TRK YUNAN LKLER (KITA SAHANLII MESELES)

Hazrlayan: Adnan NDER Danman: Prof. Dr. lker ALP

Lisansst Eitim, retim ve Snav Ynetmeliinin Tarih Anabilim Dal, Genel Trk Tarihi Bilim Dal iin ngrd YKSEK LSANS TEZ olarak hazrlanmtr

Edirne Trakya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits ubat, 2008

I NSZ Yunanistan, Osmanl Devletinin kn hazrlayan amilleri zel bir dikkatle

izlemi, bu k kolaylatrmay ve hazrlamay milli politikasnn temel ilkesi olarak kabul etmitir. Osmanl Devletinin kmesi de Yunanllarn arzularn ve beklentilerini yeterince karlamam ve srekli bir biimde Avrupa destekli politikalarla Trkiye aleyhine egemenlik alann geniletmekten geri kalmamtr. 2000li yllardan itibaren ise roln deitiren Yunan Devleti Trkiye ile olan ilikilerinde yumuama havasna girmi gibi bir grnm sergilemeye balamtr. Bunun altnda yatan en nemli sebep ise Yunanistann Trkiye ile arasnda olan anlamazlklar ABnin meseleleri haline getirip kendi lehine zme kavuturma abasdr. Elbetteki bu durumun olumasnda Avrupa devletlerinin gnmze kadar Yunanllarn lehine aka taraf tutmalar, iktisadi ve hukuki alanda dahi Trkiyeye kar siyasi kararlar alarak bask yapmalarnn etkisi byktr. Yunanistan Avrupadan grd bu yakn ilgi dolaysyla Ege ve Kbrs gibi Trkiye ile arasnda olan anlamazlklar Lahey Adalet Divanna tamtr. Nitekim Avrupa Birlii Ege Denizi Anlamazlklarnn 2004 ylna kadar zmlenmesini aksi taktirde konunun milletleraras platforma gtrlerek karara balanmasn istemi, Kbrs konusunun ise 2002 ylna kadar BM gzetiminde zmlenmemesi halinde, Gney Kbrs Rum Ynetiminin Kbrs temsilen ABye ye alnmasn ngrmtr. ABnin bu tarafl tutumundan ve Yunanistana destek vermesinden dolay, Yunanistan ve Gney Kbrs Rum Ynetimi anlamaya yanamamlardr. Bu gelimeler erevesinde Gney Kbrsn 2003 ylnda ABye alnmasna karar verilmi 2004n balarnda da bu gerekletirilmitir. Anlalaca zere AB ynnden elini kuvvetlendirmi olan Yunanistann imdiki hedefi de Ege Denizinde hava sahas, kta sahanl, adalar, karasular ve fr hatt gibi meselelerin kendi lehine zmlenmesini salamak olacaktr ve yle ki hibir hukuksal ve tarihsel dayana, gereklii olmadan ileri srm olduu ve kendisini Antik Yunan hayranlna kaptrm olan Avrupa tarafndan sorgusuz kabul edilen veya mdahale edilmeyen Yunan iddialar yakn bir sre ierisinde tekrar gndeme getirilecek ve eer Trkiye bu konularda tarihsel ve hukuksal haklln ortaya koyamazsa sonu hi de dilediimiz ekilde olmayacaktr.

II te btn bu sebeplerden dolay tezimizin konusunu Trkiye ile Yunanistan arasnda bulunan Ege Denizi ile ilgili meselelerden en mhimi ve zm dier sorunlarn da byk oranda zmlenmesine neden olacak ve yakn tarihlerde Trk Yunan likilerinin gndemine oturup ilikilerin tekrar gerilmesine neden olabilecek bir mesele olan kta sahanl meselesi olarak belirledik. Elbetteki bu konudan bahsederken Ege Sorununu oluturan dier meseleler zerinde de durduk. Bu blmde ortaya balamda tezimizin ilk blmnde Ege Denizinin zellikleri, Trkiye ile Yunanistan arasndaki Ege Sorununu oluturan meselelere deinilmitir. kinci Kta Sahanl Kavramnn ortaya k jeolojik, tarihsel ve hukuksal anlamda koyulmaya allmtr. nc blmde Trk Yunan Kta Sahanl

Anlamazlnn ortaya k, meselenin geliimi , taraflarn konu ile ilgili grlerine yer verilmitir. Drdnc blmde rnek davalar ve UADnn ald kararlar ve bu kararlarn Ege Kta Sahanl Uyumazlna uygulanabilirlii zerinde durulmutur. Sonu blmnde Ege Kta Sahanl Uyumazlnn hangi kriterler esas alnarak zme kavuturulmas gerektii ele alnarak genel bir deerlendirme yaplmtr. Tezimizi hazrlarken desteini bizden esirgemeyen deerli hocam Prof. Dr. lker ALPe ve Trakya niversitesi Tarih Blmnde grev yapan kymetli aratrma grevlilerine teekkr bir bor bilirim.

Adnan NDER EDRNE- 2008

III

ZET

Ege sorunlar Trk-Yunan ilikilerinin ana eksenini oluturmaktadr. Bu sorun birbiriyle ilikili bir ok sorunu da beraberinde getirmektedir. Bunlar; Ege Denizi Kta Sahanl Sorunu, karasularnn genilii, Dou Ege Adalarnn silahlandrlmas, hava sahas ve fr hatt sorunlardr. Bu sorunlardan en nemlileri ise her iki lkenin dorudan egemenlik haklar ile ilgili olan Kta Sahanl ve Karasular sorunlardr. ki lke arasnda Kta sahanlnn tespiti konusunda kan gr ayrlklarnn temelinde Ege Denizinin corafi ve jeolojik adan, Uluslararas Deniz hukukunun getirmi olduu hkmlerin uygulanmasna olanak tanyacak zelliklere sahip bulunmamas yatmaktadr. Bu kendine zglk, Lozan Bar Antlamas ( LBA ) ile ilkeleri kararlatrlan ancak henz harita zerinde belirlenip bir anlamaya balanmam olan karasularnn belirsizlii ile birleince Egedeki statkoyu tartmal ve duyarl hale getiriyor. Uluslararas Adalet Divannn kararlarna gre karlkl grmeler, kta sahanlnn snrlandrlmasna ilikin uyumazlklarn zmnde ncelie sahiptir. Bu grmeler anlaml grmeler olmaldr. Divann bak asna gre uyumazllarn zm iin devletlerin anlaml grmeler yapma ykmllkleri vardr. Ancak buna ramen Trkiye ile Yunanistann sorunun zm iin anlaml grmeler yolunda ilerleme kaydettiklerini sylemek mmkn deildir. Anlaml grmeler yapmak bir yana taraflarn byle bir sreci tam olarak balatabildiklerini de sylemek mmkn deildir. Yunanistan uyumazl yargsal zm yollar ile ve zellikle Uluslararas Adalet Divannn kararyla zmlenmesini istemektedir. Trkiyenin ise uluslararas hukukla paralellik iindeki gr, sorunun karlkl grmeler ve anlamalarla hakkaniyet ilkeleri erevesinde bir zme kavuturulmasdr. Taraflar bir ok kere savan eiine getiren bu sorunun zm konusunda her iki devletinde Egeyi iki taraf ayran deil iki taraf birletiren deniz olmas gryle hareket

IV etmeleri ve ilikileri her an gerilime srkleyebilecek nitelikteki bu sorunlar hakkaniyet ilkeleri erevesinde bir zme kavuturmak iin anlaml karlkl grmelere balamalar gerekmektedir.

ANAHTAR KELMELER Hakkaniyet, Kta sahanl, Karasular, Hava Sahas, Uu Bilgi Blgesi ( FIR)

ABSTRACT The problem of Aegean constitutes the main axis of Turkish-Greek relations. This question brings about many other problems, too, which are related to each other. These are: Aegean Sea Continental Shelf, Width of Territorial Waters, arming of the Islands of East Aegean, Airspace and FIR ( Flight Information Region). The most important questions of alla re Continental Shelf and Territorial Waters which are directly related to the sovereignty rights of each country. The fact that Aegean Sea doesnt have the characteristics, in terms of geographic and geologic perspect, which enable to practice the authorities of International Maritime Law forms the basis of the dissidence between the two countries about deterwining Continental Shelf. That characteristic makes the status quo controversial and sensitive when it joins with the uncertainty of territorial waters whose principles are determined by Lozan Peace Treaty but, its place hasnt been spotted on the map yet. According to the decisions of International Court of Justice, mutual negotiations have priority about the solution of the disagreements related to the limitations of continental shelf. These negotiations must be meaningful. According to Court of Justices point of view, states must have responsibilities to make meaningful negotiations to solve the disagreements. Even So, it is impossible to say that Turkey and Greece make progress on the way of meaningful negotiations to solve the problem. It is even impossible to say they could give a start to such a continuum exactly. Greece wants the disagreement to be solved by means of judgement, especially, with the decisions of International Court of Justice. Whereas, Turkey wants the problem to be solved with mutual negotiations and treaties on the principle of equity. About the solution of this problem which brought the two sides on the threshold of war, both states need to act with the idea that Aegean is the sea combining the two sides but not separating them and start doing meaningful negotiations to solve it in equity.

VI KEY WORDS Equitable Solution, Continental Shelf, Territorial Waters, Airspace, Flight Information Region

VII

NSZ...i ZETiii ABSTRACT...v

NDEKLER

KISALTMALAR.xi EKLLER LSTES122 GR.1 BRNC BLM TRKYE LE YUNANSTAN ARASINDAK EGE ANLAMAZLIINA GENEL BAKI A. EGE DENZNN ZELLKLER..6 1. Ege Denizinin Corafi Yaps......7 2. Ege Denizinin Jeolojik zellikleri....10 3. Ege Denizinin Ekonomik Deeri...11 4. Ege Adalar...13 B. EGE DENZNE LKN SORUNLAR.15 1. Karasular sorunu...15 a.Yunanistann konu ile ilgili ileri srd grler..18 b.Trkiyenin konu ile ilgili grleri...19 2. Hava Sahas Sorunu...22 a.Yunanistann Konuyla lgili ddia ve Grleri..23 b. Trkiyenin Konuyla Grleri.24 3. FIR Hatt Sorunu...25

VIII 4. Adalarn Silahlandrlmas......30 a.Boazn Adalar...31 b.Kuzeydou ve Merkezi Ege Adalar.31 c. Oniki Adalar...31 5. NATO Komuta Kontrol Sorunlar..35 KNC BLM KITA SAHANLII KAVRAMI VE GERD AAMALAR A. JEOLOJK AIDAN KITA SAHANLII DAVASI.38 1. Kta ve Denizlerin Yerkabuundaki konumlar..38 2. Kta Sahanl ( Kta elfi- Continental Self)39 3. Kta Yamac (Kta evi)- ( Continantel Slope)..40 4. Kta Yamac Etei( Kta Ykselimi- Continantel Rise)...40 B. HUKUK AIDAN KITA SAHANLII.41 1. Kta Sahanl Kavramnn Ksa Tarihesi...41 2. ABD Bakan Trumann Kta Sahanl Bildirisi....44 3. Dier Devletlerin Tek tarafl Bildirileri.46 C. DEVLETLER HUKUKU KOMSYONUNUN ALIMALARI48 1. 1951 ve 1953 Tasarlar ve Kta Sahanl....48 2. 1958 Cenevre Deniz Hukuku Szlemeleri-Kta Sahanl Szlemesi-.51 3. 1960 Cenevre II. Deniz Hukuku Konferans.....53 4. 1982 Tarihli III. Deniz Hukuku Konferans.....54

IX

NC BLM EGE DENZNDE TRK YUNAN KITA SAHANLII UYUMAZLII A. UYUMAZLIIN ORTAYA IKII VE GELM..57 1. 1973 Kta Sahanl Krizi57 2.Yunanistann BM Gvenlik Konseyine ve Uluslararas Divana Bavurmas...60 3.Ege Kta Sahanl Davas62 a.Yunanistann Divandan Talepleri62 b.Trkiyenin Divann Yetkisi Hakkndaki Grleri64 c.Divann Yetki Meselesini zmlemesi.65 d.Milletleraras Adalet Divanna Hemen Bavurulmasnn Sakncalar....66 4. Kta Sahanl Davasndan Sonraki Gelimeler...75 a.Bern Deklarasyonu...75 b.Yunanistanda PASOK ktidar ve 1987 Kta Sahanl Krizi ve sonras ...72 B. KITA SAHANLII UYUMAZLIINA LKN TRKYENN VE

YUNANSTANIN TEZLER....79 1 . Yunanistann grleri.79 a.Siyasal ve lkesel btnlk ilkesi....80 b. Adalarn Kta Sahanlna Sahip olmas ilkesi82 c. Eit uzaklk ilkesi.86 2. Trkiyenin Grleri.88 a. Anlamann Esas olmas..89 b. Doal uzantnn esas alnmas.90 c. Haka ilkelerin uygulanmas..91 d. Adalarn zel durumlar oluturmas.93 e. Ege Denizinin yarkapal deniz olmas....96 f. Lozan dengesi.96

DRDNC BLM TARAFLARIN DDALARININ YARGI KARARLARI IIINDA DEERLENDRLMES A. EGE KITA SAHANLII SINIRLANDIRMASINDA ET UZAKLIK VE HAKKANYET LKELERNN YER..98 1. Kuzey denizi davalar ve sonrasnda eit uzaklk ve hakkaniyet ilkeleri...100 2. Jan Mayen Davas ve Sonras.....103 3. Katar Bahreyn Davas ve Sonras105 B. EGE KITA SAHANLII SINIRLANDIRMASIEGE DENZNE

YANSIMALAR.106

SONU...110 KAYNAKA.....115 EKLER...122

XI

KISALTMALAR A..S.B.F. : Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi A.G.E : Ad geen eser A.G.M. : Ad geen makale A.G.T. : Ad geen tez BKNZ: Baknz BM: Birlemi Milletler EV: eviren BMDHK: Birlemi Milletler Deniz Hukuku Konferans BMDHS: Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesi Harp Ak. K.: Harp Akademisi Komutanl ICAO: Uluslararas Sivil Havaclk rgt Gn. Kr. Bak.: Genel Kurmay Bakanl LBA: Lozan Bar Antlamas MEB: Mnhasr Ekonomik Blge NATO: Kuzey Atlantik ttifak SAEMK: Stratejik Aratrma ve Etdler Milli Komitesi TPAO: Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl TDAV: Trk Deniz Aratrmalar Vakf UAD: Uluslararas Adalet Divan UNCLOS: Birlemi Milletler Deniz Hukuku Konferans V.D. : Ve dierleri

1 GR

Trk Yunan ilikileri tarihsel boyutu gz ard edilerek, yalnzca bu gnk boyutlar ile ele alnarak aklanmas mmkn olmayan bir konudur. ki devlet arasndaki sorunlarn zmn, hatta iyi niyetle grlmesini engelleyen balca etmen, btn sonularyla bu gne tanm, adeta yayor olan tarihin iki halk arasnda yaratm olduu gvensizliktir. Trkiye ve Yunanistan ulusal kimliklerini birbirlerine kar verdikleri mcadele sonunda ve birbirleriyle youn etkileim iinde biimlendirmilerdir. zellikle Yunanistan tarihini, Trkiye unsurunu gz ard ederek aklamak, kavramak bile mmkn deildir. Bu gnk Yunanistan topraklarnn her hangi bir kesi, en az drt yz yl Osmanl ynetimi altnda kalmtr. Bunun da tesinde Yunanistann bir ulus devlet olarak ortaya kmas, ancak Osmanl Devletine kar yrtt Avrupa destekli gereklemitir. Trkiyenin de Osmanl kimliinden ayr, bir ulus devlet olarak uluslararas ilikiler sistemi ierisinde yer almas, ulusal kurtulu mcadelesinde Yunanistan ve mttefiklerini alt edebilmesiyle mmkn olabilmitir. ki halkn birbirlerine kar yrttkleri silahl mcadele ile ulus devlet kimliini kazanabilmi olmalar, kukusuz, dnden bu gne Trk Yunan likilerini etkileyen en nemli olgulardan biri olmutur. Bunun da tesinde iki ulus arasndaki etkileim dnden bugne tanan sorunlar da ortaya karmtr. Yunanistan, bamszln kazandktan sonra yrtt irredentist, yaylmac politikas ile, Avrupa devletlerinin de desteini arkasna alarak, Osmanl Devletine kar bymeyi genilemeyi d politikasnn temel ekseni yapmtr. 1830dan 1922ye kadar Yunanistann d politikasnn hemen tamam dou sorunu iinde Avrupal devletlerin destei ile Osmanl Devletinden pay almaktan ibaret olmutur. Yunanistann bamszln kazanrken ve kazandktan sonra irredentist, yaylmac politikasn Osmanl Devletine kar yrtrken, Avrupal devletler kendisine destek olmulardr. stelik Avrupa devletlerinin bu destei, Yunan bamszl Avrupa uyumunun ana ilkelerine aka ters olduu halde Yunan bamszlk hareketine verilmi; ardndan da Avrupal bykler Dou Sorununun hibir noktasnda ayn dnmedikleri mcadele sonunda

2 halde Yunan yaylmacln Osmanl Devletine kar desteklerken uyum iinde olabilmilerdir. Yunan bamszlk mcadelesinde Avusturya ve Rusya gibi Avrupann baka yerlerindeki ulusu mcadeleleri bastran devletler Osmanl Devletine kar tutum alrken, henz kendi karlar asndan Osmanl toprak btnlnn korunmas politikasn brakmam bulunan ngiltere de , bu konuda onlarla birlikte davranabilmitir. Daha sonra da Avrupal bykler Yunan yaylmaclnn Osmanl Devletinin klmesi srecindeki btn aamalarnda destekisi olmulardr. Kurtulu mcadelemiz srasnda da Anadolunun Yunanistan tarafndan ele geirilmesi abalarna bata ngiltere olmak zere Batl Devletlerin destek olduunu, yada en azndan engel olunmadn anmsayan Trk insannn, uluslararas sistemin etkin yeleri olan Batl Devletlerin Trk Yunan sorunlarnda bu gnde taraf olduunu dnmesi son derece doaldr. stelik, bunun bu gne yansyan gncel gstergeleri de vardr1. Trk Ulusal Mcadelesinin ardndan, LBAnda , Trkiye ile Yunanistan arasnda batl devletlerin de onaylayarak katldklar- bir denge ( Lozan Dengesi)2 oluturulmutur. 1897de olduu gibi sava alannda kaybetmi olmasa bile bar masasnda batnn destei ile Yunanistann kendisinden bir eyler alp gtrdn bilen Trkiye, ilk kez LBAnda ok tarafl bir uluslararas dzenlemeyle Yunanistan ile arasnda kalc olabilecek bir denge kurabilmitir. Ancak, nce 1947 Paris Antlamas ile yeni bir toprak kazanm salayp On iki Aday elde eden, sonra da 1950lerin ilk yarsndan balayarak Kbrs gzne kestiren Yunanistan, Lozan Dengesini zorlamaya balamtr. Bu gn Egede eitlenen ve Kbrsta nitelik deitiren sorunlarn znde Yunanistan bu politikasn uygularken kendisinin ve Trkiyenin bat balantsn kullanmay da ihmal etmemitir. Trkiye Yunanistann izledii bu politikaya tepkisini olutururken her zaman Bat balants erevesinde hareket etme gereini duymu, bu erevenin kstlamalar iinde hareket etmek zorunda kalmtr. ( Bunun bir istisnas Kbrs Bar Harekatdr). Yunanistan ile olan ilikilerimiz, Trkiyenin Batl Devletlerle olan hemen btn balarna yansm, ilintili sonular vermitir. Avrupa ile btnlememizden, savunma ilikilerimize kadar Bat ile olan ilikilerimiz, Yunanistann
kr S. Grel, Tarihsel Boyutuyla Trk-Yunan likileri, Tarihi Gelimeler inde Trkiyenin Sorunlar Sempozyumundan Ayr basm, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara 1992, s. 127-128 2 Hseyin Pazarc, Lozan Antlamasndan 1974e Kadar Egeye likin Gelimeler ve Yunanistann Ege Politikas, nc Askeri Tarih Semineri, Genel Kurmay Basmevi, Ankara 1986, s.19
1

3 Trkiyeye kar izledii politikadan bamsz olmamtr. Dolaysyla, Trkiyeden bakldnda, batl devletlerin Trk-Yunan ilikilerinde oynadklar ve oynamakta olduklar rol, doru yada yanl, tutarl yada kopuksuz bir izgide grlmektedir. Konuya Yunanistandan bakldnda ise, Trk Yunan ilikilerinde Batnn tutumunun ve desteinin eskiden olduu gibi bu gnde yeterli bulunmad grlecektir3. Trk D Politikasnn kinci Dnya Sava sonrasnda kar karya kald ve halen gncelliini koruyan en nemli konularndan biri de uyumazln dier tarafn Yunanistann oluturduu Ege Sorunu olmutur. Ege konusunda Trkiye ile Yunanistan arasnda ba gsteren anlamazlk, aslnda birbirinden farkl gibi gzken , zndeyse birbiri ile i ie gemi bir sorunlar dizisini kapsamaktadr4. Ege Sorunlar, kta sahanl, karasular, hava sahas, FIR hatt ve adalarn silahszlandrlmas ile ilgili sorunlar olup bunlarn hemen hepsi de her iki lke asndan egemenlik konularn ilgilendirmektedir5. Egeye ilikin Trk Yunan sorunlarnn zm kta sahanl sorunu ile yakndan ilgilidir. Bu sorunun zlmesi, teki sorunlarnda zlmesini kolaylatracaktr6. Corafyaclarn, oseanograflarn, jeologlarn dnyann hemen hemen btn

denizlerinde yaptklar tetkiklerden anlaldna gre, deniz dibi sahilden itibaren ak denize doru uzanrken, muayyen bir derinlie indikten sonra birden keskin bir yama halini alarak byk derinliklere gitmektedir. te, sahil ile bu yamacn balad ksma kta sahanl kenar arasnda kalan ( Continental Self ) denilmektedir. Kta sahanl bylece

Corafyann ve Oseanografyann urat bir konu iken birden devletler hukukunda, bir devletin ak denizler zerinde haklarnn hatta egemenliinin snrn tespitte en esasl, baz iddialara gre de tek kstas yaplmaktadr. Kta sahanl eskiden beri bilinmekte olan bir konu olmakla beraber Devletler Hukukunda 1942den bilhassa 1945den sonra bu gnk mevkiini almaya balamtr. Bu
Grel, a.g.e., s.129 Cemal Enginsoy, Bat Yayn Dnyasnda ada Trk-Yunan likileri ve NATO, nc Askeri Tarih Semineri, Genel Kurmay Basmevi, Genel Kurmay Basmevi, Ankara 1986, s.63 5 Tayyar Ar, Kta Sahanl Sorunu ve Trk-Yunan likileri, Uluda niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, Cilt: XIII, Say: 1-2, Uluda niversitesi Basmevi 1992, s.167 6 Grel, Tarihsel Boyutlar inde Trk Yunan likileri (1821-1993), mit Yaynclk, Ankara 1993 ,s.71
4 3

4 bakmdan hakl olarak devletleraras hukukta yeni bir konu olduu sylenebilir. Bunun iin 1945den nce yazlm ders kitaplarnda kta sahanlna pek temas edilmemitir. Ancak 1945te ABD Bakan Trumann biri balklk dieri tabii kaynaklarla ilgili teblilerinden sonradr ki yeni kan eserlerde kta sahanlna da devletler hukuku ksmnda bir yer ayrlmaya balamtr7. Kta Sahanl konusunda Yunanistan; Ege Adalarnn Yunanistann bir paras olduunu , Adalarn da kta lkesi gibi eit kta sahanlnn bulunduunu, Adalarla Trkiye arasnda eit uzaklk ilkesinin uygulanmas gerektiini belirtmektedir. Trkiye ise; Kta sahanl snrlandrmasnn iki lke arasnda yaplacak anlama ile belirlenmesi gerektiini, Doal uzantnn esas olduunu, Snrlandrmada haka ilkelerin uygulanmas gerektiini, Adalarn zel durumlara yol atn, Ege Denizinin yar- kapal deniz olduunu, Lozan dengesinin gz nnde bulundurulmas ve korunmas gereini savunmaktadr. Trkiye ile Yunanistann bu grlerinin farkllnn yan sra zm ynteminde de bir uzlama saladklar sylenemez. Yunanistan uyumazln yargsal zm yollaryla ve zellikle UADnn kararyla zmlenmesini istemektedir. Trkiye ise sorunun karlkl grmeler ve anlamalarla zlmesini nermektedir. Sorun, taraflarn hem zm yntemleri hem de sorunun zmnde gzetecekleri esasa ilikin ilkelerin saptanmasnda uyuamamalar nedeniyle, zmszlk halini korumaktadr. Yunanistan gerekelerinin uluslararas hukuka dayandn iddia etmekte ve bu yzden byle bir zm yntemi konusundaki srarn srdrmektedir. Trkiyenin gerek uyumazln zm yntemine, gerekse esasa ilikin gr ve nerileri uluslararas hukukla paralellik gstermektedir.
Seha L. Meray, Devletler Hukukunda Kta Sahanl Meseleleri, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, Ankara 1955, Cilt: X, Say: 1, s. 82-83
7

Yunanistan ile Trkiyeyi zaman zaman savan eiine getiren bu sorunun zmne ilikin Trk Yunan grlerini badatrmak, Yunanistann uluslararas hukuka aykr ve kat tutumu nedeniyle, en azndan bu aamada mmkn grlmemektedir. Trk Yunan likilerinde Kta Sahanl Sorunu ad verilen bu tez, uyumazln nedenlerini, lkelerin grlerini ve bu grlerin uluslararas hukuk ve uygulamalar erevesinde geerliliini ortaya koymay amalamaktadr.

6 BRNC BLM

TRKYE LE YUNANSTAN ARASINDAK EGE ANLAMAZLIINA GENEL BAKI

A. EGE DENZNN ZELLKLER Anadolu Yarmadasnn Batsnda yer alan Ege Denizi ayn zamanda Avrupa-Asya ve Afrika ktalarnn birbirine iyice yaklat ve kaynama noktasn oluturduu blmde yer alan Akdenizin bir kolunu oluturmaktadr8. Bu konumuyla Ege Denizi yar kapal bir deniz zellii tayan Akdenizde yer almaktadr. Akdenizin bu zellii, Libya-Malta Uyumazlnda UAD tarafndan da vurgulanmtr9. Yar kapal bir deniz olan Egede Yunanistana ait ok sayda ada ve adacn Trkiye anakarasnn ok yaknnda olmas ve Anadoluyu kuzeyden gneye bir dizi halinde kapatmas, ayrca ok sayda adann da ihtilafl ada statsnde bulunmas, Ege Denizini dnyadaki denizler arasnda zel neme sahip bir deniz konumuna getirmitir10. Yalnz iki devlet tarafndan evrilmi olan bu yar kapal deniz, hibir yerinde 200 deniz milinden daha geni deildir. Btn bu zellikler Ege Denizine Deniz Yetki Alanlarnn Snrlandrlmas asndan bakldnda benzersiz bir zellik kazandrmaktadr11. Kendine has bu zellikleri bilinmeden bu blgede Trk Yunan lkelerinin hukuksal statsn belirleyen belgeleri analiz etmek, anlamazlklar anlamak ve zm retmek mmkn olmadndan ncelikle Egenin corafi yaps ortaya konulacaktr.

Ramazan zey, Adalar Denizi ve Bat Anadolu Blgesi Hakknda, Marmara Corafya Dergisi, Cilt: I, Say:3, stanbul 2001, s. 29 9 Ege Kta Sahanl ve likili Sorunlar Sempozyumu Bildiriler Kitab, Ed. Aslan Gndz, Hseyin ztrk, Deniz Aratrmalar Vakf Yaynlar , No: 15,stanbul 2003, s.2 10 Ali Kurumahmut, Egede Temel Sorun Egemenlii Tartmal Adalar, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara 1998, s. 1 11 Ege Kta Sahanl ve likili Sorunlar Sempozyumu Bildiriler Kitab,a.g.e., s.1-2.

1. Ege Denizinin Corafi Yaps Ege Denizi, Balkan Yarmadasnn dou ksm ile Anadolu arasnda yer alan ve Dou Akdenizin birbirinden baz farklarla ayrlan be havzasndan biridir12. Gneyde Girit ve Rodos adalar, Douda Trkiyenin bat kylar, Kuzeyde ve Batda Yunanistan anakaras ile evrili, Akdeniz Havzasnda yer alan yar kapal bir denizdir. Akdenizin kuzeye doru uzanan parasn oluturan bu deniz kabaca bir dikdrtgeni andrmakta ve 410 - 350 kuzey enlemleri ile, 230 - 280 dou boylamlar arasnda yer almaktadr13. Genilii yaklak olarak ortada 150, kuzeyde 270, gneyde 450 km. kadardr. Kuzeyden gneye en uzak mesafesi Karaaa ve Girit olmak zere 340 mildir. Trkiye ile Yunanistan arasnda doudan batya mesafesi kuzeyde 150, gneyde 240 mildir. Kuzeydousunda anakkale Boaz, Marmara Denizi ve stanbul Boaz ile Karadenize, Gneyde ise Kitara, Antikitara, Skanpanto ve Kaso geitleriyle Akdenize balanr. Bu snrlar iinde yaklak olarak 196.000 km2lik bir alan kapsar14.( Bknz. Ek I) Ege Denizinin mevkii, boyutlar ve snrlar ile zerine serpitirilmi ok sayda irili ufakl adann varl ve konumlar, bu denize Akdeniz Havzasnn yan sra dnyada benzeri bulunmayan bir zellik kazandrmtr. Bu ok saydaki adalardan yzlm 100 km2den byk olanlar 24 kadar olup daha kk olanlarla birlikte tm adalarn toplam yzlmleri 23.000 km2 civarndadr15. Trkiye asndan Ege Denizini Akdenizden ayran hukuki bir snr

bulunmamaktadr. Uluslararas Hidrografi Brosu tarafndan 1953 ylnda nc basks yaymlanm olan S 23 Limits of the Oceans and Seas adn tayan belgede yer alan haritada gsterilen snrn Trkiye asndan balayc bir yan bulunmamaktadr (Bknz Ek-2). Uluslararas Hidrografi Konferansnn karar dorultusunda S 23 belgesinin deniz bilimciler ve dier kullanclar iin kullanl bir hale gelmesi maksadyla gncelletirilmesini salamak iin balatlan almalar neticesinde 1986 ylnda drdnc
Cengiz Karakse, Egedeki Deniz Sorunlarnda Trk ve Yunan Grleri Jeolojik Adan , Egede Deniz Sorunlar Semineri, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Yaynlar (ASBF), Ankara 1986 ,s.53 13 Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesi, nc Deniz Hukuku Konferans( ev: Aydoan zman), stanbul Deniz Ticaret Odas, stanbul 1984, s.41-54 14 Ylmaz Usluer, Ege Denizinde Trk Yunan Sorunlar, M-5 Savuma ve Silah Sistemleri Dergisi, S. 12, Mart 1985, s.32 15 Kurumahmut, a.g.e., s.1
12

8 basksnn tasla oluturulmutur. Drdnc basknn bu ilk taslanda yer alan haritadaki Ege deniz snr 1953 ylndaki nc baskda yer alan haritadan farkl olarak uha Adasn Ege dnda brakmaktayd. Daha sonra devletlerden alnan grler zerine taslakta deiiklik yaplmtr; son haliyle Ege snr Anadoluya Akyarlar Burnu yerine Dalaman ay aznda kavumaktadr. Bu durum Trkiyenin corafi blge dzenlemesinde Dalaman aynn Ege Blgesi ile Akdeniz Blgesini ayran uygulamasyla tutarllk salamtr. Ege Denizi snrnn bu ekilde belirlenmesi, haritann tutarll ve corafi gereklerle uyumaktadr. Burada snr Ege Denizini gneyden kapatan adalarn en uzak blgelerinden geirilmitir. Bu yaklam bahsi geen adalarn Ege adalar olmalar ve Akdenizden bu adalara gelindiinde Egenin fiilen balam olduu gereine dayanmaktadr16. rili ufakl yaklak 3000 adann yer ald Ege Denizi bu nedenle kimi kaynaklarca ADALAR DENZ olarak da anlmaktadr17. Nitekim Ege Denizi'nin gerek ad; Adalar Denizi'dir. Bu gr destekler mahiyette ok sayda yazl tarihi belge bulunmaktadr. 1570 ylnda, Flandreda (Fransa), Ortelius tarafndan yaynlanan ilk Corafya Atlas'ndaki Anadolu ve Balkanlar ksmn gsteren paftasnda, sz konusu bu deniz (Adalar) zerinde; ARCHIPELAGO yazldr. Piri Reis, 1519 ylnda yazm olduu Kitab- Bahriye (Denizcilik Kitab) adl eserinde, Ktip elebi, 1656 ylnda yazm olduu Tuhfetl-Kibar Fi Esfaril-Bihar (Deniz Savalar Hakknda Byklere Armaan) adl eserinde; Byk Larousse Szlk ve Ansiklopedisi, Cilt 1, Sayfa 81de, Osmanl mparatorluunun son dnemlerinde (1913) Ali Tevfik tarafndan kaleme alnm Memalik-i Osmaniyenin Corafyas adl kitapda , Trkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra, Latin alfabesiyle ilk defa Tefeyyz Kitaphanesi tarafndan 1931 ylnda yaynlanan ve Mektep Haritalar Mrettibi Muallim Abdlkadir, Kuleli Askeri Lisesi Corafya Muallimi kaymakam Mehmet Rt ve Kandilli Lisesi Muallimlerinden Hattat Sreyya tarafndan hazrlanm olan Mkemmel Umumi Atlasda, 1938 ylnda yaynlanan, Faik Sabri Durann, Lise Kitaplar: Snf III, Trkiye Corafyas (Kanaat Kitabevi-stanbul), adl kitabn 26. Sayfasnda, Prof. Dr. Srr ERN ve Prof. Dr. Talip YCEL in birlikte hazrlam olduklar, Ege Denizi -Trkiye ile Komu Ege Adalar- adl kitabn 7. sayfasnda, Prof. Dr. Srr ERNin Liseler iin

16 17

Serta Hami Baeren, Ege Sorunlar ,Trk Deniz Aratrmalar Vakf Yaynlar, No: 15, stanbul 2003 ,s.6 Osman Metin ztrk, Trkiyenin Ege Karasular zerine, Silahl Kuvvetler Dergisi, Genel Kurmay Bakanl Yaynlar, S. 343, Ankara 1995, s.22 ; Baeren, a.g.e, s. 1-2.

9 hazrlad ve mteaddid defalar Milli Eitim Bakanl tarafndan baslan Corafya kitaplarnda bu deniz iin hep Adalar Denizi ifadesi kullanlmtr18. Anadoluya ilk yerleen Trkler, yarmadann en bat ucuna geldiklerinde, karlarna byk bir deniz kar. Sz konusu bu denizi zamanla tanyan Trkler, iinde ok sayda ada olduu iin "Adalar Denizi" ad verirler. Blgede hkm sren Aydnoullar Beylii ve Osmanl kaynaklarnda, hep Adalar Denizi olarak geer. Trkler, Anadolu'yu fethettiklerinde, Avrupa dillerinde Mediterranean Sea olarak adlandrlan deniz ile tanmlar ve bu denizin adna, batda yer almasndan dolay, Bat Denizi anlamna gelen, Akdeniz koymulardr. nk, Eski Trklerde ynler renklerle belirleniyor, kuzeye kara, gneye kzl, douya gk, merkeze veya ortaya yeil, batya da ak demilerdir. Karadeniz, Kzldeniz, Gkrmak, Yeilrmak gibi adlandrmalar ite bu eski gelenee dayanr. Ayn ekilde Akdeniz adlandrmas da bu gelenekten kaynaklanmtr. Nitekim Osmanl Padiahlarna, Bat'daki devletin padiah anlamna gelen Ak Padiah denmitir. te bu gelenek, Seluklu ve Osmanl Dneminde de srdrlm ve Mediterranean Sea, Akdeniz olarak adlandrlmtr. Adalar Denizi de, Akdeniz'in bir kolu sayldndan, baz Osmanl kaynaklarnda Adalar Denizine de Akdeniz denmitir19. Mustafa Kemal, orduya "Ordular! lk hedefiniz Akdeniz'dir. leri!" komutasn verdii halde Trk Ordusu Ege'ye gitmiti. Bunun sebebini brahim Artu yle aklar: Yunanllar, Akdeniz'in bu ksmna Ege Denizi adn takmlar, blgedeki Yunan egemenliini ve haklarn belirtmek maksadyla srarla Ege Denizi deyimini kullanmaya balamlard. Mustafa Kemal Paa, zellikle bu ad kabul etmediini belirtmek iin Akdeniz deyimini kullanmt20 Adalarn yan sra muhtelif byklkteki koylar ve krfezler ile boazlar ve yarmadalar, Ege corafyasnn temel karakterini oluturmaktadr. Bu temel karakter Egenin kltrel ve sosyal tekamlnde ok mhim bir rol oynad gibi dou ve bat kylar arasnda btn bir tarih boyunca sregelmi sk bir mnasebetin balca sebebidir21.

18 19

zey, a.g.m., s. 30-32 A.g.m., s. 31,33 20 brahim Artu,Yeniden Dou/Trk Kurtulu Sava, Kasta Yaynevi, stanbul 2002, , 2.Cilt, s.471. 21 Kurumahmut, a.g.e., s. 1-2.

10 Pek girintili ve kntl olan kylar ve kapsad bir ok adalar bu denizin daha nce byk bir kara paras olduunu gstermektedir22. 2. Ege Denizinin Jeolojik zellikleri Deniz dibinin jeolojik ve jeomorfolojik yapsnn, kta sahanlnn tanmlanmas ve snrlandrlmas ile ilgili uygulanan uluslararas hukuk kurallarnn ortaya kmasna etkisi, tarihsel sre ierisinde deiiklik gsterse de, yadsnamayacak ekilde nemlidir. Ege Denizinin baka denizlere benzemeyen bir takm zellikleri olduunu yukarda da vurguladk. Dantel gibi ilenmi girintili kntl kylarnda deiik boyda bir ok krfez, boaz ve yarmada bulunur. Ayrca bazlar kaya paralarndan oluan bazlar daha geni bir alan kapsayan yzlerce ada deniz yzeyine serpilmi durumdadr. Deniz dibi de eitli derinlikteki dzlk, anak, oluk, srt, gedik ve tepelik alanlarla kapldr23. Ege Denizi taban, Akdenizin dier blmlerinden olduka farkl olan jeomorfolojik karakteriyle ortalama 350 m. derinlikte bir Denizalt Platosuna benzetilebilir. Platonun hakim topografik unsuru, geni alanlar kaplayan ve genellikle derinlii 90-125 metreyi amayan, ok hafif eimli ve yer yer baz denizalt ukurluklaryla yarlm self dzlkleri meydana getirir. Bu dzlklerin eitli yerlerinde bulunan kabartlar ada oluturacak ekilde deniz seviyesi zerine kmtr24. Egede denizalt yzey eklinin ikinci yaygn unsuru, dik yamalarla bezeli, oluk ekilli derin ukurlar veya kapal anaklar oluturur. Bunlarn taban genellikle dzdr ve hafife arzaldr. ukurlarn en by , Malya Burnundan Rodosa doru uzanan Girit ukurudur. Kerpe batsnda bu derinlik 2529 metreyi bulmaktadr25. Ege Denizinin bu derinlik haritas incelendiinde Boazn, Saruhan, ve Mentee Adalarnn Trkiye anakarasnn doal uzants zerinde olduu grlecektir. Kuzeyden gneye bir S izen ok ak bir Abyssal zone ( ktasal ayrm blgesi ) Ege Denizini tabii olarak ikiye blmektedir. Baz bilim adamlarnca bahse konu ktasal ayrm blgesi Asya ve Avrupann denizaltndaki snr saylrken baz haritalarda da bahse konu ayrm blgesi esas alnarak Ege Denizi Asya ve Avrupa ktalarn ayracak ekilde bir hatla ortadan ikiye blnmektedir26.
22 23

ztrk, a.g.m., s. 22. Harp Akademisi Komutanl, a.g.e., s.1 24 Erin, vd., a.g.e., s. 8 25 Harp.Ak. K., a.g.e., s. 7 26 Kurumahmut, a.g.e., s. 3; Baeren, a.g.e., s.7

11

Ege Denizi corafi adan Akdenizin bir paras olarak ele alnr. Fakat, Ege Denizi jeolojik zellikleri ile Akdenizin dier ksmlarndan nemli fakllklar gsterir. Ege Denizinin karmak bir jeolojik yaps vardr. Ege Denizi tabannda, okyanus tipi kabuun bulunmad veya snrl alanlar kaplad, eitli verilerden anlalmaktadr. Ege Denizi byk lde blok faylanmasnn egemen olduu, bir deniz niteliindedir. Dolaysyla okyanus tipi kabuk ile karasal kabuk arasnda , okyanuslarda grlen kta yamac ( continental slope) ve kta yokuu ( continental rise) gibi, tipik morfolojik unsurlar, Ege Denizinde yaln ve belirgin biimde gelimemitir. Bunun sonucu olarak da, Ege Denizinin evresindeki karalarn, bu denizin altndaki doal snrlarn karasal kabuk ile okyanusal kabuk arasnda yaln bir snr izerek belirtmek mmkn deildir27. Egeyi ikiye ayran bu ktasal ayrm (abyysal zone) dou ve batdaki anakaralarn doal snrlarn belirlemektedir. Bu ayrm denizin iki yakasndaki sahanlk alanlarn ve bu sahanlklar zerindeki adalar da ikiye ayrr. Sz Konusu olan ktasal ayrm Egenin biyolojik deerleri zerinde de etki etmektedir. Karadeniz ve Marmaradan Egeye sokulan ve Egede ktle av salayan pelajk balk srleri zona sokulmaz onun iki yanndaki elf alanlarn izleyerek Egenin bat ve dou kylar boyunca g ederler. Tm bu veriler Anadolunun Doal uzantsnn, Ege Denizinin ortasnda yer alan derin ukurlar dizisinin bulunduu bu ktasal ayrma ( abyssal zone) kadar uzandn gstermektedir28. 3. Ege Denizinin Ekonomik Deeri Ege Denizinin sahip olduu ekonomik kaynaklar hakknda yeterli bilgi sahibi olmadmz nemle belirmekte fayda vardr. Ama yine de Ege Denizi Kta Sahanlnda eitli yer alt zenginliklerinin, bu balamda manganez inko, kark kkrt, krom, kurun, altn, titanicim ve ziekonyum gibi madenlerin bulunduu bilinmektedir. Ayrca Meri, Gediz, Byk Menderes gibi nehirler vastas ile milyonlarca yldan beri Ege Denizine eitli maddeler tana gelmitir. Ege Denizinin dibinde, yer kabuu hareketlerine bal olarak, eitli derinliklerde olumu depolar ve maden yataklar halinde depolanm olmaldrlar29.

