KadirMi!

Diinya'nin en uzun omijriu

hanedan
Turk
-

ailesi

olan Osmanogullan,
bir rol

islam tarihinde miistesna

oynamtsjardir. Bu

bakimdan

onlari

sevmek

din

ve

tarih

suurunun emridir.

Buna ragmen ne yazik

ki;

onlarin
aile

kundaklan gocuklanna kadar butiin

efradiyla birlikte aziz vatanlanndan

nagihanTbiremirlesikarilisJarinave

yadellerde

elli yillik

gurbet
gile

hayatlanndaki tahammiilfersa
izdiraplarla intihara

ve

kadar varan

sefalet sahnelerine milletge bigane

kalmmitir.

Sebil Yayinevi
tarihinin

Osmanogullan
kalmis.

meghul

bu

elli yillik

son

faslini

mevsuk ve mudellel
bir

bir

surette aydmlatan boyle

eseri

QSMANOGULLARFNIN

yaymlamaktan

seref duyarl..

DRAMI
^ebilYaymevi

ISBN 975 - 7480

01

lbu eser

Turkiye Mill! Kultiir Vakfmin

1974 yik
Jtiri

husflsi

miMfatom

kazanmijtrr.

OSMANQGULLARI'NIN drami

Kadir Misiroglu

SEBlLYAYINLARI No KAPAKTERTiBl
.

151

AYZIN

GORGON
'

DlZGl

UKAZ

OSMANOfiULLARI'NIN

BASKI - ClLT. MONTAJ.

UYGUN MATBAACILIK TESlSLERl

HOSEYlN TURAN

ELLI

GURBET

(1924

YILI 1974)

Cataloging

in Publication data Misiroglu, Kadlr, 1933 Osmanogullan'nin Drami elli gurbet

:

ALTINC! BASIM
yili.

Bibliography
1
.

p.

Osman House

of.
I.

2,
Title

Turkey

Sultans 3. Turkey

Kings and rulers.

929.799

ISBN 975

7480

01

1
Ankara Cad. Vilayet Han Kat:
1

ISTANBUL

1992
Tel
:

Cagaloglu

Istanbul

526 38 96 Fax: 527 20 99

iTHAF
Sehzade-yi
kaderle
5 ehzade-yi

vatan Osmanogullan'nm
HER HAKKI MAHFUZDUR
ALL RIGHTS RESERVED

civanbaht olarak dogup sevk-i bedbaht haline gelip yadellerde hasretiyle kivranarak can

veren

aziz

hatiralanna!..

MUELLiFIN

YAYINLANMI? ESERLERi

&
-

A
' :

ISt-AMCI

GENCLlGlN EL KlTABI
(1992)

(1981)

8 CEMRE
HlCRET

(1990)
(1978)

ALl UKRU BEY

8 ZAFERDEN ZAFERE

(1978)
(1974)
C.I.

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI

w^f
(1965)

8L0ZAN ZAFERMl, HEZlMETMl? 8L0ZAN ZAFERMl, HEZlMETMl

? CM. (1973) CHI. (1979)

KlTABI) (1966)

LOZAN ZAFERMl, .HEZlMETMl?

8 YUNAN MEZALlMl (TORK'ON SlYAH

MACAR

iHTlLALl (1966)
(1967) (1967)

O AMERiKA'DAZENCi MOSLUMANLIK HAREKETl KURTULU SAVAINDA

SARIKLI
(1970) (1972)

ex

MOCAHiDLER

MOSKOF MOSKOF
MUSUL

MEZALlMl MEZALiMl

C.I

C.

II

MES'ELESi VE IRAK TflRKLERl (1972)

OSMANU

DEVLCT ARMASI

KISALTMALAR
Sh.
sahifc

C.
S.
a.g.e.

did
sayi

adi

ge$en cscr

vd.
miil.

ve dcvamt
miiteakip

a.y.
a.g-t.

ayni yerde
adi gccen tefrika adi gef en

a.g.m.
bkz.

makalc

bakimz
Millet Meclisi Tutanak Deigjsi

MMTD
CSTD

Cumhuriyct Scnatosu Tutanak Dejgtsi

TDK
TIEM

Turk Dili Kurumu Turk Taiih Enciimeni Mecmuasi

MEAL-i KERIMi
YS Muhammed, de
Allah'im,
diglnl
kl:

Sen miilkO

dlledifllne verlrsin;

Ey maikQn sahlbl olan Sen dl!e5 ? Qphe yok-

azlz edersln; Sen diledlglni zelil edersinhayir yalniz Senln ellndedlr; Sen, hl
tur
kl,

her $ey'e kaadirsln. (KurVn-i Kertm

AH

imran SOrest)

BlBLtYOGKAFYA
Ali

BEiNCi

BASIMIN

TAKDJMi

Fuad

Tiirkgeldl

Goriip Isittiklerim Ankara 1951

Abdiilhamid, Istanbul 1960

Aysc

OSMANOGLU
Osmant

Babam
-

Nevros

MANAVOGLU

El Uyletii HublS,
1.

Sam 1340

Bu esenn ,1k basimmdan bu yana takriben onbe 5 gccm ls ,,r. Resmcn tahrif edilmis. bulunan yatan larih

senelik bir

zaman

Ncvsal-I

Cild, Istanbul 1325

2.

1326 1327
1328

3. 4.

Refit

Cevad

ULUNAVin

Hatirati,

Tercuman Gazetesi 5 Kasim 1969

niisbalar.

ve milteakip

SSmth Naflz

TANSU

Madalyon'un Tersi, Istanbul 1970

Vahiddedin Mutarete Gayyasmda,

vctladesi bakmrndan, bu zaman zarfmda sayan-, takdir bir gelismeye sahid olunmustur. Heniiz hukuka ak sc imi s i raasa bile, fiiliyatm gorulen bu haksinasbk temayiilii sebebiyle, bu eserin daha cinceki baskilannda gercek!e [irilemeyen bir nctlikle takdimi gerekirdi 5 Hakikaten esk, baskilarda mecburcii buzlu camlar arkasna konulup te'vil sans, ekle miulmak istenen birtakim gerceklerin bu defa siitresiz ve daha berrak bir surctte icabederdi; Okuyuculann boyle dusiinmeleri ve bOyfc

gerccklerinin izhar

am

bekleraelengayeilabiidir.

Tank Mumtaz G6ZTEPE - Sultan

Istanbul 1969

Tank Mumtaz GOZTEPE- Sultan

Vahidcddin Gurbet Cehenneminde,

Istanbul 1968

Salln Nlgar

SSdlye

KERAMET - Halife Abdulmecid, Istanbul 1964 OSMANOGLU Hayaumm Act ve Tatli Gunleri, Istanbul
II.
-

sardanmrzm alabilcMince gaynmusaidligi bu cserc yap.labilecek her tiirlu mudaheleyi imkansrz ktmisur Degil bazi gercekler uzerindcki kamuflaj malzemesini kaldirmak, ilk labidan bu yana toplanan yeni malzemenin
ilSvesini bile

Heyhat ki!.. bu tare bir hareket icin objektif (afakl) cede musatd kabul olunsa bile, bizim sahsi

sartlar kafi dere-

gerceklcsuremedik!.
1966

MeclEs Zabitlan

de "Osmanl, Ailesinin felaketlerle dolu elli gurbet yihn. anlatmaya ali an bu eseri te'lif ettikten kisa bir ? rauddet
sonra, onlarla

Kim

derdi ki, biz

Tarlh Diinyasi Derglsi

aym

kaderi paylasmaya

Umumf

Tarihler

Hakkin

nihayelsiz liituf ve keremi icab, olarak

"

mecbur olacaktik.O Cenab-i "kader" insanoglu icin

memar k to 'i
'

\ '^'r

surbf '

mu S"""*"

sUe!ine

* >**yl.

mouth , Turk.yc den

l.sau

bgrenmck fane ve periodik

bir

state genoler gelmcktedir

12

KADIR MISIR06LU

OSMANOgUUARrNIN DRAMI
mutlak
bir mechuldljr.

Oyle

ki nagihani bir feiaketiri ustiine

dogra

git-

tnekte.olanlar bile son ana kadar soyleyip

gulmeyc devam ederler. 'ik. Kemal I'asa'mn 1923-24'lerde yaptigimn, yani keyfi

bir

surette dilcdigi kimseleri valanlannda yasamaktan

mahrum etmenin

birkas bin kisinin yadellerde yasarnaya mahktim edildigi, bunlardaij bir buyuk bsmi icin valan topragimn mezar olarak bite
hakkaktir.

gecici bir prestijle altmis yil soma, entipiiften bir ihtilaldcn saglanmisi ihtimal fterian Evren ve arkada-jlan taralindan yapilabilecegine kim resmi raverebilirdi?!... 1923'lerin badiresipdc vatancuda kilmanlarin

malirum

eltiklerinin adedi

? ok goriildugii muBununla beraber Evren ekibinin oz valaninda yasamakran de seleflerinin zulmUnden asagi olmayacak brc

surette onbejbin fcijiyi gecmislir,

;,,!> -*

kami "Yuzellilikler"(") adiyla amlmalanndaii dolayi bu dereccde az samimamahdir. Bu yuzelli kiilik resmi liste dismda ccsitli sebeplerle
BuiuV arasmdaki hayranlanmizdan
oraya gotiirduler.
birinin ziyarclini iarfe

Kufur ve ilbad cephesinde 1923'lerdekine e 5 bir siddeUe husDmete muhatap oiusumuz ihtimal "Kii sevdigiyle beraberdir!.."
5erlfinin yiiklendigi yiice

hadis-i

mananin

bir tez9hiiriinden ibarettir.

Ancak

maksadiyla oturmakla oldugu

1924

y.li

sartlarmdan farkli olarak bugUn Turk Milleti'nin birka? mil-

sdyleycrck bizi eye gittigimizde arkadajlan aradigimiz sahsm baska bir eve tajindigin,

Muvakkatcn burada bulunmakta olan o arkadasm

asgarisi ile

mahdud

olan esyalan

-mecburt olmasa da- yurt dtsmda oturmaktadir dururaun bizira gibi cebrt gurbet sartlan icinde yasayanlar
icin

yonluk

bir parcasi

Bo

elem ve

yen! UU)mmiJ hulundugu bu evde heniiz yerlestiriluiis, bir

iki

durumda

degildi.

Kenarda bir
bir sepet

.zdiraplaria mes'uIiyeUeri

hem agirlasUran ve hem de hafiflestiren bircok

di-jidir.

bavul, birkac karton kulu ve i9inc geligi giizel kapkacak

konmus buyukce

yonii mevcuttur ki; burada sadet

goriinuyordu. Baska bir

zaman gelmek arzusu

lie

rahatsiz

etmek istcmediysek

dc, vaki

uygun israr uzcrc kisa bir tevakkufu ve hie o'mazsa bir bardak {ay icmeyi

gordtik.

Ev

satlibi ihtimal

kmlmanialan

iyin

giyim kujam ncvinden yumusak esyalar arasina

Digcr taraftan Osmanogullan'ru valanlanndan surup cikarmakla HriIeri talmin olmayan, Onlan ySdellerde bile rahat btrakmayip

man

binbir isnat

ve

sepetten cikanrken yerlestirmis oldugu bardaklan kenarda duran kamistan 6rulinii| bir

ittirayla karalayip

zaman zahalkm gozUnden dusurmeye

:

yariya kadar sayan-1 hayret bir sey oldu: Sepet bardaklann bulunmasi maksadiyla Osmabosaltildigmda, biitun bu kansik esya icindc bir de nc ciksa begenirsiniz:

calisan {sl|rn dusmanlan, bizim icin de aynt seyleri yapmakan geri kaJ-' maroislardir, Bunun icin bazan bir video kaseti, bazen de basit

nogiillan'mn
-

Drami

isimli eserimiz.

Gayri

ihtiyari;

nvayetkafladdedilm istir. Hatlaen son Brneginde

"Kim
ile

derdi ki, lstanbul'da basilmis olan

bu kitap da gdrbete cikacak ve on yil sonra

goriildugti gibi < ni )7

yazan

boyle hayal edilmez bir tesaduflc karsi karsrya gelecek?!.." dedim.

Siiylenebilen tek |ey bunlann takribenyti^yuz-elli kisi olab&cekjeri hususu

Gene;
-

"Hayrr

asil

s3yan-i hayret olanl o degil,

bu

kitabtn yazuisindan bes-alli sene sonra

yazannin da bu kitaptaki jahislann hayatlna benczer bir hayati yasamasmin mukadder

olusudur!" dedi.

Bense gayri

ihtiyari

dokulen goz yaslartmi gostermemeye calijarak her iki olusu bird-

en kader cercevesindeki asK yerinde degerlendirmeye cabjiyorduro. Yakm tarihimizin en acl ve ayni zamanda enkcroikgcrceklerindcnbiri de bu ii
gercekleslikten sonra harb esyiizeilik'er faciasjdir. SSyle ki Lozan'da, Muttefikler sulh

Afv., UmO,i yuzelli kisi mustesnadir, gibi mant* d,|, bir iMre komtlmustur. Dunyan,,,. he, yerinde afvm islisnas, sucun mahiyetiyle bdirlenirken, Lozm da Israel Pasa'mn tahmini bir rakam olarak kondurdu|u yuzelli saytsmin esas alunhaslyla bir Vatan Halnleri Ustesl" ttjkili o devrin nasil kannnsuz. keyfi bir idare oldugunu tek basina ispala yetecek bir faciadir. YOzelli rakam, s.bit Icalmak, aart.yk kim kime kiziyor veya koikuyorsa onu bu listeye ilhSl
tiyorsa liste

Pr.tM'

idi.

BSyleoe

makamda
isimli

etmeye causmi, ve kim kimi kayirfflalt iihanende birakmaya ugrasm,sr. Bu wretle Osmanli DevletiWi-en yiiksek

vazife

gormi bir sahisla,

is

iyle gUciiyle

mesg^ koyltt Mehmed AgVya kadar

baklmz Lozan Zaferrni? Hezimet mi'

nasmda.bizi.aikadanhancerlcni's. olan gayr-i muslimlcre ceza verecegimizden korktuklan

b,nb,r,ezatl, bir lisle vSeiid. gelmi,,!,. (Tafsilat ifin

sonunda .bir.umami; af^rotQkvliinde rsrar etmislcrdir: Bundan cikan miinakasalar ariasdmislir ki; gayr-i muslimlerin alfedilmesi tahif karsilanmakla beraber muslurnan1*919,

esenm.zin 'iM.nevr Kayipl a ra

tthsis editai, buluiiaw.ufuilc'u.isildinde.ki

yiizellillkler bans'.)
Si
-

...:,,;...,.!,..,.
19

lardan

M Kemal ve
;

ekibine

muanz

olanlann cezalandinlmasi dtijunulrnektedir. LSkin

Bakmiz23Temmuzl086,

0cak 1989, lSEkim ftg^ttrMHiirriyetGaz-.

bunlann kitnler oldugu, hangi sugu

islemis,

bulunduklan o anda cevapkuidiniamiyordu.

etesi nfishalan, v.s.

.*,,,< , -.,,J

,.

M
onbes. yillik

KADIR MISIROSLU

Mr vak'a

bile

dump dumrken

yeni bir hadiseymis. gibi

it-

ham zcmininde
yapilabilraitir.

kullamlabilmis.tir. Elinizde tutlugunuz

bu kitaba 1976

yilinda verilmis. olan bir mukafat

1989 yilinda market haber

Bu, o sirada Reisicumhurluk Makamina namzct olan Turgut Ozal'in "kali derecede laik ve kemalist" olmadigim ispat sadedindc giiya delil olarak ileriye surulmiistur,

Bugtin buliin Diinya

miilhis. bir

sarsmri gccirmeklc ve asirlik raazisi

olan batillarla, onlanti putlashrdigi sahsiyetler birer bircr yikilmaktadir. bir zamanda, bizimkilerin "Giinesji baleikla sivama"ya de-

Boyle

vam

elraeleri kendilerini giiliinc

ve gercekten "cag dii" kilmaktadir.

Bakalim bu sakim rote daha tie kadar devam edcbileceklerdir. Her haido fazla degil!.:. Mevla-yi miiteal biiyuk Islam inkilabim gerccklestacek
iinan

ve

ihlas abidesi kadroriun ekseriyetle

gene olrriasina

atfi

nazar

YAZAMN, TURKjYE MlLLt KULTUR VAKFININ MiJKAFAT TEVZI MlRASlMfNDE YAPTIGI

ederek

fart-i

mcrhamclinden inihal etmekte yani muddeli uzalmaktadir.

ki,

KONUJMA
Mffliyetci ve mukaddesatci cephenin

Lakin unutmamak gercktir

"Her gelecek yakmdir!.."

olan Tiirkiye Mill! Kultiir
yil.

eniuwali ntaeselerinden biri VakfiKADtR MISIROGLU'NA 1974

tevcih etmigtir.

juri husOst

2Ocakl990
Bournemouth
-

mMutfetwa

Bu maksadla

1976 Curaartesi
katild, gl

glinii

Park Otel'de

KuMr
ve

1NG1LTERE

Bakan, Rifk,

bu merlsim

15 Maya D a n 15 man'in da

tertib edilmis

KADlR MISIROGLUna i bu O sm a,io|ulla f ,',n Dram. is.mh esermden dolayi verilen mukafau, Bavekalet Mustejan Ekrem
merSsimde

raiikafatlar levzi editaistir

Bu

^S^T.f^ MIMROGLU jtinlan soylemi^tir:

-

e,mi5Ur BUnda

"

Mnra

bir

kon i ma

Wn KADIR

Muhterem Bakan, Muhterem Mutear, Muhterem Miitevelli

Hey*eti,

Muhterem jliri ve Muhterem Davetb'IerL

Osmanogulanmn Dram, isimli naciz eserimden dolayi bana g8 s terilen bu teveccQhii, S ahmdan ziySde bu eserin bedbaht kahramanlanna aid ka-

16

KADIR MISIROSLU

bul ediyorum. Zira

yanm

asirdan beri

mulemSdi

bir suiette aleyhinde

konusulan bir Mlenin,

cserin

clli yillik

gurbet hayatlarmi anlatmaya c alisan bu

muhterem

juri' tarafindan nail

oldugu alakamn, biraz da onun kah-

ramanlarindan dogduguna inamyorum.

teroiH

Bu

itjbarla kcndilerini

bdyle bir
iste-

yapmalanndan dolayi

tebrike sayan gordiigflmu ifade

etmek

Aziz dinleyenlerim!

yasadigi

Osmaniyenin Ben, burada mtikafata layik gdrulen eserimde, aile-yi Ummandan bir elli yilhk drami anlatmadjm, anlatamadim. Zira

eyledim. katre kabilinden bazi hatirat Surmtilari takdim etmekle iktifa bir buyuk bizi altibucuk asir zaferlerden zaferlere kofturmuj
giinkii,

Silenin bugiinkii bedbaht

kiinde bulunuyordum.

Bunu

cocuklanna bir merhamet taleb etmek mevise edebe mugayir telaki ettim. Zira, meshur
Slrti

Cenap ahabeddin Bey'in soyledigi gibi Kaplan tahammul edilmez yiik merhamettir! ..
edip

icm en

Bu itibarla eserimi yazarken biraz da onlar icin merhamet taleb etmek mevkiinde bulunmaktaydim. Diger taraftan hie de miistahak olmadiklan
bir surette son af
larina avdetleri

kammuna

ithal

olunarak vaktiyle kovulduklari

vatan-

gerceklesmek uzereyken, yiiksek trajli bii gazetede aleyhBu celerine bajlatilan bir kampanyayi cevaplamak mecburiyetindeydim. vap mecburiyetiyle, onlar icin merhamet taleb etmenin yakijiksizligi

arasmda mutereddit kaldim. Eserimi okuyanlar bu tereddudlimc yer yel

ahid olacaklardir.

Bu

sebeple, bilmecburiye

ederek, asil faciayi degerli

ummandan birkac katre are okuyuculanmm tahmin ve tasavvurlarina

havale eylemeyi daha munasip^ordum.

KADlR MISIROGLU'na
arz ve ifade etmeliyim ki; bu eserde bahsi gecen gazziyade TQrk eteye cevap mahiyetinde olan mutalealar, benim s.ahsimdan

i?bu "Osmanoullari'nin
MilIT

Ancak sunu da

Dfami"

adli

eserden dolayi TOrkiye

juri

KiMOr

Vakfi tarafindan vsrilen

hey'et-i i9timaiyeSinc aidtir. Zira

ben bu eserde hif bir jahsi

fikir

beyan

husOsT mukafati, o zamanki Basvekalet MOstejan

tarafindan takdim edilirkan...
-

etmedim. Ne.sSyledimse,
ifadesinden ibarettir.

amme vicdamnda meknuz

olanlarm kef ve

Ekrem Ceyhun Bey

18

KADIR MISIROGLU
Bit mudafaa mecburiyeti dolayisiyla kaleme almati bu esere kargi jiiri tarafindan gbslcrilen alakamn, Tiirk fikir hayati
bir

muhterem
ccs3rete

bakimmdan da ayn
bir Tiirk miinevver

ehemmiyeti
gibi

vardir.

Yazilmasi dirayctten ziyadc

cserleri taltif

muhtac olan bu

mevzulan ileyen

cdcbilecek

kadrosunun bulundugunu gormekle bahtiyanm! Bu

scbeple

asil

sevincim, jjahsim

adma

dcgil Tiirk fikir hayati admadir.

Ben

do bilmukabil olarak bu dirayet ve liyakali gosterdiklerinden dolayi muhterem

TURKlYE MlLLt KtlLTUR VAKFI

miitevelli hey'etini,

ICiNDEKiLER
BE?INCI BASIMIN TAKDlMI
,

O'nun degerli bajkani

te^ekkiirlerimi arz

TURGUT OZAL

Bey'in jahsinda tebrik eder,

ederimL
(SEB1L, Sayi 20)

ONSOZ
BlRINCl BOI.0M
:

"

OSMANOGULLARI'MIN TARiHgESi, HUSGsiYETLERi VE CIHAN TARiHihIDE OYNADIKLARI MUAZZAM ROL

I -

OSMANOfiULLARI'NIN TARIHCESI
-

A OGUZLAR VE KAYIHAN AIRETI

a) Oguzlar.

3)
b)

Kayihanlar

'
, ,

OSMAN
a)

QAZI'NIN SAHSlYETI VE
Gazi'nin ahaiyeti

SECERESl
Osman
b) Osmaogullari'nin

OSMANOGULLARI'NIN
38

eqersu

.........

'

49

II -

OSMANOGULLARI'NIN KUSUSlYETLERl VE ClHAN TARlHtNDE OYNADIKLARI MUAZZAM ROL

-

A OSMANOGULLARI'NIN HUSUSlYETLERl
a) b)

Manevf Bakimdan
Siyast

Bakimdan

"
_

64

B - CIHAN TARiHlNDE OYNADIKLARI

a)
b)

MUAZZAM ROL
70
,

TOrk Birligi.Bakimmda
Islam
Birligi

Bakimmdan..

71

23

iKlNCl

B6LUM

OSMANOGULLARI'NIN VATANDAN QIKARILII VE ACIKLI GURBET HAYATLARINDAN SAHNELER

I

OSMANOfiULLARI'NIN YURT DI1NA CIKARILISJ A BUNA SEBEP OLAN HADISELERE KISA BlR BAKI?
-

flNSflZ
75
78
81

a)

Mill?

Mucadeleye Tekaddflm Eden Gunler

HusQsT Durumu

b) MlltMucadefe....
>

,.

c) Sultan Vahideddin'in

HILAFET ILGASINA VE OSMANOGULLARI'NIN YURT DISINA CIKARILMASINA MUTEDAIR 431 SAYILI KANUNUN B
-

HAZIRLANMASI.TBMM'DE MUZAKERESl VE TATBlKATI

a) b)

431 Sayih Kununun Hazirfanmasi

10O 114

asirlarca zaferlerden zafere bulunan Osmanogullan hakkinda aleyhte pek ? ok 5 ey yazilip soylenmistir. Bunlarm ekserisi - maalesef guniibirlik siyasetin emrindeki kiralik kalemlerin mah-

f>j

iirk

Milleti'ni

ko$turmus.
ve

Ich

Bu Kanun'un

TBMMde Muzakeresi

suludiir.

c) Tatbikal

'39

mevzudaki
akli

son elli yd i ? jnde bu buliin yazilip fizilenleri, ihtiyatla karsdamak, sellm idibidir. Ger i, Osmanogullan'na
S

Bu bakimdan

billiassa

II

OSMANOeuLLARI'NIN ACIKLI GURBET

1 -

kar.

HAYATLARINDAN SAHNELER
Sultan Vahideddin

'83
211

2 3 4

Abdulmecid Etendi
Abdilrrahim Efendi

giri;ilmi9 bu adi sogme kampanyasina katilan hi s bir ciddi earihsi S ikmamistir. Hakikaten bu gibi gen;ek tanh S iler -alabildigine gayr-i miisaid olar. sartlara ragmen-

Burhaneddin Efend>

5 Osman Fuad Efardi 6 -MahmudSevket Etendi 7 Mehmed Abid E'endi 8 -Abdulkerim Etendi
9
,

233 242 246

253

305 316
325

Ve

Digerlori

UCUNCU BOLUM OSMANOGULLARINA KARSI SON HAQLI

:
:

geryegi yine de ortaya koymaya bunlardan bazdanna yeri geldikje temas eddecektir. Fakat ne yazik ki; Cumhuriyet devri He birlikte bajlayan ve korkunc. bir din ve tarih dusmanligmi aksettiren haksiz ve irkin bir koiuleme eds ebiyati, hala devam etmekte ve mektep kicaplanma kadar .ntikal ederek, gercekleri -siff yar. munevvereler muvacehesinde de olsa- sislendirmeye muvaffak olmus goziikmektedir.
calisjmislardir ki,

bu

mevzuudaki

TAARUZU....337

DORDUNCU BOLUM OSMANOGULLARI UZERlNDEN K&BUSUN KALKISI

AILK

MERHALELER.

:.....
:

367
379

B-SONMERHALE
SONSOZ..,.;

428

hakkindaki beyanlarm da, birbirini nakzeden bir mahiyet arzetmeler.m -bir dereceye kadar- tabii kar ilamak gerekir. AuS cak, jayan-i memnuniyet olani 5 udur ki; Osmanogullan hakkinda yazilip soylenenler arasinda, onlann gurbeete bmbir mahriimiyet i s inde ge en elli yillik
S

i h icin z a m an gesmem.stir. Bu sebeple, yakm tarihimizle alakah bircok ahis ve vak'alarla birlikte Osmanogullan

sayilmalan

Surasi muhakkakdr ki; son elli yilm hadiseleri heniiz tamamen durulmamis. ve bunlarm uzerinden t a r

gereken

siirgftn devrel-

22

KADIR MISIRO&LU
1'iirk

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
tur.

23

Devlet ve Milleti aleyliine herhangi bir beyan veya faaliyette bulunduklarma dair hicbir iddiaya rastlamlamaz.
erinde,

Bu kanaatimizin bircok

delilini

muhtevasinda da bulmak miimkiindiir

bunlarin herbirinin yer verilecektir.

mahud tefrikanm
ki;

alakah bolumde

teshis ve tenkidine gerektigi

kadar

Ger^ekten Osmanogullari, ecdadlannin

millet efradi
lie

biitiin

bir

birlikte de olsa

asirlarca kinina girnick

bilmeyen keskin kilicJanyla fcthediltnis bulunan dogup buyiidiikleri aziz vatanlanndan nagihiinJ bir emirle tikanldiktan sonra, Tiirkiye ve Turk Milleti aleyhinc en kiiciik bir faaliyette buluninannslardir. Sadece, tekrar
cbleri

Esasen bu eser, o yazitardaki asilsiz isnat tiralara tarafnnizdan verilmis olan cevapiari 2
n gcnisletilmesi sOretiyle

ve

if-

viicud

bulmiistur.

Bugiin,

vatanlanna kavusmak i(;in bircok israrli miiracaat ve talbugiinkii de, olmustur. Bunun disrada bir
dahilinde
ve

Tiirkiye

Misir, Suriye, lrak

gib) kaybettigimiz eski vatan topraklannda yagima edilen eniliik ve einvalleii etralinda bir takim {alismalan goriilmustiir. Bunlarin davasi gelir. C k basinda bununla alakah faaliyetlerindcn galat olarak, del'a

ve hattii

Yunanistan

edebilmenin derin haz ve saadeti icinde bulunmaktayiz. Gerei Osmanogullari, her tiirlii miidafaa ihtiyacindan bendirler. Zira onlarin hakkin. teslim etmek icin vasat seviyede bir ecnebi kadar bilgi ve insaf sahibi olmak
bile

sirada bazi endiselerle imza koyamadigimiz 3 bu yazilan daha da gemjletilmis olarak efkar-i umumiyeye takdim

ktSmen o

kaf.d.r.
2
-

Osmanogullan'mn cihan tarihinde kan

;

ve imanla

MusulPetrolIeri
c,alisinis

Bkz MillfGazcteMe21Nisan-^4M.y,U974lMMeria.as,ndaOsrn

noinll.no. K.r,i Son H.cl. T...rtuzu.bde* M veBir Ti

r
l

Tiirkiye aleyhinde.
nin

gibi gosterilmek
fiili

istenmeleri-

imzasiyla nesredilen

lefrika.

bagh bulundugu temet maksad ve

yanhslar yeri

mad, mahud

163. (incu

maddeden

diirt

geidiginde izab edilecektir.

u 9 ne olmak

ve 5816 sayd, kanuna istinaden de Cerrahpasa Tip

iizere yedi

,eneyc

mahkum olmu s bulunmakta ve

Fakullesi Psikiyalri Klinijinc. verilmis

Osmanogullarrmn bugiine kadar Tiirkiye aleyhinde hicbir faaliyette bulunmadiklarma miitedair hiikmumiizu
kabul etmeyecek
hic,bir insaf ve iz'an sahibi

{ yhk bir

,ne' z Oiyet

en d 1S an
tafaote
end.se,,
-

sSye.inde muvakkaderde,l-i

oikmij bir d.rumda idik. Raporurmu

idi.

ise,

Adll Tib

MeclWna

Bu

ylizdendir ki,
i

Tnrk
.

bulunamaz.

Islam dUimanlannm yeniden,

cok

a Mi g im 2 haide

h.smmangramA

tek istisnasi, Tiirk basinuida her nasilsa itibarh (!) 0 s yer alan addedilmis bir ga/.etede gejen aylarda y u n u serlevhali bir tefrikadir ', Zannimizca Osmanogullari sulalesinden

Bunun

yazlta> im2a koymam|z , imkinsl2la! , lrm , !tl

ise;

Mahnd
ayn,

gazeleye gerekli cevab, geeik.irmeden vamiek

zarSrel halindeydi J-ira

manogullari'nin Son

arta kalan bir iki yash zat tie heniiz vatanlarimn yiiziinii dahi gormemis bulunan birkac genein yurda dtinmek ihtimallerinin belirmesinden endiseye kapilarak alelacele
efka'r-i

vatanlanna kav,, !ma lana imkan verenbir TBiMlvrde kabul olunnrn, ve Senato'da mnzakere edilniek safhasua gelmi, bulunuyordu. Boyle uazik bir zamana bilhassa ,a s llalilan bu tezvMln,

zamand.

O sm aoglnlan'm aziz

.f kanunu
iradeyi

isliro.l edenleri yamllmaya oal.smak gibi s rfi! bir gayrctin mahsulli oldugo, gozden kacm.yordu. Nilekim 9 ok gecmedeu bu tevzirat, S em,ye edinen bir lenalbrun ag,r b,r li s ala Osmanogullan'na

miBt

hueum

umurmyeye sunulan bu mesnetsiz

-

ifsaat(!)in

ettigi goruln,li

memnauyel

5 l(ir.

Ancak 5 ayan-i

olan, judurki;
bir

mahud

gazete Ue

gayr-i ciddi bir sinema senaryosundan hicbir farki yokl'>-Bki:'HithiyeGazclcst'nde IS

aju biriiji eden bn

.enator, millliradeye

dayanmaym i.deeo
d a rbe
di...
i

gece ba S k,,tarz,nda
nin gelirdigi
t

icn edilen.

20 Nisan

1 1

974

arihlcri

arasmda

Osm

h u k <S m

27May,

1 i

me

1 1 i

(invanli, temekizlerden

biriy-

manlllarin Son
yazi sens].

u n

sciicvhasj ve Nlsyan Yigitimzasiylanejredilen

21

KADIR MISIROGLU
yazdiklan desfanlann goz kamastinci panlti ve sasaasini izaleye hicbir garezkar kalemin giicii yetmiyecegi ciimlenin raalumiidur. Hal boyle iken, hala giinesi balcikla sivamaya cahsan bazi bedbahtlarm zuhuru dahi miicerret insanlik hesabina cok elem vericidir. Bu sebeple bizim bir miidafaaname mahiyetindeki bu eserimiz, Osmanogullari'ni -mevcut olmayan- suclarindan tebriye maksadiyla kaleme ahnmis degildir. Belki daha ziyade Osmanli diismanlarimn ger<;ek niyet ve
hiiviyetlerini teshis ve teshirdir. Bu vcsileyle Turk ve Islam tarihinin en biiyiik sahsiyetlerini yetistlren Osma-

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI

25

ggSSESSS

sgSHHrSSSH

nogullan'nin
icin

son mumessillerine miiteallik bilmecburiye vaki olan- bir miidafaamn n%iz kalemimiz miimkun ve muhtemel seretterin en bityiigiinii teskil

eyledigini Miliaria ifade

etmek

isteriz.

Gercekten Osmanogullarr, yeryiiziinde gelmis gecmi hanedanlarin en uzun imiuilu.su ve en hasmetlisidir. Hie
bir milletin tarihinde alti bucuk asir devain etmis bir hanedan bulmak miimkiin degildir. Turk Milleti'nin biitiin efradi, bu hanedamn her biri digerinden daha serefli olan muhterem mensuplari etrafinda ta baslangictan itibaren kenetlenmi; ve bu suretle biiyiik bir giic meydana gelmistir. Milletimizin asirlarca birlik ve

kuvvet, bugiin iizerinde yasadigimiz topraklari vatan kilan amillerin basinda gelir. Osmanli Hanedam sadece Tiirk Milleti icin san ve sereflerle dolu alti buguk asirlik bir tarihin viicud bulmasina ami! olmamis, ayni zamanda Isiam AEemi'nin bitip fiikenmek bilmeyen hach taarruzlanndan masun ve mahfuz kalabilmesini de saglamistir.

beraberliginin saglanmasinda en nafiz hanedan olmustur. Bu suretle sagianan

rolii

oynayan, bu

muazzam

Marsss

~
*"

'"'.:

B S be P 1 k an, " ar ' a ir k? :e n efr eti 9 n I.r

v* ki <*">*

Gercekten
cikraalarindan r e "s
riye^
i

Osmanogullari'mn

tarih

sahnesine

*riih

once cereyan

Hilal-Salib
ettigi saha, bugiinkii

Miicade

vatammizla Su-

ve

Ifrlistin

havaiisiydi.

35

KADIR MISIROSlU
kabil-i izahtir. Boyle

bir diigmanlik, asirlarca

Osmanli

Devleti'nin adalct ve semahati sayesinde huzur ve siikun

iccrisinde yasamis. dahili Hristiyanlar icjn bile munsifane addedilemezken, bii sbziimona bizdcn kimselerin bitip tiikenmek bilraeyen Osmanli diis.manligini izah imkansizhgi meydandadir.

OSMANOSULLARTNIN DRAMI 27 pam.yan yari munevverlerin suur altlarindalti asagihk duygusu ve Islam diismaialiginin makesi olan yanlis izahlan, hala revactad.r. Bu gibi bilerek veya bilmeyerek Islam diismanlarinm emellerine alet olanlairin, biiyiik yikrlmasinin gercck amillerinden mesela bir P e t r o I ndeki - tafsiline
devletimizin

iiu'eltsii
-

Surasi rauhakkaktir

ki;

yiikselis devirlerinin

sanli

mu-

imkan bulamadigraiz

burada
teshjri

hatSli

vaffakiyctlerini bu hanedansiz izah miimkiin degildir. ' Gercektcn F a t i h siz bir t s t a n b u 1 u n o h a ? siz bir a n u n i F e t h i ni, veya Yildi-

M K Meydan Muharebesini r m siz bir NigboluZaferini

i

ilah...

degisse de,

ortaya son derecc ibretli bir tablo c.kanr. Fakat burada mahud lefrika dolayisiyla tespiti elzem olan diger bir gercek de sudor ki; akip giden zaman icinde mcs'eleler ve bunlann Tiirkiye aleyhinde kulian.lmasindaki iislup

tutumianni teshis ve

nasil

Hal boyle iken, bazi kimseler, hala tarihimizdeki biiyiik muvaffakiyetleri hanedan -limdaki bir takim kiniselere ve hassaten millete mal etmekte, buna mukabil bilhassa son devirde ortaya cikan
izah edebiliriz?!...

altinda

dusmand.r ve

dusman faaliyeti durmamakta ve yeni sekiller devam edip gitmektedir! Hasil. dusman
ayni
faaliyetini tatil etmis degildir! Ebette ki et-

miyecektir de!...

ve
lie,

bambaka sebeplerin

eseri olan muvaffakiyetsizlikleri

alti

Osmanli Hanedani'na yiiklemcktedirler. Halbnki

tesitii

dim

ve

irk

hususiyetleri

ile

edi asirlik tarihimizde goriilen parlak zaferler kadar, hatalar da his siiphesiz. btttiin bir millet efradimn

apayn

birbirimden

miisterek eseridir. Muhakkak ki; tarih, mantik ve hakkaniyet icabi olan da budur!...

gerileme
sinsi ve

sikan ve tarihimizde ortaya olarak tavsif edilen durumun amilleri cok sefitli ve mev-zuumuz haricidir. Kisaca ise, sbylemek gerekirse, bu durum ic. ve di diismanlarin

Son

devirlerde

bir

deha olciisiinde bir cok biiyiik sahsiyet yetistirmis bulunan Osmanl. Hanedani'nmdir. Bu yiizdendir ki milletimizm diismanlan, bize karsi duyduklan
onlarin ahislannda merkezilejtirmislerdir Gercekten elli y.ldan beri bir boy hedefi gibi en cirkin .snat, .ftira ve diismanhklara maruz biraktiklan Osmanogiillan'ndan, Tiirkliik" ve Miisiiimanl.k

cok imsuru asirlarca sulh ve siikun icinde .dare etmis bulunan milletimizin, bu basansinda en biiyiik hisse hie siiphesiz arka arkaya
bir

dirayetle

adeta-

kin ve nefreti

planh faaliyetleri yiiziinden imkan yerilmeyen gerektigi i n k 1 1 a b 1 na zamaninda ve s a n a y i ekilde katilamamanm bir neticesidir. Avrupa'da ortaya sinai gelisme ise, Amerika'nin kefi ve yeni gikan
ticaret yollannin

bulunmasi suretiyle Hindistan'a

gidil-

bunlann neticesi olarak da Avrupa'ya biiyiik bir servetin akmasi gibi biisbiltiin ba$ka sebeTanziplerle izah edilebilecek vakialardir. Ne yazik ki; mat'tan bu yana Sark-Garb muhasebesini layikryla yamesi ve
biitiin

istemislerdir. Ciinkii mill! varligimizin dustnanlan, milletimizin has ve beyni olarak daima onIan gormus ve bu sebeple oianca hincini onlara .voneitnustir. Gercekten Osmanogullan bin vildanberi devam eden H i lal-Salip *' ii c a d e i e s i
agirlik noktasini teskil etmistir. i s te vatanlarmdan tard edili lerinin 5 yuzyil gectigi halde hala tatmin olmayan

am almak

hesabma

intik-

mn

bu yiizdemdtf

aziz

ki;
;

azetTOA s'yarini''
bir kinih haksiz

23-

KA&IR MISIROtSLU
olunmaktadir. ve efrkin tezahiirlerine sihid
de,
basil oldu

OSMANQ0yUARI'NIN DRAMI

29

bu zamana kadar gecikmi? olmasidir. Zira, mafcsad

amine Buna ragmen bu defa yaniltilamayan ve Turk - velev b.r vicdanma bihakkin terciiman olan T.B.M.M. - bu vatanin hur ve af kanunu cercevesi icinde de olsa
lari
elli

amma
ileride

ba'de barab-el-basra.*..

'

ziyade hakmes'ud havasini teneffus etmeye herkesten

yildir siirdiirulen korkuni; bir

eviatlarma karsi olan fatih ecdadtmi/.in gurbetzede zulmu nihayet beriaraf

esnasmda ban eylemisHr. Gerci bu keyfiyetin tahakkuku 1 Osmamebuslann ve hatta degcrli bir Sultan Efendi'nin' bulunmadigi nogullan'nin ortada afvedilecek bir suclari olmutur. Fayolunda son devcce hakli bir itirazlan vaki atfederck /.arurete bir teknik ahsen kat,

kisaca gurbet sergiizestferini okuyacaginiz bircok kiymetli sehzadenin delisetli bir daussila ile kivranarak irtihal-i dar-i beka eylemelerinden sonra! Bugiin, bu imkandan heniiz vatanmin bir tasjm bile gtirmemis olan bir kac gene sehzade ile Tiirkiye'de
hicbir gechn imkani

Evet,

dalanacak?!.. Heyhat!..

bulunmayan bir iki yash zat mi fay. Bu vatanda, onlarm bir cogunun
dikili
aga<;larinir,

mal

miilk

muhimsemedigimiz bu noktadan
judur
ki;

daha ehemmiyetlisi
sonra dahi olsa

asd

biz, millet olarak, elli yil

hatadan dbnerek, ecdad ve tarih temin edebilir isek, oniinde afvedilip bagisianmamm Osmanogullan hcsabina yine dc kazanc buyiiktur!.. Sayan ciheti, budiisiinulurse, bu neticenin asd tecssiife bulunmasi degil nun bir af kanunu icmde temin edilmis
biiylesine

korkunc

bir

lazimdlr. Biz daha doksan ya?indaki bir tek Sultan Efendiye bakmaktan bile aciz durumdayiz. O Sultan Efendi de, uziilerek ifade edelim ki; davamizin ba taci addettigimiz Sultan Abdiilbamid Han Mazretleri'nin hayattaki yegSne evlitdidir.

birakilmadigiiii

namina bir unutmamak

bile

Kim

biliyor,

ne yiyip

bugun O'nun ne halde bulundugunu, nerede oturdugunu, kjtiginl?!.. Unutmamak gerekir ki, zulme nza
'

da, zulijmdiir!....

haklan

sultanlat.yi.rda doomc Osmanl. Hinedan'tna inensup Istanbul'da oturan doranelefine feel bir bulunmayan hanedan mensubu eiteWtain, memlekete
izin verilmesini istcmislerdir.

Bu iirada u hususu da belirtmek gerektir ki; Osmanogullan'nin vatana avdetlerine imkan veren kanuni degi|iklik - her ne kadar -biraf icinde

kanunu*
{ok mullu
dcini|tir.

kanunla

Yurda donme
bdlrten sullanlar,
oagt aff

.Kocaman

kcndilerini (izecefm, iznmin, rakaniacak gcnel afla saglanmasrom hSneaaiun mensuplan cant ve hirsizlarm faydalanabir

ki(ikrmrumlcklmizc donmelcrine
vaslidir.

izin verilmasi, beni

arzi

kilar. Zira,

bircogu

Son gunlcrinde vatanlannt gormclerini

edcrim

m kapsam. Ici

hicbir

zaman

almamazlar. Bu, asalctimize

uygun bir harekct

(Bkz. Milliyet Gazetcsi,

24 Mart 1974 tarihli

nilsha).

olmazdemislerdir.

Nesllsah Sultan, bu konuda Osmat.lt Hanedani'mn mensuplartndau

soy.cmitir:

jurtlan

bu haberdo gecen nedMI, konu, genel, ozel knpiam ve benzcri uydurma kclimeler gazete inuhabirinin dinledi ji sozleri kcntll lisamyla ifade etmesinden dogmustur.
Mcs'eleyc bu nokta-i nazardan bakan yazarlar da gdrulmiistiir:

Tahmin etmak

gtic dcgildi, ki,

Vas.b Efendl, Az.z Efendl, HSnedan'a mensup biiyuklerimizdeil iadece Gencler, Avnipa ve Amenka'da Ve Memduh Efendi'ler hayattadtrlar. yurda gelip, ye,le;eeekk,rmi sanmryomm. ogtenim yaptynrlar. Bu nedenle geactai. Turkiye'nin zor s.rtlanna abjamazlar. AnOnto, oradaki hayata alisrruslard.r. Gelip
-

Ntam

u halde

siz kimi,

da 6Ail dikeek.e, bu maddenin ad, Oamanli Hanedanrna Tdrkiye'de Oturma

Mihaadesi Verilmesi
olur.

ne i 5 in afvediyor veya etmiyor sunuz?.., Jjger af kanunuiu

*

cak

iiikelBini

gormck

yasldar bfiyiik btr loin gecici olarak gelirler. Yatatz,

vauu

knnunuod. kendi

isimleiini
-

Fakat Osmanogullannm komiinistler i in ? etkanlacak bir af de gormekten rnenmniyet duyacaklan pek fiiphelidir.,,
Istiyorlarmis?.
"

(Ukz: E. Giingop
5zlcroi'iihded.itier-

Osmanogullan Af mi

Orladogu Gawlesi, 26

SuadHayrifirgiipia'nungelioi Ffa.Ia Urgiiplii de

Ailem.zden clan

Nisiin 1974).

KADIR MISIROGLU

saglanmqsa da ifade ve tanzim

bil-i

ekli itibariyle onlara ka-

mevcud olmadigi gei<;egini de ihmal etmemijtir. Hakikaten mezkur kanunun bu hususa

izafe bir ciirmiiii

sekiz.inci niaddesi, diger niaddelerde oldugu afvedilen bir ciiriimden bahsctmemektedir. Sadece, vaktiyle ihdas edilmis, bir k a n u n i in e lit n u n i y e t i bertaraf etmektedir. Bu foCiliyle diger bir kanunu

mutcallik

gibi

tadil

cden mustakil bir mahiyet tajimaktadir. Belki lek

olabi-

ba$ma ve ayn bir kanun olarak tedvini daha dogru Fakat bu haliyle de onun bir a f lirdi.

kanunu

BIRiNCi

BOLUM
TARiHCESi,

m a d d e s i mahiyetini tajimadigi agikardir. Velev bir af kanununun niaddeleri arasinda yer alsa bile!...
de $unu ifade etmek isteriz ki, Osmanogullari'nm acikh gurbet scrgiizestlerini nakletmekten maksadimiz, efkar-i umiimiyeyi onlara acunak iseikaraetinde tabrik degildir. Bilakis bu tacialaru bigane kaldigiimz ve unlardan habersiz . kendi hevii ve hevesimiz istikaraetillde fiitursuzca yajayabildigimiz igin asil
HSu vesile ile bir

OSMANOGULLARI'NIN
HUSOsiYETLERi

VE CiHAN TARiHiNDE OYNADIKLARI MUAZZAM ROL

OSMANOGULLARI'NIN TARtrigESt

acinacak olan, bizleriz. Ku sebeple onlarin bajlarmdan gecen facialan okurken gbz yai dbkebilirsemiz, bu yasjar asil kendimiz Ujln olsun!... Belki bu suretle Osmanugullan'ntn liailevi gurbet hayatlanni kcndimize bir ibret aynasi ve ciddi bir nel's mubasebesi vesiles'i ittihaz edebiliriz!... Ma'lumdur ki; yasarrnayan gbz, gormez!...

A OGUZLAR VE KAYIHAN AStRETl

-

a)

Oguzlar

slam ve halt! cihan tarihinin en buyiik devletini kuran Osmanogullan, mense' itibariyle Oguz Tiirklerindendir.Tiirk tarihinin
9

Beylerbeyi

Temmuz 1974 - ISTANBUL

bajlangicina aid kaynaklar, bir hayli

hetle, ilk devirler

muahhar btilunduklan
-

ci-

hakkindaki bilgilerimiz oldukca eksik ve vu-

zuhsuzdur. Gerjekten, bu hususa

cogu kere

mesned

ittihaz edilmis.

bulunan mill destanlar

kaynaklarise

bile,

cok soma kaleme abnnuslardir.

Ilk yazili

leri
5
-

ile

Vn. YUzyikndan kalmijolan Yenisey Kitabe VIII. YUz yildankatmaOrhun Abideleri5 dir.lsfc

Narmk ORKUN - Eski Tflrk Yazitlan(TDK) 1940 -Mutiarrem ENC1N-. Orhun Abideleri Istanbul 1969 -Neclp Asim- Pek Eski Turk yazisi, Istanbul 1328,
TafsilSt icia bkz: HiiseyJn
Istanbul,

1936

S
tarmte ilk defa olarak
1

KADIR MISIROSlU

Og^zkelimcsinebu Yenisey

Kitabeleri'nin

birinde rastlanmaktadir.'

K1NIKYIVA--

Turk

tarihi

gelcncgine vc Oguzlar'dan babseden kaynaklara gore,

alti

Oguz Han'in

oglu vardi. Bunlar orduda veya o

c n deni-

BUGDUZYlGDlRUREOlR.--

len ziyafellerdc -kendilcrine atfedilcn

ehcmmiyete nazaran- Han'in

sag
laraf,

saginda vcya solunda ycr

alirlardi. Tiirkler'de
7

Mogollar'm

aksine olarak daha serefli kabul olunmaktaydi.

Gguz Han'in Giin Han,

ijc

Yildrz

Han

oglu daima sag

laral'la

yer abyorlardi.
keliraesi,
8

Ay Han adlarmdaki Bunlara B o z o k u

ve
1

ala-yuntlu

bymOr
SALUK
CEPNl-

denilrockteydi.

manasina kullamliyordu.
admdaki digcr Be oglu
o k
1

kadim Tiirkcc'de boy(kabilc) Gok Han, Dag Han ve Deniz Han

ycr ahyordu. Bunlara da
idi.

isc, sol larafta

1

a r veya

Ucok

u adi vcrilmeklc

Bu

alti

evladin her

CAVULDUR
BECENE
BAYINDIR
KARKIN--

birinin idarcsi allinda dorl

boy

vardi. Bunlar

da kcndi aralannda
yenmiy-

itibailanna gore siralamyorlardi.

Bu

surelle Oguzlar'in, yirmidort toy-

dan

'

tesckkiil etlikleri goriilmektedir.

Bu

boylarin her biri

eti

en avci

bir

denilirdi.

a g un kusu mukaddes addetmiijlerdi ki; buna Bir dc, her boyun bir d a m g a si vardi. Bu, ugur ad-

BEG DlLl-

dedilerek davarlara, kapkacaga

kedilirdi.

vumlur ve haul raezar talanna bile hakOsmanogullan'mn nes/et cttikleri Kayi Boyu'nun Ongun'u
ise, iki

KIZIK-

AVSARYAPARLI-

sahin,

damgasi

ok

ile bir

yayli oktu.

Buna

ilk

defa tkinci

Mu-

rad'in sikkelerinde rastlanmaktadir.

Oguzlar, siyasi bir camia veya memleket icin e
1

veya

i 1

tabirini

DODURGADOGER-YAZIR--

7
8

Prof. Dr.
a.y.

Faruk

SUMER

Oguzlar, Ankara 1972.

sh.

205

Kasgarh Mahmud,

<Divtn-l Lilgat

it -til

rk
i

isimli eserindc

KARA

IVLt-

ALKAEVLl-

bu boylan 22 olarak gostermistir. Aynca O'nun

yer verilmi j ve bu kelime
liste

tasnifinde

Kay

lara ikinci strada

BAYAT-tarn

Kay
ii t

J suietinde yazdmistir. Ojuz boylanna Sid

1

KAYI-

Reit-ud Dln'in

CSmJ -

var h
i

isimli eserinde

yer almisrir

ki,

bun-

da

Kay

B o y u null birinci

sirayi isgal cttigi goriilmektedir.

RElD

UI)

DtN'E

CORE OGUZ BOYLARI

34
kullaniriardi.

KADIR MISIROSLU
Buscbcplc Oguzlar'm
i

OSMANOGULLARI'MN DRAMI
ve ulkelcrine

ise,

35

siyasi

topluluguna
hiikijmdara

Og uzc

Oguzcli'nin

basmdaki

Y ab gu

Celaleddin Harezmjah'in vefati uzcrine o

biiylik

kumandani yenen
ih-

Mogollarla vurusa vurusa mi Anadoluya gelip yerlclikleri hususu

tilaflidir.

dcnilirdi.

Bununla beraber Kayilar'm Dokiizuncu Ylizyilda

Onuncu Yiizyildan itibaren lslamlamaya basjayip Onbirinci Yiizyilda lamamcn bu yoni asabiycte inlisab elmis bulunan Oguzlar'a
bundan boylc artik Til r km e n dcnilmeye baskmnushr.

Selcuklular'la birlikte Ceyliun Nehri'ni gecerck Iran'a geldikleri

mu-

hakkaklir.

Ancak Osmanogullari'nin

ne$'et ettikleri Kayilar'm

Anado-

lu'ya gelisleri vc

bu esnada cereyan cden hadislcre dair

..

bilgilcrimiz

efsanevi bir mahiyet arzelmcktcdir.

b)

Kayihanhlar

Gercekten, rivayetlerc nazaran Kayilar, Ccyhun Nehri'ni gegtikten

sonra, once Horasan'da
Kayilianlilai

c r v ve

a h a n bolgesine

veya Kayi Boyu, Oguzlar'm

dalia ilibfuh acldcdilen sag

laialla

yeralan boylardan, yani Bozoklardaiuli.

Bu

gruplaki boylann

kcndi aialanndaki suakinmada da en sagda yer aliyordu.

lar'dan,

Yam

Bozok-

Gtin Han'a

labi dort boytin

on

ilibarhsiydi.

Eslscn Oguz boy-

devam eden hiicumlan sonunda Celaleddin Harezmsah ile birlikte Azerbaycan'a ve Dogu Anadolu'da Ahlat taraflarma gSs ctmisjerdir. Ancak Onbirinci Yiizyilda Diyarbekir ve Harput'ta hukumet kuran ArlukogulIanda
Kayilar'dan oldugundan bunlarin bir kismmin Anadolu'ya daha once
geenvis,

yerlejmijlersc de, Mogollar'in

lannin lam bir

lislcsiiii

vcren vc biinlan siyasi chcmmiyeilerinc gore

sirakiyan Resjd-ud-din'in Cfimi-ut-Tcvarih isimli cscrindc Kayi

bulunduguna hukmeunek kabildir,

bir

Boyu'na

birinci sirada rasllamlmaktadir.

Kay

nui manasi; k u v

vci vc k udrctsfihibi
bunyesindeki

Kayilarm

demcktir, Osmanogullari bu

kismi Sehjuklu Hiikumdan

I.

boyun

Maud-din Keyku-

Kara- ke.cll i asirctindciidilci.

bat (1219-1236) tarafmdan Ankara havalisindeki,

mintikasina ycrlesiirilmisjerdir.

Karacadag
S 8-

Buradan

bilatiere kistok olarak

Oguz Boykm, basjayan fetih hareketiyle birlikte Anadolu'ya gclmcyc vc burada yerle^meye bajdamislardir, Ancak bu yerleijme de
dcfalcn vc toplu bir halde gcrgeklesmemistir. Anadolu'ya piuea parca ve
muhtelif larihlcrde gelen
fa

g ii

yakmindaki ovaya ve yaylak olarak

daDomanice nakledil-

mislsrdir. Fakat

Anadolu'ya gelisjerinden devletlerini kurduklan bu

bolgeye yerleinceye kadar baslarmdan gecen macera, hakkiyle tesbit

cdilebilmi? degildir,
linde

Oguz boylan ve

onlarin kollan

hemen

her tara-

Bu husustaki bilgilcr zamanimiza kadar rivayet harivayetlerin

dagdimlardu. Buiiuo neticesi olarak buglin bile hala Anadolu'nun

devam cdip gelrni$tir. Bu

en meghuru sudur:

muhtelif yerlerinde

Oguz boylaniun adlarnu

10

taiyan

bucok kby ve kasel'an

abaya rasllanilmakladir.

Bunlardan bir kismi da

Kay1

aduu tasiyan

koylerdir. fte

Kay

a r da bu suretle Anado-

Anadolu'ya gcldikten sonra bir miiddet Ahlat'ta oturan Kaydar, oiadan aynlarak Erzurum, Erzincan ve Amasya taraflarina gflg etmijlerdir.
Fakat hayvanlanni beslemek icin kafi miktarda tnusait arazi bulamatnalan

lu'ya gclmiglerdir. Selguklularin 1071 Malazgiit zaferini

muteSkip bir

kisim Oguzlar Anadolu'nun muhtelif yerlerine iskan ettikleri

sebebiyle Haleb'e dogru yola gikmislardu-.

Bu

su-ada reisleri bulunan

malumdur. Ancak Kayilar'm bu sirada mi yoksa, daha sonra

10- Bkz: Dahiliyye Vekaleri tarafmdan cikanlan
''k6ylcrirtiiz>> isimli

Suleyman ah'in

Caber Kalesi
'
'

civannda Firat Nehri'ni

gecerken bogulmasi

iizerine aralannda yola

devam edip elmemek husu-

cscr-Nihal ve
-

Ahmed Nad

Anadolu'da

Tiirklcr'e aid yer isimleri, Tiirkiyat

a.g.e. sh.

Mecnruasi, C.ll

1 1 -

Kayilar Sogufe yerlestikleri sirada

reisleri

bulunan Erlugrul GSzihin babasina

Profesor Faruk

StlMEU

211 vd.

aid bu rivayet birbirinden aaklen biitiin eski.larihleriniijde yer aunasina

ragmen rfQgm

3S

KADIR MISIROGLU
ihtilaf

sunda

Bu sebeple Kaydar'in bir kisrm orada kalmij, digcr bir kismi ise geri disniip fukurova'ya gelcikrmj vc ikiye aynlmilardir.
mislir.

Burada da

Icrkar ikiye

bdlunmujler vc
S u

bir
r

kismi kuzeye yiSnclcrck

1

Erzurum civanncla Pasinlar Ovasmdaki

yerle|mitir.

mc

C u k u r a gelip
ihtilaf
ile

Burada da aralarinda yurt lulma liususunda

kismi gcldiklcri
asil

cikligmdan

bir

ycrc dOiimiis, Ertugrul Gazi

bit

a
to

kardcsi Diindar Bey'in

cmrmdcki digcr

kismi Mogol akinlanndan

btzar kalarak Oria

Amdolu'ya gbcctmislcrdir. Sclcuklu hiikumdan Alaud-din Kcykubat da onlan mliracaallan iizerine Karacadag'a
yerlcsbrmistir.

<
c

'c 3

_
>

Heniiz tarn mfmasiyla Icvsik edilcmcmekle licrabcr buraya giderken

Sclcuklu vc Mogul kuvvctlcri arasinda deligetli bir carpismaya rastlainisjar

vc zayrf olan Selcuklular'a yadim cdcrek, onlann galip gclmele-

cs ;!?

rini sagkimisjardir.

>,
reisligi

Ertugrui Gazi'uin

allmda oucc Karacadag'a gclen ve sonra

$
it
CD
tJJ

da buradan Sbgiit ve Domanic'c naklcdilcn Kaydar, rivSycle nazaran

ddrtyiiz cadirdan ibarcililer.

Bu yilzdendir ki, Nanuk Kemal

himem crbab-i cidd-ii ictihadiz kim, Ciliangirane bir devlet cikardik bir airettcn.
l!iz ol Ali
dcgildir.

z en a> a n
*-

S'iikyman ah'm
r
i

Firat't

gccerkcn bogulmasi ve Caber Kalcsi'nde

liala

Tu rk

p
ra
CO

a>

Mc

z a

diyc

bibnen yerc dcfncdilmesi hadiscsi en eski kaynaklarda Anadotu

Sclcukilerinin ceddi Siileyman bin Kurttllmus'uu

macerasma aynen benzemektedir. Bu

etmek miimkiin

scbcplc

bu

>>
vak'ayi ancak Siileyman bin Kurtiiltmrg icin dogru kauul

ra

14
griuinmektcdir. Diger bazi kaynaklarda Ertugrui Gazi'nin babasi olarak Siileyman
degil dc, Gijndiiz

ah

Alp

gcislerumcktcdir.

Mesela Tevki-i Mehmet Paja Tarihi (T.T.E.M. nu:

sh.

79) Dii.sluniamc-i Enverl (Mukrimin Haul ne^ri

lar

SI) vc Ruh'fnin Al-i

Osman

Tarihi bun-

arasmda

zikredilebilir.

Digcr bazi kaynaklarda daha ba$ka isimlerc dc rastlanmaktadir.

HSsili biitiin bunlar sadece birej ihtimaldir. Heniiz

bu husus, tamamen aydinlatilmij

dcgildir.

12

Biz oyte yuce

bir

himmet, ciddiyet vc gayret sabibi kimsclcriz

ki; bir asfretten

ortaya cihangir bir devlct cikardrk, demektir.

38
domi^tir.
I3

KADIR MISIROGLU

osman ogullari;nin DRAMI

Babasindan kendisinc kalan heniiz kurulu halindc ve
diimai)la cevrili kiigucuk bir
iislclik

3?

dc

elrafi

Krtugrul G&zi'nin anasi Domanic'm Cargamba koyiinde medfun

Uc B

e y

ydi. Fakat yerli

vc ya-

Hayme

Ana'dir.

I4

baaci kaynaklarin iuifakla bcIirUiklcriue nazaran, nefsindc buyiik biri

Kaynaklarmuz Ertugrul Gsi/.i'nin doksan yagim gccmis olarak 1281 vcya I288'de vcfal elligini yazarlar. Tiirbesi bizzat zabfcitigi
SogiU'tedir.

yapacak licrhangi
mi^ti.

bir

kimsc

ijin zaruri addolilen buliin mcziyctleri

cemet-

Fcvkaladc moid ve ccsurdu. Biiyiik bir hamle ve tegebbus guciine

saliipii.

Ycrinde ve zamamnda harekcl ctmesini

bilirdi.

Son dercce

sogukkanli, metin vc sabirhydi. Dinine ve yoneldigi yiicc gaycyc akla

OSMAN

bagliydi. ah^l hayataida alabildigine mulcvOzi ve kanaalkar olan

bu

GAZl'NiN AHSlYETl VK

biiyiik insan,

i\

ke

mc

1 1

a h dSvisinda hudufsuz bir

ihti-

OSMANO{*l/lXrARI'NXN $ECKKtSi

ras saliibiydi.

Hak yolunda

hizmctiiie

mSni

tekil eitigi Uikdirdc feda ede-

miyecegi bic bir $cy vcya ahis yoktu.

a)

Bu

sebepledir ki, sonsuz bir hilim

Osman

Gazi'ium Jjahsiyeti

vc merhamel sahibi olmasina ragmen, kendi oz amcasuu bile -mnkaddes

gaye.sinc cngel ickil cltgi anda- bizzat
15
-

yok clmckten cekinmemi^ti.'

iic

KftngTiit

dim

vefat etligi

zaman gcridc

oglu kalmi^ti, Beyligm idaresini, bir

Adi clhan
Hazretlcri,

larihinin

en

biiyiik dcvletinc ttavan

olan (Xssnan
iic

iia/.i

miiddetlcn bcri haste olan babasma vekaletcn yiiiiitmcktc bulunan

Osman Gazi,

bunlann

babasimn ycrinc geciigi zaman sadece yirmi

koskoca Osmanli imparaiorJugu oyle

yatandaydi.

en

kiiciigiiydLi.

Aynca amcaKi Diindar Bey de

hayattaydi. Bazilan ya5!a vc yolda nlu

olmagm ksvim ve kabikye

13
-

ba? olacak Diindar'dir^ diyoriardi, Aiimia kcudii kabilcsi Os'

Ilakikiitio

kGfflciik bir $freltcn

mcydana
ilM

man'a

vcciii gaiiip el

altmdan halicrgoudcnip soylejiiler. Dijndar dahi balk ortasma geliitikadin giiricek, beylikten

gelmi? degildir.

GflTgi ilk niivc Kayilardir. Fak.it

bulunduklan mcvki, lakib

ki,

eltikicri

cck, halkin

Osniana meyil ve
etii. (Ne^ri, sh.

vaz geciip

ol dalii

Osman

gayc dylesine

umUmt

bir lasvip
Ileri

vc nlaknya mazhar oimujtur

gcleni
ile sail-

cGkmek

Elzcrc biiliinan
-

G&Ei'yc biat

28-29)

Sclcuklu Devlcti'nin bir ewk

bcylik vc ajirct nicimiplanmn

all

labaka-

Bu

siirctle

Diiiidar

Bey Ac yegeninin emrine gintii? oldu. Pakat bonu bir turlii hazmedNihayct

lanmn

geni$ Sloiidc miizalieretlerinc nail olmuskidir. Zira bunlar, Osroanlilar'm diger

cmiyordu.

l^-inde gizli bir mnlialefet vardi,

1302 yilinda

K6pruhisai'ui

bcyliklerin aksinc olarak,

goiiiyor, cihad

nazarlanm garba yani

kiifl'ar flzerine

cevirraig btiiundugunu

fethine ciktlacagi sirada icinduki hislen aciga viirdit.

imk3n vc

timitlcrinin collar iizcrindc loplandigini lakdir cdiyorlardi.

Diger

Ordimmi
Rey,

gefer i?in Yeni^ehir Ovasi'uda toplandigi

ii

ve hareketc gccccegi sirada Diindar

bcylikler isc biibirlejiyle bogusuyorjardi. Itc kanaalimizce

asil amil,

Osmanli Dcvlcti'ne vucud vcien

liiyik

K6pr

bu

biiyiik miizahcrcl oirnusUir.

Buna her bakimdan

olan Kayilar,

dim vc

rckctin, beyligin

bajmi dcrde sokacagmi,

ileri

m fetbinc muh&lif oldugunu ilan ctli. Buna sebep olarak da, bu liazira Rum tekfurlan ile Germiyan Beyligi'itin
suiyyordu.

siyasi, icab

ve temayulleri sen dercce mahiraue bir jekilde kuUanmasim bajanri^Eaidir.

birbirle'ri ile

hasedini celbedccegini

Osman

Bey, amcasmi sabir vc

siikfinetle dinledi.

Ba;ka beylikkr

bogujur ve 56k.cn Selcuklu Devlcti'nin

ile

ycrini

almaya
asla

Once O'nu bu yersiz

fikirlerindcn

caydirmaya

calisti.

Bu

sdretle

amca

ile

yegen arasmda

bir

cah$!rlarken onlar, gaza" vc cihad

mejgul buhiniiyur ve mctbularma sadakattcn

miinaka^a ba^ladi. Baglangicta

biitiin ileri

gelenlcr

ittifak

halinde

Osman Bey'i

tasvip et-

aynlnuyoilardi.

kadar
la"

ki,

Selcuklular'dan sonra onlann yerini alan tlhamler'e

mektelerdi. Fakat miinakaja iicrlcdikgc ba'zjtannin Diindar Bey'e

bajladikian goriildii.

meyletmeye

baglanmaktan, bunu
cekinmemis,lerdii-.
,.,.,

Orhaii GazJ

devrine kadar devam cttirmekien bile

Bu sureile ihtilafin biiyumesi ve

II.

ordudaki birligin sarsilmasi ihtimali bclimii^ oluyordu.

14 -TOibesi 1892 yilmda

Sultan Abdulhamid
tiirbesi

Han

tarafmdan

yaplirilinis.tir.

Durumun

nezaketini kavramakia gecikmcyen

Osman Bey am

birhareketle elini yayina

Ayni jekilde Ertugrul Gazi'nin bugiinkii

de

O'mm eseridir.

atmij ve gdz a^ip kapaymcaya kadar kisa bir zaman zarfuida amcasim oklayaiak davayi hal-

43

KADIR MISIROGLU

OSMANOGULLARI'NIN DRAMl
Ahlaki, edmeriligi vc hayirscvcrligi dillcrc dcslamli. Gereektcn oldii&u

41

zaman
surii

geride mai olarak sadcce

ati ilc

kihci vc bir kac kaftani kaiin^n.

Og

de koyunu vardi. Qiinkli kazandigi zaferlcrdcn hisscsinc diien

liayir ilcrine surf cylcmigii.

cmsali yoktu. Kollan normalden 90k uzundu. satmdiginda diz kapaklannin altina sarkiyordu.
c^i

mckte

Iki

yanina

ganimcli fukaraya dagilmis vc

TuKugu yolda
lanmizda
17

iliihf

bir

le'yidc

mazbar olduguna
biri

17

dair kaynak-

Diimanlan bile O'nun meziyetlerini kabul vc leslim cfmeklc hie bir

icrcddiii gostcrmemJ$!erdir.

bir

cok kayit

vardir.

Bunlardan

de ugruna ba koydugu

Gercekien

ya/.digi larih garexkarliklarla

-

dolu olan
,
.

Hammer bile:

B;V/i kiilOb-itcvuiili-iiiiuicbcrcdciiniharrcrvcristc keg-i sutflr bulundugii

SsiiiL-i
liali

ve ba'a nviiyat-i mevsukadan oldugu iizcre ^Sultan AlSiiddln-1

.Ostium liakkinda

Selyiik^

bir hijkiim

verilmek la/.un
viis'at-i

gclii.se,

dcriz ki, la-

bir jahs-i mofluil-iin

ncscW

kendusiiic peder-i maiievi

ziyiifct-i

ittihaz. Idiib

bu

hakkibii kabul

elmeyen jecaatme
li.:issa-i

amal vc
i

cikan-i dcvlei

biiyiik devlcller

vc ffySn hozcrfitma bildirmek gareziyle bir

liyle ol flsnn ullc-i

muldkSne

tcrtib

mQessislerimn cGmlcsmin

ve crkan-i devlcba'd-el icrS-yi

imiivazi olan iikr

fesebbiisperveri

m-

ulunu ve

kibar-i mcjayiliini
ifSretlc

zimam

elmi^iir,

Bunu

aarayim da'vat vc

<la

ilave cdoriz ki,

ameasmi oldiimms. olmasiyla

lifuz

merasim-i

ziyfifet ol jalus

tamfina

bu

/at-i gerife bizi

beraber,
inkardir.

fa/.TIcli tekil

eden cvsaf-l maneviyycyi

hatira-i

kendisinc cvlSd idiib bc

sirr-i rijtc-i

oldugu nakabil-i
la'zimiiii - ki,

de anlan kcndjmc peder

iitiliaz

cykdim, dcyu hcynehumada ma'kud olan

i'lSn

Ertugrul oghmun
tier

osmaniyandaki yad-i

fibuwet vc bunflvvct^birazara

ve

ijaat eylediktc

Mcv[aii3 Cctaliiddiii-i

Osmanli tahlma
liulkunn niftlik

yeni padiah calis oldukca millet, (Xsman'm hiisn-i

amiklir,

Riimi kaddese sirrchu-s senl Hazittfcri

injcis5r-i kalb-i piriiiiclcrini

scr

olmasmi temenni edeeek dereecde

lfi

bu

amedan-i buz^ardan biilunmagla ki vak'a

mcclisdav kiyam vc
bila"

fikrimizin
ci-

mOdb olub derbal

islinadgahi

olmak

ilzcre va/.-i

enzar eyleriz.

diyerck O'nu takdir

tehiyyct-u ielara

meclrese-i gerifderi cSoiblnc

hiram b^yummjlar vc ol esnada

Sultan

Osmwn

mckten

kciulini alikoyamamistir,
idfirc

Gazi
biiyiik bir maliarei sahibi

talx;

scranu Hazrcllcri ErrugrnI Bcy> cfiolblndert ba'zi mevadd-i miihimmc

insanlan sevk vc

clmekfe

olan Os-

teMlgi hidmcliyle dar-i sal(anal-i Selvukiyyc ulan

Konya

ehri'nc gelmi? vc

il'3-yi

man

C&si, olorilesini zoraki

bir laliakkiimdcn degil, kaiilikli saygi

vc

mc'muriyci ziinmiida saray-i Sultaniyc miilevccdh bulunmiij olmagla tevfik-i hazret-i

pervedigfir-i

sevgidea ahyordu. Hcpsi de biiyiik ve degerli hirer kumandan olan

silah arkadaJan,

ekber kcndiisiiie'yar vc yaYer olarak Saiay-i SultSni ucrdiibam vasatmda

O'nun kumandasi allmda

bir

gazadan digcrinc $cvk

MevlSna-yi miisMinilcyh ha/retlciinc mfisSadefeetml; Hazrel-i Mevlana mfr-i

inflsSrunileybf

ve ficyccania feouyorlarch.
Fizik? biinye itibariylc dahi
cehrcli vc
r

goriincc

Osman

Key, Alairddin kendisinc bir peder bulmu;, ben de

miikcmmcl

bir insandi. Karayagiz

seni cvlfld cylcdim, buyuniiuslar. Mir-i mu^iiinileyli bu inayct-i

nSgeh-zohanlan

uzuna yakin orla boytuydu.

n veya

Bu yiizden
.

bazi larihlerde

K a-

/iyadcsiylp
nicdrcsc-i

memnun olup Imzur-i

geiifc-i

swllaniye duhul

ilc ifa-yi

me'muriyel eylediktcn sonra

merl$im-i setam vc
te-

Osma

Osmancik (Osmancuk)

adiyla amldigt

Mevlana canibine
ve sim-i

miisaraal vc

ba.'<la

icra-yi

gbrului'.

Zehir gibi aci bir kuvveti vardi Kilicini kullanmakta ve ata binharckctini saglamigtir.
Itcy'in Bflecife

liiyyct ah/.-i dcsl-i inabct

niha\ie-i

/Mr-y\ inabet vc sikke-puj-i iradetlcri ola-

rak ol haziclin niiindan-i sidk-binanilan silkinc dehaleile haiz-i seadct-i

lctinig

dunya vc

ahiret

vc 01 dnnun

okkiklannda haklannda
Tekfuru
laral'indan
bil-

pir-i

mu^riinilcyh

isar-i

himjnet edtib;Saltanat-i seniyye-t

Haymllah Efendi Tarihinde, bu hadiseye Dtindar

O.vniaii

isUmiyye mir-i

niti$artinileyhc evjad-i evlsidiria'intikal

ve miiddet-i

tavile al-i seadct

ill-'

GJxTye karji

tcilip cdilcn suikasltaii

haberdar bidundugu haldc bunu yegenine

mefili seiir Sra-yi jevkel-u saltanat

sflikasttc

olmalarma

fatihahiin

dirmemesi ve halts bu
dirilmekledir.

Tckfurla btriiktc harckct elmis, olmastnm sebep oldugu bil-

obnujlarve ahfad-i adSlet

ImdlanniO cHis-i
/.

scrir-i saltaiiat-i

islamiye ohiialanni
(T3rih-i AtS, C.
I.

da'vitt-i

hayriyyelerindc tahsis-i bi-

zifcr-u

beyan buyuimu|Dff...

I6-H*mmer-G

sh. 18-19).

1,

*h.

110

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
biiyiik

43
19

Kur'an-i

Kcrime gOslcrdigi
isj

Miami

,s

ilc

meshur ruySsidir.

Yapacag)
birakmazdi.

son cicrecedc miikemmel planlar ve hi? bir eyi tesadiife

ki,

Ne yazik

ahsiyyel vc icraatindaki azamct hSla layik-i

degildir. ftiad

vechite oriaya

konulmu

Kdprulii bir yazisinda

G^zi'yc, ba'zikrmda isc Ertugrwl

18- Kayoakianmizin haV-ilannda

Osman

G&fye,

affcdileii

bu hadiscyi

Hammer jtiyle

anlatmaktadir:

Ertufi u(

Mr

scyahattnde takvasiyle mitruf bir

/Mm

hancsine misafir oldu. Za-

mau-i

istirahal gclincc, s8hib-i

banc, Krtugrui'im oniindc biiliindiigu dolaptan bir kitap

cylcdi.

cikaidi vc daha yiiksek bir

mahale va'z

Ertugrul bu kitabm ismini ve nedcn

vusitasiyle
teblig

bahsctiigini sna| etmesi fizeiine, hltw sahibi

Peygambcr

(dunmu;
bfltfin

Kc)Slini]lah

yiini

Kur'an oldugunii beyan eylcdi. Ertugnii kitab-i kcrimi ahp

gece ayakla okudu vc ba'de biraz

uyumak

istcdi.

Uyudu vc sabah uykusu esnasinda

Bir
tecelli-i

ki

sarkhlarm efklnua goru iniillicm riiyalara pck

bir

riiiisaidriir.

kaxkari vaki olarak

scdadan su sozleri

isitti.

Madem

lei,

sen,

benim

k.cla"m-i

kadfmimi okadar hiimietle

san olacaklardir.

wkudun, evlfidin vc evliidm ncslcn ba'den

ncsil, nail-i izz-ii

(Ham-

mer... C.
gecrnektir,

I.

sh.

30) Nejrt vc Ali tarihlerindc Ertugrul GSzl yerinc

Ostium G&'a

19-

Osman G&ti

niyaz

elti

vc bir lahza; agladi, uyku gSlih

oldi. Yatdi,

uyudu.
idi.

Gordi kim kendulcriin aralannda bir

m% jeyh var
idi,

idi.

Hayli kerameti

zffiiir

oJmug

Ve

cemi halkun mu'tckadiyidi. Adi dcrvij

iii'meti

Vc

ilia

deivijluk batinmdayidi. Dunyesi ve

davan cog

idi

vc s3hib-i cerag ve a'lem

gah gclur
idi.

idi...

Dayim

miisafirbancsi half
idi.

olmaz

idi.

Ve Osman Ga/i

dalii gSll

Bu

azfze

konuk olur

Osman Gazi kim

GaViniin koybir

uyudu. diisindc gordi kim bu azfzin

inuia girer.

koymndan

bir

ay dogar, gclur

Osman

Bu

ay kim

Osman

Ga/jniin

koynma

girdiigii

demdc gobeginde

agac

biter.

OSMAN GAS
-Ttirk

Hah

golgesi Herri dutar. Golgesiniin altmda daglar var.

Ve

her dagurt dibinden sular

Vikar ve

bu cikan sulardan kimi

iter

vc kimi bagcalar suvarur ve kimi cesmeler akidur.

ve Islam

tarihinin

en buyCk devletini kuran ve

bir

Andan uykudan uyandi. Surdi

geldi.

eyhe haber verdi. eyh cyjdur: 0|ul, Osman!....

'.

O'na kendi adtni veren mubarek

sima-

Nana mujluluk olsun kim Ilak Taala sana ve nesline PSdisalJik verdi.
iiur,

MubSrek olsun

Ve

Beniiin

KtZOTfl

Malhun

seniin

helaliin

old l3>

der.

Ve hemandem

4)

KADIR MISIROSLU

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
mes'elesi yalniz Turk

45
iyi takdir

Osmanh

Imparatorlugu'nun

teessiisii

O'nu

iki

larihinin dcgil, belki biitiin Kurun-i

Vusla

(orta cag) larihinin en

miihim

denizden lehdid ctmck liizumumi cok

etmis

mcs'elelerindcn
biiyiik tarih
ledir.

biri

addolunabilir.
liala

Buna ragmen bugiinc kadar bu

20

gbriinmcktcdir.

Osman

Gazi'nin planinda giize carpan hususiyctler-

muammasinm

halledilemedigini g(jriiyoruz.

demek-

den

biri

de.Bizans arazisinin arasina karaa seklinde girinliler yaparak

muhielif parcalara

ayumak vc bu

parcalar arasinda muvasala ve irlibati

Degcrli tarihei ismail

Hami Danismend
hakkmda su

de eserindc

Osman

kesmcklir. Isle bu suretlc izmit ve

Gcmlik korfezlcrine dayanan Os-

Gazi'nin alisiyct vc laaliycti

ycr vemicktcdir:

calib-i dikkat miilahazaya

manli kamalan, Bizans'in o mintikada o zamana kadar yekpare olan

arazisini up muhielif parcaya ayirmakla nelicelcnmistir.,

Bizans

Osmanh mcnbalarinda devlct

miiessesesi olarak tebcil edilen Os-

imaparalorlugunun Anadolu arazisinde Izmil, Jznik ve Bursa

askcri chcinmiycli haiz vc

sehirleri

man

Gazi'nin

saligiyeti

vc klkib

ciiigi biiyiik fikirle

oynadigi

rollln za-

o devre gore cok mustahkem

iic

biiyiik

mer-

manina gore azamcii maaiCeessuf heniiz lamamiyle

mistir. Hatla fiiluhati bile bir

tebariiz cttirilcmcgiizel

kez hfilindcdir.

Osman

Gazi'nin clindeki vcsaiile bunlar diger kiiciik

icin,

lakim

Rum

lekfurlanndan gelisi

ve ehemmiyetsiz kalcler gibi birer liamlede zapiedilcmiyecegi

kalcler

fcthine miinhasir goslcrilmis vc ncticc ilibariyle

1
i

Ga

ze-

buyuk asker bu mcrkezleri h a v a 1 e denilen mukabil istihkamlarla

lecrid

va

t -

buki

B a 1 la G a z den daha vazih bir scy yapilamatmslir. HalOsman Gazi'nin askcri harekatini tarihf bir harita iizcrindc en
1

edip scnclcrce
ur;

siircn ablukalarla lskat

elmek

tedbirini iltiliaz etmis

ve her

mevkie de

tatbik ettigi

bu plan sayesinde kendisinden sonra

muvaffakolmustur.*
21

salhi bir nazarla bile Ifikip eder

vel
isle

clmcz bu

biiyiik

adamm her seyden

cv-

OrhanGazi

uiliayet buralari sirayla felhe

muayyen vc munlazam

bir plan takip ettigi vc biitiin liarckellcrinin

Gercektcn, babasindan kiiciik bir

ralmis bulunan

c b c y

dev-

bu miikcmmcl plan daircsinde alilmrs hesapk adimlardan baskabir

liitiihaltnin

Osman

Gazi, onu bu gibi dahiyane

tespit

ve tatbik

sey olmadigi derhal anlasiUr. ilk Osmanli

buraya kadar en

cdilmi taktiklerle kisa

bir

zamanda saglam temeller

ilzerine

oturtulmus

mUhim
sa
hallari

noklalanni gozden gecirdigimiz saflialanna dikkat cdilccck olur-

d o v

Osman

liSline getirmistir.
istifade

Bunu saglamak
22

Bey'in biiyiik bir itina vc ullizamla lakip etligi plamn ana

sezilebilir.

icin dint hissiyat

ve

ccrcyankudan da

etmek
i
1 i

kolayca

Heyscyden evvel

bir kcrc dcnizlcrc dayanisle

basiietini gSstermistir.

O'nun zaiki

mak en

biiyiik iicdcl'tir.

Karadeniz ve Marmara islikamcilcri

bundan

inamnda Anadolu'da
miihim tarikat
v;irdi.

ve

a b a
t i

i 1 i

k adinda

dolayi takip cdilmislir. tnkiraza do-gru giden Bizans imparatorlugu'nun

vaziyclini

Bunlar asimda bircr b a

tarikati

idiler.

cok

iyi takdir

cden

Osman

Gaz'i,

bu imparatorltik karsisinda

b'akat rcislerinin adi siaca

siinniligi siar itiihaz

makbul sayilmayan

Osm

a n olan vc

diger Turk Bcyliklcrine nispetle en kuvvctli rakib scklini alabilmek icin

etmis bulunan bir topluluga tarihen sabit olan derc-

cedemuzahir olmalari ancak sehirlestikten sonra sunnilesmis bulunmanikah edijbkizini

Osman Gaziye verdi.

(Asik Pa$a-zadc Tanhi, N. AtSHS nejti sh. 95)

<i

anyla kaabil-i izahtir

21
-

a
-

Buna benzer
mektedir.

bir rfiya da Ogu/lar'a aid Lizeie

Ca

in iii

TevSrih

denakledil-

Ismail

HSmi DANlMEND
13-14

Mufassal Osmanli TSrihi Kronolojisi C.

I.

Bu da Tuiklcr arasmda

cski bir an'anenin ta Oamananlilarn

kadar devam edip

Islanbul

1947

sh.

geldigini gdstermektedir.

22
-

20

Fuad ICOPKULt!
S. 11, Istanbul

Osmanli Imparatoriugu'nun Kurulusu Mes'elesi, Hayat

Iti)

Fazla bilgi i?!n bkz; Seyahatname-i ibn-i Baluta (Mehrned Serif Bey terceme-

C.

I.

Fuad KOPRflLij
-

Divan Edcbiyatmda
..

ilk

Mutasawiflar.

Mccmuasi

1927
23
Bte.

Fuad KOPRLFLt)

a.g.m.

45

KADIR MISIROGLU
Hakikatcn

Osman Gazi

o zaman ah! ululanndan olan eyh

Hatun'la evlenerek bu taiikat mensu-

Cideliali'mn ktzi Balii (Mai)

planum geni$

6lctide destegini saglarmsttr.

etc nazaran kuiey?

vc scyyiddi.

eyh Edebali, rivayzaman Adana vilayctinc Ulbi olan

tahsil g6rmutii. Eskiehir'e

Karaman'da' dogmu Misir vc Suriye'dc

bagh

b u

n u mevkiinde tekkesi vardi. Sonradan tekkesini Os-

manh

Beyligidahilinc nakletmi, bu da Ostnan Gazi'ye tcvecciib eden

alaka vc miizahareti arttirmisli.

Osman

Gazi'nin buyiik olciide muvaffakiyctini saglayan diger bir

Smil de o sirada Iznik'teki

Rum

Imparatorlugu'nun istanbul'a naklo25

lunmasiyla hudutlardaki idarcnin gcv$emi bulunmasiydi.

Fazladan olarak sou dercccde

biraz kuvvetlenince

itidSl ile

hareket eden

Osman

Gazi,

melbuuna ba kaldtrmami$, mthslumanlarla

arasinda ihtilSf cikmamasi iein biiyiSk bir gayrct gostermitir. O'nun bu

luiumunim Orhan Gazi devrinde de aynen devam ettirilmeye

cahsddigim gtkmekteyiz. Selcuklu Devletinin
24
-

yerini,

bu devleti 1243
RSbia Hatun

Bu

isith

kaynaklanmizdan Maltian Hatun,

sh.

(Ncsri, sh. 82, 83

(Oiuc Bey TSrihi,

9-12) gibi muhtelif jckillcrdc gecmektedir. Eski tarihlerimizin

bizzat seyhin kendi adt bile)

$ogunda eyh

Eflebtfli Hazretlcri'nin kizinin adi, (Iiatta

Mai

Hatun veya buna

yakin fakat farkh jekillerde kayithdir. Bundan

Orhan GSzl Uo
i""^*^**"' '*u'' ^&*^!

A laud din

Bey'in dogdugunu yazarUr. Halbukt

blnti

Orban

Gzi'nin bir vakfiycsinde

Mal Hatun

Omer Bey* kaydma

rasllanmaktadir.

Bu
kizi

sebcplc

Mai Hatun'un

3
O

cyh Edeblll'nin

km

olmadigi anlasilmaktadir. O'nun

Riislem Paa Tanhindc

dogru olarak yazjldigi

iizere <-Bala

Hatundur. Bundan da SSdece Sebzade Al&uddln

-

dogmustun (Bkzr
25

I.

Hakki UZUNARS;ILI

Osmanli Tarihi. C.

I,

sh.

105)

Dorduncu Hach
clli yil

seferi, sirasinda Istanbul'a

ugrayan Ha?ltlar, jehri

yagmaliyarak

sjirecek

birL3tin tmparatorluguwkump buraya yerlesmislerdi

^

(1204). Bizans da merkezini bilmecburiye Iznik'e nakletmijti, mes'ud bir tesadttfle- iste

-i-v;*

bu merkczin ycnidcn

Istanbul'a nakliyle hudut

boylannm

binbir za'af vc gcvseklik

icindo bulundugu devreye rastlami$tir.

48

KADIR MISIROGLU
vcsftycli altinda tutan

OSMANOGULLARCNIN DRAMI
Dcvlcii ahnca O'na

49

yilmdan beri
kargi

Mogol Uhanh

Evct

biitiin

Osmanogullan 'am

yolu; Allah yoluydu!..

Kum

kavga

da ayiu gckildc davramlmitir. Gergckten 1335 yihnda ortadan

tii

kalkan illumller'e

Orhan

Gfiaa"

vcrildigini gOsteren kayitlar

isiiklali

zamamnda bile her yd, belli bir vcrgi vardir. Bu bakimdan Osmanh Devleti'nin

ve cihangirfik davasj degilL Devlclimizin miibarck ve mukaddes yolunu. O'nun aziz kuructj.su Rabbine vartnak ilzereyken bbyle cizmi$ vc bu ruhu, halef'lcrine ilahi bir nclba nfilinde armagan ctmi^ii!.,

yih olarak bu devlettil munkariz bulundugu 1335 yilmi kabul

26

etmck mecbnrlyetindeyiz.

b) Osmanogullarriiin eceresi

Osmanogullan
loiricl

Silesiyle birlikic

Osmanh

Devleti'nin de ilk miibarek

fi-

tagim icskil eden Osmati Gazi Haxretleri'nin gahsiyyel ve

Osmanogullan,

tiirihin

kaydettigi en uzun tSmurlii hancdandir. 2 *

kirlerini

en

gtizel,

O'nun kaynakJarnnrzda yer alan mehur

vasiyeti

Osman
28
-

Cazi'nin kiiciieuk
taiihiiidc gi riilm

U$

Beyligi'nin baina gectigi 1281 yihndan

hanedanlar
jt'iylc siralaiiiriar:

ifadc elmeklcdir.

Cihan

uzun

itiiHidii

Bursa felhcdilmek iizereyken

o, miilcva/.i bir

caduda cennet yolcu-

Ounanli Hsnedani
Piyast HSnedarw

(Ti.k)

higuna ctkmak uzcre bulunuyurdu.

-

Yanma

cagirtligi

Orhun
Bununla

641

yil yil

(1281-1922)
(842-1370)

d.di)

528

Beni

gol guitluglU

kubbenin

allina koyasm!... demigli.

Oldenburg H5ncdani
Abbasi Htmedani

(D.maika)
(Arab)
(Iran)

508 yil
507
yil yil

(1448-1956)
(750-1258)

oliim

aniuda dahi zihninin fctihle megul bulundugu vc bunu

sur'allcndirmcyi kasdelligi anlagihyordtl.

-

Sonraogluna doncrek;

Pan Hoocdani
HIiftgHanedanj
i$

457

(M.O. 249

M.S. 226)

Oglum!,
jyiee

dedi.

Tanri
geriat

buyrugundan

gayri

(Nmve()
Cl'Mc)

456 yd
446 yil

(863-1319)

Kun

Hancciani

ifjlemyycsin.
layasinj...

BiEissedighsi

bilraeyince

bir

samp, anulemasindan i$e ba$lamayasin. Sana

adiiletle

(M.O. 220-M.S. 226)

(1206-1634)
(226-651)

Cengiz Ilanedoni
Sas an

(Mogul)
(Iran)

428 yil
425 yd 418 yil
398
yil

Hancdam

itaat edenlerl hos. tutasin

ve askerine in'ami, ihsani eksik

Arpad Hanedaru
tlabsbtirg

(Mauir)

(890-1308)

etraiyesin

ki;

insan

ihsanm kuleagizidu. Alenii

'scrk

Handam

(Alman)

(1273-1308) (1438-1740) (1745-1806)

etmeyerek beni ad et!... Ulemaya bulsun. Nerede bir itim ebH duyarsan, ona rag bet, ikbaf ve hllim goster. Askerine ve maima gurar getlrip eriat ehHnden uzaklasma!... Bfceim meslegimiz Allah yolu ve maksaduaiz Allah 'in dimini yaygeulendir vc dhadi
rifiyet eyle
ki,

serial igleri nizani

'apel

Haoedam
Ilaiiedani
.

(Fransiz)
(Ingiliz)

393

yil

(987-1380)

Anjoo

329 yd
311 yj

(1154-1483)
(1559-1650) (1672-1702)

Orange Hancdam

(Hollamia)

maktir.

Yoksa
2V

kuru

fcavga

ve

cihangirJtk

davasi
A niik Hanedam
Ronianof Manedani
(TiiriO

degildir!..*
26
-

300 yil

(1108-1408) (1623-1917) (1700-1932)

(618-907)

(Rus)

294 yil
'

Bu bakimdan

Osttian Gazi devrine aid

islikhll

iddiahnniri ve bu hususlaki

Tung Hancdani
Itragansa Hanedanj

(W
(Ponekiz)
(ifoans)
(Ispaiiya)

289 yil

vesikalann hicbir ash yoktur. <iFerldut* Hey Miiii$eatmdaki bu dcvirlcic aid vcsikalann

232 yd

kamilen masnu (uydumia) ve imlrcUcp oldugunu

(a.g.m.)

dr.

dS$umlr3ek (Fisad

KOPRULL

Itouitxm

Hancdam

270 yil
189 yil

(1640-1910)
(867-1056)

Aynca

I.

Ef&ni

3f)AM.\fEND
-

a.g.e. sh,

&
ilh...

IvlakcdonyR Pianetiani

27

- Ajife

Paja-zSde

Ne$rf, Bchcet-flt Tevgrih, T3c-iit Tevfirih

Vasa Hanedam

<lsvc)

131yd

(1523-1654)

SO
sallanat'in ilga edildigi

KADIR MISIROSLU
1922 yilma kadar bilafasila lam 641 yil boyunca daima anar$iye karsi

siirmiismr.

Bu da Turk

Millcli'nhi tarih

olmasi, baja bagh bulunmasi vc istikrara meftuniycti gibi sebeplet yamnda bir de hie siiphcsiz bu hancdfmm temadi edip gelen larihi mezlyetlerinden dogmustur.
Millcliroi/.in usliin vasiflannin tck basina

OSMANLI PADtSAHLARININ
NESEP CETVELt

boylesine uzun bir

islikrai' icin

kafi gclmiyecegi bedihidir.

alii

Osmanh Hancdamndan
Gazi,

otuz

hukiimdar gelmistir.

tiki

Osman
halife

sonuncusu da VI.

Mehmed
S u
1 t

Vahideddin'dir.
sifali

Sou

Abdiilmecid Efendi'nin
yalmzca

a n

mevcut

degildt.

O,

1.

Osman
I

I.

Osmanogullan Yavuz Sultan Selim Han'dan itibaren H i a fe t i dcderuhte etmisierdir. Ilk halife Yavuz, son halife de Abdiilmecid Efendi'dir. 1517'den 1924 yihna f e sifatini muhakadar 407 yil Osmanogullari aym zamanda H a

(1299-1326)

c
1

idi.

2.

Orhan

1.

(1326-1359)
I

1 i

3.

Mural

I.

faza ctmijlcrdir ki; bu da larihle en uzun sUrmiis olan hilafetlir.

ret-i

Haz-

(1359-1389)
I

Elm

Bekir'den itibaren hesap edilirsc

yiiz birinci halifcydi.

Yavuz yetmis

ikinci,
4.

Abdiilmecid Efendi de

Bayazrt

I.

(1389-1402)
bir

Abdiilmecid Efendi'nin sallanatsiz hilafeti ancak kadar surmusliir. (18 Kasim 1922 - 3 Mart 1924)

bucuk yd
I
I
|

Erra Siiloyman

Musa

rjdcbi

5.

Mchmcl

I.

tsa polcbi

Mustafa Celebi

Ancak
ilip

ileridc izah edilccegi iizcre

O'nun

hilafetinin mesrii

added-

(1403-1410)

(1410-1413)

(1403-1413)

addedilemiyccegi munakasahdir.

(Tckbasjna 1413-1421)
I

Osmanogullan,
yiikscllmislerdi.

Hiiafeti larihle

en muessir ve sumullii
gccligi halde,

bir

mevkie
(1

6.

Mural H,
1421-1444)
1444-1451)

O kadar ki,

aradan

elli yil

bu dint mevkii ye-

inci defa

vc teskil ctmek ccsaretini gosteren hie bir islam lideri cikmamisiir. Gcrci bir zamanlar Serif Hiiscyin'de bu temayiil
niden
te'sis

(2 inci defa
,
I

7. Falih (1 inci

Mchmet D.
defa 1444)

miisaliede cdilmi. fakat

"Serif" olmasma ragmen O'nun bu arzusunu

degildir.

bosalan bizzat Araplar bile kabul etmemi$lcrdi. Zira Osmanogullan'ndan

bir ycri dolduracak

(2 inci defa 1451-1481)

I

guc vc ilibar yeryuziinde hie bir ailcde mevcut Bu, siySset sahasmda da, din sahasmda da aynen boyledir. Onlarm Turk ve islam larihinde gercekleshrdikieri uzun sulli, stikiin ve Sdalet devri,
bir

8.

Bayazit

II.

(1481-1512)
I

daha ele gecmesi imkansiz

bir

1 1 i

c a g olaiak tarihe

9.

Selta L

(1512-1520)

gomiilmiisede, dost diisman

biitiin

insanlar uzerindeki biiyiik te'sirinin

daima tJze ve diri olarak devam etmekte oldugu mus9hede edilmektedii'.

II

OSMANOGULLARI'NIN HUSUSiYETLERI VE CiHAN TARiHiNDE OYNADIKLARI MUAZZAM ROL

-

10.

Siileyman

I.

(1520-1566)
I

ll.SelimH
(1566-1574)

A OSMANOGULLARI'NIN HUSUSlYETLERi
a)
1

12.

Mural

111.

(1574-1595)
I

13.

Mdimcl

III.

Milnevi liakimdan
-

(1595-1603)
:
I

Dindailik ve linan Asabiycti

Dindarllk, -liaraalcm manasiyla- dinin,

ayctkfir bir liayal laraim ifadc cder,
teftli

fcrcli

emir vc nchiylerinc
isc,

ri-

14. Aritnel

I.

15.
(1

Musura

I.

limn

asabiyeli

onu tcrakki vc
hamlelerde
yani,
16.

(1603-1617)

inciikifa 1617-1618)

(2intadofi 1622-1623)

ciiircrck lemfidisini saglayacak

vocd ve heyecan

ttolu

~~
~1
Osman
II.
1
:

Iczlihiir

cden gayrcl-i diniyyenin adidn.

Dciiilcbilir ki;
larilt

bu

iki lial, -

17.

Mural IV.

18.

Ibrahim

I.

dindailik vc iman asabiyeli, Osmaiiogullarinin

boyunca

adeta

(1618-1622)

(1623-1640)

(1640-1648)

degismez

bir ITirik vasiflanni icskil etmijtir.

ilk pfidisah

Gcrjeklcn, bu ailenin

Osman Gazi
biiliin

Hazretlcii'nden
19.

son padijah Sultan Vahidecldin'c kadar

hayallan da siyascltc lakib
cttikleri

mensuplarinm sahsl

Mclmir.l [V.

211.

Sliliymarl II

21. Alimc.l

II.

(1648-1687)

(1687-1691)

(1691-1695)

yol ve prensiplci de mcydandadir.

Bu
d
i

yol, devleliraizin

vcl! banisi

larafindan

kuiu kavga ve
d e g
i

.cihangirlik
n
i

a v a

giitmck

1,

A.1

h'

22. MuSlahi

II.

23.

Ahmci

III.

y a y in a k olarak lavsif ve

i'iilen

de

tcsis

ve talbik

(1695-1703)
edil-

(1703-1730)
I

mi$tir.

Ahiadmiii bu cihad vc giiza yolunda gcigiislcdigi

giicliikler

ve
24. Marimvil
I.

katlandigi cziyeder cilian tarihittin en ulasdmaz ferdi kabramanliklarira

Icskil

25.

Osman

III.

26.

Musiafa

III.

27. Abtiulhimir.

I.

(1730-1754)

(1754-1757)

(1757-1774)

edcr
.

ki, cildler
. ,

dolusu lavsif vc hikayc cdilse yine de hakkiyle an-

(1774-1789)

lalilamaz!

Oluz

kiisur

Hack taarruzunun karjisiiia

ile

dikilcn bir

Murad
me28. Scliin
III.

L
29. Moslafa IV. 30.

Hiidavendigar!..

Anaddu

Rumeli arasuida yildinm

sur'atiylc

Mahmut

II.

kik dokuyarak emsalsiz zaferlcr kazanan talihsiz bir

ISayezid!.. Belgrad

Yildinm
yiiz tut-

(1789-1807)

(1807-1808)

(1808-1839)

Mubarebesindc ordusunun bozulmaya

isirdigi

r
31. Abdiilmecil I

i_

1
I.

tugunu goriince, lnrsmdan kuvvetle

dudaklarindan kanlar akark-

32. Abdiilaziz

en bir er gibi kahramanca diismana saldiran ve bu suretlc maglubiyeti galibiyete d6niituren ve dalia saymakla bitmez efsfmevi kahramanliklarla milletini zaferden zafere kostarmus. bulunan bir Fatih!..
3.

(1839-1861)

(1861-1876).

34. Abdill-

r
35.

~1
V.
36.

Marat V.

Mchmct
Re$al

Mohmel
Vahdellin

VI.

hamil

II.

(1876)

(1876-1909)

(1909-1918)

(1918-1922)

53
Yeiiiceriler gadinni

KADIR MISIROGLU
I

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
dtigmanma
diyerck en
giizcl bir sekiklc ilndc elmislir.

66

ok yagmuruua tutluklan

bir siradaalini

Bu

kari (ck ba$ina

mahmuzlayip
r!..

n a

dO neb i li

diyc haykiran

Istcycnler k a r 1 1 a r nn n ya bir Yavuz!... Atmm iizerindc

soylcdiklerini fiilcn de

yaiamij vc taibik

ctmistir. Bir misal

vcrmek gcrckhse, Anadolu'da

Rumlugnn son

islinadgahi olan Trabzon'u fclhe gidcrken, sarp kaya-

clik

durabilmek

icin bcline

urgan saraiak yetmi kiisur ya$inda sefere

liklardan yiiksck vc yolsuz daglardan

asmak mccburiyclinde

kalmisti.

cikan vc miiddet-i saltanatinda lam 360 dttgman kalesini islam'a mal

elmi bulunan bir Kanuni!..

Ve

dalia

saymakla bitmiyecek bir 90k

comertce
1

Yaninda Uzun Hasan'ui Fatih tarafindan kendisinc a n a diye hilabcdilmck scrcfinc nail olan anasi Sara Hatun da vardi. tslanbul'un
fetbiyle,

kahramanm, hayallarmi
ilokiilen

istihkar edorek milli tarihimize

i 1

Kainal'm mcdiari yiice pcygambcrimizin mcdliine mazhar

icmiz kanlanyla yazdiklan allin sahifelci, hep

1

a- y

k e

I i

olmus. bulunan vc tflrihlcrc

namim

b u

t'eth

me

vcl

e g a zi

a h dava vc hcyccanmui

eseii dcgil

midirL

Biiyiik gair
icin .son

Yahya Kcmal

SSey,

dogdugu ycr olan

s k u p

olarnk geciren o koca nlikflmdar Trabzon'un arkalannda sarp bir dagdan gecil bulmak icin cok miiskiilat cekii. Atmdan inmck vc uzun bir

derece giizcl vc ijairanc bir

tcijbihlc

miiddci yaya yurilmck zoranda kalmru. Ajik Pasazade

hadiseyi oylc anlaimakudrr.

t;uiiii

ba

Uskiib
SSir late

ki,

ar Dagi'ndu devaimydi Bursa'nm

ciiikiilmits teraiz

Bulgar Dagi'na kirn

oldular. Padisali bu
i

ciktilar

Drabuzun (Trabzon) tarafma incr

yttridi. Elhasil-

bahcesiydi

kaiun

dagun (dagin) ckserin yay;ik (yaya)

iizcrinc indilcr.

kelam Drabuzun
Sultan

Uzun Hasan'un

anasin bile alup

diyor. Fakat

yalmz Uskiib

mti?I Orta

Avrupa ovalanndan Yemen

falih

inmis. idi.

Mthmcd'e Sara Hatun

eyidlir (soylcr):

Hay

ogul,

collcrine kadar turf

iman vc Islam adma harcket eden

ecdadmiizm
beldclerin
bir
lale

keskin vc kudrcili kihclanylc fctbedilmig uzak vc

yakm

biitiin

bir Drabuzun (Trabozun ifin) bunca zahmetlcr cekmck nediir" dedi. Padisab ccvab vcrdi kim, "Aha!.. Bu zahmatlar Drabuzun cun
dcgiildur.

dag vc ovalan da Allah yohmda dokulcn o rmibarck kanlarla

bahcesi haline gelirilmi degil miydil..

Bu zalimcdcr dtn-i isKm yolmadur kim, ahretde Allah

kihci vardur.

iine varicak
-

Hazie(vannca) hacil olmayavuz (olmayalim) deyudur (diyedir).

Yalmz bizim
tarihinin

tarihimizin degil, belki -emsalsiz ahsiyeliyle

cihan
etligi

Zira

kim biziim eiumiizde islam

Ve cger biz bu

zalimali

de sertaci olan Fatih,

Osmanh

ailesinin temsil

ve takib

ibtiyar etmeseviiz (etmesek) bi-zc gazi

demek

yalan olur dedi.

davayi
fimtisal-i

Bu mevzuda
cahid-u
fillati

gostcrilebilecek olanlann binlerccsinden sadece bin

Lie

oiuptmr wiyetitn,

olan bu misal, Osmanogullan'mn larih boyunca gayrct-i diniyye

61fD.de

ne

DiB-i tslam'iBi raikeired gayiretidir gayretim,

FazI~i

Hakk-p biiMnet-i

ciind-t ricalullah

file,

hl-i

kMni

serteser kahreylentektir niyyetim.

mesbO bulunduklanm isbala kafidir samnz. Fazla siize nc Onlann kurduklan biiyuk devletin temel nizamimn islam eriau oldugunda dost dii^man herkes muttefik degil midir?!.. Onu tamamen
hJcel
!

..

Esibiya vu evliyaya istsraadlam yap benim,

Liitf-M

islarnt esiislar uzerinc kuranlar

ki;

o dlcude derin bir iman vecdi

icindeydiler

Mak'dandhr

Itemera fiiamid-i fcth-is' Esusretim.

askerlerine peygamlwrlerinin adini tasgir ederek

mehmedcik
Aliyye-yi Mu-

Hamd-u iilah var gazaya sad fefizaran ragbeftim. Ey Mohammed!.. Mucaaat-n aliiiraed-i misMap He,
Untfirmi galib oia H'da-yi disae devJe4lra*

demijlcrvedevletlerinidebircok kere

Devlet-i
sh. 20S.

29

Asikpaja- z5de T5iihi (Nlhal Atsiz nesri)

55

KADIR MISIROGLU

ha

m ra c d

y c larzmda

tavsif

vc i(adc elmisterdir.

^
vasitasiyla
yttzyil

OSMANOGULLARI'NIN DRAMf

57

bumm miikemmel

Osmanogullan,

islam Dini'ne bagldigi, bir lakim islahat vesiteleriyle

bir sfrrette kontrol

mckanizmasim kurma-

garphlann mtidfthalelerine maruz kaldiklan. Ondokuzuncu

vc inhiraflurda da mubakkak

basjanna kadar tezatsiz bir sQretle sUrdlSrcbilmilcrdir, Bundan sonraki ufak lefck
Iftviz

ki, gayr-i miislimlcri

Ian, (arihte emsali nadir rastlanan vukuatiaodir. Zestbillf AJi EfenYavuz Sultan Selim gibi cdiidetli bir hiikumdarin karjisina cikiuak O'nun Olkcsi daliilindcki bulun gayr-i miislimlcri

dfnin,

kilic

zoniyla

bahaue

iilihaz

ederek araya giren diism

parnv-.igi

buytik olgiidc rol

oynamigtir,

imSna gctirmek luisusundaki niyct vc karannm kuweden fiTle cikmasmi 5nlcmcsi, bu konuoliin uzun zainan nc kadar miicssir ve miikemmel
surctte yuriiliiimus bulundugunij goslcren marujf bir misaldiv.

bir

Gcr9ck.cn omiiilcrin

lahsis eliikleri gazfi vc cihad dolayisiyla

lialifc olmalarma ragmen umumiyette c n tyi bir n s a n mevknne yiikselmedikleri 15111, b c n

i 1

fikih
(itltritidt

Sultan Vahideddfn

OsmanogulJan'nin Islam'a baghhgmi, bu

soyle ifadc elmj$ bulunmaktadir:

aUenrndiirumunuaigci^kfibirsckilde
^

Sultan Vahidcddin
c y h u
1
i

gibi

hoylcleri de

mevcul olmakla bcrabcr)

1

Bi/im liancdammizdan her

tiirlusu gclmistir,

sarhou

gclrnistir,

a k a

iu ihdas edjp .son sozii

zalimi gelmitir, dellsi gelmi tir, aptali gclmi^iir, fakat dinsizi gelme5
mijtir, icimizde en mUbSiStsiz olan

ulemaya bindcmilat vc icraadanm

kontrolttnc haviile eylemis,lcrdir.
tc
es,i

scr-i ycrif nokta-i

wizantidan onlann
tarih-

SuJtan AbdiiSazix 31 son ne&-

By

keyfiycl,

Osmanli Devleli'ni
e
t
i

gMSlmcmig

bir

li

u k u k d

haline geUrmigtir.
cilic-

Zna
tlc,

cr-i

senlin kaidek.r iHiki (objektif) liukuk kaulclui oldugu

t'iiltcrini

Sinde bile Kur'ana sardarak iiyle teslim-i ruh cimisjir. Kara ilo mulcrnma ohm Mushaf-i gerifi Yddiz Kiiiuphantoi'nde, siz de gGzlerimzle gordQnuz. 32
31

uubikaici mevkiinde bulunan padigahlann

kendi

iradclerinin mahsulii

olmayan bu liukuk kaidelerinc uydurmak [Uzum

Suilan AbdfiWrise, SulUa Vahidodrfin'in

zar,

ve ifSdc e ttigi gibi

di.if

vc lnecbiiriyclini bizzat ve samimiyefle kabul ve eyhulislamlar

30- (JeiccktCi. bu
endijderinin
tiiNrin,
it

\h {yiiksclirj) devii-fcnnilt: di;il, dovlut

n,*in

liirtakim ciddi Ivka

kunse degildi. Aksine, OboiuiIi Padijahlan i 9 m<k hem amel vc h em do iman cihttiyle !slam a en bagl, olaafenlan biriydi. Ki Saca ifadc etmck gerekmc; SmriS boyunca nama^, asla ttlkotmemij, d3iia Km^tn suyg jemi, ve Avnipa'ya
bit
;

mes'elelerda

mObalat^

belirdigi II.

