rnekler toplayarak bunlar bir mecmuada toplamtr. Sonradan bu mecmuay, ok sevdii mridi E s rar Dedeye vererek, tasnif edip tamamlamasn istemitir. O da bu msveddej gzden geirip, zerinde alarak baz ek lerle Mevlevi airlerden bahseden ve ksaca Esrar Dede Tezki resi diye de anlan Tezkire-i u'ar-y Meuleuiyydyi meydana getirmitir. Esrar Deddnin, eyh Glib'in bu msveddesine ne gibi ilvelerde bulunduunu bilmiyoruz. Ancak bu tezkire de, Mevlevi olmayan baz airlerin Mevlevi gsterildiii>az i irlerin de bakalanna nisbet eddii grlmektedir. Eser, baslmam olup, stanbul ktphanelerinde bir ok yazma nshas vardr. Bu tezkire, A li Enver adl biri tarafndan ksaltlarak 1309 h./1892 ylmda eski harflerle stanbul'da Sem -hne-i

Edeb ismiyle baslmtr. 5erh-i Ceztre-i M esnevi XVI. yzyln nl Mevlevi airlerinden biri olan Yenicevardar'l Sindnddn Ysuf- Sine-k (0.953/1546)'n, M evl n 'n n M esnevi'sinden 366 beyit seerek meydana getirdii Cezire-i M esnevi adl eserini, eyh Galib erhetmitir. YsuJ- Sine-k, nce E dim e Mevlevhnesi'nde eyhlik yapm, sonradan stanbul'a gelip Stlce'ye yerlemi ve burada lmtr. Mesnev'den, aralarn da anlam bakmmdan mnasebet bulunan beyitleri bir araya getirerek esere Cezre-i M esnevi adm vermitir. Ysuf- Sne-k bu ismi, Mevlna'nn, Mesnevisindeki beytinden ahutr. Bu eser, yazld tarihten itibaren Mevlevler ara^ n d a ok beenilmi, ona eitl erhler yazlmtr: am M evlevhanesi eyhi Badadh M ehm ed lm i Dede (. 1072/1661)'nin erh-i Cezire-i M esnevisi (Bu eser, daha sonra A bd ullh- Bosnam tarafmdan, Cezre-i Mesnevi er hi adyla nazmedilmitir); Halveti tarikat halifelerindenAbdbnecid-i Siuast (971-1049/1563-1639)'nin. erh-i Ceztret'l-M esnevsi ve C evr brahim elebi i. 1065/l654)'nin A y n T F y z'u ; D a l M ehm ed P a d m n C ezire-i M esn evi Tercmesi gibi. eyh Glib, yazd erh-i C ezire-i M esnevide Farsa beyitleri kelime veya terkip halinde tercm e ettikten sonra beyitlerin aklamasna gemitir. erh esnasnda ayet ve ha dislerden iktibaslar yaplm; Arapa, Farsa ve Trke m an zum ve mensur ibarelerle baz tasavvuf kssalara da yer veril mitir. Eserin diliyer yer ar olup, sanatkrne bir slba sahiptir. eyh Glib, zaman zaman secili bir anlatma yne lerek esere akclk ve iirsellik kazandnmhr. Farsa bilmeyen sliklere M esnevi hakknda bilgi ver mek, tasavvufun baz inceliklerini anlatmak ve benimsetmek amacyla kaleme alman bu eser, yazannm geni bilgi ve kl tr seviyesi yanmda, nesir sahasndaki kabiliyetini gsterme si bakmndan olduka nemlidir. Dneminin nesri hakknda
"Eer mana denizine susamsan, cezre-i Mesnevi (Mesnevi adas)'den (o denize) bir ark a.", Mesnevi-i Manev, VI, 925.

10

bilgi vermesi ynnden de mhimdir. imdiye kadar baslmam olan bu eserin eitli ktp hanelerde bulunan bellibal yazma nshalar unlardr: 1- stanbul Sleymaniye Ktphanesi, Halet Efendi B lm, no: 27,183; Darlmesnevi, no: 187. 2- Wien-National Bibliothek, Mxt. 123. 3- stanbul Topkap Saray Mzesi Ktphanesi, Hazi ne, no: 293; Yeniler, no: 1486. 4- stanbul niversitesi Ktphanesi, T.Y., no: 1388, 2167. 2222, 6335. Karlatrmal metne esas alnan nshalar ve tavsifleri yledir: 1- H Nshas: stanbul Sleym aniye Ktphanesi, Halet Efendi, no.: 183. Cilt: Krmz mein, zencirekli. Yaprak: 147. Eni. boyu: 14.5x23.5 Kt: Saykalli Venedik. Yaz: Nesih, Bir sa)^adaki satr says: 19. zellikleri: Cetveller ve Mesnevi beyitleri krmz. stinsah eden: Belli deil. stinsah tarihi: 1247. 2- T Nshas: stanbul Sleymaniye Ktphanesi, Halet Efendi, no.: 27. Cilt: Miklepli, irazeli, srt ve kenarlan mein, ebru kt kapl. Yaprak: 156. Eni, boyu: 21.7x13.9 Yaz: Talik. Bir sayfadaki satr says: 19. zellikleri: Mesnevi beyitleri krmz. stinsah eden; Belli deil. stinsah tarihi; 1206.

EHH- CEZEE- MESNEV

j J -A (.LJt j rsLoll j ^Lw U j L j VI jJiJl iJJ iJ.1

t^UI A jU w > lj J yi* j

Emm ba'd. Bu rz-mend-i iks'-i inyet-i merdn- Mevlevi ve nazar-bend-i srme-i hk-py- ehn- mane\' Dervi Es'ad Glib-lakah- malb- hev t unfuvn evn-i tufiyyetden bu zamana kadar ser-gete-i vdi-i taleb-i ma'rifet-i nefs Huda olup nice rzgr rz-kr- tahkk-i netce-i kr olarak cst-c ve hir'l-emr, beyit: lii* J '*'> i of J ^ Nesir: deyip tarka-i Mevleviyye-i evleviyyeye slk ile kevser-i bihit-i Mesnevi gubr* seniyye-i dzah-resde mey st- edip lezzet-bah- erbet-i (2a H) hayt- tze ve minnet-ke-i zevk- bi-endze olduum krnesine bakyye-i rzgrm sarf- medyh- p-kademn etmek hevsmda iken s'k- takdr-i tfl- r-h'^re-i tab'- nev-haytm Sdice pistnmdan merzk etmekle, li-mniihi: Yd eylemez olduk haber i Ysuf- Msr Sdlce'de bir mf ile r ekeriz biz^ nesir: diyerek Hazret-i Ysuf- (2a T) Sine-k- Mevlevi'nin alt cild kitb- Mesnevi-yl erfden yz altm alt beyit intihb ve birbirine merbt, kelm- vhid hkmnde cem' buyurduklar
3 "Btn vgler, 'insana kalemi (yazmay) ve bilmediini reten (Kur'n, 96/4-5)' Allah'a mahsustur. Salt ve selm, nur (ilim) saan ve karanl (cehaleti) yok eden Peygamber'e ve onun aile efradna, ashabna ve onJara hikmet ve hkmlerle t:^i
tabi o lan ashabna olsun."

i ^

"Mademki batan gemeden aka ulalamaz, (o halde) bir keye ekil de

klahnla mavere et." ^ ^ gubr-; -T. erbet-i : T. Dvn- eyh Glib, Gazeliyyt, s. 47.

12

CezlretVMesnev nm te'lf-i latifleri nihde-i p-i nazar klnp hasb'l-isti'dd ol zll-i 'rfandan sr-b ve nihl-1 mllm nev nem-yb olduunun semeresi olerak, el-yet, luUit Uj * medllunca hlen Yenikap sitnesinde mesned-nin-i ird olan hulsat'l-evliy'i'l-MevlevIyye ve nekvet'l-asfly'il-evleviyye ey him 'azizim mridim e-eyh es-Seyyid Ali Dede Efendi tbn'eyh Ebbekr Dede Efendi U lL-a. 9 hazretlerinin inzimm- nefes-i hayt-bahlanyla erh beyna ur' olundu. L kin mntahab- mezkr^ ^gavvsn- bahr- Mesnevi iin olmayp shil-ninn- taleb-i ma'rif olan erbb- ibtidya pi-ke buyur duklar cevhir-i semneden olmala takdr-i bah-y ma'nsmda ifhm- ehl-i (2b H) ibtidya ri yet mnsib grld. Tehbh: Bu makle ktb-i celleden bir tife ebyt intihb edip birbirine rabt ile risle-i mstakille istihrc etmekde elbette asl- kitbn sret-i neviyyesini teyr ile ma'nnm tagayyr der-krdr. Mesel bin yz on bir trihinde Amca-zde Hseyin Paa merhumun inzimm- himmetiyle Galata Mevlevi-hanesi tamr olundukda ol vakitde eyh olan Nyi Osman Dede hazretleri Mesnevi-yi erfden (2b T) olarak ser-nmesi ve evsf ve trihiyle ebyt- latife intihb ve rabt edip bb- sem'-hnede el-'n mektbdur. te intihb ve rabtda sret-i nev'iyyenin bu rtbe tayiri mmkin olunca bu gne inti hb her merdin kr olmad rendir. Pes her bir beyt-i erf, Mes nevi-yi erifde mezkr olduuna gre ma'ns baka. Cezirede ahz olunduuna gre ma'ns baka olmak iktiz ettiinden n mahalline gre iki vecihden bahs olunur. Ve mina'llhi't-tevfk. Der beyfin- hl4 tlibn. k ez 'ilm- lh be-'leni'l sun' f' tde-end ve ber-muktezfi-y "hubb'l-vatan mine'l-mn"^2^ vatan- asll-yi hod-rfi yd mi-konend Bu surh- erfden ma'lmdur ki evvel-i Afesneutde vki olan on sekiz beyit ki tercmanTgayb tabr olunmudur. Cevmi
" 2/3. ^ "Yalad srece, Allah bizi (ondan) faydalandrsm." beyna: beyn H 1' mezkr: mezkre T. "Vatan sevgisi imandandr.", Kefl-haf', I, 340; Ehds-i Mesncv, s. 97. Kendilerine verdiimiz mallardan (Allah yolunda) harcarlar.", Kur'n,

13

(3a H)'l kelimden vki' olup hem ahvl-1 ibtidya muvafk ve hem evsf- nihyet'n-nlhyeye mutabk iken Hazret-i Sne-k yakuz erbb- ibtidya d'ir olan me'ni-yi erfestni kasd buyurmulardr. Lkin ma'n-y mezkr sehl'l-me'haz olup erhde tedkke hacet olmadmdan n bu fakr iki canibi birden idareye niyyet etmiim dir. Zr vsln- kurb- ahadiyyet, y k-i srf y ma'k- srfdr. 'k- srf oldur ki. mertib-i slkda ehlu'Uhm zabt buyurduklar makmtdan bi'l-irde slik ola. Ve ma'k- srf oldur ki otjii!- ^ i i . (3a T) bl periyle pervz ede. Ve bir grh dahi vardr ki anlara ashb- cem' ta'dl taDr olunur ki j n nktesine k'iller olup, j.* Jj'iflj me'liyle istidll bu3rurmulardx. Anlarn kelm bir i'tibr ile Kur'n'dan ve bir itibr ile Furkn'dan olup, -ij ^ V I ^man tkunca bu iki tariki birden *jU *0* y> UJ,* ;jij ^^ ile cem' farka kadirlerdir ki drret'l-beyz-)a Mesnevi ol derydan olduu b-itibhdr. (3b H) Bu cmleden Hazret-i Stnek yalnz erbb- ibtidya muvfk olan ma'n-y gurbeti ahz edip, kt'a: ut J J I J J

cA jJI <y ( ^l> kr* ji

13 "Allah'n ... cezbelerinden bir cezbe, dnya ve ahiret ameline eittir." ^ "Ben, iki zttn topland, onun da tesinde iki zttn ta kendisi olan Rab>^lj Jj'illj# : O ilktir, sondur, zahirdir, btndr...", Kur'-

bimi tandm." 15 kr. " n, 57/3. "...Ya ve kuru ne varsa hepsi apak bir kitaptadr.", Kur'n, 6/59. "O, mahiyet itibariyle tek bir eydir."

1 fi

"Ruhun kayna, Allah'n arnn nurundandr. Yeryznn topra, cismin

ve bedenin asldr. Cebbar olan Melik (Allah), sz verme ve imtihanlar kabule elve rili bir hale getirmek iin, onlarn (cisimle bedenin) arasn birletirmitir (arasn bulmutur). Ruh, gurbette; cisim ise vatanindedir. yleyse, vatannda hzn ve keder

14

me'line d'ir olan mebdi'-i slku beyn buyurmulardr ji dinle, jjl^ lafzndan emr-i hzrdr, ^1 bu ney, k beyne'l'uk mrn-bri-benndr. Yahud kendi vcd- fnl-i hestnmdlanndan klnye ola k vech-1 ebeh gyl kendinden ol mayp k ile olduu (3b T) 'ayandr. j>vvm ib'yla ne ekil de mek, 'ArabdCti^ lafz gibi, hikyet edtyor, cdlklardan, ij ayn demek, ayrlk. Bundaki y, y-y masdariyyedir. hirindeki u , cem' h'sdr. Ma'lm ola ki Frisde hir-i kelimeye lhk olan bedir: Evvel: Y-i masdartyye k sebkat eyledi. Sn: Y-i nisbiyye ki. Tebriz ve rz gibi. Slis: Y-i hkyet ki, eder idi, demek mahallinde. Rbi': Y-i hitbdr; bilirsin, demek ma hallinde. Hmis: Y-i vahdetdir. dem, demek (4a H) mevkl'inde. Bu y'lan makm karinesiyle biri blnden temyiz lzmdr. ikyet ediyor, xS lafz^ muzri'dir. ^dhil olunca, ekseriyy muzri'in ma'nsm hle talk edip, imdiki hlde "ediyor" denir. Ke-ennehu mstemi' zihninde tasvir edip htnnda ihzr et mek iin ta'lk olunmudur. Ma'lm ola k havss- hamse-i zhire ile idrk olunan mahsst iki ksmdr: Ya lezyizden, ya mekrihden olur. Mesel bsramn lezyizi suver-i mstahsene ve mekrihi suver-i kerihe, ke-zlik smi'a v z'ika -gayrih bylecedir. Feemm lezj^ mekrihin dahi her biri iki ksm i'tibr olunup lezyiz-l sriyye ve lezyiz-i ma'neviyye ve mekrih-i s r ^ e v mekr-i ma'neviyye denilir. Pes mesel havssdan olan kuvve-i smi'anm lezyiz-i sriyyesi, esvt- szece-i latifedir ve lezyiz-i ma'neviyyesi, kelrmt- hakyk-simtdr. Ke-zlik mekrih-i sriyyesi jSjI jl olj-vi 20 rneddsnca (4a T) olan esvt- kerihe^ 1 v mekrih-1 ma'neviyyesl, beyit:

masdkas olan fevhi-i kelm olup ve bunlar dahi biri birinden

iinde, yorgun ve argn olan garibe merhamette bulun." 19 lafz: faslH "...Seslerin en irkini eek sesidir.", Kur'n, 31/19. 21 kerihe; kerih H "Hava, onun bo szn kulaa ulatrnca; kulak (onu) gnaha kefaret sayd."

15

tefvt cihetiyle nice nice mertibi hvidir. Lkin Cenb- Hudvendigr (4b H) Efendimiz xS C4IS . >i, buyurduklarnda aksm- erba'amn a'l v erefl23 olan le'/Ayiz-i ma'neviyyeyi zikr buyurup vz- neyden kelimt- ma'rif ahz istitn'na ter^b bu yurduklar rendtr. Ve jii, lafzyla, k istim'a emirdir, tark- Mevlevlyyenin rkn-i a'zam ve hye-i abdlda zkr olunan evsf- erba'a, ki samt c' ve seher 'uzletdir, anlarm akdemi olan samta iaret vardr. Zir Cenb- Hak buyurup istim'a samt lzm olduunu beyn buyurmudur. Pes slik-i Mevlevi dahi istim e me'mr olduunu bilip istlm'n rkn-i a'zam olan s kta mdvemet eylejrip j Uji ^1 *, a;Ul v 25 n'eddsndan gf olmaya ve samtdan murd ancak istim' olup cevmidln samt gibi istimdan hli olan samt, bzr- hakykda bir pula dememekle zbde olan istim' sarahaten zikr olunup samt, iretle ed olunmudur. Ve ill, msr': emsli ibrtla samt takdim ve tasrh buyurmadklar teh! dedlr. Ve evvel bu beyt-i erfde {4b T) Reeht- Abdlhlk- Gucduvnfnin evvelkisi reha ki h-der-dem kelmdr k ana iret (5a H) belki 'ibaret vardr. Sniyen: Kitb- mstetb- Mesnevi-yi erf jLLi la fyla bed' olunmak bu nkteyi hvdtr ki cem'-i ma'rif-1 dnyeviyye v uhreviyye ve ilhiyyenin iktlsbma sebeb-i evvel, el bette sem'dir. Zir ma'rif, mer'iyytdan dedir. Bir ma'ny iitme dike 'ilm-i cml hsU olmaz. Beyit: (>*- jt lj Ba'dehu ilm-i yakn, kef ile ve ta'lm-i h ile olaca mberhendir. Slisen: B'is-i tekvn-i mkevvent, sem'dr ki cem'-l mahlkt, emr-1 ^ istim'mdan zuhura geldiini, erbb- tahkik beyn
erefi: erefi H ''...Dinleyin ve susun...", Kur'n, 7/204. "(Reslm!) onu (vahyi) arabuk almak iin dilini kmldatma. phesiz onu, toplamak (senin kalbine yerletirmek) ve onu okutmak bize aittir.". Kur'n, 75/16-17; :-H "Sus, ney nasl sylyor, dinle!"

O 7

"Sz, sz ehlinin yannda deerlidir. Sz, gkyznden inmitir, hakir g

rlemez." kr. Dvn- ems-i Tebrz, I, 380.

16

buyurmular. Ez-cmle ki mn nakli olup 'akl olmad ve Hazret-1 Rlslet-penh Efendimizin mu'cizt- bhirelerinden el-'n beyne'lkll Kur'n- Kerimin ydigr kald hsse-1 smi'amn s'ir havss zerine er'an tafdl olunmasma dell-i kat' olur. Eeri havss- hamsm her biri istifde-I 'ilme letdir. Amm 'ulm- nakliyye isti fdesine ancak smi'a muktedir olmala lafzyla bed'-i kitb buyurup neyin sadsm istim'la esrr- 'ak u evk tahsiline hass ir buyururlar. El-yet. u ^ * " s l (5b H) medllunca Kur'n- Kerim emsal e ml--ml olduu gibi Mesneui-yi erfde dahi me'haz ittib' olunmudur. Pes tlib-i (5a T) 'ulm- hiyye olana lzm olan, 'akdr. Zir 'aksz taleb-i ma'rifetu'llh eden, tez usanr ve vsl- mertebe-i keml olma kolay sanr. edid-i tarik ise b-pyndr. nn ki bu hr-zr- ta'allukta dmdr. Ve bana nice^^ yz bin zenbr- bel mdr. Cmlesi h^b u huly ve ash yok bir kuru sevddr. Amm ne f'ide ki kulana mnend-i nefh- sr bir sad-y kymet-r git meyip gavg-y rst--hiz-i 'ak iitmedike bu cihnda aylmaz ve her ne kadar fnn- ett ve ma'rif-i l-yuhs bilse dahi zindeler den saylmaz. n 'ak, asl- tarik ittihz olunup ve ney dahi k- sdka her vech ile tebih olunduysa neyin lisnmdan naki u hikyet meczen neye isnd olunup sanat- terih zre mebbehnbih levzmm beyna r' buyururlar. Ke-ennehu ney byle syler:
4J u J U i ) J V jl Jb -I .Oosi l o l s - y /

I j.

kamlkdan, asl dr. Ya'n yle ikyet ediyor ki, vakt ki beni, kesmilerdir, j;l lafz, edt- rabta olan

c-l 'in cem'idir, ^j^j\ (6a H) nefirimden, ya'n sad-y hazinimden, i j erkek ve dii, inlemilerdir. Gy ney, zebn- hl ile der ki vaktaki beni kamlkdan aynp vatan- me'lfumdan cd etdiler. Ol zamndan beri benim h u eninimden merd zen nln olmudur. (5b T) Bu hl 'inde's-sfiyye gurbet tabr olunan maka ma karibdir ki ba'z mtehakkkn buyurmular. Beyit:

2 "phesiz Allah (hakk aklamak iin) sivrisinek ve onun da tesinde bir varl misal getirmekten ekinmez.", Kur'n, 2/26. 29 nice:-H

30 "Garip dnya gzme grndnde, yk hayvanlarmm vatann zlemesi

17

Lkin inde'l-'rlfn gurbetin vuk'u yokdur. Heme vcib-i vcib ve mmkin-i mmkin ve mmtenl'-i mmtenl'dir dedikleri gurbet, makmt- Uyye-i evliy'u'llhdan add olunmayp bir berzah- h'il-1 hatar-nk olduunu beyndr. Yohsa gurbetin env'- kesresini be yn buyurduklar dahi sr- erfelerinde hveyddr. Amma bu beyt-i erfde ol env'dan bir nev'3^ murd olunmayp ancak beyne'n-ns mehr olan gurbet murd olunmala gurbete^^ karb denilip ayn- gurbetden tevakki olunmudur. Kald ki bu beyt-i e rfde dahi Reehfdan sefer-der-vatan rehasmn ma'n-y erifine tergb mnderic olduu, ashb- dikkate ren ve bz-gerded, yddt iveleri mu'ayyendir. Zir neyin savt- szeci, ism-i h (6b H) mcerred nefh ile zhir olduundan m-'ad nefh etmeksizin bapresi canibinden kulaa tutulsa^S h sads istim' olunur. Ve buna dir nq^de nice nice esrar beddr olmala katre-i mine'l-bahr erenler feyziyle bu gnlerde bir gazel sylenmi idi. Mnsebet-i tmmesi olman rd olundu. Gazel: nki Mesh-i 'akdan ald nefes 'as-y ney Mrdeye bah- cn eder dem ekip ejdeh-y ney (6a T) H-y dehende hsuna hem-dem olup hviyyetin 'lem i b-hd ddedir na'ra-i y Hud-y ney Rha olup bi-'aynihi Ka'be'ye nv-dndv Zemzemife y z i giryedir zemzeme-i nev-y ney Kalbe iaret eyleyip syledi beyne'l-usbu'n Nefy-i hev-y nutk eder ehline nn u y-y ney Dr-end-i rz olan dahi dil-inlara SalsalatTcereslenir velvele-i der-y ney Eyle 'urc- arh- dil, dinle kalem sar-ini Srr sem'- Sidredir nefha-i mnteh-y ney
gibi, ben de vatann hasretini hissettim." ^ ^ bir nev': - T ^ ^ gurbete: gurbet T tutulsa: dolsa H

18

Minber i 'ara dek kp pye-be-pye kef ile Cifi-- nz beyn eder hutbe-i Murtaz-y ney Fasl ile uasln aslu cLn-be-cLn bilenlere Hy- Huda Hud'yimi h-y cd cd-y ney Hr- behit nameyi gne-be-gne gsterir Ke-i sk- sretin cddesidirfez-y ney Bz- hezT sayd olur evc-i safdan olsa ger (7a K) eh-per-i desti ney-zenin bal per-i hm-yt ney Oldu bu cn- nle-ger name-misl der-be-der (6 b T) Yre yrekde, elde ser, serde yine hev-y ney Bir dem bir elif gerek deme dem olmaa Glib o remzi kef eder kmet-i Hak-nm-y ney eng ne/tr her biri mazhandv bir rifm Hazret-i Mevleviyyedir 'akda intim-y ney Eyler o h- km-yb bahi i evk i bi-hisb Kekl alp ele rebb gelmi olup ged-y ney^^ Nesir: Hulsa-i kelm bu hann-i hubb- vatan yalnz neyde deil cem'-i eyda muhakkak, lkin her ejin seferine ve ricatine ve vu sul iftirkna gre olup ehl-i zhirin btma, gaybm ehdete, hirin evvele, ismin sfata, sftm zta olmala, msr': msr', murabba'- vcdun her bendinde tekrar olunmudur. Ve bu bej^-i erif, beyt-i evvelin msr'- snsini tefsr-gne vki' olmudur. Gya cdlklardan ikyet etmesi ne vech iledir ve nereDvn- eyh Glib, Gazeliyyt, s. 117. 3 5 vusl : vusl H 36 "Benden ne istiyorsun, diye sordum; yanma ve inleme, diye cevap verdi." Mevn'ya ait olduu belirtilen (bk. M-hazar, s. 129) bu msra, Abdlbaki Glpmarl'ya gre, onun olmayp, Mevlev ayinlerinde okunan ve Mevn'ya izafe edilen sz lerdendir (bk. Mevln'dan Sonra Mevlevlik, s. 460).

19

den^ ^ cd olmu deyu su'l edersen.

deyip m-cersm

bu beyit ile ve ebyt- tiyye le tafsil eder. Ve merd zen, sar kebr ve a'l v esfel her ne gne nss demek ma'nsma Frlsde 'rf olmam beyt-i mezkrdan mertebe-i cem'e Iret fehm olunur. Cmle ey bir asldan zuhur edip her biri mertebe-be-mertebe (7b H) bu gurbetden in ve bu endhdan pr-ekv olmagla bu bmristn- 'lemde (7a T) h derdsiz ba ve gavgsz kannda yokdur.

medllunca yalruz bu endh bende olmayp belki cem-i 'avalim de^ mevcd ve merd zen bu fign- endh ile nevha-lddur. Sanma ki cincak bende ve endedir. Attr. iUijl Ij ^ j! ^

mefhumunca ney lisnndan bu derdi ta'mm ve ehl-i derdi cem et meye talm buyurmu^rdr. Beyit;
i jf f j "i J U

41 zre tarik- Mevleviyyenin bir rkn-1 rekni dahi sohbet olduuna m edip bejft-i tde sohbete ljnk olanlar kimler Idigini i'ln ve if bu5mracaklardr. Ve o, Jltl nefs-1 mtekeUim ma'al-gajT sasyla vrdunda dahi nkte bu olduunu isbt buyururlar k fl'l-vki cem'-l kesir ile olan da'vt- ser'l-lcbe ve kfe-1 enbh ile giden lerin yolu sn olduu lkrdr; J i
J ^^ ^^ ^^ nereden: nerede T "Halk, evsahibinden tek bir istekte bulunduundan, bu evin k^sm da yal avalimde; lemde T "...derdi herkese dt. Bu gam, senin gibi nicesine dt." Birinci msra eksik. ^ ^ "Cem', zel bir varl olmayan bir durumdur. Onun tahakkm, hd (tek olanlar) iin deildir." ^*2 "(Alllm!) Ancak sana kulluk ederiz...", Kur'n, 1/5. "Yokluk isliyorsan o, sohbetle kaimdir. Bu hususta ne dilin ie yarar, ne

j\ S ^ 43

nz bir dilenci var zannedersin."

20

Bundan sonra beyt-i atde sohbete lyk kimlerdir ve 'k timlere hem-dem olmak lzmdr, an beyn ve l'ln (8 a H) buyurmulardr. l; j'ji jl | s > l> ^> sne isterim, firkdan n (7b T) erha erha olmu ola, l- hatt syleyem, itiyk derdinin er hini. nki smi' ile k'il bejmlnde mnsebet olmadka sz 'abes olur. Ve her kulak ki ne>>ln sadsm iidir, andan ma'n-y matlbu fehm etmez. Kendi hline mnsib olan, hev-y taksim midir^^ zevk-i ehvan midir? Her ne ise an dinleyip m-'adsn iitmez. Amm 'k gerek k sad-y neyden erha erha olmu sinesine te-i itiyk dp'^^ knn- dernu 'alev-^r ola. Kt'a: Blbl! Hikyetin kerem et, zaa syleme Za u zean dediklerini ba syleme Ademdeki kulaa de ey Ren, szn Sakm vanp eekdeki kulaa syleme Nesir: Ve bu beyt-i erfde *jju. al ^ yet-i kerimesine telmih vardr. Ve erh-i sadr maddesini ftih-i defne-i Mesnevi Hazret-i eyh sm'll-i Mevlevi *U l li>ui gzel beyn buyurmulardr. Kald ki siyak u sibaka nazarla bu beyt-1 erf cmle-i mu'terize (8 b H) gibi grnr. Eerl neyin evsfna d'irdlr, amm mstemi' ahvline ziyde nzrrdr. Sanyi'-i bed'iyyeden iktidb, sanat-^ karbdir k ktldbm ma'n-y lugavsi bir daldan bir dala konmakdr. Ke-ennehu ney evsfm zikr buyururken ms temi' ne gne lzmdr? Beyn buyurmalar tercmn- lisn'lgayb olan Kltb- Mesnevi ki yek-pre beyn- ahvl-i (8 a T) slkdur. Ve bu on sekiz beyit evvelinde ol kltb- mufassaln fihristi ve ol tafsilin icmli olup | J 5 l sultnnn Hazret-i Pir Efendimiz mazhar- tmm olmalaryla tamm- kitb- Mesnevi-yi
elin." bk. Mesnevi-i Ma'nev, V, 767. taksim midir : taksimidir T ^^ dp : dm H "Allh kimin gnln Islm'a amsa...", Kur'n, 39/22. "Allah, onun srlarmm bereketini bize ihsan etti." san'at- : .san'ata T "Bana, en gzel ifade Larz verildi.", en-Nesa, Cihd, hadis no: 1 ; Buhr, Cihd, hadis no; 120; Mslim, el-Mescid, hadis no; 523; KefI-haf', I, 263.

ij)

21

erfde zuhr edecek intiklt- kelm ve san'at- iktldb ile ktiz sna gre tahkk-1 makm buyuracaklanndan ber'at-1 istlhll^ olarak bu on sekiz beytin iinde dahi ol meslee slc olmudur. Ve erbb- tahkik evkle itiyak beyninde bu gne fark ederler ki evk ancak ma'dma mte'allkdr. tiyak ise ma'dm ile mevcddan ta'alluku eammdr. Mesel bir demi grmee kalbde evk olsa, t g rnceye dek evk bakdir. Amm grdkden sonra grmee evk kalmayp itiyk ise asl zil olmaz. Ve evk, hubb- tab'in lzm olduu gibi itiyk, hubb- rhnnin (9a H) ve hubb- lhnin l zmdr. Pes erbb- nihytdan add olunan kmmeln-i ricltn hli itiyk olup, evk olmaz. Kt'a:
J j ~1

4 ] cJi V **

Jli ^

Nesir: Zr hubbda bir 'at vardr d anda asl reyy olmaz. Kanmak mahcblar kndr, demiler. Ve hubbu. ta'rf-i zt olarak ta'rf, bir vech ile mmkin deildir. Amm hudd- resmiyye e tarf kbildir. Hatt Muhyiddn bniT'Arabi hazretleri Ftht'da bujmrurlar k: (8 b T) C iijuJl* >* J | J J ^C r* *jju* jLe <;LJj y4i:l*Jl ij>1 jillj* iJ U j 52 bu tahkkt serdden garaz oldur k ba'z mdde'ler ehl-i visle gre h enn ve 'ak u evk lzm deildir deyip kendi aki fikirleriyle tesvlt- gn--gn eyledikleri kibr- evliynn akvline muhlif olduunu beyndr. Ez-cmle > U
ber'at-i : ber'at'l H ^ ^ "Ak, kavumann gereklemesiyle son bulur. zlem ise kavumaya vesi le olur. Kim onun zorluunu bana kolaylatr derse, ona derim ki, varlk lemindeki her zorluk kolaylar." ^^ Kim sevgide smr noktasna ulatn iddia ederse, onu (sevgiyi) tanya

mamtr. Kim ondan ierek tatmazsa, yine onu anlayamamtr. Kim, ona kandnidun (doyuruldum) iddiasnda bulmursa, onu tanyamamtr. Byle bir sevgi, kanmakszn iimden ibarettir. Mahcblar (kendisini aa vurmayanlar)dan biri, 'yle bir iimde bulundum ki ondan sonra sonsuza kadar daha susamam.' dedi. Eb Yezd de yle syle di; 'Kii, susuzluktan dilini dar kard halde denizden kayor.' te bizim de iaret ettiimiz bundan ibarettir."

22

'at, ol ser-eme-i b- hayt- 'rfandan nb' etdii imle-i fikr olunsa hazezt- ilhiyyede nihyet olmadna (9b H) dell-i kavidir. Hulsa-i kelm akdan z'ikas olanlarn kelmn dan mnfehimdir ki bu itiyk dkenmez bitmez bir hl ola. Lkin Cenb- Vhib'l-mlden msted'dr k mahrmlar zmresinden etmejrlp 'ayn- vislden kadeh-n- tiyak olan riclu'Uhn alvUnden behre-yb eyleye. A> J-*j tyf j' her bir kimse, ^ ki ol kimse, i'U jj uzak kald, jtji- J-.I jl kendi asbndan, jt- geri ster, kendi vasl hengmn. Asl, klor: bS-i draht mansma. Pes neyde hakikat ve innda me cazen olup, vatan- hakdden kinye olur. (9a T) Ya'n"^ her kim se ki vatanndan cd ola, rz-y vlsl edip zr u nln olur ve hev-y itiyk- dil-dr ile d'im giyn olur, 3 r innn nefs-i na tkas lean-i ervhdan cd olup ^riftr- dm- a n ^ olmudur. Beyit:

Anmndr ki kafes-i tende r t o ed a n ^ ip hev-y gl-zr- va tanla b-karr olup md-i mensla her rahneden ba gster^ g y-y rh-grz olur. Pes Julf jLJ ^ jl;( JU -( oU meddsmca ne yin h u nlesinden (10a H bu ma'nlar ebb- sem'a rendr ve sfiyye hazertrun sem' dedikleri budur ki bir ejrden kendi merte belerine gre bir sz iidir ki am erbb- hiss-i zahir iitmez. Hatt buna mteallk hikyt, anlardan ok mervdir. Anun herkes anlann hlinden haber-dr olmayp dmi ihtilt* akla ve kiml vesvsa nisbet edip erbb- zhir bu makle rdelerden be-gyet hayretdedirler. Zr cnna nisbet pek sahh olmaz. Hlbuki ileri 'akl iine dahi^^ bememez. Hatt ba'z etibb maraz- 'ak zikr edip, izlesine mte'allk nice tedbr^ beyn etmiler ve hirul-emr 'i-

"Seni hakkyla (zatna yakr ekilde) tan(ya)madk." 54 ya'n:-T Sana, son derecede yksek bir yerden faydal ve yce gvercin (nefis) indi." 56 "Hal (tavr, davran) dili, sz dilinden (szden) daha etkilidir." 5'^ dahi;-T 5 ^ tedbr : tedbr T

23

lc- akvs ma'kuna vuslat olduunu gle iz'n eylemilerdir. Ma'a-zlik 'k, tedbrden ve ehl-1 tedbrden b-bk, d'lm kendi gamyla ho-hl ve tarab-nkdr. Aunndr ki^^ (b Tl ^ben, her bir cem^ etd e. ^;,vu inleylcl oldum, kem hallilerin refiki, ve dahi ho hlUlerln refiki, ^ oldum. Bu kavlin k'iH dahi neydir. Makm karinesiyle k-i ney olduu hezf olunmudur. Bu makle harfler Mesnevi-yi erfde kesr'l-vukdur. Amm ewel-l kltbda ^ olup, ji olmadma g re, ki esahh- nusahdr. k'il hindileri olduu bu ma'n^ra (10b H) mn olmaz, te^rede t e r ^ , t^dden eltafdr. Hsl- kelna, h ^ caa'lyyetde gdl ben nln oldum; gh oldu ki ebb- meclis-i bed rst benim h u eomimi terne~i evk u ^ d iyi ^hvni^^ kys ettM ^ ve ^ h oldu M ho-hl ve vkf- me'l olan zevt ile reffl oldukda yflae l^B-kB kendi bd^^ okuyup, anlar ne (^nfejreG^aixe asl sarf- (ta etmedim. Ve bu beyt-i ^rtfde R e ^ M fd a n hat^-der-encmen r e ^ ^ hveyddr. BeM bi'l-c^le e l ^ t - Mesneu ve tasihen Nakbendhjye ve Hc^bxtiyye ve ^ 'i r turuk- s%yenl usln beyn olduu tode'l-kn hir ma'ndr. ( 10 a 1 1 ^ h ^ bir l^ s e , ^ jttendi gmnmdan, c r>.V ^ be nim yrim oldu, ^ ji benim d^linumdan, c ,^ aramad; nn, nfyedir, jtr*l benim esrnm. cimin zammyla olursa^, . Mjt gelip aramak ma'na^na olan masdanndandr. E^er cimin fethfyle olursa gelip sramak ma'nsma olan 3^ masdanndandr. Bu takdirce benim esrnm dernumdan aikr olmad demek olur. S^'^nak ma'nsuun lzm, kp ikr ohnakdr. Frisde ( l a ^ ise ekseriyy l^myla eda mte'rtfdtr. Yan benim esrnm herkes kendi vaW;-i hline tatbik edip bana yr olmudur. Amm bana yr olmadlar, herkes kendi hline yr
^ ^ anmfindOr k i : anmfln der ki H

60 erMe ; CTfler H
6 * ehvan : ehevd T bildiin : bildii H olursa: olup T

24

oldu. Zr 'ak bir ma'n-y zevkidir ve benim nle v feryadm ol zevkdendir. Bu takdirce akdan shib-i zevk olanlar dahi benim bu zevkimden b-haberlerdir. Her ne kadar haber-dr olsalar dahi be nim hakkmda uhdlan, hd- 'ilmiyi tecvz etmez. Fi'l-hakika kendi haklarnda ol hl-i zevki olup ol zevkle mtezevvak olmular dr. Yohsa benim zevkimle mtezevvak deillerdir. ^ benim smm. jl benim nlemden, jj> uzak (10b T) de ildir, dU lkin, kulak gzne, jji o nr yokdur, ki an idrk ede. Kula eme tebih edip ve nr ki emin lzmdr, isti're-i tahyiliyye tankyla zikr buyurup c j jT buyurduklar hakka'l-insf rtbe-i i'czdadr. Ya'ni benim^ srr- zamirim ma'nnm kelimede indirc gibi nlemin iinde mnderlcdir. Amm kulak gznde ol nr yokdur ki am ikre gre. Zr havssm her biri herin knndan (11b H) ma'zldr. Mesel sz kulak iidir, gz grmek muhldir. areti gz grr, kulak iitmek muhldir. Pes insn- vhidin a'zsmda olan havss, biri birinin hlinden haber dr olmak muhl olunca nfs- mtegyire birbirinin sunna nice mahrem olabilir. yle olunca nefsine nsh olan inna lzmdr ki bir hlin hakikatine mcerred muttali' olmamak hasebiyle inkr etmeyip, eer umr- mhimmesmden ise tahsiline sa'y eyleye. Yok umr-i mhimmeslnden deil ise, cevz- eri bulunur ise cevz ve rip, bulunmaz ise 'akl ile tasarruf etmeye. Zr ver-y 'aklda tr ol duu, ukalmn dahi msellemidir. Amm ben bir eyi ikre gr meyince nanmam demek, cehl-i mahzdr. Grmez misin ki: JJ-J ol* i j JWjCr ( l a T) jlf j j: ten, cndandr ve, j jU - ve cn, tenden, pde deildir. Nice mestr olur ki blrbirlerlyle mttehidlerdir. aJ lkin, kimseye cn grmee, denip masdar ma'ns veril mitir. Zr fi'l-i mz her br ki bir her kelimeye muzf ola, masdar ma'nsna olur. Ve ba'zan izfetden hli dahi^ masdar ma'nsna gelir. j jIj gibi ki jiU- j ojl mahallinde msta'meldir. j^s-j c--' izin yokdur. Cn e tenden ziyde birbirine muttasl ey yok iken ve cn bir vech ile inkra mecl yo iken yine grnmesi
benim : -T 65 dahi:-T
66
jj U - j

j lj ; j j l i - j jl T

25

muhltdandr. Byle olunca, mcerred grnmeyen (12a H) ey, ma'dmdur demek c'iz olur mu? Pes nle-1 neyde olan srr- 'ak dahi bunun gibidir. Grnmez amma, vardr. Ve yle byle var de il, hem mevcd ve hem mciddir. Zahiren baklsa ney-zenin de minden mnfa'il bir nefesdir. Amm btnda kuvve-i f'iliyyesi glib ve nice nice ahvl ihdsmda a'ceb'l-'acylbdir. * > C m j jl; 1 ^ 1r.,.:.7 C-- tedir, bu ney sads, rzgr deildir, jt her kimse ki, tei tutmaya, ya'n byle tei olmaya, yok olsun, iL-c ^ lar (11b T) besminde cins- tm bulundukdan sonra, muhtem'z-zddejm san'atyla ikinci ilj c j ' hem du' ve hem bed-du' mevki'inde rd buyurmular. Yok olsun de mek, lisn- nsda bed-du' makamnda ve lisn- sfiyyede mahv- vcd etsin demek olup, hem du'-y hajo- ve hem tark-i vusl- maksdu edya kasd olunmak mnfehimdir. te, mste'idd-i ihrk olan ey)n ne ekil yakp kl ederse, sad-y ny dahi ehl-i 'a kn gnlnde beky-y vcd- vehmden mterakim olan hr u has- 'alyk mahv u ihlkda yle m'essirdir. Amm bu teden haber-dr olmayp (12b H) ztlarmda fi'l-cmle isti'dd^ olanlar eer haber-dr olmak isterlerse, varsnlar evvel mahv- vcd etsin ler de beky-y alyk ne gne yanarm, te-i ney ne gne te imi, grsnler. Lkin xil jl j L J . i s ' o l a n kulb, bu ma'ny iitmez. Hikyet olunur ki Hasan- Basri radiya'llhu 'anh hazret lerine ba'z ehl-i meclis demiler ki efendim, biz ne mertebe gfUeriz ki, sizin byle m'essir nesyhnzdan intibh hsl edemiyoruz. Anlar buyurmu ki h siz gafil deilsiz. Eer gfil olsanz idi agh etmek sn idi. Amm siz mrdelersiz ki bir vech ile intibhnz myesser olmad. Kavbilde isti'dd artdr. Zr 'ak bir mddeden mcerred cevher-i nrndir ki ba'z hkem 'indinde ancak bedeni insana mte'allk ve sfiyye indinde cem'-i (12a T) eyya mte'allkdr. Hatt eflkin dahi harekt, hareke-i evkiyye olup cem'-i mteharrikin harekt, nefs-i rahmnden mmtedd bir d'iyye-i evkiyye sebebiyledir deyip helkden grzn olan dem dahi hareke-i evkiyye ile mteharrikdtr. Zr nect bulmaa tlibdir demiler. Ma'a-zlikbu hareket-i evkiyye dahi kavbilde mtefvit grnp
isti'dd : isii'dd T " ...Ta gibi, hatta ondan daha da katdr.", Kur'n, 2/74.

26

neydeki te'sr, meydeki tevre uymaz. Amm hakkat-1 hle baklsa kisi bir ne'e olup (13a H) tefvtleri bl-hasbi'l-kavbildir.
jU j J j t f .-. - L i f . j L l j i f j j b 't f jS \

c - ilt jS\ dr^O

'ak teidir, jU ^ kim neyin iine dmasl ^ dir.jiii fli-i mazidir, dd ma'nsma. L

kin mahsl- ma'n ahz olunup, dmdr deyu erh olunmudur....tc. 'ak galeyndr, l-i >J r kim nejrtn iine dmdr. Temsil tankyla neydeki efgn ve meydeki galeyan zikr bu yurup, slr eyy anlara kj^s eylemilerdir. Beyit^^; 'Akdr ol ne'e-i kmil ki andandr mdm Meyde tevlr-i hararet, neyde te'sr-i sadcJ^ ya'n ins melek ve cinn cemd cn-vern, mahabbet-i ilh ile hayy u k'imdlr. Eer inn bi-hasbil-irde ve'l-fikr zikr-i Sbhn'dan gfil ise, bi-hasbi'l-az (12b T) cemi'-i cevnh AUh' zkirdir ve hayvnt ve nebatat ve cemdtdan bir mahlk yokdur ki Allh ile diri olmaya ^ ^ ve innn a'z v cevnh mut-i Hud olduu j j p fJ U . ^^7"^ nmyndr. Lkin bi-hasbi'l-fikr ve'l-irde ba'z nss,'s ve ba'z nss, mut' olmak iin inn haUc olunmudur. te bu zikr tesbh ki eyada cibillidtr, mahabbetu'llha delildir. 'Ak ise mahabbet-i mufrta yahud ifrt- mahabbetdir. Pes 'ak- lhden bir cz' ki, lekall zikr tesbhdir, her mahlkda bulunur. ll inn irde mer tebesinde (13b H) megl olup her biri tahsl-i'ak edemez. Ve ney ne sz-nk kssalarla zikr tesbh eylediini iidemez. UjU ijj -loi Jj*i J**>>-4j-y ^ J ney her ol kimsenin harfidir ki, ya'n hem-dem ve musa hibidir ki, jA jI bir yrdan ayrld, nejrin perdeleri, j. , zamr-i g'ibdir, neye rci'dir; UjU bizim perdelerimizi, jnrtd, ya'n neyde olan perdeler bizde olan perde-i hicblan ref etdi. Gerek perde-i sriyye olsun, ki erm hay ve 'r nms dedikleridir ki
iine : iinde T ^ dmdr : dm T

7 1 beyit : - H 72 Fuzl Divan, s. 9 "Gklerde ve yerde bulunanlar Allh'a secde ederler.", Kur'n, 13/15. ...Dilleri, elleri ve ayaklarnn, aleyhlerinde ahitlik edecei gn...", Kur'n, 24/24; : fiijfj j H

27

jUVl^.U .1

( 1 3 a X) ann nehyinde vrld olmudur, fi'l-vki' b

yk hicbdr, ekserly tllb yolundan alkor. Eerl hay, ahlk- pesenddedendlr. amma hay mina'llh olursa. Yohsa her hay, ahlk- pesenddeden olmayp bunun gibi ba'zan mezmm olur. Hkem-l felslfe ahlk tlk edip, mesel buz mutlak mezmmdur demiler. Amm ehl-1 er', er' le talgd edip, buzun fi'llh, memdh: m-'ads, mezmmdur'^ buyurmular. Ve gerek perde-i ma'neviyye olsun, ki hcb-i zulmn v nrn ve cem'-i m-siva'llhdr, kalb yoluna (14a H) iliip, slikin^^ mlin kesreti ise insn- kmil ve mrid-i shib-i nefes-mnend kendi perdelerin den ve mlk-l sarihi olan makmtdan haber verip kavbiUn isti'ddma gre kef-i esrra bedraka olur. Elz-cmle ney. mertib-i es ma v sfata ve gayb- hviyyet-i zt idrke ^ ki kendide yedi mertebe var perdelerden, ve cmlesinin mebns mut lak demidir ki srhlar kapandkda hsl olan, sad-y hviyyetdir. Ehl-i msk! ana makmtdan rast ile tesmiye ederler. Nitekim zt- lccet-i ehadiyyetde sfiyye, ta'ayyn-i evvel ve ta'ayyn-i sn i'tibnn etmilerdir. Pes rstm aym bir cilve Ue tamm- yegh zuhr edip ve ehadiyyet mertebesinden haber verir bir haysiyyetle ki vhid-i ehadm 'ayndr. D'ime-i esm ta'br olunan yedi aded isme (13b T) yedi perde iret olup ve doksan dokuz esm'-i hsn ki adedi mahsur ve j ^ jJJl ^^medllunca mehr u gayr-i mehr nice nice esm'u'llhn cmlesi yedi isme rci' ol duu gibi, ki bu bbda mahss direler te'lf olunmudur, ke-zlik nice nice makmt u terkb ve u'abn dahi cmlesi yedi perde, (14b H) ya'n yedi srhdan icr olur ki 'ilm-i edvrda tafsH olun mudur. Ma'a-hz b-hadd b-kys naemt elhn yek ney ve yek nefesden sudr eyler iken, makmtm kiminden bast u ferah ve ktminden kabz u terah, kiminden ec'at, kiminden sehvet, her birinden bir baka keyfiyyet hsl olmak, mertib-1 esmda olan tekble burhn- kavidir. Zr sft- ilhiyyeden olan cell ceml
"Haya, iman besler." ^ mezmmdur: mezmm T slikin : silik T 'Tebih yaplmaz." ^ T

"Sen, gayb leminde sana verilen isminlesin."

28

ve rahmet intikam emsali evsf- mtegyiret'l-ma'n ehadiyyet-i zta halel vermedii, bedhiyy's-sbtdur. Ve neyin byle byle gn--gn sadlan insn- kmilin, ki mecma'l-klldr, evsf- gn--gnuna ve zuhr u kemevvnne ve vcd- fni-i hestnmnuna dahi tems, sezadr. Pes byle olunca,
j L - ^ j>A. Oii J J

j. ney gibi, hem zehir ve hem tiryak olan nesneyi; j cem' iindir, mcerred 'atf iin deil, ah*? kim grd? , bu mahal de zevi'l-'uklden su'ldir. Zr *S lafz, ta'll-1 vasle ve zevi'l-'uklden (14a T) sul ma'nlanm mfddir. Bu sretde isimdir j< ney gibi bir mtaka dem-sz olur nesne, xj t kim grd? Hi bir mtka, ney gibi dem-sz olur ey yokdur. Zr ney sreten ve ma'nen dem-szdr. Ekser-1 hem-dem ise, ya fakat sreten hemdemdir, giriftr- dm- sayyd olan hnun Kays- (15a H) 'mirfye hem-dem olmas gibi, ya fakat ma'nen hem-demdir, -hayl-i Leyl'nn Mecnn- mezbra hemdemlii gibi- amm sreten ve ma'nen Mecnn'a. hem-dem, yine kendi gibi bir Mecnn gerekdir. Gayret-i ak ise buna dahi rz olmayp kendi vcdunu ifnya tlib iken bir vcd dahi peyd etmek emr-i mkildir. Zr kda gayret bels der-krdr. Pes hayl-i Leylnn sret-i Mecnn'da tecessd edip kendi kendiye 'ak-bzlk etmesinden gayri bu hlin tesellisi yokdur. Ney ise bu ma'nmn tamm- aym vki olmudur ki ney-zende mtehayyel olan h u enn, neyde bi-aynihi mtemessel olup tlib matlb ve gyende v inevende birlemidir. yle hikyet olunur ki Kays- 'miri ser-gete-i beybn- cnn olup Leyli Leyl deyu gezer yrr iken Leylnn yolu n-gh amn zerine urayp, "Ey darb'l-mesel-i rsvyn- 'ak, senin matlb- cnm olan Leyl benim" dedikde, ol sersme-i sahb-y vecd asl sarf-l dima etmeyip, "Var git ki (14b T) senin mahabbetin beni senden frl etdi" demi. Beyit: Sen lne-be-ser Kays' kys eyleme ancak Meydn mahabbetde ne balar yuvaland Sz Hazret-i Mansr'undur ki midir. (15b H) Beyit;
mtaka : mik T sarf-:-T "Akta iki rek'at namaz vardr ki, onun abdesti ancak kanla sahih olur."

V l

v jiJl ^

29

Mjli-i 'ak byle vermidir bu ser-Jetvsn Ya ek el serden yahud tnlatma 'akn tasn ^ L f* kelmdff, .ij yol, kanla dolmu, tj m sfatdr. Ke-ennehu keml-i hatar-nkliinden n kanla dolmudur. Tetbu'- zft gibidir. Ney, kanla dolmu yolun haberini hbr eder, der, 3 ^ ji* <-Afecnn'un^ 'akn kssalarm naki ehikyeler. hirindeki ya, 'aka muzf olduunu mlddir.

kesre makmnda. Bu bejrt-i erife mnsib on sekiz beyit bir kssack, mukaddemen nazm olunmu bulunmagla bu mahalle sebt olundu. Hikye-i manzme: Meer bir gn ki te-pre-i necd erer-fevvresi Mecnn-t pr-uecd Styeh-mest-i arb- hm/ret olmu Kararm gzleri Leyli'yle dolmu Doladrm perian seyri rh Tutulmu^^ kendisi n dm- mh DnpP^ ol ule-i cevle-i gam Yanp durmakda otmu em'e hem-dem Dp n my- zeng p tba (15a T) Bzlm knc-i tr- tztrba Katp seyit sirikin bahr- hna Skn el vermi ol cy- cnna Olup hond kendi teinden ikyet etmez olmu meh-veinden Cefdan ney gibi zr etmez olmu Vanp Leyl'y b-zdr etmez olmu
^ ^ Mecnn'un ; Mecnn H 84 tutulmu ; dolmu T

^ dnp ; dnem T

30

Olup fari d-i divnesinden Usanm vaz'- ksthnesinden (16a H) Duyup ol berk- smn ya'n Leyl Gazab-nk eylemi Kays'a tecelli Demi etdinse/erydferm Gerekmez bana artk g u meng Perian, olman edip tahayyl Seninn nelenmidir bu kkl Bu suretler seninn r-nmdr Nazar yineye, sanma sanadr Hemn yan ala Leyl'y seversen Koma feryad Mevl'y seversen Meer dvneye ta a td ^ Leyl Komad urmadk ba seng-i hr Olur ma'k d u zahma tlib Nin lzmdr 'klarda Glib Televvndr heme kr- 'uk Meer imdd ede hnkr 'uk Kerem-h^hz^^Cenb- MevlevTcbn Vere bir ne'e sr-P^ ma'nevderfi^ Nesir: Bin hikyetden bir ser-encm iyidir, fehvsmca gft ende kbil-i matlab olmayp dvneler szn 'killer fehm etmez. Zr bu L'ifenin nahivleri, mahv ve kelmlan, sktdur. Syledike dahi
atd:ekdiH,T h''hz : h''h T sr-;r-H Dvn- eyh Glib, Mesneviyyt, s. 113-114.

31

bir baka lgat tekellm ederler k bu yeryz lugatlerlndan deildir. W A >^> l ol ^ 'i (15b T) yijA ^1 ^j*-bu makln dekykma muttali', jjtt, > bakl- me' olan dvne sfatldan m-'ads deildir, ij I lafz eeri (16b H) ziddir, amm vv- hltyye maknunda isti'mll var dr. Pes halbuki zebna mteri J>jye kulakdan gayri mteri yokdur. Ma'lm ola ki akl- me e aM- med beyninde 'umm u husus min-vech olup mesel matlb. uhrev olsa ahs- vhld, hem akl- me' ve hem 'akl-x med e muttasf olur. Amm matlb. 'ak olduu takdirce akl- me'a asl mahall kalmayp, nusr: me'lince dvne, kirdr- akl- med- srf e muttasf olur. Ve matlb dnyev olsa akl- med istdm olamayp akl- me e muttasf olur. Pes tesduk- emreyn, umr- uhreviyyede clhet-1 tebyn-i ak e dny beyninde zuhr etmekle ahadhm-herln bu maddelerde zdd- kmili olup akl- mela muttasf olan ahs, 'akdan haber-dr olamaz. Amm eer denirse ki kmmeln-i riclu'Uh. ez-cmle Hazrei-f Pr Efendimiz, hem umr-i dnyeviyyelerini ve hem hfz- makmlanm ve hem emr-i slklanm zabt etdikleri msellems-sbtdur. Cevb verilir ki ol kuvvet, akl- klidr ve mertebe-i cem'l-cem'dir. Ana akl- me denmez. Ve imdi bi zim bahsimiz 'akdadr. tu^U* J te'rfde msta'mel olan kayd- hays sen (16a T) birsin ki bi-eyyi-hl mukadderdir. Pes 'ak hlin de 'akdan (17a H) b-haber olmak cem'-i ahvlde b-haber olma iktiz etmez. Mesel teslim nz hlinin zikri esnasnda gayretu'llh ve buzun-fillh mertebelerini zikr e nekz- 'ibre c'iz dedir. Zr her mertebenin hli ve her hlin neticesi ve her neticenin mer ci' me'haz bakadr. Zebn syler, kulak iidir, gz grr, gnl sever. re nedir? Msr'; Mahabbet bir beldr kim giriftar olmayan bilme^^

xs Ujjj i 1 ^ Ujjj bizim gammzda, Ujjj gnler. Ma'lm ola ki z-rhun cem'i, elif ve nn e olur; jl l ve gibi. Cemdtm cem'i U e olur: gL.
"Akln ynlendirdii akta hayr yoktur." ^ ^ "Her szn bir yeri vardr.", Kef'l-haf, II, 146. Halm'nin bu msra iin bk. Gldeste, s. 288.

32

gibi. ll , zzdr. jl vakitsiz oldu, ya'n gnler dkendi, bizim kssa-i gam- 'akmz dkenmedl Ujx, gnler, sz ah larla, yolda oldu. Bu beyt-i erifde urrh- Meuleufden sbkun-bi'l-hayrt olan Hazret-i eyh sm'U-i Ankaravi kaddesa'llhu srrahu'l-azz slb- hakm k'idesi gzedilmidir, buyurur lar. Ve slb- hakimi imhz- nush in nsh, nefsini gafiller zmresine tenzil edip ba'dehu nush beyn etmekdir deyip, Kur'n- Kerm'de Habib-i Neccr kssasnda (16b T) kavmine mahall-i nushda jjJl J Uj^yet-i kermesinin tefsirini tafsil tahkik edip hulsa-i many yle ahz buyururlar ki bu h, akm tahsisinde gamlar ekip ve henz matlaba n-resde iken ifna y 'mr etmilerdir demek ola, demiler. Ve fzl- tahrir-i ma'nev 'Abdullah Efendi cenblan dahi hazret-i mrn-ileyh cenblanna ittib' edip bu ma'ny tahsn buyurmular.Bu sretde lafzndaki gam, tahsl-i 'aka d'ir olan gam olup, ayn- 'ak olan gam (17b H) olmamak mnfehimdir. Zir tahsile d'ir olan, irde mertebesidir. Amma fakr htnma gelir ki ayn- 'ak olan gam murd olunup man bu vech ile verile ki ya'n sz u hlarmz gitdii yere eb rzlanmz beraber gitdi cmlesi fenya vanp ne 'mr kal d ne gn, ne h kald ve ne vh. Bir yarandan sz h ederiz, bir yarmdan gnler geer gider. jjUj v ^^kavli zre sz u 'ak ve mahabbet, bir yanmdan teceddd zre olup srt- tecedddn den ber-karr hiss olunduu bi-'aynihi rzlann ve s'atlertn teced dd gibidir. Bunlar cmle 'ak iinde derd-i 'ak iindir.
> 4 '^ j i> L f' ; ' l i S C J j ^ U jjj

Ujjj gnler, cJj/ eer gitdi ise, j j / gitsin, J lafz emr-i hzra (17a T) dhil oldukda, emr-i gib, ve nehy-i hzra dhil oldukda nehy-i g'ib eder. Pes lafz- j j , ra'nm fethiyle, j masdanndan emr-i hzr olup, git demek ma'nsma iken, J lafz dh oldukda, gitsin demek olur, Jl, havf u hatar yokdur, gitsin gidebildii kadar, jU sen kal, iS S \ ey ol zt ki, ma'k murddr, c - j iiuy oj sencileytn pk ve mnezzeh yokdur. Ya'n matlb, senin bek-y b-zevlindir.
"Beni yaratana ne diye kulluk etmeyeyim?...", Kurn, 36/22. tahsilinde : tahssinds T "Araz, iki zamanda baki kalmaz.", Fuss'l-hikem, s. 213. Ebed olan, o Allah'tr."

33

Sen ki varsn, her ey vardr. Ahlar gesin ve gnler geip gitsin ve idrk-1 m-ft mmkln olmasn. Bunlar hep msellem. Lkin sen k varsm, mceddeden bah u at der-krdr. Bizden alp (18a H) bize vermek ve rahmetin 'bdete mnhasr olmak ve ser-mye-1 kemmye-i mr dkendikden sonra fazi u rahmete mmd kalmamak ye's-1 tmm kfr-i mahzdr. H, smme h! mmd rec kesilmez. Bu beyt-i erfde dahi jU y hltbm ba'z urrh zt- pk-i Hakka olmak zre aldklarn hazret-I rih-1 muhakkik tard buyurup, hsn-1 taTair*! inyet ihsmn d'lm olsun demekdir. buyurmular. Fll-hakka hatdan hl olmamala kendileri muhtab'i mrid-i kmil olmak zre beyn buyururlar. Ve 'Abdullah EJendi dahi muhtab, mutlak ma'k olmak zre ahz edip, msr'; b^rne'l-hakkat ve'l-mecz cnlbinl gzederek bir gzel meslek ih tiyar eylemiler. Ve bu mahalde (17b T) ber-vech-i vech dahi S ji de hitb, vakit ma'nsna olan J ' a obnakdr. Bu takdirce ne su'le ruhsat ve ne cevba hcetdir. Lkin fakirin dahi kalbime lyh olur ki muhtab 'ak'i lh ola. Ve lift y O j? . mte'allak olan zt- lh itibriyle ola. Ve karyin-i makm. bu ma ny pek musahhhdr. V^hd muhtab. zt- ilh olupoU lafzmm lzm murd ola ki bir Q>ln ztn ve beksn temenni etmek, zlikeeyin huss- matlbda umde olduunu mstelztmdtr. Pes demek olur ki tahsl-i metlibde 'umde olan seng. zt- b-zevldir. Cemi-l mkevventm mebde' med sanadr. Sen ki varsm, her ey vardr. Rub'i:
C -* ^ u* J c r^ r* '>

C *
^

J J -J
*;U j J j J

(18b H) ma'lm ola ki beyne'l-havf ve'r-rec olmamn mavtm, kable

"ki syleme, iki okuma, iki bilme." ^ bu m any: -T sen : senin H "Bizde hep akm gam ve meye dknlk var. Akn kt hreti, lgmlk ve sarholuk, hepsi (bizde) var. Ey dost! Mademki zamaneden maksat sensin, yle ise ikyete yer yok. Mademki sen varsn, (yle ise) her ey vardr."^ kr. Divan- ems-i Tebrz, Terctt, s. 71.

34

fevti'z-zamndr. Zamn fevt olup idrk-1 m-ft mmkin olmadka sultn- rec glib olmak artdr. Bu beyt-i erif se s'k- kelm evkiyle ol hle resde olduu rendir. Eer denirse k Hazret-i Pr kuddise srruhu'l-'azz cenblan fevt-i zamn ve idrk-i m-ft mmldn olmadndan nice haber verirler ki ulm- ilhiyye v ma'rlf-i lednniyye kendilere bi'l-'ayn mnkeif olmudur. Cevb ve rilir ki; (18a T) 101 hads-i erifinde i'tibr olunan ma'n itibariyledir. Ez-cmle mukaddemen zikr tcihkk olunan at- d'in ki Hazret-i Byezid-i Bistm'den rivayet olun mu idi. Bu, sz u Hlelere b'isdii'. Hulsa-1 kelm, msr; Sudan kum doydu biz doymadk asl diyen klbr- evliymn, Hazret-i Pr Efendimiz muktedsdr. her kimse ki Ji* lAit *-*4U ^ j yf baln gayridir, ki su hayvru deildir,

ui j f - a n n bmdan kand, c jju ^ *5> her kimse ki nzk yokdur, giijj amn gn, ge oldu, (19a H) ahamlar olmak bilmez. Yan balkdan gayri suya doydu, amm balk asl doymayp, 'mr gn, derya iinde geerken, bir n derydan mnfekk olsa, malmdur ki ne hle girer, yllarca deryda olduu bir n gibi gelmez. Beyit; JVr- 'aynndan Huda inn mehcr etmesin Hak Te'l grdnden kimseyi dr etmesin Amm bu derd-i itiyka giriftr olmayan b-nasbler, eyym- vls1in kasrm, eyym- firakn tlunu ne bilsin. Eyym- visl dmnsiyle merzk olanlar bir ki gnler ksadr. Beyit: Ne aceb tiz geer zevk safa eyym rmedin nsf- nehn iriir aham te bu h'^n- 'inyetden maza'llh b-behre (18b T) olan alar, msr: her gni bir y gibi sanr.
J U .L u y ^ JU ji

OjUji hsl etmez, olan ahs, pes,

Ju pikin hlini, ^ sz,

gs*h i ve n-resde ksa, j !., gerekdir,

"Ben, gnde yetmi defa Allah'a tevbe ederim.", Ehds-i Mesnevi, s. 138-

139 .
"O, (gz) suda olan, orulu gibi".

35

ma'lm.

jLl mantkunca ve ju -JI 105 medllunca herkes lem-i ezelde, m-l lhde ne sfatla takdir olunmu ise kaderi kazsma mutbk zuhr edecei emr-i (19b H) mukarrerdir. Puhte hlinden hmlar haber-dr ol

maz. Heme puhte, puhte; hm, hmdr. Amm ilm-l malma t bi' olmagla ba'zsnm nush u pend ile slh olaca dahi kaderde ol duu takdirce, yine JijtM vdisine gidip, v i J U u 10'^ sve-l hasenesine ittib' vcib elzemdir. Ale'l-huss k mstemi', kbil-i kabl- nasihat olmayp, tbi'-i hev-y tabi'at ve nkisu'r-rey ve'r-r'yet ola. Her suhan- hikmet-intizmdan kendi hevsma mnsib bir man-y gayr- murd^ ahz edip sz oal dka v esves^ artnr. ^

Der-kusr- fehm-l mustemifin Malm ola k Mesnetri-yi erTin ihtidasndan (19a T) bu inahalle gelince on seldz aded muvfk- ism-i Hayy olan e l^ t- eilfe. 'lem-i icmalden vki' olup, keml-i icz zre ney kinayesiyle tnsn- kmilin usl- hakykn beyn, m-'ads olan alt cild ve al-rivyetin yedi cild Mesnen-yi ef, 'lem-i tafsilden vki erh zh tankyla mertib-i esm v sfat ve mezhiri olan dem ve lem-i tahkik ve tlbyn obnala gya ebyt- mrn-Ueyh
'lem ann hsnnn erhinde olmu bir kitb Metnin istersen Niyz (20a H) sret-i inna bak^
"i byle olunca." 104 "(Resim!) Sen sevdiini hidayete erdiremezsin, ama Allh dilediine hi dayet verir.", Kur'n, 28/56. "Sad kii, annesinin kammda da saddir." kr." Ehds-i Mesnevi, s. 35. "Szn en hayrls, ktsa ve maksad ifade edendir." 10^ "Peygamberin grevi, sadece tebli etmektir...", Kur'n, 5/99. 1 murd : murada H ^ ^ :

dem ve kitb- Mesnevi 'lem olup, bejrtti ^

109 "Nefislerimizin errinden Allah'a snrz." 11 lem-i: lem T 111 beyit: msr' H. T ll^N iyazi- i Msr, s. 223.

36

medllunca 'lem, Mesneufnln demi ve ol tafsilin cmali ve fihrist-i mukaddemidir. Lkin cml-i mezkr dem gibi gyet'l-gye mciz mu'ciz olup dekjnkma gerekden dem ister ki muttali' ola ve tafsl-i mezkru dahi ihta etmek zamn- kesr ve slk- firvn- b-taksre muhtc olduundan n Hazret-i Ysuf- Snek beyne'l-icml ve't-tafsl ve fevka'l-cz ve dne't-tavzh demle 'lem arasmda hem icmlde dhil hem tafsili muhit olan kalb gibi vasat- mertibde Cezireyi te'lf buyurup, beyit^^^:

hakykm ahvl-1 kalbde bast buyurmala Ifhm- ehl-i slka teshl-i rh- matlab buyurmulardr. Beylt^ cJ* oVjko j J J k j-j Hlbuki (19b T) ahvl-i kalbe sarf- dikkat edip gnl dedikleri 'le min yinesi olduunu fehm etmek dahi her bir fehm-i nksm idr kine smayacam bilip msteml'lerin kusr- fehminden bethi^e, c '5 1 ij -tii 0^ % n msr'yla, Cezre-i erfe'nin miynm rabt u r 1ar. bujnjrmu-

(20b H) Uijj jt ey yazk, J n'olayd, U sana, ittis olayd, LsJ lafemdan murahhamdr, smakll ma'nsna, j u hatt 1 1 ^ canmdan, gnl hlinin erhi, nmyn oldu, yahud gnl erhi peyd olayd ki .jx- < 1)1 ^ 1 l^Onruyla mnerih olan kalb-i tb-nki greydin, yahud cnmdan gnlmn erh imtiyaz ki birbirinden erh temyizidir, cn ne
beyit: msra: H, T "Sen, kendini kck bir cisim mi sanyorsun? Halbuki sende byk bir lem sakldr." Hz.Ali'ye ait olan bu beyit iin bk. Safahat,s.64. beyit: msra H, T 116"QQnl, usturlab gibi, yedi gn ayeti (delili, iareti) oldu. Ahmedin gnlnn erhi, yedi cilde ulat."; beyil: msra' H

ll'^r':er'H
smak : snmak T , ll^ h a tt : tT l^"Allh, kimin gnln slm'a amsa...", Kur'n, 39/22.

37

demekdlr, gnl ne demekdir; ne zamn cn, cn olur ve gnle, ne zaman gnl denilir, anlayaydn. Benimle senin beynimizde zahi ren fark yo iken, cn dilde ne mertebe te'sr var ki sen^^l mteallem, ben llm ve mu'alllm ve sen mrd ve ben eyh olmuum. Neden ktiz etdiini bir bir tafsil edeydim. Amm henz hmsm ve mertebe-i yakn hsl olmamdr. Bu esrn telakkiye iktidrm olmadmdan erh taf^ her ne kadar ben rz etsem dahi sylen mez. Ta'ln dedikleri mte'allemin Isti'ddna ve vakt-i (20a T) hli ne gre olur. B^rit^^^; kmaa lebden sebeb lzm sze Cezbe-i $euk- taieb lzm sze iU U j i C-jA^ (2 la H) ma'rlf sz, sddr, 3 ^'n sd mislidir. 2 r Resl-i Ekrem salla'llhu akyhl vesellem ryada leben n ey leyip bako^esini ba'z havss- ashba^^S buyurduklanm ken dileri naki buyurduklannda, ne ile ta*bf bujrurdunuz deyu su'l edenlere, 'm deyu cevb- if-me'b vermilerdir, deyu menkldr, ilt jA cn memesinde, istlre-i mekniyyedir, ekicisiz, yat ol sd cezb eden tfl- ^-h^re bulunmadka, ^ iju gzel revn ohp akmaz. deki nefy. kayda 'iddir. yan aksa dahi gzel akmaz. m-II ^ jji, ^ U t ^ meddsmca z-y Istim'- ma'rlf edip, katresini zyi etmeyip, r-i mder-i tfl- nev-zd ne gne h'^hlle n ederse ylece ez-dil cn g eder. Mrd-l sdk olmadka irfn sohbetleri mridin li snndan sudr etmez. Hikyet olunur ki Hazret-1 Cneyd meclls-i va'znda Hseyn-i Mansfu grdke h^'^ten-drlk edip ketm-i esrr ederler imi. Bir gn Hazret-i Hseyn-i Mansr mtenekklr suretle meclisin bir kesinde ihtif (20b T) edip oturmu. N-gh Hazret-1 Cneyd'in lisnna esrr- tevhdden bahs cereyn edip
gh 4 I ^ ^ ^ ^ 2 5 (2 ib H )g h ^ - u ^ lL .^ - U r . ^^^m nend-l

^ ^ ^ sen; seni H, T 122beyit:-T ^ ^ ashaba : ashbna T "Allh, hikmeti, dinleyenlerin bildikleri kadaryla, vaizlerin diliyle verir." "Alnmda (kafamda) Allah'tan baka hibir ey (dnce) yoktur." "Kendi kendimi takdis ederim. Benim anm ne kadar ycedir!"; k.

38

kellmt- hikkat-l yt syleyip bir rtbe kerem-1 tevhd olmular ki az kalm ser-1 minberleri ser-dra dneyazm. Lkin kmmelln-1 rlclu'llhda bir kuvvet vardr k h'^ten-drlk ta'br olunur. Bir hn sebeb-i zuhrunu ve neticesini kef buyurup bll-klliyye hle malb olmazlar. Fe-min-zlik Hazret-1 Cneyde sahve geilp meclisde Mansr-vr tara def etsinler, buyurmu. Fll-vki' ehl-1 meclis tefahhus edip Afansru bir ^^7 kede pinhn bulmular. Ta'accb-knn cmlesi kef-1 srr- m-cerya mterakkb oldukda Hazret-i Cneyd buyurmular ki bu kef olunan esrr, Mansr'un mertebesinden ve anm h^hiinden zuhur etdl. Ana lyk olan odur ki bizim meclis-I va'zmza gelmeye. Zr va'az, avm iindir. Msra': Afansr'un derdine derman olacak sohbetler 'avm mbllkdir. Fi'l-hakka bu byle deil midir k? Mbtel-y afyon olan tiryk-vr ki dirhem afyon tenvl ile kendiye gelip tahsl-i net eder. 'tiyd olmayan dem ma'za'Uhu te'l^^a bir dirhemini yese, malmdur k ner^e gider. Hulsa-i kelm, k- sdk gerek ki mri de h'^h-n-h'^h kef-i esrr etdire. (21a T, 22a H) iitmee tlib olan kii, nki, 4l susam, Aiuiyrj ve arayc ola, .teljma'lm, J den muhaffefdir, lm se dahi, u-jJ syleyici ola, meyyit hkmnde, a -I ^30eyh-i fn-fnih nki mstemi'de Isti'dd- telakki-i esrra^^l gre mIn-kabll'r-Rahmn zinde ve gyende olup, hetk-1 astr- gavmza mecbur ve ol tllb-1 sdka ta'lm-1 ulm- Uhlyyeye me'mr olur. Pes zann etmesin k rlfler kendiden ma'rlf sohbetini dir ederler, h, etmezler. Amma tene gerekdlr ki bu b- kevserden Irv edeler. Sen hakkm olmayan ma'rifl hezr br g etsen
^JjJI fkel U ^U,- ; Kendi kendimi takdis ederim. Benim anm ne

byktr. ki cihanda benden bakas var mdr?", Byezd-i Bistmi'nin bu sz ve aklamas iin bk. Lemet, s. 29, 47.