27 28

Karakse, a.g.m., s. 53 A.g.m., s. 75 29 Erin v.d., a.g.e., s. 17-18

12

Btn bunlarn dnda Egede bulunmas muhtemel kaynaklarn banda hidrokarbon (petrol ve doalgaz) rezervleri ilk olarak akla gelmektedir. Bilindii gibi, denizaltndaki yataklardan elde edilen petroln nispeti 1970lerde dnya petrol retiminin %16s kadarken, bu nispet giderek artmaktadr ve gelecek zaman ierisinde dnya petrolnn byk blmnn denizaltndan retilecei sanlmaktadr. Bu bakmdan en verimli petrol yataklarnn elf alannda yer ald kanaati yakn zamana kadar ok yaygn idi. Halbuki bu gn, kta yamacn ve abyssal dipleri rten depolarn elftekinden daha zengin petrol rezervleri ihtiva ettii anlalm bulunmaktadr. Egeye gelince bu deniz alannda durum Yunanistann Trakya elfinde petrol rettii bilinmekle beraber btn ile henz aratrma safhasndadr. elfin ok geniledii ve elf zerinde kuvvetli akarsularn bol miktarda sediment getirerek kelttii dier alanlarda da artlar hi deilse teorik olarak petrol yataklarnn oluumuna elverili grnmektedir. te yandan bu alanlara komu kta yamac ve kta ayrmnda (abyssal zone) petrol yataklar ihtiva etme ihtimalini unutmamak lazmdr30. Yunanistan, Trakya Kta Sahanlndaki Taoz adas civarnda petrol karmaktadr. Ege kta sahanlnn teki kesimlerinde de yaplan aratrmalar petrol bulma olaslnn yksek olduunu gstermektedir. Yunanistan, 1964 ylnda Sakz Adasnn Trkiyeye ynelen dou sularnda petrol bulunduunu daha nce aklamt31. Ege Denizi, Karadeniz, Marmara ve Bat Anadolu kylarn d dnyaya balayan bir ara denizdir. Karadeniz ve Ege Denizi ulatrma hatlar, bu denizle Akdeniz ve okyanuslarn ulatrma yollarna balanr. Bu nedenle Ege Denizinin Trkiye asndan nemi yalnzca Ege Kylar ynnden dnlmemelidir. Trkiye d ticaretinin %92si deniz ulatrmasna baldr. Bu ulatrmann Akdeniz limanlarna ulaan ksm hari, dier yollar Ege Denizinden gemektedir. Ege kylar ve kylardaki limanlar Trkiyenin Egedeki nemli ekonomik kaynaklarndandr. Trkiyenin d ticaret hacmi gelitike deniz ulatrmasna olan ihtiyac da artacak dolaysyla Egedeki iliki ve karlar daha da nem kazanacaktr. Ege Denizinden elde edilen deniz rnleri ekonomik adan nemli bir yer igal etmektedir. 1983 ylnda denizlerimizden 511.000 ton deniz rn elde edilmitir. Bunu
30 31

A.g.e., s. 17 Usluer, a.g.m., s. 34

13 20.000 tona yakn ksm Ege Denizinden salanmtr. Egede avlanan balklarn tmne yakn kta sahanl derinliini amayan sulardan elde edilmekte, Egenin gney kylar ise sngercilik asndan nem kazanmaktadr. Trkiyenin Ege sahillerinin turizme, bilhassa yat turizmine yatkn olmas, limanlardan ve eitli liman hizmetlerinden elde edilen gelirlerle, gemi endstrisi ve yan tesislerden elde edilecek gelirler, Trkiyenin kmsenemeyecek ekonomik kaynaklardr32. Sonu olarak denilebilir ki Trkiye ve Yunanistan iin yaamsal neme sahip olan Ege Denizinin nemi her geen gn artmakta ve iki tarafta bu blgede var olduunu dnd haklarndan kesinlikle taviz vermemektedir.

4.Ege Adalar Ege Denizinden Trkiyenin bat sahillerine bir gz atarsak, Ege Adalarnn stratejik bakmdan byk nem tadn ve Trkiyenin gvenliinde byk rol oynadn grrz33. urasn nemle vurgulamamz gerekir ki Ege Adalar deyimi Bizans Dneminde Ege Denizindeki tm adalar ierdii halde tarihsel sre ierisinde sorun, Anadolu kylar boyunca uzanan adalar zerinde younlat iin kapsam giderek daralmtr. Osmanl mparatorluu Dneminde Taozdan Meise kadar uzanan adalara, Cezair-i Bahri Sefid ( Akdeniz adalar ) ad verilmitir( Bknz. Ek-3). Bununla birlikte Rodosun merkez olduu adalar gurubu Gney Sporadlar diye anlyordu. talyanlar 1912de bu adalar igal ettiklerinde Greke Dodaca-nissasn bir evirisi olan 12 Ada ad da kullanlmaya baland. Osmanl brokratlar bu ad da deitirerek bir ara Cezair-i sna-aer deyimini kullandlar34

Yunanistan yarmadas ile Anadolu yarmadas arasnda bulunan 3000'e yakn ada ve adacklara Ege adalar ad verilmektedir. Ege Denizindeki adalar, yz lmleri ok farkl ve saylar ok fazla olmasna ramen yine de gruplara ayrlabilirler.

A.g.m., s. 34 Genel Kurmay Bakanl , Trk Yunan likileri ve Megal-i dea , Ankara 1985, s.6 34 erafettin Turan, Gemiten Gnmze Ege Adalar Sorunu Boyutlar, Taraflar, nc Askeri Tarih Semineri, Genel Kurmay Basmevi, Ankara 1986, s.35
33

32

14 En alt blmdeki adalar olan Rodos, Girit, Kerpe ve Kitira, Anadolu ve Yunanistan yarmadalarnn ana kara paralarnn dnda bulunurlar. Dier adalarn hemen hemen hepsi Trk ve Yunan ana kara paralarnn nnde bulunan blgelerde toplanmlardr. Bu ada gruplarndan Mora Yarmadasnn dousunda bulunanlara Kiklatlar, Bat Anadolu nnde bulunanlar Sporatlar, Yunanistan'n orta blmnn kylar nnde bulunanlara Kuzey Sporatlar, Adalar Denizinin orta blmnde, Anadolu kylarna yakn olanlara Dou Sporatlar (Saruhan Adalar), Bat Anadolu'nun gney ucunda yer alanlara da Gney Sporatlar Mentee Adalar, (Gney Sporat Adalar veya yaygn deyimi ile Oniki Ada) denir. ( Bknz. Ek-4 ) Sporat Yunanca "dank" anlamndadr. Sanlann aksine, Bat Anadolu kylarna yakn olan irili ufakl adalara Oniki Ada denilmemektedir. ok sk yaplan bu yanll ortadan kaldrmak iin, en gneydeki Girit hari tutularak, Ege adalar u ekilde snflandrlabilir: a. Trakya Adalar (Kuzey Ege Adalar): Kuzey Ege denizinde yer alan Taoz, Semadirek, Gkeada, Bozcaada ve Limni adalarna bu isim verilir. b. Kiklat Adalar: Yunanistan'n Mora yarmadasnn dousunda bulunan Andros, Tinos, Siros, Mikanos, Maksos, Poros, Amorgos, Santorin, Anaafi, Milos ve Sifnos adalarna bu isim verilir. c. Kuzey Sporat Adalar : Orta Yunanistan kylar nnde bulunan adalara denir. Bu adalarn belli ballar unlardr: Skiatos, Skopolos, Alonisos, Pelagos, Skiros, Eriboz. d. Dou Ege Adalar (Saruhan Adalar): Dou Sporatlar Adalar ya da Dou

Sporatlar da denen bu adalar, Ege denizinin orta blmnde ve Anadolu yarmadasna ok yakn konumdadrlar. Balcalar: Midilli, Sakz, Sisam'dr. e. Oniki Ada (Mentee Adalar) : Gney Sporat Adalar ya da Gney Sporatlar da denen bu adalar, Bat Anadolu kylarnn gneyinde ve kylara ok yakn konumdadrlar. Oniki Ada olarak adlandrlan adalar unlardr. Rodos, Kasos (Trke Kaot), Karpethos (Kerpe), Aliminya (Limoniye), Simi (Smbeki), Tilos (lyaki), Nisiros (ncirli), Mandraki

15 (Yal Adas), Kos (stanky), Astropalya (Stampalya, Kobaba), Kalimnos (Kilimli), Levyos (Leros), Lipos (Lipso), Chalke, Kharki (Herke), Patmos, Meis.35 Ege Denizinde, Yunanistana ait ada, adack ve kayalklarn saylar konusunda bir fikir birliinden sz etmek mmkn deildir. eitli kaynaklar bu sayy 2000-3000 civarnda gstermektedir. Ancak, Trkiye Cumhuriyeti Seyir Hidrografi ve Oinografi Dairesi Bakanlnn yapt almalarda Egedeki toplam ada saysnn 1800, bunlardan meskun olanlarnn saysnn 100 civarnda olduu tespit edilmitir. Egemenlikleri antlamalarla Yunanistana devredilen adalar zerinde bir aidiyet konusunda uyumazlk yoktur. Yunanistan, Ege Denizinde Trkiye sahillerinden 3 mil mesafe dndaki tm ada, adack ve kayalklarn kendi egemenliinde olduunu iddia etmektedir. Egemenlii Antlamalarla Yunanistana devredilmemi olan yaklak 150-160 ada, adack ve kayalk zerinde aidiyet tartmas vardr36. B. EGE DENZNE LKN SORUNLAR 1. Karasular Sorunu Karasular bir ky devletinin kara lkesini evreleyen ve uluslararas hukuka uygun olarak akla doru belirli bir genilie kadar uzanan, ky devletine ait deniz alanna verilen addr37. Aynen kara lkesi gibi devletin tam egemenliine tabi olan karasularnn altndaki deniz taban ve dipalt ile zerindeki hava sahas da devletin lkesinin ayrlmaz bir parasdr38. Yani, karasuyu geniletildii zaman onunla birlikte otomatik olarak kta sahanl ve hava sahas da genilemektedir. Karasuyunun, egemenlik asndan, karayla bir tek fark vardr: Yabanc gemiler, karasularndan, o devletin gvenliine ve ekonomik karlarna zarar vermemek artyla geebilirler (zararsz gei)39.

Cemalettin Takran, Oniki Ada'nn Dn ve Bugn, Gn.kur. Bak. ATASE Yaynlar, Gn.kur. Basmevi, Ankara 1996 , s. 1 36 Aydn hmentepe, Ege Denizinde Aideti Tartmal Ada, Adack ve Kayalklar Sorunu, Kardak Krizinin atma zm Analizi Asndan ncelenmesi,Yldz Teknik niversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararas likiler Anabilim Dal,Yksek Lisans Tezi, stanbul 2002 1-2 37 Pazarc, Ulusararas Hukuk Dersleri, II.kitap, Gzden geirilmi 5. basm, Turhan Kitabevi yay. Ankara 1998, s.341 38 Namk Yolga, Egede Deniz Sorunlar Semineri, Ankara niversitesi Siyasi Bilgiler Fakltesi Yaynlar, Ankara 1986 , s.29 39 Baskn Oran , Yunanistann Lozan hlalleri, Stratejik Aratrma ve Etdler Milli Komitesi , ( SAEMK) yaynlar., Ankara 1999, s.79

35

16 Trkiye ile Yunanistan arasndaki uyumazlk konular ierisinde, ilikileri bir anda

gerginletirebilecek konulardan birini Yunanistann kydar olduu Ege Denizinde Karasular snrn 6 milden 12 mile geniletme abas oluturmaktadr40. LBA ile Ege Denizindeki dengeye ilikin olarak dzene balanan konularn banda karasular genilii gelmektedir. Bu anlama erevesinde her iki devletin karasular geniliinin 3 Deniz mili olarak kabul edildii grlmektedir. Geri, Antlama hkmlerinden hibirisi ne Trkiyenin ne de Yunanistann karasularnn 3 mil olduunu bildirmemektedir. Bununla birlikte, Lozan Bar Antlamasnn kimi hkmleri ve konferansn tutanaklar dolayl olarak her iki devletin karasular geniliinin 3 mil kabul edildiini kantlar niteliktedir. Trkiyenin karasularnn 3 mil olacann kabul en bata Lozan Bar Antlamasnn 6. Maddesinin son hkmlerinde bildirilmektedir. Bahsi geen bu hkme gre; bu antlamada aykr bir hkm bulunmadka , deniz snrlar, kyya milden daha yakn bulunan adalar ve adacklar da iine alacaktr. te yandan , yine bar antlamasnn 12. maddesi son hkm de ilke olarak; Asya kysndan 3 milden az bir uzaklkta bulunan adalar, Trk egemenlii altnda bulunacaktr demektedir. Oysa bu 3 mil lt, o dnemdeki uluslararas uygulamaya da Trkiyenin deniz lkesinin nereye kadar gidebileceinin de snrn gstermektedir41. Yunanistann karasularna gelince, LBAnda bu konuda herhangi bir atfta bulunulmad grlmektedir. Bunun sebebi Trkiye Cumhuriyetinin yeni kurulmu olmas ve bu konudaki verilerini belirlemesi gerei bulunmasna karlk, Yunanistann o tarihte var olan ve karasular saptanm bir lke olmasndandr. Aslnda o tarihte Yunanistann karasular genilii 3 mil olarak uygulanmaktadr. Lozan Bar Antlamasnn 26. maddesinde Trkiye, .Yunanistann.snrlarn..tandn ..ce kabul
Fuat Aksu , Trk Yunan likileri, likilerin Ynelimini Etkileyen Faktrler zerine Bir nceleme, Stratejik Aratrma ve Etdler Milli Komitesi ( SAEMK) yaynlar , Ankara 2001, s. 60
41

bakarak,

40

Pazarc ,a.g.m., s. 20

17 ettiini bildirir denilmektedir. Bylece Trkiyenin Lozanda kabul ettii Yunan Karasular snr da 3 mil olarak saptanm olmaktadr42. Sonuta , Lozan Antlamas ile Egede ngrlen denge erevesinde Trk ve Yunan Karasularnn genilii 3 Deniz mili olarak belirlenmi olmasna ramen Yunanistan , 17 Eyll 1936 tarih ve 230 sayl Yunanistan Karasular Hududunun Tespiti Hakknda Kanun ile tek tarafl olarak Karasularn 3 milden 6 mile geniletmitir43. Yunanistan'n bu karar, Trkiye ve Yunanistan arasndaki yaknlamann dorukta olduu ve talya'nn Akdeniz'de bir tehlike olarak belirdii dnemde, pek fazla nemsenmemitir.44 Trkiye Karasularnn genilii Lozan Bar Antlamasndan balayarak 1964 ylna kadar 3 mil olarak devam etmitir. Trkiye, zellikle Ege Denizindeki durumu da dikkate alarak 1964 tarihli Karasular Kanunuyla karasularnn geniliini 6 mil olarak belirlemitir45. ki lkenin karlkl olarak karasular geniliklerini 6ar mil olarak belirlemeleri ile Egede bu gnk durum meydana gelmitir( Bknz. Ek- 5). Bu gnk ekli ile karasular genilikleri dikkate alndnda gereklemitir. 6 MLLK KARASULARIYLA EGENN BLM TRK KARASULARI YUNAN KARASULARI ULUSLAR ARASI SULAR ( Bknz.- Ek-6 ) Karasular konusunun iki lke arasnda ciddi boyutlara ulaabilecek bir sorun haline gelmesinin nedeni, Yunanistann Egede karasularn 12 mile genileterek Egeyi bir Yunan Gl haline getirmek istemesinden kaynaklanmaktadr47. Buna dayanak olarak ise 1982 tarihli % 7.47 % 43.68 %48.85
46

Egenin paylam aadaki tablodaki gibi

42 43

A..g.m., s. 21 Kurumahmut, a.g.e., s.19 44 Aksu, a.g.e., s. 60-61 45 Kurumahmut, a.g.e., s. 19 46 NAF ,Trk Yunan ilikilerinde Ege Sorunu ,.Uluslararas likiler Ajans, stanbul 1991, s.40,43 47 A.g.e., s. 43.

18 BM III. Deniz Hukuku Konferansnda yer alan devletlerin karasular geniliini azami olarak 12 deniz miline kadar uzatabilecekleri eklindeki 3. maddesini gstermektedir48. Trkiye ile Yunanistan arasnda karasular konusunda 1981 ylna kadar ciddi bir sorun yaanmamtr49. 1981de iktidara gelen Andreas Papandreunun, lkesinin karasularn 12 mile karmaktan sz etmeye balamas Trkiyeyi konuya ilikin nlemler almaya itmitir. Her taraf ve zellikle de Bat Anadolu kylar boydan boya Yunan adalaryla dolu olan Ege Denizinde byle bir uygulama (hatta, Yunanistann karasularn 6 milin zerine karmas) lkemiz asndan yaamsal bir darbe olacandan, Trkiye byle bir olasl sava nedeni ( casus belli) sayacan bildirmi, 1982 BM Deniz Hukuk Szlemesinin 16 Kasm 1994deki yrrle girmesinin ve Yunan Parlamentosunca 1 Haziran 1995deki onaylanmasnn ardndan da 8 Haziran 1995te bir Meclis Karar kartarak hkmete, askeri kuvvet kullanmak dahil, gerekli tm yetkileri verecektir50. nk 12 millik bir Yunan Karasuyu Ege Denizini Trkiyeye kapamaktadr51. Bu hakl Trk tepkisinin nedenleri, Atinada yaynlanan Apoyematini gazetesinde yle aklanyordu. Bu gn Ege Denizinde Trklerin ve Yunanllarn 6 millik Karasular bulunmaktadr. Eer Yunanistan karasularn 12 mile uzatrsa o zaman Trkiyenin karasularnn %50sini alm olacaktr. Bunun yan sra aynen hava sahanl da ele geirilecektir. Bu durumda Egenin bete drd Yunanistana ait oluyor demektir52. a. Yunanistann Konu le lgili leri Srd Grler Yunanistann bu konuda ileri srd hukuki gerekeleri yle sralamak mmkndr: Karasular geniliinin 12 mil olmas uygulanan uluslararas hukukun genel bir kural kabul edilmitir. zetle, BM Deniz Hukuku Szlemesinin 3. maddesi devletlere karasularn 12 mile geniletme hakk vermektedir. Yunanistanda bu szlemeyi imzaladna gre, bu hakka sahiptir53. Yunanistan, iyi ilikileri bozmamak iin
Aydoan zman, Deniz Hukukunda Yeni Gelimeler, Egede Deniz Sorunlar Semineri, A..S.B.F. Basn Yayn Yksekokulu yay. Ankara 1986, s.19 49 Ar , Ege Sorunu ve Trk Yunan likileri: Son Gelimeler Inda Karasular ve Hava Sahas Sorunlar, A..S.B.F. Dergisi, C.50, Say 1-2, (Ocak-Haziran) , Ankara 1995, s.53 50 Oran, a.g.e., s. 80 51 Sedat lhan, Trk Yunan likileri El Kitab, Dokuz Eyll niversitesi Hukuk Fakltesi Yaynlar, Ankara 1989, s. 47 52 Sleyman Kocaba , Tarihte ve Gnmzde Trk Yunan Mcadelesi, stanbul 1984, s.232
53 48

Grel , Tarihsel Boyutlar inde Trk Yunan likileri (1821-1993), a.g.e., s.76

19 karasularn 6 milde tutuyorsa, bu, 12 mile karma hakkndan vazgetii anlamna gelmemektedir54 Bu kural, Egedeki adalar iin de geerli olan bir kuraldr. nk adalar Yunanistan lkesinin bir parasdr55. Karasularnn geniliini saptamak, ky devletinin egemenlik yetkisindedir56. Yunan karasularnn Trkiyeyi hapsetmesi diye bir ey yoktur, nk Trk gemileri her zaman zararsz gei yapabileceklerdir57. Trkiye Egenin kaynaklarndan haka bir pay istemektedir ama bu argman esasnda Yunanistan tarafndan ileri srlmelidir. nk Yunan nfusunun bete drd Ege ky ve adalarnda veya buralara yakn blgede oturmaktadr58. b. Trkiyenin Konu le lgili Grleri Trkiyenin Konu ile lgili savlar u ekildedir: Trkiyeye gre ise, BM Deniz Hukuku Szlemesinde karasular snrnn azami 12 mil olabileceine ilikin bir kuraln bulunmasna karn, uygulamada devletler, ulusal karasular snrn belirlerken farkl genilik kriterleri saptamaktadrlar; zmann belirttiine gre; 20 devlet 3 deniz mili, 2 devlet 4 deniz mili, 4 devlet 6 deniz mili, 81 devlet 12 deniz mili, 1 devlet 15 deniz mili, 1 devlet 20 deniz mili, 2 devlet 30 deniz mili, 2 devlet 35 deniz mili, 4 devlet 50 deniz mili, 1 devlet 70 deniz mili, 1 devlet 100 deniz mili, 1 devlet 150 deniz mili, 13 devlet 200 deniz mili genilikte ulusal karasular snrna sahip bulunmaktadr59 Uygulamadaki farkllklara karn, 12 millik kural zerinde belirgin bir younluun bulunmas, bu kuraln bir yaplageli oluturup oluturmad tartmalarn gndeme getirmektedir. Karasuyu genilii konusunda genel ve tekdze kural yoktur ve olmamas gerekir. 1982 Szlemesi her ne kadar azami olarak 12 deniz mili kabul etmise de, Trkiye bu szlemeye taraf deildir. Bu

Ylmaz Aklar ,Trkiyenin Milli Menfaatleri nnde Bir Engel: Yunanistan Gerei, Sorun Alanlar, Politikalar, Staratejik Analiz, Ekim 2003, s.27 55 Kurumahmut, a.g.e., s. .20 Grel, Tarihsel Boyutlar inde Trk Yunan likileri (1821-1993), a.g.e., s. 76 Aklar, a.g.m., s.27 58 Oran, a.g.e., s. 82 59 zman, Egede Karasular Sorunu, Ankara niversitesi. Sosyal Bilgiler Fakltesi Dergisi, Cilt:LXIII, No. 3/4, Temmuz-Aralk 1988, s. 179
56 57

54

20 ynde bir kural bir gn rf ve adet kural nitelii kazansa bile, Trkiye buna srekli olarak kar kt iin bu durumun Trkiye iin uygulanr nitelii yoktur60. Bu konuda denizlerin corafi zellikleri gz nnde tutulmaldr. Ege yar-kapal yaps ile ok zel bir denizdir61. Yunan adalaryla doludur. Zaten 6 mil uygulamasna geildiinden bu yana Trk karasularna uluslararas sulardan giri ve oradan k sadece noktayla snrl kalmtr. Bir devlet karasularn saptarken, bakasnn ak denizle balantsn engellemeyecek biimde davranmaldr. 12 mil halinde Trkiyenin Egede ak denizle hibir balants kalmamaktadr. Byle bir olaslk sava nedeni saylacaktr. Egede karasular saptanrken, hakkaniyet ilkelerinden yola klmaldr. 12 mile geildii taktirde, Trkiyenin hak iddia ettii kta sahanl, Egenin toplam deniz yata alanna oranla otomatik olarak 16,3 oranndan yzde 9,27 oranna inecektir. Kta sahanl haklarnn, karasular gibi bir baka hukuksal kavrama ilikin yeni gelimelere dayanarak ortadan kalkmas hukuksal bir elikidir. Karasuyu genilii saptama konusunda ky devletinin yetkili olduu gr, ancak buna baka devletlerin itiraz etmemesi durumunda geerlidir. Uluslararas Adalet Divan 1951deki ngiltere-Norve balklk davasnda ve 1974 ngiltere-zlanda balklk davasnda bu gr benimsemitir62. Gerekten de Egede Karasularnn 6 milin zerine kartlmas, ak deniz alanlarn yok denecek kadar azaltacak, bu denizin neredeyse btn kaynaklar Yunanistana kalacak, Trk Deniz Kuvvetlerinin uluslararas sulardan geerek Egeden Akdenize ulamas olanaksz hale gelecek ve bu deniz ile zerindeki hava sahasnda Trkiyenin hibir hakk kalmayacaktr( Bknz. Ek- 7)63. Yunanistann karasularn 12 mil olarak kabul ettirmesi durumunda Egedeki genel grnm u ekilde olacaktr:

[uluslararas hukukta baz kurallar genel ve uzun bir uygulama grerek bu nitelii kazanabilirler]

[uluslararas

hukukta rf ve adet hukuku kural nitelii kazanm bir husus, ona srekli ve tutarl

olarak kar km lkeler asndan balayclk tamaz] 60 Oran, a.g.e., s. 82 61 Kurumahmut, a.g.e., s. 20 62 Oran, a.g.e., s. 83
63

Grel, Tarihsel Boyutlar inde Trk Yunan likileri (1821-1993), a.g.e., s. 76

21 12 MLLK KARASUYU UYGULAMASINA % 71.53 % 8.76 %19. 71

64

GRE

EGEDE OLUACAK DURUM YUNAN KARASULARI TRK KARASULARI ULUSLAR ARASI SULAR

( Bknz. Ek-8) Bu durumda ise 6 millik karasular uygulamasnda dahi uluslararas sulara giri k sadece 3 blgeden yapabilen Trkiye, Yunan karasularnn 12 mile kmas ile Akdenize alabilecek herhangi bir koridor bulamayacaktr. Bu ise Egenin Trkiyeye kapatlmas yani Egenin bir Yunan gl haline gelmesi demektir. Byle bir ihtimalde rnein; stanbuldan hareketle skenderuna gidecek bir Trk gemisi Ege Denizinin byk bir blmnde Yunan karasularnda seyretmek zorunda kalacaktr65. Her ne kadar zararsz gei hakk bulunaca belirtiliyorsa da geiin zararsz olup olmayacan tespiti yetkisi sahildar devlete ait olduu da dikkate alndnda, Trkiyenin ak denize almasnn snrlandrlmas Trkiye asndan Karadeniz ve Akdeniz kylarnn balantsn ortadan kaldracandan dorudan Trkiyenin egemenlik haklarnn snrlandrlmas anlamna gelecektir. Ayrca, bu tr bir uygulama yalnz Trk lkesinin blnmesi demek olmayp beraberinde karasular alanlarna bal olan Trkiyenin Ege Kta Sahanl ve ekonomik blge haklarnn da ortadan kalkmasna neden olacaktr. Yunanistann karasularn 12 mile karmas durumunda Ege Kta Sahanl alanlarnn byk blm Yunanistana ait olacaktr. Bu arada konuya askeri adan bakld takdirde ok tehlikeli sonularn ortaya kt grlr. Mesela bir sava gemisi, bunu Trk Donanmas olarak dnelim , Yunan karasular iinde manevra yapamaz, at yapamaz, uak indirip kaldramaz. Denizaltlar, Yunan karasularndan ancak su stnde bayrak ekerek gemek zorundadr. Grld zere Yunan karasularnn 12 mile karlmas durumunda Trk Donanmas ve Hava kuvvetleri yukarda belirtilen snrlamalara tabi tutulacak ve hareket serbestileri geni lde engellenerek dar bir sahaya hapsedilmi olacaktr66. Anlalaca zere Trkiyenin Yunan Karasularnn 12 mile karlmas durumunda bunu bir sava sebebi (casus belli) sayacan belirtmesinin temel
64 65

NAF, a.g.e., s. 43 Mehmet Gnlbol, Olaylarla Trk D Politikas,1919-1995, Siyasal kitapevi, Ankara 1996, s.81 66 Yolga, a.g.e., s. 29

22 sebebi bunlardr. Daha nce de belirtildii zere Trkiyenin bu sert tepkisi karsnda Yunanistan, milletleraras hukuk kurallarna gre karasularn 12 mile karma yetkisinin bulunduunu sylemesine ramen, bu gne kadar buna cesaret edememitir. phesiz ki bunda Trkiyenin kararl tutumunun byk rol olduu kadar Amerika ve Rusyann da 12 mil prensibine kar kmas etkili olmutur. Bilhassa Rusya iin 12 millik karasular demek Rus Donanmasnn Ege Denizinden gemesinin, Yunanistann msaade ve lutfkarlna bal olmas demektir. Dnya Denizlerin de her zaman aktif rol oynamak isteyen Rusyann byle bir duruma msaade etmesi beklenemez.. Ayn ey Amerika iin de geerlidir. 1936 Monteux Antlamas ile , belirli artlar altnda da olsa Amerika Karadenize kma imkanna sahiptir. Amerikann Karadenize kmas iin, Ege Denizinden gemesi gerekmektedir. Yunanistanda her zaman Amerikaya dost bir hkmet bulunmayabilir. Bu demektir ki, 12 millik karasular Amerikann ok geni bir blgede hareket serbestisini bir kck Yunanistan engelleyebilecektir. Amerikann byle bir eye msaade etmesi elbetteki mmkn deildir67 Yunanistan ile Trkiye arasnda bu meseleden kaynaklanan sorunlarda bu devletlerin ilgisiz gibi davranmalar yada ses karmamalar Trkiyenin tavrna olan gvenlerinden kaynaklanmaktadr. Onlara gre Trkiye zaten gereken sert tavr taknmaktadr. Bu durum Yunanistan n dndaki lkelerin Trkiyenin Avrupa Birliine yelii meselesinde sessiz kalmalarna benzetilebilir. Keza bu durumda da Yunanistan zaten Trkiyenin yeliine yeteri kadar engel kartmaktadr.

2. Hava Sahas Sorunu Hava sahas, kara ve denizin yan sra, bir devletin egemenliinin geerli olduu nc alan oluturur. Bu kavram, kara lkesinin ve karasularnn zerindeki hava stununu anlatmak iin kullanlmaktadr. Ege Hava Sahas sorunu iki alt sorundan olumakta olup, karasularnn 6 milin zerinde geniletilmesi sorunuyla yakndan ilgilidir. Yunanistann 10 millik hava sahas iddialar ile

Fahir Armaolu, 20. Yzyl Siyasi Tarih ( 1914-1995), Cilt. 1-2, Alkm Yaynevi, Geniletilmi 14. Bask,Ankara ( Basm Yl Yok), s. 841

67

23 Uu Bilgi Blgesi yada ngilizce ksaltlm adyla FIR ( Flight Information Region) zm bekleyen alt sorunlardr68. a. Yunanistann Konuyla ilgileri ddia ve Grleri 1944 tarihli Chicago Szlemesi ve uluslararas hukuk, ulusal hava sahas geniliini, devletlerin karasular genilii ile snrlandrmtr. Buna karn Yunanistan hava sahasnn 10 mil geniliinde olduu iddiasndadr69. Yunanistan, ulusal hava sahasn 6 Eyll 1931de bir Yunan Krallk kararnamesiyle 10 mile kard. Bunun iin seilen zaman, yine Trk-Yunan ilikilerinin en iyi olduu bir tarihti ve Babakan smet nnnn Atina ziyaretinden hemen nceye rastlamt. Bununla birlikte Yunanistan bu geniletme ilemini Uluslararas Sivil Havaclk rgtne (ICAO) resmen ancak 1974te duyurdu.70 Trkiye bu duruma derhal itiraz etmitir. imdi de Yunanistann ulusal hava sahas, Trkiye tarafndan, Yunan karasular gibi 6 mil olarak kabul edilmektedir71. Yunan ulusal hava sahas, uluslararas alanda ilk kez karasularnn geniliini aan bir hava sahasdr ve halen devam eden biimde Yunanistann en fazla protestosuna sebep olan konuyu oluturmaktadr72. in ilgin yan Yunanistan NATO manevralarnda hava sahasnn 6 mil olduu grn esas olarak kabul etmektedir73. Yunanistan, Trk uaklarnn srekli olarak Yunan hava sahasn ihlal ettiini sylerken, 6 millik karasularnn stnde kalan hava stununun d snr ile 10 mil arasndaki 4 millik hava sahasndan sz etmektedir74. Taraflarn yaklamlarndaki katl korumalar ve yaplan eitli grmelerden bir sonu alnamamas, Trkiye'nin 10 millik hava sahasn tanmadn gstermek iin askeri tatbikatlar srasnda Yunan karasular ile iddia edilen 10 millik hava sahas arasndaki blgelerde uaklarn uurmasyla yeni bir boyut kazanmtr. Trkiye'nin bu giriimlerini Yunanistan, ulusal hava sahasnn ihlal edilmesi eklinde yorumlamakta ve her seferinde Trkiye'yi protesto etmekte, buna karlk Trkiye, bu protestolar geri evirmektedir.

68 69 70

Kurumahmut,a.g.e., s. 25

Grel, Tarihsel Boyutlar inde Trk Yunan likileri(1821-1993), a.g.e., s. 78 Oran, a.g.e., s. 87 71 Grel, a.g.e., s. 78 72 Oran, a.g.e., s. 87 73 Faik Snmezolu, Trkiye Yunanistan likileri ve Byk Gler, Der .Yaynlar, stanbul 2000, s.333 74 Oran, a.g.e., s. 87

24 te yandan tm Yunan iddialarnn aksine Yunanistan sz edilen hava sahas genilii iddialarna dayanarak Trk Hava sahasn bu gn de dahil olmak zere defalarca ihlal etmektedir Yaplan grmeler srasnda Yunanistan, ulusal hava sahasn 10 mil olarak belirlemi olmasn uluslararas hukuka uygun bir giriim olarak deerlendirmi ve 1931 ylndan beri, Trkiye'nin, bu yndeki uygulamalara tepki gstermediini ileri srerek, zmni olarak Trkiye'nin 40 yldan beri bu uygulamay kabul ettiini iddia etmitir75 b. Trkiyenin Konuyla lgili Grleri Yunanistan'n bu konudaki grlerine kar Trkiye, uluslararas hukuk kurallarna gndermede bulunarak; Yunanistan'n bu uygulamasnn, 1944 Chicago Szlemesi'nin 1. ve 2. maddelerine aykr olduunu ileri srmtr. Bu szlemenin 1. maddesine gre; "Szlemeyle, devletler her devletin lkesi zerindeki hava sahasnda tam ve mnhasran egemenlik haklarna sahip olduunu tanrlar."

2. maddeye gre ise, "Bu szlemenin amalar asndan bir devletin lkesi deyimiyle bu devletin egemenlii, hkmranl, korumas ya da mandas altnda bulunan topraklar ve bu topraklara bitiik olan karasular kastedilmektedir" 76. Trkiye, bu szlemenin hkmlerine dayanarak, Yunanistan'n karasular snrlar tesine taan bir ulusal hava sahas saptayamayaca grn ileri srmektedir. Buna gre, bir devletin egemenlii, ancak karasular zerindeki hava sahasnn geniliine bal olarak, o devlete egemenlik haklar salamaktadr. Dolaysyla, Yunanistan'n 6 mil olan karasular, kendisine, ancak 6 millik bir hava sahas salamaktadr, 6 mil dnda kalan blge btnyle uluslararas hava sahasn oluturmakta ve Yunanistan'a egemenlik hakk tanmamaktadr ( Bknz. Ek-9)

Bknz..www.tsk.mil.tr/HABERLER_ve_OLAYLAR/2_Hava_Ihlalleri/hava_sahasi_ihlalleri_2007.htm Katsoufros Theodoros, Ege Deniziyle lgili Trk-Yunan Uyumazlklar, Trk-Yunan Uyumazl. Der. Semih Vaner, Metis Yaynlar, stanbul 1989, s. 87-88.
75 76

Aksu, a.g.e., s. 94

25 Gerekten, uluslararas hukuk bir ky devletine farkl amalar iin farkl genilikte karasular ilan etme olana tanmamaktadr. Bu anlamda bir devletin karasularyla hava sahas arasnda bir zdelik olmas ilkesinden sz edilebilir. Bu ekilde, 1958 Cenevre Ak Deniz Szlemesi'nin 2. maddesi ve 1982 Deniz Hukuku Szlemesi'nin 87/1-b maddesi ak deniz zerindeki hava sahasnda uu serbestlii ngrmektedir. Ayn ekilde Nisan 1948'de ald bir kararla ICAO Konseyi ak deniz zerindeki hava sahasnda yalnzca ak deniz rejiminin geerli olduunu kabul etmitir. Trkiye'nin, Ege Denizi'nde ulusal hava sahas snrn 6 mil olarak kabul etmesi ve blgede yaplan ulusal ve NATO erevesindeki ortak tatbikatlar srasnda uaklarn 10 millik ksm ierisinde uurmas, Yunanistan'n sert tepkisine neden olmaktadr. 10 millik hava sahas ve 6 millik karasular uygulamasnn hukuksal geersizliine ilikin olarak sklkla dile getirilen bir rnee gre, Yunanistan'n uygulamakta olduu 6 millik karasularnn dnda fakat 10 millik hava sahas ierisinde bulunan bir askeri geminin varl karasular bakmndan bir egemenlik ihlali oluturmaz iken ayn gemiden havalanacak bir helikopter ulusal hava sahasnn ihlal edildii sulamasna hedef olabilmektedir. Oysa devletlerin egemenlik snrlarn belirlemede hareket noktas hava sahas deil kara snrlar ve bunlara bitiik karasulardr. Yunanistan, bu giriimleri ulusal hava sahasnn ihlal edilmesi olarak deerlendirmekte dolaysyla, hem Trkiye'yi hem de bu blgede uulara katlan dier devletleri protesto etmektedir77. Gerekten de gerek 1958 Cenevre Ak Deniz Szlemesinin 2. maddesi, gerekse de Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesinin 87. maddesi ak deniz zerinde bulunan hava sahasnn uluslararas alan olduunu ve btn devletlerin bu alanda uu zgrlnden yararlanabileceini bildirmektedir. Yunanistan hukuki gerekeleri kabul etmeyerek daha geni egemenlik hakk salama abasndadr. Yunanistan ulusal hedefi bu lkeyi yaylmaya, hukuka aykr davranlara zorlamaktadr78. 3. FIR Hatt Sorunu Trk Yunan likilerinde Ege Anlamazlna 1974te eklenen bir dier konuda Ege Denizi zerindeki sivil havacln gvenli bir ekilde yrtlmesini salayacak
77 78

Aksu, a.g.e., s. 95-96 lhan, a.g.e., s. 46

26 ykmllklere ilikindir. Havacln gelimesine kout olarak sivil havacln belirli bir dzen ierisinde yrtlmesi ve uu gvenliinin salanabilmesi, uluslararas ortak dzenlemelerin yaplmasn gerektirmitir. Bu nedenle, 1944 ylnda Chicago Szlemesi ile Uluslararas Sivil Havaclk rgt -ICAO- kurulmutur. Bu szleme erevesinde, sivil havacln gven ierisinde srdrlmesi iin Uu Bildirim Blgeleri - FIR olarak adlandrlan denetim alanlar oluturulmutur. FIR ierisinde uu gvenliinin salanmas iin gerekli olan her trl trafik kolaylklar, haberleme olanaklar, meteorolojik hareketler konusunda uyarc bilgiler, daha nce ICAO tarafndan saptanm olan lke tarafndan salanr; bununla birlikte, dnyann neresinde olursa olsun FIR hatlarnn izilmi olmas o hava sahas zerinde o devlete hibir egemenlik hakk tanmamaktr. Egemenlik hakk milletler aras hukuk kurallarna tabidir79. 1950 ylna kadar Trkiyenin dou snrlar ile talyann dousu arasndaki hava sahas Trkiyenin kontrol altnda idi. Fakat 1950de stanbulda yaplan Uluslar Aras Sivil Havaclk rgt ( ICAO) toplantsnda, Ege Denizinin ortadan ikiye blnmesi ve hava sahasn ikiye blen FIR hattnn dousunun stanbula batsnn Atinaya ait olmas nerilmitir. Ancak Trkiyenin bu konuyu nemsememesi ve buna gereksiz bir sorumluluk ve mali yk getirecei eklinde grerek yanamamas zerine , FIR hatt olarak Trkiyenin Ege Karasularndan geen hat kabul edilmitir. Bylece Ege Denizi zerinde ki hava sahasnn btn Yunanistann kontrolne braklmt.80 stanbul/Atina FIR 1952 ylnda usulne uygun olarak yaplan toplantlar neticesinde, ICAO tarafndan Blgesel planlara geirilmitir (Bknz.Ek-10). Ancak Yunanistann bu hatt bir hava egemenlii olarak grmesi ve FIR bir hudutmu gibi gstermesi zerine bu hattn deitirilmesi iin Trkiye 1966, 1968, 1971, ve 1974 yllarnda ICAO nezdinde giriimlerde bulunmu fakat bu gne kadar bir sonu elde edememitir. Trkiye 1974 Kbrs bar harekatndan sonra FIR hatt olarak belirlenen Trk Yunan snrnn batsn Emniyet blgesi ilan etmitir. Yunanistanda karlk olarak Ege Denizi hava sahasn yabanc sivil ve askeri trafie kapatm blgeyi de tehlikeli blge ilan etmitir81.