Mulm.iiri zainamnda bile kiillawiigi garQlmcktcdir. MeselS 1X21

scyShato erkarken -Frer.kl.re

^Efirmfiittfr. Fikirk-rinde isc
iiyata leictbtuui

i,i

mat etmcycrek- abdc B l suyunu dahj beraberindc

a

Mora isySmmrtda

taySneti sabit otduguiidar. Milan Patrik

Gregoryus vc

bftei

papayjann

C v

kadar

mfflf, dinf

vc an'anevf

his-

id3myafialanndabuDevtct-i
aynca Allali tarafirtdan

Aliyyc-yi Muhammediyyctev^igepnekteve
semaviyye
ilt;

ohm

bir

mUhiyet

vanlir.

mtteyyed vc bekSsi Syfit-i

cfcoilmcktaJir.

sabir

Onu

haksiz vc memasir.

ohnk uMuuho

indirai ve be, s ur, sonra da clniyini

bulunan din

ve

dcvlct

lr sOtette kallctiirailcr,

daha sonraki,

olur nlmaz

inkilSb has tl
E u lkda onlar da

,g

Halta doha iimilsiz bir A^vir olan Haib--i

Umumi

icindeiiejrcdilcn

bircserde

ii

ta (

O lm

I)

, JW,

mffasvroifajin ilk miux^irleri idiler.

vai-

halcfkl

iimct-i scniyye,

vaziyyel-i farihiyyesi

iiibariyle

himayc-i semedSniyye

SlW ima.lanndaki

m0

,i

gizlcycbitek maksadiyla muanzlanna (Soila,, ADdiilfeb

ye mevdudur. Devtet-i Osmantyye

h 11 y ur A u k 1 a r i hi k
Hiiseyll] Nesiisri-i
ii

bizza.t Haztel-i

Pey gambciin

te'sis

meiimma) kar jrapnadik

ancak be, yasmda
kVllri

ifbri

b,rakm,m, s lard,r. lhlimal. O'nun

, c |,ad e ii

hengto.nd.

mc

1 1

r.

scrlevliasiyla

bu

goriis

nam uzun anlalilmaktadir. (Bkz.:

rij.

GlRlDt-

SShib-i Zuliiir, Istanbul 1332,

204

vd.)
bir larihi'

Siradan bir Turk

gercegi ve

mQaowennin kaleminde

ifadesini bulan

bu goiQ}, hem

co*
.

bir s oc U k olan Snilar, Vabld.ddir, de bn menfi propangandalarm allmda Wrraj olmabd.r. Yoksa Sultan AbdllMrij. <jn a Z , kedi s i de son deredindir vc gercek bir f,k,h Blind olan Sultan VaMdeddn kadar Uttm'a bagl, bir

hem de mill]

tsnianogluydu.

bir bar.13 ve an'aneyi aksettirmckteydi.

32

All

Fuad

T0RKGE1BI

G5,iip ijitlikle,

Ankara, 1951,

si,,

278

OSMANCMSULLARI'NIN DRAMI
2- Ferugat-i nefs ve

9)

Fedakarhk

planna hazineden
fcdakarhklar
etsizmis ki;

ciizl bir

maa bagiamrslardir. Bu maas o kadar

kifay-

Osmanogullan, dcvlet vc
Gcrccktcn millclimizi

millet icin katlamlan

bakimimlan da dunya'mn hicbir haiicdamyla kiyas edilcmczlcr.

biiyiik hir

ehzadc Mahmud Sevket Kfendi Hazretleri'nden Sahsan dinledigimize gore kendileri Sultan Vahideddin zamamnda
Kunujcsme'de oturarlar vc

fcragaH nefe vc fednkfuhkla zafcrden

-

Yaveran-t Hazret-i Jehr-i

zalerc kosUnmus. bulunan

Osmanogullan

labir caizsc

bir

hancdana
(jazi'niii

ynkisjnayacak dcrcccde fnkirdiler. Dcvlelin banisi

Osmau

i dcn olduklan halde Yildiz Saraym'na gidebilmek icin arabaya binemczler ve yiiriimek mccburiyetinde kahrlarmts. Vasitaya bincbilmek

Yar

mints olarak

ati,

kilici

ve bir kac

koyummdnn baska

hie bir fjey

icin

maasdan

kafi gelmezmij.

Mcrhum bu

sebeple Sultan Vahided-

birnkmadigmi cvvclcc zikretmisjik. Son pndisnli Sultan Valiideddin'in de sadece

CengelkGy'de
-

devrinin bir ^ok pasalannmki kadar da

din'e muracaat cdip kendisine devletce bir fayton tahsis edilmesi icin vaki muracaatlarmi aradaki kimselerin nasil savsaklayip
ulagtuiTiadiklarmda/i dcrt yanmisti.

padigaha

linsmctli olniayan
dcgildi.
iki yil

bir kbskii vardi.

Bunun

disinda hicbir seyc malik

Valanmdan aynlmak mccburiyeliiidc kakuklan sonra yadcllcrdc

t'akal bldiigii

Osmanogullari, bu fer%at-i nets yaninda devlet icin katlanilan

dakarliklar bakimindan da miiletimizin en cOmerti idiler. Gercckten

fe-

yasamis,

zanum labuiuna

Iiaciz,

konulacak dcrcccde

Os-

borclu oldugu gbnilmiistiir. 33

lanhu" icinde de,

Bu

ilk

vc son

iki

Osmanoglu arasmda kavalisiykcn isyan ederck

pek bylc Avrupa hukumdarlan seviyesinde serve!

o kadar
iiz.cre

Padialu birinci yeniceri ortasintn birinci ncferi addedilir ve maajint ortadan alirdi. Yani devlet ijin feragat ve fedakarlikta ilk sira,
padijahindi. Birjok muharebenin nazik anlannda gazilerden herhangi
birisinin

manh

sahibi olani yoktu. Halta

ki, bir

Osmanh

bubadnn ogula gecmck

Mtsir valiligini cldc eden

Kavalah A|i

yok mu bu devlete

bir

can borcu olan!.. diye nida eyleyip

Paga'nul cocuklanrun bile sadece tstanbul'daki emlaki en zengin addcdilen bir

padisuhlari

askerteri

durumu

diizeltecek ani

fedakMiklarda bulunmaya davel eltigi

Osmanoglununkindcn katbekat
-

fazlaydi. Zira

Osmanh
ekscriya

cok gorulmii^tur.

Ite bu, dcvlet icin

bajim fedaya davctin giiphesiz

ilk

tarih

boyunca

gazalardan kcndilerinc scr'an terctlub eden

muhatabi padiahti.
-

O kadar ki, onlar din ve dcvletin selamet ve saadetl

hisscden baska bir gey almamislardir.

Onu da hemen bemen

cami, medrese, hastahane ve imarethane gibi

fetmilerdir.

ccsitli hayrat cscrlcrine saf-

ifin ileride izah edilecegi uzero - gerektiginde kardejlerini ve.hatta cvlatlanni feda etmekten bile asla cekinmemijlerdir. Kendileri ise zaton
talita

eiktiklan anda devlete bir can borplu

kulfeti

olmak kulfeti altma

giriyorlar

Yavuz Sultan Selim, Misir

seferlerinden sonra Suriye ve nisbe-

ten bugiinkii Irak mintikasnida bulunan bazi eiftlikleri

hanedanm gecimi
dogurdtigunu

nimet telakki ederek icraatla bulunuyorlardi. telerinde kendilerine jehadet nasib olsun diye ihtiyar yaIannda sefere ctkan Kanuni
gibileri

ve

bu

icin tahsis etmisti. iktisadi istiklalin binnetice fikri istiklal

de

vardir.

dusiinen ve ehzadeleri kendi mustebid hiikumetlerinin ermine sokinak

isteyen ittihatcdar,

Tevazu;

bu emlaki hazineye

intikal ettirerek

hanedan mensuiki

islam ahlak ve an'anelerini babadan ogula; her'kademede biraz dalia

33

Sultan Vahideddin'in binbir lzdirap i9inde gecen guibetteki

tafsilath bilgi

yih

hakkaida

edinmek

isteyenler yadellere kendisiyle birlikte giden

ve geffaflagmi? olarak tevariis eden Osmanogullan, leb'alarmdan herhangi bir kimse kadar mutevazi idiler. Osman
i

siizulmii?, incelmis

sadaret yaverlerinden,

Tank Mumtaz

Gciztepe'nin

yaymevimiz tarafindan

Jazl'den itibaren bir joklan tab'an oldugu kadar fiflen

de dervijtiler.

Ilk

Osmanoglullannin Son Padi^aht Vahideddin Gurbet Cehenneminde isimli eserine bavurabilirler.

ne^redilmi; bulunan

padisahlar umumiyetle
ilci 'vbjlerinden

Ah

Tar ka
i

t i

na girmi ve bu tarikatm

farksiz bir hayat surmiijlerdir.

Son

devirlerde Sultan II.

ISO

KADIR MISIROSLU
Han'in a z c IT

OSMANOSULLARI'NIN DRAMI
1
1

61

Abclulliiiniid

Ta

k a

na intisab cderck bu
r

hakkmda

hadts-i seriflcrdc varld

oldugu

x icin Osmanli hiikumdarlarma

maddi
golgesi manasina

yolda dmruniin son demlerinde

yiikseldigi.

Sultan R

e a d

makam-i ise M e
'in

e
1

d e
1

e kadar

izafc edilmij buiunan bu sifat, Allah'm(hasa)

degil,

c v

bulundugu

O'nun

lutf-u

kcrcmi

ile icra-yi

adalct eden tarzmda telakki ve ifade

bilincn gcrccklcrdcndir. Aradaki diger padisahlann

pck cogu da za-

edilmij oldugu muhakkaktir. Hakikaten bir

gibi;

hukukcumuzun beyan
tammayan

ettigi

manma gore ccsjlli

tankallara mcnsuptular.

Oarbic despot; Ondordiincu Louis'in sahsinda

L'6tat e'est

moi

Bizdc, Futih'tcn itibarcn, padisahlann balkla miinascbctlcrinm kcsildigi

tlc

(Devlet benim!) ifadesiyle tasarruf ve iktidilnna sinir

sistemi-

vc Divan toplantilanni

ikilii

kafes arkasindaii dinledlkleri vc bu surcla

nin ve esasinin dchsctini dile getirirken, sarkta o nice hasmct iinvlmna,

hatta Allali'm ycryuziindeki gOlgesi

dc zamnnla hayaltan bihabcr kalditdan vc

yeti.slikleri

sehzadcliklcrindcn
bir

itibitr-

olmak

gibi iddianin cerceveledigi

cn bQylc

iddia edilcgclmi$iir.

Bundan,

nebze hakikat payi

hakiki

kuwet ve

bulunmakla berfiber divan toplantilarimn kafes arkasmdan dinlenmcsi,

zannedildigi gibi Bizans'lan alliums, bir usul degil, cski bir Tiirk
an'ancsinin dcvanuydi. 34

cikardi. v

iktidara ragmen, hukiimdar, kadi

huzuruna bile

Osmanli Sultanlan,

Cuma

Selarnligi

na cikarken muvaz-

Buna sebep dc bir gun Divan loplanhsma

tanunayip,
z ?

zafbirtaburaskerMagrur
b
ii

olma

Padijah im,s enden

gclcn bir koyluntin

s

padisahi
r s
i

Kangnuz
Buna

(lianginiz)

ii

Allah var!

aa

(I

fi

h u n ka

demis olmasidir.

iizulen vezirl-

hiikiiradar,

diye devamli bir surclle tempo tutardi. Bir gurura kapilma tehlikesi karjisinda bir labur askerin deet-

cr,

bundan boyle padisahin divan toplanidarina bizzat

bir kafes

ilirak etmeyip,

vamli olarak kendisini tevazua davet eden ihtanm bizzat crair ve talcb
sin!.

onu

arkasmdan lakip etmesi

bile,

usuliinii basjatmisjardir,

Bu
-

Cihan tarihinde bunun

-

bir benzcrini

bulmak miimkun

miidiir?!..

usulun bazi mabzurlari olsa

izalu

35

hiikumdann mehabetini siyanct

gibi

Teb'aya Velayet ve Merhametle Muatnele:

uzun siirccck- bircok faydalar bulundugu da muhakkaktir. Ancak

asii

bu mes'elede iizcrinc parmak basilacak

nokla $tidur

ki, vezirlcriylc

ictima ctmis. buiunan padisahi, teb'asi tefrik edememektedir.

tir ki,

haricen, padiahi vczirlcrinden aytrdeden hie bir

Bu demckhusus mevcud
Filhakika

teb'ayi, kendivediatullah yani Allali'm bir cmaneti olarak kabul ederlerdi. Hak liukuk hususunda mUslirn, gayr-i miislim farki gozclilmeksizin her-

Osmanli Padisahlan idaresine me'mur bulunduklaii

lcrine

degilmisj Giyim,

kusam

v.s.

ilMriyle vezirlerinden ayirdedilemeyen bir

Istanbul Falih'indaki tcvazuu tahmin vc lasavvur ediniz!.

padisahlar, iinvanlarla

kesin hakettigini, clde edcbilmesi icin elden gelen her fedakarligi yaparkudi. Fatlh'in tslanbul'daki maglublara bahcttigi hak ve imtiyazlarm,

sonralardan

u II a h

A r z gibi ha$metli

da anilmijlardir. Fakat hie jiiphesiz adil hiikumdarlar

kafes arkasmdan miizakerati dinlemesi
usulii

gelmi? ve gelccek hipbir hukiimdara nasib olmamis ve olamiyacak bir derecede miithi? bir ileri gOriisluliigu ve olciisiiz merhameti aksettirdigi

malumdur. Esasen Osraan Gazi'ninkendisi

miislim arasindaki davaya bakmi; ve

bile, bir

miislim ve gayr-i

34

etKezalik htjkiimdann

Havarizmileiden miinlakil bir an'aiicdir. (Qkz.Fiiad

KOPRULU

a.g.m.)

muslumanm haksizhgim goriince, bunu tefhim ve ifade ederek gayr-i miislime hakkini vcrdiimektc hicbir
lereddiid gostcrmemiti.

35

Gercekten, Osmanogulkin'mn buna benzer usullcr yiiziinden hayattan uzakscifccsl

lasmalan bilbassa sehzadelikleri esnasmda

dogunayordu.

ycuscmcmelcii

gibi ba'zt mahziirlar

36

Bkz. tyhulislam Mustara Sabri

Ciihela MSrifetleri,

Yann

Gazetcsi

Ama tahta gectikten

sonra, bu gibi

tutumlann hukiimdarhk mehabetini

(liimulcino, 1928, S.2, ih.2,

siyanet hususunda son derecede faydali oldugu muhakkaktj. Padisahlann efrad-j milleti
teshir

37- A. Relik
1951, sh. 9

GCr

Hukuk

Tarihi

ve Tefckkiirii Bakmimdan

iVIecclle- Istanbul

eden efsanevi sahsiyctlcri biraz da bu tntumdan kuwet aliyordu.

62

KADJR

MISIROrSl.il

OSMANOSULLARI'NIN DRAMI
mcrhamet duyguGcrccktcn
-

63

Tarihimiz, Osmanli Eadiahlan'mii hak, adalet ve

ispanya'tla bugiin (ek bir

musluman
ijgal
l.i
1

yoktur.

Meden! olduguna

lanndaki
bir

iddia eyerli

usUtuiiliiklerini akseitircn sayisiz misallcrle doludur.

den Avrupahlar, Amerika'yi

sekencsi olan

ve

istilaya baslayinca,

buranm

avuc insanla ayak

basliklari

Rumcli topraklarmda
-

sekenenin kahir

i 1

deri

r i

adim adim batiya dogru

itmis.

ve

bir ekseriyclle gayr-i iniislim

olmasma ragmen

asirlarca lulunabilmelcri

yok

dc ancak bu sayedc miimkun olabilmijtir. Hatta Rumcli fiituhatimn siir'al vc kolaylikla yurutiilcbilmesi de, hep Osmanogullan'niii
tcb'alanna kar^i
-

etmi$lcrdir. Osmanlilar ise asirlarca idare ettikleri topraklardaki

hiristiyan uiisuru, degil

boyle loptan imha etmck, mevcut niifuslan dahi

artmis, olarak tcrketmisjerdir.

milslim ve gayr-i miislim farki gozctmeksizin

biiyiik

bir hassasiyctlc (Skip

vc lalbik eylediklcri adalet ve mcrhametin cscri

ilk

Netice itibariyle hiristiyanlaiin kendi dindaj vc lrkdasjanndan dahi

esirgediklcri adalet ve

olmuslur. Hakikalcn bilhassa

dcvirlerde,

Bizans'm despot
adalcli
<lil-

idarcsinden bunalmis gayr-i miislim sekenenin

Icre destan olan

mcrhamet ve

miisamahayi Osmanlilar idareleri allindaki gayr-i muslimlere bol bol bah$etmckten asla ictinab etmemijlerdir. TSrihin
sayisiz jahadetiyle sabit olan

Osmanogullanna mukavemet gostcrmeyip

Osmanli

(hatta

bazan

hiristiyanl taasubun

remzi olan papazlar tarafmdan bile) onlan,

iilkclerini

bu gcrcek uzerinde daha fazla soz soylcmeyi zaid addediyoruz. Ancak unu beyan edelim ki, bu adllet ve

fclhc davct ctlikleri dalii goriilmiisUir.

fljliihatina kariji cikanlar,

onun

adil idaresitli

tammayan,

dallfl

uzak mintikalardan toplamp gelcn

musamahanm birinci amili hij $iiphcsiz Osmanli Hanedani'nm Islam'i en u!vt vc miikemmel bir suretlc anlamis. ve latbik etmis, bulunan
miistasna" mensiiplari olmutur.

Uach Ordulan olmugtur.

Surasi
tarilii

5- Bedii Hassasiyet
bir gcrcckiir ki; Osmanlilar,

saf kendi idtaleri altmdaki

veya herhangi

bir sefer

sonunda kendisine kar?i maglup movkiyc diisen

gayr-i miisliimlcrc degil,

aym zamanda baska

milletlcrin gadr ve

zulmiine ugramis; olanlara da mcrhamet ve alaka gostermekten gcri kalmamilardrr.

Bununen

tipikmisali

tspanya Yahudi

cr

idir.

Aym zamnada derin bir duyus, ve hassasiyeti aksettiren kalemlerini de kullanmasim biliyorlardi. Bu bakimdan cogu bir d i v a n viicuda getirecck dcrecede sjirle de ugtasmtstir. Denilebilir ki sairlik Osmanogullannda
babadan ogula miras kalan
olan Fatih,
bir an'ane gibiydi.

Osinanoglullan sadece kihc kullanmakta mahir degildiler.

Bunlar hiristiyanlann zulmiindcn kacacak yer ararken, siginabilccckleri

asiide bir

Osmanli

tarihinin sertaci

mcv2 olarak ancak Osmanli

ulkesini bulabilmiglerdir.

Aym

Yavuz ve Kanuni

gibi jahsiyetlerin cegitli mahlaslar kultejkil

sckilde 1848
hiristiyan

Macar
siySnet ve

hengaminda

hiristiyan Ruslar,
-

lanarak cdebi degerleri yuksek giirler yazdiklan, bunlann divan

Macarlan kihftan gecirirken binlerce

-

miiltcciyi

hatta bir harbi

ih-

cdecck bir hacme

goze alarak
raz eden
-

himaye etmek

serefini

Osmanhlar'dan baska

vardigi malumdur. Son devir padisahlanndan Sultan Read merhumun da CanakkaIe Harbi icin yazdmi giizel
bir iiri vaidir.

hatta herhangi bir hiristiyan devlct bile - cikmamitir.

Gayr-i miislim tcb'a arasvnda, (bilhassa Ondokuzuncu Asirda) Bal-

Bir coklan da musikide iistad sayilacak derecede dcgerli besteler

kan kavimleri'nden ve miiteakiben de jarki Anadolu Ermeniler'inden

yiikselen gikSyet sayhalan,
yalist

meydana

getirmijlerdir.

Osmanli ulkesini parcalamak isteyen emperhicbir millet Osrnanblar kadar kendi dilin-

bcstelcri maruftu-.

HI. Sultan Selim'in haia cahnmakta olan Son devir sehzadclerhlden Sultan Abdiilaziz mcriyi bir

devleflerin

propogandalarinin eseri olan sun% temelsiz ve

esassiz iddialardir.

Dunyada

den, dininden ve irkandan olmayan insanalara adalet ve semahatla

mua-

mele etmemi$dir. Sekiz

asir bir Islam ulkesi olarak yasamis.

bulunan

iki evladi da kendisi gibi musikisinastrr. Bunlardan bin halen Nis'te oturan Abdiilaziz Efendi'dirki eger, veraset usulu devam etseydi, tahtta o bulunacakti. Digeri

oruz.

hum'un oglu Seyfcdin Efendi'nin de Bugiin O'nun hayatta olan

bestekar oldugunu biliy-

64

KADIR MISIROGLU

66

de birkac seneden bcri tstanbuTda ikamcteden

Hazretleri'dir.
sicfc
(

km

Gevherl Sultan
iki-

2-

Vahdetin Emrinde Bir Otoritecilik

hicbir

Bu

cscrin ilk

(abmdan somra maalesef bunlarin her

rahmeli Rahman:) kavu$mu$iur)

Osmanoguilan'mn

kimse veya alleyle rakib kabul ctmcz, detarihin

bit'

sham
Sultan Abdiila/iz merhumun Ressamlar Ccmiyeli Mecmuasinda (K^jcdilniiy bulunan resimleri O'nun 50k ince ruhlu bir ressam oldugunu goslermektedir.
yokilijc

bir otoriteleri vardi.

Bu, onlara hilkatin ve

hediyesiydi.

Cunkii Turk kavim ve kabfleleri icinde en asil koldan geliyorlar ve

tarihtcn hicbir ailenin

yapamadigim

ba$armis, bulunuyorlardi.

Aym zamanda in. Selim gibi gayct usla bir ncy caldigi da malumdur. Sultan Abdiilliamid Han'm isc
gailcsi arasinda
-

Bu

yiizdendir ki larih

boyunca onlarin

otoritelerine kargi hie bir rakip

cikmamis. Err. Mill! larihimizdc allibucuk asir devam eden siyasi bir istik-

dc violin binbir

n;isil

da vakil bulamk

vucudn

geiirdigi

rann yeganc amili

ohm bu duruinun

tek istisnasi Kavalali

Mehmed

z;iril"dogiamn i$Icrini jjiinnia burada ner zarnan gfirmck

tadir.

mUmkiin olmak-

Ali Pajja'dir, Gercckten

Osmanogullan'nin otorilesine kari cikrnak ve

ilk

onlann ycrini almak gibi bir lemayul

Misallcii cogailinaya liizum gdrmuyoruz.

defabu Arnavut

asilh Misir
hatta

Osmanogullan'mn
onlann
rultf

hart)

valisinde goriilmii^ur. Gerci son devirlerde

Mitbad Paa ve

sahasnida

Iczaliilr

eden mefanet vc

ilirayeileri

incclik ve

Knver Paa'yy bu

isiikamette isnallar yapildigi bilinmektedir. Fakat

fiil

bu

'

bcdillmssasiycttcn
il.

mahrum kalmalauni
bir kabillyel safubi

inuic etmemisHr. Bilakis bu sa-

hususia bunlarin kendilerinden sadir olmu herhangi bir

yoktur.

td;i

da

biiyiik

ve

irsi

oldukian gorulmckledir

b) Siya.si
1

Bakimdan
;

Mithad Paa icin boyle bir neves taldigina dair dcdikodular yapilmi^tir, Knver PagaV3 ^se bu yaki$tumanm diktalorliigiinden galat
oldugu zannindayiz, Filnakika O'nun
harekct eden bir trcnin iizerine

Hamlecilik

zamamnda
e r
1

Almanlai', Turkiye'ye

Osmanogullao
lozahur

E n v

a n d yani

En ver

farih

boyunca mizac

iliburiyic

hamleci insanlar okirak

in

ii
-

k e s

yazi.smryazmis,lardir. Cental Pajja'ya ise Suriye'de

cliniijlerdir.

Gereeklen ani karar vermek vc

bir J'arik vasiflanni lckil edcr,

zamamnda harcket

Ruslai Uuafindan sullanhk leklif edildigi bilinmektedir.

etmck onlann digcr

Ancak bunun

Osmun Gazfdcn

Saltan Vahideddine kadar hamlecilikle irniftyllz etrni bulunan Osinanogullan icindc bu vasfi haiz bulumnayan pck az kimse cikmi^tir.
Bunlar da, hastahk, vesair scbeplorle ruhlannda meknuz olan hamle
guciinu tczahiir ettirernenus. bulunan kimselcrdir. Mill! tanhimizin
alii

OsmanoguUan'nia
Biitiin

ycrini almakla alakasi yoktur.

bunlara ragmen denilcbilir ki, Cumhuriyet devrinc kadar hk;

temayiiliinii

kimse Osmanogullan'nm otoritelerine kari ^jkmiik

g5stermemis;tir. Gercckten herhangi bir dahili ihtilSf

zuhurunda bu

bucuk

asir

icmadi eden en sanh safahahna vilcfid vercn birinci

aileye kabii-i izafe bir liatanm mevcudiyeti kabul olunursa, tahttaki ahis
fimil,

hie
indirilir,

SUphesiz, milledmize rebberlik cden Osmanoglulan'ndaki bu hamle

giicu olmtj$tur,
IslSin dSvetini, butiin beseriyetc tesrail etmisiir.

yerine diger bir

Osmanoglu

gecirilir

ve bu suretle mesele hallebir

tlUtnig olurdu.
,sars:nii

Boylece devletin devam ve bekasmda herhangi

viicuda gelmezdi.
bir

Bu

yfizden alem-

sumfil bir karakteri haizdir.

Bu

husus

biitiin

millet efradi ile birliktc Os-

Osmanogullarn lahta gcginccyc kadxtr halktan herhangi

hayat siirerlcrdi. Fakal

kimse

gibi

manogullan'nin ruhlarmdaki cihangirlik mcyillerine vc hamle islidadina son ricrecede tevafuk etmis. ve onlan kit'alardan kit'alara kosmmiusjur.

Pey

g a

mber Vek
ve

i 1 1 i -

olan
-

yuce.

inakama olurunca, birdenbire

iiakikaten devlet otoritesini

tavir

hiiviyetleri

adeta

degish'di.

Bu hamle

giicii,

islam'i arka arkaya gelen

Mogol

istiliUan

vc hach

kadar hassas bir olfiide korumaya

veya evlSdlarinm cena-

taa-

ruzlanna kargi asilmaz bir iman seddi halinde aariarca korumughir.

caliinard] ki; padi^ah sifatiyla dlen baba, karde^

KADIR MISIROSLU

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
bescriyel

6?

zclcrindc dahi bulunama.la.di. 38

Zira rente merasirnindc

Bu
j

cab. olarak aglayabilccetlerindeo, bum, mOjahede edenter Indinde

Olorteleriftin zaafa
biyle,
s

ugrayacagin, licsap cdcrlcidi.

bir buyuk kimselcrdir. Fatah gibi Pcygamber'in mcthine mazhar olmu Yavuz ve Kanuni insanin dahi cevaz verdigi, Yildinm Bayezid,
gibi miilt larihimiz.in

gibi ihliyat sebc-

halkm

dev

ahsiyellcvinin futursuzca tatbik ctligi

ibretlidir. Denilebilir ki,

buliin

padisahlarm

yedi evl

a.

k u v

vetine
icabinda
li-

a h

p oldugu kanaati ycr amis bulunuyordu.

icin, oloritelerini

son deicccdc ehcmmiyetli ve

bu kaide bu kaidenin

Osmanogullan, Dcvlet vc Milled., valuta!

en yak.nlai ina kais. bile kullanraaktan cckimnczlcrdi. Bunun ilk vc en pik misali dcvlciimizin volt bfuiisi Osman Gfcti HazreUerl'nin

haksizhklara sesuislimal cdi!mi olmaya miisait bulunmas. yuziinden ve bep olmaktan kurtulmak da her zaman mumkiin dcgildir. Fakat evlat nazakaide? kadi bir fitnc c.karmak ihtimaline mebni caiz addedildigine
ran,

bu ihtimalin valid olinadig. ahvaldc baz. bigunahlarin'olumune

sc-

DUndar Bey
manlcscl

aracgsi

'i

bizzai oklUimii S
,

butamaSKur.

bep
(arihlen itiMron cvlf.d
-

ibSret olabililer. tcjkil edebilirsc dc, bunlar, nihayet birkac kiiiiden

vc kardcslcrc kai S bircok kerclcr lalbik cdilmis bulunan bu kaidenin - pekcok ffleyhfflr. vard.r. Fakal bunlar, dcvlet

vcmillctimi/in

vahdcl vc isnkrann.il nc su.clle saglandignu anlayamaims bulunan

38
vardrr.
-

dahi binHalbuki biiyle bir kaidenin tatbik.yle onlcnebilccek bir tck fitne ilibarla bu kaidenin lercc miislumanin olumden kurianlmas.ni saglar. Bu raukayesc bit aiasindan melluiz kar vc menfaaliyle, muhtemel zarari

yapmak

imkansizdir.

IVIijahl.k ,d,c,ii
biriei 5 i.

Bmlartn
,c.

mteu* Wnrarm, vc cru ,abu,un ,i

Ikmc,
pter

rohana, aJ^rt, jg an b immm Yavuz Sl Selim'di, Irf, k,nte,i sohzado

a giniret

mM
K rk,,ru
d6tm
R<J|',
Jcte .

Devrin Kald. ki padisalilar boyle bir kaiara hodbehod varamazlardi. tatbikaila eyhiil.slaraindan fctva almak mecburiyctindeydilcr. Nitekim
larafindan iggSl da bOyle olmulur, Ulcman.n umumiyetle en scckinleri

ak, K, efe
i

Sult.1 VrtMHldto'dir. o

,1a

Mfcmta ..imketn.ls.lr.

fcfi v. kardc s

I, Sultan

ttaj* feah editor okn bjrBMfe

Etouli'yi halUc kabul

edilen seyhuLislamhk

makamtnea

verilen fetvalann isabeli ise sOz

ytmmdcn Abdlilmedd
tafc,
ara s ,da

giire sc9i , i5i dcki

aracm.k

icab

vkm

ilk

(Yavn*.
Til.

(Vanidcddin) Iralifdcrarasurdaki bu

bwlik * damoafc caTib-i dikkat.ir

ycg.
sakallan,,, ,,n, clcnlcri s

>a trr kl;

Ctaard, hukiimdarlanruu
bir Utbnailik

Osmagotunncz bir gcrcekiir. Bu itibarla yanilrnak ihtimaii f ok zayiftir. tehlikesinin en ciizt nogulliu-i, devlcl ve milletin validctinin sarsilmasi gostermi? ve Millet icin bir blgude belirdiginde bile biiyiik bii' hassasiyet
kai-deslerini

Wcitttmd*. da birbulcrine benarr

otaak

mevculur

Gorduklcrim.
ccnazesme Ijttek
mckledir.

P.drsahlarrn balk ararunda tec SS Cir ve gbz ya , dokn.ck gibi s bin za.f ile geakmmetani le'mrn nraksad.ndan dog,,, bulunan bu kadim u.aiOa kabe.ini au.ayamayan buguaku dar dii imcclil e ri birakrn 5 da baz, ,u,l,har Oaru.nl, ricali bile gMImu 5 ,u,. Bunlardan biri dc HOrreya G.ze.erMn kucu Sadat Si,avli ,, Lu.fl Smavt Bey'dir. Onun <,Sllan Menmcd Re,-,, v. Ha!enin Saraymd.
isimli
c, mi5

z a

vc hatta cvlatlarmi feda etmekten 5ekinmerailerdir. Onlar, . a 1 e m endisclcriyle mesbu olaiak, dcvletin vahdet ve
iistiin

(emadisini hergeyden

mSni olmak

na asla sapmamislardir.
3
-

icin fedekarlik gerektigindc.can 40

gorrnus ve ona kari belirecek bir tehlikeye ve lean hesab. yapmak yolu-

hSl.rat.nda Sultan

Vahidaddin 'in, Sultan

Sleri

Giirujluluk

R,d',
edil-

bulunma.r ovulmck.e ve bu h SU! ,aki kadtm an'anc .enkid

ile

Osmanogullan buyiik bi.;dirayeile sevk vc idare eldkleri devtet ricali de kiyaslanamayacak derecede mull)i bir ileri gorujluluk
Mehmed Han
bizzat
Istanbul 1953 sh. 141, vd.)

39- FStih, kendi zamanrn, kadar

finer, la.bik

amme

hukukununu

edilmi; bulunan ve bu i.ibarla O.manl,

orfT bir

kSidciui

.ejkil

edeb bu

V6 "" Sete P ,e """"nna-mesindeki me s hur maddeye vlicud vem,i tir. Bununla her s ka-de,e ayn, dececede sakana, hakk, Uu^as.yla hakimi-yetiu batlnemema,; re p si eUfctmek gayesiri giluuusliir. Baz, kim.elcr, F a 1 1 h ndcki bu bilk a S l,nda evcOd otaad,g,,, zira O'nun gibi bir ah s iyyeun m, sura lann S kalbne cevaz vermiyectgini iddia e, ro i,ler<iir. (Bkz: All Hlmmet BERKl imnbul

"""

m eseyi n,,

Ua stl m1 ak

iS-

Hlihi Sul.au
bir degeri

vc AdSlel Ilayatt

Bu

gortlsur,

Wo

vc mesnedi yoklur. Zira

Fatil, labia

gectiginde kundakla bir cocdk olan kardeji

pW

Senz&de AbmerS'i
40-

bogdumnug

degil midir?

Kirnimitl,

Bu mcs'de liakkindaki fazla bilgi cdinmek islcycnler, JU eserlerf.'baksbBblor. ' Kanunriamc-i Sullar.i Bcr Miic*b-i Otf-t OsmSrr! lAnkara 1956, 15!il 1NALCIK Yi>!i> HMUWted MuBKru^ .QsmMili: B>evJMnde SiySscueraKarl, Ankara;1963 ihj.183
1

KADIR MISIROGLU

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI

hasia olduklan icin sinrfta kalmislardir. Sir kisinin (Sultan Vahideddin) imtihan kagidi yeniden gdzden ge^irilecekfir.

sinif,

zaman O'nun da simf gepececji muhakkaktir. Boyle mukemmel bir simftir.

bir

Osmanh Hanedanindan Gundiiz Beg,

Ertugrul,
I.

Savct Beg, Bayko-

ca Beg ve Aydogdu Beg yani dort tanesi ehiddir.

Osman, Orhan, Siileyman Pasa, Yildirim Siileyman Celebi, Mehmed Yakub Celebi, Murad, Fatih, Cem, II. Qelabi, Mustafa Celebi, Bayezid, Yavuz, KanunT, Ilk Mehmed, Gen? Osman, IV. MuBayezid,
Celebi,
Isa
II

rad
I.

I).

Mustafa, yani yirmi

iki

kisi gazidirir.

Murad,

hem

gazi,

hem

sehiddir.
bir

II.

Murad'tan baslayarak hemen hepsi sairdir. BuyGk

kismi hattat, muzikisinas veya bllgindir...

i

Osmanli

Hanedani,
Tar in
i

Turk

buyiigildur.

vaztfesini
bir

serefle

Tarihindeki ailelerin en yapip sekilmistir.

vardi'r.

Suphesiz onlann da

takim kusurtari
tarihimize

Fakat Os-

manh Padisahlarmi
tjahijmak

topyekiJn kugtlk

gormek ve gSstermeye
ve

nihayet

kendi

gesmisjmize karsi

kufran

o.lur.

Hele pkul kitaplannda bu gibi dtisuncelerin yer

altmasi mill? terbiye

bakimindan buyuk
inkilabi

bir tehlikedir.

Memleketimizde
inkilap

hazmedemeyen

bir

takim

hastalan var. Kimisi Tarihimiz Lozan'dan baslar.

SESSSS?sa=3

Iddiasmda bulunuyor. Gen era I*, Bay, Ba'yan tabirleri gikmaz me^hur ^air Ziya Pasa'ya General Ziya, Namik K&inaTe Bay Matruk KemaU diyor ve Turk Kadmligi yerine, Turk Bayarcligi diyecek kadar garabeti ileri gotiiruyor. Dunya'dan haberi olmayan bir cahil de: Ah u padisahlar! Her bin yirmiser tayysre aEsaydi, simdi ne eok ugagimiz olurdu fikr-i hakimanesini yiiriituyor.w 41
gfkar

aSSSSHSSs

41

Nihal

ATSIZ

?0rk ftft&,&Stt&tll

fffa

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
B-

71

CiHAN TARlHlNDE OYNADIKLARI MUAZZAM ROL

Birligi

a)

Turk

Baknnindail

1071 Malazgirt zaferiyle Anadolu'ya ayak atan Tiirkfcr, kisa zamanagir bada Marmara sahiUcrine iilasmiskudi. Fakat Selcuklular devrinde san llacli laarruzlan yiizunden Anadolu'da uzun suren islikrarli bir Turk
hakimiyeti kurulamarmsHr, Sclcuklular'dan sonra
ise,

her biri kendi

Tinkler, (alible bircok devlctlcr kurmuslardir.

Fakat bu dcvlctlcri,

Orta Asya'da kurulan ve

devlcder olarak
iki

On Asy a'da kurulan

yiid

basma buyruk olan bircok bcylik turcmis, Onasya'daki Tiirk birligi daha da parcalanmisti. Bunu bertaraf ederek birligi saglayan Osmanogullari
olmustur. Gcrccktcn Anadolu'da onlarin otoritcleriyle teessus eden
tikrar,
is-

grupta toplamak vc ikiyc irca clmek kabildir. Her

gruplaki muhlelif dcvlcllcr

ayn ayn namlarla

cdilmektc iselcr dc,

zamammrza kadar devam ctmis bulunmaktadir.

hunter birbiriran devanu okiuklanndan hepsini bir vo ayni dcvlct olarak giirmck, miimkiindiir. Zira hunlarda birdevletin Icsekkuliimie as!i unsurlardan olan din, dil, ahalr vc topiak asagi yukan hep aymdir. Degiscn

Turk

Osmanogullari'mn Anadolu'da sagladiklan bu istikrar ve Anadolu ugramis, Birligi T i m u r G a i 1 e s i ile gecici bir sarsintiya

fakat Vildirim'in dirayetli sehzadesi Celebi

Mehmed'in

eliyle kisa

sadecc hcnedanlarchr. Tcmolsiz ve halta pek 50k yanlij goriisji aksetlircn taiiiiinde bu moseleyi, Misir'da okudugu ve fakat ismini hatinnda tulaNiir'ni)

zamaiida yeniden vc daha csasli bir surette takarrur ve teessus etmistir. En son, Papalik'la irtibat saglamaya kadar ileri giden Karaman

madigi bir kilapia gordiigiinii siiylcyerek meviuubans eden Dr. RizA da hahiskar bir surcttc tervic eylcdigi 42 bu goriise kalilmamak,

Ogullari'nm bertaraf cdiimesi ve bu suretle Turk birliginin tam manasiyla saglanmis olrnasidir ki, Osmanli Devleti'ne daha biiyiik hamleler

imkansiaiir. Gercekten sadecc arazilcrindeki ufak lelck farklar disuida

yapmak imkaMm

kazandirmistir. Gcrcekten

Yavuz ve

Kanum

bu devlellerin Onasya'dakilerini dc, Orta Asya'dakilerini dc birbirlcrinin devami addctmek mumkiindiir. Dcgisen hanedanlardir. HSnedan, devlet demck olmadigma nazaran, din, dil, toprak vc ahaliyi tcmMi eltiren
bir devleti, evvelkinin ayni kabu!

devrindeki buyiik ve cihansiimul zaferler, kuvvetini Anadolu'da garantiye alinmis. bulunan

rindeki gibi, ordunun her

bir kaniklik

bu Tiirk birliginden aliyordu. Aruk Yildinm devRumeli seferine cikisnida, Anadolu'da yeni

ctmek yerinde

bir goriistiir.

u hale
iizcre

nazaran Tiirklerin
iki devlet
ti,

biri

Ona

Asya'da, digeri de

On

Asya'da olmak

lu'ya

donmek

zuhur etmiyor ve bircok harekati yanda blrkarak Anadomecbiiriyeti hasil oltnuyordu. Ordu, arkasindan emin oliiste

kunmis buluiiduklarim kabul elmck

tabii bir

icab cder.

Osmanli Devle-

arak sefere crkiyor ve Ust

doniiyordu.

birbirinden parlak zafererle payitahtma

Anadolu Selcuklu Devlcli'nin

biiliiii

devamidir. Zira Hanedan

dismdaki diger
manli Devlcli

unsurlar, hep

aym

kalmistir.

Buna nazaran Osfark

Anadolu Selcuklu

tslam Birligi

Bakimmdan

Devleti'nin aynidir. Aradaki

SeIfuklu Hanedaniyerine0smanli Hanedaninin

gecmij bulunmasidir. Bizde devletler umumiyetle hanedanlann adiyla anildigi icin bu notice dogmustur. Eger hanedan adiyla birbirinden tcfrik
edilse, faraza bir Bizans'i

Tiirkler Islam tarihinden nafiz bir rol

baskuriiskudir. Zira

oynamaya Abbasilerie

bes

on ayri devlet

teliikki

etmek icab

eder.

ancak Turkler'in yardim ve delaletiyle Hilafet'i elde eden Abbastler, ordulanm lamamen onlardan kurmuslardi. O kadar ki; Abbasi halifesi Mu'tasim binbir imtiyazla kendi ulkesine celbetti|i
Tiirkmenler'in Araplar'la ihtilatim

Fransa,

Almanya ve

Ingiltere gibi binjok

Avrupa

devletlerinin

durumu

onlemeye caliiyor ve bu maksatla

da boyledir.

cengaverlikleri bozulmasin diye- onlarin

bile

Arap kizlanyla evlenmelerine

42

Dr. Rizi>

NOR

Tiiit

Twit!

III, Islah'bul

'1924.

sis.

6- 1

mani oluyordu. Turkler ijin hususi ehirler kurmug ve devletinin muhafaza ve mudafaasim onlara havale eylemisti. Bu itibarla, islam

72

KADIR MISIRO&LU

Araplartn birinci mcvki. i gal 5 Hulcla-y, Ra 5 ,dm dcvri ve Emcvf

gecmiyordu.
flu lanhten ilibarcn

tarihinclc

OSMANOGULLARI'NIN DRAM!
eitiklcri miiddet,

73

Asm Saadct
Eger Osmanhlar, dinT olmaklan ziyade,
bu ia siyasctinin
tc'sirlcrini izalc

saltanan'yla birlifcte bir bucuk asn

siyas? bir

mahiyyct arz cden

roi

ctmek

gibi

mes'ud bir

oynamami

ts&n'm yay.lmas. vc rcviili cdcn HacU Taarrurtonna kars, muhateasi vaztfcsiniTinkler deruhte eylcmcyc bqtairaslardir. Once Abbastlcr cmrindc, sonra da Selcukta Devlcti ohrak, ta vczilcyi bihakkn, iff, e<lc Turkic,-, mukaddes Islam beldeleri dnundc asilmaz bir imfin seddi tcskil
cdiyorlard,.

Yavuz Sultan Selim veya O'nun ilk bir iki halefi devrinde parcalanmi bulunacakti. Bundan sonra temadt cden Hagli taarruzlarina kari koymak asla miimkLin olmaz ve mukaddes
bulunsalardi islam Alemi, daha

islam

bcldelcrinin idrak cltiklcri

uzun huzur ve

si'tkun

dcvri

gerccklafjcmezdi. tgte bu sebeptedirki; Islam birliginin taliakkuk vc

IcmadTsitlde

Digcr inraflan

Iran,

mcdcnycim,

umuroiyelle kabul cdildigme nazaran

i

Osmanogullarinm oytiadiklan muazzam

rol,

her

tiirlu

tak-

l,lf, ra

mmsiyor

icerden hancerlerne yoluna giderek, S

birtiglrn

dipn fevkindedir. Osrnanhlardan once

bile onlaiin za-

a siyascfini

ve Islam

be

parcalamak

manmdaki kadar
Jialifetiin

giimul ve

ehemmiyet kazanmamiU. Zama]i gelmi,

cikmaz ohnus. veya birden fazla

icin

yap,yord,, Islam'dan evvel harm slam .clnde Turklcr

elinden gelen hcrscyi

te,

S ay,l,r bir

gecmisi bulunan Farslar

halifenin ntifuzu, oturdugu clirin di^ina

gibi

hlkim

bir

mcvki

meveut bulundugu gdnllmUtilr, Halbuki Osmanhlar, Hilafeti

ijgal

kirgml.g.yla boyle bir yanli 5 yola

edememeoin
ia, tarU,

sMHenmis bulunuyoriardi.

islam itliiiadmi saglamak islikamettnde son derecede umullu bir ckildc

boyunca Onasya Tiirklugu He Onaasya TUrklOgll aras bir baa kali g;bi g,rm, s vc bir biiliinun iki ayn parcasnu taski! cdcn bu alcmlcrin
b.r

kullanrm$ ve O'nu her miislumanm itaate muheyya bulundugu

nal'iz bir

miiessese haline' gctirmilerdir. Gergekten tslSm Alcmi'ndc Fas harig

egmcsim mahtele

flnleraistir.

OsrnanWar'm Anadolu

kalmak

tizere, biitiin miisliiman iilkeler,

Osmanli

halifelcrinin otoritele-

sag amalan vc Rumeliyc srerayarak islam', Orla Avrupa'ya kadar yaymalar, onlar. rakip kabul ctmcz bir dcvlct durumuna yiiksellmisli. Iran 4ia siyascli sebebiyie bun,, kendisi icin tclilikeli addctmis vc Osmanli
fliatialiiun

birligini

rine tabi

olmu ve

hutbelerirtdc onlanti isimlerini biiyiik bir ihtaramla

yadetmi^lerdir.

O kadar ki, Osmanlilann fcthelmcdikleri ve bazati ayakUzak

arktaki <^in, Hind vc
biitiin

lanni bile atmadtklan Merkezi Afrika'dan

BnUnu kesmck

icin

Endenozya'ya kadar her

tarafta

Osmanli Halifelerinin

cSmilerde

casuslar.ru

gendemekten

Rumcli'ye kadar

kea

ftahycmrm gunumiizc kadar devam cdcn Haci Bekfas. Veli'nin ia inan

yeniceriugln
hakrkati yoktur.

gcri kalmarmstir. Gcrccklcn -bugiin bile Bckiasiligin raer . Dalmacya sahrllcrindeki Trran'd.r. Bu durum gecmistek,
te'sirini ispat eder,

adi hilrmede yadedilmitir.

S ia

Bu durum
nan

hilafct siyasetini

50k mahirne

bir surette

kullanmi bulu-

Esas.nda

biiyiik hijkiimdar II.

Sultan Abdiilhamid
hilafetin

Han

devrinde daha

5 lanyla alakas,

olmadiji gibi
tariM hfcbir
iti-

da kuvvellcncrck Tiirkiye'de
Hiilii

ilgasma kadar devam etmistir.

kui u5unda oynad.g, soylcncn rolim de

bile Hindislan, Pakistan

ve Endonezya camilcrindc -hem de- Sul-

Bununla bcrabcr bilaharc Bek(a

H " ; mf
'

Tarikab'mn ia

tan Abtfuthamid Han'in isminin okunduguna dair mesmuatimiz

vardir.
45

kadvearfancleriyle kan trgi vc o biiviycte burundiigu ma'lumdur. 5

Nasil olmasin ki; bugiin

biitiin

islam Alemi'nde

1 1

a fe

uJ* ,"*
Meden.yeti

MMOflw M* **- M^P

" .

*~
.,.

45

Turkiyc'de Tiirk Dili ve Edebiyati (izerine doktora yapim$ bulunan gen^ Pakistan

illimlcrindcn

Mlihammetl S^hir,

Pakistan'da bir

cuma

gunii hutbede

Sultan

W-feBradKOniCLO

a. 8 ,.

vc yni m0d]ifi

w. B a r

Abdiifhamid Han 'in adiiun okunraasi ve Ona Zcyydal!ahft omrehfl* yani Allah
aaaa omriinu"
artirsin diye

h , d .

r.nhiumIicjerincyazdijiiiavBlcrdcn 101 numaraluiol.

dua cdilmcsi

iizerine

camiden

ciktiktan sonra bit dufioui

iiianasixligim, zira

Sultan Abdiilhamid Han'in foktan olmfis bulundugunu soyleyincc.

74

KADIR MISIROGLU
Abdiilhamid

denilincc herfcesin hatinna dcrhal Sultan

tedir. Denilebilir ki,

Han

gelmekIazim-i

O'nun

adl, artik Hilafet miiessesesi'nin

gayr-i

miirafiki

olmu$tur. Zira Sultan

tngilizlerle

Abdiilhamid,
i

HiWet

siyayell dolayisiyla,

F i 1 i s t n Davasi nda onlara

bir

bel baglami$ bulunan

Cihan Siyonizmine,

50k

tchlikeli dakikalar

yaalmiti.

O'nun bu miicsseseye kazandirdigi

1

itibar

ve

getirtligi

canhlik,

g a hcngamina kadar dcvam etmijtir. Gergekten Islam

miiessir bir harekct halinc gelen

Aleminde geni ve

5 fe

Hare
bir
I

ke

I i

Mill! Mticadele esnasinda gcnt bir maddi ve manevi miizSharete

nail

olmamizi saglami vc nana Hind MQsltimanlannia uyammda

roltl

muharrik

oynayarak
ki

fc

a n in ortaya gikmasuti
bile tslSm

K.I

N C

BOLUM

saglamitir.

Demek

Osmanldar, cokerken

Alemi

icin uy-

andinci ve

birlcgtirici

mes'ud birrol oyanayabilmilcrdir.

OSMANOGULLARI'NIM VATANDAN CIKARILII VE ACIKLI GURBET HAYATLARINDAN

SAHNELER
I
-

OSMANOGULLARI'NIN YURD DISINA

giKARILII
BIR BAKI?

A BUNA SEBEP OLAN HADiSELERE KISA

a)
Milli Miicadeieye

Tekaddiim Eden Outlier

gelintiigindc tanhlc

ndokuzuncu
\ bui

Y u zy

1 1

Turk Q a.gi kaDiinya

artlari

cdien Onaitinci Yijzyil gerilerde kaimi ve

/ bir hayli degimi bulunuyordu.

Amcrika

coktan ke$fedilmi;j
ulaiimiti.

ve Afrika'nm giineyinden dolailarak Hindistan'a

Itu liadiseler Hirisliyan

Ban

Alemi'ni yeni ve 50k biiyiik servet kaynak-

lanna kavuturmu;tu.
halkm Seni
gidi, Ingiliz casusu!.,.
"

Bu

suretle te'min olunan

maddi irnkanlann,

ta

diycrck hijimla

(izerirte yfiradugiinii,

tstanbuVda

llacii Scfcrlcri'nden beri

l-JKiiilus'ten

Venedik yoluyla arktan ve kismen de

-

kalabalik bir gen^lik toptulugu

huzunmda

bizzat hikfiys etmiti. Ayrti gekilde, am'in

saglanan ilim ve teknilde mezcedilmesinden biiyiik bir saceitH ic ve di amillerin te'siriylebir

merkczinde bazi cSmilerde de Sultan Abdiilhamid Han'in hutbclcrde adtnin okundugu

bizim dc dShil buhindugumuz kalabalik bir haci grubunun defaatle
Ihtimal

nayi hareketi dogmu5tu.'Buna,

mesmuu

olmu^tur.

.lyakuydmamayan OsmanU Devletiise, Batr Alemi karsisinda

)',

bunun bajka misaleri de

vardir.

k a

dummuna

doiiiu 'buliiiluycirdir. O'iitiri bii

76

KADIR MISIROGLU

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
menfi durumunu duzeltmck iddiasiyla bir (akim tedbirlcre tevessiil
mi-5 fakat bunlar, csiisa taalluku

77

edil-

bulunmayan
yazik
ki,

satht vc sekilci birer

nez'ini zarilrT addediyoriardi. Ingilizlerin girdiklcri her yerde, milletleri

dcgijikliktcn ibarct kalmisji.

Ne

mcs'elcyi hallo musiiid bir

parcalamak vc her parca arasinda sunt

tikle

ihlilaflar

ihdas etmek gibi bir tak-

muhievuya sahip bulunmayan bu

rin nciicesi, birbirini

kil'ayctsiz

ve bulla gogu yanks, tedbirie-

luikum siirduklcrini biliyorlardi.

Bu

sebeplc Ostnanlilardan sonra

kovalayan hazin magi Qbiycllcrle dchgclli bir ajagilik

gi-

parcalanmis,
Filistin'i

vc birbidcriyle

ura^ir hale getirilmis olan

Araplann elinden

duygnsu olmugtur.
rift

Bu suicllc dcrt ve davalar daha da cogalrms. ve gok

iizere bir lakcm
I

bir jckil almisbr. Zira, asil gerckli olan sinai tcsebbiislcr yerine,

Tan ne

almanm miimkiin vc daha kolay olacagmi duunmekleydiler. Buradaki ingiliz tiakimiycti muvakkat bir geci devrcsini

zimal da dabil

olmak

ah a

H arcke1

iegkil edccckli.

girisUmisU. Bunlarla takip cdilcn esas gayc dc gayr-i miislimlcrin huku-

Bu

plan iizcrindc yiiriiyen vc ingiliz siyasetinin arkasina saklanan

kunu lakviyc cdcrek onlarla muslumanlararasuidaki farklan bcnaraf clmckli. Niliayet bir
giii)

siyonisllcr,

Sultan Abdiilazi/.'i hal'edip Sultan V. Murad'i lahta

gcldi ki blntln bu liaraketlerin nelicesinde gayr-i

gikarmakla cmcllcri isiikametinde dilhikten dc gok miihim bir adim

aimi oluyorlardi. Fakal O'nun kisa zamanda rahalsizlanarak tahti Suilan
II.

miislimlcrin, miisliimanlardan

da daha gcni$

Iiaklara sahip oldnklari ve

adeta imliya/Ji bir ziimrc teskil ellikleri goriildii.

Abdiilliamid'c birakmak mecburiyctinde kalmasi dii^manm

Bu menfi
gayrclli bir

gidi^e ciddi bir sOretfe kari

koyan ve mant olmaya caiman

bir

hesaplanni allusl clmi^ii. Zira yeni Padiah ender rastlanan bir zeka,
dirayct

Osmanoglu Sultan Abdiilnziz

avuc maceraci dikindirildi

vc lizakgoru^iililkle devicte oynanmak istenen oyunlan derhal

lalorliik licvcslisinin ani bir

gccc baskimyla lahilan

ve bir kac

farkclmi? ve bunun iclc ve difaki faillerini bQytik bir isabede tehis eyIcmigti.

giin sonra

da cfuiiyanc bir

siiretle katlctlirildi.

Yerine V. Sultan

Mula-

Heniiz tahta yeni gectigi bir devicye rastladigi icin dnleyemedigi

iic

rad

gecirildi.

Bu gene ve

(ccrubesiz Padiah, dcvlete hailcvi bir son

Doks a n

Harbi nin

me'um neucelerini
istikametindeki

vesile itlihaz ede-

hazirlamak gayretleri icinde bulunan

rafindan daha schzadeligin.de
oluz
iic

Midhad Paja

ve aricadasjan

rok vatani parcalayip dagitmak

olan

temayullere ma'kes
biiyiik bir

a s o n

locasi

na sokulmus ve

Mec
elli.

s i

ve orada yuvalanmi hainlerin

kismini

dcrcccye kadar yukscllilmisli.

*
Bu

bcrlaraf
lar'i
[

IngiH/Jcr'in karisma, ark siyasctine imale ettigi

Almangetirdi.

O devirde siyonisder alabildiginc lckilAtlanmi vc bir cok biiyiik devIclin siyasi raahl'cllcrine huliil clmis,

cikararak

Onian birbideiine

kari rakip bir

mevkie

)iimanlarini, iilkesinc kari v5kt talep

ve dii^manhklarda birbirlermi

bulunuyorlardl.

devlctlcrin
hallalar

veya firenler bir duruma sokmak sayesinde devlct ve millete

basuida ingilterc gclmekleydi. Hindistan'a sfihip bulunan IngiUere icin guzcrgahlaki

I

Ma

a ve

b r 1 s adaianyla

M
I

otuzucyil siiren bir rahal ncfes aldirdi.

r vc

r a

vol emniyeti
trak,

bakirmndan

biiyiik bir straicjik

t

ehemmiyeti

Nihayet dcgicn diinya ^artlan muvacehesinde her gun biraz daba

kuvvetlencn siyonizmm dahildeki kuklalan vasitasile o da, tahtmdan indirilmek talihsizliginc ugradi. Oyle bir zamandaki, sanayi sahasinda
bir ekil alan milletleiarasi rekabet, bir

haizdi.

Bunlardan

mzladan olarak zengin P e

ingiliz, siyasetinin,
-

kaynaklara-

na da sahip bulunuyordu.
alfederek dehstfli bir Turk

bu hususlara ehemmiyet
n havalisiui

had

islam dusmahligina silruklenmesi daha ziyi

I

Cih

a n

arb

ni adeta

ade siyonistlerin eseriydi. Zira Yahudiler, F

ellerine gecire'bilm ek icin

kaciriilmaz bir

duruma

gelirmi bulunuyordu.

t i

buradan evveliycUc Osmanli hakimiyetinin

Eski Diinya'mn (Asya, Avrupa ve Afrika) en hayati ehemmiyeti haiz

inerkezi
.

46 - HatlaTihk Mason Localan antsinda kurulmus bir Loca bile vardir

Mn

rati

Locasi

adiyia O'ra i^ifeten

kismma

sahip vc hakim olan

Osmanh

Dcv.eti'nin baina

Iniylesine nazik bir

zamanda cogu

cahil

ve hain

bir sergerdc

takimimn

78

KADIR MISIRO&LU
ialihsizlik olmustur. Zira

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI

gccmcsi buyiik bir

tttihad ve Tcrak
vc onlann erminde

ki

Ccm

y e

adiyla siyasi bir Icsckkiil haline gelmis. bulunan bu

liizbi,

ccphedc raaruz kaltnan feci maglubiyet, muttefiklcrimizdcn Bulgarlar'in munferid sulh akdederck kenara cekilmesi ve Almanlar'tn fiilen yenik o n d 0diismesi gibi scbepler yijziinden 30 Ekim 1918 de mahud

gafillcr

vc haulier

lamamcn

siyonist usullcrle

fafdiyet gOsteriyorlardl. ic vc dis tahriklerle bir lhtllaflar

luiline gelirilen

kumkuinasi

ntemlckcli adcta bir sirat kbpriisu iizcrindc maharetle

II.

gecirmcye jaltsan Sultan

Terakki sergerdesi devleti

Abdiilliamid'i bcrlaraf eden

itiiliad

ve

birbiri

arkasindan Trablnsgarp(19U), Balkan

s i nin imzalanmasr onlenemedi. Ancak ii t a r c k e n a m e o s cok Sultan Vahideddin bu mularekenin ileride nasil lalbik ediiecegini madeler,vardi. Bu scbcple onu iyi kaviramisu. Icinde suisiimale musaid hijkumcli miiuefiklcrin teklif cltiklcri tarzda ve ayncn kabul eden koyuldu. Bu dogisUrdi. Ama bu kali degildi. Baska carder aramaya
r

(1912) ve Cilum (1914) Harblcrinc siirukleyerck O'na hailcvT bir son

hazirladdar. Sultan

Abdtilhamid Han'm ycrinc gcccn kardcsi, Sulittiliad

tan Resud ise bir diklalorler grubu halinde icra-yt siyasct eden

vc Terakki riiesasinin clinde aciz bir oyuncaktan baska bir sey degildi.

valam bu badireye siirukliyen tttihad ve Terakki rcislerinin herbiri memlcketc kacmisn. Durum cok nazikti, Gercektcn az bir zaman kiymetli sonra Istanbul da daltii olmak uzcre aziz valanimiztn en. kendi parcalari dusman igal ve istilalartna ma'ruz ka'ldi. Muttefikler
strada
bir di
sttalajik emniyeilcrini ileri siirerek

Hudutsuz

iyi

niyetinc

ragmen

bijylc gasib vc cSn!

Wr

kadro

ile

maddesine

istinad cdiyorlardt. Sulli artlartni

Mordros Mularekenamesinin yedinci da bu iggal ve istilalara

ugra$abilccek miiteaddl bir sahsiyyete nialik degildi. Bu, scbcple,

buyiik bir (alihsiz hiikumdar olan balcfi Sultan Vahideddin'c, arbk

mcruiyet vcrecek bir bicimde teklif ve tanzim edccekleri muhak4'. Diger Laraftan Yunanlilar'in Izmir'e Muttefiklcrin musaadesiyle
kaktt.
bir

cehenncmi

bir

yangin yeri haline gclmis bulunan vaianda alevlcrle

(

cikarma yapacaklan hakkmda

bir sOylenlilcr

duyulmaya bastantmsH.

kusalilmij bir laht birakmisu

Tcmmuz

1918). Ceplelerden

iist iistc

maglubiyet haberlcri gelraekle ve mes/um sonun yaklamakta oldugu

liissohmmaklaydt.
b) Milli Miicadele:
tjte

Sultan Vahideddin, ufukta beliren vahim tehlikelere karji Anatepesindeki iggal kuvtlolu da bir mukavemet hareketi diisunup, bunu olarak vcllerine ragmen en dikkadi bir sckilde planlandi. Bu cumleden te?hiz yaverlerinden M. Kemal Paja'yi genis selahiyet ve imkanlarla
cderek Anadolu'ya gonderdi.
tl

tte,

yaktn tarihimizde

i 1

li

Muca

bu ahval ve

scrait alttnda tahta ctkan

Sultan Vahideddin, kuv-

vetle
iyi

melhuz olan menfi

e adi verilen Turk

Yunan Muharebesi ve onun

eseridir.

neticesi olan zaf-

neticeyi degi^tirmek icin hudutsuz bir gayret ve

crin gerceklesmesini sagliyan harekederin ilki

tlur.

ve en ehemmiyeflisi bu-

niyetle ise koyuldu. Ilk icraat olarak veliahtligi

eltigi

zamaninda

birlikte

Bu da Sultan Vahideddin'in
biiyiik, fakat talihsiz

Altnanya'ya seyahct

M.Keinal Pasa'yi
etti.

Suriye'deki yedinci

ordu kumandanligina tayin

Fakat cok az bir rniiddet sonra bu

Ancak bu

lnzibatiyenin te'sisi ye mahud

padiahm sonradan K u v a - y i f e t v a lann lsdan gibi M.

47- Gerscktcn bilahere teklif edilen

Sevr

u 111

projesi

nin bu mahiyette
degildir.

oldugu goiulmujtiir. Bundan p

o j e olarak bahsedisjmiz sebepsiz

Sultan

Vahideddin'in

o,

Sultan

II.

Alsdiilhamid'c benzeyen keskin zekastyla

M.ccelAh-

Kemal Paa ve O'nun giritigi miicadelenin aleyhinde gOriilen bazt tlavramlarda bulundugu goriilmustur. Fakat bunlann birincisi 48 Ikincisi ise biz(lUsmanim gdzunii boyamaya matuf bir muva7aydi.
z;tt

Ie-iMflsi. bet admi

taktigibu sulh tcklifini imza ve tasdik ctmeycrck (Bkz:

-

dusman
48- Bkz:

lazyikinin eseri

idi.

49

Unutmamak
-

gerektir ki,

M. Kemal

med

Regid Bey (H.Nazim)

Gorduklerini, Yaptiklanm

Istanbul 1945 sb. 299) onun

ki;

sadece bir proje, halinde kalmasmi saglamisttr.

Paga'nin

kadar

Scvr'dcn M."

Kemal

Tank Miimtaz GOZTEPE

.

OsmaooguUan'ntn Son Padijahi Vahided-

Nmkunda ve
""

Inoni?'nun hatiralannda bile

p r o j c olarak
'-';' '
'

liahsedilroekcedir.
1,

din Miitareke Gayyastnda, Istanbul 1969, sh.

269 vd.

(TafsilSt iciribkz:

Kadir MIStROGUJ
"
':

1971

ah.

4f'vd .)
!

*-"
-

LbzanrZafct mi.IIezimet mi? C.

Istanbul,

49

Bkz: Fcvzi Cakraakin

T.B.M.M.'deki

konusmasmdan

naklen Kadir

"

r.i-HM.?.

MISIROGLU - Kurtulus Savasinda

Sanklt Miicahidler, Istanbul 1974, sh. 84 v.d.


ve
ijgiil

KADIR MISIRO&LU
bile Istanbul isgal altinda

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
bulunuyor
zallah
-

81

Pasa Anadolu'ya gondcrilirken

kuvvclleri hcrseyi kontrol

altinda

tutuyorlardi.Kendisine
a s a y
i i

yenilseydik, 50k ayip olurdu. MillT gurur vc izzet-i nefsimiz

msu n vc h ycrindcgoriip
S a
gibi

a v a g e

n d c k
I

5 s

(Smir kabul etmez bir yara ahrdi. Fakat yendigimiz icin de fazla
i

e k

c d b

oviinmemizi

ahsen

yaklgiksiz

bulmaktayiz. Helc bayrarn iistune

bir

gcrcck

maksadi setredcn,

bir

vazifc

verilmij

ve yola

bayram yaparak vc bu hadiseyi miibafagalandirarak ulagilmaz nadir

zafer gibi gostermck
yakiir!... Ihtimal

cikaiitabilmcsi igin i$gal kuvvellcrinin muvatakalini

liasil

almak mecburiyetl

bilmem bizim
batalar,

gibi biiyiik bir milletc ne kadar

olmujjtu.

bu

o hadisenin

ycniliginclcn dogmaktadir.

Vahideddin dcvrinin son dcrecc girift vukualmi aydinlatmak dcgildir. 50 Ancak unutmamak gcrektir ki; zaferden soma Osmanogullan a/.i/. vata'nlanndan cikanhrken bu harckclin csbab-i miicibcsi olarak
misii. isle

Bi/.im burada maksadimiz, Sultan

Ancak

MillT Miicadele hakkindaki miibftlagalann hepsini sirf bu sebeple

izah muntkiiii dcgildir.

Munakkak

ki

bunlarm pek cogu da daba sonra

ortaya cikan inkdap harckef lerine mitolojik bir takviyc saglamak heves

Oium baa davramjlanna

hadiseler
iizerinde

ve gayretlerinin cseridir. Gcrceklen Mill! Miicadele,

elii

yildan beri,
tak-

isiinad edilit-

bu scbcpledir

Tanzimalla su

yiiziine cikan

ki;

0'iiun devrinde vaki olup mcdar-i iuiliam

Garbc

1 1

Cereyani mn

lihaz

olunmu; bulunan bazi

husiisi

viyesi sadedinde -l&bir caizse- adcta comcrtce harcanan bir

durmak ve

scrmaye

Osmanogullan arasindaki

durum unu, bclinmek

Olmu?tur. Bu, MillT Miicadelcnin

otorite izafc

mahdud

bir kac failine dasilan! bir

giritik!crj

istiyoruz.

cdcbilmck ve onlarm garbcilik istikametinde

Ancak bnndan once Midi Miicadclcnin

au) Mill! MUcSdelenin dasitant
5311

vc

bir iki vasfina temas cdelim.

girfgecekleri harcketlcri gayr-i kabil-i miinakaa bir psikolojik vasata

ve serclleilc dolu olan urafimt

mazhar kilmak

igindi. Hala"

devam eden bu

tafctigirj

netieesi, bir

takim

Tiirk laribi icindc iddia ve ifadc Klildiji

liaiz dcgildir.

kadarehcmmiyclli birmevkii

dokunulmaz jahis ve muesseselerin

a/.im dcgiikUkleri'n tablilinde
I

ihdiisi ile igtimal

hayatinuzda vaki

Apgi yukan

mlisavi kuvvcilerlo Yunanislan gibi kiiciik

s c v a b hanesi yanina bir de h a-

bir devlele kajji gcrceklejtirilmisiir.

Ancak: memlckerin hartm-i

isrne-

a Mncsi acdmasim en agir bir ciirum saymak. olmu5tur.

linde cercyan etiigi ve v ok biiytik bir yikim ve zaruret devresinc rastladigi icin

bb) MillT Miicadele bir veya birkac ferdin degil,

cseddir.

biiliin bir milletin

manevi defer ve chcmmiycli

cole

biiyiikiiir.

%te kanaatimizce

Yediden yetmige hcrkes, elinden geteni

-

yapilir.

omul

oyle bir

iizcrindc duralmasi gercken asil ciheti budur. Yunanislan gibi lak-

jahlam devridir ki; adeta

yoneliriiti.
j^ayrcli
lir

daglar, lalar bile ayni

mukaddes gayeye

riben be asir idaremiz altinda yaayan kiiciik bir devlclin, Sakarya'ya

Cunku

Tiirk Milleti'nin bin yildir hair neir oldugu cihad

kadar gelebilmcsi, milli ;zzet-i nefsimizi agu bir

redirabi

sfirettc yaralamisti.

Bu

ve islami vecdini lugyan hSline getirmigti. Bu bakimdan denilebi-

bumk bir ifade ile; Ankara'nm ta$ina bak,

tiftxumiiziin yagina bak,

ki; zafer,

sadece islam 'in eseri olmutur!...

Ama

netice?...

O'nun

iizcrindc

pek cok ey soylenebilir, fakat burasi yeri

degildir.

Biz imdi,

Biz

Yunana

esir olduk,

MillT Miicadele

hakkinda bu kadarcik bir beyani kafi addederek Sultan

; _.

<i talihln ijine

bak!...

Vahideddia'in hususT durumunu kisaca izah edelim

c)

diyerek dile getiren halkimiz, raiiyesser olan zaferle gurur ve haysiyeli

nin
50

Sultan Vahsdeddih'in Hususl Ouruimi

%
ba'zi hareketleri

kuitulmasmm dcrin sevindni

-

yajamijjt.r.

Hakikaten Yunan'a maa-

Evvelcc de temas ettigimiz gibi OsmanoguHan'mn yurt digina

^ikanlmaianna sebep olarak SuJtem Vahideddin'in
i',ostcrilmitir.

Hum]

in^alkfa ileride

kaleme alaeagimiz

mtistakj] bir e

scrcek'ieslimieye

5ali$atagi7..

iddialar dogru olsaydi bite, bu-tard kcyfiyetinin biitfin

62

KADIR MISIROGLU

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
sccilmektcdir.

83
'

hancdan mensuplanni umuliine almasindaki garebet yine de izah olunamazdi. Zira hukukla vazgccilmez
r
1

Ama artik bu

istismar da tiikenmek iizeredir. Gercekten

umumi kaidelerden bin de

c c z a

hala

bayram nutuklan

ile ihticac

cdenler dismda O'nun alcyhinde bir

ah

s i

g"

prensipidir.
aliikali siyast bir tedbirdi.

Hakikatte bu, rejim degijikligiylc

mes'ete- istcr islemez
-

Ancak
butiin

bu sekitdc va'z cdilmemistir. Sultan Vahidedcdcbiyati kisa

beyanda bulunabilecck hie kimsc kalmamishr. Zira son zamanda ortaya cikan bir 50k beyan ve vesika, O'nun aynen Sulantan Abdiilhamid misalinde oldugu gibi lamamen ters taniulmi? bir sahsiyeti bulundugunu
ortaya koymustur.

din'dcn basjayan bir

sovmc vc karalama

zamanda

Bu bcyanlarm

sahipleri

de cogu Sultan Vahided-

padisahlan vc

liatta butiin

Osmanll Tarihini sumulline alan

bir gcniglik

din

ile.birlikle

guniin vak'alan icinde yasamij kimselerdir. Bimlardan

kazanmisn.

Hcmcn

dairaa bu

hucumlann

siklct

mcrkezini Sullan Va-

hideddin
oua yalkin

teskil clmijiir.

Hala mcktcp'kitaplanna kadar -resmi vcya

-

ari

O'nun bajkatipligindc bulunmus Ali Fuad Tiirkgeldi'nm asagi - yukresmi bir mucsscsc olan f & r i li K u r u m u tarafindan

biitun cevrclcrde

O bir
yd

va

an h a

olarak tavsif

basilrm?

Oorttp tsittikle rim

giirgii

isimli eseri bile lek

cdilmcktcdir.

Aradan
-

clli

gcctikten

sonra

olsun

siyast

O'nun beraalinc yetecck

delileri ihtiva ctmektedir.

bajma ...

endisclcrle degil de
miyiz:

miiccrred

hakikat sevgisiyle su suali sorabilir

liakikaten bir vafan hSini midir?...

Bu muhiercm
:...

sahidi O'nu Sultan

ise, bilakis

Resad
ve

ile

karsilasbrirken

Acaba Sultan Vahdeddin

Sultan Vahideddin

cin

fikirli

seriiilintikiil

olup

Yakm
olurdu.

iHrihin gercekleri butiin vuzuliu ilc ortaya

konulabilmi bulun-

yanma

girince ruhundaki inbisat ve inkibazi gozlerinden hissedcr ve

51

saydi, bugiin boylc bir su3l va'zetmck dahi son derece yersiz ve haksiz

bugiin sizin canrnrein bir sifantisi var derdi

diyerek O'nun dirayet ve

Ne

ya/ik

ki;

Sultan Vahideddin ctrafindaki gcrgckler hala

liyakatinc ehadct ctmektedir.

Aym

schadete devrin Dahiliye

aydinlatllabilmis. dcgiklir.
birini

Bu

sebepledir ki bugiin O'nun hakkinda bir-

Nazirlarmdan A. Rejit Bey de katilmaktadir. Hatiratinda ondan bahsederken

nakzcdcn bircok bcyana rasllamlmamaktadir. Bizim gayemiz de

burada O'nun mudafaa.sira yapmak degildir. Ancak O, vcsile cdinilcrek

Tab'an oldukca zeki, fakat fazla miiteenni ve miiteredditti. Diyebilirim ki; zihni idrak ve intikalde seri, karar ve harekette bati idi 52 demektedir.
,

koskoca

bir

hanedan vc halta din vc larihimiz kBtiilenmck islendigi

istiyoruz.

icin

bu mevzudaki gercekleri dc bir ncbze tebaruz ettirmck

Her

rejim

biraz

da hakh olarak -kendini yerlesdrip oturtrnak

icin

ftnceki idariivi sistem

ve kadro ltibanyle kotulemek mecburiyelindedir

Bunu
bir

bir dercceye kadar tabii

saymak gcrckirse de haksiz ve mesnedsiz

Tiirkgeldi gibi hem Sultan Resad 'in ve hem de Sullan Vahideddin'in bajkatipliginde bulunmu? olan Liitiu Simdvi Itey de O'nun dirayet ve zekasina d8ir brneklcr vermektedir. De|erli taAli
lihgi

Fuad

takim ithamlari ilSnihayc

devam

eitirmckte ki insafsizlik asjkardir.

fsmail

Hami Danimend, Sultan Vahideddin'in

Bu

ehzadeligi

Dusunmek

gercktir ki, aradan artik yarim yiizyil gecmisur.

Bu

rejim

zamamnda Almanya'ya
Slldaret

yaptigi seyahat dolayisiyle Liitfu

Simavi

hala benimsenmemijse ne zaman benimsenccektir.?! Muhakkak

ki,

Os-

lley'den u bilgiyi nakletmektedir:

seyahat hakkinda Liitfi

Bey

manogullanna gosterilen

bir

alakadan rejim hesabina fuzuiT bir endiseye

biisbiitiin

makamina gonderdigi

bir raporda da: Mujariinileyh Hazretlerisan-ii-

kapilanlarm gercek niyctleri,

baskadir. Onlar imln ve Islam

-

nin Viyaiia'ya

vuku olan me'muriyetlerinde devlet ve milletin

heyecam veren

serefli

mSzimizin

iizerine

her nasilsa cekebildikleri

y.rofvehaysiyetiniii a buyurduklan ve kendileriyle temasta bulunanlara

51 52
-

siyah sahn kaldifilmasindan korkmakladrrlar. Onlar icin Sultan

Va-

Ali

Fuad TIIRKGELDI
Rejld

Gortip Isitliklerim, Ankara 1954 sh.

274

hiddedin sMece din ve

tarihi tahkir

ve tezyffe imkan verdigi

icin

hedef
-

Ahmed

REV

a.g.e. sh.

256

KADIR MISIRO&LU

kiymctli bit haiira biiaktiklarim arzctmeyi bir vectbc-i vicdaniyyc addet-

ligindcn bahselmcklcdir. igtc

Simavi Bey,

Istanbul's gcldigi
biiliin

bu vicdanf Ic'minattan dolayi Lull zaman Dahiliyc Naziri Tal'at Bey,

vardir.

? o*

kendisine: Size

memkctin einniycl veftirnadi

Bu

salirlan

baskasi yazmis olsaydi inanmazdim.

Demek

ki;

Vahideddin Efendi

lalimiuimiz gibi dcgilmis! diye, Iltihatctlant) onu, kcndilcri gibi dirayclsiz vc zckasiz bir scy zannclmis. olduklarmi iliraf cEmi.^lir. Gene
Liitfi

Via- j j

Bey,

Vclialu,

Vahideddin Efendi'nin Almanya scyahalindcn

baliscdcrkcn: *Musarunileyh Hazrcllcrinin mcl'lur olduklan nczflket, aki-u kiy.lsci vc cvsaf-i bcrgiizide isc, linparalor Hazrellcrinden bed' ile kendileriyle icmasta bulunanlarca fevkalade lakdir olunmustur,
detaiiir. 53

v-v>?

i>-

"K.

-IN
edil-

v J

j.

Sultan Vahideddin mevcud sartlara ragmen cvvclco Icmas digi iizcre - S c v r i tasdik clrncyerek O'nun sadece bir
j

.proAhmed

c halinde kalmastni saJlarrHjtir. Halta bu liususta etrafimn

giigiis germljtir.

baskilarma bile
Itejit

Devrinin Dahiiiyc Naziri

Bey bu mcs'cleye Icmas ederken ZaU saliancnin bu muahedcyi sadruzamin ibramina (yani z(irlamasina) ragmen tasdikten
sureti kat'iyede ictinap etliyi siipheden beridir.
54

demektcdir.

Pasa'yi Milli Kurtuluj Harckclini planlamasi icin Anadolu'ya gbndercn ve icindc bulunulan agir sartlara ragmen bir kurlulu's
caresi arayan da yine O'dur. Halla a kadar ki,
kari vSki itiiazlan dahi dinlememistir.

M. Kemal

bu hususra kendisine
biri

Bunlardan
t
i

olarak

Enver

Pu;a'mn

a r b

y e

/.

a r e

anlelli kSgidi iizerine

:

yazdigi vc Sultan Vahideddin'e gondcrdigi mcklup ayncn oyledir

Harbiye Nezareti

Mahrem
Velinemetimiz, sebeb-i hayalimiz, babamiz, padisatumiz, efcndimiz
Hazrctlerine,

53 54

Ismail Hanii

DANlMEND
REY
-

a.g.e.

C. IV. sh. 441

Ahmed

Rejld

a.g.c, sh.

299

85

KADIR MISIROSLU
Yapmis oldugum
tahfcikat nelicesi evvclce arzetmis.

oldugum

vechile

Mustafa Kemal'in Anadolu'ya gftnderilmcsi

badi-i felaketimiz ola-

caktir. tstanbul'da Kavaklik Sadik, Kadikoylii Kcmal ve Karaagac Fijck Fabrikasi Miiduru Kurt Bilal vesilireden mutcsekkil bir hey'et kurmuxlar. Ptansiz nakliyc sirketlerinin ve ba/.i eshasm maddi

yardimlan ilc alcyhimizc isyan hazirlamaktadirlar. Bendenizin hemen Rusya'ya hareketim fare olmusfur. Mustafa Kemal'i vaki davete icabct cltiremcdim.

Enver benim

i9in

Yusuf tzzcddin'c yaptignu bana da

hazrctieri.
F, nv(, r

yapacak dcmis. Emirlerinizc inlizardayim cfendim

Tiirih:

Site
21. 14 35

(Iraza)

Sultan Viihideddini bu hususla lelkin ve

surclle

lesir

altma almak ve bu

M. Kemal Pasa'nin Anadoluya gundcrilmcsini bnlemeyc

calismak isieyen baska kirasclcr de vardir. Fakat o, bunlarin hicbirini

dinlemcmis. ve

M.Kemal

I'asa'yi her

tiirlii

imkanla tcchiz ederek Ana-

dolu'ya gondermistir. 55

O kadar ki, sahsi atlanm bile satmak sOreti ile

ilc

sagiandigi kirk bin allini da O'na vcrmistir.

Kiymelli larih? arastirmalan

taninmis bulunan Nihal Atsiz

Bey

O'nun hakkindaki gonlsijnusoyle

,.

hiilasa ctmektedir.
talihsizidir.

Altinn

Mehmed

Osmanli padijahlanmn en

Bu

yilzden kendisine hSin damgasi vurulmustur. Fakat Irain degil, 1>ulun

Osmanh padigalilari gibi vatanpcrverdir. Vcliahdken Almanya'ya gittigi zaman Ban Cephcsinde ates hatli siperlerini gezmi, herhangi bir uroulmadik lehlikeye karsi basnn egmesi ihtar olundugu zaman: Tiirk basi diisman karsismda egilmez! cevabini vermistir. Zeki ve otoriter
bir padijahti. ittihalcilardan nefrct ediyordu. 5S

Mu(arekede, Saltanat
55
-

S/fjrasi ni toplayip kisa bir hitabe ilc ot-

SULTAN VAHtDEDDlN
(1861
-

S*Jhalislani Mustafa Sabri

1926)
-

liMm'da imamet-i Kiibra, Yana Gaaelcsi,

Tejrimsani 1929 Giimulcine.

Tahta

gectigi sirada

56

Nihal

ATSIZ

a.g.e. sh.

85

83

KADIR MISIROGLU

OSMANOeULLARI'NIN DRAMI
yanmda bulunan

uriirau a9tiktan sonra salonu terkcderken sarsilmiij,

Degerli tarihei daha sonra yine Sultan Vahideddin mes'elesine

avdet edeiek

Veliahd Abdiilmecid Efendi (Son Halifc) O'nun koluna girmcyc mccbur olmug ve gozlerinden yaglar boganan padigah: Kari gibi..

Altmci

Mchmed

heniiz tarih olmamigtir. Ingilizler'le

ig birligi

aghyorum dcmckten

kendisini alamamigtir.

yaptigi hakkindaki sozler dogru degildir.

Dogru

olsa bile ingilizleri

.Nicin Islanbul'u tcrkcdip

gecmcdigi

sorulabilir. Sultan

de Vahideddin bunu yapama/di.

Anadolu'daki mill! liarcketin bagina

lstanbul'u

Tiirkiye islerinc

sever sayilirken Altinci

kangmaya davet eden Midhat Paga biiytik bir vatan Mehmed'in ihanetle itham olunroasi garip bir

biraktigi lakdirde diigmanlar, lstanbul'u bit daha Turklere geri vermesicrdi.

haksizhktir 5R demektcdir.

JehzMeleri de

millt harckctin bagina yolUyaraazdl.

isgfil

Ali

Fuad

Tiirkgcldi ise adi gecen eserinde O'nun vatansevcrligini

tngilizlcrin

bunu bahane cderck kendisini atmalari ve askcri

gSsteren cegitli miigahadesini nakletmektcdir. Bunlardan sadece birini

ibret ifin dikkallerinize sunuyoruz.

allmdaki lstanbul'u siyasi ve cbcdi olarak iggal ctmeleri ihiiinali vardi. lstanbul'u ve llanedan'i kurtarmak 19m baskilara katlanarak oturmug ve

Ramazan
yatakla iken

Anadolu'da harekiila bajlamalan

gondcriniglir.
biilun umillerin

icin

giivendigi

kumandanlan

KSzim Karabekir Paga'yi luizurana kabul edip de

icindc bir sabah Nisantagi'nda kain ikametgahrmda heniiz uykudan uyandinlip Yddiz Sarayi'nin yanmakta oldugunu

haber vcrdiler. Derhal giyinerek ve

ile

komgumuz

Serkarfn

gene pasalarda oldugumi soylcdiktcn sonra Anadolu'ya daha kimlerin gondcrilmcsini tavsiyc edebilccegini sormug. Kazan Karabekir Paga, Mustafa Keinal Paga'mn adim-soylcyince bunu
memnflniyetle kabul olmig, zaten kendi yaveri olan Mustafa Keinal Pasa'ya biiyiik giiveni oldugu icin O'nu da huzuruna davetlc konugmug

Yaver Paga
ve-

birlcgcrck yaya

olmak

iizere

Ihlamur tarikiyle yola revan olduk. Sa-

raya viirOdumuzda Harem-i Hiimayun'da Sultan Regat

fat ettigi

merhumun

fevkant ahgap dairede sabaha kargi clcktrikten harik zuhur ve

Hiinkfu'in beytutet eyledigi alt kattaki daireyc dc sirayet ederck az za-

ve Anadolu'ya gidcrck

tegkilal

yapmasi

icin kirk bin allin vcrmistir.

Bu

manda masinm

cihettc buiunan dairelcr yanip kill olmustur. lngiiiz donanitfaiyc takimi

paranin miihim kismi eskiden bcri besledigi degerli yang atlarmi saimak
suretiylc clde edilmigtir. Attinci
idi.

sevk cdilcrek kulliyct miktarda su sikilmak

suretiylc harikin devair-i saireye

Mehmed

iyi

Mr

binici

ve

men-i sirayetine {ahgmakta

idi.

fikdi bilgini

Viikcladan ve memiiritn-i zabita ve belediyeden heniiz gelen olmamisti.

Kargidan harikm zuhiirunu gcirup en cvvel yetijen Harbiye Niizin

!jevket
sual ettigimizde

Daha sonra mint harckctc kargi lakindigi tavirlar hep ingilizler'in baskisi ile olmustar. Bunun hicbir (iili degeri olmadigim ve ingilizlcri
yatilirmak icin baska care bulunmadigim, gurbet yillannda en

Turgut Pasa Haiem

oldu. Zat'i Sahane'nin ncrede bulundugunu

bahcesinin nihayetinde

CihannOma KOgkiin'de
ile birlikle

olduklarmi haber verdiklerindcn Yavcr Paja

gidcrck rcsra-i tazlyeli ifa
Kiiciik mabeytiin
etlik.

yanlanna

yakmlarindan birine soylemiglir. Gurbel felaketine

bliyiik bir

metanedc

dayanan Altinci Mehined, kendisini lahnndan eden Mustafa Kemal Pasa aleyhipg hicbir seta soyleinedigi gibi soyletmemigtir de. Bunun
iierdc tarih halledecektirn demigtir.

ak sakabi kalleg birbckgibagisi

vardi.

O da gecelik

Son gunlerinde, yukarda zikredilen

yakimna, aiuk vatana donemeyecegmi soylcdikten sonra: Siz 57 dondiiklcn sonra benim bir vatan haini olmadigum anlaun demistir.
57
-

entarisi ve oldugu halde kogktin onttnde ayakla duruyor ve eser-i Idaj izhar etmiyordu. Bekcibagi hizmet ve fedakarhginm dcrecesini

kiyafetiyle arkamiza takildi. Zat-i Siihane

iizerindo pardesii

arkasmda gecelik

gOste imek
58

m aksadiyie hungur hiingiir aglayarak call tcessiirler ibraz eyATSIZ

-

Nihal

ATSIZ

a.g.e. sh. ?

Nihal

a.g.e. sh.

90

SO

KADIR MISIR06LU
:

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
Dcvlet baskant oldugundan kclli baskumandan
degil!

"

lemcye basjaynica Hiinkar Bcnim ntilletimin ocaj>i yanryor; ben onu diisuniiyorum; kendi evim yannu, ne ehemniiyeti
var? dedi. 59

Baskumandanlik
rafindan degil,

yctkisi, padisahtn vekalet verdigi bir general ta-

Buyuk

Millet Meclisi tarafindan t&ytn edilmis. bir merasal

O'nun hakkindaki
tenlcrden
biri

iddialata en dcrli toplu ve ikna cdeci cevabi ve-

dc mcsjiur gazclccilcrdcn Ni/ameddin Naz.if Bey'dir.

ortadan kalkmts. detarafindan kullanildtgi anda, zatcn padijahlik fiilen Han'in mcmlekct disma cikmasi vc saltanati
mckti.

Vahideddin

Baktniz nc diyor:

lagveden kanun sadece formaliteyi tamamlamisur.

Son
kede olan

suilanin
bit

memletel dijma kaculindan

balisedcrlcr.

Cam tchliit1

adanvsel&meti
lelilikcdc

firarda bulur clbcltc.

Napoleon Bonapart,
ka'ya

Hayaiuu
tirara

gorcu hangi hukOmdar vc hangi kahraman

tamulan Birinci Soziim yabana, buyuk imparator, biiyiik nsker diye sikittgt Fransa'dan canim kurtarak icin Amerimiydi? karar veiince, Bellerofon kalyonuna siginmamis.

kacmaga
.

katlanmamiijUr?
I'asa Hazrclleri mi? Cental

Eh.

Bu geminin

grandi diregindc bir Ingiliz amiralinin forsu dalga. .

Enver

Pa Hazrclleri mi? Talat

laniyordu, kicinda da lngiltere Kralltgtnin harb bandirasi!

.

Pas,a Hazietlcri mi?

Ve Napoleon'un en buyuk dusmam Ingiltereydi, Ve hasmetlii

anda Fransa
arasmda heniiz
bir sulh de

imtie

Yabanct sancagma siginmtj olmak da pek realist goriism bit iiliam sayilamaz. ikinci Abdiilhantid Han'in lalillan Indirilmesinin asil
mflsebbibi olan eski kolesi Sadriizam apur Sait
cariulin lehlikcye gudigini sandigi

parator hazretleri bu ingiliz harb gemisinc sigmdiklan

lngiltere

imzalanmis degildi. O, cantm kur-

Paa

Hazrctlcri

tarmak icin boyle yapmt, Vahideddin

Han

da cantm kurtarmak icin

anda

ingiliz Scfareli'nc siginmaniis.

Malaya adh

ingiliz, zirhlisina binmis,.

miydi?

Bajka caresi yok.

Nitekim,
Istiklal

Vasita bu.

Mcsmliyet sampiyonu Milliat Pasa, Izmir Vaiisi oldugu ttalde, tevkif edilmcklcn korkarak Birinci Kordan'daki Franstz
Baskonsoloslugu binastna, Ikinci Kordon'daki araba kapisindan gizlice
dalip iltica
curtis.

Savafi yillannda Ankara Hiikumctinin Avrupa'ya

hep gondcrdigi mtlmessiller, Londra'ya gonderdigi murahhaslar da

itaiyan.'Fransiz torpidolartyla gidip gelirlerdi. Cunkii, bir
tartnt

Ankara

taraf-

midir?
bir tacit

Osmanh'da hukiimdar,

adam

degildi.

Osmanlt padisahlart

tu.

Cami Bey

Anadolu'dan Avrupa'ya gotiirebilecek baska emniyetli vasita yokhey'eti Italya'ya gidcrken, Bekir Sami Bey'in

prenslcre, krallara tac giydirmijlerdir; taclarint

krallar
.

koruduklan prensler,

da olmustar, ama hicbiri lac giymemitir.

torpidobaskanlik ettigi hey'et Londra'ya giderken Antalya'dan italyan Fransa ile de, tipkt lanna binmistodir. Ve bu stralar da biz italya ile de, diimandik. ingiltere'ylc oldugumuz gibi kanli, bisaklt
Politika

Osmanh padisahlanntn taci yoklu.

adami da, het insan
gibi,

goz gore gOrc cantm tehlikeye

hajmellu Napoleon
elbettc
I.

at-

Biz.de padisah tac giymez, sadece kiltc kusantrdi. Biiliin ordularm

raaktan cekinir.

Vahideddin Han

ile

arasmda
durum-

ve donanmantn baskumandantydt. Baskumandan

tin

oldugu icin de devle-

yapttgim kiyaslamada Vahideddin

dadir. Zira,

Han

daha

jerefli bir

baskamydt.

Yanh anlailmasm
59
Ali

Malaya'ya binerfcen essiz devlet hazinesinden bir ktl dahi almamak asaletini gostermitir. Halbuki Napoleon'un Ingiltere'ye
hazinesinsigintrken Bellerofon'a yiiklcttigi sandiklarda, TuillOri Sarayi butun den caldtgi dort bucuk milyon alttn vardt. Biitun metresleri,

Fund

TURKGELDl

a.g.e. sh.

227.

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
92
piclcri

w
siyast

KADIR MISIROGLU
ve yedi
silsilesi

rahat yasarni? rahat olmustiir.

icin (abuiuna haci/,

tabii bir
ilc

digcr

beraber, O'nun hak olarak tamdigimi bildirmekle arasinda Osmanogullan'mn vatandaslik durumlan
bclirtmektir.

hayad

bir ugi kuru-

Bakkal hesabini odcycmedigi

'

konan

bir

Vahi-

lamiyacagini da

dcddin

Han

elbctte bu Fransiz

cihangirmdcn daha gerodi

bir hatiradir

larilitc...

polilika icindc

dahi ikinci ve birinci veliahdlar Bizdc herhangi bir seh/lde hatta kusamp tahta oturayitamatbcdi. Polilik hiiviyet, k.hc
baslardi.

Vahideddin Han'm
iki

siyast ccplicsi nc olursa olsun, kcndisine su olur

makla

Hancdan.n olcki azSs.

ilc

bc-ndcgan arasinda mhayet bir

hakki
1-

tammamak insafsr/.bk

asalct Carta vardi.

Anadolu'ya karjl ingilterc'den silah ve askeri yardim

Memleket

disuta
60

olmu 5 lur qnlara, Hepsi siradan adamlardi. Yazik b.r kusurlar. c.kanlmalarma hakli goslcrecek en ufak

arainumistir.
2-

olmamis.ll.>>

Tahttan

ayrildiktao

sonra,

memleket

disinda

Biz de S a

1 .

tt

c a h

d
-

e r isimli escrimizin gins

Tiirkiye'ye karji hi? bir

komplo yapmamistor.
Vahideddin Han'in 1922

kismmda,

Turkiyc'de

ilk

defa olarak

Sultan Vahideddin ve devn-

Tarihci, ilcridc yapacagi her tahlildc,

demistik ki; nin hadiselcrini lahlil ederck

sartlan icmde memlekeltcn gidisjni haksiz bulmayacakur.

Siyast arllar isaret ctligi anda firar bir polilika faktoriidur.

Onultinci Lui, Fransiz thtilalinc kafa lulmak kahramanhgini gosterdigi

1511)

kurtulusuna Sultan Vahideddin'in vatanin nas.l rzah sonraki tavir ve hareketlerini tafa Kemal'e kars. gOzukcn Sulun VaEvvcla u husus bilinmelidir kr
cdebilecegimiz sorulabilir.

memur

ettigi

Mus-

mi kcUcsinden olmusmr?
Hayir; kacarken cnayice yakalandigi icin... Rasya'nm tkinci Ni-

kola'si

da kacamadigi

icin

yok olmustur.

.fade saltanat ve Hilafet'e baghlik hideddin, Mustafa Kemal'in He inanrmsn. Halbuki o, bu vaz.te cden beyanlarma ttnccleri tamamen a lcyevvel Saltanat.n da Hilafetm de Anadolu'ya gonderilmcden cok

hindebirbissiyat tasimaktaydi.

Bu

hususu, eski

Fakat Almanya'mn magrur Kayscri tkinci Wilhelm, Hollanda'ya

kacmis. ve kurtulmustur.

bulunmakiaydi. Aynca Mustafa 6nce Akaretlerdeki evinde aciklaims

a h s u , a c,)ardan

Alba, Husameddin

TeskiIat-i ERTURK'e cok daha

heyeti lie

Avusturya
mustur.

Macaristan'in gen; imparaloru url kacnn.15 ve kurtul-

Bulgar Krali Ferdinand, kacmis ve kurtulmustur.

ispanya Krali XIII. Allans kagmis. ve kurtulmustur.

sonra Kemal'in Samsun'a muvasalaundan Albay Husameddin ERTURK bu yaphgi goriismeyi de nakleden olan rejime kar 5 t dii iinceler Jrusmelerde de O'nun gun icin mevcud beyan ethususta anlasmalar yaptigini (asidigini ve Rus heyeti ile bu
mekledir.

Rus

Havzada

Yunanistan Krali Birinci Kostantin kajmis. ve kurtulmusmr.

Afganistan Krali Amanullali

Han kacmis,

Havza Mustafa Kemal'in Anadolu'ya

lir

ilk

ve kurtulmastur.

Daha

ilk

ad.minda Hilafet ve Saltanat alcyhtarlig.m

ayak bast* yer demek- zimni de olsa

Romanya Krali
Iran
levi

ikinci Karol, kacmis. ve kurtulmusmr.

Sahinsam Alahazret-i Hiimayun

Muhammed

Riza

Han

Peh-

alacakti. elbette kendisine cephe ortaya koyunca, Sultan Vahideddin kendt bu tav.r ve hissryatinda da O'nun' sirf sahsina kars, olan

kacmis ve kurtulmusmr.

60
Islikia

Bunlan sijylemckten maksadim son sultanm canmi kurtarmasim

NIBhneddhl Nazif TEPEDELENLIOGLU niisha. 30 Kasim 1966 tarih vc 277 nnmarali

-

Htoeto

ve Son Sultan, Yeni

_^M

94

KADIR MISIROSLU
hareketin

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
basina
gdruldugij maalihtiram arzolunur efendim...

zaviycsinden hakh sayilmasi gerckir. O, mill!

Mncdandan
(inter

birinin gccmesini arzu etmis. ve bu maksatla ehzade Faruk Efendi'yi Anadolu'ya gondermi, veyahutda Outer
re'sen

27Nisan1337
"

Faruk Efendi'nin

Anadolu'ya gitmis oldugu kabul olunsa

bile,

Ttirkiye Buyiik Millet Meclisi Reisi

Sultan Vahideddin'in en azmdan bu hareketc muvafakat clmis oldugimun kabul ediimesi gercklir. Ciinkii Mustafa Kemal Pasa b>
ral'mdan gcri ceviilerck Istanbul's gondcrilen ftnter

Mustafa Kemal

Faruk Efendi'yi
511

Bu

telgrafin tannine dikkat edilirse

27 Nisan 1337 (1921) oldugu

61

huzuruna cagiran Sultan Vahideddin'in O'na ccvabi

olmu|iur:

gorijliir.

Yani heniiz hie

bir zafer kazamltms. degildir.

-Sent kabul ermiyecegmi

bil iyordum,

oglum! Fakat Mustafa

Sultan Vahideddin'in bircok meziyetleri yaninda bir de efsanevi

dunistlugiliiii

Kcmal Pasa'mn

Salianat ve Hilafet'c karst koiti emcllcr besledigi bir

elti!..

belirlmck icap eder. Bir zaraanlar

1

1 1 1

nc

Mc h m ed
seven bir

kcrc daha Iceyyiid

demeklc

iktifa clmistir. izni

veya muvafakali

sdziindekt a

n c

kelimesinden kinaye olarak

alttn

O'na ceza vcrmesi icab etmez miydi? Boyle bulmmli bir zamanda hancdana mensup bir seli/Atonai Anadolu'ya gitmesi, cibcltc ki; bir cok tefxir ve hadiselerc yol acabilirdi. Dusunu'p

liaiicindc gitmis olsaydi

adam manast cikanlmak

suretiyle itham cdilmit.ir. Halbuki gergck,

bugiinc kadar yazibp sbylenilenlerin

lamamen

aksinedir. Mcmleketten,

biraz asagida anlatacagtmiz sebepler altmda ve

pek hakh olarak

intikal

tasinmadan yapifabilecek basil bir

is degiidi.

aynhrken sahsT mirasi mahiyetinde babasmdan kendisene

herseyi bile Hazine-i Hiimayun'a gondermistir.

eden

Bu

arada kendisinde

Sultan Vahideddin'in mill!

Iiarckctin basina

gecmesi maksadtyla

Anadolu'ya gBnderdigi Sdizitde

gcri

Omer Faruk

bulunan musanna ve murassa bir ahai cekraeceyi de hazineye iade etmis.

Efendi Inebolu'dan
aldigi su siyasl

donmiism. Bunun scbebi de Mustafa Kemal'den

oldugu cok sonra yapilan tahkikada meydana cikmtsur. Padisahlar res-

men

bir

makbuz vermek
etmek

suretiyle Hazine-i

Humayun'daki her

seyi gc-

(!..) telgrafti.

tirttirip

yanlarmda alikoyabilirlerdi. Sultan Vahideddin isteseydi bu

suretiyle biitijn Hazine-i
gibi

6/497 Makine basinda

inebolu'dan Sehzade-i Necabelpenah
retlerine

usulii taibik

Hiimayunu beraberinde

Smer

Faruk Efendi Haz-

gbtiirebilirdi.

O, boyle yapmadjgi

nezdindeki kiymetli esyalan da

oraya teslim cdip daha evvel bunlar icin vcidigi makbuzu geri almak yo-

Telgrafname-i
aldik,

necabetpenahilerini

kemali

memnflni-yetle

lunu tutmusiur. Tiirkiye Biiyiik Millet Meclisin'ce daha sonra kurulan

Zati

rahimanelerinin Anadotu'yu tesrif buyurmalart, emsali

ile

hesaplan incelcme komisyonunua

1951
taribli

reisi

Salih Kececi'nin 3 Haziran

miissife-i

tarihiyye delated

sabil oldugu iizre erkan-i saltanat-i

Vatan Gazetesi'nde yaytnlanan beySnati Sultan Vahided-

seniyye arasinda bazi sO-i telakkiyata mahal verebilecegine ve vahdet-i tamme halinde bulunan etkar-i umumiye-i milliyeyi yenid-

din'in dasitani

mamuskarbgina
Turk

bu- hijeccttir. Kizi Sabilia Sultan, ba-

basinin sadeceelli bin

yurt

lirasi kagit

paraya malik oldugu

halde

en tesevviise dusiirmek suretiyle de fevkalade

cagl

dai-i

mehazir ola-

disma

cikttginj bildimtistir.

muhakkak oldugundan vatan ve

seniyye

milletin butiin hanedan-i sal-

Sultan Vahideddin'in yatandan aynlisindan sonra hazinc daire61

tanat-l

erkamnin

hizmetlerinden

istitade

edecekleri
-Kadir 66
vd.

zamanin huiulune intizaren simdilfk Istanbul'da temdid-i ikamet buyurmaran meftur olduklan muhabbet-i vataniyye iktizasmdan

MISIROGLU

Kurluluj Savasinda Sarikli Miicahidicr

Istanbul

1969, in.

62 -Ismail Hami

DANlSMEND

a.g.e. sh.

443.

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
sinde yapilan tespiiler herseyin yerli yerinde oldugunu,
igiienin dahi

<U

kiymetH

bir

O'nun tarafmdan gotiirulmcdigHu

Topkapi Sarayi Miizcsi arsjvindc

gbstermiiir.
(35)

Bunadair

tutulan zahit,

numarada kayith

Da

Haz
1

n c
i

Hiimayun'un ilmiihaber ve

Ku
disi

yu da

S a

r e

Def

ndc mahfuzdur. Halbuki kcn-

1926 yihnda San Remo'da vefat

ctligi

zaman

yiiz

yirmi bin

lira

bor-

cu

cikiigi icin alacaklilan

tarafmdan labutuna haciz konulmu^tur. Tahnit

edilmis, cesedi

ancak
61
-

kizi Sabilui

Sultan'm bu parayi temin etrnesinden

erifi'nin

soma anVa naklohmarak Yavuz Selim Camii

nolunabilmistir.w

avlusuna def-

O'liim liakkindaki en dogru hiikmii yinc insafli birtaVihc.i veimekte-

din

Altmci Sultan
derlcr.

Mehmed

Ben

kiiciik bir

Valiideddiu icin V a t a n h 5 i n U&ve yapacagim: Vatamna ihanet We idama

i

mahkum

o!up,

yasmin cok

iterlemis.

olmasi, Fraiisa'ya eski hizmctleri-

<
.s

a
s

nin hatirlanmasi ve Fransa'yi sevdiginden suphe edilmemcsi dolayisiyle

bliim cezasi,

muebbet kalebentlige gcvrilen Mareal Peten gibi

diyecegim.
Mazileri cok temiz olan ve mcmlckcllcri fclaket girdabma diitiikten

soma

isbaguia geccn, agir mes'uliyetler yuklenen, yenik milletlerini

el

daha fazla cignctmcmck icin ncfret edilen, galip diismanlara dostane

uzalmak durumunda kalan, o kara balith

sigorta

rnsantor, milletierin tarihlerinde

biiyiik tesislerin

lambalanna benzerter. Kendilerinin yanmasi

kurtulmasim lemin eder.

Altinct Suitan

Mehmed
ile,

Vahideddin'in tattugu

yol, bata

Top-

kapi Sarayi Hazinesi

muzeierimizde ve milli kiiluphSnelerimizdeki

kiymetlerine baha bicilmez, en kiicuk bir parcasi yerine

konulmaz

hazi-

nelerimizin kahhar dusmanlar tarafindan yagmasini onledi.

M
kismim

Bu mevzuda ortaya konuktbilecek

63

delillerdcn

cok

cuz*i bir

Kadir
-

MISIROGLU

a.g.e. sh.

95
-

64

Re$ad Ekrem KO^'L"

Osmanli Padisahlan

Istanbul 1960 sh, 439.


naklcdebildik.

KADIR MISIROgLU Ancak bu kadan kargismda

olmasma ragmen
bulundugunu
bile

OSMANOeULLARI'NIN DRAMI
O'nun son dcrecede
bagdasabilir!...

99

gayr-i miisaid gardar icinde

vatanin kurtuluju icin elin-

den gelen her $eyi yapmis.

gostcrmektedir.

MShud
I

Vatamndan aynhsim
gibi sozlerle

dillerinc dolayarak

k a c

1,

f i

a re1

1 i

Sevr Sulh Projesini miizakere etraek icin mcmleketin

biiliin ileri gelenlcrini

O'nu itham edenlcr bundan cok az

biiliin

bir miiddet sonra

bir-

davct ederck bir S a

1 1

a n a

r&s

top-

hanedanin diger

mensuplannin

uzak ve yakui akrabalariyla

lamistir.

Bu Bu

jura sadece bir lek muhalife kar$i lopyekun, S e v r in

likte -.toptan yurt dis.ma surtlldUgilnu

neden luiutuyorlar, Sultan Va-

kabul ve lasdikini kararlasbrmi$tir. Pcki bunlarin hepsi de vatan haini

midir?...

hideddin biraz daha once kendisi giderek hakarcte ugramaklan kuriul-

[arzda ilham edilmiler midir?!.. Hayir degil

mi? Peki
degil

dugu

icin

mi hain olmustur? Yoksa

siiriiicn

bir tngiliz ziriilisina bindigi icin

neden?!.. Ciinkii icinde bulunulan sarllar onlan

mi?...

mazur gOstcriyor

mi?!. Peki ama, resmen

diger hancdan mensuplarini yurt diuia

Turk nakil
ayni hakkaniyet vc nisfet olciileriylc Sultan Vahldeddin'in

vasitalar i

mi

gStiltmiigtlir?

Nc

gczer!..

Kim

ne vasua bul-

/
I

tste

mu^sa onunla
lara
;

gilmislir.

Kundaklaki cocuklan bile suruldugiine vc bpnfill

mcnfi tclakki olunan davramslarmi da mazur gormek lazim ve gcrcklidir.

da ibaneii inutazammm bir

isnddi kabul olmadigina gore

bu

ta-

Saltanat Surasim
65

acmak
a g
1 1

iizcre

toplanu salonuna girerken

gttz

sarrui icin medar-i itham bir

mesnet de aranmami oldugu meydandadrr.

yuriitmek astan yuziine uydurmaga

tccssiiriinden bayilan

ve oradan ayriluken dc

yajlarim lulamaya66

haldc, sanki

Sultan Vahideddin yerinde olursaydi O'na dpkunfikir

.

rak:

Karilar gibi
i

yo

!..

diyen

bir padisaha

mayacaklarrm gibi

h a

n diyebilmck bilmem insaf ve vicdan

Vahideddin
ile hirliklc

olciileriyle

ne derecede

caligmaktan baska nedir?.

Son zamanlarda
65- Sultan
vatani terkederck San

bir

90k kiymetli yazarimiz Sultan Vahideddin'in

Rcmo'da vcfat cdcn

hususj doktoru Kcad Paija bir Franajz gazctesinde nejrolunaii hatirannda ayncn sbyle
dcmcktedir:

hakkini teslim eden yazilar yazinaktadirlar. Bunlardan biri de

muhterem
hassa-

Huseyin Hilmi
sahsiyeti

Ijik'tir.

Bu

degerli yazar. Sultan

-

Vahideddin'in
-

Kendisi milium anlarda bir kacdefa bayginbk gccirmis ve

hasil olmnstu,
Icsckkiil

ve devrinin hMiselerini

tarn bir Tiirk

ve Miisliiman

dciiial inudaliuleye liiznm

Bunlardan bir tancsi, Sevr Muahedcsi

Silra'yi Saltannl'a riyaset

siyet
scriStuli

ve

olciileriyle tablil ettikten

sonra aynen oyle demektedir:

ve mctilini

tetkik icin

eden

elmck

u'zere

Muaycde

Saloiui'na girecckleri

anda

...

Sultan Vahideddin Han, ordunun silahlan alindigi, diijman

atiji,

vnkua

gelmisti.

Sadrazam Damat Ferld Paa, uzun

stiren

ve

tela;!

mucib olan

lilolanmn Canakkale Bogazi'ni

bajladtklan bir

tmparatorlugu par9alamaga

bayginiiktan sonra iylimain te'hirini istcmis, fakat Padi jah, muvatakat ctmemisti. Diger
bir bayginlik da. General

zamanda

halifc oldu. Bir felSkct olan Sevr

1 1

And-

Harlngton'u davet ederck bir gece icinde Malaya Zirhlisjjle

lamasi'ni imzalamadi.

Osman

ordusu olarak ahsini

htanhul'dan miifarakat karannin Ingillere Devleti'nce kabul edildiginin Yaver

Hamdi

Paga tarafmdan
66- ...

arzi sirastnda

vukaa

gelinisli.
isc

Bu mcbhasi derccden maksadim

nutkun iradim mincakip Htinkar'in mebir halini tasvirdir: Musariinilcyh

korumak icin birakilmi$ olan biricik taburu, Ayasofya etrafinda sipere soku p CJmi'e fan lakmak veya miize yapmak isteyenlere ates,
ed
i

dial Terk ettigi bir sjrada re'yul-ayn gemiiis

oldugum

.".

emrini verdi. Vatanin, diisman fizmesi altmda kalan

meslisden cikarak Abdiilmecid Efendi dc kolluguna gircrek, orta kattaki daireyi

hususiyclerine avdet etmek iizcre melul ve

Islanbul'dan kurtanlamiyacagini anladi, Giivendigi pagaiari Anadolu'ya

giinderip, lstiklal Harbini hazirladi.
kacirdi.

mahzun

bir halde servis

merdiveninden

Anadolu'ya subay, cephane, para

inerken iki gbzunden yas akip (Bkz. All

K
-

1 1

gibi

agliyoruml..

diyordu.

Fnad TiJRKCELDt

a.g.c. sh. 215).

Kuva-yi lnzibatiye diye hazirladigi birlikleri de acik;a

100

KADIR MISIROfelU

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI

101

gondcrip, kumandanlanna, AnadoIu'daki kuvvetlere kauhmz!... diye

gizli

emir vcrdi. tstanbul'dakl, ijgal ordulanna sczdirmedcn, Kuva-yi

Biiyiik Alira

graf cckcrek elde edilen zaferin Ankara It Istanbul arasindaki ikiligi ortadan kaldirdigini
bildirdi
lifler

Milliycyi kurdu ve kuvvetlendirdi. Biiiiin musliimanlaii cihfida davcl

etti.

ve sulh konfcransinda birlik ve beraberligi saglayacak bazi teksiirdu.