127 bir:-T
"Simurun lokmas, o kk sereninki (gibi) deildir (olamaz)." 129 te'll; -H 1^ "Cansz, hareket etmez." 131esrre: esrr H, T

39

htnnda kalmaz. Sanma ki vermezler. Amm ehli ahr, n-ehll al maz. Mcerred ben k- sdkm demekle sana kim nanr. Da'vy mahabbet eden b-re imtihan yok mudur samr. Heyht, hey hat, yle deil, gerek 'klara der dvr, reh-ber-gy- dil-dr ve seng mermer ser-menz-i maksddan peym-ver imi. nki msteml', 0 4 ! >' mcedded gele. JiU ^^mellsiz, yz dll olur. Ya'n elsine-i l-jnaadd u la-jmhs le ana ifde-i esrr eder. Jv jc lf 'atf- beyndr. Eeri dahi dilsiz ma'nsma mehrdur, amm hakkatde 'Acem, i)epeyl, peltek ma'nsna isti'ml eder. (22b H) Dilsiz olan (21b T) kimseler bundan nmyn oldu ki mfidin ahvl-1 pesenddesi mcedded ve b-mell ol mak lzm. Yohsa anda ahvl-i tarikat teceddd etmedike akvl-i hakikatden zevk-yb olamaz. Mesel tok olan dem yahu d hasta olan dem ta'mdan telezzz edemed^i gibi, tlib-i shhat, mizc- grisnelik peyd etmeli ki nevl-i marif her tarafdan tabak tabak nihde-i p-gh- zsu ola ve msr'- sndeki den murd yahud mrid ola ki anlann lisn yokdur. D'im ve b-yantk menzilinde Hak'dan syleyip, Hakk syleyip. Hak'la sylerler. Ya hud murd, smit-i sri olan cemdt hayvant ola ki lisn- hl makl ile iktizsma gre her birinin erbb- hle gy-jn esrr ol duklar msbitdir. Hatt mervdir ki evliy'ullhdan bir ztn bir tfl- endek-slesini karyenin etrfnda bir kurd kapdm kendiye haber verirler. Hezr tella ardnca segirdir iken n-gh bir s'il, Allah in bir pre nn dedikde. meysen 'avdet edip s'ile nm ve rip yine itbn oldukda. kurd ma'smu getirip nazar-ghnda sa ve slim kenr- rha koyup, lokmatn-bi-iokma demi. Bunun emsli garyib-i hikyt mehr ve mehddur. Cemdt u hayva nt sylerler. Amm gz lzm ki gre ve kulak lzm ki iide. Ma'lm ola ki bu ebyt- erfeden mnfehim olan mstemiin (23a H) noksn- hli ve 'adem-i isti'dd, Mesnevi-i erife gre, h muhtab olan (22a T) elebi Evliya Hsmeddtn Efendimize nzr ol mayp ancak bu mefhmun m-sadak olan b-re ve bigneler murd olunup al-tarki't-talb Kur'n- Kermde jlj 132 (ja gayre-mrtbn, mrtbnde talb olunduu gibidir. Ve-

1 9 ^^"^"Eer
2/23.

indirdiklerimizden herhangi bir pheye dyorsanz...", Kur'n,

40

yahud buna mantknin Istlsn-y akl dedikleridir ve ehl-1 usln ^ kelmlarna mbihdlr. Amma Cezre-1 erfeye gre ma'lmumuz muhtab- mu'ayyenl olmala su'l vrld olmaz. Uj uj Pes ehl-1 meclisin cmlesi evk- cedd sahibi olmajTip kimi in ve kiml bigne olduysa, sohbet-1 irfn al-re'sl'1-bad irete maksr olup, inlar m le duyup, bignelere kef-i kna'- 'aryis-i ma'n bir vech le reva grlmemldlr.

b^ne olan klmse^^S

ieri gele. ^j>j\ kapmdan,

ji w perde ire, gizlenirler, > l ehl-i beyt olan, muhaddert- ma ny ya'n mahremler arasmda yz-gz ak cilve-i l-'ubl eden 'aryis-i erke-i lht ki ma'rif-i lednniyyeden 'ibretdir. Meclise bigne dhil olduu gibi perde-i elfz- gn--gnla mestur u hem-sedd savtyla me'mr olup iretden m-'ad (23b H) mecl-i gft-g kalmaz. Hatt Hazret-i Sultn- Enbiy 'aleyhis-selm Efendimizden mervdir ki meclis-i Cibrl-(22b T) pesendlerinde hzrl36 olan havss- l u ashba tahkk-i esrr- hakka'l-yakn bu yururlar iken bir n-sez dhil olsa, bardaklann azm kapaym ve gece bile akda ujmmayn emsli tenbtla ketm-i esrra iret buyurulup zimm- katar- tahkkt cnib-i here imle olunur mu. Bu dahi rahmet-i mahzdr kitiUi^j'ity mantkunca her b-'akln eline seyf-i srim verilmedi. Ve 'inde'lmlk, havss beyninde dahi mertibe ri'yet olunup syf rimh- rezm ashbma ve gavn v akdh- bezm erbbna verilip, vs- mertebe-i cem''l-cem' olmayan havss- ehl-i rezmi dahi in-y ahvl-i inbist-sr- bezm etmezler. Zr ok kerre olur ki ol ashb- rezmden olan merd-i dilri^^S mahrem etseler, cllve-i mahbbn- mutlaku'l-'inn. bezmi, hami eder ve c-
b - e d e b l i e ^ 3 9

"Baz ksmlarnn tahsis edildii umum." 134 "Konumuza dndk." 135 kimse : kimesncT

136hzr;-T
13^ "Allah, kullarna rzk bol bol verseydi, yeryznde azarlard.", Kur'n, 42/27; l,Ui : -T 13^ merd-i dilri: mrdeleri T 13^ b-edeblie : b-edebliine T

41

gayretle safya halel verip ol nzennlerin htnna deer. Ke-zltk 'aksi dahi byledlr k nzennn- ehl-i bezmi dekyk- umr- rezme mahrem e t s e l e r 1^0 l-ubliyne hareketle if-y^^^ esrar edip nlzm- devlet-i sriyye ma'neviyyeyi muhtell eder. Amm vkf- mevkf- cem'l-cem olan hulles-1 havssa hem esbb- (24a H) bezmi ve hem ahvl-i rezani gsterirler. Anlar dahi ktiz-y mevtm gzedip hareket edip umr- bezmi umr- rezme tahlt et mezler. Byle olunca her bir mahrem her bir esrra vkf olmak hilf- vaz'- hikmetdir.

1 *tL iUs- i* j<Jil j i nki ieri gele. bir mahrem, yle bir mahrem ki, ^ jtfjTji zarardan bad, ya'n zararsz, j, aarlar ve kaldrrlar, JS-- ol m e s t u r l a r ^ y z b^m, k yamakdr.'Avretlerin jramama ry-bend derJer. nifen beyn olunduu zre baz mah remden zarar melhz olmala harem-i hssa dhil olacak mahrem, hi zararsz ofanak artdr. Zarar dahi birka vech iledir. Bii oldur ki takrir olunduul44 zre, mesel ol mahbbna dokuna, yahud anlarm hline lays edip kendiden dahi ol gne l-'ublfyne etvr zuhr etmekle zarar kendiye isabet qrleye. Al-klle't-takdrn mahrem zararsz lzmdr. Ve ol zararsz mahrem dhil-i bezm olduu gibi, mestrn- harem-sery- 'ismet, kef-i km'~ rm edip cve etmee balarlar. Ve her cilvelerden bir m ve her mlanndan bir ma'n nmyn olup na'ra-1 mestn- kec-klh- knbed-zen tc- hurd mh olaca mstanin-'ani'l-beyndr. Am m, li-mnl'i:
J l l J v

(24b H) medllunca mnend-1 ebr-i siyh glistn- cihn kapla yan ok zrzrml'^, ki srck kulardr, sad-y pr-rundan,
etseler ; etse H 141 if-y; ift-y H l ^2ve:-H mesturlar ; mestrn T olunduu : olduu H ^ "Gam dilsizinin krlerle sohbet etmesi, beldr. Elim, suskunluktan sonra

parmaktan nefret etmektedir.", Dvn- eyh Glib, Gazeliyyt, s. 121. zrznn: rzznn T

42

ne blblde zebn- gft-g ve ne glde ry- reng b kalm. lemde mdde ve kezzb oalm. ''J A ***^ l^b jUlj nki kargalar, adn, (j takdirindedir, ^ ^ (23b orta gz ay zerine, ijjj urdular, ya'n nki gz vakti geldi ve kar galar cem' oldu, blbller, hm oldular, iijc? j fe ragat etdiler, aj ^ skt eyledi ve fri oldu demekdir. Z ki mdde'i-jn kezzbdr ve d'im ii hrszlk ve lf 0^47 gzfdr. Erbb-
^j

tasavvufun libsna girip, btnnda cfe-i dnyya rz-kr olan n-merdler murd olunup kef-i esrarda anlardan ihtirz olunmudur ki evliy'u'llhm izhr- r u egaf- vecd hl etmeyip, ekseriyy vsl olduklar mertib makmt ve mhedt erh tafsilden terk-i kl kl etdikleri oi maklelerden tevakki iindir. Zr ulem-y zahirden olan ehl-i inkra bu bizim 'ulmumuz, ulm- kefiyye ve evkdan hsl olan ezvkdr ve ahvl irtdr, akvl 'ibrt deildir demekle ta n tenlerinden fi'l-cmle rehyb olmak mmkindir. Amma mukallid-i mubtli (25a HJ olan mteebbih-i sfiyyenin kulama bir hakikat sz gitmesin ma'za'llh bu benim halimdir deyip rst geldii sk u bzra naki ederek hem kendiyi varta-i gajTet-i evliyya ve hem iidenleri s'-i zann- zmre-i asfiyya mbtel edip vehmetlerl mnkirinden bed-ter D i mala ol z-menilerin kendi tabat- fsrdelerinden kinaye olan mh- behmen-i rzgra istillar blbln- gl-zr- tahkikin sktlarm mclb olmudur ve orta gz ay olan behmen zikr buyurulduundan murd, Allhu a'lem, basta iret olan sa)^dan ve kabza iret olan itdan ba'id olup, (24a T) ol n-keslerin tamm- berzah- havl-nk- yesde o l d u k l a r d r 4)1 ^ Zr 'ayn- kabz olan itda olsalar, ehl-i inkr gibi neticeleri bast olmak me'ml ve zuhr- bahr- nefeht- kudsden kendilere imdd mesl idi. Zr itnm sonu, bahardr. Amm gzn sonu it-y b-zinhrdr. Ma'za'llh, pes bu grh- n-pk kulana esrr sz git mee b'is, erbb- itiykdan ve ehl-i ezvkdan olan tlib-i mbtednin havsala-i evki teng olup vakitli vakitsiz h'^hi-ger-i fyz- teselli olduudur. Zr ann hline her vech ile rivyet vacibdir^"^ 147 :-T
148 "Allh'n rahmetine nail olan mstesna." 149 vcibdir : vcib H

43

ve iitdiini verip makmmdan terennm etmek, blbln- b- irda mnslbdlr. Beyit: ^ UU j^ l ^ (25b H) nki ey 'k- sdk, bu gfl-glara sebeb hep sensin. Pes g-^^ hunu bir hoa verip gzel dinle. Hatt demesinler ki c-j-g.* msteml uyumudur, , c-l*- ' den muhaffefdtr, yOi. J jS hitab ksa eyle, kelm kes, jl ey l'ln- srr edici, bu nak urma; fS lafz, az ma'nsmadr, lkin mevzi-i nehyde ve ekser-i mevzide m-i nfiye gibidir, J i j i j sen sunun zerine, ya'n ey mrid-i kmil, senin bu kadar gft-gyuna b'is olup seni mnkirin ta'nma dren ve bama z u zean- mu kallidin ren 'k- sdk, uyhuya vard. Beer^et gafleti (24b T) ann zerine glib oldu. Gerekdir ki bu dekykdan terk-i gft-g edesln ve memleket-i melmeti koyup semt-i selmete gidesin. Zr tmden sonra her ne kadar tahkik ve tevfk etsen su zerine nak etmi gibi olursun. nki kbil-i kabl olan ancak o idi. O dahi uyudu. Su zerine olan senin nak- gn--gnun. tekdir-i levn-i mdan gayn bir ey'i mntecc deildir. tlf- b-fide-i enfsa nz'ullh yokdur. oUjU ol 'arifler, (26a H) > | .U (./ ki Hak cmmdan, il imilerdir, Ujlj srlan, a-jIj bilmi, ji\ j gizlemilerdir. Hak cm ki gnl dr. Andan n- arb- hcikkat eden 'rifler ok esrn bilmiler ve gizlemilerdir ki (><>' ' 'jo^ ijijJUjV 152 ej.iads medllunca kendilere mahss olan arb- saf-me'bdan vicdnlarmdakl evk u tarab bigneye dujrurmapp drl drl perdelerle giz lemilerdir ki ana stre-i melmet ve kubbe-i 'izzet derler. Shibi menba'u'l-him oldu'yn eer al-m-hve-'aleyh hllerin ikr etseler halk bil-klUyye rbde-i sahb-y vecd olup az vakitde lem-i sret-i harba vanr. Zr bu cihnm lmretl gaflet ile olup
"Bamda kavga olduu mddete delilik edeceim. Belki (beni) seyretmek iin o peri ortaya kar." g -: - T "Allah'n, v e l kullarna hazrlad ikiler vardr, itiklerinde sarho olur lar, sarho olduklamda da coarlar."

44

'akl- me'm ikmet-i mersimlyle py-dr olmudur. eyh 'Attr hazretleri hikyet buyururlar (25a T) Pr-i Bestm'm mnna bir vakit eytn musallat olup herend kuwet-l rhnlyyesiyle def etdikce mndefl' olmam, hlr'l-emr karsmda teekkl edip nice mbhaseden sonra demi ki Cenb- Hak aktar u ahnsyla ry- 'arz bana vermedi m, *>^1 hitabyla ruhsat lnyet et medi m? Sen k ehl-1 dnyy yek-pre cezbe tarayla ikza sa'y edip mdmki benim evtml ykmaa alrsm. Ben dahi senin (26b H) mnna s'-i kasd etmekden^^^ fri olmam. Eeri jiu gj2i hfz etmidir. Lkin saf-y dernunu ka rmak elimden gelir deyince taraf-1 Hak'dan kalbine ilhm olup cezbe tankyla kulb- nsda tasarruf edip avm- ns mnkat'n ila'llh zmresine ilhkdan feragat edip ancak, mantkunca yalnz nush u pendle megl olmak zre ta'ahhd edip eytn errinden emin olmular. Bundan mnfehlm olur ki dnjrmn bil-klli3/ye harb olup ehl-i dny yek-pre ehl-i hiret obnak murdu'llh deildir. T kymete dek halk kimi sllh ve kimi fsk, kimi gh kimi gf olmak muktez-y hikmetdir. Arann hikmetinsn- tahkik bu bbda zimm- gft-gyu ekerek tutarlar.
jljji S j ^ her kimsqre k, JSJijJ knn esrnn,

retdiler. (25b T)

jijf temhir eylediler, o ; s i . j azm dikdiler. Esrr- kn retdikleri ztm azna mhr-i skt urup, iinde misk olan drc-i girn-bah gibi cnib-i gaybdan ketm-i esrara memr ve f-y rzdan mahfz mestr klmlardr. ^^1 L-/,0 ^ 1 ^ i|l58masdku, msr' (?); .u^l ^ cjI ^ jk ,lj) ^ yij.. vj j 159 (27a H) mantku olan ma'n-y lzmul-kitmn, ancak men mertebesine varan rlclu'Uha telkn olunup, ol mertebeyi ihrz etmeyenlerden mem153ki;-T
^^^kr. ; " Sen mhlet verilenlerdensin.", Kurn, 15/37. 155 etmekden : etmedikden H 156 "phesiz kullarm zerinde senin bir hkimiyetin yoktur.", Kur'n, 15/42. 157 "Din, nasihatten ibarettir.", Sahh-i Buhr Muhtasar, VI, 474. 158 "G izli av gibi ilimler vardr." 159 "N ice lm cevherler vardr ki aklasam, bana, 'sen, sse-pse dkn olan lardansn' denir."

45

n'dur ve bu men dahi zmre-i abdaldan ehass bir t'lfe olup ekseryy kendilerini avm- nssdan bir vech e ayrmayp ef l akvllerinden Istlmam- rylha-i mahrem5?yet olmaz mi. Hatt bir garb hl naklederler k cem-l evUy'u'Dh, gerek abdl gerek evtd ve gerek rlclu'l-gayb, her t'lfe kendi pdlann blp birbirleri ne mahrem olduklarm dahi blr. Ancak men tabr olan grh birbirlerindenlo ^ahl mestr olup iklsl bir mahlde tesdf etse, avm- nsdan kys ederler ni. j vJ j i ji duda zre, c~JU i kllld vardr. Lafe- j , 'Arabde ve Frlsde mterek kllld ma'nsnadr. ji jgnlnde. Ujlj ok esrr vardr, anm duda sktta, takdirindedir, gnl, Ujij sadlarla^^^ doludur. (26a T) Ya'n anlann samt u sktlanna ba kan, ma'rifden h habeleri yokdur, krs eder. Ma'a-hz anlann kalb-l tb-nklerl hakyk- uKim- lednniyyenin mahzeni ve dekyk- ma'rlf-1 llhlyyenln madenidir. (27b H) te Melryye ta br olunan, bu grh- pr-khdur. Zmre-1 sfiyyenin sdtlandr. Yek-pre meslekleri Itlhrdan grz ve tarka-1^^ enkalan ve-i jt,* j ji ef dir. Hatt mertebede bl'l-icm' bunlardan dahi bl-rev olan efrd- rlcl bile bu t'ifeden biriyle mushib olsa mukbele bl'l-misl ederler. Ya'n muhtab- mezkrun ne t'ifeden ol duunu bip bmezlik vadisine giderler nl ve beyne'l-fukar abdln- Bektciiyye v Melmiyye-i Bayrmiyye ve zhhd- Halvetiyye v efrd- Mevleviyye ve bunun emsli ta'brt hkmnbi'l-ekser kabilinden olup ve ill her tarkda her grhdan rlclu'llh zuhruna mni' yokdur. Her tarkm eri er, gerei gerekdir. Kn- merib-i rlclu'llh bilenler her bir gruhun merebini bir tarka muvfk bulmulardr. Beyit: U J
^

165
1 60 birbirlerinden : birbirinden H "Onlarn biri bakadr." 162 sadlarla : adalar T 163 tarka-i : tark-i T 1 6 4 "g j.j (m dkm e." Yaplmas zor olan ey iin sylenir. B ir i yap da

belli etme yerinde kullanlr, bk. Ferheng-i Ziy, III, 1508; kr. Ferheng-i Avm , s. 614; Ferheng-i Emsl-i Frs, s. 176.

46

Gerek 'k oldur ki olduu tarkda tahsl-1 hazz- evfer eyleyip, t ^6 sbit-kadem ola. Eer dem olamazsa, br dem bula. Tene olan, bir bardak suyu terk edip bahr-1 Ceyhn hevsma gitmez. Buldunsa frsat^gannet bil k bulduun nene yetmez. Beyit:
Cebel i Tr'a varanlar gremez nr orada Kande kim yr cemlin gresin, dur orada^

(28a H) (26b T) Jjj Xlj! tfJ jf 4 > Ij ^ gayb smn, > ^ oT o zta yarar, retmek, jf sylenmekden, yj dudam, ij j>J demekdir, iiy

kim o zt, ;jSS j

kadir olur, lw.jj dikmee. Esrr- gaybiyye talimine evvel bir zt gerekdlr ki sylemekden kendiyi zabt edip ketm-i esrara kdir ola. Zr arb- sr ki cz'i ne'eden ibret bir eydir. dem vardr ki srahi srh n edip mnend-i hum- husrevn, tene-leb ve b-televvn, durduu yerde durup zevkini arar. dem vardr ki^ mnend-i habb azack n- arb ile mest-i b-rm olup, kmuldasa at lar, kmldamasa patlar^^O yle olan teng-zarflara mey-hneci kfirler^^^ bile oka bde vermezler ken, hi skiyn- hum-hne-i tahkik, kem-havsalalara haddinden ziyde tevd'-i vedyi'-i gaybiyye ederler mi?
j-J

ol kimsenin kula jJ ier, J n r j susam iei gibi, jUi ok;

cell esrnn j f ki ol yz dilli vki' ola, Jn j

kimse,

hlbuki yine b-zebn pla. x> lafznda Isti're-i mekniyye vardr ki g- z'ikaya idrk mnsebetiyle tebih olunup, tahyl tarikyla xiji denilmi. Yahud hakikat sarf olup hakkat- srfa vsl (28b H) olan riclu'llh mertebesi olduuna m ola ki tebdil-1 havss eyleyip, --------------------li-j jk)

165 "B eri'i-m iriyye'de ksa bir vakfe (ok eyi cczbeder). nk insanlarn ak olduu birok eyde lh mevhibeler vardr.

166t: _H
167 frsau : frsat T 168 Haylinin bu beyti iin bk., Mntahabt, II, 104. 169 vardr : var H 1 7 0 patlar ; atlar H 1^ 1 kfirler : kfirleri T

47

^ LJJI j cJL-j ljt^l^jio-j 172 teranesiyle name-senc olmulardr. yle iken yine mnend-i ssen hem sad'zebn ve hem b-zebndrlar. Fll-vki' susam ieinin yapreklan t gibi olduu iin, gh hanere ve gh zebana tebih olunur. Hlbuki ol kadar zebm var ken yine dilsiz ve smltdlr. te yle ifde-i mermda ma'n-y vhldi, turuk- ett zre Isbta ka dir olan bel-i nkte-senc ken yine skta mlzm olursa telkn-1 esrra yn olur, yoksa bilmez syler yahud syleyemez. Kudret-l nutk yok ki sylesin. Bu dahi bilmeylp sylgrenden hodur. Amm telkn-i esrarda yle merd-i ntka-perdzm^73 sktu nu makbl tutarlar. Mervdlr ki bir eyhden, dervii, ism-i a'zam ta'lim etmek rzsuna dm. eyh anm 'adem-l kblliyyetini bi lip li-eclil-ird am ahp berber ehri get gzra gtrm. Esn-y rhda bir pire rst gelmiler. Arkasmda bir 3rk odun var. Ngh bir mest-i b-edeb prin elinden odunlar gasben alp pir niyz etdikce odunlar bir bir bana urup mecrh etmi. eyh ol dervie demi ki: "imdi ism-i a'zam bilsen ne yapardm? Dervi hayl-i htnm beyn edip, (29a H) "u zlimin kahr iin okurdum." dedikde, "Ben ism-i a'zam bu pirden ahz eyledim." deyu eyh, kasem yd eylemi. te esrn bylelere ta'lm ederler. t? hatt sylemeye, Ij oiU -^ sultnn srrn, kimseye, (27b T) hatt dkmeye, Ij ekkerl, sinein nne. Bu beyitte iz'a-i esrrdan tevakldye ki sebep beyn buyurulup, msr'- evvelde t-y ta'lil le birini beyin ve msr'- snide ol birini ayn etmilerdir. Srr- sultn f etmekde zarar- klli var. Mesel bir zlimi hafiyyeten kati etmek murd edip seni mahrem etse, sen dahi an f eylesen, ol zlimin sem'ine e r i i p 1^4 ba tedrkne dp ya hals olur^^S yahud nice nice sefk-i dimya b'is olur. Hulsa btr gne zarar ve tuyn bir gne zarar olup, hem 'lem
172 "Bakan her dil, konumak, anlamak, duymak ve tutmak iin, elin kuladr. Gzm yalvard; dilim, benim adma konuan miiahidimdir. K ula(m ) ve el(im ona) kulak verdi," 1^3 perdz: pervz H, T eriip : erip H 1^5 oiu-. olup T

48

harb olup hem pdih duydukda seni dahi sa komciz. Amm msr- sndekl ij >y u ta'bri, f'ideyl terkden tevakki iindir. Zr f'ldenin fevt olmas dahi bir gne zarar ve zulm-i ha fidir. ekker, inn yiyip telezzz edip kr etmek iin mahlkdur. Am sineklere vermekde f'ide fevt olur. Pes ekkere zulm etmi olur sun. Zr zulm, bir eyi hilf- m-vaz' lehinde Isti'ml etmeye der ler. Haner-i fld, mh mevki'inde isti'ml etmek gibi. Hulsa-i ke lm esfeli, a'l makmna komak da zulmdr; a'ly, esfel makrruna komak da zulmdr. ^ jnedllunca her eye lykmca mu'mele etmeye derler. z'a-1 esrarda Hazret-1 Muhyiddin bir garb ser-gzet naki buyururlar ki bu kssada biliyye zikri tahmnendir ve ill ism-i ehr htmmda yokdur. biliyye ehrinde bilmezlikle ketmi lzm olan bir sim f edip sonra baka ehre vanp, cnib-i Hakdan muteb oldukda lisnma byle cri oldu ki Br- Hudya^^^ eer iz'a eylediim esrra gayret-i hiyyeniz zuhr edecek ise beni muteb etmekden ne hsl. (28a Tt Sen hod kdirsin ki evvel benden iiden ztlann htnndan kar. 1^- 178 unutsunlar gitsin, dedim. Allhu Tel^^ du'm kabl eyledi. Fi'l-vki refikimi alp tekrr btyye'ye vardm. Ol sim on sekiz nefer deme sylemi idim. Cmlesine su'l etdim. 1^-1* 180 unutmular. El-hamd-li'llhi 'al-zlik. deryya lyk olmad, y >r su kuundan gayrisi, fehm eyle, j Bu ta'br ekseriyy Mesnevi-yl erTde kat'- kelma iretdir. Amnn Hazret-1 Sne k dahi surh- sbkla (29b H) surh- lhkn m-bejTiini^^ ^u beyitle fasi buyur mulardr. Pes deryya lyk olan, yine murgn- dery olup murn- hevmn deryya dmesi, ayn- azb olduu gibi, dery-y prcevhir-i esrra dahi mnend-i mur-b boulmayacak. Gavvslar girip anlardan gayrisi tama'- hma dp rz-y inh ederse, gi1 7 6 "A d alei, her hakk hak sahibine vemendir."

177Br-;BT
"...Tam am iyle unutulmu.", Kur'n, 19/23. 1 7 9 T e ' l ;- H "...Tam am iyle unutulmu.", Kur'n, 19/23.
1g 1

"V e Allah douyu en iyi bilendir." 182 mi-beynini : m-beyni T

49

rlftr- bel-ja gird-b olaca aikrdr. Amm mur-blarm ise dery-y muhite gsn gemeyip, ytyip dlklerl ve konup gdklerl ol ummn- b-pyndadr. Dalar gibi gelen efvc- emvc le berber yrrler ve cezr l3 medd-i tnd-reftrm akndsma uyup ayak srerler. Ve eeri nid-y cenanlar, y kudds'dr; anrn vird-i zebnlan, oknsdur. Bu resme bahr-i tevhide mstarak olan gavvslar heme llsn- hl le derler kl, ya Hazret-i Pir, yu

(28b n Der-kemtl-l zflt- Hudftvcndl^ Bu surh^-! erf, Hazrel-i Pir Efendimizin keml-i ztlarn mbeysnn makm- nzdan j<> Ji* v ^ tahds-i name olarak mbtedlere hiss Ir iin ind^^ buyurduklar ba'z ebyt- Mesnevi cem'inde eeri medyh- cemilelerine hadd pyn yokdur. Amm bu fekrin dahi bir gazelciim ve bir rubi-jrf b-mikdnm bu mahalle sebt, C30a H) mnsib grld. Gazel; Grnse her ne tarajdan cemdi-i MeAn
Gelir zebnlara ism-i cel-i Mevln Cell-i dn odur Allh hakk celle celC}^ Grnd kudret i Mevl, misl'i Mevln Makm- fakra eh taht scdtanatda fakir Tamm- cem'-i u'ndur hvsl-i Mevln Hezr hicdeh 'avlim sem'ma hayran Ne devr, mazhandv vecd hl-i Mevln

183 :-T
184 "B iz Allah'n srlarnn aynasyz. Sonu olmayan, kys bulunmayan inci ler denizi, biziz. Padiahlk tahtna oturan, biziz. Aydan bala kadar her eyin iinde olan (yin e) b iziz.", kr. Dvn- ems-i Tebrz, Terct, s. 97. 185 surh : surh surh H 186 "Uzaklama yoluyla deil." 187 ind : in' H 188 cell : cellhT

50

Yznde zahir ann nr- pk-i emsT'ak Gznde Hazret-i ems'in hayl i Mevln Hull vahdet mahv fen, bek sanma Visalden tedir ittisl-i Mevln Hezr bendesi var da'vi-i "ene'l-Hak"da Sened elindeki^ ba'z- makl-i Mevln

Sem' edip giremez arha ftb dahi Seher-geh eylemese ry-ml-i Mevln Bu ehre mCyde-ifeth i cediddtr Glib Yenikap'da grnmek keml i Mevln^

Li-mniihi, rub':
Ey mazhar- esm'-i Hud, Mevln Sultn bek, h-fen, Mevln 'Ak etmededir hazretine byle hitb Mevl-ygrh- evliy, Mevln^^^

pli Ujlo i J U U (29a T) u biz cmlemiz, ^ji^u^ su kulanyz, ey uak, kayd- rakyyet m-s{v e mukayyed demekdir, dey bilir, u lj bizim lisnmz, mstevf ve gerei gibi. Zr ol zebn k bizde hsldr, feyz-1 nutk derydan almdr. Ve d'im sylediimiz l gat, dery lgatidir, dny lgati deildir. yle olunca zebnmz ancak dery bilir. Yahud bizim gibi asi u fur'u derydan (30b H) olan mstaraklar bilir. Ma'lm ola ki ehl-1 tevhd muktez-y hdlanyla isbt etdlklerl dery-y vcd ve emvc- u'nt- hestnmd- n-bd ki: Gayr yokdur, vcd vhiddir, kesrete aldanan1ar a'mdr^^2^ derler. Ehl-i cennetin hakkmda muhakkak olan ahyr- sdka-i ilhiyye gibidir k cmlesi Tr- 'akldan ba'd bir hl dir. Mesel gibi inkr eden felsef, kfirden eeddir. Zr

1 8 9 elindeki : olunur ki T 1 9 0 q v 3j,_, eyh Glib, Kasid, s. 6. 191 Jcr. Dvn- eyh Glib, Rubiyyt, s. 149. 192 a'mdr : a'mH 193 "...Orann (Cennet'in) yiyecekleri devamldr...", Kur'n, 13/35.

51

kfirler inkr etmezler v e ' u l e m - y mtekellimnden bu bbda felsifeye cevb kaydnda olanlar, ver-y 'aklda Tr vardr, demekden gayri cevb- sahih bulamayp, sfy>^e hazertnm cennet-i hdlarmda re'yel-'ayn grdkleri ma'ny 'akla tatbik sevdsmda olmak hat-y mahzdr. dem ana derler ki reyl-'ajn cenneti gre ve 'akim kabl edemeyecei sr- esm v sft hakkal-yakn mlk edine.
i js ? j l j l U w-*j (jp U

u jU" bizim halkmz, jU masdan, mef lne muzfdr,> b T) kendi sreti zre, i / eyledi, > Cenb- Rahman, vasfmz, jl ann sftmdan, j ders alr.

(2&bizim

195 medllunca cemT-I esm v sfta mazhar- tmm. ekmel-i demdir. Mir*t- vcd- dem'de mehd olan, sret-1 Rahman'dr. Her vasf u n ki Cenb- ahadi5vet C31a H) annla muttasfdr, dem'de ondan bir nin 'ayandr. Lkin dem deildir ki sfi^ e, hayvn- insn taJr ederler. Maymun gibi ki terih olunsa cem'-i a'z v cevnh ve a'sb u 'urku tbkun-na'l bi'n-na'I in na mabih ve maymndan ziyde sevimlisi^ de var. Cins fazida hayvn- ntk ta'rfne m-sadak, amm dernu halk- demden maksd olan ulm- esm-i ilhiyyeden b-haber, semere-i ecer ve kavak ola. Eer cism cismnye nazar olunsa, dem ile insn- ha5rvn beyninde h fark yokdur. Msr': yne-i vucd- demde cilve-ger olan hid-i gayb, secde-ferm-y cem'-i melike olduu, isbt-kerde-i ahyr- l-reybdir. Beyit: Sen seni bil sen seni, bil sen seni
Sen seni bildin ise, bildin an
o l+ i J i O il U

U bizim cismimiz, xi U jj bizim yzmzn rts oldu, jj cihnda, tjj j u biz dery gibiyiz, ji i? j bu samann altnda. Kh keh, samandr, mh meh gibi. ve j, ikisi bir (30a T) ma'nyadr, edt- zarf olan harf-i j j , gh takdim ve gh
194 etmezler ve ; etmez T 195 Allh, dem 'i kendi suretinde yaratt.", Kef'l-haf', I, 379.

196o1: o H
197 sevim lisi : sevilmesi H 198 "Ancak ikide olan mana zmde yoktur."

52

te'hr olunur, o L *; gizil. Merdn- gayb smn altndan su yrdp fyz- lhyi kbll-1 nev nem olan nlhln- nev-resde-i b- vcda iTv ederler. Zhir-bn olan huk-mazn, clsmnlyyetlerlnden^99 kinaye olan smna bakp altnda ne derya (31b H) oldu un inkr ile hayvniyyetlerin icr eder. Mriknin enbiy hakkn da U u l . ^ v li u 20qie(jide-^ tamm bu ma'ndr. Lkin U *j U^i 20Igevk-i mm kfidir. 202-(ju- Byig olunca ister cem'-i alem m'min mttak olsun, ister kfir fsk olsun, ifiA-Ui U . U ^ 203 enbiy v evllynm zevk uhd ve mnlarma hi ztyn yokdur. ** j -kijs* ili-si (^ kand ma'deniyim ve. ve eker kamlym, jo j hem benden biter. j ve hem ben yerim. Ya'n benden zuhr eden ma'rif-i esrarla yine ben telezzz ederim. te bu ulijm- ezvkm safs budur ki kendilerinde hsl olan zevk-i rhni ile lezzetyb olup, sir nssn haber-dr obnasma muhtc deillerdir. Amm bir mikdr haber verdikleri, bl-hasebil-memiyyetdir ve sret-i Rahmn'dan mstefd- rahmet-i mmeleri muktezsdr. Yohsa ulm- resmiyye gibi biz-zt mteriye tlib ve nsm rabetine rgb (3(H) T) deildir. HaMkatde 'ulm- resmiyyeyi bir dem ta h ^ etdikce. bildiini halkm bilmesine d'im k olur. Neccrlk^O^ (32a H) surete kmaymca 'ulmdan ma'dd olmaz. Amm ekkerin halvetinden dimada hsl olan lezzet, ibtid gayriye fde olmaz. Sniyen ifdesinden lezzet ziyde olmaz ve adem-i ifdesiyle lezzete noksn gelmez. Nihyet'l-emr ekerden haber-dr olmayanlara ekker gyet lezizdir. Siz de n-yb olun demek, mahzan efkatden nidir. Byle olunca bu ulm- ezvkdan nsa haber
199 cismniyyetlerinden ; cismnlerinden T 200 Kr. " Lli* II wJl U ; Sen de ancak bizim gibi bir insansn." Kur'n,

26/154. Ayrca bk. Kur'n, 26/186; 36/15.

201
285.

"Peygamber, Rabbi tarafndan kendisine indirilene iman etti." Kur'n, 2/

2 02 "M elekler ise gzellikte ileri derecededirler."; kr. " karlk, bir de fazlas...", Kur'n, 10/26. 203

:...Gzel

"K im iyi bir i yaparsa, bu kendi lehinedir; kim de ktlk yaparsa, aleyhi

nedir.", Kur'n, 41/46; 45/15. 204neccrlk : tccrhk T

53

verdiklerinin asl, mukayyedn- 'lem-1 sret kendileriyle erbb- ezvk msv kys edip, ol zevk-i vicdanden b-behre kalma snlar deyudur. !> J** J' J-a, ir* Ji (> * l ^ ' edatmaya, L Ui sizleri, ^ benim ekl em'ilim, ki size benzer, sretde msv grnr, ^ ja benim nuklumu iin; ja , nunun zammyla, meze dedikleridir. Bu makmda zevk-i manev olduu, makm karinesiyle ikrdr. j\ y. jibenim lem-i hirete naklimden evvel. Zr lem-i hirete naklimden sonra nuklumdan lezzet-yb olmak gayet mklldlr. Z r zhirde giriftr- kafes-i beden olan murg- lhtun hlinden kafesde iken in olmayanler, 'lem-i l-mekna pervzmdan sonra
iS L - hatt ki, jk^

nice giifte-i dm- tezr- edebilirler. Ma'a-hz ki Msr'; (32b H)

2 0 5

m-sadak. surete^ tenezzl, mahbsn- mak- hki 'urc- trem-l eflke bedraka olmak indir. (31a T) Yohsa hakkatde n zul deil, tenezzldr. 'lem-i ervhda ne menz-i 'ulvde ise, yine el-'n kem-kn ol menzil-i lhtun evsfyla muttasf ve beere-i mbeerelerlnden ol nr- lml'in pertev-i envn mnkeifdir. j ^en fltb gibiyim, jji iju nr inde, mark olmu um, etmee kdSr deilim, 'den muhaffefdir ve bu xlj ve j#> ve Jtl, kelimeleri dhil olduklar e f li masdar hk mne korlar. Anmn, etmee kdir deim deyu erh olundu. kendimi, edt- mefl olan ij mukadderdir, nrdan fark u temyize, ya'n ben, hurd gibi nra ol rtbe mstarak olmuum dur ki, beyit: CALS

207 205 "Ben nerede, haps olmak nerede, kimin malm almm?" 2 06 srete ; set T 207 "arap kadehiyle iindeki arap o kadar inceldi, birbiriyle o kadar uygun

lat ki, i kart; grlen, sanki arapsz bir kadeh, yahut kadehsiz bir arap oldu." Shib b. Abbd'a ait olan bu rubai, Farsaya da evirilmitir:

54

m'eddsmca nurdan kendimi fark u temyize liykatim yokdur. Belki nefs'l-emr, ems-i ayn ve nr- mcessemdir, yahud cism-1 (33a H) nrndlr. Amma kim ayrm, cismini baka nrunu baka grm var m? Bu makm- hull, ittihddan, ta'brde fark olunmayp yine sfiyye hazertrun iUI Vj J>. v gzemesiyle miynlann fark olmudur. Zr 'ajTi- hull olsa yahud ittihd olsa, Ttcdlanm kimseden glzlemezlerdl. Ve mtekellimn 1le bahisde hulllerden ve ithdlerden (31b T) yz bin derece lklardr ve kimseden havf u hayetleri yokdur. Lkin kefen ve yaknen^OS hull ittdm butlnma cmlesi zhibdir. Ve bu makamn ktizs tabrler birbir lerinden aynlmayp, lem-i elfz, 'lem-i ma'nya nlsbetle gyet dayyk olduundan hull ittihda m eden elfzla taT:>r olun mak lzm geldiini beyn buyurduklar, ktb-i kavmin ekserinde mestrdurve beyt-i erf-i mezkrda lafz bu many saraha ten ntkdr. Pes bu sretde nr- mahz kesilmi ken nefs-i ntkamn hli olan 'ibdt t't ve say-i tekml-i derect ve nice nice riyzt mchedt ve nefs-i hayvnnin muktezs olan eki rb ve nikh ve sir mu'melt neden iktiz eder denirse, bir cevb budur ki hazret-i hiyyede gyet^l^ olmamala merbe (33b H) dahi nyet olmayp taleb-i ezyd- mertibdir ki yukarda bi'd-defet mrr eyledi. Ve bir cevb dahi budur ki beyt-i tide zikr olunur.
J jiU y . .J ^ i J jli i -

benim gitmekliim, jU ki b - r i z d i r , . U ; ^

namaz cnibine, ^ Jjve ol cnibe. yolu, ij j t ^ z'iddir hal-

ta'lm iindir,

ka^^l, nefs-i natkann mchedt riyztmn erefi salt olup.

flc

lir*-* w lx . li

"arabn safiyetiyle kadehin latif rengi birbirine o kadar kart ki; grnte sanki bu, hep kadehtir, arap deildir, yahut hep araptr, ortada kadeh yoktur dersin.", Lemet, s. 16. "Hull de yok, ittihd da." 209 yaknen : ta'ynen T 210 g y e t; gye H 211 z'iddir : z'id H; halka : halk T

55

nefs-1 hayvaninin mu'meltmn erzell ve erd'l, cnlb-1 helya git mek olmala, cnlb-i 'ulvl-I nndan als ve cnlb-1 sflisinden esfell zikr olunup (32a T) m-'ads kysa hami olunmudur. Pes enbiy v evliynm nefs-i nka ve nefs-i hayvn sfatlanndan g rndkleri, rh- 'ulvlerinin muktezs olmayp, mukayyedn- kende-i beeriyyet. sniyen le-hm ta'lim indir. Eer meleklyyet-1 mahz zre^iz ta'ayy etseler, ehl-i hevya nush u pend g gelip, sizin hliniz baka bizim hlimiz baka deyip mertebe-i kemle te rakklerinden kendi kendilerini me'srs edenleri ol vartadan hals lar iin sret-1 beeriyyetde grnp2l3 ert)b- sadet-1 ezelye kabl- nasyhla mstes'id ve ashb- ekvet. hev-}^ mmselet berzahna (34a H) dp, dime-i vhl>'esfle mu'raza belsna uradka U t u ^^U 214 mukadc-J

215 daVsru behn-i kaviyye-i mucizt kermtla isbt eylemilerdir. > vlif J j u>*^ L * v iy r'y grrm, velkin, u' vl j* vl> ji uyhuda de; lafz,

Frisde r V ^ a ve uyhuya tlk olunur, p s-^ m d d e qrlm216^ velkin. yalanc deilim. Halkm d, uyhudan sonra olur de

dikleri, kendi hllerine nazarladr. Yohsa uyank ken erbbmm r'y grmesi muhakkakdr. Zr 'lem -1 misl-i mutlaka ltihka resde olanlar 'lem-1 mlsI-1 mukayyede -ki r'ydr-, ancak uyhu da vsl olmazlar. Her ne zamn olsa, gh namzda gh nlyzda, gh h'^bda gh bdrhkda, lem-l misle (32b T) vsl olup amn gar'ibini tem edip nice nice ma'lmt tedrk eyledikleri kendi lerden mervdlr. Eer dersen ki bu bir daVdr; derler k bel, daV
212 2 j e : zerine T 213 grnp : grnr T 214 "...Bu ne biim peygamber; (b izler gib i) yem ek yiyor, arlarda dola yor!...", Kur'n, 25/7. 215 "B en sizden biriniz gibi deilim . G zlerim uyur, fakat kalbim uyumaz.", kr. Ehds-i M esnevi, s. 70. 216 mdde'iyim : mdde'iyimdir H

56

dr, lkin daV-y sdkadr, kizb ftira deil. Bu fakr bundan ak dem cem etdiim sohbete. Sjiyye nm rlsle-1 'Arabiyyede tesettr bi'l-melme bahsinde Uji U j J ji)l y .La)l J>LH< pSLLLi I.V 1 < -*^ V j j J I ^ ji

j'iLi U f V

jj JI j217 (34 t, H) (jgyy 2cr eyleyip, bir mavtmda daV c'lz, bir mavtmda c'iz olmadgm hasbe'l-iktidr beyn etmidlr. Hulsa-i ke lm zevk, shibine gre ma'lmdur. z'ikas olmayana delil ve burhn f'ide vermez.

d S J i j> - ol kimsenin katmda ki, jj;* ^ tatmad.

da'vdr. bu kelm, j jlSL. > ufuk skinlei katnda, ya'ni 'lem-i ervha mut tasl olan uyanklar indinde, .- / . bu kelm mandr. daV de il, jii 'dan murd. enrh- cebertiyyedlr ki lem-i melektun kimi ufk- arksinde ve kimi ufk- garbisindedir. Be-her-hl anlar ehl-i ufk olduklar msellemdir. Zira lem-i melekta dahi km-i mlk gibi iki ufuk ta'yn olunmudur ki biri ann uDt- gaisidir ki her br ki mnend-i ahter bir rh- tb-ver ol maribden grib ola. 'lem-i mlk, mank olan aslb- b ve sudr- mmehtdan tu l eder. (33a T) Ve biri ufk- arkisidir ki ve her zamanki 'lem-i mlkden ya mevt-i hakk veya mevt-i rrdi hasebfyle bir rh- mun fasl ola. Mark, 'lem-i melektdan tul' edip andan mahalline muttasl olur. Lkin (35a H) mevt-i irdiyle munfasl olanlarn 'lem-i melekta ittisli hem sn ve hem 'lem-i mlkden bi'l-klliyye inflsle hcet yokdur kl belki rh- erifleri, hem bedenlerini m debbir ve hem melekt- semvtda s'lr olur. Amm mevt-i haki katle munfasl olanlann her biri snla 'lem-i melekta vsl olamayp, ba'zan 'lem-i berzah- kabirde muazzeb ve ba'zan oUf :fU !w^ jijjJI 218 masdkas zre ma'za'llhu Te'l^l^ esfel-i sfilne redd ile mu'teb olurlar. Hatt Muhyiddn bni 'Arab hazretleri Fthida buyururlar ki bir demin rhu bu 'lemde iken !>>.
"Ancak dava, muhkk ile mubtl dnda geer. ayet byle bir iddiada bu lunulursa, (szkonusu) ounlukla mubtlcir. B izim kll deil de ekseri szmze ge lince, dava, muhkkdan baka bir eyi rtebilir; durum, tannmaz hale gelir, fark ile h km verm e ise, sahibinin fark ve zevki ile ilgilidir." 218 " .Gnahkrlarn yazs, muhakkak Siccn'de olmaktr.", Kur'n, 83/7. 219 te al ; - H

57

!>y i' masdku zre mevt-l iradiyle lp maktn- insilh tahsil ile felek-i kamerin makarmdan hurc edip jJ j< c l^ ^ ^.^221 rnefhmu zre lem-i melekta urc edemeyip kalrsa, mevt-i 'd zuhrundan sonra dahi ann rhu a'lya kamayp zr-i felek-i kamerde mahbs olup d'im esfelde kalr ve amn iin melce-i felah yokdur, demi. Bu kelm Morda Cm kuddise srruhu's-sm hazretlerinden su'l edip ba'z yrnlan tahkik taleb eyledikde, buyurmular ki bel. yledir. Bu sretde ervh- 'ibd, eksertyy sf lide kalmak iktiz etmez. Zr her kim bu 'lemde kelimeteyn-i ehdeteyn tekellm ede, felek-i kamere bir srh debnl olur. Ba'de'lveft ldkden lem-i blya yol bulur. te (35b H) mn- mncdir dedikleri bu ma'ndr. Der-nashat- mnklrn Bu surh- erif. (33b T) men-yi mezkreden z'ika abnaiyp mcerred inkr edenlere iizm- iknidir. U Ujf n k i sana, ita cfi ol btm grc gz. obnaya ve yokdur. gibidir, hazne gmn eyle, ya'n haz ne vardr zann eyle, j >1 her bir vcdun iinde, ey zmre-i dervna, dav-}^ mahz- ashblandr deyu iftir eden mnkir, insf eyle ki senin gznde btm grecek nr var m? Ne bilirsin? Beyit: jf* iUJ j* jU 222 Bil ki kepenk altmda ne erler yatar. Beyit;
Hsn-i zann eylemez cb- keder S-i zandan olur, olursa zarar

Grmezsen, br s'-i zann etme. Eer grsen idi ki ecz-y kevn bir birine mrtebitdir, U * cU u l:o deyip, hliy btldr deyu

220 "lm ed en nce lnz (nefsinizi ldrnz).", Kef'l-haf', II, 291; Ehds-i M esnevi, s. 116. 221 "ik i kez domayan, semvtm melekt lemine girem ez."; k r."*jS ^ gk

M jt 4*1

JJji | J >* clj J l: Anasmdan iki kere domayan, semavatn melektuna gire

bilecek yol bulamaz.", Lemet, s. 43-44. 222 "Her orman bo zannetme. B elki (bir) kaplan uyumu olabilir.". Glistan, s. 59. 223 "...Rabbimiz! Sen bunu bouna yaratmadm...", Kur'n, 3/191.

58

hkm etdiin eylerden nicesini hf- tasavvrsrun bulurdun. Erbb- yakn

V

jlJL .'yi yi ^

224(jgyjp

i ' 225

mukaddinie-i mseUemesiyle isbt ederler. Ve derler ki 'lem, hazne-i cddur, belki emvc- bahr- vcddur. Mevcdtdan bir ey hl grmemek gerekdir. Eer dersen ki ben taayynen sizlerin (36a

H) ehl-i dav-y mahz olduunuzu bilirim. H, yalan sylersin,

yakni kanden buldun, yaknln nianesi oldur ki zikr olunacakdr. 226 hadsir iitmedin mi ki sahbden biri t'ife-i mri kinden birini tutup kati edecek mahalde daV-y slm etmesini, nifka hami edip kati eylediini Resl- Ekrem sallaIlhu 'aleyhi vesellem Efendimize haber verdikde, mulardr. Pes nine-i yakn budur ki. ^2^dqru 'itb bu 3mrf ol yak emi. de

I*
U/ sana, al ise.

j* j

skat izafe vardr ki bilmeyenler terk i izfe derler. Fil-hakka terk-i izfe deildir, ut 'deki hemzeyi, imle ile ya tevelld etdiilp. sonra vasi ile vezin selis olur. Buna Mesneu-dnlar iskt- izfe derler. Mesnevi-yi erf de ok vki' olmudur. ,/L- > j da. ^ bir avu, j* gr. JL- > e tmm- maklb vardr. Pes, msr'228; her bir ta altn be)minde cins-

229
m'eddsmca ve 230 mbtegsnca erbb- yaln cemdt maklesine dahi 231 nazar- l'tibriyle nazar edip, beyit:

jL-____ _____________
224 "Btn mahlkatta, olan eyden daha iyisi olamaz." 225 "nk cmertlikte cim rilik, kudrette de herhangi bir noksanlk yoktur (szkonusu deildir)." 226 "Gsn yardm m?", bn Mce, Fiten, hadis no: 1 ; thy, I, 53. "Gsn yardm m ?", a.g.e., gst. yerler. 228 msra' ; -T 229 "Her eyde onun birliini gsteren deliller vardr." 230 "Yerden bilen her ot, onun bir olduunu ve orta olmadn syler." 231 "Her ey, (sonuta) bir eye dellet eder."

232

59

dedikleri muhakkak olunca z-rh ola, huss nn ola, huss m'min ola, huss dervi ola. (36b H) Senin nazar- kec-ed ile bakp da yakn budur dedlln^^^ pek uzak deil mi? Ez-cmle ki tife-i dervn terk-1 evsf- sriyye etmee sa'y ederler iken, sen anlan nazar- suretle greyim demen, ser-hadd-i insfdan rak de mi? dervilik ii, c-j ^i fljj senin fehminln tesindedir234^ ^ sen dervilere, jSL. bakma, bi-'ajmihi mnkir gibidir, c. gevek gevek. Ya'n dervilerin krm gevek gevek bakp kolaysma. Zr, beyit;
3j ^i> J e ****>

Jjl J

> jc*A^<sM demiler. Dervi^ern mertebesi halkm fehm etdii gibi deildir. Anlarm ta'mlan, c ve libslar, uynlkdr. Nss. zann eder ki refh- hl dedikleri mlk ml ve evld '^l ile olur. Amnn der vilerin n-dnlna bakp mesleklerinden ictinb ederler. Hlbuki, beyit li-mni'ihi^^;
L-mekn-pervz- faknrr?^^ kim hm-y himmete Bl perdir rze tize htrka-i pemnemiz^^^

masdkunca 'ayn- nistde saltariat- b-zevl vardr, tehi kys etme. Beyit; ________________ J lj 239

2 32 "dem 'in suretinde, gnein halini erhetmek nasl mmkn olur? Zerrenin gizlendiini, samann cevher-i kl olduunu kim syleyebilir?" 233 dediin: dedii H, T 234 "tesindedir : versmdadr T 235 "D ervilik, renmekle elde edilmez. Bu hrkay ezelde dikmek gerekir. Senin aba ve gayretinin baka bir karl vardr. Lkin d ervili(in karl) dier bir yerden (kazanlr). 236 li-mni'ihi : - H 237 fakrm : fakr H 2 38j3vn - eyh Glib, Gazeliyyt, s. 48.

60

(37a H)
J U j a ) U jl j j j U u j 4 * S j l j 240

iS L lj ol sebepden k, ya'n senin fehminin versnda olduuna sebep (35a T) budur k, jUuji derviler, JUjdiUjijj mlk mln tesinde, j bir nasb tutarlar, ulu ve 'arim nasb^^l, JiLiiji jl Cenb- Z'l-cell 'indinden, ya'n dervilerin mlk mldan ileri bir 'azm nasibi vardr ki Z'l-cell 'indindendir, 'lem-i esbbdan deildir. Pes zevk srrlan ve saf-j^ huzurlar senin bildiin gibi kesret-i emvl ve vefret-i menldan hs olan zll- zil deildir. Beyit:
24 2

Eeri msebbib-i hakk ledel-esbb vaz eyledii umru dnel-esbb taleb etmek knn- hikmetden durdur. Amm esbb nev'-i vahide hasr edip ve dde-i itibrda ana dahi msebbib kudreti ve rip. mesel dfi'-i c'- mutlaka, tamdr demek ve ta'm yendikde ib'in hbk olan Allah inde'l-ek] ib'i halk eylediini inkr etmek ve tede ihrk fi'iU, m'essir-i hakkden olduunu bilmemek vesvese-i eytn ve felsefe-i n-dndir. >- sen. fjjijL ylece grdn k, iyJo-J,! eytn grd, cjtf dedi bls, ^-1 jl ben teden ki asi (37b H) u 'unsurum tedir, ^ j ^ * 1 dem amurdan halk olunmudur. ekl-i evvelden bir kys tertb edip dedii, "Ben demden efdalim, niin ki ben teden halk ol dum, dem tinden. Her bir ey k teden halk ola, tinden halk olandan efdaldir. (35b T) Pes ben dem'den efdalim. Amm sur, bedhiyy's-sbtdur. Kbr ise, kezlik. Niin kim te, 'ulv; hk, sflidir. Takrbe ise hi sz yokdur^^S, yle olunca f zl, mefzla secde e emr etmek, ya cehl-i mahz, ya zulm-i sahdir. Jji L* *;l JU;-245 Annn Muhyiddin-i 'Arabi hazretleri
239 "Yokluun yakasna ban eken (yapan) kii, ebed memleketi ele g e irdi." 2 4 0 cU ,: 241 nasb: - T "Cebbar (olan Allh)'n bize tak.sim ettiine rza gsterdik. Allh bize ilim, dmana da mal vermitir." 243 yokdur ; yok H 244 "stenen gerekleti." : jj,, T

61

Emr'I-Hfcmi'I-Merbt nrn^'* risalelerinde

O l J I Vl t ,J

a ^ l oljUVljiJvijUll
247

demilerdir. Bu mukaddem serd etmekden garaz oldur ki nass- kt' var iken ana muhllf kys kurmak, ibtid eytndan zuhr etmidir. Ve ehl-i mndan m-'ad olan mantknin resi ve mu'allim-i ewel248 Aristotcdis olmayp, belki tndan mukaddem ibls olmudur. Ne'z billh! Beyit: giU. *ij? *)li
^Xn upt-.

Jj*

nice bir grrsn, sreti, > 'kbet, x nice bir nice bir, tekd iin tekrr olunmudur, ya'n niceye dek bu sret gr m e ^ mbtel olasm, ol iblsne olan gz, (38a H) fj& ^ bir nefes, kapa. Ey mnkir-i bed-baht. grh- dervna naz*r- iblsne ile nazar edip sret-i hlde r-p- saf-y bllan olan fakr u fkalanna (3a T) bakp ve senin bir nefesde ^50 ohp hevya kalb olacak mlk mln py-dr kys edip, beyit:
jf Sret grdler Allah diyeni, olmu Jakr Sandlar Allh fakirdir, kendilerdir aniy

Devn d'im kadh zemm ve tahkir etmek, hem noksn- 'ak ima ve hem za'f- mmna ve hem s'-l htimene delildir. (l*Jt UU-I ^ J -| fli V f' 'jt oll jjljlf i ol sebebden, c.l u-:olyj vrn olmudur, p U . ey n-puhte kii, iS kim beer grdn, zann etdin demekdir. Zr c^\j , ma'nsna ba'zan isti'ml olunur, ij ^Uil j. anlan, pUj 'avm- ns gibi beer zann eyledin. Bel, anlar beerdir, amm 'avm- nss
245 "Zalim lerin dediinden Allh daha ycedir."; 246 nm ; - T 247 "lh bilgiler, Rabbani ve latf iaretler, akllarn kavraynn (tamamen) dndadr. Halbuki akllar bakt halde gerekten grme kabiliyetinde deillerdir. O halde (bu tr ilim ler), ancak keif yoluyla oluur." 248 evvel : evveli H 249 "E y dinsiz mantk! Senin mrn boa gemitir. arihin szne gre, se nin zihnin sze doru yol almaktadr." M-hazar (s. 129)'da Mevln'nn olduu iddia edilen bu beyte, Dvn- ems-i Tebrz'de rastlayamadk. "...Salm (ie yaramaz, boa gitm i) zerreler.", Kurn, 25/23.

62

gibi beer deildir. Galat, 'avama tebihtedir. Yohsa beeriyyetde itibh yokdur. Bu ma'n, hitb- mnkire olduuna gredir. Amm eer hitb merd-i hm karinesiyle derv-i mbtedye olursa, ma'n demek olur ki 'avamn zann etdii gibi sen dahi dervileri beer k ys etmekle knn harba vanp 'imret-i kalb hsl edemedin. Zr nazar- miynenin e'metiyle hzran ve g'iben (38b H) terk-i hrmet ve hdmetde keslet olunur. Eer su'l olunursa ki srr-^Sl kelmda tenbih olduuna gre bu ebyt- nasihat mnklrnda v ki' olmu iken dervnm mbtedlerine hami olmak c'iz olur mu? Cevb budur ki dervilerden (36b T) ba'zan inkr hkmne dhil olduu vardr. Amm inkrdan inkra fark vardr252_ Dervilere g re inkr, hdmetde ve hrmetde teksl mcib olan havtr- nefsn ^ ed ir ki fukarmn hline yakinen 'ilm hsl etmediinden n^ i'tirz edip mertebesi olmayan fark- sninln da'vsma der. Hl buki kendi menzili henz ceme varmamdr. Cemden sonra peyd olacak farkdan dem urmak, ana gre mnkirin inkrndan muzrrdr. Ma'a-zlik ki fukarmn ekser-i ahvli mbtedilerin mzn- 'akl ile vezn olunmaz. Der-kys- nfiksn bft-kfimiln Bu surh, m-ba'dnda olan ebyt- nkslarla kmiller bey ninde olan bevn-i ba'id ve fark- ekidin beymndadr.
xi lT> JUjl j ^ jti |J UJl

| J U 'lemin cmle halk, y bu sebebden tr, ki havssa nazar- miyne ile bakdklandr xi dll oldu ve dallete dd, ya'ni dallete denler^^^ bu sebebden ddler. Zr msr'- sndeki ^ lafz, istisna makmmdadr. stisn ise ^ IS ^ J l 1^1 juj 254 (jjj. ^ ^ (3 gg jjj 32 kimseler, ^ lafzmdaki j , vahdet-i 'ummi ifde eder. Hakkn abdlndan, ,\ f\ gh oldu, ki haber-dr oldu demekdir. Ya'ni ekser dallete denler, nkslar cmlere kys edip hkmde msvi tutduklarmdan tr dal lete ddler ve ilerinden cem'-l kalil, abdl- Hakk'n ahvline v kf olup miyn- nssda anlan temyiz etdii iin (37a T) hidyet bu251 s e r-i: - T 252 vardr : var H 253 denler : denleri H 254

"Bif

ksmn istisna ettikten sonra, geri kalan hakknda konumaktr."

63

lup mertebe-1 liyye kesb etdiler. Zr ba'z kmmeln-I riclden menkldr k derviine tenbh edermi kl eer senl^SS t'lfe-I sflyyenin kelmlann tasdik eden demi grr sen, andan du' iste. Zr ol dem, mstecb'd-da'vedir. Kys olunsun kl mcerred ke lmlarm tasdik eden mstecb'd-da've olunca kendiler ne burcdan pervz ederler imi. W lif yji T/ J i ol bir gnl, ^L-/ ki sumnlardan, ycedir, J u < l JijT o abdaln gnldr, c i yahud Peygamberin gnldr. Abdla256 abdl dedikleri de^^^ bedeldendir. Zr anlar bi'l-kasd mahal lerine bedel koyup gitmee kadirdirler. Mesel tayy- mekn tankyla kendi Kabeye gidip stanbuldaki^SS meknnda^^^ bu sret, bedel brar ki eer berber ise cem'-l mterilerin meribini bilir ve ekl (39b H) em'ili ve evz u etvn ahs- abdlm h hsu olup eh1-i zahirden kimse fark u temyize kadir olamaz. Belki h kimse fark edemez ve^ belki fark u temjz yokdur. ahs- mbeddel. ahs- mbeddeln-minh'in tamm- 'ayn ve h h'sudur. Lkin bu hl leri bilenler tasdik ederler ki bedel gidip yerine mbeddeln-minh gelmek ve bil-aks zuhur etmek hcikdr ve bu man kendiden kasden viki' olmak, abdliyyetde artdr demiler. Zr kendi haberi olmakszm eyhin (37b T) mridine yahud muhibbine bir mahalde min-kablir-Rahmn eyh sretinde bir ahs grnmekden, eyh-1 mezkr, mefrz- abdl mertebesinden olmak iktiz etmez. Kasda mukrin olmaynca kermtdan madddur. Kermt ise env' okdur. Amm bedeliyyetde kasd, l-bddr. Hikyet olunur ki Kenyada Hazret-i Pir Efendimizi bir gece krk mahalden da'vet ey lemiler. Cmlesine va'de-l cbet buyurup, ol gece t-be-sabh her bir hnede ner-1 ma'rif ve saf v sem' buyurduklar, ertesi gn her hneden birer nine^! Ue ikr olmudur. Bu hikyeden Hazret-i Pir Efendimizin makm- abdh hlz olduklan nmyn
255 sen: seni H, T 25 6 abdala: abdl T

257de:-T
258 Isianbul'dalci : stanbul'da T 259 meknnda : dkknnda H 2 6 0 v e :-H 261 niane : nin T

64

olur. Lkin yalnz makm- abdlda olup (40a H) ol makm tec vz etmedikleri iktiz etmez. Zr evliyda gzern eyledikleri makmm ahkmmdan nine^^Z bkdir ve ill Hazret-i Pir Efendimiz, kutbiyyetden ve ferdiy>^etden ehass bir makm- menu'l-himya h iz olduklar, lede'l-kll msellemdir. Pes byle olunca enbiy v evliynn cism cismnleri dahi halkn bildii gibi olmayp, nr- mahz ve rh- mcerred hkmnde olduunu ehl-i zahir bilemeyip, nefs-i nka-i vhide, ecsd- mte'addideye ta'alluk etmek btldr ve felekde halk u iltiym kable^^S isti'dd yokdur, misilli yveler ile mu'cizt kermt inkra sa y ederler. Ne'z bi'Uhi Tel^S^t XJi ^ l^i krff jm ti enbiy ile ceng etmek kasdm, tutdular, cisim grdler, beer zarm etdiler, ya'ni enbiyya (38a T) muhlif olan kfirler, anlan cism cismnlerinden kendileriyle msv kys edip, ceng habe ikdm etdiler. Anlar ise mazhar- 'inyt- ilhiyye olup s'ir ben demden vch ile mmtz iken yine bilmediler ve drl drl kendi hDerine mnsib deliller getir diler. Heyhat, heyhat! (40 b H)
p eyga m

kfirler demi, ite, >< U biz beeriz, ^ oU i-l 265 b e r l e r 2 6 6 beerdir, j U t ) j u biz dahi anlar dahi, j> j j ^ t > l i -

uyhu ve uyumaa ye ta'm yemee merbutuz. Bu kadarca mnse bet bulmala enbiy ile kendilerini cem'-i hlde^S? msv kys etdiler. H, smme h! Bu cmle dallet ve gavyete b'is ve ol bed-bahtlarm hatf helk- sr ve ma'nevlerini mris olan, ancak srr- kelmda tenbh olunduu vech zre, kendi noksn hllerini bilmeyip nfs- kudsiyye ashab olan enbiy-y *izmla msvt da'vsna ddkleridir. Hakm Senyi hazretleri lhi-nme'de temsil buyururlar ki bir hakm, kirdtne demi ki var bir mikdr za'fern getir. kird-i n-dn bil-tevakkuf ve l-su'l mbderet eyledikde hakim su'l etmi ki zaferm bilir misin? Ol n-dn- shib-pindr cevb etmi ki her gece yourt ile tenvl eylediimiz
262 niane : nin T 263 kabule : kabl T 264 te al : - H 265^ :_ H

266 peygamberler : peygamber T 267 hlde : - T

65

nesne deil midir, dedcde, haMm-i hande-zen istihz olup, meer sen yalnz za'ferna chil deil imisin, sarmsa dahi bilmeyip za'fern zann edermisin. (38b T) Bl-'aynihi bunlar yledir ki enbijr v evliymn mertibini bilmedikden sonra hl-i sfllerini dahi bmeyip ol zevt- kirma mukyese eylediklerinden (41a H) n ceng harbe cesaret edip s v ma'nev ne bellara uramlardr. bilmediler, jLijl anlar, ki kfirlerdir, ^ n. V * I jl krlklerinden j c fark- ^ ga

^^^gzleri var amm grmezler.

frk vardr, jU jj ara yerde, ya'n beerle beer besminde,

yet farkm nihyetinde. Zr mutlaka h'^b u hrda msavi grn mekle peygamberle s'ir beer, cem-i ahvlde msv olmak deil. ki peygamber-i l'l-azm birbiriyle msv olmak iktiz etmez ve iki veB birbiriyle msv ohnak iktiz etmez. Belki erkn- ma'lme ve e f l-i mahssadan ibret olan namz tadl-i erkn ve ri'yet-i db zre iki dem klarlar ve birbirine sevb ve fazilet cihetinde uymaz.

Co

j j C mijt j i'

ji jiit l; j Mjl farklar^S^

jU. l: js ji muhakkkdan t mukallide varnca, baka, jli j tf

vardr ve temyzler^^O vardr, muhakkik hli baka mukallid hli bu muhakkik, Dvd gibidir, mesel jSLi ve ol bir mukallid, cu-Urf sad gibidir, ya'n muhakkkla mukallid-i muhakkk^^i beyninde fark vardr. Mukallidi (39a T) muhakkk1^272 taltydimize273 ( 4 1 5 h ) sebeb budur ki mukallid, iki nev'dir. Birine mukallid-i m uhakkk^74 derler. Mesel evliymn riyzt- kka ve terk tecridlerine kendi hli ve zevki olmayarak takld edip, tahkka tlib olur. Birine dahi mukallid-i mubtli derler. Tahki ke tlib olmayp garaz- dnyeviyye iin takld eder. U-il jjji ^ aiL, iy 275 Amm bu beyt-i erfde makm karinesiyle murd, mu268 "...Gzleri vardr, onlarla grmezler...", Kur'n, 7/179. 269 farklar ; fark T 54 temyizler : temyiz T

271 muhakkik : muhkk H 2 7 2 m uhakkkla : muhkkIa H

273 takyidimize : takayydmze H

2 7 4 muhakkik : muhkk H

275 "N efislerim izin erlerinden Allh'a snrz."

66

kallid-i m u h ak k k d r2 7 6 zr muhakkik, Dvud gibidir, shib-i ztdr, mlik-i evktdr. Mukallid sad gibidir, nak-ber-bdr, ah vli py-dr deildir, buyurmular. Mukallld-i mubtU ise sad gibi olmayp matrd ve mahrmlardan add olunmudur.
>tL; j i j > U U . j y tf"

*> j smda,

ma'lm,

U- AUh derler, jU lkin, jj ^ jU jj ikisinin ara-

bir fark vardr, a j iyi ve sahh fark vardr. Yan kfi

rin Allh demesiyle m'minin Allh demesi bir deildir. Zahiren b a klsa ikisi dahi lafza-i celleyl tekellm ederler. Ma'a-hz k birine mcib-i ikb ve birine mstelzim-i sevbdr. Zr kftr Allh deme siyle kfr-1 indsinin ziydeliini i'r eder. Bu yzden ana mcib-i 'kbdr. yet Ul ojJjJ ^ 277 (4 2 a H) Bt-1 sengne 'ibdet edib de Hlk- semvt ara n ADhdr demek, kfrde^^S mablaa deil mldi? Kald ki ba z nsa dahi Allh demek (39b T) mcib-i 'kb olmaz, b'is-i sevb dahi olmaz. Ve ba'z nsa Allh demek, mcib-i terakkl-i menzil olur. Jijf tjf jt Lif ji ol dilenci, U- x.J Allh der, U. i j f ^ j*,ji etmek talebinden tr. Et mek tahsil edeyim deyu btn gn Allh iin dejrtp zikru'h eder. mttak olan kimse Allh der. iU-i* j) cn u dilden ve z j oli cmndan ak u mahabbetle Allh der, kisinin Allh demesi birbi rine uyar m?

cJ-*
i / j i ^ her iki nev',

J Jj j-J >y

j* ij>

i/ j* j
bir mahalden

an, mesel eek ansyla bal ans. ij> yedi, demekdir^! lkin oldu, ol birinden ki bal

'al-sebll'I-bedel her biri^so

ki bir iekden ki nev' ar tenvl etdi, jl jU bundan diken hsl oldu ki eek ansdr, / j ansdr,

bal hsl oldu. kisi dahi bir iekden tenvl etmi

iken, kavbil hasebiyle^^, birinde sret-i (42b H) zararda ve birinde

276 muhakkkdr : muhkkdr H 277 "Andolsun ki onlara, "Gkleri ve yeri kim yaratl?" diye sorsan, mutlaka "A lla h " derler...", Kur'n, 31/25. 278 kfrde : kfre T 279 "Sevinten oynayan ile korkudan titreyen arasmda ne kadar (byk) fark vardr!" 2 80 biri : birisi H 281 demekdir ; demek T

67

sret-i nefde hveyd olmas misillidir ki gl-i gl-zr- zikru'llh olan lafza-i celleyi dahi kfirle m'min tekellm etdikde m'minde sret-i nefde zahir olup b'is-i terakki-i derect ve kfirde sret-i zararda bahir olup mris-i tenezzl-i (40a T) derekt ola. Pes kavbilde tefvt ok ve ittihd- srete aldanmak yokdur.
v li li J -l-i ilj J t? i / J

li/ji ^ her ci nev' h, jjij> \J 283 ot yediler, \ j ve su ider. lafz, muhvert- 'Acemde me'kl merbda msta'meldir. Veyahud ma'tfa muvafk ma'tfun-'aleyh takdir olunur k Arabn, J j dedii gibi ve 'lrin,

iujt oUUU Li
kavli misilli, ol birinden, k baya hdur, ^ fk oldu,

j j bundan, k m k ahusudur,

m k-i hlis demekdir.

Mk, hdan tekevvn etdii mehurdur. Amm her nev'-i ahu dan mk tekevvn etmej^p, bir nev-i hya mahss olduu dahi mesturdur. yle olunca iki nev'-i h, me'kl merbda mttc;hidler iken, neticeleri mtegpr olduu deldJr ki mcerred srel-i eki rbde enbiy (43a H) v eviy Ue s'ir ns mttehid olnakdan netyic-i aml ahvlde msv olmak iktiz etmez.