Rfat Uarol, Siyasi Tarih ( 1784-1994), Gzden Geirilmi ve Geniletilmi Drdnc Bask, Filiz Kitapevi, stanbul 1955, s.781; Aksu, a.g.e., s. 96 ; Armaolu, a.g.e., s. 839 80 Uarol, a.g.e, s.781: lhan, a.g.e., s. 45 81 NAF, a.g.e., s. 47; lhan, a.g.e.,s. 45

79

27 Yunanistana braklan uu haberleme kontrol, Kbrs Bar Harekat srasnda ve daha sonrasnda ciddi sorunlar yaratmtr82. 1974 krizinde Trk Yunan mnasebetleri sava durumuna gelince Trkiye ciddi bir sorun ile karlamtr. 1952 FIR anlamasna gre Ege zerinden gelen uaklar ancak karasularmza girerken yani 1-2 dakika nce stanbula bilgi vereceklerdi. Bu ise Trkiyeyi srpriz bir hava basknna kar savunmasz brakyordu. Bunun iin Trkiye 6 Austos 1974 gn yaynlad 714 sayl bir NOTAM ( Btn havclara tebli) ile Ege hava sahasn kuzey- gney istikametindeki bir izgi ile ortadan ikiye ayrd ve bu izgiye gelen uaklarn uu bilgilerini stanbula bildirmelerini istedi. Bu ise Trkiyeye srpriz bir hava saldrsnda 10-15 dakikalk bir zaman kazandrmakta idi. Yunanistan, bu durumda, 1066 ve 1152 sayl NOTAM' larn yaymlayarak Ege Denizi'ni btnyle tehlikeli blge ilan etmi ve blgeyi uulara kapatmtr. Konuya ilikin grmeler 1980 ylna kadar herhangi bir zme ulamakta baarsz kalrken, 1980 ylnda Trkiye, 714 sayl NOTAM'a son verdiini aklam, daha sonra Yunanistan da NOTAM' larn geri ekmi ve blge trafie yeniden almtr83 Bununla birlikte, iki lke arasnda bu konudaki anlamazlk srmektedir. zellikle, askeri uaklarn FIR blgelerine girerken, saptanan merkeze uu bilgilerini verip vermeyecei konusundaki gr ayrlklar, sorunu gndemde tutmaktadr. Yunanistan'a gre, Atina FIR sorumluluk alanna giren btn askeri uaklarn uu planlarn vermeleri zorunludur. Trkiye, bu gre kar kmakta ve Chicago Szlemesi'nin 3. maddesine gre, askeri uaklarn uluslararas hava sahasnda uular srasnda uu planlarn vermek zorunda olmadn ileri srmektedir. Chicago Szlemesi'nin 3. maddesine gre; a) Bu Szleme yalnzca sivil uaklara uygulanabilir ve askeri uaklara uygulanamaz... d) Szlemeyi kabul eden devletler, askeri uaklar iin dzenlemeler yaparken, sivil uaklarn uu gvenliine sayg gstermeyi ykmlenirler84.

Genel Kurmay Bakanl, a.g.e., s. 57 Tam ve detayl bir uu ncesi planlama baarl bir grevin anahtardr. NOTAM bilgilerini uu ncesinde planlamak iin NOTAM sisteminden yararlanlr. Bir NOTAM, NOTAM sisteminde emniyetli bir uu iin gerekli olan bilgilerin gncelletirilmesi uuu direkt olarak etkileyen kolaylklarn kuruluu , faaliyeti, hizmet ve uslleri ieren snflandrlmam bilgi olarak tanmlanr ( Ege Denizi kuzeyden gneye ortadan bir izgi ile ikiye ayrma prensibi Kta sahanl meselesinde de

82

Trkiyenin grdr) 83 Aksu, a.g.e., s. 97 84 A.g.e., s. 97

28 Bu tartmalara konu edilen bir dier nokta ise, Yunanistan'n Limni adas evresinde 3000 mil karelik bir "kontrol blgesi" oluturmasdr. Trkiye'nin grne gre, btn uaklarn nceden izin alarak uabilecekleri iddia edilen Limni kontrol blgesi, ICAO kurallarn ihlal etmekte ve sivil terminal kontrol istekleri iin gereksiz geniliktedir. Yunanistan, Limni evresinde oluturulan terminal kontrol blgesinin, Ege Denizi uluslararas hava sahasnn yalnzca kk bir blmn igal etmekte olduuna deinmi ve yaplan kimi grmeler srasnda bu blgenin azaltlabileceine ilikin nerilerde bulunmutur. Limni Adasnn 186 mil kare olduu dnlrse, Yunanistann bu ada zerinde 3.000 mil karelik hava kontrol sahas tesis etmesinin, milletleraras hukuk kurallarna ne kadar aykr dt kolaylkla anlalr. Trkiye 1977 Martnda Ege Hava Sahasnn Yunanistanla mterek kontrol hususunda bir teklif yapt ise de, Yunanistan bunu da kabul etmedi ve grmeler kesildi. 1978 ylnn ikinci yarsnda konu bir taraftan iki tarafn uzmanlar, dier taraftan iki taraf Dileri Bakanl Genel sekreterleri tarafndan ele alnd ise de bir anlama ve uzlamaya varmak mmkn olmad. Uzlama 1980 ylnda ancak NATO vastasyla mmkn olabilmitir85. Yunanistan 1977 Hazirannda NATOya bavurarak ittifakn askeri kanad ile tekrar ba kurmak istemi ve bunun iin gsterdii gereke de Trk tehlikesi olmutur. Yunanistann teklifine gre, zmirdeki NATO karargahna dnmeyecek fakat kuzey Yunanistanda Larissada, Yunan komutas altnda ayr bir NATO karargah kurulacakt. Bylece Ege Denizindeki hava harekat sorumluluu yani hava kontrol sahas, 1974den nce olduu gibi Yunanistana ait olacakt. NATO bakomutan Haig ile Yunan Bakan Davos arasnda yaplan mzakereler sonunda, 1978 ubatnda aa yukar Yunan grlerine yakn bir anlama imzalanm ve anlama dier NATO yeleri tarafndan kabul edilmitir. Trkiye ise bu anlamayla beraber Yunanistann NATOya dnmesini veto etmitir. nk Trkiye Ege hava kontrol sahas statsnn nceki ekline dntrlmesini kabul etmeyip, eski grnde olduu gibi kontrol sahasnn Trkiye ile Yunanistan arasnda bllmesini istedi. NATO Bakomutan Haig, Trk Genel Kurmay ile yapt grmelerden sonra mahiyeti aklanmayan bir plan hazrlam ve Ege Denizinin Yunanistann savunmas iin

85

Armaolu, a.g.e., s. 840

29 hayati nem tayan ksmlarnn NATOnun zel korumasna alndn aklyordu. Elbette ki Yunanistan bu plan tepkiyle karlamtr. 1979 ylnda NATO bakomutanlna General Rogers geldi. General Rogers, Rogers Plan adn alan yeni bir anlama tasla hazrlad ve taraflara verdi. Bu plan ile Trkiye Ege hava sahasnn kuzey gney istikametinde ortadan ikiye ayrlmas isteinden ve Yunanistan da 1974 ncesi statnn tekrar ve aynen ihdasndan vazgeiyordu. Nitekim Trk Genel Kurmay, 22 ubat 1980de yapt bir aklama ile 4 Austos 1974 tarihli ve 714 sayl NOTAMn kaldrldn bildirdi. Yani Trkiye Ege hava sahasnn ikiye blnmln ortadan kaldryordu. Bu aklamann ertesi gn Yunanistan da 13 Eyll 1974 tarihli ve 1157 sayl NOTAMn kaldrdn aklad. Bylece Ege Denizi tekrar sivil hava trafiine alm oldu. Rogers Plannn her iki tarafa kabul ve Trkiyenin NOTAsn geri ekmesi zerine Yunanistan , 20 Ekim 1980 tarihinde NATOnun askeri kanadna geri dnd. Yuanasitann NATOya geri dnmesi ve Ege hava kontrol sahas meselesinin Rogers plan ile zm , Trk Yunan mnasebetlerinin bir yumuama havas iine girmesi gerekirdi. Fakat byle olmad. 18 Ekim 1981 genel seimlerinde Yunanistanda Pan Helenik Sosyalist Partisinin (PASOK) iktidara gelmesi ve Papandreounun babakanl ile birlikte Trk Yunan mnasebetleri yeni bir gerginlik dnemine girecektir86.

Sonu olarak; FIR Hatt bir Trk Yunan snr gibi grlmemelidir. Trkiyenin ak denizler zerindeki hareketini eit ve serbest olarak kullanma hakk snrlandrlmamaldr. Uluslar aras Sivil Havaclk Tekilat (ICAO) sivil bir kurulutur ikago szlemesinde sadece sivil uuklarn uu bilgilerini verecekleri, askeri uaklara ait kurallarn ikili anlamalarla saptanmas gerektii ak ekilde belirtilmitir. Trkiye ile Yunanistan arasnda konuya ilikin bir anlama olmadndan, Trkiye, askeri uaklar iin ayn uygulamaya tabi olmay zorunlu saymamaktadr. Zira askeri uaklara kural koyma yetkisi devletin kendisine aittir. Ayrca gerek NATO

86

Armaolu, a.g.e., s. 839-843

30 tatbikatlarnda gerekse milli tatbikatlarda, tatbikat ncesinde tatbikat sahalar usulne uygun olarak NOTAMlattrlmakta ve tatbikat uaklar grerek uu kurallarna gre ve genellikle sath radarnn pozitif kontrolnde umaktadrlar. Uluslararas hava sahalarnda hareket hava trafii olarak pozitif radar kontrolnde yaplacak bir askeri uu iin uu plan bilgisi veya rapor verme zorunluluu getirmek hem ikago Szlemesi nin 3. maddesine hem de ak denizlere uma serbestisi salayan Uluslararas hukuk ve teamllerine aykrdr. Yunanistann tatbikatlarda uu plan bilgilerinin kendilerine verilmedii gerekesi ile kopard yaygara Atinann art niyetini ortaya koymaktadr. Uluslararas ikago Antlamas lkelerin hava sahas uzants ile karasular uzantsnn ayn mesafede olmas esasn kabul etmitir, bu yzdende Yunanistann karasular 6 mil olduuna gre hava sahas da 6 mil olmaldr. Yunanistan Ege hava sahas iinde yine uluslararas antlamalara aykr olarak yalnzca sivil uuklarn deil ayn zamanda askeri uaklarnda uu bilgilerini istemektedir. Ancak Trkiye uluslararas anlamalara aykr olduu gerekesiyle askeri uuklar iin uu bilgilerini vermemekte buna karn sivil uuklarn uu bilgilerini Atinaya bildirmekte bir saknca grmemektedir. Yunanistan Ege FIR Hattn elinde tuttuu gerekesiyle, Trk hava kuvvetlerinin, Ege hava sahas zerinde yapaca tatbikatlarda yaynlanan NOTAMlar tanmamakta ve bu NOTAMlar keyfi bir biimde deitirmektedir. Trkiye ise uluslararas kurallara gre uuklarn hangi hava sahas iinde uacaklar belirten NOTAMlar ilan ettikten sonra, bunlarn Yunanistan tarafndan deitirilmesini asla kabul etmemektedir. te Yunanistann hava sahasnn Trk sava uaklar tarafndan ihlal edildiine dair yaygaralarnn, sava rtkanlklarnn sebebi budur87. 4. Adalarn Silahlandrlmas Trkiye ve Yunanistan arasndaki ilikilerde gerginlie ve gvensizlie yol aan bir dier nemli sorunu ise, Yunanistan'n egemenlii altnda yer alan, ancak, uluslararas

87

NAF, a.g.e., s. 48-51

31 antlamalarla silahszlandrma ykmllne girmi olduu adalar, nce gizli daha sonra aktan, silahlandrmaya balamas oluturmaktadr88. Uluslararas antlamalar, askerden arndrma asndan Dou Egedeki Yunan adalarn kategoriye ayrmaktadr89; a. Boazn Adalar Lozan Boazlar Szlemesinin 4. maddesinde Limni, Semadirek, Gkeada, Bozcaada ve Tavan adalarnn askerden arndrlaca kararlatrldktan sonra, 6. maddesinde silahszlandrmann kapsam belirtilmitir. Bu maddeye gre askerlikten arndrlacak blgelerde ve adalarda hibir istihkam, sabit topu tesisleri ldak tesisleri denizalt aralar, askeri havaclk tesisleri ve deniz ss bulundurulmayacaktr90. Lozan Boazlar Szlemesinin yerine ikame eden Montr Boazlar szlemesinde ise boazlarn silahlandrlabilecei kabul edilmekle beraber Yunan adalarnn silahlandrlabilecei ile ilgili hibir hkme yer verilmemitir.91 b. Kuzeydou ve Merkezi Ege Adalar Midilli, Sakz, Sisam. Nikarya adl Yunan adalar. Bunlar, Lozan Bar Antlamasnn 13. maddesi gereince zerlerinde ancak polis ve jandarma kuvveti bulunabilecek, deniz ss ve istihkam kurmann yasak olduu adalardr. Bu drt Yunan adas da, ayrca bir de Lozan Bar Antlamasnn 12. maddesiyle askerden arndrlmlardr. c. Oniki Adalar Lozan Bar Antlamasnn 15.maddesi ile Trkiyenin elinden kesin olarak km olan talya egemenliindeki 12 adalar kinci Dnya Savandan sonra 10 ubat 1947de talya ile imzalanan ve Trkiyenin taraf olmad Paris Bar Antlamasnn 14. maddesi ile

Aksu, a.g.e., s. 84 Oran, a.g.e., s. 90-93 90 Aslan Gndz, Limni adasnn Hukuki Stats zerine Trk Yunan Uyumazl, Bayrak yaynclk, stanbul 1985 ,s.17. 91 Pazarc, Dou Ege Adalarnn Askerden Arndrlm Stats, Gzden Geirilmi kinci Basm Turhan Kitabevi, Ankara 1992 , s. 22
89

88

32 Yunanistana braklm ayn maddenin ikinci fkrasnda silahtan ve silahl kuvvetlerden arndrlmtr92. Yunanistan eitli dnemlerde deiik nedenler ileri srerek ve Trkiyenin itiraz etmemesinden de yararlanarak, bu adalar bu uluslararas antlamann sz edilen drt maddesini ihlal ederek silahlandrmtr93 Atina , zellikle 1974ten sonra Ege Adlaarn silahlandrmasna gereke olarak Trk Tehlikesi ni gstermiti. Halbuki Yunanistann Ege Adalarn planl bir ekilde silahlandrmas, 1974ten ok ncelere dayanr94. 1960l yllardan itibaren Dou Ege Adalarn silahlandrmaya balayan Yunanistan bu ie Trk sahillerine yakn adalarda szde turistik amal hava alanlar kurmakla balad. Yunan Genel Kurmaynn, planlarn zel olarak hazrlad bu sivil rtl hava alanlarnn zellikleri, bir sava annda askeri hava alanlar haline dntrlebilmeleridir. Sava uaklarna yakt ve cephane ikmali yapacak gizli depolar hazrlanm, hafif bakm iin gerekli yedek paralar buralarda stok edilmitir.95 Yunanistan ayrca Egedeki adalarda deniz sleri ile ok sayda gizli ikmal istasyonlar kurmutur. Yunan sava gemileri Trkiye ile bir sava annda bu istasyonlardan yakt ve cephane ikmali yapacaklardr. Ege Denizindeki yaklak 3602 adaya serpitirilmi olan bu istasyonlar, gzden uzak, kuytu koylarn iinde kayalar oyularak hazrlanmtr. Yunanistan 1974 Kbrs bunalmndan sonra ve bilhassa A Papandreu 1980lerde zellikle Limni konusunda silahlandrma olgusunu aka ilan edip savunmaya balamtr. Papandreunun Limni iin zel olarak, adalarn tekrar silahlandrlmas konusu iin de genel olarak izledii taktik, nce Limniyi sonra da dier adalar silahlandrlm bir durumda NATO savunma stratejisine dahil etmekti. Bylece bu adalarn yeni durumu NATOya, dolaysyla da bu rgte ye olan Trkiyeye kabul ettirilmi olacakt. Nitekim, en azndan o zamanki NATO Bakomutan General Rogersn (12 Eyll ynetimini ikna ederek

Hseyin Pazarc, Ege Denizindeki Trk Yunan Sorunlarnn Hukuki Yn , Trk Yunan Uyumazl, (Der. Semih Vaner) Metis yaynlar, stanbul 1990 ,s.119 ; lhan, a.g.e., s. 48 93 Oran, a.g.e., s. 94-95 94 NAF,a.g.e., s.35 95 Gndz, a.g.e., s.31; NAF, a.g.e., s. 35

92

33 Yunanistann NATO askeri yapsna geri dnmesini salayan Amerikan generali) bu neriyi Boazlardan sonra SSCBye kar ikinci bir savunma hatt olarak alglad bilinmektedir96. Yunanistan Egenin her tarafn asker ve silah doldurmutur: Limni Adasnda yapm olduu faaliyetlere NATOyu da alet etmeye alan Yunanistan Limni Havaalann TACAN sistemi ile donatmtr. Bu cihaz Askeri uaklarn geceleri gvenli ini kalk yapmalarna yaramaktadr. Bunun yan sra Midilli ve Rodos adalarnda birer tmen Sakz, Sisam, stanky, ve Limni Adlarnda birer Tugay bulunduran Yunanistann bu adalardaki toplam asker says 60.000 civarndadr. Bununla birlike adalarda oluturulan milis kuvvetleriyle birlikte bu say 100.000 i amaktadr. Ayrca sadece Limni Adasndaki havaalannda 30 kadar F 104 G ua her an havalanmaya hazr bir ekilde beklemekte ve sk sk Miraj ile F 1 ler Adada belirli srelerle stlenmektedir. Bat Anadoludaki ana birliklerin durumu ise u ekildedir; Midilli Adas: 1 tmen ve buna bal ana birlikler; 2 piyade alay, 7 piyade taburu, 1 zel milli muhafz taburu, 3 tank taburu, 4 top taburu, 1 uaksavar taburu, 15.000 asker. Sakz Adas: 1 tugay ve buna bal ana birlikler; 1 piyade alay, 4 piyade taburu, 1 zel milli muhafz taburu, 1 tank taburu, 1 uaksavar taburu, 7.500 asker. Sisam Adas: 1 tugay ve buna bal ana birlikler; 1 piyade alay, 4 piyade taburu, 2 mekanize tabur, 2 tank taburu, 2 top taburu, 1 uaksavar taburu, 7.500 asker. Rodos Adas: 1 tmen ve buna bal ana birlikler; 2 piyade alay, 7 piyade taburu, 1 zel milli muhafz taburu, 3 top taburu, 1 komando taburu, 1 uaksavar taburu, 7.500 asker. stanky Adas: 1 tugay ve buna bal ana birlikler; 1 piyade alay, 4 piyade taburu, 1 zel muhafz taburu, 2 tank taburu, 8.000 asker. Grld zere Yunanistan askerden arndrlmas gereken adalar hzla

silahlandrmakta ve asl tehdidin kendisi olduu gereini de gzler nne sermektedir. 1990larda ise Meri Yakas ve Anadolunun karsndaki adalardan geen ilk savunma hatt tespit etmi ve bu hattan balayarak btn Egeyi Yunanistann siyasi ve lke btnl

96

Oran ,a.g.e., s. 90

34 ierisinde mtalaa eden bir Yeni Savunma Doktirini uygulamaya koyacan aklamtr. Bu politikayla da Yunanistan Trkiyeye kar dmanca tavr takndn resmen ilan etmitir97 Adalarn Trkiye ve Yunanistana olan uzaklklar durumun ne kadar byk bir neminin olduunu ortaya koymaktadr. Buna gre Bat Anadolu Adalarnn iki lkeye olan uzaklklarna bir gz atalm. ADALAR Semothrace - (Semadirek) Limmos - (Limmi) Lesvos Chios - (Sakz) Samos Nicaria Stanco - (stanky) Rhodes - (Rodos) Syra Tilos - (lyaki) TRKYE 20 deniz mili 32 deniz mili 8 deniz mili 7 deniz mili 2 deniz mili 32 deniz mili 3,5 deniz mili 10 deniz mili 36 deniz mili 12 deniz mili YUNANSTAN 50 deniz mili 32 deniz mili 85 deniz mili 62 deniz mili 95 deniz mili 72 deniz mili 100 deniz mili 210 deniz mili 62 deniz mili 210 deniz mili

5. NATO Komuta Kontrol Sorunlar

Ege Denizi'nde, Trkiye ve Yunanistan arasnda srmekte olan mcadele, bu lkelerin NATO erevesindeki ilikilerine de yansmakta ve baz sorunlara neden olmaktadr. 1952 ylnda, NATO savunma sistemine katlan Trkiye ve Yunanistan'n ayn kanatta yer almalar, savunma planlar ve askeri sorumluluklar asndan, iki lke arasnda kimi dengelemelerin yaplmasn gerektirmi; NATO
97

NAF, a.g.e., s. 24, 35-38

35 ittifaknn gneydou kanadn oluturacak olan bu iki lke silahl kuvvetlerinin, sorumluluk snrlarnn belirlenmesi, NATO'ya tahsis edilecek kuvvetlerin balanaca komutanlklarn saptanmas nemli uralar gerektirmi, sonuta, yaplan dzenlemelerle Trkiye ve Yunanistan'n NATO'ya tahsis etmi olduklar kuvvetlerden kara ve hava kuvvetleri SACEUR Yksek Kumandanl'na verilmi ve bunlarn Gney Avrupa Harekat Sahas Bakumandanl'na tabi olmalar kabul edilmitir. Deniz kuvvetleri ise geici bir dnem iin, "imdilik" kaydyla, kendi genelkurmay bakanlklarnn emri altnda braklmlardr. 1957 ylnda yaplan bir dzenleme sonucunda, Ege Denizi'ndeki deniz kuvvetlerinin kontrol Yunanistan'a braklm, Trkiye'nin ulusal karasular dnda kalan blgelerde Yunanistan'n komuta kontrol sorumluluu kabul edilmitir. Buna karn, Trkiye'nin sorumluluk blgesi olarak da Boazlar, Karadeniz ve Akdeniz belirlenmitir. Sre ierisinde yaplan eitli dzenlemelerle, daha nce Ege Denizi'nin ortasndan gemekte olan hava savunma sorumluluk alanlar, giderek, Trk karasular snrna kadar kaydrlmtr98.

Yunanistan 1974 ylnda , Trkiyenin Kbrs Bar Harekatn bahane ederek, NATOnun askeri kanadndan ayrlmt99. Daha sonra Yunanistan 1977 ylnda NATO ya mracaat ederek ittifakn askeri kanad ile tekrar balant kurmak istediini bildirmi ve buna sebep olarak da Trk tehdidi bahanesini ortaya atmtr.100 Ege nin saha olarak NATO iindeki komuta ve kontrol , karargah NATO CINCSOUTH-Gney Avrupa Mttefik Kuvvetleri komutanlna bal ve karargah zmirde olan NATO COMLANDSOUTHEAST-Gney Dou Avrupa Mttefik Kara Kuvvetleri Komutanlnda yrtlmekteydi. Bu komutanlklara tahsis iin ayrlm olan Yunanistan ulusal kuvvetleri , Trk ulusal hudutlarna kadar, Egede komuta ve kontrole sahip gzkmekteydiler. Kbrs Bar Harekatn bahane ederek NATO askeri kanadndan ekilen Yunanistann bu sahada artk bir yetkisi kalmamt101.

98 99

Aksu, a.g.e., s. 99 NAF, a.g.e., s. 53 100 Armaolu, a.g.e., s. 841 101 lhan, a.g.e., s. 49

36 Trkiye'nin kararl kar klar sonucunda, Yunanistan'n NATO askeri kanadna dn 1980 Eyllne dein srdrlen grmelerde sonuca balanamamtr. Trkiye'deki 12 Eyll askeri darbesi sonucunda iktidara Ordunun el koymas, Yunanistan'n NATO askeri kanadna dnmesi iin gereken olumlu ortam salamtr. nceden NATO Bakomutan A. Haig aracl ile yrtlen Yunanistan'n askeri kanada dn abalar, 1979'da greve gelen B. Rogers tarafndan srdrlm ve bu abalar, Trkiye'de ordunun iktidara el koymasndan sonra ses getirmeye balamtr102. Uzun mzakerelerden sonra 16 Ekim 1980 tarihli SACEUR nerisinin 20 Ekim 1980 tarihinde onaylanmas ile Yunanistann NATOnun askeri kanadna tekrar geri dn mmkn olabilmitir103. Rogers Plan olarak adlandrlan bir plan erevesinde Yunanistan'n askeri kanada dn ve bu dnn akabinde Yunanistann plann hkmlerine uymamas Trkiyeyi hayal krklna uratmtr. Yunanistann bu kural tanmaz tavr ve NATO askeri kanadna dnn "Trkiye'ye kar kazanlm bir diplomatik zafer" olarak deerlendirmesi bu husuta iki lke arasndaki uzlamazlk noktalarnn tam manasyla ortadan kaldrlmadn gstermektedir104. Bu konu defalarca NATO toplantlarnda gndeme getirilmi olmasna ramen yllarca bir zme balanamamtr. Ege Komuta sorumluluk alanlarnn tespiti konusunda Trkiye bu gn devre dnda bulunmaktadr. Konu NATO ile Yunanistan arasnda sonulandrlacak, alnan karar Trkiye inceledikten sonra, grn bildirecektir. Fakat NATO le Yunanistan arasndaki bu grmeler de Atinann ters tutumu nedeniyle kesintiye uramtr. Yunanistan bu akl almaz ve hissi davranlar nedeniyle Rogers Plan n tanmayarak Trkiyeyi NATOnun askeri Gneydou kanadnda tek bana brakmaktadr105.

102 103

Aksu, a.g.e., s.101 NAF,a.g.e., s. 53 104 A.g.e., s. 53 ; Aksu, a.g.e., s. 101 105 NAF, a.g.e., s. 54

37

KNC BLM

KITA SAHANLII KAVRAMI VE GERD AAMALAR

Corafyaclar ve jeologlar tarafndan teden beri bilinen kta sahanl kavramnn devletleraras hukukun bir paras olmas, esas itibariyle bilhassa deniz dibi kaynaklarndan yararlanma imkannn belirmesinden sonra sz konusu olmutur. Kavram Romallar zamanndan balayarak karasular kavramna paralel olarak gelimi ve tartmalara konu olmutur. Savata ve barta uluslararas ilikilerin en canl ve etkili bir biimde sergilendii bir ortam olan deniz, bu nemini daima korumutur. Teknolojinin hzl bir biimde gelimesi ekonomik gereklerin zorunlu kld tedbirler, milletlerin menfaatlerinin atmasna yol amtr. Bu devaml atma denizlerin serbestlii konusunun her devirde, o devrin ihtiyalarna gre ele alnmasn zorunlu hale getirmitir. Bylece milletlerin ortak menfaati denizlerin ve denizlerdeki gidi gelilerin, herkese kabul edilen ve uyulmas zorunlu olan bir hukuk dzenine balanmasn kanlmaz hale getirmitir. Dier taraftan denizalt canl veya cansz kaynaklar her milletin hatta kysal olmayan devletlerin bile hak iddia etmelerine yol amaktadr106. Eski devirlerde sadece lkeler arasndaki gidi ve gelilerde ve ticari ilikilerde kolaylk salayan deniz, bu gn deniz alt ve deniz st zenginliklerinin iletilmesi ve deerlendirilmesi bakmndan da devletleri ilgilendirmektedir

106

M. Zeki Akn, Karasular, Sular, Gemilerin Bu sulardaki Rejimi ve Kta Sahanl, Ankara 1978, s.19-

28

38 Kta sahanl kavram corafyaclar ve jeologlar tarafndan kullanlan teknik bir terimdir. Temelde de corafik, jeolojik ve oinografik bir kavramdr. Ky devletlerinin kara lkesinin denizin altnda devam eden doal uzantsn ifade etmek iin kullanlan bir terimdir107. Yaplan aratrmalar deniz yatann sahilden itibaren 155 kulaca kadar yava yava derinletiini, 100 kulatan sonra bu derinliin birden bire arttn gstermektedir. te bu alan corafyaclar ve jeologlar tarafndan kta sahanl olarak adlandrlmtr108. Kta sahanl ile ilgili bilgilere girmeden nce ktalarn ve denizlerin yer kabuundaki konumlarna deinmek gerekir. A. JEOLOJK AIDAN KITA SAHANLII 1. Kta ve Denizlerin Yerkabuundaki konumlar Dnyamzda esas itibariyle, iki toporafik yzey vardr. Bunlardan birisi deniz seviyesi zerinde kalan ktalar dieri, deniz seviyesinden yaklak 5 km. derinlii olan byk okyanus havzalardr. Bu iki byk oluum yer kabuunun yzn ve ikisi arasndaki snr, kta sahanlnn da yer ald kta kenarn (continental magrin), tekil eder. Ktalar oluturan yer kabuu ile okyanuslar oluturan yer kabuu arasnda ok belirgin farklar olduu, yaplan jeolojik ve jeofizik gzlemler sonucu ortaya konulmutur.Yer yuvarnn, st rtsnn d ksmn oluturan yer kabuunu, i ksmdan ayran ok belirgin MOHOROVCC yzeyine kadar d kabuun kalnl ktalar altnda ortalama 35 km ve okyanuslar altnda ortalama 6 km olarak bulunmutur. Yer kabuunun yaklak %40n oluturan ktasal kabuk daha kaln, fakat hafif granit malzemeden; ktasal kabuun altnda da devam eden, okyanus tabann oluturan okyanus kabuu, daha ince, fakat, daha ar bazaltik malzemeden olumutur. Bu iki ktle arasndaki geii oluturan kta kenarlar, Atlantik ve Hint okyanuslar evresinde grld gibi, Pasifik Okyanusunu evreleyen kta kenarna gre genellikle daha genitir. Bu fark, ktasal ve okyanusal kabuklarn birbirlerine gre hareketleri sonucu olumutur. Atlantik Okyanusunda Amerika ve AfrikaAvrupa ktalar okyanus kabuu ile birlikte birbirlerinden uzaklamaktadr ve kta kenar bu alanlarda aktif deildir. ki kta arasndaki Atlantik Okyanusu bu uzaklama sonucu yaklak 180 milyon ylda olumutur. Pasifik okyanusu evresinde ise okyanus kabuuna kar hareket eden ktasal kabuun altna
107 108

Mehmet Kocaolu, Uluslararas likiler , Kara Harp Okulu Yaynlar, Ankara 1993, s.161 F. Edip elik, Milletler aras Hukuk, 2.C., Filiz Kitapevi, stanbul 1982, s.229

39 okyanusal kabuk dalmaktadr ve bu dallar sonucu oluan levha hareketleri Pasifii evreleyen dar uzun ukurlar ve dar kta kenarn meydana getirmitir. Bu ukurlar denizlerin en derin yerlerini oluturmaktadr. Toplam okyanus yzeyinin yaklak %15i kta kenarnn su altnda kalm ksmn oluturmaktadr. 109 Buna gre denizalt morfolojik nitelerinden kta kenarn karadan denize doru tanmlarsak ; Deniz Seviyesi stndeki ky dzl (Ky Ovalar ) Kta Sahanl ( Kta elfi-Continantel Self) Kta Yamac (Kta evi- Continantel slope) Kta Yamac Etei ( Kta Ykselimi-Continental Rise)110 ( Bknz. EK- 11) 2. Kta Sahanl ( Kta elfi- Continental Self) Kylar , Ktalarn sona erdii bir snr deildir. Ktalar deniz altnda da bir noktaya kadar devam etmektedir. Ktalar evreleyen s deniz ile kapl 0 derece 07 dakikalk ok az eimli bir dzlk ve taraalara kta sahanl denilmektedir. Jeolojik ve jeomorfolojik olarak , kta sahanl ( Continental Self) olarak tanmlanan alan genellikle ktann ak deniz diplerine kadar uzanan su altnda kalm doal uzanm blmlerinden olup deiik derinliklere ve ukurluklara sahip olmaktadr111. Kta sahanl yzeyi kilometre bana ortalama 1.7 metre dalar. Ortalama 130 metre derinlie kadar iner ve 600 metre derinlie kadar inen yerler de vardr. Genilii ortalama 75 km. olup Sibirya kuzeyinde olduu gibi 700 kmye kadar da kar. Ktalarn anmasndan oluan kum, akl, toprak ve dier malzemelerin akarsularla denizlere getirildii deltalar; dalgalarn kydan andrd yine kum, akl, ve toprak malzeme ile kimyasal ve biyolojik yollarla oluan kiretalarnn kerek meydana getirdii tortul kayalar, genellikle kta sahanln kaplar. Yz milyonlarca yl sregelen bu olay sonucu kalnl binlerce metreye
Karakse, a.g.m., s. 53-54 Erin v.d., a.g.e., s. 29-30; Hseyin ztrk, Jeolojik Kta Sahanlnn Belirlenmesindeki Formlasyonlar, Ege Kta Sahanl ve likili Sorunlar Sempozyumu, Trk Deniz Aratrmalar Vakf (TDAV), stanbul 2002 , s.9 111 ztrk, a.g.m., s. 10; Erhan Sakallolu, Kta sahanl Jeolojisi-Ekonomisi-Politikas, Jeoloji Mhendislii Dergisi, S. 2 , Ankara 1997 s.4
110 109

40 ulaan kel tabakalar meydana getirir.kellerin kalnl, kta sahanlnn jeolojik alt yapsna ve yana bal olarak, sfrla binlerce metre arasnda deiir. Kta sahanlklarn rten kel kayalardan halen dnya petrolnn % 20ye yakn retilmektedir. Derin denizde retim teknolojisi gelitike bu orann %30larn zerine kmas beklenmektedir112. Kta sahanlnn, kara parasn deniz altndaki uzants olup sahildar devletin deniz altndaki devamnn oluturduu yukarda deinilen bilimsel aklamalardan da anlalmaktadr113. Sz edilen bu kta sahanlnn UNCLOS 76 (Birlemi Milletler Deniz Hukuku Konferans-United Nations Conference on the Law of the Sea) da tanmlanan hukuki kta sahanl ile bir ilgisi yoktur114. 3. Kta Yamac (Kta evi- Continantel Slope) Kta Yamacndan balar ve yksek eimli bir yama morfolojisi gsterir115. Kta Sahanl ile okyanus ukurluu arasnda dik eimli ok belirgin toporafik arzay oluturur116. Dier bir deile , Kta Yamac Kta Kenar ile denizin birdenbire derinletii blgede yer alr ve bu yama, 20- 100 km. geniliinde olan, hafif bir eim yapar; derinlii 100-200 metre ile 14003200 metre arasnda deiir117.

4. Kta Yamac Etei ( Kta Ykselimi- Continantel Rise) Kta yamacndan sonra balayan ve okyanus taban dzlne kadar devam eden hafif engebeli bir dip topografyasna sahip alandr118. Genilii 0 ile 600 km arasnda deimektedir. Kta Ykseliminin nemli petrol potansiyelinin olaca tahmin edilmektedir.Kta Ykselimi ve kta yamac doal uzanmn, ayrlmaz bir paras olup, zellikle kendisini

Karakse a.g.m., s. 57 Hamza Erolu, Devletler Umumi Hukuku El Kitab, 2.Basm, Turhan Kitapevi, Ankara 1987, s.215 114 ztrk, a.g.m., 10 115 A.g.m., s. 10 116 Karakse, a.g.m., s. 57 117 Sevin Toluner, Milletler Aras Hukuk Dersleri Devletin Yetkisi, Gzden Geirilmi 4. Bask, Beta Yaynlar 1996, s. 199 118 ztrk, a.g.m., s. 10
113

112

41 okyanuslarda daha iyi gstermektedir. Yarkapal ve kapal denizlerde kta ykselimine daha az rastlanmaktadr. Ege Denizinde de olduu gibi119.

B. HUKUK AIDAN KITA SAHANLII 1. Kta sahanl kavramnn ksa tarihesi Uluslararas hayatn denizle ilgili cephesinde son 50-60 yllk periyot ierisinde dinamik gelimeler kaydedilmitir. Bu gelimelerden en nemlisi devletleraras uygulamalarda nispeten gitgide yerleen ve messeseleen kta sahanl konusudur. Bu mesele memleketimizde devletler hukuku ile uraanlarn ilgisini balangta yeteri kadar ekmemi ve aratrmalar yaplmamtr. Ancak Trkiye ile Yunanistan arasnda Ege sorununun bir paras olarak patlak veren kta sahanl meselesi ile birlikte bu konuda da eitli aratrmalar yapld sylenebilir. Kta sahanl corafya ve oseanografya bakmndan eskiden beri bilinen bir konu olmakla birlikte Devletler Hukukunda 1942den, bilhassa 1945den sonra bu gnk mevkiini almaya balamtr. Bu bakmdan kta sahanlnn devletler hukukunda yeni bir konu olduu sylenebilir. Bunun iin 1945 ylndan nce yazlm ders kitaplarnda kta sahanlna temas edilmemitir. Ancak 1945 de ABD Bakan Trumann biri balklk dieri tabii kaynaklarla ilgili teblilerinden sonradr ki yeni kan eserlerde kta sahanlna da denizler hukuku ksmnda bir yer ayrlmaya balanmtr120. Bu yenilie ramen Kta sahanlna yirminci asrn ilk eyreinde nadir vesilelerle de olsa temas edildii grlmtr. Bunun ilk rneine Portekiz 9 Kasm 1910 tarihli kararnamesi ile yz kulac amayan derinliklerde deniz dibini tarayarak balk avlamann balklarn hem gda sahasn hem de yuvalarn yok etmekte olduu bylece yeri doldurulmaz bir servet kaybna neden olduu gerekesiyle bu derinliklerde ve sahilden 3 milden uzaklkta bu usulle avlanmay yasaklamasyla ahit oluyoruz121.

119 120

Karakse, a.g.m., s. 57 Meray, a.g.m., s. 80, 84 121 Pazarc, Uluslararas Hukuk Dersleri, Kitap. II, 4. Basm, Ankara 1996, s. 347

42 1916dan itibaren Kta Sahanl Meselesi, balklkla ilgili olarak resmi konferanslarda ortaya atlmaya balanmtr. 1916 ylnda spanyol oseanograf Odean de Buen Karasularn btn kta sahanln iine alacak ekilde geniletmek gereini srarla vurgulamtr. Odean de Buen bu gereklilii Kta sahanlnn insanln gdasn tekil eden balk eitlerinin en fazla burada bulunmasna dayandryordu122 Nitekim bu ekilde bir baka gr de Lizbon niversitesi Profesrlerinden Magelhaesin Milletler Cemiyetine 1927 de verdii raporda da tesadf edilmektedir. Profesr Magelhaes de deniz mahsullerinin ister sabit ister gmen olsun biyolojik sebeplerden en ok kta sahanl zerinde bulunduunu belirttikten sonra karasularnn kta sahanlnn tmn ierisine alacak ekilde geniletilmesi gerektiini sylyordu. Arjantinli hukuku Suarezde 1927 de kta sahanlnn kara sularnn snr olarak kabul edilmesini teklif etmiti. Bylece gelien deniz sanayinin ihtiyalar karlanabilecekti123. kinci Dnya Savann hemen banda, 3 Ekim 1939da Panamada toplanan Amerika ktas devletleri, Panamerikanizm ad ile tannan cereyana kaplarak, 300 millik mesafeye kadar ak denizde tarafszlk blgeleri tesis etmilerdir124. Grld zere verilen tekliflerde genel olarak balklk gz nne alnmtr. Deniz Alt Doal kaynaklar (Madencilii) bakmndan Kta sahanln milletleraras mesele ve konu haline getiren ilk teebbs ilk vesika ngiltere ile Venezuella arasnda 26 ubat 1942de imzalanan ve Paria Krfezinin denizalt sahalar ile ilgili olan Paria Krfezi Antlamasdr. Bu antlama ile Paria krfezi , Venezuella ve ngiltere arasnda bllmtr125. Bylece belirtilen tarihe kadar sadece balklk bakmndan ele alnm olan Kta sahanl sorunu, Paria Krfezi Antlamas ile denizalt madencilii ile ilgili olarak da ortaya kmtr. ngiltere smrgesi Tridinad ile Venezuella arasndaki Paria Krfezinin derinlii 200 metreden azdr. Petrol ynnden olduka zengindir. Antlamaya katlan devletler krfezdeki denizalt zenginlikleri zerinde karlkl yararlarn salamay kararlatrmlardr. Bu antlama Kta sahanlnn igaline ilikin olduu halde, dier devletler tarafndan protesto edilmemitir126.
Meray, a.g.m., s. 85; Harp Akademileri Komutanl, Denizde Silahl atma Hukuku, Harp akademileri Basmevi, stanbul 1999, s.5 123 Meray, a.g.m., s. 85 124 Akn, a.g.e., s. 252-253 125 Meray, a.g.m., s. 86; Meray, Devletler Hukukuna Giri, C.1, Ankara 1960 , , s. 448 126 Harp Akademileri Komutanl , Kta Sahanl ve Sorunlar , Harp Akademisi Komutanl yaynlar, stanbul 1974, s.5
122

43

Devletler hukuku bakmndan kta sahanlna gerek nemini veren ve dier devletlerin ak denizlerin baz ksmlarnda egemenlik iddialarnda bulunma yollarn aan hadise Amerikan Bakan Trumann nerettii iki tebli olmutur. Buna deinmeden nce Amerikan iddialarnn hemen akabinde dier devletlerin benzeri veya ar iddialarda bulunduklarn belirtmek gerekir. Aadaki Tabloyu incelemekte fayda vardr: Amerikan iddialarnn ardndan Kta sahanl zerinde hak iddia eden dier devletler Meksika Arjantin ili Peru zlanda Kosta Rika ngiltere ( Bahama ve Jamaika smrgeleri iin) ran Suudi Arabistan Qatar eyhlii Ahu Dhabi eyhlii Kuwait eyhli Sharjan eyhlii Ras al Khaimah eyhlii Ajman eyhlii Umm al Qaiwain eyhlii Guatemala Filipinler Panama Honduras Pakistan El Salvador 29 Ekim 1925 11 Ekim 1946 23 Temmuz 1947 1 Austos1947 5 Nisan 1948 29 Temmuz 1948 26 Kasm 1948 7 Mays 1949 28 Mays 1949 8 Haziran 1949 10 Haziran 1949 12 Haziran 1949 16 Haziran 1949 17 Haziran 1949 20 Haziran 1949 20 Haziran 1949 30 Austos 1949 11 Ocak 1950 11 Ocak 1950 7 Mart 1950 9 Mart 1950 7 Eyll 1950

44 ngiltere ( ngiliz Honduras Smrgrsi iin ) Nikaragua Brezilya ngiltere ( Falkland Adalar iin) Ekuvator Gney Kore srail Avusturalya 9 Ekim 1950 1 Kasm 1950 8 Kasm 1950 21 Aralk 1950 6 Mart 1951 19 Ocak 1952 3 Austos 1952 10 Eyll 1953

Bu durum karsnda Birlemi Milletlerin Devletler Hukuk Komisyonu da meseleye ncelik vermek zorunda kalm ve ak denizler rejiminin taknini iin urarken, nce kta sahanln ele almay kararlatrarak almalarn daha ok bu konu zerine yneltmi ve 1953 teki beinci toplantsnda kta sahanl ve bununla ilgili meselelere mtedair bir szleme tasars kabul edilmitir127.