Abdulhakim-i Arvasi buyurdu

ki: Bcsiktas'ia, Si-

ileri

Fakat

M.

ECesrial

Paja'nin aitik bir Istanbul

nan Pasa Camiindc vaaz cdip cikiyordum. Kapr cSniinde duran bir saray
arabasindan, kibar bir bey inip, EI melikii yakraiikes

Hukumeti tammak istcmemesi

ijzerine,S

1 1

a n a t ve

i I

% fe

ye'dikke ifetta'um dedi.

Yam,
dedi.

seiam ve Sultan, sana sclam cdiyor

-

birbirinden ayirarak Saltanati lagvetmek ve bu suretlc Istanbul

Hukfimcli'ne son vermek yoluna gidildi.
aladc bir celsc aktolundu. Dr. Kiza
zaladigi bir lakrir gbriisUlerek iki
1
-

T.B.M /M.'dc bu maksatla

edildi.

fevk-

ve

seni

iftara

caginyor,

Araba

ile

saraya

gittik.
idi.

Nur ve seksen kadar arkadasmin imr

tstanbul'un

secilmi$

vaizleii

iinamlari

cagiilmis

maddelik bir kanun kabul

yE&.

Miikellef bir yemekten sonra, ser mtisaliib gcldi. Sultanin selami var. Hepinizden rica ediynr. Anadolu'da kafirlcrle carpisan kuva-yi Milliyenin galib gelmesi icin dua elmenizi

TekilaH Esfisiye Kanunu

Turkiye

Halki,

hukuk

"ve

hakimiyot-i hiikflmrantsinin mumessi.-i hakikisi oEan Tiirkiye Biiyiik

tVJiliet

ve Anadolu'daki miicahidlere para, mal ve duii

etmeleri,
eli

IMeclisi'nin

ahsiyei-i

maneviyeslni gayr-i kabil-i fork ve

bilfifi

'<te-

ile

yardim

siiah
rictt

tutanlarm onlara katilmalan

ediyor, dedi.

cezzt vb terag

olmak

iizere temsile,
bir

istimale ve irado-i millifoey'eS

icin milleti

tesvik etmeiiizi

Bu emir

yeye tstinad efmeyefri hig

verdigi cihelle Wlisak-i
BeQ
Milli"

kuwet ve
ba^ka

tanimamaya kmst
ftfl.il-

tizerine

50k kimseyi
Meclisi

Anadolu'ya goiidcrdim.
Biitiin

ok yardim

yapilmasina sebep okium. CT

Biudutlan dahHinde Turkiye Biiyiik

Hukumetfndan
Turkiye
fialki

ekEi

hiikOmet

tanimax.

bu yazihp sBylenenlerden cikan umumT ve nihaJ nelice sudur zaman. Sultan Valiideddin'in lehine islemekte ve O'nun biiyiikliigu her gecen gun biraz daha orlaya p ikmaktadir.
ki, arlik

Binaenaleyh

bSkimiy@t-i

^absiyeye miisSsnid oian

Isianbul'dalu ^ekJi iiiikumati IB

Man

1336'dan itibaren v sbediy-

en Safihe miintakil
2

adcJeSsnfcjlir.

HtEalet
'IVsidet

Hanedan-i
ifvieciisi

Ai-i

Osman'a
fou

Sid olup HalifeEig Turkiye

HiLAFET'tN iLGASINA VE OSMANOGULLARI'NIN YURT DISINA CIKARILMASINA MUTEDAtR 431 SAYILI KAN-

Siiyuk

tarahndati

b^nedsinin

ilmert,

ah.Sken
Efekam-i

aro4 ve estah olani intihap oiunur.

HiESfei'in
bayrasii

Turkiye OavieSi,
(2

UNUN HAZIRLANMASI, TBMM'DE MtlZAKERESf VE

TATBlKAT!

istinadgahidsr.

3u

gtia

ve bu gecenin

Kssjm 1922)

addi karargir oSmug!ur. VahsdeddiiiK gibi bir ptadisah'in siyas! ikidardan

Salaii

mahrum

a)

431 Sayili Kanunun Hazirlanniasr

bir Hilafeti kabul

etmeyecegi muhakkakti. Nitekim az sonra Ankara

Zaferden sonra toplanacak sulh konferansma

hem Ankara Hiikiimeli

Paja'ya bir
tel-

Wiikumeti namina fevkal&de bir miimessil sifaUyla Istanbul'a gelmi

olan Raf'et Paa Ysldiz Sarayi'na giderek huzura kabul o!unmutur.
Padi^ab'a ahnan bu karari biiyuk bir ndV.aket ve btirmetle si7.etrfiise de

hem de

Istanbul hiikumeti dSvet olunmustu.

Sadrazam Tevfik Pasa

bu davct uzerine 27 Ekim 1922 tarihinde

67
ih.

M. Kemal
-

Bkz. Hiiseyln Hilmi IIK

Seadrt-i Bbediye

Istanbul 1968 (6.

Basb)

Saltanatsiz bir Hilafeti,

Hanedaninuzm

er< %tiz.

bir

fevdmm

bile

976

v<J.

kabul etmeyeceginden emin olabiiirsiniz, Paa!.v, diycrek gbrusmeye

102

KADIR MISIROSLU

OSMANOSULLARI'NIN DRAMI
kendini emniycttc hissetmiyen ve

son vermitir.

Ha

li

e sifatiyla hakarete

Dcvrinin en iyi hukukcdan kadar fikih bilcn Sultan Vahideddin bu durumu Islam fikhmin dcvlct rcisine aid kaideleri ilc k3bil-i telif
gOrmtiyordu. Hakikalen
-

ugiamak veya binbir

giicliikle

ihtilatm zuhuruna amil

olmak istemeyen padiah, dogup

diimandan temizlenen vatanda yeni bir buyiidiigu ve

cski tabirle

soylcmek gerckirse

telididini

ikaa kaadir olmayan bir halifc, fikbcn halife sayilamazdi. Nilckim O, bu goriislc

hukiimdan oldugu valamndan aynlmak mecburiyetinde kalmitir. (17 Kasim 1922.) Esasen bir gun Once de TBIV1M O'nu hiyanet-i vataniye
ile

yalniz

degiidi.

Scyhiilislam'larindan
dii$liniiyordu:

Bir misai vermek gerckirse, devrin Mustafa Sabri Efendi de O'nun gibi

itham eden bir karar airmail.

Bu

hSdisc iizerinc Makam-i Hiiafet'in inhilal ettigine hiikmeden

TBM
idi o,

Hakika!en nc
icrasina

hiikumclsiz Hilafeti...

Ahkam-i Ser'iyyenin Peygam-

Meclisince bu makaroa Abdiilmecid Efendi secilmitir. Abdiilmecid Efendi - ileride tafsil edilecek oldugu iizere - Kuva-yi
Milfiycyc taraftarligim isgaM kuvvetlerinin gozii oniinde -alenen ve defaatle ifade etmi bir ahsiyetti. Sultan Vahideddin'le O'nun arasuida

me'mur ve cismant

bir hiikiimet reisi olan Hazrct-i

z.1tin

bcr'ia liafflesi

vc vekili olacak

elinden hukiimeti ahnmca, o zat,

Cenab-i Pcygambcr'in nesinc vckaiet edecekti? Dolmabalice Sarayi'nda ikamclc me'mur olmaktan baka Abdulmecid Efendi'ye bir va/.ife
ayrilmamis, oldugundan niiisSrunileyhm nasbolundugu ve birbucuk sene
iijgal ettigi

cok

biiyiik farklar vardi. San'atkar ruhlu bir

adamdi. Tebelliir etmeye

baglayan yeni siyasetm perde arkasira ve nihai hedeflerini kavrayabile-

makam,

kat'iyyen

Makam-i

Hilafet degiidi. Dint iriidat

cek bir kimse degiidi. l^gal altindaki tstanbul'da Sultan Vahideddin'in durumundaki nezSketi hesaba katmadan O'nun bazi davramlanni alenen tenkid etmi ve Kuva-yi Milliye lehinde beyanatlar 69 Hatta bir ara Ankara'ya gitmesi bile mevzubahs oldu, O da vermiti.
69
-

tarzinda uydurulan ve bir gUn ash cikmadiktan baska ckli bile

gosterilmeycn vezaif-i mcv'ud

Ciinkii

ise,

ulcmaya aid vezaiften

ibaiet olacakti.

vekaleti haizdirler.
t'ark,

ulema da veresc-i cnbiya olmak cihetiyle bir nevt biiafet ve UlcmSnin hilafeti ve hulefa'nin hilJfeti arasmdaki

HaltS son Halife

Abdulmecid Efendi vatanindan aynldiktan sonra bile Ankara

icraattni dcstekleraekten geri

Hiikumeti ve

M. Kemal Paja'mn

kalmamisUr. Ger^ekten

birinin elinde hlikumet ve

maddt kuvvet bulunarak digerlerinde

Misir'da Hafiz Ismail Efendt

isimli gazete

admda

bir jahis tarafindan gikanlan bir nev?

nS^ir-i

MiisSvat

bulunmamasiyla hasddrr.w 68

Abdulmecid Efendi'nin

cfkan

idi.

Boyle oldugu halde

Muhakkak

ki;

bu durum,

Hilafet-i

de kaldirmak istikamclindeki

asil

Tiirkiye'de girijilcn inkilSp harcketini g6klere 9ikarmakta

ve bu yiizden antikemalistlere
ifrat bir sekle'

licdef icin bajvurulmus, gecici bir tedbirdi.

Nitekim hadiseler bu tarzda

bir

son derecede hajin bir jekildc catmakuydi. 1928 yilinda bu tutum o kadar
dokiilmU^tii ki;

bir gelisme gostermijtir.

Hakikaten aradan cok

zaman gecmeden

O'nu Abdiilmecid Efendi'ye ikayet ve bu ne$riyatU O'nun nzasi olup

ki,
'

Sultan Vahideddin'i son derecede diigiinduren vc endijelendiren bir

hadise oldu. Eski devrin en onde gelen nazirlarmdan bin olup Milli Miicadele'yc aleyhtar yazilariyla tamnan Ali Kemal Bey, islanbul'da
yliicalaiup zorla Izmii'c gotiirulmiig
riyle.

olmadigtoi sormak mecbuiiyelinde kalinmigtir. Ancak jayan-i dikkat olan sudur

Zeki Paa Zade All Rifki Bey imzisiyla ne^redilen bir a?ik raektupu son derecede
calib-i dikkat bir ifaat yer almij

bulunmaktadir. byle ki; mektub sShibi: sonra

ve orada Nurcddin Pasa'nin em-

Merhum ve magfur Sultan Vabideddin'den

up biraz sonra da dujman-i
din-i miibin

Makam-i

Hilafet'i ifgal

buyur-

KemalisUer tarafindan bizim gibi env3-i hakarata

askerlere line ettirilmisti. Saraya hergiin Sultan

Vahideddin

icin

ma'ruz kaldigimzi goriince, bir zamanlar Mustafa Kemal'e kasacaginiz endijesiyle Halife-i

de

iyi dujiiniilmedigini

gbsteren haberler gelmckteydi.

Bu durumda
Yann Gaxc-

mesrfla'mn

sizi

saraymiza hapsettigini bizzat Scizierinin de tevkif eden zabiCan

sizi

Bkz. SeyliiiSSsl&n Mustafa

SABRl

IslSm'da tmamet-i Ktibra,

meyaninda bulundugumu unutmak isteyerek

telakki

de selefiniz gibi magdur bir PSdijab

a: 34, Giimiilcine 1928,

etmeye cali^mistim.B diyor ve soruyor:

1M

KADIR MISIROGLU
hancdandan
birinin

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
gccmcsini
is-

lc6

burnt isliyordu. Mill! hatekalm batjtna

koymusUi.

11

tcmiycn tngiliztcr O'nu

bit'

gbz.

hapsinc altmglardi. Ankara'ya karst zahiri

alcyhlaihk lavn lakmaii Sultan Valiiricddin de Abdiilniccid

<

Esasen

ayni
t i

kararla biriikte tslanbul'daki

hiikumel
i

Erkanimn
n aden

Efendi'nln Aiiadolu'ya gectnesinden endive ctmi ve bu Itususta gcrckli

ft

n c

Vataniyc Kanunu'na
islcndigi
vc
de

I i

Icdbirleri aliin^Ii. Ilakikaten ikisi arastnda dalia o z.aiitan bir gtmis.

tec-z.iyclcrinin

goriilrnugtur.

72

aynligi belirmigli. Sultan

Vahideddin Ankara'daki

icraaatin ttercye
Ic-

Biiliin bunlar, Saltanal

Hilafcli birbirinden ayirarak, birini

varacagint cok

iyi takdir

ve layin clmigli. Fakal valanm dikjmandan

miz.lenmcsi icin her scyi sabtr ve tevekkutlc kai^iiiyordu.

siirmcyecek bir lagvedip digcrini muhafaz-a etrocnin, uzun v r c s i nden ibaicl oWuguna" anlaraaya kaflydi.

gee

it

de

Hakikalen Saltanat
70
girrtilmiitjlu.

ilgfi

edilirkcn sadece iki ktginin muhalcfct eltigi

~
71
-

Uc

enciimen bir c.dada ie.i.na

etti.

Riyasetine

Hoca Miifid

Efcndi'yi intil.ab

Ziia bu mcs'clcyi

mUzakcre eden mQglerek

(Ser'iyyc,

eyledi. Me.'clcyi milzakcrc

diler. Hilafctin Sallanat'lai.

ctmeye

basladilar.

Adliyc, Esa.s Tcskilal) encijmende

M. Kcmal Paga mallub

olan ncti-

milufak (aynlmis)

Jedyye Enciimcnine mensup l.oca efcr.olamiyacagtni, mS'mf safsatalara islinad etidare-i

ccyc varmak

icin

icabtnda kan akitinaktan bile cckinmiycccgini orlaya

bir

tirerck, iddia ellilcr.

Bu muddciyal.n cerh TO nakzmda sorbe.l

kdam edenler, or-

laya fikar ga-unmcdiler. Biz,

Boyle her satin

ewelkini tekzib eden ve cinnct dercccsinc varan

bir

hamakallc

dinliyordiik.
idi

Bu

larzda miizikcreuin

munakajay. cok kalaballk olan aym odanin bir kii.eiinde maksud neliccye iktiranma inlizar etmck, beyhude
s

hci fazilcte hiicuti, eden bir gazetenin halite tahsisatiyle intijar cttigi sayiasi

Mlsirmcyhaki;

Bunu

riyasctinden anlad.k. NillSyct miistcrek enciimen

6z ald.m. OnBmdcki suan.n

nclcrirtdcn sokaklara sizarken hcrhangi bir lekzibc

ma'mz kalmazsa bilcmcyiz

-

bu

beyanalta ilstune ctktim. Yilksck !CS lc, SI

bulundum. iiEfendim. dedim. Hakimiya ve

ile,

seyyiat yalntz

M6

v a t a mi

jntiiihasir kalir?

(Bkz. Acik Ariza

Abduhnccid Efcn-

eye, ilim icSbidir diye, rmizikerc Saltanal hie kim.e larafmdan hi S ki m!

munakap ile

di Hazrctlcrinc

Yann

Gaaastesi,

Nu: 46, Gumiilcine 1929).

ve zorla almir. Osmanogullan. zorla verilmez. HSkimiyet, sallanat kuvvcae, kudrelle

va'zi-ul-yed olmujlardi. Bu tasallutlarnll alt. Tiirk Millctinin hakimiyet vc saltanatina hadlerini ihlar de, Tiirk Milleti bu miitecavizlerin asirdan beri idii.ne eylemi S lerdi. imdi elinc bilfiil. alm, bulunuyor. Bu bir

Birmiiddct sonra

HI- Eh

ram
1.

gazctesine (27 Aralik 1929) bir bcyanal vercn

Abdiilmccid Efetidl,
andan sonra:

Tiiikiyc'iiin

Cilian Haibi'nc glrtsiaae njuhalif oldngunu bay-

ederek, hakimiyet ve

saltanat,,,,,

isyan ederek kendi

"Harbde Ttirk kuvvctleri kuilmca Mustafa Kcinal'in

sleklemistim diyor vc itavc cdiyordu

ijiin eltigi

cihSd-i vatanfyi de-

cmrivakidir.

Sulh-i nriinferid tcmini icin Franklen Btiyyou'u Ankara'ya ben gondcrdim.

Diklatbrle de balk, kafile kafile tchcirc balaymcaya kadar lemSsi muha'faza ettim.

Bu

beyanati ele alan Rifki

Bey bu

defa, bir kerc daha Afodiiliviecid

Kfendi'nin

b.rakacak m,y,z, olan, milleto saltanatmi, hakimiyetini zalcn emrivSki olmuj bir hakik.ti b.rakm.yae.k m,y,z, mes'elesi degildir. Mes'cle Burada ictima edenler. Meclis ve herkes itSdeden ibtrettir. Bu behemeh.l, olaeaktir!... usul-i olur. Aksi takdirde, yine hakikat mes'eleyi tabit gftrOrsc, fikrimce tnuvafik Kcmal ihtimal ba'z, kafalar kesilecektir! (Bkz. M. .htiresindc ifado olunacaktir. Fakat

Mcvzuu bah.

Halite sayiiamiyacagm, beyan ve

bunun kendince

dcliUcrini tadad eyleinektedir.

I'asa

Nutuk, Ankara, 1927,

-

sh.

422)
421

(Bkz: Rifki

Abdttlmecid Efendi'dcn Haltfc Olur

Mu?

Ya'nn Gazelesi, Nu: 59

72
73

M. Knial Pasa

a.g.e. sh.

Gumiilcine 1930)

.Efendiler!.. Sallanat devrinden,

Cumhuriyet devrine ge 5 cbilmek

fikir

icin climlenin

70

Bu

takrir

okunduktan sonra cidd, olarak tnuhalif vaziyet akmlarin hasjnda

biri

iki

Bu devredc iki nuVlumu oldugu vevhile. bir intikal devresi ya S adlk.

,iyle
,in

vc iftihad, birbiidi.

zat goriindii.

Bunlardan

Mersin Meb'usu bulunan Miralay Sclahaddill Bey'dir.

miitcnadiyen mucadele

etti.

idSmcsi tikirlerden biri, saltanat devrinin

bu

(ik-

lkincisi, lznuYde asilan Zlya Hursjd'dir. Bunlar Saltanatm lagvolunmamas, kanaatinde

sallanat idSresine hitam vererek idare-i taraflarlannt sarib idi. Digcr fikir.

cumhunye

bulunduklanni vSzihun izhar

sh. 421).

ettiler. (Bkz.

M. Kemal Pasa

Nutuk, Ankara ]927,

.e'sis

fikrimizi sarih soylemekte mahz.ur eylemekti. Bu, biz.im fikrimizdi. Bizim

riirtiyord,*.

Aneak nokla-i nazanrmzm

kabiliy=t-i tatbikiyesini

mahfe bulnndurup salta-

106

KADIR MISIROSLU
Fakat Abdiilmecid Efendi bu islerin adami degildi.

OSMANOGULLARININ DRAMI
Bu
scbcplc

107

Refet Pasa,
Halife'nin,

vcrdigi
iistiine

19

Kasim

1922
f

tarihli

cevapta,

yeni

M. Kemal Pasa'nm
tarihli

-ilcride dercedilecek olan-

19 Tesriftisani 1338

imzasimn

- i

Miislimln
i

ve

mektubumi

hiisni telakki

ederek 24 Kasim 1922 dc Topkapi Sa-

Hadim-ul-Haremeyn
giinleri

iinvamm kullanmak, Cum'a

c

rayinda yapilan biat merasimi

ile

Makam-i

Hilafcte gecti.

Bu merasimde

s e

resmine
sarik
s

a k

Fatih'e aid

Refet Pa$a

ilc

Hoca

Miifid

Efendi'nin

de dahil oldugu,

oldugu soylenen sekilde

karsi nesri islenen

a k ve Alera-i tslam'a

meb'uslardan miitcsekkil bir heyct de bazir bulunmugtur. Ancak yeni

Halifcnin hie bir hareket serbestisinc malik olmadigi derhal ortaya
cikmilir.

beyannamenin

bulundugu ve Sultan
gorulmesini
/s

bir de arapcasim nesretmek talebinde Vahideddin'i takbih hususunda ma'zur

Gercekten

M. Kemal

Pasa, istanbul'daki mtimessili Refet

teblig ettiriyordu:

istedigi bildirilmiti.

Paa vasitasiyla Abdiilmecid Efendi'yc su emirleri

1

Burada
-

calib-i dikkat

olunan sudur

ki,

M. Kemal Pasa'nm muka-

Tiirkiye Biiytik Millet Mcclisi'nin kcndisini Hilal'et'e inti-

bil

cevabmda Abdiilmecid Efendi'nin

Fatih'in Sangi
M. Kemal Pasa
ta1

habmdan sarahatcn oeyan-i tnemnimiyet olunacaktir.

2
-

yerine

redingot giyebileeegi bildirilmistir. 76 Nihayet, Halifenin,

Makam-i
Hilafet'e secildigine dair
telgrafta

Vahideddin Efendi'nin

tarz-i harcketi

mufassalan takbih edile-

kendisinin

cektir.

rafmdan cckilen
Teskilat-i Esasiye Kanunu'nuri
tarz-i

Halife-i
li 1
i

il

1 i

m T n yerine H a

onuncu maddesinc kadar olan

raevaddi muliteviyati

miinasipte ve milium ma'na ve raufadi aynen

Resulullah tabirini kullanmi? olmasi imzasmi da A b a z z H a n tarzmda yazmasi uzun diilmecid bin A b d
ife-i
mimakasa ve
rniizakerelere sebep tegkil etmistir.
ileri siiriilmiitur.

zikredilmek suretiyle Tiirkiye-Devleti'mn ve Biiyiik Millet Meclisi'nin

Bununla Saltanat fikri-

ve Hlikumcliiiin mahiyet-i mahsusasi ve

usfil-i idaresiriin

Tiirkiye halki

nin zail olmadigi

77

ve biitun Islam Alemi icin enfa' (en faydah) ve evfak (en muvafik)

Bundan

bir

muddet

sonra,

Hi

fe

Meselesi nisM bir

biitiin

oldugu zikr-u 4
-

tcspit

kdmacakur.

sOrette yatijmis

ve bu mes'ele etrafindaki mtinakasalarm azalrnij oldugu

Tiirkiye mill! halk hukumctinin hidemat-i

mesbuka ve mesat-yi

gflruldu. Zira Halifc

Abdiilmecid Efendi, Ankara'dan verilen

meskuresinden takdirkarane
5
-

bir Iisan ile bahsolunacaktir.

cmirlere

uymus ve fazladan olarak da Sultan Vahideddin'i

almayan kclimelerle takbih etmigti.
tarihinde toplanan

defaatle ve

isbu

beyannamede

nukat-i

mesrudeden (serdedilen noklalardan)

hi? yakisik

ma'da, siyasi addedilebilecek bir nokta ve fikir derraeyan edilmiyecek-

Bu esnada 21-27 Aral* 1922

75
-

HindHilafet
vesika.

titf
nat laraftarlanniti fikirlerini taibik

M. Kemat Pa$a 13kz,

a.g.e.

(Vesikalar kismi)

266 numarah

sahasmdan uzak]atiniiak mecbflriyetinde

idik.

Yeni ka-

76
77 78

M. Kemal Pa?a

a.gx.425 vd.
:

nunlar yapildikca bilhassa te^kilat-i esasiye kanimu yapihrken, saltanat taraftarlan Padi?ah

""

a.y.

ve Halifenin hukuk vc selabiyetinin tasrihindc israr ederlerdi. Biz bunun zamani gelmedigini

Sultan Vahideddin'iu vatam teikedijini haksiz bulanlanij, o zaman biitun ga-

veya liizum oimadigini bcyaii ederek o

ciheti mesktit birakinakta faide goriiyorduk.

zatelerde yaymlaiiau

bubeyanUrU M. Kemal

t'afa'mii

maruf Nuiku'nun 423. sahifek gibi yaklflksiz kelimelcrlc

Id2re-i devleli, cumhuriyetten bahsetmeksjzin, hakimiyct-i milliye esasati

sinden iiibaren O'nun icia

ef

ad

mah

1 fi

daircsinde, her an cumhuriyctc dbgru yuriiyen sekilde

temcikuz ctlirmeye$alisjyordiik.

lebalep ifaileleriai dikkat ve insafla okumaianni tavsiye ederiz. Getfi bunlarO'ntm vatan<lan

(Bkz.

M. Kemal Paa
74
-

a.g.e. sh.
-

507

508)
-

aynbjmdan

sonradir.

Ama

alakadailarm, o'nun hakkindaki niyct, fikir ve hissiyat.

M. Kemal Paga

a.g.e. sh.

424

425

lanin tespite yatayan son derecede ehemmiyetli vesikalatdir.

.:.

103

KADIR MISIROSLU
Efendi'nin Halifcligini tasdik vc ka(arafindan

OSMANO<SULLARiNIN DRAMI
edildigi iddialan ve Halife'nin

109

Konferansi Abduimecid
bul cylemis. ve az bir

zaman sonra da yinc Hind Muslumanlan

rctlendigisirada (5 Aralik 1923) Tanin ve

durumu etrafmdaki munakajalann haraIkdam gazetelerinde i n g

Aii imzatarihli bir

M. Kemal

Pasa'ya

Miinci-i H

i I

a fe

yani HilSfel'in kur15

illere islam C e m i y e t i adina Aga Han ve Emir

lanyla Basvekil tsmet Pa?a'ya gondcrilmi 24

tancisi tinvam tevcih edilmisti. (3

Ocak 1923) Sadccc Ankara'da

Ocak

Kasim 1923

1923 tarihinde Afyon Mebusu iikrii Hoca (Celikay)mn yazdigi")

Hilafcl-i Islamiyc vc Btiyiik Millet Meclisisimli

brojur dagililtmsu
ti,

bunda T.B.M.M'nin

Hilafet'i

SallanalUm

tcfrik

Hilafet Makami'nin muhafazasi ve hatta lakviyesi ve Halifenin e ret vc nlifuzunun i a d c s gerektigi iizerinde durumektubun
tcrciimesi yaymladi.

Bunda

cderck emu siyasi iktidardan

mahnim vc sirf lafzi bir miicsscsc

lialinc

ge-

luyordu.

tuemiyeccgi

ileri

surulmutur.'
1

Bu
1

nesriyat

amine,

8/9 Aralik 1923 geccsi

TBMM'nde

aktedilen

Nihayet 15 Nisan 1923 tarihinde crkarilan 334 sayih S a

an ata

bir celsede lstanbul'a

Cebelibereket Meb'usu Ihsan Bey'in (Topcu

1 1

Aid

Prop

ag a n d a

a r

Men'ine D a

a n u n la

bu

thsan) riyasetinde t 8
rarlasunldi.

k1a

Mahkemesi gonderilmcsi ka^

mcs'elc kapatdmak istcnnrntir.

Ancak29Ekim 1923
ilincc Hilafet
di,

te

bir sOreUe *

C u ra
giiiiiin

huriyctiianedmes'elesi halinc gcl-

15 Aralik 1923 tarihinde Findrkli'daki eski Meclis-i Mcb'usan bi-

vc Halife'nin durumu yeniden

istifa

nasmda

faaliyete

gecen bu mahkeme, Hiiseyin Cahid,

Ahmed

Cev-

Gazctelerdc Halife'nin

ededeccgine dair haberlcr cikmaya

det, Velid
lecileri

Bey

gibi

mevkufen muhakeme.edilmekte olan bazi gaze80

basjadi. Bizzat

Abdiilmecid Eferadi tarafindan yalanlanan bu dedi-

kasd-i ciirmileri olmadigi esbab-i mucibesiyle beraat ettirmi,

kodular

lizerine, cskidenberi

mer

ft bir idareye taraftar oldugu

fakat Liitfi Fikri Bey'e be sene hapis cezasi vermisti.

bilinen Istanbul Barosu Reisi Lutfi Fikri Bey, 19

Kasim 1923

larihli

Bu suretle HiiafetMes'elesi etrafmdaki muhaiefet sindirilince

Taain Gazetcsi'nde
istifa

bk Acik Mektup yayinhyarak bunda,

ertesi

Halifcdcu

sua O'nu ilgaya gelmis oluyordu.

81

Mecliste,

biitr;e

miizakcreleri

ctmemesini tafep etmis ve

gun, kendisini tenkid eden

Akjam
mev-

esnasinda
liiitceleri

Hanedan

tahsisati

ve e r

'

y e

ile

v k a f vekaieti

Gazetesi Bas.yazan

NecmeddiR Sadsk
bas.latni.su.

Bey'ie aralarmda Hilafet

iizerinde gortijuliirken Vasif

Cinar

Hiiafet'e

ve Halife'ye

zuunda bir munakasa

Hakikaten

Rauf Bey

gibi;

Cumhuriyetin cok ant bir surcttc

bazi bey3nlar

ilan

Meclis'in tasdik edecegi butsede HiiSfetin yeri olmadigi* goriiunii ileri

liiicum ederek

Yiiksek

edilmij bulundugu yolunda

vermek

suretiylo

bu

siirdii.

Hakikatte
Liitfi

M. Kemal Pa|a

bir

ay once re'sen Hilafet'in

s
i

il-

miinakasalara dahil olan baskalan da olmusUir.

80
1 1 Kasim 1923 tarihli Tanin Gazelesinde H al i f en i n V a z if e v Ssl&hiyetlerini gosteren birkanun cikanlmasinm
I

Fikrt Bey'in bu cezasi az bir miiddet

TBMM tarafindan afvedilLOZAN

ini5tir.

81

Hilafetin ilgasina

tckaddum eden gUnlcrdcki miinakasalan

uzun uzadiya
tafsil etroi^

i!

zu

mu
-

>>

iizerinde dnrulmnstor.
il?<n

luikkindaki esercmizin HI. cildinde

bulundugumuzdan burada
malumat alabilirler.:

tjie

tam, Istanbul gazetelerinde Cumhuriyetin aceleyc getiriierek

Rahmetli K?ref Eriip Bey'in

Lisaca nakletmek yolunu tercih cttik. Isteyenler .^u kaynaklardan genij

79

bue

sahsen aniauigina nazaran bu bro^'ir iikrii

rrieb'ua

Nevsal-i Millf (1923) sb. 176. vd.

)>r.

ZSya Gogcm

- Halit

Beg

C.

I.

tslaobul

Qelikaiay tarafindan degil, kendisi tarafindan yazilmis, fakat, uzerine

sebebiyle O'nun ismi konulmii^tuc.

obiasi

l'W4sh. 231. vd.

Hasan Riza

SQVAK

Atatiiik'ier,

Hanralar C.

I.

Istanbul 1973 sh. 391 vd.

no

KADIR MISIROGLU
82

gasnia karar vermis? bulunuyordu.

Butce miizakereleri bunun

icin

mimasip

bir vcsilc- olarak sccilmiti.

Hilafot'in
siiretlc

Vasif (^inar'dan soma konuan

islcndigitii, uplic
1

Mazhar Miifid do

kaldmlmak

ve lorcddiidc
lari-

ycr vcrineyccek bir

ortaya koymugtu. Nihayel,

Marl 1924

hindc Mediate okudugu nutukla buna tcmas eden

tulacak yolu kal'T olarak gaslcrmitj oldu.
Ertesi giin loplanan
83

M. Kemal Pasa

lu-

Halk Firkast Mcclis Grupu;

icklif

aa
elligi

- Siirl

Meb'usu Halil Hulki Efendi ve arkadalarinin

'

e r

y c ,

v k a

vc

a*

II

a rb

y c

- i

Um

fi

m
i

y e Vekfiletlerinin

Iftgi,

bb

Vasif
s

Cmar
.

vc aikadaslannin

leklif ettigi

e v h

d-i.

Todr

cc

lifettig'i

arkada$mm tekIMa Meb'usu eyh Saffet Efendi ile clli HilSfet'in ilgasi vc Hlncdan'in yurl
iic.

dl

n a
-

ka

1 1

mas

na dair miizakcre vc kanunlari kabul

ordu harb oyuiiu yapmak

82

1340 (923) senesi

iplida.sinda buyiik mikyasta, bir

tckarrur ctinijli.

Bu harb oyununu

Izmir'de yapacaklik,

Bu

miinSsebetie

1340

LUTFi

FiKRi

BEY

Kanunusatii

(Ocak) iptidasinda Izmir'e

Ililafctin'in lagvi

gittim.

Orada

iki

ay katlar kaldim.
litikCim vt;rrm$lim.

(1872-1934)
{Bkz.

zamani gcldigine orada iken

M. Kcmal

Pasa

-a.g.e. sh.
-

511)

Cumhuriyet devrinde Hiiatet'i ve merutf IdSreyi mudafaa-edeo bir fiklr ve siysset adami Hukuk
Fakiiltesi'nde lisans tahsili

83

Ger<;i

bu kooujmada

i 1

a fa

kelimcsi triaft'uz cdilmiyordu.

Ama adi

ve-

rilmeden O'na hiicUm ediliyordu. Esasen btina hacct dc yoktu. Zira Makam-i Hi la fete
birgiin evvel dolu dizgin

Mulkiye'yi bitirdikten sonra Paris

hticum eden Vasif

mar

da

Mazhar

Miifid dc boyle chem-

yapmitir. 1908'de kurulan Meclis-i Meb'usan'a

Dersim Meb'usu olarak

miyetli bir mes'eleyi O'nun emir ve lensibi hSricinde ortaya atainazlardi. Hazirlik o kadar

katilmi? vc tttihadcilarla yaptigi-petin miicadele ile iin kazanmishr.

/.etecilik .vc

Ga-

tamamdi

ki

bir giin

sonra,

TBMM'de eyh

Saffet.

Efendi'nin teklilinin

hi'jbir

avukatlik yapnushr. Istanbul Barosu Reisliginde

bulunmugUm
Bir 50k

degijikligc

ugramadan kabul

edildigi gorfllmiiiftur. Ihlimal ki

bu e y h

iinvanli

Hilafeti miidafaa

eden yazilarmdan dolayi, bin tstanbul'da, digeri Ankara'da

1 s t
i

meb'us.kasden se^lmi; ve hazirbirmetneimzakoymustu. Zira herhangi birkanunteklifinin Mcclis'tcn hi? bir degigiklige

"Imak

iizere iki sefer

k1a

M ahke m es

nc

verilmitir.

ugramadan ^ikabilmesi ancak ve

sirf

M. Kemal
*

cser vc makaleleri negro lunmugtur. Son derecede

^ahsiyetti.

dlirUst,.

vatansever bir
bir fikir

Paa'mn arzu ve

hissiyatini akscttinnis olmasiyla kabildi.

meclisLe biiyle birbajka

Samimi

kafiaatlerini

yilmadan miidafaa eden cesur

kimse mevcud degildi.

adamtmizdi.

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
112

IB

KADIR MIS1ROGLU
seler de, bu

madde hukmiinc
-

tabidirler.

etmisd.

Busonuncuyabttylc b ir harekctin tslam Alemi'ni ccs sine sc vk cdeccg ,b uii d an ancak Ingilizlcr'in memnun kalacagi vc Hilafet'ln Tlirkiyc icin
i

maddede mezkur kimselerin isbu kanunun Cumhuriyeti Hani tarihlnden a2ami on gun zartinda Turkiye
Madde: 3
Ikinci

arazisini terke mecburdurlar.

u i u

bit

Bes

ese bu

u n d u g u yolunda ilirazlar

Madde: 4
sdati ve

Ikinci

maddede mezkur

kimselerin Tiirk vatandasllk

vaki olmussa da bu

itirazi

yapanlar(Kony:t Mcb'usu

Musa Kazmi ve
kaiar-

hukuku mertudur.
-

Eskischir Mcb'usu Abdullah

parti

Asm!

Efcndilcr) azinhkta kalmiilar ve

Madde: 5

Bundan boyle
dabilinde
kat'i

ikinci

maddede mezkur
sene
miiddetle

kimseler,

grupu bu her

lie

kanunu da kabul cderek Mcclis'c scvklerini

Turkiye Cumhuriyeti

emval-i
bir

gayrimenkuleye tasarruf
bilvesile

edemezler.
lastirdt,

Ilisiklerinin

icin

Hadiscnin bu larzda bir scyir lakip elmesi, bet

plfinhinmiij

ijcyin

cvvcldcn

mehakim-i devlete miiracaat

edebilirler.

buliindugunu acikca orlaya koymuyor

mil'.'!...

Mcclislc olup

Madde: 6
elerine

ikinci

maddede mezkur kimseiera

masarif-i seferiy-

bir takim forbitcnlcr calinan miiiiireyc killf lia/.ulamaktan ibaret

malilelerin ikmalindcn ibarelli. Nitekim:

mukabil bir defaya mahsus ve derece-i mevkilerine gore ila olumiitefavil olmak iizere hiikumetce tensip edilecek mebalig
nacaktir.

riyascti altuida topla3 Mart 1924 Pazartcsi gi'mli Ali Fetbi liey'in lagvi ile birlikte baste nan Meclis mlizakerclcrc bastomis, ve Hilafct'in bullin fcrHalite Abdulmccid Efcndi olmak uzcrc Osmanogullan'nm iskat eden ve yurt tlerini, damallar da dahil oldugu halde vatandashktan

Madde: 7
eti

ikinci

maddede mezkur

kimseler, Turkiye Cumhuriygayr-1

arazisi

dahilindeki

bilcumle emval-i

menkullerini

bir

disma cikaian

ontlc

maddelik u kanunu kabul

etmistir:

moosene zarfinda hiikumetin malumat ve muvalakatiyle tasliyeye tasliye etmedikleri burdurlar. Mezkur emval-l gayr-i menkuleyi
halde, bunlar,

hukumet

mariteliyle tasliye olunarak bedelleri ken-

HiLAFET'lN ILGASINA VE HANEDAN-I OSMANtNIN TURKiYE CUMHURlYETl MEMALlKl HARiClNE CIKARILMASINA DAlR KANUN

dilerine verilecektir.

Madde: 8
erin,

Osmanli Imparatorlugu'nda padisahhk etmis kimsel-

Tiirkiye

Cumhuriyeti arazisi dahilindeki tapuya merbut emvali

menkuller millete intikal etmistir.

3/M art/1 924

Madde: 9

Miilga

Padisahlik saraylarc, kasirlari

ve emlak-i

Kanun Nu: 431

Madde:
1
-

nefise vesair sairesi dahilindeki mefrusat, takimlar, tablolar, asar-i

Hilatet,

Halilo hal'edilmistir.

hiikOmet ve cumburiyet
Hilafet

bil'umum emval-i menkule millete

intikal etmistir.

mana ve mefhumunda esasen miindemic oldugundan

arni

Mak-

Madde: 10
lete

Emlak-i hakaniye
ile

namr

altinda olup evvelce milait

mulgadic

devredilen emlak

beraber miilga padisahhga

biloiimle

Madde:

Mahlo

Halite,

Osmanh

Sal!anat-l

mumderiscsi

emlak ve sabik hazine-i hiimayun, muhteviyatlanyle

ve kasirlar ve mebani ve arazi millete intikal etmistir.

birlikte,

saray

hanedanmm

erkek,

kadin

bilciimle

azasi

ve damatlar Tiirklye

ebediyyCumhuriyeti memaliki dahilinde ikamet elraek hakkindan miitevellid kimen memnudur. Bu hanedana mensup kadmlardan

Madde:

11

Millete

intikal

eden emval-i menkule ve gayr-i

IM

KADIR MISIROSLU
Icin bir

115

menkulenin tesbit ve muhafazasi

cektir.

nizemname tanzim

edife-

mtistacelen miizakeresiyle kanuniyet kesbetmesini teklif ederiz.

2/Mart/134l>

84 SEYH SAFFET (URFA)

MaddB: 12
icradir.

Isbu

kanun,

tarih-i

nasrinden ilibaren

mer'iyiil

Madde: 13 memurdur.

Tcklifin hey'eti
-

umumiyesi

iizerinde milzakcteler balayinca

ilk

isbu kanun icra-yi

ahkamma

icra vekilleri

hey'eti

StSzU

Ekrem Bey

(Rize) almis.Hr. O'nun hucQinlannl

spylcoir:
-

Fatihe kadar

vardrrdigi

konusmasi ayncn

EKREM BEY
b)
3

(RtZE)

Mcsrutiyetin bidayeti

idi.

Heniiz mek-

Bh Kanunun TBMM'de
Mart 1340 (1924) Pazartesi

Miizakercsi:
giinii

teptcn

ciknHSUm. Mckteb-i Harbiye'nin -biliyorsunuz- Talimhaneye

Ali Fethi (Okyar) Bey'in

miiteveccih olan

mermcr

sutunlu

mermcr merdivenleri

vardir.

Bunun

riyaseli allinda (oplanan

TBMM bu kanun u miizakcreye bajladi. Tcklif

ilc

Mcclis riyaselinc $u csbab-i miicibe

lakdim cdilmijti:

kapismdan bakiyordum. Mermer merdivenin a^agisinda SadaretMcvve mehabetli kii'ni ijgSl etmi viikelamizdan birini t'erik apoletleri
vucuduyla arkasiiida
biyc
gornitls, bit
hiitttn

RlVASETl
Tiirkiye

CEULEYE
Makam-i
iki

yaverleriyle ve maiyyctiyle iyi tfflim

ve

ter-

nefer vaziyetinde gordiim.

Bu

zat ve maiyyeti miikellef

Cumhuriyeti

dahilinde

Hilafet'in

viicudu,

Tiirkiye'yi dahili

ve harict siyasette
bayat-l

basli

olmaktan kurtararnadi.
kabul

istiklalinde
Tiirkiye'nin

vo

siyasiyesinde

miisareket
ikilige

etmeyan

zahiren ve

zimmen

arabamn Aliunde duruyordu. Fakat arabamn icindekini gdreraiyordum. Tabil merak ettim, baktira. Bu, Sultan Hamid'in derhal ondort ODbeg yajindaki sehzadelerindcn biriydi. Bu levha nana
bir

bile

olsa,

tahammulii yak-

garip bir tes'ir yapti. Qilnku

bir insancik idi.

bu cocuk bir

hicli

ve hie, evsafi olmayan

Dikjundum:

O zaman bu cocuga eger o hurmet Sultan

Asirlardanberi Tilfk
fiilen

ve ahden

bir

sebeb-i felakeli ve en nihaye Turk Imparatorlugunun vasita-i inkirazi otan

Milleti'nin

Hanedan'm

Hilafet

kisvesi alnnda Tiirkiye'nin mevoudiyetine

daha

Hamid'in oglu oldugundan yapihyorsa, Sultan Hamid denilen adam o canilcrdendir ki, cinayeti yalniz Mithat Pasa gibi nice insanlan mahO'nun vetmekten ibaret degil, bir milleti inktraza mahkum etmijtir. Hala
cezasim cekiyoruz. Sonra haber aldim
ki,

miiessir bir tehlike olacagi tecarib-i

sabit olmustur.

miitehammilane
Milleti
ile

ile

kat'iyyen

meger saraylarda be

altt

Bu Hanedan'm Turk
emaret

miinasebettar olan

her vaziyel ve kuvveti, mevcudiyet-i milliyemiz icin mahz-i tehlikedir.

elyajindaki 50cuklarm oniinde viikela, rical ve ekabir hepsi bayle altina pense divan dururlarmi?. insanlarm bByle kendi kendilerini esaret

Esasen

Hilafet,

evail-i

Islam'da hiikOmet

nana ve

va-

sokmalarma karji o zaman derin

Bugiiri

bir nefret hissetmitim. Efendiler!

zifesinde ihdas
vazdif-i

edilmis

oldugundan diinyevr ve uhrevi

ifa ile

bilciimle

bu
-

meMre tamamiyle degimitir ve ben bugunu gordUgum icin

teklifini

miitevecciheyi
islamiyesi'nin

miikellef

olan
bir

zaman-l

hazir
84
kiji

fiukuiriat-l

yaninda

aynca

Urfa Mbusu cyh Saffet jEfendi'nin bu

kendisinden bajka

elliii^

Hilafet'in

sebeb-i
Milleti,

.mevcOdiyeti
Isiamiyet'i

yoktur.

Hakikat
icin

bundan

daha imzalami}ti. Bunlardan bazilan

junlardir: Kill? Ali,

Mazhar

Miifid,

Yu-

ibarettir.

Tiirk

muhafaza etmek

hakikate ittibadan baska bir hatti

Koraltan, ukrii nus Nidi, Recep Peker, Vasif ginar, CetSl Nurl, Rfik Kaya, llyas SSmi, Rajen Esrrf, Ahmed Agaojlu, Tunali Hllini, Yahya
Gfilip
vs.
lkinci

hareket ihtiyar edemez. Terakum edegelen tesevvusatm vazih ve

kat'i

bir

surette halli

icin

mevadd-i atiyenin bugun, derekap ve

85-Bu mOzSkerelor i s in bkz;

TBMM Zabit Ceridesi, C.7, sh. 31 vc mffl.

116

KADIR MISIROSLU

OSMANOSULLARI'NIN DRAMI

"'

oliirsem dc

gam yemem, ruhum ebediyycn

istirahet edcbilir.

Amk kimsbzlerini

mini
diler,

degildir.

O halde kabiliyetsiz olan biz Ttirkler miyiz? Hayir efenzabit, bir doktor, bir

sc beg
hicbir

alti

yagindaki cocuklarm bniinde cl-pence divan durmayacak ve

"arzu-yi gahanem, millete ihsan ettim"

bunu da gbriiyoium. Bir

muhendis, muhitini

zaman

igitmeyccck. Yalniz millclin sayesinde yagadiklan halde onu ugak gibi

buldugu zaman derhal orada ferdi tcfevvuklar yapiyor. Efendiler! Tiirk padisahlardir. Milleti'nin bu kadar geri kalmasina sebep, mes'ul
Padigahlardir,

kullanan bu saltanat dcvrildigi halde, garip olan giirasidir

gbziimiiziin Bniinde

ki;

hala biz

funku onlar

milleti kahhar bir idare-i

diigiinerek,

mutlaka alttnda
terakkisi icin

bu

fiilenin Hilafct kisvesi altinda,

ayni debdcbcyi

bogarak ve yalniz kendi menfaaticrini

onun

surmesine tahammul etmek ve nza gBstermek safderunlugunda bulunuyoruz.

Bir g[in gclccek istikbaldc bu giiniin
tarihini

yazan

hicbir gey yapmamiglardir. Millet mes'ul kendisi olurdu, gayet hakimiyet kendi elinde oldugu halde bu kadar geri kalsa idi. oyle bir

mliverrihlcr, Anadolu'da,

Turk

Istiklalini
ile

kazanmak

ifin

bogaz bogaza
ailcyi dc-

bakarsak ve son inta&b

fikri istisuS edilirse,

Turk

Milleti'nin

atti

yuz

gelirkcn, Istanbul'da

onun diigmani

danseden bu hfmcden

yoktur. sene evvelki ruhuyla son zamanlardaki ruhu arasinda hicbir fark

rbal tardctinedigimizdcn dolayi hayrct cdeceklerdir.

Hudutlara bakmiz. Agagi yukari

biiliin

alti yiiz

sene evvelki vaziyete gahid

ol-

Tarih bizc gostcrir

riylc sanlmiglar

ki;

bu zcvat, her zaman bu tahta

icin iciibinda

kuvvetle-

uruz.

Omran noklasindan

yollar, kOyler hie degigmemigtir.

Yalniz or-

ve onu ekfc ctmek

istemiglerdir.

Turk

Milleli'nin

bogaz

manlai' azalmisbr. Butiin

bogaza gclmesini

(Bravo

scslcri)

Nicin bunlar bu tahta bu

Bugiin tstanbul'da ve memlcketin sair tarafinda

leri

bunlann sebebi, mes'ulleri padigahlardir. elleri MSgnmde, kuvvetsefil kalan, binlerce

kadar sanliyorlar? Millete hizmet elmek icin mi? Efendiler! Millete hiz-

oldugu halde,

ig

bulamamaktan dolayi

halk

bil-

met etmig larihimizde bircok sadrazamlar

Pacligah

gbsterebilirsiniz. Fakat

melidii ki, biz altiyuz senenin biriktirdigi nekaisin altinda eziliyoruz.

Ve

gbstermck

icin mttskilat cckcccksiniz.

Bunlann

tahta merbut ol-

bu alttyuz senenin
miimkiin degildir.

biriktirdigi nekaise care

bulmak

bir

kac senede
kendil-

malanna saik

yalniz, menfaal, ihtiras,

bundan

ibflrettir.

Padisahlann

Bu padi^ahlar bidayet-i saltanatlannda tannin

ki; bir yeri iggal

yapnus olduklan bu fenShklar

iizcrinde biraz

durmak

istiyorurn. iinkii,

erinden evvel vermig oldugu derslerden hi? ibret almamiglardir.

bca. inliyorum. Efendiler! Bugiin

memleketimin, milietimin terakile

Dugiinmemiglcrdir

etmek o yeri zaptetmek

degildir.

kiyatimn bu kadar geri kalmasmdan dolayi inliyorum. Bir ecnebi

kargi karsiya geldigim

zaman, onun memleketi

ki;

ile

kendimi mukayese

Memleketin ttmrani nokta-i nazarindan caligmamiglardir. Hicbir gey yapmamiglardir. Bana tarih-i bsmaninin. Sultan Osman'm, fstiklal-i
Osmani'yi lemin
Efendiler!
etti

ettigim
dar,

zaman, goruyorum

onun memleketindeki gimcnduferler ka-

diye, tebcil ettigi geylerden

mi bahs olunacak?

benim memleketimde yol yoktur. Bu ustumdeki, bagimdaki gordugiinuz dugmeleri ve hatta bazi yerlerde yiyccegin ekmege
vanncaya kadar onlardan satm almaya mecbur oluyorum. Bundan dolayidir ki: bir

Ben bunu, bu

efsaneyi on yaginda iken pek tath olarak

dinledim. Fakat bugiin arttk bu masallan dinlemeye

tur.

tahammulum yokItargi,

Kimi

esaretten kurtarmig, kimin istiklalini temin etmigtir. ark-Tiirk

bir

ecncbi

ile kargi

kargiya geldigim

zaman

yjiziim kizanyor.

Hakanhgi'nm Turkleri

noktaya toplamak icin olan hareketino

halde kendimo soruyorum: Tiirk Milleli'nin bu kadar geri kal-

bazi Selcuk sultanlannm yaptigi gibi

ona tabi

olsaydi, bugiin ihtimal ki;

masindaki sebep nedir?

icin

Ya Rabbi!

Biz kabiliyetsiz,

islidatsiz

oldugumuz

merkezi Asya'da olmak

te'sis

iizere buyiik bir

ark veya TOrk Hakanhgi

Tiirk

mi bu kadar

geri kaldik? Biitiin ecnebi devletler en yiiksek zirvede,

etmig olabilirdi.

O zaman bizim ecdadimrz da ha ?ark

Ha-

biz alttayiz...

Buna sebep

din midir?

Bu suaiime
ile
ki; hicbir

kargi derhal

gBriiyorum

ki;

mazide, Arap Milleti'nin islam Dini

mitcehhez olan

kanligimn idaresi alunda bulunmug, ha Sultan Osman'in idaresi yahiit Karaman Beyi'nin id&resine girmig. Bugiin bu bizim if in miisavt olur-

Arap

Milleti'nin medeniyeti

bana gosteriyor

zaman

din buna

118

KADIR MIS1ROGLU

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
ailesi icin, ihtiras

1W
hudud
haricine

du.
ty-i

Bn ancak Sultan Osmanin

nazarmdan miihim

gahsi vc

O'nun

nokyuk-

tcklifin gesterdigi veijtiile, bilaistisna

hanedan

ailesinin

olabdir, Binaenaleyh cfendilcr,

bu

tarihi

cikanlmasmdan

ibarctlir.

aridan agagiya dogru tcikik edersek, hop cinayet, sahsi ihtiias goriilur.
Yildiniii Beyazid'in
digi
-

Bundan sonra, Giirnushanc Meb'usu Kadirbeyoglu

Bey'in
hut da
so/, istedigi giirlildu.

Zeki

Kosova mcydamnda

lahtim, tabuta tahvil eltir-

Bu

zat,

Halk firkasina girmemis. veya-

biukferini

gflrilrtlz.

Sultan Fatih'tcn mi bahsedeccksiniz? Bciiim

goziimiin Online O'nun sirf bu arzusu icin, en kiymctli sadrazamimiz

olan

Mahniud
ki,

Pasu'yi gcliriyorum.

Bu adami cocugu

oldugii aksam,

almmamisU. Meclis'c mtislakil bir meb'us olarak gelmisti. Kadirbeyoglu Zeki Bey'in yanma bilhassa oturmus. olan Recep Pcker keridisini ikna edcrck, konusmaklan vaz gefirmcye
paUjiyorfJu.

beyaz entari giyerck, satranc oynadigi

sadrazamlar
liyoiiardi.

icin kalletirmisHr.

En

krymctli

Cunkii ta Erzuruin Kongiesi'nden beri

M. Kemal

o zaman yalmz onlar

rrtemleketi bir derece tedvir edebi-

Pasa'ya
calib-i

Hepsinin.kadmlann

cli

altmda kesildigini gbriiyornz.

taht'a ihtiras gorursiintiz.

oldugu bilinen, yakin tarihimizin bu en cesur ve dikkat siyasi ahsiyetlerinden biri olan Zeki Bey'in aleyhte
inulialif

Binaenaleyh yukandan aagi hep bu

Ve

konusacagmi kesiirmek guy

dcgildi.

O Meclis'in inkilabp

silahorlerinin

bagtan asagi cmayctlcrdir! Znnneder misiniz ki efendilcr!

Bu

taht'a olan

merbutiyei, bugiinku lard clmck icin leklif edilen u ailede yoklur? Hie
suphesizdir
ki; vardir.

hemen hemon- bajinda gelcn Recep Peker'in O'nun konusmasim iinlcmeye gahjmaklan maksadi, bu kanunun i 1 1 i f a k 1 a cikinasmi
saglamakti. BOylcce Tiirkiye Biiyuk MillcC Meclisi'nin Makam-i Hilafel'in ilgasim daha erefli (!) bir s urate gerceklestirmcsini istiyordu.

Fakat o

firsali

bulamamistardir. Binaenaleyh ncli-

ceye geliyorum. Hie duiinmcksizin yapdacak olan sey, dcrhal bu

hancdanm
ilan

bilaistisna liudud haricinc cikanlmasidir. Sair Cuinhuriycti

cden milietlerin bircok kanh tccrubeler pahasina bulmus, olduklan

icin ayni tccrubcleri

bu neticeyi elde etmek

yapmak

ister

misiniz? Bunlar

Esasen bu gibi inkilabci haraleler, birinci T.B.M.M. de asla mevzuubahs edilmemi?, Ikinci Meclis'e birakilmi^ti. Ikinci Meclis tejekkiil ettirilmeden de C u m h u r i y e t Halk Firkasikurulmus ve eski muhaliflerin hicbiri bu siyasi tejekiile almraayarak t e k

ciktiktan sonra bir nokta gelebilir. Hilalet Mcvkii, bendeniz hakikaten

hayretler icindc

kahyorum. Hilafetle bu ailenin munSsebeti nedir?

Mazisi, cinayctierle dolu ve Turk Milletine hizrnet etrnemi olan bu

ailenin Hilafetle munasebeti nedir? Hilafet, esasen islam DIni'nin

hiikumetinde mundemictir, bundan

ibarettir,

Bununla beraber ben bu

oynayacagi siyast rol

parti vetekliste usfllu ile gidilen sefimlerle Meclis'i dikensiz bir gul bahcesi hSline getirrnek glyesi
gudiilraatu.

isme dc cok ehemmiyet vermem. Artik bu

Seferi bize Hilatet kuvvetinin hicbir ie

Ancak Zeki Bey

ilk

meclis azasmdan oldugu halde

&

ismiit

coktan gecmistir. Bugiin pek giizel gdrdiik, Harb-i Umumi'de, Kanal

Erzurum Kongresinde

tanidigt

bu kadro

ile

asla anlagamiyacagim

yaramadigim pek aci ve pek pa-

haliya oturtarak anlatmishr. Irak ve Filistin cephelerinde

Hind askerleri-

dujundugUnden onlara katilmami^ti; sonradan yapacagt seviyeli bir mu1 halefete ihtiyac dojduguna inanarak secime girmi? ve m u s t a k i
olarak Meclis'e girmis. bulunuyordu.
,

nin pek kanh taamizlanna bu isim hicbir

zaman

mam olamamitir. Son

..:..:

zamanda

goriiyoruz ki; Yunanislan'in siyasi bazi menMii, hiristiyan of-

Zeki Bey, Recep Peker'in israrlanna aiding etrneyip:

- Birak,
kiirsiiye Qikti.

m,asindan ziyade siyast bazi rnenafii sebebiyle yardim gdrmus, fakat

ben de fikirlerimi soylemek istiyorurh!. diyerek

Zeki Bey,
sik sik satamalar

fiirk ordulanmn kahhar darbeleri altmda ezilince biitiin cihan

terkedilmitir.

tarafindan
tasav-

ve aleyhte tezahuratla ke-

Binaenaleyh bu ismin artik oynayacak siyasi

rolii,

silcn

bu

tarihi

konusmasinda aynen 5yle demi^tir:

(Gurmishane)
-

vuredemiyorum. Binaenaleyh neticeye geii-yorum. Dogrudan dogruya

ZEKi BEY

Muhlerem

arkadaglar!

Gecen giinku

120

KADIR MISIROGLU
Vasif Bey biifidcrimiz.in pek muhik bir beyahcrkcs, her bir siirelte islediklcri-

OSMANOGULLAR1NIN DRAMI

121

biitcc miinascbeliylc

nallari vardi.

Bu

kijrsi-i milletten

ni,

hiir

fikirlcrini

kanaatlcrini

sOylemck

RECEP BEY (Kulahya) Ne vakit Yalmz ZEKi BEY (dcvamla)

-

gelecek Zeki
hey'et-i

Bey?

celilenizin cnzar-i

hakkina

malifctir.

(iitemiyoruz scslcri) Scsimin miisaadesi olmadigi icin bu kadar

soyliycbiliyorum.

umumiyesine arz ederim

Orada diyoruz
ki,

ki;

bizim !crinisanS

tarihli bir

karaniniz vardir.

vc umdclcrimizle bcrabcr halka

ilan

cdiyoruz

ki; bu,

layetcgayycrdir.

TUNAI.I HlLMt BEY (Zonguldak)

soylcdigi bir hakikal dcgildir.

O, yalmz Vasif Bey'in

HUSEYiN BEY
REiS
-

(Elaziz)

Scnin karismaga

hakkm

yoktur.

ZEKt BEY
Vasif

Hatibin sOziinu kesmeyin!.

(dcvamla)

Hiir bir fikir

soylcnmiyccok mi? Keza

Bey

biradcrimiz Fransa'nm 1789 inkilfib-i Kebiri'ndcn balise-

ZEKi BEY

(dcvamla)

Hilafct Hanedan-i Al-i

Osman'a aid

olup,

dcrcklcn, Fransa lnkilab-i Kebiri'ndcn dolayi Fransa'daki hanedan-i

krallnin

idammdaii vc htidud-u

mill! liartcinc atildigmdan balisclliler.

bu hanedanin ilmcn ersed ve cslah evladi intihab olunur. Hey'et-i celilenizin vermis, oldugu bu karan
Biiyiik Millet Mcclisi tarafindan

Bendeniz yalmz o
liyorum.

giinkii nokla-i nazarla bugiinkii vaziycii

gormck

is-

kaldirmig olan aynca bir layina-yi kanuniye var midir?

MUSTAFA BEY
bugiin bizim vaziyclimiz dfibilinde biz Cumlluriyeli ilan

(Tokal)

O karar lie bunun arasinda fark vardir.

Acaba

Ondan soma

nelcr oldu haberin var mi? Uyumal...

ettigimiz vakil, bizim karjimizda Saltanati isteyen bir kuvvct var imydi;

ZEKi BEY
sesleri!...)

(dcvamla)

Arkadasjar! Bendeniz mutcdil liberal ve

i(tihad-i

Gecebilir miydi ve olabilir miydi? Kczii Vasif

Bey biradcrimiz umde-

bununla bcraber miidhis. bir

Islam taraftariyim (Tiirkce sijyle

Icrimizden bahsederken, meb'uslar umde-i esasiyeleri kabul ederek gelmisjerdir vc bu umde-i esasiyclcr dahilindc ifa-yi vazlie clmck bir

Taiihin bu azametini kendi milletimde gOrmek isterim. Beicindir ki;

nim gayem budur. Bunun

memleketimin

siyaset-i dShiliyesi

namus borcudui . dedi

ki,

cok dogru

bir seydir.

ve hariciyesi namina Hilafetin ilgasim kabul ederek, bugunkii vaziyet-i

dahiliycde bu miidhis. kuvveli dijsmanlann veyahut diger hiikumetlerin

RAGIP BEY (Kulahya) - O umdeicrde senin alakan yoktur. ZEKi BF,Y (devamla) Ben Bulletin efradiridamm, firkamn
-

kucagma atmayalim.

degilim. Umdelerden bahsetmeye selahiyetim vardir. Burasi

hiir

iHSAN BEY

(Cebelibcreket)

Kuvvct nerede?

kursudur. Zat-i
soylersiniz!..

alileri

de cikarsimz burada nokta-i nazannizi

RAGIP BEY
misali...

(Kiitahya)

Muhalefetin derecesine en biiyiik

Acaba bu umde-i
surctte

esasiyclcr dahilinde boyle kanaat-i milliyemizi ani

daliil

ZEKi BEY

(dcvamla)

Arkadasjar! Cumfiuriycl (gurultuler)

et-

sarsmak vc yikmak usMlcri de

miydi? Bugiin memleketin

bendeniz, agzimla miidafaa ediyorum. Sizin de lisaniruzla miidafaa

herhangi bir tarafinda mesail-i iktisadiyyeyi, mesSil-i siyasiyeyi ve

dShiliyeyi ve ziraiyyeyi ballettik de,

meniz Iazimdir. (Hakkin yoktur

de sizin gibi bir vckilim.
soylerim.

scslcri.)

Benim de hakkim

vardir.

Ben

yalmz bu vaziyet

icerisinde

Bu

kiirsi-i millette

istedigtmi bilaperva

yapilmak islcnen bu

frui idi?

(Gurultuler) Bendenize oyle geliyorki; bu-

Kimseden korkum

yoktur!...
-

nun zamam heniiz gelmemistir ve gclmedigine kaaniyim. (Coktan

gecmitir sesleri)

ALi RIZA BEY

(Istanbul)
-

Damad

Ferid'in dosiusunl..

ZEKi BEY

(devamla)

Levazimdaki Inrsizlardan degilim!

122

KADIR MISIROGLU

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI

tHSAN BEY

(Ccbclibcrckef)

Fakat jurnalcism!...

Damad

Fer-

ziyet kanusinda, Hakimiyct...

id Pasa'ya jurnal vermis adi bir adamsin!

RAHMi KEY (Trabzon)

ederim.

YAHYA OALtP BEY

(Handeler...)

(Kirsehir)

Bilakayd-u sart milletindir!...

Efcndim! Meb'us adi adam oJmaz, rica

BEY (Kirkkilisc) - ahislardan bahsetmeyiniz rica ederim. ZEKt BEY (devamla) Egcr onlar bahsetmcmis olsa idiler, arkaFUAI)
-

ZEKt BEY

(Gumiishane)

Hakimiyet bilakayd-u

sart milletin

midir? Bilakayd-u jart meclisin midir?

Benim kanaatime

gore,

bugun

hakimiyet biliikayd-u sart milletindir. Bunlar bugiinden itibaren tavaz-

daslarnrun kanaatinc hunnct cderdim, fakat edenler dc, bcndcn yiiksck

bir

zuh clmeli ve anlasdmalidir. (Meclis'tc, milletindir

sesleri...)

adam

degildirlerl...

Bunu soylemek mccburiyctindcyim.

Biz,

Cum-

TALAT BEY
miyiz?

(Ardahan)

Yahu!... Biz o milletin vekili degil

liuriyet,

Hakimiyct-i Milliyc vc tcceddiid ediyoruz. Eger bunlar halkm

arzusu ise -ki olduguna bcnim imanim var- bununla bcraber, biz byle

zannediyoruz
ihliyacat-l

ki;

bu esasat daircsindc

iltii'ak

ettigimiz takdirdc,

halkm

ZEKt BEY

(Giimiishane devamla)

Oyle gbriiyorum
gerek

ki;

bugun

umumiycsinc aid olan bu

ib(iyacal-i

esasali yine halktan

veche olarak, o
iizerinc leskilat-

verdigimiz bir karardan ertesi glln niikul ediyoruz. Efendiler! Butce

vechc daircsindc halkm

!

umumiyesini o veche

muzakcrcsi miinasebctiyle arz ctmitim

ki,

rical-i

hukumet vc

ge-

esasiyemiz ve firkanm hcy'et-i umumiyesinin bir umde-i esasiye ola-

rek miimessil-i millet olan hey'et-i celileniz hiikum verdikieri

zaman ve
his-

rak kabul ettigi esasat daircsindc hiikumete bir vecib vercrck, o surclle karar

ziyade milletin arzusunu efkarini diisunerekten vc onlara istinad edereklen hiikiim

vermemiz icab

ederdi. Yoksa, biz du$undiikle-rimizi, kendi arzu

vermek mccburiyetindedir. Yoksa onlarin duygularmin,

bulan seyler, hie bir seye istinad edemez!...
(Kirsehir)
-

cttiklerimizi,

dogrudan dogruya halka kabul

mu ettirecegiz?

Bendeniz,

lerinin haricinde vukfi

bugunkii vaziyet-i kanuniycmiz ve teskilat-i esasiyemiz ve firkanm

hcy'ct-i
i

YAHYA GALtP BEY

da

Bizim hiikurnetimizde onlar

umum iye-i

millete umde-i esasiye olarak kabul ettirdiklcri eskal-

dahildir. Hatta olenlerin ruhlan bile dahildir.

muhtelife iizerinde bu hak ve selahiyetin bugun icin bizde

mevcud

ol-

REtS

Yahya Galip Bey,

hatibin stSzunii kesmeyiniz!...

-

madigini goriiyorum.

Ya ara-yi urniimiyeye miiracat yahut,

bildirir,

yeniden tec-

ZEKt BEY
ki,

(Gumiishane) devamla

Buraya cikar

soylerslniz.

did-i intihabat yapilm&si lazimdir. {Guriiltulcr, asagi! sesleri)

bir

Ve bunlan
ifa

Bendeniz gBruyorum

ki efendiler! tyi bir cigira

dogru gitmiyoruz. Bel-

umde-i esasiye olarak yeniden millete

o surede o tcskMti

Hanedan'a degil, efendiler, bugun kendi memleketimin, su memle-

ederdik. Efendiler! Hergiin bir arz ve taleb karsisinda bulunuyoruz.

Bu-

ketimin, vaziyet-i siyasiyesini dusuniiyorum.

Ve bunu bu zaman

icin

mm mcbdcini anladik. Gayesi nedir? Bunu bize sbyleyin!...

ALt SAtB BEY
(Kozan)
-

dus.unmuyorum.

Seni damat yapalim Zeki Bey!..,

-

YAHYA GALIP BEY

diisundiik beyefendi!...

(Kirjehir)

Biz onu Uc dort sene evvel

ZEKl BEY

(Giimiishine)

Sen varken bize

sira

gelmez.

Bunu

hergiin bir ecnebl diyanna atmaktansa, vaziyet-i siyasiyemiz icabi acaba

ZEKt BEY

(Gumiihane)

Tabit siz daha akilh oldugunuz

icin,

bu banedandan yamndaki

iki tane sirmali ugagi

He

dort tane

adamdan

mi, .yoksa yine milletin maiyyetine verdigi sekiz tane askerden

kuybmz?.Hakimiyetdaima milletindir, Meclis-i

dan cekip de, Etlik'de bir koskte

alinizindir.

mi korBunu bura-

daha cabuk diisUndiinuz. Istanbul'da bulundugumu soyleyen beyefendi bilsin ki; -hangi zatm sfiyledigini bilmiyorum- bu inkilab vlicuda geldifi

oturtabiliriz. Efendiler,

bugunkii va-

zaman, kendisi belki Istanbul'da bilardo oynarken, biz Erzurum, Trab-' zon kongrelerinde milletin mevcudiyetini kurtarmak igin vc O'nuh liiir

124

KADIR MISIROGLU
biitiin cammizi feda ederek Bunu bana sbyleyen efendi, her kimsc, bu-

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
kani pahasma nail olduk, Hala. bu kiirside Hilatetin ilgasina taraftar ol-

bir fikirle

calijmasim temin icin

calisiyorduk. Bcycl'cndiler!

mayanlari gordiikce hayret ediyorum. Hayretimden ne soyleyece|imi

bilemiyorum. Efendiler! Hilafet diye bir

mya gclsin. Ben

kanaallerimi sbyltiyorum.

mefhum

bir iinvan vardir.

Aca-

RAGIP BEY
ZEKl BEY
Al-i

(Kiitahya)

Hayir efcndiler! BOylc degildir.

ba bu ncdir? Hepiniz

bilirsiniz ki, Hazret-i

Peygamber'in vefatmdan

fslanbul'da Vahideddin'in Sarayi'na

devam ediyordu.

BOnra gelcn Hulefa-yi Rasidin'e, hulefa kelimesinden de anlasdacagi

iizerc,

(Gumiishane) dcvamla - Efendi! Ben, ne Hiinedan-i Osman'a ve ne de Hanedan-i Saltanat'a mcnsQbum ve ne de

Peygamber'in
scsleri)

vckili, halifesi

olmak uzere

halite denilmistir.

(pn-

lar

malum

Evct uphcsiz m31umdur. Efendiler! Tarihin safaki;

baskalarinin hissiyle hareket cder bir efendiyim.

harekcl eden bir adamim.
rira

Ben

hatma gecccck degilim. unu demek isliyorum

hiikumelien ayn bir sey degildir.

Hilafet emareltcn,

gbriitidiigii gibi

Ben casus

dcgilim.

O Bkirdiyi sana iade ede-

ve reddederira.

Ve

Saray'a giden namuzsuzdur, onu siiyleyen en

YAHYA GALtP BEY

tZZET ULVt BEY
ilan cttikten

(Kusehir)

O iinvan Yemen'de on milyon

-

biiyiik

namuzsuzlardir.

Turk yemistir. Bunu kaydedin.

-

REEtK BEY
midir?

(Kenya)

Efendim!

Bu

tecaviizlcr ilanihaye

devam

(Afyon Karahisar)

Eger biz Cumhuriyeti

cdecek midir? Kursi-i Millet,

hiirriycti

bu kadar suistimale miisaid

sonra boyle bir iinvan mahiyetinde olan Hilafet'i brrakacak

olursak, bir gun mutlaka saltanata gidecektir. Ciinkii tarihte hiikumetsiz

ZEKt BEY

(Gumiishane)

Efcndiler! Biz Sallanata diisman

halifc yoktur. E1-Miitevekkil alcllah Misir Kblemenleri'nin eli altinda

degiliz, eshasa diismaniz. Zira bugiinkil giinde

gordugiim vaziyet

iken, nibayet Hilafet'i baskasina

ladi.

vermekten baska care kalmadigmi an-

sudur: Cumhuriyet
(Guriiltiiler).

devam

cltigi

halde Saltanala dogni yiiruyor.

Eger

iklidari olsaydi, saltanat kuracaktt.

Onun icin

su

kanun pek kan

bir

mUkemmcldir. Hatta bunun

zamam

bile gecmistir. Hilafet'in ilgasi

REtS - Biliyorsunuz ki, Zeki Bey, Halk Pirkasi'na mensup olmayan yegSne azadir. Bunun miitalaatim sUkunetle dinlemek
mecburiyctindesiniz. Hie bir
degildir.

HanedSmn

bilaistisnS

hudud haricine cikanlmasi

scsleri)

ileride

dokulmemcsi

icin milletin miisalemeti

namina en adiljne, sefikanc

de!...

muameledir. (Kadinlan...

Hepsini de, hepsini

-

zaman asSbiyet

icerisinde

bulunmak dogru

Olmayacak

bir ba! oluyor,

TUNALI HlLMl BEY

(Zonguldak)

Arkadasjar! Gayetle kisa

MUSTAFA VASFI BEY

sSyliiyor.

(Tokat)

Reis bey!

Sacma sapan

soyleyecegim. (Kisa sbyle sesleri) Yedi yasmdai idim. (Ooo!.. Giirultuler, ayak patirtilan, alkiglar, handeler...) Arkadaslar! Gayetle
kisa soyleyecegim ve
iic

hatirSyi soyleyecegim. Kuciikken

okudugum.

tZZET ULVl BEY

(Karabisar-i Sahib)

Muhtercm

arkadaslar!

ezbcrledigim, ilmihaldeki birkac satin hatiruyorum: Allah vardir, Pey-

Diinya'da her sey tekamule gidiyor.

Mancvi seylerde

tekamiil vardir.

gamber

haktir,

O'nun mucizeleri

vardir.
-

Hiikumet denilen muessesede de suphesiz tekamiil kanunu caridir. Efendiler! Biz mutlakiyetin kanli hiikiimdarlannin zulmts altinda yajamaga layik millet olmadigimizi coktan ispat ettik, Efendiler, Bugiin
diinyanin en

YAHYA GALiP BEY

kansiyorsun.

(Kirsehir)

Canim bilmedigin seye

miikemmel oldugunu kabul

ettigi

Curahuriyeti ilan

TUNALI HtLMt BEY

kiiciik

(Zonguldak)

Bu

mucizeleri sayarken, o

ettik.

Efendiler, biz hiirriyete Cumhuriyetc, halkciliga, milyonlarla insanin

cocuk olan ben, unu sOyliiyor idim: Peygamberimiz buyurmujtur ki,.Bcnden otuz scne sonra Hilafet yoktur ve bitecektir. Ve

'

KADIR MISIR06LU

hakikaten otuz sene sonra da bitmistir.

Ve bu da,

rimtein mucizcsidir. tkinci vak'a arkadaslar!

diyordura, PeygambcAbdiilhamid devrinde

mcklcpie

idira.

Buhari-i $erif, lbni Haldim tarihi yakdacakmis dcni-

liyordu. Oiran lerciimclcii (oplaniyormus. Zira orada Hilafetc aid sahih bir hadis varmis. Bimlar Aldiilbamid'in

damanna basiyormus.

Kostum ibni Haldim

sini
li

o Hadis-i jerifin kopyebuldum, isiinsah cllim. Yani arkadaslar, sizin genclcriniz bu ilmihaokumam.shr. Fakal bcnim focuklugumda, liakikaion tslam'w bizim
cocuklan bile
vfikif

tarihinin Icrciimcsitiden

gibi kiiciik

bulunuyordu. Lakin zaman geldi,

Abdiilhamid o
biitiin

o haklkaiini lalilinin allina giimdii ve Diinyayi sahih bir hilafet varmi gibi aldalli ve aldandi.

liaktkati, islam'in

OcUnclisll arkadaslar!

hfuirfu

bu miibarck mcclisin
ct!

bir aleitf, bir hafi

celsesinde mukayyctdir. Zeki

Hey dikkat

(Haudelcr).

Vay

millcti-

min

hatla

Muhammcd
(JALIP

Ommeli'nin Hilafcl gidiyor diye

liireyen

MiisliimanlanL.

YAHYA

BEY

(Kirschir)

Hayir hayir

U<
oyle.
-

sey yok!...
s
hayir!...

TUNAU

HtLMl BEY

(ZoitguMak) (devamla)

Hayir

Giiya Zeki Bcy'in kavlince...

ZEKt BEY

(GUmiijhane)

Oyle

bir kavil yoklur.

- Arkadaslar, bir gun bunZeki Bey gibi endieyle soz

TUNAU HiLMi BEY

dan dOrt sene evvel bu
siranm arasindan

(Zonguklak)

kiirsiiden

soylcyeii bir arkadasa karsi bilirsiniz ki -bira'z ara sira alilinra- su

yanm cumlc

firlaltim. Alti

ay gecti, alent celsede o

ola-

endiseli bir sozii burada tekrar edince,

ben de tckrar eltim. Ociincii

rak lekrar ediyornm. Arkadaslar! Hilafei'in ilgasi deniliyor. Arkadaslar! Ben, hilafetin ilgasmi kabul etmiyorum. Arkadaslar! Hilafcl

ilga edil!

miyor. Hilafei'in rnakarai kaldinliyor. Halbuki o Hilafet mevcultur arkadaslar! Hilafelde burada,

imamel de

W^v.:>!.i;- :^\v

,>

v,'

; ';.;:-'^

burada... (Bravo, hayir sesleri).

REtS - Efendim, miizakerenin

Bundan sonra bu husustaki
bul edilmitir.

kiffiyetine dair takrirler aldim.

KADiRBEYOGLU ZEKi BEY

(1884
-

lakrir

okunmus ve
hey'et-i

re'ye konularak ka-

1952)
-

Bu

suretle

kanunun

umumiyesi

iizerindeki

Yakm

tarihimizin az tanmrni? bir bOyilk simasi

123

KADIR MISIROGLU
Ilk olarak sbz alan teklil' sa-

OSMANOSULLARI'NIN DRAM1

12?

muzakcrcler biimij, maddclere gccilmisur.

hiikumcl oldugu anlasdiyor.

Rusul-i

hibi eyli Saff'et Efeudi, kursliyc gclcrck su

konujmayi yapraijOr:
Cumhuriycl
vczail'-i
bir

8EYH SAFFET EFKNDt

zasidir. Hiilafa-yi

Kiram Hazerali her

lurlii

segSir

ve kebSirden

mteum ve

her

(Una)

tdarc-i

harckctlerinde adil olduklanndan Yeryiiziinde Allah'in bircr halifeleri

asliycsindcn bin vc en birincisi ahkam-i ccltlc-i islamiycnin muhal'a-

idiler.

Halcm-un-ncbi Peyganibcrimiz, Efendimiz Hazretleri, dahi, Ccnhalifcsidir.

RasjdSn efendilcrimizden sonra bu devr-i cumhuriyete

Hilfd'et mcsclcsi, hie; Mr zaman ne vc mantiki bir hiikm-i sahJha iktiran

ab-i

Hakk'in en muazzam bir

Peygamber Efendimiz Hazretda bu iinvan-i

celil verilmis,

kadar islamiyet minima clcvoran eden

Iclkik cdilmis., nc dc mfikul

leri'nden sonra ciliar-i yar-i giizin hazeratina

idi.

Ciinkii birer bircr efdalunnas

iktifa

bu dint

zat-i

miibeccel escr-i

celil-i

clmisbr. Cumhuriycl'in Tiirkiyc Hakkinda ispal cylcdigi riigd vc kiyaset

nebeviyc tamamiyle

ve

idare-i

ammcde'Asr-i Saadct'dc oldugu

vc bizc ic'min cylcdigi hiirriycl vc adiilel sayesinde HdaTcl mcs'clesinin

gibi adl-u ihsani bihakkin

mahiyclini arlik biiyiik Alcm-i Islam'a kar^i

ziycllc bulunuyoruz. Din-i

lahlil

vc ilan cdccck va-

viye olarak Hdal'et, ySni adl-u hak ile

muhafaza buyurmusjardi. Bir mucize-i nebekaim bir hukumet benden otuz

idi.

MUbin-i Islam in her vechile ulviycl vc

dcgildir. Oledenbcri licrbangi bir
irsen musallat olabilinesiylc

seneyc kadardir, Buyurulmus

hdafctleriyle otuz sene

imain-i Ali cfendimizin miiddet-i

ile

nezahctini muhal'aza elmek icin Hdafclin mahiyelirii lahlil vc ilan cl-

tamam

olunca, zuliim ve adaveti

Emeviye

mcklc

bit giin bile Icchhiir

elmck caiz

Hiikumeti zuhur ctmis. ve hakk-u adlin csasati sarsdmaya basjamisur.

siilalcnin, bir

sahsm makam-i hukiiindariyc

Smincdc

halite

ijiivariiiii

ihraz etmesi, Din-i isliim'm mukleziyalindan imis, gibi,

bir Iclakki vardir. Fakat Hdafet'in nc de-

Bu
hak ve

Hadis-i erif

ile

sabit oluyor ki, Din-i Islam nazarinda Hilafet

bimdan cvvel
rrick

adl iizere icra-yi hiikumcttir. Biiyle bir

hukumet Peygamber

efkar-i

oldugunu bakkiyla bilcn Urefa-yi Ijmmet, Din-i tslain'm hakayik-i

maslahat siySsetini lakip cimiijler

Efendimiz'den sonra ancak otuz sene devam edebilmigtir, Halbuki bu

aliyesiyle halkin seviyesini miitenasib bulamadiklanjidan zevaliirin

HSncdan-i
KurTin-i

Risiileti,

Kcrbela Cijlleii'nde hak-i helSke seren Yezid ve

yerlere carpan
II.

muhMazasiyla

idare-i

Kcnm'i maazallah
Boyle
bir 12fz-i

Velid gibi hazeleye

idi.

Bugiin
Halite dcniliyoidu.

miilkiin her larafindan can ve goniilden hiisn-ii tclSkkiye iktiran

O zamanlar halkin seviyesi bu fecfetlere tahammul

bimananin Din-i Islam'a
feiiyuk bir iftira
ki,

eden
edebilirdi.

Cumhuriycl, halk seviyesinin en

mi$tir.
Itc

ali

derecelerde oldugunu ispat eylehalli ile iijtigal

bu sSyededir

ki,

bugun bu mes'olenin

oldugu diijiinulcmiyordu. Bunlar sarahaten gOsteriyor

hiikunnet-i islamiye adl-u

her hangi bir

ediyoruz.

hak

iizere

umur-i ammcyi id8re edersc,

hiikumct yeryuziinde Allah'in halifesidir. Adl-u haktan inhiraf eden

Efendiler! Hazret-i

zerSlindan idare-i
ri'nin
1

Davud aleyhisseiam gibi miirseffii-i kiram haumur-i ammeye me'mur olanlar Hak Teala Hazretleile

hukumetler, miibeccel sifatdan pek uzaktir. Miirur-i asar

ile badisat-i

kevniyedc bejeriyetin bittecriibc buldugu

bir

hakikat vardir

ki,

Resul-i

emreyledigi adl-u ihsan

zevat-i

her vechile amil olduklanndan Kur'aniinvaii-i

Kiram Hazeratmdan sonra adl-u hak

idarc-i

iizere

kaim

bir hiikumetin

ancak

Kertm bu

kiiama hallfe

mubeccelini

ltladc

buyurmustur.

cumhuriyede bulunabilmesidir. Zatcn hulSfa-yi Raidin devrele-

Adaiet

sifat-i ilShiyedendir.

Bu

sifat-i

celileye mazhariyet yeryiiziinde

rinde cumhur-i ashabin efkar-i

umumiyesi hakim

idi.

BinSenaleyh ma-

Cenab-i Hakka, hilafet manasmadir.

Hak Teala Hazretleri Davud aleyhisselama niUben inna cealnake fil'ardi hal!fe buyuruyor. Bunu
miiteakip fahkiim beynennaai bil hakk diyor. u halde Hdafet'in

demki bugun hakk-u adl

ltaimdir,

iizere icra-yi.

hukumet ancak cumhuriyetle

ve

Hilafet'in

idare-i haziramiz da hamdolsun bir id2re-i Cumhuriyettir. maldyed aklen ve tnantikan Buyiik Millet Meclisi'nin ahs-i
tecclli

mana-yi hakikisi Yeryiiziin'de hak ve adaiet

iizere

beynennas

icra-yi

raaneviyesinde tamSmiyle

etmij oluyor. u halde, Din-i islam

1M
kasd cylcmis oldugu
mflneviycsinde

KADIR MISIROSLU
Hilafetiri hakikati

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI

131

bu Meclis-i Muazzam'in gahs-i

sifat-i

RElS

Buyurunuz Halid Bey!..

(Kastamonu)
-

tccelli ettnckte

iken Hilafet

mubcccelcsini Biiyiik

Millet Mcclisi haricindc Irakaik-i tslamiyye hilafma bir Bfz-i

HALtD BEY
rinci

Muhlcrem arkadasta! Bendcniz

bi-

Mmana dcr-

ekesinc diisiirmek Cumhuriyctlc asla tavafuk elmeyecck bir balet-i garibcdir. Artik boyle bir garabctc kargi her nc yapilmak lazim ise,
Hilafet'in

maddenin

ikinci lirkasi

liyor ki; Hilafet,

hakkmda soylemck isliyorura. Onda detiimiindemic Hiikumet-i Cumhuriye'nin mefnumunda

mana-yi

aslisini haiz

bulunan

liey'cl-i

cclilcnizc

ailtir.

Layiha-i

kanurriyedeki
idir.

biriiici

madde

simdiki seMiyle oldugundan, Makftm-i Hilafet imilgadir. Hakikaten efendinin Makam-i Hilafet, bir heyuladan baska birscy degildir. Hoca

(amAiniyle maruzat-i acizfmcmin bir ncticcs-

buyurduklan

ki; tenfiz-i gibi Hilafet'in bilhassa bazi seraiti vardir

Bitifienaleyh

kabulunu istirham cderira.

ahkam. mcmlcketin mudafaasi,

beyt-til

mal vesaire

gibi seylcrdir. Hal-

id

eyh Saffet Efendi'dcn soiira soz alan Kastamonu Mobusu HalBey 86 (Akmansii) dc Kanunun alcyhindc bir

komisma yapmigdr.

i 1 k i t i r a z eden 87 a hi s o I a r a k bahsediliise dc, bu yanlisur. Yukandanbcri nakletmcye cahsttgirmz Mcclis muzakcrelcri gostermektedir ki, bu kanun'a

Halla bu yiizden Nuluk'da O'ndan bu kanmia

bunlar Meclis-i Ali'de buki bugiinku Hiikumetimizin vaziyetine gore elinde hie bir nufuz ve kuvraevcuttur. Binacnalcyh simdiki Hilafcfin buyurduklan gibi bir mahzur yoktur. BMcnaleyh Hoca Efendi'nin
vet

yoktur. Bcndeniz

diisiiniiyorum. ser'i cihetini degil, siySsi cihetini

Malum-u

aliniz Hilafet

1300 kusur seneden

beri, Huiefa-yi Rasidtn,

silsil-

ilk itiraz

eden Kadirbeyoglu Zeki Bey olmusmr. Ostelik Halid

gibi Hilafet'in
kal'i bir lisanla

Emeviler, Abbasiler,

soma

Fatimiler Misir veslireden gecerek bir

Bey bu konusmasinda Kadlrbeyoglu Zeki Bey

ilgasuun

muessesedir. edir gidiyor. Binaenaleyh binucyiiz senelikbir

Bunun

icin
_

alcyhindc bulunmamts sadece, T. B.

M. M.

Makam-i Hilafet yerinc

nazaran
ileii
i
1

kfiim

ga kel

irn

es in in

addedi Idigine zikredilm em es in

i

dusunmek icab eder bu makami, mulga demek i?in hcrhalde uzun boylu yoktur. Bendeniz yalmz kanaatindeyim. Cihct-i ser'isindc hicbir mahzur
Arkadalar! siyasi nokta-i nazardan arzediyorum.

Hepimiz biliyoruz Id;

stirrnugHi r.

88

Halid Bey'in bu mutedil konusmasi ayncn soylcdir:

kiklai Muc3delati

ilan edildigi

zaman, halkimizui Halife Makamina olan

86 Kurmay Alltay Uadayli Halid Alcniaiisii adiyla bilinen bu dcgerli asker I. Cihan Ilarbi'ndc Musul Ccpheii'ndc ve Mill! Mlicadelc'de Gaip Gephesi'nde biiyiik muvaffakiyetler kazannt.] bir kimscydi. Ilk defa
siyasT hayala atilmtsti.
II. BMMde Kastamonu mcb'usu jifaliyla Mcshur Yiman Baskamundam Trlkopis'i esir alan O'dui. (Bkz;

Halife)fi kurtaracagiz, merbutiyetini nazar-i itibare alarak hepimiz bulunduk. Hatta sbyle yapacagiz, boyle yapacagiz! diye telkinatta

Meclisi'ne getirdik. Bu, sirf bircok meayih ve ulemayi BUyiik Millet ben bu'lstiklffl halkin hissiyatina hurmet icin idi. Sonra arkadaslar,
arkadajlarla bcraMuharebatinda kamilen bulundum.. Askerlcre, bUtiin

Or. Ziya
87
-

GOGEM

a.g.e. sh.

278

vd.)
H,tlld

llk itiraz,

Kastamonu Meb'usu
514)

Bey tarafmdan vak? oldu. (Bkz:

M.

ber bu surette

telkinatta.

bulunduk. MakSm-i Hilafeti, butiin vatanlabe-

Kemal
88

Paa,

a.g.c. sh.

Halid Bey'in yegeninc anlaltiklanyla viicud bulan

hattratt

gostermektedir
giinkii siyasf

ki;

mi sesleri) Hay tray!... 0amraber kurtaracagiz dedik. (Kurtarmadik halk Makta-i HllSfet dolsun kurtardik. Boyle olmakla beraber bugiin
bnndan cam !ik.lmi S ti. Fnka mensovedtal Mr Bbir iizerine fikirlerini soyleyemeinis, sitasmda no yapacagiot, ><B5ylc tariiil bu oldugundan, erte>i gunii Meets miizaketelcE ve muhim
bir mes'ele
'

kendisi Hilafet'in ilgSsi keyfiycline

tamamen

karsi

oldugu halde, o

hava

ichtde ve hele

Kadipbeyoglu Zekl Bey'in konus.masmm

karsilajtigi

aksiilamd

kai^lsmda boyle mutedil bir yol tutmak mecburiyctinde kalmisti.

...

hakkmda, miUewekili

aifati tie

ne rey vereeegint dastintnekle,

Parti

gmbumin cogunlukla

verdigi kararlara
bo.

(tiiztik

geregince) mnhalefet

edenler tarafindan da uyulmasi gerekiyotdu. Ilalid beg,

mlizakereler snasinda, Hilafet

Makaim

lehinde

bnlunmak maksadt ile,s&

istemisti.

Lakjn m^ketelemycterligine dair

parti lilzagune nygnn otaaraakla beiator, kalbinde bir sikma hisseonekteydi. NiltSyet edilirken s6z soykmeje fcarar verMeclis'in a 9 tk toplanusmda bn mesele mOzSkere ' ; """ *"""' "" i

# #tew?arjs&e*- a!ra't; m$

*"*"

^"^

132

KADIR MISIROfeLU
133
ise,

Olmaz

Cum'a namazi kilinmaz

da degilim.

itikadindadir. (Hayir, hayir seslcri).

Ben de o

ifikal

TUNALI HlLMt BEY - O

halkl

ilikadi degistfrecegiz.

Bundan bbyle

aldatmak yok.

H'AI.iD
ziyiidc

BEY

(dcvamla)

tnsaallah...

Binaenalcyh bcndeniz en

bunun

dfihildcki tarz-i tclfikkisine is/irel ediyoruin. Arkadajlar!

Bizim dinimizdc, Mlislumanlar, mu'minier kardestirler. Bunun

diger devlellerin Tiirkiyc'yc olan nazarlan

icin

olmasindan dolayi

ciegil. Tiirklcr'in

Makam-i Hdafei'in burada de bir miisluman dcvleti ol-

masmdandir

deniliyor.

Hilafcl'len nc (aide gordiik?

Ve aym zamanda deniliyor ki, Biz bu Mcsela Harb-i UmQmide bilakis Araplar
deniliyor.

bize inyanct el'i vc diisman saflannda bize kariji harbettilcr. Hitidliler

kczfi, hie faideta'ini

gormedik

Dogrudur.

Fakal nrkadaidar! Son Yunan taarruzunda Yunanhlar Eskisdiir ve

Afyon

hailina geldikleri

zaman,

iijgal

allmda bulunan yerler Garb

vilfiyedm kurlarmak igin bir lek nefer gondercbildi mi? Hayir giindcrcmedi. CiJnkii magdur idiler. Onlar esir vaztyelie idiler. Onlarla da miinakalaiiraiz yok idi. Binaenalcyh onlan da, esir farz etmek pek
tabiidir.

Bu

c.iheti

niz bu miiccleayi varid

dc nazar-i dikkatc almahdir. Bunuula bcraber bendegormem. Hangi muvasalayi lemin ctmisjz? Mes-

ela bugiin hac farzdir. Haccjn hikraet-i felsefesi

o ksdar

biiyuktiir ki;

acaba bimdan siyjseten ne

istifBde etmijizdir. Hip!..,

Soma

Araplar

bize kari soyle yapmis. bbyle yapmi diyoruz: Halbuki hep biliyoruz ki, bu Arabistan'da takip eltigimiz hatah siyaset neticesidir. (Hayir, hayir sesleri!... Baska birinin hatasi bize terettup

HALiD

AKMANSO
-

clmez

sesleri.)

Bende-

niz kanaat-i vicdaniyemi sbyliiyorum. Cunkii,

(1884

1953)

burada

trad-i

Rcisicumhur Hazretleri nutuk ederken Makam-i Hilafet hakkmda hie bir kelime
Cumhuriyefin hllen ve atiyen masun bulundurulBendeniz Hilafet-i muhafaza edelim ve bu
Kurmay

sarfeimcdiler. Yataiz

albaydi: Birinci Cihan Harbi

ile Istiklal

Muharebelerinde csphsden
etmistir.

rnasmdan

bahsetiiler.

cepheye koarak takdire sayan hizmetter

Salkumandani
ve

ifa

Mashur Yunan
Moclisfns Kasia-

Hanedan'da birakalim demiyorum.

am-i

Ve

Trikopis'i esir alan O'dur. Ikincl BOyiik Wilis!

sifatiyle katilmis
klff" bir

fikrirn

de yoktur. Yalmz Mak-

HiMet hakkmda maruzatta bulunuyonim.

(Zonguldak)
;

monu mob'usu

TUNALI HlLMt.BEY

we/ aldigl gMilmotfur. Bu yilzdar, .-JM Mr

iwvm sonra muhalifler arasinda m#aMyl bayalvasamislir.

iste burasi.

Mffievazi.ir. ...;ii' i.iftl.Tvfi :o?S"iffnV!si'SI-Si'*W.*r<'j^S'^.

1*1

KADIR MISIROfSLU

OSMANoeULLARI'NIN DRAMI
yiikseltti.

,35

HALtD BEY
nabilir.

(devamla)

varid giirmijyorum.

Buna karsi,

BinSenalcyh bcndeniz bu itirazlan pek belki bir cok itirazlar ve cevaplar bulubir din kardesliginden dcgildir.

0, yer yer

karsilikli

atismalata sebep

teskil

eden

konusmasina:

Yalniz

biitiin

Alenvi tslam'in bizc karsi gosterdigi tcvecciih ve

ki,

muliabbel zannediyorum

Muhtcrem

arkadaslar!..

Cumhuriyet

ilan

eden

bir milletin siyasi

yalmz

Aca-

[ran'a, Afganislan'a, Fas'laki lslamlara gftsterilen tcvecciih bizc gosicrilen tcvecciih kadar dcgildir. Bcndeniz su kanaatleyim ki; bu

ba nicin

idaresi icinde Hilafet'in

hey'eti

umumiyesinin

bekasimn ne kadar muzir oldugunu blitcemn diye miizakcresi esnasinda soylemistim.x

kadar

asirlaixfan bcri scyyiat-i

idarcmize ragmen ve

biiliin

Diinyanin na-

zar-i iluirasi Istanbul

ve Tiirkiye'nin vaziycli uzerinde iken bckamizi,

Makam-i
dini

Hilafet'in bizdc olmasi

i

muhafaza ctmck

y in

ve Tiirkler'in bu makami muhafaza ve carpismalarmda bulunuyorum, Mademki

sonra daha ziyfcde Kadirbeyoglu baslamisn. Vas.f C>nar bundan sahsiyyata kacan bir Zeki Bcy'i hedef ittihaz ederek tamamiyle mubassirlik (Muallimle hakonusma yapmistir. Bir zamarJar Bursa'da onlara nezaretle miikellef deme arasi bir vazife. Talebeyi susturmak ve bu ayagi carikh acikgflz kendisim Maarif
olanlara denirdi.)

Makam-i Hilafet'in de hi? bir niifuzu yoktu, biz alii ay evvel buraya hepimiz bir umdc nejrederek geldik. Vc o umdeler de Tesrini Sani 38
(1922) karannm layctegayyer bir diislur oldugunu ilan

yapmis olan emsalsiz dalkavukluklarinin Vekilligine kadar yukselten sayisiz ve

gun en parlak bir misalini
vermisti.

dedik

ki: tiirkiye'de

etlik. Ve sonra Biiyuk Millcl Meclisi Makam-i Hilafet'in isti-

nadgahtdir.
dik...

Ve Makam-i

Hilafet beynelislam bir

makam-i mualladir,
ncden halka

de-

Eger a

makam

bir

makam-i mualla

-bir hukukcu olmasi VSstf Cinar'dan sonra soz alan Seyyid Bey selahiyetli bir insan addederek hasebiyle- kendini bu mevzuda en 89 kiicuk bir kitap en uzun konusmasmt yapmistir. O'nun

degilse,

mu/akerelerin

ilan et-

meyi liizumlu

grircluk?

Binaenalcyh bcndeniz btjyle Makam-i HUafe't

dikkate deger birkac parcayi hacmindeki bu uzun konusmasindan ancak

iktibas edebilecegiz.

mtilgSdir demeyi dogru bulamiyorum. Son soziim budur. Bcndeniz bu son sozii yani mulgSdir soziinii biiyle ac*9a sfjylemeyi ve kaydim
scr'an degil siyaseten biiyuk bir
.

Seyyid Bey, bu uzun ve

teferruatli

konusmasina soyle baslaraisur:

mahzur telakki ediyorum.

(Zonguldak)
-

Muhterem
kapah kay-

efendiler!..

TUNALI HILMl BEY

.

halde

Hilafet mes'elesi hakkinda

Miisaade buyurursamz bendeniz de bu milium biraz izahat vereyim. Mesele pek

dedelim.
'

HALtD BEY

(devamla)

Biiyiik Millet Meclisi'nin sahsiyet-i

maneviyesiude deriz. Dogrudan dogruya millgadir demek hatahdir.

'TUNALI HtLMt BEY

sahsHida miindemictir.

bilumiun hadisat-i icoldugundan ve hatta tarihimizde ve belki de demek oldugundan bu babda ne timaiyye arasinda en biiyuk bir inkiKb sabnmzi suistimal edersem kadar site siSylense yine azdir. O'nun icin Benden evvelki hatibler, bu babdaki kanaatlenm
beni ma'zur goriiniiz.
ettiler.

(Zonguldak)

Biiyiik Millet Meclisi'nin

beyan

Pek

giizcl

ve pek samimi soylediler. Bendeniz de bu

HALtD BEY
Halid Bey'in

(Kastamonu)

Az zaman

sonra

89- Bir zama-Ur

te'sirini goriiriiz.

Istanbul

CWveMtedWe Usfll-iFlklh

hocallgl da

>u mutedil konusmasi Hihtfel-i lagvetmeye kararh ve bu itibarla da muhalif rey ve beyanlan dinlemege miitahammil goziikmeyen Meclis'in heyecaruni nisbeten teskin etroisti. Fakat

lllzumuna dSi. tad eykdigi bu uzun nuyapmis olan Seyyid Bey'in Hilafetm ilga.mm miikemmel ve muazzam fazla memnun elmii ve mevzuda tuk. Hilafet aleyhtadanm ok
teltkki

ondan

sonra soz alan VSsrf

Qnar

bilhassa Zeki Bey'ekarsi agir bir sur-

otamu, olacak ki; zab.tlardan ayn olarak 63 sahifelik 1340 meecanen dagituroisUK (TBMM'nin 3 Mart bastmlarak Turkiye'nin her larafmda Mahiyyet-i Sefiyyesi Hakkmda Adl.ye Tarihinde Mun'^it 2. ipimSmda HilSfelin
Vekili.Sey,Wey'!radatt
i toOtunarrfiilW J<Mcari,f.'TS*<K- )
'

bir broiiir

halmde

ette<W$rsSft*a?iib^tao^jifcta

'

136

KADIR MISIROGLU

OSMANOSULLARI'NIN DRAMI
Yer yer Osmanli Padis,ahlanna hiicum eden Osmanh
isc, saltanata

W
Halifelerinin

mes'cleye dair uzun senelerden beri icri elligim tetcbbuat neticesindc basil olan kanaalimi bcyan etmek isterim. Nitekim, gecen scne Hilfifet hakkmda Hilafet ve Hakimiyet-i Milliye* OnvSniyle bir dc kitap nesretmis idim. Dedigim gibi tarih-i Islam'da azim
bir inkilap

olan hirs ve tamalilarindan nice

masum ve

bigiinah

yapiyoruz. Diyebilirim

ki, bundan daha biiyiik bir inkilap olamazl. Bu inkilabin azametindendir ki; zihinlei bimunla pck mesgnldiir, Kalbler

sehzjdc kani dbktuklcrinin malum oldugunu onlarm hukuk-i miislimini miisadere ederck emval-i devleti juna buna pes,kes.
cektiklcrini, soyleyen

Seyyid Bey cok yakin bir gclccekte yapilacak

endise ve tercddiid icindcdir.

Onun

icin

ciimlcmizin vicdan vc iz'ani

etsin!...

ijlerden habcrsizmis ki ilmi,

emie uydurmak

icin bir hayli zorlandiktan

arzu cdiyor

ki,

mes'ele tamamiyle lavazzuh

Yar vc agyar ne

sonra aynen sbyle demektedir:

yapligimizi vc ne yaprnak istcdigimizi bilsin. Suurlu bir surctte mi, guursuz bir haldc mi yapiyoruz, anlasin. Mcclis-i Ali, Hilafcl
mes'clcsinin mahiyet-i scr'iyye ve siyasiyyesini bilerck cdiyor, yoksa bilmeycrok mi?.,. Bu cihctler
Ciinkii tekrar

Son soz olarak $u

ciheti

de arz edeyim

ki; islahal-1

adliye nami

altinda alelacelc bir kanun yaprnak dogru olamaz!.. Muzirdir.

Almanlar

mi

ittihaz-i

karar

son kanun-i medenilerini ancak onbes. senedc viicuda gelirebildiler.

tamamiyle lavazzuh elsin. cdiyorum mes'ele hakikaten gaycl muhimdir. Aicm-i

en

Memlckcle, millelin Srf ve adetine, milletin bunye-i ictimaiyyesine uy-

gun kanunlar yaprnak kolay birsey

if

dcgildir.

Muhtclif devletlerin muhtel-

islam'da daha simdiye kadar boylc bir inkilap vaki olmamisUr. Dcgil Alem-i islam'da bclki Kiirre-i Arz'da vaki olan inkilabatin

usui ve kavanini var. Garbin orf ve adeti ve hukuku oldugu gibi,

ttrf

biiyiigu,

sarkm da memlekclimizin de
vardir. Bunlari
gi kaidclcrin,

ve adeti ve kavaid-i hukukiyyesi

etiid

en miihimidir.

uzun uzadiya tetkik ctmek,

hangi

etmek, diisjinmek, hanmilletimizin serait-i

tespit

Bunun
(

icin

lazim

gelir.

ezhanda, efkiirda siiphelcr, tereddfldler bulunmainak Mes'elcyi bilerek hallctmek icab eder. Gcrek dint ciheti ve
gelir.

ahkamm memleketimize,

ictimaiyyesine, ahval-i hayatiyesine

eder.

uygun oldugunu

eylemck icab

gcrek siyasi ciheti ctrafiyle bizim bilmemiz lizim

Boyle yapilmayip da alelacelc,

gelisjgiizel bir

kanun yapilacak
iki

Bu

cihetleri bilirsck

oluruz.

Benim

asil

ne yaprnak istcdigimizi, ne yapacag.mizi bilmis maksadim, mcs'elenin dini ciliclini tslamiyet'in

tarz-i telilkkisini izah elmcktir. Siyasi cihe-

olursa, (aide yerine mazarat hitsil olur.

ta'dile

Sonra sik sik

biiyiik bir

giindc bir

mecbur kalirsimz. Ben

size bir

ayda

kanun, devletin

HiHfet mes'elcsi hakkmdoki

tini

kanun-i medenisini bile getirebilirim.

Ne

yaparim?!.. Alrnan veya

beyan, maksadimdan harictir.

isvicre Kanun-i Medenisini tercume ettirerek hcy'et-i aliyenize takdim

edebilirim. Lakin

ona Turkiye kanunu denmez. Muhterem Saracoglu

Bundan sonra
islam Tarihinden
di,

Hilafet'in ser'i mahiyetini

cejitfi

kendine gOre izah eden ve

Bcnden

misallcr veren Seyyid Bey'in baslica mesnesonra Hilafct otuz sencdir. Ondan sonra aci veya isinci

Ukru Bey'in tabiri vechile Tiirk'iin ruhundan dogan kanun denmez. Aiman veya isvicre kanunu denir. Almanya ve IsviQrc bajka, Turkiye
bajkadir. Tiirkiye'de Turkiye kanunu lazimdn.

bir

melikiyettir. Mealindeki hadisi serif oldugu gorulmektedir. Bey'in bu hadisi jerffi telakki taizmin yanlis oldugunu

Seyyid

Seyyid Bey'in bu uzun ve

Hiikumetin nokta-i nazanni
Esmetinbtiii soze;
iffide

teferruatli

konumasindan soma
kiirsiiyc gikan

baska bir cse-

rimizde'
cagiz.

izah elmis

oldugumuzdan burada bunun

etmek Uzere

Basvekil

iizerinde

durmaya-

Muhterem

efendilei!...

Makam-i

Hilafet hakkinda verilecek karar

iki

90
1973
sh.

Bkz. Kadir

MISIROGLU

Lozan Zafcr Mi, Ileaimct Mi7 C.

not.

II.

Istanbul

icin, acilan

munakajat, dint ve siyasi

zemine temas

etti.

diye

128 vc mul. sahifelcrde yer alan 88 numaralt dip

ba^layarak yapilan munakajalan hulasa ve

tahlil ctti.

Dinibir zemin-i

138

KADIR MIS1RO&LU
liayli

OSMANO^ULLARNMIN DRAM!
de dint miilahaza
tasvip veya

139

munkas,aya girmek istcmem. dedigi halde bir

ileri siirdli.

Hie olmazsa bu hususta

kanunlanuUr. Ikinci maddeye dair yapilan

itirazlar,

Hanedan'a mens-

ileri siiriilen fikirleri

tenkitetti.

up kadmlarla, damatlann yurd disma cikanlmalarim onlemek istikametindeydL Bu maksalla Trabzon Meb'usu Muhtar Bey, Diyaibekir

Sonra aleyhteki siyasl miilahazalan ele alarak, dahili

siyasette,

halkm bu karan acaba

nasi!

karsdryacagim diiiincrek endiselenmenin

Mcb'usu Feyxi, Erzurum Meb'usu Hales, Nigde Meb'usu Ebft Bekir Hazim ve Bursa Meb'usu Raif Bey'lcrin tadil teklifi kabul olunmamisti. Bunlar, Meclis Riyasetine verdikleri tadil teklifinde kadmlarla

yersiz oldugunu, Millt MiicSdcle'dc askerlerin ancak

Makam-i

Hilafet'i

kurtaracagiz! diye cepheye sevkedilebildikleri iddiasimn varid ol-

damatlann yurd disma cikanlarak sefalete itilmelcrinin Turklugun san ve

serefinc halel getirecegini, karilaacaklan ceitli zaruret
sel>ebiylc ahlakt bir zaafa ugrayabileceklerini

madigmt,

Hilafct'in,

sayed muhafaza edilirse

dis.

siyasette hie bir fayda

ve

ihtiyaglar

saglamasnun melhuz bulunmadigmi

Nihayet
...

ilh... ileri stirdii.

ve memlcket dahilinde kalileri

O da uzun beyanatim $u sOzlerle bitirdi:

esas dahilindc Mcclts-i Ali'mn izhar edecegi karar, Tiirk

malarirun ise, hie bir endi^eye scbebiyet vermiyecegini

fakat

siirmuler,

Bu

bu hakli miitaleaya
-)

itibar edilmemisti,

Milleti icin vesile-i saadet olacaktir. Kemal-i kat'iyyet

tatbik olunacaktir!..

ve samimiyetle

Tatbikat:
sayili

Evvelce derc edilmis. bulunan 431

kifayet-i
1 -

Kanunun metninden acikca

fsmet Paga'nin bu konumasmdan sonra verilen

miizakere
rilmitir.
takriri

Hiiafetin ilgasma

ve Hanedan-i Osmanrniti Tiirkiyc haricioe 9)karilmasina dair

refikinin teklif-i kanunisi,

reyc konularak kabul olunmus, ve miizSkerelere son veikinci

eyli Saffct Efcndi

ile elli

Kanun'un

maddesine yapilan

itirazlar

da reddolunarak
2
-

teklif Meclis'e geldlgi gibi

91 ve be saat gibi kisa bir miiddet sonunda

^er'iye vc Evkaf, ErkSn-i Harbiye Vekaletleri'nin ilgasma dair Siirt

effi

Meb'usu

Halil Hulkl Efendi ve

refikinin teklif-i kanfinisi.

clli

91

Bu

muhSbereden sonra harb oyunu mtinasebetiyle Ismct Paga ve

ri

Tevhid-i tedrisat hakkinda Saruhan Meb'usu Vfisif Bey ve

refikinin takrirle-

Mudafaa-i Milliye Vekili bulunan K&ztm Paa da tzmir'e gelmislerdi. ErkSn-i Harbiye-i

varid olmujtur.

Umumiye

Reisi Fevzi

Paa da zaten orada bulunuyordu.

JlilSfctin ilgasi liizGrnunda ka-

MakSm-i Riyaselte bulunan Fahl Bey

teklif-i kaniinTlcrin

- Efendiml

Muteaddid imzalarla gclen bu

naaflanmiz mutabik
liid

idi.

Aym zamanda ef lye ve Evkaf Vckaletini de ilgS ve tedrisati tevGiinfi Meclis'in

derhal miizakeresine dair tcklifler vardir, Rey-j alinizc vaxedecegim.

eylemek karannda

idik.

dedi ve encumcnlere gimiedcn derbal muzakercsini re'yc

koydu ve kabul

edildigi

beyan

1340 senesj Marti 'nm Birinci

tarafimdan kiijSdi icap ediyordu.

etti.

23 Subat 330 giinii Ankara'ya avdet etmij

haberdaretiirn.

idik.

