KAĞIT KALİTESİNDE STANDART SAPMA ( σ=sigma) NEDİR?

Münir Karıncaoğlu, Elektrik Mühendisi

Aritmetik ortalamanın bulunması

Bir veri topluluğunda, verilerin ortalama değeri, her bir verinin alt alta toplanarak, toplam
miktarın veri sayısına bölünmesiyle hesaplanır. Buna aritmetik ortalama da denir. Şimdi
belirli bir veri grubunun aritmetik ortalamasını bulalım:

Kâğıt makinası üzerinde 100 gr/m² hedef değer olarak üretilmekte olan fluting kâğıttan, bir
metre boyunda ve kağıt makinası eni olan 250 cm eninde alınan örnekte, aşağıdaki
değerler ölçülmüş olsun. (hesaplamanın kolaylığı açısından hamur kasasında cetvel
ağzının 10 bölgeye ayrılmış olarak kontrol edildiği varsayılıyor).

1.böl. 2.böl. 3.böl. 4.böl. 5.böl. 6.böl. 7.böl. 8.böl. 9.böl. 10.böl.

Tampondan alınan örnek şerit, hamur kasası bölümlerine uygun olarak kesildiğinde,
karşımıza aşağıdaki laboratuar verileri çıkmış olsun:

1. Bölge gramajı: 103 gr/m²

2. Bölge gramajı: 102 gr/m²
3. Bölge gramajı: 101 gr/m²
4. Bölge gramajı: 100gr/m²
5. Bölge gramajı: 99 gr/m²
6. Bölge gramajı: 101gr/m²
7. Bölge gramajı: 102gr/m²
8. Bölge gramajı: 100gr/m²
9. Bölge gramajı: 98gr/m²
10.Bölge gramajı: 104 gr/m²

Kâğıdın ortalama gramajı= (103+102+101+100+99+101+102+100+98+104)/10= 101gr/m²

olarak hesaplanır.

Yukarıdaki değerlerden bazıları, ortalama değer olan 101 gr/m² ye eşit veya ona yakın
olmasına rağmen, bazı veriler ortalama değerden uzaktadır. Özellikle 98 gr/m² ve 104
gr/m² olan değerler uç değerlerdir. Buna karşılık hedef değer olarak alınan 100 gr/m²
değer ise sadece 2 bölgede yakalanabilmiştir. Bu durumda, gerekli şartı sağlayan kısım
kağıdın sadece 2/10 u, yani % 20 lik kısmıdır. Hedef değerin sürekli kesin doğrulukta
yakalanabilmesi fiziksel olarak mümkün olmadığından, hangi değerlerin kabul edilebilir
sınırlar içinde olduğunun bilinmesi gerekir. Bunun için kullanılan hesaplama yöntemi
standart sapma denilen bir değerdir.

Standart sapmanın (σ) hesaplanması

1/4
Standart sapma değeri, ortalama değerden nekadar uzaklaşıldığını belirtmek için
kullanılan bir ölçüdür. Büyük sapma miktarı ortalama değerden çok uzaklaşıldığını yani,
verilerin büyük çoğunluğunun ortalama değerden uzak olduklarını, kalitenin bozuk
olduğunu, küçük sapma miktarı ise ortalama değere yaklaşıldığını, yani verilerin büyük
çoğunluğunun ortalama değer civarında kümelendiğini, dolayısıyla kalitenin yüksek
olduğunu gösterir.

Standart sapmanın dikkate alınmaması, saece ortalama değere bakılması hata

yaratcaktır. Bunun neden hatalı olduğunu bir örnekle açıklamak gerekir. Aşağıdaki örneğe
bakalım:

1. Bölge gramajı: 103 gr/m²

2. Bölge gramajı: 102 gr/m²
3. Bölge gramajı: 101 gr/m²
4. Bölge gramajı: 100 gr/m²
5. Bölge gramajı: 97 gr/m²
6. Bölge gramajı: 98 gr/m²
7. Bölge gramajı: 99 gr/m²
8. Bölge gramajı: 100gr/m²
9. Bölge gramajı: 96 gr/m²
10.Bölge gramajı: 104 gr/m²

Kâğıdın ortalama gramajı= (103+102+101+100+97+98+99+100+96+104)/10= 100gr/m²

Görüldüğü gibi kağıdın ortalama değeri tam 100gr/m². Bu hedeflenen rakam olmasına
rağmen kağıdın sadece 2/10 bölgesi yani yüzde onluk kısmı istenilen gramajdadır. Yani
kağıdın kalitesi bozuktur. Bu nedenle ortalama değerin yanında standart sapma denilen
başka bir değerin daha bilinmesi gerekir.

Standart sapmanın hesaplanabilmesi için öncelikle ortalama değerin biliniyor olması,

daha sonra da, her verinin ortalama değere olan uzaklığı bilinmelidir.Şimdi ikinci örnek
üzerinden standart sapmayı bulalım.

Gene bölgelere göre ortalama değerden uzaklıklar hesaplandığında:

1. Bölge’nin ortalama değere uzaklığı: 3 gr/m²

2. Bölge’nin ortalama değere uzaklığı: 2 gr/m²
3. Bölge’nin ortalama değere uzaklığı: 1 gr/m²
4. Bölge’nin ortalama değere uzaklığı: 0 gr/m²
5. Bölge’nin ortalama değere uzaklığı: 3 gr/m²
6. Bölge’nin ortalama değere uzaklığı: 2 gr/m²
7. Bölge’nin ortalama değere uzaklığı: 1 gr/m²
8. Bölge’nin ortalama değere uzaklığı: 0 gr/m²
9. Bölge’nin ortalama değere uzaklığı: 4 gr/m²
10. Bölge’nin ortalama değere uzaklığı: 4 gr/m²

Ortalama değer ve her verinin ortalama değere olan uzaklığı bilindiğine göre, standart
sapma hesaplanabilir. Verilerin ortalama değere olan uzaklıklarının karelerinin toplamının
ortalamasının kare köküne standart sapma denir.