2. ABD Bakan Trumann Kta Sahanl Bildirisi Devletler Hukuku bakmndan Kta sahanlna gerek nemini veren ve dier devletlerin ak denizlerin baz ksmlar zerinde egemenlik iddialarnda bulunma yollarn aan hadise 28 Eyll 1945 tarihinde Amerika Birleik Devletleri Bakan Trumann yaynlad ilki Kta sahanlnn yer alt ve deniz yata tabi kaynaklar, ikincisi ak denizin baz blgelerinde sahil balkl ile ilgili olan iki bildiri olmutur128 Yeni kaynaklarn aratrlmas, uygun bir biimde iletilmesi ve korunmas gerei nedeniyle, ak deniz altnda ve fakat ABD kylarna bitiik olan kta sahanlnn deniz yata ve toprak alt alanlarnn doal kaynaklarnn, ABDye ait olup onun yetki ve kontrolne tabi olduu hususunun duyurulduu bu bildiride kta sahanlnda ky devletine

Meray, a.g.m., s. 87 Meray , a.g.m., s. 87;Gndz , Milletleraras Hukuk, Temel Belgeler, rnek kararlar, gelitirilmi 3. B. , Beta yay, stanbul 1998, s.476
128

127

45 inhisari haklar tannmas zorunluluu, bu gn de geerli kalan u gerekelere dayanlarak dorulanmak istenmitir. Bu makul ve adil olan zmdr129. nk; Bu kaynaklarn iletilmesi ve korunmas, kydan ibirlii yaplmas ve nlem alnmasn gerektirir. Kta sahanl ky devletinin kara lkesinin bir uzants olarak deerlendirilebilir ve bu nedenle doal olarak ona eklidir. Bu kaynaklar, ok kez lkesindeki damar ve birikintilerin denize doru bir uzantsn tekil eder. Kendini koruma kaygs ky devletini kylarn tesinde bu kaynaklarn iletilmesi iin yaplmas gerekli faaliyetleri yakndan izlemek zorunda brakmaktadr130. Bu teblilerde Kta sahanlna dayanlmakta ise de bu terimden ne anlamak gerektii ak olarak ifade edilmemitir. Fakat teblie ek bir basn blteninde bu husus bir dereceye kadar aydnlatlmaktadr. Bu bltene gre, kta sahanl, ktaya bitiik ve derinlii 100 kulac amayan sularla rtl deniz alt toprak parasdr. Bltende yeni teknolojik gelimelerin kta sahanlndan petrol karmay imkan dahiline soktuu, sahanlkta petrolden baka madenlerinde bulunduu Amerikan kta sahanl zerinde denetleme ve yetki tesis ettii belirtildikten sonra, sahanl rten sularn ak deniz vasfna dokunulmad ve Birleik Devletlerin mevcut karasularnn snrn geniletmedii teyit edilmektedir. Bununla beraber , o srada i ileri bakan bulunan Mr. H.L. Ickes, yllk raporunda, Kta sahanlnn tarihi bir hadise olduunu belirtiyor ve bylece kazanlacak sahann 760.000 mil kareyi atna iaretle bunu Luiziyanann satn aln alnmas ve ilk on smrge ile mukayese ediyordu. Amerikan kta sahanlnn genilii, Birleik Devletlerin Atlantik sahillerinde 20 ila 250 mile, Pasifik kylarnda da 1 ila 50 mile kadar uzanmaktadr. leri bakan bakann teblii ile, kta sahanlndaki maden kaynaklar zerinde Birleik Devletler egemenliinin tesis edilmi olduunu da teyit etmekteydi. Bakan raporunda u rakamlar da veriyordu: Alaska Birleik Devletlere 7.200.000 dolara, Danimarka Bat Hindistana 25.000.0000 dolara, Luiziyana 27.000.000 dolara mal olmutur. Kta Sahanlnn bedeli ise sadece burada egemenliimizi ilan etmi olmamzdan ibarettir.

Toluner, a.g.e., s. 196 Baeren, Kta Sahanl; Doal Uzant ve Mesafe lkesi ilikileri, D Politika Dergisi, C. VI, S.1, 1995, s.53
130

129

46 Amerikan bakannn yaynlam olduu iki tebliin milletleraras platformda byk yank uyandraca bekleniyordu. Nitekim teblilerden az sonra dier bir ok devlet gerek kta sahanl gerekse ak denizlerde balk sahalar, gerekse her ikisi zerinde Amerikan iddialarna benzer veya onlar aan iddialarda bulunmulardr131. 3. Dier devletlerin Tek Tarafl Bildirileri Truman Bildirisi, Paria Krfezi olay ile ortaya kan gre uygulama imkan vermitir132. Truman Bildirisinin dier devletlerin de kendi kta sahanlklar zerinde eitli haklar ve yetkiler ileri srmelerine neden olduunu yukarda da arz etmitik. Gerekten de bundan sonra devletlerin denizi igal etme yarna girdikleri, bir ok devletin kendi kta sahanlklar zerinde eitli haklar ve yetkiler ne srdkleri gzlenmektedir133. zellikle Latin Amerika devletleri denizin, sahilin hemen ileri kesiminde derinletii ve bylece kta ile bir uzant tekil etmeyen jeolojik bir yap grnm arz ettii gerekesiyle, 200 metre derinlik kriteri yerine 300 deniz millik mesafeye kadar uzanan deniz sahas zerinde otorite tesisini n gren tebliler yaynlamlar, kta sahanl zerinde bazen mlkiyet bazen egemenlik, bazen her ikisi birden olmak zere iddialarda bulunmulardr. Kta sahanl teorisine yeni bir boyut kazandran bu anlay Latin Amerika gr olarak tannmaktadr134. Latin Amerika devletlerinin beyannamelerinde kta sahanl hakknda eitli tanmlar kullanlmaktadr. Bu devletlerin bazlar sadece kta sahanl terimini, bazlar denizalt kta sahanl, bazlar da denizalt platformu ve kta sahanl , kta sahanl veya denizalt platformu, nihayet denizalt platformu veya denizalt platformu veya denizalt platosu veya kta sahanl formln kullanmlardr. Baz vesikalarda bu terimlerle birlikte kta veya ada sahanl eklinde ibarelerde vardr. Balk sahanl ile ilgili olarak da kullanlan terimlerin banda epikontinental sular gelmektedir. Baz vesikalarda bu terim kta sahanln rten sular olarak ifade edilmitir. Latin Amerika devletlerinin hemen hepsi, Kta sahanl veya ak denizin kta sahanl ile ilgili olmayan ksmlar zerinde iddialarnda bulunurken , bu iddialarnn
Meray, a.g.m., s. 89,94 Pazarc Kta Sahanl Kavram ve Ege Kta sahanl sorunu, Prof. Aziz Kklye Armaan, Ankara 1984, ,s. 395 133 Arjantin, Guatemala, ili, Peru, Brezilya, El Salvador, Honduras, Kosta Rika, Panama, Nikaragua,Meksika gibi. Devletlerin iddialar iin bknz. Meray, a.g.m., s. 99-102 134 Harp Akademileri Komutanl, Denizde Silahl atma Hukuku, a.g.e., s. 8
132 131

47 dayanaklarn da gstermilerdir. Devletler bunlardan bir kan veya bir ounu iddialarna dayanak yapmlardr. Bu dayanaklar baz kategoriler halinde toplamak mmkndr. Corafi, morfolojik ve jeolojik bakmlardan kta sahanl ktaya dolaysyla lkeye baldr135 Kta sahanlnda zengin tabi kaynaklar bulunmaktadr; bunlar zerinde ilgili sahildar devletin haklar vardr136. Balk sahalarn korumak137 Dier devletlerin rnek gsterilmesi138 Kta sahanl ve hak muhafaza blgelerinde egemenlik ilan devletler hukukunda kabul edilmitir139 ne srlen dier sebepler. ( Latin Amerika devletlerinin kabul ve ilan ettikleri metinlerde, iddialarna dayanak olarak ne srdkleri baz sebepler de vardr. Mesela bunlardan Kosta Rika ve ili iddialarnn hem kendi milli hem de Amerikan ktasnn menfaatine uygun olduunu Arjantin ve ili esasen denizalt tabi kaynaklarn halen ilemekte olduklarn Kosta Rika, ili ve Brezilya bu eit iddialarda bulunmann ve tedbirler almann devletin vazifesi olduunu Ekuvador da askeri gelimelerin devletleri kta sahanl ve kta sular zerinde yetki tesisine sevk etmi olduunu, Pan Amerikan Birliinin 1939 ve 1940 ve Havana Beyannamelerindeki esaslar milli mevzuatlarna ithali tavsiye etmi bulunduunu ne srmektedirler140

Arjantin, Brezilya, Honduras. Meray, a.g.m., s. 95-96 Mesika, Peru, Honduras.Meray, a.g.m., s. 96 137 Meksika, Arjantin, Peru, Kosta Rika. Meray, a.g.m., s. 97 138 Latin Amerika devletlerinin bir ksm bu konudaki iddialarn ne srerken kendilerinden nce dier devletlerinde mmasil iddialarda bulunduklarna iaret etmektedirler. Mesela Arjantin 11 Ekim 1946 kararnamesinde Birleik devletlerle Meksikann bu ekilde iddialarda kendilerinden nce bulunduklarna iaret etmilerdir. Meray, a.g.m., s. 98 139 Arjantin, ili, Kosta Rika, Peru Hoduras. Meray, a.g.m., s. .98 140 Meray, a.g.m., s. 99
136

135

48 Latin Amerika devletlerinin hepsi esas itibariyle kara sular zerinde ellerinde bulundurduklar egemenlik haklarn ak denizlerin bir ksm zerinde de geniletmek istemektedirler. Bunu yaparken istedikleri hakkn niteliini ak olarak belirtmektedirler; istedikleri egemenlik dir ve bunu aka byle ifade etmektedirler. Bu devletlerden bazlar, kta sahanln , bazlar hem kta sahanln hem de bunu kaplayan sular, bazlar da kta sahanl ile ilgili olsun veya olmasn tespit ettikleri saha iinde kalan sular egemenliklerine dahil etmek arzusundadrlar. ABD, bu gelimeler karsnda endielenmi ve bakan Truman 2 Temmuz 1948 tarihinde baz Gney Amerika devletlerine birer nota gndererek, bu uygulamalarla devlet egemenliinin karasular dnda da kullanlmak istendiini, bunun devletler hukuku prensiplerine aykr bir durum oluturduunu, deniz millik karasular dndaki egemenlik hakk iddialarn kabul etmeyeceini hatrlatmtr. C. DEVLETLER HUKUKU KOMSYONUNUN ALIMALARI Yukarda zetlenmeye allan devletlerin kta sahanl konusundaki farkl anlay ve uygulamalarnn dourduu sorunlar, Birlemi Milletler Hukuk Komisyonu tarafndan ele alnm ve deiik tarihlerde yaplan toplantlarda tartlmtr. Birlemi Milletler Devletler Hukuku Komisyonunun daha 1949daki toplantsnda, taknin alnacak konudan birisi ak denizler rejimi idi. Komisyon 1951deki nc toplantsnda kta sahanl konusunda bir szleme tasars hazrlam ve bunu ye devletlerin mtalealarna sunmutur. On sekiz hkmet bu n tasar hakknda mtalealarda bulunmulardr. Komisyon bu mtalealar dikkate alarak 1953deki beinci toplantsnda kta sahanl ve bununla ilgili meseleler zerinde, genel kurula sunulmak zere yeni bir szleme tasars hazrlamtr. Biz bu kesimde 1951 tasars ile 1953de komisyonca kabul edilen nihai szleme tasarsn gzden geireceiz. 1. 1951 ve 1953 Tasarlar ve kta sahanl 1951 tasars ( dzenleme) iin ele

49 Devletler hukuku komisyonu 1951 tasarsnda 1. madde kta sahanln u ekilde tarif etmektedir: Kta sahanl, sahillere bitiik fakat karasular blgesinin dnda kalan ve zerini rten sularn deniz yata ve yer alt tabi kaynaklarnn iletilmesine msait olan derinlii gemedii denizalt sahalarnn deniz yata ve yer altdr Bu maddeyi izah sadedinde komisyon u hususlar belirtmektedir: kta sahanln bu ekilde anlamakla komisyon, terimin jeolojik manasndan uzaklam bulunmaktadr. Esasen muhtelif jeologlarda birbirleriyle atmaktadr. Bu da jeolojik kstasn bu meselenin hallinde hukuki bir dzenlemeye esas alnmasna imkan brakmamaktadr. Bundan baka bu tarifin ikinci bir faydas da udur: iletilmeye imkan verecek kadar az derin olan baz denizalt sahalarnn, jeolojik bakmdan kta sahanl olup olmad meselesi de bertaraf edilmi olmaktadr. Devletler hukuku komisyonu kta sahanl zerinde sahildar devletin haklarnn mahiyetini tasarnn 2. maddesinde u ekilde gstermiti: Kta sahanl, buradaki tabii kaynaklarn aranmas ve iletilmesi maksadyla, sahildar devletin murakebe ve yetkisi altndadr Komisyon erh notlarnda bu maddeyi yle izah etmektedir: Bir kere komisyon kta sahanl zerinde sahildar devletin murakebe ve yetkisini tanrken (jurisdiction), bunun ancak nceden tespit edilmi maksatlarla icra edilebileceine iaret etmektedir. Deniz yata ve bunun yer altndaki tabi kaynaklarn iletilmesi dnda bu sahada herhangi bir murakabe ve yetki kullanlamaz. -1953 tasars Komisyon 1953 ylnda yeni bir tasar zerinde durmu 1951 tasarsndaki grn deitirmitir. Bu tasar devletlerin komisyona sunduklar grler esas alnarak dzenlenmitir. Yeni kabul edilen metin u ekildedir:

50

Madde 1 Burada kullanld manasnda kta sahanl terimi ile, sahillere bitiik fakat karasular blgesi dnda kalan ve 200 metre derinlie kadar uzanan denizalt blgelerinin deniz yata ve yer alt anlalmaktadr. Bylece komisyon kta sahanl teriminin daha ok jeolojik ve corafi manasna yaklaan bir kstas kabul etmi olmaktadr. Bu kstas azami snr gstermektedir. Bu derinlikten az derin ve sahillere bitiik sahalar ( Basra krfezi gibi) da tarifin mulne girmektedir. Baz istisnai haller iin ( Norvein durumu) istisnai haller de derpi edilebilir ve bu hususta kabilecek anlamazlklar hakemlie havale edilebilir. Komisyon yeni tasarda da kta sahanl teriminin sadece ktalara deil ayn zamanda adalara da amil olduunu belirtmitir. Devletler hukuku komisyonu 1953 toplantsnda 1951deki grnden vazgeerek tasarnn yeni 2. maddesini u ekilde kabul etmitir. Sahildar devlet kta sahanl zerinde tabii kaynaklarn aratrlmas ve iletilmesi maksadyla egemen haklar icra eder. Komisyon bu yeni gr yle savunmaktadr. Bir kere bu yeni formlle komisyon her eyden nce kta sahanln rten sular ve bunlar zerindeki hava sahasnn tam serbestlii prensibine sayg gstermeyi daima gz nnde tutmutur. Bundan baka madde metninden sarih olarak, sahildar devletin mnhasran kendine ve vatandalarna hasretmesi bu konuyla ilgili sular cezalandrmas da dahildir. Bundan baka tabii kaynaklar sadece madenlere deil sabit su mahsullerine de amildir. Fakat bu terim deniz dibinde yaayan balklara amil deildir. Sahildar devlet inhisari haklarn kullanrken dier devletlerin muktesep haklarna da sayg gstermek mecburiyetindedir. Sahildar devletin bu konudaki haklar fiili bir igale veya resmen ilana bal deildir. Komisyon bu haklarn hukuki mesnedi zerinde tartmay faydal bulmamaktadr. Bu mesnedi tek bir faktrle izaha da imkan yoktur. Komisyon, , ayrca, kta sahanl tabi

51 kaynaklarnn milletleraras bir teekkl tarafndan aranmas ve iletilmesi fikrini de tervi etmemitir.141 Komisyon daha sonra 1956 ylnda devletlerin 1953 tarihli proje iin belirttikleri grleri , daha sonra ak denizler ve karasular rejimine ilikin grleri ile birlikte deerlendirmi ve kta sahanlna ilikin 67- 73. maddeleri dzenlemitir. 67. maddeye gre kta sahanl terimi, karasularnn dnda 200 metre derinlie kadar olan yada bu limitin tesinde olup, blgenin doal kaynaklarnn iletilebilecei bir derinlie varan sahillerle ilikili deniz taban ile su alt deniz blgelerini ifade eder. Komisyon, bu projede de kta sahanl tanmn daima jeolojik balantdan ayr tutmaya almtr. Yani 200 metre derinlik ve iletilebilirlik kriteri forml halinde kullanlmtr. Yani projenin 68. maddesi ile de sahildar devlete, tabii kaynaklarn iletilmesi maksadyla kta sahanl zerinde egemenlik hakk verilmitir. 69. madde de sahildar devletin kta sahanl zerinde ki haklarnn, ne bu kta sahanl zerindeki sularn ak deniz rejimine, ne de bu sular zerindeki hava sahas rejimine halel getirmeyecei belirtilmitir. Projenin en nemli maddesi olan 72. maddesi ise; ayn kta sahanl etrafnda birden ok devletin bulunmas halinde, sahanlkla ilgili sorunlarn ve snrlamann bu devletler tarafndan anlama ile tespit edilmesi usul kabul edilmitir142. 2. 1958 Kta Sahanl Szlemesi Deniz Hukuku ile ilgili hukuku evrensel planda ilk defa tedvin( derleme) ve formle eden dzenlemeler 1958 Cenevre Deniz Hukuku Szlemeleridir143. Deniz Hukukunun Kodifikasyonu Konferans, 24 ubat 1958 tarihleri arasnda Cenevrede toplanmtr. Cenevre Konferansna Trkiye dahil seksen alt devlet katlmtr. Konferans sonunda drt szleme kabul edilmitir.
141 142

Karasular ve Bitiik Blge Hakknda Szleme( 10 Eyll 1964). Ak Denizler Hakknda Szleme ( 30 Eyll 1962).

Meray, a.g.m., s. 112, 116, 119-120 Akn ,a.g.e., s. 285- 287 143 Gndz , Milletleraras Hukuk ve Milletleraras Tekilatlar Hakknda Temel Belgeler, stanbul 1994, 2. B., s. 256

52 Ak Denizlerde Balklk ve Muhafazas Hakknda Szleme (20 Mart 1966). Kta Sahanl Hakknda Szleme (10 Haziran 1964). Konferansta ayrca Uyumazlklarn Mecburi Olarak zlmesi Hakknda htiyari Protokol imzalanmtr( 20 Haziran 1962). Cenevre Szlemesi 15 maddeden olumaktadr. Kta sahanl ile ilgili hkmler ilk yedi maddede bulunmaktadr. Dier maddeler szlemenin imzas, tasdiki szlemeye katlmalar, szlemenin yrrle girmesi ve yeniden gzden geirilmesiyle ilgili hkmleri ihtiva etmektedir144. Szlemede Kta sahanl u ekilde tarif edilmitir: Madde 1 A- Kyya bitiik, fakat karasular sahasnn dnda 200 metre derinlie kadar olan sualt alanlarnn deniz yatan ve toprak altn veya o derinliin tesinde, stteki sularn derinliinin zikredilen alanlarn doal kaynaklarn iletmeye imkan tand yere kadar uzanan yerler, Madde1 B- Adalarn kylarna bitiik olan benzeri su alt alanlarnn deniz yata ve toprak altn ifade etmek zere kullanlmtr145. Grlecei zere kta sahanlnn snrlandrlmasnda madde metni iki kriter ngrmektedir. 200 metre derinlik kriteri ve doal kaynaklarn iletilmesi olanann bulunduu derinlik kriteri. Bu iki kriterin birlikte kabul ile, esasen, kta sahanl kavramnn jeolojik anlamndan saplmtr. Bu zm, bir yandan, derinlii hibir yerde 200 metreye ulamayan baz s su alt blgelerinde ky devletinin haklarnn sakl tutulmas, te yandan da, geni bir kta sahanl blgesi bulunmayan, deniz dibinin birdenbire byk derinliklere

Meray ,Kta sahanl Hakknda Cenevre Szlemesi (1958), Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, Cilt: XIII, No:4, Aralk 1958, s. 81 145 Gndz a.g.e., s. 268

144

53 ulat kylara sahip devletlerle doal olarak byle bir blgeye sahip devletler arasnda eitlik salanmas iin kabul edilmitir146. Szlemenin ikinci maddesi , ky devletinin doal kaynaklarn aratrma ve iletme amacyla kta sahanl zerinde egemen haklar kullanacan belirtmektedir. Bu haklara sahip olmak iin kta sahanl denilen sahann igal edilmi olmasna veya orada fiili egemenlik kullanlm olmasna veya resmi bir duyuruya gerek yoktur. Devlet bunlar zerinde ab initio ve ipso facto hak sahibidir147. Szlemenin altnc maddesi, ayn kta sahanlnn komu devletler arasnda nasl snrlandrlacana dair hkm ihtiva etmektedir. Ayn kta sahanlnn, kylar kar karya olan iki yada daha fazla devletin lkesine bitiik olduu yerlerde, bu devletlere ait kta sahanlnn snr karlkl anlamayla tespit edilecektir.anlama yoksa ve zel baka bir snr hattn hakl klmyorsa, snr her noktas her bir devletin karasular geniliinin llmeye baland esas hatlarn en yakn noktalarna eit uzaklkta olan orta hattr148. Kta Sahanl Szlemesi 10 Haziran 1964 de 55 devletin katlmyla yrrle girmitir. Yunanistan szlemeyi imzalayarak taraf olmu ancak Trkiye szlemeye taraf olmamtr. 3. 1960 Cenevre II. Deniz Hukuku Konferans 1960 l yllarn ikinci yars teknolojik gelimelere bal olarak deniz hukukunda da bir takm yeni araylarn ortaya kmasna neden olmutur.Bu dnem ncesinde yaplan szlemeler dnyada meydana gelen ekonomik ve teknolojik gelimelerden tr yetersiz kalm ve sorunlar yaatmaya balamtr.Deniz alanlarna doru yaplan yneli petrol, doalgaz ve bir takm minerallerin denizlerden karlmas, 1958 kta sahanl szlemesinin yorumlanmasnda bir takm suistimallere yol amtr. Baz lkeler kta sahanlklarn tek tarafl olarak geniletme yoluna bavurmulardr149.

Toluner, a.g.e., s. 355 Gndz, Milletleraras Hukuk, Temel Belgeler- rnek Kararlar, a.g.e., s. 354-355 148 A.g.e., s. 356 149 M-5 Savunma ve silah sistemleri Dergisi, Birlemi Milletler III. Deniz Hukuku Konferans , Say:1, stanbul 1984, s.45
147

146

54 1958 szlemesi ve ncesinde alnan kararlarn eksikliklerinin giderilmesi ve deien artlara uydurulmas amacyla 27 nisan 1958 tarihinde alnan karar ve Birlemi Milletler Genel Kurulunun 10 Aralk 1958 tarihli teyidi ile yeni bir konferansn toplanmasna karar verilmitir150. Bu dorultuda kinci Deniz Hukuku konferans Cenevrede toplanarak 16 mart-26 Mart 1960 tarihleri arasnda almalarn srdrm ancak konferans her hangi bir anlama metni oluturamadan dalmtr151 4.1982 Tarihli III. Deniz Hukuku Konferans Meydana gelen deiimler ve ortaya kan ihtiyalar dorultusunda 1960 ylnn ikinci yarsnda teknolojik gelimelere de bal olarak deniz hukuku konusundaki almalarn yeniden balad yllar oluturmaktadr. Bunun zerine BM Genel Kurulu Malta Delegesi A. Pardonun nerisi zerine 18 Aralk 1967de Ulusal Yetki Alan Dnda Kalan Deniz Yata ve Okyanus Tabannn Bar Amalarla Kullanlmas zel Komitesini kurmutur. Genel Kurul, 21 Aralk 1968tarihli kararyla, komiteyi srekli klmtr. Ad geen komitenin almalar sonunda, 17 Aralk 1970de Deniz Yata ve Okyanus Tabann Yneten lkeler Bildirisi Genel Kurul tarafndan kabul edilmitir. Bildiri devletlerin ulusal yetki alan dndaki deniz yatan, insanln ortak miras kabul etmitir. Ayn tarihli bir kararla da tm deniz sorunlarn incelemek zere, 1973de deniz hukuku konferans dzenlenmesi kararlatrlmtr. 20 Haziran 1974de Caracasta balayan konferans, kimi yl bir kimi yl da iki dnem olmak zere toplam 11 dnem alarak hazrlanan ve 30 Nisan 1982de konferansa katlanlarn oyuna sunulan 1982 Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesi ( III. B.M.D.H.S.) metni hakknda 130 olumlu , 17 ekimser ve 4 ekimser oy kullanlmtr ( Trkiye, Amerika, Venezella, srail ekimser kalan devletlerdir)152. 6-10 Aralk 1982 tarihinde Jamaikada Montego Bayda dzenlenen bir trenle szleme 119 devlet tarafndan imzalanmtr153.

lhan Ltfem, Deniz Hukukunda Gelimeler: Birlemi Milletler Deniz Hukuku Konferans, Ankara 1959, s. 493 151 Aydoan zman, Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesi ,stanbul Deniz Ticaret Odas Yayn No: 5, stanbul 1984, s. V ; Pazarc, Uluslar aras Hukuk Dersleri, a.g.e., s.317 152 Pazarc, a.g.e., s. 281 153 zman, a.g.e., s. VI

150

55 Konferansta szleme aleyhine oy kullanm olan Trkiye daha sonra da szlemeye taraf olmamtr. Yrrle girebilmesi iin en az 60 lke tarafndan onaylanmasndan sonra 1 yl gemesi gereken III. B.M.D.H.S. 16 Kasm 1994 tarihinde yrrle girmitir. Szlemenin 76. maddesinin 1. blmnde kta sahanlnn tanm yaplmtr. Sahildar bir Devletin kta sahanl , karasularnn tesinde kta kenarnn d eiine kadar veya bu eik daha az bir mesafede ise, karasularnn llmeye baland esas hatlardan itibaren 200 deniz mili mesafeye kadar olan ksmda, bu devletin kara lkesinin doal uzantsnn btnndeki denizalt alanlarnn deniz yata ve toprak altn ierir.154 Szlemenin 76. maddesinin 5. blm, Kta sahanlnn Karasularnn llmeye baland esas hatlardan itibaren 350 deniz milini veya 2500 metre su derinlii noktalarn birletiren 2500 metre ederinlik izgisinden itibaren 100 deniz milini amayacaktr.eklindedir155. 1982 szlemesini 1958 szlemesinden ayran en temel zellik o zamana kadar yaplm en teferruatl szleme olmas ve kta sahanlnn tarifini deitirmesidir156 Kta kenarnn 200 mile kadar uzanmad yerlerde, sualt alanlarnn jeolojik yaps ne olursa olsun, ky devletine 200 millik bir kta sahanl verilmitir. Bylece kta sahanl zerindeki hak tesisini, doal uzant esasna dayandran ilke bu alan iin reddedilmitir. Kta kenarnn 200 mili getii hallerde ise, kta sahanl esas hatlardan itibaren 350 mili amayacaktr. Szlemenin 77/1. maddesi sahildar devlet, kta sahanl zerinde aratrmada bulunmak ve burann doal kaynaklarn iletmek amac ile egemen haklar kullanr ve 77/3. maddesi sahildar devletin kta sahanl zerindeki haklar fiili veya nazari igalden bamsz olarak mevcut olduu kadar her trl ak beyanda da bamsz olarak mevcuttur denilmektedir. Szlemenin 83. maddesinde, kylar kar karya veya yan yana olan devletler arasnda kta sahanlnn snrlandrlmas, haka bir zm bulmak zere Milletleraras Adalet Divan statsnn 38. maddesinde zikredildii ekilde milletleraras hukuka gre

154 155

A.g.e., s. 37 A.g.e., s. 38 156 Gndz , a.g.e., s. 371

56 anlamaya varlamazsa, ilgili devletler XV. ksmda ngrlen usullere bavuracaklardr. Anlamaya varlana kadar ilgili devletler pratik geici dzenlemeler yapmak ve geici dnem boyunca nihai anlamaya varlmasn tehlikeye koymamak ve onu engellememek iin bir aray ve ibirlii ruhu iinde her abay sarf edeceklerdir. Bu dzenlemeler nihai snrlamaya halel getirmeyecektir. lgili devletler arasnda yrrlkte olan bir anlama varsa, kta sahanlnn snrlandrlmasyla ilgili sorunlar, o anlamann hkmlerine gre karara balanacaktr. Szlemenin 121. maddesi adalarn tabi olaca rejimi belirtmektedir. Maddede bir adann kta sahanlnn snrlandrlmasnn, szlemenin dier kara paralarna uygulanabilir hkmlerine uygun olarak yaplaca, iskana elverili olmayan veya kendine zg ekonomik yaam bulunmayan kayalklarn kta sahanlklarnn olamayaca ifade edilmektedir. Szleme imzalanmamtr157. Yunanistan tarafndan imzalanm ancak Trkiye tarafndan

157

zman, a.g.e., s. 39, 41, 54

57 NC BLM EGE DENZNDE TRK -YUNAN KITA SAHANLII UYUMAZLII

A. UYUMAZLIIN ORTAYA IKII VE GELM 1. 1973 Kta Sahanl Krizi Ege denizi dip st ve dip alt bakmndan zengin bir deniz deildir. Bu denizden yararlanacak Trkiye ve Yunanistann olanaklar snrldr. Bu yzden aratrmalar ge balamtr158. Yunanistan Egedeki yaylma politikas erevesinde, zellikle 1961 ylndan itibaren Ege Denizinde petrol aramak isteyen ortaklklara arama ruhsat verme yoluna gitmitir159. Yunanistan bu balamda arama ve sondajlara 1963 ylnda balam ilk nce Rodos ve Karpatosda aratrma yapm , sonra bu almalar Kuzey Egeye kaymtr. 1973 ylnda Kavalann gneyinde Prinu 1. kuyusunda Yunanistan petrol bulmutur. Kuyunun gnlk kapasitesinin 25.000 varil olduu sylenmektedir. Trkiye aratrmalara 1968 ylnda zmir krfezinde balamtr. Daha sonra Foa nnde ve skenderun krfezinde aratrmalar ve sondajlar yaptrmtr. Petrol fiyatlarnn yaklak on katna kmas, Kbrsta uyumazln srp gitmesi siyasi bakmdan Trkiyenin Ege denizindeki duyarlln arttrmtr160. te yandan Yunanistann nceleri Egenin Bat ve kuzey kylarnda verdii bu arama ruhsatlarnn alan zamanla dou ynnde kayma eilimi gstermitir. Bunun sonucunda da 1970lere gelindiinde Yunanllar tarafndan verilen ruhsatlar Trk kta sahanln da kaplamtr. Bu amala Yunanistan verdii ruhsatlarn alann yle izmitir ki, Ege Denizindeki Trkiye Yunanistan arasndaki deniz snrn da kendi arzularna gre belirlemeye almtr. Buna gre iki devlet arasndaki deniz snr Trkiye yaknndaki Yunan adalaryla, Anadolu yarmadasndaki orta hattan gemekteydi. Yunanistan bylece adn vermeden Egenin tmnn bir Yunan Gl olduunu dnyaya duyurmu

158 159

Suat Bilge, Byk D- Trk Yunan likileri 1919-2000, 21. yzyl yaynlar Ankara 2000,s.236 Uarol, a.g.e., s.777 160 Bilge, a.g.e., s.237

58 oluyordu161. Trkiyenin bu gelimeler karsnda Trkiye Petrolleri Anonim Ortaklna (TPAO) Ege Denizinin ortasndan geen bir izgiyi esas alarak yirmi yedi ruhsat vermi ve bu ruhsatlar evvelce Yunanistan tarafndan verilen ruhsatlar ile aknca bu konuda Trk Yunan atmas domutur162. Bu sorunun balangcn da Ege Kta Sahanl snrlar ve bu snrlarn saptanmas anlamazl oluturmutur. Trkiye ile Yunanistan arasnda kta sahanl meselesi esas itibariyle Trk Hkmeti tarafndan Egenin ak deniz sularnda Anadolu kylar yaknnda bulunan baz Yunan adalarnn 6 millik karasular dnda kalan fakat adalar arasnda yer alan blgeleri de kapsayan deniz alanlarnda 27 blgede petrol aramas yapmak zere TPAOna arama ruhsat verilmesi ve ruhsat alanlarn gsteren haritann 1 Kasm 1973 tarihinde resmi gazetede yaynlanmasyla balar163. Trkiye 1958 szlemesine taraf olmadn belirterek kta sahanl snrlandrmasn doal uzant ilkesine dayanarak Ege Denizinin en derin noktalarndan geen hatta gre belirlemiti164. Kendisi 1960lardan beri bu tr izinler veren Yunanistan bu durumu 7 ubat 1974 tarihinde verdii bir nota ile protesto etmi, Trkiyenin arama izni verdii blgeler zerinde kendisinin egemenlik hakkndan sz etmitir165. Dier taraftan Yunanistann protestosuna ve sorunun eit uzaklk ilkesine gre veya uluslararas yarg yoluna bavurarak zlmesi ynndeki grne karlk, Trkiye 27 ubat 1974te Yunanistana verdii Nota ile protestoyu reddetmi ve aratrma izni verilen blgenin Trkiyenin doal uzantsnda bulunduunu belirterek sorunun grmeler yoluyla zlmesini teklif etmitir166. Yunanistann bu protestosu ve Trkiyenin bu protestoyu reddetmesi sadece ihtilaf arlatrmtr167 Bu gelimeler zerine Trkiye Mays 1974te Kta sahanl ile ilgili aratrmalar yapmak zere andarl aratrma gemisini Egeye karmtr. andarl kendisine elik eden Trk sava gemilerinin korumasnda Egede alt gn dolap incelemeler yapm ve 2 Mays-2 Temmuz 1974 tarihleri arasnda TPAOna yeni aratrma ruhsatlar verilmitir (Bknz. Ek-12).

Harp Akademileri.Komutanl , Trk Yunan likilerinin Dn Bugn Yarn, Harp Akademileri Komutanl Yaynl,stanbul 1994, s, 71 162 Bilge ,a.g.e., s.236 163 M. Gnlbol , Olaylarla Trk D Politikas (1919-1990), 8. Bask, Ankara 1993, s. 580; Gndz ,Ege Denizi Kta Sahanl Davas ve Baz Dnceler,Milletleraras Hukuk ve Milletleraras zel Hukuk Blteni,Yl:3, Say: 2, 1983 ,s.11-12 164 Ar ,Kta Sahanl Sorunu ve Trk Yunan likileri, a.g.m., s.169 165 Snmezolu, a.g.e., s.182 166 Ar, a.g.m., s. 170 167 Gndz, a.g.m., s.12

161

59 Yunanistan ise 14 Mays 1974 ve 10 ubat 1975 tarihleri arasnda eitli notalarla durumu protesto etmeye devam etmitir168. Bu arada 19 Mays 1975te iki lkenin dileri bakanlar alayangil ile Bitsios Romada bir araya gelmiler, ancak sorunun zmne ynelik somut bir ilerleme salayamamlardr. Bundan on iki gn sonra 31 Mays 1975 tarihinde Trk ve Yunan Babakanlar Sleyman Demirel ile Konstantin Karamanlis Brkselde bir araya gelmilerdir169. Grmeleri esnasnda iki babakan lkeleri arsndaki ilikiler hususunda mevcut duruma yol am olan sorunlar gzden geirme frsat bulmulardr. Babakanlar bu sorunlar grmeler yoluyla bar ekilde ve Ege Denizi Kta Sahanlnn ise Laheydeki Milletleraras Mahkeme tarafndan halledilmesini kararlatrdlar. ki hkmet temsilcisi bundan sonraki toplantlarnn zerinde cereyan edecei genel izgiyi tayin ettiler. Bu noktada Ege Denizi Kta Sahanl sorunu ile ilgili uzmanlar toplantsnn tarihini ne almay kararlatrdlar. Yunanistana gre ortak bildiri ile Yunanistan ve Trkiye Ege Denizi ihtilaf konusunda birlikte ve ayr ayr Divann yetkisini kabul etmilerdir. Buna karlk Trkiye, sz konusu ortak bildiride Divann yetkisinin ancak grmelerin bir sonuca ulamamas halinde ngrldn kabul etmitir170. Bildirinin taraflarca birbirinden farkl olarak yorumland akt. rnein

Yunanistan, bildiriyi iki lke arasndaki sorunun hemen Divana gtrlmesi biiminde yorumlamakta hatta Yunanistan, Divana tek tarafl bavurusunda bildiriyi Trkiyenin rzasnn olduuna dair kant olarak sunmaktayd171. Trkiye ise Yunanistana verdii 30 Eyll 1975 tarihli notasnda da grld gibi bunun ze ilikin grmelerde zmlenemeyen sorunlar iin olduu belirtilmitir. Ayrca Trkiye Yunanistann sorunu hemen Divana gtrmek istedii ve bunun iinde grmelerde uzlamaz bir tutum takndn belirterek Pariste uzmanlar dzeyinde yrtlen almalar askya almtr.

168 169

Grel, a.g.e., s. 85; Ar, a.g.m., s. 170 Snmezolu, a.g.e., s.182; Ar, a.g.m., s. 170 170 Gndz, a.g.m., s. 13; Baeren, a.g.e., s.140-141 171 Snmezolu, a.g.e., s. 182

60 Bu erevede iki lke arasnda 2 Ekim 1975-19 Aralk 1975 tarihleri arasnda eitli nota deiimleri sz konusu olmutur. Bununla beraber 31 Ocak-2 ubat 1976 tarihleri arasnda iki lke arasnda uzmanlar dzeyindeki toplantlar Bernde yeniden balamtr. Bunu 19-20 Haziran 1976 tarihinde yine Bernde yaplan uzmanlar toplants izlemitir. Bu toplantda Yunan Hkmeti temel pozisyonunu izah etmitir. Yunan Hkmeti Uluslararas hukukun kendisine tand haklar reddeden bir zm grmek zorunda olmadn; zellikle BM Antlamasnn hibir hkmnn, bir ye devletin haklarnn dier bir ye tarafndan sorgulanmas halinde yargsal zmden ziyade grme istemediini; zellikle ortak bir kta sahanlnn kar kylarnda bulunan devletlerin, ortay hat kuralnn uygulanmas ile ilgili olanlar hari, snr grmesi yapmalarn gerektiren hibir zel rf ve adet hukuku kural bulunmadn bildirmitir172 . Bu toplantlar srasnda Trkiye doal uzant ve sorunun anlaml grmelerle

zlmesi zerinde dururken Yunanistan adalarn da kara lkesi gibi kta sahanl hakknn olmas, siyasal ve lkesel btnlk ve eit uzaklk ilkeleri zerinde durmu yntem olarak ta sorunun Uluslararas Adalet Divanna gtrlmesi ynndeki grnde srar etmitir. 2.Yunanistann Bavurmas Trkiye 6-9 Austos 1976da daha sonra Sismik I adn alacak olan jeolojik aratrma gemisi HORAya Egedeki kta sahanl blgesinde aratrma yaptrmas zerine iki lke arasndaki ilikiler tekrar gerginleti. Yunanistan gemilerin kendi kta sahanl blgesine girdiini iddia ederek Trkiyeyi protesto etmi ve 10 Austosta hem BM gvenlik konseyine hem de Uluslararas Adalet Divanna tek tarafl bir bavuru yapmtr173. Yunanistan, BM gvenlik Konseyinin acilen toplantya arlmasn isterken, Trkiyenin Egedeki egemenlik haklarn ihlal ederek uluslararas bar ve gvenlii tehlikeye soktuunu ne sryordu. Ayn gn Uluslararas Adalet Divanna da bavuran Yunanistan, Divandan Ege kta sahanl zerindeki Yunan ve Trk haklarn saptamasn ve
Baeren, a.g.e., s. 142 Ar, a.g.m., s. 170; Gndz, a.g.m., s. 12 Yunanistan Gvenlik konseyine 10 Austos 1976 tarihli sz konusu bavurusunu BM antlamasnn 35. maddesine dayandrmakta ve Trkiyenin Ege kta sahanl haklar ihlal ederek bar ve gvenlii tehdit ettiini ileri srmekteydi.
173 172

BM Gvenlik Konseyine Ve Uluslararas Divana

61 Divann hemen Egedeki durumun ktlemesini engellemek zere koruma nlemleri almasn istiyordu174. Konu gvenlik konseyinde grlrken , Yunanistann iddialarna karlk Trk temsilcisi unlar belirtti: zerinde anlamaya varlm bir kta sahanl snr bulunmad iin Yunanistann egemenlik haklarna ynelik bir ihlalden sz edilemeyecei ve byle bir iddiann hukuki dayanaktan yoksun olacan, Sismik Iin aratrmasn ise Yunanistan karasularnn dnda yrttne dikkat ekmitir. Trkiye ayrca henz kta sahanl konusunda bir snr tespiti yaplmad halde hukuka uygun bir biimde yrtlen aratrma faaliyetlerinin Yunanistann deniz ve hava kuvvetleri tarafndan engellendiini ileri srmtr. Kald ki Trk temsilcisi, Trkiyenin kta sahanl iddiasnda bulunduu blgenin Anadolunun doal uzantsnda yer aldn Sismik Iin aratrmalarn srdrd srada Yunan aratrma gemisi Naitlus da benzeri bir faaliyet iinde olduunu vurgulamtr. Bunun tesinde Trk Temsilcisi Yunanistann Ege adalarn silahlandrmakta olduunu; hava sahasna ilikin olarak da hukuka aykr faaliyetler iinde bulunduu belirterek Yunanistann 24 Temmuz 1923 tarihli Lozan ve 10 ubat 1947 tarihli Paris Antlamalarn ihlal ettiini, asl nlemin Yunanistann bu davranlarna kar alnmas gerektii zerinde durmutur175. Nitekim gvenlik konseyi konuyla ilgili olarak taraflardan herhangi birini sulamaktan kanm bunun yerine Konsey, 395/1976 nolu kararnda bir zm bulunmas konusunda izlenmesi sz konusu olabilecek prosedr zerinde durmutur. Konsey kararnda Trkiye ile Yunanistandan, dierleri yannda, ihtilafl konular zerindeki grmelere yeniden balamalarn ve uygun yarg aralarn, bilhassa Uluslararas Adalet Divannn bu konuda katkda bulunmaya ehliyetli olduunu dikkate almalarn istemitir176. te yandan, HORA (Sismik I) gemisinin Ege Denizine almas srasnda Yunan Basn, adeta Yunan Hkmetini savaa itmiti. Hora Egeye kmadan nce, Yunan Basn yle bir sava havas estirmitir ki Trkiye adna Egede petrol aratrmas yapmak iin, hatta kontrat imzalam olan yabanc irketler (Norve Gemisi gibi) aratrmalardan vazgetiler. Hatta Trk Hkmeti de bu sava rtkanlndan o kadar ylmt ki talyan Eni irketinin ve Romanya Hkmetinin Egede petrol arama teklifine bile yant verilmedi.
174 175

Grel, a.g.e., s. 86-87 A.g.e., s..87; Ar, a.g.m., s. 171 176 Ar, a.g.m., s. 172 ; Gndz, a.g.m, s. 12 Bknz. Ek 13, Yunan basnnda Hora.