J t ?jj ti-M i Jij'

nun mzsi hafTefdlr, 'dir. j j a

O *

J ol mnkir-i evliya olan ahs ta'm yer, mesel, / olur. B u bir n-pk nesne, jj andan, jt ji 'dan mumunfasl, birisi bir ndan zahirde necset ve btnmda

(40b T) habsete mte'alljic bir nesne kendinden zuhr eder.

ve bu veli->T kmil ta'm yer, !ji. jy ^ a/ yek-pre nr- Hud olur. Ta'm yeyip mahz- nr etmek kande, helaya vanp sret-i murdr ile def etmek kande. Mesnevi-yi erfde hikyet buyurulur ki bir veli-yi kmil dervilerine kesret-i eki rbden tevakki emir buytarurlar imi. Bir gn kendi men' etdii vech zre tenvl ederken derviin biri grp kalbinden i'tlrz etmi. Fi'l-hl eyh kef edip, o! dervie dahi emr edip yedirdikden sonra bir legene hzr edip, ev282kavbil hasebiyle : - T

283

284 "(Hayvanlara) ot ve souk su verdim." 285 "ayet arkc kadnlar ka ve gzlerini oynatarak ziyarette bulunurlar sa.", kr., el-Mu'cem'l-Mufassal, II, 978.

68

vel ol dervie pamak urup kayy etdlrmi. Bir de bakmlar k legene yek-pre ylan ve yan akrlb env'yla dolmu. Der-'akab eyh-i mezkr dahi kayy etdlkde legene yek-pre la'l ykt zmrrd emsll cevahirle (43b H) ml--ml olmu. Bu hli grnce dervi bi-ihtiyr eyledii i'tirz- ksthneye tevbe-kr olduunu beyndan sonra buyururlar k hakkatde derv-1 mbtedde eki rbden peyda olan yan 'akrlb^, ma'kle -k ahlk- reddiye den kinyedlr- ve eyhde hsl olan cevahir dahi ma'rlf-1 ledrmlyyeden lbretdir. Amma kuvvet tasarrufu le eyh-1 kmil, ma'klu, mahss hkmne tenzil etmi ve evliyda bu tasarruf der-krdr ki287 ma'kulu, mahssa tebdil edebilirler^. Der-beyn- zftt- pk-i 'firifS Bundan yukarda geen ebyt- erife, evliyadan zuhr eden ahvl ile nakslarn ef li mukayese olunmadma^^ istidlal idi. Bundan aada olan ebyt. evliynm zt- pklarm tavsif ve mertib makmtlann ta'rifdir. (41a T u nki, a;i h, jU J l Ji. jl > JUjl J U ) tebdil olunmulardr,

0 >f JUjf zmre -1 abdl-

varak evtr, U-

halkdan ma'dd deillerdir, jy,

ya'n sohbeti varak- d^er eyle k avm- nss bunlarn, *jjt

290 medllunca mertebe-i fendan vsl- bek olup, jijU 291 (4 4 a H) 'ummunda ne gne dhil olduklarm, eju-j deeri ba'z fuhl- mfessirn tahkik ve tafsil buyurduklarn grse ler dahi, yine2 Q2 kabl etmezler. Pes biz dahi deriz k
286 yan ve akrib : akrib ve yan

287 ma'klu mahss ki ... der-krdr k i : - T 288 edebilirler ; ederler T 289 olunmadna ; olunduuna T 290 "(Haa) Allah deildir, (ondan) ayr (da) deildir."; kr.

"K m il insanlar, h, Allh deillerdir, fakat Allh'tan da ayr deillerdir.", Mevln, s, 235;

C J <I-?jjli Lo
"Ben sevgiliye kavumaktan bahsetmiyorum. nk ben, sevgiliden ayr olmadm.", a.g.e., gst.yer. 291 "...Yapp-yaratanlarm en gzeli olan Allh, pek ycedir.", Kur'n, 23/14. 292 yine ; - T

69

mek bunlar s'lr halkdan deillerdir, mmtaz mstesnalardr^^ demek olur. Amma yukanda, msra': nsr'mda lafe- abdal, bedeldendir d^p, bedelin ma'ns ba'z evHy'u'llhn ta'rfine gre ahz olunmu idi. B u mahalde Hozret-i Pir Efendimiz m an-j^ mezkr- sbkdan baka lafz- abdala bir ma'n dahi verip, zt- fnilerinden bedel, kendilerde zt- bakyi tasar ruf etmekle abdala abdal tesmij^e olduuna^^S m buyurmulardr.
JJ A S jS H lU U j It .til j j.

ol abdlm Cismini, oU , oulI gibidir, | , idahi, dan tahmr etmilerdir, jjl

nr-

j t hatt rhdan, ^ S i. jt j dahi mlkden,

gemilerdir, ki derecede tecvz etmilerdir, (41b T) de 297

mek olur. Bu nrdan tahmr olunmak, tahmr-i sndir. Tahmr-i lda tinden iken, yet^, mantkunca siklet i trba^^ bi'I'klliyye mndefi' olup, nr- rnalz kesilmekle 'ajm- iksr-mlsl^ss hem mnevver (44> E ) ve hem Krevvir olmak istl'dadm tahsil edip, iTjese altun ki mnevver dir, aro.m 'araziyyeti^^ gidip iksr kaldkda mnevvir dahi oljp sa ir ma'dini sehebe ilhak edebilir. Pes rhui ve mlkn eref-i ztlerine sz yok. Amm beerde olan ikssriyyet anlarda yokdur kf. ciiS'i hayvru mele'-i a'lya ilhakla pye paye vs- 'lern-i lht ede mezler. Amm cins-i ma'denden oian iksr gibi cins-i ben Ademden olan enbiy v evliya dahi tarh olunduMan ben nev'ilerini, hal' ilbs tarkyla 'ayn- hviyyetden sr-b edip mhiyyetinde mestur olan kuw e 3rt^*^^, fi'ile ikanriar. Lkin e'er mhiyyetinde mestr bir cevher-i sadet var ise kuvveden fi'ile kar. Ve ill eky-y semedye, ilbs- libs- sa'det, muhl olduunu dahi bilip ol gne n293 rnstesnlardr ; mstesndrlar T 29 4 "O, abdaln veya jjeygamberin gnldr." 295 olduuna : olunduuna T 296 y e t; 297 "B iz senin gsn ap geniletmedik mi? Belini bken ykn senden alp atmadk m ?", Kur'n, 94/1-3. 298 traba ; trbiyye T 2 9 9 ^ 3 0 0 ^ ^
h

.T H ,T

301 kuvveyi : kuvve-i T

70

haleflere sarf- iksr-nazar etmezler. Ve erbb- sa'dete dahi bah-

aty-y esrarda dakika fevt etmezler.
j;l

tJ i> Ij igfi

j) ij

jm M Jij Ij 4^ j j f c l J> j

j/ji Jijj zmn inde, I i

arb grmlerdir^os^

ji Uj 303

mahz fni olmakda, k 'ademdir, j I

(42a T) ey'I grm

lerdir. Hlbuki ma'dm, 'de'l-'ukal ey deildir,

bunlar ise fen-y mahzda ne eyler grmlerdir. zmn (45a H) sret-i nev'iyyesi mahv fen olmala arb olacam bunlar dahi henz bamda ter tze ten grmlerdir^'*. te bu gne sklyn- arb-'irfan olan merdn- ilh, herkesin mertebe-1 isti'ddm bilip kendinden ne gne cevher hveyd olacak ise anm terbtye v tenmiyesine d'ir tertb-i mukaddemt- nazar ve mesleine mnsib tedbr-i mehmm- seyr sefer ederler. Hatt demilerdir^^ ki std- haddd, bir demirden ne gne let kacam bilir iken mrid, bir d e riin ne mertebeye vsl olacan ibtid-3n nazarda kef edemezse ol mrid. kmil deildir. Lkin bu kelm zuhr- 'inyetden kat- nazarladr ve ill n-mstaidde, isdd- m-lnihye t etmek Cenb- Vhib'l-mlden ba'd deildir, u ^ km fj 306 Evliy'u'llhm nr- ferset ve kuw e-l kerametleriyle eyy kable'z-zuhr kef etmeleri kendilerinin hllerinin neticesidir ki anlar kable'l-vcd mest-i arb- uhd olmular idi. arb imeden37 ser-h olanlara lytdr ki bir ^r'i grmeden bileler.

UjP nji j (42b T)

nju

Ujj;l cUjI jiiff

akdem, Ujjfc cU. jl zmlerin halk olunmasndan evvel^, .jj>her birisi arblar imilerdir, U j^ n j j ve rlar ve mestlikler gstermilerdir. Bu beyitde 'mer bnCl-Friz^^^ (45b H) hazretlerinin Kaside-i Hamriyye'sinin matla' olan beyit,

1^1 /i J*

302 grmlerdir :grmler T 303 "Y o k olan ey, ne grlebilir ne de b i varhkir." 304 grmlerdir : grmler T 305 dem ilerdir: demiler T 306 "Konumuza dndk." 307 imedej, imedin H 308 evvel : akdem H 309 bn'l-Fris : bni Fris T

71

beytine telmih olduu ikrdr. nki halk- ervh, halk- ebhdan mukaddem olmala bunlarn ser-hluklan arb halk olun mazdan evveldir. Beyit: Sanman bizi kim re-i engrla mestiz

Biz ehl i harbtdanz, mest i elestiz^^^

misilli ne'e-mz kelmlar e ol bezmin safsmdan dem urdukca fsrde-dimn, 'lem-I hyn ratb ybis szlerle bunlara i'tirz ederler. Anlar dahi, beyit:

Ben sarhou olduum ne meydir? Sen nehy buyurduun ne eydir^^^.

deyu cevb- b-sarb verirler. Myji allardr, 'ardan ve kraden ve hal v melvrid olup erden iktifa olunmubunda tetbu'- izft vardr. Cenb- Hakk'n ^ 314 buyurduu makamda sakin olanlar'arda

dan a'ldrlar. ^ z ik r ohnmad. iktifa san'atma bin'endir. Kur'n- Kerimde dahi dur. bi' ^ jjksi. dUU jsi jju>

ve krsde skin olanlardan derece cihetinden aldr. bhe yokdur ki indel-'ar skin ohnak baka, inde-zi'l-ar skin ofanak bakadr. (43a T ) Bu tetbu'- izft ki mak'ad (46a H) lafz izafet-1 beyniyye ile er jo-u a muzf olup, dahi izfet-i lmiyye e ya muzf obnu iken. LA- la la bu cmlenin zerine muzf olmak, eX* jj-r J tai. ^ ^ Jtyet-i kermesi olmasa, tetbu'- izftm nev'i, ga 3T-l mstahseninden olmak iktiz ederdi. Zr tetbu'- izft iki nev'dir. Bir nev'i^^ mstahsendir ki izft beyne'l-fusah
3 1 0"M dam arabn sevgiliyi anarak itik. zm aac yaralmadan nce biz onunla sarho olmutuk."; k.

>

JJ lA sj

j/Jl ju*JiWc J J fji j*lAs* ft>j t*

"Dnyada henz ba, mey ve zm yok iken, canmz sonsuzluk arabyla kendinden gemi idi. u urama-didinme dnyas daha yaralmamken, Mansr'un nktesi sy lenmemiken biz, can dUnyasnm Badad'nda enel-Hakk deyip duruyorduk.", Dvn- ems-i Tebrz, I, 294. 311 Klliyl- E'ar- Rhi-i Badad, s, 74. 312 Hsn Ak, s. 177. 313 "...Her trl iyilik senin elindedir...", Kur'n, 3/26. 314 "Gl ve yce Allh'm huzurunda hak meclisirdedirler.", Kur'n, 54/55. "Gl ve yce Allh'm huzurunda hak meclisindedirler.", Kur'n, 54/55.

72

mehr olan kelimtn^^^ yirmisini birbirine muzf eylesen c'lz ve mstahsendir. Mesel sgar- sahb-y hum-hne-i 'ak gibi. Amma izft^l beynel-fusah mehr olmayan, gajrr-i mstahsendir. Bir yd-gra lle-i erke-1 cn dedii gibi.
Der-beySn- taksm-i merfitib-i evliyi

Bu surh- erif, evliymn tefvt-i mertiblerini taksim beymndadr. Y'a'n evliya dahi aksm- mte'addideye mnkasim olup, birinin hli ol birine makm olmak iktiz etmediini,'ayandr. t#** ^ Uj' J Ujl; grh- evliy'u'llhdan, Uj*ldu' ehli olanlar, i> eeri z'lden320 isii'nli ekserdir ve lkin f nefsil-emr mansma gelmesi dahi mukarrerdir, bakadrlar, jji j^ghce dikerler, j J jj lafzmm cem'idtr ki mzsi a -ji gelir, ghce yrtarlar, yrtrnakdr, daln kesriyle yrtp dilanek ki fatk u retk- (43b T) umrdan^^l kinayedir. Evliydan bir t'ife-i mahssa (46b HJ bu hdmete mvekkiller olup, du ve himmetleri hasebiyle fetk u retk- umra mukayyeddlrler^22 j^g 'avrn- nssm vel i'tlkd edip ve evliy'u'llh ahvlinden fehm etdiJderi ancak bu t'ife-i 'aliyyerin ah vline mahssdur ki bir derndan veyet zann etseler, icbet-i du' ve te'sr-i himiTteie istidlal edip eer himmetde te'sr grrlerse ba na p dil-gr ederler. Ve l himmetinde te'sr olmayan evliya'ulhdan olmaz, i'tikdyia nice nice zevt- kirama s'-i nazar edip hiretlerin tedmr ederler. Ma'a-hz ki bu makm- hssdr. Cem'-i evliy'u'llh bu hdmetle me'mr olmak iktiz etmedikden^^S 'ad, bu hdmetln sahibi, a'l-y derect- velyetde olmak dahi ikti z etmez.
U.J j l jL U i* ^ U jl j ^ L i ^ pi

/ij

bir baka t'ifeyl^24_

316 bir nev'i : biri nev' T 31"^ keliratm . kelimlnm T 318 izft : izfeti H 31^ U jjj : Jujjj T

bilirim, Ujl j evliy'u'llhdan,

320 z'iden : zid T 321 umrdan : H

322 mukayyeddirleer : mukayyedlerdir H 323 etmedikden : etmediinden T

73

jLtjU iS k anlarn azlan, ju tij nlyyedlr, atnm ghce olunur325

kapaldr, jlI< rbta -1 zam-

^ 1 gibi mutlaka rbta olmak zre Isti'ml

j| du'dan, ya'n hajTan ve erren bir hussda du'

etmezler ve edemezler. Zr bunlarm nazan d'im levh-i mahfza olur. Ve 'ilm-1 lednn ve 'rfn- h bunlar tahakkm ve tahkim den men' eder ve bilir k, beyit:

Afutasamf odur eyada tamm Ne havss arada hergiz, ne 'avm^^^

(47a H) Eer denirse ki evliydan ehl-i du olanlarda bu ilm-i lednn ve irfn- lhden haber yok mudur? Cevbnda denir ki ehluHhdan ehl-1 du (44a T) olanlar dahi iki ksmdr. Bir ksm avm- evliydr ki levh-i mahfza in deiDerdir. Ve bir ksm ^ e r i havssdandr ve levh-i mahfza dahi inlardr, amm nazarlan levha m aksr olmayp, emr nehye nzrlardr. Zr Kurn- Kerm'de ^27 vrid olmudur. Ke-ennehu tife-1 lnm hazz- Istihlllan, nbvvetdendir ki b ^ - i evvelde zikr olunan, eh l-i du'dr. Ve tife-i sniyye ki bu beyitde mezkrdur, anlann hazz- istihlflan velyetdendir. Yine sul olunursa ki velayet, nbvvetden efdal mdr ki siyk- kelm bunlarn fazlm gsterir. Cevb verilir ki hcizz- istihlf talirinden anlamaldr ki velyet-i hssadan mstahlif demekdir. Velyet-i hssa-i nebeviyye ise Ji ^28 nin nbvvetinden efdal olduunu 'ulem tahkik etmilerdir. Pes velyet-i hssaden mstahlif olanlar nbvvet-i hssaden mstahllf olanlardan efdal olmak kys'l-fer' bll-asldr. Ve bu grh- sn m urduUh murd edinmekden ni rahmet-i mme-yl hiyyejd kefen ve yaknen grp asl lm ekdrdan mte'ellim olmazlar. Belki tabibin hastaya def-i 'Ulet iin yahud hlz- sihhat iin tecerru' etdirdii edvlye-i mrre gibi cemi'-i nsa ve kendilere vki' olan lm meakkat. (47b H) 'ayn- menfa'at ve^29 mahz- hikmet olduun bilip saf-yb olurlar.

oj/
324 t'ifeyi : tife T 325 olunur : oluyor H 326 ve Hilye'si, 5/1,38.

Lk! jj

327 "...Bana dua edin, kabul edeyim...", Kur'n, 40/60. 328 "Bu peygamber." 3 2 9 v e :-T

74

Ujj kazada bir zevk, ^ grrler, kendilere mahss, A j anlara kfr gelir, hals taleb (44b T) etmek. Hazret-i brahim 'aleyhi's-selm mancrukdan nr- Nemrda. at lrken Cebr' 'aleyhi's-elm geMp ifU dedikde, ^ oUI U l ^31 deyu cevb vermesinden ve Hazret-i Zekeriyy'ya zr-1 errede iken, eer bir kerre emn diye idin nm- erifin defter-i enbiydan hakk olunur idi, deyu vrld olan hitbdan bu zmre-i celle hisse-yblar ve btn-y Ka'be-i hakikatle mstetblardr. Skinn- harem-i Kate, fkler gibi deildir ve ^ yet-i kermesinde bu teslim nzya dellet vardr, deyu ba'z mfessirn zikr buyurmulardr. Amm sret-i zahirde bunlardan su dur eden sr- du'^^^ v himmet, asl^^S kendilerden olmayp fen-y mahzda nmyn olan kudret, kudret sahibinindir. Ve ol h le tasrif derler, tasarruf demezler. Tasarrufla tasrif beyninde fark vardr. Hatt 'UbeyduhuTAhrr hazretleri Semerkand'da Sul tn M es'da himmet etmekle Mrz Bbr bni Tmr muhasara dan (4Sa H) n-md olunca p-gh- hisarda mndi nid etdirmi ki, "eeri Semerkand' alamadk, amm an maJm etdik k eyh 'Ubeydu'Uh riT deil imi. Zir kendilerden sr- tasarruf nmyn oldu, rifde ise tasarruf olmaz. dedikde, H^^zret-i Ubeydullh ol kelm red buyurup, Mrz t a s a r r u f u n ^ ^ S elfzm bilir, ma'nsmdan haber-dr deildir, deyip bu makam blda mezkr olduu vech zre tahkik buyurduklar Reeht'da mestrdur. Ve MesnevM erfde eyh Akta' hikyesindeki (4Sa T) dest-bride le zenbl-bf olduuna nss mahrem olup, kerameti ikr olduu hinde, ol veli-yi kmilin Cenb- Hakk'a olan mnctm beyn buyurmak esnsmda bu tahkkt yek-pre 'ayn buyurmulardr.
fji
3 3 0 " B i j ihtiyacn var m ?"

331 "V a ama, sana asl." 3 3 2 ''Orada apak nianeler, (ayrca) brahim'in makam vardr...", Kur'n, 3/97, 333 kr " Uj^ du...", Kuran, 4/125. 334 d u a : - T 335 asl: - T 336 tasarrufun : tasavvufun H j^ I j : ...Allh' bir tanyan braJim'in dinine tabi o l

75

/ ii fj

evliyadan bir baka t'ife dahi vardr kl. olp, jU. halklarnn katnda mehr, J

kat gizli, kaan om'ed-

ya'n gyetle gizli, nayedir,

giderler, kl slklarmn haf olmasndan ki

lurlar, olmazlar, Istlfhm- nkridir. . 1 ^ 1 .Uji

dsnca efrd- rlcl ta'br olunan evliy ki makmt u kermt er lerinden olmayp kutbun hkmnde ve Hzr'n defterinde olma dklar Fthtda (48b H) ve s'lr ktb-i kavimde mestrdur. Ve eyh Neti-i Mevlevi'nin medh-1 Hazret-iFVde, beyit: Nice monla, eh-i hn- cihn- ma'ni Kim odur tc- hakikat-dih-i fark ejrd^^^ buyurduu gibi bu t'ife-i 'aliyyenin dahi sultn- ser-efrz Hazret-i Pir Efendimiz olup, cemf-i efrd- kevkebe-1 Mevleviyye zuhu rundan sonra L i - l ^ >Jl . y dediklerine sebeb. ma'n-y mezkr ola. f J U i l )j iU-t iltiv eyledikleri menkl j^ mehr ve beynel-'rfn fukara-i Mevleviyye zmre-i efrddandr

^
hem anlar kendileri, anlann fakat abdal dahi zmre-i abdal

(45b T)

anlann hem kerametleri,

harem-i harim-i 'izzetde mahfzdur, Jj , isimlerini iidirler ve itiyak ekerler,

ki dne'l-kutb olan riclu'Uhm yek ser-medlerldir. Bu t'ife'i efrdm nmm iidir ve ill ahvllerine vkf olcimaz. S r cennet-i m aneviyyede i4 masdkunca her tife kendi derece sinden m -dn olan t'ifenin hllerini bilip m-fevklerinde olan mertibin ahvllerini bilmezler. ll o kadar var kl nmn iidip, dnyda olduka itiyak ekerler. Zr bu 'lem, dr- terakki v mtihandr. Eer cennet-i hissiyyede olsalar, kl cennet-1 mev'd (49a

H) andan bretdir, ol vakitde belki nmlarn dahi itmezler di.

Hsl- kelm bu kadar beynlerinde tefvt-i derect nmyn ken, yine cmlesi bir vcd ve bir a'z gibi birbirlerlyle ittihd- kllide olup, kelmlarnda dahi zerre kadar sr- nifk u hilf olmayp, yek-pre vifk u ittlfk^^Z zre olduklan muhayjrir'l-ukldr. Ve
337 "Allh'n ve l ve saf kullan vardr." Net, s. 18. 339 " eref bayra, yasak eylerin koruyucusudur." 340" mutlu onlara! Varlacak gzel yurt da onlar iindir.", Kur'n, 13/29.

341 "...Her grup kendilerinde bulunan (fikir ve davran) ile sevinip bbrlenm ekledirler.", Kur'n, 23/53. 342 u ittifik : - T

76

sret-i ihtfda hveyd olan ahvlleri bile kendi kavilleri zre 343 niz'- lafizye mahmuldr. Pes cem'an 'ayn- vhid hkmnde bir t'lfe-i cell'l-kadr aranrsa, sflyyeden m-'ad bulunmaz ve i>l lit yeti^^S kemli zre anlardan gay
fjji j>LdU5Li.l 4

rye hami olunmez. Der-beyftn- Ittlhfid- evUyft Bu surh- erf, evllyu'llh meymnda olan ittihd u yekreng beynndadr.
jlj J U .

f*

jO j j jL f i

ol-iil j /

jLi< j / eer anlardan bir yere cem' olmu grr isen, jieji iki refiki, ol iki refik hem birdirler, jlj* hem alt yz bindirler. 'Aded murd deildir, kesret murddr. Yan ikisini bir yer de grdkde zann etme ki anlar iki olalar. H, birdirler ve byle bir olduklarm dahi iidip zann etme ki yalnz birdirler. Belki {49b H) nice yz bin, birdirler. Beyit;
I

j \j

346 Mervdir ki t'ife-i sfiyye iin ibtid hn-kh binas Msr'da vki' olmu ve sebebini dahi byle naki ederler ki Msrn meliki bir gn kenr- N'de get gzr ederken, n-gh bir tarafdan bir piyade yolcu aikr olup kar tarafindan dahi bir yolcu beddr olmu. Gele gele birbirleriyle mukabil oldukda selmlap inlklar edip birbirleriyle musfaha ve mbeke ve mu'naka edip, fil-hl ol mahalde oturmular. Ve her birisi koynunda ve347 cebinde her ne gne nevle mevcd ise meydna getirmiler. Beraber yeyip ve iip f tih a la r3 4 8 okuyup gl-bnglar ekip bir 'acb garb mahabbet349 sohbete r' etmiler ve esn-y sohbetde gh alap gh glp tekrr-be-tekrr birbirleriyle mu'nakalar edip evk u ga343 "Grnen eylerin ihtilf gerei, mnakaa kabilir." 344 "ivjminler ancak kardetirler...", Kuran, 49/10. 345 ayet; hads-i erf H, T 346 "Muhabbete gark olanlar iin, itlihad tadyla bir nefes yaamak, saatin al tlar (saatlerce yaamak) gibidir." 347ve:-H 348 fatihalar : fatiha T 349 mahabbet : mahabbete T

77

rm izhr nice zamn mmtedd oldukda bu hl pdiha garb

(46b T) gelip ol

z t la n n n ^ S O

yanlarna vanp su'l etmi ki:

" G lib

szler karnda olup, nice zamn birbirinizden cd dp, b u gn mlktmz^Sl myesser oldu", dedikde, demiler; "Hayr sul tnm, biz karndalar deiliz." Pdih demi ki: "Zahir budur ki karbetiniz vardr." Demiler ki; 'Yok,
a k r a b a ^

dahi (50a H) de-

iz." Pdih demi ki^^: "Zhir hem-ehrersiz." "Hem-ehri dahi deiliz." demiler. Pes byle mnfehim olur ki: "Nice zamn blrbirlnizle hukk ve nn nemek ola?" Demiler ki:
" O l

dahi yokdur.

Ancak birbirim izi^^ bugn grdk ve bugnden evvel asl sbka-i355 lfet m u'refem lz^^ yokdur. Lkin o kadar var k ikimiz dahi t'ife-i dervndan olup, tarkat karmda olmala birbirimizle mfvaza ve mushabe edip, esn-y seyhatmzda vkf olduu muz esrrm naki tahkSk. ezyd- mahabbet ve imtldd- sohbete b'is olmudur." dediklerinde pdih- mezkr bu t'ifenin mahabbetn-fillhlanna tahsin edip sflyyeye m ahss btr hn-kh bin etdirdip^^^. yende v revendesi anda cem' ohnak zre vakf u art eylemi. Bu vka hlcretden iki yz yahud yz trihine ka* rb zamnlarda olup, ol vakitden bu vakte gelince, ki bin iki yz t rihini tecvz etm idtr^^, bin seneye karb Rm'da, 'Arab'da, rnda, Trdn'da bin olunan hnkhlann ecr-i cezlinden ol iki dervi elbetde hisse-yb olduklar mlhaza olunsa mahabbetnfi'llh ve ittd yek-reng, ne makle 'aziz nesne olduu ikr

(47a T) olur. Ve birlik makrm ne makm- 'l olduu beddr olur.

Ve andan sonra (50b H) bu ma'n dahi^^ zhir ve bhir olur ki 1 kisi alt yz bin dem makmma k'im imiler. Zir bu kadar hnkht ve hayrt- criyyeyi b-itlf nice yz yllar ibk v ihdsa alt
350 ztlarnn : ztlarn T 351 mlktmz : birbirinize mlkt T 352 akraba : akrabadan T

353ki;.T
354 birbirimizi : b iz bizi T 355 sbka-i : sabkan T 356 mu'refemiz : mu'razamz T 357 gtdirdip : etdirip T 358 etmidir ; eylemidir T 359 rna'n d a h i; ma'ndan T

78

ynz bin dem cem' oldu iseler mmkln deil ken iki dervden n-

myn olmudur. Jli. ^mevcler misli zredir, jLi jljul anlarn 'adedleri; oiJ-J i Ia*! takdirindedir, xil loc jj ta'addde getirmidir, jU anlan, rzgr; ij jU-l a l. takdirindedir. Ya'n evliy'uUh her ne kadar kes ret vefret zre olsalar dahi cmlesi birdir. Mevcler misli anlan derydan a>Ti gsteren, rzgrdr. Ve ill rzgr skin olsa, cmlesi deynm ayn olup zt- vhid olduklan aikr olur. Beyit:
in y bahr- tevhid olmak istersen eer Kesret i emvca hayran olma b oldur ki ol

m'eddsnca dery-y vahdetde nmyn olan emvc- unt- ilhiyye, mtegyiret'z-zevt olmayp, keremiyyetinden vezn olan nefes-i rahmnnin sr- hubbudur^^ ki bahr- ahadijYct ca gelip, v j ju ^v gstermesine del-i (51a H) ren, bu deryada mstarak olan e'izze-i kiramn itthdlandr ki cmlesi bir nefesden zinde ve bir nurdan frzende olduklan azhern mine'-emsdir. (47b T) 'n.'m *jJ tfjU J>** baka baka oldu, canlar gnei, la k < ,j j tetbu- izft vardr, bedenler penceresi iinde. Hlbuki fitb baka baka deil, amm her pencereden giren nr. bir renkde olur. e, levniyle mlevven olduundan n gk, e; nr- fitb, gk ve yeil ie, yeil gsterir. Ve bundan m-'ad tk- vasat- eflkde duran fltb ehl-i ark, garb ve ehl-i garb, ark ve ehl-i iml, ce
nub ve ehl-i cenb, iml grp, herkes kendi cihetine nazaran

hkm etmekle ems, muhtellfetl-ciht vel-elvn olmak ktiz et medii gibi, rh- inn dahi hakkatde bir olup mezhir iktizsyla mtegyirdir. Ve bu tahkkdan Zeyd mesel 'lim olduu mes'eleye Amr^'^ dahi 'lim olmak iktiz etmez. Nefs-i vhid hkmndedir dedikleri, zhirn-bi'l-mazhar i'tibriyledir. Ve ill mezhirin ahvli mtegyir olduu bedhdir. Ve bu ma'n maiyyet-i mutlakaya me360:-H,T
361 "...istedim ...", Kcf'l-haf', II, 132. 3 62 hubbudur : hubbiyyedir T 363 "Saylamayacak kadar byklkleri vardr." 364 : mer H

79

sildir ki ^

365 hkmnde evliy v enbiy ve m'min 's ve

kfir mnafk yek-sndr. (51b H) Amm ma'iyyet-1 krm, ma'iyyet-1 intikma benzemez. Pes Zeyd darbdan mte'ellim olsa, 'Amr'a366 elem siryet etmez ve Am r bir'lltmden mntefl' olsa, Zeyd'e f'idesi rc' etmez. Zr nef zarar, nefs-1 ntkaya mte'allkdr. Rh- insn dedikleri rh- izl m ansma olmala ma'n kablindendir. Ana n e f zarar ve ta'addd tecezzi hami olunmaz. Ve zihn-i (48a T) rene pde deUdIr ki mtekellimn ve ba'z hkem mezhebinde rh, vhid olup mte'addid deildir. Amm ba'z hkem drt rh isbt edip, evvelkisine rh- insn derler.
3 6 7

^l>t ^ "J ^ ^ djju deyu ta'rf edip, nefs-i ntka tesmiye eder. kincisine rh- nefsni deyip, ana nefs-i ntkamn letidir ve mahall-i dimgdr, deyip rh- JUcri dahi tesmiye ederler. ncsne rh- hayvani deyip, hiss hareke-i ird^fyenin mebde'i bu olduun beyn ederter. Ve drdn csne rh- tabn deyip, ehvet nefret bundan mnba'is oldu unu beyn ederler. Ve ba'zlan rh- kudsi dahi zikr edip aksm be ittihz ederler. Ve ta'addd-i ervaha zhib olduklarnn sebebi budur ki inn b a z kuvda nebtla mrikdlr; gziye gibi. Ve baz kuvda hayvn e mrikdir. kuvve-i idrk-i havssi ve kuvve-i hareket-i irdiyye misilli. Amm hareket-i irdiyye dahi iki ksm olup, bir ksmndan cezb-i n e f mnba'is (52a H) olur ki kuvve-i eheviyyedir. Ve bir ksmmdan dahi def-i zarar mnba'is olur, kuvve-i gazabiyyedlr. Amm hayvndan inn muhasss olan, kuvve-i ntkadr ki amnla eyy min-gayri let idrk edip ve mdrlkt- nebi temyiz eder. Bundan sonra bu kuv-i selseden natkaya nefs-i me lek! ve kuvve-i eheviyyeye, nefs-i behmi ve kuvve-i gazabiyyeye nef s-i seb ta'br ederler. Ve Kurn- Kerm'de zikr olunan mutma'inne v levvme ve emmre bundan ibretdir, derler. Bu sretde hkem ile ehl-i er' beyninde niz' olmayp, ll o kadar (48b T) var ki hkem bu kuvya nfs ervh ta'br edip, ehl-i er', lafz- rh emr-i vhidden gayriye tlk etmezler. Kald k Huccet'l-slm Eb
365 "...o sizinle beraberdir..,", Kur'n, 57/4.
366 A m r'a ; 'mer'e H 367 "o _ basit bir cevherdir. Ancak ne bizatihi ma'kltla kavran yeri ve m e kn vardr, ne de duyu organlar ile snrldr. (Y an i grlebilir kabiliyete haiz deil dir)."

80

Hmid el-Gazzl kuddise srruhu Risle-i Rhiyye'de, ervh- beeriyye. nutfenin Isti'dd- kablnden hdlsdlr, dejrlp sret-1 mnakisin mir'tda hudsu, sklenin hudsundan olduuna tebih buyurdukdan sonra nice nice edille-I 'akliyye beynyla ebdna ta kaddmn ibtl ve hudsu, huds- bedene mukrin olmasn isbt buyurmulardr. Ve hilfnda vki' olan edille-1 nakllyyeyl te'vl buyurup ol tahkik zre durmular^. Lkin ba'z hkem bu m a halde galat edip, rh- izf ahvlini 'adem-i keiflerinden n ah km tahlt ve nefs-i ntka hakkmda mcerredn-.'anil-mddedir. Rh- hayvaniye, km ma'ka ta'alluku gibi mte allik olup amn irkmdan hayt (52b H) hsl olduu emsin krre-i duhna inirkmdan sabhn huslne tebih edip kadimn-bi'n-nev olmasma zhib olmulardr. Ve ba'z mtekellimn dahi bu tabrt- gayr-i sahihadan kap, lisn- eri'atda zikr olunan rha nefs-i ntka ta'birine cevaz vermemilerdir^. Pes beynlerinde hilf- ke sir deveran edip inde-ehli'l-kef Hazret-i Muhyiddn-i 'Arabnin tahkik- drer-brlan mu'avveln-aleyhdir ki anlar, rh- izafiye mukbil rivyeti zre nrullh taTjir edip, rh- hajrvniye, ki tabi'at ma'nsnadr. zulmet tesmiye edip, ikisinin izdivcndan nefs-i ntka ta'br olunan latife-i sbhniyyenin tevelld eylediini^^ beyn ve rh- (49a T) izf. peder^^lve rh- hayvni, mder hk mnde olup nefs-i kll gibidir ki akl- kll ile heyl-y kll bey ninde mtevasstdr, deyu tahkik ve 'ayan ederler. Pes lisn- eratde vasf olan bu rh^ izf olmaz. Zir vrid olmudur. Hdistdan mddet-i mtenhiyle mukaddem olan, hdisdir; nru'llh ise hdis deildir ve nefs-i ntka dahi ol maz. Zir nefs-i ntkamn hudsu beden-i nsnm hudsuna m u krin olduunu Hazret-i Gazzli isbt buyurmulardr. Pes ol rh k kable'l-ecsd halk olunup gh zir-i 'arda olmala gh cevf-i tuyr- Hzr'da olmala tavsif olunup, lisn- er'de (53a H) ancak njh tlk ana mahss olmudur. Nev'-i melekden ehass bir mahlkdur ki nefs-i ntkaya m'ekkel olup, herkesin rhu kendi nefs-i
368 durmular: durmulardr T 369 cevz vermemilerdir : cevb verilmidir T 3 7 0 eylediini ; eyledii H 3 71 peder : - T 372 "Allah ruhlar cisimlerden iki bin yl nce yaratt."

81

nkasma mmsll ve mcvir ve am cnlb-l nra da'vete me'mr ve megldr. Herkesin nefs-1 emmresl, kendini cnlb-l zulmete s'k olduu gibi gy bu rh, nefs-i ntkaun k uw e-l meleklyyesinl ve nefs-1 emmre, kuw e-l eheviyyesini mmldd olmudur. nki nefs-i natka nr ve zulmetden tevelld etmekle iki canibe dahi mnsebeti olup er'atm mebns, asl- sa'det olan rha mtb aat ve asl- ekvet olan nefse muhalefet etmek olmala, J a*VI yet-i kermesindeki tarz misilli mdde-i rhda
o lu n m u 3 7 4

dahi levzmm m'adsmdan 'ivaz etmekden nehy

ola.

Yahud Teurt'da mbhem zikr olunup (49b T) su'l eden, t'ife-1 Yehdu n adem-i Isti'dd sebebiyle ibhm ohnmu ola. Ve Hazret-i Resl-i Ekrem'in rha ve cem-i 'ulma 'lim olduunu, ashb- tahkik isbt etmiler. Pes Hazret-i Muhyiddin'in tahkiki hem Hccetl-slmm takririne muvafk, hem hkemnm ba'z akvline mutbk, hem mtekellimni, cnib-i insafa clib ve hem M esnevi-i erTe tbkul-'ayn-bi'l-'ayn mnsib olmala s'ir ahvlden udl olundu. te bu rh. nefs-i ntkanm kuvve-i melekiyyesin hfz u tekmil iin (S3b H) min-kabli'r-Rahmn m'ekkel bir cism i latfdir ki kbil-i tahayyzdr ve beden-i innda m l-verd, verde sri olduu gibi sridir. Ve n*h- hajrvni dahi byle olsa c'izdir ki zir let'iin birbirine mzhamesi olmaz ve lisn- eri'atde gelen, giden, kabz olunan, kandl-i nr iinde duran, cevf-i tuyra giren, ezeli olmayp ebed olan, cmlesi budur. Yohsa rh- izf ve nefs-i natka ve rh- hayvn deildir. Rh- izf, nrullh olmala te cezzi ve ta'addd kabl etmeyip, nr- fitba ba'z mevdda teshlen-li'l-mbtedi tebih olunmudur. m'mtnler, dir, JJ lkin, lAi sayldr, ya'ni hd- mte'addideyi mtemil^Ul mn birdir, jU evliy'u'lhn cismi,

lkin rh- nsnileri birdir. Pes m'mtnlerln (50a T) mte'addid olup, mnm vhid olmas gibi, evliy'u'llhm dahi cisimle ri m add ve cnlan vhiddir. Mesel ma'za'llh bir kfir, m'min-

1 er huzrunda bir m'minin mnna sebb eylese, cmlesinin mnma sebb etmi olup, nefs-1 vhid hkmnde gayrete gelmeleri 373 "Sana, hill eklindeki yeni do|an aylar sorarlar. De ki: Onlar, vakit l leridir...", Kur'n, 2/189. 374 olurmu : olmu H

82

mnda olan Ittihdlanndan n olup, ol ahs mecrh olsa ann cerhinden kimse mte'elln olmaz iken bu hussda anm elemi cmleye sirayet etdii kaziyye-i sbkann hilfna dellet edip in nda iki rh olup, biri rh- hayvan (54a H) biri rh- inn ol masna mesldir. Zr *L,j jlp -I v ^75 masdkasnca^^ enbiyu'llh mtegyiret'z-zevt iken ilertnden^^^ birini inkr ve bk olan mecm'unu ikrr eylesen ehl-i mndan add olunmazsn ki rhlarmm ittihdma delildir. Hlbuki herbirlerinin miynmda nice nice zamn gzern edip, birisinin hayt birisinin haytna b'is olmad dahi rendir. Pes rh- hayvn baka ve rh- insn baka olup, rh-
r n s n iy le ^ ^ S

zinde olanlarda ittihd vardr. Eer

cem'-i inn rh- insaniyle zinde deil midir deyu sul olunursa bel yledir lkin bizim rh- insntyle zinde dediimiz, rh- hayv n evsfndan bi'l-kDiyye hals obnak artyladr ki sim buna dirdir. *iji! aynhk. baka baka olmak, ^ j.fUU ti rh- ha3 rvnde (50b yet-i kermesinde mezkur orh- insndir. Rh- hayvn k

T) olur, jtt.iju- ki lan nefs-i vhiddir,

ba'z hkemnn kavli zre gdmn kimisinden sonra hsl olan buhr- latfdir ki harre gariziyyeyl muharrik olup (54b H) inn da ve cem'-i hayvnda mterek olur. Kalb-i erife hafl deildir ki bu mahalde ve ebyt- sirede vasf olunan rh- insn, rh- izf mansmadr. ^ c-u; j yet-i kermesinde zt- pk- ahadiyyete muzf olmala rh- zf ve nefs-1 mtekellim yasma muzf olmala rh- evliya derler ve radiya'llhu anh, ^

^1 ^

tefsirinde Muktil

deyu tefsr buyurmalaryla rh- emri ve

3^5 ''...Allhn peygamberlerinden hibiri arasnda ayrrm yapmayz...", Kur'n, 2/285. 376 nasdkasnca : masdakasnca H 377 ilerinden ; ienlerinden H 378 insaniyle : nsanler T 379 "lm eden nce lnz (nefsinizi ldrnz).", Kef'l-hafa, II, 291. 380 " iji ; ...Muhakkak biz sizi yarattk...", Kur'n, 22/5; 49/13;

: ...Bir tek nefisten...", Kur'n, 4/1; 6/98; 7/189; 39/6; .lj jlj H.
381" 382" Ona ruhumdan fledim...", Kurn, 15/29. De ki; Ruh, Rabbimin emrindendir...", Kur'n, 17/85.

383 "Nurumdan."

83

nru'llh derler. Amm Hazret-i Pir Efendimizin bu rha rh- n san ta'br buyurmalarnda nkte budur k bu mevki', nsrun ere fini beyndr. nsnm se erefi bu rhla olup ve bu rhun zuhru ancak nsanda olmala rh- nsan deyu zlkr buyurmulardr. Ve ill rh- nsan, hkem 'ndinde nefs -1 ntka olduu lzm deil dir. Pes ma'n demek olur ki nefs-1 vhid, bu rh- nsniyle muttasf olanlardr. Bu sretde rh- hayvaniden dahi murd, hllfen-Ustlhi'l-hkem nefs-1 ntka olur. Zr nefs-I ntka mdm ki mertebe-i kemle varmadka hayvnden hals olmayp shibl, n ndan ma'dd olmaz. Ve mertebe-i kemle resde olmas dahi klbr- evliy 'indinde rh- iziden -ki nrullhdr- bi'z-zt istifze-i envr- ma'rif etmekle Istl'dd (55a H) kesb etmesinden ibretdir ki ann meslek i msil erTat (51a T) ve tarkatdr. Kald k hkemnm zikr eyledii rh- hayvn. k tabiatdr, sfiyye ana zubnet-i mahz rtlbr etmilerdir. Ve bu rh- hayvn lafzma nefs-i ntka ma'ns verilmek mukblinde zlkr olunan rh- insnye rh- zf ma'ns verltanekden ktiz etmidir. te inn o zamn inn ohr ki rh- izf e zinde olup nefs -1 natkas tab'ata^^ olan alkasmdan hals ala. Amm bu dahi zhlrdir k nn, cemr-i hayvn bir neflsden halk olunmayp, nefs-1 vhld olan Hazret-1 dem'den yalnz ben nev'-i beer halk olunmudur. Pes cihet-1 cml'a-1 nn olan rh- nsn baka mdr? Bu dahi biz-zt aksma mnkasim olup m mlndekl rh- insn baka, kfirde rh- insn baka mdr? Yohsa kfirde bu rh- nsn yok mudur deyu su'l olunur sa, cevb verilir k cmle bu rh- nsn birdir; kfir ve m'minde vardr. Ya bu tllf nereden^SS zuhr etdl denirse, ijtij jS j ji inn, nazar-ghdadr,

t-nu-i

ijtfj jk*

c-.f jt; ji

ey vcd 'leminin maz olan

(55b H) m'mlnln ve kfirin ve Yehdun

Jt. jJji Pes

birbiriyle muhtelif olduu nazar-ghdadr. Mazhar, hkmyledir386^ kavbil iktizsdr, rh- nsannin inksm bi'z-zt olmayp inksm-bi'l-'araz olmak
384 tab'ata : tabrat T 385 nereden : neden T 386 hkmyledir ; hkmdir T 387 Kr. "

: Her doan ftrat zere doar.", Kef'I-haf', U,

125

84

lzm gelir k blda (51b T) zikr olunduu zre gk, e; nr- ems, gk ve yeil e, yeil gsterir. Hlbuki, ^ H jivv 388 denilmidir. Ve ey maz- vcd buyurulmasndan bir ma'nya Iret mnfehim olundu ki maz, ekirdein lbbdr. nsn, 'lem-i vcd- tmknnin maz olup, beyit: Hk-i gayb ire ki necm-i mestur Eyledi meyve butnunda zuhr fehvsmca 'lemden dem aikr olup ecere-1 'lemden, maz olan dem zuhr etmldir. Pes bu maz dahi bir ecere-i gaybiyyeyl mntecc oldukda ol ecere nice nice berg br ezhr ve kr lbb ve asan cr- bisyr izhr edip, mesel bergin, bra ve krm, ezhra muhalif olmasmdan^ lbbde ihtilf olmak iktiz etmedii dahi m-nahn-fhimiz olan ma'nya bir misl-i her olmala in^rkndan^O yeste olduu ihm ola. Hulsa-i kelm rh- nsani buyurduklan, bir ma'n olup tecezzi v efrd kabul etmemekle,
jU jl v 'J fM i i t * J

(56a H)

j3 ma'nlarda,

lyt j

tecziye v efrd yokdur; eb-

ma'n, tecezzi kabl etmez ve, dnla mahcb oldu,

ve ol kimse ki, jU<l vy ^

ji ekk bhededir. Me'nnin tecez

kabl etmedii 'de-cem'-i 'ukal msellemdir. Ve bu bahs Haneftyye ve Mtridiyye ile E'riyye ve fi'iyye bejminde mnm kabl-i izdiyd noksan etmedii mes'elede (52a T) tafsl olunmudur. Ve ebdnla mahcb olanlar dahi behtdan hals olmayp mertebe-l yakne^Sl vamiayacaklan bedhdir. Zr ebdn, zurf kablindendir. Msra'; Cevher-ins t ekinmez g/ina^^^ in-y me'n olanlar zurfa nazar etmez ve zurfa kasr- nazar edenler me'nden d'im gfildir. Beyit:

jUt^Uo^Uj^U JU-OjU:

388 "Nurun rengi yoktur. Dolaysyla onlar onu temsil edemezler. Ancak renk ler onu aa karr. 389 olmasndan : olmasna T 390inirkndan : - T 391 yakne ; yaknye T 3 9 2 g]]| fn a ; hilfna T 393 "Farkllk, kadehlerin halindedir; stnlk, arabn durumunda deildir. Sen

85

Ve m alm ola k blda zikr olunan nefisden murd, latfe-1 insnlyye ve latfe-i Rabbniyye dedikleridir. Ve rh dahi birka gne elfzla mustalah olup, amn ebyt- sbkada rh- nsn, rh- izf ma'nsmadr. Rh- evlly ve rh- Izf ve rh- hayvn ve rh- insn derler ki ekseriyy latfe-i insniyye ma'nsma musta lah olan bu rhdur. Hulsa-1 kelm rh u 'akl ve kalb u nefs lafz larnn drd (56b H) dahi bir l'tlbr ile ey-l vhld olup, yine her lafzn i'tibrtla baka ma'nlan olduu ktb - 1 kavmin mufassaltnda mestrdur. nki Mesnevi-yi erf^lbb-i ma'n olmala stlht- kavimden ziyde bahs olunmamdr. Lkin al-tarik'llbb vel-ihtlsr Monla Cmi hazretleri erh i Leme'f da cz zre beyn buyurup Hazret-i mm Cazl, Risle-i Hhiyyelerinde tahkik buyurmulardr.

Der-etvfir'i menfizO-l halk

Bu surh- erif, halk- dem'i beyndr. j ^95 mantkunca etvr- menzil-i

(52b T)
nsma,

L.

mnbasit dik, yajnlnu ve gayr-i mrekkeb m amecmumuz bir cevher olduumuz hlde. ^ ^ ^ cmle ol cnibden idik ki

basz ve ayaksz idik,

cnib-i vcbdur. nki mmkin, beyne'l-vcd ve'l-'adem hveyd olmudur. Ol zaman ki Cenb- Feyyz- Mutlak muktez-y ilm irde-i ezeliyyesinden 397 bisiyle k'int halk etmek murd etdikde evvel^ bir cevher halk eyleyip ol cevhere bir tecell buyurdukda, cevher-1 mezkr ol tecellnin heybet hararetinden su kesilip ve jr .Ul ^ medll zre ki b a z ashb- tevfk ecsmm mebde'i olmak zre telfk^OO etmilerdir. (57a H) Ol sunun
sanrsn ki onun yeri bazan ykselme, bazan alalmadr.", Dvn- eyh Glib, Gazeliyy, s. 22. 394 "O ikisine baklsm." 395 Kr. " ljl>l tr.", Kur'n, 71/14, 396 ^ .

j j j : Oysa, sizi trl merhalelerden geirerek O yaratm r

397 "...istedim..,", Kef'l-haf', II, 132, 398 evvel; evvel T 399 "...Her canl eyi sudan,..", Kur'n, 21/30.

86

buharndan felekler ve 'ar krs halk olduysa cem'-l 'lem, bir maddeden halk olunmu olup asl- hllkatde bir cevherden zuhr eden eymn insn'l-'ayn olan nn, ne tark le 'lem-i uhda gelmidlr. Am beyn buyururlar.
J ** > I - J (J IJ

^jj<

bir cevher^^ idik,

fltb gibi,

'ukdesiz

idik ve sf idik, \

su gibi. nk su olmu idik ve su olmazdan

evvel gevher idik. ki halde dahi sunun evsfyla muttasf olup, sf b-'ukde olmak lzm geldi. Ya'n asl- ftratda birbirimizden gayr-i mmtaz muttasl ve"^2 vhid bir cevher-i nrn idik ki asl bizde gll g- ekdr ve *ukde-i ru'net inkr olmayp yek-pre sf u effaf ve ubde-i (53a T) mahz zre mecbl bir zt- b-hilf idik.

i i-
jJ * jS^ nki surete geldi.

J L H

*jrri
.

c ,T ol makbl olan nr; j.

nakd- ryic makbul m ansmadr, u xi aded zuhr eyledi, kungure sayeleri gibi. Kungure,kala burlardr ki an dan baka baka sayeler der. Yan ol nr surete kd gibi ibtid peyda olan temayz, a'yn olup 'adedler zuhr etmekle tevhd-i kesret aikr ve ol nr- (57b H) lem-i uhd ve temyze giriftr olmasmdan nice nice turuk- ett beddr oldu. Pes asl- mhiyyt olan cevher-1 mnbasit mteferrik olup her bir presi tayy- merhil ederek d'ire-i hviyyetde u'le-i cevvale grrdr oldu.

jj
.A .1 gelmidir, dahi, jUj j!\^ jj

jL

Jjl

evvel iklm-i cemda, jjLc i, cemdlkdan mertebe-i nebata dd. Pes ol gevher-i mte

ferrik, edn-y menzil-i halk olan mertebe-i cemda dd. Zr bu, seyrn-mina'Dh di. Bu'd- mevhm mukadder zre yahud nr- evvele nazar- bu'd- mevcd mukarrer zre gide gide nihyet-i bu'd ve mukbil-i mebde'-i mefrz d'ire olan cemda vard. Z r muhakkikin bir d'ire resm edip, nr- evvelden bed' edip, (53b T) akl- kll, nefs-i kll, eflk-1 mtelska yahud mteb'ide anda kiTe-i nr u hev ve mdde-i traba varmca bir nokta dahi farz edip ol nokta mahalline cemd koyup vasat- d'ire farz etmilerdir. Cemddan dahi nebat ve hayvn ve inna vannca d'irenin msf-
4 0 0 ie in k : tahkik T

401 cevher; ccvhir H 402 ve: - T

87

hiri tekmil edip inn, nr- evvele muttasl farz olunmudur. Am ma mebde' zuhurdan nihyet-i seyre varmca nazar olunsa merte be-! insandan eb'ad yokdur. Lkin nki dire resm olmudur. D'irenin ise hiri evveline muttasd (58a H) olmala bu i'tibr ile inn, akreb-i eydr. Cemdda ise bu i'tibr mutasavver olmamala mukbil-i mebde'de ve vasat- d'irede vki' olduundan her cihetden nr- evvele bu'd, zahirdir. Ve seyrn-a'llha ibtId olu nan mertebe-i cemd olmala lU .x. buyurulup cemda vannca olan tenezzlt zikr olunmak iktiz etmez. Pes cemd bu i'tibr le hir-i tenezzlt olup bundan tesi olan msf- ahr -1 d'ire bir i'tibr ile terakki zre t mertebe-i inna vanr. Amma hakkatde ve nefsl-emirde mebde'-i direden baklsa hir-i tenezzlt- insan olduu ikrdu*. Ve bu cemd dahi mfredt- 'ansr u mrekkebt ve mevld-i selseden ma'den env'ma m olup tertb-i m u karrer zre tenezzl ederek mertebe-i nebata dmdr. Zr Hazret-i Pir Efendimiz terakki kavlini terk buyurup tenezzl ma'nsn buyurduklarna il la&yla edlan m eder.

*!> *> < (54a T)

d; lk hli, ili

i
Ju nebt-

jj

nebtlkdan dahi, Ujl

nki hayvana d-

zamr-i m ef ldr, xU Ijjl takdirindedir,

hi amn htmna gelmedi. Y an mertebe-i nebtda

dahi durmajap seyrn-mtnallh ederek ki Hazret-i Pir Efendimizin tabirlerlnden (58b H) mstefddr. Herend ba'z sfiyye mertebe-i cemddan tesini seyrn-ila'llh farz eylemilerdir. Lkin Hazret-i Pir Efendimizin ta'birlerinden seyrn-ila'llh, inndan bed' olun mak iktiz eder, ve hve'l-Hakk. Zira eer cemddan bed olunsa ba'z nsan bu seyrn-ila'llha r' etmemekle bed' olunan seyr, kat' olmu olur. Hlbuki bil-ftr seyr ederek mertebe-i hayvna geldikde ed'id -1 tark hasebiyle kendini bil-klliyye ferm edip nebtlkdaki hlinden zerre kadar htrmda nesne kalmayp hayvniyyetl, kendiye mebde' mercl"^3 gian vatan-me'lf kys eyledi. Amm zinhr zinhr! Bu ta'brt- dakikadan lazde-py- hev olup mezheb -1 btl- tensuha sapmayasm. Ve tynetinde olan ha baseti icra etmek iin bulutdan nem kapmayasm.
j j JLJ

jl jl(

jl, yine,

jl mertebe-i hayvniyyetden ki nefs-i seb' ve nefs-i eh-

^^03 merci': merci'i T

88

vnden kinayedir,

insnlk canibine ol cevheri; cnib-i

insniyyet, nefs-1 melekden kinayedir dense olur. Yahud mcerred hayv-niyyetden nsniyyet cnlblne ki ebyt- tiyyeye mnsebet-1 tmme bulunur. Hlk- dn ki. ^ ekdi ve gtrd, (54b T) iS c T ol blr sen am bilirsin, yahud sen an bilesin. Bu ta'-

br evfakdr. Bu sretde *" lafe, (59a H) ta'll in olur. Pes mertebe-i hayvndan dahi hir-i tenezzlt olan mertebe -1 insana getirip jit kld. bunclaym. bu siyk zre, ^ bir menzilden bir menzile'*, hkmyle evvel-i mebde'de olan ittisalini tef-1 irfmna mste'idd hir-i menzde gsterip

1 1;
gltdi.

bir klimden bir iklime ve xi l; hatt o gyete dek ki

imdi oldu. cJjj lj Ju kl ve m kuvvet sahibi oldu, yan mertebe-i hayvndan dahi gzer edip nutfe v 'alaka ve mdga olmu iken. u,_SU . ustuh^n reg ve pey, peyd edip tfl- radf kuvvete dahi reide oldukda. t./ olup gide gide akl u irde ve'ilm

ahvl-i sbkasm bi'l-klliyye mensi olup ve kendiyi

terifiyle merref bulup ilmu'llh ile 'lim, irdetu'Uh e mrd ve sir esm v sfata kendri bi'l-klliyye mazhar grp, msr': Makm- 'aziz-1 hilfetden kendiye 'nz olan n bbeheti, mlk-i sarihi ve hakk- sahhl kys eyleyip, hat-i teklf-i hfet nice nice mtihnt riyzt ve 'ubdet 'bdet ve h u enin le kendiye
4 0 4 kr. I, 448. : Rahmetim gazabma galip geldi.", K efii'l-hafa,

U. cU i

ji ^ l i OjtH l>f C if

: B ilin m e

yen bir hazine idim. Tannmay istedim. Bunun iin mahlkat yarattm. Kendimi onla ra tanttm, onlar da beni tandlar.", Kef'l-haf', II, 132. menzile; menziline H, T 4 07 "...Bir parack eti kemiklere giydirdik...", Kur'n, 23/14. 408iin:-T 4 0 9 "B iz. hakikaten insanolunu an ve eref sahibi kldk...", Kur'n, 17/70. 4 1 0 "Sanki bu Hlk'lr, mahlk deildir."; bk.

* " *

> "!jJ jJ

"O, (kadn, sadece) sevgili deildir, Hakk'n nurudur. Sanki o, mahlk (yaratlm) de il, Hlk (yaratc)dr,", M esnevi-i M a'nev, I, 109; kr. Mevln, s. 261.

69

hll'at terif oluncaya dek byle byle (59b H) env'- seyr (55a T) slka muhtc ken ol h'at- teklifi hil'at- terif kys edip c 5jii ^ jjiji ijJlj jSij XI j >ii> kendini, leri miskin, j) ben dem dedik xi j ve noksna keml izIJL j l>.l ^JUIVI ^ ^ 1 gayret-1 Samedniyyeslne urayp, cliU Ji-I.Uuj^ hma dd.

bilmedi, anlamad, keml izdiyddan geldi,

gitdi, -ti , cjj ma'nsmadr. Fi'l-vki' ^j berzahmdan edn, ne noksn- mutasavverdir? c>U-LJI eyh !Attr kuddise srruhu, kta:

diydndan a'zam ezyed, ne keml vardr ve ,:U L - ji-i .Uwj

j\i

i> j[i ^(> J C Ajeic-j,

Der-tegfb-i taleb-1 ma'lfetu'llh Bu surh- erf, m arlfetu'llh talebine tergbi hvidir. d blda mezkr olduu zre hir, tenezzlt- inn olup, bejrtt: / J ^ Stlj ji

fehvsnca bu ne'ede tedrk-i ma'rifetullh edip m min m u hakkik oldunsa fe-bih ve ne'am, ve iU bundan te kesb iktisbn hkm (60a H) z'il ve devr-i tensuh dahi btl olmala berkadem-i akdem cnib-i ma'rifetu'Uha yetimee ikdm etmek farz ve lzm olduu mberhen-bi'd-del'dir.
411 "Byklk benim abam (elbisem ), izzet ise gm leim (i giysim)dir. Bun lardan herhangi biriyle benimle mcadeleye kalkanm srun yere getiririm (perian ederim ).", el-Ehds'l-kudsiyye, s. 270; Ihy, I, 117. 4 1 2 "Sonra onu aalarm aasma indirdik.", Kur'n, 95/5. 413 "B iz, hakikaten insanolunu an ve eref sahibi kldk...", Kurn, 17/70. 4 1 4 "Sonra onu aalarn aasma indirdik.", Kur'n, 95/5. 415 "Ancak iman edip iyi iler yapanlar ...", Kur'n, 26/227. 4 16 "nsanolunun ne tuhaf bir hali var. y le ki, ok az bir eyle olutu ve ok az bir eyle dodu. Balangta onu kendi eliyle yourdular, sonra onu yine eytanm eline verdiler." 417 "Vcut ribatmdan geince (benlikten synim ca), mamur olmasa da, (sana) bir yol ald. (O halde) niin bu yoldan faydalanmyorsun?"

90

j J - j (>l jJ J l

c iL i

IjJ liL' j l

(55b T) * \/\A :i^J\ kutlu ve mutlu ol kimseye kl, c iU j> jl<- kendi cnm bildi. Lafz- cn, Frisde rh- hayvan ve rh- nsan ve nefis manlanna msta'meldir. emniyyet-i bkiyye iinde jj-J ciUi bir kk yapd. Ya'n kuu ol kimseye ki j i(j 418 mazmn- 'inyet-mehnuna 'rlf olup emniyyet-1 mutla-

kada cy- ikmet peyda edip, dnyda iken ehl-i cennetden oldu. Ojtbi'l-'ubdtyye, *o j bi'r-rubbiyye, 4-*: bi'l-iftikr, j bi'l-gan, bil-'isyn, bi'l-gufran ve h-kez cem'-i sft- kadmeye hdis olan nefs-i zelilin ahvliyle inkif-bi'z-zdd tarki zre vusl- irfn mmkin olup nefisden m-ad olan havdisde bu gne dellet-i tmme bulunmaz, demi ler. Ve bu irfn dahi katl-i nefs eden hed-y 'akm uhdudur. Ve anlarn cenneti dahi nakd- vcddir. Beyit:
Bugn kim cennet i 'irfana dhil edalar 'uak Yarm ki va'd (60b H) olan hri veya gmn ne'yterter

Ve hakkatde merd-i kmil ana derler ki bu 'lemde mebde medm be ve gnlnden nuk- btla-i beht sile jJ '^^^nru, vech-i mkerreminden st ve lmi ola. te merd cevn-merd ta brine seza, yle serverdir. Ve pv-y slk olmaa ahr, bu misilli erdir. her kimse ki bu uhddan mahcbdur, c s> jl ol

kimse f-nefsi'l-emr kdekdir, ocukdur, tfl- r-h'^reye benzer. Eeri yz yama dahi girmi olsa yine anas sd azmda kokar. ^ jLil yiit odur ki, c S L i jl ekk bheden km ola. Beyit:
420

mertebe-i hakka'l-yakne varan riclu'Ilh ntzannda mahcb- su ret olan mey u 'ulem dahi tfl- endek-sle, belki gsle grn mek gerekdir. Zr anlar reculiyyet deyu ancak bu manya tlk edip sret-i zahir, sinn eyhhet ve fnn- mte'addide-i ulm hikmet-i b-hakkye nazar etmezler.
418 "N efsini bilen Rabbini bildi.", Kefl-haf, II, 262. 4 9 "Perde alsa bile imandan hibir ey artmaz." 420 "Yakn ehli baka bir taifedir. Eer onlar ba iseler, biz hep ayaz."

91

xJl(

Jjio Ij JH J

U^>J* < < l- J Pv<

(61a H) J eer, 4 < uj jlo< sakal ve hye sebebiyle, er olayd, bir kimse, b her keide. L i^ sakal ve ty vardr, ok. Msra': mislince dervilik tc ve hrkas deildir. dem, kyafetle dem ol maz. Zhir-bn olan b-mazn nazannda, libs- urefda grn mekle kii esrara mahrem olmaz. Beyit:
Vermi nizm lihye u destra eyh 'aceb Bi'llh efendi yle ki dem sanr gren

(56b T) Mcerred srme-i dnble-dr, em-i hakkat-bne iret olmaz ve hum-hne-i 'irfn, sirik-i rty-ld ile dolmaz. Ve dil-verlik nianesi, meydnda; varlk numunesi, bir ulu dvnda belli olur. Anun giriftr- ucb enniyyet olmala me'ys dahi olmak iktiz etmez ki itirfda baka hl vardr. UjU jL-vi jU ^^2 gaflet-i beeriyye, inyet-i ezel^ eye mukvim olamayacamda nice akvl vardr. Her ne kadar zuhnet-niin-i deycr- tab'at isen, midi kes me ki AHhm bir ismi Nrdur ve cnib-i recy koyup gird-b- yese dme ki ol pdih. Rahim Gafr'dur. >i- J yf T{ "*23 jdemir gibi, *< / fl'l-hakka, J O bu lank sfatl (61b H) ve zulmn t a b ' a t s n ' * 2 4 ^ cjig eyle. defa nihyet-i te'kddir. Ya'n ne kadar z u l m t ' ^ ^ S tab'at olsan dahi cil-pezr olmaz, sanma. Sen bir cevher-i eb-ersn ki ekvnda bir yaradlmsndr. 'nz olan vesah-'^^s rn-sivya aldan ma. Bejdt:
Hoa bak ztna kim zbde-i 'lemsin sen Merdm-i dide-i ekvn olan demsin ser^'^

Nrniyyet sende

c ib illd ir ^ ^ S

Ancak bir mikdr cilya muhtasn.

421 "Eer ynde keramet olsayd ync uard." ' mtr.", Kur'n, 70/19. 423 "I byle olunca." 4 2 4 tab'atsn: tab'atn T 425 zulmt: zulmn T 426 vesah: vesh T 427 Dvn- eyh Glib. Terct, s. 70.

jU ? )llil:G erek ten insan, pek hrsl (v e sabrsz) yaratl

92

Ba'de'l-cU seyr eyle ki ne slrc- vehhcsn.

ji jr-j j

cJjIj hatt senin gnln,

ayna ola,

sretlerle (57a T)

meml, jj^\ ve ann iinde, ^ > her cnlbde, ,yvl. bir mahbb, jt ^ gm sineli. randa ekserlyy aynay flddan yaparlar. Demire cil vermekle parlar. Pes fld- cevher-dr gibi olan ztm saykalszlkdan n zulmt grndne bakma. Bir mlkdr cll ver k henden ayna olduu gibi senden dcihl gnl nmma bir ayna lkr ola k cem'-i nuk- 'uMyye v sfliyye ve ulm- kevnlyye v hiyye anda mntakdr. Ve bir zaviye 'ar- Rahman gizil olan meydn- fesh o l d u r ^ 2 9 y g etrf- hyz- riyzmda gezen mahbbn- melh, hrn- behitden boldur. Sbhna'llh, kalb ol rt belerde vsi iken iki htray birden kabul etmez. Zhir budur ki (62a H) meslek-i tevhidi k c ^ p cnib-i irke gitmez. Annn gelelim ol sm-bern gnnee. tathr-i havss etmek gerekdir ki bu skij^-i vcdum mecras anlardr^^^ ve ibtl cil. havassa lzmdr ki an lar hademe-i cnlar tebdl-i havss mddesini eeri evliyu'Uh gn--gn beyn etmilerdlr^^^. Lkin Pir Efendimizin bu mahaldekl tahkiki aceb'l-'acyibdir.
% i, eytnm panbuunu ki vesvesesidir, j kar. j , J j kulamdan, Ji U hatt kulama gele, i,*/ jl cnib-i sumndan, ^ij> nld-y da'vet-1 Cebbar, Ibtid kulamda vesvs- ey-

tniyyeden panbuk tkanmdr. Am kar ki lyjp*;lj sameminden hals olasn. Ve evvel kltb- mstetb- Mesnevtde zlkr olu nan ma nsn (57a T) Iidip rh- smi'adan mn- nakliye yol bulasm, Mdmki rh- gunda mnsedd olan vesvs- btay karmadka salsalat'l-ceres-1 vahy-1 kalbi iidemezsin ve cnlb-1 sumndan haber iitmedike sflide kalp ulvye gidemezsin. Rh- smi'a mna ta'alluk etmekle mni olan ekk reyb, penbe-1 vesvs Ue tabr olunmudur ve ^ p S L jp- ^ *3 3 (02 b HJ yet-i ker428 cibilldir: celidir T 429 oldur: olur T 430 anlardr: anlarda T 431 etmilerdir: etmiler T 432" Kulaklarna da arlk (verdik)...", Kur'n, 6/25, 17/46, 18/57.

433 "Onlar sarlar, dilsizler ve krlerdir...", Kur'n, 2/18.

93

meinde samem, s'ir 'uyb zerine takdm olunduu bu ma'n le tefsir olunmudur. Bundan sonra,
J > < I-' > -s* b
i?

tathr eyle, Ij hod^^^ iki gzn, rh- nezzreye sed olan uyb- beeriyye myundan k ma'za'Uh my zuhru, emin as'ab- 'ilellndendlr. Ve my dahi beeriyyetden kinyedir. l- hatt gresin, -i jls-j,- j gayb bm ve servistnm yahud gzden defi lzm olan my- ayb enniyyet nazan ola k 'ariflere bjrk 'aybdr. Yahud my- aybdan murd, herlerinin aybm grmek, myunu def eyle demek ola. Al-ke'ttakdreyn nazarm kendi hline kasr edip herin 'aybma bakmamak, tathr-i emdir. Hatt Galata eyhi dem Dede hazretlerinin bu beyti, fa kire gayet cy-gr-i zamirdir. Beyit:
Gz yum dhndan a gzn kendi hline Sen gz yumup anca bu 'lem gelir gide^^^

Cmle leme nazar- keml ile bakp noksm kendi nefsinden gay ride grmemek hlini kesb eden dide-i clhn-bn (58a T) mhede-i aryis-i gaybiyyeye'^^^ istidd gelmekle km-bn olur. Ve bu tebdl-i havss mddesine ebyt- slifede bazan iret olunup hatt 'mer bni'l-Friz hazretlerinin bir kt'as tahrir olurunu idi. Amm bu mahalde Hazret-i (63a H) Sne-k bi't-tertb cem' bujnjrup M esnevi-yi erfden fukarya ehemm olanlar ihrc buyur mulardr ki smi'a v bsradan sonra, 5 *1 def eyle, ji j jl dlmndan ve enfinden, plTj 'illet-i zukhatt ki, j< T< X J l gu Allh kohusu gele, |.Li. j> memmna'^^;
j i Jit *UI j
t JJ ^I5 j

m,

memm'^39 dimda bir kuvvetdir ki kohuyu alr. Rhu'llhdan mu rd, nefeht- ilhiyyedir ki gh mrid nefesinden gh Kur'n ve hads-i snenden ehl-i mna ta'tr-i memm yakn eder. Bu sretde mecz olur. Ve hads-i erfde vrid olan a if'V
434 jj : T

435hod;_T beyit. Seilmi Msra ve Beyitler ( s. 36)'de Abdlhak M o lla y a ait ola rak gsterilmektedir. 437 gaytiyyeye; gaybiyyc T 438nemna: - T 439 rnem: - T

94

>j 440 ol revh u reyhandan kinayedir. Yahud rhu'llhn zfeti, lzfet-1 tekerrme ola; nkatu'llh gibi. Ve'l-hsl gl-zr- hakikat kohusu dlma gelmedike rh- yakn nmyn olmaz. Klavuz- tark- hidyet, ol nefha-i kudsiyyedir. Am duymadka slik seyrin de teyakkun ve itminan bulmaz. Ve ol bydan in olmaa def-i zkm gerekdir, ki rtbt- beeriyyedir. 'cn-bi'z-zdd tarkyla harret-i ybset-mz-i 'ak u hev veyahud dev-bi'l-misl tanky la girye-i pey-ender-pey nedmeti, icr ile mmk olur. Ve ol havss- hamsden birisi dahi z'kadr. (58b T) jUS^ ^ hi brakma, j ^ ji 442 humma v safradan eser b rakma, hatt bulasn ki443_ cihnda, (63b H) ekker ta mm ve lezzetini bulasm. Zr halvet lezzet, z'ika ile hiss olunur. Hafazallh humma v safra ile z'ika muhtell olunca, leziz irin olan et'ime v r ekker ise dahi zehr-i helhle bera ber gelir. Maa-hz ekkerin tanuna zerre kadar tegayyr geldigi yokdur. Amma b-re hastaya su'l olunsa ekkerin gyet aclmdan haber444 verdii okdur. Pes merret, ta'm- ekkerde obnayp dimmda olmala mdmki tebdl-i z'ika etmedike anm 'indinde lezzet-i ekkerden bahs, harm olduu gibi, tahsl-i z'ika sahha-i irfan etmeyenlere ulm- ezvkdan haber vermek c'iz olmajnp, fa kat tashih-i mizaca hass ir kasdyla olsa c'izdir. Ve bu ihtill-i z ikaya dahi sebeb, sretde galebe-1 safr olduuna ebh ma'nda hubb- dnydr ki j ijur vrid olmudur. Safr dahi cifenin maddesi olmala vech-1 ebeh sahihdir. Hulsa-i kelm bu ki def-i emrz ve ta'dl-i mizcdan gayri re olmayp, bir tabib-i hzka muhtcdr.
(> * 0^ 'f l k f j il >

ij y >xS 447

kndesini; *xS . tomruk ta'bir olunan aalardr.

4 4 0 "Rahmn', Yemen tarafnda gryorum."

