Ercan Kahya

Su Kaynaklar Mhendislii. Cevat ERKEK, Necati AGIRALOGLU,

Beta Yaynevi, 2006, stanbul

BLM 7

LAVE SUNULAR

Kabartma yaplar, bir akarsu yata veya vadisinde suyu biriktirmek, belirli bir seviyeye ykseltmek, belirli bir seviyede tutmak, baka bir yne evirmek gibi ok farkl amalara ynelik olarak planlanan sabit veya hareketli ksmlar olan yaplardr.
Kabarma Ykseklii: Bir kabartma yapsnn memba blgesindeki su derinlii Dm Ykseklii: Memba ve mansap su seviyeleri arasndaki fark

Baraj le Balamann Karlatrlmas

7.2. SABT BAGLAMALAR

Balama Uzunluunun Belirlenmesi:

Sabit balamalarda servis kprs ayaklar ve kenar ayaklar balama zerinden geen akm izgilerinde bir bzlmeye neden olurlar. - Bu durumda etkili balama tepe uzunluu:

HDROLK KTABINDAN

PM =Pc =atmosfer basnc

Birim genilikten geen debi:

B noktas bilinmediinden entegrasyon A dan D ye kadar yaplr ve netice bir katsay ile arplr:

7.2.2 Savak Kapasitesi

- Yaklam hz hesaba katlmadan,

akl Geidi:
Kapakl

akl geitleri: Sabit balamalarda su alma aznn nndeki taban kontrol etmek ve burada biriken kat maddelerin mansaba gemesini salar. - Genilikleri 2 ile 6 m genelde 3-3.5 m uygundur. Genilii 50 m yi geen sabit balamalarda akl geitierini iki tarafl olarak planlamak daha uygun olur.
Kabartma

ykseklii byk olan balamalarda maliyeti dnnek ve iletme kolayl salamak iin akl geitlerinin st ksm dalg perde eklinde dzenlenerek kapak ykseklii drlr. * Bu durumda akl geidinden geen debi batm orifis eitlii

7.2.3. Hidrolik Profil

Ogee hidrolik profili:

nce Recep hocann slide 36-30 bak!

Savak proje yk:

7.2.4. Statik Profil

1. Etki Eden Kuvvetler: Esas kuvvetler:

nce Recep hocann slide 74 bak!

Hidrostatik kuvvet (en yksek kabarma seviyesinde) Balamann kendi arl Alttan kaldrma kuvveti Tali Kuvvetler: Mansap su basnc, deprem kuvveti, savaklanan suyun emme ve basn kuvveti, buz basnc, toprak ve silt basnc, savak zerinden geen suyun dinamik etkisi, arpma ve titreim zorlamalar, farkl oturmalardan doan reaksiyon kuvvetleri; s deiimlerinin etkisi...

2. Boyutlandrma:
Sabit balamalarda ekme gerilmeleri istenmez etki eden kuvvetlerin bilekesinin kesitin ekirdek blgesinde kalmas veya snr artnda ekirdein u noktasndan (C noktas) gemesi gerekmektedir.

Bu durumda normal ykleme durumu iin aadaki eitlikler yazlabilir (ekil 7.9) Burada m ve n memba ve mansap yzeylerindeki taban su basncn kltme faktr olup kaya temeller iin m = 0,5 ve n= 0,1 alnr. Geirimli zeminler zerinde ina edilen balamalarda bu deerler szma hesaplar sonucu bulunur

Bir metre geniliindeki balama gvdesine elki eden esas kuvvetler ile moment kollar (Normal Ykleme Durumu):

Bu kuvvetlerin C noktasna gre momentleri yazlarak sfra eitlenir

Ve bu deerleri yerine konursa balamann rlatif genilii:

3. Tahkikler:
ekme gerilmelerinin meydana gelmedii durumda, devrilme tahkiki yaplmasna gerek yoktur.
Dier

durumlarda D noktasna gre yazlacak momentler ile,

Kayma emniyeti:

Srtnme katsays salam kaya: 0,8 akl ve iri kum: 0,4

atlakl kaya: 0,7 kumlu zemin: 0.3

Taban gerilmeleri:

Taban u noktalanrndaki gerilmeler:

7.2.5. Uygulama Profili

Uygulama profilinden dm yatana gei R> 5H erilik yanapl daire yardm ile salanmaldr. H = h+ Vo2/2g (savak zerindeki enerji ykseklii)

HDROLK KTABINDAN

7.3.2. evrintisiz Akm

Akmn her noktasnda evrintinin sfr olmas halinde byle bir akma evrintisiz (potansiyel akm) ad verilir. evrintisiz bir akmda her noktada:
Akm Fonksiyonu

fonksiyonuna akm fonksiyonu denir nk bu fonksiyonun herhangi bir noktadaki deerinin bu nokta ile O orijini arasndaki herhangi bir izgiden geen (ekil dzlemine dik dorultuda birim uzunluk iin) debiyi vermesindendir.