62

11 Haziran 1976 gnl Yunan Basn Trk Gemisi Egede petrol ararsa batrlacak diye balk attlar. Hatta, gazetecilerimizin verdii haberlere gre Sismik aratrma yapan bir uamz da Yunan jetleri engelledi. Nihayet Yunan Hkmeti de basnn etkisine yenilmi ve o srada MTA- Sismik-1e evrilen Horann son iki hafta iinde Ege Denizindeki faaliyeti ile iki lke arasnda gerginlii savan eiine getirilecek kadar arttrc olduunu bir nota ile Trkiyeye iletmitir177. Horann Egeye almasnn ardndan yaanan gerginlik Trk basnnda da geni yank buldu. Milliyet gazetesi, sonraki gnlerde haber ve ke yazlarnda Yunanistann Egeyi kendisine ait bir deniz yapmak abasnda olduunu ve uluslararas hukuka aykr davrandn belirterek knyordu. Dnemin yazarlarndan Ali Gevgilili 26 Temmuz 1976 Tarihli Milliyet gazetesinde Ege Denizi ve Trkiye balkl yazsnda bilimsel bir aratrma gemisi olan Sismik-Iin Ege Denizinde Yunan Karasular dndaki alanlarda dolamasn kimse engelleyemez. Bu engellemeyi sadece Trkiye deil dnya lkeleri de onaylayamaz diye yazyordu178. 3.Ege Kta Sahanl Davas a. Yunanistann Divandan talepleri Yunanistan 10 Austos 1976 tarihini tayan dilekesini Divana verdikten sonra, ayn gn Divandan esasa ilikin karar verilinceye kadar Trkiyenin ihtilafl blgede faaliyette bulunmasn engellemek iin geici tedbirlere hkmetmesini istemitir. Yunanistan tek tarafl bavurusunda Divandan ayrca u hususlar kara balamasn istemitir. Yunan lkesinin bir paras olarak bavuruda anlan Yunan adalarnn milletleraras hukukun olduunu,
Nurettin Trsan, Yunan Sorunu, Ankara 1987, s.184 1950 ve 1980 yllar arasnda Trk D politikas ile ilgili gazete haberleri ( Milliyet Gazetesi ) iin baknz. Nevin Balta, Milliyetten Yansmalar, Trk D Politikas ( 1950-1980),Ankara 2005, s.216-217 178 Balta, a.g.e., s.216-217
177

prensip ve kurallarna gre kendilerine murtabt kta sahanlna sahip

63 Divann Ege Denizinin yukarda anlan alanlarnda yer alan kta sahanlna uygulamaya karar verecei prensiplere ve milletleraras hukuk kurallarna uygun ekilde Ege Denizinde Yunanistana ve Trkiyeye ait kta sahanl paralar arasndaki snr veya snrlar hangisidir? Yunanistan kendi kta sahanl zerinde kaynaklarn aratrmak ve iletmek amacyla egemen ve mnhasr haklarn kullanmaya yetkili olduunu; Trkiyenin gerek arama, aratrma , iletme eklinde gerekse baka ekilde olsun Yunanistann rzas olmadan herhangi bir faaliyette bulunma hakknn olmadn; Trkiyenin blgedeki aratrma faaliyetlerinin, Yunanistann kendi kta sahanlnda aratrma, arama ve iletme veya kta sahanl ile ilgili ilmi aratrma yapmaya izin verme konusundaki egemen ve mnhasr haklarnn bir ihlali tekil ettiini; Divann Yunanistana aidiyetine hkmedecei kta sahanl alanlarnda Trkiyenin yukarda belirilen faaliyetlerine devam etmeyeceini179. Divann ihtilafa bakma yetkisinin olup olmad konusuna gelince; Milletleraras hukukta milli hukuk anlamnda mecburi adalet yoktur. Bir ihtilaf ortaya ktnda taraflardan birisi tek tarafl olarak milletleraras divana gidemez. htilafn byle bir merci tarafndan halli iin, ya ihtilaf kmadan nce, yada ktktan sonra ihtilafa taraf olan devletlerin Divann yetkisini kabul etmi olmalar gerekir. Ksaca divann yetkisi devletlerin rzasna dayanr. Yunanistan Ege ihtilafn Divana gtrdnde yukarda belirttiimiz sebeplerle, Divann yetkisini iki belgeye dayandrmtr. Birincisi Milletleraras ihtilaflarn bar ekilde zmne ilikin 1928 tarihli Genel Sened. kincisi, 31 Mays 1975 tarihli Brksel mterek bildirisi. Yunanistana gre, hem Trkiye hem de Yunanistan 1928 Genel Senedine taraf olmutur. Bu Sened 17. maddesiyle taraflarn aralarnda kacak ihtilaflar Milletleraras Daimi Adalet Divanna gtrmelerini ngrr. Trkiye ile Yunanistan arasnda imdi bir ihtilaf vardr. yleyse, Yunanistan, Trkiyeyi bu Senede dayanarak Divan nnde dava edebilir.

179

Gndz, a.g.m., s. 12

64 Gerektende genel senedin 17. maddesi yledir: Taraflarn haklar hususunda farkl grler benimsedii btn ihtilaflar, 39. maddeye gre konulabilecek ekincelere tabi olarak, Milletleraras Daimi Adalet Divannn kararna havale edilir, meer ki taraflar burada ngrlen tarzda bir hakem mahkemesine bavurmaya raz olsunlar. Yukarda zikredilen ihtilaflarn bilhassa Milletleraras Daimi Adalet Divan Statsnn 36. maddesinde zikredilenleri kapsayaca anlalmaktadr180. Yunanistan bu ilk gerekesine alternatif olarak, iki lke babakanlarnn 31 Mays 1975 tarihinde Brkselde yaptklar grme sonrasnda yaynladklar bildiriye gre de Divann yarg yetkisinin bulunduunu beyan etmitir181.Yunanistana gre, bu mterek bildiri ile Yunanistan ve Trkiye Ege Denizi ihtilaf konusunda birlikte ve ayr ayr Divann yetkisini kabul ettiler182 b. Trkiyenin Divann Yetkisi Hakkndaki Grleri Trk Hkmeti Divana herhangi bir lahiya vermedii gibi szl duruma safhasna da katlmad. Ancak Divana gnderilen 25 Austos 1976, 24 Nisan 1978 ve 10 Ekim 1978 tarihli yazlarnda Trk hkmeti yetki konusunda grlerini bildirmitir. Buna gre; 1928 Genel Senedi yrrlkte deildir. Yrrlkte kabul edilse bile, Yunanistan bu Senede katlrken lke stats ile ilgili ihtilaflarn Divann yarg yetkisi dnda kalaca hususunda bir ekince ileri srmtr. Kta sahanl ile ilgili bir ihtilaf lke stats ile ilgili bir ihtilaftr. Bu sebeple de Trkiye bu ekinceye dayanmaktadr ve divann bu ihtilaf inceleyemeyecei grndedir. Mterek bildiriye dayanarak da yetki tesis edilemez. Bir mterek bildiri milletleraras antlama deildir. Eer yle olsayd en azndan Trkiye tarafndan bunun onaylanmas gerekirdi. Yunanistan da bunu bilmektedir. ki hkmet arasnda esas konu zerinde grmeler balamadan mracaat yaplmtr. Oysa anlaml grmeler yoluyla konuya bar bir zm getirilmesi dnlmt.
180 181

Gndz, a.g.m, s. 13 Pazarc, Ulusararas Hukuk Dersleri , a.g.e., s. 404 182 Gndz, a.g.m., s. 13

65 Gvelik Konseyi bu konuda ald bir kararda taraflarca problemlerini esas itibariyle grmeler yolu ile halletmelerini istedi. Bu karar gereince 11 Kasm 1976da Bern Antlamasna varld. Bu antlamann 1. maddesi samimi, devaml ve iyi niyetli gtrlecek grmeleri ngryordu. Samimi ve ciddi grmeleri yrtmenin zorunlu artlarn ve problemlerin bu grmelerle zmlenmesinin gerisindeki amac byle bir milletleraras davann devam ile badatrmak zordur. Trkiye ile Yunanistan arasndaki bu ihtilaf son derece siyasi bir mahiyet tamaktadr183. c. Divann yetki meselesini zmlemesi Uluslararas Adalet Divan Yunanistann bu bavurusu karsnda durumu Trkiyeye bildirerek grn isterken, statnn 41. maddesine dayanarak koruma nlemi (ihtiyati tedbir) konusunda bir karara varma yoluna gitmitir. Yunanistann Divana bir ad hoc (Uluslararas Divanda bir davaya zg yarg) atamasna karn, Trkiye herhangi bir ad hoc yarg atama yoluna gitmemitir. Ancak Trkiyenin 25 Temmuz 1976 tarihinde bir mektupla Divann zellikle yetkisizliini ileri sren gzlemlerini Divana ilettii grlmektedir184. Adalet divan, 11 Austos 1976 tarihli kararnda, tartma konusu alanlarda giriilecek aratrma ilemlerinin, taraflarn haiz olmadklar haklarn doumuna veya haiz olduklar haklarn yitirilmesine yol amayacan belirttikten sonra ; Trkiye tarafndan yaplan Sismik aratrmalarn deniz yata ve toprak altna ve doal kaynaklarna zarar verebilecek nitelikte olmad, geici olduunu, deniz yatanda tesis kurulmasn gerektirmediini, doal kaynaklarn kullanlmas ve tahsisi gibi bir ilemin yaplmadn dikkate alarak, olayda statnn 41. maddesi anlamnda, dava konusu olan haklara giderilmesi imkansz bir zararn verilmesi tehlikesinin bulunmadna karar vermitir185. Trkiyenin yetkisizliini ne srmesi zerine Divan, nndeki davann ikinci aamasn, ze gemeden nce , divann yetkisini incelemesi oluturmutur. Trkiyenin 25
183 184

A.g.m., s. 14 Pazarc, Ulusararas Hukuk Dersleri , a.g.e., s. 404 185 Toluner, a.g.e., s. 250

66 Austos 1976, 24 Nisan 1978 ve 10 Ekim 1978 tarihli mektuplarnda yer alan yetkisizlik itirazn inceleyen Divan taraflar 9-17 Ekim tarihlerinde szl aamaya armtr. Trkiye bu aamaya katlmamtr. Uluslararas Adalet Divan, Yunanistann Divann yetkili olduuna dair daha nce belirtilen iki gerekesine dayanarak, Trkiyenin de grlerini inceledikten sonra, 19 Aralk 1978 tarihli karar ile kendisinin bu uyumazla bakmaya yetkisiz olduuna karar vermitir186. Divan Yunanistann 1928 Genel Senedine dayanarak ileri srd yetki konusundaki yetkisizlik gerekesini, Yunanistann Genel Senede taraf olurken koyduu bir ekinceye dayandrmtr. Sz konusu ekince ana izgileriyle, Yunanistann lkesel yetki alanna giren sorunlar Genel Senedin ngrd yntemlerin dnda braktn bildirmektedir. Kta sahanl sorunu da bir lkesel sorunu oluturduundan, Divan Genel Sened erevesinde, Trkiye bakmndan da yetkili olamayacan kabul etmitir. Divan, Yunanistann 31 Mays 1975 tarihli Brksel ortak bildirisine dayanan yetki gerekesini ise bu ortak bildiri ile Trkiyenin Yunanistana tek tarafl Divana bavurma hakk tanmadn bildirmek suretiyle reddetmitir187

d. Milletleraras Adalet Divanna Hemen Bavurulmasnn Sakncalar Milletleraras Adalet Divan deyince sorunda hukuk kurallar erevesinde bir zmn gz nne alnd anlalmaldr. Bu durum Milletleraras Adalet Divannn tamam veya bir dairesi tarafndan veya Divann hakimleri tarafndan oluacak bir hakem mahkemesi tarafndan verilecek kararlarla uyumazln zmlenmesi hallerini kapsar. Yaklam hukukidir, verilecek karara uymak mecburidir, uyumazlk taraf devletler dnda bir heyet tarafndan zmlenecektir. Hukuki yaklam, Trkiyenin siyasi menfaatlerini, rnein Lozanda kurulan siyasi dengeyi gz nne almaz. Hukuki yaklam, taraflarn menfaatlerini badatracak ve almalar sonunda mecburi bir karar vermeyip nerilerde bulunacak uzlatrma komisyonu ile zmlemeden farkldr.

186 187

Pazarc, a.g.e., s. 405; Grel, a.g.e., s. 87 Pazarc, a.g.e., s. 405

67 Taraflar grmeler ile tamamen veya ksmen bir anlamaya vardktan sonra, bu anlamann kamuoylarna, aradaki siyasi glkler nedeni ile bir mahkeme karar gibi sunulmas, yani Adalet Divanna veya hakem mahkemesine gstermelik olarak bavurulmas, uzlamazln gerekte taraflarca, yani anlama ile zmleneceinden, yukardaki soru dnda kalmaktadr. Nitekim Bern anlamasnn gizli ekinin birinci maddesi byle bir hali gz nne almtr. Byle bir zmlemeye kar deiliz. Bu aklamalardan sonra sorunun yantlanmasna geliyoruz. Alt izilerek sylenecek ilk yant, kta sahanl snrlamalarnn dier snr izgileri gibi en normal yol olan grmeler ile varlacak anlama ile yaplmasdr. Genellikle devletleraras uyumazlklar ilk nce grmeler yolu ile zmlenir. zellikle kta sahanl snrlamalarndan kan uyumazlklarn grmeler ile varlan anlamalar ile zlecei gerek 1958 Kta Sahanl Szlemesinin altnc maddesinde gerekse de 1982 Deniz Hukuku Szlemesinin seksen nc maddesinde aka ngrlmtr. Yani ortada grme konusunda bir ykmllk de vardr. Uluslararas Adalet Divan, Kuzey Denizi Kta Sahanl Davasnda 20 ubat 1969da verdii kararda taraflarn Kuzey Denizindeki Kta sahanl snrlamas iin grmeler yapmasn istemitir. Divan bir adm daha ileri giderek grmelerin anlaml olmasn istemitir. Yani grecek Devletler kendi grlerinde srar etmeyecekler, biimsel grmelerle yetinmeyecekler, mmkn olduu kadar bir anlamaya varmak amac ile iyi niyetle greceklerdir. Divan kta sahanl snrlamas konusunda en son , Main krfezi Davasnda 12 Ekim 1984 tarihinde verdii kararda ayn grleri on be yl sonra da tekrarlamtr. Divan kararnda devletlerin kta sahanl snrlarn tek balarna saptayamayacan, btn snrlamalarn ilgili devletlerin rzalar, yani anlamalar ile yaplabileceini belirtmitir. Bu son kararda anlaml, iyi niyetli grmelere ilaveten kta sahanl snrlarnn, kara snrlar gibi, yani snr karada olsun deniz altnda olsun, anlamalar ile izileceini vurgulamtr. Avrupa Topluluklar Komisyonu da Roma Anlamasnn uygulanmas bakmndan kta sahanln devletlerin lkelerine benzetmitir. Trkiye ile Yunanistan arasnda Trakyada izilen snrla Egede denizaltnda izilecek kta sahanl snr arasnda bir fark yoktur. Bu snr da Trkiye ile Yunanistan arasnda Lozanda olduu gibi siyasi grmelerle zlmelidir.

68 imdiye kadar Yunanistan ile Trkiye arasnda anlaml grmeler yaplmamtr. Grmeler 1975 ile 1981 yllar arasnda yaplmtr. Ancak bunlar Uluslararas Adalet Divannn istedii gibi anlaml grmeler olmamtr. Aramzda Kbrs Uyumazl, bunun getirdii Amerikan Kongresinin ambargo karar, Yunanistann Uluslararas Adalet Divanna tek tarafl bavurusu ve yine Yunanistann Ortak Pazara bavurusu vard. Yani Amerika bizi, Ortak Pazar da Yunanistan grmeye zorluyordu. Bu yzden iki taraf sakin kafa ile bir anlamaya varma amac ile grme yapma yerine biimsel grmeler yaptlar. Konunun dier bir boyutu Egenin zellikleridir. Ege yaklak drt yz mil uzunluunda ve yz mil geniliinde yar kapal bir denizdir. Bu denizde irili ufakl bin ada vardr. Byk ounluu Yunan egemenlii altndadr. Bu adalarn bazlarnn ters tarafta bulunmas snrlamay son derece gletirmektedir. Ege Denizi kendine zg bir denizdir. rnein Karadeniz, Rusya Federasyonu ile Trkiye arasnda karmak bir deniz deildir. Bu nedenle iki devlet kta sahanl snrn kolaylkla izebilmilerdir. Egede Yunan adalarna ne genilikte bir kta sahanl verilecei belli deildir. Adalar deniz hukuku dilinde zel bir durumdur. Yunanistan, Anadolu yakasndaki adalarnn Trkiyenin kta sahanl ile evrilmesini istememekte Trkiye de Yunanistana verilecek kta sahanl ile Ege ak denizi ve Akdenizle balarnn gnn birinde kesilmesini istememektedir. Yani Ege Denizinin ak Deniz blgesi iki devletin hayati karlarnn att bir alandr. Her iki devletin karlarn uzlatrmak iin belki karma bir snr izilecektir. Yani iki milli kta sahanl ile ortada ortak bir kta sahanl kabul edilecektir. Bir tek zm deil blge blge bir ok snr izmek gerekecektir. Byle bir aba her hangi bir mahkemenin ii deildir. nk bir kuraln yorumlanmas veya uygulanmas deil, iki devletin eitli karlarn uzlatracak bir abaya yeni bir kurala ihtiya vardr. Bu abalarda karlarn asl sahipleri olan iki devletin grmeleri gereklidir. Ancak bunlar karlkl ve dengeli dnlerle uzlamaya varabilirler. Egede kta sahanl snrlandrlmas bir baka bakmdan Egenin siyasi stats ile ilgilidir. Kta sahanl, mnhasr ekonomik blge, FIR yeni yetki alanlardr. Lozan Bar Antlamas yapld zaman bu yetki alanlar ortada yoktu. Karasular mildi. Alt mile kt. Yunanistann adalar dolaysyla yetki alan ok geniledi. Bunlara yenileri de eklenirse hem Lozann kurduu rejim bozulacak, hem de Trkiyenin nefesi daralacaktr. Lozanda adalar Yunanistana braklrken Anadolu nndeki adalarn silahszlandrlmas art koulmutur. Lozan Antlamas yaplrken kta sahanl kavram varolsayd, belki bu adalarn kta sahanllklarnn olmayaca da art koulacakt.

69

Grld zere Ege Denizinin, deniz hukukundaki yeni gelimeler veya denizlerin yeniden paylald bir devirde yeni statsnn saptanmas bir mahkemenin hukuki yetkilerini ok aan siyasi bir konudur. Bunun iin bir anlamda ikinci bir Lozan Antlamas yaplmas gereklidir. lerde bir anlamaya varlrsa Trkiye bakmndan ters taraftaki Yunan adalarnn kta sahanlklarnn adalarn silahszlandrlmalar gibi u veya bu biimde kstlandrlmas gerekecektir. Son bir yant Bern anlamasdr. Bu anlama ile taraflar Ege Kta Sahanlnn snrlandrlmas iin bir zmleme biiminde anlamlardr. Uluslararas Adalet Divanna gidilirse atmalardan ders alnarak hazrlanan Bern Anlamas bir kenara itilmi olacaktr. lk sonu olarak da Yunanistana karasularn geniletme yolu alacaktr. Kta sahanlklarnn snrlandrlmas, bir ok devlet arasnda, hele ters tarafta adalar varsa, rnein Man Denizinde ngiltere ile Fransa arasnda olduu gibi, yllarca, on yl akn grmeler ile yaplabilmitir. Bu snrlamalar iin taraflarn iyi niyetle, sabrla, anlaml grmeler yapmalar gerekir. En nemli olan taraflarn anlamaya varmak iin siyasi istee sahip olmalardr. Anlama istei var ise grmeler ile karlkl, edeerli ve dengeli dnlerle yapma, ortak iletme kurma veya ortak blge tasarlama yolu ile bir zmlemeye yava yava varlabilir. Yunanistann Trkiyenin Avrupa birlii ile ilikilerinin gelimesine koyduu veto, Trkiyede Yunanistan ile aramzdaki sorunlar ne pahasna olursa olsun zmeliyiz havas yaratmtr. Kbrs bir yktr, bunu srtmzdan atalm, Ege uyumazlklarn da Uluslararas Adalet Divanna gtrp bu engelden kurtulalm grleri dile getirilmeye balandysa da byle bir yaklam ile sorunlarn zlebileceini ummak byk bir hata olaca gibi bu durum Trk Devletinin Avrupa Birlii ve ABDnin gdmne girmesine neden olacaktr. Salkl ve devaml zmler bulunmad takdirde nasl olsa gelecekteki hkmetler anlamay bozma eilimine gideceklerdir. Bu da Uluslararas platformda itibarmzn sarslmasna ve milli karlarmzdan taviz verilmesine neden olacaktr. stelik Trkiye Adalet Divanna gitme fikrine yaklarken Yunanistan bu zm ynteminden kazanlarn artrma yollarn aramaktadr. nceleri Ege kta sahanl snrnn iki devletin ortak bavurusu ile divan tarafndan saptanmasn isterken imdi, zm istiyorsanz divana kendiniz bavurmalsnz demektedir. Trkiye Adalet Divanna gidip

70 teslim olacak, Yunanistan ise iine gelmedii konularda bu benim egemenlik haklarm ilgilendirir diyerek bavuruyu istedii gibi snrlandracaktr. Trkiye bir savata yenilmi gibi kendisine bildirilecek koullar kabul edecektir. Trkiye olarak zayf myz? Haksz myz? Niye Divana gitmeyelim? Sorularna gelince, bu sorular soranlar uluslararas mahkemeler ile ulusal mahkemeler, siyasi kar atmalar ile hukuki uyumazlklar arasndaki farklar gzden karmaktadrlar. Uluslararas Adalet Divan bamsz bir mahkemeden ziyade bir eit siyasi komisyondur. Divann, Gvenlik Konseyi daimi yesi be devletin (ABD, ngiltere Rusya, in, Fransa) hakimleri grnte seimle greve gelseler de uygulamada otomatik olarak seilirler. Bunlar gerekte tayinli hakimlerdir. Bunlarn kendilerini aday gsteren devletlerin karlarna kar kmalar gtr. Devletler Uluslararas Adalet Divanna gitmiyorlar m ? sorusuna gelince elbetteki gidiyorlar; ilk nce aralarnda anlaml grmeler yapyorlar; geride siyasi karlarn tehlikeye sokmayacak snrl konular kalm ise Divana onlar sunuyorlar; Trkiye ile Yunanistan bu aamaya gelmemilerdir. Hukuki uyumazlklar ile siyasi karlar birbirlerinden farkldr. Geleneksel anlamnda hukuki uyumazlk mevcut bir kural veya anlamann yorumundan doar. Siyasi karlar ise devletlerin gvenlik, gelime ve gelecekleri gibi yaamsal ulusal karlarna ilikindir. Egede bu blgenin gelecekteki siyasi stats sz konusudur. Byle nemli ve kapsaml sorunlarn Uluslararas Adalet Divannn takdirine braklmas ihtiyatl bir politika deildir188.

4. Kta Sahanl Davasndan Sonraki Gelimeler a. Bern Deklarasyonu Divann Yunanistann koruma nlemleri ( ihtiyati tedbir) konusundaki talebini reddetmesinden sonra bir yerde Yunanistan sorunu grmelerle zme kavuturmak

188

Bilge, a.g.e., s.239-244

71 zorunda kalm grnyordu. Bu dorultuda taraflar 2-11 Kasm 1976da uzmanlar dzeyinde Bernde bir araya geldiler ve 10 gn sren grmelerin akabinde 11 Kasm 1976da Bern Deklarasyonu ile aralarnda davran ilkeleri saptamlardr. Deklarasyonda belirtilen en nemli husus bu grmelerin karlkl olarak ortak rzaya dayanan bir zme kavuulabilmesi iin samimi, ayrntl ve gizli bir ekilde yrtlmesinin belirtilmi olmasyd. Nitekim dileri bakanlar arasndaki grmelerle bir alma yntemi belirlendi ve deklarasyon son haliyle 20 Kasm 1976da Atina ve Ankarada akland.189 Bern Deklarasyonuna gre taraflar kta sahanl ile ilgili grmeleri u ilkelere uyarak yneteceklerdir: Grmeler iten, ayrntl ve gizli yrtlecek iki tarafnda rzasyla bir zme varmay amalayacaktr. ki tarafta grmeleri olumsuz etkileyecek davranlardan kanacaklardr. ki tarafta konuya ilikin uluslararas uygulama ve koullar aratrarak gz nnde bulunduracaktr. Bundan sonra iki tarafn dileri bakanlklar mstearlar dzenli bir biimde bir araya gelerek grmeleri srdreceklerdir190. Bern Deklarasyonu ile olumlu bir hava iinde balayan ikili grmelerde hibir sonu alnamamasna karn 1981de Yunanistanda Papandreu Hkmeti i bana gelinceye kadar iki taraf grmelerin yararszln ne srmemitir. Bu arada zellikle Ege zerinde sivil uularla ilgili olarak ilerleme de salanabilmiti191. 10-11 Mays 1978 tarihlerinde Montreuxde babakanlar dzeyinde balayan grmeler sonunda 11 Maysda iki babakan grmelerin srdrlmesi kararn almlardr. Bunu 29 Mays 1978 tarihinde babakanlarn Washington bildirisi ile Temmuz ve Eyll 1978de Dileri bakanl genel sekreterleri arasnda yaplan ortak grmeler sonucu 5 Temmuz 1978 ile 20 Eyll 1978 tarihlerinde yaynlanan ortak bildiriler izlemitir. Ne var ki bu grmeler taraflar arasndaki sorunun zmne ynelik somut bir sonuca varlamad grlmektedir.

189 190 191

Ar,a.g.m., s. 173; . Grel, a.g.m., s. 87; Pazarc, a.g.e., s. 405 Grel, a.g.e, s. 88 A.g.e., s. 88

72 Bu arada Divann 19 Aralk 1978 tarihli kararyla Ege Denizi Kta Sahanl Sorunu konusunda yarg yetkisinin olmadn bildirmesiyle, Yunanistan Divana ikinci isteiyle ilgili bavurusundan da bir sonu alamyordu. Artk taraflara grmeler devam etmek kalyordu. Bunun zerine Trk Yunan uzmanlar arasnda aralk 1978 ve ubat 1979 tarihlerinde iki grme daha yaplm fakat bunlardan da bir sonu alnamamtr192. b.Yunanistanda PASOK ktidar-1987 Kta Sahanl Krizi ve sonras Ekim 1981de Yunanistanda PASOKun iktidara gelmesi ile Yunanistan Trkiye ikili mzakereleri durmu ve Trkiyeye kar bir gerginlik politikas izlenmeye balanmtr193. Papandreunun babakan olmas ile soruna zm arama almalar son bulmu ve Yunan Hkmeti Bern Antlamasn tanmadn ilan ederek kta sahanl iddiasnda bulunduu blgede petrol aratrma izni vermeye balamtr. Trkiyenin grme teklifleri ise Yunanistan tarafndan srekli geri evrilmitir194. Papandreu grmeleri kestikten sonra olup bittiler yapmaya kalkt. 1982, 1985 ve 1987 yllarnda Taoz adas evresinde karasular dnda petrol aramalarn balatmak istedi195. Bu durum 1976 Bern Deklarasyonuna aykryd. Fakat Yunanistan, bu antlamann sadece iki lke arasndaki grmeler srd srece geerli olduunu, taraflar arasndaki grmelerin sona ermi olmasndan dolay da bu anlamann geerliliinden sz edilemeyeceini belirtmitir196. Yunanistann bu tavr zerine Trkiyenin SSMK-I gemisini 1987 Martnda aratrma iin Egeye gndermesiyle de iki lke arasndaki ilikiler birden gerginleti ve taraflar neredeyse bir savan eiine geldiler. Ancak NATO ve ABDnin araya girmesiyle ilikiler tekrar normale dndrlmeye allm ve arkasndan 1988 Ocanda Babakan zal ile Papandreu Davosta ikili grmeleri tekrar balatmtr. Bununla beraber bu grmelerde bir yumuama ve diyalog baladysa da bu ok ynl Trk Yunan sorunlarna zm getirecek boyutlara ulamad gibi 1988in sonuna gelindiinde Davosla ortaya kan olumlu hava hemen hemen kaybolmutur197. 1989dan itibaren iki lke arasndaki ilikiler yeniden ciddi bir durgunluk dnemine girmitir198. te yandan bunalmn geitirilmesinin
192 193

Ar, a.g.m., s. 174 Harp.Akademileri.Komutanl , Trk Yunan likilerinin Dn, Bugn, Yarn, a.g.e., s.75 194 Ar, a.g.m.,s. 174 195 Bilge, a.g.e, s. 239 196 A..g.e, s. 248 197 Ar, a.g.m., s.174 198 Bilge, a.g.e, s 250

73 ardndan Papandreu yeniden ar admlar atmaya devam etmi ve hkmet programlarnda Trakya, Ege ve Kbrs Yunan alan ilan etmitir199. Yunanistanda Yeni Demokrasi Partisinin iktidara gelmesi ve Mitsotakisin Babakanl ile tekrar balayan grmeler, Trkiyede 1991 Ekiminde i bana gelen Demirel-nn hkmetiyle srdrlmtr. Yeni Yunan Hkmetinin bir yandan ABD ile imzalad Savunma ve ibirlii Anlamasnn Trk Tehtidine kar gvence olduunu bildirmesi dier yandan da ABnin (AT) 1990 sonbaharnda Trkiyeye vermeyi dnd 700 milyon dolarlk bir krediyi, Trkiyenin Yunanistan hava sahasn ihlal ettii gerekesi ile veto etmesi Atina-Yunan ilikilerinde beklenen yumuamann mmkn olmadn ortaya koymutur. ki taraf temsilcileri 27 Eyll 1990 tarihinde, Birlemi milletler toplants iin New Yorkta bulunurken bir araya geldilerse de ilikilerde herhangi bir gelime olmamtr200. te yandan 1992 banda her iki lke babakanlar Davosta tekrar bir araya gelerek iki lke arasndaki sorunlar ele almlar ve taraflar arasnda bir dostluk ve karlkl saldrmazlk anlamasnn yaplmas iin almalarn balatlmas kararlatrlmtr201. Ancak sorunun zmne bu grmeler de bir katk salayamamtr. Davos Zirvesinin ardndan, diyalog srecinde ilikilerin gelitirilebilmesi kolay

olmamtr. Balatlan srecin sonular ancak 1999-2000 dneminde grlebilmitir. 24-26 Mays 1988 tarihleri arasnda Ankarada yaplan Ekonomik birlii Komite toplantsnda taraflar; ekonomik, sanayi, teknik ve bilimsel ibirlii, iki lke arasnda ifte vergilendirmenin nlenmesi, yatrmlarn karlkl olarak gelitirilmesi ve korunmas konularnda grmelerin balatlmasna karar verirlerken iki lke arasnda kara, deniz, hava ve demiryolu tamacl alannda ilikilerin gelitirilmesi ve haberleme altyapsnn gelitirilmesi konular da ele alnmtr. Bunlara ek olarak, iki lke arasndaki tarm, ticaret ve sanayi konular ile salk, turizm ve evre konularnda ibirliinin gelitirilmesi kararlatrlmtr. Ekonomik Komite toplantsnda alnan kararlarn uygulanabilirlii ise, byk lde, Atinada yaplan Siyasi Komite toplantsnn ve Babakan Turgut zaln 13-14 Haziran 1988de yapaca Atina ziyaretinden elde edilecek gelimelere bal olarak deerlendirilmitir. Siyasi Komite toplantsnda alnan kararlar 1984, 1987 kta sahanl bunalmlarndan sonra iki lke arasnda scak bir atma riskinin azaltlmas iin nemli bir adm olmutur.

199 200

A.g.e., s. .239 A.g.e., s. 250-251 201 Ar, a.g.m., s.174

74

27 Mays 1988 tarihli Papulias ve Ylmaz Mutabakat ile taraflar; birbirlerinin egemenliine ve toprak btnlne ve Egenin ak deniz alanlarn ve uluslararas hava sahasn kullanma haklarna sayg gsterilmesi ykmlln dile getirmilerdir. Buna gre taraflar; ak deniz alanlar ve uluslararas hava sahasnda ulusal faaliyetlerin yrtlmesinde, deniz ve hava trafiinin uluslararas belgeler, kurallar ve ynetmeliklerde ngrlen erevede kolayca akmna mdahale etmemeye zen gstermeyi kararlatrmlardr. Ak deniz alanlarnda ve uluslararas hava sahasnda notam veya bildirim veya uyar gerektiren ulusal askeri tatbikatlarn planlanmas ve aadaki hususlar da mmkn olacak azami lde nleyecek ekilde yrtlmesinde mutabk kalmlardr;

a) belirli blgelerin tecrit edilmesi, b) tatbikat alanlarnn uzun sreler iin kapatlmas, c) tatbikatlarn turizmin en youn olduu dnemlerde -her yl 1 Temmuzdan 1 Eylle kadar-.ve balca ulusal ve dini resmi tatillerde yrtlmemesi. Btn ulusal askeri faaliyetlerin planlanmas ve yrtlmesi mevcut uluslararas kural, ynetmelik ve usullere uygun olarak yrtlecektir.

Babakan

zaln Atina ziyaretinin ardndan, 8 Eyll 1988 tarihli stanbul

Mutabakat imzalanmtr. Taraflar bu mutabakatla, Ege Denizinde uluslararas sularda ve hava sahasnda yapacaklar askeri ve dier faaliyetler srasnda uluslararas hukuk ve uygulamalara, kurallara, dzenlemelere uygun davranma ykmll altna girmeyi kararlatrm ve bu erevede, ulusal deniz ve hava kuvvetlerinin yrtecekleri faaliyetler srasnda tehlike yaratabilecek ve tahrike yol aabilecek hareketlerden kanacaklarn karara balamlardr. Bununla birlikte, iki lke arasnda zellikle hava sahas ihlallerine ilikin iddialar gndemde yerini korumutur. 1994 ve 1996 bunalmlar ise, taraflar arasnda yaratlmaya allan gven ortamnn henz yerlemediini gstermitir.

Gven arttrc nlemlere ilikin bir baka giriim ise, 1996 Kardak bunalmnn ardndan srdrlen abalar sonucunda ekillenmitir. 8 Temmuz 1997 tarihinde, iki lke arasnda Madrid Deklarasyonu kabul edilmitir. Bu Deklarasyon ile taraflar;

75

Bar, gvenlik ve iyi komuluk ilikilerinin srdrlmesi konusunda karlkl taahht, Birbirlerinin egemenlik haklarna sayg, Uluslararas hukuk ilkelerine ve uluslararas anlamalara sayg, Birbirlerinin gvenlikleri ve ulusal egemenlikleri asndan byk bir neme sahip bulunan Egedeki yaamsal karlar ve kayglarna karlkl sayg, Yanl anlamalardan kaynaklanan uyumazlklardan kanlmas ve karlkl sayg temelinde tek tarafl eylemlerden kanlmas taahhd, Anlamazlklarn ortak rzaya dayanarak ve kuvvet kullanm veya tehditi olmakszn barl yollardan zmlenmesi taahhd konularnda anlamaya varmlardr. Anlamann en nemli yan, Yunanistana tek yanl bir eylemde bulunmama ykmll, Trkiyeye de askeri kuvvet kullanma tehditinde bulunmama ykmll getirmekte oluudur. Bu durum zellikle karasularnn 12 mile geniletilmesi ve bunun karlnda Trkiyenin bu hareketi casus belli olarak deerlendirmesi ile ilgili olarak taraflarn esasa ilikin grlerinde bir deiikliin olup olmad tartmalarn da beraberinde getirmitir. Gven arttrc nlemlere ilikin bir dier giriim ise, Dileri Bakan smail Cemin 12 ubat 1998 tarihinde yapm olduu nerilere ilikin olmutur. Bu erevede dile getirilen NATO Genel Sekreteri ile ibirlii yaplarak Egede Gven Arttrc nlemlerin uygulanmas ve gelitirilmesi nerisi, 2829 Mays 1998 tarihleri arasnda Lksembourgda yaplan NATO Dileri Bakanlar Toplants srasnda NATO Genel Sekreteri J. Solana tarafndan yrtlen iyi niyet giriimleri erevesinde ele alnm ve 4 Haziran 1998 tarihinde iki lke arasnda Gven Arttrc nlemler aklanmtr. Ege Denizinde, ak denizde ve uluslararas hava sahasnda yrtlen rutin askeri faaliyetler srasnda iki lke silahl kuvvetlerinin gerginlii trmandrabilecek hareketlerden kanmalarn ve taraflarn birbirlerinin ulusal egemenlik haklar ve toprak btnlklerine sayg gstermesini ngren bu nlemler, ihlal ve kaza risklerini ortadan kaldrmakta ve Ege Denizinde askeri anlamda bir bunalmn ortaya kmasn azaltmaktadr. Bununla birlikte, taraflarn Gven Arttrc nlemlere ne denli uygun davrandklar konusunda eletiriler srmtr.

76 ki lke arasnda gerekletirilen gven ve gvenlik arttrmaya dnk abalara ramen sreci tersine evirebilecek gelimeler de yaanmtr. zellikle Yunanistann Trkiyedeki terr eylemlerine vermi olduu destek iki lke arasnda youn diplomatik giriimlere konu edilmi, ancak somut bir sonuca varlamamtr. Bu durumu tersine eviren gelime ise Trkiyenin Suriye zerinde uygulam olduu basknn ardndan calann Suriyeden ayrlmas ve PKKya destek veren lkelerde barnma arayna girmesi olmutur. Yunanistann calana barnma salamak iin aba gsterirken GKRY tarafndan salanm bir pasaport ile Yunanistann Kenya Bykeliliinde barndrlmas srasnda ele geirilerek Trkiyeye getirilmesi iki lke arasnda gerginlie neden olmutur. Bu erevede elde edilen bilgiler ve calann savunmas srasnda yapm olduu aklamalar Yunanistann terre destek konusundaki yaklamn aa kavutururken Trkiyenin de tepkisindeki hakll ortaya koymutur. calan bunalmnn ardndan Trkiye ve Yunanistan arasndaki gven bunalmnn atlatlabilmesi ve sarslan diyalog srecinin yeniden kurulabilmesi abalar erevesinde Dileri Bakan . Cem 24 Mays 1999 tarihinde Yunanistan Dileri Bakan G. Papandreuya gndermi olduu mektupta ikili ilikilerin iyiletirilmesine ilikin grlerini aklam ve Trkiyenin duyarlln dile getirerek, ilk admmz terrist rgtlerle ve bu rgtlerin sistematik olarak korunmasyla Yunanistan arasndaki baa ilikin olarak Trkiyede var olan anlaya neyin yol atn belirlemek olmaldr. Bu bizim iin yaamsal derecede nemli bir konudur ve yakn zamanlardaki olaylar bu konunun kesin bir ekilde ve lkelerimiz arasnda ikili dzeyde ele alnmasn zorunlu klmtr. Bu nedenle, ben, Trkiye ve Yunanistann terrizme mcadele konusunda bir anlamaya varmalarn neriyorum. Bu konunun zmlenmesi aramzdaki varolan anlamazlklara daha byk bir gvenle yaklamamza olanak salayacaktr. Bu anlamann ierii, halen dier komu lkelerle imzalam bulunduumuz anlamalardan esinlenebilir, ancak spesifik olarak, ilikilerimizi etkileyen sorunlarn doasna da uygun olmaldr, demitir. Trkiyenin bu yaklam Yunanistanda olumlu yank bulmu ve Yunanistan Dileri Bakan G. Papandreu, 25 Haziran 1999 tarihinde yazm olduu cevabi mektubunda, ikili ilikilerin gelitirilmesine ilikin istein Trkiye tarafndan dile getirilmi olmasndan duyulan memnuniyeti ve bunun Yunanistann da samimi istei olduunu vurgulamtr. Papandreu cevabnda Yunanistann uluslararas hukuk ve anlamalar erevesinde ilikilerdeki sorunlar belirlemek istediini, bu dorultuda ortak karlarn bulunduu kltr, turizm, evre, su, ekonomik ibirlii ve ekolojik sorunlar gibi eitli alanlarda ibirliinin grme konular ierinde yer alabileceini belirtmitir. Oluturulan lml diyalog srecinde taraflar, aralarndaki esas sorunlar darda brakan dier alanlarda ortak ibirliini

77 gelitirmeye ynelik abalarn arttrmaya almlardr. Bu ise, etkileri bakmndan Gven Arttrc nlemlerin kararllkla uygulanacana olan inanc arttrrken bir sonraki aamada hedeflenen ibirliine dayal ilikiler konusunda da iyimser olunmasna zemin hazrlamtr. Nitekim, iki lke arasnda yaplan resmi ziyaretler ve imzalanan anlamalarn yrrle konulmasnda gsterilen duyarllk, bu yndeki olumlu abalar olarak deerlendirilebilir.

Btn bu veriler erevesinde, Trkiye ve Yunanistan arasnda lml yumuama dnemini tersine evirebilecek ve gerginlik yaratabilecek konular neler olabilir? Gerginlikler iki lke arasndaki ilikileri nasl etkiler? Doaldr ki, taraflardan herhangi birinin ortamn kendi karn/tezini kar tarafa kabul ettirmeye uygun olduuna inanmas durumunda; geleneksel uyumazlklar, fiili durumlar, kazalar/ngrlmeyen durumlar, iki lke arasnda gerginlie yol aabilir. atan ilikilere sahip lkeler arasnda atma-uzlama sarkac her trl olasl aklda tutmay zorunlu klmaktadr. Dolaysyla uzlamazlk annda taraflar pek ok nedenden dolay tepkilerini mmkn olan en st dzeyde belirlemektedir. Ancak Trk Yunan ilikilerinde uyumazlk konularnn hepsinde tepkinin st dzeyde uygulanmadn grmekteyiz. Doaldr ki, bu durum uyumazlk/sorunun niteliine baldr. ki lke arasnda egemenlik/hkmranlk hak ve karlarn dorudan ilgilendiren rnein, karasularnn 6 milden 12 mile geniletilmek istenmesi, kta sahanl iddias, egemenlii antlamalarla devredilmemi adalar, adacklar, kayalklar sorunu gibi konularda tepkiler daha st dzeyde uygulanrken, daha nce antlamalarla stats zerinde uzlalm konularda, rnein aznlklara ilikin ihlaller, NATO komuta kontrol sorunlar, adalarn silahszlandrlm statsnn ihlali, FIR/SAR ihlalleri sz konusu olduunda tepkiler teknik/diplomatik protestolar dzeyinde kalabilmektedir. Bu boyutuyla dndmzde, Trkiye ve Yunanistan arasnda bir yandan Gven Arttrc nlemler abalar srerken ve sorun zmne ynelik sre balatlmaya allrken, dier yandan, somut sorunlarn zmne ilikin mzakerelerde baar salanmamas, uzlamazln keskinlemesi yeniden taraflar gerginlik, atma ortamna srkleyebilir.