441^,: j , T 442^., ...H

443 bulasm: bula senki T 4 4 4 haber: - T 445 "Dnya, le; talipleri de kpeklerdir.", Kef'l-haf', I, 409. 4 4 6 . T

447

95

(59a T) jlr rhun ayandan, 'j:i kopar; , kfin fethiyle koparmakdr, hatt cevln eylesin. ^ ve ve xS lifzlan beyninde cins- laIz vardr, Ji . 1/ , taraf ve evre mansnadr, ol emen etrafnda, k nifen (64a H) servlstn- gayb deyu zikr olunmu di. Pes ol havssdan biri dahi lmlse olup, amn haz z cem'-i bedene sr olup yumuaklk ve rutbetde l'tldl harretden mte'ellem olursa ey-y brideye lems ile tahsl-l saf ede cek iken py- rha knde-1 ten uruhnala get gzr- emen2r-448 ma'ndan b-behre olduundan m-'ad, mutlak elem-1 kndeyl hiss etmekle mu'azzeb olaca der-krdr. Ve bu lmiseyl tade sebeb, ayakdan kndeyl kanp keyfe-m-ye j irti- j rhatmdan saf-yb etmekdir. Lkin'aceb budur k lniise, sir havss gibi ohnayp ehevnden m-'adya ta'alluku olmamala terk-i mahall-i lmise etmedike ;,\ jf Vj ^ ^ olan hr- maksrt- m a'nev^eye el demez imi. Ve ol ezvk- ruhan den hisse-yb olan erbb- himmet, btn- sment- surete bir vech ile boyun emez imi. ZSr fl-hakka cennet iki nevdir: Birine cemet-i hissi)?ye derler ki rz- kymetde mmin evKy ve enbi yya mev'ddur. Anm ni'am- gn--gnu hiss ile mahede olu nur. Vusul, terk-i cism bedenle ve mevt-i 'd ile myesserdir, in clh. Ve birine dahi cennet-i ma'neviyye derler ki anm env'- letyiflnden ancak rh (5M) T) mtelezziz olup vusul, riyzt- bedeniyye ve mevt-i rdiyye e olur. ki sretde dahi vusl- merm, terk-i bedene mte'allk olmala er gerekdlr ki bu mtlhna dayanp nefsini mahv ifn ile vsl- ser-menzil-1 bek ola. (64b H) Der-beyfin- hlmmet-l ehl-i taleb Bu surh- erif, erbb- talebe lzm olan himmet-i 'liyye beymndadr. C ,L.^jl jLi l- V. t* > . ku, v.tr* ^ kanadyla uar, jUT u iyna dek, demin kanad, himmetdtr, ey demler, ma'lm ola. Lafz- hlm448^1^ 449 k r .' 53;" jjU j ; j H .T ^ ; ...ipekten ve atlastan...", Kur'n, 18/31; 44/

...ve sra sra dizilm i yastklar...", Kur'n, 88/15.

45 0 "...Bunlardan nce onlara ne insan ne de cin dokunmutur.", Kur'n, 55/56.

96

met ma'nya Isti'ml olunur. Birine himmet-i tenbh derler, v J L U i 1j]e tefsir ederler. Ve birine himmet-1 irde derler ve evvel-i sdkul-mrid ile ta'br ederler. Ve birine himmet-i hakkiyye derler ve ,.4)'^ .lUj ,^1 ^ deyu takrir ederler. Amma himmet-i tenbh, kalbin agh olup matlb olan nesneyi mlhaza edip 'Eizm iktiz ederse azm, rc' ktiz ederse rc' etmesidir. Bu se ahvl-1 matlba 'lim olmaa muhtcdr. Ve amm hlmmet-1 irde dedikleri kalbde bir cem '^etdir ki asl matlbdan gayri nesne olmaya. Ve bu himmetde dahi slik, mstebid-bir-re'y olmamak gerekdir ki zr ok kerre olur k hline muvafk olmayan eyi matlb etmekle varr, mutazarrr olur. Mesneu-yi erif de r-1 mrdeyl ihy iin Hazret-i Tsd'ya nlyz- firvn eden dem gibi maa-m-fh kavmin matlbu olan, bu himmetdlr (60a T) ve amm himmet-i hakkiyye. klbr- evliynmdr. U*ij m'eddsmca r'yet-i kesretden grzn olup tevhd-1 mutlak ve tevhid-1 kesrete nazar etmeleridir. L kin beyt-i erfde murd olan evvel-i sdku'l-mrid ma nsna olan himmet-i irdedir ki (65a H) tecelli-i irdnin eseridir. Mesel bn-i Edhem hazretleri saltanatndan byk rz-y nefs yo iken an terk edip ve zll-i fakrdan byk meakkat yo iken an ihtiyr edip, msr:
Tek gnl maksda ersin, ne olursa eyvallh^^

demesidir. Pes oU V f^ buna nzrdr. Ve derviin derece-1 Istidd ve nlhyet-i slku ne mertebeye varaca, bu himmetden belli olur. Hatt tarikmzda bir den ikrar vermeye geldikde gn misflr edip edyld-i tarki kendiye ol rtbelerde beyn ederler k eer tecelll-i rdsl kav deil ise elbetde firar eder. At sahibine gre eer dedikleri matiyye-i nefs, himmete gre tayy- merhil-i ma'neviyye eder, demekdir. ^ XI xilj J.J* U f! J ^ jlj doan, eer olsa, j o-iak ve b-nazr olsa; bzm pek makbl beyz olandr k bz- eheb derler, nkl o bzm kn, fare ola, ^ ji hakr oldu. Sayydlar ana

451 "Kalbin arndrlmas iyilikle olur." ^^52 (bir yerde) toplanmas, ilhamlarn saflma baldr."

453 "Xiim dnceleri tek bir ama iin yapman." 454 Eyvallah kelimesi, vezin gerei eyvalah eklinde okunmaldr. 455 "Himmetin ycelii imandandr."

97

aylak ve akbaba hkmn verirler. Zr bz- ehebden matlb, kleng ikr etmekdlr. Mrde fare avlamak aylak kndr. (60b T) nsandan dahi garaz, metlib-i aliyye-i ma'neviyye tahsiline sa'ydr. Her ne hlde olursa olsun, zahrif-i dnyeviyye tedrkne dd gibi hli ma'l^m olur ve sretde zhd salh zre grnse dahi zhd salh f'lde vermez k Lji UJldiy dr. Hcyet olunur ki asammm biri fakhden su'l etmi ki ha kelb dse (65b H) ne yapmaldr? Fakh demi: Suyii yek-pre kanp atmaldr. Vaktki vanp hdan yek pre suyu karm atm. Amm le-i kelbi kem-kn hda brakm. Ehl-l dnymn riyzt ve lbdt bunun

giMdir.
j eer ola. pdiha, bir bayku, ji j ann meyli ve mahabbeti,

^ y z doandan y ^ d ir. ki fare avlaya, fkm ahvline etme nazar Himmetine kasdma ikdamna

andan suret isteme, ya'ni sretine bakma. Bejrit:

Her ne kadar mnend-i cud u bm ftde-i vrne-i nefs-i m ol sa dahi, nki 'azmi pdiha ola, fSJLi j sad derece ber-ter tutulur. fSJLti j mantkunca bz- sefde beraber belki andan

(61a T)

bir k,

/tf ki ol k lde ola ki,

j

j > j> hayr sen seyjd't

erde, seyyi't hasent muhtelit ola, hasenata bakma,

himmete bak. lde-i hayr er ve tr-1

melmete siper olan k- b-p v serin ahvl-i n-be-smnma nazar etmeyip, hi olmazsa, msr';

l-A;
fehvsmca (66a T) clrm-i ksthnelertn nzennn- harm-i'izzete bala, ne bilirsin k bu bzr- kr-zrda ser-mye5d telef^^ etmi, belki ser telef etmi ola. Klhn- Ly-hPr ve Hakm Sen gibi hikyt- mehrenin hadd pym yokdur. Gnl sultn, nh
45 6 "Dnyay, dnya iin terketmek.'', Ferheng-i Lugt, s. 518. 45 7 lu-, J l Hj H *UI : Allah, cisimleri

nize ve suretlerinize bakmaz; aksine kalplerinize bakar.", Kef'l-haf', I, 242. 458 "(D e erli) insanlar iin, alaklar terket.", M esnevi-i M a'nev, IV , 552. 45 9 telef: - T

98

memleketin pdihdr. Ana dikkat eyle. Yohsa sret-1 mtenekklrede grnen hn- ma'neviyyenin hline nazar edip cn- ntuvnn, hedef-i sihm- gayret eyleme. Beyit:

460

.c,^

eer bir kannca. c

Sl eymnl k dileye, ya'n S

leyman gibi ins periye hkim olmak taleb ederse. Sleyman eeri alemdir, lkin^^l vasfiyyet galebe etmekle itikak c'iz olup, pdihlk ma nsna Sleymnlk denir, /i* bakma, jl S-e jJ I ann taleb h'^hiine. c c___ gevek gevek. Elbetde bir hlden hli deildir. Himmet-i dern az ey deildir. Beyit;

xru>-4f'ui
462

Ve bu evvel-i sdku'l-mrd (61b T) ma nsna olan himmetin ese rinden olmak zre megribeden bir tife-i l-yufiihn bu himmetle amel edip hilf- m-vudi'a-lehine sarf ile. erbb- mensb azl nasb ve kati emsli snn kendilerden sudur etdlgin Hazret-i Muhyiddn rivyet buyurup ve b a z kadr-insn- evliy kermt dahi bu gne himmete hami ile galat- fhie ddklerini tahkik etmilerdir. (66b H) Hulsa-i kelm himmet-i kalb tabr olunan h le nazar- hakretle bakmayp eserine muntazr olmak evldr. Eer eseri mntecc-i felh olursa salha hkm olunup, m-adsnda lisn- eratle tekellmden m-'ad tarik-1 elem yokdur. Amm eser nmyn olmadka emr-i btmdan zebn- eri'at ksr olmala, j\jJ\ Jyti 4J J J ^ 463 iie464 sedd-i sdde-i gft-g klmak vcibdir. Ufj L . J|465 q i karnca k mesel da delip mahbbuna vsl

olmak rzsuna de. Sretde mr ise, ma'nda Ferhd- pr-

zr466dur.
4 6 0 "B izim gayem iz nasihat idi, yaptk ve seni Allah'a havale edip gittik." 461 lkin ; - T 46 2 "Himmet nazarlannn bulunduu yeri hor grme, nk (onun) tesirleri var dr." 463 "Allah, tm g izli eylere vakftr." 4 6 4 ile : . T 4 65 "Konumuza dndk." 466 pr-zr: pr-rz H

99

Nehy-l sret emr-l ma'nfi

B u surh- erf, srete nazar etmeyip ma'n gzetmek beymndadr. OjL^ ji niceye dek bu sret, o-jj Ojj-. ^ fi > rete tapc, c-iM jV > 'kbet'* ey s

senin ma'nsz olan cmn, c-> Oj>- jl

sretden kurtulamad. kbetl-emr, hir lafzmm nazan buraya dr. Cn k ma'nl-yl srfdr. Sen henz cn mansndan haber-dr olmayp (62a T) srete tapmak ke'ennehu z-rh olmadna dellet eder. Zr z-rh olsan idi elbetde ma'ndan haber-dr olmak gr nr idi ki cn. ma'ndm var ise senin cnm ma'nsz cnlardan ola. Bu rtbe sret-perestllk am gsterir.

(67a H) /
jJi

eer, o j ^

mcerred sret sebebiyle,

ben dem,

inn olayd, ya'ni halkat-i insniyyete vsl olayd, j A.t

J4 ^jt Hizret-i Hdi-i sbl ve Suhn- rsl Ahmed Mahmd Ebu l-Ksm Muhammed Mustaf salIa'Uhu 'aleyhi vesellem ile Eb Cehil, jj> jiS^ tji- berber olayd, h Uu inn ise suretle inn olma3np latfe-i rahmniyyesi ile inn olduu*'72 aklen ve naklen sbit ve mukarrerdir. Ve tahkiki ve tafsili blda birka defa mkerrerdir. jL i oldu, 'lemdeki rlerin ba, cw*Lc cmlesi alak, ba nkl, ij S^AshcLb- Kehfin kelbine,

alaa emek hacletden'^^3 kmyedir, ya'n 'lemdeki rler. yek pare hacl oldular, c-jAjij el verdiler. Kahramn- zr^^'^-sret olan rn- 'lem,kel-

b-i Ashb- Kehf in dhil-i mr- evliy olduunu grnce etdikleri da'vdan ndim (62b T) olup il-yevmi'l-kym ser-1 zr-i hicb
4 6 7 ,:,^ ^ T

H
4 6 9 H; akbet: - H

470.^
471 "Mukaddem batldr, onu takip eden de onun ayndr." 4 7 2 olduu: olduunu T 473 hacletden: cehletden T 4 7 4 zr; rzH

100

olmulardr. Fi'l-vki'

terifine kelb, mazhar olmak, su

JJfjf S iy ; j j ij JJi ojf j i 'lo

retin ma'nda medhali olmadma burhn- kavidir.

Jj XI

* j. , zamr-i mef ldr, c vardr ana, ^ nki cm,

*> \ jj\ takdirindedir, ne zarar

j a obi (67b H) o nefret verici nak- kelbiyyetden,

gark oldu, jy js ji nr derysnda. kelb-i

Ashb- Kehfe'^'^^ nak- nfr- kelbiyyetden ne ziyn k cn dery-y nra mstarak oldu. Ve hem-niinleriyle beraber cennet didra mstahak oldu. Bu madde, sret-i zitin ma'n-y mstahsene ile cem' olduunda hsn-i ma'n glib olmaa"^^^ delil olup, beyt-i sbkda mezkr olan Eb Cehil, kaziyye-i ma'n-y zitin sret-i hb, ahsen-i takvimde bulunmu iken yine hkm-i cnib-i ma'nnm olmasna delil olmala 'al-klleni't-takdireyn sretden murd, ma'n olduunu Isbt buyurdular.

lilf
, afif j."!!! ilf A , Juii

jL j JL
aU t bil ki, j gzel ve iyi sret. demez, j - ; bir pul.

bed hasletlerle cem' oldukda.

nki iki cnibde dahi hkm-i ma'nnm olduu aikr olunca sen dahi sret-i zhire aldanmayp tehzib-i amlinden mukaddem, tehzib-i ahlka (63a T) say eyle. Zr 'ulem derler ki evvel insana farz- ayn olan, tashih-i ak'id-i dniyyedir. Bu ise ma'ndir. Sniyen farz olan, tehzb-i ahlk ve tashh-i niyytdr. Bu dahi ma'ndr. Slisen farz olan, tehzb-i a'mldr. Bu sretde'*^ m alm oldu ki er'at, iki ma'n arasnda bir sret ahz edip, mes'il-i (68a H) fkha ancak ef l-i cevrha maksr olduu ktb-i uslde musarrahdr. yle olunca senin eri'at yalnz sret-i zhir-i a'mlden 'ibret zann eylediin hat-i mahzdr. Yalnz sret-i a'mle dir olan 'ilm-i fkhdr. Yohsa er'at bu nden e'amm olduu, kitb ve snnet ve cm'- mmetle msbetdir. J j' "^*^Eer Kur'n- Kadm'de ve eeri'^! hadis-i erfde ahlka d'tr olan evmir nevhi, cem' tafsil olunsa zann ederim ki a'ml ef le d'tr
475 " Drdncleri, kpekleridir...". Kuran, 18/22.

4 7 6 K e h fe : K e h fT 477 olmaa: olmala T 478 " byle olunca." 479 sretde; sret T 4 8 0 iq. " 48 1 eeri; - T jji : ...Ey akl sahipleri! bret alm.", Kur'n, 59/2.

101

olan evmir nevhden ziyde gele. Ahlk kitblanna ve e'imme-i tasavvufun kelm- m ^ -n lk b la rm a nazar olunsa ma'lm olur. ben grmedim, ji+cjiclhnda, > j c - * taleb ve Isti'r 'leminde ma'a-hz k ok geze^, c4l ^ m ef ldr, jfc f> ji jti. JU jUI ;^t*u h bir ehliyyet grmedim, 'in iyi huydan iyi bir ehliyyet grmedim. Nefy,

kayda 'iddir. Kur'n- Kerm'de vasf- Cenb- h- risletde olan 5u ma'ny msbitdir ki Habb-i Hud ve Resl-i
j H

kibriy hulk- 'azm ile medh tavsif olunca dahi ve ^83 (635 X) ve yet-i dierde

484 ye

mmete teklif olunca ahlk- hasene tahsilinden ehemm, mmine ne kr olur? Amma 'ak'id-i dniyye, tetimme-1 imndan olmala m'mine l a f ^ d a dhildir.(68b H) sn ve hkmen bi-ihls olan 'amel, Juvi u Knn; Hads-i erif*, mehr ve mtevtirlerine nazar olundukda. er ve a'ml akvl ve eflde ve hsn kabhde herkes n ^ etlyle me'crdur.

w J(I * j il At
j

C -.J >

hemyn ksenin kadr kymeti ve ltlbn; atf- be

yndr, c -jj jl altndandr. inde altm olmala kseye itibr olur. Mesel, pdih filn deme on kse bah i't etdi, derler. Murd, akedir, altnsz, hemyn kse. ebterdir, nksdr. bir eye yaramaz. Sret-i a ml dahi kse gibidir. tnde altn gibi olan nlyyt- hlise bulunmadka i'tibrdan sktdr. Ve mefkt'-urt olan savm u salt, nasb-i lktdr. Hulsa-1 kelm ey in bir rhu olup, a'ml-i hasenenin dahi rhu niyyt- hlise ol mala, niyyetsiz 'amel, ruhsuz kalp, mrde hkmndedir. <SU--*anclaym k,
482"

>ji jfji J' 0^ jH tenin kadr i'tibn, jjjilfjl cndandr, (64

Sen elbette yce br ahlk zeresin.", Kur'n, 68/4.

483 "Andolsun ki, Reslullh, sizin iin gzel bir rnektir...", Kur'n, 33/21. 48 4 "(Reslm !) De ki: Eer Allah' seviyorsanz bana uyunuz...", Kur'n, 3/31.

485 k r.

JJ Ulj

JUeVI Ul

: Am eller(in kym eti) ancak niyetlere

gredir. Herkesin niyet ettii ne ise eline geecek olan ancak odur.", Sahh-i Buhr Muhtasar, I, 1, 64. 4 8 6 erif: - H 487^-_ 25/23. : ...Salm (boa gitmi, ie yaramaz) zerreler.", Kur'n,

102

a T) o lr

cnn dahi kadr l'tibn, >ji

jij,

pertev-1 Rahmn'-

dandr. nki her ey in bir rhu olduu blda hkmen sebkat eyleyip, cn ki beden-i innda rhdur, ann dahi bir rhu olmak iktiz etmekle pertev-i Rahmn amn (69a H) rhu olduunu beyn buyurdular. Ve bu mahalde ismu'llhdan Rahmn zikr buyurulmasyla ehl-i vukfa beret-1 tmme vardr. yle olunca cnn dahi hayt i tibr, kendinde pertev-i Rahmn olmasyladr. sm-i Rahm n'lanndan'^ mstemedd-i pertev-i 'inayet bulmaj^nca cn, bkadr u i tibrdr. iijif jju / olayd, eer olayd, uj

^
iylylT

iS M/ Rahmn'sz cn zinde-i ebed kfirler hak

h Cenb- AUh der m idi,

knda meyyitndur deyu zikr eder mi idi? Zahir oldu ki pertev-i Rahmn- insn- zinde olmayan cn. mrde hkmndedir. Su'l olunur ise ki Allhdan zinde olunca gerek kfirin cn olsun, nice c'iz olur ki k im bi-nefsihi olmak iktiz eder. Cevb verilir ki hayt- makbule, pertev-i Rahmn'dan zinde olanlardadr. Yohsa per tev-i Cebbr'dan pertev-i Mnte'im'den'^^ zinde olmak hayt- makbleden deildir. Ve ill beden-1 meyyitde dahi bir rh vardr ki rh- vcddur. Beden-i meyyit, nefsiyle k'im d eildir^ yin e Allh'la k imdir. Lkin arm vcdunu hfz eden, ism-i M m q^t'dlr. Tefsl-i esma bilinse bu tahkklar sehl't-tasavvurdur. Pes sen da hi b'is-i kadr-i cnn olan pertev-i Rahmn'a kul ol ki rahmnlerden olasm. (64b T)

J j Ij > < y > her meyvenin (69b H) maz,

nin krmdan, lbb farz eyle ol tene dostu, jjji Ijo-ji

> ? -V
yedir, j ji o meyve Ji ^ j ve

kr bil. ve farz eyle, lj j; teni,

takdirindedir. nki

her meyvenin lbb, krmdan efdal olur ise*2 sen dahi teni, kr farz eyle ve pertev-i Rahmn' anm lbb farz eyle. Zr tenin^^ lbb, cn; cnn lbb. pertev-i Rahmn olunca, lbb-i lbb-i
Rahmnlarmdan: rahmlarmdan H 489^ :-T

490 Mnteim: Mmekm T 491 deildir: dinle T 492 olur ise: olup T 493 tenin: ann T

103

ten, lbb-i ten olup, kys- msvt budur. Pes anlald k tenin iinde pertev-1 Rahmn var, teh bir kalp deil.

ol j J ?ifilf IjiT
iji ji wU bir nefes ol maz- naz iste,

> J*

>*
\ j j jL

gzel lb tutarj > nefs'l-emr,

ben dem,

/ eer ol demden isen, ya'n

nefs-i Rahmn'dan zinde isen. Ma'lm ola ki cem'-i mahlkt, nefs-i Rahmn'dan zindedir. Ummen ve insan nefs-i Rahmn'dan zindedir. Hussen ve bu innda kfir ve m'min yek-nefisdir. Am ma m'minde bi'l-fi' ve bi'l-kuvve pertev-i Rahmn zhir olup, k firde bi'l-kuvye rtbesinde kalp fi'ile kmamdr ve kmaz. ll m-'allh ve kffnn zahiren ve btmen bil-fiil ve bi'l-fi' ve bi'lkuvve ku-vve mrebbleri ism-i Mudili olup ism-1 Rahmn fakat btmda (65a T) yalnz bi'l-kuvve m'essir olmala drt blkde bir b lk kalp hkm-i gUbin olmudur. Zr zhir btn ve kuvve v fi'il aksmuu, ism-i Mudili ihta edip, yalnz bi'l-kuvve ism-i Rahmn'mdr. Amm m'minde aksm- erbaaya ism-i Rahmn mil dir. Ve bu rahmet-i mileye nazar edip baz evlfy'u'llh mstarak- dery-y rahmet olmala envr- inyetle dolmudur. Ve m'minde bi'l-fi (70a H) ve bil-kuvve zahiren ve btmen m'essir olan ism-i Rahmn'm kuvvet te'sinde derect olup kuvvetden fl'e, btmdan zhire bil-aks ve't-tard siryt i'tibriyle ve her birinde kaviyy't-te'sr ve half't-te'sr olmala derect- l-yu'add l yuhs zuhr edip enbiy v evliy ve suleh ve 'ubbd fussk, hisse-yb olmulardr. Pes merd-i l-himmete lzmdr ki zhiren ve btmen, kuvveten ve fi'len, ism-i Rahmn'a nma gre a'l-y mazhariyyetle mazhar olmala sa'y ede. mna gre dendii bu zamanda nbvvet mertebesini taleb c'iz olmaz. Zr bb- teri', mesdddur.

ji Ij
> nlhyet-i kelm, .jlj uymayan.

j! jfjUi oif

Jl tjlj fiT >T

babasna sen alak ij y

495 dem evldndansn, li-

x^f niceye dek zann edersin,

l, eref; ey ehl-i dny olan halfe-zde-i n-halef, sen bu mezbele-kelik hdmetlnl niceye dek kendine eref n kys edesin. Azack 'akln bana devir. Dn ki ne ekil pdih-zdesin ki

494^J:^, T

104

baban mescd- mel'ik^ ve ervah u rh- revn- eflk ve ebh olan Hazret-i dem, halfetu'llhdr. Sen se klhni-i mezbele-1 dny (65b T) olup, gh irk-b- nefs hev ile ter-dmen-1 ehevt ve gh te-i hubb- dny ile km-zen-1 cahm-i hatartsn. Hayf sad'*^ hayf, diri u sad diri ki mel'ik ve ervh, rtbe-i 'liyyene gbta ederler iken, (70b H) sen byle girlftr- berzah- hs ran olasn!

Der'tevbe-kfir
Bu surh- erif, *U l hiss irdr. y jjjf rini, / i4;]j fiSji eer karaladnsa sen, kendi 'mrnn defte 'deki y, y-i hikye-i hlcemi'an hita l^ile 'mil olup, tedrk-i m-fta

ol nesnelerden tevbe eyle k gnhlardr,

mukaddemen sen ilemi idtn; tbdir,

1^1

ijjl j \j.j j > j > Jl*

bnda dhil olan 'ubbdm her birinin makm mertebesine gre tevbesi olup, beyt-i erfde maksdn-bi'z-zikr olan avm- m'mi nin tevbesidir ki anlara gre tevbe muhlefetden muvfakata rcdur ve bu rcun gayeti joi U a)i ,Uj ail J-ij j fj U jjju v *;( ^ j oU U ^ fjJI j Jui Amma rc' hlinde zilleti terk

iktiz etmek, t'ibin, sultn ve kat hay^ olduundandr. Pes hay, terk-i zillete b'isdir. Amm me'si-yi gzetesine ndim ol mak insmn cibilliyetidir ve zarardan mteneffir olur. Ve tevbe hi ninde ise me'sinin mazarrat kendiye ikr olmudur. Ve amm

(66a T) ma'siyyete rc etmemek zre 'azim, 'inde'l-evliy tevbenrn (71a H) rkn olmayp, sfiyye bunu rkn ittihz etmemilerdir. O,
'ahd misk kablindendir. Ne ma'lm ki senin kaz v kaderinde ol gnh ilemek olmad ya eer kaz v kaderinde var ise hem
496 mel'ik: mel'ike T 497 sad: sayd H 498 "...Allah'a tevbe ediniz...", Kurn, 24/31. 499 A z iz ve C ell (olan Allh) buyurdu: "...Ey m minler! Hep birden Allah'a tevbe ediniz ki kurtulua eresiniz.", Kur'n, 24/31. 500 "Z illeti derhal terketmek, geen eye de pimanlk duymak (gerekir). On dan dnd iin geri gelmeyecek eye azmetmek (gereksizdir). Allah bundan sonra di lediini yapar." 501 hay: heb T

105

fesh-i tevbe ve hem nakz- ahd le mu'kab olmak eyserdir. Ve dem, babas mesleine sUk olmaldr^^ k Hazret-1 dem Ult Lo ^ L -y M--I 503 buyurup, azm-i rc'a ahd mantkunca sfiyye ha-

msk zikr etmedi. Pes j-^l X *jj

zertnn tahkkmda ysr var ki adem-i rca 'azm etmeyi rkn it tihz buyurmamlar. Lkin 'azm ile ahd msk besminde fark var denir ise nlz- lalzfye kp me'l birleir. Al-eyyl-hl

*1

-i ^

ser-ritesl elde ken fursat fevt etmeyip hsn- hasn-i ^ v selsebllnden sr-b- zll olup

selmete yeti ve 4 J I behit-i m anevye eri.

eer mrn gedi ise.

o mr-I v*

gzetenin kk bu nefesdir. kk suda olsun, ala, -* u > ^

kke tevbe suyu ver. (71b B ) Feyz-i b- hayt- tevbe e a r- b eyle. nem. rtbetdir; b-nem. rtbetsiz demekdir. Kuruduysa taljin, msmahadr. (66b T) Eer kuruduysa. ya'n eer draht- 'mrn kuruduysa tevbe ile sr-b eyle. Kk bu nefesdir, 3ane yeerir ve m ^ v e -i gn--gn verir. Vakit senden fevt olduysa Allh'dan bir ey fevt olmaz. Vakit geti deyip de m aza'llh ye'se m utd olma. Fevt- vakt iin nedamet, tevbede rkndr. Lkin kat'- mmd rec asl clz deildir. B-huss ki elde ser-nye ola. Bir nefes hayt byk ser-myedir. Teessf-i fevtla ser-myede ziyn etme. ij jrt'mrnn kkne, ki vakt-i hzrdr, oU oT b- hayt mve-

ver, ki tevbedir,

l; hatt 'mrnn aac ola, oU

dr ve pr-berg *^ br ola. nki tedrk-I m-fta 'aczin olunca iin Allh'a kalr. Ve bir i ki Allh- 'azme^^ kala, gzel yapar.
502 olmaldr; olmalardr T 50^ "...Ey Rabbimiz! B iz kendimize zulmettik. Eer bizi balamaz ve bize acmazsan mutlaka ziyan edenlerden oluruz.", Kur'n, 7/23. 504 "...A lllh sizin iin kolaylk ister..." Kuran, 2/185. 505 "Gnahndan tevbe eden kii gnah ilememi gibidir.", Kef'l-haf', I,

29 6 .
506 "Allah'n rahmetinden mit kesmeyiniz.", Kur'n, 39/53. 507 "Giden geri gelm ez." 508 : - T

106

'Ayn- minnetden ihsanlar eder k cez-y 'bdet ana nlsbetle ekall-i kailidir. Beylt^^;

t iU w

a
L. 511

Sen hemn ez-dll cn hemn^^^ draht- 'mre b- tevbe ver de aru meyve-dr edici AUh'dr.

yj
s

jiji ^
e b e

jjl
b i n

4^
d e n ^

cmle gemi me's, jji o tevbe

olurlar, *;t)U y>j yllanm zehir ki pek m'essirdir, j c i j j l

ol tev-

benln sebebinden^l^ ekker gibi olur. Bir demin (72a H) bir humhne arb olsa, iine bir mtkdr tuz komala cmlesi hail hell ve zll kesildii gibi (67a T) a'ml-i seyyI'e dahi milh-i tevbe ve i'tirfla 'ibdet yerine gemek, hakkm kereminden bad deildir.

U
Ijc-U etdi, > C e n b - Rabb'l-'izzet,

J,v l
t-t bir dereceye dek ki aJldv*.

senin gnhlann, i / J v ^^^mbeddel eyleyeceine tebir

'ayn- tat olalar^^^, js-u^T ol gemi ma'siyyetle ve^^

mantkunca Rahmnu'r-Rahm olan AUh. ayn- seyyi'eyi, 'ayn- hasene etmekle dmen-i racmin zahnru kasm etmidir. Be lya uratdm, rahmetden ba'd etdim, aml-i seyyi'eye sevk idll etdim deyu mteselli iken, u*. *<l c.Utf ^ | .j) j L i 520 terifiyle me'sleri 'afv mahvden sonra terft- gn--gn ihsan buyurmas dosta dmana kar ben deme ne keremdir. Kys edip i'tlrf eyle
509 azme: - H 5 1 0 beyit: msr' H, T 511 "N ice gz, muhalif olduu pek ok eye kavuur. Sen ise kavutuun eyin deerini bilmezsin." 512 hemn: cn H 513 sebebinden: sebebden H 514 sebebinden: sebebden H 5 1 5 , / T

516
518 ve: - T

517 olalar; ola T

5 1 9 " , Allah onlarn ktlklerini iyiliklere evirir...", Kur'n, 25/70. 5 20 "Bu durum devam ederken Adem, Rabbinden birtakm ilhamlar ald ve der

hal tevbe etti..,", Kur'n, 2/37.

107

ve bunlan bdlkden sonra me'sde mnhemek olup tevbeden b etmek ne hzlandr, nsf yle!
jJ fii f t i

jl

iij

jl

Jo

tevbe getirin,

*o- U. j Allh, kbil't-tevbe'dir ve 1 svy ,\ ann emrini tutun, j\ O, r)*Ts?'] ebuyurdu. Byle

vbu'r-Rahm'dlr,

mr'dir. nki 'ibdete tevbe (72b H) He emr etdl ve kendisi T ew bu'r-Rahm olduunu beyn edip, Rabb- Kermin emrini tutun (67b T) ki mas ^ e t hlinde byle ke remler edince t'at mukabilinde ne ihsnlar etmez! Ve fevt- t'atdan ende etmen ki Hak Te'l te ^ e j^ emr edip memriyyet hasebiyle cem-i 'ibdtdan ma'dd etdii iin, hem afv- seyyi'ta, olmudur. tevbe matiyyesi, 'acyib m a t^ e d ir, fe hem neyl-i hasenata tevbe e vusl mmkin

lee srar, tU. Jli bir lahzada, c * j alakdan felee srar. S'lr merkib byle deildir k zeminden bir lahzada sumna sraj^n, merkeb i tevbedir. Zr zemn ki sfBdir ve cy- m e'a v menhdir. Tevbe e andan hals olup ve ajm- tevbe me'mrijryet hasebiy le 'ibdet ohnala, sumn- 'uhnye 'urca vesile olup bir ta ile iki koz urmak tevbededir ki hem gnhdan kurtulursun, hem sevba nil olursun, hem zeminden hals, hem sumna vusl bir lahza da hsl olur. Amm sdk u huls cem'-i mlde artdr. Tevbe tev be demekle tevbe olmaz. Belki beynel-havf ve'r-rec berzah- ha^rrete dp h u enn etmek lzm. te ol zamn gnhlar deil dalar dayanmaz.

et ( jl jJ (73a H)
T )

Jl
jI

Ji

^^^nki izhr ede, cltyL^.jl 'ar titrer,

nedmetden n h gnh-krlann (6 8 a ar- Rahmn tit

u enn izhr ede,

inlemesinden, mzniblerin h u

e n n in d e n 2 3

redii takdirde gnhlar dayanmak kbil midi? Hazn yapraklan gibi sapr sapr dklr. Amm 'ar titretecek h u enn gerek.

521 "...Sonra (eski hallerine) dnmeleri iin Allah onlarn tevbelerini kabul etti...", Kur'n, 9/118. 522 ^ ; >j j, H

523 enninden: eninden H

108 F a z e t -i ^ r y e v z s

Bu surh-i erif, girye v zrnin^24 fez'ili bej>-nindadir. li-l *elj J liji j^

A l l h 'm ^ 2 5

li* kfji j *t/

dahi zi

jjij j j*/ alamak ve szlamak, c-l 4*U^ jjJ byk ser-myedir, 'mm mil olan rahmeti, c-l 4 < lj j ^ yde asl- kavidir. nkI lem-i sur olan cihnda brn- rah met, dery-y ezeliyyeden mstemedd olmala asl- kaviye mstenid olmudur. Ve lem-i kbr-y innda dahi gzya ol bahr- rahmetden feyz-yb olmala ehl-i girye km-yb olurlar. Gzyanm Allh katmda 'azim kadri olduu zahirdir. Rivyetdir, evliyu'llhdan bir zt bir fezda^^ bir grh- mel'ike-i kirm grm, gevher kaprlar, birbirlerinden ziyde kapmaa alrlar. Bade'l-ferh o meleklerin birinden su l eylemi ki bu gne h'^hile yam eyledi iniz ne gevheridir? Haber vermiler ki imdi senden evvel bir civan bu mahalde nedamet (73b H) mahabbetle memzc alad. Anm gz ya gevherleridir ki lem-i 'ulvde birbirimize yadigr vermek iin devirirdik^27 2r ek-i em, sumnda 'azm mu'teberdiF. B-huss nev-cevndan zuhur ede ki dahi arebdir dedikde, y28 pirlerin (68b T) gzjrana itibr yok mudur deyu me'ysne hatr na gelip su'l etdikde, y filn, AUh pirleri alatmasn ve alatmaz, eybden hay ederim, buyurduu mesm'un obnad rm? Meer girye-i d v ek-i zd ola deyu cevb vermi ve Cenb- Hakk'm ba'z esrr- inyeti vardr ki gzyana mevkfdur. Alamaymca vusl mmkin deildir. ll m-'aHh ve bu meiyyet dahi 4 )1J U w lU ^ Uj 529 kabilinden olsa olur. Eer ol esrara mahrem et mek dese evvel alatp sonra inyet buyurmas c'izdir.

Oj l >cjf
jjl l; bulut alamaynca, ^ bahr eder, edemez, jit xj^ u

U
ocuk alamaymca, O

O ijfc l;
y vllde

jj. ^em en kande gelip izhr-

sd kande c eder, etmez. Evvel ocuk doup giryn olmadka henz memede st olmaz. B az nshada jJiji yJ dahi mestrdur. Bu sretde ri fili J iJ olur. Alamayan ocua meme vermez-

5 2 4 zrnin: zrm. T

525 Allh'm; Allhu te'l ccnbmn T

5 2 6 fezada: kazada H

527 devirirdik; devirdik T

5 2 8 y: a m m T

5 2 9 "A ll h cal'il bir kiiyi vel edinmemitir. ayet edinseydi bilirdi."

109

1er, meseline muvfkdr. Bakndk esrr- Uhlyyeye ki bulut ala maynca emen glmyor. (74a H) Alayan baka, glen baka. Ve ocuk alamaymca st^mip ve d-km olamyor. Bu defa alayan gld. Nlhyet'1-emr bir alamak, bir glmek lzm. Gh 'ajm- vhidden,
g h

a'yn- m

te g y lr e d e n ^ ^ O

zuhr ediyor.

l;
(69a T) jjjS;. jiV bir gnlk ma'sm,

4 ?
j l iI s

jli

Jit

yolu blyor^^ ^

geh alyor, a-j 1 ? yetisin deyu, jsii<i

efkatli olan dye. Iskt-

izfe vardr. Bir gnlk ocuun bu tarki bUmesi ta'lm-1 Uhdtr. Yohsa ocua kim retir. Akl m var ki istidll etsin. Alamak zre mecbruz. Alamak iin yaradlm bir tifeyiz. Uji. ^ 1 lil J Uj>r tf ^1 ll u > oUnfl 532 Hlbuki inn ise hayr er mesedde

etmekden hl deildir. Pes cz' ve mn' olmak sfat- dimiyyesidir. Ne keremdir ki sfat- dimiyye-i zarrlyyeyl Cenb- Hak pesend buyura, alamak rev mdr? s j? sen bilmez misin ki tf1- yek-rze bilir de, Rabcem'idir.

b'l-erbb olan Allh, dye-i mrebb ma'nsnadr, ji ^ alamaynca sd,

Pes izfetle itLl *e 4 R abb l-erbb ma'nsna olur. j*i p Tvermez, rygn olarak vermez. Zr buyurdu. Du'y icbete sebeb khp ver-y sebebden, 'inde's-sebeb icbetini nmyn (74b H) etmidlr

^ tii? Cenb-1 Allh dedi, 1 ^ lak tut, ijiji l; hatt aka, ji?/ Jj ryeti sd aka, nestazu-bl'llh,

l;

IjM cuf ^34 ajasmlar^, ku Allh'm fazl^^ (69b T) u 'i^ 537 ^^ gl

jl*

snler, ok alasnlar bujrurdu. Ekser-i ehl-i tefsir, kalle, 'adm

530 mtegyireden: mtekdrden T 531 biliyor: b ilebilir T 532 kr. ".U ji. j ^ l w lilj .UjjT jJJI ^ ll .UjJ* jLJVI

5I

Gerekten insan,

pek hrsl (v e sabrsz) yaratlmtr. Kendine fenalk dokunduunda szlanr, feryat eder. Ona imkn verildiinde ise pinti kesilir.", Kur'n, 70/19-21. 533 "...Bana dua edin, kabul edeyim...", Kur'n, 40/60. 5 3 4k j. " _ ^ : ok alasnlar.", Kurn, 9/82.

535 alasnlar: alayn H, T 536 fazi; fazl T 537 " A z glsnler, ok alasnlar...", Kur'n, 9/82.

110

m ansn verip: "glmeyiniz", ok alayn demekdir, deylp^, bu yet kffr hakkndadr demiler. Amm ba'zlan^ m'mlnne de mildir demi. Sfiyye ise kfTn, ehl-i tevhd e tevl edip, roefhm- yet, ehl-i tevhide gre ftru terk ve himmeti^ ishdm ma'nsnadr demiler. Ehl-i tevhide kffr dedikleri su'line
jUUI

J'

^ 2 cevbm verenler inde. Ve bun jtfi/J- ^ ijo l? kEUnesiyle f543 emsli

lara gre dhk mstelzim olan bast terk ve giryeyi mtekim olan kabz istihdam, msr'- snde yz- ilhiyye, kavbe mtak olduundandr. la bu mkdr e iktif olundu. mukarrerdir.

mukbelt ki hiyytda b-pyndr. Tafsili mcib-i hayret omave fyzt^- llhiyye-i gayr-i mtenhiyye olmala her himmetden bir nev'-i feyz, zuhra

c j! O iljU 5 <>1
(75a H) C jj > > >T her alamanm hiri, kbet-bn olan merd, c -l k xi. akbet bir handedir, bir mbrek kuldur,

Cenb- Hak am sever ve cem'-i 'ukal makbul tutar. Zr, msr: Kr-t evvelde kii 'kbet-end gerek alamak, glmei mstelzim olduunu fikr edip, dnyda olduka alam aa^ megul oian abd-i mbrek ebed'-bd hadn ol maz m? (70a T) iji oij olju dLl jJ

oljj dU l

j*

ij t>-

>

> her kande ki akarsu ola. her gzde ki akc gzya ola,

ol mahalde yeillik olur, gzyadr. jlju akc

m ansma sfat- mebbehn-bi'l-fi'l sgasm da^^ ism-i f'ildir, iji ayn- rahmet olur. Akarsu sebze-zn mstelzim olduu gibi, gzya dahi rahmet-i ilhiyyeyi czibdir. Elvndan yeil, hayt s538 deyip. d eyu T 539 bazlar: bazlar T 540 himmeti: himmet T 541 "Vuslata yaklamann sebebi nedir?" 542 "Slikin, hakiki kfrle itham edilmesi,"
5 4 3 "...(A ll h ) onlar sever, onlar da O nu severler...". K u r an, 5/54.

544 "Anlayan anlar." 545 fyzt: fyz H 546 alamaa: alama H 547 sasnda; sasmdan T

111

fat olmala b- revndan bahr- sebz peyd olmas gibi, ek-i re vandan dahi hayt- cn
h s l5 4 8

olur ve

ma'nnn aks-l nakzidir. yle olunca tahsl-I hayt- kalbe s' olanlara, icr-3a rsm-i giye vcib grnr. jvu v s'jiO/tAlf nln olan dolap gibi ol, j vasf- terlbdlr, ^ y @? yah^,

j (75b H) hatt k cmnm sahnndan. ^

-tu yeillik bitsin. Hazret-i Hzra, Hzr tesmiye olunduu,

kudretden mtkdr. Basd yerler yeerdii iin hatt Hzr'a^^, sebz-pey52 derler. Ve levn-i ahdann hayta mnsebeti bundan dahi nmyn olur. Ez-cmle ju > < da pek ikr

dr. Gelelim m-nahn-fhlmize^, dolab- nln gibi alamala Hzr- hayta el erer mi? Li-mni'ihi (70b T)

Alarm ekime hem-rm deUdir bilirim O hm, dne-hor- dm deildir Mirim

Alamala matlb ele girse cihm gark-be vermek mmkindir. Amm i, inyet-i ezelryyededir dQru cebriyne su'l-i mukaddere cevb olarak;

Der-beyn- kesb mchede

Bu surh- erf, k e ^ mchedenin erefini bqrn eder.

J
ij^ kesb etmeyi, t tabM, yidir,

i! J*

>>* 1 /'1 ^ ekin ekmek gibi bil, j*e ey 'amca; am

Ji* rd senin olmaz. Derjt /j L -

ekmeyince, y j

anbr olan mahsl senin olmaz. Her ne ekersen an biersin. Hal kn ektii ekinden sana f'ide olmaz. Bundan akdem - ji-msr'm erhde, sbhnallh, alayan baka, glen baka, denilmi idi. Baka olmayp (76a H) ey'-i vhid olmalanm iktiz eder. Zr baka olsalar, birinin alamasndan ol birinin glmesi ik tiz etmez idi. Lkin nkte-i hafyye vardr. Srf himmet olmak iin
548 hsl: hsla T 549 "ok glmek kalbi ldrr.'^ Kef'l-haf', II, 106; 550 ya],; yahk T 5 5 H zr'a : Hzr K 5 5 2 s e 5 j.p e y . sebze-pey H 5 5 3 k r ."^ ^ .lAf ui'j'til yor...", Kur'n, 30/.9. 554 fhii'-nize: fh T : ...Yeryzn lmnn ardndan (O ) canlandr T

112

iaret olundu. jjJ-. lifts" *-i ol nesneyi k ekersin, biersin, c ? jT j ol, enindir; c; j enindir, cx_i jl benimdir, ma'nsmadrr, *;jj yohsa, ya'n gay rn ekdiini bimek hevesinde olursan, w jj xi>bu zulm, T) ji >. senin zerine tahakkuk eder ve etdi, bil. Mdmki halkm meseli yerini bulur. Zr zulm tohumunu ekdin, zulm^se biersin. Eer 'adalet tohumunu eksen, 'adalet bierdin. hi ola m ki buday ekesin de, ^ yle bir at grdn m ki, j*i ^ j** J ^ J iSj^ ^ arpa vere, ^ijn i l>. ji JU< ^

ekdiine gz dikersin, senin ekdiine dahi gayrisi gz diker. Yine

eek yavrusu vere. Netice mu-

kaddemta muhlif dmek ma'kl olur mu?

ji 557

Dvmnda kimsenin ser-myesi kimseye ge-

mez^SS. Allhu Te'l Hazretleri zulmden mnezzehdlr. Amm hukk- ibda kar sevabndan vermek, amn gnhmdan almak adlet-i mahzdr. Bunda cevr zulm yok. Bey' irya mbih bir eydir (76b H). Eer ol dvmnda ser-myem frvn olsun der isen, bu 'lemde aml-i slihay ok ile ve aslah- a'ml, vakt hle gre nedir^^^, am bilmeye ah. Hev-y nefse uyma ki ol seni tahsl-i 'ilm irfndan alkor. JS\ tU i fl ey mbrek ol kimse ki, xS^ M beden zre, jalj j mchede-i nefs eder, ji

zecr adl eder. Ya beden zre (71b T)

hem zecr hem 'adi nice olur denirse, cevb verilir ki adl, zecrin aymdr. Zr beden, nefsin hisn olmala, bedene zecr edip harb etmekle nefse, zafer mmkin olur. Hisr- bedeni shibine teslim ile na'm-i ebedye eridirmekdir. Bu 'acbdir ki nefse mchede edecek yine nefisdir. Amm zerine cihd farz olan nefis, ehevt ve cihd eden nefs-i ntka-i insanidir. te ey dervi, sen byle byle ezddm arasmda ztsn ki cem'-i a'z v cevnh ve ahlk ve terkbt 'a555 "Eken bier (ne ekersen onu biersin).", Kef'1-ha', II, 251. 556 zulm;

.7

557 "K im zerre miktar hayr yapmsa onu grr. Kim de zerre miktar er ile mise onu grr.", Kur'n, 99/7-8. 558 gemez: ekmez T 559 nedir; - T

113

nsun birbirini krmaa tllbdlr. eran ve 'aklen iklm-i vcdun da bir byk ceng kurulmu ki gzler grp kulaklar iitmemi. Bu harb u darbm arasmda sen mchededen hl m duracaksm? Durarnazsm. Hemn mchede-i zarriyyeyi (77a H) koyup mchede-i tiyriyyeye dmekden elem tarik yokdur. Eer dersen ki ne bu r u gavg arasmda mtevekkilen-'ala'llh dururum, yok durma, sa'ym tevekkle ziym yokdur. jf eer, Zr, msr': medllunca cehd, esbab Isbtdr, msebbibi inkr deildir. Tevek kl, msebbibi Isbtdr, esbb inkr deildir. Lkin lede'l-esbb tevakkufda birka meslek var. Biri msebbibi inkrdr ki kfr-i mahzdr. Biri fi'ili, (72a T) msebbebe isnddr. nde'l-esbb bu, ulem-y mtekeUimn tarkidir. Biri i'ili, msebbebe isnddr. M-ver-y esbbdan ite bu muhakkklar yoludur ki lede'l-msebbeb tark- meru u muhakkak zre tevakkufdur. Tevekkl ise ancak bu hli tahsilin mukaddimesidir. Bu ise tevekklden bl bir tevekkldr. cehd eyle, yji j isfii i<> kdir olduka, l/ jl ey byk karde, ji jfy tevekkl edersen,
m

iinde tevekkl eyle,

^ cjiS ekin ek, ^

andan sonra Allh'a mtevekkil ol.

enbiy v evliynm tanknda. Fehm-i s'ibe mestr

deildir ki irde bahsinde mtekellimin, b-hadd ^^ b-pyn taammuklar edip, Cebriyye, bi'l-kllij^^e nefy-i irdeye zhib ve Kaderiyye v Mu'tezile, isbt- irdede tarik- Hak'dan mcnib olup, Mtundiyye, irde-i cz'iyyeyi (77b H) vech-i ma'lm zre takrir ve E'riyye mezhebine cebr-i mutavasst ta'br olunmudur. Amm sfiyye hezertnm bu bahisde hulsa-i kelmlan odur ki, irde-i cz'iyye-i Mtrdiyye takriri zre sbit olup tilke'l-irdeyi abd, umr- uhreviyyede sarf etmekle ve umr- dnyeviyyede terk-i a'ml-i irde edip, mtevekkil-ala'llh olmala mkellefdir. Zr terk dahi bi-ma'ni'l-imsk efl-i irdiyyeden olmala gerek 'amel-bi'l-lrde ve gerek terk'l-amel-bi'l-irde, rdeye mebndir. Ve umr- uh reviyyede amel-bi'l-irde ile me'mr olduuna, el-yet viil
560 "Dertli iken gayret de haktr, il da." 561 : - T

114

emsali yt ve ba'z ehds ile Istidll buyurup ve umr- ^ i j jLJI^ jU ye ;juJi j ujj juLj d JuLS-

dnyeviyyede (72b T) a'ml-i irdeyi terk ve tevekkl-i tmm e me'mr olduuna jjiU ve^^u-AlJlUf

^*>>^iv>>ijt>j^ emsali yt ve ba'z ehds-i erife e isbt buyururlar. Hatt bnl 'At'ullh el-skdr an Fss'lhikem'de buyururlar ^ ^U;l JJj j ^ U i Jjl+ifl ve umr- dnyeviyyeden murd her bir eydir ki anda

sevb olmayp mcerred cism cismntyyete taalluk eyleye. Pes

J^ ojJ OjU j >

(78a H) ve ann emsli a'ml-i niyyet-i sli-

ha^^ le olursa umr- uhreviyyeden ve niyyet-1 fside ile olursa umr- dnyeviyyedendir. Bu takdirce a'ml-i mezkre emslinde niyyet-i sliha e 'amel, vcib^^^ yg tevekkl, mendb ve gayr-i lzmdr Ve niyyet-i fsideyi terk, vcib ve tevekkl, lzmdr. Zr 'A *' Ky <iu f*jM j yet-i kermesinde mvere v 'az min tammndan sonra takb buyurulan tevekkl, zafer ve adem-i zafer hussunda olup nefis, fi'ilde lzm ve dh olmadma iret vardr. Ve 'adem-1 lzm, 'adem-i istihbb mcib oknayp, tevekk562 "Bilsin ki insan iin kendi almasndan baka bir ey yoktur.". Kuran, 53/39. 563 "A ilen e namaz emret; kendin de ona sabrla devam et...", Kur'n, 20/132. 564 "...Senden rzk istemiyoruz; (aksine) b iz seni rzklandryoruz. Gzel so nu talcv iledir.", Kur'n, 20-132. 565 "Allhu telann buyurduu gibi," 5 66 "N ice canl var ki rzkn (yannda) tamyor. Onlara da size de rzk veren Allah'tr.", Kur'n, 29/60. 567 "O'nu (A llah ') tebih ederim. (O'nun) buyurduu gibi." 568 kr. " l4 *:> >V l .jlj l^jJI yj\j ...Her kim dnya nimeti

ni isterse, kendisine ondan veririz; kim de ahiret sevabn isterse, ona da bundan veri r iz ,." , Kur'n, 3/145. 569 "Sana tevdi edilen eyde itihadda bulunman ve senden talep edilende de ku sur yapman, senin basiretinin snmesine iarettir." 570 "A ile efradmm geimi iin hrs ve ticarct (merudur)." 5^1 sliha; hlise T 572 vcib: vicib d ir T 573 hakkmda onlara dan. Kararm verdiin zaman da artk Allah'a daya

np gven...", Kur'n, 3/159.

115

le mukrln olan a'ml-i sliha etemm ekmel olmasna ziyn ver mez. Ve ulem-y muhakkkm nzk kiye taksim buyurup, nzk- sr, me'klt merbt ve enwl olduu gibi, nzk- ma'nev dahi 'ulm- ma'rif-i ilhiyyedir, buyurduklarmda bu ma'n zhirdlr ki nzk- srye Cenb- Perverdlgr kefil olup, hrs u talebden nehy ol mu ten, nzk- manev ki (73a T) ulm ma'rif-i uhrevlyyedir, talebinde emr tekd bu 3mrulup, hads-i ertfde Vj UU' 574 vrld olmudur. te cehd irdeye mahall- sarf, bu makmdr. Pes enbty v evliy ne yolda cehd buyurdulersa sen dahi o^ yolda cehd eyle. Grmez misin, (78b H) evli}^ v enbiy ne kadar cehd mchede buyurdular? Eer mchede bir 'abes nesne olayd, an bilmezler mi idi? H, snune h! Hem kendileri alp hem ns hiss ir etmeleri 'an-cehl midir? ^ men kfir olmu olaym: kasemdir, ^ c -/ jVtj / eer bir b ir

kimse zarar ederse, Belki U

j jUl o jim n t'at yolunda,

nefes, zarar grrse ben kfir olmu olaym. Amm zarar grmez. hayr u er her ne iler, zayi olmaz. Ez-cmle hayrt hasentdan miskl zerresi telef olmayaca, m anssun-aleyhdir ve bu "kfirim ben" kasemi, ta'lku'l-muhl bil-m uhl san'atna karbdir. Zr art, bi-'eyyi-hl mevkddur. . mn t'at yolunda kimsenin zerre mikdn 'ameli zayi' olmaz. S r iUet-i tmme, ma'llnden tehlf etmez. Belki illet-i naksa bile ekseriyy ma'llnden tehlf etmedii rendlr. Grmez misin?

jj Jile (> ' (73b T) (79a H) ve JLjjUI

sramaya, jLil,; bu olmaz, jj

tyj c* ji te eer olsa dahi. ndirdir

akmak tan akmaa urasn da, c i ^-

kaziyyesi mehrdur. Elbette esbb- sriy-

yejrl i'ml. ism-i m efl olan msebbebin zuhuruna dlldr. Bunun gibi esbb- ma'neviyye ki eryi'-i hiyyede mukarrer olan a'ml
574 "in'de bile olsa, ilm i isteyiniz...", Kef'l-haf', I, 138. 575 o; ol T 576 "...Herkesin kazand (hayr) kendine, yapaca (er) de kendinedir...", Kur'n, 2/286. 577 "arta gelince, (o da) onun gibidir." 578 "Ender bulunan, yok gibidir."

116

akvl ve ahvldir. Elbette neticesini l't edip talibi felha ulatrr.

Der-beyn- fin k cyende, yfibende-est

Arayan Mevlsn^^ bulur, kaziyyesini beyndadr.

jlj X*
tS jl jj nsna:

jli: cj jj

Mjf **" >

nefs'l-emr kim dakk eder, s i j bu rahmet nisr edici kapja,

dmek ve kakmak m af ki bulmaya. iiu t

. b-y muvahhide ile muzri'dir, kakar ma'nsma, bulmaz. Lkin *S lafz^!,, Arabde olan

bulm ak j,, bulur, lundu.

men-i artiyye-i czime ma'nsma olmala. bulmaya deyu erh oji icabet^2 hussunda, j\^ ju. yz bin. Ya'n bu rahmet kapsm kimdir ki sdk- tmm ile dakk eyleye de mukbilinde sad hezr icbet buknaya. H! Belki oU* ^ .U* masdkunca add hasrdan birn 'inyet ihsn grmesi mbehendir. buyurulmad m? Kusrun var ise sdk u hulsundadr. Yohsa AUh kaps herkese akdr. (74a T) >< j nki ma'n kapm alasn, sana aalar, demek olur.

'deki zamr-i munfasl olan o , m ef ldr, tefekkr kaps kanadn al ki, jtrf

OjS J

(79b H) seni eh-bz et

sinler. Pes bbu'llh cmleye meflh olup, h bir s' mahrm ol maz. Ma n kapm alarsan tefekkr kanadyla u ki h-bz olasm. Ya'n
jjU

585 masdku ile mil olup haz'in-i

gayr-i mtenhiye-i ilhiyeden her nimeti, haznesinden ve her ha zneye, kapsmdan dhil olunup, mesel ma'nya, fikret yolundan vusl- takdir etmidir. Sen dahi hudd- ilhiyyeyi tecvz etmejip a'ml-i mfekkire e ma'ny ve a'ml-i sml'a ile mesm't ve a'579 Mevlsn: Mevlsn H 580 mansma: - H 581 lafz: -T icabet: . H, T 583)^r. " .U ; ^ lieLkj jJJIj Kur'n, 2/261;**yU. Kur'n, 2/212. 584 "...Bana dua edin, kabul edeyim...", Kur'n, 40/60. 585 ijj-. " .1 ^ * ^ jf ^ : ...Her ey iin bir sebep (bir vasta ve :
aUIj

...Allah dilediine kat kat fazlasn verir...", : ...Allh dilediine hesapsz rzk verir.",

y o l) vardr. O da bir yol tutup gitti.", Kur'n, 18/84-85.

117

ml-i basra e mer'lyyt drke sa'y edip cidd Ihtlmm edersen, mahrm olmayaca|m bedhdlr. U tf^ > J > ^ nki taleb eyledin^ j cehd ihtlmm ile, >: j^ nazar- rahmet-1 ilh zuhr eder. Her ne kadar etmediyse dahi elbette eder. Ot j< (- cidd, hat etmez > ju T haberde byle vki oldu ki glj^ j (> j V j ls**yA l !> . j artdr. (74b T) Fi'i-i mz sasyla gelip > J t ki cez-y artdr. Muzri' sgastyla gelmekde nkte her ne kadar zhirde vcd bulmadysa dahi vcd^ bulaca mukarrerdir demek olur. Zr siyk- ibre, cez dahi art gibi m sigas^^la (80a H) gelmek idi. ' de oldu u gibi. Amm 'ibre-i mezkrenin dahi ma'ns byle olduunu
Hazret-i Pir Efendimiz zmnen takrir buyurmular. Pes baz mak-

sdm, Cidde mukrin olmu iken zuhr etmedii, bu k'ldeyi nkz olmaz. Zr vaktine imle olmu ola, jrahud dahi a'lsyla mczt oluna yahud hiretde mstefid^ oluna, deildir.
JS

rf' J*

.x<t, Uijff lJU jljf / jl/ j? ister te'enn ile olsun, j, 4J U iU - / ister 'acele ile olsun, tjiijif cJU tlib olan kimse, 'kbet'l-emr, ij, X (4 matlbunu bu lucudur. H bunda bhe yokdur ki, beyit:
Kimde kim 'akm nin vardurur 'ktbet ma'ka an irgrr

i> nki oturasn, ^ ^ ji bir kimsenin mahallesi ba nda, yolu stnde, 'akbet grrsn^^^, ur-f jjj j-" sen o kimsenin j^zn. Zr yolu stnde oturduka matlb (75a T) o yoldadr. Bir gn grmez isen elbette bir gn grrsn. Pes srt- 586daj,j- _7
587 Kef'l-haf', II, 243; kr." jt-j tgi ^ ds-i M esnevi, s. 78; " glj y j Ehds-i M esnevi, s, 29. 588vcd: - T 589 "K im (kap y) alarsa, girer." 590 Yahud hiretde mstefd : - T 591 Her halkrda tasavvur edilmi kll bir mahrumiyet vardr." 592 grrsn; gresin T

: B ir eyi isteyen, bulur.", Eh-

^ : Kapy alan ve (bunda) srar eden, girer.",

118

mstakim zre durup sa'y u kdama ftr vermemelidir. j jj (80b H) nki bir kuyudan, j jjj jj koparasm, ya'n kazasm,

Jiijjj^her gn topra, ^jjXlc.^u 'kbet eriirsin, m'-i tahra. te kuyuyu kazar gibi d'im hk-i bedeni rh- candan tathr ederek, 'akbet m'-i manya erimek mukarrerdir. Zr b, top ran altmda olduu gibi, cn dahi bedenin iindedir. B ^ t :
jjl

iS i I*.y

593 buyurulduu gibi ser-eme-i b- hayt olan cn kuyusunu, d'i m topra e doldurmaa alrz. Eer topram atmaa alsak elbette ol m'-i tahra vusl, mukarrerdir. Endek endek kuydt- beeriyyeyi terk etmeye sa'y edip ve Cenb- Hak'dan tevfk niyaz olunsa husl myesserdir.
lir - i'
UiTt

OU

u t/ J

j^

cjS Hazret-i Resl-i Ekrem hads-i erfde buyurdu ki, jjj j>f nki bir kapy alasn. Nakl-bi'l-ma'n tarkyladr^. jj jij cJUhiru'l-emr o kapdan, J ti bir ba zhir olur.

5 aiiv<i*Ui' (75b T) medllunca ilhh, mcib-i felhdr. Bu fakirin ma'Imudur ki hads-i nebevi nakli, emr-i 'azimdir. Ya ziyde-i elfz, yahud nakz- (81a H) elfz, yahud takdim te'hr olu nup, yahud hadsin shhatinde hat olursa, iftir ale'r-Resl, inda'Uh byk ma'siyyetdir. Amm bir hads-i erf ki Hazret-i Pr Efendimiz yahud eyh Muhyiddm 'Arabi naki buyuralar, benim i'tikdmda bu ihtimltn cmlesinden ba'ddir. Zr anlar ashb- kefin mukteds ve erbb- hadsin m-bihi'l-i'tinsdr. Nice olmayalar ki Hazret-i Pir Efendimizin peder-i 'l-kadrleri, Sultn'l-'ulem Hazretleri, yalnz esrr- hadsden olarak otuz bin hads-i erife mahrem olduklar menkldr. Ve eyh Sadrddin-i K onevi ki Hazret-i Pir Efendimizle d'im mushib idiler. Katbddn-i Rzi ki shlb-i metli'dir ve std^^ Seyyid erif-i
593 "H zr'n b- hayt bulduu eme senin yolundadr, lkin (onu yntlar la) doldurmusun.", kr. Lemet, s. 85.
5 9 4 tarkyladr: tarkidir T

595 "Allah duada srar edenleri sever.", Sahh-i Buhr Muhtasar, IV , 137. 5 96lbn -i: - T
5 9 7 stad; std H

119

Crcdnrdir, ben 'llm-i hadsi Sadrddn-i Konev gibi ztdan ahz eyledim deyu lr etdil, tevrihde mestrdur. Hulsa-1 keim bir hads-i erifi Hazret-i ^ Efendimiz naki bujrurdukdan sonra, be nim ol hads-1 erfde mln-cihetl's-shhat bhem kalmaz. bhesi olan, nakilden Ictinb edip anlardan akv rv bulursa andan riva yet etsin, yahud m-i hadsin silsilesini kat' etsin. Gelelim ser-rite-i kelma^: (81b H) (76a T) Beyit599; ji talebe ur, c- jj > > U j dlm sen ki elini, .ijji^tark-Hakk'dataleb. o-f Ij j!*j L <Jszr,

gzel delildir.

mansmca tlib-i Hak olan k- sdk elbetde b-behre kalmaz ve an reh-nm-y evk, menz-i maksda eridirip beybn- dalle te salmaz. Peyd-y n-peyd-y talebde serseri gezenlere, Hzr- hi dyet yetimek mukarrerdir ve tefakkud- reh-nm edenlere, ism-i Hd meded-res olmasyla mbeerdir.
^ jjt J ^ iiM ^
jcjL

gh nutk sebebiyle. iS j gh skt tankyla, jlk ^ j by kerden, kohulamak. j tut, hsl mansma^. ve gh istimm ile, ^ her tarafdan, sultn- maksdun ryasm ki nefeht- ilhiyyedir. Yan ey tlib-i sdk, hemn durmayp, gh cnib-i ibre ve gh mavkf- ireden istimm- revyh- lednn ^ e eylemeye say eyle. Beyit:

medllunca bir gn mevni. mrtefi' olup bb- 'inayet nmyn olup ar ve pest blend, tak- sn olup yollar seilir. Ol za man grrsn ki. rmsr':
598 kelma: kelm T 599 beyit: - H 600 "Rehbersiz sel kendini menzile ulatrr. Her bata bulunan rehberin evki (ise) ie yaramaz. (Y a ln z bana hareket eden, menzile varamaz.)" \ 601 ma'nsma: man H 602 "Bu isteklilik mbarek bir cnbtr. Bu istek, Hak yolundaki engeli orta dan kaldrmaktr." H

120

603

(82a H) beareti, revendegn- b-rma mahssdur. Msr':

604

tefvt, tathr-1 hk-ldegn- rh- merma manssdur. (76b T) M agh ol. lalz- tenbh tahzrdlr, sakn, i>.urna, jl melllkden n, 1 souk h, urma. Ya'n mellete dp usanma ve vxsl- matlba sebeb yokdur sarana, ijj jjj derd ste, derd iste, yine derd iste, yine derd iste. Derde dermn ster isen, derde d. Yine derddlr 'kn dermm, b. Beylt^: c *;/ j c J iji k fI 606

Tiz usanmak b'l-hevesler kndr Ak bznysa derd bzndu^^

ijj Jjl J 6) v' i-jS-i ^ Bu sevdaya denlere, ftur haramdr. Ehl-i 'aka gre harb- gam- dll-dr olmak safs tammdr. 'k gerekdir k mehlikden havf etmeye ve cnib-1 maksdu koyup semt-i grize gitmeye, yolun ilerisi mefthdur ve nihayet menzil-i cennet-i irfn demekle mevsm u merhdur. Lkm evvel-emirden, terk-i ser smn ve sa'y-i himmet-i flrvn gerekdir.
cJf xi o yj- Jjl jjlf l-j

(82b H) df jjiS' u. jlok i vardr ki,

Jjl IbtId g oldu,

jLi.US:,(Oji A andan sonra ald, iddet su'bet gedi. Pes te-i 'akm cn-sz olduunu grp aldanma ki JjVi uaiijt: 609 (ju- demiler. Kii, kbet-bn olmak lzmdr. Zr ok i
603 "S jj ehli sabahleyin tesbh ve temhd eder." 604 "T oz, kalknca grlr." 605 beyit: - H 606 "K im ak oldu da yar, onun haline nazar etmedi? Ey efendi, tabip var.sa da dert yoktur." xt ; - T

60'^ b'l-hevesler: b'l-hevesierin H, e b'l-h eveslerin 608 "Nerede bir dert varsa il oraya gider: nerede eim varsa su oraya akar.",

M esnevi-i M an ev, II, 255.

121

vardr ki nezra-i lda gyet g grnr. Atn tariki zre r' olduu gibi suhletle hsl olur. Cnib-i talebi brap andan a'l bir meslek mi dutsan gerekdi? Yok eer ftr u mellet (77a T) zre olurum dersen, o i killer kn deildir. Almet-i mn, bir nefes sa'ydan hli olmamakdr. bu yolda, jI> ^ j j.\j t/*yon ve trmala, > t; hir nefese bir nefes fergat etme. Yonup ve trmalamak, bedeni

dek,

riyzetle me'lf etmekden kinaye ola, yahud mcerred bo durma dan aylak ilemek yedir fehvsmca jLlu jl a- ^^meline nazar edip cz' ve kll rh- Hakk'a msil bir nesne e megl ol^ 1. H olmazsa seni btla itiglden alkor. Hatt ba'z me3ah tarik-i bahirden Hacc- erife giderken rzgr- muhlif sebe biyle gemide ok durmak (83a H) iktiz etdikde, d'im hrkasm s kp dikmekle megl olurmu. Su'l olundukda, hdmetsiz durma a almayam, demiler. Bu zaruret hli lkin kr- ehemm elzem. E^rvrel bir pr-I refk-i sddk bulmaa sa'y edip, gece ve gndz cst--cda olmak olduunu beyn edip buyururlar ki bir relk taleb eyle ki, andan meded bulasm. yle refik ki, >u seninle gnl bir ola ve senin derdinle o dcihi derdnk ola, Cenb- ahadiyyete tlib ola. Herkes tlib-i ahadiyyetim der, amm yek-d yek-derd olmak taleb-i ahadiyyetin ninesidir. Arunn ju^ jloe (77b T) buyurmadlar. Hlbuki kfiye el verirdi. Pes yle bir refk bul ki seninle yek-d yek-derd ola. Zr demiler ki refk-i sdk, tlibin cnna cn katar. Ve ma'za'llh n-muvfk olunca kii, refikinden azar. Erenler Hak yoldaa ve gerek kardaa muveffak eyleye. Ve bu gne refk bulmak pivy bulmakdan hasebit-tertb evveldir. Zr mrid-i kmilin kemlin fehm edip hdmetine mukaddem olmak, byle bir refk mvere v ittihdyla sndr. Zr bu refk, mbtednin kendi cinsindendir; mrid gibi deil. Mridin keml noksnm bilmek
609 "Iif bak, ahmaklarn bakdr." 6 1 0 "N efsin seni bir eyle megul etmeden, sen onu megul el." 611 ol: ola T 612 kr. jjjJJI

: Y o la kmadan nce arkada edin.", KefU'l-haf,

I,

434.

122

ve mridi mridden semek, talibe gre emr-i muhaldir. ll m'allh. (83b H) Amma refk- sddk tecrbe v mtihan, bir kolay hldir.
\ j

jlx >

Ij

liU

jU

lkinl3_

herblr azgm,

kendine yolda bilme, Im-

tlhn eyle, \ j s uyhuda olan gflllerl, jU. a J Tuyank bilme. Bunun Imtthm bylecedir ki nki seninle yolda olmak isteye ve daV-y akda sbit-kademim, diye. Bak gece uyhusu uyur mu, uyumaz m? Zr, besrtt:

demiler. Hufte olan gfillerl hem-rh bilme deyu buyurduklar bu ma nya iretdir. Bqritl^: 'Ak olan kardam belli nicn vardr
Dn uyhusu uyumaz didra 'k olan

Ve6 i 6 gzya nlnesi cmlenin bildii hldir ki ho yarar 'k lara gzya, her kim 'kdr gznden biline. Pes bu ninlardan (78a T) kendinde birisi olmaymca am yolda ittihz etme. Ve ol gm-rh- b-intibhm ardna uyup bir kadem gitme. Ll-mnilhi:
Pey-revi olma gel ol reh-rev-i rmn kim n-i dmenleri pini-i rehden grnr

Viudlfic tenhlk iyidir, i. jijliji kt mushiblerden, i#* ol. zr iyi olan dem nki kt olan dem ile otura, o da hi bed olur. Msr' (?): sU I jl j-Ji ^ L a ; > u Uil JJ V> j jU kaziyyeleri bi'd-defe't (84a H) tecrbe ile sbit olmudur ki iyilerle gren iyi ve kemlerle gren kem olur. Plrn- pvyn- tarikat byle bu yurmulardr. Kim anlarn kavl-i muteberlerine 'amel ederse.

lkin: lken T 614 "Sevenin uyumas alacak eydir. Zira sevene uyku haramdr. 615 beyit: - H 616ve: -T 617 "Rzgr urad (her yer)den, ya kokulardan bir koku, ya da amurlardan bir amur alrj'"nsan karakteri bir hrsz, sohbet ise son derecede etkileyici bir gce sa hiptir."

123

rh- necat telef olur.

jj

bulur

ve
tJ j

n-halefler
J ti

ardna
J

den, dalletde
V { V **

pirden gayrisi, ser-askeri olmasn, J j j i

U.1 dervilerin std ve 'klanr velkin pirden murd olan, dehr-

den kocarru ihtiyar deil, jUj ^ rd ve sedd cihetinden pirdir, Ya'n mrr- dierdir gadt. Ve gay ile pir-i n-tevn olanlir^ bu yolda mu'teber olmajap ancak meslikden mehlikden gh- semt-i selmeti bilir. Delil-i rh, (78b T) matlbdur. Yohsa tark- Hakk'da pire iktid lzm imi deyu vanp bir ak sakall pir-i n-bllin elini tutup yol yanlma, pirlikde ak sakal art deildir. Gehvrede Mesih ve ikem-i mderde Yahya 'aleyhi's-selm nebi olduu gibi anadan doma veller vardr. Dekyk- hiyel-i nefsniyyeyi ve merib-i tuUb biri birinden fark eder ve 'uk- tene-lebi bir ne fesle dery-y envra gark eder. eyh-i kmil bulmaa say etsene. ecere-i sdkn semere-i yakn vere ve matlb- dil crun olan dmen-i mahbb, bu lemde eline gire. Her ne istersen, zr-^ himmet-i (84b H) pirn ile bulursun ve ne matlb edersen, anlara hdmetle nil olursun.
L f jl jl jljj jL -
JJ\i

pir olur, pirde, gn nerdbm pirdir. Her muhl grnen nesne pir kuvvetiyle yesirdir. ok kimden uar, perrn olur? Yani okun sumna umasna sebeb nedir? kemndan uar. rsl-i mesel san'atyla mstakim't-tab olan talibi, tire tebih bujorup ve ham-getelikle mevsf olan pri, kema na temsil buyurup tirin sumna umas, beU bklm kemnm zru a olduu gibi. Beyit:
flK* WA

M* 620

istikmet zre olan k- sdkn lem-i melekta vusulnn nerdbn pirlerin himmetidir, buyururlar. Li-mni'ihi: Pr-t ham-getelerin (79a T) himmetidir bis-i an
Kim kemnm bu sze tir-i zeban entak
618p-_i n-tevn olanlar: pr-i n-tevnlar T zr: rz T 620 "N ereye gitsek, pirlerin himmeti bizim klavuzumuzdur. Biz, yaydaki ok

gibi uma gcne sahibiz."