Orada da icap cden

zevati

karanmdan

Ilk itiraz

Kastamonu Meb'usu HSfld Bey tarafmdan vaki

esnSsmda HSIid Bey'c daha

oldu. (Bkz, 87 numarali

not) Miizakerenin ccrcyani

bir iki zat iltihaketti. Tekliflerin

fciirsiye ciktilar.
ilrai

Meclis'te btitce mezSkerati

devam ediyordu. Hanedan

tahsisati

ve Sertye ve Evkaf

lehinde,

uzun beyanatta bulunan bircok kiymetli hatipler

Takrir

Vekaleti biitceleri uzerinde tevakkuf edtlmek lSzimdi. Arkadaslarmiinakajau miiteveccih

sahiplerinden bajka
ri

merhum Seyyld

Bey'in ve Isniet

Paja'mn

ve muknf

bitabslectti.

beyanat ve ienkidata bagladilar. Miizakere ve miinakaga idame

ettirildi.

Bir Mart gunu

devam her SHiman i?in mutalSaya sayandir. Miizakere ve miinakasa be j saat kadar
altt

Millet Mecljsi'nin besjnci mesai senesi mtinasebetiyle verdigim nutukta su uc noktaya

sflret-i

Saat

kirkbegte miizSkere hitam bulmuj oldttgu

zaman

TBMM, 429, 430 ve 431

nci

mahsusada isSretettim:
ettirildi. Ijaret

kanunlan gikarmig bulunuyordu.

ettigim

2 Mart gunti Firka Grubu iftimS

bu tie mes'ele mevzuubahs ve

celsesinde, ey-

Bu
1

kanurdara nazaran

Tuiye Cumhuriyeti'nde, muamelSt-i nSsa dair olan ahkSmin

VefeStetii.i

muzfikere edildi. Esaslaruzerirideanlaildi, 3 Mart giinu

Medis'b birinci
'

rak-ivandemeyanindasutakriilerokundu:

..;-

tcgri

ve'firfaZFTBMM'ifefOiiraii te^:jl:etgi<hakaraete Sidveer'iye ve Evkaf

oldu. (Bkz:

rafllgS

M. Kemal Paa

a.g.e.,

shu-5'L3v5l4}'L:

(;

,_

'ivs

ktj ftbaSv

*S

140

KADiR MISIR06LU
Hanedan mensuplarina vatani
terk
it^in

OSMANO&ULLARI'NIN DRAM!
o n g u n 1 u k
Meclisinden suduruna ihtimal vercmiyorum bir
tiirlii...

141

anlaildigi iizere

bir miihlel taninmigti. Fakat

.

6 sirada Istanbul

Valisi bulunan

Haydar

HSncdammdan irsen
hosnud ve
Hilafet

intikal

eden Saltanal Makami'ni; mahza

milleti

Bey
ruati

ilc Istanbul

Emniyct

Miidiirii

Sadetidin Bey -csasen

biitiin tefer-

memnun etmek
biitiin

i^in terk

ve feregate muvafakat ettim. Fakat

daha once

tesbit

etmi oldugu uzcre- bu miiddete riayet etmeyerek

Makam-i

Ehl-i tslamin

hanedanima ve dolayisiyle

hemen
cocuk
trcnc

gece Dolmabahce Sarayi'na gidip Halifc Abdiilmecid Kfen-

ahsima bir vediasi olduguna nazaran, Millet Meclisi'nin bu kararim

kabul ctmckte mazur oldugumu, hig vakit gecirmeden Ankara'ya bildirmenizi, bu karara mutavaatim icin beyhude yerc israr etmemenizi ve

di'yi nihayet bir iki saal

ile birlikte

zarfwdan yakmlarindan sadecc birkac kadm ve

ettilcr. O'tin

yurd di$ma cikmaya icbar

(!)

Sirkeci'den

koymayi malizuiiu

addettiklerinden otomobile bindirerek

huzurumdan derhal
Bey!.
Vali

cckilip gitmenizi emir ve ihtar

ediyorum size Vali

atalca'ya gotiirdiiler. Sirkeci'den O'nun yakinlanni hamilen gece

yansi hareket
life'yi

ettirilen trehe

Qatalca'da bindirdiler.

Bu

sirada oe Ha-

Haydar Bey, muhalap oldugu bu

aci sozleri ve hele

kovulma

ve ne dc

O'mm yakmlanndan
kimse
ile

herhangi bir kimseyi gazeteeilerle

keyfiyetini, biiyiik

bir sabir ve sukQnetle

ve biraz da manali
fe-

vcya

sair herhangi bir

asla goriigturmediler, Gercj

sirada,

gulmnsemelerle kariliyor, Halife'nin bu karar ve israrh talebinden

ragatini, Biiyiik Millet Meclisinin iradesine

bazi gazctelcrdc yurt dijina cikanlan

Hanedan mensuplanyla yapddigi

92

mutavaatmi temin

i^in dil

iddia cdilen rdporlajlar yaymlnnrrusUr.

bir hayal mahsuliiydii.

Ancak bunlann

Iicpsi

de

sirf

dokmckte, nezaket gbstcrmetkte devarn edlyordu:

-

Bu

emrinizi yerine gelirmege, ihtarinjza

boyun cgmege mevki ve

Halite ve yakinlanni yurt dina cikarmaya

biri

me'mur olan polislerden

tlair

mamuriyelimin mSni oldugunu, aldigim emrin Turkiye'nin yegane

hakimi olan Buyiik Millet Meclisinin verdigl bu karann, zatialinize
yalniz tcbliginden ibajet degil,

bulunan Ra/.i Yalkm'tn sonradan bu hadiseye

93

ne^rettigi
bile

yazdardu
riiiyct

Vali ve emniyet

mensuplan tarafmdan cikanlan kanuna

aym zamanda
Bu emrin
kat'i

behemehal. tatbik etmek

liitfen nazar-i

olunrniyarak nasil hain ve zalimanc davranddigmin kendi

vazifesinin de bana tahmil edilmi

bulundugunu
ve

dikkate

agizfanyle acikea itiraf edildigi goriilmcktcdir. Bunlardan bir

dikkatlerinize sunuyoruz:

kismim

almanizi tekiar rica edeccgim.

sizin icin

de kabul ve

mutavaatm mecbur oldugunu

Abdiilmecid, VSlinin
- Hayir hayir Vali
Hilafet'i

da...

Halife Afodiiktiedd Ei'ends:

- Nasil b!.ur? diycrdu islamiyct'i siyaset vasilasi olmaktan kurtar-

sbziinii

kesiyor ve azametli bir eda

ile:

Bey

diyordu. Sizin de bir

musluman

sifati ile

mak icin

HtfUfet

Makanu'm yikmak, HaHib-i

Hayir
cie

Resulullafu memleket nansurette

en buyiik dint bir merci ve

makam

tanimaz, ahsima mutlak

cine atmak
92
zasiyla
-

mi

lazimdir'?,.

Iiayir

VSIi Bey, bOyle bir karann Millet

ISfjnim'iu im-

Bu

roporlajlaidan bin

o irna" gazeteci olan Attmcd Ihsao

si/aiia

tammaniz icabetmez
size katt olarak ihtar

merbut ve hurmetkar bulunmaniz ve bunu en kudsi bir vazife mi?.. Bu mecburiyet ve mutavaati bana tahmil
israr ediyorsunuz. tte

ciltrai^ti.

Halbuki kendisi hv/s ijabsen a

yurt dljifta gikanlan

g6rii$liirLilmii$
tie

hanedan

ederken neden bu icaplan diiiinmeyi ihmal ve

mensuplanyla ne kendisinin ve.uc de hertimipj bir "azelednin

a^ik^a ifade
etinistir.

ddugumi

ediyorum

ki;

memleket

harici |ciyle dursun, saray-

Aynca

Ilaltfc ilc biriikte

<pksa bazi kimselecden

bunadini-mesnm-

dan ve
Ta^ciz
istunbiil'dsn

hattS u salondan bile

dian cikmam ve cikaramazsiniz da beni!

de...

atirmzvardir

ve tazyike devamdan vazge?iniz... Yoksa... Ben

defa da, Vali

93

Razi

YALKIN- Son Halite

Abdiilmecid 've Banecizn-i

r

AH Osman

Nasil ikanldi? iinvSmyla Tarih Diinyasi (Istanbul 1950)

iniiieajcip sayilartnda

Bu

Haydar Bey, Abdulmecid'in sozunu

bitirme-

nesredileo tefrika.

142

KADIR MISIROGLU

OSMANOGULLARININ DRAMI
adim
ilerliyor, ciddi

sine
bir

meydan vermiycrek,
ile:

Halife'yc dogru bir iki

eda ve kail bir ifadc

Qehrcsi sararan Halife kajlanni catarak.

- YaSylemi?!...

Affimzi rica edcrim Efendi Hazrctleri! diyor. Ben Turkiye

Biiyiik Millet Mcclisi'nin biiyiik millelimizi temsil

etmektc bulundugunu

Diyor ve bakistaim Vali

ile Polis Mudiiriinlin

yere

ejjik yiizlerinde

vc sadir olan mill! iradeye gerek

sftrette riayet

zaliiilinizce

vc gerekse hence, kail

gezdirerek sert bir sesle ilavc ediyor:

- Muhalefel ve

mecburiyelindc bulundugumuzu tekrar arz ve ifliam eimek

mukavemet gosterirsem ne o!acak?..

F.fendi'nin

isterim. Bilhassa, bu mill! iradenin [atbik ve infazi

hususundaki

Abdulmecid
anlasdiyordu
de, giivehdigi
ki,

bu

suali

kadar da tavirlarmdan

mes'uliyel oniinde vazifemin

(Bide

ifiisraa dalia

ziyadc miimanaat etmekten

sarayin if ve di vaziyetlerinden haberi yoktu. Kendini

da, herhalde serbest saniyor, kimbilir tie gibi

olmadigim da

ilaveyi

pek liizumlu buluyorum ve hemen millt tadziitialiniz icin

adamlanm

eye mulavaat buyrulmasinin

daha hayirh olacagmi da

ar-

zclmeyi insant bu- vaztfe addediyorum. Tekrar istirham cderim, beyhude

israr

kuruntulara kapiliyor, ne gibi tesebbiislerc atilmayi arzuluyordu. Fakat taraftailanm ayhi? bir gey yapacak ve yaptiracak; eger hakikaten varsa,

ve

ilirazlan lerk ile vazifemizi (eshil

ve hareket

hazirligini tacil

buy-

aklanduacak vaziyette degil

saray, millt bir

idi.

Ciinkii

daha ak$am karanhgi basarken,

haric ile olan miinasebctleri ke-

urunuz.

ccmbcr ile cevrclenmi,

Bu

bai

ortiilii

ve nazikane tchdid karismda Halife Abdiilmecid

Polis Mudiirii

silmijti.

Telgraf dairesi ijgal edilmij, telefonlan kullanilarmyacak bir

biraz sarsiliyor.

Bu csnada

Saadeddin Bey de soze

ile

tele getirilmisti. Sarayin biitiin koridorlarina alakalt

mcmurlar dizilmis.

kansiyor. Telash baki$lanni biicgindeki saat

catiklasan yiizundc gezdirerek:

Halifenin

biisblitiln

ve mabeyinci, yaver, katip vesaire gibi biiyiik kiiciik biitun memur ve miistahdemlcrin bulunduklart odalann Bnierine nobetciterkonimism.
Halife
bittabi

- Efendi Hazretleri!... diyor. Size tahsis olunan trenin Sirke-

Abdulmecid Efendi, cok

ile

ani olarak altnan biitun tedbirleri

ci'den hareketine bir

bucuk

saat

kadar bir zaman kaldi. Liitfen

bilmiyor ve Vali

Polis Mudiiriinun

malum karaii kendisine te-

hazirlansaniz da bizleri, sizi hazirhga ve harekete icbar gibi, hie de

sSyaii-i arzu olrniyan tescbbiislere

blig icin geldilderini tahmin ediyordu.

Bu

sebeple de, sik sik kiikriiyor

muracaat mecbOriyetinde birakmamak

kendinizi beyhude yere
iiziip

ve bu hareketlcti
du.

ile,

ne de olsa Vali

ile

Polis Miidiiriinu sinirlendiriyor-

lutfunda bulunsamz.

Hem

bizi

hem de

yormasaniz, daha miinasip olacagi zannindayun.

Halife

Biraz daha apiklanan ve o nisbette de acilafan, ricMan daha ziyade

Vali

ile

Polis Mudiirii Beyler,

icin,

Abdulmecid Efeadinin son sualini, kisaca cevaplandiran muhataplamu daha fazla heyecansukutu tercih etmilerdi. Fakat, onlarin bu sessiz-

Smirane

bir ihtari andiran

bu

sozler, Halife

Abdiilmecid Efendi'yi ye'se

bir

landirmamak
ligini

diisuriiyor...
liyi

Nihayet, almni kintirarak

manah

guliimseme

ile,

Va-

ve Polis Muduriinii hasten ayaga siizdiikten sonra soruyon

- Sarayimdan beni cebir ile
Ikisi birden ayru

ve hareketsizligini, kendi lahminlerine uygun olarak yoran Abdulmecid Efendi gazap puskuren baki<jlan ile hirpaladigi muhataplanna dogru hirs ve hiim
ile

mi cikaracaksimz?
veriyorlar:

sokuluyor ve dik bir sesle:

zamanda cevap

- Yapacaginiz cebri, ikrar ediyorsunuz degil mi?..

O halde, tekrar

- Evet... lcabettigi takdirde maalesef oyle efendim!..

,

ne de memleketten ihracim kamuhranni kat'iyyen kabul etmiyorum. Istediginizi yapmakta serbest ve

ediyorum
,,-,Evet!...

ite!...

Ne

Hiiafet'in ilgast,

Aldiguniz einrin icabi

plarafe!_..

; ,.

-, ;,,,, ,>..-,,.,,..,,,

tarstniz efendiler!.. diye bagu-arak,

kendini gerisindeld kaditekoltuga

1*1

KADIR MISIRO&LU
Geriyc dogru yaslamyor. Ayaklanm

atiyor.

OSMANOlSULLARI'NIN DRAMI
-

145

gittikcc biiyiiycn

ta ileriyc dogru uzatarak, vc kan biiriiycn gozlcrinin yakici bakijlanni Vali ile

Hatinma gelcn

u...

Mescla;

ileri siirdiigu taleb

ve

itirazlan

Polis Mudurii'min yiizlcrindc gezdiriyor.

Adcla meydan okur gibi,

dire-

Hiiyilk Millet Meclisi Reisligi'ne arzetmi$

ve daha sjddetli hareket

ncn

bir tavir lakiniyor

vc sdyleniyor:
Islftmiye'nin timsali olan
artik.

lll/Qmuna

diiir

yeni bir emir almis. gibi goriinsck.

Bu

suretle inad ve

- Hilafci-i
goriilcn
-

Muazzama-i

sahsima kari revl

nuikaveinclini lorarak biraz da korkularak...

bu muameleyc tahammUl cdomcm

Hancdanimin huzur ve

Vali
ifikte

Haydar Bey,

Polis Mudiiru'min soziinu kesiyor,

ile:

memnunluk

selamcli n.imma sjimdiyc kadar ne dfidilsrse kabul ve icradan istinkaf ct-

eden bir guliimseme

mcdik. Selahiyeli lahdid edilmesine ragmen Hilafet Makarai'ni kabulde de zinh&r tercddiil gbslcrmedik. Milletimizin halinna hilrmcten gSslerdigim bu fcragat vc fedakfubk sankikafi degilmis. gibi, jimdi de
beni vc hie juphesiz bended
radini

Saadeddin, bu cok miikemmel

vc harckctc gecelim.

itc! diyor.

Hemen buna

bir

^ckil verclim

soma da hauedflmmizm

t!
I

halde, zaaaliniz tckrar O'iran

bildirdi^innzi vc

yanma

gidcr, vaxiyeti

Ankara'ya

biittin

crkfm vc

ef;

yad

-;rafla

ellcrc atraak isliyorlar...

ccvap bekledigimzi soylcrsiruz kendisine. Bi

iaz

soma

da, bendeniz yanmiza gelir

alman ccvabi,

nasi!

Vali ve Polis Miidiirii aruk lak

bile

emk

buyurulur
ki,

Abdubnecid Efcndi'nin sUzlerine kuvermiyorlardt. Kapi oniindeki paravananui gerisine

ise

ya zatialinize vcririm yahud da yiiksek sesle okurum. Tabit

bu

ccvabi O'nun rnaneviyatmi mrpalayacak timidlerim kiracak bir iddette

ta

cekilmisjerdi. Yiizyiize gelmislerdi. Alinan emrin yerine gclirilebilmcsi

vc cok kaiT bir mahiycuc

Vali

Icrlip

edecegim. Miislerih olunuz

siz.

konusil iizerindc, Polis MUdiir Muavini

iijitebilecegi

Kamil Hey

iic

acizinizin
on. Polis

kadar hafif bir scs

Haydar Bey,

ile

konuguyorlardi:
bizi

Halifc Abdfitaecid Efendi'nin yanina girerkgeldi...

Mudiir Bey yammiza

Salondan

Ne

ijitilecek

kadar yiiksek

yapaeagiz Saadeddin?

Bu adam

cok uzccek ve yoracaga

sesle

muavini Kamil Bey'e hitap cderek:

benziyor!...
-

Haydi Kamil Bey; Saray telgrafhanesine inccegiz. Ankara

clile, kendileri ile birlikte telini

ile

~Eve(... Maiilesefoyte Vali

-

BcyL

munabere edecegiz. dedi ve

ctti.

gelmemi

iaret

O halde?
gecmek zorunda kalacagiz
galiba...

Biraz sonra, telgraf odasmda vc

akjamdan kestirdigimiz ma-

- Siddetli harckete -

Ben de

byle goriiyorum. Fakat, nasil yapaeagiz bunu?..

masamn baginda idik. Muavini ile kisa siiren bir gorugmeden soma, Miidiir Saadeddin Bey soyliiyor.. Ben de
kinenin bulundugu

Polis

Mudijru Saadeddin

musvedde halinde not ediyordum. Be dakika icindc cevap hazrrlanmig,

Bey, biraz dujundukten sonra

bir telgraf

kagidina yazdmij ve resmi miihurle de damgalanmiti.

giilumsiyerek:

- Hie iiphes;
gibi bir vaziyet y:

Saaddedin Bey, o gun, Halifenin sevkine aid yapdan hazirbklar

'iyor,

kucaklayip otomobile atacak vc kacirir

ile

alinacak tedbirler iizerinde ugrajmaktan ve bilhassa Halife'ye yapdan

dcgiliz.. Biitiin umidlerini krracak

ve mill!

ifadcye

uymaya

m
gibi

lebligat esnasinda a|in derecede

uzulmeklen yorgun ve halsiz dii^cn ve bu suretle gecirilecek vakit

edindirmek
ite,

rakacak bir gareye basvurmarmz lazim Vali

vricfidunu biraz oisun dinlendirmck

Bey!..

Ankara
-

ile

muhabcre

edildigi kanaatini halifeye

ijin, posl-

MeseB ne

Saadeddin?

alianede koltuklardan birine serilmijti. Fakat dinlenmek degildi, otur-

dugu yerde didiniyordu. Muavini Kami! Bey'e, bana ve diger

146

KADIR MISIRO&LU

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
Efendi'ye bakiyor, bakiyor, arasira da birbiri
ile

147

alakablara cmirlcr veriyor, nakil csnasinda karsdasdmasi ibtimali bulu-

manali bakigiyorlardi.

nan

lers

durumlar, ani saldinmlardan bahsediyor ve bunlara karsi

Belki de kapildigi buhranin vermesi ihtimalini gbrdukleri neticeden,

alinacak gegitli tcdbirler tavsiye ediyordu. Boylece yirmi dakika kadar

vakit gccircn

Abdiilmecid Efendi'nin
Onlar da

Saaddedin Bey,
ilc,

tclah oldugu kadar

esnada yiiregme inip 01 u vermesi nden

de O'nunkinden daha derin diisuncelere

da yorgun, az

cekiniyor, korkuyorlardi. Ikisinin de ahnlari kinsmis^ kasjari catilmisn.

tipki Halife gibi, belki

buguk da

kirgin bir eda

HattTc'nin bulundugu salona girdi. Vali

Bey'e dogru tez adimlarla ilerlerken yiiksek seslc:

-

dalmilardi.

Cevabi aldik VSli Bcycfendi! SSdir olan cmrin tayin cdilen

Vakit geciyor, Abdiilmecid Efendi'yi sarsan ve kivrandiran buhran, butun iddetile de'vam ediyordu.

rauddet zarfmda yerine gctirilmcmcsindcn dolayi skldctie

liyoruz..

muahazc ediVilli

Emir buyurulursa okuyayim efendim.. dcdi vc

Bey'in cevabitu beklemeden, yiiksek ve titrek bir seslc

bastadi:

Haydar okumaga

arahk, kendini biraz topliyan

dondii.

Vali

Haydar Bey,

Polis Miidiiru

Saadeddan Bey'e dogru

okliafif birscsile:
-

Ne

dersin

Saadeddin, Saray doktorunu

getirtsck

'Istanbul
temsil

Vilayetine..

Cevap...

Hakim iyet

mi

acaba?...

milletindir.

Milleti

dedi.

eden Meclis karanmn

anla$ilan
-mill?

tatbik

ve infazmda,

tarafmizdan
mQclbdir.

gosterildigi

rehavet

mes'uliyet-i

azimeyi

Saudeddin Bey,
rerek cevap verdi:

uzunliilii

bakilanm Vali Bey'in

yiiziinde gezdi-

Abdulmecid'in

iradeye Maal etmedigi takdirde-, [cab ederse

kuvVQ'i ceb-riye dahi istimali sAretiyle vakil gegirilmeksizin saray-

- Evet... diyccegim

amma, cok cekiniyorum

V21i

BeyL.

dan ihrac ve trene

ile

irkfibi,

neticenin de yartm saate kadar telgraf

-Ncden?..
- Saray

i'ari

ihtar otunur. Meclis

ve Heyeti Vekile

hal-i

iciimada ve ve-

halkinm kadinh crkekli telfisjanmalanndan, feryad ve

rilecek

cevaba

intixardadir.
Biiyiik Millet Meclisi

figana balamalarmdan.
Riyaseti. - Evet hakhsin...

Amma bu vaziyette ne yapacaj*iz?...

bUsbiitiin fenalairsa?...

- Biraz bekliyeccgiz...

Okunan cevap, hcle

Polis Mudurii

Saaddedin Bey'in okuma

es-

lyi...

Fakat...

Ya

naswdaki heyecanh jestleri, Abdiilmecid Efendi'nin uzerinde, tahmin

edilendcn 50k daha fazla tesir yapmisu. Bai aniine sarkmi, cehresi ol-

dukca
seyler

sararrois., derin bir

dus.unceye dalmiti. Dudaklari oynuyor, bir

Ya bir emr-i Hak vaki oIuverirse?...

Pek sanmiyorum
ya! ..

sbylemek

istiyordu. Fakat sOyleyemiyordu. Belli ki gecirdigi

Oyle

bir jeyin vukuflnda herhal

Ankara'ya

iddetli

buhran buna mani oluyordu.

derin bir sessizlik kaplamin.

bildirir, taiimat.isteriz

ham harekelimiz

hakkinda...

Koca salonu

Haydar ve Saadeddin
bu 3nl
Pek

Vali Bey,

uzilntillii

oldugu kadar da telajh bakrjlanni uzandigi yerde

Bey'ler de yanyana ve olduklan yerlerde kalmi!ar vaziyetteki

kivranmakra olan HaKfe Abdiilmecid Efendi'nin uzerine joyle bir

gezdirdikten sonra,
-

degiikligin karisinda kimbilir ne gibi diisuncelere dalmtslardi.

hakli olarak birazicik

Saadeddin Bey'e

cevirerek:

da airmilardi

hani, ikisi

de cehresi

gitu'kce sol-

Ne

dersin Saadeddin?... Joyle gogsunu bagnni acip hava-

up sararan viicudu batan ayaga seyirip sarsdan Halife Abdiilmecid

landirsak, sirura

ve kollanni yavaj yava ogujtursak... Belki

acjlir..

KADIR MISIR06LU

149

Ncye

icreddtit cdiyorsun

Saadeddio?...

Vchme kapihp

bagirmasaidan Vali Bey! Sonra da sarayin kangip

bir h&dise

cikmasmdan...

Poiis Miidijru Saadeddira

Bey bu diiguncesinde cok hakh

idi.

Cunkii, aks/amdanbcri odalarinda kapah bulunan, hie gttphesiz ki hepsi

de endise vc mcrak icinde kivranip bunalan saray crkan-i ve hole harem

dairesindeki sarayhlar, bu icreddullu vaziyctle sabirsizlanmaga
sizlanmaga, hatta bir kismi da huysuxlanmaga basiamiglardh Butunduklan odalaiin kapilanni icerden hire ve hi$nnla vuruyor, sarsryor, pencerelerdcn uzanip sarkiyor vc bcklcycn memurlara stk sik soruyorlardi:
.

Asiammizi

gcMiirdiilcr mi?...

Ne oluyoruz?..
Kapah odalarda daha ne kadar
kalacagiz?..,

- Sakin sultammiza bir hal olmasm?...

t^erinde somurtanlar, homurdananlar,

sallayanlar, civarianndaki nobetci

kas, catip

gazaph gazaph ba
uzatan ve meydan

memurlara

dil

okuyanlar da yok degildi.

Mernur arkadasjar, bu sorulan rnunsib

atn dereceye vardiranlara karsi da,
layiki vechile

sOzlcrle ecvaplandinyor,

bazilaiina teselli veriyor, takmhklara karsr da gOz yumuyorlardi. Fakat,

i$j

sogukkanMiklanm muhafaza

ct-

mckle beraber,

mukabelede kusur

etitiiyorlardi. Gittikce

kararmakta olan hal ve vaziyeti de, sik sik Mudiir Muavini

Bey'e bildiriyorlardi.

Kamil

,:..
.

:,.'

,, .':

...

'
.

:-

..:_.

...

Bu durumda,
ile

Haiife

Abdulmecid Efendi'nin herhangi

bir sebep

cikaracagi dikce bir ses, saray halkinda bir giiphe uyandirabilir, ve-

levki mevzii bile olsa saray icinde,

vukuu hie de arzu edilmiyen

bir

SON HALiFE ABDULMECID EFENDi

hadiseye sebep olabilirdi. Polis Miidiiru Saadeddin Bey, bilhassa bu

ihtimali duslinerek Vali Bey'in,

Abdiilmecid Efendi'nin gogsunu

bir sukut ile karilamiti.
-

acmak ve masaj yapmak teklifini cok man&h

Makam-i

Hilafete

gegtigi siralarda

160

KADIR MISIRO&LU

OSMANOSULLARI'NIN DRAMI
Fakat Vali Bey'in isran
iizcrine, zihniiii

151

kcmiren ihtimali aciklamak

ile

vo bu arada odalannda saallcrden beri kapah duran saray erkan-i

me-

Bu

gece, herhaldc yola cikmak mecburiyctindc

ini?!..

mut vc

miistahdcmlerin, billiassa, yaygaracihkla ma'ruf olan harem

gibi anlatmak mecburiyetinde_

agalanmn o andaki durumlarml oldugu

kalmisU...

arbk hazulanmaraz icab eder degil kadar gidcyim ve yapdacak islere

oldugumuza gore u halde ben harem dairesine

nezaret edeyim...

Olmaz

mi?...

Vali
limalli

Haydar Hey,

aldigi

bu izabat

iizarinc, vaziyetteki nczaketi,

ili-

uzcrine aim yinc kansan, kaslan asagi-yukan basfiyan, Vali Haydar Bey, Abdulmeeid
Site

Bu

oynamaga

Efendi'yc biraz daha

cgilcrck:

vchamcli anlamuj, salon kapisi

ilo

denize nazir pencerclerdcn

biri-

nin arasinda duran biiyiik

camh dolaba

abanarak, Halife Abdiilmecid

Efendi'yc baka baka, dcrin bir dUsjiinccyc dalmiijti Polls mudiirii Saa-

deddin Bey, sogukkauhligim muhafazaya

zihninde caroler arasbrdigi,
kas,

caligiyor, vaziycti islah icin

ve gbz oynatmalarindan, dudak

kipirdatmalanndan anlasdiyordu. Bir taraftan da salonda dolajiyor,

gbziinii Halifc

Kendinizi yormasamz daha iyi olur. HSlifc Haaetleril ok ve buliranlar gecirdiniz. Vlicudii aliniz herhalde istirahate muhtac bulunmaktadir. Emirlcrinizin tcbligme Saadeddin Bey'in tavassutu daha miinasip olur gibi gcliyor bendcnize... diyor ve Saadeddin Bey'e donerefc
uziikliiniiz

Afcdiilmccid Efcndi'dcn ayirmryordu.

bir

- Efendi HazreUeri'ndcn tcbellug edeceginiz emirleri

bu emirlere

Boyle bir ceyrck saale yakm

zaman gccliklen

sonra, Halife

Abdiilmecid Efendi, gbzlerini

acli.

Scssiz ve harcketsiz Vali

Hay-

tensib buyururlar isc, yapilacak hazirliklara nezaret ile tasri edersiniz...

muhalap olacaklara tamamiyle teblig eder ve sayet Efendi Hazretleri

dar Bey'e dogiu bakli, bakli, bakti!... Nihaycl, yavas, yavas, kimildanarak, sik sik yulkunarak dayandigi kanapede dogmldu...
Omidsizlik ifadc eden bakiglanni, salonun tavamnda ve duvarlarda gezdirdikten sonra, Vali
mihladi.

Haydar

Bey'in, ilziintiidcn kinsmi$ yiiziine

Hallfe Abdulmeeid Efendi, Vali Haydar Bey'in bu teklifine evvcla cevap vcrmiyor, basini Online egerek du untiyor, act aci S gulumsuyor.. Biraz da istihzakar oldugu sezilen bakislan ile hirpaladig. Vali Bey'e:
- Kuzum sunu acik soyleyin BeyefendiL imah sozlerinizden nezaret altinda, temas vc ihtiHttan mcmnO bir vaziyette bulundugumu aniiyorum. Bir sey daha teklif edecegim size... Polis mudurii yammda
sarnie.

!SJ

Bu

bakisjardan ne de olsa ferahlanan vc ccsareti dc artan Vali

Bey,

giilcr yiizle Halife'ye

dogru Uerledl Vali Bey'in

tavir

vc hareketle-

rinden, Halife'yi teselli

etmek niyctinde oldugu

aniasrliyordu. Fakat,
bir

buna meydan kalmamisri. Hallfe Abdiilmecid Efendi, sakin

jlc

eda

bulunmak

Harem

Dairesi'ne

gecmemizde de

bir

sormusjlu:

- Vali Bey!... Gonderilecegimiz mahal tayin edilmis, midir Ankaraca?.

- Hayir Halifc Hazretleri! ...

- Ya!...

Bu husus arzunuza birakilmism\

da Polls Mudiiru Saadeddin Beyle gozgoze gelen ve manal. manah gulerek gozlerini yine HaEfe'ye ceviren Vali Haydar Bey, daha nazik
bir jest lie:

savver m, sizce acaba? Her halde olmasa gerek!.. diyor ve gSzlerim elmde tez ve titiz harekctle cevirmekte oldugu tesbihe dikiyor. Bu csna-

mahzur muta-

u halde ne

ile

ve ne larafa hareket edecegiz?...*

ile

- RiikObunuza tahsis olunan bir tren - Peki... -

Balkan hududuna...,

Bu tren bizi

nereye kadar goturecek?...

Bu

da, arzu vc karar-i alinize birakilrmsur efendiml...

- Bizce, yalniz rahatsiz olmamaniz, her hangi bir scbep ile ant oarak tckrar teessure kapilmaraamz matlubdur. Efendi Hazretleri' leeriye terif buyrulacagina, hazirlik isleriyle alakalt bendelerimzi emir buyursaniz da, huzuw alinize gefeek

daha

iyi

degil

mi Efendim'" Bu

162

KADIR MISIROGLU

ricami kabul buyurmaraz. bilhassa istirham ediyorum za.ialinizden...

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
Vali

153

Haydar Bey bu

sual kars.s.nda biraz duraksar gibi

Abdulmecid Efendi, Valinin nazikane ve dovamli

calari, dalia

israr

vo

ri-

dogrusu

yaptigi talcblere apacik ifirazlan

karismda nMyet,

Harem
kahyor.

Dairesi'ne gccmcklcn dc sarfinazar

etmck mccburiyetinde

Hazirlik

19111

kimlerin cagnlmasi icab ediyorsa, salona getirtilen Haile kalfasi

rcm-i Hiimayun Hazinadar Ustasi

ve bit de harerriagasma,

kendincc gerckli olan emirleri vcrmi^li.

O csnada Vali Haydar Bey dc

Bu

hazirlanacak csyunin cins ve nevilerini, miklarlanni layin etmisti.

(eiibiliin

Halifc Hazrelleri'nin arzu ve iradesi icabindan oldugunu da

sbzlerine cklcmisli.

gerekli tedbirler alinmasi tavsiyesinde bulunmustu...

,

ZtTHZ

suphe edilcn baz, kunsclerin, biiyiik ve kiiciik topluluklar halinde isfasyon vc civarlannda bir hadise cikarmak, bu stale dc Halife'nin gonderilmesinc man, olmak .esebbiisunc gecmelcri ihtimalini, hazrr bulunanlara imal UZe,i " de chem lurulmasi, buna kars,

srada, Halite Hazrctleri'nin sevki isi ifc aWah bulunan selm ardan bin, Halifc ve Hilafe. .mafterlarmm bulunduklanndan

daralan yiiregine bir bu sual, cok ac, ve pek hakl, bir siiphe sokmuslu. Cunkii Halife Abdiilmerid Efend.n.n Irene Sirkecidcr, bindirilmesinin miinasip ve muvaffik olun olmiyaeagi, dalia o giiniin sabahmda alakal.Iar arasmda goriigiildugu

saatlardanben iizulup didinmek.cn

olmus

Wte

Halifc Abdiilmccid
lenbili

Efendi, Vali

Haydar

Bey'in bu nazikane

ve ihlarlanm, luzumsuz bir miidalialc ve sahs.na karsi bir tccavuz

Digcr alakaklar ve bilhassa Vali kabule sayan goruldiigii icin,

Haydar Bey tarafmdan da

varid ve

saying, yinc de fena haldc cclallcnmemiijti. Soinurtkan bir cchre ve

Sirkea

ista Sy ,nu'ndan

celallenmenin vcrdigi
dolasiyordu.

litizlik

ve iczlik

ile

salonda, asag. yu-kan

ile

Halife Abdulraeeid Efendi'nin trcne degil de Catalea'dan bildirilmcsi karartatbiki icin alinan butiin

aslinlmiji,,

venlea bu karar ve hele bu kararm

Hircin

bakislart,
(arilii

agirca hiiaplan

Vali

Bcy'i

tedbirta vc yapilan hazirlddar,

bu

isle vazifelcndirilen

hirpaliyordu. Fakal, gerek

vakiadaki 50k kiymelli basansi ve

nlcrinctamamiylegizlitutulmustu.
Halife

kimselerden gay-

gcrekse Istanbul Valiligiude bulundugu miiddet zarfindaki birbirinden

yiiksek icraati ile buyiik bir idarcci oldugunu ispal eden rahmctli Vali

AbdWmccid

Haydar Bey,
askm ve

Halife'nin bu, yalniz goniil kinci degil dc, scref ve hay-

siyet kinci sozlcrine hie

de mukabelc clmiyor,

el

ve gozlcri

ile yaptigi

HaydM " ey e 8U " diiz l hakl, olarak taWtotoi h ve pek da ku 5 kulandirmi S u. Vali

Lt^

m^

Efendi'nin boyle
'

dump duruken

manal,

8W ulen.eri
Bey'in durak-

lamasindaki baslica sebcp bu

idi i$te!

taskin harcketlcri

gbrmemezlige geliyordu.
gerek Vali

...

SfSzIcrinin ve harekellerinin

Haydar Bey'e ve gerekse

tarafindan
siikunetle

Polis

Miiduru Saadeddim

Bey'ler

karilanmasindan, yava yavas yumugadi.

Pencereden denize bakmak surctile kendi kendine oyalanmaga

basl.yan Halife Abdijlmecid Efendi, bir arahk yine Vali

Haydar

Bey'e dogru geliyor, yari gazapli yari merakli baki^larim yiiziinde gezdire gezdire soruyor:
-

iizerinc, busbutun kabarmi; ve sahlanm.sir. Yinc k.vranmaga, dudaklann. kemirmege, s.nirli harcketlerle saKaumn tellenni fekip koparmaga baslamisd.

Beydck, dcg, s ,klrk

Vali Haydar Bey'in tavir ve halinde an slzl n vukfi bulan bu degijikHk de hip suphesiz cok zeki bir zat olan Halife AbdWmecid EfeBdi nin tabu ki; gfeUnden ka 5 mi degildi. O da, bu suali sorduran vc zihnm, tirmaliya, uphe ve endi 5 c her ne ise, onun tesirine
Vali

ac. aei

Trcne nereden binecegiz Vali Bey?..

Fakat, bu hali cok surmedi. Kendini pek cabuk tophyan Vali Bey vaziyet ve halindeki deg.sikiigc, toltugu alunda f,kan ve kendisin" gunlerdenbcn kivrandrran e.bamn csnada birdenbire banyan agn ve

1M

KADIR MISIROSW

155

acisimn scbcp oldugunu tarn

zamamnda
vc
ile

ileri

suriivcrmcsi, helc Halife

Abdtilmecid'den af vc
binilccegini
aci bir

oziir dilcmesi

nfe da, trenc State, den

muhakkak
olan

inaad.no

bir

eda

sbytcmcsi, yfedc yttz

miinakasamn c.kmasim onledi.

Vali Halifo Abdiilmecid Efendi,

Haydar

Bey'in sctelerinc

i-

boater, herhalde nanrms. gibi gOtfinmekle vc sen bir seslc sordu: sevkiyle yitatlnii fetor bunisturdu
- Sirkeciye karadan

ahnini kcmircn

adqertun

m. gidcccgiz yoksa dcnizdcn

mi?..

kuskulanan Polls Mudurii Sandedsualay.p sormasmdan, nc dc olsa, verd. vc l.isscttirmcdcn bir go/, mareti din Bey'e doner* Halifc'yc
1

Vali

Haydar Bey,

Hal.fc'ni.i sola getisinde dnran vc

bu

suallcri

soziine
-

devam

ctli.

Hangi

tariki Icrcih

huyurursunuz cfcndim?..

kas ve Efcndi, yinc dUsUnccye dalmig yme yutkuiunaga baStam5tt Bir aral.k Sft .k oyrvatmaga, gfelerlni yaklasu. ilcrliyerck, Vali Bcy'c
Halife Abdiilmecid

ayaga

kalkt..

Titte ad.mlarla

Itimatsi7.lig.ra hisscltirccek bir

ecffi ilc

ytellne bate, bakt. vc nuiayet

Ben mi Vali

Vine biraz dusiindukten Bey?... diyc hayk.fdi.

ediyorum Sirkeci'ye ben!...

sonra soziinu tamamladi:

-

Deniz

larikiylc

gecmeyi

tercih

uzerc oldugunu hisseden Vali Vaziyctin yine caprasdc bir sekil almak Haydar Bey aln.ni kinsurarak sordu: .

Bu

HazrcUcri? Lutfen soyler mitercihinize scbep nedir Efcndi

hahrlad.g.m baz. ehemm.y-

siniz acizinize?

- Karayoluna ctaakta kar5.las.lmas.nl

etti

mahzurlar!..
-

Mesela ne gibi mahzurlar efe..dim?..

Son
ya-

Halife

AbdOImecid Efendi
Efendi
-

- Soyleyeyim.

hud da goriinur

maruz kalmamiz.. Yolda bir taarruz ve harekete filan gibi* goriinmez, bir kazaya ugramamiz

oglu

6msr Farak
-

ile birlikie

ac.ga nihayet zihnini kemiren endiseyi Halife Abdulmecid Efendi

ehzadeliginde

156

KADIR MISIR06W

OSMANOSULLAWNIN DRAMI
anlamisti. Birden yasanvercn gozlerini
eliyle

157

94 koymustu. Bu ycrsiz vc vurmustu. Milletcn kotktugumi apacik ortaya herliangi biyakmlanndan yoksa mi, yakigiksiz cndiscye, ksaidiUpdcn an ilc mi kapildlgi bilinemez vc rinin vcya kacmin tahrik vctelkinleri de labii... kendisinden dc bu husus sotulup ogrenilemezdi

yummuj, diisniemek

icin sag

yandaki orta
cli

nuyor, sol

masamn kenarina tutunmustu. da aci aci yutkuardsiz arasiz seyiren sakal.nda oldugu halde kara kara

icin

dusiiniip duruyordu. Polis

Vali

Haydar Bey de esasen bunu ogrcnmcyi ve bu

isi

csclcmck

ilc

mevzuu
kcndini

belki dc bu sOreilc desip genlsletmeyi liizumsuz gbrmiis,

hem

krrpisan gozlerini kol saatinden ayrrm 1 yordu.

Mudiiru Saadeddin Bey de, heyecandan Ara srra Vali Bey'e telasli
lisan-i hal lie

hem de muhatabnu sinirlendinraekten

cckinmisli.

Amma.

ve islifhamli bakislar firlauyor,

istiyordu.

sualin

daha ne dumyoruz, dernek

bir idare taurine yakisacaK cevabmi vcrmckic dc hie gecikmemisti. Tarn

laili

scrl bir ciddiliklc:

ki; zatialiniz

- Efendi Hazrcllcri.. dedi. Musaadenizle arzedeyim gclen yahud da ban yok ycre vchme kapibyorsumiz. Hfmr-i alilcrine He zat-i almizi endiseye kcndini bilmezler tarafindan yapdan telkinler varid degildir ve olamaz da. diisurcn bu mcnlT ihtimaller kac'iyyen
Biiyiik miUclimiz...

Bir kac dakika surcn bu sessiz fakat o nisbette heyecanli sahneyi Halife Abdiilmecid Efendi'nin miilevekkil bir eda ve kisrk bir sada ile sbyledigi su s6zler nihayetlendirmisti:
- Takdir-i Hiidaya uymaktan baska ne gelir elden? Haydi beyler biz de inelim ve derhal harekei edelim. Yalmz evlatlanrm bulundurmak' istenm. Buna da iriraz ctmemenizi ve arzumu yerine getirmenizi bilhassa ricaedcrim.

Miiduru raz cvvel saiondan cikan Polis

csnflda bikataarnisti. Tarn Vali Bcy'in sbzunii bilirmesinc imkan Saadeddin Bey, telasla gelmig
bitligini,

Halife Abdiilmecid Efendi nihayct mill! iradeye karsi boynunu egmis, cocuklan
ilc birlikte perdeleri

vc Vali Bcy'c hitaben, hazirhgin

e$yalami otomobil ve kamilc

kapah otomobite

girmisli.

95

eli yonlara yerlcstirildigini bildirdikten soma deyamla: Ki'endi'yi isarct edcrck sozunc jByle

Halite Abdiilmecid

degamnm

isledigi.ben- Efendi Hazrctlcri'nin maliyel-i alilerinde goliirmck mahdumn mUkerrcmleri Efendi Hazretleri'nden
isimlcri

dc

iigrenilmis ve kendilcii olomobillcrc

luyor... dedi ve bir

bildirilmistir.

He

emir buyuru-

cok sonra nesretmislir. B6yle oldugu halde O'nun verilen emri tatbik ederken nasil amirlerine yaranmak gayreli icinde bulundugu acikfa ortaya sikmaktadtr. Basta zamanki
Istanbul VMisi

yazdanm

Dikkatlcrinizc arzedilen bu tafsilat bilmecburiye rejimin adarm olmasi lazim gelen bir polis tarafindan kaleme ahnmisttr. Bunun ne kadarma inamlabilir onu, kestirmek giictiir. giinkii bir polistir ve

kenara celdldi.

Haydar

Vali Haydar Bey, Koca salonu, htfeOnIO bir sessizlik kaplamisti. Halite Abdiilmecici Efenmerak ve biraz da tereddut sizan batasjarmi ogujlurarak ve sik sik yutkunarak di'nin yiiziinde gczdiriyor, ellerini
haliyle, hareket

zamaninm

geldigini anlatmak istiyordu.

Bey ve Emniyet Miidiiru Saadeddin Bey olmak uzere butiin vazifelilenn, Halife'yi bir an evvel vatamndan cikarabilmek icin, icabinda gayet rahatlikla yalan dahi soyleyebildikleri, cekilmemis telgraflan pekilmis gibi gestererek O'nu aldaitiklan, kendi agz ly Ia sabit bulunmaktadir.
Esasen tefrikanin iktibas ctmedigimiz nihayetlerinde hMisenin baslangicina dtinen polis Hazi Yalkm, Abdulmecid Efendi'yi yurt disma fLkarabilmek icin daha kanun Meclis'te kabul edilmeden bile Emnivetce hazirlik yapildrgim itiraftan ve bunun tafsilatim vermekten
95
-

Halife Abdiilmecid Efendi, aynlik

zamamnin

artik

yakinlasMgim

94 - Milletinden mi, yoksa AH Kemal misalinde takdirlerine korkulmakta oldugunu okuyucularm m,, korkmak gcrektigini vcya
birakryoruz.

oldugu gibi bip emir kuriarmcian

K.M.

Bk2. Sazl YAI.KIN

a.g.t.

,58

KADIR MISIRO&W

OSMANoeuilAfil'NIN-DRAMI
cagnldim. Kapida bekliyen nObetci, beni basyaver odasma

1
gotiirdii

ictinab etmcmektcdir.

Bu tefrikamn en
Abdiilmccid

calib-i dikkat olan ciheti

sudur

ki;

son Halife

Yiiksck

rtitbeli bir zabit

telefonla sifre yazdinyordu. bitirince

Efendi, polislcr sarayinm kapisina dayandigi vc kendimiis&adesiz huzuruna girip, mahud emri tcblig eltigi anda dahi, Hala hazrrlanmakta olan hazin sonu kavrayamamis. bulunuyordu.
sinc

Icracmi isaret

etti;

isini

Beni gortince bekde kim oldugumu sordu Sonra

.olan
giire

onundekt elyazili

bir

kagida bakarak;
siz

Abdulmecid Efendi'nin

Bu gece yola cikacak de maiyetinde bulunacaksimz, ona

sagdan soldan vc bilhassa

M. Kemal Paja'dan

raedct

umdo|u vc

O'na

anlasilmakladir.

limidini besledigi bir Iclgraf cekurcrck vaziyeti kurtarabileccgi Halbuki Saltanal'm HilAfct'tcn tcfrik edilerek

hazirlanm! dedi. Sonra, karsisindaki bir meslekdagina, flniindeki kagud. gostererck ve guliimseycrek Son Osmanlt Halifesinin maiyetinde bulundurmak islediklerini bildiren bu yazismi hatira o'arak
sakliyacagini>> sozlerini ilaveetti.

lagvcdildigi giin belli olan bu gerccgi

anlamak

icin, fazla bir siyast

soyledigimiz gibi rcssam, tecriibcye dc ihtiyac yoklu. Fakal evvclce de

mfisikiijinas vc gcrccklcn san'alkar

Koridorda Emniyet
rein iki

Uraum
list

mhlu

bir insan olan

Abdiilmecid

rcsim

istedt.

Sonra

Mudiiru'ne rastladim. Benden pasaport kata ciktim, Halife Hazretlerfmn namaz

Efendi hakikatcn bu

isterin

adami

dcgildi,

odasinda Kur'an-! Kerim okumakta oldugunu acik duran kapidan

gordiim.

chemraiyetli Raz.i Yalkin'in iklibas cdilen satirlarmdan cikanlacak

bir uctice

cikarmak
edildigi

disma de sudur: Polislcr Abdiilmccid Efendi'yi yurl Dolmabahcc Sarayi'na mahud kanunun Mcclis'cc kabul 3 Mart 1924 tarihindcdayanmislardu. Halbuki Kanun dahuRcicin

negirden evvel smi Gazeie'de ne$ir bile cdilmcmisti. Kanunlarin kaidesidir. Kaldl ki; mezkOr mcr'iycte girracmesi ise, umumi bir hukuk

Duasini bitirince huzuruna girdim. Bana Vali Bey birkac saate kadar yola cikacagimizi bildirdi. Nereye gOnderilecegimizden haberim yok. Sizill de beraber bulunmanizi istedim. Bizimle geleceginizden emin

oklugum

icin

dugumu arzederek vc
lumu almak

kanun Hanedan

fnensuplarma o n

g u n

tt

bir hazirlanma

de adiniz. kafile defterine gecirdim. dedi. Hazir buluntazimle elini operek huzurundan aynldim.

miiddeti dc (animaktaydi.
bir hukmiinii ihlal

Bunu

nazar-i iubare almayrak

kanunun asdear
bu tarzda ha-

cden

tscanbul'daki vazifelilcrin, re'sen

reket cdemeyecekleri mcydandadir.

di'nin

Demek

ki

Abdiilmecid Efcn-

Asagiya inince maiyet binasina donmek, esimle vedalasmak bavuistedim. Kap.daki nObetgi: Siz art* oraya gidemezsiniz Esirazi buraya cagirtir bavulunuzu da getirtiriz. dedi. Boyle de oldu

emirlerini son dakikada bile medet umdugu Ankara'daki rical, etmeyecek tarzO'na kanunun tamdigi bu on gunliik muhlcte bile riayet

4 Mart 1924

kabuliinden dahi da ve -anlasddigma nazaran- hatta kanunun Meclis'ce

once coktan vermis bulunuyorlardi.

Son Halife Abdiilmecid

esnada cereyan eden vak'alan
anlatmakladir.

EfendMn
giinii

nasinda yaninda bulunan hususi katibi S.

yurd di$ma cikanhi esKeramet Nigar Bey, bu

ancak sabaha karsi tamamlanabildi. Halife HazretleOmer Faruk, kizi Dtirrisehvar Sultan ve Kadinefendiler.verilen haber iizerine, alt kata indiler. Binek tasinda bekleyen ve elini open esime Efendimiz: Sizi de biriikte gotiiremedigimize
n'yle oglu ehzade

Yol

hazirliklari

guniine tutugu notlarda su sekilde

3 Mart 1924

Dolmabahce sarayi maiyet binasrodan gece yansina dogru Mabeyne

imkan olursa aynca cagirtmm. dedi. KendiSim son defa selamlayan yaverini kucakladi, arabasina binmeden Once de ellenm acarak miUelimizin ve memleketimizin selametine dua etti. Efendimizin maiyetinde mabiyincisi Hiiseyin Nakib Turban

esef edenm fczim; ileride

160

KADIR MISIROGLU
reket cdiyorlardi!..,

OSMANCmSULLARI'NIN DRAMI
Bunu da Mill! Miicarele vekayii Manavoglu Nevres Bey (Pasa)'den dinleyelim.

161

Beyle husust tahibi Doktor SelAtaddim Bey de bulunuyordu. Aile otomobiUcrinin Oniindcn vc ardindan gidcn arabalar uzun bir kafile
lckil

icinde sik sik gccen

cdiyordu. Edirnckapiswa vardigimiz siralarda giin agarmaga

Manavoglu Nevres Bey son

Halife Abdiilmecid

Efendi'nin

basiamisb.

bir gece yansi yalagindan kaldinlarak dcrhai vataiuni terketmesi emrinin

Cckmccclcrdcn sonraki yolculuk epey zabmclli oldu.

Bozuk josede
Arada
iki iic

arabalann camurlara saplanraamasi icin jandarmalar yol kenarlarmdan

biiyiikcc taster lopluyor, lekcrlck ge^illcrinc diisuyorlardi.

kendisine verilisini vc Calalca'da bekletilen Irene bindirilmek iizere Sarayin kapisinda otomobile konularak hirsizdan mal kacirumiscasina millele gostcrilmcden gblurultisiinu pek sairane
bir surette lasvir eltikten

kcre do mola vererck nihayet ogleden

soma atalca dcmiryolu

istasyo-

sonra:
...

nuna

varabildik.
."jirkctinin

Otomobil ilerleyemiyordu.

Fakal... Efendilerinin emlrlerini icra

Rumcli Demiryollan

oradaki amiri pneger bir muscvi

etmeye, bu hanedan azasim huduttan cikarmak icin Catalca'da bekliyen

yurddasirmzmi?. Eferidimizin vc

iiilcsi

azfismm dlnlenmclcrine elverisH

boyle habcrsiz gclen
iziiz

baska bir ycr bulunmadigi'icin

list

kallaki dairesini
elli,

yiiksek misal'irlcrin islirahatinc lahsis

jki-jmlara koyuklu,

coluk gocuguyla da

vc

Iclcn gclcn bu saygi

dirlc lesefckiir ctligimiz

vc scvgi yardrnilarnia Efcndimiz Inrafmdao

lak-

agarmadan yelistirmiye mecbur idiler boyle emrediyor boyle istiyordu... Binaenaleyh sunguler ve tabancalarla musellah... Otomobili camuriarda birakip bu kuzulan yUriiyerek gSturmey, kararlasurddar. Omriinde halidan baska yere basmamis. Sultan ayaklan gecenin ayazi ile hareketin azabi
vc...

Irene ortalik

altinda fatalca

Ovasmin

zaman

da: Osinanli

Hancdam Tiirkiyc muscvisurtlldiikleri, kendilcrini

Icrinin vclinimctidir.

Atalanmiz ispanya'dan

cizmeden kunc ceken camurlaniu cebrl bir askcrt yliriiyusle cignemiye mecbur birakildi. En feci levha simdi
baslamistir.

'

komyacak

bir iilkc

aradiklan

zaman Milan yok olmakian

kurtarddar,
dil

Daha Orhan zamanmda babasinin miilkune kahlmis olan

ca'nm soguk riizgan Halife'nin beyaz
tesirle

Istran-

dcvletlerinin golgcsindc tckrar can, irz vc

mal cmniyclinc, din vc

sakalli feerinde

dondurucu bir
bilistih-

hiirriyetlerinc kavugturdular. Onlara, bu kara gunlcrinde, climizden gcl-

mazMmane kudst bir hale meydana getiriyor bir ramanlar

tabi

ebildigi kadar hiztnel

ctmek bizim vicdan borcumuzdur dedi vc

kak baslaiinda bulundugu bu neferciklerc

bicare kadmefendiler dc

g6zlcrimizi yasartti.

Faruk Efendi'nin gozlerinden yildinmlar

yansma dogra vagonun kapisinda Efendimize Vali Bey
ve
iyi

olmak istirannda bulunan

cakiyor, zavalli Sullanla

Kafilcnin binecegi Simplon Ekspresi ancak gece

(Jatalca'ya gcldi. Yatakli
biiyiikcc bir zart

dinmeyen gBzyaslariyle sanki bastiklan toprak-

lakdim

elti

yolculuklar diledi. Obiir vagontardaki

yolcular koridor pencerclerinden balarini cikarmi, merakla bizlere

bakiyorlardi...
Tiirklerin
96

imkam lalep ediyorlard!. Fakat boyle ac susuz ve dcrmansiz bu kafile nereye gidiyordu!... Murad, hudud haricine cikmak ve simendiferle gitmck ise, bunu Cckmcce'den, Yejilkoy'den Bakirkoy'den ve halla Sirkeci'den tertib elmek

lardan biraz yiirumek

Madem ki;
sartlar altinda azlz

nicin dQsuniilrnemisti'

millet beraberdi

son Halifesi bu

valamndan kovulurken
suretle ihtiram cdiyor-

kimden korkuluyordu. Hayir

eziyet edile-

cckti.

bir yaliudi, evet bir yahudi vatandasimiz

O'na bu

du. Peki, ya bizim kcndilerini

96'- saiih NigSr

Turk kabul
Halife
II.

ettiren vazifelileriraiz nasil ha-

Halife aghyordu. GBzlerinden vech-i mubarekine inen yaslar nurani sakahm bulmadan, hiddetten, teessiirden, millelinden

gordOSu

KERAMET

Abclfflmecid - Istanbul 1964, sh. 79.

lakaydlden ales kesilen yanaklan uzerinaeftekrar eriyor veyahnd

162

,,,,

KApif?,

MiSlRpj^LU

...
^

OSMANOeuLLARfNIN DRAMI
re'sen

163

sebncmlcr giinese dondugii

kiyainctte
agliyiih

gibi,

o inci damlalan da yarin ruz-i

iizere

bu

feci guniin sahidi

olmak

gBkdc huzuru ilahide

larin

goriisulme suretiyle birtakim roportajlar yapilmis gibi

miibarek Pcygambcrin gozya$larina kansmiya gidiyordu. Halife

gosterilerck o

zaman

ki gazetelerde bazi negriyat yapilmisUr.

asli, esasi

Fakat bun-

agliyordii.
tinc

Diisman karsmnda aglamiyan, civanmerdlikte

inilisal

biiliin

mille-

pek cogunun

yoktu. Zira, vatan'dan ihrac edilen

numunc-i

olan bir

hanedamn son

halifcsi, magliibiyclinc, ac-

Hancdan mensuplanna

karsi gayet siki tcdbirler talbik edilmisdr

ve bu

zihe, felaketine dcgil,

ccdadinm mcydana

gctirdigi millctten vela

gormediginc aghyordu. Halifc aghyordu...

Cidildi, gidildi. Iskarpini
icin, sakali fceir gibi

camurda kalan Sultan dipcik yememck

bir gazetecinin goriisebilmesine pek de imkan verilmcmistir! Bu bakimdan aagida nakledecegimiz ve chzade Mahmud Scvket Efendi'nin bir sohbetimiz esnasinda kendi sesiyle

csnada kendilcriyle herhangi

lesbil edilmis. banltan

agaran Halifc hakare!

bir sabir

gonncmck

icin

bu miilevves,

aktanlmij bilgiler, bu mevzfida lamamen nevt

Sirf, bir tek

sahsina munhasir bir mahiyet taimaktadular.

bozuk yolu miitcvckkii

Catalca uykuda!
du. Tren

ile katctli.

Calalca bckliyordu. Hayir

JehzSde'nin

'nin

Catalca pususuna
tcr vc

memur

olanlan bckliyorHalifc-i

bu yorgun, hczgin,
alir

camura mustagrak

yurt disma cikanlmasi hadisesi esnasinda basindan gecenleri, digcrJcrine kiyasla bu mevzudaki gercegi kavramak mumkiiiidiir. Mahmiid Sevket Efendi bu sohbetinde diyor ki:

Mii'minin ailesini

almaz

kalkti

ve tecssurden

kilitlenmis. agizlarin
tcskil

elrafmda mahafizlarin alkoldcn acilmis cenelcri bir halka

ctmi

oldugu haldc bu
ahati

slingcrlcri,

bu

'in

ruyasina girmckten baska tabdiijari

olmiyan masfim

ftileyi

hududdan

d6kmek

icin

oianca

Sene 1924, 5 Mart Perjembe. Akam Turkiye saatine gore, artik onu pek aklimda lutamiyorum. Hcrhalde daha giines balmamis, saat be, aid arasmda gayet terbiyeli. bir gene geldi. Ben o. zaman, Ortakoy'de

siir'atiyle

yollandi.." (Bu salirlar kismcn sadelcstirilmis. ve kismen dc

Naime Sultan'm

'

yani kayinvfdidem'in evinde oturuyordum.

sue iluiva etmck ihlimali olan kelime, salus ismi ve ibarcler atlanmislir.)
.

Osmanii Hancdam'na mensup kimselerin evvclce derceyledigimiz

ii.

larafinda bir kojk vardi, sonradan yanmis. Geldiler, dediler ki; bir polis var, seni goimek istiyor! Pekai! Gittim. GSyet
terbiyeli

Dag

selam

vcrdi.

kanunda tayin cdilmis oian o n g

mayaiak, alccacelc
acikli hadis'c

ii

,k

Ama, adamcagiz

titriyor ha!...

ii

c riayct olun-

Uzuliiyor vallahi! Fakat

bir kagit. Yir-

Buyrun!

dedi. KSgit. Baktim,

okudum. Emniyetten

tabir caizse-.kapi
etinitir.

disan edilmeleri esnasinda bircok

tafsil

cercyan

Bunlari sains sains

ve hikaye cltnc-

nin imkansiziigi karsisimia slidece bir tanesini nakille iktifa ediyoruz.

Tiirkiye'den cikanldiktan

midort saatte memleketi terkedecegiin vc imzaliyacagira o kagidi. Zaten habcr almitim ki; ondan bir gece evvel, amcamizi (son Halife Abdiilmecid Efendi) Istanbul VSlisi devletlu hamiyellu Haydar
(!)

Bey

soma once

Misir'da yerlesmis daha sonra

yuri
1

dijma

cikarrnisti.

Amcamizi

attiktan sonra, bizi

de atmalan gayet
cikacagiz!...

Nasir'm kendisini oradan da teb'idi

iizerine

1 a r a k.Fransa'ya davet edilmis olan Efendi, Sehziide Seyfedriin Efendi'nin ogluydu.Hanedan mensu-

birerefmisafiri ijehzade Mahmud evket

tabit idi.

Pek

fazla siirpriz kargisinda

kalmadim. Pekala,

Hammim

taiafindan geliyordu,

planninyurtdisina cikanlmalan esnasmda Turk

riitbEsiyle vazife

Ordusu'ndaAmiral

dogrudan dogruya Osmanli ailesinden gelmiyordu. Anne ama bunu da birbirine kanstudilar. Meseia damat-

gormekte bulunan ehzkie Seyfeddin Efendi de

kendileriylft
lb.

sanlar vardi

Sultan Abdiilaziz merhmnun ogluydu. Evvelce de soyledigimiz gibi

lann sugu ncydi? Hepsini cikardilar. Bunlar arasmda o kadar buyiik inki!... O, halk tabakasindanyetismis, millet icerisinden gene
vardi. Enver'ler,

damatlanmiz

Gazi

Osman

Hanedan mensuplanyla yurt disina cikijlan esnasinda

97
-

Pasa'nin oglu, eski kovardi.

daman Nureddin Pasalar

v.s. gibi degil,

cok kiymetli gencler

Manavogln

NEVRES

Elleyleli

Hubla,

5m

14 Matt 1340,

3-4

Zavalli, onlar da bizim yiizijmuzden yandilar.

164

KADIR MISIROGLU
Neyse
azizim!...

OSMANOGULLARPNINDRAMI
iic

iW

Kayinvalidem bizde misafir. Cocugum

ayhk.

Beikte. Nermin!.,. Tabii bu kagidi ona imzalatamazlardt degil mi?!

Igte

boyle bajladi benim dramira.

Tabii benim halimi gordii
polis...

Ferdinand yok muydu? Otuzala parcadan murckkep bir tuvalet takimim Sultan Hamid'e hediye elrhij, Sultan Hamid de kizina yermis. Kizi da damadi

oldugum

icin

bana hediye

etmisti. Butun'b'iil'uf.

Cok

kibar bir efendiydi zavalli.

Kapaklannin

iizeri altinla

islenmis! Bir taiafinda Ferdinand'iii taci,

Allah sclamet vcrsin yaiyorsa, dldiiyse Allah rahmet eylesin,

gozlcrindcn yaslar bosaldi. Bilmiyonim kac yasjndaydi, ondokuz yimii

diger tarafinda Osmanli taci! ... Miithis pahah.

ettiler,

Yalmz dedigim

gibi h'a'ya

almak

istemediler. Istiyorlar

ama, alacagiz diyemiyorlar. Hem-:

yaginda falan bir vaziyette! Boyle oldugu haldc sanldi bcni kucakladi,
gekti gitti yavrucak.

Kayinvalidem bana dedi

ki:

almaktan cckiniyorlar. Hissiyatlarma dokunuyor, diger taraftan da az'bir para teklif clmeye cesaret edemiyorlar. Ben Bunlaii da gordiim ha!...

seniz,

Oglum

siz gencsiniz,

50k

gencsiniz!...

Bu cocugunuzu ahp

gidcr-

Ama iukasindan baska dalia neler gordiim

Soma

onlan da scjyliyecegim!...

90k sevdigim cocuktan mahrum olmaklan duyacagim

izdirap...

ha-zulandim Polis Mudiriyctine gittim. Birinci Sube Miidilrii

vardi.

Onu

bir tarafa birakin.

Ama,

siz

daha cok gencsiniz, kendinize bakmak-

Omer Bey
bendedir...

Haia hatinmdadir. Siyah kalpak bajinda, Anado-

tan acizsiniz

cocuga nasd bakarsiruz! ...

gelir

lu'dan gelmij herif. Pasaport alacagiz,

Hakhydi. Size bclki luhaf

ama,

zamanki,

dusiinii, asagi-

cikmak icin!... Pasaportum haia Pasaportumu aldim. Cok ntoik beni kabul etti, efendiden bir

yukan kirk-kirksckiz senc evvelki

hakhydi.
bir

diisiiniise

gore kadmcagrz cok

adamdi.
- Nereye gitmek istiyorsunuz? dedi. - Misir'a* dedim. - Misir'a dedi, gidemezsiniz! Gitmeniz icin biz size pasaport ver-

Cok

iyi bir

kadmcagizdi. Beni de cok severdi.

Cok

iyi

kibar

hanimdi. Eski hammlar!.., onlan nerde bulursunuz efendim? Neyse,

icin* dedi, Biz Arnavutluga gidclim, yerlesmege calisahm. tte

Onun
siz

Misu'a gidiyorsunuz. Ciinkii ben Misir'a gitmek istiyordum gidin

Kizipila.

Misir'a

(yani benim

hamtmmla) egcr rahat ederseniz

size.

emeyiz!dedi.

yerlesfirsiniz orada. Bizi

cagmrsiniz biz geliriz

Yok

egcr biz rahat

-Niye? dedim.
-

edersek Avrupa'da, siz bize gelirsiniz!... Bundan daha dogru bir sey
olamazdi, pek dogru dedim. Hakkiniz var, oyle yapahm!

Bizim aldigimiz emir budur! dedi.

O gece alelacele bu
odamdaki

vaziyetten haberdar olan birkac ahbap geldiler.

Simdi bu emri verenler neyi dujiihmUsjer ona bakalim. Ciinku vaktiyle, Sultan Hamid'e isyan edenler hep kacip Misir'a sigimrlardi.
Misir Hidivleri de Sultan
rirler, icirirler,

Bazi seyler satabildim evden bunlara. Yatak

haliyi satmismi, dolabi salmiim

odam

kaldi.

Fakat yatak

da karyolam kalmis. Simdi,

para verirlerdi.

Hamid alcyhinde isyan cikaranlan Ve ben de Misir'a gidersem, -hepsi

yediliayal

karyolanin kalmasimn sebebi var. Gayet biiyiik ve cok pahah sey.

Onu

bunlann

almak isteyenler var

amma
Sultan

cok pahah seye ucuz para vermeye

ben de yardim goruriim. Binaenaleyh Misir'a gitmeliyim. Halbuki Sultan Hamid'i yikmak icin para verirler, yardim
-

belki

utaniyorlar, ahbaplarim. CUnkii byle bir karyola ki,

Kayzer VVilhelm,
mis. Ben^de evienirken
bir ey.

Alman imparatoru Hamid'e vermi. Hediye etmi.

ederler ama, bize

aldim. Baktim
Italya'yi niye

ki,

kimse be para yardim etmez. Neyse peki dedim, care yok 0 halde dedim ltalya ya gitmek iizere:'
:

Kayinvalidem de evienirken Sultan

Ha in id

km oldugu icin O'ria veretti.

sSyledim, Vallahi bilmiyorum. Fakat tanicikmak^

kaymvalidem bana hediye

Gayet kiymetli

uzereyken kimse yoktu,

Omer

Bey'i yalmz buldumV Onun'efendi-

Muhteem

bir sey,

Tasavvurun fevkinde. Sonra Bulgar Krali

liginden, kibarligmdan isttfade ettim.

Dedim ki:

:;.,.:;;/.!'.

1,

166

KADIR MIS1R06LU

yapinl

Omer

Bey, Allah aismarladik, Gidiyorum. Bana son bir

iyilik

Benden de sana bu hediycm olsun! dedim.

gtt'/cl

Gayct
dim.

bir

tabakam vardi cebimde. Cikardim, kendisine ver-

- Rica cdcrim kabul et vc

bana

bir iyilik et!

Ben

Misir'a gitmek

is-

tiyorum!

Adamcagizin gozlerdoldu.
-Peki.dedi.

Emir vcrdi baska

- FakaL dedi.
git!...

bir pasaport.

Bak
bu

Misir'a diyc yazdim. ttalya tarikiyle Misir'a

Bu

ikinci pasaportla...

- Fakat dedi,

ikinci verdigim pasaportu sakla,

git,

kimseye

gosterme! Bir kcre Halya'ya

portu
yirt at,

halya'ya cikliklan sonra, birinci pasatarikiyle Misir'a

ne yaparsan yap! ttalya

dedigimiz pasa-

portu cikar onu kul!au dedi.

Miiliriinii basti.

Bu

iyiligi yapti

bana
98

Omer

Bey. Tcekkurler

et-

lim.

Cok samimi

vedalasUk. Ciklim.

ehzade

Mahmud

evket Efendi; Birinci ubeden pasaportunu

aldiktan sonra cercyan eden hadiseleri anlatmaya soyle

dir.

devam etmekte-

Babami gormek
orasi.

istcdim.

Babam ayn evde

orada otururdu...
orasi!

otuiuyordu. imdi

yanmi
su

Ortakoy'de Fcriye Saraylan vardi cskiden.

mu olmu,

ne olmusj...

Babam

Komur depoBahama gittigimde

ne goreyim azizim, bir manger

Yagma
(!)

ve

hucumL

Ahaliyc
!in

yagma
garibi

elliriyorlar.

Evet efendim, hem de polisin himayesindc!...

ite!.,.

ikide bir hamiyetli, devletlu

icin.

beyefendi Vali Bey,

Haydar Bey dcyiim onun

Onun

gondermis. oldugu polislerin

gizli

himayesinde ve Tekil3t-i Mahsusa'ya mensup husust

adamlann

EHZADE 'MAHMUD SEVKET EFENDJ

98
-

Merhumun kendi

ihtiva

eden vehususf arjivimizdenjahfuzbulunaii teyp

(1903

1973}

bandindan.

Vatandan

gikarildi^i sirada

giymeye doyamadigi

Bahriye (iniformasiyla

168

KADIR MISIRO&LU

OSMANOeULLARI'NIN DRAMI
icin

169

yardimlanylababamin evini yagma cdiyorlar. ValUihibdyle!... Babam

nc yapsin!?..
Sinirlt, asab?!..

Daha yah oldugu

O'nun

-Pekaiai... Allah
gttrrh[i$

yolunu acik

etsin!...

dedim.
beraberler...

oldugu vaziyellcr ba?ka, cski vaziyellcr baka...

Qildrracakti!... Nasil
birisi,

Aldim, babama vefdim.

Aglasmalar
dim.
v.s.

lste v.s.

annem, babam, hep

olup da (Mmedi orada. Bir bakttm o kalabaligjn icerisinde herifin

Evi yagma ediyorlar, cikum evime gittim, ne yapabilir-

muhakkak

bir metre var, yerdcn

de

elli

altmi? santim ytiksekliginde

giimu bir kutu. Biliyorum, labli ben nc oldugunu.

Bu
mi

da neydi?

Yu-

Evde de kaymvalidem
refika

suf tzxeddin amcam, kii^uk karde$i olan babama, bunu hediyc etmi,

kiiciik cocugu hazirlamis. onlar gidiyor, bizim da hazirlanmis, Efendim saat beste sokaga cikum. O gun cikmaga

vermis Efcndim! tccrisinde

murassa. Allah

bclki -tslanbul'da kaldi

sjjimdi

antikaci
billftr,

mecburdum.

diikkiinlaniida kimbilir!? Mlirekkcp lakimi, yazi lakimi.

altin,
bilir kiyineti

Hcpsi

Zira, miiddct 24 saat. Iki pasaport aldim ya! italya'ya gidecek vapur anyorum yok, yok, yok!.. En nihayet Laid Triacic Kiim-

nedir? Nasil talimin edebilirim.

var,

GSyet

panyasi'nin San

Remo

vapuru

muydu

neydi.

Oyle

birjey, yazih bun-

de

agir. ^iinkii icerisinde

makina

muzika

var,

cok

agir.

Herif bunu

lann hcpsi bende. Bir yuk vapuru

ru.

nasil kaldirdi. Hayretier icerisindeydim,

akhtna si&mazl... Bizim Kaust.il

Mc uk... 1200 tonluk bir ydk vapuKargobot dedikleri Ondan ba ka yok. Pekala!.. Fakat Kargobot 5
En
nihayet kapianla
it-

rakoy hamallan kaldnamaz byle kolay kolay efendim!... Pekala

basi terlemiz biradam!

insana bilet vermez, yolcu vapuru degil efendim.

lifak ettik,

Dayanamadim

birader. Derlial herifin yakasina

kapiamn kamarasnn

kiraladik. Saat bes. bucukia

veda

ettik bi-

sanldim,
- Behey, Allah'lan

zimkilere, yoilandim gittim vapura.

Vapur iste, yUk

alryor, yiik gemisi!

korkmaz, urahmaz misin, nereye, nedir

Jurdan burdan sagdan soldan falan derken gece saatonikiyi bulduk.

ikide tstanbul'dan kalktt. Gece...

On

gotDrdugiin? airdi. O, agirhkia beraber arkasim ddndli, ylizUme

bakti.

Dedi

ki:

Ertesi

gunU sabah Canakkale'den geciyoruz, o

acilar!

Canakkale

- Bak, beji almazsam, bakalari abyor. dedi, g6Y iiyorsun,

yagma

cdip gidiyorlar.

Ben fukara adamim>

hiili

dedi. Tabit kandtracak beni. Hie.

Harbi!.... Dortyiizbin $ehidimiz yatiyor orada!... Neyse yava yavas. Canakkele'yi gectik. Ertesi gun Izmir'e vardik. Tiirk Gazetecileri geldiler...

de fukara bir adam

- Fukara ol -

yoktu onda.
ol

ama adam

behey herif J
risi:

- Hissiyatimz nedir
alir

efendim? diye soruyorlar. KUcOk, zipciku bi-

Ccbimde ikiyijz Tiirk kagidim

var,

vereyim

misin, dedi.

Dedim:
ie bak,
birader!....

ama

herif

gene otekilerc nisbelen biraz namuslu

cikti

Diisuhdum hani

bir sanij'ecik,

Benim
ki,

olsaydi Vallahi birakacaktim,

Ben senin gibi adamdan baska neyim? dedim, defol karimdan vallahi seni denize atanm! ..
o zaman. Evet, nhtundayiz tabi?. Diger bir.. kumpanyanin vapuruyla ailemizin diger fertleri, babam, Selim gfendi v.s. Onlar da gelmisler. Benim vapur daha evvel geldi, yanasd! pnlarm vapuru da geldi yanimiza yanajh. Simdi, ben bu vapuidan Bteki vapura" gecmek, babamla, annemle goriimek, konumak istiyorum'.'fki
yapur

- Allah'tan kork! Hissiyatim ne olabilir.

para almayacakhm. Babama, istedim

O'na kuUk bir yardim edeyim.

bir evin-

Bunu

gazeteler yazdi

Biliyprdum

ki,

benim babam fukara adamdir. Suadiye'deki

deii'baka hie' biqeyi yoktu babamin. HicJ

a!mitL Duundiim ki, hakikaten
cekler birader.

Onu da borcla, harcla adamm dedigi dogru, cunku ahp gide-

Alma etme diyen yok, polis himaye ediyor efendim!

yanyana. Arada kusuciik bir iskele var.

iskeleye polis' beni'

170

IMA KAOJR MISIR06LU/

ifin.

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
bir tahta
his-

171.

birakmiyor, obiir vapura gccmck

parca-sina dahi beni birakmiyor.

Tasavvur edin,

Sonra gazeteci gctmis, de, bcnim

Misir'dan cikanlmasi iizerine Fransa'ya yerlesmesine iniiteallik yiirekler acisi hadiseleri lafsil ve hikaye etmekledir ki bunlar ilerde -kismen- nakledilecekdr.

siyatimi soruyor.
:

,Ncyse. Evvcla babarmn vapuru kalkti. Sonra biz kaiklik.

Ben

iabii

guvcrtedeyim, asagiya kamaraya inemiyorum, Bogulmak gcliyor

icimdcn.

Sirf bir misal kabilinden naklettigimiz bu, bir tek Sehzade'nin yurd

zamaft tabfi astim basiabgim yok ama, sinirimden,

kederirri-.

den, hissiyatimdan deli gibibir agagi biryukan kargobot'un iizerinde

disma fikanliji csnasindaki, haksiz ve gaddarane muameleleri digerlenne kiyasla bu mevzudaki gercege intikal edebilir ve bu hailevi
(dramatik) tabloyu zihninizde, tamamlayabilirsiniz!...

geziyorum.

Pckalii,

derkcn Giril'e

gitlik. Ha" size

sflylemeyJ unultum,

ben gece tstanbul'dan cikarkcn, gimdi adamin ismi

halmmda
Baijinda

dcgil,,bir

3 Mart 1924 tarih ve 431 sayili kanuna istanaden yurt disina cikanlan Hanedan mensuplari sunlardi:
1
-

polis komiseri de rcfakaiirne takildi. Fakat ne diye takildi, niyc takildi.

Neyin

nesi, bugtine

kadar hala anlayamadim bu

igi.

kocaman

Abdiilmecid Efendi

bir kalpak
mi'.'

vapurun iccrisincIcL.

Vc

bana da

bir

kalpak alip gclirmez

Ne

diye giyeyim, vcya ne diyc giymiyeyim? Liizumu ne bu kal-

pagin yani,

zarnari

Kuvay-i Milliycciler kalpak giyiyorlardi ya.

ite

(Son Halife, Sultan Abdiilaziz Han'in oglu 1868 yilinda istanbul'da dogmus, 24 Agustos 1944 tarihinde Paris'te vefat etmistir. Na' S1 uzun rauddet tahnid edilmis olarak Paris Camii Serifinde bekletildikten sonra
Turkiyc'ye kabul edilmediginden Mcdine-i Miinevvere'ye nakledilerek orada defnolunmustur.)

adamcagiz

tesadilfen kaipagi

kafama

gccirdi.

Kandiye'de vapurun

giivcrtcsindc.

Kandiye biliyorsunuz

Giril'te.

Orasi

Rum. Beni

gtfren

Rumlar.
- O,
lar
o!...

2
Kemalist, Kemalist!... diye iizerime yihumiyc kalkmaz-

Mehmed

Selim Efendi

mi? Ben Kemalistlerin hismina ugrami^im, bu sefer.de Rumlann

hismina ugrayacagim. Allah, Allah! Zor beta kendimi kurtardim, vallahi.

1872 yilinda Istanbul'da Dolmabahfe Sarayinda Bedrifelek Kadm Efendi'den dogmus 1937 ydinda Beyrut'un banliyfisu Ciinye'de Mmus.
Sam'da
Sultan

(Sultan Abdiilhamid Han'in en biiylik oglu,

Bayagi hiicum cdiyorlardi vapura!...

Sehm Camii

Scrifi'nin

avlusuna gomulmiijtUr.)

Ncyse oradan da
ga, fictina

kaiklik,

Lie.

gun, ue gece denizdc, dch^etli bir dalgittik.

Mehmed

Ziyaiiddin Efendi

kiyamct icerisinde. Sicilya'ya

Sicilya

Adasinda Katan-

ya'da bir gece kaldik. Sonra Katanya'dan kalktik. Sicilya Bogazi'm

(Sultan Resad'm oglu, 1873 yihnda istanbul'da dogmustur. Cilt hastahklan miitahassisi ve tiimgenaral'di.) 4
-

gecerek Napoli'yc vardik.

yiye, cunkii vapur gSyet

Tam

bir hafta siirdii. Miiihis, dcnizleri yiye

ku^uk

yiik vapuru, ne olacak!

"

Mehmed

Seyfeddin Efendi

ehzSde Mahimud evket Efendi, bundan sonra seyahatinin binbir isdirapla gecen
icin

mulebaki kismini anlatmakta, Misir vizesi alabilmek

giiclukler, Misir'daki liayatim yirmi-yirmibes.
getirtilen

(Sultan Abdulaziz Han'in oglu, 1874 tarihinde istanbul'da Bcyrut'da vefat ederek, Sam'da Sultan Selim

dogmus
avlusuna

Camii

Serifi'nin

Roma'da karilatigi

gSmulmiitiir. Tumamiraldi.)

sene sonra Arnavutluk'ta usera fcampmdan giiclukle buidurup

kizi

Burhaneddin Efendi

Nermin
99
-

Suitan'ia acikli buiusmalarmi ve nihayet Nasir iarafindan

Ayni leyp bantmdan.

(Sultan Abdiilhamid Han'in Sehzadelerindendi. 1885 yilmda Istanbul'da Yildiz Sarayi'nda dogmustur. Cumhuriyet
ilan edildigi

Yurd

dl 5

ma 5 ikanlan lehzadelerden

Sultan Abdiilhamid Han'm

iki

oaiu:

Abdurrahim Efendi (sagda) ve Sultan AbdUlaziz merhumuh oglu Suvket Efendi'nin oglu Cemaleddin Efendi (solda).

-'

'j

Sultan AbdOlmahid Han'm en biiyuk oglu

MEHMED SELlM EFENDI

(1872-1937)

Yurt disina cikanlan sehzadelerden

Sultan Resad'm oglu

-.

Omar HHmt

iUnsi

~ Yuri disina

Efendi (sagda) ve Efendi (solda).

cikanlan jahzadelerdan

Sultan AbdOlmahid

Han'm oglu

Ahmed Nureddin

174

KADIR MISIROGLU
vatanma dOnememitir,
Selim Camii

OSMANO&JLLARIWNDRAMI
12
-

IBS

sirada Avrupa'da seyahatte bulundugundan,

Osman Fuad

Efendi

: '

Amcrika'davefaetmig, cenazesi am'a

Scrifi

gotiiriilerek Sultan
idi.

avlusuna dcfncdilmitir. Deniz albayi

Fevkal&dc zevki ve

san'atkSr ruhlu bir adaradi. Alaturka

bir vh'tiiaz'du.)

vc alafranga musiki de gercekten

(Bcjinci Sultan Murad'in oglu Selahaddin Efendi'nin ogludur 1,895 yilmda tstanbul'da dogmustur. Hassa Mizrakh Siivari General! Sonradan ycrle 5 tigi Paris'te 1973
yilinda bir otelde zaruret icinde
lat ctmisjir.

W it

Mezari Bobini Miisluman Mczarhgindadir.) Ffiruk Efendi

Abdiilkadir Efendi

13
yilinda Yildiz

Omer

(Sultan Abdiilhamid

Han'm SchzMcIerindcndi. 1878

Sarayi'nda dogmu, vatandan aynldiklan

stan'da
etmigtir.
II.

Cihan Harbi esnasmda

bir

soma yerlegtigi Bulgariliava hucumu sonunda vefat

Mezart Sofya'dadir.)

Ahmed Nuri

dehgctli bir vatan hasrctiyle kivranarak vefat etmis vc Kahire'de defnolunmuslur.)

(Son Halife Abdlilmecid Efendi'nin ogludur. tstanbul'da 1898 yilinda dogmustur. Yurt disma siiriildiigunde piyade yiizba 5 is. idi 1969 yilmda Misir'da Datala denilecek 14

Efendi

Mehmed

Ceinaleddin Efendi

{Sultan Abdiilhamid Han'in ehzadelerindendi. tstanbul'da 1878

yilinda Yildiz Sarayi'nda

dogmu, vatandan pikanldiktan soma Fran-

sa'ya yerlesjnis, vc orada oimiislur.)

(Sultan Abdiilaziz Han'in Sehzadelerinden Sevket Efendi'nin ogludur. 1891 yilinda tstanbul'da dogmustur. Yurt d.jina suruldiigUnde
tuggeneraldi. 1947 yilmda vefat etmitir.)

Ahmed

Niliat Efendi

15

Ahmed Nureddin
Abdiilhamid

Efendi
Sehzadelerindendir

(Sultan

Bcinci

Murad'in

oglu

Selahaddin

Efendi nin

(Sultan

SchzMclcrindcndi. tstanbul'da 1871 tarihinde dogmu$tur. Yurt diina

c lkanldigina piyade albayi riitbesini haizdir.)

Han'in

1901

Omer Hilmi

Efendi
1886 yilinda
idi.)

tstanbul'da Yildiz Sarayi'nda dogmustur. Bir miiddet Roroa'da ikamet etmis, bilahare Paris'e geperek orada 1945 yilinda vefat etmistir
1

de

ans te Bobmi Musliiman Mczarugmda medfundur.)

(Beginci Sultan

Mehmed Resad'm ehziklelerindendir.

Mehmed

Abdiilaziz Efendi

tstanbul'da dogmutur.

Vatandan ayrdii sirasmda piyade albayi

10

Abdiirrahim Efendi

(Sultan Abdiilmahid Han'in S/ehzadelerindendi. 1894 yilinda Yildiz

Abdiilaziz Han'in oglu Scyfeddin Efendi'nin Sehzadclenndendir. 1901 yilinda tstanbul'da dogmustur. 1975'leFransanm Nice elirindc vefat ctmigtir.)

(Sultan

Sarayi'nda dogmu$tur. Yuri dima cikanldiginda albaydi. 20

Ocak

17

Mahmud

evket Efendi
Han'in

1952 tarihinde Paris'de

bir otelde zaruretten intihar ctmi

ve Bobini

(Sultan

Abdiilaziz

Miisluman Mezarhgina g5mulmutur.) 11

oglu

Scyfeddin

Efendi'nin

Abdulhalim Efendi

Sehzadelerindendir. 1903 yilinda tstanbul'da dogmustur. 1973 y,h basmda Fransa'da Bagnols. S/ceze

(Sultan Abdiilmecid'in en kticiik oglu Siileyman Efendinin

kasabasmda vefat etmis orada

...

somulmiitiir.

ehzadcsiydi.

1894 yilinda lstanbul'da dogmustur. Yurt disma

IS

Ali Vasib Efendi

siiruldiigundc piyade albayi riitbesine haizdi.)

(Be 5inci Sultan

Mehmed Resad'm oglu

Selahiiddin Efendi'nin oglu

176

KADIR MISIROSLU

OSMANOgULLARI'NIrJ DRAMI
Seyfedcliti Efendi'nin ogludur. Istanbul'da

177

1904 yilinda dogmus.

(Sehzade

1966 yihnda vefat

elmistir.)

Mehmed Cemaleddin Efendinin ogludur.

yilinda dogmustur.)

istanbul'da 1916

20

Mehmed Abid

Efendi

28

(Sultan Abdiilmahid

dogmustur. 8 Aralik 1973 larihindc

tan sclim

Han'm ogludur. 1905 yilinda Istanbul'da Beymfda vefat etmis, am'da Sul-

Siileyman Saadettin Efendi.

CamiT erifi avlusuna defnolunmugtur.)

Abdiilkerim Efendi

yihnda dogmustur.)

(Bu da Sehzade Cemaleddin Efendinin ogludur. Istanbul'da. 1917

29
21
-

Necib Ertugrul Efendi

(Sullan Abdiilharaid Han'in oglu

Mehmed

Seliin Efendi'nin

ogludur. Istanbul'da 1906 ydinda dogmustur. Meslek Itibariyle Askerlige

(Sehzade Abdulkadir Efendinin ogludur. 1914 yihnda Istanbul'da dogmustur. Halen Viyana'da yasamakia ve doktorluk yapmaktadir.)

mensub oldugundan vatandan cikankhktan sonra Dogu

istiklal

30

Alaiiddin Efendi

Turkistan'da (imitsiz bir

miicadelesine girismi?,

maruz

kaldigi

muvaffkiyetsizlik iizerine Amcrika'ya yerlesmijiir. 1935 ydinda

York'ta bir otelde intihar ederck, orada gdmulmustiir.)

New-

(Abdulkadir Efendinin diger bir Sehzadesidir. Istanbul'da 1915 yihnda dogmustur.)

31

Mehmed

Fahreddin Efendi

22

Orhan Efendi

(Sultan Abdiilhamid Han'in oglu Abdulkadir Efendi'nin ogludur.

1908 yihnda Istanbul'da dogmustur. Halen Paris'te oturmaktadtf.)

Abdiilhamid Han'in oglu, Burhaneddin Efendinin ehza es,d,r. 1911 yihnda istanbul'da dogmustur. lyi bir ressamdr. Amenka'da vefat elmistir.)

(Sultan

23

Mehmed NizaraMdin

Efendi

32

Osman

Ertugrul Efendi

(Sultan Abdtilaziz Han'in oglu

Yusuf tzzcddin Efendinin ogludur.

etmistir.)

1909 yilinda Istanbul'da dogmus, ve 1935 ydinda vefat

(Sultan Abdiilhamid Han'in oglu Sehzadesidir. 1912 y,lmda istanbul'da

Burhaneddin Efendi'nin

dogmustur. Halen

24

Mehmed Nazim

Efendi

yasamakta ve

New

York'ta

ticaretle mesgfil olmaktadir.)

(Sullan Resad'in sehzadesi Dr.

Mehmed

Ziyaeddin Efendi'nin

ogludur. 1910 yilinda Istanbul'da dogmu^tur.

25

Omer

Fevzi Efendi
Ziyaeddin Efendi'nin digcr Jehzadesidir. Istanbul'da

(Dr.

Mehmed

1 H'lmi Efendi'nin 1914 ydinda istanbul'da dogmu 5 .ur. 1956 y.hnda Nasirtn zindamnda vefat elmistir.

c Sehzadesidir.

Mehmed Nam ik Efendi 8 V Mehmad Re5ad " <* u me ?"", ' J

33
' -

1912 yihnda dogmustur.

26

Burhaneddin Cem Efendi

Burhaneddin Efendinin ogiu Tevfik Efendinin

(Sehzade

SehzSdesidir. Istanbul'da 1920 yihnda dogmustur.)

27

Mahmud

Hiisaameddin Efendi

Bunlara ilaveten o gun icin hanedan reisi olan Sultan Vahideddm'in yegane Sehzadesi Ertugrul Efendi ve kizlan Clviye, Sabiha Su tan Efendiler ve diger bendagam ile vatam daha onceden terkefmis Dulunuyordu. Ayni sekilde Ferid Pa S a da Mediha Sultanm cocuklanyla bu kanundan evvel gidip Fransa'ya
yerlesmisti:
sira bir

ogullari

Hanedanma mensup bu

Osman-

erkeklerin

yam

de sultan

178

ICAEIIR

misiroslw:
yasadiklanm
tafsil

OSMANOGULfcAWNIN DRAMI

179

efendi

tabir edilen
vardi.

hanedana mensup erkeklerden dogma kiz

cqcuMan
redclim:

Bunlar da pek coktular. Misal kfibilinden biikacim zik-

S*
zme

ve hikaye etmek ayn bir mevzudur. Tabiatiyle pek dayamlraaz bir yatan hasreti ile yad ellerde vefat mi&t. Iclerinde

fakru zaruretten in.ihar edenlcri, mezar

bulttnmad*

icin
!elif

Man?

Sehzade Selahaddin Efendi'nin kizlan Hatice, Fehime ve Fat-

Deitfi

atdanlan, ailenin
-

5 eref

ve h ays iyetiyle kabili

ma

olmayaeak

Sultan Efcndiler, Sultan Abdiilliamid Han'in kizlanndan Ze-

kiye,

Fatma Naime,

Naile,

SSdiye,

Hamide, Ay$e Sultan

Sullan liayattadir

Efcndiler...

Bunlardun bu gun sadece adiye

ve

istanbul'da oturmaktadir. (1977 'de vefat elmistir).

Sehzade Abdiilkadir Efendi'nin

kizi

Bidar Sultan Efcndi.

Sullan Abdiilhamid Han'in biiyiik oglu Selim Efendi'nin

km

Emine Nemika Sultan

Efendi.

Sehzade Abdurrahim Efendinin kizi Mihrimah Selcuk Sultan

(Halen Misir'da yasamaktadir.)

chzade
kiye,

Mehmed
Omer

Ziyaiiddin Efendi'nin kizlan Behiye, RuEfencliier.

kizi

yard* Bu, alnbucuk asirhk diinyanm en sanh ailesinin ba 5 ,na gelcnlcr ne yazmakla biter ve ne de hicbir Turk ve Miisliimanm vicdam bu elim hadiselerin tekrarlanmasma tahammii! cdebilir Esascn boylc bir eserde bunlann - hakktyle - tafsil ve hikayesine ne luzum, ve e de imkan vardir!... LQzum yoktur, cunkii bizim raak sadmuz, null! tarihimizin e sanIl safanallnm gcrfek o , an ve .mmctlenmizin cocuklan

ralcp edenieri

Omer Faruk Efendi gibi vatana kabul cdilmekicn iimidini kesince m e z a r a ko n u m ak uzere b,r zarf icindc bir avuc vatan topragi
, 1

iflcrdc

b.zzarure

mesgul bulunanlan,

^^

icin

merhamet dilcnmek

degildir.

Hayriye ve Mihrimah Sultan

yoktur, cunku onlar,,,

imkSn

bastomdan gecen
-

Sehzade
Efendi.

Hilmi Efendi'nin

Emine Mukbile Sultan

natal son derece guctiir. Zira onlar,

zarurete ragmen

binbir faciayi tarn bir ekilde icine dustukleri cehennemi

seref ve haysiyetlerini korumakta hie kimseyte

1

ehzade ibrahim Tevfik Efendi'nin kizlan Arife Kadriye ve

Zehra
diler.

Kadriye, Ayse Fethiye vc Rabiii Niliifer Sultan Efen-

Gbz yaslann. iplerine ak.tarak a S mam, 5 ard,, Bu bafamdan onlar

yardumyia elde edilebilmis

tayaslanamayacak dereeede buyuk bir ahlak, salabe, gostermislerdir yas a m,slar, dertlerini kimseye
hatt.ndaki bilgilerimiz tesdduflenn
s e n a r

chzade Siileyman
Efendi.

Efendi'nin kizi

Emine Naciye Sultan

Sehzade Yusuf izzeddin Efendi'nin kizlan Fatma, Jiikriiye ve

Mihriah Sultan Efendiler.

ehzade

Omer Faruk

Efendi'nin kizlari Nesliah ve

Hanzade

y o p a r c a 1 a r , gibidir H,c SUphes.z, bu eserde yer alan beyanlar da 6yledir. Tekrar edelim kibunta nakletmekten maksadnmz on.ar, okuyuculanm.za ac,nd,rmak deg.ld,r!... H,c siiphesiz acmaeak ve mcrhamete miistahak gfirUlecek olan aneak fatih ecdM, m ,z, bu talihsiz gocuklanna sovmeye hala devameden.aramizdakibedbahtlardir. .: .i\-i
Simdi de gurbetzede Osmanogullan'ndan macerasmakisacatemas etmek istiyoruz.
Fakat bundan
flnee,

Sultan Efendiler.

ehzade,

Mahmud

evket Efendi'nin

km

Nermin.. Sultan

bir

kaemm Hzin
:

gurbet

.--~ -?>.::,[,.:'

Efendi

ilh...

Bunlardan halen kimleriri hayatta bulundugunu, nerede ve nasil

cok

ibretli

m.z. alamad*.

Bu da onlann

diger bir hususu beiirtmekten teidi?

gittikleri

yadellerden ecnebflereWnasd

,180

;m/

:'
:

KAPIR MISIROGW.
Buna
dair bir iki misal

OSMANOtgUtMRI'NIN DRAMI
kaydedclim de,
ilc

kar$ilandiklan mes'elesidir.

kcndi lrkda; ve dindaslanndan gdrdiiklcri o agir

|)ijcrjn
-

muamclc

bu ecne-

Ma.
N.gbo.u ya

idaresiyle harbsiz memleke.ler kazanan miitefekkir Orhan'.n asil

Kosova'da

ehi-i saIibi

hatu

harekcti arasindaki azim fark lebeyyiin etsin!...

yudumhr yagdiran Bayezkfin, isimlerine

umumiye
,

eden

a^SSg
i lt il, alc ,

Son Halife Abdiilmecid

Efendi

ile

birlikte yurt

disma

Seridenn biia Uizum harb-i

cikanlanlarm Avrupa'ya miitcveccihen karadan gbtiirulerek

Irene bindirildikleri

atalca'da

mlruz

birak klari

gUne kadar

malumdur. Ondan yirmi dart saat sonra diger

chzadeler bulabildiklcri vasitalarla, gccincbileceklerini iimit ettiklcri

diger bazi memleketlerc gilmilerdir. Bunlardan biiyiik bir kafile dc,

felebtmn al.m ve fazd Fatih'in ve diinyaiara s.gmryan Selirn'in yuksek nastyeli haluk cocuklari, seiam size...'
lle

^^

dehilen

grripte binnetice

Va

ag^ W*

ohR

Bcyrut'a gitmijti. Bcyrut'un rniislim ve gayr-i miislim biitun halki, bu

fclafctzcde Osmanogullan'na kari emsalsiz bir karjilama merSsimi tertiplemijlir.

MaL r1 Mahmud Sevket

yer.e 5mi( ,
tar

*?* Sere" Carai ****** anlatlIacak

<"="

^zade

Bunu

bir gorgii gahidi olarak anlalan

Manavoglu Nevres

Efendi TUrkiye'den c.kt.k.an sonra Orada var.,k ve cocuksuz hataron maU

MtaA

yasama

imkanlS

diizcni kurmustu. Fakat

Bey diyor

ki:

.962 yillnd a Nas.r taraftndan 24

Yunanistan'daki buyiik bir

Vapur Beyrut

lirnanina dcmirlemisti. Cumhuriyet-pcrver olan

"WU

Fransa'nin Curnhuriyeltcn evvel haksever ve hiirriyetsever olan kibar

mrast,
resnrer,

Vabde Suitan'dan kendisine kalan Bunu Yunamstanta koparmay.

rahu kendini gosteimij, a9ikia bulunan

bir

barb gcmisinin motorlari ka-

vaad eden M,s,r

raya cikmak icin emirlerine tahsis olundugu bir subay tarafindan ar/o-

tanzim ed Umi bir vekSietnameyi imzaiay.p vermeml

Hukledn

lunmusUi. Rrhlimda yer alan resmi bir ihtirara kit'asindan sonra

aijiran,

haia inanmayan hayretten hiddcte, hiddettcn teessiire,

denyeyek, Rumlann malianna ei kymay , asarlami5t , ehzade n>d 5cv k Efendi O'nun tanzim
ediien

oT-

veka.etnaL

leessurdcn gefkate diien Beyrut halki siralanmigti.

sted^n, kavradtg,

s i
'

bu

tekiifi

reddetm i u. Nastr,

ie nlyajll ha.as,ndTk2

Simdi ehzadeler, Sultanlar crkiyor ve aglayan, inleyen, hickiran

Beyrut halkinm rautemadi act alkilan arasmda otellerine gidiyorlardi.

ZIT: arnnda Mrsri

I>rd..?!

"enaIm ' 5 OTabuna ^^-Busebepie 5 ehzade ye24

terketmesi, poiis marife,i yI e tebiig edilmistl

kojklerini,

anda Beyrut mahjeri bir ekilde kaynadi. konaklanm Osmanli Ailesi mensuplanna terkederek onlann

Ve

ZavaT

Beyrut erafi

istirahatlarmi temin

eylemek uzere'bu Hanedam adeta kapimiti. Bey-

Cunku

hie b,r devletin teb'as, degildi.

rutlulann kani onlan otellerde gormeye tahammul edememiti.

Bu Mle

saga sola ko arke Franstz 5 Sefirinin kendisini

BByle sastnrns

Beyrutlulann sSdece Halifeleri'nin cocuklan

felerirhizin

idi.

YabizimL.

Hem hali-

ve

hem de p3diahlanrmzin ve tWhimizi yazanlarm

Sivrr;:

farethtasinc gi,mi5ti sefir

-

Ef n .ye takdtm

et rais

ve kendisini k.z, Nermin Su.tan efendiyle

Fakat cjiib-i dikk^planrsu
10

m >** fi

LI Li Lit

bir nalde

SociMarrdegil miydi?

SeiSm Size! At iistijnde bir devlet-i muazzama kuran Buyiik Osman'in necip cocuklan seiam size! Adalel ve asSyigle, hiirriyet

^^Bu^Franstzpasaportuydn.
100-Manvosl Nevres Bay
-

a.g.e. sh.

S>

uiam'm'..

'162

I.',-!.''."!

KAD1R MISIRO&LUV
hanesinin karisma

OSMANOSUtMRl'NlN DRAM!
1 1

idi ki; bunlarclaki milliyet

Osman

kclimesi

yazdmisb.
dttrt saat

Demek

ki,

Fransa Cumhuriyeti, Miisliimaii Nasir'm yirrai

icinde yaka paca hudut dii

raisafiri

ctmek

isledigi bir
isliyor, I)u

Osmanli
maksadla

sozde rniislurnanlann bu adt davrarustandan s,zlamayacak vicdan ne vicdandrr!... Kizarmayacak yiiz, hakikaien ne hayas.z biryuzdiirf...

$ehzadesini kiziyla birliklc scrcf

hie bir muracaal viiki

yapmak

olmaksizm kcndiliginden onlara

bircr pasaport

II

lanzim cdiyor vo son derccc cemilckiir bir jesle de milliyetlerini

Osm
1

OSMANOGULLARI'NIN ACIKLI GURBET HAYATLARINDAN SAHNELER

anil
sefirine,

olarak gostermis. bulunuyordu.

Bu

hfidiscdcn fcvkallide

mulchassis olan gehz&de

Mahmud

ijcvkct Efendi,

Fransiz

SULTAN VAHIDEDDlN

bu

iyiligi

kcndisinc nigin yaptigini sormasi tteerine de n cev-

abialiyordu:
- Senin

ccdSdm Kanuni olmasaydi, hugun

bir

Fransa

mevcud

ol-

mayacak[i!...

Bu

sozii

soylcycn Osmanogullan'nm dinindcn, dilindcn ve ukindan

olmayau
.

bir yabanciydi. Uslelik, larihlc

Kanuni'mn Fransa'ya

yaptig,

iyiliklc, biitun

Osmanogullan'nm TUrk

Milleti'nc karji ifa cyledikleri

nun kabul

heyeeanli mcsajiar teaati edi.mis ve sonunda da Sultan Vahideddin'e arzusuedildigini bildirmijti.

Sultan Vahiddedin, evyelee de lemas edildigi uzere, hayatin, ehhfcedc goruncc Is,anbul'dan ayn.may, kararlaguirms ve bu maksatla ng,,z ta,, Kuvveeri Kumandan, Genera, Harington a mUracaat elm 131,. Bu, ,ng,l,zler', aray.p da bulamad.g, ve - daha dogru bir jfadcyle . ydlardan beri plalad,klar, iki yuzlii siyasetin matlub olan neticesi id,. Bu sebeple, Istanbul ve Londra arasrnda telsizlerle
.

hizmet vc

iyiliklerin kiyasina

imkan olmadig, asdcar degil midir? Boyle

ikcn bizim kundakdaki btgunah cocuklanna kadar bir gecede aziz valanlarmdan lard cltigimiz ffllih ccdadimizin bu feiaketzcdc cocuklanna
ecncbilcrin
-

Sultan Vahideddin, yanmda yegane Sehzadesi Ertugrul Efend. ve birkac bendegSn, oldugu halde, a

bizim yuzumiizii kizarlmasi lazim gelen

bu alakasi sadece
cogaltmak daima

.gamsmde bUkumdarlara mahsus

mandan, O'na
ingiliz Krai,

bir

bu

bu- iki misalc miinhasu- dcgildir. tstenirse misallcri

mumkiindur,

Nasir'a gclince; O'nun Osmanogullan'na kari seyyiati sadece

KSg?
Cllnkfl buras,
bir

nam Ho geldinizj. demisti. Hemen o 86 "* hMSe tU(U " d ""- -* "^-sine

1 a y a , isimli tngiliz harb merasimle ka^,lam, st , Gemi ku-

ehzade

Mahmud

$evket Efendi'nin

mabna mulkiine

el

koymak-

btidud tan ye Yunanistan'daki mirasnu elc gecirmck icin O'nu yakapaca

haricine cikartmaktan ibaret degildir. Osmanogullan'nin en kiymctli

Sultan Vahiddedin, yola 9 ,karken nereye gidecegini dd unmus 5 ve plan.am, degddi. O'nu 5 bir miiddet el atada ve g8z bapsiade tutmak lste yen Ingilizler, kendisine Mala Adas,'n, lelkin ve tavsiye elffler

sehzadelerinden

biri

olan

Namik

Efendi'yi nicbir alakasi plrnayan bir

lakim hareketle.rle alakali gostererek

zindana atan ve O'nun hayatmm

hapistcson buimasrna sebep olan da Nasir'dir!

',

.Hrastiyan memlekellcrde p r e n s p r e n s e s diye el

bazi tistunde tutulan Osmanogullan'na kar, bizim veya Nasir gibi

-bulavayeyeuytekgj Kasim 1922'deMatoAda s ,'ae,km,Jt, A hk dCV et rCiSi USUl veica P la' * kai^danan Sultan v SO!!!! l ada umuml Vahideddm , Valisi Maresal Lord Pljimer, Ingiliz Krai,
'

mustahkem bir Ingiliz ussuydu. Bu hususta her-hangi' karar ve haz,rl,g, olmayan Sultan Vahiddedin de simdilik

184

KADIR MISIROSLU

OSMANOSULLARI'NIN DRAMI
namma selamlamis

tir.

las

ve:

zaman huzura kabul olunmam.slardn-.

Saray.ndak. tesrifat usulii derhal
tiirlii

Misafiretiniz adamiza vc sahsen bana seref verecek-

Zira,

Orada da aynen Osrnanh

Majeste Krai ve fmparator'um, her

emir ve arzu-

lanmzin ifasma beni me'inur buyurmuslardir demis Sultan

Vahideddin de:

Hasmetlu

tngiltere

Krali ve

Denizasin Dominyon-

rein

usuller dairesinde kabul ediyordu, Ustehk bu vali Turk asc.lar leminine kadar O'nun is.iraha.i eunden gelen herseyi yapmisu.

te'sis edilmisd. Sultan Vahideddin e Si r olarak bulundugu Maresal riitbesindeki Ada Uraumf VfflMnJ dani huzuruna Yddiz Saraymdaki

mde

bir nevi

lann HUkiimdan ve Hindistan tmparatoru. Hazretlcri'nin

hakkimda gbsterdikleri

asil

aliika

ve

misafirperverlikten

pek miitehassisim. Kendilerinc tesekkiiratinii iblag buyurmanini rica eder ve Tiirkler'in Padisahi ve tslamlann
,

Halifesi Slfatlanmi kat'iyen

muhafaza etmegc azmetinis buederhn."

101

lundugumu tekrar arz ve

te'kit

karsibguu vermisti.

eski diizenin az buraya ad.rmn, ait* andan i.ibaren sdalma ia basta.st, Vatamndan ve Site eftadmdan aynlnus.t. Yanmda oglu Ertuuru. Efendi'den baska hicbir yak.m yoktu. "Bir nevi esarete ve kalcbemlige benzethgi bu misafirlik Sultan Vahideddin'i daha dk gunden sikmaya baslamis ve O'na pek agir gelmisti.

Sultan Vahideddin Malta Adas.'nda boylecc

-

? ok kurulmus olmas.na ragmen

Sultan Vahideddin Malta Adasi'mn; Sclima Kasabasi sahillerinde bnlunan eski bir kalcnin surlanyla kusstllmis Pini Kislasi'na
ycrlestirilmisti.

Burasi Adadaki

vazifeli ingilizlcrin ikameti icin

? Metl
1

P " ?e

6,er vf'"

d " ra leSe "eSine " 1?id kemiren hiCran

P**"

Ba
8ibi
'

M^yinci
hk

""

* Cte

^
y

ke -

hazirlanmisti. Sultan Valiideddin'c denize nazir sekiz odali bir kisim

tahsis

edilmisli.

Buraya oglu Schzade Ertugrul Efendi,

Mabeyinci

iki

harem

agasi, Serlabib Nes'et Pasa,

Omer Yaver

Pasa, Eski

Pa |a> Sehzade Cem facias.n.n deh5etini 5U laykyle al, y r m Benim i|e(i ced
.

"

aJlda

dasHnr'diyeinledi.""12
hizmetine bakan emektar kalfalardan

Sinop Mebusu Ziihiis Bey

baska
bir
tiitiinciibasi,

ile

seccMecibasi, ibrikdarbasi ve berberbasiyla buyiik

Bu

arada ingiliz

Avam Kamaras.'nda kendisine resmen

fazla

kalabahk

teskil

cdcn maiyyetiyle

birlikte yerlesen

Sultan Vahi-

aynlmas, mevzuubahs edilip de, kuslah bir ingiliz meb'usunun:

"-

bir tahsisat

deddin
misli.

dalra ilk giinden ilibaren hie

kimseyle goriismeyi kabul etmehalkindan baska bir de Avru-

Bu Turk Padisah.nm ii2 den y

a
,

Halbuki adamn miitecessis

yerli

pa'dan ve hatta Amerika'dan kosup gelen bircok muhabir O'nu

grirmeye ve bir miilakat lemin etmeye can atiyorlardi. Sultan Vahideddin'in kimseyle gBriismeyi kabul etmemesi yuziinden O'nun adaya
gelisiyle tesadiifen basgdsteren biiyiik firtinayi ballandira ballandira

z ya,

Zln Q :

Ciinka kendisi . boyle b,r talebl olmam, , re'sen O'na bir tahsisat aynlmas. mevzuubafc edil ra i i. Halbuki S( bdyle bir ey kararla

nm

busbutun elem ve kedere gark etmisti.

Para

^M'?" 'da

kans, vard.r.

On-

sarfettigi be-

lm lsa

bile

Vah,dedd,nbunu kabul edebilecek

102
-

SZ

bir .iynette degildi.

Bunun

gazelelerine haber vermekle

101
-

iktifa
-

eden bu rnuhabirler, hemen hi? bir

son*,-

Tank Miimtaz GOZTEPE

Tank Miimtaz GOZTEPE

1

a.g.e.

Osmanogullan'mn Son Padisahi Vahideddin

20

sh 22

Gurbet Cehennemindc, Istanbul,

969, sh.

,.,){

KADIR MIS1RO&LU
"187

tan pck cok rnisalinc gShid olunmustur.

Adaya

gelisjnln uclineii guniindc idi ki, lngiliz

Umumi Valisi, kenHilafet

disinc Istanbul malirecli bir haberi arzctti. Bu,

TBMM'nin O'nu

Makarm'ndan
diginc dairdi.
"-

lial'cderefc

ycrine Abdiilmecid Ef'endi'yi nasbcyledetect; hiddetli bir sesle:

Bunu duyar duymaz. son

rsiiivekkil-i

Beni ancak

zis.anim

hall

edebilir,"

'

demistir.

Malla Adasi'nda imkanlarma gore ycni bir diizen kurarak yasayan Sultan Vahideddin'e lngiliz

Umumi

Valisi digcr bir

gun do o zaman

Hicaz Krah bulunan erif Hiiseyin'in kcndisini mukaddcs bcldclcri

ziyfiret icin

davct eltigmc dair bir telgraf

gctirdi.

Bu

telgrafta:

"-

Yeryiiziiniin

Halifesi

ve

urnum tslamlar'm imami,

Hicaz
Krali

Emir-ill

rnii'minin,

Efendimiz Hazretlerini
Ka'be-i
eder.