Trkiye ve Yunanistan arasndaki sorunlarn pek ou birbiriyle ilintidir, zm de sorunlarn birlikte ele alnmasn gerektirmektedir. lke snrlarn, egemenlik alanlarn deitireceinden ncelikle egemenlii antlamalarla devredilmemi ada, adack ve kayalklarn statleri zerinde bir anlama salanmak zorundadr. Ancak bundan sonra taraflarn sahip olduklar egemenlik alanlarnn denizdeki snrn kararlatrmak mmkn

78 olacaktr. Buna bal olarak, karasular snr zerinde anlalmadan bu denizdeki kta sahanl ve ekonomik blge/bitiik blge snrlarn da saptamak mmkn deildir. Dolaysyla, karasular snr zerinde salanacak bir anlama taraflarn kta sahanlklarn belirlemek iin bavuracaklar esas hatlar saptamay da kolaylatracandan ncelikle ele alnmas gerekir. Siyasi egemenlik snrlarnn bu ekilde saptanmasndan sonra uluslararas hukuka uygun olarak karasular ve hava sahasnn genilii zerinde de anlamak mmkn olacaktr. Burada Yunanistann tek yanl iddia etmi olduu 10 millik ulusal hava sahas snrnn hukuksal dayanann yetersizlii ortadadr. Ege Denizine ilikin dier sorunlar ise, taraflarn egemenlik iddialarn etkilemeyecek teknik nitelikli sorunlar olduundan taraflarn uzlamalar ok daha kolay olacaktr. Gerek FIR gerekse SAR sorumluluklarna ilikin uyumazlklar Trkiyenin de ABye katld bir ortamda i snrlara ilikin sorumluluklar erevesinde taraflarn ortak uras haline gelecek ve teknik boyutu, yeterlilii ncelik kazanacaktr.

Dier yandan, taraflarn gvenlik endielerine gereke gsterdikleri silahlanma faaliyetleri de Lozan dengesi gz nnde tutularak daha kolay zlebilecektir. Yunanistann adalar silahlandrmak iin Trk tehditine snmas, Trkiyenin Ege Denizinde amfibik yetenekli bir ordu bulundurmasnn gerekesi kalmayacaktr. Karlkllk erevesinde bu sorun da kolaylkla zlecektir.

Trkiye ve Yunanistan arasndaki uyumazlk konularna kalc bir zmn bulunabilmesi iin ngrlen sre bir boyutuyla Trkiyenin AB ile yrtmekte olduu tam yelik grmelerine bal olarak gelimektedir. zellikle 1999 Helsinki Zirve kararnda dile getirilen 2004 tarihi Trkiyeye uyumazlklarn zmnde bir son tarih gibi dayatlmak istenmitir. Tarih konusunda gr farkllklar yannda, zellikle taraflarn bu tarihe kadar aralarndaki sorunlar zememeleri halinde Uluslararas Adalet Divannn yarg yetkisine bavuracaklarn kabullendikleri yorumu Trkiyenin hareket serbestisini kstlamaktadr202.

Aksu, Trk-Yunan likilerinde Gvenlik ve Gven Arttrma abalar, Souk Sava Sonrasnda Avrupa ve Trkiye, Cem Karadeli (der.),: Ayra Yaynlar, Ankara 2003 , s.242-275

202

79 B. KITA SAHANLII UYUMAZLIINA LKN TARAFLARIN

GRLER Trkiye ile Yunanistan arasndaki kta sahanl sorunu taraflar arasnda iki ayr nitelikte uyumazln kmasnda etkili olmutur. Kta sahanl snrlandrmasnn zne ilikin uyumazlk Bu uyumazln hangi yollarla zme balanmas gerektiine dair olan uyumazlk. Bununla birlikte Trkiyenin bu konuda grmelerde srar etmesine ramen, Yunanistan sorunu uluslararas forumlara ve yarg yoluna ekmee alm ve bu gne kadar bir takm giriimlerde de bulunmutur. Ancak, 1978 ylnda Uluslararas Adalet Divannn yetkisizlik karar ile Yunanistann bu tutumunu srdrmesi aksamtr203. Kta sahanl snrlandrmasnn zne ilikin grlere gelince, iki tarafn grleri aadaki biimde ortaya kmaktadr. 1.Yunan Gr Soruna esas olarak yarg yoluyla zm bulunmasn isteyen Yunanistann grleri noktada toplanmaktadr204 Yunan devletine ait adalarn ve kta lkesinin siyasal ve lkesel bir btn oluturmas Adalarn da kta lkesi gibi kta sahanl hakkna sahip olmalar Trkiye lkesi ile adalar arasndaki kta sahanl snrlandrmasnn eit uzaklk izgisine gre yaplmas gerektii.205 Yunanistana gre , gerek 1958 Szlemesinde gerekse III. Deniz Hukuku Szlemesinde belirtildii zere adalarn da kendi kta sahanl bulunmaktadr. Dier taraftan Egedeki adalar Yunan kara parasnn siyasal bir devam eklindedir ve Yunan kara lkesi ile adalar arasnda kalan kta sahanl blgesinde Trkiyeye egemenlik haklar

Pazarc, Kta Sahanl Hakknda Hukuksal Grler, Egede Deniz Sorunlar Semineri, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Yaynlar, Ankara 1986, s. 80 204 Ar, a.g.m., s 178 205 Pazarc, a.g.m., s. 80

203

80 verilmesi sz konusu devamll tehdit eder. Bu nedenle snrlandrma Trkiye ile en utaki Yunan adalar arasndan geecek ekilde eit uzaklk ilkesine gre yaplmaldr.206 Yunanistann konuyla ilgili iddialarn tek tek ele alalm. a. Siyasal ve lkesel Btnlk lkesi Yunanistan Trkiyenin 1 Kasm 1973 tarihinde TPAOna Egede verdii ruhsatlar zerine Trkiyeye gnderdii ilk notas olan 7 ubat 1974 tarihli notasnda da yer alan bu iddiaya gre, Trkiyenin karsnda bulunan adalar Yunan lkesinin ayrlmaz bir parasdr. Yunan egemenliinde bulunan bu adalar kta lkesinden ayrmadan ve Yunan lkesini bir btn olarak ele almak gerekmektedir207. Yunanistan bu gr 22 Mays 1976 tarihli notasndan da anlald zere 31 0cak-2 ubat 1976da gerekletirilen I. Bern Grmelerinde de tekrar etmitir. Yunanistann bu iddias 10 austos 1976 tarihinde UADye yapt tek tarafl bavurusunda da yer almtr208. Yunanistan bu grn uluslararas hukukun iki farkl kavramna dayandrmaktadr. Bunlardan ilki lke btnl ilkesidir. Bu ilkeye gre, bir devletin lkesi anakarasyla adalar arasnda ayrm yaplmadan ele alnmaldr. Buna gre, bir devletin lkesinin eitli blmleri arasnda teki devletlere ait deniz blgeleri kesinti yaratmamaldr. Yunanistann bavurduu ikinci kavram ise takmadalarla ilgilidir. Yunanistan takmada devleti ile anakara ve takmadalardan oluan kark yapdaki devletlere ait adalarn da, takmada devletinde olduu gibi esas hatlardan geen bir izgiyle birletirilmesini ve bir btn olarak deerlendirilmesini istemektedir209. Yunanistan, siyasal ve lkesel btnlk tezine III. Birlemi Milletler Deniz Hukuku Konferansnda hukuki temel oluturmaya almtr. Bu erevede takmada ilkeleri grlrken, lkesi hem adalardan hem de kta topraklarndan oluan bir devlet olduunu; bu adalarn birbirleriyle yaknlklar nedeniyle, esas hatlarn bunlarn bir blmnn birletirilerek belirlenmesinin doru olacan ileri srm; bir baka deyile, konferansn balarnda Yunanistan, lkesel btnl ileri srerken, Egede takmadalara sahip olduunu
206 207

Ar, a.g.m., s. 178 Pazarc, a.g.m., s. 80 208 Baeren, a.g.e., s. 147-148 209 Ar, a.g.m., s. 180

81 da belirterek bu adalar ile kta lkesinin Egedeki sularda dahil bir btn olarak deerlendirilmesi gerektiini iddia etmitir. Bylece kabul ettirebilirse, Egede takmada oluturan adalarn u noktalarn birletirmek suretiyle elde edilecek olan bir takmada sular rejimi araclyla adalar ile kta lkesini birletirmeye almtr. Bu amala, 25 Temmuz 1974de Konferansa btn takmadalarn takmada sularna sahip olmasn da ngren bir taslak sunmutur210. Yunanistan bu lkesel btnlk iddiasn, ikinci komisyonda ada kavram grmelerinde de srdrmtr. Burada da 14 Austos 1974 tarihli konumasnda Yunanistan Temsilcisi M. THEDOROPOULOS adalar rejimini Yunanistann lkesel btnln koruyacak ve Yunanistann btn blgelerini ve yurttalar arasnda eit davranlmasn salayacak bir adan ele aldklarn belirtmitir. Adalardaki nfusun Yunanistan nfusunun aa yukar % 15ini ve adalar yz lmnn Yunanistann n oluturduunu vurgulayarak, adalarn Yunan kta lkesi ile corafik, siyasal ve ekonomik bir btn oluturduunu, bunlar arasndaki uzakln 42 deniz milini amadn bu adalarn tarihsel ve kltrel adan da Yunanistann ayrlmaz bir paras olduunu, zellikle lkesinin her parasna eit davran gsterilmesi ve adalara da eit hak tannmas gerektii biiminde anlar gzkmektedir. Bununla birlikte, konumasnn sonunda takmadalarn her trne ayn takmada rejimi uygulanmasn ileri srmek suretiyle, siyasal ve lkesel btnlk ilkesini takmada rejimi ile de desteklemeyi srdrmtr211. III. Deniz Hukuku Konferansnda ise, giderek takmada sular rejiminden takmada devleti ad verilen herhangi bir kta lkesine sahip olmayp, yalnz takmadalar ve adalardan oluan devletlerin yararlanabileceinin kabul grmesi zerine, Yunanistan daha sonraki lkesel btnlk iddialarn, takmada rejiminden sz etmeden ileri srmeye balamtr. Nitekim Yunanistan, Yunan Devletinin ktasal kara lkesi ile adalar blgesinin lkesel ve siyasi birlik oluturduu ynndeki bu iddiasn, 10 Austos 1976 tarihinde Uluslararas Adalet Divanna tek tarafl olarak yapt bavurusuna , konu dava dilekesine de ekledii 22 Mays 1976 tarihli NOTAsnda da tekrarlam, bu NOTAda da Yunan Delegasyonunun

210 211

Baeren, a.g.e., s. 149 Pazarc, a.g.m., s. 80

82 Bern Toplantsnda ortaya koyduu temel hukuki noktadan birisinin lkesel ve siyasal birlik olduunu belirtmi, ancak takmada rejimine ilikin grlerden bahsedilmemitir212 Yunanistann bu gr ; btn lkesi adalardan oluan gerek takmada devletleri tarafndan takmada ilkelerinin kabuln gletirecei kaygsyla, Trkiye gibi dar ve zellikleri olan denizlere kys bulunan devletler tarafndan, bu denizlerin zellikleri nedeniyle haksz sonular yarataca endiesiyle ve deniz ulatrmasnn serbest ve kesintisiz olmasnda kar bulunan devletler tarafndan tepkiyle karlanmtr. Trkiye de takmada ilkelerinin Egede uygulanmas kabul edildiinde ortaya kacak durumun vahametine dikkat ekerek, bu ilkelerin kta lkesi yannda ada lkesine de sahip olan devletlerin deniz alanlarnn saptanmasnda kullanlmasna aka itiraz etmitir213. Yunanistan bu iddia ile Trkiyenin kylarna yakn adalarn batsnda hibir ekilde Trkiyeye kta sahanl brakmamay ve kta sahanl snrlandrmasnda Trkiyeye kar kylar olan, en utaki adalarn esas alnmasn salamaya almaktadr. b. Adalarn Kta Sahanlna Sahip Olmas lkesi Yunanistann Egede Trkiyeye kar bavurduu iddialardan birisi de adalarn da kta lkesi ile eit bir biimde kta sahanlna sahip olmalarna ilikindir. Ege Denizinde mevcut ok saydaki adann byk bir ksmn egemenlii altnda bulunduran Yunanistan, bu iddiasn Ege Denizi Kta Sahanl Uyumazl ile ilgili verdii 7 ubat 1974 tarihli ilk notasndan balayarak srekli olarak btn uluslararas forumlarda tekrarlamtr. Yunan temsilcilerinin III. Deniz Hukuku Konferansndaki konumalarndan , Yunanistann 10 Austos 1976 tarihli Uluslararas Adalet Divanna tek tarafl bavurusuna kadar her yerde bu iddiaya rastlanmaktadr214. 7 ubat 1974 tarihli notada Yunanistan , kta sahanl konusunda Trkiyeye kar ncelikle adalarn da kta lkeleri ile eit bir biimde kta sahanlna sahip olduunu ileri srmtr. 1 Kasm 1973 tarihli resmi gazetede Trkiye petrolleri Anonim ortaklna arama izni verildii ilan edilen deniz yata alanlarnn, byk lde, Yunan adalar Semadirek,
A.Haluk Kabaaliolu , Ege Kta Sahanl Uyumazlnda Ortaya kan Hukuki Sorunlar ve La Hayede Savunulan Yunan Grleri,Dantay Dergisi, Yl 9, Say 34-35,Ankara 1979, s.117 213 Baeren, a.g.e., s. 149 214 A.g.e., s. 146; Pazarc, a.g.m., s. 82; Ar, a.g.m., s. 179
212

83 Limni, Bozbaba, Midilli, Sakz, psara ve Antiipsara adalarna ait olduunu iddia etmitir. Bu adalarn deniz yatanda ve toprak altnda, doal kaynaklarnn aratrlmas ve iletilmesi iin egemen haklar kullanmakta olduunu; konuya ilikin rf adet hukukunu kodifiye eden 1958 Cenevre Szlemesi madde 1(b) ve 2de ngrlen egemen haklarna dayanarak, 1961den beri Ege Denizinde anlan adalarn bat tarafnda Trk Resmi gazetesinde gsterilen deniz yatann ayn ksmlarnda petrol arama izni verdiini bildirmitir215. Yunanistan Hkmetinin sz konusu resmi gazetede yer verilen haritada Trkiye ile Yunanistan arasnda kta sahanlnn mevcut Yunan adalar dikkate alnmadan devlet lkelerinin ktasal paralarnn esas hatlar dikkate alnarak snrlandrlmas gerei karsnda, 1958 Cenevre szlemesi Madde1 fkra 1de adalarn kta sahanlnn dier lkelerin kta sahanl ile ayn ekilde tanmlandn yeniden sylemek istemitir. Yunanistana gre, bu, kta sahanlnn snrlandrlmasna ilikin hukukun bir btn olarak devlet iin olduu kadar adalar iin de genel bir kural oluturduu anlamna gelmektedir. Bu adan Cenevre Szlemesi, uluslararas itihat gibi, kta sahanl snrlandrmasnn lkenin ktasal yada adasal niteliini gz nne almakszn ayn kurallara tabi olduunu ngren akdi ve rfi uluslararas hukukla uyumlu hale gelmitir. Uluslararas uygulama ve zellikle kta sahanl snrlandrmasna ilikin anlamalarla gelien Uluslararas hukuk, adalarn, sahil ksmlar gibi, tam deniz yata, alanlarna sahip olmaya yetkili bulunduu hususunda pheye yer vermemektedir216 Anlalaca zere Yunanistan bu iddiasn 1958 Cenevre Kta Sahanl Szlemesinin 1. ve 2. maddelerine dayandrmaktadr. Sz konusu 1958 Szlemesinin 1. madde b fkras adalarnda kta lkesi gibi kta sahanlna sahip olduu belirtilmektedir. 82 Szlemesinin 121/ 2 maddesinin de benzer ekilde adalarn da kta sahanlnn bulunacan ngrmesi Yunanistann her ne olursa olsun adalarn da kta lkesi gibi dikkate alnarak kta sahanl hakk tannmasnn grne dayanak olarak gsterilmektedir.217 Anlald gibi Yunanistann bu iddias iki geyi iermektedir. Adalarn da kta sahanl hakk vardr.

215 216

Baeren, a.g.e., s. 146 A.g.e., s. 146-147 217 Ar, a.g.m., s. 179

84 Adalarn kta sahanl snrlandrmas srasnda kta lkeleri ile eit koullarda ele alnmas gerekmektedir218. Yunanistann iddiasna gre, Trkiye ile Yunan adalar arasndaki kta sahanl snrlandrlmas, bu adalarn Trkiyeye en yakn kylar dikkate alnarak eit uzaklk ilkesine gre yaplmaldr. Yunanistan bu iddiasna 1958 Cenevre Kta sahanl szlemesinin 6. maddesini de dayanak gstermektedir. Yunanistana gre sz konusu husus 1958 Cenevre Szlemesinin belirtilen maddesi ile teyid edilmektedir219. Bu madde; Kta sahanl snrlandrlmas anlama ile gerekleir. Anlama yaplmazsa eit uzaklk ilkesi uygulanr eklindedir. Yunanistann kta sahanl ihtilafnn grlmesi iin Milletleraras Adalet Divanna gnderdii dava dilekesinin ikinci blmnde hukuk bal altnda yer alan grlerinde de , yukarda belirtilen iddialara yer verildii grlmektedir. Yunan Hkmeti bu blmde Trkiye ile Yunanistan arasnda Ege Deniz dibinde uzanan kta sahanl zerinde Yunanistann egemenlii altnda bulunan btn adalarn Yunan lkesinin ayrlmaz bir paras olduu ve bunlarn kta sahanlklarnn bulunduu grn dile getirmektedir. Yunanistana gre kta sahanlna ilikin Devletler Hukuku kurallarnn uygulanmasnda aada belirtilen hukuk kurallar geerlidir: Yunanistann lkesel ve siyasal birlii dikkate alndnda Yunanistan, bu adalarn kta sahanlklar zerinde arama ve iletme yapmakta, mnhasr haklara sahiptir ve Yunanistann rzas olmadka hibir aratrma yaplamaz. Bu adalar Trkiye sahilleri karsnda olduundan, Trkiye ve Yunanistana ait kta sahanl blmlerinin snrlandrlmas adasal veya ktasal olsun, Yunan ve Trk lkelerinin doal uzantlarnn karlat ve akt yerdir. Bu izgi Trk karasularnn llmesinde hukuken saptanan balang izgileri ile, bu adalar arasndaki orta hat olacaktr. Trkiyenin Egede giritii arama faaliyetleri, Yunanistana ait olan kta sahanlnn arama ve iletilmesine ilikin Yunanistann mnhasr egemenlik haklarn ihlal etmektedir.

218 219

Pazarc, a.g.m., s. 82 Harp Akademileri Komutanl, Trk Yunan likilerinin Dn Bugn Yarn, a.g.e., s. 106

85 Uyumazlk bu adalara bitiik kta sahanl ile snrl olup, Ege denizinin dier blgelerini veya bunlarn diplerini ilgilendirmez220 Uluslararas hukuk ve devletlerin uygulamalar Yunan grn dorulamaktadr. Sadece Divann Kuzey Denizi Kta Sahanl Davas ilgili 1969 tarihli kararnn 67. paragrafnda yer alan u cmleler Yunan grn rtmeye yeterlidir. Cenevre Szlemesinin 1. ve 2. maddelerinin snrlandrma ile dorudan ilgisi yoktur. 1 madde, kylar karlkl veya bitiik devletler arasnda snrlandrmay deil, sadece kta sahanlnn aklara doru d snrn ilgilendirir. 2. maddenin de snrlandrma ile ilgisi yoktur.221 Kald ki gerek 58 szlemesinde gerekse de 82 szlemesinde adalara da kara lkesi iin uygulanmas ngrlen kurallarn uygulanmasnn kabul, koullar ne olursa olsun adalarn kta sahanlna sahip olacaklar anlamna gelmemektedir. Hi bir hukuk yada mantk kural kendisinden kat kat byk bir kta lkesi karsndaki adalara ayn boyutta kta sahanl verilmesini dorulamaya yetmemektedir. Byle durumlarda bir baka devletin kta lkesine kendi kta lkesinden daha yakn olan ile kk boyutlu adalarn yalnzca karasular ile yetinmeleri hukuksal bakmdan uygun grnmektedir. Dolaysyla kta sahanlnn snrlandrlmas konusunda kimi adalarn ya hi etkisinin bulunmad yada baz snrl etkiye sahip bulunduu artk tereddtsz kabul edilmektedir. Nitekim 1982 Deniz Hukuku Szlemesi ( Madde: 12/3) kk adalarn kta sahanlna sahip olamayacan n grrken kimi anlamalar teki devlet kta lkesine yakn adalarn karasular ile yetinmelerini ngrmektedir222. lkesel btnlk iddiasna dayanarak Egeyi bir Yunan glne eviremeyeceini anlayan Yunanistan, bu defa adalara karasularnn dnda olabildiince geni kta sahanl alanlar salayarak bu hedefine ulamay amalamaktadr.

220 221

Kabaaliolu, a.g.m., s. 97-98 Yolga, Ege Kta Sahanl Sorunu, A..S.B.F. Dergisi, Cilt: LXIII, No: 34, Temmuz-Aralk,1988, s. 165 222 Ar, a.g.m., s. 179-180

86 c. Eit Uzaklk lkesinin Uygulanmas Yunanistann Egede Trkiyeye kar bavurduu nc iddias ise, Trkiye ile Yunan Adalarnn Trkiye kylarna en yakn bulunanlar arasnda kta sahanl snrlandrlmasnn eit uzaklk ilkesine gre yaplmas gerektiine ilikindir. Yunanistan bu iddiasna da 7 ubat 1974 tarihli notasndan balayarak bir ok belgede yer vermektedir. Nitekim Yunanistan bu iddiay III. Deniz Hukuku Konferans srasnda Trkiyeye verdii notalarnda ve Uluslararas Adalet Divanna yapt tek tarafl bavurusunda tekrarlamaktadr223. Yunanistann bu gr uluslararas hukukun iki farkl kavramna dayanmaktadr. Bunlardan biri lke btnl ilkesidir. Bu ilkeye gre; Bir devletin lkesi anakarasyla adalar arasnda ayrm yaplmadan ele alnmaldr224. Buna gre; Bir devletin lkesinin eitli blmleri arasnda teki devletlere ait deniz blgeleri kesinti yaratmamaldr. Yunanistann bavurduu ikinci kavram ise takmadalar ile ilgilidir. Yunanistan takmada devletiyle, anakara ve takmadalardan oluan kark yapdaki devletler arasnda bir ayrm gzetmemekte ve kark yapdaki devletlere ait adalarn da, takmada devletinde olduu gibi esas hatlardan geen bir izgiyle birletirilmesini ve bir btn olarak deerlendirilmesini istemektedir225 Yunanistan bu iddiasn Uluslararas rf ve adet kural nitelii kazanm bulunduunu syledii 1958 Cenevre kta sahanl szlemesinin 6. maddesine dayandrmaktadr. Ad geen maddeye gre, Kta sahanl snrlandrmasnn anlama ile gerekletirilmesi ngrldkten sonra, anlama yaplmamas durumunda eer zel koullar baka trl bir snrlandrmay gerektirmiyorsa eit uzaklk ilkesinin uygulanaca kabul edilmektedir. Bylece Yunan iddias bu konuda da iki eyi iermektedir. Anlama yaplamamsa, kta sahanl snrlandrlmasnda genel ilke olan eit uzaklk ilkesinin uygulanmas gerekmektedir.

223 224

Pazarc, a.g.m., s. 84 Harp Ak. K., a.g.e., s. 108 225 Ar, a.g.m., s. 180

87 Trkiye ile Yunanistan arasndaki snrlandrma Trkiyeye en yakn bulunan adalar ile eit uzaklk ilkesine gre yaplmaldr226. Uygulanan uluslararas hukuk Yunanistann bu iddialarn da her trl dayanaktan yoksun brakmaktadr. lk olarak 1958 Cenevre Szlemesinin kta sahanlnn snrlandrlmasna ilikin 6. maddesi hkmnn, Trkiyeye kar ileri srlmesi, bu szlemeye Trkiyenin taraf olmamas nedeniyle hukuken mmkn deildir. Ayrca bu maddede yer alan eit uzaklk ilkesinin bir rf adet kural nitelii kazanm olmas olasl ok zayftr. Kald ki, anlan hkm uluslararas yarg ve hakemlik organlarnca, Yunanistann iddia ettii gibi eit uzaklk ilkesi ve zel durumlar kural-dl oluturur biiminde de yorumlanmamaktadr. Bu organlar iin eit uzaklk ve zel durumlar arasnda nceden bir ilke- kuraldlk ilikisi ngrmeye hibir neden yoktur ve dolaysyla her somut durum karsnda bu somut duruma uyan deerlendirmenin yaplmas gerekmektedir. Baka bir deyile sz konusu maddeyi eit deerdeki eit uzaklk-zel durumlar ikilisinden oluan bir tek kural olarak deerlendirmek gerekmektedir. Bu da sonuta haka ilkelerin uygulanmas gerektii anlamna gelmektedir227. Yunanllarn bu iddialarna en iyi cevab, Fransa ile ngiltere arasnda Man Denizi Kta Sahanl Snrlandrmas Uyumazlnda Hakem mahkemesinin verdii 30 Haziran 1977 tarihli kararda bulmak mmkndr. Divann balca konusu ngiliz ana lkesinden uzakta, Fransz kylarnn hemen nnde konumlanm bulunan, ngiltereye ait Anglo-Normand Adalarna tannacak hak meselesi idi. ngiltere aynen Yunanistan gibi, 1958 Szlemesinin 6. maddesine dayanarak ekidistans savunuyor ve izgiyi Douda ortay hat halinde balattktan sonra adalar blgesine yaklanca Gneybatya saptrarak adalarla Fransz kylar arasnda geirmek ve daha sonra yine ortay hatla devam ettirmek istiyordu. Fransa Trkiye gibi, haka ilkeleri savunuyordu. Mahkeme ise konuyla ilgili u deerlendirmeyi yapt. Anglo-Normand adalar, hattn kt tarafndadr; zel durum tekil ediyor ve adaletsizlik yaratyor. Onlar mevcut olmasayd, kta sahanl iki lke kylar arasndaki ortay

226 227

Pazarc, a.g.m., s. 84 A..g.m., s. 85

88 hat ile eit ekilde blnecekti. nk iki devletin karlkl kylar ayn uzunluktadr ve kylarn biimleri birbirine benzerdir. Sonu olarak mahkeme, Fransa tarafndan tannm olan balklk blgesini karasularna ekleyerek adalar 12 deniz millik emberler iine ald ve asl snr izgisini iki lke kylar arasnda ortay hat olarak kabul etti. Yani, Yunanllarn deyimini kullanrsak, adalarn zerinden atlayarak arkalarnda Fransaya hak tand. Ayrca Mann Atlantik kndaki bir ngiliz adasna da yarm etki usuln uygulad. Tunus- Libya Davasnda da Milletleraras Adalet Divan, 1982 tarihli kararnda, Tunusun bir adasn hi hesaba katmad ve Kerkennah takmadalarna yarm etki , daha dorusu yar a hakk tand. Bu rnekler adalarn arkas meselesinin tesinde, genel ilke olarak, adalarn zel durum ve adaletsizlik yaratt olaynn yarg kararlar ile teyid edilmesi deerine sahiptir228. Btn bunlara ramen Yunanistann Trkiye ile kta sahanl snrlandrmasnda, anlamaya yanamayp, ondan sonra da eit uzaklk ilkesinin uygulanmasnn gerektiini iddia etmesi tmyle dayanakszdr. Ayrca, bu eit uzaklk ilkesinin Trkiyeye en yakn adalar ile lkemiz arasnda uygulanmasn istemesi ise Yunanistann Egedeki yaylmaclnn her trl lden yoksun olduunu gstermektedir. Zira, eer Yunanistann bu iddias yerinde bulunsa Trkiye ile Yunanistan arasndaki kta sahanl snrlandrmas Trkiye ile adalar arasda yaplan snrlandrmadan baka bir ey olmayacakt. Nitekim Yunanistan 10 Austos 1976 tarihli Uluslararas Adalet Divanna tek tarafl bavurusunda, btn Egeyi ak deniz alanlar ile kendisine aitmi gibi varsayp, yalnzca Trkiye ile en utaki adalar arasnda eit uzakla gre kta sahanl snrlandrmasn Divandan istedikten sonra bunun aslnda karasular snrlandrmas ile gerekletirildiini de bildirmektedir229. 2. Trk Gr Buraya kadar olan gelimelerden anlald zere Trkiye Kta sahanl sorununu esas itibariyle siyasi bir sorun olarak grmekte ve sorunun Lozanda kurulmu denge dikkate

228 229

Yolga, a.g.m., s. 168 Pazarc, a.g.m., s. .85

89 alnarak zmlenmesi gerektii zerinde durmakta, bu dorultuda soruna grmeler yoluyla her iki tarafnda kabul edebilecei bir zmn bulunabileceine inanmaktadr230. Trkiyenin bu balamda kta sahanlnn snrlandrlmasna ilikin Uluslararas hukuka uygun ok sayda tezleri mevcuttur. Bunlar; Andlamann esas olmas Doal uzantnn esas olmas Haka ilkelerin uygulanmas Adalarn zel durumlar oluturmas Ege Denizinin yar kapal deniz olmas Lozan dengesi

a. Adlamann Esas Olmas Trkiye, 27 ubat 1974 tarihinde Yunanistana verdii ilk kar notasndan balayarak srekli bir biimde Ege Kta Sahanl snrlandrmasnn grmeler sonucunda gerekletirilecek bir andlama ile yaplmasn savunmaktadr. Bu gr, Ege ad verilmeden ve genel bir biimde III. Deniz Hukuku Konferans srasnda Sayn Namk K. Yolga tarafndan ileri srld gibi, Trkiyenin 26 Austos 1976 tarihinde Ege kta sahanl davasna ilikin olarak sunduu gayri- resmi grlerinde de yer almtr231. Nitekim Yunanistan babakan Karamanlisin 17 Nisan 1976 tarihinde Yunan Parlamentosunda yapt bir konumann Trk-Yunan ilikileri ve Kbrs konusuna deindii blmde Yunanistan, Ege Denizinde Trkiyenin belirli haklarnn bulunduunu kabul etmektedir. Fakat Trkiyenin keyfi iddialarn, zellikle bunlar kuvvet yoluyla empoze etmek iin tehdide bavurmasn kabul etmemektedir eklindeki beyanlarna karlk, Trkiye Babakan Demirel 17 nisan 1976 tarihinde yapt cevabi aklamasnda; Trkiye Cumhuriyetinin kuruluundan bu gne kadar yarm asr akn zaman iinde hibir komumuza olmad gibi, Yunanistana karda tecavz herhangi bir emel beslemediimizi ve iki memleket arasndaki meselelerin ancak bar, iyi niyetli ve anlamaya varmak
230 231

Ar, a.g.m., s. 175 Pazarc, a.g.m., s. 86

90 hususunda azimli mzakerelerle zlebileceini mkerreren belirttik. eklinde kar beyanlarda bulunmutur232. Trkiyenin Ege Kta Sahanln anlama yoluyla snrlandrma gr, bu uyumazlklar zme yntemi olmann yannda, ayrca bir kta sahanl snrlandrmasnn karmakl nedeniyle, snrlandrmann ilkelerini en kabul edilir bir biimde saptayan ze ilikin bir snrlandrma ilkesi olarak ortaya kmaktadr. Trkiye bu konuda bir takm uluslararas anlamalar da dayanak olarak gsterebilmektedir233. Trkiyeye gre anlamalar yolu ile soruna zm bulunmas ilkesi hem 1969 Kuzey Denizi Kta Sahanl Davasnn sonular ile hem de Birlemi Milletler Gvenlik Konseyinin 395 nolu kararyla desteklenmitir. Dier yandan Bern Deklarasyonu da grmeler yolu ile bir zmn mmkn olduunu gstermektedir. Nitekim Trkiye, soruna grmeler yolu ile zm bulunmas yolundaki teklifini, 1974ten bu yana eitli vesilelerle tekrarlamtr. Ayrca Trkiye, bu konuda gerek 1958 Szlemesinin 6. maddesine, gerekse, 1982 Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesinin 83. maddesine dikkat ekmektedir. 1958 szlemesinin 6. maddesinde, kylar bitiik veya karlkl olan devletler arasnda snrlandrmann ilgili devletler arasnda anlamayla yaplaca, anlama yoksa ve zel durumlar baka trl bir snrlandrmay hakl klmyorsa, eit uzaklk yada ortay hatta gre izilecei belirtilmektedir. 1982 szlemesinin 83/1. maddesinde ise kylar bitiik veya karlkl olan devletler arasnda kta sahanl snrlandrmasnn hakkaniyete uygun bir zme ulamak iin Uluslararas Adalet Divannn statsnn 38. maddesinde gsterilen ekli ile uluslararas hukuka uygun olarak anlama ile yaplaca ifadesi yer almaktadr.234 b. Doal Uzantnn Esas Alnmas Trkiyenin Ege Denizi Kta Sahanl snrlandrmasnn esasna ilikin tezlerinin temelinde doal uzant ilkesi yatmaktadr (Bknz. Ek-14). Bu tez, UAD'nn Kuzey Denizi Kta Sahanl Uyumazlnda verdii karar para. 85e dayanmaktadr. Trkiye 27 ubat 1974te Yunanistana verdii cevabi notasnda jeomorfolojik zellikler nedeniyle Anadolu Yarmadasnn doal uzantsndan teekkl ettii ve bu nedenle Trk kta sahanln

Hulusi Kl, Trkiye ile Yunanistan Arasnda mzalanan kili Anlamalar, nemli Belgeler ve Bildiriler, Dileri Bakanl Yunanistan Dairesi Bakanl Yaynlar, Ankara Ekim 1992, s. 291-293 233 Pazarc, a.g.m., s. 86 234 Ar, a.g.m., s. 175-176

232

91 oluturduunu, Trk sahillerinin nndeki Yunan adalarnn kendi balarna bir kta sahanl alanna sahip olmadklar belirtilmitir235. Trk grne gre, Egede bu ilke uyguland zaman, deniz yatann nemli bir blmn Anadolu Yarmadasnn doal uzantsn oluturmakta olup, adalarn kendi balarna bir kta sahanl alanna sahip olmadklar grlmektedir. Trkiyenin bu gr, ayrca genel bir biimde III.Deniz Hukuku Konferans srasnda, gerek tek yada ortak olarak sunduu nerilerinde yer almaktadr236. Ege Denizinin deniz dibi, Ege Oluu denilen bir doal kesinti ile S eklinde Kuzeyden Gneye, nispeten Yunanistan ana kta lkesine daha yakn bir eksende ikiye blnmekte ve bu kesinti her iki devletin kta lkelerinin deniz altndaki doal uzants nn snrn oluturmaktadr. Bu doal uzantnn zerinde bulunan ve byk blmyle Yunanistana ait olan adalar, bu doal uzantnn su zerine km kntlarndan baka bir ey deildir. Bu nedenle de kta sahanl haklar olmayacaktr.237 Uluslararas Adalet Divannn 1985de Libya-Malta Kta Sahanl Davasnda da kararn belirtilen dorultudaki grler erevesinde oluturduu grlmektedir.238 Grld zere , lkeleri jeolojik bakmdan ayn kta sahanl bitiik komu devletler arasndaki bir snrlandrmada, doal uzant ilkesinin kendiliinden bir zm getirmedii , bu gibi durumlarda nsfete uygun ilkelerin nem kazand kabul edilmi olmaktadr.239 c. Haka lkelerin Uygulanmas Trkiyenin Ege Denizi kta sahanlna ilikin tezlerinden bir dieri de hakalk ilkesi oluturmaktadr240. Trkiye, bu tezini ilk defa Yunanistana verdii 27 ubat 1974 tarihli cevabi notasnda, eit uzaklk ilkesini reddederken UADnin 1969 tarihli kararna atf
Baeren, a.g.e, s. 151 Pazarc, a.g.m., s. 86 237 Baeren, a.g.e., s. 151 238 Toluner, a.g.e., s. 218; Ayrntl bilgi iin baknz, Aslan Gndz , Kta Sahanl Konusunda Yeni Gelimeler ( Libya- Malta Davas), Hukuk Aratrmalar,C. 1, Marmara niversitesi Hukuk Fakltesi Yaynlar, stanbul 1986, s. 5-23 239 Toluner, a.g.e.,s. .218 240 Ar, a.g.m., s. 177
236 235

92 yaparak ekingen bir ekilde ileri srmtr241. Zira Divan, snrlandrmann haka ilkelere uygun olarak ve btn ilgili durumlar gz nnde tutularak taraflardan her birine imkan nispetinde kendisinin doal uzantsn verecek ekilde anlama ile yaplacan belirtiyordu242 Yine III. Deniz Hukuku Konferansnda genel olarak kta sahanl snrlandrlmas ilkelerinin deerlendirilmesi srasnda, eit uzaklk ilkesini reddederken Sayn Yolgann hakalktan sz ettii grlmektedir243. III. Deniz Hukuku Konferansnda bu durum u ekilde ele alnmtr: Kylar bitiik veya karlkl olan devletler arasnda kta sahanl snrlandrlmas, haka bir zme ( equitable solution) varmak amacyla Uluslararas Adalet Divan statsnn 38. maddesinde gsterilen ekliyle uluslararas hukuka uygun olarak anlamayla yaplr. Burada da grld gibi asl arlk haka zm zerindedir244. Trkiyenin iki nedenle snrlandrmann haka ilkeler erevesinde yaplmas gerektiini ileri srd grlr; Ege Denizinde ortay hattn dousunda ( Trk kta sahanl zerinde) bulunan Yunan Adalar, bulunduklar yer byklkleri ve barndrdklar nfus ile zel koul olutururlar. Ege Denizi, iindeki adalarn deniz alanlarnn ky devletlerince mtereken belirlenmesi gereken yar kapal bir denizdir. Daha sonra Trk Hkmeti 18 Kasm 1975 de verdii bir notada, kta sahanl snrnn izilmesinin son derece karmak sorunlar iermesi ve blgenin zellikleri nedeniyle, sadece eer hakala uygun iki taraf iin kabul edilebilir bir zm bulunabilir ise gerekletirilebileceini bildirmitir245. Gerek Uluslararas yarg ve hakemlik kararlarnn srekli olarak kabul ettii gerekse BM Deniz Hukuku Szlemesinin ierdii bu ilkenin Trkiye tarafndan bundan byle en temel verilerden biri olarak kullanlmas hem kolay hem de yerinde olacaktr246.

241 242

Baeren, a.g.e., s. 152 Ar, a.g.m., s. 177 243 Pazarc, a.g.m., s. 87 244 Ar, a.g.m., s. 178 245 Baeren, a.g.e., s. 152 Divann 1969 Kuzey Denizi, 1982 Tunus-Libya ve 1984 ABD- Kanada Davalar; 1977 ngiltere-Fransa davas gibi. 246 Pazarc, a.g.m., s. .87

93

d. Adalarn zel Durumlar Oluturmas Trkiyenin hukuksal grlerinden bir dierini de bir blge de adalarn bulunmas kta sahanl snrlandrmas asndan zel durumlar oluturduu ve bunlarn zellikle corafi konumlar ve teki zelliklere bal olarak deerlendirilmesi gerektii grdr247. Trkiyenin grne gre oluturmaktadrlar248. Ege Denizinde Yunanistann irili-ufakl 3.000 civarnda adasnn bulunmas nedeniyle, adalar konusu Ege Denizi kta sahanlnn snrlandrlmas sorununun nemli bir noktasn tekil etmektedir. Yunanistan, 1982 tarihli birlemi milletler III. Deniz Hukuku Konferans sonrasnda oluturulan Deniz Hukuku Szlemesinin 1 haziran 1995te Yunan parlamentosu tarafndan onaylanmas sonucunda, sorun yeni bir boyut kazanmtr. Bununla beraber Yunanistan, gereksinim duymadka karasularn 6 milden 12 mile karmama konusunda Birlemi milletlere ve NATOya gvenceler vermitir. Yunanistan karasularn 12 mile kard takdirde Ege de durum yle bir grnm kazanmaktadr. Ege Adalar, Ege Denizi Kta sahanl snrlandrlrken, zelliklerinin ve kendine zg durumlarnn dikkate alnmasn gerektiren zel bir durum

6 MLLK KARASULARIYLA EGENN BLM ( Bknz. Ek- 6) TRK KARASULARI YUNAN KARASULARI ULUSLAR ARASI SULAR % 7.47 % 43.68 %48.85
249

Pazarc, a.g.m., ,s.87 Hseyin Pazarc, Ege Denizindeki Trk- Yunan Sorunlarnn Hukuki Yn, a.g.m., s.110 249 Ar , Ege Sorunu ve Trk-Yunan likileri: Son Gelimeler Inda Karasular ve Hava Sahas Sorunlar, Hukuk Aratrma Dergisi, Cilt 7, Say 1-3, Marmara niversitesi Hukuk Fakltesi Yaynlar, stanbul 1994 , s. 55
248

247

94

12 MLLK KARASUYU UYGULAMASINA GRE EGEDE OLUACAK DURUM ( Bknz. Ek- 7 ve 8) YUNAN KARASULARI TRK KARASULARI ULUSLAR ARASI SULAR % 71.53 % 8.76 %19. 71

Gerekten de Egede Karasularnn 6 milin zerine kartlmas, ak deniz alanlarn yok denecek kadar azaltacak, bu denizin neredeyse btn kaynaklar Yunanistana kalacak, Trk Deniz Kuvvetlerinin uluslar aras sulardan geerek Egeden Akdenize ulamas olanaksz hale gelecek ve bu deniz ile zerindeki hava sahasnda Trkiyenin hibir hakk kalmayacaktr250. Bu durumda Tabiri caiz ise Ege bir Yunan Gl haline gelecektir. Trkiye Yunanistana verdii 27 ubat 1974 tarihli kar notasndan itibaren bu durumu kabul etmediini, baz anlamalar da rnek gstererek uluslararas uygulama tarafndan oluturulan kurallarn kta sahanlnn snrlandrlmas konusunda, konumlar ve zel koullar dikkate alnmadan tm adalara eit deer verilmesini reddettiini, Ege adalarnn ve tm Ege Denizinin zel koullarn tipik rneini tekil ettiini belirtmektedir251. Trkiye III. Deniz Hukuku Konferans srasnda da, esas itibariyle Ege Denizinin zelliklerini n plana kartarak, bu denizin kendine zg ( Sui generis) bir yapda olduunu ve zm eklinin de genel kurallar haricinde, siyasi, tarihi, corafi kriterler dikkate alnarak bulunmas gerektiini dile getirmi ve abalarn bu ynde younlatrmtr252. Trkiyenin kta sahanl ve ekonomik blgelerin snrlandrlmas konusunda sunmu olduu nerilerde, snrlandrmann dierleri yannda, deniz yatann jeolojik ve jeomorfolojik yaps ve kylarn genel biimi, bir baka devletin kta sahanl ve ekonomik

250 251

Grel, a.g.e., s. 76 Ar, Kta Sahanl Sorunu ve Trk-Yunan likileri, a.g.m., s. 177 252 Fikret Hakgden- Osman Metin ztrk, Trkiyenin Ege Karasular zerine Silahl Kuvvetler Dergisi, Yl 114, say 343, Gnkur. Bak. Yay, Ankara-Ocak 1995, s.26

95 blgesinde ada, adack ve kayalarn varl gibi zel durumlar gz nnde bulundurularak, nfset ilkeleri uyarnca anlama yoluyla gerekletirilmesi hkm ngrlmtr253. Trkiyenin bu gayretler dorultusunda BMDHSnin hazrlk almalarnn yapld Caracasta; Karasularnn genilii Karasularnn snrlandrlmas Adalarn rejimi Kapal ve yar kapal denizler konularnda drt belge sunmutur.