2/4
St.Sapma (σ) = ((3²+2²+1²+0²+3²+2²+1²+0²+4²+4²)/10)½

St.Sapma (σ) = ((9+4+1+0+9+4+1+0+16+16)/10)½

St.Sapma (σ) = (60/10)½= 6½= 2.45 olarak bulunur.

Şimdi 1(bir) standart sapma (σ) içinde ve dışında kalan bölgelere bakalım.

1. Bölge 1 standart sapmanın dışıda

2. Bölge 1 standart sapmanın içinde
3. Bölge 1 standart sapmanın içinde
4. Bölge 1 standart sapmanın içinde
5. Bölge 1 standart sapmanın dışıda
6. Bölge 1 satdart sapmanın içinde
7. Bölge 1 standart sapmanın içinde
8. Bölge 1 standart sapmanın içinde
9. Bölge 1 standart sapmanın dışıda
10. Bölge 1 standart sapmanın dışıda

Bu durumda kağıdın 4 bölgesi yani % 40 ı 1 (bir) standart sapmanın dışındadır. Yani

kağıdın % 60 lık bölümü 1 standart sapma miktarından daha az bir hata ile üretilmiştir. Bu
durumda kağıt kalitesi iyidir denilebilir mi?

İki sigma hata aralığı (2x2.45= 4,90) içinde üretilen kağıt ise % 100 olarak değerlendirilir.
Çünkü104,90 gr/m² ve 95,10 gr/m² olarak üretilmiş kağıt bölgesi bulunmamakta tüm
bölgeler bu değerlerin içinde kalmaktadır. Kağıdın % 100 ünün 2 (iki) sigma aralığında
bulunması, halâ kâğıt kalitesinin düzgünlüğünü ifade etmez. Burada 3. bir değerin daha
devreye girmesi beklenir.

Standart sapmanın büyüklüğünün sınırlandırılması

Kağıt fabrikalarında, kalitenin düzeltilmesi amacıyla, standart sapma büyüklüğünün

belirlenmesi ve hedef alınması gerekir. Yukarıdaki örnekte, kaliteyi arttırıcı bir çalışmanın
yapılmamış olduğu görülmektedir. Bu nedenle iki sigma değeri 4,90 olarak çıkmaktadır.
100 gr/m² kağıt için bu değer 4,90 gr/m² veya % 4,90 dır. Bu nedenle devreye girmesi
gereken değerin iki standart sapma yüzdesi olması gerekmektedir. Bu değer ne kadar
küçük se kağıt kalitesi o kadar iyi olacaktır. Kalite hedefi veye ana performans
göstergelerinden biri olarak iki standart sapma büyüklüğünün alınması düşünülmelidir.

Örnek olarak, düzeltici önlemler alındıktan sonra, aynı makinada yapılacak ölçümlerde
aşağıdaki sonuçların alındığını düşünelim:

1. Bölge gramajı: 101 gr/m²

2. Bölge gramajı: 100 gr/m²
3. Bölge gramajı: 100 gr/m²
4. Bölge gramajı: 101gr/m²
5. Bölge gramajı: 99 gr/m²
6. Bölge gramajı: 101gr/m²
7. Bölge gramajı: 100gr/m²

3/4
8. Bölge gramajı: 100gr/m²
9. Bölge gramajı: 99gr/m²
10.Bölge gramajı: 100 gr/m²

Ortalama değer=(101+100+100+101+99+101+100+100+99+100)/10=100.1 gr/m²

Standart sapma= ((0,9²+0,1²+0,1²+0,9²+1,1²+0,9²+0,1²+0,1²+1,1²+0,1²)/10)½

Standart sapma=(4,9/10)½= (0,49)½= 0,7

2 sigma sapma = 1,4 veya % 1,4 olacağından kalitede düzelme sağlandığı görülecektir.
Bu durum makina performansında iyileşme anlamına gelmektedir.

Ancak kalite hedefini yükseğe çıkaran bir firmada 2 sigma değerinin daha da düşürülmek
istenmesi, mesela % 0,5 olarak gerçekleştirilmesi durumunda kaliteyi yakalamak için
oldukça çaba harcanması gerekecektir. Bunun anlamı firmanın kalite performansını
gramaj için sürekli iyileştirme yönünde geliştirmesi olarak görülecektir.

Muhtemelen şöyle bir gramaj dağılımı olabilir.

1. Bölge gramajı: 100 gr/m²

2. Bölge gramajı: 100 gr/m²
3. Bölge gramajı: 100,5 gr/m²
4. Bölge gramajı: 100,5 gr/m²
5. Bölge gramajı: 100 gr/m²
6. Bölge gramajı: 100,5 gr/m²
7. Bölge gramajı: 99,5 gr/m²
8. Bölge gramajı: 100 gr/m²
9. Bölge gramajı: 100 gr/m²
10.Bölge gramajı: 100 gr/m²

Ortalama değer=(100+100+100,5+100,5+100+100,5+99,5+100+100+100)/10=100.1
gr/m²

Standart sapma= ((0,1²+0,1²+0,4²+0,4²+0,1²+0,4²+0,4²+0,1²+0,1²+0,1²)/10)½

Standart sapma=(0,7/10)½= (0,07)½= 0,26

İki standart sapma yüzdesi = % 0.52

4/4