Hiiseyin

kullari,

Muazzama'mn
Dindarane
bir

muazzam
mebutiyetle
105

misaflrllglne

davet

hak-j pay-i jahanelerine yiiz surer." denilmekteydi.

Hakikatte, crif Hiiseyin'in telgraftnda bahsettigi s a d a hicbir alakasi yoktu.

ka

tle

Daha evvel Osmanh

Devleti'ne kari girigtigi

malum
asil

hareketlcrle

gecirmekti.

maksadi, hi? siiphesiz IX

bunu actkca orlaya koymus. bulunuyordu. O'nun "Hilafet M a k a m 1 "ni ele

104
105

Tirik Miimtaz

COZTEFE
-

a.g.c

sh.

25

Tank Miimtaz GOZTEPE

a.f.e. sh.

39

106

orif Hiiseyin Tiirkiye'de Hilafct'in ilgasindan cok once Halite olmak

hevesine kapitais bulunuyordu. (Bkz.

miit.)

Tank Miimlaz GOZTEPE,

a.g.e. ah.

89 ve

EsSsen

o,

daha Birinci Cihan Harbi balad!ginda biiyuk

bir Islam Imparatorlugu

hayal etmis. ve bu ugurda mctbuu olan Osmanli Devleti'ne karsi silah cekmekten
cekinmcmisli. (TafsilSl icin bkz. Nflci Kasif Kiciman
-

Medine MOdafaasi

- Istanbul,

1971} bu hususta dayanagi da -maalesef-

Ingilizlerdi.

O'nun bu niyette otdugunu cok

iyi

bilcn Sultan

AbdoIStamfd,

saltanati

boyunca

*
Mr.
,

,'
.

:KAD!RMISIRQ<5Ltl

OSMANOSULLARfNIN DRAMI
Suited Vrtideddi. kendisi de daha ad.m alar alma*
Ingiliz

I*

s,k,lmayaba lad,g, Malta'da, Hicaz'a giderek Haremeyn'i ziyaretet.ikich p ra Mcdtne-i Miinevvere'dc ycr.e^eyi dii s r,rrni f 5li, W Huseymm bu davetten astl olan maksadm, anlamamazl.k an gelmeyucrc.hetb.OerrA ten bunu, kendisine davct lelgraftm getiren

Umumt Valisi'ne verdigi

Asaletracab!...

ju cevap

af&ca gftsteimektedir:

L ,
bihater

!::::t

ta!^" 'r^' f Huswi **

U "" 5VeHiCa2a

"
5"'fcn

**

i
'

F' k

<*-

r.

* *
.

Ha?metlu Kraliniza sa miihim noktayi ki, Ravza-yi Nebiye yuz siirmck iizere tticaz'a gitnieyi Krai Hiiseyin HazreUeri'nin davcti uzerine kabul etmi$ degllim. Ben bu tlaveti
iblag etmenizi

"-

bilhassa rica cderim

ota

S?rtf HfeeyU,

HUM
s

Makam ,

Mc

zi anim Peygaraberimiz Hazrctleri'nin davetleri oiarak kabul ve emsalsiz bir manevi miijde olduguna iman ederek kabul ediyorum." 107

muvekkil-i

ctmck
. .

de

c,py cs , cy c .becburedeeeklerdi. (,932) Ahcak gM, HBB, elde e,,ek s evd as ,d a vazgecme,,,,.
p aka ,
Mulusu E,i El
-

h a**h, beldeyi do sitae E eci s buI lltlyordu Fak Sua jnc 5 k M.,*, 9ck m =ye ve **. do|m -** k ,ca rak b uau ki fta, h| vS
ik.

g.nm it , ftta. b

a
.

bjr
.

,, nd ,

MddE vc Mcdinc e

P .P
_

V.
n

^ e d

Teklif kabul oluhunca 30 Kasim 1922 tarihinde erif Hfiseyin'e

ju cevabt telgraf sekildi:

i,

, isi , le

HO*,,,,, .onuna kad

lohaft|r

^
1

"Atabe-i Felekmertebe-i Cenab-i Hilafetpenahi-i Akdesediye hitaben sekilen telgrafname-i hajraetpenahileri, son derece surur-i jahaneyi mucip oldu. Ravza-i Nebiye
yiiz

H n .^i-i
l
i

buhmdg "El
bil

wS
1 -

" "7, Jf
2
-

Me.li.-il

idSre

" , '" KU *'' e

'

siirmek ve muvekkil-i zijanin davet emirlerini yerine

iizere

<"""'

***

Nt

.ak kararlar

I ve
kararta,

getirmek

derhal

harekete

karar verdiklerinin

meV2UU " daki

"

2Uli""""

"<

*W^.

Bu

tejekkurat-i sahaneleriyle birlikte zat-i hajmetpenahilerine iblagini kulunuza irade buyurduklan ve hareket giiniiniin ayrica if'ar edilecegi maruzdur."
I0S

Serif Hiiseyin Hllfflel jartlann, hSiz degildir.

Yaluu Kurey, labiles meosup bulu mak

le^kij

jerefi,

meziyct
3 1

aft oImak y lM

bir

etmcz.

*r.

,rlf Hii^ln, eger as ieap,., Ve ltUm Ale=mlto!o ydksek lerakk, ve .efeyyaztau l iyiklv , a kav ,ayaW le t bir H , 1 a fe > ?

ra efaa,Iar.,
r

Derhal hazirliklar ikrnal edilerek bUtiin bendegah ile birlikte yola vikan Sultan Vahideddin'i guzergahta ugradiklari Iskenderiye'de Serif Hiiseyin larafindan gonderilmis olan o|lu Emir

Abdullah

Mtm tort

'

kalabahk maiyeliyle
,e sk il

birlikte satafatli bir surette istikbal etraigtir.

Emir

umtoiyle naye, e lm eyi

laabhu,

eylee

Kendisinc hat edilcbilir."

aneak o zaman

Abdullah bir {ok

"-

illifatian

sonra Sultan Vahideddin'e:

B
.

k '

h ?-if H^vM,

Velinimetim,
baki ve
Birinci

Hanedan-,
layezaldir.
'

Al-i

ganmiza
n4mina

m ka ^fiteftft^ ""*' ** k ,, bkz Tank Mlimta GOZTEPE A 54 Ws Soil,. Vahldedd.n'in Ota

(Osn,a^,l,ga
i

tfyfeine d.ve, mcs i d. lakip c'igi bu .aak,,, ,c , gWiltali faaliyeUer eMe.indendi. Faka, bu dave, vaki l ur o!maz Arep 5one, nambliderlerinden SeyyW Tallb'un Naklb fektigi bir lelgrafla Su a vi
de
ir.e

O .*.

HilSfc davita,. s ya du.iirmeye k af,

gel^i,

ubiidiyetimiz

Vallde*.,,,'! raukadde* beldclerin

Pederim

kar? t Hicaz Krali

Atabe-i

Celadetlu

Huseyin

Kulunuz

Hilafetpenahilerinize yiiz surerim." demigtir. Bu Sultan Vahideddin'e hazirlanan biiyuk bir karsdama merasiminin
ilk adimiydi.

ta bu eabb, d,kkat Arap Lideri hakkinda

ag.c.

dar bagl,

a-

9 i

Bu
107

sirada, IstanbuI'dan yeni idareyle

uyusmasi imkaini olmayaii

ve miil .)

en,

ba slar,d.be kip

elli|i

bu

hil , fM

d8vfc , ndiffl

^^ ^^ ^

Birinei Cihar. Harbi

-Tank Miimtaz GOZTEPE

i.g.e. sb.

41

I0S-a.y.

190. eski devlet ricali

.,,,.,

KAplR.MISIRp.StU

OSMANiaiiiiAwWlNTDRAMI
dc kiraladiklan
bir

gcmiyle kalabalik bir kafile halinde

m
alhlar gcliyorlar;

Misir'a gclmis, bulunuyorlardi. Bunlar, matbuata akseden Tiirkiye haberleri|nin tesiriyle Misir eflcar-i
;

En " de

A raP

bCi " SUvari

fc^"'"**"**.

umumiyesince son derecede sog'uk

k arilanmis; ve halta hain okluklanna dair ba'zi yazilar bile

yayihlanmi. Gerceklen bunlar arasmda bulunan Seyhulislam Mustafa Sabri Efendi,

olarak, kcmal-i ; ram He divan duruyordu. Ondan sonraki arabalarda mevkilerine 8re

Julian Vah.dedd.n, arabanin arkas.n. .yalmz isgal ediyor. Krai Husey.n kar 5 ,smdaki yerde ellerini kavujiur?

M. Kemal Pa$a bakkinduki mehur

fctvayi vcr-

maiyelycralmi!ardir.

en 'cyhiilislam zanncdtlerek:

"Felyahya Mustafa

Kemal

vel

yesgut-i!

havene!." 109
Misjr'da
iyi

BasareUedavul.irampetsesleriaiasindaMekke'yevanldi Krai Huscym, Sultan Vahideddin'i agirlamak husDsunda,

hicbir fcdokariiklail cekinmiyor, aynca tecellj icin elinden, daha dogrosu dilinden golem csirgemiyordu. Sonralan, maiyetindeki zevattan dinledigime gore Krai Hiiseyin hicbir zaman Sultan Vahideddin'in mUsaadesi olmadan huzura girmemisfc

avazeleriyle protesto bile edilmi^ti.

Emir Abdullah,

kanjilanmayan bu katabalik gurbel kafilcsinc mcnsup olanlan da,

Hicaz'a davet i$n Sultan Vahideddin'den miisaadc istcmis.li.
suretle Sultan

Bu

Vahideddin'in maiyyetine kalilan bu eski

rical-i

askc-

riyye ve ilmiyye tnensuplan kafileyi bir kal daha kalabaliklatirmisji.

erif Hiiseyin onlan da Sultan

Vahideddin'in gerefine tzaz ve

hamiligindcn Halife-

ikiama gark etmeyj ve bu suretle

lige

Osmanh ricalinin

ak ederek

islanbal'da bir Binba 5 , Tahsin Bey, Bulgaryal, bir InkHapa o da Arabistan'a gecmis ve Krai Hiiseyin'in

zSbit vardi
te.

ordusuna

gecmeyi lasarlamia.

Bu kalabahk kSfilenin Cidde'de kar$ilams,L cidden gorulmemis. bir a%ile cercySn etmiti. Sultan Vahideddin'i herhangi bir suretle
ikna ederek O'ndan HilSfeti almayi planlayan Serif Hiiseyin Paa

W<h

Harbiye Vezirligi'ne kadar yiikselmisti. Art* Binbas. Buiy ktU HiC3Z rdUSU 1CUma " c,ani Vekili
'

Sty* Tahsin

V vahideddin e
"tikl

^J
n

3 hUZUrda

buhmdu & u

bir

g" Krai Huseyin, Sultan

jbylc soylemisti:
et-

bu mcr&simin gaiafalim saglatnak

icin higbir

masraftan cekirirnemilir.

Bunu

Refii

Cevad Ulunay'in yukanda

bahsi gccen hikiratindan

,

Ecdadimizin Hareraeyn-i Serifeyn'e ve dolayisiyle tslamiyet'e

alinanusanrlarcokgu'/,cllasyiretmektedir.

"Vapurdan cikugi yerden arabalann olduklan maballe kadar ipek

halilar serilmiti.

Sultan Vahideddin,

sariki hala

Osmanh

Devleti'nin tahtinda otu-

yabnda lekrar.tac-u lahtinizieiegefirip Dar-ul HilSfeyi tesrif buyurursunuz. Ecdad-i izaraanizin icinde, cok daha mii 5 kil dumralarda olanlar bulunmuslardir. Bunlann hepsi, cilve-i Rabbanldir." "
gerekse etrafi gftriitaemi? ikram ve

hizraet, bUyuk.iir. Alem. inkiklplarla doludur. ahsiyet-i muhteremlennin mSruz kaldtklan haletkaderih bir cilvesidir. Jnprthh-pek

niyormus, da, Hicaz Krali'ni ziy&rete gidiyormus/gibi merasim

yapihyordu.

:'...'.:
Osmanh
ve Hicaz bayraklan
ile

Butiih Cidde,

donanmi, bando,
ba-^

mizikalar, mafiar gahyorlar, Sultan Vahideddin, ayagini karaya

sar bastriaz, trjplaratilrnaya basjiyordu.

109

Yagasm Mustafa Kemal, kahrolsim

pisirmesini bilea asyilargeurtmis. Sul tan Vahideddin ve raahiyetindekiierin istiraha^

.

h ^ T" biiyUk masraf sebepsiz baslan,,?,, Bu kadar ihdyar ^dilemezdi! Huseyn Pa 5 a ta Misir'dan Turk usulu yeraek

Hicaz'daki ikametleri miiddelince, gerek Sultan Vahideddin ve iltifatlara gark edilmijlerdir. C fc al2ka Sul,an VohMeddWi

kaskulandirmaya

Serif
'

hainlerl demektir.

110

Ml C^,a ULUNAY

a. fr i.

Tcre a m i Ga te!

"

i,

14 Kasim ,969

192

KADIR MISIROSLU
saglamak icin elden gelen herseyi yapmi$ti. Yavas
sik:

OSMANOSULIARI'NIN DRAMI
yavas. tlalyan Krali

Ierini

Viktor Emanuel

ile

Basvekil Mussolini bilahare de

sikilmaya baskiyan Sultan Vahideddin clrafindakilere sik

"-

ziyaretine gelmisterdir.

Bu adamin bu derece

basjadi. Allah

israrli ikramlari beni sikmaya vcre de altindan capan oglu cikmasaydi!"

vukuati o

Saltan Vahideddin, vatam terk ediginden buraya kadar gecen zaman Istanbul'da kalmi bulunan kizi Sabifna Sultan'a

diyc dcrl yanmaya vc O'nun elindcn kurtulmamn carelerini araraaya baslamisU. Tara bu sirada yerlilcrm san humtna dediklcri alcgli bir has-

yazdigi 5U tafsilath mektupta kendisine hOlasatan anlalmiste.

tahga yakalanarak onbes

"Benim melekhaslet Sabihom;

IVlektubun ellrne pelt gee vasil

giin oliimtc pcnccles.ti.

Bu, oylo bir

illetti ki,

yakatananlardan milyonda bir kurtulan olmazdi. Sultan Vahideddin

bir jaiis escri olarak kurluJmustu.

olabildUBugun kadar

Klirre-i

Bu

vcsileylc Mckkc'nin havasimn

Arz'dan

haric

bir

seyyarade

ikfimst

ediyormuaum

gibl

maktu-

kcndisinc agir gcldigindcn bahislc ijerif Hiiseyin'in elindcn kurtulinak istcdi. Fakal Serif Huseyin ikram, izas ve iltil'aila daha da ileri
giderek O'nun bu bolgcnin yaylasi mevkiindc bulunai) Taife gittneye
adcta icbar
ctli.

plasmak mtimkiin olamiyor, Mleye mektup yazip cevabini almak muskiiiata laakal bir bucuk ay sabra muhtac kahyor ve bu iiaveten benim bir yarde durmayip tebdil-i mahal ve mekan
edisim
biiebatun

Boyle

bir miiddet

Sultan Vahideddin bir miiddct dc Taifle agirlandi. daha vakit gecirdikten sonra, buradan ayrdmak icin

muhaberoyi

l?kai

ediyordu.

Bir

tiirlii

roektu-

piarim bulamiyordum.

Hamd

oteun, simdl, agar cilve-i kadar bisi

Kiirre-I

kat'i bir

jckildc karar vcrdi. erif

Huseyin O'na Hac zamanma kadar

giiriif up,

baska
jekeste

bir

muhile aavkeimezso

Ars dahilinde

latif

bir

imem'

kalarak gegitli Islam biiyiiklcriyle

k.-iybclligi lac

konusmasuu ve bu surede
elmck
istediyse

aram tmekteyim. Mektuplasmak, on ve on

iki

gun xarhnda
ilzoreykon

ve labtina iekrar

nail olabileccgini lelkin

miimkunl...

Hemen Miami ahvalimden haberdar kilmak

dc kabul eltiremcdi.
Hicaz'dan ayrilan Sultan Vahideddin once Misir'a yerle$mek
tedi.
is-

aenin Doktor Pasa'ya yazdigtn kegit golds, okudu'm,

rag

esnada

bi*

basim mahud nevraljlden mucdaripti.

Sir

gay yasamadim. Ev-

Fakat o sirada Misir Krali Birinci

Fuad buna pek

velsi giin

rSzi
bir likir

ele

gorunmedi. Ciinkii kendisi de Hica/, Krali Jerif Huseyin gibi HiBfeti gecirmek istiyor ve bu sifali rautiafazada israr ve hassasiyet

63 gunliik mektubunu alines gayretimi ioplayip prian ve rasedar ellerimin yarduniyle bu ksgidi"karalayip poatkl,

aya verdim. Bilmom

gosleren Sultan Vahideddin'in Misir'da ikametini kendisi icin mahzurlu buluycrdu.

mecmOundan
sizlik

bir

moSI

i3llhrae edabllecek raisin?

mektubun muhtavi oldugu kelimelerin Esasen (?ielake-

Bu durum

sebebiyle, kudrej-i tahrlr ve infSdan Aoiz kalemimte bu deta

anlasiiinca,

Sultan Vahideddin Avru-

pa'da ikametinin daha dogru olacagim dusunmiis, ve bu raaksatla

italya'nin

WIekke'nin

(hamam

harfirau"

dlyeniem,

sira

hamam

hararaiinds

Cenove limamna gelcrek en

rulubet vardir; ancak

hnn

hararetsna bertzor)

kavumcu sicaginda

giizel sayfiye yerlerinden biri

olan

"San

Reno "ya

yerlesmijtir.

Burada

"VillaParodi"

haxirlop yumurta gibi pismis bir dlmagin mahsulii aneak bu kadar

olur. Eflasur gor,

haaaaten

rlea aderitn.

isminde bir koskii kiralayarak orada oturmaya bajladi. Sagdan soldan diger gurbctzedeler de oraya geliyorlardi. Daha Cenova'da karaya

ayagim basar basmaz bajta tlalyan

Krali

Viktor Emanuel

ile

Basvekil

Melegim, mektubumu dlkkatl oku! Aman, gacan dotaki gibi yin aO-i (eiohhiim kapilma! Sundan akdem, son deros yais va
aaabiyatls hamsiren yoEdigun bir kiignta sans aid bir eiimiaya
koprsai9tlh, Sakin yine (syl

Mussolini olmak uzere parlak bir sekilde istikbal edilmiti. Viktor Emanuel'i daha gehzadcliginden tamyordu. Sultan Abdtilhainid za-

bambagka
olmasmt.,.

bir

man4 varerek vaveyla

Sabiha'min,
naail

maninda O'nu

istanbul'da misafir etmis ve agirlamisti.

Bu

sebeple

Ben

insan

saklinde

bir

maiek

W
hayirhahligini,

KADIR MISIRO&LU
Degil,

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
icin,

195

oldugunu bilmez mlyim?

mi

yalmz benim
lakdir

herkes

icin

icabtnda fedekarligmi

miicaveret hi$bir

etmez miyfm? Boyle

zaman Melik Hiiseyn'e

o
belde-i

iltica

manasini tazammun
beyn-el

ki; hemsirene biraz mugberim, Yeis ve felaketin asabrma verdigi zaaf tesiriyle hastl olan sO-i zan ve serzenis ona aiddi. Her neyse, gecen gecti giizelim; hem de odestik. Artik bu kadar bahis burada kalsinl... Bi-

sanirsm

nurum?! Sence de malumdur

edemiyeoegi

gibi

mubareke

ise

muslimm
kadar
bir

miisterek bir dar-ul etnan olup kimseniri orada hakk-l temelluk ve

tahakkiimu
ferd-i

miinleriden
sifatryle

cari

olamiyacagmdan her
isem de
bera-yi

n'e

muslim

gidebilir

Ihtiyat

Melik

raz da ahval-i umflmiye ve hususiyem hakkinda muhtasaran malGmat vereyim. Gerci verecegim malflmat maalesef pek muhtasardir.

Huseyin'e

miiracati

oldugumu

Melik-i

munasip bularak Medine'ye azimet fikrinde miisSruniJeyhB is'ar ederek Mekke'ye

Arzu ettigim ve ettigin

degildir.

gibi

tafsilat

ve fzahat-i lazimeyi

muhtevi

Sebeb-i

miicbir

ise,

evvei

beevvel

mezahim-i
ta-

ugramadan dogruca Medine'ye miiteveccihen hareket edecektim. Ben karanmr is'ar elmege vakit kalmadan Melik Hiiseyn'den birbimiiteakip aldigim telgraflarla Mekke'ye, d^vel olundum. Esasen bu davet benim karanma muvafik oidugu gibi bu vesiyie ile Beytullah'l da ziyaret edip badehQ Medine'ye gifmeyi munasip
rini

seferiyenin

dimagima

verdigi taab sebebiyle

90k yazi yazmaga

kalip

hammuliim yok, Saniyen simdiki aramgahimda

kalmaya-

cagim sabit degil, mekuk!... Binaenaleyh yakm bir zamanda bu tahakkuk edecek ve ben de dinlenmis olacagim. insallah bundan
sonraki

gordiim.

mektubumda

istedigin gibi tafsilati

hikfiye-i

bulacaksm nurum.
ve maziye:

Cenab-i Hak ve Resule malumdur

siyasi

ki;

bu iesebbiisiime asla
hakim
degil.
Sir*

bir

Gelelim srmdilik edecegim

Hafiz-r

miitaiea
te'siri

ve

tesvikal-i

hariciye

hal

Cenab-i
tiiHii

vatan

cidalinin

Mutlaka hezaran hamd-ii siikran! Bedhahlarimrnn her

ve hissiyat-i

diniyemin galeyani ami! olmustiir.

isSalanna
Mflcize

ragmen,

manayi

Vakta

ki;

Wiekke'ye muvasaiat ettim,

hakikisiyle

sihhat

ve

afiyetteyim.

nevinden
turlii

olarak

alfide hiisn-t kabul

ihtiyar

ve

manevT her
ediyor.

ve her giina taab

istirahete
ki;

vucudum maddi ve ve alama mukavemet etti ve

nahif
nasil
bir

(art-i hurmet ve tazim ve fevkve tekrime mazhar oldum. Bu kadar hiisn-i ka-

Yalmz siddette
sana

muhtacim o kadar. Herkesten

meeburiyet-i
gi-

ziyade

malumdur
ile

istanbul'dan

misafirperverlige mukabil hemen Medine'ye azimet munasip olamiyacagmdan birkac giin temdid-i ikamete mecbur kaldim. Bu miiddet zarlmda Medjne'nin ahval-i umOmiyesi ve
asayls-i mahalliyesini tetkit ve tahkik eyledim. Hicbir vechile tem-

bul

ve

elime ve miicbire

ciktim.

Mufarakatim esnasinda nereye

mechiildu.
gordiiklerini
ingilizler

decegim bence mukarrer

degil,

bir

zaman-l

muvakkat

icin

Malta'yi

munasip

bana yolda iken haet-

bor verdiier, zaruri muvaffakat ettim. Dana Malta'ya muvasaiat

tkamete halen sStih olamiyacagma, hususiyle aile eelbine imkan bufunmadigma kani oldum. Bir taraftan hac mevsimi tekarriip ediyor, diger taraftan da Mekke'nin harareti giin be giin tadid-i
bir surette artiyordu. Biz sicaktan ve adem-i tahammiilden bahis ve sik^yet ettikse Melik Hiiseyin basta eksar-i iimera ve eraf memleket-i Taif'in letafet-l havasmdan bahisle

memistik,
mes'uduri

vatan-t
hululiine

azime avdet Jhtimalinin husulime ve o

kadar haysiyet ve
sitat-i

hammiiHersa

an-i

hususiyem
ikamet

Tcabi

memaiik-i

ecnebiyede,

bahusus
folutahara-i

maaile

munasip
ilti-

olamiyacagmdan Ravza-i
s.evkiyle

arzu

edilirse

zaman-i

Hacca

Cendb-i Risaletpenahiye

katindigi

cayi ve vakt-i miisaidc kadar miicaverett sirr hissiyat-i diniyemin

takdirde Silenin
Artik

kadar Taff'te ikameti ve hosnut oraya celbediimesini musirren tavsiye

ecliyoriardt.

veidim.

munasip ve muvafik buidum. Kalben ve viodanen karar Hazref-i Peygambere dehalet ve beldesinde ihtiyar-i

bu kadar rica ve tavsiye Cizerine asla orasinm

sjrf
ski

ikamete salfh olamiyacagma kani oidugum halde

bera-yj hatir

X&W9 kadar gitmek

xahmetini ihtiyar eyledim.

On

gun kaldim

1%
. . .

KADIR MISIR06LU.

OSMANOGULLARI'NfN DRAMI
ve fazla duramayip Mekke'y avdet ettim. Bu
miiddetini uzattik^a
rini

197

TaiJ

seyahali ve

diger sbab-i zaruriye-i hususiye ve emsali gibi seyler ikametimiz

ederek httrmef

gosterdiler.
iatif bir

Iskenderiye'de

119

gun ikameti mi*

te-

mevsim

ilerliyor,

iklimin

kavurucu sicagi
hararet,

tesj-

miiddetince gayet
ettiler.

kosk tahsisiyle fevkaldde izaz ve ikram

gosteriyor,

muhalefet-i

hava,

siddet-i

mugfiyerei-i

Ben mutenekkiren seyShat elmekte oldugumdan resm?

sar(-i

maiset gibi takatfersa ahval hasebiyle heyet-i seferiyemiz azasr btlaislisna giinden giino ve kemal-i sur'alle vticutdan dusiiyor ve

zahu rattan

nazar, bir htikumdara edilecek hurmeti

icrada

kusur etmediler.

Eger meslek-i

siyasiyeye

muhalif olmayip
o| bisbir

da

MUnevvere miistesna) gerek Hfcaz ve gerek Misir'da ikamet etmek mesiek-i siyasiye ve ictihadima muhalif bulundugundan daha evvel aile cefbine mu>
(Medine-i

eriyordu.

Esas

Itibariyle

Misir'da katmayi ihtiyar etmis olaydim,

emin

mant yok ve

ekseriyet itibariyle Misrr efkar-r umumiyesi Istanbul halkmin arzu-

su

valik

memah'k~i

Islamiyeden

bir

miinasip
aralik

rriahalle
biiliin

azfmet

hilafi olarak fehimde idi. Nihayet oradan da Italya'ya geldik. Cenova'ya muvasalatimizda gayr-i resmt" Hukumet-i Mahalliyeden

tesebbiisatthda

bulunmustum. Lakin bu

mematik-i

Islamiyenin

sulh-u

umOmi

akdolunmak
ve
foeni

iizere

bulunmasi
dahiliyeleri

teshilata

pek ctddi htirmet gordum. Bir hafta ik^metin esnasinda her giina mazhar oldum. Akibet Cenova mulhakatmdan olup haten

miinasebetiyle
supheli

vaziyet-i

siyasiyeleri

asayis-r
hayri

Sram ettigim San

rafindan

Remo'ya geldim

geleli

Italya

memurini

ta-

ve

sayan-i

emniyet olmamasi

mesgul

ettj.

fevkalade hiirmet gormekteyim. Italya Hiikumet-i Merke-

sarf-i nazar ederek simdilik Avrupa'nin havasi mutedil ve sihhate muvatrk v dagdaga-i' a lyase Hen

Nihayet ondan da muvakkaten

ziyesi

tie

kendi memleketlerinde ikdmelimi hos gorduter ve nim

ettiler.

resmi olarak beyan-i memnflniyet bile

Hulasa-i keISm,

Fransa hudud-i cenubiyesine muUasil letafeM havasiyle mtistehir "San Ramo" kasabasmda ikameti ihtiyar ve tercib
hali

Italya

hulaseten bu satirlan karalamafctan maksadim

sana

bir

fikr-i

icmali vermektir,

Yoksa malQmat furusluk

degil!..

eyledim. Burada yedi ayhk

rriiiskul

ve muz'19 bir seyahatin yorviicutlarimizi

Benim

hiiviyet-i

hakfkiyemi hakkiyle bitmiyenler bu kSgidi okurlar-

gunlugunu amiakta ve haylice hirpalanmis

mekleyiz melegiml...

tamir et-

sa eminim lefShura veya hamdkate atfederler. Lakin bu mektup

beyannSme olmayip
kism-i
ahirinB

bir

pederin

pek sevgili ve {jal$inas ve be-

Seyahatimin
hilaf-i

gelince;

husema-yi
kiitliyen

basintn ruhunu ve hissini tamamiyle bitip takdir eden bir evladina

bedhahfarimizm her guna jsaa ve Istanbul matbuatinin

hakikaf nesriyatlarma

yazdrgi

hasbihalnSmesi
olabilir

bulunmasi

itibdriyle

bir

kiymet-i

ragmen Cenab-i Hakka cok

siikur her

mahsOsasi

zanntndayim. Oyle degil mi ruhum?

etligin icin

nereya gjttimse hut-met ve feshiial gordum ve miigayir-r hakikat bir muameteye maruz kalmadim. fptida Malta'ya viirudumda

Her ne kadar sadet harici ise de suat

cevap veriy-

orum. Ewsia gecen seneki oyunlar sebebiyle yazttan

sahibinin

memurtni tarafindan hCikiimdariarina edecekleri muameleye ve Malta Hukumet-i Mahalliyesi ve ahalisi ise, emin of giizelim, o muteassip hark,. Papa'ya gosterecekleri hiirmeti bana da ibraz
Ingiliz

endi^ede

bulundugunu
gibi evraki

9ikmazdan evvel bu
ka

bir mektup Ben istanbul'dan tamamiyle mahveuim. Asia mera-

yazmissm.

mahal yoktur. Saniyen biraz miiddet

beyhude
tntar

i$in

hi^bir

kimseye

eySediler.

Oradan

Hicaz'a

muvasalatimda

balada

kaydetttgim

muavenet-i nakdiyede butunmakligtoi mumkiin degil, katiyen muhaldir,

iimtt

hurmai ve taztme mazhar oldum. Bu defa Hieaz'dan Avrupe'ya azfmetimde Suveysten iskenderiye'ye kadar mesafeyi kaf i5fin Misir Hiikumet-i Mahalliyesi tarafindan huttfis! treh izhar
fart-i
:

v9hilo

etmeyin: fnsaallah imkSn hSsit olursa

dilenin
tehirt

(ki

ediyorum 90k siirmez) tesviye olunur. Salisen

eshab-i

celbi,

bazi

husQsiyeden dolayi

bir

muddet-i kalile

lazim

198

KADIR MISIROSLU
Bundan sonraki mektubumda buna
giizel
yCiziinii

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
dair beyan-i

19?

geliyor.

malumat

edecegim guzelim. Baki o

sikuitiya

ragmen ruh

ve gozlerini takbil ve
ahvalde yed-i kudrel-i
sevgili

asalclini

muhafaza cdebildigini

gfisteren bir hadisc

fiddeM

tahassiirle

deragus eyler ve
tevdi

kaffe-i

kibrfyaya

emanet ve

ederim,

benim

ccreyan etmi$tir ki, bunu giirgu $ahidlerinden bid olan Refii Cevad Ulunay'm kendisilden dinleyclim;

Sabiha'cigim,

melegiml...

San Remo.

Villa

Noel

Bir gun

Tahir Bcy'lc otururken Basmlisahip Mazhar Aga

lelasja

Peder-i Hasretkesin

odaya

girdi.

M. Vahideddin

- Oniformah bir zfu geldi. Galiba bu bir general olacak. Ben dilinden anlamiyoram. Siz dc g(>ru$iin.
.

Sultan Vahideddin vatanr

digcr

terkcltigi

zaman O'nun

aile efradi da
bir mliddel

Qdadan ciklik.bahcede

piril

Hanedan mcnsuplan

gibi

kanbul'da kalmisti. Fakat

duruyordu.
sclamladi:

Yamnda boylu
Krai

pinl devo gibi siyab bir fiat, otomobil boslu Italyan Ccnerali ilerledi, askerce

soma cikanlan 431

sayili

kanunla Hilafet ilga cdilip, basla

iizcre butiin

Abdiilmecid Efendi olmak

disma cikanhnca, bunlar da Sultan

misjerdir.

hanedan mensuplan yU rt Vahideddin'in yamna git-

Hasmcil.O

Hazrctleri

seryaveri.

General

Giozcppo

Lavri.
-

Turk Ordusti Sabik Erkan-i Harbiye Miralayi Tahir .

larafmdan Sullatu ziyarete gcklim.
clti,

Sultan Vahideddin'in olurmakta bulundugu raduun ve Malta onlarla birlikie digcr bazi
gelmesiyle ariik kifayct

villa

Parodi ailesi ef-

- Krai Hazrctleri

guibctzedelerin loplanip
orasi terkcdilvil-

Tahir Bey beni de takdim

-

ondan sonra General'c:

elmemeye batamisn. Bu sobcple

laya

erek Villa Manyoli (Manolya VlUasi) admdaki kirk odah digcr bir (a$mmak mecburiycti basil otaustur.

ra

Buyurunuz! dedi. Generali koskde bir salona aid*. Pek az sonSultan Vahideddin gorundu. General sabik hiikumdan selamladi.
ile

Valani lerk

ettigi

zaman

bir rivayete gore oluzbesbin Ingiliz lirasi 1

lirasi

'

Bu miilfikatm ehcmmiyelini anlamak icin, Krai Emanuel Vahideddin arasindaki dostlugun kokiinii gostereyirn.
1

Sultan

digcr bir rivayete gore ise, ellibin

biiyiik

(kagit para) vardi."2

Bu

kadar

Krai Viktor

Emanuel daha

vclialit

bir kalabaliga boylcsine az bir parayla ne kadar bakilabilirdi. Tabiauyle cok gecmeden sefalet basgoslcrmeyc bastadi. Esasen para

iken Truva harabelerini ziyaret

icin 190'0'dc lstanbul'a gelir. Suitan

Abdulhamid kendisine mihman-

dar clarak SenzSde Vahideddin Efendi'yi tayin edcr.

ttalyo

me'mur olan kaymbiradcri Yarbay Zeki Bey'in israf ve kumarbazhklari da bu maddi imkansizliklara eklenince malt durum cok
isterini

idarcye

Krah Hurnberto'nun

bir anarsjst eliyle oldUrtildiigu, tarih

italya Krali

budur! Prcns Viktor

halya'ya azimct eder.

Emanuel,

tasa bir

zaman sonra vabim

Viktor Emanuel olarak

bir sekil

almaya bastedi.

Tarn bu sirada Sultan Vahideddin'in icinde bulundugu mali

111 112
-

O iarihten beri, aralannda mektuplasma eksik olmaz.

Seryaver:
-

Tank Miimlaz GOZTEPE

fsniall

a.g.e. sh.
.

100

HSmi DANt.MEND

Metbuum

a..e.

C. IV. sh. 443

Krai Hazretleri Zat-i Sffliancierinin memlcketlerini

baa

M)

KADIR MISIROSLU

OSMANO&ULLARI'NIN DRAMI
hadisat dolayisiyla terk ettikten sonra, kcndi Mkelerine, misafir olmalanni bflyilk bir iptihac ile karsilarmsjardir. Kendileri Italya topragina

291

Sultan Vahideddin, u cevabi verdi:

ayak

bastiklari giinden itibarcn, misafir-i hassi olduklanni arz ederler.

Krai Hazrctleri

Zom

bir sato, V c n e A i i dc yine bir sarayi oklugunu ve bunlardan hangisinde ikamct arzu cderlerse, arabalanna varincaya kadar, hersey mevcut olarak, butiin personeUyle emirlcrinc

b a r d o da bir <c F 1 o k de bir saray, N a p o 1

a n

a civannda

amade oldugunu. halirlatmayi

bekliyor.

bir vazife bilir.

Ha$mctpenah

iradcnizi

kimseye vermekle Fakat ecdadim bu milletin hiikumdarlan olmasa idiler, oitlara kim bu hediyeleri verirdi? Binaenaleyh bu kiymet bicilmez eya ve evaniden, benimi kadar milletin de hakki vardir.'Ben bu ihaneti kabul edemem!
Diesabinii

Haklssinaz,

bunlar

miikellef olmadigimiz, jahsi malimizdir.

Tahir Bey, bunu tcrciimc edcrken agzi ktilaklanna vanyordu. Garb liayalinin kibar yaayi$ina pek milglak oldugu icin,
Imparatorlugun inhitatini gostcrir bu fazla $ark usuIU yajayis, onda
endive uyandinyordu.

etti.

Miralay Tahir Bey Kralm dAvetini hirer birer, agir agir tercume Sultan Vahideddin, uzun uzun diiiindu, yutkundu:
-

Tahir Bey

dedi,

soyleyecegim

sftzleri,

bir harfini bile

degitirmeden oldugu gibi tercume edeceksin!.

- Emredersiniz

Efendim.

Sultan
hie kiinse
'

Vahideddin'in San Remo'daki masArif karjihgt

goriilmemis bir tczcbzubdii. Hesabin icinden

- Biraderim Krai Hazretleri'nc, gosterdigi misafirperverlikten dolayi

zjycti

Ziilitii Bey'den baska cikamaz hale gelmi s ti ve zaten hesab diye bir ;ey yoktu. Vadiizeltecck olan ancak Sultan Vahideddin idi.

samimiyetle tesekkiir ederim, fakat bu davetlerini kabule

bilyttk bir

mSni vardir.?

Mahlu Hilkumdar,
yalmz yirmi bin altm
gibi erirdi.

Tahir Bey
tstanbu|'u terkettigi

afalladi ve sordu.

zaman yamnda
tiirlu

nakit olarak
-

lira vardi.

Boyle herdakika

masrafa ihtiya?

Ne

gibi

mani efendim?

gostcren bir gurbet hayali icin bunun ug misli bir nakit de olsa yine kar

- Soyleyccegim; memleketimdeki vukuat ve hadisat, her ne kadar

beni muvakkaten veya- ebediyyen tac ve tahtimdan ayirdiysa da

iizerirnde H a 1 i f e 1 i k sifati raevcuddur. Ben bUtun miislumanlann Reis-i Ruhanisiyim. Peygamber postunda oturuyorum.

Sultan ValiidedcJin Istanbul'dan cikmadan evvel, Hazine-i HiimayOndan, makbuz raukabilinde Kiyametname adh fcitabi getirlmis. ve minyaturleri iki milyon degerinde olan bu eseri, makbuzunu
getinerek yine Hazine'ye fide
etntijti.

Bu

sifat

kendi dtnimden olmayan bir zStin teklifini kabulden beni

dolayt, birlderim Krai Hazretlerinin

men

eder.

Bundan

bu

davetlerini kabul

O Eaman yakmlan:
Humayununuzdaki btttOn e$ya ecdadiniza ve hanedammza, Mkumdarlar tarafmdan hediye edilen esjadir. Bunlar
sizin malimzdir!

edemiyecegim, beni mazur gormelerint rica ederim.

- Padi$ahim! Hazine-i

Tahir Bey busbutiln

afalladi.

Zira gerek

SuKam VahMedtJia ve
MahlO Hiikiimdan iknS

gerek raaiyelini, bu vaziyetten kurtaracak ancak boyle bir {are olabilirdi.

de
i

iic

Bahusus iSde buyurmak istediginiz kitabin iki, belki milyona aiicia hazuxkr. Hi? olmazsa bunu bir ifitiyat olarak nezd-

Tahir Bey tercumanhi

bir tarafa birakti.

etmeyecahgn:
-

gahanenizde aukoymak dogru degil midir?

Efendimiz bugiin

iyi kotii

sayenizde yaiyoruz, fakat hazira dag

dayanmaz, bunun

yanm da var.

202,

...

KADIR MISIRO<SLU

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
Sultan Valiideddin ayncn oyle sflyleyerek mcscleyi kcsip
atti:

203

Ne yapalirn

azizim, Tahir Bey, sogan

ckmek

miicevlierat bulunan
yoriz.!

bu nisanin yalmz miicevhcrlerinin maliyet

fiyati

bin

altttl

Scryaver vaziyeli Ogrendikton sonra Sultan

sclamladi ve salondan cikn...' 3
'

degerindeydi. t$te bu hesaba aldanarak nisamnin biitim

Vahideddin'i

miicevherlerini sokerck gizlice Prens

iizere

Sami Bey'e

verip

satilmak

bledenberi

muamelesi olan

((Barclays

Banka

Ustclik

tin

hadisc O'nun biiyUk lakr-u zarflret icinde vcfat edigindai

sadece bir kac giin once ccrcyaii cdiyordu!...

gondercn Sultan Vahideddin bu ijle pek biiyiik ugrami ve biitiin iimidlerini bir anda kaybeimisd.
Prens

bir hayal inkisarina

Sultan

Vahideddin'in yard disnula gecen izdirabh hayalim

biri do,

Sami Bey bu

miicevherleri bankaya teslim etu'kten birkacgiin

yakincn bilcnlcrden

devrin bircok Harbiyc Nazinna yaverlik

i

sonra, baakanin miicevherat miitehassisi ve

eden

Tank Miimtaz

muhammimleri bu kiymetli

(ioztcpe'dir. Sultan

Vahideddin'in,

ralann hakik! olmayip, degersiz ve taklit bir takim

Avrupa tasjan

bugiinku insanlarm kolay kolay anlamayacaklan o kabina vanlmaz namuskai'hgini binbir misfil ile, sahsi miisaliadclcrinc istinaden naklctmi.5 bultlnan

oldugunu ve ancak,

lie,

dort bin frank getirebilecegini haber verdikleri

zaman Sultan Vahideddin dudaklarim

kotii aktorlcrini hatirlami

Tank Miimtaz

zehir gibi yakan aci bir le-

Bey'den

ibrclli bir pasaji

naklediy-

bcssiimle, dalia tahta ciktigi gunlerde kendisine

oynanan bu oyunun

omz:

ve isimlerini de

fas,

etmekten kendini ala-

Sultan Valiideddin bu

miilhis, vaziycti

zevcelcrinin bile habef algizli gizli bir

mamisti.

malanna

razi

olamiyor, tenha odalara cekilip

taktm faaliybirlikte,

Bu

vak'adan sonra

iki

senedenberi

giiriil giirill

giirleyen Villa

Man-

etlcrdc bulunuyordu. Bir laraftan da Prens

Sami Beyle

Zeki

yoli'deki kiiciik Yildiz Sarayi hayati birdenbire olmiisfli.

Bey'in

israria

isicdigi

mutl'ak masrafmi

ve csnaf borclaruu

Hazine-i Hassa'ya ve
lerde

karsdayacak bir para tcminine cali$iyorlardi.

Osmanh Hanedam'na aid muhtelif memleketbulunan arJzi ve emlake mukabil, Ingiliz Bankasindan Abdulmecid

Sultan Vahideddin'in o tenha odalarda kapanip

faaliyetlerin ic yiiziinii yegeni

gizli gizli

yapugi

yapilabilecck istikraz uraidi de Sultan Vahiileddin'le

Sami Bey'den baska

bilen kimse yoklu.

arasindaki anlasmazlik yiiziinden suya diismiis. bulunuyordu.

Mcgerse Sultan Valiideddin, gunlcrden

bagladigi, Hanedan-i Al-i

bcri en son iimit olarak bcl

Sultan Vahideddin, Zeki Bey'in son harcketi uzerine kendi

Osman ni$aninm
ile

iizerindcki

iri

tajb

miicevherleri kiiciik bir timak makasinin ucu

sbkmege calisiyormus.

hand ve dahili lelefonlari da kaldmp artumi, artik tamamiyle Harem Dairesine cckilip kapanmis, ve Diinyadan clini etegini
idarcsitideki biitim

Sultan Vahideddin'in clinde kala kala yalmz

Osmanh

Padisahlarmin

cekmiti.

ve hanedan azalannm takmaiarina mahsus olan bir nisan kalmijti.

Bu

Yalmz aksamlan, pek

kiiciik

nian ortada giines seklinde bir bUyiik niganla, buna mcrbut kiiciik
kiiciik

sevdigi bir kac emektarim Harem dairesindeki ve hususi selamhk odasinda kabul ediydr, onlarla dertlesmekte

mineli plakalardan miirekkep, pek zarif ve boyundan takma bir

iri tasli

bir ncvi teselli

bulmaga calijiyordu.

gerdanhk. Altm ve platinden yapilan ve uzerinde

ve kiymetli

Bilhassa bu saf vc iptidal adamlann riiyalanm dinlemekten ve tabir

13 - Refit

Cevad ULfJNAY

a..

Tcrcuman Gazetcsi

18

19

Kasim 1969 u-

etmeklen pek hoslanan Sultan Vahideddin bir akjam esvapfibai Ibrahim ve berberbasi Mahmud Bey'lerin anlattiklari riiyalanm dikkalli dikkalli dinlcdikten

rihli niishalar.

sonra cok

mahzun o!mu ve yavaca yerinden

234:,

i.,

KADJR MISIROSLU

.OSMANOSULLAWNIN DRAMI
odaya girdim.

205

kalkarak:

Yakinda
gizli

Istanbul's gideceksiniz insaallah diyerek

Harem'o

cikan kiiciik

merdivcnden

sfciiliip gitmigti.

biiyiik bit

Tarn bu sirada hadiseden haberdar edilen Prens SSmi Bey de teBs icindc oraya yetismis bulunuyordu.
bir

Giiniin birinde muhakkak Istanbul's donecegine, tac ve tab Una kavusacagma dair olan sarsilmaz iimiduli hi? bir zaman kaybetmemis olan Sultan Vahideddin'in bu malfzun ifadesinde, memlckcte

Sultan Vahideddin,

sezlongun uzerine uzanmij,

tiiylii

caiisiz bir

haldo yatiyordu. Sirtinda koyu sari

hal'if kivircik saci,

bit

samur

kiirk vardi, Kir

ve

donmck husOSBndakj
aliimctleri seziliyordu.

sakab dikilmis

gibi goriiniiyordu.

Rengini heniiz

biitiin (Imitlerlni

kaybetligine delate eden ycisin

muhafaza cden ve

bir olcii cehrcsini hatira

getirmeyen yiizuniin or-

lasinda kiiciik fakat kemerli bir burun dikkati cekiyordu.

Villa Manyoli'yc

coken bu kasvet yctmiyormus

gibi,

bardaklan

Agzi

kiiciik bir daire seklinde derin derin

bosanircasinacilgin vc usandinci bit

actumaclan giinlcrce
liavasi sindirmisti.

yagmur baslamis vc bir lahza giiz dcvam eden bu yagmur San Rcmo'ya bir felaket

nefes ahyormus gibi acik

bulunuyordu. Gozleri sakin bir uyku halinde bulundugu hissini veriyor ve kapab duruyordu. Viicudu buz kesilmisli.

Prens

Manolya ve

Sami Bey'in bu

nortakal bahcelorinden seller gidiyor ve her agacin di-

an! felaket karsisinda uykusu

basma

bindc ayri ayn golcukler kaymyordu.

acramis kimin yakasma yapisacagmi bilemiyordu.

Villanin her kbsesinde Sultan Valiideddin'e aid kadinlardan biri

Zeki Bey kimsenin baim disari cikaramadigi bu tufan ve

kiyametle yine rnOtSduil bozmami? ve kumarhanesine gitmisti.

aghyor, emekuir mabcyn adamlan saskinlrktan ne taraflanna konulsa o larafa kostrsuyorlar, gozyaslanm yenlerine silerek bSn
katila katila

Ben heniiz uykuya dalmistim. Basucumdaki dabili telefon disandaki kuduran firlinaya tempo tutan cilgm ve surekli cigbklarla cirpmmaga
basladi.

bon

cfendilcrinin cansiz cesedine bakiyorlardi.

Prens

Sami Bey,

o meshur nezaketine ragmen cildirmis gibi saga

sola saldinyor, vakit vakit

Coktanberi sesini kaybeden bu makinenin o aksam birdenbire

o vakur ve agu bazb efendiler ve Sultan Vahideddin'in son zevcesi Nevzat Hanim'in lizerine yiiriiyerek:

mana veremiyordum. Uyku sersemligiyle mikrofona sinldigim zaman korkunc bir vaveyla ile karsilasum. Teletelasla dile gclroesine bir

Dayrma ne yapuniz? diye garip

garip sualler soruyordu.

fonda:

- Yetisni?

Efendimize bir hal oldu?... diye

acikli kadin

sesleri haykirryordu.

Sultan, Vahideddin'in hususf doktoru olan meshur bir ttalyan profosorii derhal yetismisli. Oliirn, gSyet, Snl oldugu ve Italyan Hukumeti tarafmdan kendi topragmda Men velevki sab* bir imparalora
karsi buyiik bir dikkatgosterildigi icin

bu doklor otopsi amcliyauna

Askerlikten kalma bir

siir'atle

derbal giyinip kendiini

yagmur

der-

luzum

gbrdii.

yasrmn ortasma attim ve bala cika karsiki binaya kojtum.

Sultan Vahideddin'in Harem Dairesi
list

kalla bulunuyordu.

Saclarmi bajlarim yolan ve kendilerini yerden yere atan perisan

Ameliyat, Sultan Vahideddin'in yattiji odanm yam basindaki salonda yapilacakli. VUcudu ve mafsallari kaskati kesildigi icin soymak, kurkunii ve mafsallarini cikannak pek zor oluyordu. Oliiye iskence
edilmesine razi olmiyan Sami Bey o kiymetli kurke ve camasrrlara bir makas atarak bastan asagiya parcalayrp kolayca cikardi. Yuzunden.

kadinlann arasindan gecerek

dogm

Sultan Vahideddin'in bulundugu

2X|,.

KADJR MISIRp$,LU

OSMANOSULLARiNtN DRAMI
iri iri

207

gayet zayif vcihtiyar goriinen Sultan Vahideddin'in viicudu gayet

gene, adaleli vo mtitcnasipti. Sol taraf bo bogrilnde

mor lekeler

Barrister doniip dolasjp fstanbul'a

liyor,

ve CcngelkSyii'ndeki koske getatli

peyda olmugtu. Olijyu beyaz bir patiskaya sardiktan soma Prcns Sami Bey'Ie Seryavcr Avni Paa, ikinci miisahip Mazhar Aga ve ben
usulca tutup

hcrkes bu gecraig refflha ve genclik hauralanna aid

bir hikaye

anlaiiyoxdu.

omuzianmiza

kaldirdik.
rck:

Sultan Vahideddin, bu lath sohbetleri en

haraYetli.

yerinde kese-

Ellerimiz vc yiizuiriiiz cescde tenuis ettikce viicudumuzu buz gibi bir

hava kapliyordu.

Sultan Vahideddin'in cesedini doktorun diiiindcki masaya boylu

vam

- Haydi yalsi namazlarmtzi kdiniz da geliniz sohbelimize yine decdcriz. demi; vc kadmlar kalkip namazlanni kilmakiizcre

disan

boyunca yatirarak dian cikip bcklcdik.

Amcliyai uzun sUrmemigti. Doktor kendine lazim olani, yani Oliime
sebebiyet vercn anzayi deihal bulmus, vo clinc alarak yamroiza gelmisti.
- tte diyc goslcrdi.

cikmisjar.

Bu

esnada. Sultan Vahideddin daima

yamnda bulunan ve

hiz-

metlerine bakan son zevcesi Nevzat Hanim'a scslenerek:

- Biraz safrara kabanyor,
len lasa

bana bir

tas gctir

demis. Derhal

getiri-

pek az miktarda ve

Bu
-

sari bir

kuciik ve beyaz bir

kcmik

parcasi gibi goriioiiyordu.

las,

safradan ibSret istifrag ettiklen son-

nr.

Bu

kalbe giden kan damaridit. Tikanmis. ve

kesiltrii;tir dcdi.
.

Aman

u legcni dftk de burada pis kokmasin? demesi iizerine

Bu

doktor. Sultan Vahideddin'in

kalbini otedenberi zayif bu-

luyor, bilhassa sigaradan baka hayatta hie bir

zevk vc cglcnccsi

ol-

Nevzat Hanim dcrhal legeni goturUp musluga dBkmiis. ve acele odaya dondiigii zaman Sultan Vahideddin'i uzandigi ezlongun
iizerinde cansiz bulmustar.

madigini sciyleyip duran bu zata, cok sigara icmcyi ve aspirin aimayi

giddetle yasak etmiti.

Sagligmda iken

ahit

olmaktan pek korktugu felakete Sultan Va-

Doktor, kalbin bu vaziyetini goriince Picas

-

Sami Bey'e

bakti ve:

hideddin'in ccnazesi ve tabutu maruz kaldi.

ok muhlemeldir

ki; majcslclcri siki

tavsiyelerimize
etmis.tir.

ragmen cok

miktarda aspirin almisjar ve bu hal oliimijnii intac

Sami Bey dayisimn cesedini sanatkarane bir ceviz tabut yaptirarak. kurjunta kapli bu tabutun icine tahnit ettirip yerlejtirmis. ve
Prcns
iizerine

Sultan Vahideddin'in olumii iizerine kiymetli evrak ve

de pirinc bir levha ustune su kelimeleri hak

Halifesi,

etmijtir:

paralarim muhafaza
icinden on yedi
sokiilmus.

ettigi

kuciik gekmecesi acildigi vakit

ile,

islamlarm

tane

ceyrekli Osnianh altini

Salari

Mehmcd Han
Prens

Altinci Sultan Hazretleri burada medfundur?..

yaptigi yiiksek para fedakarhgiyle

Tiirklerin

HaMni,

servet

bir Hanedan-i Al-i Osmj.ii nigani bulunmus. ve namina bunlardan bafka hie bir eye tes&diif edile-

Sami Bey'in ahsen

bu tabut
bir

viicMa
hak

getirilen

memiti.
Sultan Vahideddin, o gece aksam yemeginden sonra
ve neseli sohbetlerc dalmilardi.
biitiin

cok alacakh San

Remo esnafinm

ayaklamp

talep etmeleri iizerine giinlerce villada haciz altinda kalmiju.

s Shid olanlardan bin de Refii Cevad'dir.

"4

kadinlanm, hazinedarlarim odasma toplamis, ve gee vakitlere kadar pek

tatli

114-Bu hadiseye
Hatual'inda ju
[afsijati

da adi ge s cii

vermektedir,

San Rcnio'ya;

Villa Mariolya'ya gltlljim zamail

ana baba giinu

idi,

maiyyei icinde

338

KADIR MISIRO&LU
Villa Manyoli'nin alt kat salonu halilar ve agir perdelerle sfislenerek

osmano6ullari;nin drami
bah ziyaret edilen bu tabutun
Oniincle,

a??

en 50k

tesadiif edilen ziyarctciler

tabut gctirilip

bu salonun

orta ycrine bir

sehpa

iizerin

konulmutu.
her sa-

arasmda ak

sakalli bir pirifani Sultan

Abdiilhamid'in mehur ressami

San Remo'nun ytiksek sosyetesine mensup

aglayanlar, diijiinenler, nc

ailcleri larafindan

Zanaro

ile iki

tarafindan diz cokiip

dua eden siyahlara biirunmu gene

..

yapacagim bilmcyenlcr

vardi.
-

O aralik iceriyc lelSjla Hayrcddta Aa girdi:

-Efcndiin, csnaf yanlarmda bir mc'inur getirmilcr.

Baj miisahib Mazhar Aj*a beni koluindan

cekti:

-Cevad Bey,
icindeyiz. -

dedi, h&linuz nc olacak?

On

paramiz yok, bogazimiza kadar bore

-Ne menmm?.
-tcraineiniirii.

Cainm Aga
Ncdcn

17.fendil

dedim, koskoca bir Padijah on pnrasuolur

mu?

Hayreddin Aga gozlerinden ya$lan mendiline

icjrerek:

olmaaiii? Efcndimiz Istanbul'dan giktigi

beri

zaman 20 bin

altmi vardi. Hazira

critli.

- Vclinimcl Efcnidmiziu cenazelerini haczettireccklermij.w

Busozoitaligialitislcldi..,

karmi dayamr? Aylardan

masraf cdiliyor, kalanim da Ziihdii Bey kumarda

Miijlemilala bakacak olursaniz, butiin esnaf otunnuj para bekliyorfar.*

O aralik yanimiza
ayyuka
.

-Na$il olur yaliu?

Miralay Tahir Bey geldi. Baj Miihasip'e:

-

-Ncredeyiz?
Esnafin, patirtisi,
giirtiltiisu

Mazhar Aga

dedi.

Nc yapacagiz?

c-MedenT bir menilckctde bbyle

-Oia haczedilirmi?

rczalet olur mu'/

cikiyor.w

BenJaTakantim:
-Icinizde esnafla en
tabtlir.

Tahir Bey:

yakm

miinasebcti olan Ziihdti Bey'dir, onlara,

o meram

anla-

-Editir efendim, dedi. Bunlar oyle menfaatperest adanilardir ki,

haklanm

clde et-

mek

iciu liervasitaya ba vururlar.

TftMr Bey:
-

-Nc yapaca|iz?

Ne

haliniz varsa gonin,

miinascbctw dedi, nsoylcdik, aylardan beri on parasiz idSrc ediyoruni, ne ben esnafin yonina bile gitmem diyor.

-Nc yapacagiz?
<i-Ncyapacagiz?
'

Sordurn:

SSmi Bey:
bakm, o kadar rezalct oluyor,
-Hepimizin mali vaziyeti malum, maamati cebimdc ne var ne yoksa vereyim. Oradakilerin hepsinde az cok bir feyler vardi, son zamanlar mastesna, muntazaman
maaglanni aldiklan ve hif bir masraflan olmadigi
TJihlr Bey:
dedi, gidelim!
icin paralanni biriktirrni^lerdi.

-Borcun miktan ne kadar?

Ijin garSbetine

fakat daha borcun

miktanm kimse

bil-

miyordu.

Bag Mii$hib:

-Bu boyle olmazi...

Schzade Faruk
ile

-Efendim, dedi, biz cenazeyi bah9enin sarmajikla

kapisindan kacnacagjz.

ortiilii

kisrrundaki hip acilmayan

Seccadccibaji, banyo odasinda Sultan Vaftldeddln'i yikami;lar

bile

ve mustatil gckilde bir labuta

koyup kapamiIardi,

Odadakiler irkildiler.

Harcm
etrafinda

DSiresi kismina gidildj, ortada acilacak

agliyor,

yen kmlmij

bir canla duruyor,

-NasiIolur?

Sahiha Sultan

Faruk Efend!

ile

SSmf Bey

da$unuyorlardi. Mira-

lay

Tahir Bey bag saghgi dilediklen sonra:

- Efcndim, dedi, alacakldar, agalann, efcndilerjn, daireleriiidc bekliyorlar, borcun

cSremiz yok, zira alacakldar bir sancimlcrinden vaz gecmiyorlar. Bu kadar borcu karsilamaya imkanimiz yok. Ben bu parayi size fazlasiyla temin ederim, hattS ceriazenin nakil masrafun da bulurum.
Odadakilerin ytizleri bir sorgu
ijareti seklini aldi.

-Ba?ka

hakiki

mikdan daha

biliiuniyorsa da onlan biraz para vererck tatmin etroek llzimdir.

isc

Bu

hususdane miimkiin

yapalim efendim.

-Arzedeyim, ben derhal Irene

cikanm, vaziyeti anlatmm,
ve bu sikintidan

atlar

Roma'ya saraya giderim.

Kral'rn huzuruna

FaYuk

Efesidl:

o matemed bir adammi

gonderir, biitun borclan tasfiye ettirir

- Biz de

aym

jcyi dusfindiik, inerhurmin cantasinin anahtanni bulamadigimiz icin,

bizi kurtanr.

onukrrdik, icinde elniaslan, piriantalan sdkulmiig nijanlandan bajka bir gey cjkrnadi. Bi-

Faruk Efendi:
-DQnyada o]amaz,
dedi. Hila?et postuna

zim ise vaziyetimiz maddi fedakSrliga rnusaald

dejildir.

oturmuj birHukrimdan dilendirmck

se-

.21.0

KADIR MISIRO&LU
kizian vc bir de Liibnanh bir

OSIdANOGtlLLARfNIN DRAMI
ve Misif Prenseslcrinden

2fl

ve

giizel

Arap ailesi(Su!tan Hamid'in

dikkati celilc

Orman ve Maden N^zin Necip Melbame Paa) bilhassa

bediyordu. Nihayct Sabifc Hicaz Krali Hiiseyin
viyesirte

Omer Tosun

Pasa'lann nakdt yardimlanyla

Irak Krali Faysal

Sultan Vahideddin'in mutfak bOrslari tasfiye edilmi? ve cena?.e

Tricsle yoluyla ve damadi

indircmcm, cenizc nakliye masrafmi, HSIifc Hazrcilcri tesfiyc buyururJai, alacak

Bcyrut'a gonderiImi, o

ehzade Omer Faruk Efcndi refakatiyle zaman Suriye'de devlet reisi bulunaij ve.Sul-

mcselesini dc nc yaparsauiy,

yapm.
konujdu:
Iley'lc giinderiyor.

Faruk Efcndi Nice

gohjrecck. dedi.
Iki iic saal

tan Hamid'in taimeJerindcn Ayje Sultan'm sabik zcvei buliinmasi

Cenazcyi SORtYK'yc, o
liaia damad diye anilan Ahmed Nam! Bey'in hiraaye ve nczaretinde tcrtip edilcn bir ccnaze alayiyle Sam'a getirilip Sultan Selim Camii bahcesine ciefnedi Im ijtir. .. 15

ilc lelcfonla

dolayisiyle

-I>cdcrim parayi sakalli Rejid

sonra da sakalli Ri^lti Bey, I2zim gclcn parayi hamilcn Villa Manolya'ya

gcldi,

Hay reddin Aga'yi scccadcci bafiyj, ibrikdar basiyj, Agalar Dairesindc toplamp, bagimiaya devani eden bakkal cakkal gfimliuna gondcrdi.
-

Zahir Bey, Ertugrul Efetidfnin hocasi Mahir Beyle Saml Bcy'i

"'""

2-

ABDflLMECll) EFENDl

Bu adamlan avutunuz, o mQddel

ba-ji

zarfinda bix cenazcyi kaciralim.

atli

Istanbul VilHsi ve cmniyet Miidiiiu'nUn Hilafet'in lagvi vc Os-

Berber

isiasyona kosduruldu, tck

bir yiik aiabasi baliceiiin

acalmaya acilmaya

kol demiri paslanmis kapismin (inline

gctirildi.

Sandigm
Bey:

(abut oldugu belli dcgildi, icinde birolii yathgi da matflni olmuyordu. TShir

inanogullan'mn yurt dijma cikarilmalarmi amir olan 431 Sayili Kanun'un koydugu on gunluk muddete riayet etmeksizin bu kanunun
Mcclis'de muzakere vc kabul olundugu gunun gecesi emirlerindeki polis

n-Bir cenaze naklcdildigini belli etmeyin, icinde oleberi olan bir tanla sandigi Cenova'ya gondcriyoruz, onun icin yalniz iki kiji tulup indircccgiz.

vc jandarmalarla

Dolmabahce

Sarayi'ni

abluka edip,

Halife

Abdiilmecid

Ef'endi'yi, otomobille gatalca'ya gaturdiiklerini,

orada

chzSde Faruk

Adamlara yakalanm yirtarak yiiksek scslc aglamalan cmredildi, sandigi basmdan Ei'cndl, ayak larafjndan da TShir Bey tutdu. Bahcc kapismdan

Sirkeci'de diger yakmlarinin bindirilmij oldugu trene konularak yurd

dima cikanldiginy ewelce anlatmi5tik.

Halife, sarayindan ijylesine bir acele ile cikardmisti ki, bir

cikanldi, arabaya konuldu.

Arabacinm yanina Faruk Efcndi oturdu, arabanm sag

ben arabamm arkasinda
sakalli Reijid

ta-

rafinda

Tahir Bey,

sol tarafmda

Bey, bozuk

kac bavul

kaldinmlar iizerinde haldir huldur, isiasyona dogrulduk.

Dtisuntiyorum:
Kfilllinf

tedarikine bile
bobca!anmiti.

imkan bulunamamij,

zatl ejyalan,

yatak farpflarina

Siifeyman Sigctvar Kalesini fctheiiiklen sonra hayata gdzlcrini yumdu.

askerin biiyiik teessiirle disiplioi

Sokullu

Melimcd Paja,

bozacagmdan

cekinerek,

Abdiilmecid Efendi ve beraberindekiler gece karaniiginda

Giincs Padisahinm olumunii bo)fikbas.ilardan, kethudalardan, cavuIardan ve Yeniceri

Dolmabahce Sarayindan
ceklerini bilmiyorlardi.

alinarak bindirildikleri bu trenle nereye gidevalinin kendilerine veimij

emekdarianndan

sakladi. Ceset arabada oturur vaziyetdc

ile gitdigi

bulunuyor ve Padisahin

raliatsiz

Yolda trene binerken

oldugundan dolayi araba

soyleniyordu, nibayet meselc Edirne'ye gclirkcn

oldugu

biiyiik bir zartt

acmca, bunun icinde kafileye dahil olanlann

anla^ildi, orduclan tekbir sealed, gflmbflr giiinbiir yiikselineyc basladi, Yenicerilerin pala

sadece sikij icin

biyiklannin corbacilann kir sakallannm arasindan gozyaslan sCiziiltiyordu.

verilroi, pasaportlariylc, ikibin stcrlinin

Bir bunu, bir de tek

cenSzesi kacirilan

oMugunu
ile

giirduler.

atli bir yiik

arabasinda tahia sandik icinde dort kisi

" 6 Bu.

mevcud

kafileye ancak birkac hafta yetebilccek bir

tomnunu mukayese

etdim.

O zaman Avrupa'yi

arlken'le ikiye bolerek.

meblagdi. Pasaportlar Istanbul'daki isvifre Setareti'nce vize edilmijti.

sarkim fetheden Irriparatorlugun bu inkirazi karsismda yiiregim burkuldu vc icirnden

bagirdim:

Bunu

goriince,

Omer Faruk

Efendi'nin tavsiye ve
ih.

teklifi iizerine.

-Koea Kan&nt! Gel bak, kurdugun tmparatoriuk ne (Bkz: Refit Cevad ULUNAY- a.g.e.)

oldu?...

li5-TarikMiimtazG6ZTEPE-a.g.t.
1

179 ve

mitt.

16-S.

KerSmet

NlGAR

Halife

II.

Abdiilmecid; Istanbul 1964 sh. 9.

212
tsvicrc'nin
t

KADIR MISIROSLU

OSMANOGULLARININ DRAMI

213

Leman G o

1 ii

kenarmda bulunan

r r

Kasabasi'ndaki Biiyiik Alp Oteli'ne telgraf cekilcrek liizumu ka-

kir dedigi, miitevekkil vc mctln gorundiigii, kendisini ayiranlar hakkinda her hangi
teydi.

vatamhdan

dar yer ayirtildi. Kafilc, Haltfe Abdiilmecid Efendi'yle oglu

Oiner

birtenkidde bulunmadigi kaydedilmek-

Faruk, Kizi Diirriisehvar, bunlann hocasi Salih (Ceramet Bey, iki kadinefendi, Halife'nin husust katibi Huseyin Nakip vc dokloru Selahaddin Bey vs. den iniirekkepti.
Tarn Isvicrc bududuna gelindiginde, tren durmus ve pasaport
kontrolii baslamistl. Konlrol sirasi

bu kafileye

gelincc, oradaki

memur,

bbyle ehemmiyetli bir sahsiyeti Federal Hukiimet tarafindan husus! bir

izin verilmedikce hudullan iccri

sokamiyacagmi, durumu telefonla Bem'deki alakadarlara soracagim ve alacagi ccvaba gore harcket
edecegini bildirdi.

Kfendi'nin kaldigi otele her taraftah felgraflar yagiyordu. Dunyanin bircok yerlcrindeki Musliimanlar tarafindan cekilcn bu lelgrafiarda Turkiye'dc Hilafetin Iagvmdan duyulan iizuntu behrtdiyor ve son giinlcrde bu mevzuda ccreyan eden hadiseler hakkinda kendilerinc izahat vcrilmesi rica olunuyordu. Buttin bu tclgratlara ayri ayn covap vermeye imkan yoktu. Bu yiizden
1 1

Abdiilmecid

Mart'ta ha-

Bu

sebeple, tren hudutta bir hayli bekletildi.

Memur,

muhabirlcrini davct eden Abdiilmecid Efendi, onlardan inul,telif memleketlerdeki Miisluman cemaatlerden gelen teessiir ve istizah telgraflanna cevab

ber ajanslannin

IstanbuI'daki Isvicrc Konsolosu'nun vizesine

ragmen Halifenin icinde

recegi yazil,

beyamn ajanslan
etli.

bulundugu (rem banket ettirmiyordu. Ciinku daha evvel bilaraf bir iilke
olan tsvifre'ye
iltica

teskil etmek tizere vevasitasiyla her tarafa yayil.p

diiyui'ulmasim rica

eden Yunan Krak'yla, Avusturya Imparatoru'nun

bazi siyasi
ilitilatlara

Halife'nin bu beklenen

giristikleri faaliyctler,

sebcp olmusta. Nihayct bek-

beyamnin meali hulasalan oyleydi

Mep|i s i'i Hilatafl ilga karan, yersiz ve
d gil,

lenen milsaadenin verilmcsiyie tren harcket

Turkiye Buyiik
cttirildi.

Millet

yolsuzdur.

Hilfife,

Kisa

bir yolculuktan

soma

kafile, Territet

Kasabasi'ndaki biiyiik

s.deee Tiirkler'm
tarihf

biitun
larafl,

Alp

mu S ter e k

muslimlerin
bir

dint

ve

Oteli'ne inip yerlesti. Otel idaresi, dcrhal kapinui oniindeki direk-

miiessesesidir.

Tek

kararla

kaldinlamaz.

lerden birine

koskocaman

bir Tiirk

Bayragi

asti.

Cok gecmeden

kasaba,

sagdan soldan kosup gelen gazetc muhabirleri ve fotografcilarla doidu.

Abdiilmecid Efcndi, 9 Mart 1924 tarihinde bunlan kabul ederck, resim cekmelerine izin verdi. L'ltllustration Dcrgisi nin kadm muhabiri

bu yiioe varliga Osmanl, Saltanali'na son verdiklen son,a da

Kaldi ki; biiyiik milletimiz,

baglil.k derecesini
te,rit v.klll.rlninln

mu 5 terek

reyleriyle,

O'ndan hususi

bir miilakat istedi.

iistii

Halife, yorgun
iki

oldugunu sbyleyerek

gos.ermistir.

beni, en ehil bularak Haltle seftirmekle Simdiki vekillerini da Hllatel'e dSima deetek olma

kendisiyle ayak

sadece bir

dakika

g5rii$tu.

Bu

derginin 15

Mart

tarihli

sayismda

Sijrgundeki Hametlilerden:
serlevhasiyla uzun bir makale

Abdiilmecid lsvicrede
gtizel bir

vaadiyle se ? mi tir. Bu secim S ahdine sld.k kalmayan Meclis'in karan vekaleti sartma, dolay.siylo da mint hakimiyet esasina uymadjgi J9in yolsuzdur.

nes/edilmis ve ilk sahifede Halife'nin otel taracasinda cekilmis biiyiik ve

resminin yer aldigi goruImuliir. L'lllustration'un bu yazisinda

sebeplerle yersiz ve yolsuz gordugiim karan hukumsuz saydlgina ve tammad.gim, butiin muslim cemaatlere bildiririm.
Biitiin

Bu

Halife'nin Milletini son derece sevdigi, Tiirkiye'deki inkilab hareketle-

muslim kardeslerimizin

selShiyetli miimessilterini ileride

rinden bahsederkende

iki yiiz

yilhk geri kalmamtzi, iki yilda ortadan

degildir. Tabiatin arada bir

toplanabileceglni

umdugum

bir dtnt
birlikte

kaldinnak

istiyorlar,

gok hizh gitmek dogni

ve mukaddes miiessesemizi
rattaki din kardeslerimizin

sOraya davet ederek, miisterek destektemek iimidiyle, her tagoniillii

dinlenen gidiine milletlerin de ilerlemeterinden ayak uydurmalan gere-

bu buyiik davamrza

ve devaml,

2M

KADIR MISIR06LU

yardim.arini beklor, muvaffakiyetimizl Rabbimin

riml...

"7
beyanatin iizerindcn dort, be? gun gecmisti

inayolinden boklo-

Bu

ki,

isvicre Hariciye

Vekaleli'nin yakin

Dogu Qbesi

Miidiirii ziyaretinc

gelcrek Halifc'ye

beyanatm,n Tiirk Hiikumeti'nce fena karsilandig ve (svisrc HiikQmeli'nden O'niin bu glbi faaliyellerine miisaadc edilmcmcsi talcliindc

bulunuldugunu

bildirdi.

Old masranan

haflada yiiz stcrlini asiyordu.

Buna gore simdiden

ledbir alinmazsa Halife'nin

yakm

bit geleccklc biitun maiyctiyle biriflde

be parasiz kalacagi muliakkakti.

Bu

yiizden Salih

Keramet Nigar

Bey'i miisluman dcvlellctlerin sefirleriyle gortlgmek ve yardim

Keramet Nigar Bey, oradan Londra'ya gecccek ve Hilafet mevzuundaki' mttsbel makaleleriyle temayiiz eden Seyyid Emir Ali ile grjriiscrek O'na da Halife'nin icinde bulundugu mali siimulan anlatarak miisluman devleder nezdindeki bazi tejebbiisler icin lavassut

saglamak

icin Paris'o

gondcrdi. Salih

ve miizahcrelini laleb cdecckli.

Ali, evvelce bahsedilmis bulunar. ve Tiirkiye basvekiline gonderilcrek bir cok siyasi dalgalanmalara sebcp

Gcrceklen, Seyyid

Emir

olan Aga Han'la miisterekeii imzalamix oldugu meshur mektubundan baska Hilafet mevzuunda raes'elenin din!, liiiilu ve siyasi ccphelerini lamik edeo, bircok kiymeili makale nesretmis ve
Halife'nin
biitiin

miisliimanlara kari vaki olan son bcyanatini buyiik bir hahiskarlikia

desteklemiti.

Salih

Keramet Nigar Bey,

gitti.

Paris'te bazi

mUsliiman devletlerin
edememisti.
goriistii

sefirleriyle

lemas elmisse de, sadra

sifa bir nelice islihsal

Bunun ferine Londra'ya

O'nun
Efendi'ye ayda "s

Seyyid

Emir

Ali

ile

de

ve

araciligiyla Haydarjibad Nizami'mii Halife

iicyiiz sterlinden ibarct bir lahsisat

Abdiilmecid

bagfamasmi temin

ett.

117-

S. S.

Keramet

NtcAR NlGAR

a.g.e. sh.

13

Son

IW-

Kcrimet

a.g.e, sh. 31.

Halife Abdfllmecid Efendi'nin vatandan fik.nhs.ndar) az once Dolmabahge Sarayi'nda 9 ikarim. ve husOsi katibi Sail* Kw&ttm Migsp Bsy'a imsalajimi? bir rasmi.

2W
Uzun
GOlii

KADIR MISIROSLU

OSMANOgULLARI'NIN DRAMI
siirecegc benziyen

217

bu gurbet ve siirgita hayatim ilanihaye

ki;

otel

kftgelerinde

idame cltirmek muhakkak

dogru

degildi. Ostclik

Leman
da,

kenarmdaki bu Territet Kasabasi'mn rutabetli havasi

istihsal

Haltfe'nin

romatizmalanna dokunuyordu. Bu yuzden, Guncy Fransa'da

etmesi maksadiyla

ikamet etmek icin miisaade

SMih Keramet

Nigar Bey'i
is'af

lekrar Paris'e gonderdi. Fiansiz Hiikumeti'nin, lalebi

etmesi iizerinc Nis'e giden Abdiilmecid Efendi, bu sahil ve

sayfiye gehrinin
bir

C m
i

e z admdaki mahallesindc gcnig ve bahceli

bulundum. Haber gondermislerdi. Nis'in hakim bir tepesinde lanmtg bir koske giltim. Olomobiiden inince tegrifatci
karsilastim. Esasen enistem

bir ara onlan kaybetmigtim Hilafct kaldmldiktan iki sene sonra bir ara Nis'de hemgiremin yamnda

mm

islenmis ve kiymetli mobilyalarla lefrig edilmigti. Abdiitaecid Efendi, Sultan Abdiilaziz'in en kuciilc oglu ve dordlincu mahdumu km. Iyi yetismis ciddi bir kimse idi. Jtstanbulda iken daima goriigurdUk Miicadele'de Avrupa'da oldugum icin

r*

kjra-

Hiiseyin Bey'le

kogk kiraltyarak burada ikametc bagladi. (Ekim 1924).

Rumbeyoglu Fahreddin Bey, vaktiyle

Burada sakin ve rautevekkil

bir

hayat gcciren Abdiilmecid Efendi

kendini ibadete vermigti. Bir ara, haliralarim

yazmaya bagladigi duyulmugtu. Fakal bugiine kadar O'nun larafmdan yazilmig herhangi bir
hatrrat negredilmig degildir.

Sadcce

kizi Diirriigelivar'in Hindistan'da

basilmig

giinleri anlatan bir hatirati vardir.

Bu

siralarda idi ki, eski sadrazamlardan

Avlonyali

Ferid

Paga'mn oglu Celaleddin Paga

devredeki sakin ve miltevckki!

(Velora), O'nu ziyaret elmig ve bu

cahgarak

ayaginda rugan iskarpinleri vardi. Sojukkanhligmi muhafazaya bem biraz da mutesebbim bir tavirla kargdadi.

has o kemer burun O'nu herkesten ayiriyordu. Beyaz bir sakal. cehresini heybeUi bir gekle sokmugtu. Ustiinde siyah bir ceketatay, rayye pantolon ve

yamnda cahsirdi. Enistem, eski Maarif Nazin ve Osmanb Imparatorlugumm sabik Petersburg sefiri de olmustu. Alelade bir salonda ayakla gordiigiim Halife'yi epeyce degigmig buldum. En caiib. yeri parlayan ve maviye calan gdzlcri idi. Osmanogullan'na
Halife'nin

hfflini

hauratinda sflyle anlatmijur:

-Buyurun Paga
drgimzi haber ahnca
lu

hazretleri, sizin

Abdulmecid'i cocuklugundan beri tamrifn. Zira ikimizin de Fransizca hocasi aym idi. Babam, Sadrazam Avlonyah Ferit Paga, Konya'da vali iken Fransa Serareti'nden bgretmenlik yapabilecek bir
kimse
istemigti. Sefaret

hemen

burada hemgnenizi ziyarete gelgftriigmek arsuzunu hissetum. Eski bir dos-

gfjrmek insani hayli sevindiriyor...

-tltifat

Guyot'u miinasip

gflrmiig

de duyun-i Umumiye'de gahsan MOsyiJ ve gondermigti. Bu caligkan ve sempatik

buyuruyorsunuz, Hilafetrneab dedim! ... Act bir tebessiimle

sOziimii kesti.

zat, iki sene Konya'da bana hocalik yapliktan sonra, babamin sadrazam olmasi iizerine Saltan Afcduhlamid'iii gehzadeler icin istedigi lisan

par hanedan,m,z.n
kogulduk...

-Bizim Hilafetmeabugtrruz artik kalmadt, Paga, bir gecede, apar toalt! ytiz sene hukOmran olduju bir memleketten

hocalan icine bu Mijsyo Jorj'u da ilave etmiglcrdir.

Kim

da,

der di

ki,

FatiMerin, YavBz'Iann, Kantoi'lerin

Baglarbagi'ndaki kbgkte yatar, pazar gUnii Sgleden spnra aynlirdi. Diiyun-i Umumiye'de de galigirdi. Bu, boyle senelerce devam etti.

runlan gamagirlarim bile alamadan yolcu edilecekler!...

td-

Baglarbagi'ndaki kflgk aslen

Yusuf Jzzeddin Efendi'ye, hem de

Haltfecokmiiteessirdi. O'nun bu teessiirtinii colaltmak istemediSim icin sessizce dinliyordum. Amma, O,

bogalmak

istiyordu.

seksen bin altina satdmigti. KOgkii yaptiran Hidiv Ismail Paga idi ve oglu icin insa ettirmigti. Yalmz bu gunkii bir milyon liraya yakin para
harcanmtgti. Manzarasi harikulade giizel olan kosk, denilebilir
Istanbul'un en guzel tepesine otuitulmug,
ici

baha bagka bir mecraya sokamazdim.

O'nun

icin

- Diigiinunuz, giderken bir zarf icinde iki bin dolar lls lutfetmiglerr
1

ki;
19
-

de bir san'at

galieseri ola-

Herhaide p, s ta hafizasl
lt;ii,la Stirling

Hi

bma yail], s

aiMM1)lM

dolar Je|a,

^^

aia ta m

2)8

KADII?

MISIRQSLU
bir otele ycrlcir, hangi masrafi

OSMANOGULtARININ DRAMI
Kahvelcr
geldi, karsdikh ictik.

219

bununla koskoca bir saray halki hangi

karsjlayabilir.

Biz de baska

hiikiimdarlai' gibi gidcrken

ve gitmedcn cv-

vcla hazineden pek kiymetli miicevhcrleri kaldirabilirdik,

kcic mal olmus. scylcrc

cl

siirmcyi vicdansizlik addedcrim.

amma nicmlcNe yapalim

Resimlc megul olan ve musikiyi seven eski Haltfe, yaptigi pcyzajlari bana gbsterdi. Yine icinde bir hasret
vardi.

kcitdi yagimizta kavrulacagiz!...

Bu

yiizden kizim Diirriijehvar'i Niz-

-Amma pasa dcdi,

erine,

hicbir yer, Islanbul'un giizel ve gunejli tepel-

am

mavi

Mihraccsi'nin ogluna vcrdim. Biraz kendimize geldik. Eksik oltik.

sahillerine benzemiyor,

o zengin kaynagi, cbcdiyen kaybct-

masjn mUsliimanlar bizc

bir miktar

yardimda bulundular. .Sonra

ar-

kamizdan neler i$ihncdik. Yok

ilgilenmcmijjiz, biz

biz liainmigiz, biz Mill! Miicadelcyle asla

-AlIaIi gostermesin, insaallah

memleketinize

bir vatanda; gibi

dUsmanla

isbirligi etmisjz, biitiin

buniann

asli csasi

dOncrsiniz! dedim. Aci aci

giildii.

yok! Valiideddin de ctrafindakilere maalesef uydu. O'na bazi scylcr

soylcncbilir.

Bana

gclincc, Allah da

bilir,

Pcygambcr

de,

yann

eiaal

edcceklir.

Oglum Onier Faruk'u Anadolu'ya gonderdim. Maksadim

Anadolu'ya gclmck, Islam mucahidlcrinm baina
islain-i
biitiin

asla, oliimiizii bile kabul elmeyeceklerdir. Hem baksaniza, Hilafet'in degeri, hala yerimize bir kimse diisunmcdikleri iie anlasiliyor. Bclki de Osmanli Hanedani'ndan sonra

-Umar mismiz,

bu makama otur-

l.slanbul'dan kacip

maya kimse cesaret edemcyeceklir.

Eski Halife'nin ve OsmanoguIIan'mn bu son miimcssilinin elini gozlerim yab siktim. Bir daha birbirimizi g6rmedik. 120 Haydarabad Nizami tarafindan kendisine baglanan aylik lahsisat,
ise de! kaldirraamisti. Zira Nis'e yeriestikten sonra sagdan soldan loplamp gelen diger bazi hancdan mensuplanyla eski devrin ricali

gecmek vc
ki,

Alcm-i

ayaga kadirmak

idi.

oglumu lnebolu'dan

cevirdiler. Teklifimi reddcttilcr.

Amma ne yapayim O zamau.bize

eqcuk
kizirhi

istanbul'da ism sonuna kadar

gibi scvindik.

otunnak

diiiii.

Milli zaterdcn, bir hatta

Mustafa Keinal'i kucaklamak,

Pasam.

Andiilmecid Efendi'nin maii sikinulanm nispeten hafifietmis

O'na vcrmck bile isledim, fakal kimse bunu anlamak istcmcdi. Mustafa

tamamen oriadan

Kema)

Pasa'nin Refet Paa'ya:

sbylediler,

kendisini

Ben Knver Paa olmak istemem! dedigini Enver Pasa yapmak istememitik!.'.
Sozekansbm:

amma biz

de orada barmmaya baslami?lardi. Abdiilraecid Efendi'nin miitevazi butcesi, bu kalabahgin gecimine kifayet etmiyordu. Bu
yiizden

Turkiye'deki bazi zati ejyalan

samrmak ve Hanedan'a
tasfiyesi

aid emlakin

-Halife hazretleri dedim, Cenab-i

Hakkm

takdiri

bu

imi,

Os-

degerlendirilmesiyle imkanlanni genistetmek istemijtir. Fakat muhlelif

vcsilelcrle ifade edildigi iizere

manli Hanedani'mn akibeti cok aci oldu. Hepimiz bundan uzuntii duyduk...

bu emlakin

ve bilhassa

Mus

ul

Petrolleri uzerindeki
liarekct beraberligi

Hanedan

hi ssesi mev-

zuunda bir fikir ve

icin

Sukunet bulmulu. Agir, agir byle dedi:

-

saglanarmyordu. Bunu saglamak Osmanogullan arasinda bircok yazrsma ve gfirusme cereyan

Bizde ne

giizel bir ata sozii vardir:

Tahtina oiurmayan, bahtina ot-

etmiglir.121

urur.

ok

dogru. Bana Osmanli Saltanati mukadder olmadi, tahtima

oturamadim, elbet de bahtima oturdum.o da bu kadamusj Yine Cenab-i

Abdiiimecid Efendi'nin hususi arjivimizde raahfuz bulunan ve

Sultan Abdiilhamid
120
-

Han Merhumunun
.

Hakka

ijkrederim ki; son Padisah Vahidedin Efendi gibi Avrupa'da

vatandan cikanldiktan sonra

Semili Naflz

TANSU

biiyiik bir sefalet

ve sikinti icinde yasamiyorum. Allah Miisliiman

Madalyonnn T=i (Sadrazam Avlonyill

.h.

KH^
i:
: '

Pa 5 a'nin oglu CclaleddinPasa (Veloin)'mn Hatirali) lslanbul 1970,

121-Tafsilat iein bkz:

kardelerden razi olsun. Her tarafta benimle ilgilendiler...

218

vi

TSnk Mumraz GOZTEPE a.g,o.

sh.

166

-'SM'H'J.

220

KADIR MISIROSLU

Beyrul'un

C U n y e adindaki banliyosiinc yerlejen en bilyuk oglu Se-

durumu son derccede lim Efendi'ye yazilmis, olan su mektubu, bu

acikbksckjldeortayakoyinakladir:

Blraderim Etendi Hazretleri,

Ma'liim-i

S*h

devletleri

lundugu iizere

buyuruldugu ve lekrarmdan miistagni buHanedammizin ahval-i maliyesi anbean vehamet

hasll peyda etmektedir. Memleketten cikmak mecburiyet-i elimesi mSliyeden olduktan sonra Szayi hanedan, zaten medar-l maisetini muhasses maasa miinhasir olmak hasebiyle sedd-i remak etniek
i

esas-i bcytiyesini elden cikarmakda muztar 5 in eya>i zatiye ve elyevrn her kalarak refto refte oniar da hitama ermi oldugundan, bajladl. Kimsetarafindan zaruret ve miizayaka asarl goriilmege

nin

billahi

yaz-i kimseye muavenet iktidan bulunamamasma mebni el-L Memlekeiimlzteala avakibin pek vahim olacagi Ssikardir.

hicbir hayr-i menfaat mo'mul ve munlazir cclb-i cem'-i iSne ciheti Islam'in sefkat ve miiriivvetme miiraoaatla

den

olamadigi

igin,

ehli

hatira gelmesiyle simdiye kadar

bu babda biddefSat

te 9 ebbiisaW

notice istihsali lazimede bulunmus isem de maatteessiit hi? bit muntakil olan ve miimkCin olamadi. u halde aba-u ecdadimizdan

memalik-i

metrukede

kalan

haztne-i

hSssoya

aid

emlak

ve

bircare-i hal arazinin aide edilmesine tesebbiisden baka

bulmak

imkam

kiilliyen

mefkuddur. Nezd-i devletlerinde ma'lum oldugu

iki

vechile haztne-i hassaya aid arazi ve emlak

kisimdir. Bir

kisrfll

uhde-i taaarrudogrudan dogruya padisahanin ba-sened-i hakanf Diger bulunanlardir ki; anlarin vereseye intikali pek labiidir.

funda

ki; anlarin umOm kismi hazine-i hassa uhdesinde bulunanlardir vrerese-i hanedana be-tarik-il-irs inllkal etmesi lazim gelir. Gerek

padiahana ve gerek

umum

aza-yl

hanedana

intikali

icab eden ve

arazinin inelyevm memalik-i metruke dahilinde bulunan emlak ve lehvfn etmek uhde. tikalini teemmiin ile Al-i Osman'in zaruretini
devlellerinin mize miitereUeb vezaifden olarok bu hususda zat-l ediyorum. Simdiye de miizaheret ve muvenetini kaviyyen timid isi deruhde etmek iskadar vakl' olan lesebbusat neticesinde bu

Abdiilmocid Efendi'nin Sultan Abdiilhamid Han'm an biiyiik oglu Selim Efendiye yazdigi mektubun Ilk sahifesi.

.22

KADIR MISIROSLU
ilEc

teyen sirket we gruplann

dermeyan

ettikleri

art-i

esas,

umum

hanedanm

miitlehid

ve yekviicud olmasldir. u

itlihadl

te'mln et-

mek

icin

kerraren vakl' olan tesebbiisal neticesinde cennelmekan

Sultan;. Abdtilhamid

Han

Hazretleri

hanedaninin

tereddiid

ve

siibheye dustugiinu ve ittihaddan

gordiim.

daima muhteriz bulundugunu

Bunun sebebini do kafiyyen ehemmiyelden ari bir sO-i tepederlefehhiim oldugunu anladim. Hanedan-i devletleri azasinin inerbul rinden teyariis etmesi lazim gelen ve sened-i hakaniyyeye hatirdan elan emlak ve arasizine kimsenin iddia-yi hak etmesi. gecmiyeceginden baska bbyle bir seye imkan-r' tasavvur olunamiyacagini
ser'an

ve

kanOnen

kelm

ve
bir

intikar-c

hak

kabil
rieti-

olamiyacagi en basil hakayiktandir. Boylo

cesi

su-i

tefehhiini

olarak vahdet-i elkar-i imal

hSsil

olamadigindan her

taraf

baska

baska

tarikleri

takip

hanedan
ispat

mtittehid ve tekviicud
icin

etmek istemektedir. HSlbuki aza-yl olmayup da, haklanni aramak ve

etmek
ise,

yayn
taral

ayri icin

yollardan gider ve tesebbiisatda bulu-

iimid-i muvatfakryet yoktur. Erbab-i bu merkezde oldugu gibi hanedan-i devletlerineticepezir-i muvafnin bu giine kadar vaki' olan tesebbiisatimn delildir. Binaenaleyn su lakiyet olmamasi da bunu mueyyed bir

nur

hie

bir

vukOfun

miitaleati

Isleri

le'min

Osman'm vahdelini netice-i hayriyeye isal emek igin Al-i hususunda zat-i devletlerine, miiracaat He muavenet ve Osman'm miizaheret buyumlmasini teklit edlyorum. Al-i arazi mOrislerinden senedat-i hakaniyye ile emval ve emlak ve kafiyyen manful kaltevariis eden zevatin hukuk-i tasarrufiyesi
bir

mak

sart-i

vafakiyele lysal icin

esasi ittihaz olunarak tesebbiisat-l vakiayi mevki-i muolmasini Al-i Osmanmih miittehid ve yekvCicud

muhataza etve her taratm menafi-i hukuk-i mesruasmi siyanet ve emn-u menfaatine olacagindan, Al-i Osman kendi aralannda

mek

itimad

ettikleri

bir

kac

zatl

murahhas
ittihazi

tayin

ederek

onlarla
karar-

miizakere
lasjirdiktan

ve

mtisavere

idup

muktezi tedabiri

sonra miivekkillerinin inzimam-i muvaftakatiyle hukuistihsal

kunu ispat ve

etmek

iizere

miitlehiden ve miistereken bir

Ayni

mektubun

ikinci

sahrfesi

72A

KADIR MISIRO&LU
ji
, .

'

225

hay'ele ve yahut gruba tevdf-i iimdr edilse pak miinasip bir todbir

olacaga cihatlo mahz-i senflkarlon ?u amniyeyi tahsil i$in elimden

geldigi doracedo sa'y-ii gayret

edecegimden

zfit-l

davlatleririin

de
ve

hneddn-i
nasayih-i

allien"

azfisi

nexdinde

legebbiisal-i

hayirhahane

pederfinado

bulunarak muSvenet ve muzSheret buyur-

malanni bilhassa femertni ederim. 6 Cemaziyetevvel 1345.

tot** Ms,'.,
1926

.^. /rr&&'*'*

26 Terin-i

sfini

Imza

'f'dWtJijt,

Abdiilmecid Kfendi'nin hususi arivimizde buna benzcr sayisiz

mcktubu
de
hie.

vardir. Fakal

nc yazik

ki o,

bu mevzuudaki tesebbuslcrindcn 3 </*<&

<s

bir netiee eldc edememitir.

biiyiik

darabad Nizami,

oglu

Nihayet bir miiddet soma HayA'zam Cah'a Abdiilmecid Efen-

&&'^>

di'nin biricik kizi Diirriiehvar'i, ku^tik oglu

Muazzam Cah'a
Sultan'i

da

ahz5de Selahaddin Effendi'nin torunu

Abdiilmeeid
diler, EffenrJi,

Niliifeir

istedi,

muvafakat edince, damad namzcdleri Nis'c gel-

Eski

Osmanh

Dahiliye N&zirlanndan

Damad

erif

Paa'nm
gene ve

alayissiz bir sekilde kiydigi nikah

giizel

merSsimi sonunda bu

iki

Osmanh Sullan

Efendisi Haydarabad Sarayi'na gelin

gittilcr,

Bu

hMise, Halife Abdiilmecid Efendi'nin

diizelmesini sagladi.

maK durumunun
Hilafet

bir hayli

Bundan

sonra,

mevzuunda Islam
Ayni mektubun son sahifesi
dualarla mukabefc ederdi.

Aleminden umdugu alakayi gtiremediginden kendini daha ziyade

iMdete, resim gaJimalanna ve musikiye verdi. Nis'te sikrlmaya
balamiti. Paris'e nakl-i
villa tuttu.

mekan ederek Bulanya ormanlanna

sergileri

nazir bir

Burada iinlii ressamlann actiklari

kacirmiyan ve sik

Gergi Halife Abdulmccid Efendi, evvelce temas edildigi iizere

Misir'da yayinlanan

sik

umumi

miize ve kiituphaneleri gezen Abdiilmecid

siyasT bir hayat siirmeye balamiti.

Efendi,
beri garb

mus4vat isimli gazeteyle aBkadardi. Hattl

tamSmen gayrf

Oteden

musikisine diiskiin olan, ark musikisine de besteler yapacak kadar vu-

kufu buhjnan Abdiilmecid Efendi, kendini tamamen resim,

iir

ve

nairi-i sftanydi. Fakat burada Turkiye'de eden yeni rcjimve onun idarecilerine 5aalmarm,-haaderiilebiiirki- taraftarlik ifade eden yaziiar yayinlanmigur. Aynca Paris'te
teesslis

bu gazcte kendisini bir nevi

musiki gibi bedii san'atlara hasretmisti. SSdece Cum'a gunleri Paris'in

Keraalist

idareye muhalif bir

(abm

eski rical

larafindan

cikanlan

meshur camiine gider ve burada hemen hemen

ketierine

butiin

musluman memle-

Miicahed
maddt deslek

e ve

mensup olan

kalabalik cemaatin alSka ve ihtiramlanna hayir

gibi mevkutelerle

de ilgilenmemi^, onlara yazi ve beyanat vermemi? ve

Zirtcire

Vumlmu Cu mhuriyet
H
i I

sajlamaraijtir. Ustelik bimlardan Miicahede,

afe

226

KADIR M1SIROSLU

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
cikmanm
yummusmr.
tehlikesinc isaret
ctti.

227

Davas

inn ba rpurevvici olarak orraya cikmiu.

Bu,

dogm

idi.

Fakat gitmemiz de

Halife Abdiilmecid Efendi, Ikinci Cilian H:irbi csnasmda Paris,

bombalanirkcn 23 Agustos 1944 tarihinde hayata

gftzlerini

Bu

sirada ccreyan eden hfidiscleri cok giizel bir siircttc lafsil ve hikaye
s,u

mutiaka Ifeimdi. Ciinkii Halife, ailcmizin son rcisi idi. Aynca sahsina vardi. Allah kcrimdir, diycrek oglumun koluna girdim, sokaga ciktim. da husOsi bir hiirmciim
Sokaklarda insan buiunmuyordu. Avenue
tik.

cden Ayje Osmanoglu'nun

satirlanni dikkatlerinizc sunuyoruz.

la

Grande Armee'ye

git-

-A!man ordusu
Fransizlar

arlik Paris'i lerkecckti.

hem

scviniyorlar,

hem dc

millhlj bir

korku icinde bulu-

-Ferdinand Sokagi'nm basma geldigimiz zaman Alman Ordusu'min gccmcklc oldugunu goiduk. Almanlar, her zaman oldugu gibi

Saint

nuyorlardi.

General de Gaulle

Paris'c girecekii.
Paris'i

Amcrikan,

fevkSlMe
ingiliz
lar

disiplinleriyle geciyorlarcu. Artik Paris'i terkediyorlardl

hirlikleri idi.

Bun-

ordalan gcliyordu. Fakal acaba Almanlar

miydi? Hcrkes ne alacak diyc delect ve
seler

kansiz birakacaklar

bakiye kalan son

Sokak aralannda

isgal ctmis

olduklan

seviiic icindc bckliyordu.

Kim-

evlcn

bit hafiadan beri bosatftnisjardi.

sokaga cikmiyordu. Hcrkes cvine, ininc girmi,

sakitl bir halde

bulunuyor, halla birbiriyle dahi konujamiyordu.

Milis teskiiatinda bulunan askerler, Pctain'e taraftar olanlar,
larla

tehlikeiiydi. Esasen butiin evlerin kapilari fckitau's, pcncercler kapanrais, sokaklarda hayat

Simdi bunlar gecerken aralanna girmek cok

Alman-

goruscn kimselcr,

Alman dosiu

olan kadinlar, kacacak yer ariyor,

csen kalmaiMsti, Orada kuytu bir koseyi tutan bir apartiman kapisinin arkasina girdik. Almanlar gecinccye kadar orada hekledik.

Kimse

ta-

kdylere ve juraya buraya gizleniyorlar, hastahanelcre, akil hastahanesine gidip doklorlann himayesinc sigintyor, taflanna geleccklcn kork-

tuklan icin her careye ba vuruyorlardi.

De Gaulle

taraftarlan ise jlmdilik

Alman Ordusu burada

iken bir

rafindan goiiilmekten pek korkuyorduk. Maazallah. yanlis, anlarlar basimiza bir scy gclebilirdi. Gerci huviyet teskcrelerimiz yatumizda idi.' Esasen harb cikalibcri hiiviyet kagitlanmiz olmadan sokaga cikamazdik Ama y.ne dc bftyle bin* bir anda basimtza birsey
gelebilirdi.

scy yapmiyorlar, fakat sonuuu bekliyorlardi. Vclhasil Paris miilhij

giinler yaiyordu. Bir hafiadan beri ahval

Orada Bhminen
la

bir saat

bu jekilde otdugundan biz de

arkadan yine gelenler olacakti. Bundan

kadar kaldik. Askcrin arkasi kesilmi ti. Bel5

istifadc

ederek

Rue Faisande-

kapidan dujan cikmiyor, evimizdc oturuyorduk.

24 Agustos 1944 Car$amba

calindi. Halife'nin daire

giinii,

saat hire dogru

kapimn
bir

zili

ujaklanndan

biri

gelmij, bana

mahsus

kagu

larafina sur'atlc gectik. Kosuyor ve kenarlardan oglumun kolunda gidtyordum. Suchet Bulvarim bulmustuk. Marechal-Maunoury sokagina nihayet vtal olmustuk. Orasi esasen Alman kumandanl,g,,n

ne

birakarak derhal gitmij. Kagidi altp actim. Bu, Halife'nin kStibi,

dSiresinin mudurii olan
idi.

kumandan Korsikah Cekaldi'nin bir mcklubu Mektupia Halife Hazretleri bugiin saat onbirde ani oidi.

merkez! idi. Bulvar ustunde olan butiin evleri harice binbir tiirlii renklere boyamijlar, damlaiina agaclar, dallar koymuslardL Bunlar tayyareye
kari alinan tedbirlerdi. Bu evler simdi bosaltilmisti. gorulen askerlerden escr yoktu. Demek iyice gitmisjerdi.

Daima burada

larak vefat etmi5tir!... yazih

Okuyunca derhal goz yajlanm bojandi. Hemen oglum Osman'a

seslendim:

Nihayet Halife'nin evine vardik. Ev disardan sukunet icinde

goruliiyordu. Kapiya geldik.
dik.
i eriyc gir9 Kap.yi a? an ermeNe oldu? diye sordum. Aii efendim, olanoldu diye cevap verdi. Buyiik tas merdivenlerin yansini ? ikmi tik 5

Oglum

Halife vefat ctmi?. Herhen giimeliyiz! dedim,

Bahfe

kaptsi araiiK duruyordu

Oglum da

Gems

teessiire kapilmiti.

Benden

tafsilat istiyordu. Tafsilat ol-

bir nefes aldik. Dairenin kapi zilmi sektik.

m
lar

madigim, acele gidip anlamamiz icap ettigini soyledim. Osman, sokaga

hizmetciye bila ihtiyar,

228
ki;

KADIR MISIROGLU
Halife'nin sadik hazinedan

OSMANOSULLARI'NIN DRAMI

229

Bthruze

Hamm'in
Amcanizi

feryadi

ile

Iarmm yanina gelemiyorlardi. Halife onlann

miiihis olarak valaranin hasretini cekiyordu.

hasretini

ve ondan da daha

karsUashk!

Ah Sultamm! Kadw'm

Geliniz, geliniz.

gtiriiniiz. Gitti.

Kus, gibi elimizdcu uctu! diyerek

basmi merdivenin parmakhgma vu-

Mehisti Ikinci

odasina

gittik.

Kadin Efendi bayilmi, biraz

Carsafi yine yiiziine ortmiislcrdi. Gfizyaslanyla orada oturdum

Yasin-i serif okudum.

Of

ihlas, bir fitiha ile

Once ayilmi, gdzyalan icinde yatiyordu.

Yaninda

Hiiseyiai

Nakib
elini

odadan ciktim.

Bey'in harcmi bulunuyor, kolonya koklaltyordu. Biz dc aghyarak

optiik.

Artik bu act, ciimlcmizin kalbine ilemiti.

Gdz yaglanmiz

arasinda teselli verici sozler sbyluyorduk.

Oradan Jjehsuvar Baskadin'a

na.sildu diye sordu.

gittik.

Bizi goriincc, Efendiraiz

icindcydi. Kendisiyle birlikle vakmeralcketlcn cikmis olan katibi Hiiseyin Nakib Bey bu is icin ateyc beriye kosuyor, elinden gcieni yapryordu.
tiyle

kalmaya karar vennistik Ccnazcyi kaldirmak epey giictii. Zira Almanlar cikip, Amerikahlar girbu oldugundan memleket herciimerc

Halife'nin cenazesi kalkincaya kadar orada

Pek

sinirli,

fakat bthaber bir haldc idi. Esascn

Kadinefendi bir miiddctten bed

liasta

oldugundan bugiinkli

felaketi an-

layamiyor, efendisinin hasta oldugunu zannedcrek biiyiik bir tela ipinde

Ogluna ve kizma telgraf cekmislerdi. Onlar, vasiyeti geregince defnedilmesini istiyorlanJl. Paris'teki camiin icinde bir kiicuk.odaya koyacaklardi.

bulunuyordu.
ciktik.

Ona da

Buna karar

soyliyccck sozii pek bulamiyarak bir kac.sozle

elmisji.

verilmijli.
igin,

Bu haller bizi pek harab

Talinitini

yapmak

kendi doktoru olan Profesor Yakovel asisi

lanlan

ile birlikle geldi.

Artik HaUfc Hazrclleri'ni son bir kere ziySret etnnek vakti gelmiti.
Halife'nin odasina geldik. Kapiyi acip igeii girdik. Biiyiik Hike, ja-

Uzun zarnan durabilmesi

? in lazim geleni

yapular. Tabutunu hazirladilar

ponvari karyolanm uzerine boylu boyunca yadnlmi, yiiziine kadar bir

beyaz kctcn $arafla lamamen ditiilmutu. Bihruze

cla

Hanim ayak ucun-

yere oturmu, karyolamn ayak ucuna basmi dayamis, hickmklarla

Osman

Mlisluman usulunce yikanmasi lazimdi. Orada bizim aileden, bizlerden bajka kimseler yoktu. Biraderim Nureddin Efendi, oglum
vc Hiiseyin Nakip Bey,
lieu

birden cenazeyi

hamama

aghyordu. Biz de aghyarak yaklatik. Hayatta iken kendisinc kari

gosterdigimiz resm-i tazimi
ifa ettik.

gecirdder. Hiiseyin

Ondan sonra

yiiziinii

gormek

isle-

din Efendi de su
Iediler. TUrlii
Orttiiler.

Nakib Bey'Ie oglura Osman yikadrlar. Nureddtikerek yardim elli. Ondan sonrayine bu. iicii kefen-

digimizi soyledim.
Halife'nin

Bihruze

Hanim

yiiziindeki

brtiiyu

(jekti.

gupluklerle yapdip gelen tabula koydular ve uzerine bir sal

nurani, giizel cehresi ortaya cjkti. Sagtan ve sakali

bembe
yanak-

yazdi. Es,kali, saclannin ve

sakahnm

yiiziine verdigi sekil

ceni iizerinde,

Sultan

Ondan sonra biz kadinlar cumlemiz odaya geldik. Baskadin da gelmisti.

Abdulaziz'i hatirlatiyordu. Esasen beyaz olan

Efendicigim nerede? diye odaya girip de tabulu gOrtince, heuzerine auldi. Oraya dustii. Artik act hakikati
biitiin

larindaki hafif pernbelik dikkate carpiyordu. Hayatta iken giizel olan bu

men kosup
ile

manasi

cehre, imdi diyebiliiim ki; bir kat

daha

giizelle$miti. Gozteri

kapah

idi.

anlamiu.

Sakin ve asude bir uykuya dalmi hissini veriyordu. Elleri yanina

diimiitii.

Cok mc'yus oldum. Aghyarak

egildim, carafi

Optiiin.

Bedbaht amcacigim! Vatanina ve evlStlanna hasret gittin. Allah cennetini ihsan etsin! dedim. Kizi

Kadin Efendiyi kollannda tuttum. Validecigim, metin oIunuz! diyerek odasina kadar gotuidum. O'nun bu halini hie unugidip

Hemen

Durriiehvar Sultan Hindistan'da, oglu

idi.

lamiyacagim. Bedbaht, zavalli kadin ne kadar perisan olmustu. Kendisiyle saatlerce ugrajtik.

Omer Famk

Efendi Misir'da

Bunlar, savas, dolayisiyla baba-

Digerleri de birbirinden beler bir halde idiler.

Cenaze icin

bir araba

230

KADIR MISIRO&LU
Ciimlemiz goz yalan
ile

OSMANOSULLARI'NIN DRAMI
kapiya

231

gelmiti. Tabula. aagiya indireceklerdi.

kadar arkasmdan indik. Feryatlar arasinda Halife'nin tabutu arabaya

de sayialar cikmishr. Asagidaki odaya Almanlar kurjun almijiar, korkmus. ve bundan blmijs. jeklindeki rivayetin bir ash varsa da yalani da
vardir.

kondu. Nureddin fcfendi, oglum vc Hiiscyin Nakib Bey bcrabercc camiyc kadar
giltiler.

Eve hakikatcn

ate edilmijti.
idi.

Lakin

bilimil

bundan

dcgildii.
labii bir

Bizlcr harab bir halde kaldik.

Suclicl Bulvari askcri biilge

Almanlar oradan giderken

Haltfe yikannken hatinma gclmi. Bir lutam sac mi kesip evlallanna

lakim

iiiimfiyiijier,

coskunluklar olmustur. Bu, yalmz. Halife'nin

yadigar olarak veriniz! dcmisjim. Dedigimi

yapmiyjar, Mehisti

Kadin'a vcrmisjcrdi. Bu
ile

Atari illiam

eden sebep uydu: Bir gun Haltfe

sokagina dcgil, askcilerin bulundugu her yere mahsus bir hadisedir. Halife'nin ovine alcj edilmcsi, ijiiimiinden bir hafta oncedir. Fakat bu
O'nuii jahsina karji yapiltms. bir hareket clcgildir. Gizli

konugurken bana, Sultanefendi! Ben babamin sa$im buldum,

iein

mukave-

sakhyorum. Bu benim

pek mukaddes

bir yadigirdir. demi;},

fesi

ben

mclcilerc

kai'51

icli.

Bizim larafladahi

biiyle hSdiseleroluyordu.

Yam

dc
bir

nasil
iki

buldugunu sormulum. Babainin

icli

bendc kalnusb. iginde

basmiizdaki bir garaji basarak oiuzalli mukavemelciyi ahp kuruna dizdilercli.

sac

buldum. Bimlari dikkatle cikarip bir /aria koydum, diye

i$tc

cevap vermili.

Halifenin cenazesi yikymrkcn

akhma bu

(araflarlaii kfisc

Amcrikahlar girdikian soma da imikam devri basjamijti. Alman bucak saklanttuslardi. Yakalananlar sokaklarda tiirlii

komismamiz
elmitim,

gclmis.

vc saemdan bir tutam kestirip saklamalanni temin

iskcncclcrlc surukleniyor, kadinlann saglari ke.siliyor, alinlan

laniyor.
liirlii

damga-

virkil)

seyler oluyordu.
bir

Kimse cvinden cikamiyordu. Bu

lle artik bugiin, aitemizin

bu

biiyiik sahsiyeti

de bizim icin bir

trailer orlalik

yaiimcaya kadar
her

aydan fazla surmiijtu.

iddeili

hatiradan ibaret kalmiti,

Haltfe
tic

Paris'tc

hemen

akjam bombardiman olurdu. Bazi

bom-

d3ima

gorusjurdiik.

Musiki ve rcsmc merakli

idi.

Alafranga

gUzcl musiki cserleri arasinda, alaturka parcalardan

armomze

edilmis. bir

konccriosu, giizel bir bersozii vardi.

bardimanlarda arapncl parcaian balkonlanmiza duscrdi. Ekseriya, silinaklardan ciknkian soiira bunlan loplardik. Haltfe, Bulonya Ormam'na yakrn bir kojkie oldugundan, oraya tabii daha 50k diijerdi. Bir
kac kere bana. inermi parcalanni gbslererek, bunlan koleksiyon

Geatan Detaille adinda Fransiz konservatuanndan

cikmis, bir gene vardi.
calardi.

birincilikle

Bu

gen?, Halife'nin eserlerini fevkalade giizel

yapiyorum demijii.
Halifenin Slumuniin, bu bombardimanlarla ve evine atilan kurjunlarla hicbir ilgisi yoktur. Oliimii soyle olmustur: Sabah yalaklan kalkllktan soma yorgunluk hisse(mi, yalak oclasinda duran biiyuk kolluguna oturup biraz kahvalti ctmis.
sikisikhk duyanca,

Pek degerli

bir sanulkardi.