124

Z r JUII j U ^ jL -l j a i o U

621 d ir .

Der-beyfin- fin k tlib-tft her-yne ez-pr nfi-guzir-est Bu surhun m-badnda olan ebyt, ol tahkkm beynmdadr k tlib-i Hud olan her hlde ve dlm bir pr-1 rh ve mrld-1 ghdan l-bddr. Mridsiz vusl, hilf- 'detu'llhdr. nki ebyt- sbkada reh-ber evsf zikr olunmu idi. Reh-berden dahi maksd, mride sl olduunu bilip mridin evsfma ve tark- Hakk'da rd- ibd e ittisfma d'lr ahkm- zahire v btma beyn bujrururlar. j j> j ift = * >- w' jctj^ ij j> > j cem-i mhlmmt- seferiyyeden ol pri intihb eyle ki, pirsiz ve pvsz bu yol, gyet ok'fetle memldur. ve havf u22 hatar cb edecek (85a H) eylerle doludur. Ya'n eer pirsiz slk edersen bu yolda gl reh-zen kat okdur. Hem ser gider, hem ser-mye. Grmez misin?
* i jjji ^ Uji, iT

ol t>ir yol ki, ijj; Ujl( bi'd-defe't sen gitmisindir, yle iken, klavuzsuz. 0 yolda, iiU mtehayjdr perin olmusundur. Fi'l-vki' defe't ile gedii yolu be dem ok kere olur ki yalnz bulup karamaz. Bir klavuza muhtc olur. (79b T)
C T * !* > ^ J grj

yle olunca, -i" ij y*j ol bir yolu k, ,ji^ x grmemisindlr, gj y sen asl, sakn, jj* yalnz gitme, ^ j relibcrden ba evirme. Ya'n
^ g ^23

medllunca zhiren bu yoldan de-

fe'tla gemi ken, ok kerre klavuza muhtc olduun msellem 1ken, btm yolu ki gyet gizli ve reh-zenn- bi-pyn ile ml--mldr. Olmaya reh-berden imtin' etmeyesin ve hev-y nefse tbi' olup yalnz bama gitmeyesin. Jji ijlj U u-j Jj^> eer olmazsa, jiLu ol pirin syesl, Jj?y ^ zerinde sye-bn (85b H) olmazsa. seni ser-gete ve vre eder, ijla, il' sen ahmakn jif lil ^24 mevki'inde istiml olunduu

621 "Lisan -1 hal, konuma dilinden daha etkilidir." 6 2 2 u :- T 623 "D (grn), iin gstergesidir." 624 " byle olunca."

125

kesr'l-vuk'dur. ba dnm ve akn demekdir, gl- beybn sads yolcular blr ki gece le yalnz giden deme gl ta'br olunan dvler musallat olup, gh kei gibi anp, gh kz gibi banp teden beriden hezr sret grnerek yolunu azdrr. Eer sabah tz olmazsa mevki'-i helke gtrd okdur. Bu mah a ld e 2 5

Kj

-hlrih hads-i erifini zikr bujrurup. ba'de

hu te'vl (80a T) ve tevcihler zikriyle ba'z urrh, rahlme-humullhu 'azm bahs bujmrmulirdr. Lkin fakr derim ki Mesnevi-i elfde glun tahakkuk u 'adem-i tahakkuku, iltizm olmaj^p, mcerred temsl tefhim murddr. Nitekim ikem-i mderde Hazret-i Yahy'nm, Hazret-i 7s e olan mu'melesi zikrinde bujmrurlar ki murdmz temsildir, tahakkuk- vuk'unu iltizm yokdur. C'lz ki lem-i mislde olsun yahud h olmasm, vaka-i Hrt u Mdrt ve htem-i Sleyman dahi bylecedir. 1*14: ^ li ^^7 Akvl-i merddeden olmayp ba'z 'ulemnm tecviz eylemesi shhat-i temalde kfidir. Byle olunca klavuzsuz yola gitmek drl drl hat lar mcibdlr. Ez-cmle, her kimse ki, ,j yolda, j> klavuzsuz gide, t, j j* her iki gnlk yol, jjAJU yz yllk olur. Sr hezr meakkatle gider, gider de28 gn sonunda bakar ki, beyit li-mni'ihi:29;
Menzil yine menzil i mukaddem Ol sret kal'a-i mutalsam^^^

Ben srl'in Sahr-ja Th'de krk sene ser-gerdn olduklan, b-rehnm olduklarmdan n deil miydi? Geri yolun resi, gitmekdir. Amm nereye gitmek, nereden gitmekd? Yohsa gitmek deyu dnp dolap b-hde ta'ab ekmee demezler. Her eyin bir yolu ve bir yordam var. Mebde' me'd bir bilirden sul eyle de andan sonra git. Yohsa (86a H) ha seirt, ha seirt, 'aklsz (80b T) ban, taban eker zrunu^^ dedikleri budur.
625 bu mahalde: - T 626 ,"N e gulyabani, ne de ruh kuu." 627 "Iijj sonunu tamamiyle kavra. 628 de: ki T 629 beyit: - T ; !i-mni'ihi: - H 630 o: ol T 631 Hsn Ak, s. 303.

126

jjjll inciyi iste. > snda,

jijm dh

ey benim karndam. JuJlVi sadefin orta ifU l ^34 derler. fenni taleb eyle,

>ivi>cr- ehl-1 san'atdan, ya'n inciyi sadefde ara ki itlf- bida etmeyesin. Yohsa mesel smkl bcekde inci aramasmm ne f'idesi vardr ki. Ben krk yldr inci aryorum, bulamadm dersin. Ve her san'at erbbmdan renip kolay var iken gcne gidersen, tark- Hak'da sana pr gerekdir, dediler. G- hm iyice tutup bir pv ele getirmee say et. Bouna yorulma. Ve nice zamn bu ta rkda put-p urdum deyu daV-y gzfa kurulma.
wiUiI J >44
v i t jU L iV U p d i h n 3 5 _

^ j

jU U *4 (U
>

rna'nev sye-i himmetini iste,

her

nefesde, ^.1 -:' acele eyle ki. v > l ^3 6 ^^ olasn, 4 <u i\j o syeden n, v '"' Jr*. fitbdan bih-ter olasn. Pes drr. sadefden ve fenn, erbb- hrefden ahz olunduunu bilip, beyit: 637 mefhumunca bu tarki dahi hn- manevden ahz edip anlarm sye-i inyetlerini (8 la T) reh-ber ^ le ki (86b H) sretde zll- za ilidir. Amm hakkatde ttiy-y 'ayn- alildir. Ve cmle-i^ az v cevnhn nr- mahz kesilmee^^. ol sye delildir. oiri jiA pklarm mahabbetini ki evliya v asfydr. jU- oW j cnm ortasna^ dik, o,. Ji gnl verme, jt* ill kulb- sfiyye ashbma gnl ver. ^ ^.^ ' medllunca mdmki evUy v asfiyya mahabbet senin dernunda ola, sen dahi evliyadan ma'632 zrunu: rzunu H

6 3 3 > :^l ^iT

634 "Durgun olan, hareketli; hareketli olan da durgundur." 635 pdihn-: pdih- T 6 3 6 "H a y r(h i) ertelenmez." 637 "Her sadefm bir incisi ve her meclisin bir mumu vardr. Hakikat nurunu ileri grllerde aramak gerekir." 638 cmle-i: cmle T 639 kesilmee: kesilmekle T 640 ortasna: ortasnda H
6 4 1 "K i i sevdii ile beraberdir.", K ef 'i-h a', U, 202.

127

dd olursun. Ek^^ya mahabbet edersen ekydan ma'dd olmak iktiz eder ki, jU J l ^ J U l Jl 'ij ^'^^vrld olmudur. yle olunca her^^ kii sevdiiyle har olup mahbbuyla bsrber kopar. Sen de evliy mahabbetiyle melf ol ki anlarla har olasn. > !Hjj var iste, ij eyle, olur.
ifi/ ijj y ij u s U s X I ji< Hudya mensb olan yn. ij j sen 'acele

nki yle edesin,

A U i- Allh senin refikin

Hudya mensb olan yr ki U'Uh mahab-

bet etdiin demdir. *u v- < 4*1 *' i* (7a H) masdkunca Allh iin mahabbet eyle ve Allh iin mahabbet edenlerle mahab bet eyle ve Allh' sevenlerle (81b T) muhabbet q?le ki evliyullhm bu 'lemde sebeb-i ikmetleri bu mahabbetdir ki lem-i hiret zsu kendilere geldike bejmlerinde mahabbet fllh olan ahl-y dn firk- srsi hatrlanna gelip bu dr- mihnetde anmla elenirler imi. Ve mekk- b-f'ide-i cihndan yorulduka ihvn- 'ak sohbettyle^ dinlenir imi. Bu nkteyi dehr n mulorrdr. Hem-rh ile rh ikisi birdir. Bu rha slk eden dil-i gh, hem-rh bulup, bulundu hem rh.

Ser-beyK- fevyid-1 sohbet-* mefdn- Hud Merdn- ilhiyye ile olan sohbetin fevyidi beynmdadr. U i. l< aI> *> her kim dilerse, J i - C e n b - Hakk ile hem-nin ol ma dilerse, ana bedel, otursun, j? lafz sga-y emr zre dh oldukda emr-i g'ib olur. Ke-zlik nehiyde dahi hl byledir.
Ujl j j j evliy huzrunda, evliyrun tavsifinde 4 J U I /i Ij, lil ^^^ya'n anlar grldkde Allh htra gelen t'ifedir, demiler. Ve bu hakk
642 "Zulmedenlere meyletmeyin; sonra size ate dokunur...", Kur'n, 11/113. 643 her: bir T 6 4 4 jl; : T

645

T
: ...Ne gzel M evl: ...Ne gzei kaima yeri.", Kur'n, 8/31.

646 "J^^e gzel M evl, ne gzel dost.", kr, " J j i l dr...", Kur'n, 22/78 ve "

647 "H i phesiz, birbirini Allh iin sevenleri de Allah sever." 648 sohbetiyle; sohbetle H 649 kr. " 26/227.
4UI

: Allah' zikrederler (anarlar, hatrlarlar).", Kur'n, 3/135;

128

zikre b'is olduklar ba'zlan kendilerden havnk- 'de zuhr et mekle herkesin f'll-i hakkyi yd eylemesidir, demiler. Ba'z dahi evliyann tahamml etdikleri fakr u fka ve zU meskenet ve iddet-i mchede ve gne gne bellardr ki Hakk yda b'is olur, demiler. Ve ekser-i kmmeln bu ma'ny tercih (87b H) etmiler. Hulsa, evliyay grdke Hakk zikr olunur ve ^ W ^^^mukarrerdir. yle olunca Hakk ile cels olmasnn tarki, evliy ile cels olmakdr. Ez-cmle mrid-i sdka gre ki nisbet kalbinde takarrr etmemidir. (82a T) Bir 'n sohbet-i evliydan cd olsa gaflet ana istil eder. Ve azack bigneler lfetiyle olanca safs elden gider. Amnn yle olan mride hitb bujarup zararm beyn ederler ki, ji evliy huzurunda, $ eer sen mnkat' olur isen ji sen helaksin, yle bil kendini, ol sebebden ki cz sn, kll deilsin. Bu "cz'sn, kll deilsin talsrl, ok man gtrr. Lkin zhiren mrd, kendinde olan fen-fi-eyh hase biyle eyhin a'zsndan bir uzuv gibi olmudur. Pes anm tasarrufu dim eyhi cnibindendir. Mesel, ahs- vahidin elinin grd i, bir itibr e deste isnd olunup, s'ir cem'-i i'tibr anda ol ah sa isnd olunur. Zr ma'za'llh elini kesseler ol dest-i makt* bir i ilemee kdir olmayp, mrde hkmnde olduu gibi mrd dahi eyhinden munfasl olunca halik ve nefsine gayr-i mlik olup sr v ma'nev amelden kalp, kesb-i mertib-i ma'neviyye edemez ve makm- bu'd- gurbetde kalp (88a H) sa-i vuslata gidemez. jjs L > nki dr olasn, Ujl jlevliynn huzrundan^^, (82bT)cJL^ji hakkatde, jj/ iiif ba'd olmusundur, u Allh'dan, juJl > >j yahud kurb- Hakk'dan dr olursun. Kurb- nz ve bu'd- nz demek ola.
653

Uji

te bundan byk helk mi vardr ki Hakk'dan ba'd olasn. Evli650 ."Ben, beni ananla otururum." 651 huzrundan; huzrunda H 652 "O, son derecede garib ve uzaktr." 653 "Gzlk gzden uzak olunca gz gremez. evket, (Hakk') gren insanlar dan bir an uzak durma."

129

ydan bad olmak, Hakk'dan ba'd olma mcib ve evLtyya karb olmak Hakk'a karb olma mclb olunca, jii J*i C-iu ehl-1 ma'n ile mclls ol, t- hatt, hem 'at v hsan bulasm, Ui p #j ve hem merd olasm. Hem at v h sn bulmak, hem merd-i kmil olmak, ehl-1 ma'n ile hem-nln olmakdan ne'et etmekle lykdr ki mrd bir 'n murddan cda ol maya. Hatt Hazret-l Pir Efendimiz, fukarsna j;lj deyu emr buyurduklar mesm'dur. Ol rtbe kurbda olmal ki dizbe-diz oturmaldr. Zr shib-i rh olan, ehl-i ma'ndr. Ehl-1 sret, kahb- b-cn gibidir. A znm hareketi cna kurbiyyet-i ittisl sebebiyle (88b H) olduu gibi, mridin dahi hayt- ma'nevsi mu rddan mstefddr. Kald ki cn- srisi h ie-gce yaramaz. Bu bahisde am hesba saymazlar. C83a Tl aWna'nsz olan cn, y bu ten ire, Jsu ^ bi-lniz' gerek indes-sfiyye ve indel-mtekelllmn ve gerek indel-hkem. aadan kh gibidir. j km iinde. Ya'n in-y ma'n olmayan rh, klb- bedende gy aadan kh gi bidir, km iinde. cil iJ (j jlm ct (( aj jj) t i j i jji\ J i i \ s mdnd glf iinde ola, ie yarar, ahmaklan korkudur, ja nki kndan tara kd, c-l cJi ij yak maa letdir, aadrr. Yanmadan gajal neye jrarar? Amm ehl-i ma'nnm rhu byle deU, belki,
ki 'lemde tasarruf ehlidir rh- vel Deme kim bu mrdedir, bundan nice derman ola RK emr-i Huddr; ten, glf olmu ana Dahi a'l kr eder, bir t kim uryn ola.

Bejrit li-mni'ihi^^:

6 5 4 "D izd ize otursun." 655 beyit: - T ; li-mni'ihi: - H

6 5 6 "G n l sanhiplerinin him m eti, ldkten sonra daha fazSa olur. G em i saile

vurunca, onun deerli eyas yamalanr."; < < : - H, T

130

mefhmunca ervh- mcerrede tedbr-1 mehmm- 'bda murah has olduklar l^iol^alu yet-1 kermesinde nakl-(89a H) kerde-i slkt- mfessirndir. Pes bu derece-i ulyy kesb etmeyip giriftr- r-mh- 'ansr olan rh- mukayyed, zdeler gibi 'urc- sumn- yakn edemeyip makm- berzah- ztrbmda henz muntazr- efat ken reftr^- l-'ubliyne Ue Utlv- llv- tab'lyyet den ib etmek almet-1 nekl ve mcib-i s'-l hldir. (83b T)
j l j j\S U Jjl jljjlf j i

tj I8 U j

'j 1 J 50^ aadan klc, ^ mahall-i cenge gtrme, Jji ^ evvel bak. jij jtf b hatt iin zr v efgn olmaya. Ma'lmdur ki aadan klla meydn- cenge girenin kn, zr olur. Pes mrd-i mbted pir cnlblnden kendinde zuhur eden tasarruft- ilhiyyeyi kendi mlk kys eylemeyip ibtid nazar eylesin ki cn- ma'n-dr tedrk etmi mi? Yohsa klc aadan mdu? Fi'l-hakka cevher-i cm, seyf-i srim-i tevhd kesUdiyse, fe-bih. Ve ill nazar- mrebbiden bir 'n mnfekk olmamak, hline elyakdr. !o H / eer khcm aadan se, j JLj var. baka kl tedrk eyle, jj eer ebns gibi ser-tz ise, t, evk tarabla ileri gel, savulsun t ki^ sedd-i rh olanlar reh-gzrmdem na'ra-i drnesiyle meydn- (89b H) ma'rekeyi pr-r eyle. Yok eer t-i bn kdek-firb ise tebdiline sarf- makdr eyle ki Feyyz'da buhl yokdur. Ve haz'in-i kulb- evliyada tebdl-i suver-i ayna mte'allk kmy-y sa'det okdur. (84a T) ^ c - I j Ui JU <I jjLi mezkr olan cn klc, Jj ji evliynn cebe-h-

nesindedir, 0LI4I ooii onlan grmek, ij L-i size, kmydr. Pes eer t-i cnm bdan olup kr-zr- nefsinde^ ve cihd- ma'nevde tnd kell ise evliy sohbetine hissen yahud ma'nen dhil ol ki anlann nazan, kny-y hakykdr ve mbeddel-i suver-i a'yndr. Senin t-i bnine z, hiddet verip emr-i b-dr ederler. Yahud ol t2_i bni senin elinden bil-keyf alp yerine bir sej^f-i
657 " dzenlere andolsun.", Kur'n, 79/5; 658ref[r; giriftar T 659 t ki: - T 660km y-y: k m y l H 661 nefsinde: nefisde T H

131

srim verirler. Hulsa her gne tasarrufa anlar kdirdlr. Cebe-hnelerlnde her nev'-I silh vardr. Eer hissen ve ma'nen dhU-i bezm-i hssu'l-hslan olabilir isen frrsat ganimet bil. Yok hissen duhl mmkin olmadysa ma'nen dhil olmaa al ki sohbet-i evUydan gayri rh- vusl yokdur. Cenb- Hak bb- vuslu anlara tefviz edip mifth- ftht- ma'neviyyeyi anlann dest-i (90a H) tasarruflarma teslim etmidir.
C^Ull j Ul l 11*

cmle arifler, 'rlfdir,

bylece demilerdir, y* TlClC, U tdC mA 'leme rahmet iin halk olunan. ^I L . itUl v

hads-1 erifinin ma'nsmda Hazret-i Muhyiddn, "Hakk, zikr ile zikru'Uh olan 'rlf-i billhdr. Ann vcdu cem'-i ekvm hlz; u zabt eder. nsnl-ayn olan ahs (84b T) rif olmazsa, ol nda cihn n zeber olacama, bu hads-i erfde de llet vardr" buyurmular. Pes min-haysi'l-verset bunlar rahmetenlll-lemindir.
j! /

eer sen. ta ve kaya ve mermer olsan, Ji j nki shib-dil olan 'rif sohbetine eresin, j*jf gevher olursun. Ya'n her ne kadar n-z ve kem-bah isen soh bet-i evliy sebebfyle ve anlarm dest-i tasarruflarna teslim olmak berektyla gevher-i kem-yb olursun. Li-mni'ihi:
Dursan nazar terbtyet-t ems-i Huda'da Vaktiyle olur seng-i siyeh, gevher-i elms

arh- rmden fitbm nazar- terbiyeti zr-i zeminde olan talan gevher etdigi (90b H) icm'- 'ukal ile sbit olunca, ems-i hakikat olan rh- velnin nazar- himmeti, seng sahre-yi vcd- mbtedijd refte-refte kdrtm giderip incil-pezr-i saf-y rhn ederek bir gevher-i girn-bah edecei rendir. olj. jl. glc olan yr ve mushib ki bahrdr, xS :,I. ij ^ b^ handn eder, merdler sohbeti seni, ju Tji^ j( merdlerden eder. n kudm- mevsim-1 bahar, mtem-zede-i fasl- it ve pej662 t: ti H 663 "...lemlere rahmet olarak.", Kur'n, 21/107. 664 "Yeryznde bir kii bile Allh dedii srece kyamet kopmaz." 665 ba: b T

132

mrde-i avtf- hev olan b- efsrdeyl bir ka gn sohbetle >:l ^ ^jVl JI/ 4 tl jlf j l ^^^(85a T) 'ya m-sadak edip hayt- taze v inlrh- b-endze le rek-i behit-i bern ve 'ummn- gl ysemn edip, her mnend-1 ern- encm-1 reng-reng iek ler ve pervne-1 gl-gn, bl-as gl-berglerle^ mzeyyen eder. Ve mn-y sebz-gn- emeni dery-y mey-i le gark ve gonceh-y gl nesrini rakksn- habbdan b-fark etdii gibi nefeht- enfs- prn dahi ^ ^ l^jl* 668 j^antkuyla riyz- kulb- mridini, ezhr- gn--gn- ftht- ma'neviyye ile gyi-pezr-i ihya ve emvc ^ efvc- ebr-i nsn- fyzt- lednnij^ye ile b- hayt- ma'rife dey etmesi muhakkakdr (91a H). Pes bunun mefhm- muhalifi ahz olunsa, msra': Dem-i serd-i it-miz-1 ashb- arz, mnend-i bd- hazn nev-nihl-i vcd- mridi sarsar. Ve mrgn- ho-elhn, zikr ve meshi, iymndan uurup sakar sakar titreterek tondan tona atar. Ne'z-bi'DhiTe'l! Nehy-i sohbet-i mddelyn hod-perests Bu surh- erif, mdde'ler ve hod-perestler sohbetinden ziyn olduu^^ beynmdadr. chilin mahabbeti, yle chil ki tatl szl, mdhene-mz mezka muvafk demekdir. Ve ill nefs'l-emrde tatl deil. dinleme, i, c * zr o sz semm-i 'atk^^ gibidir. (85b T) Gayet m'essir ve mhllk, ya'ni mride sohbet-i evliy nice ehemm elzem ise, ehl-i hev sohbetinden tevakki' etmek dahi yle farz ehemmdir ki anlar dostluk yznden mezka muvafk rin
666

"Allah'n rahmetinin eserlerine bir bak: Arz, lmnn ardndan nasl di : jfcl H

riltiyor!...", Kur'n, 30/50; jLU

^g i-b ergierle: kelebeklerle H "Bahar (mutlu bir ekilde) karlaynz. nk, baharn geliiyle aalar nza yaptn size de yapar (verir)." 6 6 9 :- H 670 "H issiz olan, birlikte olmay yok eder." 671 olduu: olduunu H 672atj(;. akk H

133

rn sohbetler ve ruhsat betlete esbn, mdhene-mz 'ibare lerle^^ talibi kulandan zehirleyip gh hufre-i nkra atarak ve gh kelimt- evliyya smm- dallet katarak ol mrid-i sde-dili glrifte-i dm- hzln ftde-i cahm-i husrn ederler.
c A jj ^

ji^

(91b H) > jS L ( U ..I j ahmaklardan ka, nki Hazret-i s kad, ahman sohbeti, ^-i ok kanlar vardr ki dkmdr, c * takdirindedir. Mesneuf-yi e rif de mestrdur ki Hazret-i 's al-nebiyyin ve aleyhi's-selm cenblan bir gn itb ile grzn olup giderler mi. Mminlerden biri rst gelip su'l etmi W; y Nebiyya'llh. bu itbm nereyedir ve kimden grzn olursun? Cevb buyurmular ki, bir ahmakdan ka yorum. S'il ta'accb edip demi ki. Y Rha'Ilh, sen deil misin ki, jyjll j buyurup nefes-i cn-bahnla nice d'-i udl def eylerdln^^. Sebeb nola ki ahmaa mdv^ et meyesin. Hazret-i Kelimetu'llh cevbnda bujmrmular ki 'illet-i maraz^"^, ara^dir, hamkat, maraz- ezeldir ve eser-i gazab, sbhnidir. Pes b ^ le olunca ey tlib, sen dahi ahmaklardan ka ki bir Nebi-yi ll-azm (86a T) iken Hazi'et-i Mesih bni Meryem kad ve menkb- Hazret-i PEr'de mezkrdur bir gn bir ehl-1 dny ile sohbet etdim. Nefes-i serdi ol rtbe vcduma siryet eyledi ki yedi gn hamnm- akda ikmetle g e kesb-i harret edebil dim, buyurmular. Ve ahmaklann dostluu mhlik olduu beynen-ns bile mehurdur. 'Aklsz dostdan 'akll dman (92a H) yedir, derler. Ve ahmeiklardan byle tevakki olunca nefside hamkata bis olup seni ahmaklar 'addndan ma'dd edecek eydan ne gne tevakk lzm olduunu derk eyle. .1 kye gitme, nrsuz. j I\ j mky demi ahmak eder, 'akl ve revnaksz eder. Pes kye gitmeden ve kyller

'ibarelerle: 'ibretlele H, T 674 "...Kr ve alacaly iyiletirir, lleri diriltir...", Kur'n, 3/49. 675 eylerdin: eyleyedin H 676 mdv; meded T 677 maraz: marz T 6 7 8 k i:- H 679j ;.H ,T

134

ile sohbet etmekden tevakki lzmdr k ehl-1 kaye ahmakdrlar. Ve karyede skin olmak bl'l-hssa hamakat mrls ve nr- 'akln mkedder olmasma b'lsdir. Amma bu kavil, zhir-i 'bre mansdr. Bunun bir de iret ma'ns vardr ki budur: t)j Ui j ju U ? -Of n * n ky nedir, llsn- iretde ky neye derler? juu -i vsl-illlh olmam eyhe derler. yle eyh-i n-vsl k sfat bades-sfat, U i-jjc-j elini taklide, .sj l**? j ve hccetlere urmu, makmtdan zevki yok, ibrt- evliyadan ise zevk olmaymca hl ahz olmaz. Her makamda (86b T) birbirine sret mugayir ezvk ihtil fyla muhtelif bir ka gne szleri bulunur. Kangsn sened ede ceini bilemez; araz, marazdan seemeyen (92b H) tabb gibi, verdi i edviyenin zaran f'ideden ok zuhr eder. Byle eyhin yanma varmak, illet-i hamakat mris olup korkduuna uramaa b'is olur. Beyit:
Etme dzd-i stlaha i'timd Asl- 'ilmi bilmez ol ch-nihd
i r - J 'j

A ' V s t

jLiti, oj derviler szn, ki "hak, eyvallh, nazann birlikdeyiz". emsli edevtdr, ty jj, hrszlajap alar, deniyy'l-himmet olan kimse, okunmak iin, b talliyyedir, selm't-tab ves'ireden olan bir sdk zerine, o harfden, efsn^ okumak iin Hasan- Kfden kalma ve vk'a-nme-i ejrtn kav linden alma, kelimt- 'acibe ve terklbt- galbe ile b-re mbtednin yolun urmak ve bls gibi tarik- hdya durmak iin neler sy ler ve sret-i ikrrdan grnp sdkne kulak versen ne haltlar eyler ki her bir sz ilhda ve her nktesi bir fesada bddlr. 'jji * j j' Allh'dan bir koku yok anda,
j

ve bydan eser yok,

W takdirinde, jjyi (S7a T) da'vs ziyde, Hazret-i Peygamber ve dem Peygamberden ziy

de kendinde Hak'dan by- kurbiyyet eseri yo iken da'vsna bak san h smme h (93a H) er'an ve 'aklen naklen memn'682 rtbe-i nbvveti tecvze alr. Ve ayana hable-i
680 vesireden: - T 6 8 1 e fs n :-T 682 mejTTn'; memnn H

135

m-s takp eke eke menz-1 velyete getirsen g le abr. Hl buki ldegn- irk-b- hzlnn edns ve sdegn- dr'n-nutaf- hsrmn en b-resldtr. ^ ij j ki, yor. J-ijiJji f hJ J i> jti ana eytn dahi gstermemi, j j kendi nakm, J j ^ e syletsen ol ise diyor pJUji j biz abdldan ileriyiz. 'Azamet nla kendini tavsif

| J U *I J0 */ ^ J

eytmn bile sretlnl grmemi,

edip mertebesini ta'rf etdikde abdldan al olmak zre takrir edi

ti
intikd edip noksn tutar,

> (>*-ji

*>

szde sultnul-'-

rlfn Byezd-i Bestm zerine. Mesel Mansr drdnc isimde kald, ene'l-Hakk menzilini dvna geiremedi, deyu gn--gn da'v ederler. ajiiJL; neng eder, jfau*jiam n dernu hlinden. j*ji Yezd-i lan, ya'n Yieztd'den zfyde kflr-i billh yo iken (87b T) ol Byezid'in noksanm bulan mddel-yi kzibin dernundaki olan habsetlerl Yezide isnd etseler, kabl etmqrtp inkr eder. Ve mereb-i (93b H) pr-nlfk zre ibr-i zimmet edip sret-i salha gider. Lanet be-her d. ^ nk, j j , vardr, ^ ok dem 3rzl tnsn sretli blis,

byle olunca.

4 ^

j 4i

be-her bir ele lyk deildir,

c -j jtj el vermek, 4Li k e li m i

fi'lUnl masdar hkmne getirmidir.

te byle byle nice mzevvir mddeer cihnda ber-karr olmala dem sretli ejrtnlar ve dost edsmda dmen cnlar firvn ol duundan n, her bir ele el vermeyip rst geldiin eyhi, mrid -1 hidyet sanp ahz- inbe etmemek gerekdir. Ve anlann sret-i hakdan grnp evliy kelm ve mukarrebn peym verdiklerine bakp cnlb-i dm- tezvirlerine gitmemek gerekdir.

4 S J ol sebebden ki. jj iL^ avc getirir,

s, hatt aidata, i ^kuu,

ku gibi slk sadJ o ku tutucu, sayyd,

hne-i saydn iine girip kular gibi ter^ ve slk alar. B-re kucagzlar am inlar vz kys edip yanma geldikde (88a T) dm- tezvirine dp ma'raz- helake urar ve ol sayyd- gaddr iynesinde (94a H) muntazr olan yavrulara merhamet etmej^p
683 ter; vz T

136

cierciini dorar. Mzevvir olan mdde'ler dahi byledlr k tllb ne derd ile kendi dmenini tutmudur. Ve m-melekin brap m-sivy unutmudur. nsf etmeyip garaz- nefsniyyesinl d'im ter vice ve ol sdkn te-1 stlnun dem-be-dem teheyyce r^hr. B renin ne hlde olduunu bilmez. Ve gne tele dernu doldu unu duyup gz yan silmez. nki byle olduunu bildin ey tlib-i sdk, sen dahi 'akln bana devirip, J riye, yle pr ki c-SU ^ j -.1^jf

.t J
-j ji y-

jL-. J.-
pr elinden gay

ijc-j elini. jU smarlama, teslim etme,

hikmet-in ola, pr-i gerdn olmaya,

ki ol pr-i hikmet, 'alm basr^^dir. Beyit: Bir pire eri kim eresin sur- me'da

Zinhar uyup hdiine dme 'inada mefhumunca bir pr-i hikmet bul ki 'alim habr ola. Senin derdini bilip dermanna kadir ola. yle bir pir bulup dest-i inbetini amn dest-i tasaiTufuna teslim edip nevl-i kermetden ber-hrdr ve b- mahabbetde sen de bir devha-i mve-dr olasm. Amm eer dersen ki byle bir pr-i kmilin evsf nedi? Muhkk mubtldan ve hakk btldan fark edecek bir nin var mdr? Beli, mbtedinin fark edecei bir tarf-i eamm vardr. Etbbrun (94b H) sa'dn- nebt dedikleri gibi yalnz efrdma (88b T) mil olup, cinsinden olan aynm mni' olmaz. O kadar var ki cinsini mbeyyen olup bu ta'rf ile araan n-cins eline dmekden kurtulursun. Eer dersen ki cins fasi ile ta'rf mmkin deil midi? Deildir. Zir. >r " VjS wj ta'rif-i bl 'mmdan elem tark bulunmamdr. " f sfatyla mevsf olan zevatlar nev'inde dhildir. Pes

Dei'ta'rif-l zt- p
Bu surh- erif, pirin ta'rif-i zyyesindedir. eyh kimdir, kime derler, koca, ihtiyar, . u - ^ ya'n

ak sakall ve ak kll. btid ta'rif-i lugav ile ta'rfden sonra cins-i

6 8 4 ^ H

685 basr: habr H

686beyu;

-H

687 "Nekre olan bir ey marife yaplmad gibi, mehul de tanmlanamaz."

137

e'amm olan m-sefdi zikr eylediler. Amma j-. sn,

bu klm ma'n-

bil, jl-IUjI ey hudd- ztiyye-i mridden kat'- mmd

edip ftura den mbted, ftra dme, bu kadar ta'rf sana ye tiir! Bu nin ile cst--cda ol ki bulunur, prln tyleri akdr. Bu remzi anla da yle m-sefd olan ara ki beyt-i snide beyn buyurulacakdr. B u bbda Sa'dddin-i Fergn erh i T'iyye'de zikr buyurduklar tahkkm icmli budur ki meslik-i tevhidin u'ab- bisyn vardr. Ba'zs kllidir ki ana makmt (95a H) derler. Ve ba'zs czidir ki ana menzil-i ittihd derler. Amm makmt drtdr. E^rvelki makm, seyr-i muhibbi ve ifn-y evsf nefse mte'allkdr ki neticesi makamda slik da tahakkukdur. Ve ikinci^^2 (ggaT)srrtylam gi691 seyr-i m ahbb ve ifn-3^ sft- rha mterettebdir. Ve bu tehakkk olur. Ke-ennehu makm- evvel, kufb- nevf ve makm- sn, kurb- ferizden Idnye d a . Ve nc, makm- cemdir ki j > V j Jj'Jttj* 693 srryla mtehakkk olmakdr ve bu. fen fil-fen ta'br olunan hl ile mertdur. Drdnc makm, gye-i 'l ve bu mertibden hrlc ohp ana makm- ahadiyyet'l-cem' ve makm- ev-edn derler ki ite u j srryla tahak kukdur ve bu mertebe, hasyls-t Muhammedden olup makm- versetde k'im olan zt- Sye mahssdur. Ve Hazret-i eyh Muhyiddn bn-t 'Arabi bu makmda mtehakkk olanlar terkibinde vki' olan c-l k Basriyyn, zamr-i imd tabr etmiler dir, Ana tebih edip mcerred shhat-i terkb iin ityn olunmudur deyip zuhr ve keml-i zuhura d'ir bir srr- hafiye iret buyururIcir. Ve ba'z sffyye evvelki makama seyr-i nefsi deyip ve kinciye tr- kalb ve ncjre tr- rh ve drdncye tr- srr deyip ve

688 ey:

-H

689 Ferg: Kurgm T 690 "Onun (gren ) gz ve (iiten) kula olurum.", Buhr, er-Rikk, bab no; 38; Ihy, I, 183-184. 691 kincisi: ikinci H 6 9 2 "A ll h , kulunun diliyle, 'semiallhu limen hamideh: Allah, vgde bulunan kulunu iitti' ifadesini syledi." 693 "O , ilktir, sondur, zahirdir, btndr...", Kur'n, 57/3. 694 "...Attn zaman da sen atmadn, fakat Allh att (onu)...". Kur'n, 8/17. 695 "...G zetleyici yalnz sen oldun...", Kur'n, 5/117.

138

ba'z ta'brt- uhr le dahi zikr edip.

ma'nsyla

(95b H) 'amel ederler. Amm tr- evvelde tabatn sultn, gllb ve

kesafet hacbi, zahir bhir olmala, evvel-i slkda fen-y nefsi ehemm ve ann hkmn e'amm ittihz etmilerdir. Ve bu trda vahdet-i mecm hsl olup btn- nefsde hkim olan ism-i vhid ve ism-i zhir tecell eder, derler. Ve bu mertebede eeri evsf- nefs fn olur, henz dan hsl olan sr- mhedta698 itigl ile (89b T) mbassrt ve mesm'ta takayydden hl olmaz. T mdmki tr- snfye varmaya. Tr- sn ki tr- kalbi dir, anda tecelli-yl ism-i btmm olup beyne'r-rh ve'n-nefs, kalb ta'br olunan latfe-i sbhniyye mteceU olur. Bu mertebede dahi beky-y vcddan hals olup ancak^ .4-1 y*
vjU

mantkunca 'ndallh derece-i 'liyye ve makm- efat-

de k im olmak misilli mertib arzusundan hl^2 olmaz. Ve ill 'indel-Hakk^^ hubb- ch fen-y nefsde zil olmak artdr. Ve sddklar da bk olan her rtbelere dek mahv olmayan hubb- ch- m anevdir. Ve makm- aynt-tahkim ath bu bir merte bedendir. Ve nc makm fen ba'de'l-fendr ki bil-klliyye beky-y vcd- vehmden hals bu mertebede hsldr. Ve drdn c makm ehadiyyet'l-cem' olup veraset ve adlet zre anda hem makm- ef'ate^'^ k'im ve hem i't-y hukk- nefse mlzm olup (96a H) min-haysi'l-verset hulk- 'azm ile^ muttasf olur. te eer makm- versete vardysa dahi makm- fen-ba'del-fenda mtehakkk olanlara iktid sahhdir. Hatt Sfcb Dede Efendi Hazretleri Sejue'de ekser-i fukar-y Mevleviyyeyi tavsfde kendin den ru'nete mte'allk ve davy mutazammn kelimt istim' olunmamdr dedikleri, ancak bu makm tashhdrr.
6 9 6"Istlh (yaplan terimler)de tartma olm az." 697 "Onun (gren) gz ve (iiten) kula olurum.", Buhr, er-Rikk, bab no: 38; hy, I, 183-184. 698 mhedta: mhedeteT 699 mecell: tecell T 207 ancak: - T 701 "Sddklarn kalplerinden en son kacak olan ey makam sevgisidir." 702 hl: l T 7 03H akk: hall T 704 ef'ate: ef'at T
7 0 5 ile: . T

139

J- jU J U

j ^

j' t/-
j ij hatt aun var-

V- (j>* di i* O kara ty, jl ,y-* ol prln varldr, (90a T) vcd- vehmidir, daV ve ru'net nlnesldlr, jjli hndEin kalmaya, ^(1?bir tel ty kalmaya. Hemn ite tyleri ak

olan pir demenin ma'ns oymu ki lisn- iretde siyeh kllar varhk ve da'v-y runet ve vcd- vehmi demek mi. Pes pr ana der ler imi ki tyleri ak ola, kendinde h siyh kl kalmaya. Da'v-y runetden, varbkdan, vcd- vehmden eser olmaya. te byle olan zt, pirdir ve bundan ziyde ta'rf, gncyl-pezr-i hta-tabr deildir. Yohsa mcerred ak sakall ma'nsn yanl anla3rp hammllar kethdsnn dmenini tutma. xu ne ere, Sjjf nki vcd- vehmim kalmayp fen-fi'llh menzili ite pr odur, j*
J

teterse f-nefsil-emr (96b H)

kara sakalh olsun,

yahud kr sakalb olsun, i'tibr sakala

deU, ak sakall dedikleri bir remz olup, fen-fl'Ilh menziline eri mek demekdir. Amm bundan sonra bek-billh menziline ermek mride art deil mi denirse, artdr, lkin ta'rf-i bl, mmdr. Mridin cem'-i ahvlini bqrn. 'asr olduunu sylemi idik. Ya yle olunca mcerred fni-fi'Oh obnak ninesi kifyet eder mi de nirse. cevb verlr ki eer bek-blllha varmadysa mcerred fena syla irda kdir olamaz. (90b T) Amm idll etmez ve emek zyi ol maz. Hem yle fn-fi'Uh olan zt, sana hod-be-hodne dest verip kendiye mrd etmez. Etdii sretde dahi ya odur ki kariben kendisi makm- bekjra geUp seni rd eder veya odur ki ann mcerred hdme v hrmeti berekttyle mride eriirsin. H, smme h , mdde', kezzb gibi midir ki hem dll, hem mudili ola!

A i '-i-'J
4 jj-. o C- o kara kllar denilen,

* * - l-*

evsf- beeriyyetdir. te

fn-fi'llhm ma'ns^ odur ki evsf- beerlyyetden km ola Daralmaz yorulmaz melek gibi bir ztdr. ^ j c ^ yohsa o klm ma' ns deil,
j

sakaldaki kllar yahud badaki kdlar deil

nIfen tafsil olunduu zre kUardan murd evsf- (97a H) bee rlj^yetdir. Tebd olunup vasf- melekiyyet olsun da isterse jrzndeki bamdaki kllar san olsun, beyz olsun, kse olsun, kaba sakall
^ 06 ma'ns: ma'nsm H

140

olsun, bb- emred olsun, ne olursa olsun. Grmez misin ki: jti j lc X* Ij'l t-* j i l * 's 'aleyhl's-selm beik iinde, jJi jl jjIi nice feryd fign buyurur, ^ dahi cevn olmakszn, (91a T)

biz eyhiz ve piriz. Me'ir-i enbiy-y ma'smn yledir, ya'n

Hazret-i /sd'y iitmedin mi ki Kur'n- Kerim'de kssas mezkr u cem'-i nsn beyninde mehrdur ki beikde iken,
a JJV

^^deyip ve hakknda, l^pSU-lLj j dendi. Hlbuki makm- nbvvet, makm- velyet-i 'mmeden efdal olduu msbitdir. Beikde sabiye nbvvet-i teri' verilmek c'iz olunca, velyet-i terif verilmek evl bi't-tarikdir. Pes maksdn bi'z-zt olan velyeti nakz edecek evsf- beeriyyetden halsdr. ster kable'l-ittisf olsun, ister bade'l-ittisf olsun, hkm birdir.

j
j l j *

C UJy i'lf

^ i

>f nki bir siyeh ty, >:-.u U-*j jif ki ol bizim vasfmuzdr, yokdur. yle olan zt, c Ui j^ eyhdir ve

bizlik vasfdr. (97b H) Men m derler. Ve daV-y runet murd eder, j j a n d a makbl- Hud'dr. Ma'lm oldu ki vasf- beeriyyetin intifasyla mertebe-i meihta vusl bulunur. Bekaya varsm varmasm, eyh dir. Amm irdda bek artdr, demiler. Ba'zan pr-i makbl olur ki ird ile me'mr olmaz, demiler.

jc ivJ*; jl (91b T)
iji

jl o-i.

i
jl eer

amm nki sakal ak ola, o eyh deildir, c->.

kendinde ise, hodluk'leminden kp b-hodluk 'lemine^^^ var ; jl mam ise, - ^ 4 j Allh'm hs ben desi de deildir. 'Avm- nssdandr. ster ise keten uval gibi ak pk kesilsin, bu defterden hricdir. Fukar-y Mevleviyye stlhmda 'ayn- nst ta'br olunan makmm shibi olmayp, vcd- vehmden kendinde nin bulunduka nksdr. Hatt demiler ki bir kl ucu kadar mahall kuru kalsa, gusl eden dem cenbet-i zahirden hals olamad gibi, bir kl ucu kadar varlkdan nin kalsa dervi, 'ayn- nst kesilmi denmez. Ve fen-fi'llh menziline varmadka,
^ 0 ^"...B en, Allahn kuluyum. O, bana Kitab' verdi...", Kur'n, 19/30. 708 "...V e henz sab iken ona (ilim ve) hikmet verdik.", Kur'n, 19/12. 709 ittisf: iltisak H 7 1 0 ittisf; itlisk H 71 1 lemine; leminde T

141

zebhas yenmez. Ya'n kendi n-pk olduu gibi dest-i tasarrufuna teslim olan b-re de n-pk kalr. Zr dan ma'lm oldu ki 4 J l ^1 /i* ^ ^^ (gg^ h ) m-sadak olup esnma kurbn olanlardan olur. Pes bu tahkkt-

Je j-.fjbil( Jju yohsa, mni'iht pr deyu 'akl hikmet pirine derler, kdm beyzh deil, ey oul, bada ve sa

kalda ya'n eyh-i hikmete denir. Yohsa eybete, qrh denmez. Li-

Dil ki soTg ob iler mi gaan- my- sejd Ne kadar bi-hdedir penbe-i d- ykt
Fi'l-vki' yktu pobe ^ne kolar, Amm te, dma zerre kadar te^ edip (92a Tl letcned^ gibi, ak sakal dahi kalb-i se n ^ e zer rece mlycsetvaiD^i|b-fade (dur. hki pirin evsfimbibp ^ ^^^mantkucaaryp bulur isen prnehdnetin db r^inunu dahi ra ki tsscek n'il-i enzr- merdn olasm. w - faHfc<w*a ta^N h^met-1

Bu suh- e^ tlibfcrc Ufem edan istikmet ve pirler hdmetinde rl'^ret-i edeb okluu b^ulr.
jet u=/ AK nki b ir zt- fn-fllh pSr ittihz edesin, Ja ,aj{i

nzik gnD olma, zr nz yolu deil, nijrz yoludur (98b H) j gevek ve dalc, Jf j w > s u ve amur gibi ohna. Ya'n makm- hdmetde nzk-dll ve rh- hrmetde b gil gibi yaylp dalma. Bu hdmet-i mrki bir emr-i sabdr. Kendini gyet sk tu tup, cem-i havss a'z ve cevnh edip bi'l-klliyye kendin ver. Her ne emr ederse pk lk, b-naks ftr, h''^hi-i tmm ak- m-I-kelmla hdmete ikdm qrle ki niyz yoludur, elebUl brak. Menkldr ki btr dem kle alacak olmu. K l^e su'l etmi ki adn nedir? Kle demi ki sen her ne isim tesmiye edersen adm odur. Abdm ne ad^^^ olur? te byle derv-i sdk dahi tab'at-
^ 1 2 "Ona, Allh'm ad zikredilmedi.", Kur'n, 6/121; ,^1 ; - T 7 1 3 ^ -:^ H

^ 1 4 "K im bir eyi ister ve ciddiyet gsterirse, bulur (elde eder).", Kefl-haf', n , 243; Ehds-i M esnevi, s. 78. 715 ad: nm H

142

slife v merlb-1 sabkasn brakp cnib-1 pirden (92b T) ne gne hdmet zuhur ederse benim hlime muvfkdr. Yok, n-mutbkdr deyip nzk-dinik^^ etmemek gerekdir^^^.
jj

j
}

jh

tjs*/

j>r J J

nki pr ittihz etdln,

zinhar teslim ol.

muhlefetden mcnebet eyle,

j ^ M s 'aleyhl's-selm gibi,

fi*- yj Hzrn zr-i hkmnde git. Kssa: Hazret-1 Hzr ve .UjT j ^ ^* hakikatinden dahi sebak-

Mlsd ki mestr- sahyif-1 Kur'n ve tavjnf- yndr. Bir peygamber-1 ll-'azm iken Ll UJ gir oknak n^etlyle^^ Hazret-i Hzra (99a H) zhr- teslmlyyet ve mnend-i fitb ol subh- safya refakat eyleyip t Hazret-1 H zrdan sret-i zhlr-i er'ata muhlif grnen evz'- mestret'lhakyk nmyn oldukda sultn- Ism-i zhir bi-hasebi'n-nbvve Hazret-i Msd'ya galebe edip muktez-y me'mriyjret-i zhlriyyeleriyle izhr- muhlefet-i sriyye edip yine ma'nda yek-dil yeksebak olmulardr ki eer muhalefet ancak cnib-i eriatdan olma yp btn- Hazret-1 Ms aleyhls-selmda dahi r-nm oldu de nilse h, makm- li-i nbvvete lyk olmaz. Zr ^ mevdda mctemi' ve huss- mdde mfltenk olduu j jm i jl> U ii ^20 beyninde umm huss min-vech olup ekser

^^^ile aikr olup hkm-i nbvvet amel-l velyetden fark olmudur. Amm hkmn 'amelden fark olmasyla (93a T) nbvvet velyetden fark olmak ktiz etmeyecei dahi beddrdr. Ve bu tahkikda lafz- hkm ancak nbvvete tahsis edip velyetde 'amel laf zna 'udl olunduu, hkm ancak zhirde olup btnla hkm bulunmayp ancak 'amel iktiz etdiidir. Beyt-i erfde mahall-1 istihd bu de idi. Lkin
716 nzk-dillik: nzendelik T 717 gerekdir: gerek T 718 kr. " JU lijJ ^ UU , Ujlc ^ L j Iv : ...Ona katmzdan bir rahmet (v a hiy ve peygam berlik) vermi, yine ona tarafmzdan bir ilim retmitik.", Kur'n, 18/65. 7 1 9 n iyyetiyle: niyyetle T 720 "Onun iin biz zahirle yargda bulunuruz. Ancak, btnla amel ederiz.", Ehds-i Mesnevi, s. 126. 721 "...Bu, benimle senin aramzn ayrlmasdr...", Kur'n, 18/78. 722 "S z sz eker. Bu darbmesel iin bk. Srr- Ney, I, 180.

^^2 Kssa-i Msd'nm i'ts ol-

143

mak grnyor k anlar Kelmu'llh idiler. 'Al-nebiyyin ve aleyhis-selm mahall-1 istihd ancak^^S anlann Hazret-i Hzra tes lim olma iltizm buyurduklardr, Bejdt: Sen dahi cem' eyle aki u hunu Tut kelm pire (99b H) d'im gunu c k I bu gnl peygamberleri, ki mridlerdir, yle zamr ki, j peygamberleri, jl> srafil huylu. Hazret-i /sr/l aleyhi'sse-

J jl sr syleyici, ya'n, msteml' isterler, >

lm yedine sr verilip nefti ile me'mr olacam m alm etdii zamndan t ol emrin zuhruna dek elinde sr d'im nefla muntazr, ne zaman emir zuhr eder deyu her n her dem hzr u m da olup, zerre mikdr kendiye ftr gelmedii gibi, 725

peygamberleri dahi mrd-i sdlo ol vahyin zuhruna yle muntazr ve hzr steyip makm- hdmetde tr ve gayr-i ftr olmasm makbl tutarlar ve

jJ tfU U
deyip hzrun-bl'1-vakt olana hdmet buyururiar. (93b T)

cW>'j*
nahvet ve gurur tutarlar, ^ dihlar gibi, j ve kibir tutarlar, ^ p ubdfyyet isterler, j' halk- clhndan.

Ma'lm ola ki nahvet kibir ve tama' u hrs ve s'ir ahlk- mehmid sefsaf, hkem 'indinde ta'rff-i vhidle beyn olunup ahk m yek-neskdr. Amm ehl-i er'atdan e'imme-i 'lem^27.j ahlk

(100a H) olan sfljrye hazer, mesrif-i beyn ile sefsfm mehmidine idrc etmekde edille-i kt'a beyn edip nzl- erat bu ah km iktiz etmidir, deyu hkemya cevb vermilerdir. Mesel hrs mezmm iken.
723 ancak: - T 724 "Kalbim , Rabbimden haber veriyor." 725 "Kalbim , Rabbimden haber veriyor." 726 "Allah'm tecellisi anszm gelir, ama uyank gnle gelir." (ikinci msram vezni bozuk.) 727 lem: - T 728 "Andolsun size kendinizden yle bir peygamber gelmitir ki, sizin skmtya uramanz ona ok ar gelir. O size ok dkndr...", Kur'n, 9/128.

>j* ,.^ 1 ^

W J

728 yet-i

144

kerimesinde vki' olan hrs, 'ale'l-mn ahsen -1 ahlkdan olmu olur. Ve ahlk bahsi jrukanda bir kerre dahi mrr etmldlr. Bu tak dirce J- medll ile ehlu'Uhdan r-nm olan sret-i kibr dahi Hazret-1 SuItnT'ulem buyurduklan gibi, klbr -1 riyy olmayp klbr-1 kibrlyydlr. Hatt rlvyetdlr ki kudemdan Htem-i Asamm hazretleri vk'asmda Hazret-i Murtaz 'Ali kerreme'llhu vecheh cenblaruu grp ahsen-i ahlkdan su'l etdikde, antyrun fukarya tevzu'udur deyu buyTjrmular. Ya dahi ahsenl var mdr, deyu su'l etdikde, fukarnn a^nfyya tekebbrdr b u yurmular. Zahir oldu ki b u tdcebbr makbl-ola ve msr'- snde zikr^le (S4a 1) ehl-i dnyya mahss olduunu ifde buyurmulardr. Ve mrd her ne kadar ehl-i dgr deil ise dahi ehlu'llha
n is b e tle ^ ^ O

ehi- dnydr. Pes dim u b d ^ -

yetde obnal k Qdim, himmet; (fedem. hdmet demiler. jt-jj/ kaan rsl ederler, etmezler, istilhm- inkridir, bu emneti.

sana,

mdmki olmayasn. ( 1 0 (R> H)

anlarm nnde, > mezler.

iki bkl ohnayasm. Ya'm mdmki

hdmet-i e v l a d a iki kat rki' olmayasm, sana bu emneti ver

EjTmnetden murd her neyse zir.

j u *UVl w * ^ret-i kerimesinin tefrinde mfessirn. emneti ok vech ile trfr busrurmular. Lkin bejrt:-i erifdeki em net, ancak hilfet olduu rendir. Ve bu hilfet dahi kalbden kal be it olunur bir ma'n olmala tahsilde ez-cn dil hrmet-i pr art olduu beyn bujrurmulardr. Nitekim Muhyiddm bni 'Arabi bu 5njruriar. Beyit:

729 "K ib irliy e kar kibirlenmek sadakadr.", Kef'l-hafa, I, 313. 730 jiisbetle: nisbetiyle T 731 "B iz emaneti, gklere ve yere teklif ettik...", Kur'n, 33/72.

145

r*o't rh>

^jJU.p4i.ljk,oU < u i J f4j!^ oiJI C *

ve ihtirm- uyhda (94b T} bir rtbe mblaa etmiler ki eer eyhin hrmeti mridin kalbinden skt olursa ol s'at terk-i hdmet edip yanmda durmasm ve ll mutazarrr olur. Zr hdmet, hrmet ile makbuldr. T kim yine kalbine hrmet-i eyh gelirse hdmete ol zamn rc' etsin. Meer benim gibi gidecek yeri olmaya. Ve mrid zerine mutlaka ihtiram vcib olan eyh-i fninin evsf mezkr olmu idi. Amm eyh-i mezkr, mridin eyh-i irdesi ol duu takdirce midir, yohsa (101a H) mutlak mdr denirse, mutlakadr. Ya'n gerek eyh-i irde olsun, gerek eyh-i sohbeti olsun, ih tiram artdr. Lkin qrh-i irde ile eyh-i sohbet beyninde suret-i rsm- ihtirmda fark lzm mdu? Yohsa bi't-tesv midir? Ba'z-

1ar, farkun-m'dan l-bddr, deyip bazlar h fark olmayp eyh-i

irdesine eyledii ihtiram bit-tamm eyh-i sohbete dahi eylemek lzmdr demiler. J S Uj amm medhn- arb- 'ak- Yezdan bde-nn- hum-hne-i irfn olan grh- pr-kh- Mevleviyye meynmda akdh- rsum db bu gne d'irdir ki meyh- Mevleviyyenin cmlesiyle sret-i ihtirm- mahssa
73 2 "eyhe hrmet Allah'a hrmettir. Allah'a saygdan tr ona sayg gster. Onlar, rehberler ve Allah'a yakm kimselerdir. Bu yakmik, Allah tarafmdan da teyid edilmitir. Onlarn tm peygamberlerin varisleridir. Peygamberler gibi onlarn sz Allah'a dayanmaktadr. Sava yaptklarnda Allah'tan baka kimseden bir ecir isteme diklerini grrsn. ayet onlarda eriattan sapma grlrse, onlar Allah'a havale et. Onlar(m bu zellelerin)e tabi olma.AlIah tarafndan gelen eriatten saptklarnda onlara tabi olm a." 733 icr. " j : Herkesin yneldii bir kblesi vardr...", Kur'n,

2 / 148 .

146

ve hurde-i fakr u db^^'^- manssa zre grp ba'z mevdda eyh-i ird ile yek-nesk ve ba'z dbda beynlerinde fark muhakkakdr. Turuk- s'lre rlclinden bhlr'1-fen ve nir's-saf bir eyh-i fn-fi'Uh ile hem-nin olursa mcerred anlarn tarklannda mersm olan dest-bs- sde ile iktif ede. Bu sretde hod-behodne fark etmeyip muktez-y db- tark zre fark etmi olur. Ve be-her-hl rbta-i (95a T) kalbi eyh irdesinde olup ve ihtiram ihtimm- ma'nevsi ana maksr ola. Zr mcerred sohbete m u hakkikin, sohbet-i bereke taT^r edip, 4 J J I* > J demi ler. Ya'n mdmki bir tlibin eyh-i irdesi ve andan mye-i murdesi bulunmadka, mcerred sohbetle tark-i Hak'da rlclu'Dhdan

(lO Ib H) m a'dd olamaz. Anmn Monl Cdm hazretleri ve shlb-i Menkb'l-'rijn ve bi'l-cmle ashb- vukf. Hazret-i Pir Efendimizin silsile-i nisbetlerini seyyid-i sr-dn Muhakkdc- Tirmizfye irc edip Hazret-i Sultn'l-makn emsddn-i Tebrzfye irc' buyurmamlar. Ve ke-zlik bi'l-'aks ya'n H a z r e t ems Efendim>;in silsile-i nisbetlerini Ebbekr-i Selle-b/a irc' edip m akl-ma'kn Hazret-i Mevln Cellddin'e irc' etmeyip mbeynlerlnde hsl olan ttrakki, bereke-i sohbetdendir demiler. Ve zinhr zinhar, tesvlt- nefsniyyeye uyup kendi hdmet-i n-zini istiksr ve meyhm makdr-i ref'asm istihkar ile murg- hevsm dm- bed^^^-encm- enniyyete adrmaya ve sumn- vln- evliyya ta'ne-endz- imtinn olup bana seng-i bel yadr maya. Zr, beyit: Bunlara hdmet mdr hem huls Byledir ma'lmun olsun bu huss ged deillerdir, r, Jjiy ji senden dutalar, / ki^^S jj> bir739 hdmetden t

ey mzevvir, minnet dutalar.

H, her^"* grh- evliy gan-bi'llh olup cem'-i halk- 'leme ihtiycdan beri olmular iken, ey mzevvir senden (95b T) ne hsl
734 db: edeb T 735 "Ondan Allh m yoluna kimse gelm ez." 736 hazret: - T 7 3 7 b e d ;- T 738 k i ; - T 739 b i r : - T 740 her; - T

147

ve hdmetinden ne f'ldeyl muhtemeldir ki mlmet-dr olalar? Hdmetinden f'ide melhz olsa da (102a H) yine sanadr. Yohsa

4 J J I
*1)1 j

yeti ihtiycdan nzll olmayp ve Hazret-1 Rhu'UHm buyurduu b-kes v'aczden hsl deildir. Hazret-i terc-

mn- esrr- ma'nev ve vris-i mezmn-i Mesnevi Monl^'^^ S'ithi Mevlevi'nin, beyit:

W tj
buyurduu b u ma'nja msbltdlr.

oLtsJU j J
iU l t anlann db- hdmetlerini,

d Lu ^
yerli yerince,

I*
getir ne ekil

meyesin, cliL.j j\ anlann^"*^ risletlerinden, s^j, nasb atz edebilirsin.

meyve yerebilir misin, ma'nsnadr. Ya'-

n yerli yerince db rsm- sdk u huls tekmil etmeyince ol peygambern dahi kalbin draht- hurm-y ezvk- ma'neviyyelerinden lezzet tahsil edemezsin ki. sdkn dahi ashb- l'l-elbb sfatmda d'lm olup medllunca an l>T 750emlar seccde-i hfet-i nbvvetde kim olduklan gibi mridin ve^"*^

^'^el-yet'^'*

sli ashb- kirma tavstye olunan eryi'-i bqme'l-verese dahi zjrt' olmamak lzmdr. Ve bu db rsumu renip etvr- ihtirm- meyha (102b H) dikkat, ehemm-i mhimmt- mridinden oldu una erbb- hakikat bil-icm czimdir. Lkin nazar- 'lleri kulb u niyyta (96a T) olmala, beyit;

3<^^

"...Allah'a bor verdiler.,.", Kurn, 57/18. ^ ^2 "...Allh yolunda bana yardmc olacaklar kimlerdir?...". Kur'n, 3/32. ^43 monl; m oll T 7 4 4 "(Ii j, akla) gnl aydm(laun) kiilere hizmete rabet el. nk yz, pme aynas; az ise onun pnn kendisidir." 745 anlarn: anlar T 746 "A lim ler peygamberlerin varisleridir.", Kef'l-haf', II, 74. 747 v e : - T 748 "E y iman edenler! Seslerinizi Peygam ber'in sesinin stne ykseltme yin...", Kur'n, 49/2. 749 el-yet H 750 "Allh'a itaat edin, Resl'e de itaat edin...", Kur'n, 5/92.

148

sret-i zahirde 'ayn- tekellfden 'ibaret tekp-y b-hakkate bak mazlar. Ve 'k- sdkda mcerred mbtedikden iktiz eden ku sur kstahla kalp cn- b-dermnm te-i hrmnla yakmaz lar. Hulsa-i kelm ta'zmleri v tekrimlerl cn dilden ve 'ak u mahabbet-i kmilden gerekdir.

jiji> j jiA'
y her bir edeb anlara, takdirindedir, makbl gele, oU*! ki anlar gelmilerdir,

t** t/

y
kaan j eyvn- re-

f''-n- lhden gelmilerdir. Zahiren pdih tarafndan yahud vezir tarafmdan sana bir dem gelse, beden gelen bedir, deyu ezd cn tekplar edip hdmetini tekme ve rzsn tahsile alrsm. Ve ol n-dn- b-insf dahi yeri-g bilmez. Ve her kelm- ufnet-mzi bir batman ekker erbetiyle iilmez iken bize kadrimi ze gre itibr ikrm etmediler, deyu drl drl herzeler yer ve gezip yrd yerlerde edn kusur ve zhln 'afr etmeyip zemm eder gezersen ise, beyl

deyip (103a H1 efendisinin kulana deip bana muber obnasm di yerek ne mdhaneler edecein arrsn ve i'tizr- crm-i n-kerdeyi, kasemlerle telrid edip n^rz recy hadden anrsm. (96b T) Ma'a-hz ki evliy'u'Uh Allah tarafmdan gelip makm- ref'-i inyetden rahmeten-lil-ibd nzil olmular iken olur olmaz hdmet ubdiyyeti pesend ederler mi? Ve seni ya bil-kDijye ta'mr edip ya bi'l-kUiyye harb etmeyince yamndan yle muhn u muhakkar giderler mi? Beyit; Olmaa d'im bu bezmin dhili Kalbi hfz etmek gerekdir hs O ijli ^ jV gnlnz hfz edin, ey mrdn- sde, j ctjja- shib-i gnUer hazretlerinin huzurunda, tetbu'-

izft var ve tetbu'- izft, i'irde uybdandr. Mdmki bu msl'- erfdeki gibi izfet-i me'lf'I-istim' olan elfz, beyitde olmaya, imdi mesel huzurun, hazrete ve hazret, shib-dilna izfeti.

^51 "Ak secdeghmda eilmek edepten dolay deildir. Mum gibi kendi ban feda etmek, secdedir." ^52 "S evgiliye kavumak iin, yz rakiple kavga ediyorum. Bir put (gibi gzel sevgili) iin, ehrin bir kfirine secde ediyorum."

149

melf'l-istim'dr. Bu bahs k yukanda gemi di. nki mahsl- beyt alnmayp hall-1 terkb bir mlkdr murd olumnu di. Bu makle tahlt-i kelm inde-lin-nh ma'zr buyurula. Gelelim ey b-hsln- semere-i yakn olan mrdler, kaan hazret-i ashb- kulbun
m e c liS 'i

(10b H) 'liyyelerlne dhil olasnz. Zinhr evi-

b-i inkrdan ve mcib-i nakz- ihtirm olur havtr- n-hemvrdan kalbinizi hfz edin. btid nazarlar kalbe^^^ olmala ihtimm, nazar-gha lzmdr. Ve eeri ol eyh er'ati z'il olmu mvellehlerden dahi olursa htiramda kusr etmeyip, U U i 754 {9 7 | | ,.n beyitle amel ve beyne'l-emreyn makm- ihti-

rmda vukf edip terk-i iktid ve terk-i cedel oluna. Zr H^ce 'AbduMh-Hirebuyururlarki: Netce-i merm. m eddsnca gnl oynatma ve skker-i hsn-i zanna zehr-i advet katma. ehl-i dil katmda, jUtiifcij zr ol sebebden ki anlar, ^ u ^ edeb btm zre mahmuldr, ser'ir-i zamr zre

mtefattndrlar. Ma'lm ola ki edeb, cim'l-ha)n-dr ve edb, J.J 757 ittis'ma 'arif ve her makam hlde bl-hasebitke'l-mertebe vkf^^dr. Pes mekrim-i ahlk cmi' sefsfma 'lim olmala edb. zbde-i 'avlimdfr. Ve hads-i erfde, ^^^vrid olmudur. Ve edebin aksm drt olup, evvelki ks m edeb-i er'atdr ki ahkm- sitteye mte'allkdr. (104a H) kinci ksm edeb-i hdmetdir ki mlk ile kuddm beyninde mustalah olan edeb gibidir. Ehlu'llhm meliki ADh olmala beyne'l-'abd ve'rRabb olan mu'mele^, mu'mele-i nsm gayri olmasdr ki bu
753 kalbe: kalb T 754 "N e onlara tabi o), ne de ebediyyen onlarn yoluna gir. nk onlar A l lah'n dinine zorla girenlerdir." 755 "nkr, om (uursuz); inkr eden de bu szden dolay mahrmdur." 756 "Onlarla doru drst otur. nk onlar kalplerin casuslardrlar (kalblerden geenleri b ilirler)." Ahm ed b. sm- Antk'yc ait olan bu sz iin bk. Srr- N ey, 1, 192. 757 "...Nerede olsanz, O sizinle beraberdir...", Kur'n, 57/4. 758 vkf: vkflar T 759 id. "

: Rabbim beni terbiye etti. Terbiyem i de g

zel yapt.", Kef'l-hafa, I, 70.

150

edeb er'atdan bir makm- ehassdr. Ksm- slls edeb-1 hakdr k hakk- ubdiyyetl brt-tamm vermekdir. Ve hak ne cnlbden zu hur ederse ana tbi' olmakdr. Bir hays^^l ie ki bir sabiden zuhr etse ol sab indinde (97b T) te'eddb ve ihtlrmda vki' olmakdr. Ve hdmet hrmet-1 eyh, bu makmdandr k,
762

beyt-i erifi ve Cezre'nin bu surh ann zerine mebndir. Ksm- rbi', edeb'l-hakkadr ki makm- fenada terk-i edeb, ya'n hdunu terk edip kllisini Hakk'a trcdr.

Pes edeb. hdmet-i mahdmun nma rl'yet ve levzumna kablelemr ve's-su'l mbderetdir. Hatt ziUet-i sul anda zhtr olmaya. Her ne kadar emir dahi olsa emirde dahi su'l vardr. Menfa'ati sa na id olaca nmyn iken eyhin ikUz-y vakt u hle gre le vazm ve hdmetine murkb olup min-gayrl-tenbh vel-ihtr hzrun-bi'l-vakt olmakdr. M u rk ab e ^ ^ ise ahvl-i kalbden obnala gnl holuu le ve z hakret-i nefs ile kabuln rlcda olup hilfindan mcnebet gerekdir. (104b H) j! > 1 ten erbb 'indinde, ^ edeb zhir zre mahml> u Ij gizlileri

dr, jLio iji.

k zr Cenb- Hak anlardan,

setr edicidir. Erbb- zhir indinde edeb dahi zhtr zredir. Zr an larn umr- btmiyyeye hkmleri sirayet etmeyip her hussda zhlri gzedirler. Beyit:

7 60 muamele; muleme H 761 hays: haysiyet T 762 " eyhe hm et, Allah'a hrmettir. Allah'a saygdan tr ona sayg gs ter." H nshasnda msralar yet deitirmitir. 763 "Tam sulh, grevin durumundan haber.'iz olmaktr. Burada edeb, savan tu zan ele geirme tarzdr." 764 murakabe: murkb T 765 Zahiren insanlar, birok defa iten dm (aciz kalm) grrsn. Eer bi rinin boyu ksa olursa, yan yetikin olur."

151

mefhmunca srete bakarlar ve anlara izhr- 'ubdiyyet (98a T) eden b-reler dahi srete taparlar. Ehl-i edeb se her makamn hkmn bilip ktlzsma gre 'amel edip, beyit:

deyip herkese revzenesinden grnmelidir.

-I#-"
ji

*W Jj/

>
kr hu-

sen ise b u kavlin 'aksinesin; i( , hitbdr, l ^

ler katmda mansb rzsuyla yahud mansba rlyete, zr- kalb ile gelirsin de^^

salf- ni'lde oturursun, ya'n

ey merd-i sde-dil, tamm senin tavrm ehl-1 edebe muhlifdir ki an lar ehl-i zahire zhtren ri'yet edip, ehl-i btna btnan ri'yet ederse^, sen ise ehl-i (105a H) zhire btman ri'yet edip ol krem-i basiret olan b-releln huzuruna huzr- kalble gelip n- zahirilerine ihtimmen py-ghda durma z edersin. jljLrf shib-i basiretler indinde, v*' edeb-i btnyi terk

edersin ve hezr havtr- mezmme ile huzrlanna gidersin, j ijOj+i ehvet teine, Zr Ji U , Ui i* ol sebebden odun olmusundur. erfince evliy huzurunda

s-i edeb, mstecb- gazabdr. Ol rtbelerde ki ba'zan (9Sb T) cz' terk-i hrmet, sehat- azmi mnticc olur. Cellddvn-i Rmi yan prim il'Uh ve yine anlardan mervdir k bir deme rencide olsalar, jVjI j J U b u y u r u p vardr. snnet-i erfde dahi byle vrid olmudur, deyu nakil buyurmulardr. Bu mahalde bir hikye-i manzme

Jjj jjl
0^

Ji

>

yil
l^evliy'u'lhla, J kalbi ldrr,

ca st ojl ^ J l b-edebne sz sylemek, >

ma'Im ola ki zebn- Frisde ma'n-j^ lzm, ma'n-y mutbkden eherdir ve kinye, sarhatden ekserdir,
766 gerekir."; ijl, jltij 7 6 7 d e :- T 768 ederse: edip T 769 "V e liy e ihanet eden, bana sava am olur."; 770 "Allahm , onun mal ve evldn artr." 77 1*^ T : ^ J jl( H

"Gnl ehlini, gnlle; gr ehlini, grle; dil ehlini de dil ile aramak : Xl, H ,T

152

jjj jjij ^^2 ve defter-i mli tesvd eder. Vv- 'tfann takdiriyle ebyt- slifede havtr- mezmmeyl (105b H) kalbe getirmekden nehy buyurulup keml-i saf-y btnla mclese-I merdn- llhiyyeye emr^^^ olunduundan mr't- edeb -1 kavl lzm deildir, gi bi bhe-i mukaddereye cevb siyknda, beylt^^'^;

m antkunca zeban dahi tercmn- kalb olup belki curh^^da ahad olmala b-edebne sohbet-i huzr- evliyda a'zam- cinyet ve imte-i kalb ve^^^ tesvd-i defter-i mli mcib bir kabahat oldu un ifde buyurdular. Beyit^ -mnrihi: Harf atd n kemn cihanda Hamyzeden otamaz emnda^'^^ rtrt ^ j* AUh'dan isteyelim. *> edebe muvaffak olma, zr, (99a T) b-edeb mahrm oldu. Allahn lutfundan. Ekleb, cim'- cem'i'l-ha3rrt olduu bl'l-icm' sbit olmala ihtimm- asl- kra ziyde olup, yal ^^^a'rflni te yd buyurm ulardur ve lutf- Rabbdan m ahrm olan, bi-edebdir. Zr ism-i Rabb. edbi, lutfuyla terbiye eder, b-edebi, kahryla t e r b ^ eder. Pes b-edeb, lutf- Rabbdan m ahrm ve kahr- Rabb e m ebtdur. ^;-U i j ilil ^**terbiyesinden Cenb- Hakk'a sndk ve bedebden m urd ibls'dir dahi denilse cizdir. Ve edeb cim'l-hayr olduu gibi bl-edeblik dahi cim''-err olduu rendir. (106a H) eytn yahud edebsiz,
^ 7 3 emi: - T

ij !>*;

jkjlj j> l+s

takd-

7 74bey{(; rmsr' H, T
^ ^ 5 "Kukusuz, sz kalbe aittir, dil ise kalbin tercmandr." 7 7 6 curh; curhT 7 7 7 ve imte-i kalb ve: - T 7 7 8 beyit 1 1 mniihi: - T 779 Hsn Ak, s. 175. 78 0 "Tasavvufun tamam edeptir.", Ferheng-i Lugt, s. 538. 781 "...A ndolsun ki cehennem i tm yle insanlar ve cinlerle dolduracam .", K urn, 11/119.