Adlarn rejimi ile ilgili belgede ise zetle; szlemenin hkmlerinin uygulanabilecei adalarn niteliklerine, yar-kapal denizlerde adalarn deniz sahalarnn blgedeki devletler tarafndan mtereken belirleneceine, kendi kendine ynetilemeyen ve ekonomik hayat olmayan, devlet karasular dnda kalan, ait olduu devletin en az 1/10 nfus ve kara sahasna sahip olamayan adalarn deniz sahasnn olamayacana deinilmitir254. Trkiyenin snrlandrma ile ilgili dier nerilerini, adalarn deniz alanlarnn kstlanmas amacn gden nerileriyle birlikte deerlendirmek gerekir. Bu nerilerinde Trkiye karasularnn tesinde bulunan ve ekonomik hayat bulunmayan adalarn ve kaya ve cezir yksekliklerinin kendilerine ait deniz alanlarnn olmad, snrlandrmayla ilgili hkmler sakl kalmak zere zellikleri olan yar-kapal denizlerde deniz alanlarnn nsfete uygun bir biimde anlamayla saptanmas ve bir baka devletin kta sahanl ve ekonomik blgesinde bulunan adalarn, lkenin ve nfusunun 1/10unu oluturmadka kendilerine ait bir kta sahanl ve ekonomik blge kesimine sahip olmayaca yolunda hkmlere yer vermitir. Trkiyenin Cezayir, Irak, rlanda, Libya, Madagaskar, Nikaragua, Romanya ve Kamerun Birleik Cumhuriyeti ile birlikte sunmu olduu 11 Temmuz 1977 tarihli ortak neride ise, bir baka devletin kta sahanl ve ekonomik blgesinde bulunan ve corafi konumlar nedeniyle dier devletlerin kta sahanl ve ekonomik alanlarn etkileyen adalarn, kendilerine ait kta sahanl ve ekonomik alanlarn etkileyen adalarn, kendilerine ait kta sahanl ve ekonomik blgesinin bulunamayaca hkm yer almtr255.

253 254

Toluner,a.g.e., s. 224 Hakgden vd., a.g.m., s. 26 255 Toluner,a.g.e., s. 224

96 Trkiye bu grnn hukuksal dayana olarak Uluslararas Adalet Divannn 1969 Kuzey Denizi Kta Sahanl Davalarna ilikin kararnn zellikle 85. paragrafn gstermektedir. Anlan bu paragrafa gre; her devletin kta sahanl onun lkesinin doal uzants olmal ve baka bir devletin lkesinin doal uzantsna girmemelidir256. e. Ege Denizinin Yar Kapal Deniz Olmas Trkiyenin ileri srd grlerden bir dieri de Egenin bir yar-kapal Deniz olduu ve bu nedenle burada blgenin niteliine uygun olarak zel kurallarn uygulanmasnn gerektii grdr257. Yar kapal deniz tabirinden ne anlalmas gerektii, 1982 tarihli BMDHSnin 122. maddesinde belirtilmektedir. Bahsi geen maddeye gre bu szlemenin amalar bakmndan kapal veya yarkapal deniz, iki veya daha fazla devlet tarafndan etraf evrilmi ve baka bir denize veya okyanusa dar bir kla balanan veya tamamen veya esas itibariyle iki veya daha fazla saydaki ky devletinin karasular ve mnhasr ekonomik blgesinden oluan bir krfez, havza veya denizdir258 Trkiye, Egenin yarkapal bir deniz olduunu, bu edenle blgenin niteliine uygun olarak zel kurallarn uygulanmas gerektii ynndeki grn, ilk olarak 27 ubat 1974 tarihli kar NOTAsnda bildirmitir. Bu gr III. Deniz Hukuku Konferansna sunulan ve Egeden sz etmeyen madde ile de desteklenmitir259 f. Lozan Dengesi Lozan Antlamasnda, Ege Denizinde Trkiye ile Yunanistan arasndaki kta sahanlnn snrlandrlmas ile dorudan ilikili bir hkm yer almamaktadr. Antlamann 12. maddesinde Ege adalarnn aidiyeti ile ilgili , 13. maddesinde Ege Denizindeki Midilli, Sakz, Sisam ve Nikarya Adalarnn silahlandrlamayacana dair hkmler, 15. ve 16. maddelerinde ise Trkiyenin Ege Denizinde Egemenlik Hakkndan vazgetii adalarda, Trkiyenin feragat ettii egemenlik haklarnn ne surette devredileceini ngrmektedir.
256 257

Pazarc, Kta Sahanl Hakknda Hukuksal Grler, a.g.m., s. 86-87 Pazarc, a.g.m., s. 88 258 Gndz, Milletleraras Hukuk, Temel Belgeler, rnek Kararlar, Beta Yaynlar, stanbul 1987 , s. 411 259 Pazarc, a.g.m.,s.88

97

Ksaca Lozan Antlamas diye isimlendirdiimiz antlamalar btn yalnzca Trkiye Cumhuriyetinin varln uluslar aras alanda tescil etmekle kalmam, ayn zamanda Egede Trk Yunan dengesini kurmutur. Bu denge erevesinde her iki devlete de eit genilikte karasular ve hava sahas tanndktan sonra Ege Denizi byk lde bir ak deniz ve zerindeki hava sahas, Uluslar aras hava sahas olarak ortaya kmaktadr. te yandan Trkiyeye yakn Dou Ege adalarndan Yunanistana braklan adalar da bu denge erevesinde silahtan ve askerden arndrlmtr260. Yar hukuksal yar siyasal nitelikli bu Trk gr ile , Lozan Antlamasnn Ege Denizinde Trkiye ve Yunanistan arasnda kurduu denge vurgulanarak ve bu devletlerce eit kullanmnn gerektii bildirilerek bu dengenin kta sahanlnn snrlandrlmas asndan da gzlenmesi savunulmaktadr. Bu gr, Kamuoyuna Ege Davs srasnda Yunanistan tarafndan alan belgelerden anlaldna gre , 19 Haziran 1976 tarihinde II. Bern grmeleri srasnda Sayn prof. Bilge tarafndan aklanmtr261.

Pazarc, Lozan Antlamasndan 1974e Kadar Egeye likin Gelimeler ve Yunanistann Ege Politikas, a.g.m., s. 19 261 Pazarc, Kta Sahanl Hakknda Hukuksal Grler, a.g.m., s. 88

260

98 DRDNC BLM TARAFLARIN DDALARININ YARGI KARARLARI IIINDA DEERLENDRLMES

A. EGE KITA SAHANLII SINIRLANDIRMASINDA ET UZAKLIK VE HAKKANYET LKELERNN YER Uluslararas hukuk erevesinde, hem anlamalar hukuku hem de teaml hukuk olarak ortaya km ve hukuksal olarak Ege Denizine de uygulanmas gereken baz temel nitelikli snrlandrma prensipleri mevcuttur. Bu prensiplerin nitelii olduka genel ve soyut nitelikli olmalardr. Bu nedenle bu prensiplerin herhangi bir snrlandrma anlamazlnda nasl uygulandnn tespiti gnmze kadar daha ok UADna ve bu maksatla kurulmu ad hoc hakemlik mahkemelerine dmtr. Gnmze kadar, dorudan snrlandrma anlamazlklarna ilikin 10 adet uluslararas yarg karar verilmitir. Uluslararas bir mahkeme nne gelmi ilk snrlandrma davas 1969 tarihli Almanya ile Hollanda ve Almanya ile Danimarka arasndaki Kuzey Denizi Davalardr. Kta sahanlnn snrlandrlmasna ilikin dier bir dava, 1976 ylnda ad hoc uluslararas hakemlik mahkemesince karara balanm olan ngiltere ile Fransa arasndaki snrlandrma davasdr. 1980li yllar konuya ilikin davalarn saysnn olduka artt yllar olmutur. TunusLibya tarafndan UADna sunulmu kta sahanl sorunu Mahkemece 1982 ylnda karara balanmtr. 1984 ylnda Kanada ve Amerika Birleik Devletlerinin UADna sunduklar Maine Krfezindeki kta sahanlnn snrlandrlmas meselesi UADnnca karara balanmtr. Libya ile Malta arasndaki kta sahanlnn snrlandrlma meselesini UAD 1985 ylnda zme kavuturmutur. Ayn yl ierisinde karara balanan dier bir kta sahanl ve mnhasr ekonomik blge alanlarnn snrlandrlmas davas ise, Gine ile Gine Bissau arasndaki snrlandrma meselesidir ve iki tarafa bu ama iin kurulmu olan ad hoc hakemlik mahkemesince karara balanmtr.

99 Kanada ile Kanada kylar andaki denizar Fransz adalar St. Pierre ve Miquelon arasndaki kta sahanl ve mnhasr ekonomik blge snrlandrmas meselesine ilikin anlamazlk 1992 ylnda ad hoc hakemlik mahkemesince karara balanmtr. Bir sonraki yl ierisinde UAD, Danimarkann Greeland adas ile Norvein nispeten ok kk adas Jan Mayen arasndaki kta sahanl ve MEB alanlarn snrlandran kararn vermitir. Dier bir kta sahanl snrlandrma davas ise Eritre-Yemen davasdr ve taraflarca oluturulan ad hoc hakemlik mahkemesince 1999 ylnda karara balanmtr. Karara balanan en son dava Katar ile Bahreyn arasndaki deniz alanlarnn snrlandrlmasna ve baz ekonomik sorunlarnn zmne ilikin Katar- Bahreyn Davasdr262. phesiz ki uluslararas mahkemeler nne gelmi ve karara balanm snrlandrma uyumazlklarnn ilgili olduu corafi alanlar arasnda fiziki benzerlikler mevcuttur. Bu corafi alanlar kimi zellikleri ile Ege Denizindeki durumlara da benzerlikler gstermektedir. Daha nceki davalardaki yarg kararlar genel snrlandrma prensiplerini aklayan zellikli prensip ve metotlar oluturmann yan sra ilgili alanlarn Ege Denizine benzerliklerinden dolay Trkiye ve Yunanistann iddialarna ve Ege Kta sahanl snrlandrmasna ilikin daha zellikli yansmalar da iermektedir. Bu yansmalar, temel olarak, hakkaniyetin ve hakkaniyet prensiplerinin somut snrlandrma meselelerine nasl uygulanmas gerektiine, yani bu kavramlarn uygulamada ne ifade ettiine ilikindir. Temel norm olarak tabir edilen ve kta sahanl snrlandrlmasna uygulanmas gereken rf ve adet hukuku kural, deniz snrlarnn tek tarafl olarak saptanamayaca ve gerek anlama ile gerekse nc merci tarafndan yaplacak snrlandrmann ise hakkaniyete uygun bir sonuca ulamak iin nasl bir sonuca ulamak zere gerekletirilmesi gerei eklinde ortaya konabilir. Ancak bu sonuca ulamak iin nasl bir yol izlenmesi gerektii kta sahanl kavram uluslararas hukuka girdiinden beri tartlm; devletler hakkaniyet ilkeleri uyarnca snrlandrma ile eit uzaklk ilkesi uyarnca snrlandrma olarak iki gr etrafnda kamplamtr263.

Ycel Acer , Ege Kta Sahanl Sorunu ve Uluslar aras Yarg Kararlar, Ege Kta Sahanl ve likili Sorunlar Sempozyumu Bildiriler kitab, Ed. Aslan Gndz, Hseyin ztrk, TDAV yaynlar ,14-15 Aralk stanbul 2002 , s. 64-65 263 Dolunay zbek , Ege Sahanl Snrlandrlmasnda Eit Uzaklk Ve Hakkaniyet lkelerinin Yeri, Ege Kta Sahanl ve likili Sorunlar Sempozyumu Bildiriler Kitab, Ed. Aslan Gndz, Hseyin ztrk, TDAV yaynlar ,stanbul 2002,s. 44

262

100 1. Kuzey Denizi Davalar ve Sonrasnda Eit Uzaklk ve Hakkaniyet lkeleri Kta sahanl snrlandrlmasnda yaplageli kurallarnn ne yolda olduuna bakldnda, uluslararas mahkemelerin srekli olarak snrlandrmann haka ilkelere gre yaplmas kuraln kabul ettii gze arpmaktadr. Bu husus Uluslararas Adalet Divannn Kuzey Denizi Kta Sahanl Davalar ile balam, bir dizi uluslararas mahkeme kararyla da teyit edilmitir. tihat da hakkaniyet ilkelerini, bunlarn eit uzaklk ile ilikisini inceleyerek ele almaya balamtr264 1969 ylndaki Kuzey Denizi davalarnda Hollanda ve Danimarka snrlandrma hukukunun eit uzaklk izgisinin uygulanmasn ngrdn ve bu snrlandrmada da eit uzaklk izgisinin uygulanmas gerektiini iddia etmilerdir. Almanyann konveks biimindeki ky izgisi nedeniyle, eit uzaklk izgisi Almanyaya daha az kta sahanl brakacakt. 1958 Szlemesinin ilgili 6. maddesi Almanyann taraf olmamas nedeniyle uygulanamazd ve teaml hukuku uygulanmalyd. Mahkeme, incelemesinin balarnda eit uzaklk metodunun yada prensibinin uygulanmas zorunlu bir hukuk kural olmad belirtilmitir. 1958 szlemesinin ilgili maddesi henz her devleti balayan bir yaplageli kural haline gelmemiti. Eit uzaklk yada prensibinin zorunlu olmad takip eden yarg kararlarnda ska vurgulanmtr. ngiltere Fransa davasnda hakemlik mahkemesi, her iki lkenin de taraf olduu 1958 szlemesinin 6. maddesi ile teaml hukuku arasnda bir fark olmadn ve her iki hukukunda eit uzaklk prensibinin uygulanmasn zorunlu klmadn vurgulamtr. 6. maddedeki eit uzaklkl prensibi mutlak bir prensip deil ama eit uzaklk-zel durumlar prensibi olarak alglanmalyd. Her ne kadar bu zel durumlarn ne olduu maddede belirtilmemise de, zel durumlarn varlnda bunlarn dikkate alnarak uygun bir snrlandrma metodu uygulanmalyd265.

264
265

A.g.m., s. 45 Acer, a.g.m., s. 66-67

101 Kuzey denizi davalarnda Almanya adil ve hakkaniyetli bir paylam yaplmasn savunmu Danimarka ve Hollanda ise eit uzakln kta sahanl snrlandrlmasna uygulanmas zorunlu olan bir hakkaniyet ilkesi olduunu iddia etmiti. Ancak UAD her iki iddiay da reddetmitir. Divana gre bir yanda hakkaniyete uygun bir ekilde snrlandrma, snrlar belli olmayan bir alann adil ve hakkaniyetle paylatrlarak datlmas deildir; dier yanda eit uzaklk da, hakkaniyet ilkelerinin uygulanmasyla makul bir sonuca ulalmasn salad takdirde uygulanmas mmkn metotlardan sadece biridir. Snrlandrma, tm ilgili durumlar gz nne alnarak hakkaniyet ilkeleri uyarnca gerekletirilmelidir266. Snrlandrmann btn ilgili artlarn dikkate alnarak hakkaniyet prensipleri temelinde yaplmas gerei ve 1958 Kta Sahanl Szlemesinin 6. maddesindeki snrlandrma kuralnn sonuta hakkaniyete uygun zm amalad yarg kararlarnda tartmasz bir biimde kabul edilmi ve vurgulanmtr. Bu kararlarda dikkati eken gelime ise, snrlandrmaya ilikin prensibin bir miktar vurgu deitirmesi olmutur. Kararlarda hakkaniyet prensiplerinin yan sra, haka zm(equitable result) en az ayn nemde vurgulanmtr267. 1977 tarihli Fransa ile ngiltere arasndaki Kta Sahanl Snrlandrlmas Tahkiminde ( Man Denizi Tahkimi) ise Tahkim Mahkemesi, soyut olarak hakkaniyet ilkelerinin ne olduundan ok, somut olayda nasl uygulanacana eilmitir. Mahkemeye gre hakkaniyete uygun bir snrlandrma gerekletirmek amacyla eit uzaklk metodunun veya herhangi bir baka metodun uygunluu, her bir muayyen olayn corafi veya dier ilgili durumlarnn bir fonksiyonu veya yansmasdr268. Hakkaniyet ilkeleri deyiini anlamn en ayrntl ekilde inceleyen kararn Main Krfezi Davas olduu sylenebilir. Divan, kullanlacak temel normu blgenin corafi biim ve dier ilgili koullar erevesinde hakkaniyete uygun bir sonucu gerekletirecek hakkaniyete uygun kriterler uygulanarak ve pratik metotlar kullanlarak yaplmas eklinde aklamt. Kriterlerin hakkaniyete uygunluu her olayn ilgili durumlarna gre saptanacak, pratikte uygulanacak metot ise bu kriterleri gerekletirebilme kabiliyetine gre belirlenecektir. Genel uluslararas hukuk her snrlandrmaya uygulanabilecek belirli ve

266 267 268

zbek , a.g.m., s. 45

Acer, a.g.m., s. 67 zbek, a.g.m., s. 46

102 dorudan uygulanp da snr izecek bir reete iermeyip, kural olarak yalnzca bu temel normu ngrr. Yani aslnda hakkaniyet ilkeleri snrl sayda kesin uygulanabilir kuraldan oluan bir liste deildir, Snrlandrma ilemine uygulanacak usul veya sreci ifade eden genel aty belirten bir kavramdr. Hakkaniyete Uygun lkeler den ziyade hakkaniyet ilkelerinin uygulanmas sz konusudur. Bu sre snrlandrlacak alann nitelii ile ilgili olarak kabul edilen durumlarn olaya zg artlara yanstlarak o snrlandrmada kullanlmas uygun olan kriterlerin belirlenmesi ve bu kriterleri gerekletirmeye en uygun metodun tespit edilerek uygulanmasn ierir269. ABD ve Kanada arasndaki Maine Krfezi davasnda UAD, snrlandrmann hakkaniyet prensipleri ve blgenin corafi ve dier zellikleri erevesinde bir haka zm oluturacak snrlandrma metotlar erevesinde yaplmas gerektii belirtilmitir270. LibyaMalta davasnda, UAD yine haka zm ska vurgulamtr271. Snrlandrmaya yine hakkaniyet ilkelerinin uygulanmasn kabul eden Libya/ Malta davasnda bunun olayn kendine zg durumlar iinde olmas gerekmekle birlikte tutarllk ve belli bir derece n grlebilirlik de iermesi gerektiini belirtilmitir. Ardndan da hakkaniyet ilkelerine baz rnekler verilmitir.Bunlar; Corafyann yeniden biimlendirilmesinin sz konusu olmamas Taraflardan birinin doal uzantsna dierince tecavz edilmemesi Tm ilgili durumlara gerekli zenin gsterilmesi Hakkaniyetin mutlaka eitlik anlamna gelmedii Adil paylatrmann (distributive justice) sz konusu olmamas.

Hakkaniyet ilkelerinin uygulanmasnda Maine Davasndaki gr ve usul benimsemi olan Divann deindii rnekler, bu noktada hakkaniyet ilkeleri olarak bahsedilmi olsa da aslnda hakkaniyete uygun bir snrlandrmann normal olarak uyaca standartlardr. Bu rnekler bir snr belirleyebilecek kural tekil etmeleri iin gerekli kesinlikten yoksundur.
A.g.m., s. 46 Acer, a.g.m., s. 67 271 Libya- Malta davasnda taraflar snrlandrmann hakkaniyete uygun olmas konusunda mutabk idiler. Divan da bu davada bir kez daha hakkaniyetten ne anlalmas gerektiini akla kavuturmutur. Divana gre hakkaniyet hem elde edilecek neticeyi hem de bu neticeye varmak iin kullanlan aralar vasflandrmada kullanlmtr.Varlacak neticenin hakkaniyete uygun olmas gerekir. Gndz, Kta Sahanl Konusunda Yeni Gelimeler ( Libya- Malta Davas), Hukuk Aratrmalar,C. 1, Marmara niversitesi Hukuk Fakltesi Yaynlar 1986, s.16-17
270 269

103 Nitekim Maine Krfezi Davasnda da uluslararas rf ve adet hukukunun doas itibariyle, ancak asli bir amac gelitirmeye ynelik olarak takip edilmesi gereken yol gsterici ilkeler belirleyen birka hukuki prensip ierdii belirtilmiti. te, Libya Malta Davas da bu yol gsterici ilkelere biraz daha aklk kazandrmtr. Bylece hakkaniyet ilkelerinin soyut ve snrlandrma srecinde ancak yol gsterici ilkeler olduunun kabul edilebilecei grlmektedir. Snrlandrmann hakkaniyet ilkelerince gerekletirilmesi ise, bunlarn somut olaya zg durumlarn nda belirlenecek yansmalar yoluyla, yani hakkaniyet kriterlerinin belirlenmesi ile olacaktr. Bu ilemin ise olaya zg durumlar ne karaca aktr. Hakkaniyet ilkeleri ierii belirli bir kurallar btn olsayd, gerekten de her corafi durumda uygulanmas teknik olarak mmkn bir metot olan eit uzaklk, bu ierii oluturmaya iyi bir seenek olabilirdi. Ancak muvakkaten ( geici olarak) eit uzaklk ile balayp zerinde ayarlamalar yapmay uygun bulan Libya/Malta Davasnda bile eit uzaklk metodunun zorunlu nitelii olduu aka reddedilmitir. Eit uzaklk ne bizatihi ( kendiliinden) doas itibariyle hakkaniyetli bir metottur ne de daha batan tersini sylemek dorudur. Hatrlanaca gibi zaten Man Denizi Tahkimi 1958 Cenevre Kta Sahanl Szlemesi 6. maddesinde belirtilen kuraln eit uzaklk ve zel durumlarn bir btn oluturduu tek bir bileik kural olduuna hkmetmiti. Eit uzaklk/ zel durumlar bileik kural, snrlandrmann hakkaniyet ilkelerince yaplmasn ngren hukuk kuralnn zel bir grnmdr, ancak mnhasr bir ifadesi deildir. Buraya kadar incelenen yarg kararlarndan anlalaca gibi eit uzaklk mutlak ekilde uyguland haliyle bile olayn artlar ierisinde hakkaniyet ilkelerinin uygulanmas sonucunda hakkaniyete uygun bir sonuca ulalacaksa kullanlabilecek bir metot olup, dier yandan hakkaniyet ilkelerinin bir olayn kendi koullar iinde uygulanmas, daha ilk aamadan bile, baka bir metodun kabul edilmesini gerektirebilir272. 2. Jan Mayen Davas Ve Sonras Grnland ve Jan Mayen Arasndaki Deniz Alanlarnn Snrlandrlmas Davasnda Divan, Norve ile Danimarka arasndaki kta sahanln ve balklk blgesini sonuta

272

zbek, a.g.m., s. 47-48

104 rten fakat hukuken ayr iki izgi ile snrlandrmtr. Eit uzaklk izgisini balang noktas olarak uygun bulan divan, Cenevre Kta sahanl Szlemesinin 6. maddesindeki bileik kuraln rf ve adet hukuku kuralnn zel bir grm olduuna atfla kar karya kylar arasndaki snrlandrmada, 6. maddenin etkisi ile hakkaniyet ilkelerine dayanarak snrlandrma yaplmasn gerektiren rf ve adet hukukunun etkisi arasnda zlerine ilikin bir fark bulmak gtr demitir. Yani, 6. madde ile rf adet hukuku kuraln e tutmu ve eit uzaklk metodunu rf ve adet hukukuna tamtr. Bylece kta sahanl iin 6. maddeyi uygulayarak eit uzaklk ile balayan Divan, eklen ayr olarak rf ve adet hukukunca snrlandrlaca balklk blgesi iinde ayn metodu izlemenin yolunu amtr. Yani, Jan Mayen Davas kararna gre kylarn kar karya olduu durumlarda deniz alanlarnn snrlandrlmas, ister rf ve adet hukukunca ister szlemelerden kaynaklanan kurallar uyarnca yaplsn, ister kta sahanlnn ister mnhasr ekonomik blgenin snrlandrlmas olsun, balang olarak eit uzakln kullanlmas ve bunun zel durumlara gre ayarlanarak hakkaniyete uygun sonuca ulalmas uygun bir yoldur273. Eritre ile Yemen, aralarnda silahl atmalara yol aacak kadar husumet konusu oluturan Kzl Deniz adalar zerindeki egemenlik uyumazlnda274 deniz snrlarnn izilmesi iin oluturulan Tahkim mahkemesinde taraflarn her ikisi de taleplerini eit uzaklk metodu uyarnca ekillendirmi olmalarna ramen ortaya karttklar snr izgileri tamamen birbirinden fakldr. Tahkim Mahkemesi ise her hangi bir rnek vermeksizin itihattan ve doktrinden anlald zere kar karya olan kylar arasnda eit uzaklk izgisini nin normal olarak hakkaniyetli bir snr salad grnden yola kmtr. Ancak kararn eit uzakln kullanlmasna hakkaniyet ilkelerinin uygulanmasnda ve hakkaniyetli sonuca ulama amacnn gerekletirilmesinde bitii rol yorumlarken dikkate alnmas gereken nemli bir husus, eit uzaklk izgisinin izilmeye balanaca kylar ele al tarzdr. Mahkeme snrn, karlkl anakara kylar arasndaki orta hat olduunu aka belirtmitir. Anakara kylarnn kylarn uzantsn kesmeme ve buna bal olarak gvenlik mlahazalarnn dikkate alnd bir inceleme sonucunda hibir etki tannmamtr275.

A.g.m., s. 48-49 Baeren , Eritre Yemen Kararnn Ege Kta Sahanl snrlandrmasna Tesirleri, Ege Kta Sahanl ve likili Sorunlar Sempozyumu Bildiriler Kitab, Ed. Aslan Gndz, Hseyin ztrk, TDAV yaynlar ,14-15 Aralk stanbul 2002, s. 81 275 zbek, a.g.m., s. 49
274

273

105 3. Katar Bahreyn Davas Ve Sonras Katar Bahreyn Davas Eit uzakln hakkaniyete uygun bir snrlandrma amacna ulamadaki roln bir adm daha ileri gtrmtr. Hem karasularnn hem de kta sahanl ve mnhasr ekonomik blgenin tek bir izgiyle snrlandrlmasnn istendii bu davada Divan eit uzaklk metodunun taraflarn kylarnn corafi ilikisinin yan yana olduu kta sahanl ve mnhasr ekonomik blge alanlarnn snrlandrlmasnda kullanlmasnn uygun olduuna karar vermitir. Ancak esas dayanak olarak kullanlan Jan Mayen Davasndan alntnn kar karya olan kylar arasndaki snrlandrmaya dair olduunun gz ard edilmesi, kylar yan yana olan devletler arasndaki snrlandrmalarda eit uzakln balang olarak kullanlmasn hukuken ireti klmtr. Ayrca Katar Bahreyn Davasnda snr izgisinin karasularn da kapsayacak olmasnn, eit uzaklk metodunun snrn kta sahanl ve MEB dahil olmak zere tm boyunca kullanlmasnda etkisi olduu dnlebilir. Kta Sahanl ve Mnhasr Ekonomik Blge snrlandrmasnn yapld alanda etkisi hissedilecek tek corafi formasyon olan Fast-al-Jarimin Bahreynin hem karasularnn hem de kta sahanlnn llmeye baland esas hatt oluturabilecei belirtilmesi , Divann balang olarak mutlak eit uzakl dndne iaret edebilir. Ancak bu formasyonun etkisinin orantsz olaca sebebiyle zel durum olarak kabul edilmi ve nihai uzaklk izgisinin izilmesinde hi etki tannmamtr276. UADnn deniz alanlarnn snrlandrlmas hakknda verdii son karar 10 Ekim 2002 tarihli Kamerun ve Nikarya arasndaki Kara ve Deniz Snr Davas Karardr. Kamerunun tek tarafl bavurusu zerine grlen davada , her iki taraf da tek bir snr izilmesini talep etmitir. Karasularnn snrlandrlmasnn sz konusu olduu blgedeki snrn, 1923 tarihli Anglo-Alman Anlamas , taraflar arasndaki Yaounde II Deklarasyonu ve 1975 tarihli Maroua Deklarasyonu ile belirlendiine karar verilmi, karasularnn tesindeki alanlarn snrlandrlmas iinse her iki devletin taraf olduu 1982 BMDHSnin 74. ve 83. maddelerinin uygulanaca belirtilmitir. Metod olarak ise yine hakkaniyet ilkelerinin uygulanma srecini hi incelemeksizin, sadece Jan Mayen ve Katar Bahreyn Davasna atfta bulunarak dorudan, eit uzaklk ile balayp ayarlanmasn gerektiren durumlar olup olmadn inceleyeceini belirtmitir. Esasen Kamerun Nikarya Davasnn da Divann yakn tarihli itihadnda olduu gibi yine deniz alanlarnn snrlandrlmada hakkaniyetin

276

A.g.m., s. 49

106 kavramsal olarak roln incelemektense somut olaydaki uygulamasna eilmeyi tercih ettii grlmektedir. Sonuta, bu gn her snrlandrmada uygulanmas gereken temel normun, Maine krfezi Davasnda belirtilen biiminden, sonucun hakkaniyete uygun olmas ekseninde eit uzakla , kullanmn zorunlu olduu kabul edilmeksizin ncelik vererek ve bunu geni kapsaml zel durumlar ekseninde ayarlayarak uygulama usulne doru bir deiiklik geirmekte olduu sylenebilir. Ancak eit uzaklk metoduna daha ok arlk verildii izlenimi yaratan son tarihli iki kararn eletiriye ak baz tespitleri , taraflarnn farkl deniz alanlarnn tek bir izgiyle snrlandrlmas talepleri ve corafi koullarn kstlarna dair zel koullar sebebiyle ileriye dnk rnek olarak deerleri henz mulaktr. Kesin olan ise, eit uzakln uygulanacak yegane metot olmasnn, hatta ncelie sahip olmasnn aka reddedilmi olmas ve uygulanmasnn zorunlu deil uygun olduunun belirtilmi olmas nda, eit uzakln kendisinin bir hakkaniyet ilkesi olduunun kabul edilmediidir. Dolaysyla eit uzaklk ve zel durumlar metodunun hakkaniyetli sonuca ulamak iin yetersiz kald bir durumda eit uzakln kullanmndan tamamen vazgeilmesi de hukuken mmkndr277. B. EGE KITA SAHANLII SINIRLANDIRMASIilikin uluslararas EGE yarg DENZNE kararlarn

YANSIMALAR Deniz alanlarnn snrlandrlmasna snrlandrmay dzenleyen genel prensiplerin yorumu ve somut durumlara uygulanmas Ege Denizindeki kta sahanlna ilikin nemli sonular karmaktadr278. Kta sahanl uyumazl ortaya ktndan beri Egede taraflarn tezleri eit uzaklk ( Yunanistan ) ve hakkaniyet ( Trkiye) kartl etrafnda ekillenmitir. tihadn corafi kriterlere verdii nem dikkate alndnda, Ege Denizinde de snrlandrma metodu tespit edilirken ncelikle corafi durumun tespiti gerekir. Burada hemen dikkati eken iki durum ise taraflarn kylarnn hem yan yana hem de kar karya bir iliki iinde olduu ve dou Egede Trk kylarna ok yakn mesafede olmakla beraber Yunan
277 278

A. g. m., s. 55-56 Acer, a.g.m., s. 75

107 anakarasndan kopuk durumda olan Yunan adalarnn varldr. Ayrca genel olarak gvenlik ve zel olarak Lozan Antlamas ile kurulan ve Trkiye lehinde dzenlemeler ieren gvenlik dengesinin korunmas da Egede ilgili bir durumdur. Gvenliin aslnda corafi duruma da sk skya bal olmas sebebiyle , yalnzca eit uzakln ayarlanmasnda kullanlmayp dorudan metodu belirlemekte ncelikli kriter olmasn engelleyecek bir yaklam itihatta grlmemektedir. Bu konunun Egede arlkl olarak ne kaca ve bu durumun aslnda tam da Egedeki adalarn yaratt corafi koullar sebebiyle olaca grlecektir279. ncelikle, snrlandrmada eit uzaklk prensibi deil hakkaniyet prensiplerinin zorunlu olduuna gre , Ege Denizindeki snrlandrma , ister ikili anlama ile olsun veya bir uluslararas mahkeme vastas ile yaplsn , hakkaniyet prensipleri erevesinde ve hakkaniyete uygun bir zm salamak temelinde yaplmaldr. Dolaysyla zellikle 1970lerde Yunanistann eit uzaklk prensibine yapt vurgu gnmzde hukuksal olarak bir geerlilie sahip gzkmemektedir. Hakkaniyet prensiplerinin temel olarak anakara corafyasna stnlk tandndan hareketle, Ege denizinde ncelikle ve temel olarak dikkate alnacak unsurlarn adalar deil, anakarann corafi zellikleri olduu aktr. Bu corafi zelliklerin banda da iki lkenin ky uzunluklar ve ky yaps gelmektedir. Egede iki lke ky uzunluklar, adalar hari tutulduunda dengeli gzkmektedir.. Ky corafyas zellikleri asndan her iki lke de nemli saylacak girinti ve kntlara sahipse de bunlar dengeli ve karlkl gzkmektedir. Dolays ile, Yunanistann adalarn kta sahanlna sahip olma haklar ile snrlandrmadaki rolleri arasnda bir ayrm yapmadan , Egede eit uzaklk izgisi olmas gerektii iddias hem hukuksal hem de fiziki verilerle ters dmektedir280. Kald ki Hakem mahkemesinin 1977 tarihli Man Denizi Kta sahanlnn snrlandrlmas davasnda, ngiltereye ait Fransa kylar yaknndaki adalarn, Fransa kylarn sadece bir noktada kapatt halde, bu durumun hakkaniyete aykr sonu dourduu yargs da gz nne alndnda, Trkiyenin Ege kylarn boydan boya kaplayan Anadolu Yarmadasnn doal uzanmn oluturan Yunan adalarnn snrlandrmada etkilerinin olamayacann kabul gerekmektedir. Yunanistann, adalarn da kta lkeleri ile eit koularda kta sahanlna sahip olmalar gerektiine dair iddias, ak olarak hakkaniyete aykr olan ve bu dorultuda sonular douran, uluslararas hukuka aykr ve hibir ekilde kabul mmkn olmayan bir grten ibarettir.
279 280

zbek, a.g.m., s. 56-57 Acer, a.g.m., s. 76

108

te yandan hem oransallk hem de kapatmama prensiplerinde zellikle Dou Egedeki Yunan adalarnn kta sahanlna sahip olmamalar gerekir. Mevcut 6 mil karasular genilii durumunda , bu adalarn karasular sebebiyle Yunanistan zaten Ege Denizinin Trkiyeye oranla nemli bir ksmn elinde bulundurmaktadr. zellikle Dou Ege adalarnn kta sahanlklarna sahip olmalar kabul edildiinde, Trkiyenin fiilen kta sahanlna sahip olma imkan ortadan kalkacaktr. Bu da Trkiyenin ky uzunluu ile elde edecei deniz alan arasnda hakkaniyete aka ters bir orantszlk yaratacaktr. Oysa, bu adalar ihmal edildiinde dahi, adalarn karasular nedeniyle Yunanistan yine de Ege Denizinin byk bir orann elinde bulunduracaktr. Adalara kta sahanl verilmesi durumu kapatmama prensibine de aka ters decektir. Zira, Trkiye kylarnn n tamamen kapatlacak ve kendisine yakn deniz alanlar bir baka lkeye verilmi olacaktr. Bu prensipler erevesinde, benzeri etkiler dorudan Bat Ege adalarnn nemli bir ksm da dahil olmak zere Ege adalarnn byk ounluuna ya hi kta sahanl verilmemeli yada snrl bir kta sahanl alan verilmelidir. Bu erevede , bu gn Yunanistann zerinde en fazla durduu iddia olan adalarn da kta sahanlna sahip olma haklar ve anakaralarla eit deerlendirilmeleri, uluslararas yarg kararlarnda aka reddedilmektedir. Ege de snrlandrmay etkileyecek nemli unsurlardan bir de doal kaynaklar olarak karmza kmaktadr. Bu unsurlarn snrlandrmadaki nemi yarg kararlarnda ska vurgulanmtr. Fakat bu konuda, Ege denizine ilikin nemli bir bilgi eksiklii sz konusudur. Mevcut balk stoku, maden ve petrol rezervleri olduka snrl gzkmektedir. Uzun sredir her iki tarafta, karlkl bir tutum ile Ege denizinde doal kaynak arama faaliyetleri gerekletirmemektedir. Bu nedenle muhtemel kaynaklar zerine elde edilen bilgiler snrl kalmaktadr. Herhangi bir snrlandrma srecine girmeden nce bu konuda detayl alma yapma gerei aka ortadadr. zetle ve nemle belirtmek gerekir ki, Trkiyenin Ege Kta Sahanl snrlandrmasna ilikin hukuksal yaklamlar, deniz alanlarnn snrlandrlmasna ilikin Uluslararas hukuk kurallar ve bunlarn uluslararas mahkemelerce yorumlanp uygulan ekline uyumlu gzkmektedir. zellikle belirtilmelidir ki, Yunanistann snrlandrmann dou Ege adalar ile Trkiye arasnda eit uzaklk izgisiyle yaplmas iddias, hakkaniyet

109 prensiplerine ve bu prensiplerin snrlandrmaya ilikin yarg kararlarnda uygulanna temelde aykr gzkmektedir281.