Ben de

ekseriya bu musiki cemiyetleile

rinde bulunurdum. Bersozii ben de

GaeUin

bcrabergalardim.

Halife'ye bir mar besleleyerck lakdim etmitim. Kendisi de, Sizin

gibi bir prensese ne verilir?

Ancak prelud

verilir,
iki

diyerek bir preiiid

Yanm

saat sonra gfigsiinde bir

yazip gbndermigti.

Bu

arada y3digHr olarak

tablosunu da vermi$ti.
eserlerini

hemen Kadm

Efendi, kendisini yillardan beri tedavi

Ufak daima

tefek cizane yaptigrm

bu resimleri ve baska sanat

kendisijie takdim eder,

daima

lakdir ve ievik

gorurdum. Sonuna kadar

etmekte olan mehur kalb mulehassisi Profesor Yokovel'e telefon etmi. Derhal gelen doktor, Hallfe'yi uzun bir muayeneden gefirip bir
cy olmadigini soylcmij. Doktorla'epeyce konumular. Doktor giltikten sonra Halife'ye yeniden bir kriz gelmis,

multefit, sanatkar, vatanperver bir ahsiycl olarak yaadi ve

bliip tarihe

boylccc

kansh.
tiirlii

pejinden kosmujlar.
rivSyet vardir.

Yan

Ujaklar hemen doktorun yoldan geri donen doktor, geldigi zaman

Halife'nin ftlUmiine dair bin

Korkudan flldii diye

Halife'yi 61U bulmuj.

'

KADIR MISIR06LU

Takdir ne ise o olur.

3-ABDURRAHtM EFENOt
Sehzade Abdui-rahim Efendi, Siitan

Halifc hayatta ikon. Place Manchat'da bulunan camie

gider ve bayramlarda

cuma giinleri muntazaman bulunurdu. Orada bulunan

gittik.

Han'in besmci ve en sevdigi

rayr'nda

II. AbdyiiHiamid bir $ehzadesi idi. 1894 yilinda Yildiz Sadogmusta. Asil adi Abdiirrahim Hayri idi. Tahsil ve ter-

Musliiman cemaat kcndisini tcbrik ederdi. Fas Muslumanlarinin

yaptirmi oldugu bu camie biz de bir kac kcre
Halife'yi ite

biyesine son derecede itina edilmis|i. Yurt disma siiriildiigunde topcu

miralayi (albay)
bu'aktilar.

idi.

Askerlige

as*

bir insandi. Kendisini,

daima

bu camiin

i^idc kiiciik bir

ortii

odaya muvakkaten

riitbesini siiyleyerek

lakdim ederdi. Almanya'da

tahsil gormiis kiymctli

Bir

masamn

uzerine yesU bir

koymuslar, tabutu onun uzerine koy-

bir topcu

subayi olan ehzade

1 i

up uzerine

yesjl bir

cuha

ortmiisler, fesini ba tarafma koymuslardi,

.

binde

Ga

c y a ve F
ile

Uzerine, bir de Kur'an-i Kerim koymusjardi. Pcnccreler daima acik

ve askeri dirayeti

I. Cihan Harn cephelerinde bulunarak cesSret kumandanlanni hayran birakmi$ti. Galicya'da bir i 1 i

Abdurrahim Efendi,
s
t i

oldugu gibi tabutun icine bir ucu birakilmi olan

lastik

borunun diger

topcu taburuna, Filistin cephesinde

ise, bir

topcu alayina liyakatle ku-

ucunu

bir jise

suyun icine koymuslar, bOylece duruyordu.

mandanlik

etmisti.

Bu hususu

sahsi

miisahedelerine istinaden ifade

Paris'te

bulundugu miiddet9C birkac kcre ziyaretine gidip Fatiha oIstanbul'a gelinceye kadar

kudum. Ben

bu vaziyette kalmisu. Sonra Me122 -

eden Canakkale Ccphesi'nin gerpek kahramanlandan Vehip Pasa'nin bir mektubu, sahsi arsjvimizde mahfuzdur.

dine'ye gcHuriiUip defnedildigini haber aldim.

ehzade Abdurrahim Efendi, aym zamanda

bir orkestra sefligi

idi.

Halife Abdiilmecid Efendi'nin bu sirada Istanbul'da bulunan

Vekili Sarin
iizerc,

Keramet

Niglir Bey'in O'nun vefat tarihinden baslamak

getirip

yapabilecek derecede alaturka ve alafranga mOsikiye asina bir kimse Son derece kiymeUi bir Miizik Alederi Kolleksiyonu
miti.

meydana getir-

on sene miiddetle nini Tiirkiye'ye

ve sabirh faaliyetinden hicbir netice

grimmek

icin vaki

gayretli

istihsal

edilememisUr. 123
rei-

Hatta bu sirada kro Diirriisehvar

Turkiye'ye gelerek devrin

sicumhuru tnbnii

ile

gOnimu ve babasmin Paris camiindc tahnid

cdiimis olarak beklemekte olan nasmin vatanina gelirilerek defni icin

soz almi olmasina ragmen,

Simdi Naimanli Apartmani olan yerde onun muazzam bir sarayt vardi. Burasi Osmanli Ordusu'nun kiymetli zabitleriyle, devrin mustkismaslannin adera devamli bir topland mahfeli idi. Son derecede zeki ve cesur bir gencti. Bu sebepledir ki, Anadolu'ya her ittihak eden Saray'a yakm kimseye M. Kemal Pasa'nin, SehzSde Abdurrahim
Efendi'nin ahvalinden sual cttigine dair o devri anlatan hatiratlarda
kayitlara rastlamlmaktadir.

mcrhumun

nai yine de Turkiye'ye kabul

edilmemistir. Nihayet biitun bu tegebbuslerden

umid kesilence, merhukihnan namazinm

defnedilmistir.

mun

nai Paris

Camiinden alinarak Medine'ye golurulmu, 30 Mart

ttzeri

Sultan

II.

Abdiilhamid

Han

haksiz ve mesnedsiz bir sekilde

1954 tarihinde Harem-i erifte akjam

mutcakip

Cennet-ill
isaret yoktur.

B ak

ye

gOtiiriiliip

Vehhabi
kilfibe

idaresi miisaade etmedigi icin

mezanmn iizerinde herhangi bir

bendegan dahi Jttihat ve Terakki miitegallibelerinden korkup kacmij ve sarayda soguk bir teror havasi esmeye bastermsti. zaman heniiz ondort yasinda bulunan

tahttan indirildigi sirada en sadik bilinen

ve

122- A;s;e

OSMANOGLU

-Babam Abdiilhamld,

Istanbul I960 sh. 223 v.d.

Sehzade Abdurrahim Efendi, metanetini muhafaza etmis ve babasmin yanindan aynlmamisU. Bu vak'ayi bir gOrgii sahidi olarak
leden

nak-

Ayse Osmanoglu:

123- Tafsilat i E in bkz. -Sallh Kerjtmet

NtGAR

a. g. c. sh.

54 vd.

KADIR MISIROGLU

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI

235

Sizden aynlacak degilim. Size nc olursa bana da o olacaktir. Gitmemi

Bir aralik babam, anncmc,
yiyorlar? diyc sordu.

kadimm! goluk gocuk kag gundiir ne Anncm, Efcndicigim! Hig mcrak ctmeymiz. A?
i'alan

dedi.

Biz

lie.

hemjire

ise,

kalmiyorlar.

Ne

buluyorlarsa yiyorlar, Biskiivi

isteklcri

da vardi: Sizin

gogiis gerccek, yine

babamm

saghgimzdan baka

yoktur dcdi, Babam, Kadinim!

Bu

kadar

biraderimiz gilmis, olsa bile, her tehlikeye birakmiyacaktik. Buiiu coktan araimzda

kaiarhtstimunk.
girdi.

giinden sonra

saray halki bu azicik gcyle yagiyabilir mi?

gfmalilan ne ki, acliga mahk-Qrn olsunlar? carcsine

Bu

zavalli kadinlann

Abdurrahim Efendi de aramiza

SeMmuk

Bu

nasi!

bakmah

dcdi. Kapida bekliycn ikinci

gagirtti.

dcvam eder? Bir Masahip Gevher

ihliyan,

larafmdaki odalardan birinde kiicuk bir kanapede yatip

kalkmaya

basladi. 125

Aga'ya seslendi. Ba^katibi

gcldi.

Be? dakika gecmeden Cevad Bey

ttnhateuar, H.

Sutan Abdiilhamid Han'i kendisiden yahudilerin

icin -Bilhassa- Seianik'e gOtiiriip

ntikamim almak
n
i

Babam, Ba$katip!

Bir liafiadan

bed goluk gocuk, genci

yahudiAlali
II.

bu

Lin

kadinlar ad eta ac yaiyorlar.

Bu mas.um kadinlarm

giinahi ncdir?

Biraz,

ckmek lazim
Cevad Bey,

degil mi? Bir carcsine nicin

iaiibali bir lavirla:

bakmiyorsunuz? diye

c r in kbskiine hapsetmislerdi. Bniada son derece fee? sartlar alunda uzun bir hapis hayaii yasayan biiyiik hiikumdar
i

ad c

sordu.

haldc degiliz.
git mi 5,

Nc

bulurlarsa ycsinlcr.

Nc yapalim? Onlan diiunecek Ycmegi nereden bulayim? Agilar

him Efendi dc

Abdulliamid Han'in yaninda diger cocuklan meyamnda Abdurravardi. Muhaftt subaylarla sik sik miinakasa eden bu
yakalammisu.
Selanik'tcki hapis hayati sona crdikten sonra babasi ve kardesteriyle

Sarayda kimse kalmami.

Biraz;

ckmek

gelirtirim.

Suya banip

degerli schzadc, nihayet kederinden sanlik hasialigina

yesinler*

ccvabim

vcrdi.

Hie beklemcdigi bu cevap

retler icinde kalmigti.

iizerine

babam pek malizun olmu,

hay-

Babamda, karaguniinde herkes rarafindan

terkoluedildil-

nan insanlann kirginhgt vardi. Coluk cocuk acliga mi

er? insaniyet

mabkum

onadan

kalktt

mi? Bir

kii icin bin kisj feda" edilir

mi? Bu

Abdurrahim Efendi, 1919 yihnda Misir, Emine Hamm'la evlenmisti. Bu' aym zamanda Osmanh Nazirlanndan olan Abbas Halim Pasa'nin kiziydi. Bu evlilikten Mihrimah Sel S uk Sultan adinda bir tek
Hidiv Hancdanina mensup Nebile cocuklan olmuslur. tstanbul'da 1920 yihnda dogan Mihrimah Selcuk Sultan da yine Misir Krai ailesinden Cezzuli Ratip Bey'Ie evlenmijiir.

beraber tslanbu'a gelen

nasi! s8z? Hcrhalde caresini buiuruz diyerck Kiiciik ,24

yiiriidii.

Salon 'a dogru

Abdurrahim Efendi,
opii^iip agiasular.

zavalli

cocuk aglayarak

geldi.

Baba ogul
ya^tasiii.

him Efendi man

Vatandan aynldiktan sonra Fransa'ya yerlesen ehzade Abdurraailevl bir gecimsizlik sebebiyle 1933
bir

Babam, Oglum! Sen daha cocuk denecek

olur.

bojamis vc ondan sonra

Bu

felaketlerc
e(.

tahammul edemczsin. Sana yazik

Haydi sen de begit!.

Va

yihnda hanimini daha evlenmcmistir. Yurd disma fiktigi za-

d e

Pa

5
1

nimle veda

Buyiik biraMericrin gibi bemsjrclerinm evine

Tehlike

icinde bulunmani istemem. Hattil bnradaki uc geng hemireni de beraber

gotur.

Onlarda burada kalmasinlar,

dedi. Fakatbiraderimiz cesarctle,

Hayir babacigtm! Sizi birakip gidemem. Tehlikedcn korkmuyorum.

124
-

sir Hidivi'nin annesine V aIi dc Paa ehzadc Abdurrahim Efendi bu para ile bir daire alarak oraya yerlesmisii. Fakat, para hanirnmm oldugu icin tapusunu da O'nun

vermijli.

O zamanlar M

a denilen kayinvalidesi kizma allibin sterlin

denilirdi.

iizenne yaptirmisti.
125-a.y.

Bu

sebeple Nebile

Emine Hamra'dan
..

ayrddiktan

Ajje

OSMANOGLU.-

go.

ih.

132-133

..

236

KADIR MISIROSLU

OSMANOSULLARI'NIN DRAMI
Bu
s.rada stk sik

237

sonra otele tammak mecburiyetinde kaldi. Hie bir yerden be para geliri
yoktu. tstanbul'daki emlakinden
dostlan vasitasiyla

odama

gelirdi.

de higbir sey alamiyordu. Turkiye'deki

DertlesMik. Kendisini

teselli et-

mallanm saturmaya cahsjyor ve eline gececek paraya

giivenerek saga sola borclamyordu. Yilluca dchselli bir sefalct icinde

yiizdii.

tiyordu.

Bu durum, onun hassas mizacina dokunuyor vc gururunu inciBu scfalel, arada bir kizimn Misir'dan gbndcrebildigi mutevazi
Bundan sonrasim
salts?
iki

babasini asla ihmal elmek ihtimali olmadigim, mektubun postada kayboldugunu soyleyerek O'nun' kederini dagitmaya cali 51 yordum. Fakal o, pek de ikna olmaz, bu barebelki de gondcrilen

meye cahsirdim. Kizimn,

paralarla 1952 yihna kadar surdij.

ya kiiciik kiz

kardei adiye Sultan Eicndi'nin

arivimizdc mahfuz banltaki

ihmalkarligina hamlederdi. Uzuntii ve kederi her gun biraz giine kadar, parasini vcremedigi icin bir cok otelden kovulmustu. Bu muessif hadisenin bir kere daha tekerriirunden endise

keii

kizmm

daha artiyordu.

ediyordu.

konusmasindan dinicyclim:

Yegane
Amerika'daki kizim Samiyc
ilerimi

tesellisi,

Hamm
iki

odama

Sultan'dan aynlarak bazi

gelip benimle dertlesmek eski giizel giinleri

gormck

iizerc tekrar

sadcce bir yd igin Paris'c gcldigimde

odali bir daireyc ycrlelim.

Sainlc-Honore otclindc ku^ucLik

Biraderim $ehzade

goriisMgu pek az kimse vardi. Bunlar da, Umumiyetie hanedammiza mensup veya yakm kimselerdi ki hepsinin
Paris'le

yad etmekti.

mall durumu birbirinden beterdi.

Abdurrahim Efendi de aym

olelde diger bir

durumu son dcrccc bozuklu. Rcfikasi Nebile Emine Hanim'dan ayrddiktan sonra yabuz yaiyor vc koodada kahyordu.
srrada malt

Bir gun yine bu sekilde

tonugtnfclan sonra
tie bes.

odama

gelmigti.

uradan buradan

gun sonra

bir araya

gelmeyi kararlastirdik.

vuluncaya kadar ikamct ctmek

iizerc bir otclden digcrinc lainiyordu.

Bana

anluttigina gore Misir'daki kizi

Mihrimah Sultan'a mektup

ya-

zarak ondan para istemis. ye:

gun bana gelecekti. Ben de, O'nun sevdigi Istanbul yemeklerinden Cerkez tavugu vs. yapacaklim. Bunu ben teklif etmisum. Maksadrm, biraderi oyalayip avundnrarak O'nu kederli diistincelerinden kurtarmakti. Fakat kararlastirdigimrz giinden bir gun evvel bir ak 5 am vakd aniden s ,kip geldi. Ustii basi perisandi. Halinde bir ievkaladelik oldugu agikca goruluyordu. Elinde bir file tajtyordu. Filcyi masanm. uzerine

-Benim Tiirkiye'de neyim varsa sana birakiyorum.

nin parasvni sen abrsinL.

Satilinca hepsi-

Ancak bana

hayalta kaldigun miiddclce olcl

masrafimla asgarf gida ihtiyacimi kargdayacak kadar her ay

asgari bir para gander!...

mumazaman
bunu

koydu. icindckileri birer birer cikarmaya basladi. Bunlar bir elbise frrcasi, bir kag konservc ve bir 5 ise de kolonya idi. Bunlan bana
getir-

Kizim!,

durumum

fazla

beklemeye

miisait degildir. Liitfen

bana yapip yapamiyacagmi acele olarak

bildir!

demisU.

digini soyluyordu. Once bu hareketin manasim anbyamadim. Qiinku bunlar carjidan alip getirilmis yeni seyler degildi. Elbise fircasinm kul-

Aradan epey
hie bir cevap

bir miiddel gectigi halde

kizmdan miispet veya menfi

terkedil-

landmi 5 bir
yanmdi.

sey oldugu goruluyordu. Kolonya siesi

ise esasen

alamayan biraderim, cok iizuluyordu. Kendisinde

tarife

mi insanlarm o

sigmaz

srkintili halini

miisShede ediyordum. HaJ-

buki, sonradan ogrendigime nazaran zavalli kizimn

durumu da O'na

para gondermeye

hemen hemen

hie miisaid degilmtsj Belki de, teminin-

konserveleri sen yersin, bana nijin gedriyorsun?! Bu fifca da sana lazim olur. Kezl kolonyayi da kulJanrrsm. Hepsini yine bu fileye koyalim dedim.

Bu

deki

giigliik

sebebiyle cevabmi geciktirmis. bulunuyordu. Fakat

biraderim bekledigi cevabi alamaymca, bu

durumu kizimn alkasizhgina

hamlediyor ve sinirleniyordu.

Her ne kadar israr etlimse de fikrinden caymadi. Nih3yet getirdigi bu esyalan masanin uzerine birakarak bir bahane uydurup savustu, gitti. Bu son derecede garip bir hareketti. Fakat yine de akhma pek katii sey

238

KADIR MISIROSLU
Meger zavalh kardesimin
acikli akibetinden

OSMANOSULLARI'NIIM DRAMI
soma
ortada kalaile

239

gelmedi.

cak olan yegane served bu

oski bir elbise fueasi ve

kiiciik filenin icindeki birkap

konserve

yum sisc kokmyadan ibarclmisj...

almak
tizcre
iki

yapilmasmi mUsIiiman mezarhgma gomiilmesini ve arkasirdan Kur'an-i Kerim okulturulmasim bizlerden rica ediyormus...

Bunlan anlalan Sehzade

biraktigi

Omer Faruk
Hep

Ertesi sabah O'na vadcttigim ziyafcl icin lavuk vs.

car-jiya

Efendi merhumun yazip

mcktubu

cikardi,

cikacagim sirada tclclbnum

Aglamaktan okuyamiyordum. Nihayet beni

olabildiler.
birlikte zavalli

caldi. Ajjagida otclin

satonunda

giicliikle tcskine

muvaffak

bcyiti bcni

bcklemckte olduklan bildiriliyordu.

kardesimin

Kim

olduklarini sor-

odasina

ciktik.

dumsa

da,

Mtitcvazi demir karyolasma uzanmis yatiyordu. Ozerine

beyaz

bir yatak carsafi cekmisjerdi.

Ozerine

kapamp aglamaya

-Biliriiyoniz ccvabini vcrdiler.

-Allah Ailali sabahm bu crken saatindc belli arayan bu iki erkek kirn acaba diyerek aagiya indim. Tarn merdivenin dibinc geldigimde Schzade Omer Karuk Efendi ile islam Beg Senfoli Azerbcycan
Turklcri'ndcndi. Vakiiyle

basladim. Babamin daima yaninda bulundurdugu bu en sevgili Jchzadesinin sonu bu mu olacakti? Fakat elden ne gelir, insanlar kader karsisinda nizgarda savrulan bir kuiu yapraktan baska nedir ki...

Sehzade Abdurrahim Efendi'nin

Paris'leki

iniihar tarihi

20 Ocak

1952'dir.

Rus Ordusunda

zabitlik ctmisti.

Bizim

ailc ile

Bobini Miisliiman Mezariigi'na dcfnedilmistir. Mevla Rahmet

pek 50k alakadardi. Hanedan'dan lamdigi kimselcrc eldcn geldigi kadar maddt ve manevr miizfihcrcl giisterirdi. Bu zai, lialen de Paris'tc
yasamaktadir. Onlan goriince:
- Hayrola ne tiabcr?!.. diyc sordum.

eylcyel.

Sultan Vahideddin merhumun damadi (Ulviye Sultamn kocasi) olmasi dolayisiyle liancdan mcnsuplanm yakwen lanimak firsitim bulan

damad
titremeye baskidi.
kfltii

ismail

Hakki (Okday) Bey, Vanya'dan

Ankara'ya

- Maaiesef kbtli habcr dediler.

Vucudum

Acaba

(Istanbul 1975) isimli degerli hatiratinda

Sehzade Abdurrahim Efendi

ailemizden kime nc olmustu? Aklima bircok

da, zavalh kardesim

ihtimaller gcliyordu

hakkmda su

calib-i dikkat bilgiyi vermektedir:

Abdurrahim Efendi'nin

canina kiymis olabi-

Sehziide

Abdurrahim Efendi'nin FedakSrhgi!..

tarafsiz bir

leccgi asla gelmiyordu.

Hatiralanmda vukuati
ile iiisjverdik.

kalemle yazmak iddiasinda

Saionun bir kenanna acele

SehzMe Omer Faruk

da
acikli

olduguma

gore, Filistin Ccphesinde calib-i dikkat bir hatiramdan da

Efendi

bir taraftan grizlerinin yasini siliyor, bir taraflan

bahsetmeden gccmemeliyim:
Harckat Subesi Miidiir Yardimcisi bulundugum sekizinci Ordu'nun topcu alayinin kumandam Sultan Abdulhamid

hadiseyi anlatiyordu.

Anlattiklannm

hiilasasi

suydu:

bir

Han'in
ustiin

Babamin en

sevgili Sehzadesi

Abdurrahim Efendi, kizina

yazdigi

mektuptan miisbet veya menff herhangi bir cevap alamayinca son dcrecede miiteessir olmuj, Aksam bir fileye koyudugu, bahsettigim
esyalanni bana getirip biraktiktan spnra oleline dbnmii. Fazla miktarda raqrfin alarak iniihar etmis. Biraktigi mektupta Sadece ikiytiz frank

ogullanndan ehzade Abdurrahim Efendi idi. Bu degerli sehzade cephede biiyuk bir feragatle calisti ve melanetle savasti.

Dumanin

topcu kuvvetlcrine karsi, son top mermisinc kadar biiyuk bir sebatla karsi durdu. Topcumuz, her seylcri gibi ceplianeleri bol ve ikmalleri kusursuz olan Ingiliz topcusunun savurdugu liesapsiz gullclere
karsi, ata-

dayanamayacagmi soyliiyormus. Otclciye olan borcunu ve cenaze masraflanmn doktiniiinii yaparak bu en

sefalete dalia fazla

parasi

kaldigwibu

cagi mermileri adeta kiskamp liesap ederek sarfediyodu.

gunku ccphane
savasta

tiikenincearkasimn gelecegi yoktu.

Bunun
bilir

ne

demek oldugunu
siz.

son parasiyla karsilanmasmi, kendisine islam!

bir usulde techiz

ve tekfin

bu durumda bulunan topcu subaylan

ve takdir ederler. Diisman

elinizdeki be? on

dump

dinlenraedcn, hesapsiz guile yagdirticiik,

...,

...

^>ehzade Abdurrahim Efendl'nln

askerlik sevgisi
bir

ve

MMII M(icadeleyi destekledigini gostsren

jarapneli ve dSneyi hesaplayarak, acaba yarin,

mektubu.

daha zor bir duruma sak-

layayim mi? diye dujiine

diisline,

hesaplaya, kitaplaya atacaksiniz..

Abdurrahim- Efemdi,
-

ijte

bOyle bir carpimada cephnesi

iciixte,

BlR EHZADE-Yt

BEDBAHT

tiikenince

yagmur allmda ve camur

toplaniun, hie birini kaybet-

Paris'te kaldigi oielde sefalet

2.

ve zaruret iginde intihar eden Sultan Abdiilhamid Han'i.n en sevdigi oglu Sehzada Abdurrahim Efsndi.

meden karargaha kadar getirmege muvaffak olmug, Ordu Kamandam Cevad Paa medium bata gelmek jartiyle herkesin takdir ve liayranhjini kazat!n5ti.
(

a.g.e. sh,

335

vd.)

BURHANEDDtN
EFENDI
larin
iicii

OSMANOSULLARI'NIN DRAMI
kendi kardejleriydi. Sullan Abdiilhamid Han'in O'na karji

Burhaneddin
',''.'.

Efendi,

Sultan

bol bol izhar cyledigi husust alakadan galat olan bu iddiayi te'yide ya-

Abdiilhamid Han'in en cok sevdigi

Sehzadesiydi. 1885 yilinda Yildiz Saluyi'nda domus.tur.

rayacak en

kiijiik bir barckel

ne kendisinden vc ne de babasindan sadu-

olmujlur. Sadece Sullan Abdiilhamid

hal' edilip

Han'm

lttibaicilar

tarafmdan

Selanige gondcrildigi sirada ehzade Burhaneddin Efen-

Son dcrcccdc

zcki,

di'nin bazi hareketleri .jiipheyle karilanmi liana bu yiizden resmT bir

lahktkala da

kabiliyelli

ve yakisjkhydi, Kabiliyclini,

maruz kalmij,

fakat

her nasilsa- bu

Makedonya

sergerdel-

daha

kiiciik yaglarinda bir

cok safhada

crinden yakasini kunarmi, tehlikcyi ucuz bir surelte allatmih.

gOslcrmifj

vc ispat

elmi$li.
iyi

Fevkuladc piy-

Ancak

tuhafi

juydu

ki,

Sullan Abdiilhamid

ano calar vc cok

resim yapardi.

jehzadesi, kendisinden kiigiik kardesteri

Han'm bu en sevgili Abdurrahim ve Mehmed

ehzade Burhaneddin
Efendi'nin
gen?ligi.

Konugmasi vc muhakemesi cocukluk vc

ilk

genclik yillannda bile dikkali cckccek

gibi, babasiylc SclSnige gilmiyerek tstanbul'da kalmisu. Gcrci amcasi, yeni PAdisah Sullan Read'la lemas ctmemi vc O'nunla merasimlcre isurak etmemi$tir. Fakat daha kotiisu ttlihad ve Tc-

Abid' Efendiler

dcrcccdc diizgiin vc miikcmmeldi.

rakkT Cemiycli'nill

ileri

gelenlcriyle sua bir dostluk

kurmusm. Ancak bu

Bu

meziycllcri yiiziindendir

ki:

Sultan Abdiilhamid Han,

Onu

lutumu, O'nun ailc saadetmin yikilmasina sebep olmusmr. oyleki:

diger evlfillanndan daha fazla sever vc

bu

llissini

aciga vurmaktan

Schzade Burhaneddin
Hanimefendi
ile evliydi.

Efendi

aslen
1

Cerkes olan Aliye

cekinmczdi.
S a
1

Gcrccktcn,
I

Burhaneddin
1

Efendi,

riemen daima

Asil adi

a n a

Me

e k olan bu, son derecede

ra b a s

nda babusinm yahmicla oturdugu baldc,

zcki ve guzel kadin, bazinedar olan teyzesinin delaletiyle Yildiz Sarayi'na girmis, burada

kendisinden biiyiik kardeijleri bu arabayi alia arkadan lakip ederlerdi.

Padisali cencbi scfirlcrle gbriisiiikcn. bu son dcrcccdc zcvkli giyiuen
iyi

Naz

ya

r ismiyle ijtihai etmijti.

Burha-

ve

neddin Efendi

ile

evlendikten sonra da

y e adim almis, bu

konusan sehzadesini

<lc

yamnda bulundururdu. Halts

bir

dpfasmda

cvlilikten sonradan

O'nu,

adnia lebrikalla
gondcrmisu.
Sultan

Abnan impaniloru'nun cuius yikionuniu miinascbcliylc kendi bulunmak maksadiyla Alman scfareihanesine
Abdiilhamid Han'm ehzade Burhaneddin El'endi'ye
daha ziyade
bir kiyinet

(1912)

admda

iki

Amerika'ya ycrlesen Fahreddin (191 1) ve Osman oglu olmusmr. I26 Bu munasebeiler, Burhaneddin

Efendi'nin bu,

iki

cocuk sahibi hanimmin kendisinden aynlarak

Ittfliatjilann ilcri gelenlcrinden mejhflr

dOnme Maliyeci Cavid

Bey'le

evlcnmesini sonuclandirraijur.

Bu

zcki ve dirayetli ehzadenin Itlihad ve

oteki ogullanndan

ve ehemmiyct alfclmesi,

sal-

Tcrakki
126
derecede
-

ileri

gelenleri yle vaki siki miinasebcti ne maksalla te'sis eyleiki

tanat icin an'anevt sirayi bozarak

O'nu kendisinc vcliahd yapacagi yo-

ehz5de Burhaneddin Efendi bu

itina

^ocugunun

tahsil

ve tcrbiyelerine son

lunda dedikodulann cikmasina bile sebep olmuui. Gercckten J 6 n

etmis vc onlan Viyana'daki me$hor Tcrezyanum da okmmustur. Fah-

ii

r k

e r in Avrupa'da

yaymlanan bazi mevkiitclcrinde bu

reddin Efendi ressaind],

Osman

Efendi

ise, ticaretle istjgal

elmcktedir.

Aynca

dedesi

mahiyette bazi iddia ve beyanlar yer almisnr. Gercekic ise bu, asilsiz bir

gibi marangozlukta da biiyuk maharet sahibi. oldugu duyulmustnr.

GOney Afi ika'ya

ayiadan baska bir jey degildi. Zira ehzade Burhaneddin Efendi

ile

yerlesmis bir Ingiliz ailcsinin genf ve gii^l kiziyla evienmis, cocugu olmamistir. Fah-

taht arasinda

sira

bakimindan

onUg-ondbrt kii mevcuttu

ki,

bun-

wddin Efendi

ise,

islanbcl

Rumlanndan Papadopulos'un kendisinden on yav

biiyiik

kiziyla evienmi^, o'nun da

cocugu olmamisar.

2*1

KADIR MISIROGLU
idiler.

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI

3*

digini lahmin, cidclen mujkuldur.

Bunu, suasi gclmcden tahta gecmek maksadla yaptigi soylenilcmez. Zira bbylc bir ihdrasi olmadigim, daha sonra Arnavutluk Devleti'nin kurulusu sirasinda resmen viiki olan, orada liiikiimdar olraasi tarzindaki teklifi reddedcrck
gibi bir
gostermislir.
tBjliis

lcab eder ki, ogullar da bu muhabbet ve vefflcarliga devam etsin-

Icr!...

27 tttihadcilarla munasebcli, baslangicta onlari liakkiyle

cdcmcmis. olmasiyla da izah cdilcmez. Zira zcka ve diraycti

-t!tlfat buyuruyorsunuz Sehzadc Hazretleri!.. Merhum ve muhterem babanizin, pedcrime gosterdikleri asTI himaye ve alakayi bendeniz her zaman minnetle hatirlanm. Amma, dogrusu burada, iltifala nail ola-

herkesc c miisellemdi.

cagimi hie lahmin etmemitim!...

Ostiindc cok temiz koyu bir eibise, ayaginda rugan iskarpinler vardi.
Cizgili bir kravat ile akaklanna dokiilen bir kac ak tel sac,

Son zamanlarda, tttihatcdarla arasi acdmis. ve bu yiizden lsvicre'ye gitmisti. Sultan Vahideddin tahta gectigi suada orada bulunuyordu.
Ycni Padijah yurd di|ineteki butiin Sellzadelerin acele olarak valana donmclcrini emrelmisli. Burhaneddin Efendi - her nedensc - bu einrc uymamis ve Isvicre'de kalmisb. Bu scbcple, Osmanliogullari'iu anavalanlarmdan apiir topar cikaran 43 1 sayili Katvun crktigi zaman, o
zaien coktarc bed Avrupa'da bulunuyordu.

O'nu

giingormu? Amerikan
Giilcrck:

adamlanna benzetmi$ti. Prens

Mehmed

Ali'ye de (Misir Prcnslerinden) levecciih ve nezSket gostcriyordu.

Otomobilim kapida bekliyor. Tcnsib ederseniz New- York icinde

Sonra
bir lokantada bercberce

bir tur aralrm.

yemek

yeriz,

Bilahare Amerika'ya ycrlcsmis, vc orada Madam Charles adinda zengin bir Amerikah Hammia cvienmistir. Digcr Osmanogullan gibi gurbelte fakr-u zarurel icindc kivranmamisnr. Bununla bcraber,

Kapiya dogru
rnyordu,
Sof'fir,

ytirudilk. Otelin

kapisinda en son model bir araba duacti.

hiirmctkarane kapiyi

yamnda olurmayi
sunlan anlatmisli:
-

tercih ettigini soyledi. Prensle

icini

Sehzadc Hazretleri jofbnin ben arkaya ycrlestik.

kansimn parasiyle yasamamrj, 9aliip hayatini kazanmisur. Hatia kanserden muzdarip olan lianmn lahminlcr hilafina hayatta kalarak bir kalb
sonunda vefat cden efendi'nin mWsinr yemijlir. O'nunla Amcrika'da karsdasrp goriiscn Celaleddin Pasa (Velora) bunu boyle aniatkrizi

Ogleye kadar New-York'un

Pajam, benim

ve di$tm dolastik. ehzade yolda

icin

cok zengin

bir

Ametikan kadinintn parasiyla

yajiyor, diyorlar.

Bunun

kat'iyyen asli yoktur.

Kanmin

serveti vardur^

bu yalan
Erlesi gun otcle dondiljurniiz
icinde bir kartvizit uzatti. Ismi okur
indik. Kartvizitte u ibare vardi.

degil, fakat

ben

biiyiik bir petrol irketinde meclis-i idare

zaman bir garson, giimus, bir tepsi okumaz hemen bekleme salonuna Prens Burhaneddin Osman-

oglu Evet, karjimda Sultan Abdiilharaid'in en sevgili oglu ehzade Burhaneddin Efendi bulunuyordu. Bu, benim icin muazzam bir iltifattr.

ayhk aliyorum. Bu gordugunilz otomobil de benimdir. Paramla yagiyorum, kanma miihtaj degilim. Beinci Avenu'da (New-York'un en kibar semti) kiiciik bir apartman katim var. Sizi bir gun evime de beklcyecegim. 128
azasiyim. Iki bin dolar

ehzadeye veda ettigim zaman, epey

-Sizi gSriince

uziilmustii, gOzleri ya|h:

Oniimii ilikliyerek hurmetkar bir

kac,

adim attim ve dlerini

etmigti.

siktim.

babam Abdiilhamid'in
riiyayr

yaadijini zanneder gibi

gordiiniiz. ikimiz

Beni gee aradrklarmdan dolayi afvuni istirham

- Pasa Hazretleri!... dedi

olmujtum pasam!...Bu

da bize cok

de

Gec haber aldim, kusura bakmayimz,

aglayarak kucaklasttk... 129

amma sizi aramak vazifemdir. Zira babalarimiz bh'birleriylc cok iyi dost
127
-

ehzade Burhaneddin Efendi Amerika'da 15 Haziran 1949

naklolunarak Sullan Selim CSraii avlusunadefnolunmustur.
128 - SSmih Nlfiz 129 -a.y.

tari-

Bu

tckliftn

yapildigmi ve Efendi'nin reddettigini ailece tanjdigmiiz esbak

hinde gecirdigi ani bir kalb krizi sonunda vefat etmi5,cenSzesi Sam'a

Sadrazam Hiiseyin HHml Paa'mn lisanmdan da bizzat duymusnim.(Bkz; Nahid

Sim ORtK s.

Abdtilhamid'ui Sevdigi ve En Sevmedigi Ogullan- Tarih Dunyasi, C.

III.

TANSU

a.g.e. sh.

206 vd.

23, Istanbul

1951

sh. 973).

OSMANO&ULLARI'NIN DRAMI
5
-

247

OSMAN FUAD
EFENDi

rindcn Tunus'a gecmistir.

Bu defa

italyanlar'la miilareke

akdolun-

duguna

ilair

yoni bir emir geimesi iizerin Trablusgrab'a doncn

birlikte bir bota binip

Osman

Fuad Efendi, emrindeki bta subaylarla

Napoli'yo

Osman Fuad

gcgli.

Burada

Efcndi,
biiyiik

bir

Sul-

muddet kaldiktan sonra, yurda donen

Osman Fuad
Alman
deniz-

tan V.nci Murud'in

oglu

Efcndi, Birinci Cihan Harbi'nde Siivcys. Cephcsi'nde vazifc almistir.

Bu

Selahaddin Efendi'nin en

harbin basfnda, Almanya'da Kicl'de bulunuyordu. Bir

ingilizlcr'in

kiiciik

ulttsmm icinde,
ogludur. 1895 yilmda tslanbul'da
dogmus.tur. Meslek itibariyle askerr

hiieOmuna ugrami; ve basmdan yara-

lanmigtl. Siivcys. Ccpliesi'nin sulcGlu iizerine Haleb'e gclcn

Osman

Fuad Efendi, burada basmdaki

olmak
iizcre

yaranin niikscimesi iizerine ameliyal

y-

lige intisap etmis.

dai' yiikselmistir.

ve generalise ka-

Almanya'ya

gilrnistir.

Sultan Resad za-

Bu

sirada

Sulum Resad

oliiiiis,,

ehzade Osman Fuad

Elendi'nin jocuklugu.

mamnda
danligma

Sudan Vahideddin

labia gecmisti.

O'nun,

maiyetindeki
alayinm kumaii-

Misir Hanedam'ndan

Abbas

llilmi Pasa'nin ki/j Keriine

iic giiri iic

Halim

ile

birliklerden siivari

cvlenmi, bu milnascbelic Ciragan Sarayi'mla

diigiin yapilmisii.

gece siiren bir

bir

getirilmisli.

Bu

sirada liiyin edildigi

Merkez Kumandanligi'm

Trablusgarb Harbi cikinca,

zi

Osman Fuad
etmek

Efendi, icfibinda merke-

muddci

ifa

etmis nkui

Osman Fuad
ttalya'iia

Efndi, once Italya'ya sonra da

tammayarak

mijstakil harckct

selahiyclini

de haiz olmak uzere

oradan Misir'a aecmisli.

Hilafetin lagvi ile

bulunduju sirada Tiirkiye'de

oraya gondcrilmisti. Bir

Alman

denizaltisiyla Trablusgarb'a goturiilmus

yerli milislerden tcsckkul

Osmanli Hancdaru'nin yurd disina cikanlmasim amir

latbik

ve sagdan soklaii gelen diger Turk zabitlcriyle,

ctlirilen
(lalia

431

Sayili

Kanun kabul edilmis ve

mevkiine konulmustu.
Ask'eri
bir

Osman
ile

brdunun kumandam olarak

ttalyanlar'a kar$i savasimsjir. Fakat

Fuad

Efendi,

Roma'da bulunuyordu.
Bu
roeklupla
;i
1

kurye

soma Balkan Harbi 'n In

biiyiik bir

cikmasi, Trablusgarb'i feda etmek

j,

gondcrilmis bir mektupaldi.

mecburiyetini dogurmugtu. Ciinkii,

u harbin kazanilmasi devlet icin

k e
i

s c f
I i

1:

d c r
a
"

m,

a 11a v

a
.

11

d
11

M, Kemal Pasa O'na 5 ml a k a

r
1

s.

11

1 /.

data

ehemmiyet

fagiyordu.

Bu

scbeple birinci dcrccede Bal-

icin

i]

yapa
<]

a d

Ka

u a

iniwi

kan Harbi'ni kazanmaga gayret eden ba;taki hukiimet,

Osman Fuad

diye yazilmaktaydi.'

Efendi'ye Trablusgarb'i diismana tcslim ederek, gcri cckilmelerini emrctmisHr.

tine

Bundan sonra

Grap Kumandam

Misir'a geccn ve bir

sifatiyla

buradaki bin kisilik

Osmanh kuvve-

muddet orada ikamet eden Os-

man Fuad

rutbesini haizdi.

kumanda eden Osman Fuad Efendi. Ferik (Tiimgcneral) Kurmay Baskanliguu da Abdurrahman Nafiz (Pasa)
diismana teslimini isteyen merkezin emrini dinlemeyerek, cole
cekildi.

Efendi, Misir'ii ailcsinden aynhnca, Almanya, isvi^re ve

Fransa gibi muhtelif Avrupa memlekcilerinde bir otelden digerine

lasraarak dcvamli bir gocebc hayati gcjirmij

yapiyordu. Maiyetiyle miiavereden sonra, emrindeki kuvvetlerle birlikte

vepek 50k

mail stkinti

cekmijti.

Sagdan soldan saglanan

kiffiyetsiz
iinlii

ve gayri muniazam

yardimlaila gecinen, bir zamanlann bu

dogru

Diisman kuvvetleriyle onun emrindeki kuvvetler arasnda

130-Bkz:SonOsmanJilar. Hiimyec Gasitesi
19

sehzadesi, otellerden bircok

tabiatiyle bir

muvazene yoktu. Bu sebeple Trablusgrab'in arka kesimle-

Mayis 1970.

^8

KADIR MtSIROSLU

kcrelcr-maalescf- kovulmutur.
-

Buna dair bir m(lahede nakledclim.

haffalik otet

Yarm sabaha
Prens.
'

fttsdar

iki

borcunuzu feapatmamzi

isiiyorum,

Aksi

holds odamzi

bosaltmak zorunda kala>

cagiml
PaPis,

Mont Parnas'taki Royal Bretagne

Oteli
iki

mud ires Madam

i

joiKkl
*.'

ljj.1

osj2b {,~>3 jjo^i (j^lXl *x.\j

o&j- oji

Anjel icindo bir yaiak, kilciik bir lavabo ve

iskemleden baka
iA*i a*n
.qui 1^1
tji j,' .l.>s

eyasi

olmayan dor) numarah odanrn kaprsmi serige kapalarak

cikti.

s-hf-

dran
ofuran
siire
takildi

Havi ka$rm ytin bat.aniyeli yatalt iizerinde pijamasi

jj-:.
ile

jfip^ urj^.

Ay>.

tit frit,* iiu- oKj*.

&;*.., oi . i-f

u y vu yjj,
e

Prens

Osman

Fuad'in agzindan iek

aralik

la?

gikmamifi. UzOn

konumadan durdu. Perdesi yan

bakisjan.

pencereden diartya
ba$lamiti.
^JJI -l^llAJl
*

G6z pinarlannda ya;lar birikmeye

gelirdi

J-uljil

-Bu hale diis,ecegim kimin aklina

evISdim? Istanbul

jfcl*'

jUjj'

Merkez Kumandani, Trablusgarp'ta Osmanli Ordusu Kumandani,

Ferik Prens

iii. j^ Jj

Osman

Fuad'irt bir giin gelip Paris'He iiciincii sini! bir

otelden

kovulacagj.
.
1 yj-J .Aic " Lit

o^

JfJ^JU,

Dudaklarn
bas.lamisti,

titremeye,

bogazinda

kelimelen

dugtimlanmage
Murad'an
to-

^> ^

Jj'^*; jJi>nrj

<-i;--l^ jfc

Bir xamantatiin Un\i) askeri Sultan Besjnci

runu, 76 ya$mdaki
basil,
gintleri
I31

Prens Osman Fuad, tek basina yasiyordu bu

ol-

-M<!?.

?&

"'ji

o^
(SjjjJv* t^4tililj9 j(^6

gatlami^ lavabolu otel o das in da, arayani sorani

madan...

Kendisiyle roportaj yapan bir gazcte muhabiri vefatindan sadece bir

iki yil

Once $0yle demektedir:

biiyiik

<sO^
":> J!

M'>^U. *iU.Ul *^l jl^il>j,l

Senemn
geciriyordu

bir

kismmi
yildir

Gttne'y

Fransa'da Cannes'de
siirgiin

<rtt"jl

>^-3

*y

>*?.

WJ&<

"A'jji

O^ii

1 -!

''*.

Jt-U"

Osman Fuad. 46

Avrupa'da

hayati yasayan

Prens OsinaM Faad'a Fransizlar diplomatik bir pasaport da vermiIerdi. Sihhati izin verdikce Cannes'den kalkar, Paristeki kizkardei

Adile

Sultan*, ziyarete gelirdi.

Kimsesi kalmamisu hayatta,

kizkardeinden baka
131
-

3hjada Osman Fuad Efsndl'nin nikahimn devrin 8yhUlislami Haydartzad Ibrahim Efendi tarafmdan
-

Bkz:

a.g.t.

18 Mayis 1970

-eirsgin Ssrayinda kiyildigmi bildiren bir gazete kiipuru. 26 Rebiulawel 1338 tarih *e 8209 numarah lkdam Gazetasi.nden-

OSMANOgULLARI'NIN DRAMI
-Bizim
devrin
tstanbul'u

251

gbzlerimin

oniinden

gitmez.

Beyoglu'nim, Bogaz'm, Ortakoy'iin, Yddiz'in ayn

giizelligi vardir.

Kimbilir simdi nasil olmustur? Diinya'mn obiir ucuna da gitsem

akhm

lstanbul'dadir.

Aim kirn
gittifcten

tanir beni

giizcl diyarlarda artifc, Siz-

den ricam, ben gociip

da sadece Osmaii
...

soma birrcsmimi

basin gazetenize, allina

Fuad

diye yazin. Belki hattrlayan bulunur. 132

bast idi bu iki biiklum yiiriiyen, sevimli,

Son Osmanhlar'in

yUzii derin hallaria kesilmis Besinci

Murad'm

lorunu Prens

Osman

Fuad.

Ama

biitiin

Oqytou, ailc icindeki

durumu sadece avug

buyiiklugiindeki kartviziti uzerinde kalmtsto.

i > yaziyordu bu kartin uzerinde. Alt kosesindc de Cannes'**! bir otelin, Hotel Martine'in ismi.

General Prens aratorluk Ailesi

-

Osman Fuad. Osmanltimp

e f
..

No

idik,
ii

nc olduk? dedelerimiz, atalarnmz

alti

asirdan tazla

bir

zaman

5 k ,r a da, Diinya'mn gelip gecmla en biiyOk imparalorbirini

luklanndan

kurdular.

yam

s,ra giinahlar,

Cok biiyiik isler yapt.lar. Sevaplar, da oldu. Dosllan kadar diismanlan da vardi.
kurbani oldular.
alllyl

Ama

onlar an biiyiik dujmanlarmin

Ve bu gurur

bugiin

banim,
yol

benim

gibi

sayts,

askm son OsmanNlann

kllic

mahvina

act,.

Vatans.z olup S iktilt. Atalanmizin

tall,

aalladigi

hokum

siirdiigii,

act hat.ralanm.zla dolu topraklara

goriilen, rev*?...iI38

ayak baa-

amiyoruz

artrk.

Hak midir bize

Yazik,
stgmti gibi

ama cok

yaztk oluyor anavatan dismda, cesitli Ulkclerdc

sefaJcte dayanai
!

mulled hayab yasayan Osmanlilai'a. Kimi

MES'IJD BIR HATIRA

iki

KADiR

BfllSlROGLU, aziz vatanlarma kavuan

ehzad@ arasinda

OSWIAN FUAD EFENDl'nin

kardei

y e ... diye sayikiayarak son nefesini veriyor. Dtsarda dogan cocuklar ise, yabanci mektcplerde Tiirkce'yi ogrenmeden, tarihimizi, dinimizi tantyamadan bir
ii
,

mayip

intihar ediyor, kimisi

r ki y e

ii

AHMED
ile

Nlh'AD EFENDl'nin oglu ALi VASiB EFEND1 (Solda)

onun oglu
-

OSMAN SELAHADDfN

132

Bkz:
Bkz:

EFEMDi
-

a.g.t.

(sagda)
133
-

19 Mayis, 1970 1? Mayis. 1970

Beylerbayi 11 Agustos 1974

a.g!(.

252

KADIR MISIRO^LU

253

ecnebi gibi yeti$iyor, cok zalim bir son oldu bizler icin bu...
Bcikta'la Ciragan Sarayi'nda 1894

6
Sultan

Mataud

evket Efewds
Sevket Efendi,

de dogmuijum,
idi.

Babam

ehzSde

Mahmud

Behind Murad'in oglu Piens Selubaddin

egitim gordiiktcn kin Filistin'e

Sarayda hocalarla Szel

il-

Sultan Abdiiluziz Han'in en kiictik

soma Mcktcb-i
lisan

Harbiye'yc girip bitirdim. Bilahare

icin

oglu Seyfeddin Efendi'nin ogludur.

soma

ogrcmnek

Almanya'ya gonderildim. 2,5

1903 yihnda, babasimn Suadiye'deki

mOtevazi evinde dogmusta. Meslek ola-

sene Wiesbaden ve Berlin'de kaldim. 134

Osman Fuad
icinde gccmi vc

Efendi'nin -asagi yukariettigi

biitiin

hayati,

bu gazete

rak askerligi secmiti Bahriye tegmeni olarak orduya katildiktan az bir

muhabirinin tasvir ve hifcaye

ekilde otcl kiielerindc fakrii zaruret

muddet

o minval

uz.crc

de son bulmutur. Gercekten 1973

sonra

Sultan

Vahideddin'in

Mayisinda Fransa'nin Nice S.ehrindc liastalanmi, kalclinldtgi hastahanede vefat etmigtir. Nai, Paris'e nakledilcrek mehur Bobini

Mahmud
baZ
'

evket Efendi'nin
6

yavcrligine tayin olunmustu. Babasi

Me-

ZLZ,7^r

ddi "

"*"

* ""* kato
idi.

zarhgYna defnedilmitir.

yiikselmis bir bahriye zabili

asli

Fakat bu

Osman Fuad

Efendi, gurbette en cok vatan hasretini ceken ve

meslegi dimda

giizel san'atlann

mail sikintdar icinde kivranmis. bulunan bir sehzMemizdi.

Ne

yazik ki;

bazilanylc de oldukca mesguldii. Bilhassa Turk musikisi vadisinde cok

degerli bestelcr

Outer Faruk Efendi ve

Mahmud

evket Efendi

gibi

O'nun da

omrii vef& ctmemi, Osmanogullan'mn gurbetzedeligini bertaraf eden

18

meydana getirmitir. Yegane miilkii olan Suadiye'deki miitcvazi evinde sik sik musiki toplanrdan tertip cderdi. MeshDr
ilk

Saadeddin Kaynak'in
de,
icraciyi sik sik bir

Mayis 1973

tarih

ve 1803 sayih kanunun kabulunii gorememitir.

musiki terbiyesini aldigi muhitlerden

bir

biri

merhum Sehzade Seyfeddin Efendi'nin

araya getiren bu miitevazi
diiskiin

Mevla rahmet eyleye!...

cok bestekar ve

eviydi...

Hiisn-i hatta

da son derecede

olan Seyfeddin Efendi, ram-

azanlarda biiyiik camilere asilmak ijzere fevkalade giizel

meydana

getirirdi.

Mahmud

a h y a lar Sevket Efendi'nin dogup buyiidugu

kiiltiir

Suadiye'deki bu Turk evi, -o zamaii emsati pek cok olan- bir nevi

ve san'at mahfeliydi.

Mahmud

Sevket Efendi, meshur Gazi

kizi

Kemaleddin Pasa'nm

Osman Pasa'nm oglu, Adile Hanimsultan'la evlenmigti.

Kaymvalidesi, Sultan Abdiilhamid Han'in kizi Naime Sultan'di. O'nun Kurucejme'deki koskiinde oturuyordu. Bu kijgk imdi komur deposu olan yerde yolun Sist tarafindaydi. Sonradan yanmijtir Halen orada bu k8kim harabe halindeki duvarlan mevcuttur.
134-Bkz:a,y..

Sultan Abdiilhamid Han,

iki

kizim Gazi

Osman Pasa'nm

iki

254

KADIR MISIROGLU
Ragib:

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI

255

ogluna vermili. Bunlardan biri olan Kemaleddin Paa Sehzade Mahmud Sevket Efendi'nin kayinpedcriydi. O'nun kizi Adile
Ilamm.sultan'la cvliliginden sudcce bir tck cocugu Diinya'ya 8lmfejtir.

sizi!...

-Siz buraya nasil gcliyorsunuz, sizi gidi vatan haini alcaklar diyerck O'nu kapi disan kovalam^ti.

Nermin

Sultan!... Halcn Fransa'da babasinin

tck bagina

mcdfun bulunrikkat

dugu BagnoIs s/ceze gehrinde

yaamakta olan bu

ve
di,

Kanb gOzyaflan dokerek oradan aynlan

bu vak'adan

Mahmud

Sevket Efen-

mcrhamet

limsali Sultan Efcnili'niti liayati, bir roinan olarak yazilmaya

dcgcr vasifla hazin tablolarla doludur. Hakkiylc tasvir vc tavsif cdilc-

sonra bir daha ne Turk sefarelliancsinin oniinden gccccek ve nc de orada vazifcli hcrhangi bir memurla
sclamlasacakti.

miyccek gcrcek bir dramdir. Mafdcsef sakat olan vc miibalagasrz on

lisan bilcn

iki

Nermin Sultan, bu
ten bir mektupta

bu cefakar sultan efendi'den ileride bir nebzc bahscdilcccktir.

diina cikaran

sirada birbucuk yasjndaydi. Miiteakiben geO'nun jyilescrek biiyuk anncsinin yanina dondiigu fa-

Osmanogullanm yurd
cligi

mahud 431

sayih kanun kabul cdil-

sirada
bir

Mahmud

Sevket Efendi'nin ba

biricik evladi, hcniiz alii

ayhk

cocuktu vc knndakiaydi.

Mahmud

evket Efendi'nin yurd diinaxikanlii csnasinda cc-

kat az sonra liastahgm yeniden niiksclmesi iizerine tekrar tsvicre'deki tahtahaneyc yalinldigi bildirilmektcydi. Bu sOretle, teati edilcn mekluplaria kizmin sihhatinden habcr almaya cahsan ve Misir'da caresizlik icindc cupinan Sevket

Mahmud

Efendi, bir miiddet sonra yegane

kalmisti.

teselh kaynagi olan

rcyan cdcn hadiseleri-mezkur kanunun lalbikatma misal olmak iizcrecvvclcc husiisi arjivimizde mahiuz teyp bantindan kendi ifadcsiylc nakIclmijlik. Hatirlanacagi iizcre,

bu mektuplardan da mahrum

Acaba ne

olmusm? Kayinvalidesi ve

kizi hayatta deil miydiler ki, gdnderilen

bu dcgcrli gchzade

bir

ecnebi yiik gemisi-

nin kaptan kamarasini kiralayarak once italya'ya gecmi, oradan

Misir'a gidip yerlemiti. Alii

da

ayhk kundakta

bir

cocuk olan
gitmisti.

kizi

Ner-

min Sultan

ise kayinvalidesiyle birlikte

Arnavulluga

Mahmud

Sevket Efendi'nin bu sirada Misir'da oldukca varhkh

Hi? cocugu olmayan bu kadm, sehzadeyi bagnna basa-

kalmisti. Ana tarafindan Sultan Abdiilhamid Han'in, baba tarafindan ise Gazi Osman Pasa'mn torunu olan bu kadm, Schzade Mahmud Sevket Efen-

mckluplar gcri gcliyordu? Once vatanmdan, sonra tek sevgili evladindan aynlan ve ondan en kiicuk bir haber bile alamiyan bu talihsiz chzade bu 5 defa haiurmndan da ayrdmak mccburiyetinde

bir halasi vardi.

rak O'na vatan ve evlad hasretini unutturmaya caliiyordu.

Misir'a yerlegliginden

Ne

yazik ki,

50k az

bir

milddet sonra Arnavulluga giden ora-

yazarma betafsil anlaltiklarina nazaran ne vatandan aynlisi, ve ne de cvladmin hastaiigim dert cdinmemis ve olup bilenlerden dolayi en kiiciik bir teessiir duymarmsti. Selizade'den aynldikian soma misirli bir toprak zengini ile evlenmijti.
Sevket Efendi'nin, kayinvalidesiyle Arnavulluga giden kizindan Kurucesmede'ki koskle vedffla^ip aynhstmn uzerinden lam yiryil gecmisti ki, bir gun kendisini mes'ud eden bir mektup aldi Hayatindan coktan iimid kesmi bulundugu kizindan gelen bu mektup, Arnavutluk'tan postalanmisb. O sirada

di'nin bizzal bu satnlarin

dan da Nice'e gccmis, bulunan kaymvalidesindcn bir mektup alarak

kizmin sag kalca kemiginde
ettigini

kemik veremi
Hukuki

Mahmud

hastahgi zuhur

ve tedavi

icin isvicre'ye gonderilmi

labiyeti haiz degildi.

bulundugunu ogrendi.
tabiriyle buttin

mi

ehzade hergangi bir

nogullan gibi

Osma-

da haymados yani tabiiyetsizdi. isvicre'ye gitmeye ve

hayatlaki biricik evladimn sihhatiyle ilgilenmiye can atiyordu. Fakat

isvicre'ye hangi pasaportla girebilirdi? Binbir tereddiitten sonra -herseye

ragmen- Misirdaki Tiirk Sefarethanesine bavurarak derdini anlatb. Fakal

ikinci Cihan Harbi, biitiln dehsetiyle devam etmekteydi. Arnavutluk da bu harbin belli bash cereyan sahalarmdan biriydi. Esirlere mahsus Bir temerkuz kampmda bu-

nc yazik

ki,

sirada Tiirkiyc'nin Kahire sefiri bulunana

Topal

sftyleyen Nermin Sultan'm kisa mektubu ciglik gibi bir ciimle ile bitiyordu: Babi ne yapip yapip beni buradan kacirmali, kur-

lundugunuo

256
tarmalisinl,'..

KADIR MISIROCSLU
135

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
miiddetince daima nefrctle hatirlamijti.
diismandi.

257

Bu yuzden

biitiin Tiirkler'e

Caresizlik ieinde saga sola ba$vuran Ijetttadc, nihayet Misir'da

Ingiliz istihbarat scrvisinin basi olarak

Bu diismanligm
Sehzadc

siklet

mcrkezini Tiirkler ieinde OsSultan Aziz kolu

leskil

bulunan Lord Kinros'un

manogullan, Osmanogullan ieinde

teydi. lste

ise,

etmek-

yardimini saglayarak bir Ingiliz askef? ucagryla kizinin Misir'a getirilmesini saglayabilmitir. Fakat,

Mahmud

Jevket Efendi, iizerindeki rcsmi tazyi-

hava alanmda O'nu karsriamaya gidince

kin sebebi buydu. Haiasi, Misir'da

Istanbul'da

alti

aylikkcn aynldigi evladmi giiclukle tamyabilmistir.

lan

Mahmud

cok biiyiik bir emlake sahipti. Bunevket Efedi'ye birakmisu. Krai Fuad, cesitli
etraij, hatta haiasi

Kampta

aclik, bakimsizlik

ve pislik ieinde kalarak kemik veremi has-

desiselerle
oldiigii

O'nun elinden bu emlaki almaya lesebbiis

terekesini

tahgi niiksetmis bulunan Sultan Efendinin sirtinda haki renkli bir asker
elbisesi vardi

zaman O'nun
el

ve ancak

tekerlekli bir sandalya ile yuriiyebiliyordu.

kismina dcvlclce kosusan

buyuk bir koydurmum. Yillarca raahkerae kapdannda

tesbit ettircrek
yiiz

resmen

Kizim bagrma basarak Misir'da ikamcte devara eden ehzMe Mah-

Mahmud

Sevket Efendi, uzun miiddet bu davalara bakan

mud

evket Efendi'nin bundan sonraki hayati da -maalesef-

ve kendisinin yiizde
ta-

hakhligma inanan avukatm verdigi aylik

kalraisll...

miitcvazi avanslarla
lzdiraplarla gecmitir. Misir'da adeta bir hapis hayali

hammulfcrsa

gecinmek mecburiyelinde
cileli selizade

Misir mahke-

yaiyordu. Sokaga her ciktiginda kiminle goriistugu ve nerelere girip

ciktigi derhal saraya rapor ediliyordu. Zira fevkalade kuvvetli bir

mclerinde bir notice alamiyan bu

haksizliktan dolayi

nihayet maruz birakildigi

ingiliz Kralina sjkayet

Krai Fuad'i mclbuu olan

terffldim

sahsiyeti olan Sehziide'nin her

tiirlii

faaliyelinden kuskulanilmakta

ve

ederck uzun boylu ugrasmalardan sonra hakkimn 50k ciizr bir kismini
aiabilmigti.

kendisinin hiirmet gordiijSu ecnebi sefaret mensuplanyle lemasi mahaUI

Bu da ancak

eden borclarma kifayet etmis, yine

hukumetcc asla

hos,

karsdanmamaktaydi.

Bu bakimdan kendine

elinde avueunda bir sey kalmamiti. Derken Misir'da

cikanlan giicliiklerin ve O'nu mali rniizayaka ve srkinli ieinde tutmak

icin sarfedilen gayretlerin haddi hesabi yoktu.

Mahmud

evket

meshur General Necib inkilabi oldu. Krai Fuad gibi hususi bir maksalla hareket etraiyen General Necib ve O'nu takiben de Nasir'in -ilk zamanlarda
munsif goriinenHie suphesiz
idaresi zarnaninda bir kisira emlakini kurtarabilmijtir.

Efendi, Osmanogullan ieinde Sultan Aziz kolundan gelmekteydi.

O'nun maruz bulundugu bu

ki do diisman olan Misir'in

gijz

hapsi, bilhassa

bu sifalindan

dojuyordu. Zira, hemen hernen biitun Osmanogullanna muhiilif ve bel-

giinkil krali'nin,

bunlar ieinde bilhassa

tarihT tesirlerle her gittigi yerde hiirmet goren Osrnanh Hanedani roensuplarindan- belki de kendi makami bakimindan bileendie etrnekte gecikmiyen Nasir, Mahmud Sevket Efendi'yi

Sultan Abdiilaziz
bir kini vardi.

Han'm

koluna-ailevi bir saike dayanan -dehsetli

Bunun sebebi suydu:

etligi

Misir'dan cikmaya mccbur buakacak ehemmiyetli bir sebebi kesfetmijti. Bu, O'nun Pertevniyal Valide Sultan mirasindan istihkaki olan

Sultan Abdiilaziz Misir'i ziyaret

zaman o

Yunanislan'daki
gflnktt

Hidiv

muazzam

servetti.

Nasir, onbe-yirrai milyar tu-

tsmail Paa, padisahin attmn yulanni tutarak adeta bir seyis gibi O'na
biitiin

tanndaki bu serveti Yunanistan'dan taleb etmeyi, verilmedigi takdirde de

Kahire'yi dolasjtirmisU. Hidiv tsmail Pasa,

ruk'un

dedesiydi.

Krai

Birinci

meshur Krai FaFuad, bu hadiseyi Kavalali

ve
biitiin hiikiimdarligi

mukabele

bilmisil

miilklerini miisadere etmeyi

olmak uzerc Iskerderiye'deki Rumlarin mal ve kafasma koymujtu. Bu sebeple resmen

vermeye icbar edilen ehzade,

tayin edilmij bir avukata vekaiet

Hanedam'na
13S
-

karsi dehsetli bir hakaret saymis.

Efen'Ji,
i

Nasir'in hakiki niyetini cabucak ogrenmij bulunuyordu. Esasen kendi-

Ncnnin Sultan

babasma

dair.ia

Arapca'da cocuk

sine

bu maksatia miiracaat eden avukatin elinde hiikumetQe tanzim

ki,

edil-

b a demek olan bu b a b

kelimesiyle hilap ederdi.

mis bir vekaletname mtisveddesi vardi

bunda avukatin mirasi liizum

OSMANCmSULLARI'NIN DRAMI
258
gordiigii

255

KADIR MISIRO&LU
anda hiikumcte devredebilcccginc
clilir

de araya siki|tinlmis
sirf

Miisllimanim diyenlerin

yiiziinii

kizartacak ve haya damarlanni

catib-i dikkat bir

hiikmc yer vcrilmiti. Hcikiki maksadi kavramnaya

gatlatacak bir ulviyct abidesiydi:

bu

luisus bile kafi gelirdi. Hukiimct, csbabi

icin

mucibe olarak

siz, ar-

-Siz bize daha ne iyilik yapacaksimz? Biiyuk ceddiniz

Kanuni

ol-

kanizda bir dcvlct olmadigi

hakkimz olau bu

serveti alamjyorsunuz.

masaydi bugiin bir Fransa mevcud olmayacakli.!.

Biz bunu size alivcrelinv diyordu.

Mulimud evket
mcyincc kcndisinc
mcsi
icin kat'i bir

Efendi,

bu vckuletnameyi imza ctmek

iste-

kiziyla birliktc yirmi doit saat zarftnda Misir'i terketvcrilmi^ti.

Bundan sonra vaad edilen ii kacirmamasi icin once Nermin Sultan'nin Misu'dan aynlmasi, fakat gumrukteki bir takim edebsizce muamelelcr yiiziinden ucagini kacrrarak Paiis'e bir giin sonra varabilmesi

emir

Bu

sartlar altinda

ne yapacak, ncrcye
Sefiri

yiiziinden Fransiz karsdayicilarimn,

HerhaJde gelmiyccek! diyerek

gidccckli.

Saga sola bajvumiken duruma multali olan Fransiz

:

kendisinc habcr gondrererefc O'nu sclarelhancye cagirmig vc

cekip gitmesi sebebiyle be; parasiz hamisiz ve yapayahniz orlada kalevvclce zikrediraasi, arakadan Mahmud evket Efendi'nin gikisma

-Buyurunuz!.. diycrek eline

iki

pasaport tutusturmujtu. Bunlar-

cikanlmasi len miras'i elc gecirmek isteyen hukiimclce bir cok maniler
gibi hSdisoler,

dan

birisi

Mahmud

evket Efendi'ye, digcri de Nermin Sultan'a

musliiman devlet kendisini bilasebeb
irki
i

aiddi. Jjehzftdc, sasirrmsh. Bir

tubundan naklen
yir-

bu kiymetli sehzade'nin husust arsivimizde mahfuz mekEfenlafsil edilecektir. Fakat, Mahmud Sevket

mktort saat zarfinda liudud harici ederken, kendisiyle hicbir

ve dini

agindigi di'nin miisliiman bir Ulke diyerek ikinci bir vatan ittihaz edip
Misir'dan da cikanlraasiyla gidip Fransa'ya yerlcsmesine ve oradaki uzerinde durulmasi cileli hayatnun biilaseten hMyesine gecraeden Once,

bulunmayan Fransa, O'nu S e r e f m i barindirmayi Liitf en kabul etmesi r

bagi
cdiyordu. Fransiz sefiri diyordu
ki:

s a f
i

oiarak
teklif

asi y la

gereken bazi ehemmiyetli hadiseler vardir. Bunlar, Misir'da cereyan

ettigi

-Durumunuzu bgrenince
ponlan

ve -biraz da- Nasir'in O'nu hudul haric! etmek isteyismin

asil seb-

hariciye vekalctimizc telsizle miiracaat

ebini teskil ettigi cibetle mutlaka

lebMiz ettirilrnelidir.

edip, sizler icin Fransa'da ikamet miisadesi aldim

ve namimza bu pasa-

re'sen lanzim eiiim. Bunlarla Dilnya'nin hangi meraieketine is-

Her seyden once, Sehzade

Mahmud

evkef Efendi'nin dcrhal

terseniz gidebilirsiniz.

buyiik bu' jeref

siniz. Zira biz

Ancak ikamet igin Fransa'yi secerseniz, bize bahse(mi olursunuz. Umarim ki, bu ricami kabul edertemin etmi bulunmaktayiz. Karar

gBze carpan railcadeleci karakteri uzerinde durmak gerektir. Biraz da kiymetli karsdastigi girift hadiselerin ve agir sartlann piirip biledigi bu
gehzade, son derecede cesur,
vetli bir insandi.
iradeli, zekt,

mantik ve muhakemesi kuv-

Fransa'daki geciminizi de dusUnerek Prenses Hazretleis.

ri'ne

de yapabilecegi uygun bir

si-

zindir.

O anda gozlerinin oniinde, kendisini Turk vatan h a n diye kovan Topal Ragib
i
i

Diger hanedan mensuplan gibi mtitevekkiltac bir hayran surette koeye cekilmemisti. Misir'da dost diiman herkesi birakan ve dikkat nazarlarim celbeden Mahmud fevket Efendi -?ogu
kere- Misir bajvekilierinden ziyade itibar
ilim

Sefarethanesi'nden

ve alaka gbruyordu.

Misir'in

canlanan sehzade,

ve siyaset erbabi seckinleri

ile

ecnebi sefaret mensuplari O'na

sicak gozyajlanm boailirken titreyen ellerine aldigi pasaportlann milli-

yet hancsine

Osm

biiyuk bir tevecciih gosteriyorlardi.

a n

yazdi

oldugurm

gormiisjtii.

Heyecanla

farpisn kalbi bir kat

daha rikkate gelerek:

Nasir
i-

ise, is

baina

ihtilalle

gelmi;

bir,

kirnseydi.

Mahmud
ra-

evket Efendi
-Sefir cenablan!...
yilik

gibi

Osmanogullari HanedSm'na mensub olmanin

Bunu

bize nicin yapiyorsunuz? Biz size bir

haiz bulukib kabul etmez owritesine illveten bir de sayisiz raeziyetleri

yapmadik

ki... diyebilmisti. Sefirin cevabi, biiUin

Turkum ve

250

KADIR MISIRO&LU

nan bir kimsenin O'nu endigeye sevketmesi tabiiydi. Gcrcckten bu

degcrli schz&denin miitevazi evi ecnebi scfarct mensuplariyle, mahalli

SULTAN'IN GAZASI
-Uluvv-i

Himmet ehz3demiz Mahmud evkct

Efendi Hazreflcrine-

nufuzlu sahsiyetlerin sik sik girip ciktiklan bir ncv'i siyasT mahfeldi.
Artik eski Krallik
di,

zamamndaki

baski da

mevzuubahs olmadigi

igin

Efcn-

bircok ehemmiyetli topiantida sik sik goruliiyor ve miibahese ettigi

Mohac Muharebesinden

dbnii, gaza dbniiu,

sahsiyetlerin derin hayranlik vc alakasini celbediyordu.

O'nun bu kudret

Kiin hululii biraktirdi bagteten d<iguu.

ve dirayetini meshur $5ir Hiiseyin Siret

Kahire'de kendisine

7 Mart 1945 (Srihinde,

Heniiz ufuklan toplarla salliyor <>rdu,

Vezir-i

Kargalar
kil'a ile

isimli

katabmi imzalayip verirkcn

iflide etmiti:

azam

o giin, Pesteden gecip kurdu,

kitabm iizerine yazdigi u

en guzel bir surette

Ki/.il otagini

Hiinkar'm ErdiII

iclerine,

Demi evvefce

Eternal,

Han-i

Murad hakksnda
buldum

Haztnelerle cevahir dagittt askerine...

anli ehzademi hurriyete aik

Cahndi

kiis ile

nekkiire gin

cm

uttii

sema.i.

Ben de

irfun-u hamiyyette, vatan askinda

evket'i faik buldum.

Yayildi yerlere seccadeler ipek sirma..

Hanedamn topuna

Namaz
Yayddi
bir

kifmdi dualarla
re's-i

bitti

mevsim-i ceng

aduvden

asildi fetha celeng

Fakat O'nun gahsiyyet ve dirayetini

surette ifadc

bundan da daha rnukemmel

Gurub

vakti giines, kanli bir kefen cekti:

eden eyhulislam Mustafa Sabri Efendi'nin oglu

ehidier yine tarihe girdiler ebedi.

Ibrahim Sabri Bey olmutur.

Mahmud

Qbiir tarafta guzatm bakiyye-i serefi

bilhassa O'nun

evket

Efendi,

verakSr

km,
rical

Haztnelerde alup

kam muhteem

sakfi

Tiirkiye'de teessiis eden yeni idSre iizerine saga sola

dagdan eski

arasinda gidip Misir'da yerlesen meshur cyhulislam Mustafa Sabri

Sedefli haymeler altinda giydi hil'atler:

Efendi 'ye son derecede hurmetkarane ve mufikane

gOstcrmisJerdi.

bir alka

Bu

anii sahneyi vaktaki sardi zulmetler,

Onlann baba,

kiz bu biiyuk alime -halktan lalettSyin in-

Aga?lann arasmdan dogup ayin nuru,

G6riindiiIer
iki

sanlann bile gdsteremiyecekleri Olciide- hizmete komalan, oglu

hicranh cesm-i

mahmuru.
giizelin.

tbrahim Sabri Bey'i

teshir etmis. ve O'nun, bir

giirle
ile

defasmda kalcme

Eliyle bir seri

mecruhu oksjayan

sanlarak minnetlarligini

anlatmasma sebep olmu^tur. Gercekten

ih-

Dilermi olmayi meydan-i harblerde gelin.

Mahmud
tiyar

evekt Efendi

kizimn iskenderiye'ye kadar zahmeti

Gazaya

rihlet-i

ihbar edtip annesine,

ederek hasla yatan eyhiilislam Efendi'yi ziyarete gelmeleri sebe-

Dilinde yaresi geimiti harb sahnesine...

biyle 18

Mart 1951 tarihinde yazilan ve hie

s,air

bir yerde nesjredilmemis. busjiri

Uu

sirrt

sakladi tarih ketmediip yalmz:

lunan degerli

Ibrahim Sabri Bey'in bu

baba kiz bu

iki

0 anda

sahnede Sultandi aglayan gene

kiz.

Osmanoglu'nun egsiz ve kabina vardmaz

tavsif

faziletlerinin

rnukemmel

bir

ve

tasvirleridir.

Yine tarih olarak hep bu ehamet badi

Diinkii ahane ziyarette tekerriir
etti.

2i2

.:"...
.

OSMANOSUUARI'MN DRAMI
man
F
i
i

263

Hasta haliyle idup

Pedcrin
re's-i

kat-i

merahil Sultan,

Araplar'in, cski

Kudis
1 - ii 1

mliftusii

Erain

el-

Hiiseyni'nin riyaseti

firasmda duyarken hicran,

altinda
1

Lee n
n
i

et-

ulyS uly
Yahudiler isc

a e

1-A rabiye-t-iil
,

Butiin endise kcsilmis o harin cesmiyle.

BeIli

t i

y y e admda bir cemiyetleri vardi. Teklif edilen devlette

iicle iki,
iictii

olmuseu

ki,

nicnsub
Iieyla
ile

idi

hep bir

nesle.

her bususta Araplar

eccklcrdi.

bir nisbclinde temsil ed-

0 Mohaclardaki
Su kadar var
I!ir biiyilk kal'a

bir hisle yine,

Bu cemiyclin

vaki

teklifi reddelrnis

olmasina mukabil. YahuYahudiler

ki fiituhat-i

Suleyman yerine.
asfilctli

diler kabul ediyor ve bilyiik bir tehaluk gosteriyorlardi. Zira,

kadar felhederek kaibinim,

azmliktaydilar. Fakat kuvvetli bir azinlik!.., Araplar ise, onlardan

Bu
tste

serer yapti o

hunkarin

kizi...

pekcok

fazla idilcr,

amma bu sadece bir sayi

usliinliigu idi,

Baskaca

bir

manfi ifadc ctmiyordu.

Muhmud

bu herkesce kabul olunan sahsiyyet ve dirayeli scbcbiylcdir ki, evket Efendi'ye t s r a in kurulusundan once, s t n Havalisinde tasavvur olunan federatif bir Arab- tsrail
i
1

Bu

is icin

Araplarla Kahire'de temasa gecen Ingilizler, hie bir

miisbet neticc elde edcmcdiler.

altindaki

Emin

el-Huseyni'iiin

riyaseti

devlclinin hukiimdarligi resmen teklif edilmisti. Biitiin bunlan bilen Nasir'in, O'nu Misir'dan cikartmak icin bir bahanc aramasindan daha
tflbii tie

Arap liderlerinden mutejekkil bu on iic kisilik cemiyet, teklifi kabule yanasmanngsa da miizakereyi devam ettiriyodu. Bu cemiyet

mensuplanridan mutejekkil bir hey'et bu maksadla Londra'ya

goaderilmisti.

olabilirdi,

Bu

vesilcyle kendisine teklif edilcn Filislin

hukiimdarligi hakkinda sahsen kendisine

sordugumuz

suallere verdigi

Bu
dra'da

mes'elenin Araplar'la Ingilizler arasmdaki muzakereleri Lon-

cevablaii -tarihin karanbk bir sahifesini aydinlatacagi iimidiylehusfis! ars.ivimizde mahfuz tcyb bahtmdan aynen aktaiarak dikkatlerinize sunuyoruz:

devam ederken ben o zaman Misir Basvekili olan Mehmed Mahmud Pasa'nm evinin karsisindaki bir apartimanda oturuyordum.
Londra'ya giden Araplar, yine hicbir netice elde edemeden Kahire'ye
donmulerdi.

-Size Filistin'de hiikumdarhk teklif edilmis, degil mi efendim? Murad Scrtoglu Terciiraan Gazelcsi'nde oyle yazdi!
-Vallahi ne yazmis bilmiyorum,

Tam

o arada bir gun vaktile inglizlcrle mimasebclte

isjttigim bir

oldugunu sonradan
-Sizi

Turk bana

telefon

elti.

Ve dedi

ki:

Halinmda

kalraadi.

Ne

yazdi, be-

muhakkak gormck

istiyorum. Liitfen beni kabul cder misiniz?

nim soylcdiklerimi

nasii tefsir etti?... istcdigi gibi evirip ccvirdi

mi? Ya-

O ana kadar

Misir'da yasadigi ve bir Turk oldugu haldc kendisini

hut nasil anladi bilmiyoruiri.

settigi gibi

Ama, O'nunla konumamiz csnasmda bah-

tanimazdim. Fakat nasil Sizi tanimiyorum, gelmeyin!, diyebilirdim.

Ustelik telefon eden bir vatandajimdi.

bu

Filistin

meselesi gecmisti. Size de kisaca anlatayim:

Bu

sebeple:

Hatinmda kaldigina gore, zannedersera 1948 senesindeydi.

ingilizler, Filistin'dcn fekiliyorlardi.

-Buyurun dedim.

Cekilmeden once, orada

yerli bir

Adamcagiz az sonra cikip

soforlii filandi. Karin,

geldi. Kelli felli bir

adamdi. Otomobilli,
giizel,
iri

hukumeti kurmak istcmisjerdi: Bir

Filislin

Hiikumcti. Fakal bu, ne bir

g6bek de o bicim, Parmaginda

Arab ve ne de
Ingilizler,

tasb

bir

Yahudi hukumeti
idi.

olacakti. Suphesiz, orada bliyiik

vardi.

pirlantah mirlantali eski sistem yiizukler vardi. Bir erkegin

parmaginda

cogunluk o zamanlar Araplar'da

Gayet az miklarda da yahudi

da boyle kadin gibi mlibalagali yiizukler bulunsun, dogrusu akil alacak

bir sey degil.

bu

iki

ceamatten miitejekkil bir hiikumet

teskilini

Nihayet dedi W:

diiiinmuIerdi. Hikayesi uzundur, Araplar

bunu kabul

etmediler.

O za-

2M
- Efcndim, burada miimessili var.

KADIR MISIROSLU
Yahudi

OSMANO<ULLARI'NIN DRAMI
nim
lngilizlerle -size sonra

265

a g a n a Cemiyeli'nin bir

da anlatacagim bazi sebeplerle- temasim

ordu zabilleriydi. Fakat tngiliz
takib ediyordu.
SefSreti,

vardi. G6rii$tiiklerim bilhassa

SOzunu keserek:
-Pcki bundan bana no?... diye karjilik verdim.
-Yoo... dedi. Sizinle gdnj^mek istiyor.
- Allah, Allah!..
Ic

bana karji

iki yiizlii bir siySset

zaman Kahire'deki
idi.

tngiliz Sefiri

Lord Clara

idi.

Bu, tamamiyle benim aleyhimde

Fa-

kat

Hamilton isminde

Sefaretin birinci sekreteri vardi, bu bana kari

tngiliz Entelicans

daha samimi ve dostca davramyordu. Bir de o sirada

Scrvisi'nin

Yahudi Hagana Ccmiyeti'nin miimessilinin benimgoriismek

istcr?..

Yakin ark'taki

faaliyetlerini idare

eden bir Lord Kinros

iizere

ne

alfvkasi var, nicin

vardi. Onlarin

da kimisi samimi, kimisi de gayr-i samimi olmak

-Zaran yok dedi. Hcrhalde

nederim.

bir

soyleyecegi olroali.
iyi

Ne

benimle

gorugiirEcr, aiakadar olurlardi.

soylcyccegini ben bilmiyorum ama, bir kcre g6riiiirseniz

olur zan-

Ordu
vardi.

zabitlerindcn de bazi goriijtugum yiiksek riitbeli kimseler

Ben ona
nicin

sorabilirdim. Madem ne soylcyccegini bilmiyorsunuz bu goriismeye tavassul cdiyorsunuz? Sizin bu Yahudi Cemiyeti ve
ile rniinisebeliniz

Mesela General Wilson, Bu, Yakin ark ingiliz Ordulan Bakumandaniydi. Mesela Kolonel Benster vardi ki, halis tskoc olan
bu sempatik ve
ihtiyar

adam

millhij bir diplomatti. Sonra Philip

Tay-

onun mtimcsssili

nedir? Nezaketsizlik olmasin diye

lor vardi. Onunla da 50k iyi goriiiirduk. Biraz evvel de soyledigim gibi

sormak islemedim. Aynca da, ben bu ije ehemmiyet atfetmiyor ve adami balan savmak istiyordura. Kendisini surf bir nczaket eseri kabilindeti

bunlarla siki fiki g5riimekte idim.

Bunun da

sebebi u

idi:

O zaman

Almanlar galip

bir vaziyette bulunuyorlardi. Ukrayna'yi

kabul etmi, konuguyordum. O'nunla da goriigmeyi teklif

ilc

ettigi,

gecmiler, O'nu lepeledikten sonra

yanmilardi. Elburz

Kmm'i

alarak, Kafkaslar'a dakuvvetleri, ijgal ettiklcri

Yahudi Cemiyeli

de hicbir munascbelim yoktu ve olamazdi.

DagYna yaktasan Altnan

Ordularmi beslemek

- Vallahi* dedim, evet vcya hayir diyebilrnek icin, rica ederim

bir iki

bana

yerlere

Alman bayragmi

cekmisjerdi. Fakat bir takim miijkillerle de

icin liizim gelen

gun miisaade ediniz! SOyle

bir duiincyim,

ondan sonra reyimi

kari karjiya idilcr.

yardimi

sizesbyicrim...

alamiyor, iajeyi temin edemiyorlardi.

lar'm

zaman benim elime, Almanicin Tiirkiye'yi iggal

Kendisinin lelefonu vardi.

-Sizc telefon ederim beycfendi diye ilave ettim.

bu sikisA durumundan kurtulmak

teferruatli bir

elmek
plani

maksadiyla hazirladiklan

planlan gecmiti.

Bu

mcjhur SS Teskilati
yapilmi olamazdi.

hazirlamiti. Tabii bflyle bir plan

bosuna

-Peki dedi.

Gayct nSzik ve terbiyeli bir adamdi. Zannedersem evvelce

Tiirkiye'de emniyet sube miidiirlerindenmi.

sunda ciddi

bir tasavvurlan vardi.

Demek ki; Almanlar'in Tiirkiye'yi isgSl etmek husuBu rapor, beni cok alakadar etti.
olurlarsa,

Son derecede zeki ve kur-

Almanlar bu plan geregince Tiirkiye'ye hiicum edecek

mu-

naz bir kimseye benziyordu.

hakkak
ijgal

ki

orada kendilerine yardimci kukla bir hiiklimet kurarlardi.

Bu
de-

Neyse o zaman
alunda
idi.

ikinci

Cihan Harbi sebebiyle Misir, askerl

takdirde, tngilizler, Fransizlar

kari

ve Amerikalilar mecburen Tiirkiye'ye

Kahire'dc tngiliz, Fransiz ve Amerikan askerleri vardi.

muharib vaziyete gelmij olacaklardi.

O zaman, TUrkiye, son

tngilizler'le

Misir, ister istemcz miittefiklerle beraberdi. tngiliz ordulannin yakin

recede miiskil bir vaziyette kalacakti. t$te bu sebeple

dostiuk

Sark mintrkasimn kumandani da Kahire'de bulunuyordu.

zaman be-

kurup onlarla temas temin etmeyi dus.unmu$tum. icimdcki arzu, onlann

2S6

KADIR MISIROSLU
tcmayilllerini ttgrcnmek

OSMANO&ULLARI'NIN DRAMI
ve vatamma karst
- Size dedi, Kolonel Benster gelecck.
etrafinda

2S7

bu mesele ctrafmdaki niyct ve

sizi bit

mesele

yapabilecegim herhangi bir hizmet olursa, buna siradiden hazirlanmakti.

daha fazla aydinlatabilir. Kendisiyle gbriigup konujtuklan son,. ..

, :

Evct gaycm tamamiyle bundan

ibiirctti.

Bu maksatla

kisa

zamanda

bir

ra bir kararavarirsimz!...

cok

Ingiliz ilcri geleniyle dostluk

kurmuslum.

Hakikaten de az sonra Kolonel Benster gikip

geldi.

Biraz yas,H,

Sjmdi bu Yahudi Hagana Cemiyeti'ndcn gclen miimcssille,

Inglizlcr'e haber

cok zengin

bir

vermcden gorii^meyi dogru bulmadim.

Sngilizlcrin clindcydi. Ustclik

Ciinkii, bir

rektttruydu. Ingiliz Gencrallcriyle-

adamdi. Bank National Egypte'in, -zannedersem- diashnda bir albay olmasma ragmenkonusur, gayet
riiifuzlu bir

kere

Filislin,

henuz

de Misir bile onlarin

son derecede
Dediki:

scnli benli

kimse

idi.

igal-i askcrisi allindaydi,

Bu

yiizden Ingiliz Scfarethanesi'ndeki

tanidiklanmdan

biri

olan Philip Taylor'a teiefon edcrek:

Ben Wilson
- Ziyarctinizc gelcbilir

(Ingiliz

miyim? dcdim.

susta tarn bir salahiyclim vardir. Siz,

Ingiliz Scfiri) degil

Baskumandam) ile gorustiim, benim bu huLord Clarn'e (Kahire'deki

i,

Adamcagiz:
-

bana bakin, benim soyledigimi yapin! Bu

Mcmnuniyctlc. dedi.
ki:

Clam'in

isi

degildir.

boyle

ijleri

sevmez ve hie

bir suretle de

Sefarethaneye gittim ve kendisine dcdim

kansmaz. Fakat ordu, O'nun

gibi diiiinmuyor, Hatta Sefaret'in diger

fikirde dcgildirler. Siz liitfen,
ile goriista!

-Mcselc boyle, bdyle, boyledir!... Ben sizin arkamzdan bu

kabul cdcrck Hagana Cemiyeii'nin miimessili
ile

mensuplan da O'nunla aym

[eklifr

bu Yahudi
iste-

gbrusmck istemedim.

Hagana Cemiyeii'nin miimessili

digi

Kendisini dmleyin ve

neyse bundan

bizi

de haberdar cdin!

Ciinku sizin heniiz Filistin'den cekilmemis bulundugunuxu, oraya

lamamen hakim oldugunuzu biliyorum. Yann oradan

tediginizden de haberim var.

cckileceginizi de

- Pekala dcdim.

biliyorum. Araplar'la Yahudiler'den miitesekkil bir hiikumet

kurmak

is-

O gitti. Teklifi getiren Tiirk'e teiefon ederck:

-

Bu

hai seklini,

Araplarm kabu! etmedigini,

Bu adami

sadece dinlemek sartiyle kabul edebilirim! dedim.

ikisi birlikte geldiler.

bu hususla Londra'daki miizarekelerden hicbir netice ahnamadigmi da

biliyorum. imdi boyle bir zamanda, Yahudi

Biraz sonra

Miimessil, gen9 ve enerjik bir

idi.

Hagana Cemiycti'nc
haber

adam
imi. bir
is

olarak goriinuyordu. Ismi de Mister Shivery (siveri)

ki,

Amma

mensup

bir

adamla multim

bir siyas?

mesele

icin goriimeyi size

sonrad.an'Ogrendira
diisuniir, tekiifi

bu Yahudi,

Ingiliz

ordusunda niifuzlu

bir binbaji

vermeden yapmayi dogru bulmadim. Acaba sefaret bu hususta ne kabul edip, adamla gbriieyim mi? Benim o zata

Neyse

kisa bir I105 besten sonra

adam

derhal soze baladi. Ciddi

adami tavnndaydi. Gene ve

encrjikti. Bir yere, bir yazihaiieye

soyliyecek hicbir scyim yoktur. Ctinkii Filistin beni alakadar etmcz.

-

kapidan girer girmez,

tak, tak, tak!.

diye

isini planlt bir sekilde

gorup

Bak

dedi,

ben size

bir

dostunuz

sifatryla

soyleyeyim

ki,

bu

gidceek bir
-

tipti.

Vaklini kaybedecek bir kimseye benzemiyordu.

zatla gbruun, fakat bu

sefaret agzindandir.

bcnim sbyledigim, hiikumet agzindan

gbriisiir,

degil,

Bak

dedi, tngilizler 1948 senesinde Filistin'den cekilecekler.

Sjmdi lazim gelen yerlerle

konugur, on-

istiyorlar ki; orasimii geleccgi. ifin

jimdiden ciddi

bir
iki

adim

atsinlar.

Bu-

lann bu mesele
Tabii derhal

hakkmda ne diiijndiiklerini

size bildiririm.

nun
biirolari

icin

de bir lakim

diisjiinceleri var.

Orada ucte

Arap, ucte bir Ya-

yakm ark

Ingiliz Ordulari

Bajkumandanligi
etti

ve

hudi olmak iizere mahallt bir hiikumet kurmayi

iki

dii jiiniiyorlar.

Evet ucte

Sefaret'in alakali kimseleriyle gdruserek

bana teiefon

ve:

Araplardan olacak! Hiikumetin bakanlan,

polisi,

jandarmasi,

memu-

258

KADIR MISIROGLU
Arap,

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
nisbelinde de Yahudi
size teklif ediyoruz.

2
olmayi

ru, hasih herscyi iicte iki nisbetindc

iicte bir

Kurulacak bu

Filistin devletinde, devlet reisi

olacak! Araplar,
bul ediyoruz.

bu

teklifi

kabul etmiyorlar. Fakat biz memnOniyetle ka-

kabul eder misiniz? tste mesele bundan ibaretlir!

-Pekala, biz de gazetelerden, radyolardan bu

mevzuda bazi

seyler

okuyor, isjtiyoruz dedim.

50k sasrrdim. Ciinku Filistin kat'iyyen aklimdan bile mimasebefle gececek, geese ne olacakti?!.. Ahalisiivin bir kismi Arap, diger kismi ise Yahudidir. Ben ise bir Turkiim. Allah, Altabiatiyle

Ben

gecmczdi.

Ne

-Hayir dedi, Ii baska cihctleri de var. Biz iince bu teklif gcrccklejsin, istiyoruz. Fakat ikinci olarak da bizi alakadareden diger

Bu nasil olur? Ben arabi da bilirim yahudiyi de! Qiinkii Araplar arasmda cok yasadim. Kendisine bir cevap vcrmek laztmdi. Dcdim ki:
lah!..

miihim

bir

husus vardir. Devlel Reisi kim olac;ik?

(Jiinkii

Bu

mes'ele bizi son

ol-

dereccde diisiindiiruyor.

bbyle bir dovletin reisinin, Arap

masim

- Bunun cevabi oyle birden bire verilemez. Verilirse ciddi bir sey olmaz. Bana musailde edin, bir iki gita sonra ben size haber veririm.

istemiyoruz. Sifali ne olursa olsun, bu inuhim degildir.

Hakim

Adamcagiz:
- Peki dedi

olsun, cumhurreisi olsun, kral olsun, ne olursa olsun, fakat Arap olmasin!... Hole Yahudi hie olmasm! Bunun da imkam yoklur. fiinku

ve ayribp gitti.

Araplar kabul etmezler.

- Biz dedi, karar verip, Misir'a gcldik, Misir kral ailesinden
icin birisini

Ertesi giinii kendisine telefon ettim. Tekrar kalkti geldi.

Bu

sefer

bu

is

sccmek

istiyoruz.

Bu

zali

da bulduk, Prens Abbas Ha-

yalmzdi. Fakat ben O'nu cagirmadan Once Ingilizler'le temas etmi ve durumu bildirmitim. Kolonel Benster bana kabul etmemi seylemijti.

lim!

Aynca

liizumlu yerlerle konusup gbrustiikten sonra tekrar telefon ede-

rek, teklifi

Boyle acik acik konuuyordu. Ben, Prens Abbas Halim'i ahsan

cok
iyi

kabul

etmem

icin israr etmisti.

Ben,

Ingilizler'le

yukanda an-

lamrdim,

Cok

lattigim sebepten dolayi arayi

kiymctli bir adimdi. Hakikatcn miithis ve degerli

biiyiik

bozmak istemiyordum!

fiinkii aklrm fik-

rim Tiirkiye'de

idi.

bir insandi.

Zannedersem, bu ailcde
ile

Mehmed Ali

Yann Almanlar

Pasa denilen
cesur
.

aziz vatanimiza taarruz ederlerse,

idi. Filistin

adam yok mu,

O'nun raoderniydi. Yapia, kurucu,

durum ne olacakti? Benim dusiindiigum hep bu

alakadar etmiyordu.

bent

kiiUiirlii,

ve son derecede kabiliyetli miithis bir adarndi. Haiti sagdrr. Fakat zavalli hayatim maalesef 90k kaiii sarflar altinda idame ettirebilmektedir.

Neyse Mister Shivery'ye dedim

ki:

tste

bakm, bazan bbyle kiymetli adamlar hayatta binbir mejakkat icinde surunur de, bes para etmez adamlar bilmem ne olurlar!... Hayat bu!...

- Vallahi siz oyle bir scy soylediniz ki; beni hayrerler igerisnide birakbniz. Benim Filistin'le hie bir alakam ve ona dair hicbir

dusiincem

Ne yaparsin!.. Kader ne
- O, yani Prens

ise

o oluyor. Bu,

nicin boyledir, diye bir suale

ki:

yoktur. Hie!...
let reisi

Ben

bir yabanciyim. Siz yahudisiniz.

Benim orada dev-

mahal yoktur. Neyse azizim, adam konusmasma devam ederek dedi

olmami

siz istiyebilirsiniz,
is.

ama, acaba Araplar ne diyecekler? Bu

itti-

Abbas Halim bunu kabul

etmiyor.

Daha dogrusu

zorla olacak bir

fakiyla

degildir.

Orada yasayan Araplarla Yahudiler'in

edemiyor. Qtinku Misir Hiikumeti bu ije mani oluyor. Misir kral

mumkiin

olabilir. Araplar'in re'yi hilafrna

bu

ise girijilemez.

olmasim cesitli sebeplerle dogru bulmuyor. Abbas Halim de bu vaziyet karismda teklifimizi reddetmek mecburiyetinde kalmrjtir. Bu sebeple biz, baska birisini bulmak icin
arajtirmalar yapuk.

ailesinden birisinin Filistin'e kral

Sonra bu nasd gerceklesebilir, onu da, bilmiyorum. Iste bu sebeple ben bu ise girismek niyetinde degffim, Bbyle ihtilafli bir meseleye, kan$mak
istemem.o
- Peki dedi.

Ve sizi bu is icin

miinasip gordiik.

Onun

icin geldik,

Mademki Araplann kabul

edip btmemesi noklasmda

270

KADIR MISIROSlU
.

OSMANOSULLARI'NIN DRAMI

271

tereddiide du^tuglinuz icin

once onlarla lemasa gcginiz!

kansmak istemiyorsunuz, o halde Bunun imkam yok mudur?

bu
ise

Az
etti.

bir

kismi ise hayir da dememisler, fakat miistenkif davranmislardi.

Pasa, onlann tereddiidiinu goriince,

Bunu kabul

etmclisiniz diyc israr

- Pekaia. Bylc olsun! Tekrar haberlciriz dedim.

Bunlar da cevap olarak:

- Miiftii ile

Bu

mes'eleyi Araplar'a

acmak

icin bir vasila

dHsunmoye koyuldum.

konusahm. Hey'etimizin

rcisi

odur. Biz sahib-i

Hatirnna meshur Aziz Misri Pasa gcldi. Araplar ttzerindc son derecede niifuzlu bir kimseydi. Kcndisine arada Slrada sokakla rast gdirdim.

selahiyyet degiliz! dediler. Pasa:

-

Dostca selamlasndik. Fakal oiurup koiiusmuslugum yoktu. Neyse

Iclcfon cltim. Sesirai isilince

Peki dedi, Konusun gbrusiin, fakat vakit kaybetmeyin!

tabiT dotiiip

otia

cokcok mcmnun oldu

ve:

Ben
recede

eve gcldim. Gcreken ycrlerlc tekrar tcmas ettim.

Hay

hay!'...

Ben

ingilizier,

Aziz Misri Pasa'nm mes'eleyi eline almasmdan son dekaldihr. Gerci

size gelirim. Fakat eger kabul ederseniz, siz

kiiciik bir

bu scbcple siz bana geliniz!

aparlimanda oturuyorsunuz, benirnsc genis bir bahcem var, O bahcede hem bir ogle yemegi yeriz ve

memnun

O'nu sevmez, kendisinden ncfret edcrlcr-

di. Ciinkii

Pasa, son derecede tok sozlu bir adamdi. lrigiiizlere daima:

hem de

konusuruz!... dedi.

- Imparatorlugunuz bir

gun yikilacak! Ac kalacaksiniz da, ancak

isler fenadir.

- Pekaia

Pasam! dedim.
girtim.

adalarimzda bahk tutarak ziftleneceksiniz! Yaptiginiz

So-

nunda malivolacaksiniz, bbyle yapmaym, etmeyin!... Biz size dost o-

Ogle yemegine Pasu'nm cvine

anlattim.
liabcre

H05 besten soma

ve:

mes'eleyi

luruz, fakat bize boyle, esir

muamelesi yapiyorsunuz! derdi.

sbzlii

Hem

de

Bu hususla

lie

diisundugunii sordum. Aziz Misri Pasa, bu

bbyle ziftleneceksiniz! gibi agir tabirier kullanan acik

mert bir

90k sevindi. Son dereccde memnun oldu

insandi. Aziz Misri'nin Araplar iizerindeki genis niifuzunu bilen

-Ben

dedi, AraplarIi buraya cagirinm. Mes'eleyi onlara

anlatirsaraz iyi olur.

benim

tngilizler,
listin

verdigim haber iizerine rahat bir nefes almislardi. Artik, Fibir mes'ele

yammda kendiniz

davSsma halledilmis

nazanyla bakiyorlardi. Fakat

tarih

Az
icin

bir miiddet sonra. telcfon

ederek adamlari davet

etti.

Gaiiba

iki

huzurunda size bir hakikat sbyleyeyim:

idi. Vaki davele hepsi gelmisli. Bunlar Ingilizlerle anlasmak Londra'ya kadar gitmis olan Arap iiderleriydi. Pasa, bizlcre guzel bir ogle yemegi iki-am eiiiklon sonra iskemlesinden kalkti, mes'eleyi on-

gun sonrasi

Araplann yaptlklan
listin'i

yaygaralar 90k miibaiagalidir. ingilizier Fi-

Yahudiler'e terkederek cikmak istememislerdir. Araplar'in

bu hu-

sustaki iddialan asdsizckr. ingilizier izah ettigim gibi,

hakim unsuru ArMaksadlan,

lara

ayakta ciddi bir

ele almis

sfirette

kendisi izah
alti

etti.

Arap

misafirler, Filistin

aplar'dan olan. miisterek bir devlet

kurmak

istemislerdir.

davasmi

bulunan

yedi seckin kimseydi. Bunlar Pasa'yi

kendileri cekildikten sonra orada anarsik harcketlcrin

vuku bulmasini

hayrefle dinliyorlardi. Pasa dedi

- Bakiniz,

ki:

onlemekti. Filistin'de bir Arap hakimiyetini ibkS

hudiler'i iyi idare edip

etmek istiyorlardi. Ya-

yann Araplarla, Yahudiler arasinda pallayacak oian uzun

olacaktir.

etmemck

mes'clcsi Araplar'in kendi kabiliyetle-

mucadelenin en kestirme ydlu budur. Yoksa deride daha fena

rine terkedilmis olacakti. Fakat Araplar simdi bbyle sbylemiyorlar.

ingilizier bizi aldattilar, kandirdilar

Bunu kabul

etmelisiniz.

ve sonra da

Fiiistin'i

Yahudiler'e
isin

Bunlar Aziz Misri Pasa'dan son derecede fekinir ve korkarlardi. piinku kabiieyetli ve niifuzlu bir sahsiyetti. Araplar'la uzun bir macerasi vardi.

terkedip ciktilar, diyorlar.

Bu dogru

degildir.

Ciliiku ben

icerisindeyim. Cereyan eden muzakereleri

cok

iyi

biliyorum.

O loplantida muhataplarmm cogu Pasa'ya evet demisti.

Neyse efendim...'Diger

taraftan

Shivery de benden haber bekli-

272

KAD1R MISIROGLU
tie

OSMANOSULLARI'NIN DRAMI
oruz. Paa

273

yordu. Araplar'in bu teklif kargismda

diiunduklerini ona bildirmem

bu

iten

cok memnun, olmasini

istiyor,

Bu isjn pesmdeyiz.

gerekirdi. Kendisine telefon ettim. Derhal kalkip geldi.

Adam

hcyecan
Mttftu

icindeydi.

Verecegim haberi btiyUk

bir

merakla bekliyordu. Fakat

edeti miizakerelerden

Em in

el-Hiiseyni
lie

sirada Filistin'den kacmi Lubnan'da

oturuyordu. Miiflii

g<irU$mek uzun bir merasime labiydi. itnku

aslmda onlar bcnimle Araplar arasinda cereyan

onun muhafizlan
kalkip O'nun

vesairesi vardt.

Bu

ile

megu! Tiirk'lerden

birisi

muhakkakki

ax gok haberdarddar. Ctinki) her ycrdc adamlari vardi.

siki bir surctte giinii

yanma gitti. Kendisiyle

goriitu. Miiftii demis. ki:

Mcs'deyi gayct
hire'de

gimunc takip

cdiyorlardi.

Ka- Evet bu mcseleden haberim var. Kahire'deki arkadasjardan duru-

bu

ilc
ctti,

alakah kimler vardir, bunlar nclcr yapmaktadtrlar,

tcklifi

kirn kabul

kim kabul clmcdi, az cok

ijjfin

habcrleri vardi.

Bu yuzden

bi-

mu

Ogrendim. Tamamiyle Aziz Misri Pasa gibi dujjunuyorum.

raz umiilenmilerdi. (inkti

gibi gcSriinuyordu. Biz de

birinci mcrhalcsi musbc-l ncticelenecek

Ileride baimiza gelecek belayi

Onlemek

icin

en kestirme yol budur.

Weisntann'a olup
misiuiz?

bitcn ilcr

hakkmda

Herhalde cok muvafiktir.

mfllumal vcriyorduk, Mufiu'den gclecek ccvabi beklemck lazimdi. A-

Bu cevap uzerine bu bizim Tiirk de diyor ki:

- Peki, bu husustaki diiguncenizi bana sbylcdigmiz gibi bir mcktu-

raplarm bir b u k r a
SOHSU7. bir cydir
tiiilii

Iari vardir bilir

Yann

dcmcklir.

Ah ne
Ha

a!...

Bukra, bukra diyc bizi oyalamaya basjaddar. Bir

t$te Fiiistin

ba yazip, ehzade
nizle

Mahmud

evkefc'e bildirseniz iyi olmaz

mi? EH-

cevap vermiyorlardi.

bu bukralara kurban

gitmi^tir.

yazacagnuz

bir

mektup verir misiniz bana?

bugiln Muftii'ye gittik, ha bugiin MUftii'dcn ccvap geldi, ha bugiin biziffl

taraf

muzakerede agir basti, yani evet diycnlcr 90k

un serip durdular.

oldu.,

Bu minval

zata verdi.

Bu teklif uzerine Miiftii bu husustaki fikirierini bir mektuba yazarak O da alip Misir'a getirdi. Bu gelen mektubun Miiftu'niin el
Misirda ahsan cok

lizere ipe

An la^ili yordu

ki hala hayir diycnler vardi'.

Zavalhlar anlagamiyorlardi. Cesaretleri yoklu. Dogrusu bir larftan da

mazurdular. Hallerini gcMuyordum. Dogrusu kolay karar verilcbilecek
bir i degildi.

Acaba

istikba!

ne gosterecekti? Shivery
izah ettim.

merak

olmadigmda en kuciik bir uphem yoktu. Ciinkti ^> en iyi tammiUm. tmzasim da, yazisim da tamamiyle tefrik edebilecek bir durumdaydim. Mektup gelince Aziz Misri Paga'yi haberdar ettim. Mektubu kendisine gOsterdim.
yazisi olup
Muftii'y'ii

icerisindeydi.

Bana habcr gbnderdi, durumu

geldi.
iizereydiler.

Derken Dr.
-

Weismann
tin'den
lardi.

cikmak

Adamlarm acelesi vardi. Qiinkii tngilizler FilisKonusup gbrtis,up bu i$i bitirmek istiyorda bundan
ibaretti.

Bak,

i^te Muftii'niin

mektubu budur;

fikirleri

de budur! dedim.

Pas^ memnun.. Lecne'ye mensup Araplarm birkismi da cok memnun..

Onlarm

hazirliklari

Binaenaleyh bu oluyor mu,

Hem de bu

memnuniyetlerini heyecanli bir surette izhSr ediyoriar; diger

olmuyor
lardi.

mu

anlasdmasi lazimdi. Araplar hala Bugun, yarm.. diyorbir giin bana:

bir kismi ise hala kanik

ve muteredid

gortiniiyorlardi.

Shivery sabtrsizlanmaya balamiti. Nihayet

Bir kismi hakikaten samimiyetle memnuniyet gOsteriyordu.

otelde
ategliydiler. ^iinkii vaktiyle Fiiistin

ok

- Muftiiden haber gelecegi yok. Dr.

Weismann burada

uzun miiddet Osmanli idatesi altinda

oturmaya gelmedi,
Gercekten Dr.

dedi.
bir sahsiyetti. Kahire'de

kaldigi igin bunlann analan, babalan,

amcalan vesaire Osmanli

terbiye-

si'gormu, onun

te'siri

altinda kalmiti.

5imdi her ne kadar, Araphk

iin

Weismann muhim
siir'atfe

keyf et-

d^vasi var idiyse de, o

te'sirler

de halS devam ediyordu. Ustelik bu

meye ge!memiti. li

bitirmek istiyordu.

Bu arada ben

mes'eleyi

kendilerine miistakbelde faydak olacagina inamyorladi.

gercekten memnundular.

Bu

sebeple

bitirmek igin gayret sarfediyordum Aziz Misri Pasa'ya gidiyorum, o

bana geliyor, boyle mi olsun, Gyle mi olusun, oturup muzakere ediyMutfU'den haber gelince,
ister hizlandi.

Dr.

Weissmann dSnmek

W
bitmiyordu.

if.,

KAD|R MISIRQGLU
kalkmiyor ve bu
is.

OSMANOfeULLARI'NIN DRAMI
mulk
oldu.
satin alma, suiskast gibi ceitli faaliyetlerini artirmalanna

275

isliyordu. Fakat bu bukra meselesi bir tuilli ortadan

sebep

unku muftuniin mektubu

kafi dcgildi. Hcy'ctin olurup ck-

Onlan, Araplar'i rahatsiz edip, kacrnna carelerini tatbik mevkiine

Mrsir'daki

scriyelle kararalmasi gerekirdi.

Bu

hcy'ctlcn bazilan hala icrcddiiilc

miimkun olamiyordu. Ciinkii idiler. Olurup kalkiyor, mescleyi

ise,

koymaya sevk cui.

Bank
i

A r ab

oradan

kacan Ara-

plar'm mal ve miilklerinden eidc ettikleri paraiarla kurulmus. bir bankadtr.

gitti.

miizakcrc ediyor, fakat bir

alamiyorlurdi.

tilrlii

ekseriyetle

istcnilen
is

karan

Bunun

tizcrin

Araplardan

crkmadigini goren

Weismann

kalktl

Bu

yiizdcn bugiinyann, bugiin diye diye

uzayip gidiy-

Arkasindatt Shivery de gild.

Bu

surctle kala kala ortada

ordu.

Bu

sirada illgilizlcrdc Filislin'den

cikmak

icin hazirlamyorlardi.

Ingilizler'le

ben kaldim. Megerse

Miiftii,

bana mektubu gondermekle

tlirtii

Surada burada Araplar resmen

Ingilizlcr'e karjt isyan halindc bulu-

beraber, arkadan kendi

adamlanna baka

soylemig.

Bu

isin

kabul

nuyorlardi. tngilizlcr bu piiruzlij vc ihiilMli mes'clcyi bir an once saglam

bir csasa

edilmcmesini bildirmis.
yazmis. oldugu
sairrm$Iar,
lari

Demek

ki Miiftij iki yiizluliik ediyordu.

Bana

baglamak hususunda accle ediyorlardi. Orada oluran Yahudiler

Araplar'm
icgkil

mcktubun onlara tamamen

tiirlii

aksini soyliryordu.

Onlar da

ise ingilizlcr'in, ekseriyetle

edecegi bir dcvlclc taraftar

mektubunda baska
tiirlii

soyliiyor,

arkadan gijvenilir adam-

olmalarindan dolayi onlara di biliyor ve bazi huzursuzluklar cikarmaklan geri kalmryorlardt. Bu sirada dogrusu tngilizler'in Araplar'a biiyiik bir

vasitasiyle baska

haberler gdnderiyordu.

Bundan

bir

anla^mazhk koptu.
tutmutu.

Miiftii, icindekini

yazmami, beni oyalamak yolunu

gidince, hastl olan vaingilizler,

yaidimi da obnustu. Zira

[araflan

Filistin'Ii

Araplar'm hicretle-

Bu dummda Shivery ve Weismann

bu
ise

rine

mani oluyorlardl. Diger

da Yahudiler'in gclip oraya

ziyet karsrsmda
teklif yaptdar.

tamamiyle taraftan olan

idi:

bana yeni

bir

yerlesjcrck, ckseriyet tckil etmelerini onliiyorlardi.

Bu

son dcrccede

Bu da

su

Henuz
n

Filislin'den cekilmeniis. olan tngiliz

teklifi

ehemmiyctii bir nokladir. Araplar simdi bu gercckleri unutarak

Ingilizlcr'e ulu orla

Ordusu'nu arkama alarak ve ona dayanarak

niyordu. Oraya gidip
ediliyordu.

gercekietirmcm
i

iste-

hiicum ediyorlar, Fakat gercek budur.