HDROLK KTABINDAN

Potansiyel Fonksiyonu
Akm evrintisiz ise ayrca bir (x, y) potansiyel fonksiyonu tanmlanr:

Akm A

7.4.4. Kritik Szma Boyu

Balamann altndan szan suyun ak hz belirli bir kritik deerin zerine karsa zemin paracklarn da beraberinde srkleyerek temelin altnda erozyon meydana gelmesine sebep olur szma basnc tesiriyle mansaptaki zemin ktlesi yukar doru kalkabilir ve tnel eklinde geitler (su damarlar) oluabilir. Bu ekilde oluan borulanma olay szma boyunu uzatrnak suretiyle nlenebilir.

Zeminlerde msaade edilen birim boydaki maksimum basn deiimi I/C olmak zere borulanma olmamas iin minimum szma boyu,

L=CH
L: minimum szma boyu, C: zemin cinsine bal szma katsays, H: memba ve mansap su seviyeleri arasnda en byk ykseklik (basn) fark

 Lane,

300 civarndaki yap zerinde yapt inceleme sonucunda:

Borulanma olaynda, szma izgisinin dey ksmlarnn yatay ksmlarndan 3 kat daha etkili olduunu tesbit etmitir. Bu durum; zeminlerde dey ynde oluabilecek en byk geirgenliin yatay yndeki geirgenlie gre daha kk olmasndandr.
Lane,

szma boyu iin yukardaki eitliini aynen kullanmakla beraber szma boyu ve C katsaylarn yeniden tanmlamtr. metodunda kritik szma boyu, dey uzunluklarn kendisi, yatay uzunluklarn ise te biri esas alnr.
Lane

7.4.5. Taban Su Basncnn Azaltlmas

1. Temel zeminin geirgenliini azaImak, 2. Szma boyunu uzatmak (saplama duvar, palplan, geirimsiz memba rts gibi), 3. Memba ve mansap su seviyeleri arasndaki fark azaltmak,

4. Tabanda filtre tekil etmek,

7.3. HAREKETL BAGLAMALAR

1. Hareketli Balamann Ksmlar:

a. Kapaklar, b. Orta Ayaklar, c. Kenar Ayaklar, d. Dm Yata, e. Anroman, f. Szdrmazlk Yaplar (saplama duvar, palplan, memba rts, ters filtre)

7.3. HAREKETL BAGLAMALAR

2. Kapak zellikleri:

1. Don ve takn durumu iletme emniyeti 2. Minimum kuvvetle kapakta kolay ve abuk hareket 3. Her kabartma seviyesinde alabilmeli. 4. Su seviyesi hassas olarak ayarlanabilmeli. 5. Su kayplar minimum olmal, 6. Hidrolik, statik ve dinamik ynden istenilen btn artlar salamal, 7. Balama kapaklan ayn aklkta ve ayn zellikte olmal, 8. Kapaklann iletme ve bakm masraflar az olmal, 9. Kapaklar doa grnmn bozmamaldr.

7.3. HAREKETL BAGLAMALAR

4. Kapaklara Etki Eden Kuvvetler: 1. Kapan kendi arl, 2. Memba ve mansap su basnc, 3. Klape veya kapak zerindeki su yk, 4. Kaldrma kuvvetleri, 5. Buz arpmas, buz yk, 6. Gemi arpmas, gemi yaslanmas, 7. Deprem kuvveti, 8. Titreimler sonucu oluan ek kuvvetler 9. Is deiimlerinin etkisi, 10. Rzgar basnc, 11. Mesnet artlarnda deime.

7.3. HAREKETL BAGLAMALAR

5. Kapaklarn Snflandrlmas:
a) Kabartma salayan ksmn yapl ekline gre: I. Tek paral veya ok paral (basi kiri ve ubuk ine), 2. Dz (snne kapak gibi) veya eri yzeyli (radyal, sektr ve balk karn kapaklar), 3. Silindir kapaklar olmak zere gruplandnlabilir. b) Kapaklarn hareket ekline gre: I. Yukan ekilen (dey, radyal ve silindir kapaldar..) 2. Aaya indirilen (sektr, ift kapak, ...), 3. Dner (silindir kapak), 4. Yatrlan (balk karn ve at tipi kapaklar, klapeler, ...), 5. Yukardaki tm hareket eklinin deiik kombinasyonlar eklinde ieren kapaklar c) Ykleri aktanna ekline gre: I. Ykleri ayaklara aktaran (dey, radyal, silindir kapaklar), 2. Ykleri dorudan doruya temele aktaran (sektr, balk karn ve at tipi kapaklar)

7.3. HAREKETL BAGLAMALAR

6. Kapak Tipinin Seimi: 1. Balama yerindeki temel durumu, 2. Salamann brt uzunluu, ayaklar arasndaki aklk, 3. Kabartma ykseklii, 4. Takn debisinin bykl, 5. Buz geii, 6. Yzen cisimlerin miktar, 7. Srnl maddesi debisi, 8. klim artlar, 9. Kapaklann hareket mekanizmas, 10. Bakm ve onanm maliyeti, 11. Balamann doa ile uyumu, 12. Salamann iletme artlar.

7.3. HAREKETL BAGLAMALAR

ekil 7.15: Batm Akmlar iin x-Deerleri:

7.3.2. Kapak Tipleri