153

rinde yalnz kendini bed harb etmedi, Sl belki fitne tei, jt jU b t n cihna, jj urdu. Pes b-edeblc clm ''-err olduu bundan nm yn oldu k eytn b-edeblii sebebiyle hem kendini yakd ve hem cem'-l 'leme te brakd. Yahud b-edebden murd, m utlaka edebsiz olan kimesne ola k edebsizlerin edebsizlii hase biyle cihna te-l mezlim dp lbdu'Uh cem'an mzyakaya uramlardr. Zr herkes edb ve hudd- eriyyejrl tecvzden mctenlb musb olsa, ne kul lzm, ne kulluk; dzdler olmasa, ne asesden havf, ne ps-bndan fodulluk. Teklf-1 er'iyye dahi ekser b-edeblertn (99b T) em etlnden oalmdrr. Ve bu beyitde bedebden m urd, ancak iblis olduu beyt -1 tiden mstefddr. xjiyU*f> her kimse ki n-merdlik eyleye, AUh yolunda, j ol B-merdtik ^ le y e n merdin reh-zeni, ya'ni yohnu azdran. M i ol oldu, ki esrtndr. yahud bi-edeb oldu, c-jt n-merd odur. Ya'ni -yevmil-kyme cihanda her kimse k n-merdhk eyleyip782 rh- Hak'dan udl eyleye, ol ksthha sebeb olup, anm yolunu uran, beyt-i sbkda zikr olunan bi-edeb-i sbkdr. Pes nmerd denmeye cmleden ziyde cA lykdr. 23r jUI . jl ism-i iretl blis m a'nsm a (106b H) olan b-edebe sarf olunmak, > y > cem'-i merd m a'nsm a olmakdan ziyde, rabtaldr. Ve Cezire-i erfde dahi trtibt- ebyt m aksd olduundan, fakire bu^^ ma'n ho grnd. Amm beyit mnferiden ahz olunsa^, lafz sga-1 cem' zre olduu bi-itlbhdr. Pes cihnda her kim n-merdlik eyleyip dost yolunda dallete de, anm reh-zeni eytn oldu. Zr evvel bu cr'et garbet andan zuhr etdi. yle olunca nmerd, eytndr. Ke-zlik b-edeb lafem eytna m ahss etmeyip mutlak b-edeb dense, n J , > jj j *ji > mfdmca her kim se ki ana uyup rh- dostda n-merdlik ede, reh-zeni zlim-i esbakdr ve n-merdlik ana elyakdr. nki bu surh- erifde edeb-i soh7 8 2 eyleyip: edip T 7 83 "ilk balayan daha zalimdir." Bu Arapa darbmesel iin bk. Srr- Ney, I, 2 43. 7 8 4 b u : -T 785 olunsa: olunm asa T 7 8 6 "Kim kt bir r aarsa, onun (rm) ve onu ileyenin gnah kendisi ne aittir."; kr. Eb Davud, es-Snne, bab no: 5.

154

bet-1 merdn (100a T) ne vech Ue gerekdir, beyn olunup'^^ tarikat yek-pre edebden 'ibaret olduu 'ayn olmu di. S'lk- kelm, mefhm- muhalifi olan b-edebliin kabyhn ikr ve vekyhm iz hra gemi iken yine ser-rite-i suhan, vsl- Um-l lednn olan hdmet-1 mrid ve hrmet-i pr olmasma bir sebeb -1 kav dahi mefhm- muhalif tankndan ahz olundu k eytmn mercm ve meln olduu, halk idlllnden n olup ve her mbtedi'-l zulm olan Obifjg hkm nce muktefiden e'em olduu nm yn olunca (107a H) halk rh- sedda ve menz-i reda geen,mridler dahi hayrda cmleden akdem ve ser-rite-i teslim nz, am n yedine msellem olmasna bu beyitle sevk- kelm fkrateyn beynine inti zm verilmidir.

Der-nehy-i imtihan kerden-i mrd cyl-fi Bu surh- erif, mridin eyhi mtihan eylemesinden men'dir.
fjj eyhi, j k o eyh ileri gidicidir ve yol gsteri cidir, / e^erbirm rid, mtihan edese, o m rid eekdir. Zr leri gidip yol gsterici ittihz etdikden sonra tekrr eytmn ardna dp ve hevya uyup eyhi imtihn kaydna d mek, eeklikdir. B-itibh nkl itimdm yoidl, niin iklid eyle din? mtihmn vakti, kableI-iktlddr. Badel-lktid imtihn olur m u? Beyit li-mnl ihi^^^; E lbet^^ olur reide bir 'ummna cy- ek Uy mrid i mahabbete Glib, nz gzeF^^ (100b T) (jt y^ tK * J* >^ jf jyU.1 eer sen o mridi mtihn edersen, .1 ^ jt dn yolun da. sen dahi mmtehen olursun, eypr-bhe v ekk ve yaknen eek, mridi nice imtihn edersin ki 'alilin
78 7 olunup: olunmayp T "ilk balayan daha zalimdir." Bu Arapa darbmesel iin bk. Srr- Ney, I,

243.

^^^

JJ^

791 li-mni'ihi: - H 7 9 2 elbet; elbetde T 793 Dvn- eyh Glib, Gazeliyyt, s. 13.

155

(107b H) kendi nefsinde tabibi mtihn etmesi gibidir. Zaran, vc duna sr ve a'z v cevnhna cri olur. Bakaym tabb men' eyle dii yumurtay yesem fark edebilir mi? Verdii 'ilc imeyem. dtm dejnj aldataym. Anlar m? Tabb-1 hzklardan mervdir ki bu m a kle eyya t ark- nabzdan gh olurlar imi. Ve bir mikdlr zehr-i katil tenvl etsem benden anm m azarratm defe kdlr olur mu, demesi gibidir. Behey hayvn, bu tecrbeleri hirin nefesinde eylejrtp birden bire tabibe teslim olmamak gerek idi. n vakt fevt oldu. 'let-i mhlikeye uradm. Br teslim ol. Gy tabb mi mtn edfyorum, sanrsm . Kendi kendini im tihn ve mrlf -1 helk-i cn edip melekl-mevtden utanrsn. c V 'i'U senin cehlin cr'etl. ^ f u 'uyn olur. ol eyh-i kmil kaan uryn olur, (lO la TJ aram p sorumnagla, l a l a d a n ti'l m asdandr ki teflden tefti m ehur dur. Ya'ni ^^ ^meddsnca senin cehbn peyda v hveyd (dur. Yohsa tefti telhhus ile am uryn etmek ohnaz. Zr d-i m rid yine gibidir. Anda grnen senin 'aksindir. Sret-i ma'k S ' i yineyi 'uyn etmek kasd etdkce (108a H) kendin 'uyn olursun, sret-i jrine ise gs^et nm yn ve gayet pinhndr. Senin elin dmenine ermez. Ve ol hid -1 gaybm zeyl-i 'ismetine gayret-i Hak, dest-i tetvul deirmez. imtihm tasarruf gibi b, yle b ve yle, jiji anda, ya'ni ol m rid hakkmda, x> yr tasarrufu. jU ji yle bir pdih zre. aram a. Mahsl- beyt. m rid hakknda imtitasarru f gibidir. Sen yle h zerine tasarruf rzsunda olma. Muhyiddm-i 'Arabi db- mridine mte'allk bir rislesinde buyururlar ki dervi bir hlini mridden ketm etmeye. Zir kef, irdm lzmesinden deildir. Ancak lzime-i ird, tarik- hdya 'lim olmakdr, inteh. Amm hak bu ki im tihn etmek, zr-i kabza-i tasarrufa almakdr. Zr kii ihta-i '(miyye e ihta edemedii eyi im tihn olmaz. hta ise tasarru f gibidir. Annn zt ve sft- Hakk'a ihta-i 'ilmiyye, muhaldir, .u u Vj '^96(oib
7 9 4 "Cahil cesurdur." 7 95 imtihn: - T 7 9 6 "...O 'nun bildiklerinin dnda insanlar O 'nun ilm inden hibir eyi tam

156

T) Belki ma'lm tdan bir ma'lmu knh-i hakikatle ihta mmkin deildir deyip 'Umi, m alm ile tefsir etmilerdir, yle olunca mrid ki bir sevd- a'zam ve bir pdih- mkerremdir. Senin dest-i ta sarrufun ve ihta-i 'ilm tasavvurun andan ne kadar baid ve muhlif-i 'akl^^^- reddir. ^ij i l / j Ji cO (T bu imtihn vesvesesi, c 4 tT^ nki sana gele, Ij ^ ol vesveseyi baht- bed bil ve ekvet-1 ebed tasavvur eyle, j / j s o y k i geldi ve senin boynunu urdu. Gya ol vesvese zuhru senin helakine b'is ve m atm re-i 'ademde inhimakini m ris olduunu bil ve ictinb eyle. Amm havtr- (108b H) mezmme kiinin ihtiynyla deil gibidir. htiyar olduu sretde dahi ne tedbr e def et mek gerek, m aImum deildir dersen, beyit: Secdeden kaldrma ban rz eb Bu gnhm 'afvm eyle taleb
>j>f> J i j T 'i W jj

ijj iSM

y;

0^ i>t nki yle vesvs gresin, jj tjj tiz tiz. bk lk, hem n sat, / bi. ij Hakk'a rc' eyle, j scdagel. Secde-i niyza d ve illic-y kr-sza dr. Bunun (102a T) resi bundan gayn yokdur. Rh- gaybdan gelmi bir beldr yine^^ defi rh- gaybdan olur. Tevbe-dr- teklifde ahvl-i mstashibedendir. Mdmki abd, mkellef olduka tevbeden lbddr. Reeht'da bz-get ve rehas, bu ma'ny mbeyytndir. Pes mtihngne ve m utlaka ne gne olursa bir htr- mezmm geldii gibi l zm olan rc'-a'llh edip der-'akab secde-i niyza varmakdr. Clh- tarkatm buyurduu zre, tasavvuf, knlam sarmakdr -ki hallfa su l etmiler, ikesten ve peyvesten, demi- Amm mMyn secdesi gibi olmayp b- revn secdesi gibi secde gerekdir. L? jl Jj; J. jif ^1 jl J b ^ mahall-i secdeyi, slat, jljjjUijl akan gz yandan,
olarak bilm ezler...", Kur'n, 2/255. 797 akl: a k l T 798 u;T 799 beldr yine: bel-y drne T 8 0 0 tarikat: tark T 8 0 1 ^ :^ 8 0 2 ^ ;^ T T

157

ji u- J\S k y Rabb sen. (109a H) beni kurtar, jU? jl s'-l zandan, ^ 4)1- j .^ 1 >'lj .jJ\ ^ 4 JJI< zmresinden hals olma ez-dil cn temenni eyle k mride s -l zan etmek Hakk'a s'- zann etmekdir. S'-i zandan hsl olan 'r. lhf edecek mahaU bulamayp yine sana rc eder k sum na ta atmjk gibidir. aU I ^seng-snna urarsm. nsaf olunsa s'-l zannm fevhiinden olduu ikrdr. 'Ale'l-huss ki m'nln muvahhid ve pk-dm en olan zta ta'alluk ede. Hele m ride s'-i zan, blda mezkr olduu gibi almet-i (102b T) cnndur.
Der-men'-l s'-l zann Bu surh- erf, s'-i zannm vekyhn beyndr.

jt Jri crfe hsn-i zann ile gzel zann getir, u^t (>i jt hvn- Scif zre, ya'n dervi kardalanna, j^ eeri zuhura gele, u iUtl jl anlardan cevr cefya m tealk kstahlk. nki kfile-i Mevleviyyenin slku. ^ n 'l-c e m zre olup etvr- muhtelife v merib-i mtenevvl'a ile slik olanlarm dahi ser-blend-i tan k lar l-bdd ittifaka kar. Annn hvn's-saf ahvline m r't, emr-i mhimm ahz olunmudur. Mesel meslek-i veysrden gidip rhniyyet-i Hazret-i Pden terbiyet-yb olan ba'z hvn- saf (109b H) var ve fen-fi-eyh Ue slik, meslek-i b-hatar olan hvn- saf var, tark-i m ahabbetden m nb olan var. Bu cmleyi yek-vcd ve yek-a'z farz edip brinin kusruna bakmayp ser-rite-i 'ak u m ahabbeti brakma, "biribirinizi satm ve helvya verin" nktesi tcimm bu ma'ndr. Bir dervde hi yo ise satp helvya verecek kadar ser-mye ve hazne-i kalbinde^ o kadar vye vardr.
^ 03 "...A llah hakknda kt zanda bulunanlara, (M slm anlar iin istedikleri) ktlk em beri balarna gelsin! Allh onlara gazab etm itir..", Kur'n, 48/6; ^ H 8 0 4 .^ j H j :

0 5 o lu n s a : o lu n m a s a T

06 aikr; aikre T
8 07 jil
h ,T

8 08 karda: kannda; T 8 09 blend: bend H 8 1 0 kalbinde; kalbde T

158

An grmeyip de b'ls-1 ftr ve muktez-y hayl-i dr--dr olan noksn u kusura bakm ak ayn- ham akat ve muhllf-I mdde'-y zarfetdir.
J i J - - l i (Ui
i*j j

#l

j Ju bu fikr-1 fsld hayl -1 muhl, ju nki aikr (103a T) oldu ve sultn glib oldu, (j jl< j^nlce yz bin yr- sddk, btribirinden ayrd. Vehmin tasavvuru d'im btl ve akla m uhllf iken yine vcd- demde sultn glib olmas aceb hikmetdtr ki mesel bir dem yrd hlde bir arn ^^ tarki te cvz etmeyip ittis' zre sejT slka m uktedir iken iki arm 'arzda otuz arn yksekde bir duvara ksa yryemez. Bir tutacak yere m uhtc olur. Ma'a-hz 'akl hkm eder ki yol vsi'dir. Vehmin elinden kurtulam az. Pes byle olunca vehimden be-gyet ictinb lzmdr. Bip dururken ve d'im mahabbet zre yrrken b ir ta rikat kardayla (110a H) bil-sebeb bir 'advet zuhuru ma'z'allh vehmin tasallutuyla s'-i htimeye dek m 'edd olur. Ez-cmle inn kusurdan hl midir? Sende dahi nice nice mcib-i 'advet olacak hller var. Sen ihvm ho grrsen senden rzi olup hsn-i tevecchleri sebebiyle hayra tebdil olunacak ne hsller*^ vardr. J" jl> iji. ij n Hakk Tel m urd eyleye ki, rte, ^ vs* bir kimsenin 'aybn, az urur, ol dem urmaz demekdir. ^ m a'yblann aybnda nefes urmaz. Ya'n irde-i aliyye bir de min aybm setre ta'alluk etdiine 'almet olur ki ol dem halkn 'uybundan dem urmaz olur. Ve hi bir m a'ybun kabahatine kal mayp mevkf- acebde durmaz (103b T) olur. te yle olan dem m uhakkakdr k Hakk Te'l ann 'aybm setr ede ve gubr- ahlk- rezyil tiz zy olup zerinden gide ve mefhm- muhalifi dahi b u nun gibidir.
4 ^' Iji. jj n Mntakim-i hakk dUeye ki, ijj v, bir kimsenin perde-i nm sunu hetk edip rsv-y 'lem eylemei, ol kimse nin meylini, olfL jXl pklan ta'n etmek canibine sevk eder. Ya'n Cenb- Hak bir abdln ma'siyyeti haddi tecvz edip andan ahz- intikm etmek irde-i (110b H) 'liyyesi olduu gibi anm dahi
1 arm: arn T ^ l^ h s lle r; hslleri T

159

sebebini haUc edip evveM ol merd -1 eririn tabatm evUy v asflyya ta'n ten' etmee meyi etdirip muktez-jn ekvetl olan s'lr me'sden baka am nla dahi megl oldukda gayret-1 llhlyye kulb- evUy v asfiydan zhir olup am rsv-y 'lem eder k gerek devr-1 enbiyda ve gerek ahd-l evliyda rsv-y 'lem -1 m czt olanlar bu tark ile olagelmilerdir. Ve det-i llhlyye byle cri olmudur. J setr eyle, > b hatt senin zerine, xS jjU- settrlk ede ler, ^ L - h a tt gresin, emnlik gresin!^ kimse zerine glme. Bu, lem-i mcztdr. Ne ekersen am biersin. yle olunca setr eyle k seni de^"* setr (104a T) edeler. Ve 'ujrb u znbuna bakmayp tark- afv u ihsna gideler. Yahud baz nshada olduuna gre, b nn- nfiye ile olursa, t emnl)?yetel er medike kimseye glme. Ne bilirsin, hlin neye mncer olacak? E:mnlyyet ise t vsl- behit olmaa m entdur. Pes dnyda olduka ne 'ibdetden ve ne t atdan bir hle m arr olup kimseye glme. 4j> i>. uri> *-s*^ yW sSi > sU . jley m brek ol cn k. jt* kendi aj^ m grd, kimsenin 'aybma nazar etmedi, *> her kimse ki bir 'ayb syledi ve annla bir baka demi ( l l a H) ten' eyledi > jcjI o kendi zerine ald. Ya'n yle derviin rhu selmetdedir ki d'im kendi aybm grp here nazar etmeye. Ve her kimse ki bir her deml zemm edip, mesel fn ribl-hamrdr, dese ol dervi fikr et meyip kendi nefsinde diye ki mrtekib-i me's olam hem Allh sev mez ve hem kullar sevmez. Ey nefs-i n-fercm, niceye dek ma'siyyetlerle mnhem ik olasn ve arb kp mnend, harmla dolasm. Hakk'dan hay eyle ve halk dadaa-i fitneye drm ekden ittik eyle. Ol szleri kendi nefsiyle olan muhvertma sarf eyleye ve 'aybbnlik semtinden imle-i tarf eyleye^. Menkldr ki bir 'asrda M sr'da kaht ul^ gal olmu ulem-y Msr, fsk u fcrun kesre tinden (104b T) duyup halk tevbe v'j semt-i salha, edebe sevk iin
8 13 ^
1

emnlik gresin: - T

8 1 4 d e :- T 815 em niyyete: em niyyet T 8 16 eyleye: eyle T 8 1 7 u: - H

160

m ndler nld etdlrdlkde Hazret-i Znnn- Mist bu makaleyi duyup kimse gh olmadan Msr'dan tara gitmi. Ve kendi kendi ye demi ki benden efsak dem yokdur. Var ise lbdu'Uha bu 'azb benim e'metimden nz olmudur. Br gideyim, halk kurtulsun, deyr nlyyet etmi. Bir de ehl-i Msr du' iin ol hazreti taleb edip bulamadkda tara kdn haber alp ardmca ltbn olurlar. Ve bir mahalde mtefekkir ve mtehayyir bulurlar ( I l l b H). Hazret-1 eyh anlan grnce benim hlime muttali' olup katlime gelmiler dir tasavvuruyla Cenb- Hakka tazarru ve niyz etdikde ol n Nfl tamaa balayp sret-i bast- lh aikr olmu. jfXi* X i j ? J - } fl i> 0 * 1xUU. jU xliU. bu haUc gafildirler, ^ *> jl kendilerinden ey oul. andan tr sylerler, / ju * v> * birbirlerinin aybm. Yohsa herkes gfil olmayp 'kil olsa, herkes kendi 'aybm tasavvur etmekden hertn aybn sylemee vakit var md? Der-zikr-i ta'n- mtinkirn. eyh-r Bu surh- erif, ba'z mnkirinin eyhe tan- n-ber-clandr k818 gy hsn-i zann, vcib ve ehl-i salh, s'-i zanndan bi'lklliyye m cnib iken b a z n-halefler bu m a'ndan gf olarak mrid-i km hakkmda tefevvh eyledii isnd m-lem-yekn jsj IfU Jie J-u ile def olunup md-i m uhlis ol dadaadan dahi ictinb etmek ehemm olduunu beyn buyururlar. (105a T)
jU ljj jJ. j j 4j( 1^1 j U l j j j

her kimse hsl ola. L j jl zindan, jl j ve kendisi dahi el'n znlerden ola, xilj lafzmda iki ma'nya istihdm vardr, bu zanru getirir, ya n byle zann eder, (112a H) jUlo > j* Rabbnler hakkmda. nki20 msr': me'lince herkesin kli, hline lyk ve kelm, sfat- mtekeUim olmala kavi, k'ine mutbkdr. Msr': *22
8 1 8 k i: -H 819 "De ki; Herkes, kendi miza ve merebine gre i yapar...", Kur'n, 17/84. 820 nki: - T 21 "Herkes, bulunduu yere gre hareket eder." 822 "Kiinin tavr ve hareketleri kt olursa, (btn) tahminleri de kt olur."

161

yle olunca zinadan hsl olup ve znler zmresine dhil olanlar dahi Rabbaniler le izhi>i-zddiyyet edip, msr': kendi hllerini anlarda grmekle byle s'-i zann ederler ki bejrt-i tde mezkr olur. rib'l-hamrdr. mekkrdr ve habsdlr, yolu kay bedenlere, JU 4ipfJ o kande m ltec olabilir. Ya'r kmil hakkm da m nkirin, kendi sretlerini am n vcdunda grp sarhod ur ve hle-bzdr ve habsdlr. Ehl-I gavyetl nice slh edebilir ve anlara nice p ut u penh olur ki kendi mridlerinden beter efsed-i nssdr. deyu ol merd-i mechll-ahvle ta ne-endz kl kl olurla24 Ma'a-zlik cmlesi kendilerinin sfat- hlleri ve bfte-i krgh- hayl- muhllerldir. (105b T) A-i'CsJ' ok* *il buncdayn bhtn koma. > > 1 ehlu'Dh zerine, zr bu senin kendi haylindir, ju, j l j / j, varak evir, sohbeti, varak- dger H) eyle. Zr slih demin azmdan yle s'-i zan ve ifk ifllr zuhr etmez. Sylediin szler kendi btl haylin ve tamm- sret -1 hasb-i hlindir. xiUot' bu olmaz, tjuj ve bu olsa dahi, JU ey toprak kuu, jm t ij^jU kulzm denizine, murdrhkdan, ne zarar. Ya'n ey mnkir-i dll-i bed-hayl, sen25 merd-i 'acb'l-ahvl hakkmda gfl-g eyledin. rb-i ham r ve m ekr habaset bi'1-klltyye ol maz ve m iim kin't-tahakkuk deildir. Amm velev olsa dahi bahr- kulzme m urdardan ne ziyn olur. Ma'lm ola ki jj lafz, j 'den muhaffefdlr ki j) ve ll ve jl m anlarm da m terek harf-i artdr. jj m a'nsm da bu mahalde zhir-i ibreye gre lafz- / . j) ma'nsm a olduu bedhdir. Ve laiz- j) ise harf-i imtin'dr. 26mfdm fde edip, hatt ehl-i 'Arabiyye J J) ^ 827 deyip zuref-y 'Acem, beyit:
"Azizlerin varlk aynas kt gsterir." 8 2 4 olurlar; olur T 74 sen: senin H, T "Bir eyin olmamas, dierinin varlna baldr." "Kukusuz J lafz ekilseydi, ondan, 'temenni' anlamna gelen biterdi."

162

*;/ guj

'j / '
828

demiler iken sen bu / l 'e vuk'- art lfde-1 cezm etmekde asi olan lii ma nsn verip ve nefs atm a binip evliyaya izhr- i'tirz eyle diinmi ( 10 6 a X) ve Mevln, evliyy bahr- kulzme tebih etmi ve "anlar, m urdn pk ederler" demi deyu inkr-mz sylediin tam m bu makmm 'tsdr. Ve nifen mezkr olduu zre ekvet-i ezeliyyenin icrasdr (113a H). Amm bahr- kulzme m urdar dan ziyn olmayaca ancak bu sretdedir ki dery-y 'ak u evk ve m ahabbet iinde m starak olan evliy-y mahfzn er'an sbitdir ki m asm deillerdir^^. Hatt Bijezd-i Bistmi'den su'l olun m u ki rif gnh eder mi? ijji ajl buyurmular. Pes bilkaz ve'l-iktiz bir ma'siyyeti irtikb eylese ann 'akabinde belki hn-i azminde ve fi'linde sana gre nedamet denilen istilm u garmet an bii' rtbelerde ahz eder ki nice eyym rzgr 'akl bamdan gider. Sen ise bil-itih env'- hyaneti edip 'akabinde yahud htm na gelirse dil ucuyla bir kerre tevbe y Rabb^^ demekle yS wJJf ^ ma'nsyla d-km olursun. Ann ise tfn- Nh-mnend ek-i^*^ nedameti ve dery-y te-mlsl istilm u garmeti bi'l-kaz vel-iktiz sudr eden ma'siyyetden pk edip JOitfjljyj I denilse ne lzm gelir? j deyu hitb buyurulduu i'tirz eden mdde'nin ten-perest ve zhir-bn olup erbb- istirkm hlinden b-haber olduuna iretdir. j Jl Jj* j jS\ j teden, Hazret-i tbrhm'e. jio ziyn olmaz, (I06b T )c-jj> 4f> her kimse ki Nemrddur, jf korksun. (113b H) ol jl ol teden. Nesta'z-bi'llh, Jit lU * em828 (eer) lafz ile jSU (yoksa) lafzn evlendirm iler; on(lar)dan (keke) adl ocuk domu." 829 eylediin; eylediini T 830 deillerdir: deiller T 831 "...A llah'n emri m utlaka yerine gelecek, yazlm bir kaderdir." Kur'n, 3 3 /3 8 . 8 3 2 R ab b : Rab T 833 "Gerek tevbe eden, hi gnah ilem emi gibidir.", Ehds-i Mesnevi, s.

167.
834gk-i: - T

163

rlyle Cenb- Hak, Halil'ini teden m utazarrr etmeyip tei ana berd selm eylemld|r. tee dd, lkin yanmad. 'rif dahi m asiyyete der, lkin ^ n h e m lk olmaz. Amm Nemrd-mizc olan ehl-1 nefsin tynet-i kibrlyyet-1 heybetlerine bir pre te dokunsa836, aldka alr ve mrtf-1 helk olunca ol ma'siyyetin inde geberir kalr. j. iLtr jtjif jicJj ol merd-i kmilin bil-kaz ve bi'l-iktiz vki olan zilleti, j< < t'at- nssdan iyidir, > Hak katmda, j-jS am n kfri 'indin de mctemi'dir, ^ L halkn bt n m inlan. Bu kfr-i haki katin bahsi yukarda m rr etmi idi. Amm anm zilleti, syirin t atm dan inda'llh m stahsen olmas dahi netice i'tibriyledir. Beyit: j* l>r- km zilleti tamm- zilletdir ki ayak srm ek m a'nsm dan m en kldr. km 5rfiz d'im m ahbbda olmala aya ok srer. Bir muhibb 'rif rivyet eder idi ki bir gn esn-y rhda bir mest-i sersme grdm, kendini bir duvardan bir duvara u ru r ve cy-br- kh-sr- bel gibi yardan yara atlp pern yrr. At stnde idim, o zta, (114a H) elini tutaym, jnklrsm (107a T) dedim. Hay ran hayrn benden yana bakd ve dedi ki ben beyliklerdenim, yklsam dahi yine mrden yaparlar, sen 'leminde ol. deyince medh oldum deyip giryn olurdu. j C K J S i jS oU l kfr mn yokdur. ol mahalde ki, c-jl ol k mil vardr, iSj\j ol sebebden ki, jl kmil, maz lbbdr, bu ikisi, yan kfr ve mn, reng bdur. Li-mnii:

Balamlardr eneThakk kfrnn znnnn Berhemenler kim mukim i ma'bed-i gissudur^^^

Pes kfr mn ann makam na irmez. Zr kmil, vsl- ayne'lyakndir. O bahse isneyniyyet^ girmez. Beyit;
835 "Ey ate! brahim iin serinlik ve esenlik ol!, dedik.", Kurn, 21/69. 836 dokunsa: dokuna T 8 37 "Senin hayalinle puta tapan rindin amel defterinin turas, gnahm takvi yesi oldu." 838 D vin- eyh Glib, Gazeliyyt, s. 26.

164

i_yL : iU < j. jli buyurulm udur. Malm dur k kfr mn, 'arazdr. Annn reng bya tebih olunmu. 'rif se lbbl-elbbdr. Hakka'l-yakn mertebesinde fn-fl'llh olanlarn makam ehadiyyet'z-zt olup bl'l-cmle l'tibr- sfatdan ayrlmlar. .1 Vj jjit. Vj ^^^mefhumunca n- d'lm^^^den haber-dr olmulardr. Beyit: ja IU aJ l:
Uc - J U *43

mfdnca kfr mn ve mndan sonra sdk u huls ve tevekkl ve fn u faln, mertebe mertebe t makm- hakka'l-j^knde k'im olunca m-siv-y bi'l-klliyye (114b H) ferm edib ahlk- ilhiyye ile tahalluk eylqrlp j j jaJ.j\ >l ^ 4 4 je. rfin (107b T) bulmulardr. Ve bu hull ve Ittihdn gayri olduu nu n bahsi, yukarda m ru r etmidir. H att Bah'ddin-zde, erhi FMuil-ekbetde ^ j^>JI . UJl jt* ^ I ^U ^l ^ ^ ^ uui j >1 deyip cnlb-i insafa gitmldir. Hakka'l-insf, beyit: ^^ C fU U * Dn-i mlk- ettra kfr mn sylemek, shib-i erh i Mevkf Seyyid erif Crcntden kelime su'l eylemek gibidir. -s J i - j ^ " ylfc / kfir kimdir, j> eyhin m nndan b-haber o
*39 isneyniyyet: isniyyet H *40 "man, kfr; kfr de iman olmadka, Allah'm bir kulu gerek mslman olm az." *41 "Benim ne sabahm var, ne de akamm." Byezd-i Bisirn'ye, " sX

: N asl sabahladn?" diye sorulduunda, bu cevab vermitir, bk. Lemet, s. 45.

*42 dim: dime T

843 "Yetm i iki milletten gemedike, ulaamazsn. M esafeler mevcut olduu srece Ka'be'ye varamazsn." 844 'Benim niteliklerim i yaratklarm a kar kar (gster, anlat). Seni gren beni grm olur. Seni arayan beni aram olur." 8 4 5 x e v h id konusunda, bazlarnn iddia ettii, fenfillh halindeki kesret-i irtifya gelince o, baka bir konudur." *46 "imdiye kadar makamlara bal idim. (imdi ise) o, benim, ba krmam arzu ediyor."

165

landr, ^ l kimdir, iir ji > eyhin canndan b-haber olandr. eyhin m n n d ^ b-haber olup eyhi nnsz kys eden, kfir gibidir, kfir hkmndedir. Her ne kadar kfir deil se dahi ke-zlik eyhin cm ndan b-haber olup eyhi m rde kys eden, mrde hkmndedir. Her ne kadar da zhlrde zinde se dahL Zr asl mn eyhin mn gibi olur. yle mn tahs etmeyip ve ne de mek olduundan b-haber olan hakkat-1 (115a H) mndan b-haberdir. Ke-zlik. asl cn dahl^^ eyhin cn gibi olmaldr. Pes yle cna mlik olmajap ve ne demek olduunu bilmeyen, canszdr. Ha kikat, eyhin mm ayn ve cm rh- Mustafavde nlhn olmudur. Amm eer sen, benim de crum var ve mnm var dersen, biz yok demeyiz, vardr, amm cndan cna, m ndan (lOSa T) ayna fark var. \ji\S\fJS paklarn karm a, ^ j l ^ u kendinden kys tutm a, iU fi'l-hakka benzer, Aji j ml-y hatda, ^ lafz lafzma benzer. Noktada, hatda, harekede, sknda h mugyeret anlalmiz. Amm var, arslan demek m a'nsm a, var, sd demek m a'nsm a. Pes m ridin cnyla senin cmn dahi anm mis lidir. Hareke v sknda mbehet-1 tmme var. Amm azack da netyicden bahs olunsa mbyenet zahir olur. Zr nazar, netylcedir. Bak, eyhin cnm n neticesi nerelere vard k hep icmlen zikr olundu. Senin hlinden dahi icmlen zikr olunsa byledir ki zikr-i hl-1 hod-perestn kendiye tapcdann hli zikrindedir. Ehl-1 nefse hod-perest taTr ederler ve derler ki, beylt^:
849

(115b H) Varlk ve da'v ve ru'net bi'l-cmle hod-perestlik lafzmda dhildir. Dahi nice nice zem'im ki >u. *^0buyurm ular dr.

j\ hevesden n, jj
847 dahi: - T 848 beyit; - H

i ve bu dn olan dnynn 'ak

849 "Nihayet, puta tapan, kendine tapandan iyidir. Kendine bal olma, baka sna bal ol." 85 0 "Nefse doan her ey, yerilmitir."

166

u m ahabbetinden n, jUj aj 'avratlar gibi, (108b T) j nefse zebn olmak, zr 'avratlar nefse zebndur ki bl'l-lhtiyr tuhra m uktedir olamazlar. Senin hlin dahi ite ey hod-perest, byledir. Bu beytin ve ebyt- yyenln rabtas surhadr, ya'n j> Ju >:-l 0(1 oU-jj demek olur^!. juy jl+i Ji >11 <UHuda'ya, Jj>l < dahi ehl-i dile, bgnelik, juJ i'+s Pdihn- hakikate tezvir ve, j/jU <uj . *uj tUkl, jU , sin ile misi ma'nsna, Frisdir; oU , sfat m a'nsna, 'Arabdir. Lkin sn Ue ve n ile dahi lgatdir. Amm hirindeki J , masdariyyet ifde edip tilki gibiclk52 yg'n tUkilenmecc, aldatma^ yerinde msta'meldir. Hod-perestrun hli yledir ki d'im kendi hev v hevesleriyle megl olup ehlu'llha bigne olmak isterler. Ve bil-ittifk b ir m a halde msdefe etseler dahi hayl-i dr--dr edip belki bir vakt ile bir um r- dnyeviyyeme yarar, yahud bir zararn grrm. yisi ho geinmekdir, deyip nifk-mz bir-iki nevzi-i rbehne-1 prbahne ile savar (116a 10. C Uj j C C U ? j Jjii ^ eer kabl o^ese, senin bir eyini ki hediyye yahud ih san tankyla, c^\sS dilenci ve cerrar dersin, Vjj yohsa, yan eer kabl etmezse, dersin, j c jj j ^ zerk mekr ( 109a T) ve riydr. Ake verdim de almad, hay hle-bz mekkr, dahi diline gelen herze her ne ise sylersin. Msra':
854

ve kendinde zerre kadar emr-i dnydan gayri fikr olmadndan b t n cihn halkn, evliyy, enbiyy dny fikrindedirler sanrsm. Msr':
Uj>I 855

buyurduklar bu ehl-i dnydr ki hod-perest olup Hud-perest olmaya.

851 demek olur: demekdir T 8 5 2 g ib ic ik : gibicilik T 853 aldatma; aldanma H 8 5 4 "Kfir herkesi kendi dininden zanneder." Bu ve benzeri ataszleri iin bk. Ferheng-i Emsl-i Frs, s. 175; Delj hezr M esel-i Frs, s. 554; Ferheng-i Avam, s. 610. 855 "Dnyaya bal olanlar, mutlak (anlamda) kfirlerdir."

167

<^ >^ ijtJ y j / eer lfet ederse ol merd-1 kmil, sen dersin, c-l tam a'-krdr, <;jj eer lfet etmezse, ^ dersin, c-l j* te kebbrde megldr. Grlmdr k tekebbrnden ndlr. U l ji i^ S J J \ a mn n e'lmme-lahlk demi ler k merlb-I nss muhtelife olmala cmle-1 halk le hsn-1 mumele m m kln deildir. Birinin marzsi, birinin m enfurudur. Pes hsn-1 hulka tlib olup tehzbine s a y eden, Allh ve Resl'n m ar zsi olan hulkla (116b H) ittlsf eylejdp mu'met- nssda dahi nz'u'lh gzetsen, ilerinden ehl-l nsf olan ho grp kabl eder, olmayan bildiine gider. Ne 'acyibdtr ki Hazret-i Pir Efendimiz b u yurmular: jsSL iU vk'a K fdan Kfa dek 'le mi zr-1 n l ^ - i hkm ete almak hayyiz-i imknda ve vuku dahi vardr. Amma hilkn bi'l-cmle azm mesvden balayp herkese (109b T} medyh- evsfn syleyip etvnm b ^ en d im ek hayyiz-i imknda deildir. Amm avm- n ss bu ma'ny bilmediklerinden n hsn-i hulk halkla ho geinip mnfkne ta b a ^ u s etmekdir, sanrlar. Mesnevi yi Veledi: M
j>-T j4 /

Pes derv-i sdsk halkm guft-gsuna bakmaz. Ve hsn-i syt zsuyla kendiyi te-i hret yakmaz. Zr; Cmlenin itmm- knn iltizm etmek de g Ehl-i hev her biri bir yana geer ve fasi u gaybetin nihyeti buy m u deyu kimi de bilmeyip grmedii demleri zemm eder gezer ve kimisi de evliy'u'llhm ahvl-i 'acibe ve kermt- garibesin meclis mehfilde msellem nme gibi naki edip mte'accib ve mtefekkir olur. Bu nevdir-i ahvle dest-res olmak ne mmkln deyip, sret m e'ys mtehayyir olur. j;i.^>4SJU

856 "Allh ve de Resl, ver lisan ile (insanlar tarafndan) ayn ekilde se lmlanmaz. O halde ben nasl (selmlarm.)?" 857 "Hkmdar olunabilir, ama az tutulamaz." 858 "iyi insanlarn Allh ile nsiyetleri vardr Bu tr insanlar Allah'tan ayn deillerdir.", M esnevi-yi Veled, I, 141. 859 "Nitekim yle buyurulmutur."

168

(117a H) jij jili. l< ya odur k mnfkcasma, jji jJ* zr edersin, >. 4 / ben, m sr'- snye m erhndur, *jL.ukalmmdr, jj j jjj> a; ji 'lyl evld nafakasnda. Ve ghce byle zr-l nlfk-mz edersin ki nafaka-i 'lyl evld. gerden-i hamiyyetlmde olmasa dervilik ne safadr. Terk tecrid ve srr- tevhd ezvkdan behre-yb olmak, cn- azime minnet, bir mdde'dr. Pek gzel hller amma ge. Hemn AUh son nefesde^ mndan (110a T) ayrmaya, var ise ayrmaya. A kfir-i bi'llh, mn bu m udur? 'lyl evld kaydnm se nin zerine vcbu, levzmt- dn mm terk artyla mdr? C-.I Jjj t* ly * jUj{ '> 1/ 1 ^ ^ ne bana, c-l ^ f'jjt ba kam ak liykati vardr, ihtimm liykat ve havf m a'nlanna gelir, \y>^ ne bana ktidr, *^1 Ajj 04i timm- dn vardr, yan ne bam kamaa tkatim ve ne verzi ihtimm- dn etmee lykatim vardr. Elim demez ki fer'iz sneni ed edeyim. Kande kald ki rh- sal>- evliyya gide3?im. Beyit; Ba'z eyhe g h ^ ^ hlin yd edip Dil ucuyla dersin istimdd edip jUjLL Ujl U jl Ij U0*^ (117b H) ey^ 'azz, ij ubizi himmetle, jlj l* htnna getir, L - hatt olalm, Ujl jl evliydan olalm, j\S olL iin sonunda. Beyit: Mestne ge, gele sana meclisde rif Bir bse verse nz ile ol mh alr msn? eyhim, gnlden karma, biz de erenler keklerindeniz. te emr-i dny iinde kullanldk, bu da hdmetdir. Gnl ediniz de biz de yaplalm, emsali trreht ile gnl hrszl ve i yaplmaklar ki tam m - mu'melt- ebn-y cinsleri gibi himmet-i evliyada blr snret vermiler. A b-re, eer (110b T) fi'l-hakika hsn-i zannn olup ol dervii keklerden tasavvur etdinse, aldatmak kaydna niin
860 "Bu jje acaip eydir diye tembel tembel oturuyorsun. Asl acaip olan, byle bir istekte bulunmayan sensin."; 861 nefesde; nefesimde H 8 6 2 gf; gnh T ey: - H. T -T

169

dersin? Beylt^:
ji
j L - i J il ^ /I

Yok eer kendin gibi yende bir yalanc l'tikd edersen, buna mnfkne niin stnek gibi ol derd-mendin bana ersin. t)u sz dahi, cjS > j> sz u derdden ve sdk u hulsdan sylemedi, gy bir uyhuda olan dem, cJt b ir herze syledi, cJi-j yine ujadu. Ya n bu, himmet istej^p evlijr'u'il ha izhr- m ahabbet ve fukar v dervna i'ln- hasret eyledii dahi sdk u hulsdan (118a H) mtevelM olmasnp, uyhu saykla m as gibi bir herze-i b-bn rdir. Ve ne syledin deseler takrir edemez. yle yve-1 pr-tevidir. <hu ^ jUi ^1 J^ c*j ji jU^ h imkn- hals yokdur, y l evld kt- yevmiyyesinl tahsilden, ^ cU ;* di dibinden ederim, JiU ^ nzk- helali kesb. nki yl evld nafakasm dan re yokdur. Diim den ve trnamdan kesb-i hell etmee s a y etmekle megulm.
js* t< Jbu*

( l l a T) JU *tne hell, JiU > t jl a-jJ ey ehl-i dallden olan. ^ js senin karundan gajnisini. JbU ^ hell grmem. Yan hell dediin nedir? Sen ehl-i dallden olmusun. Emr-i dnyy emr-i dne terch edip, namz ve^ rzeyi terk etmei tecvz edip, umr- mhimme-i er'iyyejri ihmlde koyup, yl iin tahsl-i hell vcibdir, dersin. Hlbuki hell u harm. eline ne girse yersin. Bu siykda senin katlin vcibdir. Zr bu makle faz- sarih olan umr- i'tcdlyye ve m esil-i dniyyeye emr-i dnyeviyyeyi terch edip ve tercihini vcib-i sahih bilen elbetde kftr olup, m usrr olursa kati olunmas iktiz etdii (118b H) zhirdir. Ve iret zebmyla ol b-reye ta'Im-i tarik- hd olmak dahi'ibret-i kelmdan muhtemel dir. Zr bu makle mnhemik-i kayd- dny olanlar kendiyi mey yit hkm ne koyup yl evldm mlna vris edip, bejme'l-verese
11 o beyit: - T 865 "Eer onlarn bildiini bilirsen, pim an ol; eer bilm ediklerini sanrsan, mslm an ol." 866 gayrisini: gayrisi T 867 ye; _ y

170

taksm-i m rsdan sonra, te ben ldm, yahud imdi lrm, siz krnza megl olun, ben knm a, deyip ellerinden bu takrib hals olup tlib-i metlib-i 'llyye olmakdan rh- elem yokdur. jlj jlc-ljiol t / j ' \A jl H uda'dan, jl ann resi vardr. Ya'n tlib-i Hakk'dan mnfekk olmaa imkm vardr. ^ ojJ jl tahsl-i l t u putdan m nfekk olmaa resi yokdur. Lt put, elfz- mterdifedendir.
Trke abur-cubur (111b T) dedikleri gibi. > u'AlkO c -j takdirinde, ya'n ol b-renin tahsl-i mhimmt- dnlyyeden syletsen 'zr vardr, jl amm tahsO-i nz-y eytndan 'zr yokdur. An bi-eyyi-hl tahsil etmee abr. Ya'n bu makle kayd- yli, 'ilm-i hline tercih eden za'f'l-mnlan syletsen, ke lmlar ana m ncer olur ki umr- dniyyeyi^ bir n terk olmaa gelmez, deyip tahsl-i lt- dnyeviyyo^e megl olur. (119a H) jl ey ol ahs ki, senin sab n n yokdur, jl alak olan dnydan, jjl* ^ yle olunca nice sabr edebilirsin, > j Hakk'dan, ey dost nice; te'kd iin, jj lafz tekrar olm udur. Kendi daVn kendine muzrr, me'l-i kelmndan gyet sabrszhk mnfehim olur ki dny^, dn den iken an tahsile alp bir n sabr edemem dersin ya, ylece b-sabr olan dem her eyden b-sabr olmah. Pes Cenb- Hlk -ki seni yokdan var etmidir- anm rzsn tahsilden nice sabr edebilirsin. JiyiSiTjl -U j j J l jlc (112a T) ey ol ahs ki, sabnn yokdur, j J l jl pk peldden, temiz ve murdr^^, her ne olsa tahsile alrsm, ^ ne ekil sabr ediyorsun ^^^ ci" ji jl andan ki seni, ,j\ yaratd, \y SS\ jl takdirindedir. Rivayet olunur ki Hazret-i iblyt bir civn gelip eedd-i sabr kangsdr deyu su'l etdikde, sabrn-bl'llhdr dedikde, l demi; sabrn-fi'llh dedikde, yine l demi: sabrn-li'llh dedikde, yine l deyip: hir'l-emr Hazret-i ib mtehayyir oldukda, civn- mezkr sabrn-'ani'llh lafzm tekellm edince Haz
868 takdirindedir: takdirinde H 869 dniyyeyi; deniyyeyi H 870 dny; dny-y H 8 71 murdar: murdardan T 120 ediyorsan; edebilirsen T

171

ret-i (119b H) 5iblblr ehka urup m edh olmular. Lkin Hazret-1 ibltntn bu ehkasui Muhjjiddm hn-i 'Arabi hazretleri byle tahkik ederler ki^^ beyit: Vj-i* medllunca sabr- salt- mtenevvl'a le msla olup, 875 derler ve u^L-^l3UJl^l kidesl zre her birinde me'nl-l muhtellfeyl m urd ederler. Amma sabrn-'anl'llh', sfiyye *si cjU ^ ,Ju)l m a'nsm a alp avm- nss, .W l*jUl( Uf rna'nsma tahayyl ederler. Ve amm beyt-i erf-i Afesneurde m uhtab, ehl-i dny olmaia a n lara mezklan zre olan tefsire gre, nice sabr ediyorsun, deyu su' olurtmudur. Hulsa-i kelm, dny ki pk peld ve kevn fesddan 'ibretdir. (I12b T An talebde bu rtbe h^hiin var iken, acebdir ki Cenb- Hik Sbhnehu'^ Te'l e'nuhu ani'-ebh ven-noksn hazretlerini talebde sst-pey olursun. Ma'a-hz se nin m atlblarm fn, ol ise Bkdir. Cz'ce kevn fesd- 'leme nazar etsen asl yeste-i nazar olmadm grrsn.

ZIkT'i hubi-zft ki zit-est hire Ol hb ho-nm olan esbb- dny zikrfndedlr. Cmlesi nin sonu, (120a H) harb ve arb, ser-bdr. Jo i* vjt A -k *(il ey ol ahs kigrm sndr, vjjU ) lezz ta'mlan, kalk, lyTt anm fazlasm. gr, kenfde, ya'n ol ta'm lar ki erb rn idi, am n fazlasm b-rzde sejT eyle ki ne gne mcib-i nefretdlr. Li-mni'ihi:
8 7 3 k i:-T 8 7 4 "Sabr ieceinin her trls; m ereplerdedir." 875 "A llahtan dolay sabr, Allah'a sabr, A llh'da sabr, Allh iin sabr, A l lah ile sabr." 876 Sla jj, iitm eye bal bir itir(kaide ve kural yoktur)."

, y , ve J (da olduu gibi), tm

877 "Ben ilmi filndan aldmda, sen orada j* (o, nc ahs) gibi idin." 878 "Falan eye sabr, ondan ayrlm aktr." 8 7 9 ; - T 8 8 0 subhnehu; subhne H

172

Bir gne nak-bend-Jinb olma rengine Dehrin cism-i mr- sefid styh u surh Elvn- et'lme-1 gn--gn ve env'- eribe-i bkalem n-nm n, yek-pre, birka s'atllk nmyiden 'bretdlr. Msr': Fenas der-pey olan nev-bahra aldanma Zr her gnn fesad der-krdr.
J J J >< C| J' J *

jf

il

it

ij ^ ol b-rize den necasete, J syle ki, J c ,T senin ol hbluun kam. nlc'oldu, tabak iinde. >: jT ol gkek (113a 10 ta'm meyve her ne ise, o *j ve ol gzellik^ ve by- ho nic'oldu, yahud ol gzellik^ idi ve bu hl nedir? "Bu" lafz Trk olmak zre kfiye ahz olunmu ola. Yahud hm kasd olmu ola ki Mesnevi-yi erif de bu gne hm ba'zan vrid olur. fl -JL( 4 i jl J J t/ ol b-rizdeki habis, lisn- hl ile der. *;ii ol ^ gj j,bluk"^ (120b H) ve nazIik dne idi, ^ ben ol dneye tuzak idim, ju^ y nki sen sayd oldun, il; :1 xi dne gizlendi. Murd hsl oldu. Zr seni sayd etmek iin kendime eki-dzen ve rip nice zb ziynetle grnm idim. nki sen sayd oldun. h ret gedl, gvenmek^ fesd zhir oldu. Bu bir misldir ki cem'-i eyya m uttarid olur. Zr baklsa mahbb- mecz de byledir. Ev vel ruh- l ve yl bl ile tan-zen-i mihr-i m nr olan dil-ber-i l-cenb, m rr- zamn ve krr- devrndan sonra grsen,

deyip ta accb edersin. Ba'z tevrhde m esturdur ki h Sencer^ gyetle m ahbb dost mi. Lkin fte-1 'ak u mahabbetl olup feda y cn u ser eyledii cevn, hat-ver olduu gibi, pemn olup kati etmek 'det-i mstemlrresi imi. Pes 'kil olan kimse, beyit:
881 Gzellik; gzlk H, T 8 8 2 Gzellik; gzlk H. T

883

;_T

8 8 4 h b lu k ; h b l k T

885 Gvenmek; gevinmek H, T 886 "Gnele ayn olmak iddiasmda olan peri yzl (sevgili), (eerin altna k o nan) kee gibi oldu, tylendi, bozuldu, benden daha beler oldu."; jS : tS iS H 887 Sencer; senc T

173

i! J L 0(U
888

(113b T) Me'lden haber-dr olup sret-1 d-flrib-1 cihna kaplmaz ve nazrat'l-hum ek olan, nazra-l lya ktid klmaz. > J>j lH j J > t5<>^ 4 > her kimse k, ziyde kbet-bn ola, jl ol kimse zi yde sa'det-menddir, y > *f> her kimse ki hajrvn gibi ahr g rcdr, jl ol kimse dr u m ehcrdur. nki eyda olan h sn 9 ceml ve taravet, 'riyyet olup, yevm-i mev'd u m ukad deri bltdikde shibi, ol cemli geri ahp cmlesi fenya (121a H) va raca m ukarrer iken, nihyetini flkr etmeyip mnend-i etfl, firifte-i bze-i hayl olmak tamm- hasret deil midir?
i l > f J J f ^ il# *

ey bahrn mevsiminin gzelliinden n. il/y J duda m sm p hayran olan kimse, ^ bak, c,t> j ol hazndaki souklua ve sanla ki ^ evvelki reng b yek-pre gidip hazn geldii gibi, sarsr- fen. gl-eni tr-m r ve benzini soldurup h- serde giriflr eder. Bqt: Budur devr i zamnm ittifak Ki vardr her visalin birfirk
(114a T) gndz seyr etdin, v > hb u zb olan tal'at- fitb, bir de anm merg i'dmm seyr eyle, cJj v j^g u r b vaktinde^ *^2 buyuran Hazret-i brhm Halu'Uh mesleine git ki pU jje me'mruz. Yohsa eytn- aVer gibi zhiri grp herigrmej^p, zmresinden olma.
8 88 m ak gerekir." 8 8 9 : . h ,T "Hamamn yolunda perian olmamak iin, o gl yanaklya ihtiya duym a

890ki: - T
891 vaktinde: vakitde H 8 9 2 kr. " Ju cJLil LU IJi* IJ* Jli jl< ^ -^ 1 Lli : Gnei doarken g

rnce de, Rabbim budur, zira bu daha byk, dedi. O da batmca, dedi ki...", Kur'n, 6/ 78; "
tliK I <->-1 V

:...B atanlar sevm em.", Kur'n, 6/76. :...brahim'in, Allah' bir tanyan dinine tabi ol

893icr. " du...", Kur'n, 4/125.

8 9 4 "Btn nakslar lanetlenm itir."

174

JUm

M\

C,( |> Ij t ll j- * -

J j U

JJ*J J > (

jiti ij bedri grrsn, (1 2 Ib H) bu ho ve zb olan bu95 r-tk sipihr zre, ^ b uA-'-r- ol bedrin hasretini dahi gr, j u . jji\ ey hirinde geh bir rtbe zaf u zebn istil eder, geh bedr iken olan letafeti bi'l-klliyye gidip, ^ fi *i\ii lilj mnend-i em, seher-resde-i efsrde-i sev'k- rzgr olup, beyit: Var mdr bir meh ki ruhsan siyeh-Jm olmaya Dehr iinde kang gn grdn ki aham olmayc^^"^ Der-beyn^- terk-i her k fi finTst Bu surh- erif, bekas olmayp fni olanlar terk etmeye ir eder. ili j' 'y (M * j' her nesne ki, jl andan, j l U m esrr oldun ise, (114b T O cihnda, ji jiy ji am n iftirkmdan, dn, tefekkr eyle. jUj ot ol m esrr olduun vakitde. ite bu d'-i udl-i hubb- ml u chm c oldur ki bir eye gyet m esrr u d olduun gibi kbet'lemr ol nesneden ajrnlacam der-htr eyle ve ifllrk- r-n-n. mlhaza edip def-i havtr eyle. xi jLJ> A jli jU *^J *olj ol nesneden ki her ne olursa. iU sen d u hurrem oldun, mesel eline girdi deyu sevindin. ok kimse, iU d u h u r rem oldu, senin gibi sevindi, >T kbet, andan srad, kad, xi j>y- rzgr (122a H) gibi oldu, ya'n senin d olduun gibi ml emlk her ne ise nice sencileym ahmaklarm dahi zamn ile eline girip kmdr. Beyit: UJ ^l Jji

Jj

j l 1 > > S H

u i-

L J y .

^ N

j>

senden dahi srayp kaar, Jjj sen gnln, ^

895 olan bu: - T 896 "Drld zaman sanki o, parlamamt."
B u rsa lI Cinn'nin bu beyti iin bk., Mntahabt, II, 91.

ann

898 beyn: meyn T 899 "Elde elmi olduun ey iin insanlarn, bu falan iin tek bir ey oldu, sz sana kfidir."

175

zerine koma, ya'n ana gnl verme, am n kam asmdan mukaddem, j> y sen kendin, *-!sjlJ andan ka. m asdanndan (115a T) emirdir; sra demek olup, lzm olan kamak m ansm a isti'ml olunur. Ya'n ol nesne k senden kam ak zeredir, sen 'kil davramp andan evvel anm elinden ka ki 'mrn nfile zyI' olup hsm hasret -1 b-pyn olmaya. jl fjJ > j > > j ij^ jLlilijji Jie ^ l zre mahabbet, jljtL i,; mukm u py-dr ve ber-karr olmaz, ya'n fnilere olan mahabbete l'tibr olmaz, t, jie 'ak, j, jti fjJ j Hayy u Kayym zerine sarf eyle, sen de hayy u kayym olasn. jJI lt j jil W bri 'ak-bzlk edip te-i 'ak ile szn glryn olursan bir dil-ber-i l-cha hayrn ol ki ekdiin bellar desin, yohsa birka gnlk (1 2 2 b H) reng by- b-devm itn hayfdr k cn- 'a^zin mihnet eksin. ol bir 'aklar, ki rengden tr ola. dedir, 'kbet, 'n m dbdir. Rub': C m ^ JS iS ftif 5<i* >r^ 1U> Fl'l-hakka reng bya m te'alhk olan mahabbete, 'ak demezler; ol, ehvetdir; ehvet se mye-i neng 'r, bir kr- (115b T) murdr olduu rendlr. ll nikha mukrin olursa sevbdan ma'dddur. Amm yine 'adem-1 beksm a ve sr'at-l fensma nazar olunsa rzsunda fitne mevcddur. Pes merd-1 'rif odur ki sret-i ceml-l mukayyedde ceml-l m utlak mhede edip giriftr- kuydt ol maya ve nazar- hakikati asl- kra olup nak- dvra aldamp kal maya. Zr hsn-i mukayyedin hli ma'lmdur jU* y. " j> j^ji
900 "Zinay hr (kadn)le yap, alnca da inci al." Bu Arap atasz, "bir i ya pacaksan, em eine deenini yap, en iyisini ile" anlam na gelir. Bk. Srr- N ey, I, 180-181; M evln, Divan, s. 683. 149 "insaf et, ak gzel bir itir. Onun bozulm as (gzelliini kaybetmesi), se nin tabiatinin kt (niyetli) oluundandr. Sen kendi ehvetine ak adn koymusun; halbuki ehvetten kurtulup aka ulaabilm ek iin ok uzun bir yoldan gemek gere kir.", kr. Dvn- ems-i Tebrz, Terct, s. 69; l; : j i e U H, T

ji* a ^

176

gnein pertevi, jlj*i ^ dvr zre, cJL- parlad ve 'aks ey ledi, jilij bir 'rlyet^2 . ziy v nr, cJl* jl^ dvr buldu ve hsl etdi, gy pertev -1 fltb dvra 'aks (123a H) etmekle duvarda hs olan a'a'a-y rlyyet gibi hsn-I mecza dahi fltb- ceml-i cem ldendir^3 yohsa eyda bl-ztihi hsn olmad nmyndr
j l x lt , J ^

Ji

bir kerpi zerine, ki vcd- tnsndr, mahbb- mecaz it tihz etmisin, niin gnl baladm, selmt-tab' olan merd -1 sde-dll, *f j u l vJJ j ol bir asl taleb eyle, ki. ^ jl ol asl- 'l, mukm ola. Dvr. kerpiden ve kireden mrekkeb kesyif-1 ecrmdandr. Andaki a'aa-y nrniyyet. hem 'riyet ve hem n-pydrdr. Amm asl- 'lsi olan (116a T) nr- Atb ise hem zt ve hem d'im bkdir. Ber-muktez-y *1^1 1^ cem'-i m-sivnn nrnlyyetl hakdan olduunu bilip in-y tahkk ol ve905 mir't- ceml-i m-sivda r-nm olan hid-i gayb sumn- l-taayynde bul ki yol uzak deildir. Amm kuydt- dnyevlyye seni yoldan arm dr ve hbl-i dm- tezviri b ad an kolundan armdr. Der-beyn- tek ^ dnyft Bu surh- erif, rite-i alyk- dnyy kesmek beynndadr.
J J

-r~i #*

J"^

J-SL, Ji. ba z, jljl jl( zd ol. j-- tfl ey oul, nice btr ola sn, (123b H) altun0 ve gme merbt. yan bu zer sm kaydyla mukayyed olmak yetmez mi? Artk biraz da bu bendleri z ve irtibt- 'alyk- dnyy gnlnden z ki gnler ahaml907 ve 'lem bed ser-encmldr. Rzk- maksm , ksmeti tecvz etmez ve tl- emel teneliine dersin, ummn- hayta kanmayp bu r-b- fenadan istein gitmez. C i JifS \-jjf jj Ij yv, j? eer tarh eylesen, deryay, ji bir bardaa, ji. ne
9 0 2 ariyet: ariyeti H 903 cemldendir: cemldendir deyu T 9 0 4 "Allah, gklerin nurudur..." Kur'n, 24/35. 905 ve: - T 906 altun: altuna H 9 0 7 ahaml: akamldr T

177

kadar sar, faraz, bir gnlk arb- b ziyde smaz. C>yle olunca maksmdap-ziyda tahsl-1 nzk, m uhaldir (I16b T) ve lezyiz-i cihan yek-pre tenvl rzsuna dmek, bir kuru hayl dir. Muktez-y hrs- b-endze, yle sanrsn ki m tehiyt taze tze tkenir. Ve elvn- env'- ni'am- gn--gn bir uurdan ycjlUja jt jJl ^\S Ij jlU jt harislerin kze-mlsal olan gzleri, dolmad, u jLt; t sadef kni' olmad^, a jj ^ inci ile dolu olmad. Gm-y kalb saf-y rh kan'atda olup kesret-1 emvlden olma d ikrdr. Uirftj her kim ki dnyy (124a H} terk q^ledi, ,*jjl kendi zhdnden n. jJ ileri geldi, anm nne. j U dny ve dahi ziyde ki hiretdir, yan zhdnden n dnyja terk edenlere hem dny geldi ve hem ztyde-bll-hsn hsl oldu. S r m aksm olan her ne ise ol geri gitmez, gelir. Ve ecr-i mchede zyI olmaz. hiret sevb dahi eline girer. yle olunca terk-i d ^ edenin ticreti, taleb-i dny edenden ziyde rbih olur. (I1 7 a T) jUii ji*fj her kim ki ddrdan, b er-hrdr ola, j, nasb shibi demekdir, bu cihn, j am n gznde, jAjlj m urdar oldu. in-ja ddr- ezel olanlarn, dde-i kermetbnlerine cihn zit grnp m urdf gelir. ijJ- sj\ t ijj j\j j! C j f> jj slL * m lk perian eyle, Hazret-i brahim bn-i Edhem gi bi, ijj tzcecik, ^ hatt bulasm, jl am n gibi, au muhalled ve ebed m lkn. bn-i Edhem hazretleri mlk-i Belh'i telh grp terk etmekle vsl- mertib-i kmmeln olduu gibi sen dahi elinde ki mlk-i hsnn istiksr edip balamp kalma. Zr mlk, dervi lik mlk ve 'lem, tecerrd 'lemidir. jljj^ ^ C t* C-.U- ^1 (124b H) bu cihn, > sizin cnlannzn habsidlr, ya'n mahbesidir^ Jjijs* aklmz banza devirip gidiniz, J
908 "Heyhat, heyhat! Sreyya yldzna ulaan el nerede?" 909 olmad: olmaz T 9 1 0 ve: - T

178

4 / ^ ol tarafa sizin sahrnzdr. Mahbesden sahrya ve kayddari tlka mecl-1 grz bulun.

me'lince bu teng-n-y cihnda kalp zr -1 felek'l-kamerde mahbs olan m rrc- tahkka varamaz ve esfelden kurtulup a'lya ere mez. (117b T) jl*! k zr bu clhn, bir kuyudur, ya'ni!^ kuyu gibidir. Sil j jloi iri gyet karanlk ve dar. c-* andan tarada vardr, J.U. bir 'lem, reng byu yok, ^ ta'rf tem sile smaz, j* X > = o1 oij ,:m . vu 915 ecmel-i evsf, b-pyndr. Bu clhn her ne kadar dayyk u kesif se, ol dahi aun hilfna, vsat letfetde tamm- b-mdndir. \j Ljt enbiyya, jul J b dar geldi, *4 !bu clhn, pdihlar gibi. gitder, jlUv joil l-mekna. Bir su'l-i mukaddere cevb s^km dadr ki (125a H) bu clhn bir h- teng trike benzer, de nildi. Nice olur ki zhirde baklsa gjret vsi'dir, deyu htra^ geUrse teng dar olduuna delO-i vzh, enbiymn 'lem-i hirete itb hannlerini^l^ g^yj- gyig gg]- q clhn teng olmasa yle muztarib olup re-cy- hals olmazlar di. Amm senin gznde cfe-i dny ho-nm olmas, enbiy v evlly gibi dde-i hak-bn-i shib-yaknin olmayp firfte-i gl-i gaflet-i evham olduundandr. isM o> Ij it-i (118a T) j i bu gaflet-i evhmm defini stersen Hakk' zikr eyle, esm'u'llh ile megl ol, gllar sadsm, yak. Ezn- erf okunmala ves'ir Kur'n- Kerm'den ba'z yet tilvetiyle gl
911 mahbesidir: m eclisidir T 9 1 2 k i;-T 9 13 "Baka bir lemi elde et(meye al). nk (bu) gkkubbe altnda binlerce y kalsan dahi, (yine) ayn gece ve gndz (devam eder)." 9 1 4 kuyudur yan:: - T 9 15 "Gzn grmedii, kulam iitmedii, beerin kalbinden gemeyen eyler vardr.", M slim , K itbl-Cennet, hadis no: 2824. 9 1 6 htra: hatra H 917 hannlerini: hannlerin T

179

m ekrinden hals oldudan gibi sen dahi zikru'llh Ue gl -1 gaflet errinden hals ol k luTj u lehv-i dnyya aldanp kalmayasn. Ve bu tmr- siyeh -1 minkr- hrsa uyup dery-y fikre dalmayasn nergis gibi olan emini, bu kerges-i le-h'^r- hrs u tam a'dan, kapa, |<-t gz kapamakdr. Eerl dny ziynetdlr, anun sen gzellik hsl eyle k m uhtc- tezjn olmaya sn. Msra';

(125b H) Ju ml zer baa, jj( klh gibi olur, klh gibidir, c-i , V i mahallinde rbtadr, JS gldr ol, ol kimse k, klhndan ittihz eder, . t mltec v cy- penh, yani tc destr ile tefhur eden, bam aamaz, keli grnr,

ol zt ki, ^iij Uj ann ra'n zlf ve peremi kkl ola, cJj n bandan fesi gide, > > (118b T) dahi a'l gelir ve her taraf uk- dil-fikrdan, Olduk harb- nm-nigh- tegjuln Bir kayda dahi dmeyelim aa kkln temennsyla bin vveyl gelir. Pes bunun gibi shib-i keml zt olanlar dahi ziynet-i dnyy b-ihtiyc, belki b-y 'abrn-i ahlk- tayyibeleri te-i fakr u fkaya ddkce pr-ibtc olur.
J ii ji s. jiit
j U j o |.l i U i J U

Ljj Ju dny ml, UjJp za'f kularn duzadr, gu > ii ukb mlk, erf olan kularn tuzadr. Kulardan m urd 'ukl-i za'fe ve 'ukl-i erife olmak gerekdir. ;>^1, >^i > Jit UJl 4 I U j UjJI>I masdkasna (126a H) ehl-i dny s rck kular gibi srsyle ftde-i dm- bn ve ehl-i hiret, mnend-i ttiyn- sebz-bl-i kafes-i zerrin olup, beyit: jf jij j.i jj-t; j-f j i ^ Uit )j :-.! lU4-1^ U v u l 918 Gzellik: gzlk H, T
919 "Gzelin, meta (gelini ssleyen kadn)ya ihtiyac yoktur."

920kr. "
ikisi) ise, ehlullha haram oldu.", Kef'l-haf', I, 410,

hiret ehline, dnya haram oldu; dnya ehline de ahiret haram oldu; dnya ve ahiret (her

180

m efhmunca l-mekn- pervz- kf- istln olan 'ank-rnerebn- lht, cevln- zde -1 kayd- d cihandr. iijjk 'aksine, jC {if ^ (1 ey bu cihann esrl olan merd, j s / j> kendi ismini eylemislndir, bu cihann emri, (119a T) ya'n ey zu'm unca cihanda mr, vezr geinen ahs, b-u'rsun, esr-i cn olduun aikre iken tammen 'aksine ve hakikate zdd u muhlefe olarak ismini vezr mr-i cihan kom usundur, m r -1 cihn ise ol ahsa demek yarar k cihna hkim ola, mahkm- cihn olmaya.
J K > U < J '- *

> j ' ey k sen bu cihrun bendesisl, jl. hldir, cnm m ahbb olduu hlde, ^ niceye dek ve nice bir dtyesin, kendiye bqm e'l-akrn iftihr iin. % !> cihn bzergm ve mevls deyip kendiyi esin ve cnm ( 126b H) m ahbs ve kendin 'ak- hevdan me ys iken efendi ve aa demeyenleri desin li jji^SJj j* ^ esrn -1 dnyya. ah u pdih deyu telakkub etmiler, m aks olarak tesmiye-bi'z-zd kabilinden tehekkmen ve istz'en, kfrgibl. ol kara zengi Arab klenin ismidir. Siyah zengye ise kfur demek istihz v tehekkm olduu gibi gy bu giriftr- kayd- cihn olanlara dahi h-vezr tlk meer tehekkm ola.
pL* I jf Ijjl j \ j \ tS

(11% T) ol bir pdih ki, jl jl o hrsndan n, ply > her bir harm a kasd eyleye, msr'- evveldendir, mdevver ta br olunan ebyta karbdir, ij? ij? ijjl ol pdiha ged der, ulu kii. Merd-i fz u kmil yle pdiha dilenci ta'br eder ki hrsmdan n her bir harma kasd eyleye.
J jy J^iji
j o b j *Li

jij jl U pdih ol hmm- fzl bil. c-ijU j jf k ol hmm. hlkdan fridir, hn-i Edhem-vT terk-i taht u tc etmidir, mhsz ve hrdsiz. (I27a H) o ijL, j.jjj anm nru lmi'dir. 'Abdallh- Ma'rib hazretleri gibi k Mesnevi-yi erif de mezkrdur
921 "Anka kimsenin av olmaz; tuzak malzemesini topla. Burada her zaman tuzam hatras kalr."

181

k gece ile karanlkda bir rha giderler22 jken ardlannca kendilere rd- tark buyururlarm ve kendi n rlan sebebiyle rh gndz gibi n rn grrlermi. te pdih- hakk de yle zta demek lykdr. tbtdur, 4^1 ol nesne ki. lb-l> sen ana taht dersin, ya'n senin ta h t dediin hakkatde tbtdur, sadr zann edersin, ji jhlbuki kap eiinde kalmsndr. Ely giriftr- kayd- saltanat ve esr-i rz-y hkm-i hkm et olan h- cihn, dde-i kbet-bn ile baksan, tah t zann eyledin bir tahta^^-bend dersin gibi nice bir h- b-intibh (120a T) vre lne-gh- hayt etmidir. Beyit;

Li-mni'ihi: Gelen bu meclise mest harb olup gidiyor eken25 piyleyip-der-rikb olup gfdiya^ ^ Beyit: Cem cmm n etdi srd demini Htem Meclis yine ol meclis, 'lem yine ol 'lem 11^ jt jT> >jl harcdan ve memlik-i hsltdan, J eer, j;^! ^ cem'e getirsen, Jiu kum gibi ym jnn, j > 'kbet ol (127b H) ml- mecmu', xu jj jl senden geri kalr, l kum gibi, ardnca gidemez. Frtm a bkiyyesi, l kum talsr olunan bat'u'l-hareke kum a mrderg derler ve Trke arta kalas ve b-vef, ya'n. beyit; Cihanda h olup hkmn btn dnyya srdn tut Bandan saltanat tcn ecel geldi drdn tut Ml emlk ve taht u saltanatdan seninle berber gidecek ne var dr? Harc- memleket deyip cem' iflihr eylediin zer aver, evve l senin vcdundan hsl olmayp, zr-i hkdan kmdr. Sani yen, senin eline girince senin gibi nice harisin m lk olmudur.
9 2 2 giderler: gider T 923 tahta; taht H 9 2 4 "Siiieynan'n m lk, (deerli m adenlerin) kaynam (m ) arand yerdir. M lk ile (burada), Sleyman nerede?" 92 5 eken: geen H, T 9 2 6 kj. Dvn- eyh Glib, Mfredat, s. 159.

182

Slisen, yann sen dahi gitdikde beraber gitmeyip yine bunda kalacakdr. B'ls-1 ftlhr ve mrls-1 kibr Itlrnn olan m an ne ma'ndr?
(120b T) halkn sllem-I emm, j u ,5 4 1 bu daV v iftihrdr, hlru'l-emr bu nerdbndan, c -jil dlecekdir. Bu ucb u enniyyet, sllem-l halkn nerdbndr k herkes sa'y-i bel edip zive-1 a'lsna kmaa ahrlar. Amm am m l haza etmezler ki hir'l-emr dlecekdir. yle olurica pek yksei ne kmak ne lzm?

her kimse ki. (128a H) x,jrsn en yksee gide. ol ziyde ahmakdr. arm kemii, w-Xijl>>, dahi beter knlacakdr. Elbetde decek oldukdan sonra pek ykseine kmak keml-i ham katm ziydeliindendir ki kemikleri hurd- haha olmaa tlib olmu olur. Baklsa ucb u gurr gayet 'abesdir ki mcerred. m utebirin i'tibr maklesi, nssm ihtirm sebebiyle iftlhr olur m u? . fb U jI fIjt coiU i jjjjU. ji ol efendilik ki. sana avm- n ss vermilerdir, seni kendilere mr-i muhterem ittihz etmekle, geri alrlar ve alabilirler, lj, ol hudvendlii, |.lj j-*bor gibi geri almaa kdirdirler. )yle olunca, riyeti ve ittifak auk oyununda (121a T) bey olmadan, gerekden bey olmarun ne fark vardr? jii* jlUv l; jy c^ijUIfM jhi- n 1 ver, o-jU tfijU 'riyet olan beylii ver, teslim eyle, Hakk'a. b hatt, jlh iijjjiji. sana beylik balaya, ojy 'in f'lli Cenb- Hakkdr ki msr'- evvelde gzern eyledi. Mttefakun-aleyh, 'n de l-kll ve'l-kmmel msellem ve makbul ola Jij jk i * U j< U l^ .lU ^ lU j vij ^^29 saltanata mazhar olduklar gibi sen dahi, velev kendi nefsine m aksr olan hkm et -1 'ariyeti j a) ^ 4 J j (128b H) e bi'l-cmle terk eyleyip Hakk'a teslim eylesen,
927 T

929 M esnev, s. 224.

"Ben kimin mevls isem, Ali de onun m evllsdr. Allahm, ona yaklaan

sen de yaklatr, ona dm anca davranana, sen de dm anca davran,", kr. Ehds-i

183

saltcinat-j ma'nevlyy^^erzn olmak muhakkakdr. Ve eer nefsinden gayri abd ve cevr emsali huddrrun olup anlarn hakknda dahi mu'm eltn. llUh olduka, ez'f- muz'af, n il-i m esbt olacam, mttefakdr. Amm hev-y hkm et ve hubb- riyasete dp itibr n ve nm- nk nvn rzsuna urarsan, hals gyet mkilcedir. Malm dur ki tark, zll iftikr yoludur, izz iftihar yolu deildir. fet, hret: hret, fet olup, itinbnda selmet olduunu beyndr.
(121b T) halk^3^ katm da m ehr olmak, nm n kesb etmek, c l a:<muhkem kayddr, kayd, rh- Hakk'da, ji demir bukadan, kaan eksikdir, eksik de ildir. Demir bukadan zijrde sliki yoldan alkor. Zr yol, zll iftikr ile tayy olur. 'tibr ise tamm- iftiknn nakizi olmala mnl'-i rhdr. Eer dersen ki itihra ben tlib deilim, halk, hod-behodne yleymi, byleymi deyu evlty-y selefi vasf etdikleri gibi beni dahi vasf etseler ne zaran melhuzdur? Hlbuki ben mte'essir olmuyorum, dersen tesvlt- (I29a H) nefsniyyedir. Mte'essir ol m ak deil, semm-i muvakkat gibi refte refte helkine b'is bir hldir. Mte'essir olmadm ol zamn nmyn olur ki b t n medh eden ler zemm kadhma^^ r' edip sana kezzb ve mdde' deseler m te'essir olmazsn, belki ol vakit medhden dahi m teessir olma yasn ve yine bu hli kesb etsen dahi mdmki kdir olduka, zll iftikr canibine dmek ehemm elzemdir.

j\ji L - mdmki kdir olasn, j i kul ol, jlU- sultn olma, jSfi-j zahm ek, top gibi ol, jtfj evgn olma, ya'n se ni yuvarlasnlar, sen kimseyi yuvarlama. Ma'lm ola ki bu beyt-i erfde bende olmaa kdir olduka sultn olma buyurulduu, makm- zhdden h ve m utlak olan mertebe-i a'lya dlldtr ki > 934 (122a T) bujrurmulardr. Zr zhdn
9 3 0 "Allah iin sevip, Allah iin buzetm ek, Allah iin m enedip, Allah iin verm ek." 931 halk: - H 932^1 : T

9 33 kadhna: kadha T 9 3 4 "Onun zhd, kendisiyle Allh'm ubdiyyeti arama giren her lh isimde vardr."