Bu

yiizden

i 1 i

s t i

ii

ku

me

ni ilan

etmem

arzu

Yahudiler

Ingilizlcr'e karji suikastlara, saboiajlara lesebbiis ediyorlardi.

Ben bu

teklifi

kabul etmedim. Ciinkii Filisdn'de Araplar ve

idi.

Bundan huzursuz olan Araplar,

cesjlli yollarla

ingilzilcr'in

mani olmasina ragmen

Filislinli

Yahudiler vardi. Araplar ekseriyette, Yahudiler ise ekalliyelte

oradan kapyorlardi. Malim salan, bir yolunu bulup, milyon

Yapdacak olan

ii

Yahudiler

istiyor, Araplar'sa

buna

taraftar

olmuyor-

stvijiyordu. lnanir misimz, bugiin biibucuk

Arap saga mal mulk

lardi. Ektdliyetin istedi^i bir seyi

gercekietirmek icin ekseriyetle

sola kacrms. bulunmakladir. Bunlar ekseriyetle Filislin'in

sahibi zenginleriydiler. Hatta mallanni

gattmak mccburiyeti hasil olacaktt. Ostclik pek tabit olarak kisa bir
milddet sonra Ingiliz Ordusu oradan cekilecekti.

bu Le c n e denilen Arap

zaman ben, kurula-

Hey'ctine salmayr leklif etmisler, onlar kabul elmcdiklcrinden Yahudilerc salip kacmislardi.

cak olan hiikumeti devam ettirebilmek

ket edecektim?!
Iiakkaktf . Sizler

icin Yahudiler'le beraber

mi

hare-

Arap mallanna normalden fazla para veriyorlardi. Bu sebeple Yaliudiler Filistin'in bir
icin

Yahudiler bu harcketi tegvik

Mevkimi ayakta tutmak icin buna mecbur olacagtm mubenim yerimde olsaydiniz, bunu kabul edip Yahudilcrle
ben

bismmi para
lardir.

ile satin

aimijlardir. Bunlar Filistin davasinda esas nokta-

bir olup kendi dinda^Iariniz olan Araplar'a karsi cikar miydintz? lte

Hicret meselesi, yerli Araplar'in mal vc miilklerini Yahudiler'e

meselesi... Tabii, isle nctice bdyle oldu.

de bu du^uncelerle bu
hiilasasi biidur.

teklifi suret-i

kat'iyyede reddettim. lte iin

satip

kacmalan

]ler

boyle uzaymca Yahudiler fena halde sinirlendiier, kendilerinin

Gerci mes'elenin daha pekcok teferruatt vardu. Fakat ben size kisaca
anlattim. Esasen evvelce de soyledigim gibi ben

kabuliinii

muvafik gormedikleri

bir tcklifi dahi Araplar'm, kabul

etmey-

bunu balangicta

istc-

crck daha fazlasina talib gorunmcleri onlarm, giristikleri sabotaj, mal

memi, arzu etmemitim. Fakat sonra dusundiim

ki, Araplai'la asirlarca

276

KADIR MISIROSLU
bir,

OSMANO&ULLARI'NIN DRAMI
50k eyimiz beraki lehinde

277

beraber yasamijtik. Dinimiz, brf ve Sdctlcrimiz

ars.ivimizde

mahfuz bulunmaktadir. Bunlari

ileride

onun hayatina

berdi. Gerccklegtirilmek istenen teklif de onlarin

idi.

muhakkak
iis

Yann

orasi Tiirkiye'yc kar.51 birinci dercccde bir

olabilirdi.
t

Bu
gi-

sebcple sonradan laraflar oldum. Fakat kismet degilmis.

bu sckle

rince ingiliz siingiisune isiinad ederek ahaiiniii kendi dinimden olan ekseriyetine karsi ve onlara

miitedair bir eserde mustakil olarak degerlendirmeyi diisiiniiyoruz. Ayrica Efendi'nin bircok tcyp bantlanyla tcsbit cdilmis. halirat parcalan da elimizdedir. Fakat bu cserin umumi hacmi icinde bir muvazenesizlik tcskil etmemesi icin bunlardan gerckligi sekilde iklibaslar takdim ede-

ragmen

bir harcketi gerccklestimege calismayi

miyoruz.

dogru bulmadim. Belki benden baskasi

olsa, hu son teklif istikametinde dc hareket ederdi. Fakat ben yapamadim. Boyle bir eye girsimcyi vic-

danima sigdiramadim.
ingilizler dc is. bu ek]i almca, ateden beri mani olduklan Arap muhacerctine biganc kalmaya basladilar. Onlar da firsati ganimet bilip oradan bir an once cikmaya koyuidular. Diger tataftan oraya gelip ycrlesmek isteyen Yahudilcr'c kariji da musamahakar davranmaya hatta

1962 yilinda Fransa'ya giderek Giiney Fransa'da Bagnols sur S6ze Kasabasinda yerlemisd. Kasabamn merkezinc onsekiz yirmi kilometre mesafede Cezayir multecileri .icin kurulan bir kampla kizi Ner-

min Sultan'na

Asistan Sosyal Mudireligi verilmisti. O'nun ka-

zanciyla burada baba kiz yeniden miitevazi bir hayat kurmu$lardi. Fakat esascn sakat bulunan ve bastonla ise giden bu cilekes Sultan Efendi'nin
bir kere

daha kaza gecirerek cahsamaz hale gelmesi

iizerine biiyiik

daha sonralari onlari bu

Ingilizler Araplar'a:

is.

icin tesvik bile

etmeye

basladilar. Acikcasi

olciidc rnali miizayaka icine dusmus. olan

Mahmud

evket Efendi,
tari-

bmriinun sonuna kadar binbir izdirapla yogrularak 31 Ocak 1973

siz

Ben

sizin

basmiza gelecek musibeti Onlcmek isliyordum,

bunu

hinde Bagnols'da vefat etmislir.

bir hadiseyle bizim

Onun

vefatina sebep teskil eden hailevi

anlamadiniz, sjmdi ne haiiniz varsa goriin!

demek istiyorlardi:
Cihan Harbi'ni gbrmii,

mahud

Eskisehir davasi dolayisiyla hapsediligimiz

Bu

surctle

Dunya'mn her larafmdan

iyi

arasnda nazik

Ikinci

bir illiyet mevcuttur.

Fakat bugiiniin artlan icinde bu

tecriibcli

mutefonnin,

yetijmis Yahudiler'in akin etmcsiyle Filis-

mes'elcnin tafsiline -simdilik- imkan yoktur. Kisaca ifade etmek gerekirse, denilebilir ki, 0,

degismeye yiiz tutlu. Bunlar Aveya bizim bildigimiz o eski Yahudiler degildiler. Cesur, komitaci, azimli vc cahskan insanlardi. Biliyorsunuz kisa zamanda oraya
raplar'in

tin'deki niifus miivazenesi alabildiginc

olmemig, bldiirulmusffir.

Ama

bu, fiilen ve

dogmdan dogruya

degil de, dolayisiyla tahakkuk etmitir.

Burada bu

hakim oldular ve

alti

giin

icinde de Araplar'i
ettiler.

ummadiklan

bir

kadarla iktifa ederek, bu ktymetli Sehzade'nin son yillannda sahsan miisahede eyledigimiz bir durumunu hikSye etmek istiyoruz.

maglubiyete ugratarak pensan

Allah korusun belki bilmem daha

beter neler de olacak! Bugiinkii harbler artik

bambaska olmutur.

,36

Mahmud
lunmakladir.

evket Efendi, hayatinda cereyan eden hadiseleri muhesine dostuna yazdigi mektuplara hiilasatan dercetmis bu-

telif vesilelerle

1969 Yili Temmuzunda Mahmud Jevket Efendi'yi ikSmet etmekte bulundugu GUney Fransa'daki Bagnols sehrinde ziyarete gitmitik. Benimle birlikte iki Tiirk arkadas daha vardi. Bunlar Mustafa Bilge ile Mes'ud Ugur'du. Bizi goriince vatanina kavumucasma
sevinen Efendi
- tyi ki geldiniz yann Nermin, damagindaki bir iltihabtan dolayi ameliyat i9tn Avingon'a gidecek, Benim burada yalniz kalmama son derecede uziiliiyordu, Gelisiniz O'nu teselli edecektirx dedi.

Bu

mektuplarin bize ve bazi yakinlanmiza gelmis. olan-

lanndan yiizlerce evet mubalaga

136
-

etmiyoruz, ytizlcrcesi, gahsi

ehzade
bu

Mahmud

evkct Efendi'nin husust arsivimizde mevcud banttan

nafcledilen

izahati

sadcce fconujma hususiyetlerinden dogan selika bozuklnklaran

diizellilmek suretiyle nakil ve iklibas olunmi!tur.

O gece lie arkadaj; gerek Sehzade'yi, gerekse muhterem kerimeleri-

278
ni Icselli

KADIR MISIR06LU
edip avutmaya calisarak, 50k ho; vakit gecirmitik.

OSMANO6ULLARI
Gee
vakit

NIN DRAMI

279'

otele dunerken

Nennin

Sultan:
iyi ki gcldiniz. ilk

cevap vcrmiyordu. Efendi sandalyenin uzerine abanmij bir durumda sualini bir kac kcre tekrarladi. Sultan Efendi konusmuyor, sadece bazi
isarctlcrlc birscylcr

-Araan sizden Allah ran olsun,

beri

Babinin yillardan

anlatmak isliyordu. Epcy

bu' muskiiattan sonra ka-

yanaklan delinerek

giildiigiinii

defa gbrdtlm. Hastahaneye

lem

kftgil istedi jini

kcsfcdebildik. Kcndisine bir kalem kagit uzattik.

yari

miislcrih olarak gideccgim.

Sakm

beni ziyarcte gclmeye kalkimayimz.

Cesclli cdcbilirse-

Yattigi ycrde,
yazdi:

yan okunur,

okunmaz

bir jekilde

kagida u sozleri

Sizden rica ederim, btirada olurup, bir nebze babami

niz, beni

mcs'ud cdersiniz. demisti.

- Babi,

konusamiyorum. Doklorlar beni arneliyat ederken, kazara

Kcndisini ariik goremiyecegimiz icin sainimt bir surcttc vcdalarp

ayrdmistik. Erlcsi gun sabahleyin, olelden cikip Sehzadc'nin

dilimi kcsliler!..

yamna

gel-

Kagida heyccanla
-

digimizdc onu cok kederli bulduk. Ciinkii biricik

iizcre

bir

goz atan Efendi,

bir eliyle

kizi arneliyat

olmak

almm

tularak:

Avignon'a

gitmiti.

gun do kendisini oyalayip, avundurmaya

giin

Aman
soma

Yarabbi, dar-i diinyada bir tek cvladim var. Cekligi bunca

bir

calistik.

tki giin

boyle gecti. Ociincu

kizini

ziyaret

etmek

cileden

dc O'nu boyle

dilsiz

diisiinccsiiide

oldugunu, kendisiyle birlikie Avignon'a gidersek

iizerine bir taksi

mem-

Bu

sirada elindc tutmakta oldugu kagida

mi goreccktim diye adcta almndan ip gibi

inlcdi.

terlcr

nun kalacagmi sBylcmesi

yctmis. seksen kilometre

cagndik. Avignon, Bagnols'a

mesafede

idi.

Bir laksiye binerck hastahaneye

geldik.

Hastahfme

unlii Dr. Pastflr'un

adim tajiyordu.

dokuliiyor, bir laraftan da aghyordu. Goz yasjanyla bu terler biribirine kansiyordu. Yamindaki arkadaslardan Mustafa Bilge, beni kendine dogru cekcrek:

tstihbaraltan

Suhan Efendinin
ciktik.

yattigi

odayl iigendik.

Hep

birlikte bir

yukan

kata

-Kadir Bey, yaz bakalim Osmanogullari'mn Dramim!,.

nasil anlatabileceksin

Bu sahneyi

Efendi onde biz arkada kapiya geldik. Efendi, kizina bir buket

merak cdiyorum! dedi. Bunu sbyledigi zaman

cicek yaplirmis. bir file dolusu da O'nun sevdigi yiyeceklcrdcn alip getirmisli.

Yavagca kapiyi

agti.

Biz dc arkasmdan

iccri girdik.

Sultan Efendi

her ikimizdc gayr-i ihliyari agltyorduk. Fakat kendimizj koyverecek zaman degildi. Zira sandalyenin Uzerine bir kiilge gibi gokmils. bulunan

penccre tarafindaki bir odada yaliyordu. Yiizii disanya

up uyuinadigi

belli degildi.

doniiktii. UyuyKapt dibinde bir diger Fransiz kadin

Efcndi. fcnalik geciriyordu. Kendisinde

darligi vardi.

hem kalb vc hem dc

nefes

yaliyordu. Sullan Efendi'nin yalagi oniinde bir iskcmle vardi. Efendi bo

Eliyle

Daima yanmda tagidigi bir fiskiye ile agzma hava sikardi. onu isaret elti. Kapimn kenanna birakmis. oldugumuz filcden alelmuddet agzina sikarak nefes
al-

sandalye iizerine abanarak, yanindaki hastayi rahatsiz etmemesi icin yava$ca Nermin, Nermin!.. diye seslendi. Yatakla, arkadan cocuk intibaim uyandiran bir viicud hafifce kimddadi ve sese dogru
dbndii.

acelc gikararak kcndisine uzattik. Bir

maya galisti. Sonra koluna girip O'nu

sanrmyurumU

koridora gikardik.

Doktorlarla gorueiim, Sultan Efendi'nin dilsiz kalacagmi

dedik.
iyi-

Dagmik saclan

yilziine dbkiilmirj,

aim yiHardrr cekilen tnesakkat

ve lzduaptan tanjmijti. Babasim ve O'nun arkasinda da bizlcri goriince

hafifce tebiissiim
etti.

Efendi:

Hakikaten doktorla konusragumuz zaman, kisa zamanda

miyordu. O'nu gucliikle teselli ederek tekrar Sultan Efendi'nin
dondiik. isaretle

Jesecegine dair teminat verdi. Fakat Efendi inanmiyor ve kendine gele-

- Nasilsin kizim, arneliyat nasil gecti? diyc sordu.

yamna
koyve

Sultan Efendi bu suale cevap vermedi. Efendi sualini tekrarladi.

Hayret, yine cevap alamamiti.

babasimn ve benim elimi arasma alarak

istedi. Elierimizi iist iiste

..

Dalgm

gfiriininedigi halde

acaba nicin

du ve kendi

elieri

sikti, sikti!

Sonra tekrar kagit

istedi

280

KADIR MISIROGLU
tiirk-

OSMANO&UUARI'NIN DRAMI
mechul
sahislarla

281

banasunuyazdi:
- Kadir Bey, beni diislinmeyin! Ba'oami

bogusma sonunda

gecirdigi bir kalp krizi ile ve-

fat

ahp vatanina

gottiriin!..

ederek, bulundugu schrin hirisliyan mczarligina defnolunacak, ebedi

O'nun olmcdcn vatanina kavusmgunu

goriir

vcya duyarsam olsem de

vc nasd aci duy-

gam yemem! O'nun

dugunu

nasil bir vatan r/urabi cektigini

uykusuna orada ylizyirmi yasmda vefat eden emektan Yemenli Osman'iyla dalacakti. Halta orada his bir Turk ve Musliiman'in

siz bilcmezsiniz.

Sizdcn ric3 ediyorum, bunu sevdiginiz Os-

yasamamasi sebebiyle nasi

bile

-maalesef-mecburen

kiZ1 taraftndan

manogutlarj'ndan aciz,

cileli bir

kadincagizm bir son vasiyeti sayimz!

yikanacakti. Bugiin babasimn kabul cdilmedigi

memlckete donmek hu-

Sullan Efendi o anda babasnun vatanina kabul edilmedigini

dusiinemiyordu. Kendisine:
-Sultan Efendi Hazretleri, siz iyilcsjn de insallah valammiza hep be-

kat'i bir lisanla reddeden ve O'nun mezari basmdan aynlmak istemeyen Nermin Sullan, Bagnol Kasabasi'nda yasamakta

susundaki

(ckliflcri

ve her giin babasimn kabrine giderek gozyaslan dOkmektedir.

?imdi de
bulunan
-

Mahmud

Sevket Efendi'nin

rabcr gidecegiz!.. dedira.

tesclli

ettneye calistim.

Ve O'nu bu minval iizcre biraz konusarak Turkiye'ye donmck mes'elesi mevzuubahs

husiisi arsivimizde

mahfuz

bir

cok mektubundan sadece

bir (anesini

-ehemmiyetine binaen

oldugu zaman kukrcyen

raiyor,

Mahmud

evket Efendi

ise

cevap ver-

nakledcrek yasadigi binbir faciadan-fibiri caizse- bir iki kinntiyi kendi

ifadesiyle dikkatlerinize

sunmak istiyoruz.

bcyaz

bir

mendille gbzyasianm siliyordu.

Tercuman Gazetcsi'nde onun hakkinda

Efcndiyi gCiclukle haslahanedcn ayirabildik. Kendisine bir kriz gel-

Gurbette
ettik.

Bir
Zira

ehzade serlcvhasiyla yayinlanan

al

mesinden korkuyorduk. Yol boyunca hie konusmadi. Sadece Bagnols'a yaklastigimiz

yazilardaki yanlisjan belirt-

zaman.

mek maksadiyla yazilan bu uzun mektubu bilhassa tercih O'nun hayat hikayesinin -yukanda- birakugimrz yerden
mahiyelindedir.

bir nevi

devarm

-ValIahi, ne yapacagimi bilemiyorum. Zengin

adam degilim

ki;

kizim hastahanede buiundugu miiddetce Avignon'da bir paasiyon tulup

O'nunla mejgul olayim; veya hergiin buraya gelip gideyira. Otobiis bu

Fransa'da gayet azdir. Taksilerde
ise,

Bagnols S/Ce'ze 4-7-1967

bizim dolmus. usQlu tatbik

edil-

Krymetli eski aziz dostum;

mez. Bu sofor,

bizi

seven bir Fransiz oldugu hakle buraya ancak seksen

bir

franka geldi, dedi.

Oturduklan apartimamn online geldigimiz zaman sOfore seksen

frank veren Efendinin cebinde belki de baska hie bir kurus. kalmamisu.

Ewelce 3 Temmuz tarihli mektubunuzu almi?, vakil buldukca uzun mektup yazmaya koyulmustum. Lakin 4 Temmuz tarihli mektubu-

Ekmek parasira

sofore vererek kizim bir defacik olsun

gormeye gitmek-

Temmuz tarihli olarak kisa baska bir mektup takdim etJimdi evvelki mektubunuza cevap veriyor ve evvelS Nermin'in sihhf vaziyetinden basliyomm.
nuzu almca, 8
tim.

ten kendini alikoyamamisti. Biz de,

bu faciayi geride birakarak kendi

sabah oradan aynlacaktik. Efendi,

hay huyumuza kansmak

iizere ertesi

Nermin, kiicuk yasinda Fransa'mn Nis Jehri'nde biiyuk annesiyle

137
-

gurbet icinde gurbel olan hayatuia 31

Ocak 1973

tarihine kadar
-

devam

Bkz: Terciman Gazeiesinde 27 Haziran

6 Tcmmu2:;!967

taiihlcri

anwinda

edecek ve bu

tarihte evine baskin

yapan garip maksadh

sozilm ona

Murad Sertoglu

imzasiyl, i,a|redi]en aGurbetle bir

&hzSd

isimli ttfnka.

OSMANOrSULlARI'NIN DRAMI

283

beraber bulunurken bilmem nasilsa Cosclgie yani kemik veremi hastahgina tutulmusto.

Benim Misir'dan pasaport ahp, yavrumun yanina

Nermin'in
50k

gidememeden
iyi, kafi

dolayi, sadecc bijyiik anncsiriin eline kalan

tedavi edilememesi ve gimdiki iBclann

o zaman daha mevcud

fena"

olamamasi hep

bir araya gelince, hastalik sol kalca kemigini

tahrip ettikten sonra,

tamamiyle durmamis. ve kapanmamigti.

mes'elesini Terciiman Gazetesi yazdi.

Benim pasaport alamamam

Konsolos RSgip Bey'in hezeyam dogrudur.

Ama

ben kizimla

Misir'dan cikmak islerken Ragib denilen zata gitmista gibi yazrnasi

yanlitir.

Zaten Terciiman Gazetesi pek 50k geyleri birbirine kansiirdi ve

yapti. Maalesef...
ilk

pekcok yanlisjar

NihSyet kizim,

defa olarak 1945'de benim

yamma gelmeye mu-

vaffak olunca, fazla yaya yiirumedigi, yorulmadigi icin basraza bir beB
gelmcmiii. Lakin sonra hayri cemiyetlerde ve kolera esnasinda pek cok

yoruldu ve sag kulagi hastalandi. Doktorlar ameliyatin

el'an eski koksalji hastaligi dolayisiyle

Bzim oldugu
oldugunu

bu ameliyatin

tehlikeli

soylediler ve

cok miiskillMa lesse

passe tedarik edip, 1949 senesi

gittik.

Temmuz ayimn sonunda Roma'ya

itisjireden
di.

En

biiyiik profesorlcrle

sonra amcliyat yaptik. Hamdolsun muvaffakiyetle neticelenicin

Sonra eski hasialik yerini, kalcayi ve bel kemigini gostermek

en biiyiik profesarleriden
biri

italya'nin hatta Dilnya'nin

tanman meshur
Eski hastalik,

profesor Sikaliyeteni'ye, Bolonya sehri'ne

gittik.

kalca kemigini tamamiyle kemirmij. Mafflesef vaktinde

yam evvelce iyi

o-^

y
>"

-j

v9

v^'C^'
)>

<-i
-

'1- //> v
tCi
"*.

is
,

V i-^'j-'^ UP -> <-'f^^<*o i -i

1

^
-

(L.VI V-^l--'

r
if)

Ben imdi amcliyat yapmak igin hicbir sebep gormiiyorum. Lakin eger yapihrsa kalca sjmdikinden cok 50k saglam ta- Veilcrideherhangidusmevcyakazaneticcsikolaycacikkmtmaz!>>
tcdSvi edilememis.
dcmisti. iyi

^
.

:"..'
*>
*V)ft
"

hatinmda kaldigma gore 3000 Misir

iic

lirasi isternijti.

Bir

ameliyat degil,

ameliyat yapacak, Nermin bir senc hastahanede kala-

^-

tj.~s

<r.y-

v3>

.
.

~V"> -y
.,

'

-'

'

if-

to V

,/
ilk

J^C

cak ve ben de Nermin'le kalacagim. (Bu para Nermin'Ie benim masrafim.) L3kin biz Roma'ya kulak ameliyati icin gittigimiz vakit, Misir Hukumeti'nin yanimiza almamiz icin izin verdigi para, kulak ameliyati,
hastahliiie

. _ . . , , a. ?ehi:ade Wlahmud Sevket Efendi'nin dercedilen mektubunun

__

sahlfesi.

ve bizim masraf hep bir araya 6 gelince bitmisti. u.. S u. luuua Misir'a

KADIR MISIRCxSLU
dondiik. Hiikumctten zor bela izin

OSMANOSULLARI'NIN DRAMI
temin
et-

285

almak ve

miiskiilalla parayi
is

Birlesmis. Milletler'de calisan

ve bizim iimizle mesjul olan Beynelmilel

mek v.s. derken Nermin,

ameliyatlan vazgecmis

bdyle kalmigti. Ner-

Protestan Cemiyeti'ne gidip kendisini takdim

rctli

min'in sihhal-i uiniimiyesinde de bir kotiiliik musahade etmiyorduk.

Lakin simdi biz Fransa'ya

inip topraga

diiiincc hcrscy dcgisti.

Daha

tayyaredcii

eiti. Halbuki Misirli gaymcmurlar bu vahseti yapmasaydi. Nermin 14 Nisan yerinc 13 Nisan'da varacak ve Simad ismindeki protestan cemiyeti Nermin'i taya-

ayak basar basmaz, hie bekleinedigim

(Acaba
bir
siirli

bir saskmlikla

yaro

meydamnda

karsdayacaklardi. Nitekim ki beklemiler

ama Ka-

karsilastim. Facia basladi.

laflarim sizi rahatsiz eder

hire'den gelen tayyare'den

Nermin

cikmam...
Milletler Nermin'e Nermin, Nisan 13'de Paris'e va-

mi?) Ciinkii

Nermin

1962, 13 Nisan, Misir tayyare

meydamnda

size

Nermin, Misir'dan cikmadan evvel Birlesmis

Paris'te iyi maasli bir is bulmushirdi.

sbyliycmcycccgim,
gbrdiikten sonra yinc

(ciinkii

ulaniyorum) dcrcccdc rczalct vc vahsct

gitti.

de binecegi tayyareye bindirmediler. Tayyare

racak, 14 Nisan'da yani ertesi giinii ise balayacakti. Lakin olan miiessif

Nermin
verdi.

kaldi.

Nihayet

Nermin'in binecegi tayyara

sirkcti olan
bilet

hadise dolayisiyle

Nermin

bir giin

gee kahnca bircok baska

is

arayan

Fransiz sjrketi

biiliin

bu vahseti gordiikten sonra, Nermin'e baska

Nermin, baska

bir tayyareyle Paris yerinc Atina'ya gilti. Ciinkii

(?!)

hayatmi bu nazik, kibar

di.

Misir kiiciik memurlarindan kurtarmak

istc-

Nermin zavalli Misir'm gayretli, hamiyyetli memurlanna kurban gitmis. O muazzam koskoca Paris'te bes parasiz, kimsesiz, ijsiz kalmijti. Bana
Misir'a mektup,

insanlann talepleri karsismda bu vazifeyi baskasina vcrmisler.

Ne pabasina

olursa olsun Nermin'i teyie gelen Misir'daki bilhassa

gordiiler.

mcktup

iistiine,

Aman babi, gabuk

gel!...

diye inliy-

Turk cocuklan hepsini gdzleriyle

O derecede

ki,

merourlar-

ordu. Lakin Protestan

Umum Diinya Cemiyeti (yani apajik konusalim.

hemen
yetiip
i$in bore kiic iik bir

Nermin'e senin pasaportun muzavverdir diye ilhama da kalktdar. Derdini

Bir musliiman cemiyeti yahut Turk Milleti de|il.) tmdada

kime anlatirsin? Allah 'tan olacak

bizi tesyie gelenlerdcn biri

de

bi-

Nermin'i acliktan kurtardilar. Her hafta yasamasi

verdiler ve diger taraflan

zim eski ahbablardan,

amma

yeni hiikumetle galisan sahislardan biriydi.

para verdiler. Vaziyeti Isvicre'de Birlesmis Milletler Merkezi'ne haber

O imdada yetiip ie mudahale etmeseydi daha kimbilir neler olacakti.

Cemal
Abdiinnasir
boyle hergelclerle ne yapsm zavalli bahtsiz
ki!...

Ben

ise o

Nermin'e miinasip bir i aramaya koyuldular. zaman Misir'da pasaport almak ii ile miicadele ediyordum.
yoktu. Nihayet

adam(!) Sonradan inkilabin memurlan olmus o kadar hergele var

Bu feci hallerden haberim

lesse-passe verdi.

G6riilmemi bir

sey!...

Hcpsi inkilab yapmis

biiyiik sahsiyetler

maske-

ten sonra Misir Hiikumeti

cammdan beni Mzar ettirdikbana ddnmemek uzere onbej giinluk bir

tngiliz lirasi. Zavalli

sine buriinmus, kahramanlar birer vahi liayvan olmuslar...

Cebimde sekiz

merhum

sevimli

Zavalli

Nermin, o gece

Atina'ya, Yunanistan'a varmig.

Amma elinAtina'ya

Osman'imm yaninda onbe

elimizde
iki kiiciik fanta,

Ingiliz lirasi,

O, uc kopegimizle birlikte ve

deki pasaport Kahife'den Paris'e oldugu icin

inisine

Yunan memurlari rum

sene 1962, 16 Agustos'ta Paris'e geldik.

musaade elmemisler. Nermin

vaziyetini anlatmak istemi, anlafisebilillah

u arada bazi

hakikatlcri sfiylemeliyim.

mamrslar. Nihayet tayyare meydamndaki, bir

zamin
giinii

yazdigi gibi Misir Hiikumeti

Murad Sertojlu'nun benim mallarimi milsadere etmedi. Bun-

olmu.

Bu

surelle

Nermin, Atina'da

bir

gece gecirmi. Ertesi

Fransiz tayyare irketine gidip vaziyeti anlatmi. Bunlar da derhal anlamislar.

Biitiin

dan, Misirlilara yapilan kanunlar dolayisiyle ben de mutazarnr oldum. mes'ele budur. tarn manSsiyla mutazarnr oldum. Cunku

Ama

Ogle vakti kalkan baka

bir Fransiz tayyaresiyle Paris'e vardi.

Yani 14 Nisan sene 1962.. Tabii kendisini karsdayan kimseyi bulmadi.

Bir kiiciik otele gidip kaldi. Ertesi
giinii

Kalyup ehri civanndaki toprak emlakimiz gibi hersey elimizden gitmisti. Ijin garibi su ki; tekrar bana verdiler ve sonra da lekrar nihat olarak aldilar. Mahsulii iyi

yapmak

icin fazla

himayesinde bulundugumuz

masraf etmigtim. Hepsi ha-

vaya

gitti.

286
Birinci

KADIR MISIRO&LU
Cihan Harbine kadar Tradi munlazam

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
Osmanh
HazTnesine ge-

287

len

Osmanh

Ailesine ait Misir'daki emlakin iradi harbdcn sonra kcsil-

yasayan binlercc Yunanlilar'm mallari karjisinda Yunanistan'daki mallanmizi Yunan Htikumetinden almak kolaydi. Lakin Rumlar'dan ko-

mi$, MiSir hukitmdar ailesi iistiinc gecmi

oldugundan

ftilenin

bu

panp Misir Hiikumeti'ne

teslim ctmckren nc kazanacaktmi? Digcr taraf-

kagidan yenidcn cikarmasi

bir

tiirlii

miimkun olamiyordu.

tan Riyaseti Curaliur sekreterligine

mensup olan

zat, Misir'dan

cikmam

Nihayet ben, b ire ok masraflarla bu kagitlann rcsmi sQretlcrini

Sikardim.

mukabilinde cger muhakkak

bana Mistr Hiikumcli
ordu.
ile

kizima kavusmam
igin

icin

gitmek istersem
is

Ve hUkQmctten
bu
gibi

butilan isledik. Lakin kabul etmediler. DevIct

cali$mak

Garbi Alinanya'da

teklif ediy-

haztnesine gecirdik, millet

Iirsiniz ki;

namma

aldik, dedilcr.

Bu da

bitti.

Siz de bi-

Bu

belalardan bu eshaslan

muhakkak

kurtulup, kizima gitmeliy-

musaderclcr vcs&reler hep millet

namma

dim.

yapiimazsa

olamazL.

Ama

bunlara mukabif Evkaftan bana her ay giiya oliinceyc

lirasi tahsis cttilcr.

oldum.

Ama nasi)?!.. Ben bunlan oyalayip Iesse-passe almaga muvaffak Ama izn-i liuruc lazim. Buna muvaffak olamiyordum. Benim bu
yukanda
zabit,

kadar vcrilmek tizere oniki Misir

Ben, bununla

husustaki faaliyctlerimden inUmkiin oldugu kadar haber alan

yasayamazdim vc zatcn

kizirni Paris'te

yabuz bnakamazdim. Her halde

bii ittifak

yazdigim

kizimm yanma gideccktim. Evkaf Nezareti'ndeki alibablarimla

yaplim.

avukatima gidip, cger ben vakaleti imzalamazsam, Misir'dan cikamayacagimi tehditle soyledi. Bu ciddi lehlikeli hal

Bu maalan

biilUn bulune vaz

lirasi

gecmek

sarttyle tciiaziil yoluyla

kiu-sisinda accle, kat'i cSrelere bag

vurdum.

Izn-i huruciyeyi

aldmi ve

toptan yijzyirmi Misir

atdim. Cidden pek 90k ihliyacim vardi.

usulti

adeta kagar gibi, canimi kurtanr gibi Misir'dan ciklim. (Bunu bazi
liusiisi

ahbablanma mcdyQnum.)

Diger taraftan ben Paris'e gitmck icin Lesse-Passe isteyince,

vechile

muayyen
ii

bir

zamanda vermediier. EvvelS daitbc

mes'elesi icin

aylarca canimi cikarddar. Lakin ben bir kolayim bulup nihayet kanuni
bir ekilde bu

Yukanda yazdigim gibi kizim Paris'te 50k agir sartlar altinda saga sola is bulmak icin aylarca kosup dururken, Allah/in lutf-u inayefi
yetisti.

bitirdim.

Ama

bu sefer de, yann bugiin diye Lesse-

Passe vermiyorlardi. Sebebini anhyamiyordum.

Bu

arada muhaberata

tcrekesinde

Dunyaca mesiiur bir Fransiz ressami olan Matis namindaki zaun Nermin'e biraktigi kiiciiciik bir tablo imdadimiza yclijti:

mensup
retcrler

sahislar ve

aym zamanda

Riyaset-i Cumhuriyc'dc caiian sek-

Misir'a gelmcdcn,
calismisti.

Amavutluga gitmeden evvel bu

nereye!...

zatla resmckizirni bul-

evime dadanmisjardi. Onlar da Iesse-passemin hemen verilmcedeceklerini soyiediler.

Ncreden

Nihayet Matis'in mirascilan

sini

temiii

Ama

binnetice, Mcbir ey

mujlar, tabloyu teslim elmisler.

Nermin

tesekkur etmig ve derhal terekisi

yapmiyorlardi.

cyc bu
lie

kiicijk tabloyu

don

bin franka satmis. ilk

biletleri

mcrhum Osman ve

kopek

icin

bana Misrr'a tayyare

Yine bu arada Naib-Reisi Cumhurlardan

servetimizi duymus,

biri

Yunanistan'daki biiyuk
bir vekalet ver-

gondermek ve bir domuzun

bile

ve Hiikiimet avukatlarindan birine

oturamayacagi kadar berbat olan otelden cikip bir iyicesine gitmek

mem icin bir zabit vasitasiyla bana tazyik ediyorlardi.

den haddinden
giizel

(Paris'te otel

Vekalctname cid-

bulmak ne kadar muskiildur, bilemezsiniz. 7 milyon

ve benim maslahatima gore tanzim edilmi^ti. Lakin

ile

somina dogru koyduklan bir kclirnc

Hiikumetine vermis, olacaktim.
ite

ic&binda vekaleti Misir

altiist

bu nokta her eyi

icin Paris'e

gun U5 yuzbin yabanci, girip ctkai-. Hele ev apartiman bulmak tamamiyle gayr-i iniimkiindiir. Bclki de fahij fiatla bulunur.) ve aym zamanda i ararken koskoca yeralti-yeriistii Parniifuslu Paris'e vasati hor

edecckti.

Bundan baka ben kizima kavusmak

gidecegim

bir

zamanda
Misir'da

Misir'da neden birisine vekalet vermeliydim?... Hele

adam Misir

is'inde kojarken birkac defa diismesi yuzunden saglam olan sag bacaginin simesi, iltihap yapmasi, tedavi ctmek ve bana Paris'ten

Hiikumeti'ne mensup bir sahis olursa!... Iddialan su

Misir'a telefon edip yirmi yedi dakika konusmasi oldu.

Misir'dan cikmadan
iki

Ve ben
filan

idi ki:

gun evvel Nermin'e falan gun geliyoruz,

2S8

KADIR MISIROfeLU
ile

OSMANOGULLARININ DRAMI
tcdaviyc bagladik.

2ffi>

layyarc

diyc

gifreli ielgraf

cektim. Nermiii ne yapip yapar tcmiz

Uc

haftalik tedavi ile

ic,in

bacak tamamiyle

iyilegti.

Ner-

gtlzel bir otelcle

bizim

icin

ifci

mulfagi vardi. Adcta

kiiciik bir

oda tutmaga muvaffak olmugtu. Hamami, aparnmandi. Fakat yemcksiz... Tabii

ile

min derdimizi anlatmak

gchrinc
gitti.

Birlegmig Milleller'e, Isvicre'ye, Genevre

Ciinkii biz her ikimiz, Misir'dan dalia

bunlar hep tablodan aldigi para

oluyordu.

O da giizel amma, bu para

bana
Paris'te ig

cikmadan evvel bu

tegkilabn himayesine girmigtik.

Nermin'e

pek cabuk

evet, ingallah, magallah diye

bitince halimiz

ne olacakti?..
vakit, Birlcgmig Milletler
ila

masallar okumuglar. Ncrmin, ben daha Misir'da iken Paris'te tanidigi

Salib-i
ki,

Ben Misir'dan cikacagim

Mcrkez-i

Ahmer iizasi bir madamin

tavsiyesi iizerine

bu

madamm

kocasim

bulmuglar ve maagl her ay begyiiz

yedi yiiz dolar arasmda hatla bana

ki;

bu

zat tsvicre'deki bcynclmilel Salib-i

Umumidcn
igi

gelen dosyayi gbstcrmiglerdi. Dcmiglerdi

Par-

mustegari, O'nu da gbrmiig.

miiteessir
Isle
di.

Ahmer Merkez-i UmQmisinm Mcs'eleyi anlatmij; Adamcik cidden

Ahmer'c 50k
iyi

is'e gittiktcn

et!

Sana

sonra kendini Birlcgmig Milleller'e yahut Simad'a (akdim onlar verecekler. u hale gore mulmain olarak gelmigtim.

olmug ve

Paris'teki Salib-i
lsvi<;re'dc iki

tavsiyeler vermig.
ile gel-

Nermin boylcce

gun kaldiktan sonra bu neticc

Paris'e vardigim gece beni kargilayan

Nermin'i 90k fena buldum, yor-

gun

bitik bir halde

yiiriiyor...

Ve bizi

ayak sancilar icinde, pek'fok zorlukla kargilamaya da Simad'in Muhacirler TejkilSti reisesi
dugtiigii

ve

bunlara giivenip oturmak olamazdi. Biz dc ne yapip yapip bagka yollar, caremizi aramaliydik. Gazete ilanlarim okumak i9in hcgiin sabab gazeteler aldirudik. Bilhassa 36 sahifelik her giin cikan Figaro Gilxetesi cok miihimdi. Salib-i Ahmer, Simad ccmiyeti canla basia

Amma

sordum, boyle bir geydcn haberi olmadigim sOyleyince gafak soklii. Sana yanlig soylemigler, boyle birgey yok, dedi. Nasi! olur, ben gOzlerimle Misir'da raerkezden gelen dosyayi goriidiim, degelmigti. Igimi

bizimlc mcsgul oluyor ve bize miinasip

gece giindiiz Paris sokaklarinda

ve beni pek 50k yoian gcyferden
fazla feci dejil, temizce

ig

is ariyoriardi. Ve biz de aynca arama peginde koguyorduk. Nermir.

dim. Orasmi bilmem ama, boyle gey yok, dedi, benim bildijim sadece budur. Artik lialimi diigununiiz... Lakirdiyi uzatmaktan o gcce bir Side
cikmayacakti. Ertesi giinune bu meseleyi biraktim. Ama beynimden vurulmusa dondum. Cok maddi ve manevi yorgundum. Ama krzima

biri

de gu

idi ki,

oturdugumuz

otel,

pek
icin

ama, yemeksiz. Ycmegimizi yapmak

cargiya gitmemiz lazimdi.

Bunun

if in

de en agagi her.giin

yiiz

on basa-

makh

bir

merdivenden inip cukip pazar yapmamiz lazimdi. Bu, her gun

iyi...

kavugmamm

saadeti bana her geyi unutturdu.

Nermin'in

hazirladigi

cckilecek derd degildi.

otele gittik. Zaten bagimdaki belalardan Misir'dan kizim gittiginden beri

yazmayayim daha
mcktupluktan
cikti.

Bu zaman oyle feci haller bagimiza geldi ki, size Muhakkak aglayacaksimz.. Zaten mektubum,
aldi.

rahat uykulu bir gece gecirmemigtim.

Paris'e geldigim ilk gece

Gazete halini

Bu, cok gcyler arasmdaki

iic

geyi

kizima kavugmug,

merhum

Sevimli Os-

DUnyada unutamam.
basi olan bir

Birisi, Tiirkiye'de

Halk

Partisi'nde kuvvetli akra-

biitiin aile hep bir arada bulundugumuz icin uyku uyudum. Ertesi glinkii mticadele icin hazir oldum. Ertesi gunii Birlesmis Milleller'e ve Simad'a gittim. Meseleyi anlattim. Maalesef hie birisi hie bir gey bilmcdiklerini kat'iyyetle

raan ve Uc kopegimiz yani

rahat ve giizel bir

Ordusundaki bu generalin akrabasi olan cok zengin bir Turk tiiccan ki, levazim-i askeriye mallarindan nasil kazandirdi... (Bir roman!...) Ucunciisu de bir yahudi
ticarel evinin bizi farpmasi...

Turk

generali... Digeri, Tiirk

srjylediler.

Bunun

iizerine Birlegmig Milleller'e Isvicre'den

Simad

Nihayet yavag yavag adamlar tamdik. Bir pok

tegkilatin

yardimiyla
iyi,

azalanndan olup da bana Kahire'de ism Paris'te hazir, diyen, gimdi de Atinada bulunan Ingiliz kadina vaziyeti ekspres yazdim. Aradan beg
sene gectigi halde hala cevap yok.

bana

Paris'te mill! kiitiiphanelerin birinde

tercume kismmda ciddi,

fazla degildi

rahat ve

benim sevecegim bir ig buldular. Maagi

ama pekala

Ve derhal Nermin'in

diigen bacagini

gefinirdik.

Tam

Nezareti'ne tabi

bu zamanda Salib-i Ahmer, Nermin'e Ordu olan Sen Morris Kampi'nda (gimdi oturdugumuz

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
so
KADIR MISIROSLU
Banyol Kasabasma 17 kilometre mesafede)
sevdigi Service Social Misir'da da
terde para,

(Bagnols) Kasabasi'ndaki bir cok senelerden beri gorulmemi bir soguk

is.

buldu.

Bu i,

Nermin'in
ccmiyet-

yaplignu

yerliler sbyliiyorlardi. BUtiin hafta

Nermin, boyle
giinlcri

iine gitti

Nermin boyle

iIerle,

geldi. Yalniz

Cumartcsi oglcdcn sonra ve Pazar

ariyordu.

ismc gitmiyor-

maas alarak

degil. Bilakis

cebinden para sarfederck cahsmis.,

du.

Bu arada ev

Simad Cemiyeti'nin Bagnols'daki Proleslan

iyi bir

Misirh fukaradan kardcslcrimize clinden geleni yapmakla cok faidesi olmu, epeyce tccriibc gormiitii. Maai da
iyi denilebilecek gibi idi.

Pastor'ii (Papazi)

vc Salib-i Ahmer, Paris'ten do tamdigimrz

ailenin ahbabi olup bizden kirk kilometre uzaklaki

Avinyon (Avignon)
zat,

Sonra baska

bir iyiligi

daha vardi

ki, bciylece

Nermin

Secreteria So-

ehrinde oturan eski tayyacecilerden zengince bir

Nermin, ben

cials denilen Fransa'yl, Milleti ihya eden bir teskilata dahil olacak, ilac,

doktor, hastaiiane, vesairc gibi seylerde

Nermin *e cok
isjeri

faideli olacakti.

hep ev aramaya koyulduk. Gerci kampla Nermin'e eger oturmak isterse bir csyah giizel oda hazirlamislardi. Ama bu oda yalniz bir kigi,
yani

Haifa o derecedeki hatia isiz kalsa dahi acliktan cilmezdi. Derhal Ner-

Nermin

icindi.

Biz

iic

kisiydik.

Uc de kopegimiz

vardi.

Bu

min kabul

etti.

Ve Fransa'daki
Uzun

Service Social

cok modern ve

sis-

sebeplo kampta oturamazdik. Behcmchal kendimizc bir miinasip yer

bulmaliydik. Banyol'un eski kismtnda pek cok miiskilafla buldugumuz
yerler, o

temli, kendisine gore kurs gecirdi.

Sonra Paris'e dondiigiinde yine

bir

hafta kurstan gecti.

latin kisasi

Nermin resmen
Sainte Morice
ii

hiikiimet

kadar

kiitii

idicr ki,

domuz yasamazdi. Nihlyct

Paris'ten gelen

me'muresi olarak Accistan Social

tayin edildi.

sifatiyla

kampma

tavsiye iizcrine buranin valisi bize yeni Banyol'da Eskano'daki giizel,

Bunun

iizerinc ben, kutiiphiinedeki

almadim. Nermin'le

modern binalarda
Tasmacaktik.

bir

apartman buldu. Acele kontrat yapuk.

icin par-

bcrabcr hepimiz 1963 Mart'imn 15'indc

bir

sifiralti

12dercccsogiik, karh

Amma

cgyamiz yoktu. Pek luzumlu esja almak

gecede saal dokuz bucukla Bagnols'a trcnlc geldik.

Aman

Al-

amiz yoktu. Vc bilemezsiniz Fransa'da egyS ne kadar pahalidir. Bir

kici diiklcam bulduk.

es-

lahim'im!..

Kimseyc vermesin, diinyanm en

bizi Paris'teki

k&tii bir oteiine ycrlcstik.

Hem

pahali,

hem

berbat seyler...

Trcn islasyonunda

merkczin tavsiyesiyle Bagnols kasaiki

soguklara, karlara dayanamadim, pek fenS hastalandim.

Bu arada ben Hcmen hemen

basmin

Salib-i

Ahmcr Reiscsi ve

aza malmazeller ve civanmizdaki

oliiydrdum. Nihayet Salib-i

Ahmer bize en luzumlu

seylerden bir kac

atom sanayiinde calisan

bir miihendis karsiladilar.

egya bore verdi. Boylelikle simdi oturdugiumuz eve gectik.

sun, zamanla yavas. yavas bu eyalari tekrar Salib-i
Ciinkii
di.

Hamd oliade ettik.

Size yukarida yazmayi unutmutum, daha biz Paris'te iken Nermin'i Bagnols civarindaki biiyiik askeri
St.

Ahmere

Morice kampma hiikumet

Nermin kamptan
tuhaf...

liizumu blmayan tahtalar, eski sandiklar getir-

gondermis,

hem kampa
icin bir

kendisini takdim etmek,

hem de

is

hakkinda

Diinya ne

Ben, marangoza lazim olan bazi Metier! satin

malumat

aisin diye.

Nermin, o esnada

etraftaki kSylerde, kasabalarda

aldrni.

Ve

bunlarla esyalar yaptim. Boyadim, giizel kagillarla kap-

oturmamiz

yer aramis, bulamamisb. NihSyet

isine

Nermin

ertesi sasijyledi.

ladim... Dolaplar,

masalar vesaire yaptim. Bunlari da becermek mukad-

bah kamp kumandanina telefon edip,

gitmeye hazrrlandigi

dermis.. Bunlari

Murat Sertoglu
Misir'dan

gordii

ve cok begendi..

ati...

Kumandan ho
bucukta...

geldiniz,

yarm sabah

saat 7.30 otomobil sizi

almaya

kiymetli

geyleri

getirdigimi

zannetmi...

Bu Sultan
kul-

gelecek demi ve hakikaten ertesi sabah otomobil geldi. Tarn yedi

Abdiithamid'in
laniyormu...
taksitle
bes.

eliyle yaptigi yazihaneyi bugiin

Cevdet Sunay

Ama

ne otomobil.. Ostii yarn tenekelerle kapli, koskoca bir

Neden

veresesine kalmiyor?.. Diger jeyleri yavaj yavas

u kadar da asker... Gozlerimin yasjanyla Nermin'i kamyona bindirdim. Dualarla yola koydum gitti. Akam saat alu
askeri kamyon...

odemek

iizere birkac

luzumlu seyler de

satin aldik. Ijte

jimdi

sene sonra bircok ihtiyacimizi temin edecek,

giizel, zarif, basit

bucukta kamyonla geldi.

Ama

ne hava!... Yerde otuz santimetre kar,

sifir

ejyah bir evimiz oldu. Hie unutmaro, bir yaz mevsiminde derece 45,

ctraf buz, miithis soguk!..

Dcrece

alu onikide...

senc Banyol

292

KADIR MISIROSLU

sicak mlilhig, soguk su ipmck ipin can atiyorum. Musluklan gclen su

sicak, ipemiyorum. Midcmi bulandinyor. Buz almak ipin bizden iki kilometre uzaktaki buz diikkanma gilmck lazim. Bunu her giin nasil yapa-

bilirim?

Kovamn

ipine

musluk suyu koyuyor,

suyun icine

giinejsiz, biraz

da

riizgarh bir yerc koyuyor, kovadaki

su doldurup birakiyordum. Biraz gecincc su, boylcliklc soguk oluyordu. Bunu

iki iic jige

ipiyorduk.

Hamd

olsun, nihaycl simdi bir firijidcre dc sahip olduk.

Artik bOtun anlaUUclanm kafi degil mi? anlalayim mi'.' Yok, kafi...

Yoksa baska daha

Uziicu seyleri

Simdi

gelcliin

cesarei, gayreilc calisti ve

Nermin'c: Nermin bes sene fcvkalade kabiliyet, pek pok S ali(i. tsini ridden pok iyi aniadi.cidden

Ayni anda gecc evde Sekreterine Social* Servis Sosyal ve I-okasyon Familiabc aid Kanun kitaplarim czberliyordu. Ve

civanndaki miisluman mubacirlerin bulunduklari kamplan, koyleri tcftise pikryordu. Her dcfasmda da muvaffak oluyordu. Kampm her gelen yeni kumandani ve idarc azalari Nerrain'den cok memnun oluyorlardi. Bu arada Paris'ten
Nczaretlen biiyiik hey'etler geliyordu. Nermin'in gosterdigi biiyiik

llkuralu bir sahsiyelti. Ve yaptigi islerin bit hulasim Emin Sarac'a yazmisum. tslerseniz ona sorun, okuyun. Vc bazi zamanlarda Servis SosyaIe aid vcrilen biiyiik konferanslarda hazir bulunuyor ve bazi zamanlarda da, Cezayirii yiiz bin

kampa pok

1!
ii'i;,,s!:.Br4-:.iSs':;;.::-:"::;,se:;ii

hizmet kabiliyetlerinden dolayi Nermin'i tebrik ediyor, tejekkiir cdiyorlardi. Nermin'e verdikteri sahadeUerini gorseniz jasarsmiz. Cidden 50k nazik muamcle cdiyorlardi. Bilhassa Cezayirli zavalh miisluman
medigi
mubacirler, Nermin'i pek 50k seviyorlardi. Idarenin kolaylikla becereisleri, Nermin beceriyor ve muhacirleri 50k memnun ediyordu.

Sonra Nermin bu zavalhlann lisanlarmi da ogrendi. Azizim, sakin Arappa deyip gecmeyiniz... Bu muhacirler evliye, Kabil, Berber, Arap
diye bir kac kisimdir.
sandir.

sal
**ij*i*

*
Efendi
bamda.

Ve

hepsinin Iisanlan tamamiyle

bambaska

li-

derecedeki mesela Cin lisaniyle Fransizca gibi tamamiyle baska lisan... Lisan hususunda fevkalade kabiliyetli olan Nermin,

Mahsnud
Fransa'nin

evket
-

bu

(1903

1973)
j

Iisanlan az

zamanda Bgredigi

ipin

bu

zavallilara

pok faydah oldu. Cezay-

^..Js S/gez^ ehrin'deki duvarlan, kendi yaptrgi resimlerie

iki

ir'den hala bir

pok muhacirlerin

tekrar gelmesiyle

kamp

tiklim

tikhm

sUslO bulunan

"''*' odalik Ilk evinde $alrma masasi

OSMANOSULLARININ DRAMI
KADIR MISIROSLU
ipin

295

doldugundan bunlan iskan

hUkumet koyler bina

banci olmasi, Tiirk olmasi

etti:

v.s.

hep bir araya gclince, bu memurlann bir

Nermin'e

isinden fazla olarak bir kaf koyii dahi idare ipin vcrdiler.

YM bizim kiz

kaci Nermin'Ie pek adi muamelelerle koyuldular.

Buna tahammiil

amele dahi oldu. IMkin mesafeler birbirlerinden 50k uzak... Nermin her gun bu kfiylcri da yaya olarak tcftis ediyordu. Ijte bes sene bbyle yuriimek, Nermin'in camna okudu. Yani kazanin ve hastaligm esasi buradan baladi. Eski hastaligm tahrip ctligi kalpa kemigi, pek ziyade
yorgunluktan dolayi pok zayifladi.

cdcmcycn Nermin, kampin kumandamna ogle yemegini ycmcycccgini

ve bu saatte pahsacagmi, kampin 50k
tcn
iIcri

oldugunu sbyliyerek yemek-

vaz

gecti.

Evden

aldigj sandbvipler ve tcrmos sjscsi ile aldigi

kahve

ile iktifa

edip on ikiden ikiye kadar yazihane yahud koyleri

tcftis islerine

Bu zamanda

koyuldu.

Bu

sebeple bu hizmcte mukabil Cumartesi

giinii

ogleden evvel

ben, evde marangozluk, yapiyor, evi tcmizliyor

mobilya yapiyor, bulasik vc pamasu- yikiyor,

ve
firsat

isine gitmiyordu.

iitii

buldukpa rcsim yapmaya cahyordum. Nih%et yinc Allah'in

Nihayet 11 Mart 1967 Cumartesi

giinii,

Nermin evdc mititammi

inilti,

liitfu

inaycliylc resimlcrimde muvaffak

olmaya basladim. Ahbablanm ve

Salonu'nda yapilan scrgi-

yikarken sulu, sabunlu yerde ayagi kaydi. Pek fena du^tu. Bir
inilti ki;

bir

Simad'ni israrlan iizerine Banyol'da

Kiiltiir

canlar dayanmaz.

Nermin

gibi irMesi fevkaiade yiiksek olan

biiyiik

Icrde resimlerimi leshir ettira. Salonda baska resimler oldugu lialde

bir

kimsenin bu kadar inlemesinin muhakkak pok

ki, i^

sebebi ol-

yalmz benim resimlerim

salddi.

Sonra Simad

bir

kae rcsraimi

Paris'te

mahydi. Nitekim

maalescf bbyle

pikti.

O gun de Cumartesi, aksam

I39

leshir etrack iizcre aldi. Bunlarrn birkapi Paris'te salihnca

gcldi. Hayrcllcr iperisindc

bana cesaret

odugu

icin

doktor bulamadim. Ertesi gun pazar, yine doktor bulmadim.

doktor, bize kalpa kemiginin kinldigim, vaziyetin
istedi. is'af

sa Hiikumeti, bir sjatoyu

cok sevindim. Bu arada Fran[ezyin ctmek ipin bana rcsimlcr lsmarladi. 138
tabii

kaldim ve

Pazerlcsi
ciddi

buldugum

oldugunu sbyleyip acele radyografi

otomobili

ile

Muvaffakiyclle yaptim ve

salildilar.

Oylc

bir

zamandaki Nermin'in

hastah&ncyc gidip radyografi yaptik.

Ama hicbir ey
istedi.

gostermedi.

Bu olile

gepirdigi bir kazadan dolayi son derece paraya ilitiyacnn vardi.

Cok
re-'

amazdi. Doktor, yanligtir, vakit kaybetmemek ipin hemon Avinyon

ehri nc gidip lomografi
,

mc'yus

bir

halde idim.

Bu

para biraz i$imc yaiadi

ki...

amma,

lier

zaman

yapmamizi acele

Is'af

otomobili

Sim yapip, satip para kazanaraazdim

imdi

tabii yine sikmtiya, bil-

(Nermin

biiyiik rzdirap ipinde) gittik.

Tomografi yapurdim.

hassa Ncrmin'i tam ledavi edemeyecck hale dii$tum. Rcsim yapmaya vaktim, kafam yok...

Bu
ieini

byle bir alet ki (italyanlar'in ic&di) makinede her eyin resmini,

diim aliyor.

Ve

televizyon gibi aynca da gbsteriybr. Eski has-

Nerniin, Cumarlcsi ogleden sonra isjne gitmiyor vc tabii pazar giinu dc.gitmiyordu. Bu gunler, benim Nermin'Ie kaldigim en mes'ud
giinlerdi. Sonralart Nermin Cumartesi sabaln da isjne gitmez oldu. Halbuki diger memurlar Cumartesi ogleden evvel palisjyorlardi. Bunun sebebi de uydu: Sabahlcyin ogle vaktinden saat ikiye kadar kampla i

taligm tahrip edip, toz haline

koydugu

yerin icinde parca parca kink

oldugu tamSmiyle tahakkuk

anti sehirierindeki

etti.

Nice, Avinyon, Montclli, Banyol, Or-

en

biiyiik profesorlere

kostum. Lion, Marsilya, Paris

eski hastahk ye-

uzak olduklan ipin gidemedim.

Bu doktorlann kimisi

rindeki kink ipin ameliyat yapilmasi pok tehlikelidir, sonra muzSafat yapar, dijerleri

yok.

Kampin yemegi
ile yiyorlar.

geldiginde butiin memurlar toplamp ogle yemegini

de ameliyat

yapilir dedilr.

Bu buyiik miitehassislann
biiyiik bir karar

bir-

az para

Tabii

Nermin de

ilk vakitleri

boyle yapiyordu.

birlerine karsi zit olan reyleri

karismda

almak, takdir

Lakin memurlann bazilan pek

adi, rezil insanlar.

Aym

zamanda Ner-

edersiniz ki; pok,

pok

muskiildii.

Bu

itiSreler

esnsinda karilati|im

min'in Musliiman olmasi (isinde gosterdigi kabiliycti kiskanirlardi) ya138

-

oyle geyler var ki; hangisini yazayim?...

139
-

Cok feci...

Efendi'nin bizc bizzat soylcdigine nazaran bu gatoda vaktiylc

imij.

CEM SULTAN

Caiikurtaran arabasi demektir.

birmuddetikSmetetmig

KADIR MISIRO&IU
sildi.

OSMANOSULtARl'NIN DRAMI
Kesildi

297

Nihayct bizim husisT doktommuzuii reyinc karar verdik. Karar su: Jimdilik ameliyat yapilmayacak. Doktor murakabesi altmda ilaclar
a-

amma bir siirii masraflar arm. Her geyi ben

1

temin etmeye

lacak vc kal'f tam bir istirahai edecek.

Ayda

bir tomografi yapacak.

mecbur kaldim. Behemehal ne yapip yapmahyim... Ama nasil? Cevab vcrmck cok, cok guctiir. fare bulmak zor, zor zordur... Bu seyler
inijallah,

Miislakoclde, vaziyete gore fcabi yapilacak. lste simdi yaptigimiz budur. Ukin ncliccdc kink kaynasa bile saglam olmaz. Bir yanhs. hareket yahut
kiiciik bir

masaallah, yanliz dua

ile

olmaz,

bilirsiniz.

Para da plsa bile

diisme ncticesi bilhassa orasi yahul baska yer, yinc kinlabilir.

Fransa'da hizmetci yok. Bize yardim cdecek, akraba, ahbab yok. Tesadufcn giindc bir iki saal soyle yalandan yardim cdecek birisini bulsaniz, saat basina Misir parasi elli kurustan asagi oiamaz.

Bu turlu tedavi ncticesi hamd olsun, kink yerde kaynama basjadi. Her giin gcctikcc daha iyi oluyor. Nermin simdi iki kolluk degnegi ile evdc yiiriiyor. Fakai oturdugu iskcmleden kalkarkcn, yahut bilhassa sabahlan yalaktan kalkarken sanci yapiyor. Helc bazi giinler oluyor ki, lamamiyle belden asagi felce gelmis gibi sabahlari kcndi kcndisine asla ve asla kalkamiyor. Ben zorla yavas yavas. kaldinyorum. Kalktigmdan rakriben bir ceyrck sonrasanci kcsiliyorve kolluk degnegi ile yiiriiycbiliyor. Eskisinc nazaran
bu hal
iyi degil mi?..

Amcliyalsiz saglam olamaz.

Ve zaten bunu

da hcrgiin bulamazsamz. Hele aylik hizmetci imkansizdir. Lakin eger ayda sekiz yiiz, dokuz yiiz frank vcrirseniz belki miimkiin olur. Evde ve ev harici her sey benim
iistiimde.

Frasada herailenin evinde muhakkak

icin,

camasir makinasi, kolayca iitiilemek

mahsus

iitii

masasi

ki,

cok

miihimdir, havagazi vcya elektrik yahut labii gazla igleycn

yemek

pijirme makinasi, linn, sicak su ve

otomobil, bisiklet yahut da
kiiciik

Mi

lsitma lertibati, televizyon,

Pekala..

nedir'.'..

ise niye sanci yapiyor. Yalaktan kalkarkcn ve sonra bazi giinler niye hie kalkamiyor... Sebebi Bu sore beni cildirmgi icjn, yine radyografi,

Ama madem

(Bir kelime okunamamijtir) denilen

sarttir.

ki

kink yer kaymyor, oyle

molorlu vasita vardir. Bu, her Fransiz evinde kat'iyyen

Bu
iitii

vasitalar olunca hersey c abuk

var.

cabuk yapiliyor. Bizde

ise,

bunlann

tomografi... ve

pek cogundan mahrumiyet

Bulasdc yikamak, camair yikamak ve

dokiorla da konusluk. Binneiico basimiza baska bir biiyiik bela

crkabilmesi ihtimalinin oldugunu ogrendik,

Kink yerden baska

elrafi

yapiyorum. Cariya erzak icin gidip gelme hep yayan, o da bir dert. Hele kism

yapmak hep benim

iistiimde. Tabii makinasiz, elirole

dahi zcdclendigi icin bu halin muzafau neticesi bel kemiginde hafif bir inhina baslamis. Bu inhina biiyiik daman tazyik ediyor, bazi vakitler... Buna egcr (bchemclial) simdiden bir fare bulunamazsa artabilir.

sogugunda

bir felaket... Degil otomobil, bisiklet yok... EI arabasi ile

lasiyip getiriyorum. In.arar misiniz, Tiirkiye'den

mesaha-yi salhiye

itiba-

Mazalol-

riyle kiiciik olan Fransa'da

gece gundiiz

seyr-ii sefer

eden 12.000.000

tamamiyie belden asagi umumi bir I'clc gelebilir. Bunun masina mani olmak cok, cok, 50k gUctiir. Ama mumkiindiir.
lste aziz, kiymettar, eski doslum!..

lah bir giin

otomobil var. Her 4 kisiyc bir otomobil

diisiiyor. Tiirkiye'de ise

buna

Vaziyelimizin ne kadar ciddt-

mukabil 177.000 otomobil var. Hem ahali zengin, hem de ictimai kanunlar ahalinin ihliyacma, rahaana gore yapilmis, yani Cumhuriyet var.

oldugunu goriiyorsunuz. Sonra bu lzdiraplann Nermin'in asabina, kuvve-i maneviyesine yaptigi miithis te'sir de cok ziyadedir. Kendisini
teselli,

Bu memlekette hakikaten cumhunin,

Her jey, cumhurun
tur.

milletin, hakimiyeti, efendiligi var.

saadetiicindir. Bir sinifin digerine tahakkiimu yok-

teskin

etmek

icin

bagka seylerle mesgul etmeye calisiyor, diger

Amma buna mukabil

tabii bir

herkes birbirlerine hurmet eder, bunu herkes

hale girmistir.

tai-aftan sihhati icin

elimden geicn her seyi yapmaya ugrasiyorum

kavramis, nihayet

Sonra yine bu hallerin dogurdugu muhtelif seyler varki; cok zordur Mesela bunlardan biri baba-kiz kendi yollanmizda ayn

Isle biitun ihtiyaclan karsilayacak

kuvvetim olmadigi halde her

ij,

ayn

calisiyor,

benim bagimda. Simdi havalar

ediyorum.

sicak, disardaki hizmetlere tahammiil

kazancimizi bir araya koyup geciniyorduk. Simdi hastahk yiiziinden isinden cikan Nermin'in dort bucuk aydan ziyade oluyor ki; maagi ke-

Amma oniimuzdeki o berbal soguklara nasil

tahammul

edip,

sokaklarda daima hamalhk edecegim.

Ben de hasta olursam, krzima kim

KADIR MISIROlSLU

bakacak. Bir de ya bliirscm kizimin hali ne olacak?

Zalen kuvvc-i maneviyem 50k bozuk,

iislclik ihtiyarlik

da

iki se-

ncden

beri

pek ziySde, birdcn

birc ustiime cbktii. Fazla

yorgunum.

Fransizlar'rn zcnginUkleritri, ra'hatlarim gbriiyorum da aci aci her

v
,

vakit Tiirkiyc'yi dusunuyorum.

tstanbul'daki Divan Olcli'nde oturan zengin bir Amcrikali'ya

t I

4*

i>'\

cocugunu

satan, diyc iittigimiz liiylcr iirpcrtici habcr

iso.

dogru mudur?

Egcr dogru

Yaziklar olsun o adama...

insicara olraadan, vakit

Bu ineklubu

buldugum kadar

lasila ile kisa

kisa yazdim. Kusura bakmayiniz, rica cdcrim. Gelecek

mektubumda
g c
a.

Murad
var.

Scrtoglu'yla miilakatim hakkinda size cidd? sbyleyeceklerim

kisaca soyliyeyim ki:

Yalmz junu bu mektubumda

Bu

zat bazi

seylcrde kanaalim ve liakikat

lulrici seyler yazdi. Hatta bununla da kalmadi, bana cok agir belfdar gelirccek mcvzulara da girdi. Arzu ile soylcdigim bazr scyleri de yazmadi. Qok tecssiif ve teessiir cdiyoram.

J'S'E

Fatal olan oldu. Bunlar bir daha birer birer elc alimp da nasil lashih edilebilir.

Acaba Murad Sertoglu'nun bu yazdari

cf-kar-u

umumiyede ne

gibi tesir icra etti?

Bu mektubu

liiftcii

Emin Sara? cvBdima okuyunuz

ve isterseniz miinSsip gordiiguniiz kimselere de okuyunuz. 140 Yazi do-

i til

I ;

,.fi rt

n _

.sS

cok yerlerden mektuplar aliyorum. Hepsine biier birer cevap vermeye vakil bulamadrgimdan 50k iiziiluyorum. Acaba bu zevat,
layisiyla bir

icinde

bulundugum

hali,

anlayip, beni

mazur goriirler mi

derisiniz?..
ui <n

Artik pek fazla oldu... Burada

mektubuma nibayct veriyorum.

rica

Kizimin ve benim en candan sevgi ve itiyaklarimi kabul etmenizi

ederirn. Aziz, kiymetter eski

dostum! Allah'a emSnet olunuz!.

Mahmud
140
-

Sevket

Irnza 141

Bu ciimlcnin

sonratfan kendisi larafindan uzeri cizilmisjir.

141
tepesine

Mahmud

evket Efindl, dcrcettigimiz bu uzun mektubunun son sayfasmm

311

notu yazmi^tir
laTihi, vakti,

Bu mektubu,

birbirine kangik zamanlarda insicamsiz bir jekilde

"-VfjtJ*
1

4 i'ii

yazdim. Beni mazur gSrursuniiz. En son bu satira

BakiniK, ka9ta yazmaya bajladim, ka^ta
bitti.s-

koydugum

tarih 27.7.1967'dir.

i3

-iS

300

KADIR MISIROGLU
ehzade

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
20Eylul 1967(arihlimektuptan:
...

301

gibi-

evket Efendi'nin -cvvelce de zikrelrigimiz hususi arjivimizdc mahfuz baska bir cok mektubu daha vardir.
satirlan arasinda Syle aci ifadelere
ki;

Mahmud

Bunlmn

vc Oylc mttdhi gerceklere

ok aci

dahi olsa, size ve sizlere bir hakikatli sftylemeliyim.

icmas cdilmcktcdir
cild leskil cdcbilir.

bunlarclan en ttoemlfleri sefflse bile miislakil bir

ikisini dikkatlcrinizc sun-

Eger

Biz bunlardan sadece bir

Katoiik, Protesian Cemiyetleri ve papazlan imdada gbnullu olarak kosmasaydilar, ne Nerrain'i Le Maloudaki klinige

Salib-i

Ahmcr,

maklan

nci'siinizi

men cdemedik,

gijtiircbilir,

ne de ev bulur vc
Igleri'njii

tajinabilirdik.

Otuz

iki

milyon Tiirkiye'nin
fiyle
.

ve

Diyanet

kulaklari

cinlasin!

Hem

ki,

uykudan

uyanstnlar da. miisluman milletimize hizmet etsinler. .

8 Agustos 1967
...

tarihli

mcktuptan:

Bizim

icin iistelik

de bu kadar iiziilrneyiniz. Isiirhamla hakkimiza

lie

kavusamiyacagimizi kirk

sene tecrtibe ettikten sonra, hala bu yolda

devam eden

bizirn gibi aciz,

miskin kimseler her belaya miistehaktir.

Cektik ve cekiyoruz. Artik kafi degil mi?..

Ya hakkimizi almak yolunda

Bajka scy yok...

olecegiz, yahut ceke ceke Olecegiz. Ikisi de olum...

Maalesefkalmach...

inanmiz bana, ben kendim

icin

icin cok fazla uzulrmiyorum. LSkin kizira son dcrece miitcessirim. thtiyarlik, yorgunluk, azab, lzdirap hep bir
. .

arada.

Birdenbire ben filiirsem, bu kizin hali ne olacak?.. Derdimin en budur.

biiyiigii

bir

kismimn

Gecenki uzun meklubumda yazdiklanm karsdatigim hazln seylerin hlilasasidir. Eger kismel olur da size kavusaMirsem, daha

soylcyecek cok jeylerim var. Cidden cok hazin seyler...

Az

kaldi bir

MAHMUD SEVKET

EFENDl

il

1%S YUinda

satonun bekcisi vcya bir aparimanin kapicisi oluyordum. Vesaire, ves&re. . Ailemi gecindirmeye mecburdum. .
.

Bagnols'daki cvide ^cktirdigimix rcslm

Efendi'nin bu rcsmin arkasina kentli cL yazisiyla
dii^tiigii

not:

16/X/1967

larihli

mektuptan:

ok hymetli

KADIR MISIROGLU

evlldima.,. 4 Kantm-i" sani 1968 tarihinde

01iimden korkmuyorum, ama Nermin'in yalmz ve cok fenS vaziyette kalacagini dus.iindiikce

(Banyol) kasabasi'ndaki evimizde birlikte $ikardignmz folografimiz... Acaba o mes'itd

giin bir

50k

biiyiik

azab cekiyorum. Eger Ner-

daha gelecek mi?...

28.12.1968
(Imza)

rain'e lazim olani sizlcrin yapacaginizt bilsem, rahat clecegim.

Tiirkiye!...

Yasasm
et-

Emin olun bu nida

butiin kalbimden...

Onlar gibi alay

miyorum!...

332

KADIR MISIROGLU

OSMANOSULLARTNIN DRAMI
16Ekim 1967
tarihli

303

mekluptan:
aciyi tasavvur edemezsiniz. diye yazmisn.

Hayret vc derin aci duydugum bir vak'ayi size yazmaliyim. Bclediycdcn birkac gun cvvcl bcni cagirmislardi. Nihfiyct bir vakit bulup gitlim. Bir dc ne gorcyim? Fransa'da her aitmis bes yasma varan Franstz'a
Hiikiimet, doktor, ilas ve hastahaneyi parasiz (cmin cdcr, ben Fransiz
teb'asi

Merhura Schzade

Mahmud

Sevket Efendi'nin bize ve yakin

dostlarma gonderdigi mektuplar, bu gibi aci hatiralarla dolu olarak ve-

olmadigim vc altmis bes yasma girmedigim halde,

siyast

mulled

fatma kadai' devam etmis bulunmaktadir. Bunlardan, Nermin Sullan'in yiyecek ekmekleri olmadigi bir srrada izdivacma talib olan bir
ingiliz lorduna

sifatim dolayisiyla Fransiz Hiikumcti

bana bu hakki vermis vc buna aid

-nana babasinin sozunii keserek- verdigi sehametli red

evraki bana verdilcr.

sosyal'i

Oturdugumuz

vilayctin ecnebilcrc

mabsus asislan

cevabi,

tahammuT edilmez acilara, ciger yakan vatan hasretine ve maddi

kalmak pahasina karsi koyus, yasadikca Tiirk olduk-

arkamdan liabcrim olmadan Hiikuinete miiracat etmis, Hiikumet dc yapmis. Tasavvur cdin, kiymeltar eski aziz dostura!.. Miisliiman Turk Milled nfimina birkac zorba scnelerce
cektire
sci'il,

imkansizliklara, ac

larmi soyleyerek, Fransiz tabiyetini kabul etmeleri icin vaki teklifleri

kat'iyyetle reddedisleri.

bizleri gurbellerde ccklire

Murad

Sertoglu'nun ziyaretinde unuttugu bir

actigi tahayyiil

hakir olditaeye calijirkeu

bu

flciayi milletiraiz

Yenicc sigarasinin iizerindeki ayyildizin

alerni

ve

tahassiis

gorrnemezlikten gcliyor. Olc taraflan Hnisliyan Fransa, biz miiltcci Miisliimanlan yasalmaya calisiyor...

ve nihayet babasinin oliimiinden sqnra

bile

Nermin Sultan'm okusa-

maya
hife...

dayanilmaz fcryatnarneleri gibi aci buruk iSdeli ylizlerce

Kendisine Bcyrut'a ycrlcstigi lakdirdc vautnina daha yakm olacaguu, daha kolaybkla giiriisebilecegrmizi, yazmamiz lincrine 8 Agustos 1967 tarihli mektupta bu mes'cleye lemas ederck:
...Beyrut'tan benira bildigim sunlardir: Bcyrut'ta

FScialar mehseri... Bunlar, yazmakla, anlatmakla bitcn seyler

degiidir.

Bu

kilabin

umumi hacmi icinde daha fazla bir muvazenesizlige

icin,

meydan vermemek

bu

balisi

burada kesiyor ve aziz vatanina

kavusamadan vefat ederek

benim
kiiciik bir

142

yadellerdc kalan

merhum ehzade

erkek kardesim vardi. Zavalb adamcagiz, sizlere omtir... Oldii, gitti... Na'si, kimsenin liaberi olmadan birkac gun ortada kaldi. Taaffiin etti.
Nihayel, konu

Mahmud

Sevket Efendi'ye Allah'tan gani gani rahmet ve magfiret

diliyoruz!...

komsu

bir araya gelip himmetlcriyle bir Miisliiman

mena

142
a

Medium

Sehziidc

Mahmud

evket Efendi'nin bu
soylcdikleri
-

vefat vevata

zarligina defnettiler.

vd

e t

mavzulanndan sahsen bize

Sdeta bir kchanet gibi- aynen vaki

Bu
if in

arada size bir sey yazmak isterim.

siddetli teessuriimii

gorcn bir Fransiz

ailesi

Qok sasacaksimz. Benim merlmma mczar yapmam

olmustur. SSyleki:

1968 yilinin
etmistim.

ilk giinlerinde kendilerini

Fransa'nm Bagnols kasabasinda ziyaret

ki:

bana onbes bin Fransiz franfa yani takriben tic bin dolara yakin ve zannedersem takriben 27,500 Turk lirasi yapar. Bu parayi bana getirdi. Ve kabul etmem icin son derecede israr etti. Tabii kabul etmedim. Son
suz tesekkiirlerimle beraber parayi
ripti?...

Uzun uzun

goriigiriclerimiz

arasmda bir ara dcmijti

ni,

Osroanll Ailcsillin vatana girmesine miisaade edecekler,

usiil

ama ancak

Saltanat devri-

deviin

ve adabim gi>miu olan gehzadelerin vefatmdaii

ki:

sonra!.. cukii...

Sde cttim. Diinyaya bakimz, ne

Birde demi^ti

ga
-

Merliumun

nS|i bile

vatanma sokulmuyor,

biiyiik babasi Sul-

Merhum

eyhdlislain
o,

Mustafa Sabri Efcndi Misir'da

vefat ettiginde iizulmiis,

tan Abdiilaziz'in medfun oldugu istanbul'daki Suiter)

Tiirbesine dcfnedilmiyor da, luristiyan bir Fransiz ailesi
icin

Mahmud
biiyuk

aglamijtik.

Meger
tabii.

ne mes'ud bir oliimmusl...

zaman bunu anhyamadlk.

Anliyamazdik

Qiinku biz de Misit'da ya$ryorduk.

son yotcutuga vc Tflrk

mezar yapilmasi

para vermek

istiyor.

Bunun

cocuklanninelicri ustiiude ta^tnan Tiirk bayragina 3anli bir tabulla cikmak!... Mezara tckbirlcr, tehlillerle

drain

manlsmdan duydugum

konulmak!-..

Mihluman

bir beldede, bir

miisluman mezarligina

y-h^
7
-

MKHMED

ABID EFENDt;

Sultan Abdiilhamid Han'in ogludur. 1905 yilinda Yildiz Sarayinda dogmustur. Anasi Salilia Naciye
chjina siiraldugiindchenuz
rai

Kadm

efendi'dir.

Yurd

ondokuz yasuida ve askerl

liscyi yeni bitir-

bulunmaktaydi. Once en biiyiik agabcyi Selim Efenrii'nin de dahil

ile Beyrul'a gitmijli. Fakat burada fazla kalmayarak Paris'e gecmij, orada Oniversite'yc devarn cde-

bulutidugu kalabahk bir Hanedan grupu

rck

meshur Sorbon'un S

y a

s i

e r kismini bitirmislir.

Daha soma doktora cahsmasi da yaparak oradan hukuk doktoru

Nermin Suttan, babasimn Bagnols'daki
kabrini ziyaret

ederken

payesini kazanmitir.

1963 yihuda Arnavutluk

Prcnses Seniyye
143
gornijliiiek!.,.
-

krali

Ahmed

Zogo'nun 143 kizkardesi

ile

evlenmisti. DiigiinJeri Pariste olmustar, Fakat bu

ilayati bir mat-era

romam kadar

renkli

ve heyccarll olan

Ahmed Zogo Amafaaiiyetlcri sebebiyle

vutlirgun Miisliimaii esrafindan

tamnmis birailenin ogiuydu. Bazi

Slimm ne olacak biliyorimmiimz?! Soyleyeyim size... Bir kere cenSzcmi y.k.yan buluuamiyacak!... Burda oyle s ey hilmezler... Bir lek mMiiman
bulunmaz...
Off!...

Pcki, simdi ben burada

Birmci Cihan Harbi'nde Graz ehrinde ikamctc mecbur edilmis.inritaTekede Arnavutlnk'a dbnerek, once mebus ve 1922 yilinda da basvckil obnustur.
idiire

Memlekeli diktatbrce

CeMdim, fan

sesleriyle

kaldmlip

bir hiristiyan mezarl, ina defnedili,!.. B

olur!...

cimeye kalkismasindan dolayi 1924 yilinda pkan

bir

ayaklanma sebebiyle

Aman

Allahim!.. vildiracagirnL.

Eva, bbyle .otorl... Muhakkak boyk

oldu...

Nilekim do her sey pek az bir farkk ayncn byte

Sultan

Cescdini

km

Nermin
bittiiler...

Alti ay kadar sGren bu gaybilbai sonunda Sirplar ve Ingilizler'in yardimiyla Araavorluk'ta kendisinden soma teessus eden Rus tarafian

Sirbislan'a iijinmaya

mecbur kalmistir.

Kk bajoia y,kadl.

Tabutun uzerine evindeki

kiiciiciik bir Tiirk

bayragim

idareyi ant bri baskinla yikarai, lekrar baja gecmistir. Fakat

bu defa meclisi loplayan Ah-

Gerisi ayncn hsystcayken tahmin ettigi gibi...

med Zogo,

once kendisini Reisicurnhnr

ilan

euirmis, sonra 1928 yilinda -biraz da

3X>
evlilikten az

KADIR MISIROGLU

soma Amavutluga donen Mehraed Abid Efendl, orada faal siyasi ve idari hizmetler ifa ctmistir, Ancak Arnavutluk'fa kralhgni yikdmasi iizerine Ickrar Parisc denmck mecburiyetinde kalmis, ve 1940 yibna 'kadar Paris'icki Amavut elciligindc gaUmitir,
1948 yihnda hnnimindan boganan Abid Efendi, bir daba evlenmcvc hayatta hicbir cocugu olmamitir,

rai

1966 yihna kadar

sikinti; cekinigtir.

Paris'te yasayan Abid Efendi pck 90k mali Mahimid Sevket Efondi -en yakinlanndan bid ol-

arak bir meklubunda- bu hususta sunlan soylemcktcdit:

,..BiIdiginiz gibi

SchzSdc Abid, mcrbum Krai Zogo'nun

ayrildilar.

hemiresi

ile evli idi.

Lakin raaalcscl coklau

ehzadc Abid,

maddelen cok

sikinti icinde idi.

Bazi kiicuk

licart miiesscselerin

komisyonculuguna seyyar olarak

Paris'in sokaklannda bina kapilanni hirer hirer gekip, hayatmi kazanmaya calyjiyordu. Nibayet bu

yapiyor, hcrgfln sabahtan

akama kadar koca

yorgunluga dayanamadi. ehz3de irambozdan hasta

Schzadcnin 50k
sikinti icinde

diitii.

Imlundugunii gorcn Tiirkiye'dcki Sultan

Abdulhamid Han'i
chzadcyc
dtirt ytiz

scvcnler, mkdir edenlerin bir araya gelcrck her ay

dolar gonderdiklerini iiuim. Her haldc bu haber dogru olmali. Qunkii hicbir parasi ve kazanci olmadigi halde Paris gibi
Miissoliiil'nin tclkinleriyle-cumlniriyeli, kralliga ccvircrek
olniugtur.

Wlehmed Abid

'Efendi,

sonradan

Siird WJeb'usu olan Itlihadci

r n a

v u

Krali*

hecalarmdan Mahmud (Soy dan) Bey'te kari kar?iya.

Mussolini ve tulyaiuVla ba?layah bn alaka gunden giinc itcrieyerek nihSyei Amavutliik'un italya'dau biiyiik

son derece pahah bir ehirde miitevazi bir hayat yagayabiliyor ve hastaligmi tedavi cdebiliyordu. Lakin ehzade'yi Paris'te hasta ve yalniz bemiresinin 144 vaktiyle Damad N&mi Bey (ki

miktarda
olniujftiir,

krciiilcr

almasma vc buna mukabil dc birgok a?in

yavag bir lialyan pcyki
fiatine gircn

tavizlcr

vcrmesine scbcp

Bu diirumda yava
bu devletin
iggal

Amavulluk 1939 yilmda

fiilen tie

ve istU&noa maruz kaldi.

Ahmed

birakmak istemeyen

Zogo, camni
yeriejmiitir.

giicliikle

kurtararak once Yunanistan'a sonradan da Misir'a sigmip

sonradan Suriye Devlet reisi olmutur) bu Suriyeli zat ile evlenmesinden dogan yetimi cocugu, ehzade Abid'i Suriye'ye yahut LUbnan'a
145 almi orada tedavi ettirmi. imdi orada oldu|unu iittim.

Yasadigi miiddet^e

tefcrar

Amavut

Kralligini elde

etmek icm faSHyet gostcren, bu

ugurda

biiyiik paralar saifeden

Krai Zogo 1960 yilmda Paris'te vefat elmi^tir.

bilirdi.

Ama-

144
145

Bu, Aie SttitaK Efemdf'dir.

vut^a'dan bajka

Ttirkcc ve

Almanca da

Esasen tahsilini Selanik Riijdiyeve

-

IdSdisindc yapmis,ti.tttihatsilardan

mejhur Cemal Faga'mn

Mahrcud svket Efendi'uin

husfis? arjiivimizdc mabftlZ

6 Ektm 1967

tarihli

akrabasiydj.

mektubundan,

308

KADIR MISIROSLU

Paris'ten Beyrul'a giden

bir tarzda

Mehmed Abid Efendi burada miitevazi yaamaya baslamisbr. Beyrut'un eshur Hamra Caddcsine

fikan Sadat Caddesi'nde icinde bircok talcbenin banndigi bir pansiyon-

dakaliyordu.

Mehmed Abid

Efendi'nin

biitiin

hayati temiz ve dindaranc bir

sckildc gecmitir. Bcyrut'la biraz daha

da takvS yoluna

dciktilen

Abid

Efendi buradaki bir kac yakin akrabaxiyla olan munasebetleri dismda son dcreccde icine kapah bir hayat yajiyordu. Gcrcekten
Beyrut'un

mehur magazinlerinden
sinde

biri

olan

Onun hakkinda
Bu

fikan

0 s b u g u A r a b I Dergiuzun bir makalc bunu acikca

I

gostcrmektedir.

dcrginin inuhabiri kcndisinin, sorulan suallere ce-

vap vormek istcmcdigini rcsminin cekilmcsine dahi razi olmadigim, siyasetle mesgul olmayarak, icine diSniik miitevazi bir hayat yasadigim anlalmaktadir. Gcrcekten Mehmed Abid Efendi, O'nun israrlt talebIcrinc

ragmen sorulan

sualicri

cevaplandirmak istcmemis ve:

...

Ben

flas

pinltilanm sevmcra, onlardan daima kacanm... 146

diye cevap vermistir.

Bu muhabir O'nun hakkinda

u hiikmc vanmjiir.

-Susmayi
hatiralanm

tercih eder, sanki bu sukuta siguur. Hadiselcri ve gizler. Hatta urnum! mes'cleler hakkinda bile fazla
'

konusmaktan hazzelmez. demektc ve ilavc etmektedin

Fotografci

ile

temas kurraak istedim. Buna izin vermedi. Gaze-

tecilerden ve fotografcilardan Paris'te yas.adigi yirmi yil boyunca kactigmi soyledi. Hayatia hicbir sey istemedigini, sadece siikunet icinde

yasamayi diisundiigunu

neye yarar?

Madem

ki

faydasi olabilir mi?

cikardi.

anlatti ve sonra soyle bir sual sordu: Fotograf ben siyasede mesgul olmuyorum, bunun kimscye Ama lsranma karsi ceketinin cebinden bir defter

....:.'...,
^,,...-..
: .

:.;:

-;:::;

Bunun

fotograf ile
verdi.

icinde istanbul'da cekilmis cocuklugunu gosteren bir 1945'de Paris'te cekilmis diger bir resmi vardi. Buniari bana

?:...,.

-"*-"'''!.

Ve

goriismenin bittigini iflde etmek uzere giiliimseyerek

ile:

Fransizca ve efendice bir sivc

146
-

zz** **-si iz
tarihli

**

Bkz: Osbujul Arab? ismiyle Bcyrotta $ikan magazjnin 22 Aralik, 1969

550'nci sayisi

Mehmed Abid
fin

Efandi'nin Beyrutta <?skilmi son resfmiertnden biri.

310

KADIR MISIROGLU
-tte boylece beni Liibnan'da
147 kimsc tamyamaz. dedi.

Muhabirin

israrlarina

ragmen:

bahselmck

-Benden nc istiyursunuz, ben siyasellc mesgul olmam. Hatla ondan yoktur. bile islcmem. Bcnim indimde siyiisctin hie bir degeri
148 diyerek bir scydir
.;

Hususf hayatiraa gelincc, o yalnrz bana aid olan

kcslirip almisur.

jl

av

su c^r
.ca-

Mahabii:

-~.\

I*

-Lubnan'a nc zaman gcldiniz?

Gecen kikbej sencyi yani 1924'ten

,

j>y_

sonraki hayalinizi nerede gccirdiniz? diye sorunca, giitcrck sciylc cevap

vcrmistir:

y*

-U jf. fr X>. M.

- as-,^ ^ti, ^.^, ,^u ojf> &> ^, ^J,

left- id

.><

J ^^f

^
,

",

ju

Bcni konuswrmaya calismayiniz. Ben kendimi reklam etmeyi scv-

mem.

149

Hakikaten Abid Et'endi son dcrcccde miitcvazi, sakin, nazik ve dindar bir insandi. Bu satirlann yazan O'niin bu hususiyetlcrine Bcybirkac mt'ta tanijip goruserck yakindan s.ahid olmwjlu. Beyrul'taki yakrmyla, kaldigi pansiyonun civanna kain apailimanimsi bircaraiin zc-

min katmda oturan aslcn Oflu

goriismuyordu.

bir

meczubtan baska hi? kimscyle

li'iW ijiy
>^f

ail

ii)

"uV.

V.iAi>C.f.i rfT /i,'^u

U^

Mehmed Abid

Efcndi'nin, kendisine bir arkadasla birlikte

o.ii' jyi>

^ ^x^W
J&

t^ ^/';

yazdigimiz mektuba verdigi su cevap O'nun nasil miitevazi ve kamil bir

sahsiyyet sahibi oldugimu acikca gostermektedir:
P,*/^L,1
-

^-^ .*J

Xj* s* iui

Efendim,

-^'.^Uj^Wta^

7 Mayts
Oziir dilerim.

tarihli

mektubunuza ancak bugiin cevap verebildim, imdiye kedar ski satirllk bir mektupla hatir sormaml

olmanizdan dolayi miitaessir bulundugunuz beyait ediliyor. Bu bana teessXir nabomehaldir. Bilakis, fimdiye kadar yazmak
diifmekteydi.
gectigi

Mektiibunuz geleli onbes giinden fazla bir zaman halde ancak bugun bu vacibeyi yapabildigimden dolayi
oziir diliyoruni.

r^ViJj* \fc*~4
.

^-/<r^

r^- ^VT Aif

WJ /tf^ A* _>j

^-^H

'

-^

ben sizden
147148149a.y. a.y.

^l' 4-^

Mehmed Abid

Efendi'nin dercedilen

mektubunun

bir sahifesi

a.y.

312

KADIR M!SIRO<SLU
Vatan haberlerini biiyiik teehhGrlerle olsa dahi ogrenmekteyim.
dedim.

OSMANOSULLARI'NIN DRAMI

3)3

da:

Ben zaten 6yle tahmin ediyordum dedi ve

Fakat digerlerine
belli

siikut

etti.

Istanbul'daki vekilim her onbes.

plar bir paket yapip

gundo

bir

otcudugu gazeteleri to-

Bu

ikisini severdl.

etmemeye

dikkat ederdi.

gonderir. Postalann ataleti sebebiyle birka

bir

halta

daha geger. Yani azami

!.i

aylik teehhurle

memleketimizde
ig

(Benim anlad.g.m kadar) Bazen beni atla gezmeye gikanrlardl. Camlica'ya, Fenerbahge'ye filSn gotururlerdi. O giinlerde babamm
verdigi nasihat: Sakrn

olan

iien

ogreniyoruz. Yalniz qv

var

ki,

i;lerin
igin

yiizilnu

taf-

oglum

atini

yokus asagi kosturma!... Binet!...

silatiyla

anlamak mumkiin olmuyor. Onun

verdiginiz bilgi ve

meden evvel

a tin

kolanmin muayene

gibi sozlerdi. Tabii not

haberlerden gok miistetif oldum. Teekkur ederim.

Hatirat

almadigimdan pek gogunu unuttum.

hatirat yaz~

Birgtin laz.m olacagini o yasla

yazmak

keyfiyetine gelince:

Ben kendimde
<?

diisiinemezdim. Tekrar edeyim

rak,

ki;

butiin
bite

biinlan zihnimi zorlaya-

maya

bir

hak tasavvur etmiyorum, ne yazabilirim.

gibi

gibi,

kazanarak kismen hatirlasam

20 sahifeyi bulmaz ve bunhi 9

egol
fa

adamlarm

hatirat

yazmaya haklan

vardir. Hayatlarinda
bir

lan da bugunlerde yazmayi miin^sip

bulmuyorum. Ben
hatirat
filar,

kendini
gibi taf-

90k ;ey yapmis, gormus kimselerdir. Fakat benim yaptigim

bile

begenmi?
sayolur.

bir

adam

degilim.

Onun 9 in
i

yazmak

tutmaz ve o sayfanin muhteviyati gayet

zaif

ve basil

rafurugluk yapmayacag.m. Fakat su varki, kalemtme giiveniyorum.

Onun

Gordiiklerime gelince onlar da pek azdir.

NihSyet yirmi sahifeyi

I

gecmez. Bu vakitler (20 kadar sens evvel)

y,

ismii

KamiBe
Beyler-

i ? in hi ? bir 5 ey yazmadan olmek de istemiyorum. Muradim 1870-1918 arasrndaki devrin tarihini yazmaktir, yani ilmi bir tarih

kitab.

Merhum da 90k
beraber

israr
idiniz,

etmisti.

Babanizfa Selanik'de,
yazip

yazmak)... Fakat asla tarihi bir

5 in de 50k

roman

degiil

Bunu yapabilI

beyi'nde

bildiginizi

bana

gdnderinl.

demtsti. Sekiz on sahite yazi gdndermi^tim,

2,5

o kadar. Ben babamla

vefatinda
12,5

ya imda

Selanik'e

gittim.

1918
bir

S,ubat'inda

okumak, takibatta bulunmak lazim. Ben F u s t e d e Coulangir'in bir 90k seneler analyse ve ancak ondan sonra sadece birka 5 ay halta bir kag haffahk S
i .

mek

ynthes.> diisturuna

ya$indaydim. 70 yasjm gegmis,

baba, bu yalardaki bir gocugu

sadih kalmak tsterim. Kendini begenmis

adam

degifim

amma

izzeti

nefsim

adam

yerine koyup da ge9miSeki hadiseleri, ne yaptigim ve ne

anlatrr

de

vardir.

Yazacagirni
bir

herkesien

6nce

kendim
bir5 ey

begenmeliyim.

yapmadtgim

mi? Hususiyle O'nun

Ittihatgi

gibi

ihtiyath

bir

babal...

Begenirsem

ka 9 sene sonra

bu kitap ortaya

Hususiyle kendisine diisman

muhafiz zabitlerin
igin

iaht-i

'

5lkar,

rassutunda yasayan ve cocugunun yalniz uyumak

riareme
ddridugCiniJ

gormez.

aksamlan

begenmezsem topunu birden ate e atarrm, kimse 5 Bu mes'ele iizerine soyieyecegim, ^imdiljk
ettiginiz krtaplan

buhdan

ibarettir.

ve Altahtn her giiniinu o zabitler arastnda

selamlikia gegirdigini, onlar Haraftndan fahsil ve terbiye edildiginij

hatta Ecendi aleyhinde felkinier yaplldigini bjlen bir baba!...

Hediye
im,

daima okumakta ve
hatta tasavvur
bile

istifade etmaktey-

bunlardan

bilmedigim

etmedigim nice

Maamafih aksamlan haretne dondugiimde bana zahiren gayet

basit bazi eyler sorardi. Meseia:

$ey|er ogrendim. Sixe 90k muteekkirim.

Ogium sana

tarih,

cogiafya, he-

sap, hendese olaituyorlar, 90k

iyi

ama
eordtl!

hi^bir

gun uIGrrH diniyye

Daha baka eserler gondereceginiz miijdenizden cesaret aiarak (Amerika'da Zenci MuslumanJfk Hareketi) kitabmt, fazla bir
nushasi kalmigsa gondermenizi rica edeyorum.

okutuyorlar mi? derdi. Ben

sallar,

die

hayir efendim!.. dsrdim.

da ba?im
zabitlerin

susardi. Bir

gun de boyie
y a

Sen hergiin bu

Su
imza

vesile iie tesekkQrMrtnt takdim eder,

mektubunuza

vaziul

igindesin bunlardan hangilerj bes.vakit

namaz

Ectlar?

.Ban de hei

her

ikinize

ve

ayni

zamanda

bursdan

men y&fmz Z

e k

Efendi ve M eh med Ef a n d

miirO?leri

314

KADIR MISIR06LU

miinasebetiyle kendileriyle ianijSigim zevSta saygi ve selamlarimi

takdim ederim.

Mehmed ABlD
(31

Mayis 1972 Beyrul)

197 1 yilimla

Hac

clOnu^ii

kakhgi pansiyonun kars.ismdaki Vestfalya

Otclinin salonundaki sohbctimiz esnasinda kendilerinc:

- Efcndi Hazrctleri,

Cumhuriyetm

cllinci yildOniimi) dolayisiyle

umumi bil af cikacaktir. Bu kanuna Osmanogullan'nin yurda donmeleri

hakkindaki manii kaldiran bir maddcnin de konulacagi israria soylcnilmekledir. Insallah bu tahakkuk cder de, siz dc aziz vatamniza
kavujursunuz* dcmistik. Efcndinin buna kar$i cevabi gu o|mustu:
-

Kadir Bey, ben

var.

biitiin

gurbet hayatimda

gurbette fakat hissen ve hayalen

bende kalb

Bu

hasta kalbin,

clli yddan bcri madden daima vatanimdaydim. Biliyorsunuz vatan-i azlzini goiraenin heyecanma

ehzade Mehmed Abid Efendi'nin cocuklugu

dayanabileccgmi sanmiyorura!

Mehraed Abid Efendi,

ilgasina gahid

Bcyrut'ta sakin ve miitcvazi bir hayat

yasarken, Osmanogullanni vatanlanna sokmayan

olamadan 8 Aral* 1973 Cumartesi

sonunda vefat

giinii,

mahud kanunun ogleden soma

adresi

'/l/^i.'^ul.*^
..

&&
"

^-''

^ j)UjU

^u

Beyrul'ta ant bir kalp krizi

digi

etmitir.

Kriz kendinise gel-

taC"2Sr"

*'

f*,~**

'**^

zaman -maalesef- sokakta bulunuyormus. Derhal uzerinden

1 1

cikan yakmlan, polisce haberdar edilmig, bundan sonra da

Aral*

1973 Sah
kilinan

giinu,

Sam'da Sultan Selim Camii'nde 6gle namazindan sonra

namazim muteakib bu camiin avlusunda diger HSnedan men-

ehzade Mehmed Abid Efendi'nin teyzezadesl Abide Hanim Efendi'ye, vefadndan sadece bir kse giin once yazdigi mektubun son saurian:
Ruyaniz, kimbiiir belki tahakkuk eder, (Teyzezadesi, O'nun riiyada
belki etmez. Lakin etmese da pek elli serodir, ben, vOcOden gurbetteyira. Lakin, ma'nen ve hayalen daima oradayim. Sahite bitti. Allaha emanet olunuz.

suplannin yanina defnedilmigtir. Mevlarahraeieyleye!...

tskenderiye'de oturan degerli gair ve edib oglu

zaman Meghur eyhulislam Mustafa Sabri Efendi'nin Ibrahim Sabri Bey,

olitmii ifin gu tarihi diigiirmugtur:

vatanma dondugOnii gormiis)

Sehzlde Mehraed Abid Efendi'nin

zarar yok. Zira

Sabr-u iman misali olrau;tar, Buna menfada elli yil |ahid Akdi (on katre) (yadr) Ja/ihe Jiradi cennettedir emir Abid.

Mehmed Abid Hamis: Mektubumu sOphesiz bayram arifesinde alacaksmiz. Bayrammiz miibarek olsun.
.

(1393)

316

OSMANOSULLARI'MIN DRAMI
8
-

317

ABDULKERtM EFENDI
Efendi, Sultan Abdtilbiiyiik

baglanmi$b.

Abdiilkerim

hamid

Han'in en

oglu Selim

Sam'da coluk cocugwiu gecindirmek hususunda biiyiik bir mali miizayakaya diiscn Abdiilkerim Efendi, keder ve teessiirunden iki
defa inlihara tesebbiis etmijtir. Bir defasmda arsenik icmi, ikincisinde
isc

Efendi'nin ogludur. O'nun Nilijfer

Hanirn admdaki refikasmdan 1906 yihnda
Istanbul'da Yildiz Saray'mda dogmu$iur.

bogazim ustura

ile

kesmeye

kurtanlmijtir.

Bunun

iizerine

kalkismitir. Fakat her ikisinde de Sam'daki dostlari kendisine bazi Arap

,5

Selim Efendi'nin
vaidi.

bir klzl, bir dc oglu

Kizi

Ncmika

Sultan, oglu da
idi.

memleketlerine giderck oralardan maddf yardim saglamasi teklifinde bulunmustadir. Sehzade bu teklife karsdik ;u cevabi vcrmistir:
-

Abdiilkerim Efendi

Selim Efendi,
suriikliiktcn son-

Sehzade Sclim'in oglu ve Sultan Abdiilhamid'in torunu maddt

icin aslaelini

Osmanogullari yurt dljina

yardim

birkimseycagamaz!... 151

Sehzade Abdiilkerim Efendi'nin cocuklugu

bu degcrfi

ra Beyrut'a

gitinis,

veoras-iom bir sayfiye

Bu

banliyosu olan

C u n y e dc ycrlesmisti.

sirada niifusu bir hayli cogalmis bulunan Japonya arazisini

Araplar larafmdan .Sultan Selim diye

bilincn
selv/frfcnin

Cimye'dcki evi hala

Kasr
ilo

Mc

hayli ilerlemis olan

1 i

genislelmek arzusuna kaptimis bulunuyordu. Esasen sanayide de bir bu memleketin, Birinci Cihan Harbi'nin hemen aka-

binde Sibirya ve Mogolistan iizerindeki emelleri su yiiziine cikmiti.

yam sultanm sarayi adiyle anilinaktadir.

iste

Gergekten Rusya'nin Bolsevik

birlikte oglu
ise

IhlilalT'nin sarsintilan diger devletleriri

Sehzade Selim

Efendi'nin aile efradi

Umumi

Harbin yorgunlugu icinde bulunduju sirada Sibirya'ya el

Abdiilkerim Efendi de Beyrul'a gilmi ve Cunyc'dc yerlejmijti.

Honijz on sckiz yasnula biv dolikanhydi.

atan Japonya ummadigi bir aksiilamalle karsdasmisb. Amerika ve ingiltere'nin sort muhalefeti bu harekatt verimsiz kilmrjsa da Japonlar

Bu

sirada kapi

komsnlan olan marun?

bir ailenin

gene vc guzel

bu husustaki gayelerinden asla uzaklasmamijlardi. Ancak bu defa dalia

siySst bir yol tulmuslardi. Kendilerinin
ileri siiriiyor,
ile

kiziyla anlasarak, O'ounla

Efendi, babasinrn sen bir

birbirlcrini

evlenmek isteyen Sehzade Abdiilkerim muhalefeti ile karsdasmisu. Ancak gencler

sfirette seviyorlardi.

T0rant bir kavim oldugunu

vazgecilmez bir

Bu

yiizden, babasinrn

bu sebeple de Orta Asya'daki karde5leri!...nin derdleri alakanlanmayi bir hak ve vazife olarak goriiyorlardi. Bu maksad icin
Mogolistan'da kesif bir propagandaya girismisterdi.

muhalefetine ragmen sevdigi kizla evlcnen Abdiilkerim Efendi, Beyrut'tan

Dogu TUrkistan vc

Sam'a gecerek orada oturmaya

bir

basjadi.

Ilk 15 olarak buralarda Cin'e ve

Rusya'ya karsi dahili bir isyan vc kar-

Burada samTmi

miisluman olarak Nimet adint alan

iki

gasalik gikarmak gerekiyordu.

hantmindan bin Karun (1930) digeri de Diindar (1932) adinda

Cok gecmeden bu ugurdaki

gostermisti.
lali

gayret ve faaliyefler semere vermcye

Sehzldesi Diinya'ya gelmi$tir. Vefatina kadar kendisinc dargm kalan

babasi

baslamrsU. Gercekten.Dungan da buyiik bir halk hareketi ba?

Mehmed

Selim Efendi, ne kendisini ve ne de gcliniyle torunonlarla asla aiakadar olmamijtir. Halbuki Osta-

Aynca bilhassa Kazakistan'daki

getirdigi
iizere bir

larini yiiztine

koymami?

Turk subaylarnun meydana

TUrkler arasinda, bu ihtive pek yakinda da harekatin

manoguilart'mn pek cogunun aslen hristiyan lianimlarla evlendikleri

rihl bir gercektir.

bajina
150
151

gd;mek
-

cok Turk subayimn daha buraya gelecegi

Sam - 16Agustos
1935

Ostelik Nirnet Haruni tarn ve miikemmel bir

Savt-ul Ahrar Gazetesi,

miisluman olmu ve zevcine gercekten buyiik bir feragat ve fedSkarlikla

ay.

OSMANOSULIARI'NIN DRAMI

319

propagandasi yapiliyordu. Nihayet, Uygur, Taranca, Dungan ve Ozbek

Turklcri'nin birlestigi ve

Japonya'mn yardimi

ile

kurulacak biiyuk bir

Tiirkistan frapaialorlugu'iiun ba$ina Sultan Abdiilmahid'in torunu

jL

Jbi

.J j $1*11
1

Xft>

h>\ f-:J<i\

Sehzade Abdulkcrim Efcndi'nin gojirilmis bulnndugu haberi, biitun Rus vc fin esiri Turklcrin goniillerinde bir kere daha tstiklal arzusunu alevlcndirmi^ti.

Jp ^.U.

jUA Jl

,_** sUJl

*.l j_>_

KVv

Gcrgektcn, bu sirada, arlan Japon nufuz vc propagandasma karjilik, Ruslar da S/am'daki clcileri vasitasiyla Abdulkerim Efendi'ye'
inuracaat edcrck Sirti Turkistan ve Mogolistan'da mahalli bir

kurulmasma ve bunun

riyaseiini

hukumet de O'nun deruhtc ctmesinc yardimci

>

ft"

J \ j^-V jaw
1

ji

j'

jl^yvO

tLaji; -U>j^-

t,X)
jf
I

j OJ

***

*~.j .iJ-l-U- jlkUSI

~L- jUJuJ

jsJljjajaol*

jljUj.Cnr-Ffci>jj
*3ui

jl

',-

11

U?-jJ
-'-.

*o* J^o. jU.i

V-K

Jl

agtigi

ahzado Abdiiltorim Efendi'nin bogu Tilrltistan'da ?in'a kai-jl iTiBeadef -baljii de- SLllan Abdulhamid Han'm ?6hreli
sebebiySe Arap AJemi'nd gani aklsler uyanrfss-msts. i5ia bir Arab gazatesindekl haber.

ehsade Abdulkerim
ile

Efendi, @am'da Harem Agasi Bahzad Efendi yakinlartndan Besim Bey arasinda.

fjj jj (J^*$
i

^OlXCji^y I^Jo
c)
!

r
((
1

^>ci k jlic>-'
^

THE BRISTOL HOTEL,

a>^ J t/^> !fU ^

dLy J^CT
Sj^i o^- jU*
1
'

4>M

Jjdt jmNJI v^j

i^'

V?

$J&X!

ii

tM-M

lA'

V?

^i'.?

f] ,jJ

yi
f

jvL^fi

JL.W

t.b'

jjl

iJU Ja>

ft

IJ.-.aJj ljii'.j

LA SjJ^

J>0t_5

IJjjmJ

^
Abdulkerim
york'daki

J!

SEHZADE ABDULKERiM EFEMOl'NlN MEWVORK'DA DEFNi

DOLAYtSlYLA YAPILAN MUHTESEM iHTlFAL
Newyork
gonderilmesini vasiyet
etti.

>''-

,.;"--

muslumanlarma na$min arap msmleketlerine Kahire'deki Musluman Gencler Cemjyeti NewII.

>v> >"
l
:

'

Musluman Gangler Cemiyeti'nden Sultan

Abdulhamid'in oglu Se-

Y'

lV -5C

.-^ -> -j

-/

lim Efendi'nin oglu Abdliikerim Efendi'nin yefatini bildiren bir

mektup

almitir.

dortyuz seneden fazla

Newyork'daki MCislliman Gentler Cemiyeti ehzade'nin cenazesini, Islami bir miiddetle miidafaa etmi bulunan ailesine yakiir bir
ijekilde kaldirmayl karartaIirmitir.

bulunan MaslLlmaniarla bir?ok

Cenaze merasimine Newyork ve ciyanrtda arkiyat?llar ve hatta muhtelif vesilelerle ark

Abdiiikerim Efendi'iiin Seylan'dan hammina gonderdigi mizacim ve irtini.io bulundugu artlan aksettiren bir mektup.

mernleketlerinde va hassaten Tiirkiye'de vazife gorrnQ clan bir^ok Amerikali

ve Avrupali

ilsri

gulen zevai da katilmislardir.

Merhum eh2ade Ikamet

Pir

et-

na^inin Arap memlekellertne .gfinderilmesinuzira bugOnku vatanin orasi oldugunu bu sebebla New York MOsiiimanlarmdan bunu talep etmesini" diley-

mekts bulundugu Kartayl otelinde vefat

manti Konsoloslugu'nun sabik sekreteri

etmitir. Elinde

-Newyork'daki Os-

en

bir

mektup ve yanm da da

tntihar

etmek

icin

kuliandigi saniian bir

tabanca

Sah

Bey'e hitaben yazilmi? ve

bulunmtitur.

322

KADIR MISIROGLU
Her
iki taral'm

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
da
asli

323

olraak vaadindc bulunmustardi. 152

giizel lakdir

maksadim pek
itc, Ja-

cden Schziide Abdulkerim Efendi, girisecegi

devlcti destekleyen garib (yabanci) bir

adarm asla sevmeyiz!. Biz

Bizce muhim olan

inaniyoruz

ki,

poolan arkasina almanin daha muvafik olacagun hesab ederck ijnee Hindisian'a

M. Keraal

buliin Tiirklerin lidcridir.

O'nim

sozleridir!. 153

oradan

da Japonya'ya

gilmis,

gerckli

anlasma ve
Rus ve

gciiiismclcrdcn sonra harekelin

Ja|)on
lialkui

basma

gecmistir. Ancak, Cin,

propagandalanoin hasil

cltigi

kansikhklari bcrlaraf ederck, yerli

sirada anavalan Turkleri de biri tnkilapeilar ve digeri de tarih ve din suuruna bagli !ekamiilculer olarak ikiye aynlmis bulunuyor-

bhligini saglamak kolay degildi. Gcrcckten tam Sehzade

iizcre

Abdiilkcrim Efendi'nin Tiirkistan'a gecmck

rak giindcidigi doklor
suallerini su sckildc

bulundugu sirada

mahalli hiikumctin Hlndislan'daki Pcsavcr Schri'ne fcvkaBdc elci ola-

du. Bunlarin birine Kadimciler digerine ise Ceditciler deniliyordu. Yukariya derccdilen bcyanatindan anlasUiyor ki, TOrkislan mahalli hiikumetinin o sirada Delhi'ye gfjnderdigi bu fevkaladc
elci

doktor

Mustafa Ali Bey, Bcrlin'de cikan

bir gazetenin

ccvaplandinyordu:

bu
sarkl Tiirkistan'a

Mustafa Ali Bey de memleket dahilindcki cedidciierden biriydi. Ite jartlar dahilinde Turkistan'a gecen Sehzade Abdiilkcrim Efendi,
bir taraflan

Osinanli Sehzadesi

Cemalcddin Efendi'nin

Japonlar'dan da tam bir destek sagliyamamisti.

gideccgi haberi dogru mudur?.

imkanlanyla

bcldcnin

ileri gclenleri ile bir

alakasi

Dogu Turkislan'w 6z Rus, digcr taraftan ise koskoca Cin'e karsi muyerli halki teskilJnlandirarak cetin bir

varmidir?..

vaffakiyel clde

ctmeye elbetle imk3n yoktu.

kisa

Asia!..