281

Acer, a.g.m., s. 77

110

SONU VE NERLER

Bu almada Trkiye ile Yunanistan arasndaki sorunlardan genel olarak bahsedilmekle beraber esas itibariyle Egedeki Kta Sahanl Sorunu zerinde durulmutur. Egede zm bekleyen sorunlardan biri olan bu mesele, ekonomik bakmdan son derece nemli olan deniz dibi alanlarna hakim olmann tesinde siyasi yn itibariyle de lkemizin geleceini hayati biimde ilgilendirmektedir. nk bu sorun Ege Denizindeki dier uyumazlklarla dorudan balants olan siyasi bir hakimiyet kurma meselesidir. Balangta jeolojik bir kavram olarak ortaya kan, zamanla Truman Bildirisi ve onu takiben imzalanan uluslararas szlemeler ile hukuki bir kimlie brnen kta sahanl konusunda uygulanan uluslararas hukuk kurallar, sz konusu szlemeler ile bu konuda ortaya kan uyumazlklara ilikin uluslararas yarg kararlar ile ekillenmitir. Tarihsel geliimine deindiimiz kta sahanl uygulanan uluslararas hukuk kurallarna gre, bir devlet lkesinin doal uzants olan , kta uzantsnn 200 milden dar olduu kylarda 200 mil genilikteki alanlarn deniz yata ve toprak alt olarak tanmlanm kta kenarnn 200 milden fazla genilikte olduu durumlarda da, kta kenar zerindeki kta sahanl talepleri 350 mil ile snrlandrlmtr. Yine bu kurallar ile kta sahanlnn snrlandrlmas ise hakkaniyete uygun bir sonuca ulaacak ekilde yaplmas hkme balanmtr. 1970li yllarn balarnda Yunanistann Ege Denizinde petrol arama giriimlerinde bulunmas ve Kuzey Ege Denizinde petrol rezervlerine ulamas iki devleti 1973 ve 1987 yllarnda olmak zere, iki defa savan eiine getirmitir. Devletler bu uyumazln zmlenmesi konusunda eitli giriimlerde bulunmu, iki devlet yetkilileri arasnda , hem st dzeyde hem de teknik olarak grmeler yaplm, hatta Yunanistan sorunu UADna dahi tamtr. Btn bunlara ramen sorunun zmlenmesinde her hangi bir aama kaydedilememitir. Yunanistan 1958 ve 1982 yllarnda yaplan Deniz Hukuku Szlemelerine dayanarak ve zellikle 1982 Deniz Hukuku Szlemesinde yer alan adalarnda kendine ait kta sahanl olduu hkmne dayanarak Ege Denizinde siyasi bir egemenlik kurma dncesini corafi temellere dayandrmak istemektedir. Zira bu maddeye dayanarak Ege Denizinde

111 hakimiyeti altnda bulunan yaklak 3000 ada ve adacn kta sahanl olmas gerektii dncesi ile blgede mutlak bir Yunan hakimiyeti kurarak Lozan Antlamasnda kurulan dengeyi kendi lehine kullanmak istemektedir. Yunanistann hukuka aykr ve uzlamaz tutumundan kaynaklanan bu sorunun zmn, yine uygulanan uluslararas hukukun kurallarnda aramak gerekmektedir. Buna gre, yar kapal bir deniz olan Ege Denizi Kta Sahanl srlandrmasnn, ancak yine iki devlet arasnda yaplacak, Ege Denizinin btn ilgili durumlarn dikkate alacak ve hakkaniyete uygun bir sonuca ulaacak bir anlama ile mmkn olabilecei dnlmektedir. Yunanistan ile Trkiye arasnda yaplabilecek bir snrlandrmada u hususlara nemle dikkat edilmelidir; Yunanistann zayf grleri bir yana braklarak, Trkiyenin uluslararas hukukla paralel olan hakkaniyet ilkeleri esas alnmaldr. Bu amaca ulamak iin eit uzaklk ilkesine de bavurulabilir. Ancak taraflarn uyumazlkta uygulanacak ilke ve usullere deil hakkaniyete uygun bir zme ulamay hedeflemi olmalar nemlidir. Bunun iinde sorunun tek mantkl zm yolu taraflar arasnda anlaml grmelerin balatlmas ile bulunabilecektir. Kta sahanlnn snrlandrlmasna ilikin yaplacak grmelerden nce Egedeki Karasular Yunanistana 6 mil olarak tescil ettirilmelidir. Hatrlanaca zere Yunanistan Lozanda dolayl olarak 3 mil olarak belirlenmi olan Karasular geniliini 1936da tek tarafl olarak 6 mile karmtr. Ancak bununla da yetinmeyen Yunanistan III. BMDHSnin 3. maddesine dayanarak karasularn 12 mile dayandrmak peindedir. Bu durum Egenin bir Yunan Gl haline gelmesi demek olacaktr. ncelikle bu meselenin hukuken Yunanistan balayc ekilde zmlenmesi nem arz etmektedir. Egede snrlandrmaya tabi tutulacak blge Yunanistann arzulad gibi yalnzca Dou Ege Adalar ile Anadolu sahilleri arasndaki sahilleri arasnda deil btn Egeyi kapsayacak ekilde belirlenmelidir. Bahsi geen hususlarda anlama salandktan sonra esasa ilikin grmelere balanmaldr. Ege Denizi Kta Sahanl snrlandrmasnda hakkaniyete uygun sonulara varlabilmesi iin corafi zellikler dikkate alnmaldr. zellikle yar kapal

112 deniz olan Egede belirleyici zellie sahip kylarn ve adalarn ilikisi Ege Denizinin btnl ierisinde deerlendirilmelidir. Kta sahanl tarifi kriterleri, Ege Denizinin yarsndan fazlasnn Trkiye'nin kta sahanl olmasn dikte etmektedir. Ancak Trkiye, Yunan Adalarnn mevcudiyetini de dikkate alarak soruna hakkaniyet ilkeleri erevesinde zm getirmeyi savunmaktadr. Fakat Yunanistan'n Anadolu'ya yakn adalara da kta sahanl tannmas gerektiini iddia etmesinden ve bu iddiann sonunda Trkiye'nin sadece 6 millik kara suyuna dayanan dar bir eride skmas yattndan bu soruna bugne kadar bir zm bulunamamtr. Kta Sahanlnda mevcut anlamazln temel nedeni ekonomik kaynaklarn paylalmas yannda, izilecek snrn ileride egemenlik haklarn belirleyen gerek bir snra dntrlmesi ihtimalidir. Dier bir deyile Ege'de kta sahanlnn snrlandrlmas, her iki lke ynnde de Ege'nin paylalmas anlamna gelmektedir. Yunanistan, Trkiye'nin karsnda bulunan adalarn Yunan lkesinin ayrlmaz bir paras olduunu, Yunan egemenliinde bulunan bu adalar, kta lkesinden ayrmadan Yunan lkesinin bir btn olarak ele alnmasn savunmaktadr. Yunanistan, kta sahanl snrlandrmasnda lkesinin Trkiye'ye kar kylar olarak en utaki adalarn esas alnmasn istemektedir. Ancak 1982 tarihli BM Deniz Hukuku Konvansiyonu; Yunanistan'n, takmada rejiminden yararlanacak adalar ile kta lkesini birletirmesine imkan vermedii gibi, genel anlayta lkesel btnlk ilkesinden hareketle adalarn, kta lkeleriyle koulsuz eitlik ilkesi iinde ele alnmasna da kar kmaktadr. Ayrca uluslararas yarg ve hakemlik organlar kararlar, adalarn bulunduu blgelerdeki snrlandrmalarda ilk aama olarak ana lkeler arasnda kta sahanl alanlarnn saptanmas, ikinci aama olarak da adalara belirli kta sahanl alanlar tannmas yoluna gitmektedir. Yunanistan, Adalarn da kta sahanl olduunu bu hususun, Deniz Hukuku Szlemesinin 121'inci maddesi ile teyit edildiini bu nedenle adalarn kta sahanl snrlandrmas srasnda kta lkesiyle eit koullarda ele alnmas gerektiini savunmaktadr.

Buna rnek olarak 1977 tarihli ngiltere-Fransa Kta Sahanl davasna ilikin hakemlik karar gsterilebilir.

113 Hibir hukuk yada mantk kural, kendisinden kat kat byk bir kta lkesi karsndaki adalara ayn boyutlarda kta sahanl verilmesi ngrmemektedir. Yunanistan bu tezi ile, siyasal ve lkesel btnlk iddiasna dayanarak Ege'yi tmyle bir Yunan gl durumuna getirmesinin imkanszl karsnda, adalara karasularnn dnda belirli genilikte kta sahanl alanlar salamay amalamaktadr. Uluslararas hukuka gre, koullar elvermedii takdirde, bir baka devletin kta lkesine kendi kta lkesinden daha yakn olan yada kk boyutlu adalarn yalnzca karasular ile yetinmelerine hibir hukuksal engel yoktur. Nitekim 1982 Deniz Hukuku Szlemesi (md. 1231/3), kk adalarn insanlarn oturmasna elverili olmayanlarnn kta sahanlna sahip olamayacan ngrrken, kimi antlamalar teki devlet kta lkesine yakn adalarn karasular ile yetinmesini kabul etmektedir282 Yunanistan'n yle bir iddias vardr: Trkiye ile Yunanistan adalar arasndaki Kta Sahanl snrlandrmas, bu adalarn Trkiye'ye en yakn kylar dikkate alnarak eit uzaklk ilkesine gre yaplmaldr. Sz konusu husus, uluslararas rf ve adet kural niteliini kazanm bulunan 1958 Cenevre Kta Sahanl Szlemesinin 6'nc maddesiyle de teyit edilmektedir. Bu madde "Kta Sahanl snrlandrmas anlama ile gerekletirilir. Anlama yaplamaz ise eit uzaklk ilkesi uygulanr." eklindedir. Trkiye ilk kez bu ilkeyi 27 ubat 1974 tarihli notasnda, eit uzaklk ilkesini reddederken Divan'n 1969 kararndan verdii pasajlar erevesinde ileri srmtr. Gerek uluslararas yarg ve hakemlik kararlarnn srekli olarak kabul ettii (Divan'n 1969 Kuzey Denizi, 1982 Tunus-Libya davas ve 1974 ABD-Kanada davas; 1977 ngiltere-Fransa Davas gibi) gerekse BM Deniz Hukuku Szlemesi'nin ierdii bu ilke, Trkiye iin en temel verilerden biridir283. Snrlama, iki lke arasnda yaplacak anlama ile gerekletirilmelidir. Trkiye, 27 ubat 1974 tarihinde Yunanistan'a verdii ilk kar notasndan balayarak srekli bir biimde Ege Kta Sahanl snrlandrmasnn grmeler sonucunda gerekletirilecek bir antlama ile yaplmasn savunmaktadr. Trkiye'nin, Ege'de kta sahanln antlama yoluyla
Muhsin Kadolu (Mkadiolu.net) Dnden Bugne Karasular ve Kta Sahanl Sorunu, http://www2.itu.edu.tr/~kadiogm/detay.php?ID=61&Lang=Tr 283 Muhsin Kadolu,(Mkadiolu.net) Dnden Bugne Karasular ve Kta Sahanl Sorunu, www2.itu.edu.tr/~kadiogm/detay.php?ID=61&Lang=Tr
282

114 snrlandrma, kta sahanl snrlandrmasnn karmakl nedeniyle, snrlandrmann ilkelerini en kabul edilebilir biimde saptayan ze ilikin bir snrlandrma ilkesi olarak da ortaya kmaktadr. Trkiye bu konuda bir takm uluslararas antlamalar da dayanak olarak gsterebilmektedir. Kta Sahanl snrlandrlmasnda doal uzant esastr; bir kta lkesinin doal uzantsnda yer alan adalarn kendi adalarna kta sahanl yoktur. Trk grne gre, Ege'de bu ilke uyguland zaman, bu deniz yatann nemli bir blm Anadolu Yarmadasnn doal uzantsn oluturmaktadr. Adalar Denizindeki adalar, kendi balarna bir kta sahanl alanna sahip deildir. Trkiye bu grnn hukuksal dayana olarak Uluslararas Adalet Divan'nn 1969 Kuzey Denizi Kta Sahanl Davalarna ilikin kararnn zellikle 85'inci paragrafn gstermektedir. Bu paragrafa gre, her devletin kta sahanl, onun lkesinin doal uzants olmal ve baka bir devletin lkesinin doal uzantsna girmemelidir." Antlama yaplamad zaman, snrlandrma, haka ilkelere gre yaplmaldr. Hakkaniyet esas iin Ege'nin yar kapal nitelii, doal kaynaklarn, gvenlik ihtiyalar ve ulam yollar bakmlarndan taraflarca olan nemi gz nnde tutulmaldr. Trkiye ile Yunanistann Ege Denizi ile ilgili olarak kar karya getiren balca sorunlarn ve taraflarn bu sorunlara ilikin tezlerinin gzden geirilmesi, zmn ne denli g olduunu gstermektedir. Bununla birlikte saduyu bu sorunlarn bar yollardan zlmesini gerektirmektedir. Ancak sorunlar iki lke halknn paylat deerler, aralarndaki benzerlikler, hatta karlkl olarak deer verdikleri baz noktalar yardmyla zlemeyecek denli karmak ve tekniktir. Yunanistan szde Trk yaylmacl iddiasyla srdrdkleri kampanyalar yalnzca gereklere aykr olmayp, Yunanistann 1931den bu yana Ege Denizinde snrlarn geniletme amacyla att admlar dikkate alnrsa, bar bir zm arayna da zarar verecek niteliktedir.

1958 Cenevre Kta Sahanl Szlemesi Md. 6, BM Deniz Hukuku Szlemesi Md. 83

115

KAYNAKA A Acer, Ycel , Ege Kta Sahanl Sorunu ve Uluslar aras Yarg Kararlar, Ege Kta Sahanl ve likili Sorunlar Sempozyumu Bildiriler kitab, Ed. Aslan Gndz, Hseyin ztrk, TDAV yaynlar ,14-15 Aralk stanbul 2002 Akn, M. Zeki, Karasular, Sular, Gemilerin Bu sulardaki Rejimi ve Kta Sahanl, Ankara 1978, s.19-28 Aklar, Ylmaz ,Trkiyenin Milli Menfaatleri nnde Bir Engel: Yunanistan Gerei, Sorun Alanlar, Politikalar, Staratejik Analiz, Ekim 2003 Aksu, Fuat, Trk Yunan likileri ,likilerin Ynelimini Etkileyen Faktrler zerine Bir nceleme, Stratejik Aratrma ve Etdler Milli Komitesi ( SAEMK) yaynlar , Ankara 2001 -Trk-Yunan likilerinde Gvenlik ve Gven Arttrma abalar, Souk Sava Sonrasnda Avrupa ve Trkiye, Cem Karadeli (der.),: Ayra Yaynlar, Ankara 2003 Ar, Tayyar, Kta Sahanl Sorunu ve Trk-Yunan likileri, Uluda niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, Cilt: XIII, Say: 1-2, Uluda niversitesi Basmevi 1992 -Ege Sorunu ve Trk Yunan likileri: Son Gelimeler Inda Karasular ve Hava Sahas Sorunlar, A..S.B.F. Dergisi, C.50, Say 1-2, (Ocak-Haziran) , Ankara 1995 Armaolu, Fahir, 20. Yzyl Siyasi Tarih ( 1914-1995), Cilt. 1-2, Alkm Yaynevi, Geniletilmi 14. Bask,Ankara ( Basm Yl Yok) Artu, brahim,Yeniden Dou/Trk Kurtulu Sava, 2.Cilt, Kasta Yaynevi, stanbul 2002,

B Balta, Nevin, Milliyetten Yansmalar, Trk D Politikas ( 1950-1980), Ankara 2005 Baeren, Serta HamiKta Sahanl; Doal Uzant ve Mesafe lkesi ilikileri, D Politika Dergisi, C. VI, S.1,1995, s.53

116

-Eritre Yemen Kararnn Ege Kta Sahanl snrlandrmasna Tesirleri, Ege Kta Sahanl ve likili Sorunlar Sempozyumu Bildiriler Kitab, Ed. Aslan Gndz, Hseyin ztrk, TDAV yaynlar ,14-15 Aralk stanbul 2002 - Ege Sorunlar ,TDAV Yaynlar, No: 15, stanbul 2003 Bilge, Suat, Byk D- Trk Yunan likileri 1919-2000, 21. yzyl yaynlar Ankara 2000 Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesi, nc Deniz Hukuku Konferans( ev: Aydoan zman), stanbul Deniz Ticaret Odas, stanbul 1984

E elik, F. Edip, Milletleraras Hukuk, 2.C., Filiz Kitapevi, stanbul 1982

Ege Kta Sahanl ve likili Sorunlar Sempozyumu Bildiriler Kitab, Ed. Aslan Gndz, Hseyin ztrk, Deniz Aratrmalar Vakf Yaynlar , No: 15, stanbul 2003 Enginsoy, Cemal, Bat Yayn Dnyasnda ada Trk-Yunan likileri ve NATO, nc Askeri Tarih Semineri, Genel Kurmay Basmevi, Gn. Kr. Bak. Basmevi, Ankara 1986 Erin Srr, Ycel Talip, Ege Denizi Trkiye ile Komu Ege Adalar, kinci Bask, Trk Kltrn Aratrma Enstits Yaynlar:84, Seri VII, Say:A. 6, Ankara niversitesi Yaynevi, Ankara 1998 Erolu, Hamza, Devletler Umumi Hukuku El Kitab, 2.Basm, Turhan Kitapevi, Ankara 1987, s.215

G Genel Kurmay Bakanl , Trk Yunan likileri ve Megal-i dea , Ankara 1985 Gnlbol, Mehmet, Olaylarla Trk D Politikas 1919-1995, Siyasal Kitapevi, Ankara 1996

117 - Olaylarla Trk D Politikas (1919-1990), 8. Bask, Ankara 1993 Gndz, Aslan, -Ege Denizi Kta Sahanl Davas ve Baz Dnceler,Milletleraras Hukuk ve Milletleraras zel Hukuk Blteni,Yl:3, Say: 2, 1983 -Limni adasnn Hukuki Stats zerine Trk Yunan Uyumazl, Bayrak yaynclk, stanbul 1985 -Kta Sahanl Konusunda Yeni Gelimeler ( Libya- Malta Davas), Hukuk Aratrmalar, C. 1, Marmara niversitesi Hukuk Fakltesi Yaynlar, stanbul 1986 - Milletleraras Hukuk, Temel Belgeler, rnek Kararlar, Beta Yaynlar, stanbul 1987 -Milletleraras Hukuk ve Milletleraras Tekilatlar Hakknda Temel Belgeler, 2. B., stanbul 1994 - Milletleraras Hukuk, Temel Belgeler, rnek kararlar, gelitirilmi 3. B. , Beta yay, stanbul 1998 - Kta Sahanl Hukukunda Yeni Gelimeler, Hukuk Aratrmalar Dergisi, Cilt:1, Say: 3 Grel kr S., Tarihsel Boyutuyla Trk-Yunan likileri, Tarihi Gelimeler inde Trkiyenin Sorunlar Sempozyumundan Ayr basm, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara 1992 - Tarihsel Boyutlar inde Trk Yunan likileri (1821-1993), mit Yaynclk, Ankara 1993 ,s.71

H Hakgden, Fikret ztrk, Osman Metin, Trkiyenin Ege Karasular zerine Silahl Kuvvetler Dergisi, Yl 114, say 343, Gn Kr. Bak. Yay, Ankara-Ocak 1995

Harp Akademileri Komutanl, Harp Akademileri Komutanl , Kta Sahanl ve Sorunlar , Harp Akademisi Komutanl yaynlar, stanbul 1974 -Trk Yunan likilerinin Dn Bugn Yarn, Harp Akademileri Komutanl Yaynl,stanbul 1994 - Ege Denizi ve Ege Adalar , Harp Akademileri Komutanl Yaynlar 1995

118 -Denizde Silahl atma Hukuku,. Harp Akademileri Komutanl Basmevi, stanbul 1999

lhan, Sedat, Trk Yunan likileri El Kitab, Dokuz Eyll niversitesi Hukuk Fakltesi Yaynlar, Ankara 1989 NAF , Trk Yunan ilikilerinde Ege Sorunu , Uluslararas likiler Ajans, stanbul 1991

K Kabaaliolu, A.Haluk , Ege Kta Sahanl Uyumazlnda Ortaya kan Hukuki Sorunlar ve La Hayede Savunulan Yunan Grleri,Dantay Dergisi, Yl 9, Say 34-35,Ankara 1979 Kadolu, Muhsin, (Mkadiolu.net) Dnden Bugne Karasular ve Kta Sahanl Sorunu, www2.itu.edu.tr/~kadiogm/detay.php?ID=61&Lang=Tr Karakse, Cengiz, Egedeki Deniz Sorunlarnda Trk ve Yunan Grleri Jeolojik Adan , Egede Deniz Sorunlar Semineri, A..S.B.F. Yaynlar , Ankara 1986 Kocaba, Sleyman , Tarihte ve Gnmzde Trk Yunan Mcadelesi, stanbul 1984 Kocaolu, Mehmet, Uluslar aras ilikiler , Kara Harp Okulu Yaynlar, Ankara 1993 Kl, Hulusi, Trkiye ile Yunanistan Arasnda mzalanan kili Anlamalar, nemli Belgeler ve Bildiriler, Dileri Bakanl Yunanistan Dairesi Bakanl Yaynlar, Ankara Ekim 1992, Kurumahmut, Ali, Egede Temel Sorun Egemenlii Tartmal Adalar, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara 1998

L Ltfem, lhan, Deniz Hukukunda Gelimeler: Birlemi Milletler Deniz Hukuku Konferans, Ankara 1959

119

M Meray, Seha L., Devletler Hukukunda Kta Sahanl Meseleleri, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, Cilt: X, Say: 1, Ankara 1955 -Kta sahanl Hakknda Cenevre Szlemesi (1958), Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, Cilt: XIII, No:4, Aralk 1958,
- Meray, Devletler Hukukuna Giri, C.1, Ankara 1960

M-5 Savunma ve Silah Sistemleri Dergisi, Birlemi Milletler III. Deniz Hukuku Konferans , Say:1, stanbul 1984

O Oran, Baskn, Yunanistann Lozan hlalleri, Stratejik Aratrma ve Etdler Milli Komitesi (SAEMK), yaynlar., Ankara 1999, s.79

zbek, Dolunay , Ege Sahanl Snrlandrlmasnda Eit Uzaklk Ve Hakkaniyet lkelerinin Yeri, Ege Kta Sahanl ve likili Sorunlar Sempozyumu Bildiriler Kitab, Ed. Aslan Gndz, Hseyin ztrk, TDAV yaynlar ,stanbul 2002 zey, Ramazan, Adalar Denizi ve Bat Anadolu Blgesi Hakknda, Marmara Corafya Dergisi, Cilt: I, Say:3, stanbul 2001 zman, Aydoan, Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesi ,stanbul Deniz Ticaret Odas Yayn No: 5, stanbul 1984, -Deniz Hukukunda Yeni Gelimeler, Egede Deniz Sorunlar Semineri, A..S.B.F. Basn Yayn Yksekokulu yay., Ankara 1986 - Egede Karasular Sorunu, Ankara niversitesi. Sosyal Bilgiler Fakltesi Dergisi, Cilt:LXIII, No. 3/4, Temmuz-Aralk 1988 ztrk, Hseyin, Jeolojik Kta Sahanlnn Belirlenmesindeki Formlasyonlar, Ege Kta Sahanl ve likili Sorunlar Sempozyumu, TDAV yay. , stanbul 2002

120 P - Lozan Antlamasndan 1974e Kadar Egeye likin Gelimeler ve Yunanistann Ege Politikas, nc Askeri Tarih Semineri, Genel Kurmay Basmevi, Ankara 1986 -Kta Sahanl Hakknda Hukuksal Grler, Egede Deniz Sorunlar Semineri, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Yaynlar, Ankara 1986 - Ege Denizindeki Trk Yunan Sorunlarnn Hukuki Yn , Trk Yunan Uyumazl, (Der. Semih Vaner) Metis yaynlar, stanbul 1990 -Dou Ege Adalarnn Askerden Arndrlm Stats, Gzden Geirilmi kinci Basm Turhan Kitabevi, Ankara 1992 -Uluslararas Hukuk Dersleri, Kitap. II, 4. Basm, Ankara 1996 -Ulusararas Hukuk Dersleri, II.kitap,Gzden geirilmi 5. basm, Turhan Kitabevi yay. Ankara 1998 Pazarc, Hseyin, -Kta Sahanl Kavram ve Ege Kta sahanl sorunu, Prof. Aziz Kklye Armaan, Ankara 1984 ztrk, Hseyin, Osman, Metin, Trkiyenin Ege Karasular zerine, Silahl Kuvvetler Dergisi, Gn. Kr. Bk. Yaynlar, S. 343, Ankara 1995

S Sakallolu,Erhan, Kta sahanl Jeolojisi-Ekonomisi-Politikas, Mhendislii Dergisi, S. 2 , Ankara 1997 Jeoloji

Snmezolu, Faik, Trkiye Yunanistan likileri ve Byk Gler, Der .Yaynlar, stanbul 2000

hmentepe, Aydn, Ege Denizinde Aideti Tartmal Ada, Adack ve Kayalklar Sorunu, Kardak Krizinin atma zm Analizi Asndan ncelenmesi, Yldz Teknik niversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararas likiler Anabilim Dal, Yksek Lisans Tezi, stanbul 2002

121

T Takran, Cemalettin, Oniki Ada'nn Dn ve Bugn, Gn.kur. Bak. ATASE Yaynlar, Gn.kur. Basmevi, Ankara 1996 , s. 1 Theodoros, Katsoufros, Ege Deniziyle lgili Trk-Yunan Uyumazlklar, TrkYunan Uyumazl. Der. Semih Vaner, Metis Yaynlar, stanbul 1989 Toluner, Sevin, AETnin Gmrk Snrlar ve Ege Sorunu, Milletleraras Hukuk ve Milletleraras Mnasebetler Enstits, Faklteler Matbaas, stanbul-1982 -Milletler Aras Hukuk Dersleri Devletin Yetkisi, Gzden Geirilmi 4. Bask, Beta Yaynlar 1996 Turan, erafettin, Gemiten Gnmze Ege Adalar Sorunu Boyutlar, Taraflar, nc Askeri Tarih Semineri, Genel Kurmay Basmevi, Ankara 1986 Trsan, Nurettin, Yunan Sorunu, Ankara 1987, s.184

U Y

Uarol, Rfat, Siyasi Tarih ( 1784-1994), Gzden Geirilmi ve Geniletilmi Drdnc Bask, Filiz Kitapevi, stanbul 1955 Usluer, Ylmaz, Ege Denizinde Trk Yunan Sorunlar, M-5 Savuma ve Silah Sistemleri Dergisi, S. 12, Mart 1985

Yolga, Namk, Aralk ,

Egede Kta Sahanl Sorunu, D Politika Dergisi, 1984

-Egede Deniz Sorunlar Semineri, Ankara niversitesi Siyasi Bilgiler Fakltesi Yaynlar, Ankara 1986

122

EKLLER LSTES

EKLER EK SAYFA 1. Harita-1: Ege Denizi Uydu Grnts130 2. Harita-2: 1953 Tarihli SP 23 Dkmannda Yer Alan Ege Denizinde Corafi Snrlar....131 3. Harita-3: Cezair-i Bahr-i Sefid...132 4. Harita-4: Ege Adalar..133 5. Harita-5: Egede Mevcut Durum...134 6. Harita-6: Trkiye ve Yunanistann 6ar millik Karasular..135 7. Harita-7: Yunan Taleplerine Gre Ege Karasular .136 8. Harita-8: Yunanistann karasularn 12 mil olarak kabul ettirmesi durumunda Egedeki genel grnm .137 9. Harita -9: Trk Yunan Hava Sahas Uygulamas138 10. Harita-10: Trkiye Yunanistan arasnda FIR Hatt139 11. ekil-1: Kta Sahanl Kesiti .140 12. Harita 11: TPAOnn 1974te Petrol Arama Ruhsat Verdii Alanlar..141 13. Ek-13: Hora ve Yunan Basn...142 14. Harita-12: Eit Mesafe Kuralna Gre Yaklak Kta Sahanl Snrlar143 15. Harita-13: Kuzey Denizi Blge Haritas144 16. Harita- 14: Libya Malta Kta Sahanl Snrlandrma Haritas145 17. Harita-15: Main Krfezi Kta Sahanl Snrlandrma Haritas146 18. Harita-16: Tunus Libya Kta Sahanl Snrlandrma Haritas.147 19. Harita-17: Jan Mayen Kta Sahanl Snrlandrma Haritas148 20. Harita-18: Saint Pierre ve Miquelon Adalar Snrlandrma Haritas...149

123

* Ek-1: Ege Denizi Uydu Grnts, http://image.haber7.com/haber/48457.jpg

124

*EK- 2 1953 Tarihli SP 23 Dkmannda Yer Alan Ege Denizinin Corafi snrlar (Uluslararas Hidrografi Konferansnn karar dorultusunda S 23 belgesinin deniz bilimciler ve dier kullanclar iin kullanl bir hale gelmesi maksadyla gncelletirilmesini salamak iin balatlan almalar neticesinde 1986 ylnda drdnc basksnn tasla oluturulmutur. Drdnc basknn bu ilk taslanda yer alan haritadaki Ege deniz snr 1953 ylndaki nc baskda yer alan haritadan farkl olarak uha adasn Ege dnda brakmaktayd. Daha sonra devletlerden alnan grler zerine taslakta deiiklik yaplmtr; son haliyle Ege snr Anadoluya Akyarlar Burnu yerine Dalaman ay aznda kavumaktadr. Bu durum Trkiyenin corafi blge dzenlemesinde Dalaman aynn Ege Blgesi ile Akdeniz Blgesini ayran uygulamasyla tutarllk salamtr. Baeren, Ege Sorunlar ,a.g.e., s.6)

125

Ek-3 : Cezair-i Bahr-i Sefid (Bu haritada gsterilen Cezayir-i Bahr-i Sefid vilayetinin snrlar incelendiinde 1890 ylndaki Osmanl idaresinin Egedeki taksimat nasl gerekletirdii grlebilmektedir. Vilayetin bat snrlar Kta sahanl snrlarna yakn bir izgiyi olutururken dou snrlar ise Egedeki tm ada, adack ve kayalklar iermektedir. Dolaysyla Kaptan Paa Eyaleti olarak da bilinen bu vilayet Dou Egedeki tm adalar kapsamaktadr. 4 sancaktan oluan vilayetin merkezi Rodos Adasnda olup, Sisam Adas bu adalardan ayr bir vilayet olarak taksim edilmitir. Bu taksimde genel olarak kltrel dokunun rol oynadn unutmadan belirtmek gerekir ki; bir dnem Trk-Yunan snrn oluturan bu eyaletin bat snrlar, bugn iin de deerlendirme konusu olabilir.) (http://www.casusbelli.org/haritalar/harita5.html)

126

*Ek-4: Ege Adalar ( Haritada Egede ada gruplar gsterilmektedir. Ayn zamanda krmz renk ile renklendirilmi adalar ise egemenlii devredilmemi adalar gstermektedir.) Fatih Uur - f.ugur@aksiyon.com.tr - Say: 534 - 28.02.2005

127

Ek- 5: Egede Mevcut Durum: ( 2005 Ocak itibaryla Egede mevcut staty gsteren bu haritada iki lkenin de karasular 6 mil zerinden hesaplanarak izilmitir. Bu haritada gsterilen karasular herhangi bir snr gstermemekle birlikte, 6 milden daha az mesafeye sahip kara paralar arasndaki karasularnn izimi eit blmleme yaplarak gerekletirilmitir. Mevcut Duruma gre egemenlii her hangi bir ekilde, her hangi bir lkeye devredilmemi adalar ve onlara ait karasular, dierlerinden farkl renkte gsterilmitir. Egede bulunan binlerce adadan en bykleri ile tartma konusu olan baz ada, adack ve kayalklarn yer ald bu haritada daha binlercesine ait karasular gsterilememitir. ok daha kk kara paralarn gsteren byk lekli haritalar mevcut olmakla birlikte, devletleraras bir anlama iin ok daha detayl ve teknik bir kartografik bir almann gerekmektedir.. Bu haritada temel yaklam ve Egedeki genel durumu ortaya koyabilmek en byk amacmz olmutur. http://www.casusbelli.org/haritalar/harita1.html)

128

EK-6:Trkiye ve Yunanistann 6ar millik Karasular (http://www.foreignpolicy.org.tr/images/6%20Mil.gif)

129

Ek-7: Yunan Taleplerine Gre Egede Karasular (Bu haritada egemenlii devredilmemi adalar
zerindeki Yunan emellerini de grmek mmkndr. Yunanistan uzun yllardan bu yana egemenlii devredilmemi adalar zerinde yerleimi tevik ederek fiili durum yaratmaktadr. Buna gre mevcut durum olarak verdiimiz nceki haritamzdaki baz adalar zerinde Yunan hakimiyeti bulunduunu da belirtmek gerekmektedir. Egemenlii devredilmemi de olsa Yunanistan bu ada, adack ve kayalklarda fiili durum yaratm, vatandalarn baz adalara yerletirmitir. Haritamzda Yunanistann bir takmada devleti gibi hakimiyet kurmaya alt Egenin durumu tm plakl ile ortaya konmutur. Dolaysyla karasularnn geniletilmesinin neden casus belli olduu, bu ekilde daha net bir biimde anlalabilecektir. http://www.casusbelli.org/haritalar/harita2.html)

130

EK 8: Yunanistann karasularn 12 mil olarak kabul ettirmesi durumunda Egedeki genel grnm haritadaki gibi olacaktr. (http://www.foreignpolicy.org.tr/images/12%20Mil.gif )

131

Ek-9: Trkiye Yunanistan Hava Sahas Uygulamalar (Genel teaml dnda ve hukuk kurallarna aykr bir biimde karasularndan 4 mil daha geni ve toplam 10 millik hava sahasna sahip olduunu iddia eden Yunanistan, Trk uaklarnn bu blgelerde uular gerekletirerek hava sahasn ihlal ettiini ileri srmektedir. Trk uaklarnn Yunanistann keyfi olarak 10 millik Hava Sahasnn 6 Millik mesafesinin dnda kalan blmnde uular gerekletirdii bilinmektedir ve bu uularla Yunanistann yaratt fiili durumun kabul edilmedii aka gsterilmektedir. Ayrca Yunanistan, egemenlii kendisine verilmemi adalar zerinde Trk uaklarnn gerekletirdii uular da bir ihlal gibi gsterme abas iindedir. Haritada 6 mil dnda kalan 4 millik alanlar ile egemenlii devredilmemi ada ve adacklara ait hava sahalar gsterilmektedir. Buna gre Yunanistan 10 mil hava sahas uygulamas iddiasnda iken, Trkiye 6 millik karasularnn zerindeki hava sahasn kabul etmekte ve uygulamalarn bu ekilde gerekletirmektedir. http://www.casusbelli.org/haritalar/harita7.html)

132

Ek-10: Trkiye-Yunanistan Arasndaki FIR Hatt. (lgili blmde de anlatld gibi, bu haritada yer alan snr ICAOnun 1952de izdii hava kontrol ve iletiim alannn sorumluluunu kapsamaktadr. Sadece bu yetkiyi veren ICAOnun bu snrn bir Trk-Yunan snr olarak gstermeye alan Yunanistana bir ok defalar kar klmtr. Ancak Yunanistan srarla bunu devletleraras bir snr gibi gstermeye almaktadr. Ayn haritada LTP1, LGD 65 ve LGD 68 kodlu NOTAM uygulamalar da gsterilmektedir. http://www.casusbelli.org/haritalar/harita6.html)

133

Ek-11: Kta Sahanl Kesiti: httpcache.eb.comebimageid=3173&rendTypeId=4.jpg

134

Ek 12: Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl ruhsatnameleri kartlan petrol arama blgelerinin toplam alanlarn gsteren bu harita ile eit mesafe kuralna gre izilmi olan kta sahanl snrlar, baka bir biimde gsterilmektedir. Bu haritadaki toplam alan, Kasm 1973, Haziran 1974, Temmuz 1974 ve Mart 1987 tarihlerinde yaynlanan Resmi Gazetelerde yer alan bilgilerin bir harmanlamas eklinde deerlendirilebilir. TPAO yaklak olarak bu haritadaki toplam alan kaplayan petrol arama sahalarn Boazn ve Saruhan Adalar blgesinde toplam 27 paraya blmtr. Ruhsatlandrlan bu blgelerde arama almalar yapmak zere blgeye giden gemiler, Yunan makamlar tarafndan engellenmi ve eitli gerginliklere yol almtr. Bu harita ile eit mesafe kuralnn uyguland harita almalarnda bir baka nemli ayrnt ise; izilen kta sahanl snrlarnn derinlik (batimetrik) haritalaryla da uyum gsteriyor olmasdr. ki lke ve hatta iki ktay birbirinden ayran Ege Denizinin derinlik haritalarnda Saros Krfezinden Yunan ana karasna doru daha sonra Egenin ortasndan geerek Kerpe Adasna kadar S biimli doal snr bulunmaktadr. Bu da Yunanistann adalara kta sahanl salamak iin ileri srd tezleri rtmektedir. http://www.casusbelli.org/haritalar/harita4.html)

135

Ek-13: Nurettin Trsan, Yunan Sorunu, Ankara 1987, s. 188-189

136

Ek 14: Eit Mesafe Kuralna Gre Yaklak Kta Sahanl Snrlar. Egede haka bir zm iin Trk
tarafnn ortaya koyduu temel gr bu haritada aa yukar gsterilmi olmaktadr. Bu haritadan da anlalaca gibi ada ve adacklarn kta sahanlklar bulunmamakta sadece ana karalarn bu hakka sahip olduu grlmektedir. Trkiye ile Yunanistann Egedeki snrlarnn bu haritada aa yukar izildii grlebilmektedir. Bu snr izimine gre, baz Yunan adalar Trk snr iinde yer almakla birlikte, tam bamszlklar kesinlikle zedelenmi olmamaktadr. Zaten silahszlandrlm olmas gereken bu adalarn Trk kta sahanl ve resmi snrlar iinde yer alm olmas onlarn iletiim ve ulam olanaklarnn kstlanmas anlamna da gelmemektedir. Kendi karasular iinde Trk deniz snrlar iinde kalan bu adalarn Yunanl silahszlandrma art bir tarafa konulursakesinlikle zarar grmemektedir.

http://www.casusbelli.org/haritalar/harita3.html)

137

EK-15: Kuzey Denizi Blge Haritas (Kuzey Denizi Kta sahanlndaki uyumazlk Federal Almanya ile Danimarka ve Hollanda arasndadr.Anlamazlk blgenin kta sahanlnn yan snrnn belirlenmesinde, Danimarka ve Hollandann 1958 Kta Sahanl Szlemesinin 6. maddesi ile ngrlen eit uzaklk ilkesinin uygulanmasn istemeleri, ancak, Federal Almanyann buna itiraz etmesi ile ortaya kmtr.Uyumazlk 2 ubat 1967 tarihinde sz konusu devletlerin karlkl anlamalar ile UADnna gtrlmtr. UADnn Kuzey Denizinin snrlandrlmasyla ile ilgili karar Kta Sahanl Konusunda uygulanmas gereken hukuki kurallar asndan dnm noktas tekil etmekte, anlama ve zel durumlar dnda , 1958 Cenevre, Kta Sahanl Szlemesinde yer alan eit uzaklk ve orta hat ilkeleri terk edilmekte bunun yerine hakkaniyet ilkeleri geerlilik kazanmaktadr. *(Sami Doru, Uluslararas Hukukta Kta Sahanl Ve Ege Denizi Kta Sahanl Uyumazl, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler niversitesi Kamu Hukuku (Devletler Genel Hukuku) Anabilim Dal, Yksek Lisans Tezi, Ankara 2001, s.32, 35-36, 201)

138

Ek- 16: Libya Malta Kta Sahanl Snrlandrma Haritas.( a.g.t., s.201) 1985 tarihli Libya-Malta Davasnda Hakkaniyetten ne anlalmas gerektii belirtilmitir. Divana gre hakkaniyet hem elde edilecek neticeyi, hem de bu neticeye varmak iin kullanlan aralar vasflandrmada kullanlmtr. Bu nedenle kullanlan terim tatmin edici olmamakla beraber, asl olan neticedir ve varlacak neticenin hakkaniyete uygun olabilmesi iin ancak metodun da hakkaniyete uygun zme imkan salayan bir metot olmas, yani haka ilkelerin uygulanmas gerekmektedir.( Aslan Gndz, - Kta Sahanl Hukukunda Yeni Gelimeler, Hukuk Aratrmalar Dergisi, Cilt:1, Say: 3, s.16)

139

Ek -17: Main Krfezi Kta Sahanl Snrlandrma Haritas .III B.M.D.H.S.den sonra U.A.D.
tarafndan ele alnm olan Main Krfezi Blgesinde Deniz Snrnn Saptanmas Davas karar kta sahanl MEB snrn ayn izgi ile saptama talebini deerlendiren ilk yarg olmas nedeniyle nem tar. Gerek ABD gerekse de Kanada Main Krfezinin kuzeyde Newfoundlanddan gneyde Floridaya kadar olan blgedeki kta shanlnn esasta jeolojik ve jeomorfolojik bakmdan srekli olduunu kabul ederek, snrlandrmann hakkaniyet ilkeleri erevesinde ve doal uzant ilkesinin gzetilmesiyle yaplmasn talep etmitir.Kta Sahanlnn III. B.M.D.H.S.nde nglen yeni tanmna ramen, doal uzant esasnn snrlandrmadaki ilevi nceki itihadna uygun olarak reddedilmemitir. Divan, dier kstaslar incelemeye gemeden nce, snrlandrmada kullanlabilecek bir jeolojik unsur olup olmadn dikkatle aratrmtr. Bu balamda Divan, snrlandrma, bu ister deniz snr ister karasnr olsun, her zaman hukuki siyasi bir ilemdir ve doal bir snrn ayrabilecei durumlarda siyasi snrn zorunlu olarak bu hattan gemesi gerekmez. demise de dava konusu olan durumun doal bir snrn bulunduu durumlardan fakl olduuna deinmeden gememitir. Bylelikle jeolojik ve jeomorfolojik anlamnda doal uzantnn bu gibi bir durumda snrlandrmadaki ilevini rtl olarak kabul etmitir. ( a.g.t., s.62, 200)

140

Ek -18: Tunus Libya Kta Sahanl Snrlandrma Haritas ( a.g.t., s.197)(Tunus-Libya

davasnda da, Uluslararas Adalet Divan, 1982 tarihli kararnda, Tunusun bir adasn hi hesaba katmam ve Kerkennah takm adalarna yarm etki, daha dorusu yarm a hakk tanmtr. Namk Yolga, Egede Kta Sahanl Sorunu, D Politika Dergisi, 1984 Aralk , s. 167 )

141

Ek -19: Jan Mayen Kta Sahanl Snrlandrma Haritas Grnland ve Jan Mayen arasndaki Deniz alanlarnn snrlandrlmasna ilikin bu davada Ege Denizi Kta Sahanl uyumazlna benzerlik araz etmektedir.Danimarka Grnland iin 200 mil geniliinde tam bir kta sahanl ve balklk blgesi talep etmektedir. Norve ise, her ne kadar iddialarn Grnland ile Jan Mayen arasnda ortay hat ile snrlandrm olsa da, Grnland gibi Jan Mayeninde ayn ekilde 200 mil Kta sahanl ve balklk blgesine sahip olduunu iddia etmektedir. Divan her iki iddiay da reddetmi ve ngiltere-Fransa ve Libya- Malta kta sahanl davalarnda gelitirilmi modifiye edilmi ortay hat prensibi erevesinde Norvein iddia ettii ortay hat ile Danimarkann iddia ettii 200 mil snr arasnda bir snra hkmetmitir( a.g.t., s. 206).

142

Ek-20: Saint Pierre ve Miquelon Adalar Snrlandrma Haritas (a.g.t., s. 204)

Fransz kylarnn hemen nnde konumlanm bulunan, ngiltereye ait Anglo-Normand adalarna (Channel Islands) tannacak hak meselesi idi. ngiltere, aynen Yunanitan gibi, 1958 szlemesinin 6. Maddesine dayanarak eit mesafeyi savunuyor ve izgiyi douda ortay hattnda balattktan sonra adalar blgesine yaklanca gney-batya saptrarak, adalarla Fransz kylar arasnda geirmek ve daha sonra yine ortay hatla devam ettirmek istiyordu. Fransa ise bizimle ayn grleri, haka ilkeleri savunuyordu. Mahkemenin deerlendirmesi, genel olarak yleydi: Anglo-Norman adalar, hattn kt tarafndadr; zel durum tekil ediyor ve adaletsizlik yaratyor. Onlar mevcut olmasayd, kta sahanl, iki lke arasndaki ortay hat ile eit ekilde blnecekti. nk, iki devletin karlkl kylar ayn uzunluktadr ve kylarn biimleri birbirine benzerdir. Sonu olarak mahkeme, Fransa tarafndan tannm olan balklk blgesini karasularna ekleyerek, adalar 12 deniz millik emberler (enclaves) iine ald ve asl snr izgisini, iki lke arasnda ortay hat olarak kabul etti. Yani Yunanllarn deyimini kullanrsak, adalarn stnden atlayarak, arkalarnda Fransaya hak tand. Ayrca, Mann Atlantik kndaki bir ngiliz adasna da yarm etki usuln uygulad. ( Yolga, a.g.m., 164-167)