184

hil var. makm var; makam dahi lh olmak var k ta'rfl, blda zlkr olundu. Rabbn olmak var, rahmn olmak var ^ >\r>b ^ u> > ^\^)\ j -4 * |>.v ij* ^ 40^)1 Pes bu gne zhd-i lh le m uttasf olanlar ath u ru'netden (129b H) emin olmak muhakkakdr. Ve bu rtbe mahvlyyet-1 tmme ise 'aka m ahss bir ydigr- b-revnakdr. her kimse ki, dr, jl ann katnda, rif-i Veledi, i'ir: akda bula, J j hayt, jS kfr > ubdiyyetin m-'ads. Ez-Ma'-

j J-*jl ^

'= * * * 1 ^ jf c-lUj>tfc-;ujU4- 6 Fi'l-vki' hayt, hubbdan nasibi olanlara makhriyyet ve mecbrtyyetin m-'ads, kfr hatdr ve zll iftikr ve acz u niyazdan gayri her ne hrkadan ba gstersen, bir hatar vardr. xi^ ji *^ie Jl 4 dne olsan, cJiSJ-j* kucazlar seni, kucaz, cem, o , ly gibi zamr-i munfasldr, devirirler, gonca (122b T) olsan, kiilfijS" ocuklar seni, oOt koparrlar. Ya'n mdmki izhr- vcd edersin elbetde glriftr- bel-y bed olmak mukarrerdir. Dne olsan kular devirir. Gonca olsan m a'sm lar d e v i r i r ^ 7 (130a H). Masm olsan h^celer der, h ''^ce olsan veled-i zinalar ser. Olmayabilir misin? Ve ill mertebe-i fenaya varmadka, iz935 "Rabbani sfat bu ismin zerine herhangi bir yagda bulunm a sfatndan mnezzehtir. Rahmani sfat ise onu mstahak olduu yere sarfetmeklir. Burada kastetti im, zhddr." 9 3 6 "Dn gece ryamda, bir ihtiyar bana: "Akn kfiri (ak yolunun afeti), ta mamen benlik ve bizliktendir" dedi. Ona, "Ben ve biz nedir? Btn mkllerimin halli sizin elinizdedir" dedim. O: "Hak yolunun dndaki her ey bizlik ve benliktir; (bu ise) kfr ve hatadr" cevabn verdi.", Marif, s.111; kr. a.g.e., s. 48. 9 3 7 devirir: devirip T

185

hr- vcddan kurtulam azsn ve Izhr- vcd etdikce bellardan hals olamazsn.
I I il . t . tL i

iSj j i \ j

her kimse k, ji lo kimse verdi, \j j> ,>-.kendi hsnn, jl>. ji mezda, jU nice yz s'll-kaz, j\ am n cnlbe, 1I 4; jj te vecch eyledi. M ehrdur ki Hazret-i Yusu/'al-nebiyyin ve aleyhi's-selm bir gn yneye bakp cemline^ hayrn olurmu, htr- nbvvet-me'serlerlne gelmi ki, y, kul olup satlmak iktiz etse ne bah ederdim? te odur k bk kssalan ma'lmdur. Ve bu kssay zikr, tensl tarkyladr, tahakkuk- vuk'unu ltizm ta n kyla deil. Kendi hsnn mezda verip keml-i ztma firfte ol mamak gerekdir ki kemn-i gayretde s'i'l-ka^ vardr.

Der-beyn- fiev^rid-1 sstf 'Umde-i tarik olan fen v mahv'jyetin fevyidini beyndr.
,J 6
J i

jU

J jl J

gocuk ta br olunan koyun derisi ile ank vki' ( I 2 3 a T) oldu, j,., gjj m ansnadr, b u ^ niyaz (130b H ve meskenetden ndir, ja* 'ak tarkm da, .>lywj4yz'n mihrb. Tark- 'akda Ayz'm mihrb pstn ank olinas niyzdan n dir. Sen de Ay z gibi niyz 'umde eyle k i^ ^ kssas Mesnevi-yi erfde m esturdur, tcmli budur ki Mahmd- Goznevfnin Ayz- hssa olan m ahabbet ve i'tlbnm h'^cetlan hazm edemeyip bir gnc-i tenhda bt-perestlik ediyor deja h Mahmd'a gamz ederler. Paa dahi Aydz'n sdk u hulsuna l'timden emr edip, varm, halvet-hnesini basp sanemini aln, getirin deyu fermn eder. Fil-hl itbn olup grrler ki bir pstn ve bir ankdan 'ibretdir. Her ne kadar cst-c ederler, m-'ad bir nesne bulamayp bl'z-zarre huzr- hye ihzr etdiklerinde Sultn Mahmd sebebini A yz'dan su'l edip istifsar edince, cevbnda Ay z der ki nefs-i bed-fercm, i'tibr nla devlet hde beni firfte edip kfrn- ni'am cnibine sevk etdikce bu halvet-hneye girip ev'il-1 hlimde pde-i d u pym olan pstn ve ank der-p ve bu mlhaza
jjtf
j

9 3 8 cemline; cemlinden T 9 3 9 "Ey Allhm, koru!"

940bu:-T
941 ki: - T

186

ile teekkr-l nl'am- pdlhi zerime vcib olduunu anp def-i tevi ederini dedikde, h u huddm. dost u dm en (131a H) bir uurdan tahsn eylemiler. Pes pstn ve an k mihrb- Ayz ol mak, jLjVI ^ pljl fi;,; ^U -l ^ oLJ^I U U 'L 'l 943 m'eddsm ca m ris-i ubdiyyet-i mahz olan asl- hllkatma n a zardan kinaye ahz olunmudur. Ve bu nazardan 'avamn (123b T) hissesi ma'lm, amm * i jjJl j^ jSll cjS m akm nda sem'l-basr olan ehass- havas dahi sultn- Inbistdan tevakki edip kendilerde zuhr eden sr- tasarruft- ilhiyyeden nefislerini haber-dr etmekdir^^ demiler. Hatt *U > 4 Jl iji-u yet-i kermesini sfiyye, rnbistdan tevakki ma'nsyla tefsir etmi lerdir. Bejflt^^:

V, = l*j C r*y j *J> her kimse ki. j> ^ der-gh- Hak'da, jl ol kimse k. ju>. U j ^ men m dan dem urur, benlik daVs eder. ij o merdd- der-ghdr, ol kimse, ijj V l, j,*; blya umaz. Men m, sr- ru'netden kinayedir. Der-gh- Hakk'da ise varlk smayp zll iftikr ve terk-i itibrdan m-'ad medhil, mesddedir. > ^5 Ut buyurduklan bu ma'ny (13 Ib H) muvazzah ve bi'l-klliyye terk-i men m'y mufassahdr. Msr':
9 4 2 "nsan bakmad m?" 943 "Gerek u ki, biz insan katk bir nulfeden (erkek ve kadnn dlnden) yarattk, onu im tihan edelim diye, kendisini iitir ve grr kldk.", Kur'n, 76/2. 9 4 4 "Ben onun iiten kula ve gren gz olurum.", Buhr, er-Rikk, bab no: 38; hy, I, 183-184. 9 45 etmekdir: etmekde T 9 4 6 kr. " 4jii; 3 /1 0 2 . 9 47 beyit; msra' H, T 948 "Benim onlardan baka nice efendilerim var. Onlarn ayaklar, yzlerin s tndedir. ayet ben onlardan olmasam da onlara kar beslediim sevgi, benim iin bir ereftir." iUlji- ...Allahtan, O'na yarar ekilde korkun.,.", Kur'n,

949,l;.H
9 5 0 "Senin varln bir gnahtr. Baka bir gnah, onunla kyaslanamaz."

187

Vcdummu gnhan, tevbe y Rabbi gnhmdan

o * y C<* J V * '^ l > U i U *~ s

ji felein ml'rc nedir, ^ < 1 b u yoklukdur. i^UU 'klara, j v^JUmezheb dn gibi farz olan, (124a T) yokluk dur. Beyit;

melince lem-i m lk m elektun ml'rc ve encm-gh- lhtu n minhc yoklukdur. Beyit: 952 = #t 'li *t ~i? . ' j* > e=^ > g;? tfjirhaznetu'llhm kr-gh, ya'n m ene -1 zuhru, ja j.,.,..: yoklukdadr, k gayb- m utlak m a'nsm a ve v ^ i fL. el-yet f,jU. jjO * VI *)>; Uj vcd- mevhuma firfte olan ahs, a;lj* ne bilir, nst nedir, nst lafz ne m a'nlara mildir? Zr fiyye, nst derler, fen-jn mahz m urd ederler. Yine nst derler, gayb- m utlak m urd ederler. Ve nst derler, vcd- m-sivy m urd ederler. yle olunca firfte-i vcd- vehm olanlar ne bilir ki nst, gayb- m utlaka tlk etdiklerin ve sfiyye hazert beky, fendan tahsil canibine gltdlklerin, anlar (I3 2 a H) nst lafzm iitdikleri gibi hemn 'adem -1 mahz ma'nsm tasavvur ederler. Beyit955 li-mni'ihi9^; Sedd-i reh olur te i 'ak ehl i vcda Cibrl-i hred Sidre-i kurbetde zebnduj^^^ t / i " / *^Jj tr-* iSj
951 "Herkes yokluun yakasna (sarlm akta) ba ekti (ve) sonsuz(luk) memleketi(ni) ele geirdi." 9 5 2 "Sen, esas itibariyle olm a (varlk iddiasmda bulunma); kemal budur ve bu sana yeter. Kendini m ahvet (yok kabul et); vuslat budur ve bu sana kfidir." c il
c- j T

H 953 "...G aybn bilgisi kendi yanndadr...", Kur'n, 53/35. 9 54 "...Biz onu ancak belli bir lyle indiririz...", Kur'n, 15/21. 955 beyit: - H 9 56 ]i rnniihi: - T 957 Dvn- eyh Glib, Gazeliyyt, s. 40.

188

uT> gzel burk oldu, ,^s_j .u yokluk semendi, oij seni bek canibine gtrr, / eer durmazsan, himmeti ni (124b T) 'l edip slkunda rm c'lz grmezsin, lafz, ojli-il kelimesinden nehy-i hzrdr. Nun- nfiyenin fethas vezin iin imle olunmudur. Beyit: UaJ *jyj* m 'eddsmca fen-y mahzda dahi seyrn-l'llhdan bir n hl ol mayp slkunda ihtimm edersen hlet-i fen seni jnakm- beka ya iletip ma'a'l-istikme ve'l-'adle rc' ta'br olunan mertebe-i ir ada irsl ve behit-i bek-bi'llhda hayt- cvde sl eder. Anmn fakr- tmmn bu fen tabr eyledikleri makm- azz'l-himya mmseleti olmala, belki h hs olmala j> i ^ 59]3uyurulmudur.
Der-tevekkl Bu surh- erif, fakrm levzmmdan olan tevekkl beymnda-

dr ve tevekkl, sfiyye j- JJt je (132b H) ile tarif buyurmular. Ve tevekkl, mna mte'allk oldu undan n Kur'n- Kerm'de ajl j ^^ vrid olmudur. Amm blda fakrm levzmmdandr denildii .-Is-il ji jt* kaydma nazarladr. Zira esbb- mevz'aya terekkn-i nfsun e'ninden olmala fakd ile muztarib olursa mtevekkil deildir. j fakra sabr eyle, JiU ^.l j bu melleti terk eyle, iS L lj ol sebebden ki, fakrdadrr, JiLLIji j > Cenb- Z'l-cell'in 'izzeti. Sabrm mte'allak ez olmala, terk-i mell ile olan sabr, (125a T) taham m l-i 'ak kabilinden olur. Zr fakrn ezsn tasavvurla sabr etmek var ki bu sabr mehrdur. Bir de fakrda olan izz z'lcelli tasavvurla melletsiz sab r etmek var ki bu, 'ajm- itiyak olur ve fakrda itiyak olmala tevekkle dahi nazr olur. Zr tevekkln
958 "Ey karde, (bu dnyada) nihayetsiz kaplar vardr. Onlardan herhangi biri ne ulatnda inat dmanla durm a (birlikte olma)." 9 5 9 "Fakirlik benim iftiharmda-...", K cf'l-hafa, II, 87. 9 6 0 "Sebepler ve straplar ortadan kalktmda, kalbin dayanmas, Allah'adr." 961 "...M m inler ancak Allah'a dayanrlar.", Kur'n, 14/11. 962 "Sebepler ortadan kalktnda."

189

zuhruna fakd- esbb art klnm idi. Fakr ise ajo- fakd- esbbdr. i'lr (?): UjJUl >u)i u - j jU * *4 cJ>-i jiJl ojUll^JUt vasfyla memdh olup, fakr-a'llh le gan-bi'Uh lafzn- m terdlfn ahz olunmudur. Malm ola k fakr in iki i'tibr vardr. E^vvelkl, mhiyyet hakkat- (133a H) faknn. vcddan huluvvu ve 'm-i Hakk'da istihlkidir. Bu rtbede fakirin nazan, fakra olan istrddna ve her eyde taleb-i zatsine ve faknn kendine izfetinedir. Zr fakr bir 'adimdir ki tlib-i vcddur ve her eydeki vcd ola. ana bi'z-zt zll iftlkr ile tllbdir. Pes jr b u m a'nya nazrdr ve kinci itibr, mhtyyet -1 faknn huluvvudur. Cemi'-i i'tlbrt izftdan bu sretde taleb, taleb-i Hak olup, Lcerem hibir hkm izfet ve isti'dd. asl bir mhtyyet haki kat zre tertib etmediini b il-ayn m ahede edip ve m hedesinde dahi fakir-i mezkr, fni v hi-ender-hi olmala. beyit; 'Ak u ma'k u 'k oldu yr namestyle mterennim olan fakiri ta'rfde. 4 U I if ^ 1 967 deyip ve fakn ta'rifde, (125b T) U ^ lif demilerdir. Her kimse ki AUh- azim'-na m uhtc ola, ayardan b-ihtiycdr. Beyit:

963 "H er eyde btn duygu ve dncelerini kaptran falcirin elbisesi yrtktr, ite arifin nail olaca fakirlik sfat da budur." 9 6 4 "Fakir, her eye muhta olan demektir." 9 6 5 "G ayb anahtarlarnn, elinde bulunduu, sfat- asliyye diye tabir edilen isimlerin ilki, zuhurunun kemali ve btn ilerinde zatnn tecelli ediidir." 9 6 6 " K a l b d e , k a l b i n sahibi ( A l l a h ) n d e n b ak as y o k t u r ," , L e m e t , s. 73. 9 6 7 "Fakir Allah'a muhta deildir."; kr." *ij J \ j 4-i: jjiUI : Fakir,

ne kendine ne de Rabbine muhta olur.", Lemet, s. 76. Aklama iin bk. a.g.e., gst. yer. 968 "Fakirlik tam anlam yla gerekleirse, ite o (i tamamiyle) Allh ('a kalm )tr." 96 9 azmna: - H 9 7 0 "A llaha m uhta olan kim senin hi kim seye ihtiyac olmaz."

iAjf J

190

0^ jj yr tevekkl eyle, ilj> titretme, kmldatma, c- j L elini ve ayan, yani abalama, > j, (133b H) senin nzkn, ji j, senin zerine, y j senden ziyde kdr. Taleb-i nzkda meakkat-i b-pyn ekmee ne hcet ki nzk- maksm , gelir shibini bulur. Sen ne ekil nzk tlib isen nzkm seni dahi ziyde talebdedir. Li-mni'ihi: t al sydan ekme b-hs ta'ab ey dil Gelir mdmk^^^ der-kr olur bi-dne kalmaz
' j 4

ji y

* ; 1*^ i >

> Ji ji kendi gnln zre, *; ^ koma. liijjl m e' endesini, xi^ m aiet eksik olmaz, tfji j,> sen kapja bekle, elbetde kerim kapsm da duran a kalmaz. Yok eer seni a ldrmek m u kadder etdiyse 'lem, ni'met-i elvn kesilse sen yine a lrsn. y le olunca der-gh- Hakk'da durm ak her vech ile dnen ve me'en. sreten ve m a'nen senin hakkmda hayrhdr.
(126a TJ Resl-i Ekrem hazretleri bujrururlar ki, Jf jl Cenb- Allh'dan Cenneti, /e e r dilersen, kimseden, i>-j;> hir nesne isteme. Beyt-i tye merbtdur.
l-'i' J ! / V* Cr*

jf eer istemezsen, \y j. ^ ben sana (134a H) kefilim. jjUl lc Cennet-i Me'v'y, j'^ddr- Huda'y. Hatt ba'z sahbi-yi kerm bu hads-i erifi ahz bujrurup esn- 5n tarikda tziyneleri ddkde kimseden istemeyip inip kendi alp tekrr deveye binmiler.
X j'

y y y;

j '

j ' <y

j j l C

IJ 5 # agh ol, jjl andan istejniz, jl ^ jl j anm gaynndan de y j Kjl suyu deydan ara, arama, > J-. jl kurum u rmakdan, zr l>U I j^1 * U 1 974 m antkunca cem'-i nss fakr muhtcunila'llhdr. Gani-yi m utlak ancak O'dur. Gan'den taleb, b, derydan talebdir. Fakirden ise taleb, kuru rmakdan talebdir. Hem eline bir ey girmez, hem b-ryun dklr ve hem fakren-ila'llh mnn dan brn olursun. Amm Cenb- Hak'dan istemekle mertebe-i
971 ki; k im H .T 9 7 2 D v n - eyh Glib, Gazeliyyt, s. 17.

973
974"

; -H
zengindir, siz ise fakirsiniz...", Kur'n, 47/38.

191

fakrdan dmezsin. Zr Hazret-1 Eyyb 'aleyhl's-selm: ^y\vj deyip ekv-lla'Uh (126b T) eylemesi mertebe-i sabnna zarar vermeyip, l^U iUjcj l ^^^ terifiyle memdh olmulardr. Jif iS ji j) jj jl yl>Mjj eer Istesen, $ ij\ gajrrisinden, jl|^ylne Allh verir, ^ gtU aun avucuna ve meyline, o* jl,.* sehja da o verir, ya'nl az- ihtiyc, m-sivya eylesen (134b BO dahi yine mni' ve m u't odur. Kimsenin elinde bir ey yok. >LsI byle olunca, f- neye 'arz ediyorsun, ey frmye, kendi Ihycm, bir gayri m uhtca. Senden beter m uhtc- m-siv olana arz- hUyc etmek ayn- ham kat deil midir? cs^ j.x^ tS^ sirke satm a, ya'n jrzn ekidip izhr- tnfi'l etme, 977 ye978 yz bin cm gr, ::*Ui jl kan'atdan, dery-y engebne gark olmulardr, jfan sirke-fur- infi'l olma ki nice yz bin rh- l-kadr ihtijrc- fakr ile ho-hl ve bahr- rn-i kan'ate dahp ferflu'l-bl olmulardr. I>j- " i l>( ^ i > Ijlf otiSf >j> ^ ;(> (127a T >uf*;li dneyl az ye, jij i>. bu kadar ok yeme urma, t(jl> IJS iy nki ' yu okudun, v b u n u dahi oku ki Kur'n- Kermde Ijis" ^ ^ v rid olmudur, deyip megl-i eki rb olma ki hlnde 9 yandr. Sen ise hrka-i bedene eki rbe nev-be-nev yemeler urmakdasm. Yeme ziydelendikce ar lar, (135a H) sonra yola gidemez olursun ve dm- ftura tu tu lu r sun. ^V-J fit xf *;l iSjji. l; dneyl jiyesin, ^ dmeyesin, ,U->- sen dm- ftra,
9 75 "...Rabbine: "Sen, m erham etlilerin en m erham etlisisin" diye niyaz etm i ti.", Kur'n, 21/83; |^ j l : 976" 44;1^LH ,T 9 7 8 v e ; - H .T 979 "...Y eyin, iin...", K ur'n, 7/31. 980" Fakat israf etm eyin...", Kur'n, 7/31. H

Gerekten biz onu (Eyyubu) sabrl (bir kul) bulm utuk...", Kur'n, 38/ H

192

|Ji* kanat 'ml bunu l't eder, ya'n hem dneyl yeyem, hem dama dmeyem dersin. 'lm-i kan'atla 'amel eyle ki kan at ilmi inm dm dan hals eder. Zr kan'atin m teallak kailidir. Kall ile iktif olduu gibi dama dlmez. Anmn vasiyyet-nme-i Hazret-i Prde JJsf fSM. ^ vki' olmudur.
Der-beyn- riyzet ^lsnegH Riyzet ve gurisnelik fez'lni beyndadr. Ba'z zevt, abdal dan birine m ukrin olup JUjVl 9 8 2 (je y u , su l etdikde

^ d e m i k samt c've seher uzletdir. Ve kibr- Nakibendiyye, kt'a: fla./i j CJ> j j c * t* ! ytHc<U U Lf
j c i* J n t f j J -* L j j . 9 8 4

(127b T) kt'asnda cem' buyurm ulardr. Hulsa-i kelm takll-i ta'm m a'nsna olan c', her tarkda rkn ittihz olunur.

(135b H) j / eer sen. bu daarc, ki kam m dr, JU- jUj nndan hli eylesen, jy, icIl ve girn-kadr olan gev herlerden meml, ^ eylesen. Ya'n eer enbn- ikemini nn ile doldurm asan ma'rif-i samedniyye ve 'avrif-i sbhniyye gevher leriyle ml--ml olmak mukarrerdir. Jil. cn tfln, ji eytn sdnden, jS kat' eyle,

"Y emeinizi azaltmalsnz." 9 8 2 "Abdal, nasl abdal olur?" 9 83 "Eb Tlib el-Mekk, Kc'l-kulb adl eserde, (bunun) drt ey ile olduunu zikretm itir." 984 "Susmak, alk, seher, uzlet ve devaml zikir, dnyann olgunlamam ki ilerinin iini tam amlar (olgunlatrr). Btn bu m akam larn asl, gnl sahibi, olgun sfatl ve denizden ien mridden bakas deildir." icIli; icIl T 986 mukarrerdir: mukarrer H

988 -

'-P

193

jS\j\ ju^ andan sonra ol cn, ^ jl^-l au l( tak eyle, 'lem-1 mel^kta ksn. Msr':

meleklere refik eyle, or

Tfl- canm r-i eytn ta'br olunan hret hevesden kat' eyle, sdden kat' eder gibi. Andan sonra lem-l melekt seferin edip me leklerle enbz eyle. Beyit: i *lj J > xi

^ j c tf iU (128a T) c tfj ekmek, amurdur, cjiJ j et de am urdur, j> az ye, yeme, bundan, t hatt kalm ayasn, jf am ur gibi, jyj jx\ yeryznde. Ey yeyznde nn u gta 'k, fikr eylesen nn (136a H) u gt dediklerin^ amurdur. Z asl maddesi top rakla sudur. Btr ara 2yyetl var, bir mddiyyeti var. te am ur da y ledir. Buday dediin toprakdan hsl olmakla toprak nev'inden bir eydir. Et de yledir. N ih^et'l-em r sret-i nev'iyyesi tn-i szece ol mayp reng--reng tinlerdir. Ey ne zaran var dersen, am ur yeyip am ur iip amurla lfeti ztyde ederek am ur kesilip zeminde kahrsm. Sen ise lem-i melekta kmak iin cihna geldin.
Ik t j l J J L t j > j ju

jj var hikmetden ye, <JU 'alaf, jilyif zr an Hud, garazsz^ vermidir, Ut,> jl at-y mahzmdan. Eer dem isen var hikmet nzklarmdan eki eyle ki an Cenb- Hak hazne-i gaybdan bil-garaz vel-'vaz mahz- atsm dan ij^ \j.lii *Xil mcibince ihsn buyurm udur. Ya hikmet n990

Nefis, ocuk gibidir; onu ihma) edersen, emzirme sevgisi ile byr, eer

onu kesersen, kzar (alar)." 991 "Bu sefere yakn yolundan gitmilerdir. Byle (bir) yoldan yr, nk (ya kn ehli) byle gitm ilerdir." dediklerin: dedikleri T 993 . . . .

995 garazsz: arazsz H 996 mahzmdan: mahzdr T

194

zkdan ma'dd mudur? Ve nnn kam n doyurur mu, dersen:

C J U U

JS

j i f

j l

Ijt

Jj

y jjj senin rzkn, hlkmetdir, ji mertebede, (128b T) jiU Cij jiS k (136b H) ol nzk senin boazn tutucu olmaya, c,ju hir'l-emr. Ya'n mertebe-1 hayvanda nzkm alaf olduu gibi, mertebe-i nnda nzkm hikmetdir. Mertebenin hkm n verip makm ma gre nzk tenvl eyle ki me'kl-i sr kbet'l-emr in nn boazm alr. Amm nzk- ma'nev boazda kalmayp ayn- nr olur, kalr. Ya bu hikmet dediin mendendir, ecsm dan de ki an yiyip de insn doya dersen, beli, hikmet yenir ve annla doyulur. Amm ne zamn yeni?
0^*1 ji' bu az balayasm, jl bir baka az alr, ki ol az. xi jij esrar lokmalarm yiyicidir. Esrar u envr lokmalann bu az yemek olmaz. Evvel bu ta'm-hor olan az m uhkem bend edersin. Andan sonra esrr lokmalarn ve hikmet nzklanm yemeye bir az alr. 'Asnmzda krk-elli gn lokma yememi dervi hem iitdik ve hem grdk, hem dahi azm grdk. Amm terki eb' mlzemet-1 c', rkn-i azam olduu msellem. Lkin hodbe-hodne olmayp, .j ^ nevlinden hisseyb olanlara (I3 7 a H) gre 'adedi m uayyen olmaz. Ylarca terk-i h'^b hor etse cismen ve rhen ziyde kuvvet gelip za'af gelmez. Bunun m -dnunda mahabbet-i mfrita sebebiyle a dunnakdr ki ne yemek^^Ol ve ne mek htnna gelmez. Bunda dahi vakt-i mu'ayyen ve 'aded-1 m ahss olmaz. Ve Hazret-i (129a T) Pir Efendimi zin ir buyurduklar, bu hllerdir. Amm eer bu hller dest-res olmazsa azar azar takll-1 ta'm ve terk-1 eb'den ifn-y kuvvet
997 kr. " \ j ^

J!^\ Jji

o>.

.Ul/ ^

js ii

: Allah hikmeli dile

diine verir. Kime hikmet verilirse, pek ok hayr verilm i dem ektir..,", K u ran, 2/ 269. 998 b u : - T 99 9 v e : - T 1000 "Ben. Rabbim in yannda gecelerim . O beni yedirir ve iirir." kr. _ 4 j :...Beni yedirir ve iirir.", Kur an, 26/79;" ^ >^1 J i* |X.I j

: Siz benim gibi nasl olabilirsiniz ki? nk ben Rabbimin yannda gecele rim. O, beni yedirir ve iirir.", Ehds-i Mesnevi, s. 36; Srr- Ney, II, 904. 1001 yemek: yemek var T

195

etmeyecek derece lzmdr. u i j > ^ jl|.UJ ji Ij j-j j / eer eytn sdnden, k ehvet mendlr, \j \j teni kat' edesin, jl f,\Uj arun nfltmmda; fatm, ocuu memeden kes meye derler, c-; ^ ok nl'met yiyesin, ya'n ir-1 dv olan ehevt- nefsniyyeden kendini kesdikce gnden gne erzk- ma'nevlyye ve esrr- lednniyyeden zevk-yb olmaa balajap ok niam- gn--gna dest-res bulursun. t/J > Jlj dlJ Jjl j azklardan et'ime-i gn--gn her nejrse, dU :l > > ji\ azack azack, j,j\. ekil, kendini ek, > jUi ^ ki a r bu eek gdasdr. h r olan inna (137b BO m ahss deildir. Hr ibni h r olan merd-i asl. beyit: Ancak bu hev v heves i nejs ise maksd Bu mddede mterek oldu sana hayvan deyip kendini gv harla msavi ohnakdan r eder ve azar azar takll-i eki rb ederek melekiyyet sfatnm kesbine sarf- iktidr eder. (129b T) juJiU./ eer hell vki' oldu ise, avm- nssa azk olmak iin, dost tlibi olanlara, harm oldu. 'Ak an tahrm etdl ki bir vech ile istihlli m m kin olmad. Eeri lt u pt ve env'- et'ime, 'avm- nssa helaldir. Amm kn- ceml-1 yra memn' harmdr. Hrmet-i lgav ile harm m urd olmudur d e n s e gft-gya mahal kalmaz.
J W Jt> J ol !

c Ut'jL. m'ide-1'akldr, ekmek ve biyn de, c-Jz* nr- 'akldr ey oul, j j i ij cna gd, j i i lafz imle ile okunm ak emsll Mesneviyi erif de kesr'l-vuk'dur. Kur'n- Kerim'de zcr buyurulan m'ide, lisn- Iretde 'aklla te'vl olunmudur. Semdan geldii iin ve rhun gds olduu iin eeri ma'ny zahirisi dahi mu'teber ve mahallinde mfesserdir. amm nki me'nl-yl Kurniyye (138a H) b-nihyet olmala mdmki hf- er'-i erif olmajap klbr- 'ulemdan su d u r eyleye. htiml-i 'akl dahi buluna, c'lzdir.
1002 dense: denilse T

196

j> jfi c j nrdan gayri yokdur, ,/j> ij fj deme gd, ya'n demin gdas nrdur, nrdan m -'ads hayvan gdasdr, jj yelikde, ki emen-zrdr, o cn- nsan k rh- m a'nsna di, (130a T) jyLj bulmaz, terblyet, ya'n rh- zfi, rh- hayvn gibi emen-zrda beslenip nev nem bulmaz, amm demin bl'tteb' mekl -1 nrdan gayri gday tenvl eyledii olsa dahi kendin de olan cmi'iyyet sebebiyle ve ha 5Arnlyyet vstasyladr. Mln-cihetl'l-demlyyet k mescd- mel'lke olmudur. Nrdan gds olma yp, nr- mahz ve srr- srfdr. Zr erv' hm 'lemi nrn olup, zulmnijyet-i cisimden tr olmudur. l)W I iU jU tiv?C ~ < JU O nnn aksidir, bu nn ki etmekdlr, jU n n olmudur, o cmn feyzidir, iU ki bu can, .i- a il; can olmudur. Ya'n lem-i m a'nda ehristn- envrda nn u cnm asil004 u fasl gi^p beki bu 'lemde grdn nn- zulmn, o nn- ma nev ve nrnnin 'aksi ve sejrr etdiin cn, ol rh- sultnnin feyzidir. tfj> o? nki yiyesin, jiu bir yol, JjSi. ji nr- me'kldan, (ISSb H) toprak bana, jl: ^ ^ tenr ekmeinin bana. Yan tenr ekmeinin bana toprak dersin ki toprak senin bana, ta bana gibi (I30b T) redd tarda dellet eder ve tenr ekmei toprakda pimekle, ^ JU. ta'rfine sezadr. Hulsa-l kelm n r ta'mmdan bir kerre tenvl eden bir dahi tenr tamma it etmez. jiiAl < ! JJl fU l 1005 simtdan tenvl edenler lkyet-i imtil etmez.
C -.JJ L jitlu. ^ x : |_A> cj.Lpw. j l

ui>l; *Ucem-i n-ho grnen et'ime-i b-lezzet, jl alkdan n, lezz olmudur, cem'-i lezyiz nefyis, alklar olmaymca, c - > j merdddur. Ez-cmle c'un fev'idinden, batnda, ahlk- reddiyyeyi ahlk- haseneye tebdl eyledii gibi, zhirde dahi b-meze ve n-gvr olan cerz merz her ne ise
1003

2f:

nsan T

1004 asi; ash T 1005 "A hk, Allah'n sddk kullarnn bedenlerim ihya ettii bir taam dr."; kr. " Vl ^1 |.UI> ^>LI Alk, Hakk'n zel kullarndan bakasn

doyurmad bir taamdr.", Ehds-i Mesnevi, s. 148.

197

c sebebiyle leziz ve ok kerre yllarca hatr-nln olacak kadcir dlm- h'^hlde lezzeti bedd olur. Amma tokluk hininde her ne k a dar lezz nefs ta'm- bi-misl olsa ok kerre ziyde toklukdan n tasavvuru m rls -1 gaseyan olur.
j t j ' g ij /

^ jug J eer alk (139a H) olmazsa, / a g nice yz iUet-i her, heyza sebebiyle, imtil nev'inden bir 'letdlr, j-j ji ijU senden ba gsterir. Bu beyt-i erif bir su'l-i m u k a d d e re ^ ^ cevb ahz olunmu. Gy sil der ki y c', bir let-i mstakille ^^dir ki inna^ za'f hzl getirir (131a T) ve mmtedd olursa mhlikdir ve hakkmda ^O^bujrurulmudur. Cevbnda bujorur1ar ki neam, yledir. Lkin err-1 kUyl def iin err-i cz yi irtikb ba'zan vcib olur. v e 'iUet-i mstakille*^**dir Amm eer c' ohnasa sen def-i c' e kan'at etmezsen. imtU v hejrzadanl *2 vanp *iUet-i gn--gn kazanrsm. yle olunca, pj 'illeti. 'illetlerden. > pk latfdir, alelh u s s ki, jj alkda vardr, / ^ ju> nice baka f'ide, yan m antkunca c u ihtimdan, fideden gayri nesne olmasnp nihyet c- mfrit olursa za'af vermek derkrdr. Farz edelim ki 'illet olsun, s ir 'lletlerden sad derece ehven y ibtid ilc kolay; ne vakit eki rbe ibtid e t s e n , *015 olma a balar. Bil-bhe s'ir letler yle deildir, lc ma'lm deil. Malm (139b H) olduu sretde de def etme)rtverir. Yahud mrr- vakt e def eder. Ekviye-I mtenevvi'as var. Fasd gibi, mukayyi' gibi, ta'rk gibi il-gayri-zllk, c'un ise 'ilc nev'-i vhiddir. Tamm ale'l-huss ki cda menfi'-i kesre olduu lede'l-kU muhakkik u
mukadder: mukaddcreye T 1007 mstakille: m stakil H * O inna; inn T 1009 "fke ne kadar kt!" 1010 ne kadar kt bir fkedir!"

1011 rnsiaklle: mstakil H 1012 heyzadan: heyza dek H * 0 1^ pj : j gj H; T ' Mide hastalklarn evidir, perhiz ise

kr. " .Ijjl *UI ifann badr.", Kef'l-haf', II, 215.

1015 etsen: eylesen T

198

hkem ve 'ulem v sfiyye, mttefikdir. (13Ib T)

j - iU S " K J { y X L J

4
>

xiu j> deildir, c' herkese, m lk -1 mutasarrf, m a'ny lzmsi, k zr bu clhn, > -^ 1 bir 'alaf-zrdr, ^ j hadd ^^pyndan efzn, ya'n ^^^^grisnelii kolay hsl olur sanma. Beyit: jjf *** Jj j jl+r jJ u' 1018 mefhumunca alkdan lmek devletine n'il olunca merdn- Hud ne bellar ekmidir. Ve tahkik buyururlar ki ekser-i evliyann c'. ihtiyrdir. Ancak Hazret-i Kutbu l-aktbi'l-aktb, c - ztrrden shib-i z'ikadr. Ba zan ehibbs hnesine tahsl-i sedd-i ram ak iin gider ve m-hazar her ne derlerse yeyip, d ef -1 c' eder. Pes yle olunca c'. gerek ihtiyarsi ve gerek zrrisi. evliy-i kmmeln kn imi. Ey b-mahabbet, sen kys eyleme ki bu tarka slk etsem^^ a kalm ak var, alk zahmetine (140a H) mbtel olursam hlim nice olur. Cihn bir alaf-zr- fesihl-ircdr ki adr adr harbendeler ve tavle esb harlar andan tene'um etse, tkenmez. Bir avu giyh senden diri etmezler. Amm ta'm- c'un erbab b a kadr. jfi o;l jl Ij j-jLU ^ (132a T) , ij ^jif demekdir, ij > ^hssn- Hak ve evliy-y muhakkka, vermiler, aJjJI- hatt o hsslar elalar, jl c'dan n, ^ r-i pr-savlet olalar, lil j Iji I ^ 1020 nj'eddsmcar-i veg-y nefs olan hssn- kermt-tab', c' sebebiyle kuvvetlenip pr-savlet olmak iin Cenb- Hakk anla ra c' tahsis etmidir ki nefs eytn zerine a aslan gibi hamle edeler. jl lt:y; uf Ij j ^ y {ye
1016 :- T 1017 "/^ j(^ai ici beni gresin, kendini (her eyden) soyutla Ici bana vasl olasn ." 1018 "A kta gyu gtren (galip gelen) onlar, iki cihann nakn gnlden sildiler. Bir anda yzlerce l atlar; sonunda hepsi a ve susuz ldler." 1019 etsem; etse T 1020 "A olduunda, kerim (erefli) kiinin; doyduunda ise lem (kt) kiinin saldrsndan sakn."

199

zll eclf- nsdan olan her bir b-nevya c'u, kaan verirler, vermezler, c j Jit. nki otlak az deildir, hayvan gibice, jI yt- ann nne korlar. B-mahabbet olan, a kalmm deyu korkmasn. Cihanda 'mr olduka a kaimsiz. Bu alaf-zrda otlak okdur. nne bir avu giyh verirler. Her mebzla ta'm - sddkn olan c'u vermezler. Ya eer bu c'dan z'ika-dr olmaa tlib (140b H) olursa ne tark ile slik olsun ki hsl ede, denirse yine c'dan c'a erilir. Taklfl-i ta'm ve terk-i ib' ederek rhuna kuvvet-i c' hsl olup mi'rc- 'lem-i melekta vsl olur. I4 ey esr-i ikem ve hars-i ta'm. pye pye bylece (132b 11 k. yol yokdur. Ul J tv ancak gdjn tebdil etmekdir. Gd-y hajrvn)^^*^^] gd-y rhnye tebd ederek kesfet-i ci simden tenkz ve letfet-i rh tezyd ederek gdy deitirip yekpre nr- Hak yiyip, nr- m utlak iip esrar envr ile meml' ofanakdr. joiii n u r Ue gdlan, ve ^ basar-m nend ol, ufit.v meleklere muvfakat eyle. emr-i hzrdr, ey beerin hayrls, mecz- kevndlr. Eer meleklere muvfakat edersen, bee rin hayrhs olursun, demek olur. nki b asann gdas n r olup cem -i adiyeden kuvvet-i bsram n hissesine n r dmekle eref-i a'z olmudur. Sen dahi n r ile tegadd e>^le ki inn iken meleklere muvfakat edip ve 'lem-i melekta gidip ebn-jfi cinsinin hayrls olasm. lil jl S ftU l Ji sS "l) > Cm -(141a H) au imelek gibi, ij > Hakk'a tebih eylemeyi, h ij i kendine gd eyle, \ h att kurtulasn, ajiU melekler gibi, i)ji ezadan, zmresinden olan mel'ike-i 'izm nuruyla te gadd edip enfs- zarriyyeleri tesbht tehllt olduu iin, eza y (133a T) nefsden rehde olduklar gibi sen dahi sa'y edip zikr tesbhi kendiye gd eyle ki ez-y nefsden hals olasm ve bu gd-y nrn v ezvk- rhn mesdd'l-ebvb olmayp, bbu'Uh her kese mefthdur. ij/iii mm cmleye mdir ve
1021 hayvnyi: hayvniyyeyi T 1022 "...A llah'a isyan etm ezler...", Kur'n, 66/6. 1023 kr. '
1

\j

I/4 JI \j^il

...Allah' oka zikredin.", Kur'n, 33/41.

200

ta'm- c' takva 'lemlerle yaplrm bir simt- kmildir. it h '~-- j I4?) ji IV ^> IV ne gzel simtdr, c' u takva, ol+:cihna koyul m u ^ ^ lkin, p i jl hass ve^^^^ denlerin gznden ^ jL*; gayet gizli ve pinhn, gerek c' takva h'^n ve gerek n r u te bih ihsan 'lemlerle mebzl iken yine mecbl'-ekve olan deniyy'l-himmetlerln gzne grnmez ne re. iU' / eer cihn, ji j, meml bir b, iji ola, jj m r u m ru n m aksm u, jj, ^/u. |.*yine toprakdr. Deniyy'l-himmet ve mecb]'-(141b H) akvet olan hasislerin gzne simt- envr- tesbiht ve ta'm- c' tehllt grnmediine ne ta accb edesin ki ite b u n u n misli ve ol bed-tnlerin tim sli m r u m rdur. Cn, elvn- ni'am- hiyye ile meml ve lezyiz-i et'ime ile dolu iken yine m r u m run yiyecekleri toprakdr. Mr u m r lalzna udl, kirm^2-i kzrtm istihcn- zOtri iin ola. (133b Tl jli; JJ l; 0L <iSjSj feragat eyle, jji ji himmeti alak, jL( j ifdesi ve beym nks olan ehl-i ikem, kaana dek sana ola, U demekdir, ok m rr etdi, jU * cnm hayt, n n sebebiyle ola, zikr-i Sbhn sebebiyle olmaya. Zr cn, nn ile k'im deildir, zikr-i Sbhn ve nr- Rahmn le k'imdlr ve nn ile kim olan cn, cn dedir. Yukanda tafsil oldu ki rh- hayvn baka, rh- sultn bakadr. Nn ile k'im olan, rh- haj^ndlr. dn him met, nieye dek sfat- hayvniyyetden kmayp, insniyyetden haber-dr olmayasn! 1027 >li > oW V jjjl iSjl 1028 jl ey ol ahs ki. (142a H) orakl pmardadr, dcmekdir, yan senin mahallin, orakl pmarda olan bed-z'ika, >
1024 koyulmu: konulmu T 1025 ve: - T 1026 kirm: kirm H 1027 "Vah vah vah; yazklar olsun. yle bir ay, bulut altma girdi., M esnevi-i M anev, I, 79. 1028 : u- H ; : j H ,T

>^lyj > "> r

201

sen nerede b lle c ^ In , ol> l29ceyhn Frt^^^l dedikleri rm aklann lezzet letfetini, ya'n mdmki eme-i r u ehevtda mukm olasn, ezvk- ma'nevden b-behresin. JWI j j t/l j -tlo jo' -j'- > (134a T) ii-jUj jl kurtulm ayan ahs, Jlu iti' bu rlbt- fnl -1 clhndan; rlbt, hndr, n, j sen n e ^*^33 birsin, j ^U jIj yan ribt- fnl-l clhndan kmayp kuydt- beertyyede bil-kllLyye ekip tebdl -1 gd edip ahkda kuvvet, tenelikde rahat bulmadka stlht^^^- evliyadan olan mahv sekrin hltm ve kabz u Inblstm makltm ne bilirsin? Amm farz edelim ki kt b -1 kavimde m tlaa etmekle yahud b a z mutasavvfadan iit mekle renip sylemi olasm. Yok sz- dilin ne'yleyim^^^^ olsan da suhanver Glen mi olur blbl e klbe-i berber me'lince fl-vki berber dkknm a blbl asmaa benzer. Eerl blbl vz der-krdr, amm gl-bn gl-en safsmdan b-l'tibrdr. j nki sen, (142b 'k deilsin. Uf jjjl ey rsz dilenci; b? > . gayet mbrim ve b-hay olan dilenciye derler, mdde'i"3^ kezzb ana tebih olmu, da gibisin, bil meyerek sad verirsin. Her ne sylerlerse ne demek olduunu bilme yerek 'aks edip sen de sylersin. 'Ak u mahabbet yok k ve r u nm s ve 'akl u insfn yok ki. Ve UiU. > oIJI U L )>1 ^ J I ^ me'linden m'essir olup ve Tur- cism ^ mtefettit (134b T) mteettit ola Sfiyye hazertmn^^^eher bir
1 0 2 9 : j J . i H ,T 1030 Ceyhn : - H, T

1031 pjj-t;. H
1032 e y :- T 1033 n e :- H 1034 stlht: slhat H 1035 neyleyim : ne'ylern T 1036 "Eer biz bu Kur'n' bir daa indirseydik, muhakkak ki onu, Allah korku sundan ba eerek, para para olmu grrdn...", Kur'n, 59/21. 1037 Param para.'', Kur'n, 89/21. 1038 hazertmm : hazerim H

202

kelmlar k s'ika-1 tecelliyt- Sbhniyye ve berk- zefert- 'ak- Samedmyyeden^39 2uhr etmidir. stn'mdan kit-zr- mlin brn- rahmet h- hasretle dola ve Msi-1 kalb-i selimin secde-1 ma'nevi-i sa'ka varp b-h ola. Hulsa-i kelm, ^ la;, j j i t >j j j i t 'Akl041 rnertebe-i tahkika vusl, m m tenl''l-husl olmala muht-i a'zam- 'ak, 'kl042 ji+j-sfl u 1043 cevbnm hayre tine gark etmidir. Der-beyn- 'ak u mesti Bu surh- erif, 'ak u mesti ve harbi v ikest evsfm ve uk- b-ser-encm ahvlini beyn eder. c-ol p j j o i c jl fi j lj:lU (143a H) lylU 'klara, ^ jj ^UjU s r r u gam, c odur, ya ni ma'kdur, el kiras, c-ji jOjijve cret hdmet, dahi odur. 'klarn sevinmesi ve mamm olmas, yanmas v e yak], mas, hdmet-i m ahbbda olmas, hdmetin creti, deryzesinin hsl, van-you dnys, hireti, ma ukudur. m a'kdan gayri. ji eer, ^Uli bir tem olursa, ji* ijj 'ak deildir, jjj jy bir nafile sevdadr. Yan eer nezre-i 'kn ruhsre-i m ahbbdan gayri bir tems olur ve eer gzleri (135a T) cihnda mahbbundan^ 045 gayrisini grrse^ 046 q1 hl, 'ak hli deildir. Herend ki 'km derse dahi nanma. Bir sevdy hm u huly-y b-ser-encmdr. Hazret-i VsuT'aleyhis-selm 'azz-i Msr oldukdan sonra, esn-ja rhda alay ve ihtimla giderler ten bir kstah 'kane ze v zefert- ztrb-mz izhr etdik1039 Samedniyyedcn: Samedniyyeden olup T 1040 "Peygamber, ak; din, ak; Hud, ak(tr). Yerin almdan semanm zerine kadar (her taraf) ak(la doludur)."; 1041 ak: - T 1042 k: k T 1043 "Sonu, baa dnmek deildir." 1044 yanmas ve: yanma H 1045 mahbbundan: mahbbdan T 1 046 grrse: grse T H, T

203

de Hazret-1 Ysuf ana buyurm ular ki. Syle 'k b'is-i hm nedir? Ol dahi kendi zu'm unca giriftar olduu 'ak u m ahabbetden haber verdikde ve hsn-i lem-gr-i Ysuf dan gnl evi pr-fitb oldu u, mahabbete (143b H) erdikde Hazret-i Ysurbuyurmular ki, ya benim ardmdan gelen, filn gulmmu grmedin mi? Eer anm sret bahsm a tem etsen hlin nice olurdu deyu imtihn b u yurduklarnda. b-re mdde', ol s'atde jrzn, vasf olunan m ahbb kimdir deyu cnib-i rha evirdikde. Hazret-i ysuf'aleyhis-selm da'v-ja m uahabbetde kzib olduuna teyakkun buyu rup sarf- tnn- azmet-i rh bujmrmular. Beyit: Etmez bel deminde dahi hazret tift 'Ak ibtilsmm budal Mevleveri 'ak ol u ledir ki, nki o, p a rl^ a . jf 4 >>ma'k- bakden m-'ad her ne var ise gnlde. cmlesini yakd. iJ > ^ * ^ a n t k u n c a g nlde m-sivya mte'allk olan hr u hus^"^-! evhm (135b T) tahajrylt yakar. u'le-i 'ak urad yerde m ak- bkden gayri kalmayp 'k, kfir ise dahi neticesi hajrr olmak m uhakkak ve htimenin ftihas 'ak olduu mttefkdr. Bejdt:

Amm sz, hakkat- akdadr, yohsa fikr tasavvurl^^O kurma, (144a H) mecz- tahayyl-mzde deil. Ak- hakk ise gai fjJJI u/ m-sivya ta'alluk etmeyip sedd-i rh- m atlb olanlan ya karak ykarak mahbb- hakkyi bulmak mukarrerdir. i j ^ ak iin, jl jj penc hiss e ciht- cihnda, c j jlf i yokdur, 'akm mahremi, jj kyde, birdir, deyyr ol birden gayri yokdur. Rustk- cihnda 'akn ins birdir.
1047 "Ak kalpte yle bir atetir ki sevgiliden baka her eyi yakar." 1048 h u s ;h u s u T 1049 "Ey k, eer (ak yolunda) gidersen, Rum K ayseri olursun; hatta m it edilir ki hayy u kayym olursun (ebedlik kazanrsm)." 1050 tasavvur: tasavvurdan H 1051 "lyi^ iyiyi dourur."

204

Birden gayri deyyr bildii ve grd yokdur. Penc e hesbuu bilmez. Zabta smaz vahidin tekrn mkildir vukf Hsl a'dd^^2 hep birdir hesab oldur ki ol Bu beyt-i erfde, Hazret-i rlh-i shib-rsh eyh sm'L-i Ankarav kuddise srruhu'l-'azz cenblan ve San Abdullah Efendi haz retleri, c J jCi Ju o msr'ma^^3, kyde deyyr bir dinse mahrem deildir, m a'ns vermilerdir. Lkin fakirin verdiim m an dahi vech olmala tefennnen ihtiyr olunmudur. Yohsa h, muhlefeten deildir. Pes elde bir, kyde bir, yerde bir, gkde bir. yr yek, suhan yek, kelm, 'aka mahssdur. (136a T) ^ j j ^ 'J* L .^ 1054
illj J i ' ' W * A y i J jjiO 1 0 5 5

her birisine, cihn halkmm, gnlde vardr. yz rz, ya'n halk- cihandan her birisinin, gnlde yz b rz-ja gn--gn var, bu olmaz, bu deildir. jU j j ji ak ul057yj(j(j mezhebi bu deildir ki gnlde nice yz bln^O^murd u m aksd olal^^. Beyit: jS ^ ^ 1jjli Jiiiiji (144b H) Zr hakkat- tevhidi. deyu tarf b u

yurmulardr. jl 1062 mefhumunca vhid -1 hekk. muvahhidin tevhidine muhta deildir. Kevhd. metlibl birlemekdir. Yohsa. Hud birdir Hud birdir Hud bir
1052 a'dd;a'ddT 1053 rnsrna; msrnda T 1054 "5en im Rub'- m iriyye'de durm am gerekiyor. nsanlarm aiic olduu eylerde eitli sluplar vardr."

1055
1056

,i, j H.T
,,/r

1057 u ;- H ,T 1058 bin: - H 1059 ola: olur T 1060 "Ey miskin! Senin bir gnln var, yz tane de sevgilin. B ir gnlle yz ii nasl yapabilirsin?" 1061 "Kendini bir yapmaktr." 1062 "Kii bulduunu (grdn) inkr eder."

205

JiL -l ji ji* U kbU lyU-y. Ji Uj dJU Uj ili. dny mlk, Ju l y l s - j - n e f s i n e tapanlara helldir, anla ra lykdr demek olur, u biz, JiLtl ji JU ji*. ,.'jLtCenb- Z'l-cell'in pk b-garaz olan 'akmn^^ bendesiyiz. Beyt-1 sbkda metlib-i gn--gn mezheb-i 'aka muhllfdlr. buyurulm u idi. 1064Msr; oly-VjsJljyjJJIJJ-j 1065 Cl36b T) m antkunca cem'-i m-siv'Ilhdan kalbi m berr buyu rup, msra': me'lince zt- 'aka tevell ve m ahbbdan gasni rzyu ifna buyurduklanna tenbh buyururlar. Li-mni'ihi: Ten-perestn eylesinler Ka'be-i cismi tavj Genc i 'ak buldum ol viraneden kldm
f j x ^ S J J J - J C jj

J jj

J 6

'ak mutribl, x j^l bu makam urur, sem' vaktinde, ne der bendelik. kayddr^068 ^ (145a H) efendilik, baansdr; tbi u metb', hkim m ahkm olmak; mevc-ver-i bahr- ztrb ve r-efken-i hr u hus, p tbdr.

Bu gird-bm cy- necat, istihlk fena ve shil-i pr-hayt, tes lim rzdr.
JL t J C -J j i t f L a l j

ijb 0,1J,L. jl A f 1070 Lkin beyt-i erifin makm- hrriyyete mnsebeti, akv ve terk-i
1063 aknn; akn T 1064 "Seni M evlandan alkoyan her ey, dnyandr." 1065 "ayet sende gerek sevgi olursa, mal, sana ok hafif gelir (gzne grnmez). (Zira) topran stndeki her ey yine topraktr." 1066 "Senin aknn gam bana yeter." 1067 D vn- eyh Glib, Gazeliyyt, s. 64. 1068 kayddr: kayddr T 1069

1070 "Sib! Ak denizine dnce, rpmma. nk teslim olmakta, bu sonsuz denizin sahili (kurtulu) vardr.", Ferheng-i E'r- Sib, II, 328. \ tS .jf T

206

kuyd- bd nebda^^^ makm karinesiyle hamil, evldr.

1072

cJl. j ^/jij Msra:

bendellk ve saltanat dedikleri, xi

ma'lm oldu.

Bu cnm bilemedik nesi var jo bu ki (137a T) perdeden, xi j \ s. 'klk mektm ol du, ya'n bendellk ve hudvendlik 'aka iki perde -1 kavidir. Beyit:
C tJ 0 ^ 1

tS ti/fmj i

medllunca 'abdiyyetde ve hrriyyetde eser-i ru'net der-kr olup, makm - vahdet -1 'ak, k, ubdlyyet-i srfa srlfdlr ve 'k terk-i bd nebd ve ifn-y vcd etmekle mezlk- ikdm- ta n ka 'rifdir. Edn, Inbist- m a'k sebebiyle da'v-y riysete dp terk-i resm-i fen etmez ve mezellet-i b-pyn (145b H) irtikbn dan mell olup grz-i memen-i hay etmez.
# l ' - 'l ifl t r jo l' J l i ^

^ j. 1: j jj^ 'a k ile nm su cem' etmek, ji ey karnda, c-lj sahih olmaz, bir vech ile muvfk deildir, jU*s if ^ nm s kapsnda, ^ ey 'k, dumia, c .1 , laf zndan emirdir; mm-i nfiye gelmekle nehy-i hzr olup, durm a m a'nsm a olur. Hsl- kelm odur^076]j^ beyit: Nms ne ey hay ne szdr Pervaneye mmty ne szdr^ m 'eddsmca 'ak ile nm s cem' olmaz. Sz- 'akdan perde-i te settr radr ve mihr-bd- mahabbetde nm s hayaya yasadr. jJtjJ JjS IjU J
________________
1071 ve nebde: fersde T 1078

1072 ^.; _H
1073 "Ak secdeghnda eilm ek, edepten deildir. M um gibi bandan gemek, secdedir." 1074 "ki zt bir arada bulunmaz." 1075^1^ 1076 odur: oldur T 1077 H sn Ak, s. 177. 1078 "H ayrla anlma m ahallinde bize yer yok. Eer beenmiyorsan, kazay H

207

(137b T) jie ol 'ak k, lisn- sfiyyede mezkrdur, ly ^ oU>l j Cenb- Kadm-i b-niyzm evsfndandr, ' klk, y-y masdartyye. ann gaylye^^ sarf- mahabbet etmek, jlj- xil, me caz olur, yhd andan gayriye mahabbet sfat, meczendir. Hakkatde sft- ilhiyyedendlr. Ma'lm ola kl abldde baz evsf u ah lk, halkdir ve ba'zs, tahallukdlr. HalM olan zU meskenet gibi, tahalluk olan ilm 'adalet gibi. Zr zalm u cehl halk olunmudur. 'Ak kl mahabbet-i mfrita ma'nsma olup. (146a H) yet-1 kerimede vki' olan lOSOjjejjnjgginjn ve hads-1 kudsde l>tf 1081 lafznm dellet-1 sarihas le evsf- llhlyyeden ol duu msbetdir. Amm 'deki mahabbet, halk^O^^ midir, tahalluk mldl? Nazar olunup kibr- sfiyye 10^halk ol mak zre k'lerdir. Lkin ilhiyytda mstenid-i kavisi olan ahlk- 'abde nazarla gyet kall ve mecaz hkmnde olur ki Mesne v iy i erifde c ijf j buyurulduu bu ma'nya burhn- kavidir. Pes halk olduu sretde j t u ^087 olunsa adletle tahalluk bulunup, gayri-m-hulika-leh'i ki m-sivllhl08(jjrl089 Mahabbeti ana sarf, zulm olduu ikrdr. Ne kadar eylese de s-y hfa cereyan Yine mecr-y kadimin bulur b u ihsan me'llnce masraf- sahih bulamayp yine
deitir.": .ulj;

4) j 1091,

'

j/

1079 gayriye: gayri T 1080 "...(O ) onlar sever...", Kur'n, 5/54. 1081 kr. " Kef'l-hafa, II, 132. 1082 "...Onlar da onu severler...", Kur'n, 5/54. 1083 halk; halk H 1084 tahalluk: tahalluk H 1085 "Onlarm tm birden." 1086 "Yuhibbuhum (o, onlar sever), tamam, ve-yuhibbnehu (onlar, onu severler) hangisi?" 1087 "Onlar iin yaratmad." 1088 rnsivallh: msivallha H 1089 d r : - T >090 beyit: m sra'H , T
1 ^

; Bilinm eyen bir liazine idim. stedim...",

208

^^^yet-l kermelerinin mantkunca kbet-i m-siv fenya vanp mahabbet yerin bulur. Lkin ne f'lde vi j ijUi I093^38a T) mcz. ehl-1 mcza va'd-1 edddir. Bu cmle cevher-i 'ak m-sivya sarf etmek, amn bah-y bihnden b-haber olmakdan iktiz eder. 'Ak ise bir gevher-i yegnedir k kn- kevnde bir dne, belki yek-pre kn- kevn, anm bahsmdan bir dnek-1 n-zne ^^'"*dlr. jUj ^
t dU * ^

'aki095yarar_ aar, ijdUi felei, (146b H) yz rahne, jj\jj J6 'ak titredir, ij c-; zemini, .jljf ji edn tahvf-l b-vuk' ile, ya'n 'ak bir u'le-1 clhn-szdur k erre-1 dll-dzu felekleri mnend-i grbl delik-deik eder. Hkemnm hark u tiyml096 kabl etmez deyu serd eyledikleri edle-i 'akliyyeyl dvnellk eder, grmez s i n ^ 097 R2-1 tene-1 mahabbet , hum-hne-i vcd- Ahmedden ser-zede oldukda, ne keyfiyyee gerdn ana ihtiram kld, bu hark u tiym kald , ma'lmdur feleklerin devr etmesini, ili j 'ak^^ evkinden bil, j i * f / eer 'ak olmasa idi. donard, 'deki y, y-y hikyetdir. Hulsa-1 beyt-1 erf, eer 'ak olmasa, felekler hareketden kalp, 'lem harb olurdu. Zr dewr- eflk, harekt- evkyye iledir deyu muhakkikin tahkm u^^ tasrih buyurmular dr. (138b T) Hatt Muhyiddn-i 'Arabi hazretleri, Ftht'da bu yururlar ki bu ma'nya ktb-i selefde tasrh grmedim. ll Eb Tlib-i MekkUnin KtTkulb'unda iaret vardr. Beyit: ^ *i'ji; ^

1091 "...Gklerin ve yerin miras Allah'ndr...", Kur'n, 3/180. 1092 "...Yaln z ona dndrleceksiniz.", Kur'n, 10/56. 1093 "...Zalim lerin ise yalnzca ziyann anrr.", Kur'n, 17/82. 1094 nzne: nz T 1095 ak: - H , T 1096 iltiym: iltiym T 1097 grmezsin: grmez misin T 1098 kald: kld T 1099 ak: ak u H, T 1100 tahkik u: - H

209

Lkin eflkin harekt 'ak zre d'ir olduuna std- suhin-vern- Rm N efI mefem vasf- Hazret-i Hudvendlgr'da olan ka sidesinde bir gzel hsn-I tall eylemidir k be-gyet 'lrnedir. Beyit: Feyz i istCdd- (I47a H) ztn gr kim etmi t ezel Cezbesi hrd mh u sumnu^^^^ Mevlevi smaz. 3 6 'ak, jcJf jj kl^ u kfle, syleyip iitmeye, c -Ljj jju 'ak bir derydr, j*jk(U oiyJ ka'n grnmez, ka'n yok, bnlhyet ve b-gyetdir. Amma, ll-mni'lhi:

mefhmunca gft-g olduka, 'akdan olur. Li-mni'ihi; Hi 'akdan zge ey rev^ S a f etmeye gevher i kelm m

Dersin ki hezr oldu tekrar Sahb-y bekadan olma bi-zr 'lem heme derd i 'ak u lfet Bki keder elem nuhset^^^^ u fla^ ^ L alk ma'nsna, fern, pr ol gibi lafz- tahsndlr, ja* (139a T) ey bizim ho sevdamz olan 'ak, u *L-. tetbu- izftla ey bizim 'illetlerimizin tabibi olan 'ak. Msr'; Tahsin sana hezr Keml-i istirkdan n gaybdan hitba iltifat bujrurup r-be-r
1101 "E er ak ve akn gam olmasayd, sylediin bu kadar gzel sz kim duyard?" 1102 sumn: sumn T 1103 N e f Dvn, s. 51. 1104 kl: k le T 1105 "E er suskunluktan (sessiz kalp dinledikten) sonra akn srlarndan sz ediliyorsa, suskunluktan (olgunlatktan) sonra (konuulan) szden yce ne srlar var dr?!", Dvn- eyh Glib, Gazeliyyt, s. 121; jl 1106 rev: var H, T 1107 Hsn Ak, s. 44-45. 1108 b; d b T : -T

210

hayl-i ak ihzar ve m-cer-y hakk kr e zt- 'aka sen-kr oldular.

I-* J ( j i lA il j

hukk- bisyrlann tezJ

ey bizim nahvet nmsumozun devas; nahvet, (147b H) gurur ma'nsmadr, L . j > jd ve ey bizim sensin ^tn^^^^u Cnsumuz. Eeri EJltn u Clns 'ilel-i sriyyeye deva etmekde hakm-i hzk miler. Lkin ey 'ak, sen bizim nahvet nms emsali ilel-i ma'neviyyemizi defa re-sz oldun. Fi'l-vki' eer rz- 'ak mdd etmesine 'ilel-i nefsniyyenin tedvsi sn olmazd. Btr kimse maraz- mhlik-i nahvet gurra 'ilc- f bulmazd. Grmez misin? Kibr enniyyetrn dzah- pr-ernnda szn olan sfeh-y mrikin ve B-Leheb-i lehb-i gazab u ucb olan frka-i b-dn ki eer zerre fitb- ak- p>ertev-endz olunsa m-hz yce kzib deyip tasdk-i b-delle sez-vr ve sdk u hulsla nm-dr olmalan mukarrer idi. 'Attr.

xi4^I

JJU jl

(139b T) d iu . jnden mahlk olan cisim, j i * j i akdan n. ji

jaM\ eflke kd, j> .jf da raksa geldi, j bk oldu. Hkdan mahlk olan cisim ki murd, hazret-i rislet-penh, beyitl 112 li-mni'ihi: h- melekt- 'ar-pye Mh- cebert-fer-sOye^ 1 Fahr- rsl, hdi-yi sblUl'^ efendimizdir k d'i-yi mahabbet-i levlk kendilerin da'vet-i (148a H) mi'rc-l eflk mirc eyledii lede'l-kll, muhakkak u mttefakdr. Ve raksa gelen kh dahi cebel-1 Tr'dur ki berk- tecellden pre pre olup mnend-i seng-i felhan blya atlmdr. Beyitl 11 li-mni'ihi:
1109 u ;-H 1110 Efltn: Efltnumuz T 1111 "Kfr, kfire; din, dindara; ak zerresi ise Attr'n gnlne aiuir." 1112 beyit: - T 1113 Hsn Ak, s. 17. 1114 sbl: sebl H 1115 mi'rc- eflk; eflk-i mi'rc T

211

j jj y,

>^

lif
1117

Tr k, bir cebel-i cmid-nm iken kuvveti ^^-i rh- 'ak- bl, pervz verip tir-1 evc-i a'l olunca ann misli olan 'akl- rsh-kadem, berk- tecell-1 mahabbetden k k olsa aceb midir? Beyt-1 Hazret-i Pir. jfj JU jlj 1119 1120 c j deildir, jl kdan, ^ bir kimse, j> ziyde dvne, jl ij^ j\Jt akl, 'akm sevdsmdan, / j c-jjf 1121 summ 1122 bkm 123 u n ^ u r, jjS ij jUlii* ^ 1124 arb- akda bir r* cnn vardr ki ser-mestn- bde-i mahabbet, amn harb ve ciger-drn- rezm-gh- harret, anm kebbdr. 'Akl- felsef ann esrnn drkde (140a T) herze-gy ve mfti-i bisyr-fenn-i zahir, tatbk-i mesele-i 'akda beng delidir. Hikye: Olup gl-ende blbl bir seher teng CemL-i glden olmu u'le heng Yakp cnu arb- bl-g- gl Tenin hkister etmi te i gl Olup her myu gl heng-i glden (148b H) Kab-y u'le giymi reng i glden
1116 b e y it - T 1117 "Sapan ta (lh tecell), ak Kelm'inin gi gnln dndrd (ken dinden g e ild i i) gibi, Tr'u da kendinden geirir." Dvn- eyh Glib, Gazeliyyt, s.

:iji.yu T
1118 kuvvet: - T 1119 "Bin yllk arap, asl bir yllk akn verdii divanelii vermez." 1 1 2 0 ^ 1 ^

T; j : -H ,T

1121 ^ : .T 1122 :-T

1123 : - H , T 1124 "Bu arab (lh ak)n ne'esi , deli eder, deli. Akln bana al!"

212

Geh olmu nr- ddra per-efn Geh olmu hancer-i hra ser-efdr Alp 'Ukden^ ^^5 g^rd Tank- GUlenkie vermi ikrar Giyinmi gl ocamdan pels ererlerden styehlenmi libs er- gnce olduka Jritzn Olur pervne-ve raksn u szn Dem-i emr-i hr olduka hn-riz Eder hn-b- ek an gl-bz Cier kanyla etmi cmesin l Boyanm gl gl olmu hep per bl Ekiip mtnkm Jevvre-i hn Fign etmi fk afak-gn Grnce te i glden 'almet Koparmd kzlca bir kyamet itmi bir kaz- bed-vz Kenr- bada olmu dehen-bz Edip tavsf-i blbl takatin tk Isrm berg-i glden bir ka evrk Demi demez bu rtbe h u vha Acdr benzemez s'ir giyha Olur vkf meer bu m-cerya Bir ehl-i hikmet i Bukrt-mye
1125 ukden: ukdan T

ezkr

1126 :-T

213

Olup Knn- hikmetden^^^^ suhan-sz^^^^ Gln esrrm etmi erhe z Edip ol kaz ok tech tahmk Buyurmu ol makm byle tahkik Ki gl gyet mukavvdir dima Kuvy hfz eder ez-cmle ya Murattbdr latf cn-fezdr Mferrih hem mfettih bir devadr Mu'ndir rhu cisme intibaka Ki ten/z eyler ark- refka Gln hsiyyetin sor bir tabibe Teh ta'n^ ^29(1405 -jj 'andelbe Ne bildin belki ann derdi vardr (149a H) Anmn derde h-^ serdi vardr^ Maraz iddetlidir muhtc 'ilca arb glle tartb-i mizca Dev mmkin savarsa nev-bahnn Bu tedbr ile def' etdim heznn Dahi var nice nice ihtimlt Vel idrke lzm 'ilm-i lt Merret var dedik tab'mda^^^^amm eker slh eder ant tamma
1127 hikmetden: hkmnden H 1128 suhan-sz: suhan-bz T 1129 ta'n:; ta'ne H, T 1130 derde h -: h- derde H, T 1131 vardr; var T 1132 tab'nda: tamnda H

214

Dimandr senin ey kaz-fsid Olur ta'tl-i hisden ok mefsid Neden c'iz deil gl mey-h olmak Yiyen shi grenler ser-h olmak Yhd tahrik edip ba'z kauy Ede ihds blblde nevay Ola yahud riyziyyta dn Ki blbl msikiyi eyler^^^S Ann elhn key/yytdandr^ Dahi ik' kemmiyytdandv^^^^ Olur evtr- 'd zre mressem^ Mesn v meslis zir e bemm^ Felek kim devridir ann ird Olur tahriki bu esvta bdl kiye mnkasundv devr i tab'I Biri krdr^ ann biri vaz'i erfatda bulam dersen iaret Terennm-rz imi ecr- cennet Yakn bil kim esvt u uslt Verir elbet nfsa infilt Saf v kabz u bast u hzn hayret Seh v meskenet dehet ec'at
1133 eyler, eder T 1134 keyfiyytdandr; keyfiyyundandr T 1135 kem m iyytdan d; kemmiytmdandiT T 1136 mressem; mteressim H, T 1137 bemm; yem 1138 krdir: kasridir T

215

Netice blbln bu hl^ kli Deildir menfa'atden emme hli Grp tedkk u tevjkn ann kaz Demi hakk svdk etmi avaz Bu pendi bend edip kendisi ga Edip skt sus sus der vuha Olunmu geri ok bahs te'emml Ne gl duymu (141a T) bu gavgyu ne blbl Bilinmez kl ile da'vs akn (149b H) Bunun emsalidir Jetvs 'akn Hakcatde bu szler lfdr hep Nefes gennesin isrfdr hep Ne blbl msikden mdr Ne gl emrazna anm devadr Ederler Glb erbb- diryt Cedelle mnkirn- 'ak skt Bilen ol haleti divnelerdir Edenler guft-g b-gnelerdir Ola y Rab be-hakk- ems i Tebriz Saj-y vecd ile nutkum eker-rz^ ^^0
JJ J-JJ JJ J? lit

U . J?

eer 'k hat syleye, Ijj ana. J.U htdir deme, zr Her ne hlet etse 'kdan zuhr 'Akdandr kendide yokdur u'r eer ehd, hnla ml--ml olsa, j-t* (jjl an ykama.

* 4 ^ >>, iji jj

1139 hl: hli H, T

1140 Dvn- eyh Glib, M esneviyyt, s. 110-112.

216

ehdl kanyla defn eyle k hn- ehdn, mzna girecekdlr ve ehid, gayriye hrm ve n-namz olan hn sebebiyle ecr-1 b-pyna erecekdir. Beyit: y Ij iS -^j

v>> C K jl y o > j> kan ehdlere. j sudan evldr, lU jtibu hat. ji yz sevbdan efdldr. (141b T) Nu't- muhibbnden biri de katildir ki 'klarn evsf- kesiresi vardr. Sekern ve mtak u mvellih ve gayr u zell il-gayri-zlik e'r- muhibbin-i 'Arabda v 'Acemde bu evsfm her birine (150a H) ebyt- bhisb in olunmudur. Ez-cmle,
jU fio U j ji- J V o U ^ 1142

ve dier ^ Li-nmkh: ekildi div-i gam zencre zencr i cnnumla Hat- zdi-i hicrim yazld kendi hnumla^^^'^ emsali^ rz-y ehdet-i 'aka dir olan snn ve ta'rf-i haki kat-1 ehdeti ntc sylenen e'rm midd bir mahalle cereyn et se Frt u Ceyhun, belki Kzlrmak'dan efzn bir^^^ dery-jn hn olmak muhtemeldir. j! sen, bir mezellet sebebiyle. kacsm^l"^. jie j akL; j ^ i

1141 "Senin hayalinle pula tapar rindin gnah defterinin turas, takvadr." 1142 "Ak, yok denecek kadar azdr, ok da olabilir. Ak olarak len ehid olarak lmtr." 1143 j-(er kl (zerre)n, senin khc(a benzeyen bak)nm b- haytna susa mas, kfidir. Boazdaki damarlar, mum gibi, bizim neyimizde bir araya geldi." 1144 Dvn- eyh Glib, Gazeliyyt, s. 109. 1145 emsali; misli T 1146 bir: - T H 1148 icacsm; - T

217

dan,

y sen bir nmdan gayrisini, 'akdan. Ll-mni'lhi;

ne blyorsunl ^

Ben tee eylerim tekp Dersin ki yol zre var korku^^^^ diri u sad di^ ki daV-yj 'ak u evk edip: nktesinden gfil olasn. Li-mni'lhi: Yohsa bunu sen kolay m sandn? Gam lekerini alay m sandn?^ ^^ Bu meslek-i hr-zr- mdabbete slik olan hssu'l-hslar, ne ekil rite-i cn zmlerdir ve bu gird-b- hevl-nk-i hayrete den gavvslar, ne bahr- tede 3rzmlerdlr. Li-mni'ihi: (142a T) Her hbda bir derde drb be^^^^-der-i 'ak H ki kedersiz gee reh-gzer-i 'a$Jc^ Hazret-i Pr-l ettr ber-i mesh-sr, musaddk- (150b H) yt- manev, mufassl- ebyt- Mesnevi Feridddn-i Attr, Esrr-nme nm te'lf-i latiflerinde naki buyururlar ki Hazret-i Pir-i Bestm, bir defa nelslerin cendere-i rtyzete ekip ve zahm- cngdz- sne-i b-knelerine elms-rze-i ek-i hasret ekip tene v grisne get gzr- ky u^ bzr ederken ve savmda rze-i zarriyye ile hayrn hayrn giderken n-gh dim- rzlarma bir hneden by- biryn gelip keml-i c' u riyzetden dil-teng ve cevb- sil-i nefs-i riyziyyede deng olup hezr zll iftikrla kapya varp mmd-i biryn ederler. Bir de ver-y perde-i bbdan am g rrler ki, msr'; Kr- n-sz- felek baka dzen Meer bir mcrime ikence iin na'l-i tein ile endmn shte ve bir bir etrf- bedenine te-i d- b-zinhr efrhte ederler imi.

1150 ne biliyorsun: bilmiyorsun H, T 1151 beyit: - T 1152 Hsn Ak, s. 177. 1153 "Muhabbet kapy ald, mihnet cevap verdi." 1154 Hsn Ak. s. 201. 1155 b e : - H , T 1156 Dvn- eyh Glib, Gazeliyyt, s. 68. 1157 u : - T

218

Fi'l-hl mmd-1 blyndan glyn pemn olup adem-l stbrlanna nedmn ve Ju Jf JU *Uju j1 .I ^ kr-1 ekker-I neyle^ ratbl-Usn olurlar. Beyt-I 'Attr:

Jji/ ^ fc*> Ij Jjl jl Jji ji jie 'ak, evvel vehleden, ij niin ktil-1 b-rahm-nmdr, jji/ t hatt kaa^^^ . kasn dejm, ol kirnse k, (151a H) hrlc ve bignedir, (142b T) .UjUl fS.LjtHJU .^ l juI ^^ hr- dvri, gl-zr le'liyi muhfaza iin nihde ve p-best-i mahabbet bel, bgnegn- encmen-i sdk u safy def iin gdedir. tTJ* > *o j*- J >*

Gl-i b-hr, trc- dest-i ayr ve h- b-zinhr, tzcek ftde-i serir-i i'tibr olur. < .L jJ i{l jU r. > j jU Ij \ j iu . 'ak iin, ij tahssdtr, j jt ^ yz nz mkbere, vardr, j j i * 'ak sad nz ive le, c A ( ele gelir.
^ ^ JjJ jL: jjtil

Pdih- ak ne rtbelerde 'l-cenb olduunu bllsen, edn nazra-i 'inayeti cna minnet ve her zahm- hadeng-i nzn ehbl-i hm-ve bana devlet bilirdin. Li-mni'i: Hn- dildendir htn-y pene-i dmn-res El ekenler Ysuf-1 Kenn'dan kessin^ tama' ^
1158 "Her durumda Allah'a hamdolsun." 1159 ekker-i neyle; sekriyyetle T 1160 "A zizlerin iindeki ak atei, yle frsatlar verir ki sen onlar, yaptklar i ile elde ettiklerini sanrsn." 1161 hatt kaa: - T 11 62 "Bel ve musibetlerin en ar, peygamberlere, daha sonra da velilere g e lir.", kr. a > U II fi Ict'VI J.UI xll , Ehds-i Mesnevi, s. 107.

1163 "Gl ha.Tiann kucaklamak iin, diken gibi daima mzra|n omuzunda ta. ; *o T"

1164 "ebnem! Bu kadar ince kalplilik ie yaramaz; alemi aydnlatan gnee tahamml etmek gerekir."; 11 65 rtbelerde: rtbe T T

219

i t

j j j

j j U

j - t *

i /

J i iU 'U

x l

0 J

x-jyf kaan ererler, jUU ^1 bu korkaklar, j i * / ji 'akn tozuna, l^L-ir zr summ, jju j,ji dek eder, jie iji 'ak maraz. Ya'n maraz- 'ak le esr-1 fir olanlar olur (151b H) olmaz bista tenez zl etmeyip yeri ge katp summ fer-i zemine berber ederler. j\S Al ^^ olup, beyit trb
(143a T) medllunca gubr- bd-bn u u'le-i emr-i drahn-

dan: xJoL-oU-iL-,:!-j Zemn, tebdil ve tayir^^^^ nmyn oldukda, her bed-dil-i b-ciger ol bzr- cna giremez ve her tersende-tab'- e-cn, ol eheb-i svrn- meydn- vegnn gerdine eremez. jtxfi jSJ ji sen tehdd eyleme, korkutma, jl lmekden ki, ** ben, pjlj* susam ve muztaribim, kendi karuma. Ya'n ey b-mezk-1 'ak, bu krda ihtiml-i hek ve nice nice hatart- hevl-nk vardr deyu beni akdan tahvf etmek hevesine dme ki tenegn- bdiye-i aka^^^^ erbet-i ehdet, zll-i ho-gvr- haytdan rn ve semm-i helhil-tene-i merg, m'l-zb-i N Frt'dan bih-terindir.
1 ^ 1 H j i O lL fi JfcniJ U

" JP J *f* 1174 >\smaTden hikyet olunur k bir gn bdiyede bir tife grdm. Bk'-l edid e bk ederler. Ve ilerinden bir civn durmaz gler.
1166 kessin: neylesin H 1167 Dvn- eyh Glib, Gazeliyyt, s. 64. 1168 "Ak dnyasnn ii de baka (bir) dnya(dr)." 1169 beyit: msra' H, T 1170 "Kandan (ibaret olan) ba talar, yerin stndedir. Gkyzndeki beyaz yldzlar da siyahtr." 1171 "Y er, gk; gk, gk oldu." 1172 tayr: tagayyr T 1173 aka: ak T 1174 "ehdeti, sadece biz arzu etmedik. Senin klcnn evkiyle mum da ba tanbaa (vurulmaya hazr bir) boyundur."

220

Giryn (152a H) cihan hline, handan z hemn sul etdim, bu ebyt ind^ eyledi. i'irll^S jU J> ^ ^'l S Lk v'j^' jji j

Pes o bba dedim k (143b T) mahbbuna ne aceb cr'et edersin. Ya eer seni tard ederse hlin nedi? Bu i'lrl i'rll^S et^j

lUI v-!> il | J U ^ L*

1 ^ 1 jLt U l

Ey 'k, hubb- lh, 'k- miskini mecbr edip mekrden emin ol maa hkm eylemi. Pes makm- mahabbet, hdda olan makm- hrmetin fevkndedir. Zr 'klar iin
1175 ind: in T

^j ^v

1 1

1176 iir ; - H
1 17 7 "O n la sana, ateten korktuklar iin ib a d el ederler. O n lar senden b olca sevap beklerler. V e y a cennette oturma v e bahelerin srekli akan sularndan im ek iin (ib ad et ed erler). B en im cenneti arzu etm iyorum , (o n a ) ilg i de duym uyorum , sev gim e kar bir bedel de ilem em ekteyim ." 1178 j'j-; c'ar h

1179 "S e v g im le vuslat bulam azsam , atei k en d im e istirahat y e ri edin irim .

S om a cehennem ehli benim feryadm la sabah akam hayrete der. M rikler topluluu bana alar. Ben g zel olan M e v l m a km . d d ia ettiim eyi gerek letirem ed im . R abbim in azab sreklidir."

221

buyurulmudur. ^ pU ben km, l'ya kurbn olmuum, y, benim

cmm, L .^ beM tablmm nevbet-ghdr. Ya'n ben ki 'ak ile mahv- vcd edip mkrz- l ile gerden-i davy kesip zm ve hne-i cmm tabi nakkre-1 belya nevbet-gh- sr u saf dzmmdr. Ne derd-i 'ak ile cn vermeden pervam (152b H ) 1 ve ne bel-y gn--gn- mahabbetden teberrm vardr. Li-mni'ihi; Kande bir derd bel var ise gelsin^ ^^^es-sal Bunda dil nmnda bir vrn misjir-hne var Hezr cn- rn kurbn- mlhmn- 'ak olmaa sezdr. Amm ne re ki ^ fed-y kudm- yr edecek bir dil-i n-tvndan m-'ad n-peyddr. Beyit: (144a T) t/*

sen donmusun, bu nefese lyk deilsin, Jit l, ^ kre mukrtn deilsin, ^ e e r i kamsn, amm ekker kam deilsin. Li-mniihi: Fns- nev-zuhru deil em'-i hm ol 'Ak teiydi detde berg-i giyh- ney^ ^ mcibince berg br- vcdu neylstn- pr-te-i 'akdan reste olan zerd-ryn- mahabbetin dem-sz olduklan heng-i itiykdan her b-kr-i halvet-i fen, shib-mezk olamaz ve ol gne fsrde-diln- hevnm serd etdii dem-i serd-i delil b-essdan giriftrn- bel-y 'ak, teselli bulamaz. xi > ziyde muhkem oldu, benim bend^^^^-i zencrim,

1 1 8 0 "...ite g ven onlarm dr v e onlar doru yo lu bulanlardr.", Kur'n, 6/82. 1181 pervm : pervam vardr: T 1 1 8 2 gelsin: - T 1 18 3 "C m e rtlik , varlk ta n d r." 1 1 8 4 " A fi y e t sofram zd a bir tavuk kebab (ak ateiyle yanm gn l m z) var. B iz im m is a firim iz olan herkes gnlm z (a lp ) gtrr." 118 5 D v n - eyh G lib , G a zeliy y t, s. 116. 1 1 8 6 bend: - T

222

j X - ji senin nashatndan, ij ^ (153a H) meer 'ak anla > mad, j! x-;i j senin dnimendin k 0,^11 Vij jU cI 1^87 medll ile her hussda ann fetvsna rc' etdiin, kalbindir. Ahvl-i akdan b-haber olmala bana teselli siyaknda verdii nasihatler izdiyd^ ^- cnna b'ls ve rak rak tevciht^ te'vlt, bl'z-zarre hande-i b-mahalli mrls olup, (144b T) ll-mni'ihi: Ben ser-hou olduum ne meydir? Sen nehy buyurduun ne eydir?^ deyu su'l iktiz ediyor. il JiU jTjh 1191 Giriftr-1 zencr-i 'ak olann, fesne-i zlf-1 Leyl'dan m-ads kulana girmez ve by- my- sevd-ja pr-p tbdan gayrisi dimma ermez. Mfti-i 'ak yle vermidir bu ser-fetvsm Y ek el serden yahud nlatma 'akn tasm if ol cnibde k, jj ij>il ^ ^ 'ak derd artrd. jyU j( mm Eb Hanlfe ve mm ji'l, i/j bir ders etmedi. Yan mes'ele-i 'ak e'imme-i mezhlb beyn edip tafsil etmemilerdir.

>;*-> L tl j-*

J 'i U 1193

buyurduklar gibi (I5 3 b H) mes'il-1 ak u mahabbeti, r mezheb imamlar beyn ve gavmz- esrr- hakikati, 'ulem-y usl 'ayn etmeyip usl- usl- dn olan tasavvufa havale etmilerdir. Ve letyifdendir ki,
1 18 7 ^ y j y ji^ ^ ; M ftler fetva verseler de sen fe t

v a y kalbinde ara.", K ef 'l-haf', 1188 izdiyd; 1^1 H, T

I, 1 2 4 .

1 18 9 tevcht: teveccht H 119 0 H s n Ak, s, 177. 1191 "M e cn n 'la oturan her ak ll kii, L eyl'n n akndan baka bir eyden b ah setm ez." 1 19 2
h

,T

1193 "A k hakknda Eb H an fe ders verm ed i. afi'n in o konuda riv a y e ti yoktur. M lik , ak hzinesinden habersizdir. H anbel'nin o hususta riv a y e ti m evcu t d e ild ir."

223

msr'm bir fikh-l mnkir yd edip, li-mnrihl: Bir medrese bahsi eylemi dere ster bana ede cmlesin harc^ 'Asntnz meyhndap bir zt- melek-sfta vesle-i mu'raza ve zer'a-i mcdele olmak kasdyla su'l etdikde, (I4 5 a T)
1196

Ya'n sne-i sfnda dere etdi demekdir deyip, mezheb-1 n-hak, tri hinin k'illnden eltf- tedrkle Ikence-i mbhase-1 b-idrkneslnden hals olmular. Zr ol makle kec-fehmlere cevb- mskit-i iizm kaydnda olmak, mnfl-i tavr- zarfnedir. B ^ t : c-- j\Sj> ^1*

it. ijii
Itu

'ak erhini, jt eer ben sylesern, jt devam 2xe, yz kjrmet geer, dahi bu n-temmdr. Ve
U ^

cU f

Jl

A y

lit** j-JI i l f > >

* 19Ak

bir z-y b-pyndr k mte'albk, (154a H) ma'dm ve mene'i, n-ma'lmdur. Mine'l-ezel ile'l-ebed mmtedd ve evsf- ahvli lyuhs ve l-yuaddr. Hezr hezr kyametler kopsa ve maherler kurulsa, bu m-cerya pyn olmaz. Ve hakjak- akdan bir bahs knh-i hakikatiyle nmyn olmaz. l> > fJ k Ij pjU 4fcj ol sebebden tr k, kymet trihine, c-o hadd-i ma'lm vardr, j* hadd hasr kande mmkindir, ol mahal de ki, Ju,j Hakkm vasf ola. Zt- Hakk'n bldyeti ve^^^ nihyetl olmajap ezel ve ebed olduu gibi evsf u nu't- ilhiyyenin (145b T) dahi nihyetl olmaz. 'Ak, mahabbet ma'nsma olup,
1 1 9 4 "E b H an fe, fn y e ders verm ed i." 1 19 5 Hsn A k, s. 208. 1 19 6 "E b H an fe, a fi'y i sinesine ek ti." 1 19 7 " ilim savamda cehalet ordusu ie yaramaz. (Z ira cehalet), y zlerce sapan (sapanl k i iy i), b ir ktti bah tliye yen ik drr." 1 19 8 "...R ab bim in szleri iin derya m rekkep olsa v e bir o kadar da il v e g e lirsek dahi, R ab bim in s zleri bitm eden n ce d en iz tkenecektir.", Kur'n, 18/109. 1199 v e : - H

224

ism-i Vedd ann mmlddi olduu msbetdir. Pes 'aka nihyet tasavvur olunmayp, mahabbet-i b-pyn demilerdir. Ve her br ki lafz- 'ak zikr etdikce bu ma'ny murd eylemiler.BeyIt;

^ .1 bu hakyk iitdin, ^ her bir kln, kulak ol sun, J\ bu ma'rif, b- haytdr, jijji. idin, jiji 'fiyetier olsun mahallinde isti'ml olunur. Ya'n ey tlib-i irfn- lh, (154b H) bu zb-i smi'a-1 kmn olan ma'rif-i lednniyyeyi cn kulayla Istim etmek in cem'-i az v cevnhm g etsen, sezdr. Ney-ve esrr- mahabbet n'eydgn 'ukda Dalarla ser-be-ser g olmaymca bilmedim^ Zr bu^202 hakyk gevherleri her ga meng olmaz. Ve byle nev-'arsn hacle-gh- 'ismet, her n-mahreme hem-g olmaz. nki mukadderinde varm. Bu ser-eme-i b- hayt- cvdnden n eyledin, 'afiyetler olsun. Ve^^^^ imden sonra gnln ve^204 gzn envr- tecelliyt- mahabbetle dolsun. ji jH> C .A b- hayt oku, ^ Beyit; b- hayvandr bu kavl-i dil-g Sz deme szde bulunmam bu saf taze cm gr, eski elfz u hurfun tende Ju)vi 1205 rnfdmca elfz u hurf- kadmeye nazar etme. Belki Ij (l'> C )U * v' buna suhan okuma. (146a T)

j<>Qjj ^UlLJlji

her birinin iinde dere klman rh- revn- me'nyi seyr et ki, li-mni'ihi:
ji* J tl^ ^ Vl^ J yJU Jiil

1 2 0 0 " (E y ak !) M e c lis tamam land, m r sona erdi. B iz ezelden beri ayn e kilde seni va sfetm ek teyiz."; Jjl j : - T 1201 bilm edim ; b ildim H, T

1202 b u :-T
1 20 3 ve: - T 1 2 0 4 ve: - H 1205 "L a fz la r, m analarn k alp lard r."

225

Eer zinde-nefesn- ma'ndan zuhr etmese, byle hayt sfatyla muttasf olmazd. Fl'l-vki' kelm- mu'ciz-nizm- evlly her dem zinde v payende olup nice nice mrdegn- hev v hevesi ngr-i (155a H) hayt- cvdn etmekde ztlarndan k'im-makm olmudur ve . 4 J I Jj aii 1207 lo JUlf Uf j>i> :rip-. bunclaym buyurmudur, u jL-vbizim Mevlnmz, Cenb- Kibriy'rtm esrrlannm kifi. Bu beyt-i e rif eeri Mesnevi-yi erifden olmayp Mesnevi yi erfden olan beyt-i t zerine, 1208 sultn Veled Efendimiz yahud kudem-)n tankdan bir zt- 'l-kadr ilhak buyurup herend Mesne v iy i er/ kr'at olunsa bu kta ile itmm olmak db- tarkmzdan olmudur. (146b T)
|Jtl *MJ j* . CK

c bu, ilm-i ncm deildir, vl> j c-Ju,*; jve ilm-i remil de deildir ve r'y da deildir, > ancak vahy-i ilh v ilhm- Rabbndir, Cenb- Allh- Z'l-cell savba alemdir. Yan bu tahkikat ki lisn- gaybdan sdr olmu ve Hazret-i Pr-i dest-gr Efendimiz hazretleri bylece bujarmular^^OS Ncm u remi ve rydan olmayp, ancak ^^^^tarikmdan me'hz rivyet-i sahha-i kefiyye ve ibret-i sarha-i yakniyyedir j 1212 jna'nsm bilenler bu vahyi 1213 jnjjr etmezler. Ve mahzan erat tejd ve sllk- tarikat (155b H) teyd iin evliyya ilhm- Rabbn zuhrunu men' edip vdi-i hilfa gitmezler. E^z-cmle . ryi tSji. UUl ^^^ ^smna mazhar- z l-cenhejm-i zhir btn olanlara bb- vahy ilhm h e m e ^215 erbb- yakn 'indinde ma'rfdur.
1 20 6 "S z n ruhu, kalp sz yceltir. s'nm sreti suskunluktan sonra o n a y a kar.", D v n - eyh G lib , G a zeliy y t, s. 121; : Klay H,T; T

1 20 7 "...B u , AllaJ'n d iled iin e v e rd i i lutuftur.", Kur'n, 5/54. 1 20 8 "...ilim A ll h indindedir (k atin d ad r)...", Kur'n, 46/23 ; 67/26. 1 2 0 9 buyurmular: buyutmudur T 1 2 1 0 "K a lb im , R abbim den konuur (haber v e rir )." 1211 "R ab b im bal arsna ilham etti...", Kur'n, 16/68; 1 2 1 2 "...v a h y e tti in i.", Kur'n, 53/10; 1 21 3 v a h yi: vah y H 1 2 1 4 "A lim le r , n eb ilerin varislerid ir.", K ef 'l-h af', II, 64. 1 21 5 hem e: - T U : -T

y.

226

Glib bir iki yumaa sarm szn Ol Ysuf- pr-bahya dikmi gzn mmdi bu kim 'azizlerden hv Ma'dd edeler taleb-gerndan zn
Temmet 1206

FHRST Bu fihristte, erh-i Ceztre-i Mesnevt de erhedilen Mesnev be yitlerinin ilk msra alfabetik olarak verilmi ; soldaki stunda bu beyitlerin almamzdaki yeri ve orta stunda se, karlatrma yapma mkn salamak amacyla, Reynold A. Nicholson'un yaym lad Mesnevl-1 Ma'nev'dekl yeri (defter veya ct/beylt numaras) dzeniyle verilmitir.
129 67 127 193 199 201 199 190 157 54 71 221 210 209 225 70 45 78 113 128 72 124 1 8 1 176 126 86 43 2/180 5/2239 2/186 1/975 2/2215 3/1880 1/2950 4/661
1/20
-yJjl J J . --- h ---- j l

1 /7 1 1 1/272 2/2164 3/3744 5/298 6/4665 5/293 5/2644 3/2409 3/4098 1/24 1/2 3

Ij---A A . --- --------------------------. J Ij___ < ' C rS t*---- ! Ia JjJ 1^' . < -> t^
JJJ

J'-O-

'fbAi'

-jj-t-

Jj - UjLj --------r J J L *L

il

2/2217 1/687 4/1094

------ -

228

48 67 225 152 151 130 173 93

3/3388 1/269

1/78 2/3223 1/715 4/1598 2/1945 1/2731 5/2224 3/3746 5/3342 5/588 3/2594 4/384 1/713 2/3066 3/2247 2/3220 2/3067 3/1796 1/525 2/3221 2/3069 2/494

jl r~J'>'i<L 'vj >jT Jj IjOj J j j S " ^t . ^ J-16

200
105 194 90 203 133 156 129 166 63 150 167 140 177 149 168 65 108 130 107 99 59

..>lj u--- ---- C> l> o' --- = --- ' C rt' * J J wwlr . j tL fU 1 -----j-------------------J*1^ C m L-t 0 1 ? * . lij >

^ lo fc '

1^:. ...I,

*-* l *tr' --- j--- j i J . .I -lol___ fj Lfj'j J

-I---- -

1/716 6/464

1/1022
1/2356

-cil '-F Lfj'

112
98 115 223 196 196 189 3/1447 3/4786 5/2191 5/2834 4/1959

r-L-if jj
.J -.L

^L T ^ J

TJ-

229

119 140 154 99 182 1 0 1 216 180 90 105 183 139 202 163 153 218 135 110 187 206 84 203 24 24 3 1 32 182 120 175 88 169 161 124 164 25 224

3/978 3/1797 4/374 1/1018 4/2764 3/2533 2/1768 2/1470 5/3345 5/2223 3/1792 5/586 2/3323 5/1165 1/316 1/819 3/4516 6/612 1/676 6/5 1 / 8 1 / 7 1 /1 4 1/16 4/2763 3/2924 2/708 4/3648 2/3071 2/3305 1/2951 2/3326 1 / 9 \I2 ^
i L c-________ H J

l - j ) J O j *; -l - TJ3

Wji JI jc ^ s i J-I Ajjj-'5fL*_ Jjt---+ jl--- ^ ' --- i j i >jt w<-o- lT < IlT * rt * 1 --- 1 T^ jf V

----

^ clj

jl

U j j - l 6 J* U>-" ^

-r' J * ^ cA-- j' J

' JL-

C Kj * T J0 ^ J C H
-4a j^ kAt^ trt' j- _? ::^j j_ ? L*jjj

_ _ L .

, I___

c - ifv-u- Jj4__i-jjl_ _r1 ___ ^----- -------jj----- ^J-V, ** * ^ h^ j j j '* j (J -* (** C )* * c% - i-j jLSU jCwj__-_i-lijjL 1 -s> J -? tr^:----- < '----------- ( b cr*J ur. X ; L i ^ .1 ____ d \

jL oj

S "

j----- tfJ-----^

> -.1

230

123 87 26 86
204

6/4127 4/3640
1/10

Jjl jlj.

4/3638 6/4049 1/1837 1/7 9

185 152

il. A J ----.jA Ij .C-AJAJ

Jj jjv

122 12 1
222

3/3832 1/815 6/4310 3/3698 2/582 1 /1 7 3/3747 1 / 2 5 3/4724

------ -------------- f j ----> b J A jJ ----- * 1^ ^ ----- 6^ ----- i OjJ J

158

120
174 177 34 194

J I Aj J

> J -! J L l - * j ^

210
206 177 62 3 1 38 69 198 70 1 6 43 64 44 61 42 72 41
186

1 / 2 1
1/264 1 / 1 5 1/2383 3 /8 5/2839 2/182

* L ^ L > 3 jI x:i * : jjl A A Ij j ;i

JLltJb .

1/2
5/2240 2/3114 5/2241 2/40 3/1879

jjJ j l>> i^ i .-t >j V JlJa J JJ^L-L

;\S.

" j

j*

IJ- Sv* <tr^ i-oi 6 j^ >

- fji

J-J----- ------ -J>*

0>

148 133
131

3/3609 3/516 1 /7 2 1

XJL-ToU

^ ^ 0 ' ------------- ^ ^ 1 ^ I J Jj------ . o J j _ _ * i -i-

231

14 29

1/1
1/13 2/2474 1/1835 1/2876 6/4532 3/3104 5/2225 5/2840 3/2534 2/2156 3/977 4 -^ *r->-------

112
184 116 159 74 106 198

101
57 117

J-! jlJ V _ J

J-L ,_J o H i ij f j U ^ j -

110
82 175 218

1/820
2/188

1/205
3/4751 5/587

---- 1 -------- ----1

IJ-

* L r j * j

202
83 125 156 177 127

^^.1---- l i j l j j ----:-------- .J : t i_ - ^ ic > 1 Ajj Jjj tj-l -JO'.

.,1____ L

3/587 4/385 4/726 2/23 5/301 1/1647 4/1183 5/2645 2/3025

> jJJ-J Lr^'> ij r^'-i 0^-45 ^ ^ .jj

200

112
191 158 159 28 26 135 209 136 170 116 168 109 175

j-------i
>V;--- 1 --

Jl

-* iS '

1/12

1/11
1/2279 5/2732 3/1790 2/3077 6/4245 2/3070 5/137 5/3273 > -t ^ t? -----

0 - L j tiiL j
j L t ; ------- > J J

l
cy,\

i'j
^ ^ ^

_ _ ^ b l-------.0 ^ 1 -------- JuL Jt__

, n .

*j^. j -

232

130

1/714

b Oi-uJ; ^

76 195 173
111

4/1957 4/1615 1/8 2 1 5/2832 6/1982 2/1947 1/2276 1/19 4/2164 2/882 3/1793 1/266 6/135 5/297 2/1698 1/2949 5/2830 4/2471 1/1023 4/1960 6/3753 5/736 6/3630 6/136 1/317 3/1794 1/263 6/234 6/974 2/754 4/1602 3/20 1/816 1/977
-------------- - J J-tU'
jJ J
J u jJ > . >1 i j j

197
211

-----S'*-,'----1 ---- j'tJ------

94 134 176 1 4 1 160 139 64 97 199 117 154 197 92

100

------------

* J

-l

{ I J J -j l i
-t !Jk

c h J

jlc^

Jj-

^ J Ao i .jjJL_T

il

K> -J L t

JJJJ-

-H,
o lj* L T

196 1 9 1 136 107 96 135 140 165 185 207 178 1 7 1 47 158 115 1 4 1

; Jj_

J * j'----L ? .x > *| !> >

JJ jjj A _ _ -i j i -- i- - jJJ _J__ fL l --* U -i J ___ UL -jlj j- i.

Ji

; 6

^ ^

-- :---- -Vj-li'----- < ----b O U ^ ------------ UV--- 1 J ---w ------f JLJ_. J_^ >f ^VU W J, j
0>

233

121 190 155

102

1/1824 2/455 4/376 3/3517 1/2343 4/1956 2/1944 4/3647 1/479 5/2222 1/2277 1 / 4 3/1882 1/2732 3/4722 5/2737 1/712 5/1057 1/5 4 1 4/647 4/1599 1 / 3 4/2778 4/1194 5/2226 2/1741 6/3194 2/3308 3/2407 5/2194 5/1164 5/135 3/4784 2/3309 2/498 3/64
cL$Ljl.

- (J-* J lAj- ij- tj O-ijJ'-'l

-t i-x ;l 4; ^ J_ _ i. Jj ^
I

I Ok * ij-j-ji jJL u-J> *

*

179 195 92 87 177 104 135

22

-J4_ '6J jljLi J-* l jJi iJjj jS r* 'j

73
201

205 208 129 126 103 179 174

20

-cJj j- i o IjdULi J L tri

tri >^ C K J'* r^ i. l-> LJtjl|^l>jlJ^A

182 5 1 106 163 151

68
161 53 219 216 109 118 161

66
178

J j j j J-* t-' tr*'- J J- ----*1 ^ ' jj J ---- i'' < -j ji l _______

234

181 46 205 169 188 39 60 169

4/671 3 /2 1 6/4427 2/3073 1/2378 1/2384 1/2357 2/3072 1/268 1/2952 1/1 8 3/2297 5/1408 4/3135 2/1946 2/3781 5/2190 4/2777 5/3485 1 / 5 3/3106 1/2385 2/2429 2/709 4/652 1/2382 5/3855 4/1597 2/185 1/723 5/136 2/3219 4/1604 6/4130 2/499 4/386

? hL jlj-

t ---------------------- J.J J j ___ ijJ J f

-i__

Jl Jj__? jJfjj

J ;lc.

66
124 34 61 1 9 1 93 50 223 182 195 23 75 40 52 176 180 37 208
122

' *

r'--------------------i-J^ Iv:*-! aj i, olj^ o jf

------- i-------- > U

(.Ij -J> J --- a-- ----------------- f A i

r
1 * ^ 5 * ---- ------------- Cj acijlj4
* .rt *

___ _

Jy

I *j

173 78 126 109 148 172 123

66
156

oU j jljj dLiljl

Ij i----- 1 j_

235

18051 200 174 178 180 143 200 162 95 160 46 224 132 94 113 192 108 23 53 219 168 198 134 170 165 102 56 191 154 193 60 58 131 107 155 190 139

4/823 5/300 3/3697 3/3538 4/651 3/3606 1/3883 2/3311 6/134 2/2197 3/3387 1/2601 6/1434 2/1949 1/947 1/1641 5/134 1/6 2/1177 3/3833 2/3068 5/2838 1/319 2/3075 2/3062 3/2535 2/3568 1/2379 4/375 1/2878 3/2298 2/2348 1/717 6/3626 4/380 4/1182 3/1791

-4^ -4

-i
jjtjl . <

O 'J J J I

" > l-i

M2^ O CKJ'. (>-J U~-'

iUUA4JL

J / aU

J Mjlrij- ; * 1
j l j _ ......... f- j ! U-' .- jJ

J'c>-

-tfj-

236

144 221
101

3/3608 3/3831 2/810 1/2970 5/1407 4/1603 2/1018 3/3605 2/1767 3/2391 2/3222 6/137 4/3123 6/333 1/2342 3/521
1/688
jy J
J J j-

142 1 9 1 172
100

143 215
111

1 5 1 97 180 190 179 134

86

jJ jJl I tLj*jo I> J-------- * O jy

119 174 85 146 187 187 99 36 195 118 147 9 1 117 8 1 184 166 128 91 103 89

3/980 5/3273'

1/686
3/3610 4/555 6/233 1/1019 1/238 1 3/3748 3/4782 3/3607 5/3346 3/4783 4/408 5/1866 2/3064 2/2165 4/2470 3/3518 3/999
jj.
* ; <

t t

LjJ

>r ^ s "j f
*L

_f<A

L ,L

J j_iLi j

_r t J_ILi I ,A -----------( j j
^L_.

L -S L j____ *L

>

237

65 55 170 192 131 195 6/4072 2/3074 1/1640 l/lIT, 4/1955 ^ >^lj------- i j i ^
fjjm J

^ ( j

ylj------- i. ----------i- jl

jl j ^ J t j

------ h'IChJ j- ' j----- ? T .(t J jS J s

j j _____ l j ^ U ^ c ^ L _____p.a;I______

221

3I3S10

1^1j j _ -

**j' - - - - 4jJ

EVTDEKS

abdl 62, 63. 68, 69. 75, 192 Abdlbaki Glpnarl 6, 7, 18 Abdlhak Hmid 7 Abdlhak Molla 93 Abdlhlk- Gucduvn 15, 253 Abdullah Efendi 32, 33 Abdullh- Bosnav 9 Abdullah-1 Hirev (Hce) 149 Abdullh- Marib 180 bg 141 abhayat 118, 132, 216, 224 b hayvan 2, 224 db 253 dem 51, 59, 60. 83. 85, 104, 105. 134 Adem Dede (Galata eyhi) 93 detullh 124 hiret 177 ahkm-1 sitte 149 Ahmed 36. 99. 208 Ahmed b. sm- Antk 149 Ahmed Remzi Dede 8 h 67 akid-i dnlyye 100 akl- felsef 211 akl-kll31, 80. 86 akl- med 31 akl- me 31, 44 alaka 88 lem-i hiret 127, 178 lem-i bl 57 lem-i berzah 56 lem-i elfz 54 lem-i ervah 53, 56 lem-i esbb 60 lem-i kbr 108 km-i lht 69 lem-i ma'n 54,196 lem-i melekt 56, 57, 123, 187, 193 lem-i misl 55 lem-i mczt 159 lem-i mlk 56, 187 lem-i sur 108

lem-i sun' 12 lem-i uhd 86 lem-i ulv 108 lem-i vcd- imkn 84 Al (Murtaz) 36, 144, 182 Ali Alparslan 6 Ali Dede Efendi (eyh, Seyjdd, bn'-eyh Ebbeklr Dede Efendi) 12 Ali Enver 8 Ali Nutk Dede (eyh) 3, 8 Amca-zde Hseyin Paa 12 Amr 78. 79 anka 180 Ankara 6 Arab 77 araz 32 rif-i bil-Mesnev 4 rif-i billh 131 Aristotalis 61 ar 13, 71, 80, 86. 92, 107 Ashb-Kehf99 ashb- kef 118 Asma 219 te 60, 163 te-i ak 187 atf- beyn 101 Attr 19, 44. 89, 210, 218 avrif-i sbhniyye 192 Ayz 185, 186 ayn- nst 59. 140 ayn'l-cem' 157 Ayn'l-Fyz 9 ak denizi 205 ak Kelim'i 211 ak- hakk 203 ak- Samedniyye 202 ak u mesti 202 auk oyunu 182 bbu'llh 116. 199 Badd 71 Bahddn-zde 164 Basriyyn 137 ba talan 219 Byezd-i Bistm 34, 38, 135,

239

162, 164 b-y muvahhide 116 bz-dt 247 bz-gerded 17 bz-get 156, 247 behit-i bek-bi'llh 188 bek 68. 187 bek-bl'llh 139 beky-y vcd 138 Bekttyye 45 Belh 177 ben ve biz 184 Ben srl 125 ben dem 64 berat-i istihll 21 Berhemen 163 Benil-miyye 46 b-hodluk lemi 140 bizlik ve benlik 184 Buhri 20, 137, 138, 186 Bukrt212 Bulak Matbaas 5, 7 B-Leheb 210 bt-i sengn 66 Cllns 210 Cm (Monla) 57, 85, 146 Cn u Cnn 7 Cebbr 13. 60, 92, 102 Cebel-i Tr 46, 210 cebert 210 cebr-i mutavasst 113 Cebra 74 Cebrtyye 113 Cem 181 cem' 62 cem' fark 13 cem''l-cem' 31, 40. 41, 247 cennet-i hissiyye 95 cennet-i ma'neviyye 95 cennet-i meV 190 cevher-i kll 59 evri brahim elebi 9 Ceyhun 46, 201. 216 cez-y art 117 cezbe 13 cezbetu'llh (tarih) 1 Cezire 36, 150 Cezre-i Mesnevi erhi 9 Cezre-i Mesnevi Tercmesi 9 Cezre-i erife 40, 153

Cezret'l-Mesnev 12 cezr medd 49 Cibril 187, 440 Cinn (Bursal) 174 cins- lafz 95 cins- tm 25 cins- tmm- maklb 58 c' 15 Cneyd 37, 38 amur 60, 193 elebik 141 evgn 183 in 115 Dal Mehmed Paa 9 Davud 65, 66 Dede 3 Deh Hezr Mesel-i Frsi 166 Dervi Es'ad Gb (eyh) 11 ddr- Hud 190 d ehli 151 Divan (Mevln) 175 Divan (eyh Glib) 5, 6 Divan- Hmajmn Kalemi 3 Divan- ems-i Tebrz 33. 49. 61. 71. 175 Divan- eyh Glib 5. 11, 18, 30, 41. 50, 59, 85, 91. 154. 163. 181, 187, 190, 205, 209,211,215, 216,217, 219, 221,225, dr-end 17 duyu organlar 79 Eb Ceh 99, 100 Eb Dvd 153 Eb Hanfe 222, 223 Eb Tlib el-Mekk 192, 208 Eb Yezd 21 Ebbekir Efendi (elebi Seyy'idlS Ebbekr-i Selle-bf 146 Ebu'l-Ksm (Hz. Peygamber) 99 edt- rbta 16 edille-i akliyye 80. 208 Edime Mevlevlhanesi 9 Efltun 210 Ehds-i Kudsiyye 89 Ehds-i Mesnevi 34, 35, 55, 57, 117, 141,' 142, 162, 182, 94,196.218

240

ehadiyyet'l-ayn 248 ehadiyyet'l-cem 138, 248 ehadiyyetl-kesret 248 ehadiyyet'z-zt 164 ehl-i hiret 179 ehl-i dall 169 ehl-i d 166 ehl-i dny 179 ehl-i harabat 71 ehl-i ma'n 129 ehl-i nefs 165 ehl-i sret 129 ehl-i tevhd 110 ehl-i vcd 187 ehl-i zhir 18 ehl-i eriat 143 ehlu'llh 166, 179 Emine Hanm 1, 3 emmre 79 emr-i dn 169 emr-i dny 169 emr-i hzrr 199 emr-i kn 15 Emr'l-Hkmi'l-Merbt 61 ene'l-hak 50, 71, 163, 248 erbb- hads 118 erbb- yakn 58 Es'ad (Glib)2 eser-i ak (tarih) 1 esfel-i sfiln 56 Esrr Dede 2, 3, 5, 6, 8 Esrr Dede Tezkiresi 8 Esrr-nme 217 esrr- hiyye 109 esrr- lednniyye 195 Eyyb 191 ezn- erf 178 ezvk- rhn 199 E'riyye 84, 118 fakr-ila'llh 189 fakr 49 fn-fi'llh 139, 141, 146, 164 fark 62 farz- ayn 100 felek-i kamer 57 felekler 86 fen 68, 187 fen-ba'de'l-fen 138 fen-fi'l-ak 249 fen-fi'l-fen 137

fen-fi'llh 139, 140, 164 fen-fi'-eyh 128, 157, 249 fen-fi-uhd 249 fen-y nefs 138 Fergn 137 Ferhd 98 Ferheng-i Avm 45, 166 Ferheng-i Emsl-i Frs 45, 166 Ferheng-i Er- Sib 205 Ferheng-i Lugt 97. 152 Ferheng-i Ziy 45 Feridddn-i Attr 217 Feyyz 130 Feyyz- mutlak 85 fi'l-i mz 117 Furkn 13 Fuzl 4 Fuzl Divam 26 Fss'l-hikem 32. 114 Ftuhat 21. 56, 75, 208 Frat 201. 216. 219 Gafr 91 Galata Mevlevihanesi 2, 3, 12 Glib 1.2. 3. 4, 5. 8, 18. 30, 50. 154, 215, 226 gan-billh 146, 189 Gani-yi Mutlak 190 gayb 187 gayb- mutlak 187 gayb'l-gayb 249 Gazzl (Eb Hmid. Hucet'lslm) 80, 85 Gedi Glib Dede cndan yh (tarih) 4 gehvre 123 genc-i ak 205 gnl ehli 151 gr ehli 151 gulyabn 125 Gldeste 31 Glistan 57 Glen-i Ak 5, 7 grisneg 192 Gzellik ve Ak 7 gd-y hayvani 199 gd-y nihn 199 Habb-i Neccr kssas 32 Hd 119 Hdi-i sbl (Hz. Peygamber)

241

hk 60 Hkn ve Hye'si 73 hk-i gayb 84 hakka'l-yakn 40. 51<90 hal v mel 71 hlet-1 fen 188 halfetu'llh (Hz. dem) 104 Hall (brahim) 163 Halm 31 n. halvet-der-encmen 230 Halveti tarikat! 9 Halvetiyye 23, 45 Hlk- semvt arzn 66 Hamdi Efendi 2 Hanbel 222 Hanefiyye 84 hareket-i irdiyye 79 Hrt u Mrt 125 Hasan- Basr 25 Hasan- K 134 Htem 180 Htem-iAsamm 144 htem-i Sleymn 125 havss- hams 94 Hayli 4, 46 hayt-1 cvd 188 Hayrbd 6 Hayy u Kayym 175 heyl-y kll 80 hezr hicdeh avalim 49 hodluk lemi 140 hod-perestn 132 hod-perestlik 165, 166 hubb- dny 94 hubb'i lh 220 Huccet'l-slm 81 Hudvendigr (Mevln) 209 hull 50. 54, 154 Hsmeddn elebi 39 Hseyin Ayan 7 Hseyin Efendi 2 Hseyn-i Mansr 37 Hsn Ak 1, 2, 4. 5. 6, 7, 71. 125, 206. 209, 210, 217, 222,223 Hsn Aka Dair 8 Hsn Akm Bugnk Dille Nesre evirisi 8 h-der-dem 15, 230

hrka-i pemne 59 Hzr 75. 80. 111, 118, 119. 142. 143 skt- izfe 58, 109 bhiyye 250 iblis 134, 153 ibn'l-vakt 250 bn Mce 58 bni AtuUh el-skdr 114 brhm 74. 162. 163, 173 brahim Kutluk 8 brahim bn-i Edhem 96, 177, 180 i'cz 35 hm 172 hvn- saf 157 hy 58. 89. 137, 186. 188 lh-nme (Senyi) 64 lhm (Sultan Seln) 3 ran 4 s 96, 125. 133, 140, 225 slm 36 smail-i Ankarav (eyh) 32, 204 smail-i Mevlevi (eyh) 20 iktidb (sanat) 21 iktif (sanat) 71 ilm-i fkh 100 ilm-i hads 119 lm-i lh 12 ilm-i lednn 73, 154 m-iyakn 15 ilmu'Uh 88 imle 58, 188. 195 mn 164 insn- kmil 35 insnl-ayn 86, 181 irde-i cz'iyye 113 irdetu'llh 88 irfn- h 73. 224 irsl-i mesel 123 ism-i a'zam 47 ism-i fil 110 isneyniyyet 251 srfl 143 stanbul 8, 9. 11, 13, 16, 17, 63 stanbul niversitesi Ktp hanesi 10 istiare 23

242

istire-i mekniyye 37 istifhm- inkri 75, 144 blyye 48 rkiyye 251 ttihdiyye 251 ittd 54, 54, 77 ittd- klli 75 zfet-i beyniyye 71 zafet-i lmiyye 71 izfet-i tekerrme 94 zzet Molla (Keecizade) 5, 7 Ka'be 17, 63, 74, 164 Kabe-i cism 205 Paderiyye 113 K f167 kfiye 172 Kahire 5, 7 kanat mi 192 Knn- hanet 213 Kara ltap 7 Kasde-i Hamriyye 70 lays- miri 28,30 kaz v kader 104 K eh f100 kelb-i Ashb- Kehf 99, 100 Kelimetu'llh 133 Kelm-i Hemedn 4 Kelmu'llh 143 kermt 63 kesret-i irtifa' 164 Kef'l-haf' 20, 31, 51, 57. 78, 82, 83, 85, 88. 90, 91, 97. 105. 111, 112, 115, 117, 121, 126, 141. 144. 147. 149, 179. 188. 197. 207. 222. 235 Kzlrmak 216 kibr-i kibriyy 144 kibr-i riyy 144 kmy-y hakyk 130 kinaye 14. 35. 42, 52, 68, 72, 88, 94, 99. 137. 186 Konya 3, 63 Ksec Ahmed Dede 8 kek 168,251 kurb- fer'iz 137 kurb- nevf 137 Kulbddn-i Rz 118 Kutb'l-aktbl'l-aktb 198 Kt'l-kulb 192. 208

kuwe-l gazabiyye 79 kuwe-l melekiyye 81 kuwe-l ntka 79 kuwe-l eheviyye 79. 81 kuydt- beeriyye 118, 201 kfr 164 Klhn- Ly-hvr 97 Klliyt- E'r- Rhl-i Badd71 krs 71 ktb-i usl 100 lafza-i celle 66, 67 lafz- tenbh tahzr 120 lht 53 l-mekn 59 lmise 95 latfe-i nsnlyye 85 latfe-i Rabbniyye 85 latfe-i Sbhniyye 138 Lemet 38, 54, 57. 118, 164, 189 levh-i mahfz 73 levlk210 levvme 79 Leyl 28, 29, 30. 222 Marif 184 marif-i lednniyye 68. 224 marif-i Samedniyye 192 Marif-i Veledi 184 mahabbetn-fillh 77 mahbb- mecz 172 M-hazar 18, 61 Mahmd (Hz. Peygamber) 99 Mahmd- Gaznev 185 M.Kaya Bgegil 7 makam sevgisi 138 makm- abdl 64 makm- ahadiyyet'l-cem' 137 makm- bek 139, 188 makm- cem' 137 makm- ev-edn 137 makm- hakka'l-yakin 164 makm- nbvvet 140 makm- verset 138 makm- efat 138 Makber 7 Mlik 222 M.Naci Oku 6 Mansr28, 38, 71, 135 ma'rife 136

243

ma'rifetu'llh 89 masdarlyyet 166 m-siv 164, 203, 208 m-siva'llh 205. 207 Matbaa-y mire 7 Matbaa-y Ebzziy 7 Mturdiyye 84, 113 mebde' 88 mebde' me'd 90, 125 mehul 136 Mecnn 28, 29, 222 mefl 116 Mehmed Efendi 1 Mehmed lm Dede (Badadl) 9 Mehmed (eyh Glib) 1 melike-i izm 199 Melmlik 1 Melmiyye 45, 252 Melmfyye-i Bayrmiyye 45 melekt 57, 210 Melik 13 Menkbu'l-rtfn 146 menzil-i Ittihd 137 men-1 artlyye-i czime 116 men m 140, 186 meslik-i tevhd 137 Mesih 17, 123 Mesh bni Meryem 133 Mesnevi-dn 58 Mesnevi-i Ma'nev 9, 88, 97,
120, 200

Mesnevi-i Veledi 167 mest-i elest 71 mest-i arb- uhd 70 Mes'd (Sultan) 74 Mevl 30 Mevln 68, 88 Mevlndan Sonra Mevlevilik 18 Mevin Dergh 3 Mevleviyye 45 meta 179 meyjatn 102 Msr 11, 76, 159, 160, 202 m!m-i nfiye 206 mi'rc- lem-i melekt 199 mi'rcyi eflk 210 Mrz bni Tmr 74 Mu'cem'l-Mufassal 67 Muteze 113

Mudili 103 Muhakkk- Tirmiz 146 Muhammed Mustaf 99 Muhsin Kalkm 6 muhtemil'z-zddeyn(sanat) 25 Muhyiddn (bni Arab) 21, 48, 56, 60. 80, 81, 98, 118, 131, 137, 144, 155, 171, 208 mukalUd-i mubtU 65, 66 mukallid-i muhakkik 65 Muktil 82 mr 98 Murtaz 18 Ms 142, 202 Mustafa Red Efendi 1, 3 mutmainne 79 muvahhid 204 muzri' mdm arab 71 mdga 88 messir-i hakk 60 Mmq?yit 102 Mntahabt 46, 174 Mntakim-i hakk 158 Mnteim 102 Mslim 20, 178 mebbehn-bih 16 mk-i hlis 67 Nb 4, 6 N4 Nakbendi}ye 23, 192 nr- Nemrd 74 Ny Osman Dede 12 nazar-der-kadem 253 Nazm- Dekyk 7 Nedm 4 nefeht- ilhiyye 119 nefes 133 nefha-i kudsiyye 94 Nef 4, 209 Nef Divan 209 nefs-i behm 79 nefs-i emmre 81 nefs-i hayvn 55 nefs-i kll 80, 86 nefs-i melek 79, 88 nefs-i ntka 55, 79, 80, 81, 83

244

nefs-i seb' 79. 87 nefs-i vhld 83 nefs-i ehvan 87 nehy-i hzr 206 nekre 136 Nenrd 162 Nemrd-mizc 163 Nes 20 Ne'et (Hoca, Sleyman) 2, 6 Net (Mevlevi, eyh) 4, 75 Neyyir Dede 5 nlgh-dt 253 N 76, 160, 219 nst 185, 187 Niyz (Msr) 35 nn- mutlak 199 nn- nfiye 188 Nr 91 nr- evvel 86, 87 nr- mahz 196 nr- ahmn 200 Nr Efendi (Vakanvls) 1 nru'llh 80, 81, 82 nutfe 88 Nshats-Sfiyye f-Tercemeti's-Sfiyye 8 okns (okyanus) 49 on bir esas 253 Orhan Okay 7 Orhan Pamuk 7 mer bni'l-Friz 70, 93 Pertev Efendi (Vakanvis) 5 Pr-i Bistm 44, 217 puta tapan 165 Rabb-i Kerm 107 Rabb'l-erbb 109 Rahm 91 Rahman 52, 92, 94, 102. 103, 107 rahmet-i ilhiyye 110 Ref-i mid 7 Reeht 15, 17, 23, 74, 156 Red Efendi 2, 6 nz'ullh 167 rind 163 Risle-i Rhiyye (Gazzl) 80, 85 riyazet 192 Rub'- miriyye 204 ruh kuu 125 rh- hayvani 82

rh- emri 82 rh- evliya 82 rh- fikr 79 rh- hayvan 79, 80, 81, 83, 85, 86, 200 rh- nsan 79, 81, 82. 83, 84, 85 rh- izf 79, 80, 81, 83. 85. 196 rh- kuds 79 rh- Mustafav 165 rh- nefsn 79 rh- sultan 196, 200 rh- tabu 79 rh- ulv 55 Rhullh 133, 147 Rm 77 Rum Kayseri 203 Rush smail Ankarav Dede
6

Ren 20 rz- kyamet 95 sabrn-anillh 170, 171 sabrn-fi'llh 170 Sadrddn-i Konev 118, 119 Sa'dddn-i Fergn 137 Safaht 36 Sfiyye (risale) 56 sahb-y beka 209 Shib b. Abbd 53 Sahh-i Buhr Muhtasar 44, 101. 118 Sahr-5aTh 125 Sib 205 Sib-i Mevlev (Monla) 147 Sib-i Tebriz 4 sad 35 Skb Dede Efendi 138 samt 15 San Abdullah Efendi 204 sarsr- fen 173 Sebk-i Hind 4 Sebk-i Isfahan 4 Seilmi Msra ve Beyitler 93 sefer-der-vatan 17, 254 Sefine 138 seher 15 sem' 15, 63 Sem-hne-i Edeb 8 Semerkand 74

245

Sen (Hakr.) 64. 97 Sencer 172 seyf-i srim-i tevhd 130 sejT-i mahbs 137 seyr-i muhibbi 137 seyr-i nefsi 137 seyrn-fi'llh 87, 188 seyrn-ila'llh 87 seyrn-mina'Uh 87 seyr slk 89 Seyyid erf-i Crcn 118, 164 sft- ilhiyye 207 srr-me'd 136 Srr-Ney 142, 149, 153, 154, 175, 194 suT- tevhd 168 sim f etmek 48 Sidre 17, 187 simur 38 Sinnddin Ysuf (Yenicevardarb) 9 Sne-k 9, 13. 48, 93 Sohbet's-Sfiyye 8 sonsuzluk memleketi 187 su ve amur 141 Sbhn 26 Sdice 11 Sleyman 98, 181 Sleymaniye Ktphanesi 10 Sultan Veled 6. 225 Sultn'l-ulem 118, 144 slk 13. 14 Sreyya 177 Srr 4 Stlce 3. 9 fiiyye 84 f 222, 223 am Mevlevihanesi 9 ems-i Tebriz 50. 146. 215 ems'l-ak 50 erh-i Cezire-i Mesnevi 9, 11, erh-i Ceziretl-Mesnevi 9 erh-i Fkhu'l-ekber 164 erh-i Leme't 85 erh-i Mevkf 164 erh-i Tiyye 137 erif Ahmed Dede (Aba) 3 erif Efendi (Defterdar) 6 evket-i Buhr 4, 128

evket-i Rm 4 eyh Akt' hikyesi 74 eyh Glib 1. 2. 3, 5. 6, 7. 8 eyh Glib Divan 6 eyh Glib Divanndan Se meler 6 eyh Glib, Hayat, Edeb Kii lii, Eserleri, iirlerinin Umum Tahli ve Divannm Tenkitli Metni 6 eyh Glib ve es-Sohbet'sSfiyye 8 ibl 170, 171 t 134 ebnem 218 eriat 98. 100, 214 er*-i erif 195 eyh-ifni 145 qrh-i fn-fi'Uh 38 eyh-i rde 145 eyh-i kmil 68, 123 ejrh-i sohbet 145 ikem-imder 123, 125 ire-i engr 71 tadl-1 erkn 65 Thlr'l-Mevlev 7 takdis 37 takll-i taam 194 Tlib-i muli 4 talku'l-muhl bi'l-muhl (sa nat) 115 ta'lim-i lh 109 Tark- Glen 212 t-y ta'll 47 tayy- mekn 63 tecelliyt- Sbhniyye 202 tecerrd 255 tecrd 255 te'kd 170 telmih 20 tensuh 87, 255 ten-perestn 205 tercmn'l-gayb 12 terk-i bd nebd 206 terk-i izfe 58 terk-i eb' 194 terk tecrd 168 terh (sanat) 16

246

tebih 16, 162 tetbu'- izft 29, 71, 148 tevekkl 188 tevhd 164, 204 Tevrat 81 Tevvbu'r-Rahm 107 Tezkire-1 uar-ja Mevleviyye
8

tn 60, 69, 193 top 183 Topkap Saray Mzesi Ktp' hanesi 10 Tuhfe-i ahidi 2 Tuhfet'l-Behiyye f-Tarkati'lMevleviyye 8 Tr 51. 211 Turan 77 Turan Oflazolu 7 Tr- akl 50 Tr- cism 201 tr- kalbi 137, 138 tr- rhi 137 tr- sn 138 tr- srri 137 Trk Dili ve Edebiyat Pergisi
8

Trkiye 7 Ubeydullhu'l-Ahrr 74 ukb mlk 179 unsur 60 usturlb 36 Uk 212 uzlet 15, 255 mmid rec 33 skdar Mevlevihanesi 8 slb- hakim 32 sve-i hasene 35 zm 70, 71 vahdet-i umm 62 Vhib'l-ml 70 Vhid Efendi (Dilver Aazade) 1 vhid-i hakk 204 Vasfi Mahir Kocatrk 8 vasi 58

vech-iebeh 14, 94 Vedd (Allah) 224 veli-yi kmil 67 ver lisan 167 vukf-aded 256 vukf- kalb 256 vukf- zamn 256 vuslat 187 vcd- vehmi 139, 140, 187 Wien-National Bibliothek 10 y Kudds 49 y-i hikye-i hitb 104 y-i hikyet 14 y-i hitb 14 y-i nisbiyye 14 y-i vahdet 14 y-y masdariyye 14, 207 yd-dt 17. 256 yd-kerd 256 Yahya 123, 125 yakinehli90, 193 yaknyolu 193 Yehd 81 Yemen 94 Yenikap 12 Yenikap Dergh 3 Yenikap Mevlevihanesi 1 Yezd 135 yokluk 187 Ysuf 11, 185, 202, 203, 218, 226 Ysuf- Sne-k 3, 11. 36 zamr-i imd 137 zamir-i mefl 87. 100 zamr-i munfasl 116. 184 Zekeriyya 74 Zeyd 78. 79 zikr-i Sbhn 200 zikru'llh 66, 67, 179 zinde-i ebed 102 zr-i erre 74 Z'l-cell 60 zbde-i lem 91 znnr163 Znnn- Msri 160

ZLK

A a b d l: (bedl veya bedlin o.) dnya ile ilgisini kesip Allh'a balanm olan dervi, abd : (abdin o.) kullar, kleler, ad m a k : kaldrmak, ykseltmek, al-klle't-takdrey; her iki takdirde, finifen ; yukanda. arftk : (rk'm o.) kkler, damarlar. arzn : (arz'm o.) arzlar (tabakalar itibariyle). atik : eski, khne. B b a s t ; bk. kabz u bast. bti''l-hareke : hareketi, davran ar. bfiz-dt : bk. bz-get. bz-get (veya bz-dt) : Szlk anlam avdet, yani dn tr. tas. Slikin, diliyle kelime-itayyibeyi sylemesi, da ha sonra gnl diliyle "lh, ente ma'bd ve nzke matlb: Ey benim Hudvendim, benim maksdum sen sin ve senin nzandr" diye zikretmesidir, beng : uyuturucu tohumu, esrar, bevn : hisse, nasip, pay. bi-eyyi-hfil : herhalde, mutlaka, elbette, bi-hasebi tilkel-mertebe: o mertebeye gre, b-mdfin : esiz, benzersiz, bi't-teb': birinin arkas sra giderek, tabi olarak, buhl : cimrilik, bkm : dilsiz. C c e d ' : ba. cem''l-cem' ; tas. kn sadece lh sevgilinin dnda hibir eyi grmemesi: bek-bi'llh makam.

248

cenn : kalb, )irek, gnl, c e rz ; bir ku. c e v la k : Halk tarafndan ayplanmak iin kaba elbiseler gi yen; san, sakalm, byn ve bazan da kalann us tura ile tra eden kalender, clh : dokuyucu, ctub : yara, cz* : sabrszlk.

ekinmek : arzu etmek, istemek. D d-i udfil : aresiz dert, dnek : tanecik, kk tane, deilmek : bildirmek, eritirmek, delv : su kovas, denk ; hayran, ahmak, sersem, derfiy : an, ngrak. de 3ryr : bir kimse, bir fert; manastr sahibi, dr bfi ; byklerin nnde giden avulann ellerinde tuttuklan ucu eri denek, szlk anlanu; al, uzak dur. drmek ; almak, gayret etmek.
E

e c l f i f : (cilf in o.) ayak takmlar, rezil kimseler, eh adiyyet 'l-'ayn : kendinden geerek ilh sevgiliden baka sm grmemek. ehadiyyet'l-cem ': okluu birlikte toplayan; Allah'n, tek ol duu halde, 99 ismi kendinde toplamas, eh ad iyyet 'l-k esret: kendisinde nisb okluk dnlen tek. efisak : ok fsk sahibi. enel-hakk : Mansr- Hallcm, "ben hakkm" manasna g e len mehur sz. Tasavvuf erbab, bu szn, aslnda, "kendi glge varhnm, gerek varlk iinde yok olduu" anlamna geldiini ileri srer, engebn ; bal. entak : daha iyi sz syleyen, erd' : helk etmek, yok etmek, e'em : daha uursuz, en uursuz.

249

ez'f- m z 'a fa : kat kat, pek ok.

F
farak : bataki sa dye ayran izgi, yiv. asd : kan alma, hacmet. fatk u r e t k : iyi idare etme, (fatk: krma, yarma, ayrma, at latma: retk: yrt ve 3^ n yaptrp tamir etme) fe-blh v e ni'm e: ne gzel, ne a'l, evet, felhn ; sapan, fen fi'l-'ak: akta yok olmak. fen fi' - e y h ; mridin, eyhin yalnz szlerini deil, btn hareketlerini benimsemesi ve kendine rnek almas, fen fi'-uhd : ak ve vecdin etkisiyle Allahtan baka ger ek varlk dnmemek; her eyi Allahn eseri olarak grmek, fe rh u l-b l; gnl rahat, fesih : ak, geni, flrfi ; dek. fld : (pldm arapas) elik.

G
g a d t : sabahm erken zaman, gam : ak. g a s ^ : kusma: ii bulanma, bulant. gB^ : kendinden geme, baylma. ga v m z : (gmz, gmza'mn o.) anlalmaz eyler; kark ve kapal szler; srlar, gizli tutulan eyler, gavfini ; (ganiye'nin o.) sse ihtiyac olmayan gzel kadn; na muslu ve evli kadn, g a v y e t : azgnlk, kt yola sapma, gayb'l-gayb : grnmez lem, gayre-mrtfibn : phe edilmQren. grbl : kalbur, iri delikli elek, g : kanklk, hile, gie : ikyet. gl-gne : allk; gl yzl, gsle ; dana, buza.

250

H hann : evk, arzu; iddetli arzudan doan inilti. hacb : rtnmek. hable : tuzak, ba, kayt. h a ll f ; sznde durmayan. halvet der-encmen : Tasavvuf stlah olarak, slikin, halk iinde Hak Tel ile yalnz kalmas; yani zahirde halk ile, btnda ise Hak Tel ile olmasdr, hann : arzu, istek, habe : ksa mzrak, sng. har-bende ; eek ve katr gibi yk hayvanlarna bakan, sQds. hak : yakma. hr u hus : r p. helh il : (hlhln o.) aresi olmayan ldrc zehir; mevhum efsanev bir canl, heyza : iddetli kusma; kolera, hezr hicdeh ; on sekiz bin. h b l ; (habl'in o.) ipler, halatlar, hta : korumak, korumas altna almak; evrelenmi, korun mu geni zemin, hulles : (hlisin o.) hilesiz, katksz. hull : bir ejTin dier bir eye girmesi, onun ekline brnmesi, hr : yiyecek. h der-dem : tasa. Her alnan-verilen nefeste uyank olmak, gafil olmamaktr, hzl : zayflk, bitkinlik. I stbr : sebat etme, sabretme, katlanma, istilm ; koparmak, kesmek; ekine souk vurmak; Hakk'n te cellisinin kulun kalbine inmesi, izb ; lezzetli, tath. I b h iy y e : Mezdek tarafndan kurulan veher eyi mbah sa yan bir mezhep, ibn'l-vakt ; zamann olu, zamana gre hareket eden ve sa dece hali yaayan, ifk : bir suu birine jKikleme, bhtan.

251

ih t lm ; perhiz, ikn : salam bilme. U tlym : yara kapanma, onulma. mhz : dorulukla yapma. im tU fi: kan toplanma, kan durma: dolgunluk, inbist ve inkbfiz : ferahlk ve skmt hali. Intim : birine mensub olm\lntlsab. ird ; iradeye mensup, ihtiyar, lg n n e k ; ulatnnak, eritirmek, isnejmiyye : ikiHk, ikiden ibaret olma. Istlhbb ; mstehap grme, bir eyi iyi, gzel sayma, istUcn ; irkin bulma, ayplama. Istiksfir; ok grme, ok grlme; oaltma. r k iy y e : aydmlatmak, aydnlanmak, tas.: sevgi yoluyla bil gi edinerek aydmlanmak. ttih d iy y e : yaratanm , yaratlanlarla birletiklerini iddia eden batl dnce. K kabz u b a s t : kapamp alma, darabp genileme. k h il : gevek, tembel, gsz. kaht u gal : ktlk ve pahallk. kasm : krmak, ayrmak, ikiye blmek. kekl; fukara ana. k d : ciz, gzleri iyi grmeyen. kixm-l kzftt: bok bcei. koz ; ceviz. kek : kek, gen mrid. kurr : bir eyin tekran. kleng : turna kuu. kmmeln : (kmil'in oulu olan kmmel'in o.) kmiller. L lu h f : (Uhfm o.) rtler, sarglar. M magk ; ukur, m-nahn-fh : konumuz, manssm-'aleyh : hakknda ayet bulunan, matiyye-i nefis; binek atm andran nefis.

252

matmre : mahzen gibi toprak altnda teberi saklanan yer. m ''l-verd: glsuyu, m efkd : kayp, yok, olmayan. mehmm : (mhimm'in o.) nemliler, dndrc eyler, lzumlu eyler, M el m iyye : Niabur'da Hamdn'l-Kassr tarafndan kuru lan; ihlsa, sdka, sohbete nem verip, ktlkleri aa vuran ve iyilikleri gizleyen bir tarikat, mens : snacak yer. menT : dayankl, m e r re t; aclk, merz : boza, bir cins arap, mesfills : (misles'in o.) telli sazlar, mesn : udun ikinci teli, mesv : (sun o.) ktlkler, m e s e d : salam ip. m e ^ : benzer. mesbt : iyiliklere kar Allh tarafndan verilen mkfatlar, mezlk : (mezlaka'mn o.) ayak koyacak yerler, kaygan yer ler. mkrz : makas, mu'fikab : cezalandrlm. mufinaka : kucaklama: birinin boynuna sarlma. mu'ta : vermek, hediyelemek. muhik ; hakl, doru. m ukayyl'; kusturucu il. m ug- !s : yarasa. msl, m sila: ulatran, vardran. m u tla k u l-'in n : yulan salverilmi, babo. mbteg : arzu edilen, istenen. mfd : mana, kavram, mefhum. m lvaza : eitlik, ortaklk. m m idd : yardm eden; uzatan. mnfif : zt, aykn. mnessed : kapatlm, balanm. m ressem : resm olunmu, resmi yaplm, izmi; ieklerle sslenmi.

253

mrre ; ac. mrtbn ; phe edilen. mstashbe : yanna alan; beraberinde bulunduran. m stem liTe: srekli, devaml. mrif-i helfik: yok olmaya yz tutmu. mtefiattn : bir eyin abuk farkma varan. mtefettit: krlm, para para. mteett: dalm. mvellefa: kaybolmu. N naz : gzel, yi, ho. n-kes : alak, mayas bozuk, nfiv-dfin ; oluk. nazar der-kadem : tas. Slikin, ayak ucuna bakarak yrmesi, fuzl baklardan sakmmasdjr. ndbt: ot; yerden kma, bitme, nedmfin : ndim, piman, n ek fil : azap, ceza, rsvaylkla tannmak, n lgh 'd t : tas. Slikin, kalbini, dncelerden korumas dr. nuhset : uursuzluk. n u t a f : (nutfe'nin o.) menller, dlsulan. O on b ir esas : Nak tarikat stad Abdlhlk- Gucduvnl nin, tarikat iin koyduu u esaslardr: H der-dem, nazar ber-kadem, sefer der-vatan, halvet der-encmen, yd-kerd, bz-get, nigh-dt, yd-dt, vukf- zam n, vukf- aded ve vukf- kalbi. (Bu lgatede ksa ta nm lar verilm i olan mezkr tabirler hakknda geni bgi iin bk. db, s. 251-261.) P p -b e s t: aya bal. pels : ab, ul; eski kilim, kee. R rblh ; krl, kazanl, lakyyet : kulluk.

254

refka : arkadalk. rev reyhn : rahat ile nzk; h afif esen rzgrn verdii tathlk, canhik. n ' n et : bnlk, snepelik; insana ar gelecek hallerde bu lunma. S sa'b : g. sa'dfiu : pepee yapraklar ve u taraf diken olan bir bitki; develerin yedii bitki, sahre ; kaya. sa'k ;baylma, kendinden geme, sa ls l: ses. sam em : sarlk, sfizec : sde. sedd-i ramak : lmeyecek kadar ^rle geinme, sefer der-vatan : tas. Slikin her admda aslna, hakka yr mesi: tabat- beeriyyeden sefer etmesi, yani sft- beeriyyeden sft- melekye ve sft- zemmeden sft- hamdeye intikal etmesidir, sefk-i dim*: kan dkme, s e fs f : bo ve manasz sz. sebat : honutsuzluk; kerhet; fkelenmek, seher : gece uyank olmak, selle-bf : seleci, sepeti, seng-i felhan : sapanta. seyb : sa sakal aarmas, ihtiyarlk, skle : cillanmlk. summ : sar. sllk : (slik'in o.) slikler, tarikata girenler.

bb ; gen. bb- emred : sakal ve by henz terlemeye balad hal de yznde ty olmayan gen, eb', ib : doymak, ehk : hkrk, keskin lk, ett : eitli, farkl, ey b et : sa-sakal aarmas.

255

inh : suda jrzme. r: kavga.

T

t a h v f ; korkutma, korkuya drme, tfirc : apul, yama. tr : (bir kii veya eyde) anszm kan, birdenbire grnen. ta'rik: terletme, terletilriie. tartib : slatma, rutubetlendirme. slatlma. tavfle : hayvan katan; ahr, tavla. teceiTd : tas. mridin, kendi halinden utanarak, mridin huzuruna kmamak duygusudur, tecrd : tas. mridin, mridi daha iyi yetitirm ek iin, ken dinden uzak tutmas, ona grnmemesidir, tebekkmen : alay ederek. tensub : ldkten sonra ruhun, bir bedenden dier bir b e dene: bir insandan bir hayvan veya bitkiye; yahut bir hayvandan bir insana getiini inanan batl dnce, ten r : tandr. terdckn ; rknleme, erkndan olma, manen kuvvetlenme, te s v l: kt bir eyi gzel gstererek aldatma. teyd : ykseltme, ykseltilme; salamlatrma, sa ga m la trlma. tondan tona ^ n n e k : ekilden ekile girmek, tuhr ; temizlik.

U
bde ; kulluk. l'n-nh : akl sahipleri, akll kiiler. iMir : kr. urk : (rk'n o.) rklar, kkler, damarlar, u zlet : tas. Mridin mridden, mridin mridden zahiren uzak kalmas halidir.

bbehet : byklk, ululuk, n n d : zmek.

V
vakyh ; (vakh'n o.) edepsizler, vakh : edepsiz, hayasz.

256

vehhc ; ok panltl, ok alevli, vehle : dakika, an; rkme, irkme. eseh : elbisesi kirli, vcudu kirli, vidd : sevme, sevgi. vukf- aded : tas. Zikirde, adede riayet etmektir, vukf- k a lb : tas. Slikin, kalben Allah'tan haberdar olmas; yani kalbini, Allah zikri, fikri veem ri ile megul etmesi dir. vukf- zamn : tas. Slikin, her an halinden haberdar ol mas ve zaman deerlendirmesidir. Y yd-dt : tas. Slikin, her an AUh ile olmasdr, yd-kerd : tas. Slikin, tevhidi, kalben ve lisanen birletirerek zikretmesidir, y l b l : azalann mtenasip oluu, jrbset : kuruluk.

Z
zg : kkrt; beyaz, yeil ve mavi renkli ve billur gibi madeni bir cisim, zahr : arka. zefert : (zefrenin o.) soluk almalar, zean ; aylak. zertd-hne : cephane, silh fabrikas, zll- zain: koyu glge, zkm : nezle.

kS^lL^^ja ijl

^ Y? ^ 'X

' V

\ ^jj,\^j i JViJI.U-.IJ^ 1 * .iU J 4 V*^bU >i

* > *-

4>#4jij pu-i';w;j!>>.ii>'f^'->
^ j7 j <(!>aV^V^-l/*'-S y'i> <A /'e>V

jajAVy^

il$-4,;P>tV5>'i>-*jy> r -

J}^i\fjiJ>'^JjffjVitJut

erh-i Cezre-i M esnevnin T (Halet Efendi, no: 27) nshasnn ilk (lt>) ve son (156^) sayfalan.

I i I \ .. X 't 2- :'
00

00

f-H

s|
I a
* -' ^ J ^ S

I X ^ S a V w
< :3 O g 4 J ^ c a S c

X' \,

i* .A O

4 't --f'

>
5 .

is N

< u c o
a

> I* > ^ 'X V V ! l Z w S ') % -1 'h ' \* ^ ' 1 - o .0 ^ r\ ^ AVl!

'^ ' 1

f ' \*k

O J C O -

t ) .r-vr^ ^ - 3 -i i)
^ D l'I"v - i. .-^

^i