CemAleddin Efendi

Buna ragmen
ile

Dclhi'de goriisUim. Benden

rica

zamanda

Kas.gar'a gitmck istedigini ve

elli.

bu hususla kendisine yardim ctmemi

miicadeleyc giriscn Abdulkerim Efendi bir hayli muvaffakiyet elde

etmisti,

Ben do
-

kendisinc bunun dogra ve raiimkiin olraadlgini izah ettim.

Ancak

niifusu

on milyona

bile

varmayan askert ve

iktisadl

bakimdan

bir hayli geri kalmis

bulunan

Nicin ?!..
Zira oraya gidisj O'nu

Dogu

Turkistan'in miitevazi

gasaliga sebep olur.

Maniac ile tulmayanlar arasinda karAynca Sehzade oraya gidcrse, padisahligini ilan ettaraf yani Cumhuriyetcilerle saltanatcilar

imkanlanyla ne yapilabiiirdi? Nihayet bitip tukenmek bilmeyen deniz dalgalari gibi Saldino! gin kuvvetleri karsismda emrindeki derme calma
birlikleri rica'te
giiciilkle

mck isleycecktir. BOylece iki

bir haldir,

mecbur kalan Sehzade Abdiilkerim Efendi camni

mecbu-

kurtararak Amerika'ya siyasi miilteci olarak yerlesmek

arasinda kargasalik cikacakur.

Bu da ark! Turkistan

icin vebali

mucip

degerfi
etti:

riyctinde kaldi. Burada dehsetli bir fakr-u zaruret i ? inde bikes kalan bu Sehzade 3 Agustos 1935 tarihindc New-York'ta ikamet etraekte

Sonra soyle devam

Tiirkistan

Cumhuriyet Hiikumeti

ise

GSzl Mustafa Kemal'in

bulundugu otelde intihar ederek hayata veda eylemitir. Bir musliiman memlekete nakledilerek defnedilmesini vasiyet etmis. olmasma ragmen maalesef-

yolu istikametinde bir siyaset takip etmek istemektedir.

mezan

haia

New

York'tadir.

Ancak bu

intihar vakasi'biraz

mejkuktur.
Diyorlar
ki;

Yanmda

Sehzade Abdiilkerim simdi Japonya'dadir. Acaba

Sultan Abdiilhamid

Saiki Tiirkistan'a gitmeye niyet edecek midir?.

Efendi'nin halen Paris'te yasayan ogln

takip edilmektediydi.

Han'm oglu Abdulkadir Orhan Efendi vardi. Efendi

Sehzade Abdiilkerim'in

Tiirkistan'a gitmesi
ise,

demek memleketboyle yabanci

bir

imizde Japon nijfuzunu artirmak demektir. Biz

152
-

Orhan Efendi sigara almak maksadiyla oteldcn bes dakika kadar aynlmiti. Iste her ne olduysa bu esnada olmustu. DondugUnde O'nu Ol u bulmujtu. Tabancasi elinde olan Abdulkerim
153
-

a.y.

En

Nehar, Beyrut

20/21 Mayis 1934.

324

KADIR MISIROGLU
intiliar

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
mi

32.

Efendi kanlar icinde yatiyordu. Acaba Efcndi hakikaten

etmij, yoksa ie bu siis

mu

vcrilmigti?

Bunu

tayin -bugiin icin-

inadrndan vaz geccrek torunlanni yamna atmamigtir, Qocuklanm bagnna tag basaiak buyiiten Nimet Hanimi da yiiziine kabul etmemistir.

iinkansizdirL.

Bu gun Allahin

llitfu

inayetiyle bu cocuklann ikisi de

ehzade Aodiilkerim Efcndi, Dogu Tiirkistan'a giderken Harun ve Diindar admdaki cigcrparelerlni ccfakar zevccsi Nimet
llanim'la yakinlanndan Nizameddin Bey'c birakmigu. Kcndisinin hazin vcfanndan soma ancak iki yd data hayalta kalan babasi Selim
Efcndi, oglunun feci nkihcline -hie suphesiz- yiircktcn yanmis. fakat

yetimilerdir.

Harun Efendi

evli

ve

iki

cocuk

sahibidir.

Cocuklannm

biri

(Tiirkiye'ye geldiklerinde) onbir

yasmdaki Orhan Efendi, digeri de

heniiz bir yagina basmamis. oian

Nurhan

Sultam'dir.

Bu

degerli

jehzade

Temmuz

1974'te aile cfradiyle birlikic tstanbul'a gclmis. bir

miiddet kaldiklan sonra tekrar am'a donmuliir. Bilahare

isjerini tasfiyc

oradaki
iki yas.

cderek gelip vatamna yerlcsmistir. Kendisinden

kiiciik oian

Diindar Efendi de amda resmi

bir fabrikada m'iidurluk

yapmaktadir. Evli ve cocuksuzdur.

VE DIGERLERl

Osmanogullan'mn gurbette gecen e 1 1 i yillik drafn lam ve miikemmel bir surette yazmak -evvelce de ifade etmis. oldugumuz gibi- imkansizdir. Zira, bir kere gerccklerin bijyiik bir kismi
larint

hemen hemen
mandan
a s
bir

herkesin lam minasiyla mechuludiir. Bilinebilenlcr.umkatre

bile degUdir.

Bunun da sebebi sudun ogunun

vatanlanndan kovulduktan sonra,

meslegi yurt dijinda para kazanmaya ve gecim saglamaya yaramayan

ke

1 i

oian

bu

asil insanlar,

bagirlanna

tag

basarak yasamistar ve icinde kivrandiklan binbiriaciayi

mutlak bir nisyana gbmmusterdir.

Aynca unu da
asil

belirtmek yerinde oiur ki, aslinda her birinin gmbet

tekil

serencami hailevi (dramalik) bir roman

edecek kadar

genis.

oian bu

insanlann cektikleri sikindyi ve duyduklan izdirabi hakkiyle tasvir

iiakli

de miimkun degildir. Bilinebilenlerin

de hie suphesiz

asil

gerceklere kiyasen son derece eksik ve soniiktiir.

Bunu

boylece, tespit
te-

Abdulkerim Efendi'nin ogju Harun Efendi oglu Orhan Efendi ile Tiirkiye'de - Istanbul 20 Tammuz 1974 -

etdkten sonra kabul etmck gerektir

ki,

bizim birer misal kabilinden

mas

ettiklerimizin hakkiyle

yazdmasi halinde

bile orlaya bir kac cildlik

326
bir cser cikabilirdi.

KADIR MISIROGLU
Fatal
biz,

OSMANOSUUAWNIN DRAMI
ragin mahsulu
idi.

327

meseleyi derti loplu bir did idnde hiiiasa

clbcticki

etmek

istcdik.

Osmano{uBanndan

rckcn bircok kiymelli sahsiyyel vardir.

kisaca (etnas cderck bu balisc bit son

tstc

daha Uzerindc durulmasi gebunlardan bir ikisine daha

istiyoruz.

Yabaiici Olkelerde Olraek istemiyorduk. Sucsuz ola-

rak vatandan kovuluyorduk.

Bu ne kadar aci

idi.

vcrmck

Biz,

Avrupa

prcnsesleri gibi yetistirilmi,

hayatm nc oldugunu

ABDIILKADIR RFENDI
oglu olan Schzade Abdiilkadir Kfcndi dc Osmanogullan ailesinin yurl disma sUrtllmcsindcn sonra
Sultan ikinci Abdiilhamki

gorcn; bilen insanlar da degildik. Ustelik scrvelimiz de yoktu.

Yegane

inalimiz, miilkumiiz, yaijadigumz evlerden ibaretti. Millctimizin bizc

bahsctligi, elimize
liayir

Han'm

gecen maasjarla betidegSmmiza bakmis., kalanim

bazi siyasi sebcplerle Bulgarislan'a gecip Sofya'ya ycrlesen Abdiilkadir Efend. o tilgUdc bir zararete surfiklenmistir ki,

uzun zaman Budapcste'dc ikamcl clmisli. Fcvkaliklc bir muzik lahsili gijrmiis bulunan ehzadc Abdiilkadir Kfendi, burada Mill! Orkes(ra'ya girerek hayatim kemamyla kazanmistir. Fakat daha sonra

iskrinc sarfecmistik. tnsanliga krymet veriyor, paraya asla tamah

etmiyorduk. Boyle g6rmu, boyle yasamisuk. Jiradi ecnebi diyarmda

yersiz, yurtsuz nc yapacaktik?

Encamimiz ne
ibaretti.

olacakti?

Yegane

giinahimiz Hancdan azasi olmaktan

Yol hazirhgimizi yapmak

gibi isjeri

icin eviraizin kapisini aciyor,

olan

kemamm

brie

yegane salmak raccburiyetinde kalm.stir.

gitciigi

gcdm

vasitasi

cyamizi harac mezat saliyorduk. Tabii,

mevcud hem acelemizden, hem de bu

sa-

II.

Cihan Har-

bi'ndc ise bir

hava hiicumu sirasmda

bilmedigimizden hie bir zaman hakiki degerleriylc

ile

malizende kalbi sikisarak

hayata veda etmistir.

lamiyorduk. Topladrgimiz para

bizim gibi coluk cocuk sahibi olanlar

kac

yil

yasayabilirdi?

AYSE SULTAN
Yurt disinda binbir izdirap ceken Osmanogullan'ndan
biri

de Sultan
gurbelte

Abdulhamid

Han'in

Iclzi

Ay S e Sultandir. Kendisi

cektiklerini joyle anlalmaktadir:

... Nihayel Altinci Mehmedin gitmesiyte Abdiilmecid Efendi'mn Hilafet'e gecmesi vuku buldu. Halite, Hanedan'm erkek, kadui

yasjan idnde vatani tcrkettik. O zaman biiyiik 12, ikinci oglum Osman Nami 6 yasmda ve en oglum Abdulhamid Rauf 2 yasmda idiler. Bu cocuklari buyiitmsk, yetistirmek kolay mi idi? Bu gugliikleri idrak eden ananin kalbi kan aglamaz mi idi?
tstc

bu halde,

giiz

oglum

Omer Nam!

kiiciik

Zcvcim
susunda

Mehmed

Ali

Rauf

Bey'Ie birlikte duiinduk.

Gitmek

ipin

gent, 'bliyar biitun azisini

bir

Dolmabahce Sarayi'na davet ederek

bijyiik

bize en elverijli yerin Fransa olduguna kanaat getirdik. Bir kere, dil huglicliik

aksam
ilk

ziyafeli vermisti.

Hep

birlikte

yemek yemistik. Tarihimizde

ilk

cekmiyecektik. Qocuklanma da

iyi bir tahsil

ve terbiye

defa gortiluyordu. Megcr bu ziyifct cakmis. Oteden beri menu loplamak

hattrasi olan

bu

oldugu gibi son da oh-

verecektik, Artik

bundan sonra elimizde olan krymetli evlatlarimizdan

meraklisi oldugumdan o gecenin menii kollcksiyonumda mahfuzdur.

hie hos degildir.

bajka hif bir sey diisUnmiyecektik. Kendimizi her mahrDmiyete alitrracak, yalmz bu cocuklar icin yasiyacaktik.

Bundan sonra gecen gunlerimiz de

korktugumuz
giinler gelip calmisti.

felaket gelecegini diisiiniiyor, taiihimizc

Her an baimiza aghyordum. Heyhat! Nihayel

Bu

dii^unceyle Fransa'ya dogru yola pktik. Elimize biner lira yol

masrafimizi vcrmijler, eyalanmizi da gecirtmeye miisaade etmislerdi.

Memlekcti, sevgili vatani terkctmeye

Tilrkiye'iiin

Dogruca

Paris'e gidip

Keyres Oteli'no

yerlesiik.

O sirada Paris'te
elverijli ev,

1924
yahut

mccbur olmustuk. Hangi diyarlara gidecektik? Biz

Olimpiyat oyunlan yapiimakta oldugundan kesemize

tasindan, topragindan yaratilmistik. Cesetlerimiz, kemiklerimiz o top-

barmacak

bir yer

bulmak pek

giictu.

328

KADIR MISIROGLU
Fransizlar bize nezaket vc kolayhk goslcriyorlardi.

OSMANOgULLARI'NIN DRAMI
Bundan
dolayi

329

Miisliiman Araplar tarafindan

Camide

namazr kihnarak Bobini'deki

Fransizlara miilcsckkirim. Zcvcim, Fransa'yi

siii

iyi tnnirdi.

Cacuklann tab
ola-

islam mezarhgi'na gomiilmc miisaadesi vcriidi.

Tijrklere

Bu

yiizden Bobini'de

vc ilaha rahat yasamamiz

icin

banliyodc bir ev tutraak uygim

mahsus ayn

bir ycr

dc aynlmis. oldu. Zevcim simdi haia orada

cagmi.dLisUndii. Talih cscri olarak Versay civannda, Viroftedc

kiiciik,

yatmaktadrr. Allah gani gani rahmct cylesin!...

her cihellcn bize elvcrisli bir cv kiraladik. Fransa'ya gclisimizin on

ziuci giinii oraya tasuup ycrlcslik. Biiyiik

scki-

Zcvcimden sonra
teseili vcrici

biitiin yiik

iizerimde kalmisb. Hayat arkadasimin

oglum Omer'i derhal mcktebe

yardinuni kaybctmistim. ikinci Cihan Harbi'nin arifesinde

biitiin

yazdirmaya muvalTak olduk. Versay'da Hcich Lisesi'nc kaydcltirdik.

Digcr ogullarm hcniiz
kiiciik

bulunuyorduk. Simdi

kuvvclimi ikinci oglum Osman'in tabsilinc

olduk Ian icin vakil Icri vardi,

vcrmigtim. Zira iicuncu oglum Abdiilbamid Rauf, malul bir cocuklu.

Paris gibi bir sclurdc cvlfu yctislirmek

pek kolay

tlcgildir. Sirasi ile

Bu

zavalh yavrunun maluliyeti benim hayatimin en bedbaht

tarafidrr.

her cgicnccdcn istifadc cdcbilirtcrdi. Fakat mfltedil kalmaya mccburdular.

Bdylccc yasayip giderken ikinci Harb basladl. Simdi yollar kapanmis. feiakei biisbiitun gelip catmisti. Biiyiik

Fransa'da tamdigimiz birkac

iyi

ailcnin cocuklanyla arkadaslik edc-

oglum

Omer

cahsip

ccklcr, biz dc onlarla

mc|gul olacaklik. Fransalda yasayip da onun

bayatim kazanarak bana para gbndcriyordu. Fakat yollar kapainnca bun-

san'at ve kiilturiindcn isiiiadc

etmemck oiamazdi, Oocuklar

da, biz dc

dan mahrum kaldim. Simdi nc yapacaktik? Oglum

Osman,

heniiz

on

elbel bunlari gcSrccck, laytlalanacaktik.

iste

sekizindc bulunuyor, tahsilini lamamlamasi icin daha bir miiddet

mek-

bu

sOrctlc

focuklannuzi

biiyuiiiik.

Oglum Omer
yazddi.

sesi'ni bilirdi. Paris

Hukuk
idi.

Fakiillcsi'iie

nibayct Hoch LiKamil Pasa'nin oglu

tebe gitmesi icab ediyordu. Abdiilhamid ise mirhll ve basta

fclaketin icinden nasil kurtulacaktik?

idi.

Bu

Mirliva Said Paja'nin

km Saadet Hanim'Iacvlcndi.
Omer,
Bcyrut'ta calrsma
biiyiik

Saadet Hannn
alilrji.

Eldc avueta ktnnti,

dokiintii

ne buldumsa, ne kalmissa bir miiddet

oglumun halazadcsi

hayalma

onlari satmakla gecindik. Fakat

yaztst ile

bu da kafi gelmiyordu. Bir zaman

cl-

Birkac zaman sonra

biraderimiz

Mehmed

Selim Efen-

innallahe ma'ssabirin (Allah sabirblarla beraberdir!)

di'nin Bcyrin'ia oldiigiinii habcr alarak yeni bir aci

daha duydum. Aikiiciik

irti-

yazilmis bir lcvhayi kopya ederck, bir dc tugralar yaparak satmakla vakit
gecirdim. Giindiizleri bunlari hazirbyordum. Aksamlari
lince

lemizin kiymetii buyiigiinii kaybetmistik. Biraz sonra sevgili

Osman

eve gegitti.

hemsirem Refia Sultan da gene denilebilccck

hal
etti.

bir yasla Bcyrut'ta

iiziintiilcrle

buntan Kttmak

icin

ahp sokaga cikiyordu. Bir miiddet dc boyle

pulkua met^tkli
iditn.

Bu da booi

biisbiitun rac'yus etti. iste

bu

dilhun iken

Ben gene yasimdan

beri

Esasb

surette pul kollek-

hayat arkadasim, aziz ve sevgili zevcim Mehmed Ali Rauf Bey'i dc kaybetmeklc nc kadar bedbaht ve bikes kaldigimizi hakkiyla yazmaktan
acizim. Hanedana
tine

siyonu yapiyordum. Bir ahbabima bir giin bunn sbylemistim,

halimi bildi garden imdi satarsan
iyi

O ahbab,

para eder, r^zi mism? diye sorbir

mensup

zevattan Paris'te ilk defa

ijlen,

valan hasrc-

musm. Derhal kabul

ettim. Bir

gun Suriyeli

gen?

getirdi.

Koileksiyo-

kurban giden, maalesef kiymetii zevcim ohnustu. Bundan duy dugum elem ve kederin derecesini nasil yazacagimi bilemiyorum.
Paris'teki

numu

gosterdim. Birmilyon franga alacagrni sbyledi. Derhal razioldum.

piirayt

Kolleksiyonumu yerip

aldtgim

zaman gbzlerimden bilSihtiyar

C3miye

gittigimiz

goriisurduk. Bilgin vc

muhterem

zaman Fas Veziri Ben Gabrit'Ic bir zam. Bu zat imdadima yetisti.

yaslar bosandi. Bu, bende yrllardan beri bir mcraktt.

Bu

kiidar

esya

satmilim. Kiymetii elmaslanmi bile satminm. Higbiri icin gbz

yaslanm

Esirain bir miisliiman olarak techiz ve tekiTni yaptrrdigim icin Tiirk bay-

akmamisti. Fakat pullara cok

fetmistim. Erdrler

emek

vermitim. Saaderimi, girnlerimi sar-

ragma

sardirarak

Camie

naklcttirdim. Virofle'deki Fransiz ahbab

buimak

icin giinJerce calimitim,

Bunlari toplaniak

larimiz, polislcr ve itfaiye heyeti

cenaze merasimine

istirak ettilcr.

330
icin

KADIR MISIROGLU
cok ugrasmisHm.
I119

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
bir

331

Iste

bu kadar cmek vcrdigim

gey elimden

gi-

Osman

Pasa'nin matbu birer porlrclcri asihyordu.

diyordu. Lftkin

olmazsa eviailartmi kurtanyordum.

tersinc cevrilmis. ve iizerine gazete serilmis, bir

Divamn bag ucunda meyva sandigim masa

sormaya

Iste alti yilhk savaja,

bu para

ile

gecirdik. Karaborsadan

ckmpk

olarak kullanmakta bulundugu anlasdiyordu. Kendisine bir sey

al-

maya

bile

muvaffak olmustak. Cok

siikiir

Allah yardimimtzu yclismisti.

yiirek

dayanmazdi. Bizim ziyaretimizden azbir miidded sonra kalmakta

-

Ikinci

Cihan Harbi sirastnda kardejim

Ahmed

oldugu bu han odasinda

kimbilir nasil?- vefat etmi$, cenazesi Bclc-

Kfcndi

bir Iras-

lahfmcdc BldB. O'nu takip cden giinlerin birindc do kardejim Abdiilkadir Efendi'nin Bulgnristan'da bir sigmakta oldugijnii radyodan liaber aldim. Boyle an i liavadislcrin
-'

diyccekakunlmisU,

SADtYE SULTAN
Sultan Abdulhamid Han'in diger bir kizi olan Siidiye Sultan
da ydlardanberi tslanbul'da yasamaktadir.
155 O'nun hayatta olan bu maddi sikmtilar cekmektedir. Bir

Insail iizcrindcki lesirini

dLi5uncbilnsinii',!...

ZEKlYE SULTAN
Sultan

yegane evlMi da cok

bilyiik

Abdulhamid Han'in
bilyiik kizi

hayirsever'in verdigi iki odali kiicucuk bir evde, Cihangir'de tek bajina

kizlarimn bir cogu da erkek kardesjeri

sikuiidar cckmislerdir. Bunlaidan

gibi laliammiilfcrsa
biri

maddi ve maiievi

yasamaktadirl. Artik seksen sekiz yajina varan, gozleri iyi gormeyen,

kulaklari dahi isjllmcyen sin bir giin Blse,

de O'nun en

Zekiye
ile

Sultan'dir. Gazi

Osinan

bu muhterem Sultan Efendi

Allali

gecinden ver-

I'asja'mn oglu

Nurcddin Pasa
Orada

kimsenin haberi olmayacaktir. Bundan

bir miiddet eviki ay-

evlcnmis. bulunan bu Sullan Efendi

Nis'c yerlemi5ii.
Na.51,

vcl, ziyaretine gittimizde

O'nu hasta, yatakta bulmugtuk. Meger

biiyiik bir iniizayaka icinde vefat elmisbr.

tahnid cdilmis. olarak bir kilisede yillarca bekletilmiijtir.

danberi yatiyormus.. Kaldigi apartmammsi evin kapicisimn kticiik kizi ugrayip bir gay veya corba yapip kendisine vermese coktan oliip gidecekmisj...

Maddi

imkasizllklar vc kanuni manlier yuzlinden uzun siircn bu bckleyis. sonunda varana gelirilemeyeu Zekiye Sullan'in ne oldugu ve nereye gomuldugii mechul bulunmaktadir.

cocuk da her zaman ve muntazam ugramiyormugL.

Ziyaretimize sevinen Sultan Efendi:

Onun Fatma Aliye Hammsuitan admda

odasmda oturuyordu. Kendisini
diizelirse anncsinin cenazesini

bir kizi vardi. tslanbul'da

Tunel Basnidaki Narmanli Yurdu'nda karanhk, havasiz bir bekar

ziySret eltigimizde

Maddi

- Simdi biri gelip de yann blecegimi soylese ve bu sOziin dogru oldugunu bilsem, neyim varsa kendisine miijde olarak vcririm!... demiti. Dustiniinuz urada burnumuzun dibinde, koskoca Sultan

vaziyeti

valana getirecegini soylcmisti.

O bunu-

Abdulhamid

Han'in hayattaki tek evlMi ne lzdiraph

da bu

giinler

sciyledigl

zaman Zekiye Sultan

geciriyordu ki, bOyle komisabiliyordu. Sultan

Abdulhamid Han'i
fiiciadan

vefat edeli otuz seneyi gecmis. bulu-

nuyordu. Belki de kilise idarecilerince coktan bir tarafa kaldinlip

atilmifti.

dillerinden dii$iirmeyen bizler gibi sozde rniislumanlar

habersiz rahat ve huzur icinde yagayabiliyorduk!...

Fatma Aliye

Hamm

Sultan'in kendisi

de pek cok maddi sikum

Bugiin, kendisini rahat edebilecegi bir aile

yamna nakletmek

istiyor

cekmisti. Ziyaret eltigimizde odasinda bizi buyur edecek bir tek sandal-

ve fakat -maaiesef- boyle bir

Stile

bulamiyoruz. O'nu babasinin

yesi bile yoktu^ Bir kosede iizerine tertiplice bir asker battaniyesi serilmis. bir

yaptirdi|t Dar(l5afaka'ya yerlestirmek arzusuyla

155
-

bu miiessesenin

veil

divan vardi. Duvarlarda Sultan

a.g.e. sh.

Abdulhamid Han'la Gazi

Bu muhterem
1

Sultan Efendi hakkinda malumal edjnmek isteyenler O'nun

lstanbul'da

%6 yilmda bastlmi| IIayattmin aci ve tatii giinleri isimli hatiratina bakabibasinidan azbir mijddet sonra vefat
etinistir)

154- Ayc Osmanoglu

220 vd.

lil'Ier.(Bu eserin birinci

332
labialli miidiirii

KADIR MISIROSLU

OSMANOSULLARI'NIN DRAM
degil; karsjsmdaki kigi

333

Hilmi Sencr Sky bizzat kaldigi eve gitmijse de Sultan Efcndi, bu tekliften son dercco de miileessir olmustar. Allah bilir, ama
jurada belki de pek a?, bir orerii kalmis. olan bu Sultan Efendi'yi yamna aup O'na yalmzlik acisjm unuttaracak ve bliirken basmda Kui'an okuyup agzma bir damla su verebilccek bir tek mUsliiman Silenin bulun-

Rus Prensi Volkonski...(Bols,evik

thtilaH

sirasmda Varengel'in ordusu Turkiye'ye geldi. Tiirkler bunlara kucak

acti.

istanbul'a doldular, cadirlarda kaldilar. Iclerinde

vai'di.)

Turk ve

Miislumanlar da

Voikonski o zaman

babami tstanbul'da
bu yardimian unut-

maraasi eidden

tammi. Babamin cok yardimi dokunmu$.

Adam

[eesslife sa'yajidir.

mami. Bahama denizin kenarmda

tie

aradigmi soruyor.

Babam da du-

BEVZADE FETHt SAM!

Sultan Abdulhainid Han'in kiz kardc?i

rumu
Sttltan'in to-

anlatiyor."0

zaman sen

tstanbul'da sokakta kalmitm, imdi de

Mediha

ben burada sokakta kaldim." diyerek durumunu izab cdiyor.

runu Bey/ade Fethi Sarai de yurt disma cikarilanhudandi. Bu vakur vc gimlii Islam vc Turklfik aski ilc yauan beyzade o glinleri sbyle
anlatiyor:
,

Prens hemen yakinda bir bo

villasi

oldugunu gidip oturabiddersiniz" diyor.

lecegimizi soyltiyor! "Paraniz oldugu

Diiunccli ve iizgiin giden

zaman kirasim

Takvimlcr 22 Eylul 1922'

ci'dcu Irene bindi.gitti.

yi gasteriyordu. Ferid Pasa SirkeBijyukanncm Mediha Suttan "Kocami

gitti.

babam giile giile geri geldi. Dona kalmisuk, babam yoksa akhni mi yitiriyor diyc.Durumu ogrenince saskinhgimiz bir kat daha artiyor. Allah'in kudretine bak!..0, daima darda kalamn
yamndadir!.. Oturacagimiz ev Kralice Victoria'mn Monton'a geldigi

birakfnam, nercye giderse ben de giderim" diye birlikte "Ahali bu adami (I)amad Ferid Pasa'yi) parcalar filan

Pederim

ben de yanmda
Biz de ba-

zaman

kaldigi villanm ta kendisi.

bulunayim

bari

anhemi kurtaraim bclki" dedi ve yola

cikti.

bamla

birlikte yola koyulduk. tngiliz posta geinisi ile seyahat edcceklik. tslanbul'dan cikarken Malta'ya gitmeyi dlisunmuyorduk. Oemici 100

Ayni sekilde

ikinci defa evsiz kaliimiz oldu.

Bu

defa da Azerbey-

can'h Setimzade

Muhsin Bey

ayni yerde babami gormti.

Onun

ingiliz lirasi istedi. Biitiin aile icin.

sindi.

Yari yolda parasiz kalacagimiz keAvrupa'ya kadar gidcrsck melcleksiz kalacagiz. Malla'ya inmeye
Malta'dan

evinde de bir bucuk sene oturduk. Bunlari nasil izah edersin. Bunlar
tes&dufi olamaz. Bir kudretin, bir hikmetin neticesi

oldugundan ilphe
iki

kai-ar verdik. li'ye gectik.

Andrea Doria

isirali

flalyan

Vapuru

ile

Napo-

cdemeyiz. Duiinun yabanci bir memlekette bir bakkal bize

bucuk

Ferid Pasa ve babamin annesi Mediha Sultan Monton'da indilcr. Biz de Manton'a giltik. Villa Faraldo diye bir evde otur-
duk.

sene erzak verdi. Kredili olarak, para almadi. Kazandikca bdedik. Kasap bize be sene para almadan ct verdi.
lah'in

O cekilmez yillar hep bOyle Al-

yardim ve inayetiyle gecti

gitti....

Sultan Valiideddin'in San Remo'ya gelmesi Uzerine ailece ViIB Noel'c yerlesm ve Vahideddin'in vefatina kadar orda kalan Smi ailesinin daha sonrald hayatlanm Fethi Sami Bey soyle anlalmaktadir:
Villa
bekledi,

Ne Fransa'da ne de
ftalyan,

ingilterc'de hie

kimsenin teb'asina girmedik.

Ne

ne Fransiz, ne de

Ingiliz hie birisinin vatandai

olmadik, pasa-

Riaymond diye

bir

evde oturuyoruz.

Adam

bizden

iic

ay kira

ama nerden verelim, veremedik. Ejyalanmizi topladik, bavullanmizi hazirladik, nereye gidecegimizide bilmiyoruz. Babam gidiyor denizin kenarmda bir bank bulup oturuyor. Caresizlik icinde diisunurken omuzuna bir el dokunuyor. Dbniip bakiyor;
sasmamak ekte

portunu almadik.

Zaman zaman kulagirmza

geliyordu "yarisi Ingiliz

oldu, yansi Fransiz" diye. Utanmiyorlar, Tiirkiyc bize yasak oldugu

icin

kaldigimiz ulkenin verdigi hiivviyet kartim tasraak zorunda kaldik.

Allah'a ukiir. Vatansizlara verilen

Ama hicbirinin teb'asina girmedik.

"Haymados"

hiivviyet kartim taidik.>>

334

KADIR MISIR06LU
Beyzade Fethi Saminin
anlattiklan bir kac cild

roman olacak

dcrecede
iiilcsinin

genis,

ve cazib...Babasi Prens Sami Bey ve kalabahk

ki yiirek dayan-

Avrupa maccrasinda byle acikh sahncler va*

maz.
Ailc'nin Rumcli Hisan'nda "Balla

Limani Sarayi" da (imdiki Keiizere bin

mik Vcrern Hastahfmcsi)

dahil

olmak

doniim uzcrindc ahsi

miilkleri var, Fakat burasi

kapanm

ulindo kalmisju. Kctidilcri

Mon-

lon'da (Fransa) otururkcn bir Kibnsh'ya bir parscl arsa satmisjardir.

Boylcce ellennc
Preils

bir miklar para

gccmcc

ingilicre yc gitmisjcrdir Zira

Sami Bey "Musul

Petrolleri"

ilc

ugrasligindan bu mes'clenin

lakibi iyin ingilterc'dc

oturmnyi dalia uygun ganntislcnlir.

Bir tniiddet sonra ellerindeki para bilmi vc yine ac kalm inlaid ir.
sebcple Londra'dan di$an gidcn trcnlcrin
toria islasyoini'na gelip bir
ilk

Bu

harekeket noklasi olan Vic-

kcnara kilimlerini scrip olurmular.

Once

kcndilcrini, yolcu sanan polisler bircy dcmcmis, lakiti buradaki ikametleri iki iic giin

suriincc polisler ilgilenmis,

ve durumlarmi ogrcmni.

Kendilermi karakola gbturiip biivviyct lesbitinden sonra her birine

blmeyecek kadar

bir haftalik baglamisjar.

Ancak

"

gavur sadakasi

ile

Bayzade

Fethi

Sami

ibu eserin muellifi Kadir MtsiroglU'

ile

yasayamayacagmi" ifade ederek kizkardesjcri Hatice Sami

clmi.

intihar

(Londra 1985}

Ueyzade Fethi Sami bu

vak'ayi oyle anlatiyor.

"Krz katdeim Hatice bir giin "ben kendimi pencereden atip canima
kiyacagrm. Artik gavurun vcrdigi yardim
ile

Beyzade Fethi Sami, anlatmaya devam ederek diyor

Prof.Degranin "Tarihte gecen hanedanlar" adh
hanedandan babsedecegim

ki:

yaamaya dayanamiyomm.

bir

konferans

Sen

evlisin,

kann var, ama bizim cektigimiz sikintiyi antayamazsm, bbyle

gidiyor" diyordu, Kardeimi ikna

veriyordu. Avrupa'da yelienleri sayiyor ve diyor ki; "imdi size bir

ki

yaamak 90k agrima

-

etmeye gahhm,

on lane dahi yetitirmi, hem de Avrupa'yt

Sen Miisliiman degil misin, bu duunduklcrin Miislirmanhga uyar mi,

-

400 sene

titretmis. bir

hanedandir." Dinleyenlerden cit cikmiyordu. Her-

musliiman hie kendi canma kiyar mi?

diyerek ikna etmeye calium.

tesiri

kesin agzi acik, onu dinliyordu.

"Bu hanedan Osmanhlardir. Asya, Avkit'ada bir imparatorluk kurmulardir,

ilk

Ama
ki...

benim sOylediklerimin pek

olmayacagi endiesini

rupa ve Afrika olmak iizere

tic

taiyordum. Korktugumuz akibetin baimrza gelecegi gtin yakrndi sanBir sabah kardeim Saip'ten telefon geldi. "Acele gel, Hatice ken-

I.Osman'dan Kanuni'ye kadar

on padisah'in hepsi birer dahidir.

Ne b'oyle bir aile,

tanisurip,

ne de bbyle diMleri fikan baka:bir millet var."

cagirdi. Profiisbr ile

dini 7. kattan atti" dedi. Polis raporunda ise kardeim duiip 51mutii.
Oldii
gitti

Mektebin Mudiirii konferansdan sonra beni

akmliktan koltugunun altindaki kitaplar yere

kizcagi, geride bir terligi kalrmsti.

Ne mall ne miilkti giyecegi

Osmanogullarina mensup oldugumu sbyledigi vakit,

dutii.

bile yoktu.

Belki de bir

336
Tiirk'iin

KADIR MISIROSLU
orada oldugunu bilscydi, soylediklerinin yiizdc birini

siiylcmezdi. Fransiz gcnclcri, dojjruyu hakikali bilsin diyc soylcdi. Benin! orada

oldugumu

halicr

vcrmedi diyc diicktbre de kizdi.

AzizokuyucuL.

Bu
Bu

facialar

yazmakla

yfidellerde, valan hasrclinin

Byle bir izduapnr ki;

bitmez!... Osmanli Ailcsi Mensuplan, dayamlmaz Immmasi icinde kiwanmiglante bunu yasayarak taimayan hie bir kimse hak

kiylc lakdir ve lahayyiil cdcmcz! Gcrccktcn

-tarihlcki

Va

a n s e v g

ni

en comcrt kan ve can fcdakarliklariyla- kiibina vanlmazbir surcllc ortaya koymus. ve bunu aildcrinin bir ncvl a 1 a in c t fa r i
i

UQUNCU BOLUM
OSMANOGULLARI'NA KARI SON HACLI TAARRUZU

si gibi nesilden ncsile daima tczayiid cdcr bir laizda tevarus ctmis. bulunan Osmanogullari'mn nasi) bir a y r 1 1 1 k a c i s i laldklarini hakkiyle his vc idrak edcbilmek icin onlardan biri olmak sartlir! Zira, bu

ka

gayrin asla tahayyiil cdcbileccgi bir keyfiyct degildir.

Ancak yukardan

beri anlalilaniar gostermcktedir ki,

Osman-

Osmanogullan'm
deiikligin
Tiirk basiiu da

vatan lanna kavuturacak bir kanuni

ogullan'nm pck cogu, bu dehscdi vatan hasretinin lzdirabi yclmiyormu? gibi, bir de tahammiil edilmcz derecede korkunc bir fakru zartirer ve
sefalet i?inde cirpunruslardir.
cllikleri

mevzuubahs

cdildigi

ve

bunun
bir

gergeklegebilecegine dair kuvvetli umidler belirdigi sirada,

O derecede ki; bunlardan bazilan IcvSrus melin imana ragmen- kendi cllcriyle aziz canlanna kiyraayr -bir
intihara

bu mes'eleye bigane kalmarm

156

cok

degerli makalc yazihp yayinlanmiti. ayan-i memnuniyettir ki,

bu

nevt kurtulus yolu olarak-

mecbur

yazilann
kalmisUu-dir.

hcmcn hem en

hepsi de onlarm Iehinde

idi.

Bu

blikmiia bir tek

istisnasi vardi.

Bir zamanlar kundaklanna kari gogusleri madalyali gazt miisMerin

O da Hiirriyet Gazetesi'ridc Osmanogullari'mn

Ayagh
1

durdugu, bu Tiirk ve Islam tarihinin en biiyiik ve en gerefli ailesilun binbir naz-u niyaz ile biiyiitiilmus evlatlanmn, kara, kapkara ve
bile selSraa

156

Bunlardan bizim gorebitdiklerimiz junlardir: Ergiin Coze -Osmanogullan

-

Eirafmdaki Demi rperde. (Terciiman 9 Mart 1974) Miinevvr

tnuy'or.

Hachkr DurNisan
1

soguk oliime

bir kurtulus. caYesi olarak

kucak acmalanm

intac

eden ce-

(Yeni Asya 7 Nisan 1974)

-

Son Osmanlilar (Hayat Mccmuasi

974

ta-

hennemt mirabi hakkiyla

burada son veriyor ve
kojturdugu

tasvir imkansizdir.
sizi

Bu bakimdan, bu bahse
kendi vicdanmizla

tihli niisha)

Rasiin Cinisli
-

Osmanogullan vc Tekliftcn ^lkanlati Sekizinci Madde

onlann yuzyillarca zaferden zafere

(Ortadogu 27 Nisan 1974)

Ilgar

Muradoglu (Miincwcr Aya|h)

-

Osmanhya Son
-

biiyiik Tiirk Milleri'nden bir ferd olarak

Oyun

(BabiSlide Sabah 22

23 ve 27 Nisan 1974)

Mtiammer Taylak
3-8

Osmanli
-

basbasa birakiyoruz!..

H2nedani'r>a Reva" GoriiJen

Btit-han l-'clek
-

Au ve

Hukuk

Diji

Muamclc (Ortadogu
-

Mayis 1974)
-

Osmanli Hanedam (Milliyo: 4 Mayis 1974)

Yilthrim Zercii
-

Os-

manli Hanedaru'nin Yurda

D6nmc Hakkt (Qrtadogw

1 1

Mayis 1974)

E. Giingor

Os-

mancyullari Af mi istlyorlamiig. (Ortadogu 26 Nisan 1974) Nitiad SSnil Banairis Osraanogullan'tia Dsir

(Mcydau Mco. 14.5.1974) ve

gc^-.ri ya^ilar.

nihaye:t

hizim MiSlT Gazcte'de Bir

Tarih?i iniatsiyla ns^migiiniz baiisi

338

KADIR MISIROSLU

OSMANO&UUARTNIN DRAMI

339

Son
ysu
gizli

Oyou sericvhasi ve Nuyan

dbkmek

Yigit imzasiyla nesrcdilen

Ta

Aratirma olarak lavsif ve takdim olunmaktadir.

tarih

scrisidir.

Ancak bu yazilar <> kadar accmice sahnelenmisHr ki; guya kalmig bir hakikat ispat ediliyormus. gibi ortaya afilan iddialann
-adeta- imkansizdir.

Halbuki bugun

de

iideta bir laboratuar ilmi haline gelmistir.

Onun
ispat

da gercekleri ortaya eikarmak

usulleri vardir.

icin

kendinc mahsus bir takim

yanlilarmi sayip

Bu

scbepledir ki, biz,

okuyucularimizin sabntanni tiikctmemck ve kiymetli vakitlerini israf ct-

mcmck

ipin

bunlardan sadece chemmiyetli gorduklerimize temas

Kisaca soylemek gerekirse, ele gecen vesikalarin sihhat derecelerini

aragtinnak ve bu vesikaiari icabinda bakalanyla mukaycse ve kontrol

edccegiz. Kiymct hukumlerindcki hatalar bir tarafa, ilmt ve tarihi bfltimdan pekcok yanlis ilitiva edcn bu tefrikanin ortaya cikmasinaamil olan gcrcek saik ve scbeplcri de okuyucularimizin ferasctlerine havale eden ima ve isOreUerle elc alacagiz. MaJiud tefrikanin dafia kimlerin

etmek

gibi prensiplere riayct ctmeksizin sihhalli bir

arasbrma yapilamaz.

uradan vcya buradan ele gecmis, herhangi bir vcsikayi katl telakki ederck isc koyulmak ve sadece bunlarla ihticac etmek arasunciyi cok defa
yanlis. neticelere goturiir.

Hanedan mensubu

sayilabilccegini bile bilmeycn ve ismiyle bir ermeni

Hele bu vesikalar, habcr kaynaklari meskuk ve

oldugu intibami uyandiran bu acemi ara$ttricisinm bir takim diizme ajan raporianm tariho mesned olacak ciddi vssikatomug gibi gbstcrmck istemcsindcki garabet ve cehalcti tebfiruz ettirmedcn Once mes'elcyi tarih

-bilhassa- kontrol

imkanindan mahrum bir takim ajan raporlan olursa,

onlara sadece bir ihtimal belirtmekten bteye chemmiyet atfetmek

iinkSnsizdir.

ilmi

bakimdan ve herseydcn once u s U

itibariyle cle

almak

isliyoruz.

Ustelik bu raporlar, bir vcsika olarak telakki olunsalar bile, bunlar,

mulitevalariyla ilzam

olunmak

istenen kimselerden sSdir olmadiklan ci-

USUL

helle ancak bir ncvi hukuktaki

:

beyyine baIangici gibi kasakathklarla agikar bulunan

bul olunabilirler. tleride goriilecegi iizere acemi bir aratmci oldugu

Mahud tefrikanin balamasindan

zalanan bir yazida: Gazetecinin

bit giin evvcl gazetcnin adiyla im-

yazilanmn muhteva^mdaki
Yigit Ingiliz Entellicans'ina

cesjtli

Nuyan

asil

bdcvi habcr bulmaktir. Ancak

olaylan okuyucuya
ilel-

mensup casuslann tanzim

ettikleri raportar-

haber her zaman tekrar

raek degildir.

ettigitniz gibi gtinluk

dan bu EnteUicans hakkinda degil de Osmanlilar hakkmda son derecede

garip hukiimler Qikarmaktadir,

Bugunim

gazeiccisi, artik olaylaii derinligine, genishgine

incclcyebilen, bilinmeyenleri ortaya cikarabilen, gcrekirse hatta" tarihi kanstiran, olaylaii, kuflenmi, gizli belgelerden, tozlu arsjvlerden sdkebilen adamdir,

Bu
sakim

siiretle

gercek bir arasHncimn hie bir

zaman bavurmayacagi
kiigiik

bir yol tutmutur,

Gercckten dercedilen vesikalar arasinda Os-

majih Hanedam'na mensup herhangi bir kimseden sMir olmu en

bir vesika

Londra tcmsilcimiz Nuyan Yigit,

kari hazirlanmi, fakat

itc

bunu

yapti.

Buyiik Atatiirk'e

mevcut

degildir.

Muhakkak ki; bbyle

buyiik bir iddia ile orel

mechul kalnus, bir suikast tertibim, ars>Ieri inceleye inceleye Ogrendi ve yazdi denilmekte ve muteakiben de bir gun sonra yayinlanacak olan tefrikanin bir hiilasasi verifmektedir. I57
ButakdimdeacikcagoriildugUiizere neredilecegmden bahsedilen OsmanItlar'i n Son Oyunu. isimli tefrika bir nevt
157
-

taya cikilinca, bu iddiayi, itham edilen ahislann

yazilanyla veyahut

da bu derecede katiyyet baheden vesikalarin

delaletiyle ispat gerekirdi.

Adi gecen tefrikada boyle bir eye rastlanifmamaktadir.

Ostelik, vesika diye dercedilen ajan raporlarinda adi gecen sahislann

com da bu
Paa'y a

HSnedan'a mensup

degildir.

Bkz: 14 Nisan 1974

tarihli

Hiimyet Gazetesi'nde yer alan HMrriyetten

;

Gercekten
kars.i

Nuyan

Yigit,

yaziianmn birincisinde guya

tertibi

M. Kemal
Hanedan

Size serlevhali ve Hiirriyct imzali yazi.

plnlanmi bir suikast

icinde bulunan

340

KADIR MISIROSLU

OSMANOSULLARININ DRAMI
edilen suikastin gcrceklesmesinc sadece

Ml
ls5

mensuplan olarak Damat Fcrit Paja'mn iivey torunu Bahaddin Sami ve O'nim da oglii Sami Bey'in (Herhalde, babasi dcnilecekti)
adim onaya koymakladir. Bu maksatla, ingiliz Entellicansina mensup bir ajanin bagh bulundujju daireye takdim eyledigi bir raporu deiccdcn
yazar, bununla

50 gun kalmili!...

Tariht bir arajtmna

yapmak

iddiasi iie ortaya cikan ve

Osmanli

Hanedam hakkmda

bugun'e kadar hig bir yerde rastlanmamis boyle bir

icin, kendisinin

gOya Hfinedan mensuplannin

M. Kcmal

Pasa'yi

ithamda bulunan yazann satulannm. dogiu olabilmesi

ingiliz Entellicansina

Bldflrmek istediklerini ispat ctmis. bulunuyor. Vesikamn derccdilmis. kismT foiokopisinin allinda su izahat vardir:

mensup

bir casus

olmasi gerekmcz mi?

Bu

tak-

dirde aslen

Ermeni oldugu iddia edilen

bi. kimsenin, bir

de

ingiliz casu-

plfinini

Bahaddin Sami oglu Sami Efendi'yi Ataturk'ii oldtirmck gerceklesjirmek iizcrc Londra'ya yollamisn. Sami Efendi
bir bankerlc

su olmak gibi menfi bir sifau haiz bulunmasi karsrcinda yazdiklanna

Keith Williams adinda

lsB

lemasa gectigi sirada

lejcbbiisii
biitiln bil-

ortaya cikti. Deniz istihbarau Keith Williams'! sikisurmis,

cliklerini

ogrenmiti.

giivenmenin nasil mumkiin olabilecegini iakdirlerinize birakiyoruz. Eger, casus degilsc, tngiliz islihbarat Merkczi'nde bulunamiyacagina gore, yukariya alrhan saurian onun rnuhayyilesinden cikmi, hayalt Seyler olarak kabul etmek mecburiyetinde degil miyiz? Yazann, aklen ve
fiilen,

Yazar, tefrikasma
bashlinaktadir:

tamamen hayal mahsulii

bir senaryo usllibuyla

degildir. ileride

vaki olmak ihtimali bulunmayan beyanlan bundan ibaret de baska misaller de verileccklir.

Haggallay

gijzliigiinu diizeltti

vc kendi kendine, Bu dcnizcile-

rin islihbarat rapoilaii

da daima heyecanli olur diye minldandr.

Ama bu

seferki rapor her

zamanki raporlara benzemiyordu.

Aynca bir senaryo uslubuyla takdim edilen adr gecen vesika musveddesinde bahsedilen Bafiaddin Sarai Osmanli hanedanma mensup bir kimse degildir. Efendi tabiri sehzadeler ve Hinedana
mensup
tabirdir.

- Uciincii suikast tesebbiisil ise

ya Kasim 1937'de, ya da Mart

1938'de yapilacak.

kimseleriti Sultan denilen kiz cocuklan icin kullanilan bir Gerek yukariya aldigimiz parcalar ve gerekse tefrikamn diger

kisimlanndaki
Eyliil

Baggallay heyecanla clindeki raporun tarihine bakti 7

yazihydi kagidin iizerinde.

1937

gesitli beyanlar gostermdcledir ki; yazar, kimlerin bu Hanedan'a dahil-addedilebileceklerinden ve HSnedan mensuplannin ne gibi sifatlarla anildiklanndan habersizdir. Eu sebeple, bu hususta kisa

islihbarat Boliimu, Bahriye Nezareti, Gizli

Tutunuz.

bir izahati zlruri addediyoroz:

Saym Baggallay diye basiiyordu

rapora ekli mektup:

Belki

ilgi

cekici buiur ve harekete gecersiniz diye iyi islihbarat

bil-

yapan bir sahsin Bahriye Nezaret'indc baskan yardimcisina vcrdigi

gileri

ekte size

stmuyomm.

Saygilar.

Bir kimsenin Osmanli Htoedam'na mensup addedilebilmesi icin onun babasinm Hanedan mensubu oiraasi sarttir. Bunlar erkekse ehzade kiz ise, Suiiaa lakabiyia amlirlar. Erkek evlatlar hakimdaki JehzJde tabiri isimden evvel kullamlir ve sonuna
iEfesidi kelimesi ilave olunur.

Binbaji Webb'

Bowen

da Mesela ehzade Seihn Efendi veya

gibi.

Sehzaoe

iVIshnseii

Abid Efendi

Binbasnun
158
- Bfc?,:

ilgi cekici

bHluma' limidiyle gonserdigl raporda sSzii

19'H

Kiz cocukian icin tallamlan SuiiteB tabiri ise isimden sonra gelir ve yine Efendi tabiriyle birlikte kuHamHr. Ayge Saltan, Sabiha

Hiirriyct Gaz^tesi IS l'<h*&

342

KADIR MISIRO&LU
gibi.
bir erkekle cvlendikleri

OSMANoeuiXARI'NIN DRAMI
lurdu.
161

Sultan Efcndi veya Sabiha Sultan

Sultan Efcndi'Icr

Hanedana mensub olmayan

Kiz evlatlara

ise

SuItan

62

denilirdi.'

takdirdc dogan focuklanna bunlar erkekse

Sultanzadc kiz

ise

Hammsultan

Osmanh

denilir.
talit

Sultanzadcler, babalan HSncdan'dan olmadigi cihelle

his bif Irak sahibi degillerdir. Ziia, bdylc

Hanedam'na mensub erkeklerin biiyuklcrine ilkin a denilmis ise de sonralan bu iinvan vezirlere tahsis ve
Saltanat

iizerinde

sehzadelere Fatih devrine kadar

Ce

e b

denilerek ve dalia sonra

f

olmasa, baska bir ailcyc menki;

sub babamn socugu tahta gcsmis olurdu manasina gelir.

bundan da vazgecilerek saltanatm sonuna kadar E

kabul edilmistir.

e n d

iinvani

bu da hanedan

ticgi s ikligi

Biraz asagida izah edileccgi iizcrc Hiirriyct yazarmin Hcnadana mensub lelakki eyledig) kimsclcr, bir Sullanzade'nin oglu (Hahaddin Sami) ile liayali bir lorunu (Sami) dur. Bunlar, yazann bcyan ettigi gibi Efendi labiriyle yad olunamazlar. Efendi, arzelmis

Sultan Ahmcd'e kadar sehzadeler, erkek socuk yapabilirken, bir kanunla erkek ziirriyeti yasak edilmis', Marin erkek {ocuklarma B ey kizlanna da Sultan*
I.
^

O'nun zamamnda s'karilan

de-'

nilmistir.

Sonradan vezirlcrle evlendirilen sultanlarin erkek socuklarina

oldugumuz

B e y kizlanna
baslanmistu. lM
Sultan

ilzerc

schzadclcrc raahsns bir Ifikabhr. Bunlardan sadoce

Hanim. Sultan*
1

denilmeye

Bey diye

bahscdilir.

Iiahattin

Sami

kirn olduklarmi
rin

ile O'nun asbnda mcvcud olmayan oglu Saminin ve Hancdanla aiaka derccelerini belirtmeden once kimle-

Damad-i Hazrct-i Sehriyari denilirdi. "

S u
1 1

Efendiler'Ie evlenenlerc gelininbabasi padisah degilse bile

Hanedan mensubu addedilebileceklcrine dair scrdeddigimiz

a n z a d e saltanat

hanedamna mensup kadinlarla evlenen

tabirdir.
,,is

tarihi
is-

malQmati tevsik eden bir kac ciddi kaynagi dikkatlerinize arzetmek

tiyoru/.:

damatlann erkek gocuklan hakkinda kullaniur bir

ehz8de,

Osmanh Huklimdar
bunun

Baton bu izahat kimlerin HSnedan'a mensup addedilebileceklerini ve Hanedan mensuplannm ne gibi sifatlarla yadedilebileceklerini
asikga

stilalesinin

erkck evlallan hakkmda

kullaiuhr bir tabirdir. Asl. Sab oglu, Padisah oglu

dir.

demek olan S

seklidir. Bununla beraber bazi vesikalarda S e h z a d e surelinde de geser. tlk devirlerde bunun yerine Q e I c b i denilirdi.

Sehzade

a hza

de

liafifletilmis.

Prens

Buna nazaran Hiirriyet yazannm Bahaddin Sami'den Hanedan mensubu kimseler olarak bahsetmesi ve bunlan bazan
gostermektedir.

vebazandaEfendisifaUanylakaydetmesimaksatli

Schzadc
nati'ran

degilse, ilmen katl bir sOrelte yanhstir. Zira prens kelimcsi bizdeki sehzadenin karsdigidir. Prenses ise sultan demek olmaktadir.
Falcat

iSbiri sonradan kullandmaya baslanmis, sonuna kadar devam eimistir."

ne

Osmanh Saha-

yazik
161

ki;

Avrupahlar, Osmanh Devleti'nin resmi

tefrifat

elkabim
An-

Sehzadelere son zamanlarda

Ismail Hakki

fe

n d

denilirdi. Elkab olarak da

UZUNCARSIU

Ojmanl,

Devletinir, Saray Teskilat.

Devletlu, Necabetlu gibi kelimeler kullamlirdi. Veliahilar'dan Necab e Ipen ah Efendimiz diyebahsonu160
sikffl
-

kara 1945 sh. 106

162 -ay.
163
-

Mehmed

Zckl

PAKAUN
-

ag.c. Fasikiil

XX,

sh. 275.
sh.

Bk 2 Mehni.d Zcki
:

PAKAUN

Tarih Deytmlcn v

Terimteri So2luii Fa-

164
165

Halid Ziya

UAKLIGlL

Saray ve Otcsi
277.

XXI,

II.

93

sh. 327.

M. Zeki

PAKAUN

a.g.e. sh.

*H
hafckryla bilmediklcri icin

KADIR MISIROGLU
bazan Hfmcdan'a mcnsup yani ehzadq veya kimsderi de prens ve prcnses lftkaplanyla Sami,
Fethi Sami,

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI

&S
Londra'da
ol-

Mahmud Sami

adinda ve

lialen

sullan

olmayan

uran cocuklan vardir. Igte Hurriyet muharririnin

hibi olarak giislcrmek isledigi

talit

uzcrindc iddia sa-

yfidedegclmisjerdir.

Bunun en

(i|)ik

misali

degil, sulianzadcdir.

Prens Sabahaddin'dir. Bu da bir sehzade Yani sadece anncsi Hfaedtm'a mcnsuplur. Batabetic,

Bahaddin SSmi bu Mediha Sultanzade Sami Bey'in ogludur. Bunun taht uzerinde bir hak iddia
edebilmesi, asla mevzubahis olamaz! Bilfarz,

Hamdullah Suphi

basinin Hancdanla hie bir alakasi yoklur. Sihri akrabal.k (ah! iizerindo
hie bir

Taniiover Osmanh

hak iddiasma imkfm vcmiiycccgi

bunlann padijahligi asla

tiihli Uzerinde ne dcrecedc bir hak iddia edcbilirsc, bunlar da o kadar iddia edebilirler. fiinkii, Hamdullah Suphi

halde, Hurriyet yazan Bahaddin Sami Hey'i padi|ah blmak gayreti pejinde gostcrmektedir ki, bunun garabcti biraz asagida beliriileccktir.

mevzutahis olmadigi

Tannover
ilcea,

ile amca cocuklaridirlar. Arada sadece biiyiik nineleiinin Hancdan'a mensup olmasi gibi kiifiicuk bir fark mevcuttur. Hal boyle

Hurriyet yazari, 16 Nisan 1974 tarihli Hurriyet Gazetcsi'ne der-

EcncbUer bu gibi yanlis lavsiilcri bazan kendi siyasetlerine kimsderi buyiilmck ve onlara ilibar kazandirmak icin

ceyledigi bir ajan raporunda ycr alan:

alct olan

yaparlar.

Mescla

Prens Sfimi babasinm

tarn

ve kesin

yetkilerini haizdir.

Oc

sene

yukanda

balisi

gecen Prens Sabahaddin

icin

boyle harckct edildigi

kanaatindeyiz.

Cunkii
a d e

devlctimizin biranevvel

parcalanmasina miincer olacak

muazzam paralar ile birlikte Tiirkiyc Sultam olmasi icin diplomatik destek teklif etmijtir.. cumlelcriyle hanedanla alakasi olmayan kimselerin

once Mussolini kendisine yaklasmis ve

Osmanh Tahtim

ele

- i

mcrkeziyct
ingiliz

gecirmck

icin bir

gibi yanlis bir goriisiin ba

lakim siyast faaliyetlere

murevvici

giristiklerini iddia

edebilmek

ve su kaliksiz bir

casusu

garabetoe suruklenmistir.
tngiliz Entellicansi da -dUnyaca meshur jbhretine ragmenyamlabilecegi gibi orlaya bir takim maksatli sayialar cikararak kendi cmellerini gerceklestirmek arzusunda da bulunabilir. Bu entellicansm

idi.

Bizdcki ciihela da aslinda sehzade olmadiklari halde ecnebilerin yanlis olarak p r e n s lakabiyla andiklan bu gibi sahislan bazan

Hanedan mensubu zannctmek gafletinden kurtulamamislard.r. Nilekim,

Sultanzadc Sabahaddin
cahillcrin

Bey'in Tiirkiye'deki ohreti de bu gibi

isaa etmesi yiizijiiden

ycrlesmistir.- ihtimal ki;

Prens Sabahaddin olarak Hurriyet yazan da aytu hataya diiserek

lakdim
ettikleri

vesika diye takdim ediimis raporlannm orlaya citas sebeplerinin, girift ve seyrani ingiliz siySsetinin hususiyetleri ile izalu

cfkar-i

umumiyeyc

uzun

bir mcscledir.
yiiklii

Ancak burada su kadarim

soyleyebiliriz ki;

bu

gibi

Ingilizlcrin prens sifatiyla

heyecan

Bahaddin Sami

raporlari tanzim ve takdim

Bey'i

eden ajanlar, sahsen

Hanedandan

zannetmi$tir.

yamlabilecckleri vc hatta

mensup

olacaklari tcskilati

yamltmak mak-

sadim takib edebilecekleri

Bu

gibi, cesitli sSik

izahattan sonra

Bahaddin Sami Bey'in

ve sebeplerle de boyle hatala-

kimligi hakkinda da

birkac cumlelik kisa bir izahal verelim.

Bu hukmiimiiz bazi kimselere garip gele-bilir. ingiliz Entellicansi gibi, johreUi bir istihbarat teskilatinin maksatli birra siiriiklenmis. olabilirler.

Sullan ikinci Abdiilhamid Han'in

I'asa ile evli idi.

Mediha Sullan adinda

bir

hemsiresi vardi. Bu, Haradullah Suphi Tannover'in amcasi Necip

adinda bir oglu vardi.

Necip Pasa'dan Mediha Sultan'm SSmi Bey Sami Bey'in Riikneddin Sami, Bahaddin

takim raporlar ihdas edebilccegi mcs'elesinden kat'annazar nasil olup da yamlabilecegi diisuniilebilir. Halbuki bunun herkesce maruf bir misali de vardir. Biz kaydi ihtiyatla vazettigimiz yukandaki hiikiniimuzun

dogru olabilcceginc kat'iyye yafan

bir ihtimaliyet

kazandirmak

icin sa-

346

KADIR MISIROGLU
bir lek misali zikrelmekle iktifa edecegiz.

OSMANOSULLARI'NIN DRAMI
Hatulanacagi (izere
II,

347

dece bu

dirki:

Cihan Harbi icinde bu entellicansin bajmda bulunan

daha sonra
el

Kim

Philby'nin
sczilmis,

altmdan Ruslar'a casusluk yapmakla bulundugu

3 Mart 1924'dc Hilafet kaldrnlinca,

iiyelcri, yurt

Hanedamn erkek ve kadm

Abdulmecid (Abdulmecid

ve kendisi yakalanacagmi anlayinca Rusya'ya kacmigti.? Halen de brack!

disma

crkarildilar. Halife II.

bulunmaktadir, Bir zamanlar Ingiliz Entcllicansimn Ortadogu'daki bir

ruknii olup, Beylcrbeyi'ndc bir yalida ikamet cderek haib sengirili istihbaraltna istikiimct vermis, bir

numarah
crcriniii

Efendi) ve Silesi, yirmi dort saat icinde Turkiye'yi mahfuzen tcrk etli. SehzSdelcre ve sullanlara ise iilkcden cikmak icin yedi gun,
Tijrkiye'dcki biitiin gayrimenkullerini tasfiye icin

en

kim.se oldugu halde,

de

bir

yd sure tanindi.
iiyeleri

aslmda ve gizliden giziiye Rusya hcsabina cahmakta olmasinin sasrrhci

gcrcegi oniinde bir nebze durup diiikirack lazimdir. Bir cntcllicansin

Aslmda
olamisn.

bu, siySsi bir tedbirdi tabii. Ciinku

Hanedan

arasinda, Milli MucSdeleye, yeni rejime ve Cumhuriyete kari koyan

boylesine ehemmiyefli bir elemani, hasim laraf hcsabina yillarca calitr

Daha dagrusu olmujtu,

bir kiji olmugtu: VI.

Mehmed

Va-

da o

teskilat

bunu farketmcz.se Hurriyct mubabirinin vbsika diye takdim

nas'il

hideddin.

da coktan, Turkiye'yi terk etmiti.

cyledigi ajan raporlarirta tarihi birer vasika goziiylc

bakilabilir?

Kim

Pbliby, Rusya'ya kactiktan sonra bir haltral yaymlami ve bu

hanrat 18 Mart 1968 tarihinden itibaren Milliyet Gazctesi'nde tefrika

edilmi$tir. Bir enttelicansm
-

cnlellicans Ingiliz entellicanst

da olsa

ne

olcilleri icinde kalcme ahnan bu salirlarin da sedece Bunlar da Sultan Vahideddin'in Milli Miicadelc'ye karji gostcrilmig olmasi ve sehzadelere taninan muhlelin yedi degil iki
iki yanlisi vardir.

Gercekten insaf

gun olmasidir.
Hiirriyet

blciide yamlabilecegini

kavramak

istcyenlere

bu

tefrikayi

okumalarim

tavsiye ederiz. Netice olarak, bir ajamn kaynaklari tamamiyle

meskuk

muhabiri gurbette ancak

alabildigftie

iki

sene kadar yajiyabilmij olan

etmistir.

istihbaraum aksettiren raporlarmi tarihi bir vesika olarak takdim etmenin

-her nasilsa- ciddi oldugu kanaatini uyandirmi bir gazete icin ne dere-

Sultan Vahideddin'c de

hiicum

Hiirriyct Gazetcsi'nin tarihi arashimalar icin hie bir temel hazirligi ol-

cede

yiiz agarlici

oldugunu takdir etmeyi okuyucularimiza brrakiyoruz.

madigi anlajilan sayin yazari, HSnedan'i Tiirkiye ve onun Reisicumhuru

aleyhine bir tertip icinde goslerirken, iddiasina mesned olarak derceyledigi ajan raporlannda gecen isimlerden biri de son Halife

Kanaatimizce Efkar-i

UmOmiye bu

tefrikanrn ne maksatla ortaya ko-

nuldugunu kavramakta asla giicluk cekmemi^tir. Gercekten o sirada crkanlmak uzere bulunan af kanunu layihasina Osmanh Hanedammn er-

Abdulmecid

Efendi'dir. Gcrci

kek azalannin da dahil edilmi bulundugu malumdu. Bu vesilcyle Turk

Matbuatinda bu hanedana muteallik
cesttli yazilar

hangi bir d e
ingiliz

I i 1

O'nu itham ederken de kendinden sadir olmus, her olmak vasfmi h&z vesikaya istinad edilmemektedir.
bir takim gercekleri ak-

yaymlanmtgu.

*lyan-i

memnuniyet olan husus udur ki;

ses,

ajanlannm her nasilsa elde ettikleri giiya

biitiln

bu yayinlar arasinda tek catlak

settiren raporlar, Tiirk

umumi

bteden bcri bir takim gizli kuvvetlerin emrinde bulundugu sSyi

efkarina dogruluk dcreceleri miinakasa

olmus, bulunan Hiirriyet Gazetesi'nden cikmishr. Gercekten, memleketi-

edilmcden takdim edilmi? bulunmaktadurlar.

lann mulitevalarmda
fiili

Bu

sebepledir ki, bu rapor-

mizde hala hak ve insaf

degildir.

olcUIerini terketmiyen

kalem erbabi da

az hususlar yer aldigi gibi

vakialar finiinde gayri kabili miidafaa

pek cok

Bunlardan

sirf bir

misai olmak iizere 11 Nisan 1974

tarihli

cok cesjfli

tezadlar da derhal goze carpmakladir.

Hayat Mecmuast'nda
yaymlanan objektif
ogullan hakkinda

Son OsmanliIar
makaleyi misiU
gbsterebiliriz.

serlevhasiyla

Gercekten Hiirriyet yazanmn, son Halife Abdulmecid Efendi'nin

bir

Burada Osman-

admi

ilk

defa antji,

malmd

km ve fakat dogru bir bilgi

tefrikanrn ikincisinde

ve aynen

oyledir:

verilerek denilmektc

3H8
...

KADIR MISIROGLU
Kemal
Atatiirk

OSMANOGULIARI'NIN DRAMI
zamankenBunlann

Abdiilbamid

SIFii smirdisi ettigi

disiylc birlikte

24

aile reisi

de Turkiyc'yi alclacclc tcrk

ctmitir.

arasmda Prens Sami

yaamakladirlar vc Ingiliz
ile seyahat.

ile

babasi da vardii Halen Montone'de

vesikalar

veya sehzadelerin bu tarzda yad edilmediklerini bilemiyecek kadar mes'cleden habersiz bir kimse veya raakamin tanztm cttigi sacma bir rapor karsismda bulundugumuzu kabul ctmek mecburiyetindo
degil

makamlarmm kendilcrine verdikleri

miyiz? Ostelik

Abdulhamid admda

bir sclizade
-

de yoktu.

ctmcktcdirlcr. Ellcrinde diplomatik pasaport yoktur.

Son on yd icinde (yani 1927

1937 arasinda) hanedan mensup19 defa sfiikast ter-

Abdulmedd de vardi ve bugiin Tiirkiye'de Sultan O olacaktir, Halife, Alman taraftaridir. Ailenin cogunlugu da Alraan taraftandirlar ve Alman Hukumeli'nin yardimlanyla yasamaktadirlar. Bu jahislar son on yd icinde 19 defa KeAilenin digcrefradi arasinda Halife
roal Alaliirk'ii
life'yle

larinm calismalan ncticesinde

M. Kemal Pasa'ya

tiplcnmis bulundugu iddia edilmeklcdir.

On

yd

vasati iki defa tekrarlanmasi demektir.

bunun her Aklen ve mantiken mumkiin

da bundan simdiye kadar bundan bahsedilmesin!

yilda 19 suikast,

miidiir ki, boyle bir soy 19 kere tekrarlansm

katlctmek itin

tertip yapmislardir.

Simdi Almanlar Haoldtiruldukten sonra

altinda tahta Halife

hie kimsenin haberi olmasin!... Hicbir kaynakta

yeni bir anlasmaya varmistardir.

Disijfleri

Kemal

Alman

Bakanlagi'nm

ileri siirecegi artlar

Briylesine ehemmiyetli ve bu kadar tckerriir eden bir terdb sadece ajan raporlannda sakh kalsml... Guniin birinde Ermeni asilli

oldugu

oturtulacaktir.

Alman Hukumeli'nin

bir

cok ajam, Turk Ordusu icinde

sorumlu mevkileri igal etmektedir. Fakat, askerler, Alman

hukumranligmi istcmemckledirler. Ordunun

Sfimi'ye yaklasmijlar vc
sfiikast

temsilcileri,

Prens
tahtina

Kemal

Aialiirk'un hayatma ba$anh bir

yapdmasma i?.in

verdikleri (akrdirdc,

babasimn Osmanli

oturup Sultan olmak isteyip istemedigini bgrenmck islcmisterdir.

Osmanogullan'mn gurbetzede mensuplarinm anavatankavusmalarimn mevzubahis oldugu bir giinde, bu her biri binbir mantiksizhk ihtiva eden ajan raporlan buyiik bir alayisle husus! bir maksad takip edilmeden nesredilmis blunsunl... Biitiin bu suallerin cevablarim, feraseflerinden emin buluhdugumuz saym okuyucularimizm taktarn

Hem

siiylenen HUrriyet Gazetcsi yazari, bunlari kesfcdip aleine ilan etsin!...

de

larina

Bu

ailenin her leitibi,

basanya ulasacagi anda ordu

dirlerine birakiyoruz.
yetkilileri tertibi

aciga vurmuslar ve engel olmuIardir. ,fi6

HUrriyet yazannin derceltigi ajan raporlannin leker teker

tcnkidi boyle bir cevabt yazirun

tahlil

ve

hacmine sigmiyacagi cihetle okuyucuiizere

lanmiza

bir

mukayese imkani vermek

sadece son Halife

tahlil

Abdiilmecid Efendi vesilesiyle yukariya almmrs bulunan parcayi

edecek ve burada yer alan yanhlik ve mantiksizhklan dikkaderinize

arzedecegiz: 6yle ki:

almis bulunmaktadir. Halbuki hakikatte son Halife Abdiilmecid Efendi'ye yardim eden Almanlar degil, bu raporu bizzat tanzim eden entellijansin
devleti, yani tngiltere olmustur.Gercekten Ingilizlerin

3 - Hanedan mensuplarinm ve bilhassa bunlardan Son Halife Abdiilmecid Efendi'nin yurt dismda hayaUanm AIman yardim r a i I a 1 surdurdiikleri iddiasi da kulliyen yalandir. Hakikaten y bu husus yukanya alman satirlarda sadece bir ajan iddiasi olarak yer

H
i

nd
ile

an

Osmanli Hanedam mensuplan arasinda AbduThamid I3I unvamyla yad olunan bir kimse mevcut degildir. Malum oldugu iizere
1
-

y a s e

t i

yiiziinden

i I

afe

s s

yakinen

sayi sifatlan
II.

bu hanedamn sadece

tahta gccenleri icin kullanihr. Sultan

Abdiilhsmid Han'dan sonra

bir

baska Abduihamid'in gelmedigi

alakadar olduklan ye bu rauesseseyi kendi taJiakkiimlerine mSni tel&lki eyleyerek yikmaya calistildan cumlenin malumudur. Bu sebeple Ingiliz himayesrndeki l n sihrt yakmligmdan istifade eyleyerek son Halife Abdiilmecid Efendi'ye

HaydarSbad Nizam

yardimda bulunmuslardir. Esaser, Halifenin kai Diirriiehvar Sulta

166
-

Hiimyet Gazetesi

a.g.t.

16 Nisan 1974

0
Haydariibad Nizarm

KADIR MISIROGLU
ile cvli

OSMANOGULLARININ DRAMI
bir giice sahip

351.

bulunuyordu. Nizam bir kenarda oturup,

olmasmt

sart goriiyor

ve bu sebeple

Saltanatsiz

Hilafet Miicssesesini ihya gaycsi pcsinde kosniamasi sartryla kcndisine

ayda

belli

bir

maas ddiiyordu. Bunu, metbuu

tngiliz Entellijans'i

ingiliz Devleti'nin

i 1 a f e t olamiyacagim iddia ediyordu. Bu goriise kalilmayan Abdiilmecid Efendi, Sultan Vahideddin'in vatandan ayrilismdan

maiiimah tiaricindc yaptnasma imkaii var miydl? Haifa, Halife'ye

oticTicn

bu pararun

hcsabina malisup cdilmcdigini

kirn lemin cdcbilir?

sonra M. Kemal Pasa'nin kendisini Turkiye Biiyiik Millet Meclisi adina Makam-i Hilafete nasbeden mektubunu hu'snii telakki etmig, ve sadece a 1 i f e sifaliyla bu makama gecmigii.

Kaldi

ki,

son Halite Abdiilmecid Efendi siyilselten anliyan, bu

Bu

vesileyle

unuda

ifflde

etmek miimkundilr
Paja'yi

ki,

son Halife

gibi girift me.s'clelcrc

ruli

kansarak

lierluingi bir

muvaflakiyct saghyabilecek

Abdiilmecid
tiple,

Efendi,

M. Kemal
aHkau

oldiirmek

gibi bir ler-

ve

l'ikriyat

sahibi bir kim.se

de

degildi. Ilakikalcn evvelce antalilmrs

uzaktan ve yakindan

olabilecck bir kimse olarak addedile-

oklugu

gibi, san'alkftr ruhlu bir

kimscydi. Harb, darb ve kavga, cidal

mez. Zira

M, Kemal

Pasa'nin yukarida bahsi gc?en mektubu Ankasahsiyeti hakkindaki hissiyatini

iki taraf

adami

dcgildi.

Bunun en

tipik misali Sail Tevf'ik Fikret'in butiin

i

Os-

ra'daki siyasilerin

O'nun

50k

giizel

manll tarihinc kufreden meshur S

lunmasidir.

siirini

tablo haline gelinnis bu-

aksettirmekte ve binnctice
laraftarligina
liiya

arasindaki temelleri ttihad-i Terakki

gayri kabil-i inkar bir surette or-

Resim

.san'ati

bakimindan

belki

son dcrcce de kiymetli

dayanan

fikrt beraberligi

Agiyan ii z e s i nde temasa edenter, Abdiilmecid Efendi'nin siyascucn nc kadar ankabul cdilebileeek olan bu cscri bugunkii
ladigini
(!)

koymaktadir. Bu mektup,

sfiyledir:

kolayca lakdir edcbilirler. Bir

ailcniii lias,

.sair

cikip sizin

meusup

oldugunuz
kuTrelsin

amili bulundugu altibucuk asirhk sereili tarihe

lakdir ve tahsinlc tablolashrm!...

de

six

o kuTiimamcyi

Bu ola-

HANEDAN-I ALl OSMAN'DAN, HALlFE-l MOSLiMf ABBlJLMEClD EFENDl HAZRETLERlNEI...

cakbirsey

midir!...
ki;

Surasi muhakkaklir
siyasetten

anlamayan saf
tste

bir

Abdiilmecid kimse ise

-

Efendi, her ne kadar

de, boylesinc batalara

siiriiklenmcsi

daha ziyade luibad

bu
tttihat

Terakki propagandalanna kapilmis

laraflarligi yiizlindendir ki, onlarin

5 in miicib-i mahv olan dugrnan tekalif-i vo miislimtnin miidafaa-i miicahedelerinde diismana muvafakatle beynel muslimiii fko-i er ve fesad ve fisk-l 3
i

Amme-yi

miislimin

Sedidesini

kabul

olmasmdandi.

Terakki

ammeye

amansiz dlismani olan Sultan Vahideddin

yamltan husus bu olmustur,
le,

ile

aralannda bir

fiilen tesebbiis ve bu harekatmda devarn ve israr ve binnihaye ecnebi himayesine levdi-i nets ederek bir Ingilij gemisiyle

anlasmazlrk vardi. Belki de yukanya dercedilen ajan raporunun yazar ve

nakilini

Makarr ve Makam-i Hilafel'ten firar eden Vahideddin Efendi'nin, Turkiye Buyiik Millet Meclisi er'iye Vekalefi'nden verilen felevayi

serife

Sultan Vahideddin

mucibince

hal'ine

son Halife Abdiilmecid

Efendi'nin

Meclis

heyet-i

umDmiyesinin 18

arasindaki anlasmazhgin bir diger sebebi de Hilafefin saltanatsiz kabuliiniin

dogru olup olmamasi mes'elesinden crkmitir.

Bu

Tesrinisani 338 tarlhinde mun'akid 140'inci Ictimanin 8'incl celsesinde mtittefikan karar verilmislir.

mes'eleye
Turkiye Devleti'nin hakimiyetini bilalwydu sart, milletin uhd>sinde mahfu! tutan Teskilat-i EsSsiye Kanunu'na tevfikan, icra kudrcti

evvelce Hariedan'in yurd disuia crkanhsi vesilesiyle temas edilmisti. Bu-

rada da su

kadanm

soyliyelim

ki,

Sultan Vahideddin, Halifenin

tehdidini ikaa kaadir yard emrettigi seyi fiilen yerine getirebilecek

ve

tefrt selahiyeti

kendisinde miiteeeili ve miitemerkiz bulu-

352

KADIR MISIROGLU
milletin,

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
Tiirkiye

nan

yegane ve hakikt miimossillerinden miirekkep

1

goslcrmcsinde mantik da yoktur, Sultan Vahideddin'lc aralanndaki

ziddiyclin tesbiti gcrcck ise de,

Bijyuk Millet Meclisi'nin

bul
ettigi

Tesririisani 338 tarihinde miittelikan ka-

bunun lafsilatma miiledatr izaht

ancak
iki yil

yanlistir.

esbab-l

Tesrinisani
Hilafet'e
reti

mOcibe ve esasat dahilinde Meclis-i alice 18 338 tarihinde miin'akid celsede Makam-l Mualla-yi

Ciinkii Sultan Valiidcddin, gurbctic

kadar yasayarak,

1926 tarihinde

irlihal cylcmistir.

intihab buyurulduklarim hiirmet-i

mahsusa

ile

Zat-l

HazMillet

Arlik siyascl salincsindcn cekilmis olan adamla, yani Sultan Vahi-

Kilatotpenabilerine arzederim.

Keyfiyet, Tiirkiye

Biiyiik

deddin'lc sallanat icin rekabeti devara eltirraenin

imkansi/.Iigi ise her
llirlil

frill

ve mantrki

Meclisi'nco Alemi islam'a vo Tiirkiye halkina iblag olunmustur.

Intihab-l

izfthtan varcslcdir.
cdilir ise

O'nun yakinlanyle devam

biraz asagida izah edilecegi

vakiin Alemi Islam icin

miitcyemmcn ve fiiyuzatbahs

eden

bir niiinafcretlcn

soz

bunun da

olmasml

eltat-l

ilahiyeden tazarru ve niyaz ederim.

19 Tesrinisani 338
Tiirkiye Biiyiik Millet Nleclisi Reisi

iizcic

nc lain ve ne de

M. Kemal

Pasa'yi bldiirtmek mes'elcsiylc alakasi

yoktur, Bu, dogrudan dogruya ve sirf

Musul Petrollerix
koydugu
biitiin id-

Uzerindeki hanedan iiakkmdan dogmustur. Esascii kanaatimizce

HUniycl yazannm

lngiliz Enlellicansina alfen orlaya

Gazi Mustala Kemal

dialarm bu mes'clclcidcn galat oldugundan sijphe edilmemclidir. Nite-

kim bu gercek,

islinad cdilen ajan raporlarindan

larihli Hiirriyet

da acikca

belli

olmak-

Bu

vcsika gostcrmcklcdir
kciulisinc

ki;

Abdiiltnecid Elendi,

M. Kemal

ladir.

Hakikaten, 17Nisan 1974

Gazclesi'ne dcrcedilen

Pasa'mn

ii

t i

mahsusa*

arz.

edcbilccegi bir

Ajan rapom bu
5
-

goriisiimuzii teyid

eden bir muhteva tagimaktadir,

kimsedir. Sultan Vahideddin'c karsi olmakta Son Halife, Ankaettikten ra'daki siyasilcri do gecmisrtr. Gercektcn Halife stfattm iktisap

Son Halife Abdtilmecid

Efendi'nin

M. Kemal Pasa'ya
Ingiliz

karsi vatandan clkanlisindan miinfail olarak, bilahare muhalif bir lavir

doit giin sonra gazctecilcre verdigi bir bcyanatta:

lakmmis olabilcccgi ve binnelice Hiirriyet Gazetesi yazarinin,

lellicansi

En-

0, hain yalmz vatammiza ihanet ctmedi. Hfinedaiumizin screfiyle de oynamisur. Artik vatandan da, hanedamraiz sicilindcn de kovtilan bu adamdan bahseuneyelim. Yazik ki, benim babam da bu adamm amcasiydi.

raporlarma atfen ortaya koydugu iddialarla alakalt buluna-

bilccegi

ileri sijriilcbilir.

Ancak, O'nun gnrbetle geccn hayatim yakinen

bilcnlerce boyle bir ihtimalin de asla varid olamiyacagt bir gercektir. Biz

Bunu

bile

diismimediy

6'

dcraek surctiyle o gun

e 1'
i

moda

olan

bu

goriisii

dogrulayan ve Hiirriyet Gazetesi yazarinin iddialariran haki-

Sultan Vahideddin'i T

n yansmda hcrkesi

katle alakasi olabilme ihtimalini kulliyen bertantf eden

mevsuk

bir tek

gecmisti. Gcrci bu hususta Ankara'dan verilen emir karsismda once

vak'ayt zikrctmekle iktifa cdecegiz.

Vanidedtaut dilemisti. Fakat, sonradan adeta gbnullii olarak Sultan din'i kotiiledigi goriilmustiir. Hal boyle olunca son Halife

Bazi Hanedan mensuplan ailcnin biitun

fertlerini bir

araya toplamak
irketi.

ve Musul
kurmalc

petrolleri uzerindeki ailcvi haklari eldc

ederek bir aile

Abdtilmecid Efendi'nin Sultan Vabideddin'den ziylde M. Rene olantal Pasa'ya yakm bir kimse telakki edilmesindcn daha tabii
billr. iste

igin

harekete gecmijlcrdi.

Bu

harckcl, yurd disjna suriildukten

sonra fogu sefalete diien Hanedan raensuplarini iktisaden rahatlatmak

bu yiizdendir

ki, Hiirriyet

Gazetesi

yazannm son

Halife

ve bilhassa genclerin
siyasi

Abdtilmecid Efendi'yi, M. Kemal Pasa'ya

167
-

karsi bir tertip icinde

iyi yetimelerini saglamak gibi taraamen gayri ve temiz bir raaksada baghydi. Fakat Abdtilmecid Efendi

boyle bir faaliyete bir taktm zan ve yakisunnalarla siyasi bir maicsat izafc
Bkz: Vakil Gazetesi, 26 Kasmi
1

926

3M

KADIR MISIROGW

OSMANOGULLARININ DRAMI
bu
lesebbiisiin faal cle-

3S6

edilmcsindcn endive duymustur.

derecedc

ki;

olamiyacak

bir sekildc ilalii iradenin tayin ettigi

manlanndan
etlcrde

biri olan

ve bit yd once Fransa'da valan!... va(an!...

den

a k sifatim orladan kaldirmak seklinde

silki asm

Osmanf
bir tasarrufa

diye diye vcfat eden Sehzade

Mahmut

Sevket Efendi'yc bu

faaliy-

kiyam eden bu Abdiilmccid Efendi mi

lanmizm
6
-

Tiirkiye'yc karsi biiylcsine

bulundugundan dolayi

A
1

rcisi sifatiylauzcrin
1 1

olciisuz tesebbiisler icinde bulunabilecck...

lakdirieriric

Bu

hususu, okuyucu-

dekiOsmanli H a n c d a n
d
1

aza

fa

t (

kaldir

buakinz.

leblig ettirmi|tir,

Bu tuium, O'nun

Osroanogullari ailcsinin

Hiirriyet Gazeicsi
lahlil

yazarimn iddialanna mesned

ittihaz eylcdigi

tckrar iklidar elde elmclcri igin faaliyet

gOslcrmek soyle dursun, boyle

ajan raporunun
...

etmekle oldugumuz paragrafinda:

anlagilabilccck bir gayrt siyasT faaliyctlen dabi cekindigini gijstcrmekte

Alman

Hiikumeti'niii bir cok

ve binncticc Hurriyet Gazetcsi yazantun

(aya

ajam Tiirk Ordusu icinde sorumlu

tngiliz Entcllicansina atfen or-

inevkileri isgal elmckle... dcnilmektcdir.

koydugu iddiakm mullak

suicilo

muhal kilmaktadir.

Turk Ordusu'nun
iftiramn ne o

sercfli

Abdiilmecid Efcndi'nin bu gcrcegi oriaya koyan mcklubu aynen

soyledir:

mcnsuplarma kar$i ortaya

alilan

bu cirkin

gun icin ve nc de her hangi bir zaman icin varid olamiyacagi meydandadir. Alman Hiikiimeii'nc ajanlik yapabilecek kadar alcalabilen kimselerin Turk Ordusu'nda mcs'ul mevkileri isgal edcbilcceklcri gibi ham bir hayale yer vermis; olmasi bile bu raporlarin saliteligini lek

Misir*da

etvar

ve

harekatimz,

tasimakta

oldugunuz namin
miikerreren

serefine
nesayih-i
lesjri

kat'iyyen

muvafik

olmamasi
elde

hasebiyle

miiessire ve ihiaraH

lazime icra kihndigi halde, hisbir edilen

delail-i
tadil

basma
...

izali

ve

ispata kafidir.

olmayip,

hatta

ahiren

kafiyeden
etmedikten

Guya

Alman Ordusu'nun

lemsilcileri,

anla^ildlgl iizere ef'al ve harekatimzi zerre

Prens Sami'ye yak-

kadar
kiilliyen

baka haysiyet-j zaliye ve ahlakiyBnize

melalta bulundugunuzdan ve ?u hal
silkinde ibkaniz gayri caiz
ile

mugayir mua-

Hanedan-i Osmanf azasi

evkel3imat-i Hazret-i
aileye

oldugundan
bukuk-i

baanh bir suikast yapilmasma vermcdiklcri lakdirde babasimn Osmanli tahtma otu-rup sultan olmak islcyip islemedigini 8grenmck islemisterdir. Halbuki ne Sanii,
iz.in

lajmislar ve K. Atatiirk'un hayalina

Zal-i

Hilatetpenahi haiz oldugu

Bey(Prei)S Sami degil) ve ne de O'nun babasimn -IiSnedandanol-

riyaset-r

istinaden

Al-i

madiklan

Osman'm

seref ve

namusunu vikayeten sizden Hanedan-i Osmant

mebni
teblig

ciheile- lahta gccimeyecckleri evvclce izah edilmisli. (Muharrir

azasi hakklni nez'eylemis olduklanni telakki eyledigim irade-yi seniyye-i htimayunlarina

Bahaddin Sami Bey'e S3mi adinda bir evlat uydurmustur. Halbuki Sami O'nun babasidir. Fakat biz mecburen nakle ve iddiaya gbre cevap
veriyoruz.) Buna, salianat liukuku ile Orf ve taammiillerin asla

ederim.

mUsaid

olmadigmi bilemiyecek
Katibi-i Hazret-i
-

bir

Alman vcya

ingiliz Entellicansi tasavvur olu-

Hilafetpenahf Hiiseyin Nakip

evvel 1928
-

nabilir

mi? Olunabilirse boyle

bir entellicansm lanzim eltigi rapora en

15

Kanunu

kucuk bir ehemmiyet atfedilebilir mi?

8
-

Sami Bey,
bu

babasi (ashnda oglu)

Bahaddin SSmi Bey ve

edil-

biiliin

tcrtib ifinde

Hanedan mensuplannin gccimleriyle alfflcali olup Turkiye siyasetine hicbir surette taalluku bulunmayan boyle mes'elelere bile miisaade etmiyen, ihtarlanna aldinj edilmeyince de selahiyeti raevzuubahis

bulunanlann o anda Ingiltere'de ikamet etmekte

bulunduklari ve ellerinde de bir pasaport

mektedir.

mevcud olmadigi beyan

Madem

dercedilen bu rapor onlarm ingiliz siyasetine karsi ol-

arak Almanlarla bir lakim tertiplere girijtiklerini kabul ediyor, o halde

356

KADIR MISIROGLU

neden
izalia

OSMANOSULlARI'NiN DRAMI
tngilicrc'dc ikfimet etmelerine miisaade edilmcklc

357

bulundugunu
aleyhine vc o
-

imkan VST midir? Bulundugu mcmlckelin

igin
-

siyftseti

Osmanh
pekcok ey

aiicsi

mensuplarinin faydasiz ve hatta cogu kere de zararh

mcmlekcl
tilatlara

daha sonraki rapoilarda izah cdildigi

iizerc

vahim

ih-

unsurlar olarak gdsterilmi olmalan gibi bir iddiaya kari soylenecek

vardir.

sebcp olabilccck bir (akim laaliycllere girigen birkac pasaport-

Ancak

biz bu
kliesi

mevzuda Osmanh Ordu Kumantakdim edilen bir mcktubunda yer

suz, tabiiyctsiz vc binnetiee himaycsb, kimscyi

hudud

liarici

ctmck

giic

dan'lanndan Vehip Paa'nin

raUydil? Halbuki adi gcccn ahislar haia Londra'da ikamct ctmektcdirfer.

alan vc $ahs! muahcdclere istinaden Osmanli ebzadclerinin vatan icin

Demek

ki;

bu raporlarm muhtcvasnia onlann takdim cdildigi resmT maat('eimeini$Icrdir.

kamlar da hcrliangi bir ehemmiycl

dogrulugunu
(!) - lier

Bunlann

nasdsa

bu gttnc kadar $u Hurriycl Ga/.clesi'yle

calishklanm bu bir tek vesika i!e ortaya -koymak istiyoruz. Vehip Pua bu mcktubunda El Ehram Gazetesi'nin 19 AgustOS 1933 tarilili niishasmda Anadol Samfm Bey tarafindan yazilan bir makeleyi okunasil

onun cok
mitir.

bcccrikli
halin.

(!..)

sayin yazanndan baka hie kim.se lark edeme-

dugutm beyandan soma, bu makalcde ehzlerin en son tutumlanna

kari yoneltilcn tcnkidleri cevaplandirarak diyor ki:
...

Bu

Con Abmed'in dc vr-i

da m
i

inakinasmi

kefctmcsinden nc farki vardir,

Evet Jjehzadelerin badel miitareke takip
tarz
ki,

ettikleri yol

S lym Hilrnyct yazannm dogruluguna ilimad cmg'i uan raporunkal'i bir

ve

itti-

haz

etliklerj

ve

hareketleri

ktiili

vueuh sayan-r

intikat'tir.
et-

da yurt digina cikanlan Ilancdan mensuplarinin

aile reisi

rakam olarak 24

^iiphe edilmez

kendileri

de bunu hicranlarla tasdik ve kabul

olduklan bildirilmcktcdir. Halbuki bu rakam dayanhijlir. Ev-

mek

buyOkliigiinii

tbrazdan hSIi kalmazlar.

milletle

Ancak

Harb-j

vclce izah cdilmi$ oldugu iizerc O.smanogullanni yurltan tard eden

umumf
da un-

esnasinda biifun

yekdll

niahud karar, damadlan da umulune aiiyordu.

Yam

ve yekviicQd olarak gaye-i mu9atitik!anni

tie

uzak vcya yakin

kaddeseye dogru canlanyla ve ba^artyla nasif

hanedaii mcnsuplanyle cvli olanlar da kovulmu^ardir.

ulmak
maz.
tazilel

Tiirk'un

fitrT

ve ezelt olan civanmerlligi

bir

kabiti lelif ota-

Ycri gcldigindc

izali

cdileccgi iizerc,

dogup

buyiidiikleri aziz vatan-

Ben kendi hesabima bunu a?ik

borcu
bilir

lisanla

zikretmeyi

bir

lanndan

bir tedbir olarak isabelli

artik faidc

veya isabclsiz bulundugunun

bir kararla
-

ve bundan da Anadol

Samim Bey'e bu zemin

munakasasinda

buluwmyan

(ardedilisjn aci

etrafinda hitab elmeyi luzumlu gorurtim:

1
-

lzdirabim tadanlar kirk civanndaydi. Bunlar isim isim beyan cdilecek ve

bircogumm

Sehzade Abdtirrahim
bir

Iiazin gurbet hatiralarma kisaca

yer verileccktir.

Efendi,
idi.

Almanya'da

ikmal-i

tahsil

etmi$ ktymetli

topcu zabitimiz

Gali9ya Cephesinde bir lopcu

bir

laburuna ve

Filistin

cephesinde de

topcu alayina kumanda

ifa

AzizOkuyucu!
Hilniyet Gazetesi yazanndan alinan dokuz satiruk bir paragrafta
-

etmi ve vazifesinj emsaline faik bir maharet ve cesaretle

mislir.

eyle-

sadece ehemmiyctli noktaJard temas cdilmck usuJii takip edildigi halde-

-Sehzade
bu

Cemateddin
ate>

Efendi,
altinda

birkac
bilfiil

gun

alayiyl.a

dokuz yanh

tcsbit edildigini goriiyorsun.

Bu

tahlil

Sana raporun digcr

Seddulbahir grupunda ve

raiismi?

ve fakat
binaere

kisimlariyle emsallerinin sihhat ve itibar dereccterini takdir edebilmen

icin arzedilmi tek bir misaldir.

asabmm

fetm mubarebeye miitehammil oimamasmi

Bundan

btesini

anlamak

akil

ve insaf sa-

geri hizmeite

rstihdam ediimek uzere merkeze iade kilinmia olup

fn'uteakip
3.

hipleri icin giig

olmasa

gerektir.

Istanbul's avde'tini
vazifesi
ile

Ordu Talimgahlar Kumandanligi

iki

Sivas'a izam ktlinmistir. Sivasta

sene orduya mual-

358

KADIR MISIROGLU
ifa

lim efrad yeti?iirmek suretiyle

tahsindir.

eftigi

hidemat, $iy3ni takdir ve

Batum'un tarafimizdan zaptim miiteakip, talimgah Bave mevki-i

tum'a naklolunmu

mezkOr kumandanhgi da cdnibi

tefviz

acizanemden
idi.

iiave-i

memuriyei olarak kendilerine

lie
idi.

kllmmi

Nezaket ve duriist mua-melati

askerin ve anal in in kalbi mu-

habbet ve hiirmetlerini kazanmi

3
-

ehzade Osman Fuad

her
tiirlii

Efendi,

pek gen? olmakla beraber mer-

kez

He

rabitasi

miinkati

oian

Trablusgrab'da

ve

miicahedenin ba$inda zamanlarca vucut curiitmu$tu.

4
-

$ehzade

Abdiilhalim
kitaatt

Eiendi,

harb-i

umumrnin devamt
ifa-i

mtiddetince otomobil

kumandanligmda

hfzmel

ettigi

mechul
5
-

degildir.

Veliahdi

Zaman

Merhum

izzeddin

Efendi'nin

harbi
bir

umumide, Balkan Muharebesinin

giiride,

butiin sio'deiiyle
teftj?

devam

etligi

Seddiilbahir ve

Anburnu cephelerini
ve efrada
ruh

ve gosterdikleri

mekinet-ii
kabil-i

sekinetle

zabitan

ve kuwel verdikleri

inkar degildir.
-

Sinn-t

askeriye

dahil

olmayan ehzde!er
iltm
ile

ise,

kaffeten

cihad-i

azam demek
Sirtleri

olati tahsil-i

tne^gul

idiler.

gecmi? ve askerlik

sinrfiyle esasert

iilfe!
fiili

ve unsiyet
hizmetler

etmemig mutebaki sehzadelerden

beklemek ve o hizmetleri
tutmak insafsizlik
olur.
ifa

harb-i

umumi'de

etrnedikiermden dolayi onlan muatep

gelirse,

*%

Muatep aranmak lazrm

ancak on-

lan yetitirmeyenler oniimuze ctkar.

8
-

Harekat-i milliyet esnasindaki safahafa gelince, bunlari

goz

oniinden gecjirirken xuruf ve zaman'i

htikmii

da

itibar

nazarina

alarak

ona gore vermek

a|3

?iar-i miiruvvet-i tfazilettir.

Vesselamu

menittebealhuda.
GUIehmerf Vehip

Qanakkale Muharebelerinin gergek kahramanlanndan Vehip Paa'nin fehzadelerimizin vatan yolundaki 5alimalanm hulasa eden mektubundan bir sahife.

360
lerseniz,
-

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI

361

bu mes'eleyi

layiki vechiyle tafsil

ve izah etmenin imkansizligi

biz,

daha da bariz

bir sQrette - ortaya cikar.

Bu bakimdan

bu husustaki
tefrikada yer

cevaplanmizi telegrafik ciimlelerle bir takirn kiymel hukLimlcrine

baglayip, nihayete crdirmek ve cevap verdigimiz

mShut

alan iddialarin ger^ek maksadiyla vanlacak nihat kiymct hukumlerini

Netice
1

umumi

serlevhasiyla takdim
ettigi

etmek
de

istiyoruz:
i

Hiirriyet

yazarimn istmad

Ves

ka

olarak lakdim

eyledigi mesnetsiz ajan raporlarimn ilmT vc tarihi bakimlardan muteber

M-

added ilmelerirte irnkan ybktur. Zira bunlar yanlilar vc mugalatalarla

malamaldir. oyIe
a)
ki;

Bu

raporlarda adi geccn Prcns

(!)

Sami ve oglu Bahaddin

Sami'nin baba larafmdan hanedana mensup olmamalan sebebiyte, Os-

manh

Tahti uzcrindc hie bir hak iddialan

lalbik

mevcud

degildir.

Esasen

asirlarca

cdilegelmig

olan

VerasetKanunu
Gazetesi, bunlarla alakali binbir
gibi diger bir yanhi ekle-

gcicgincc olamazdi
-

da!... Hiirriyet

^f

^Vi>V -r-^- *c*j>'jf

>

yanha

bir de, hayali bir $ahis

uydurmak
Bey'jta

migtir. Giiya
varroi!...

Babaddiii SAmi

Bu da

babasiyle birlikte gerck

Sami admda bir oglu M. Kemal Paga'yt bldtirmek

vc gcrcksc binneticc Osmanli TaJiti'na gecmek maksadina bagh faaliyerlcre(!)iliraketmi.

168

Halbuki Bahaddin Sami Bey'in hicbir evlSdi mevcud degildir.

Sadece Fethi Silmi Bey'in Leyla adinda

bir kizi vardir.

O da bugun
- yir-

Vehip Paa'nm mektubunun diger

sahifesi

ancak onbe^-yirmi yalarmdadir, Bahaddin Sami Bey kendisi bile

K. Kemal Paa'nin hayatta bulundugu devrede ancak yirmi

Bu

bir fek

vesika bile chzadelerin vatan ugrunda hizmetten gcri kal-

mibe ya^Iannda

bir delikanh idi.

Nerede kaldi

ki;

O'nun, daha o zaman

madiklanmn

seiahiyetli bir agizdan

ispatma kafi gclecegi kanaatindcyiz.

bu

gibi, siyUsi iglcrle

megul olabilccck

Samb adinda yeti^mig bir ertngiliz Hiikumeu'nin, toprak-

AzizOkuyucu!...

kek evl^di
lannda
liayatlan vc yurt digindaki faaliyctleri
-

olabilsin!

u anda Londra'da

mukim
i

her yah ahsa tahsis eyledigi mutcvazt bir

t

Osmanogullarinm gurbet
olsa

lik
halde

g o r

a s

Ihtiyar He geginen Bahaddin Sami Bey, yelmi

hakkinda soylcnip yazilabilecek olanlari

-

velev bir hulasa suretiyle de

kiisur ya^inda bulunmaktadir.

- valci

Ne

gariptir ki,
-

hanedandan olmadigi

boyle bir esere sigdirmaya imkHn olmadigrjfH {akdir buyurursunuz.

aJti

muteaddid muracaatina ragmen

:

ihtimai ki, Hiirriyet Gazclarihli nushalar.

Ustelik bunu,

tefrikaya en az altmi

yanh dercetmig bulunan

bir ga168
-

zetcnin maksatli nesjriyatim cevapfcmdirmak gibi bir mecburiyeti de ek-

Bkz

Hiirriyet Gazetcsi 16, 17

vc 20 Nisan 1974

362
tcsi'nin cfkftr-i

KADIR MISIROGLU
umumiycye iakdim
-

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
ihtiva

343

eyledigi

bu binbir yanhs.

eden

ajan raporlan yiiziindcn

Tiirkiye'ye

bugune kadar kabul olunmamisur.

kimselcriyle Ingillerc'nin Ankara biiyiikclcisinin de acikca ifade eltigi

giirulmektedir.
172

Kardegl Riikncclditi Siimi Siey de

porlara bit bir

aym

durumdadtr. Halbuki bu

ra-

chcmmiycl alt'cdilemcyccegini

Hiirriyet Gazetesi, iistelik

Hiirriyet Gazetesi, cflcar-i

umumiyenin

heniiz taze bir hStira ola-

struda TQrkiyG'de bulunan Ingiliz Elcisi Sir

Percy Loraine

ilo tc-

rak muhafaza eyledigi diger bir lefrikasinda 173

OsmanoguUartm M. K.
ma-

inas eden EmeMicans'in en sclfihiyclli kimsclerine alien

dir.

bcyan ctmckte-

Pasa'nm lehinde gostcrmisUr. Esasen, bu

tefrikada ycr alan bu

Hakikalcisc,

mabud

ajan raporlan btinlar tarafindan

9

Moon

hiyclleki bcyanlann, Hanedan"mensuplarrndan sadir olup olmadiklanni

sh in e

yani hayat mulisulii oinrak tavsiicdilmektcdir."'

keslirmek dc gercekten kolay degildir. Zira biraz asagida izah edilecegi

iizerc-o tcfrika da bir cok yanhjlar ihtiva etmekiedir. Ancak gercekten Osmanogullan raensuplari Hurriyet muhabirine o tarzda beyanat vermis,
iselcr bile, Hurriyet'in

Hakikattc bu raporlara maksatli vcya maksatsiz oinrak aksefmis. bu-

lunan yard]. } malumaun, Hancdan mcnsuplan icin hayat

1

memat

davasi

cmlaklcrini kuriarmak vc
sclcrini ele

s u

Pc

1 1

er

iizerindeki his-

sozleri ballandira ballandira nakledigiylc

bu

tu-

tumu arasmdaki
eski tcfrikasinda

gcciicbilmck icin

giris.tiklcri

en

labii

ve inasumane
bir abfyisle

tezat astardir. Hatta Hurriyet Gazetesi, bahsi

gecen

les,ebbuslcrden galal oldu^u

cfkar-i

Htunyet Gazetesi inn biiyuk

giinlcrine

flit

umumiycye sundugu bu

ajan raporlanndan dalii kolayca

Osmanli Hanedani mcnsuplannm gurbette geccn acikli beyanlarim da -her yonuyle onlann lehinde olclugu
rsflclt-i

anlajdan- Turk

umumiyesinin

hissiyatini tahrik

anlagllmaktadir. Gercekten. 17 Nisan 1974 larihli Hurriyet Gazctcsi'ndc

ve

-bir

bakima

da- tatmin edecck tarzda nakletmisbr.

bir tek asli gayesi vardir: Tiraj!

ycr alan bir raporun eski Ermeni vatandasimiz Giilbenkyan'a Icmas

Demek ki;

Huiriyet Gazetesr'nin

eden
de

5.

maddesi bunu acikca otlaya koymakiadir. Uslelik bu misal iek

dcgiklir.

b)

Mabud

ajan raporlan inonii

ve Fethi

Okyar 170 Fevzi

I'aga'ya

Bunu saglamak ijin bugun sflyledigini etmeye amade oldugu anlailmaktadir. imdi size mahud gazetenin, vaktiyle Osmanogullarmin nasil acikli bir gurbet hayati
yaiin tckzib
gecirdiklcrini ve vatan hasretiyle tie Olciide kivranmakta buJunduklanm hikaye eden yazilartndan bir kac misal nakledclim de bunlart velev onlann kendi bcyanlart bulunmu? oisa bile - nasil ballandira ballandira
nerettigini ibrctle gortiniiz!...

Cakmak 171

gibi butun hayatlan

boyunca M. SCemal

bagh

kalmis. kimselcri bile

O'na kari

girisjlen suikast lcs.cbbijsu icinde

gostermekte ve onlan

Hiliifet'in Tiirkiye'de

yeniden leessusiine

caltsmakla itbam eylemekledir.

fikirleri

Bu

sahisiann hayatlanni ve tas.idtklan

bilmeyen

yoktur.

Kendilerine

bbyle

bir

isnadm
bile,

yapilabilmesinin imkansizhgi orladadir. Yalmz, cocuklann bile inana-

Hiirriyet Gazetesi 1970 ydinda, Dunya'nin dort bucagina dagilmig bulunan Osmanli Hanedani mensuplanni aratip buldurarak onlarla

roponajIaryaplirmi5ti. BuropOrtajlart

mayacagi bbylesine dchetli

bir yanhi ihliva clmis.

bulunmasi

ma-

Son Osmanhlarser-

levbasiyla 18
gazelcde, kah
birlcri

hud raporlarm keenlemyekiin addedilmeleri

icin kafidir.

Gercekten

Hurriyet Gazetesi'nin nesreyledigi diger bir raporda, bu iddialann

hayai otesi bir yanlii aksettirdigini, tngiliz Entellicansi'nin selahiyetli
169
-

itibarcn yaymlanan mihud HSnedan mensuplannin agzindan naklen ve kali da muha<.Dogan Ulucun kendi iSdesi olarak pek cokacikh tasvirler

Mayis 1970 tarihinden

yer aim 15 bulunuyordu.

172 -a.y. 173
-

Bkz

Hiirriyet Gazetesi, a.g.t.

20 Nisan 1974

170
171

Bkz Bkz

:a.g.t.
a.g.t.

18 Nisan 1974.

Hiirriyet Gazctesi'nde
1 1 1

25 Mayjs

970 larilllcri anisinda nesredilm S

II

20 Nisan 1974.

Osm

an

r isimli cefrika.

OSMANOGULLARI'NIN DRAM!
364

KADIR MIS1ROGLU
bekJenebilirmi?

Bunlan okuyunca insan

adcta

gozlerinc bile inanamaz...

Ve

in-

Bakimz ayni tcfrikanm

Prcns

.son

yazismda ne cevher yumurtlarms/

ailesin-

sanin gayri ihtiyari akhna u sual

gelir:

Bugun Osmanogullan'mu vatankinna kavusmalanm bnlemek

Bclki denilebilir ki,

Omer Namik
a
s,

anne tarafmdan Hz. Muhammed'in

r

igin

den

cirkin bir tc/.virata girigen HUrriyet Gazctesi midir bunlan yazan?..

t i

den gelmekteymi. Buna ragmen gene,

bu sozlcr Hurriyct muhabirine

degil bir

Osmanli

Osmanli

Prcnsinin dint akidelcri yok denceek kadar az...

c
I i

u
mu-

ehzadestne

aittir.

Ama

bunlara inanmayan bir gazcle de, bu stolen hi?

kelimesini de ilk defa isjliyoruz.

Bunu

uydurati

habir her halde gene e!izade'nin

digini iddia

mensup oldugu

ailenin

admi bilme-

bir kayd-i ituiraz?

derceimeden yaymlar mi? Usiclik, Qsmanogullan'mn

edecek degil

ya!...

gurbeiic gecen clcmli hayallanndan hazui tablolar gizmekte HUrriyet

mu-

a"

mt
a

kelimesini

belki de,

habirinin chzadclcri bile geetigi gdriilmcktedir.

Bilmcm

bugiine kadar asla duymamis, ve bunu

bilmis,

olarak zaptede-

ki;

bunlan,

bulunan bir muhabire mi, yoksa O'nun yazdiklanni aynen

(!...)

Turk vc islam

larihiuin

bu en buytik ailesinde

artik hie bir

mccal kalsiilunlarma aktaran soziim ona ciddi

gazeteye mi acir veya

madigini ilan cderek din vc milliyclimizin btaman du$manlarmin

kizarsimz bilmem!...
yiireklcnne soguk su serpmck icm mi yapmitir?i Dogrusu, bugdnkU
tuiumlaii insani boyle dOgtinmeye zorlamakiadir. Niiekim, bu icfrikada
bile, bir
lim:

Bu

gibi kalemorlere

ne olciide inanilabileccgini

kiymctli okuyuculaiiinizin takdirlerincbirakiyoniz!...

cok

hilar- 1

hakikat beyanlar mevcullur.

Buna

bir tck misal vere-

Osmanogullarrnm valanlarina kavusjnalarmdan endieye kapdan ve

girisjigi cirkin bir tczvirat ile

bunu bnlemeyc kalkian HUrriyet Gazete-

si'ne

en

gtizcl

ccvabi yine bir Osmanli SchzSdcsi vcrmektedir.

ki;
-

Bunu da

23 Mayis 1970

tarihJi

HUrriyet Gazetesi'hde

evvclec uzun uzun

le-

mas

ettigimiz

Mahmud

Allah

yamUmi olacak

yine Hiirriyet'in adi gecen yazi serisinden

Jjevket El'endi'den baliscdilirkcn ayncn:

alarak takdim cdiyoruz. Halen Londra'da yasamakta bulunan 1941

66 ya$indaki Prcns

Mahmud

evket, Tiirkccyi

mukemmel

Iskendcriyc dogumlu ehziide

Osman

Selahaddin Efendi diyor ki

bittik-

konusjuyordu.

Ama. okuyup, yaxamiyordu. Okuyup yazmada

kcndisinc... dcnilmckledir. Bugiin

km Ner-

Sadece garibimc giden Osmanli Hanedani'mn herey olup

min yardim ediyordu

bu iddiayi

len sonra sinir di|] edilmclcri. Bizler Padigah idaresi

olmadan da
7S

tekzib edecek pek cok canli ahid islanbul'da aramizda yasamaktadir.

Gereekten, uzun zaman Misir'da ikamct etmis. butunan

Mahmud
ve bu

Turkiye'de oturabilirdik. Bunda da bir kotuliik olmazdi..V

ve

ehzade dcvam.ediyor;

cvket Efendi, oradaki Tiirk

suretle vatan hasretini

talebeleri ile stk sik goriisUr

gideriidi,

Butilann hepsi de Efendi'nin

Pasaportum

ister Fransiz, ister ingiliz

damgasmi

taimi olsun,

Tiirkiye'dcki ncriyati takip ettigini yakinen bilirler. Hurriyct Gazetesi'nin

fark etrnez! Turkiye'de dogmarni

olmamama,

Turkiye'nin bana pasaben!...

bu iddiasindan

asil

maksad

latin
ise,

asil.li

yeni

port vennemesine

ragmen kendimi Turk addediyorum. Turk'iim

bir

harflerle okuyup
.

yazmak
muhterem

bu da yanhsbr. Zira,

biz kendilerine Efendi'nin bu harflerle yazilmis. el yazdanni takdime

haziriz. Ustelik Babiali'de,

Cocugum veya cocuklunm da Tiirk ve MusJuman olarak!,..

...

Turk olarak dogup

yetiecekler.

eiizadenin, vefabna kadar (31

ilk firsatta
-

ecdadimm topraklanni
a.g.t.

istanbul'u

gbrmek

isterdim.

Ocak 1973)

iki,

yevmt

Islanbul Gazetesi'ni

muntazaman

takip ettigini
174

bilen bir 90k soztine giivenilir alus

mevcuddur.

Ama Hiiniyet gibi bir

etmemesi

Bkz

Hurriyet Gazeiesi,

25 Mayis 1970
21 Mayis 1970

175 -Bkz

Iliirriyct Gazetesr,n.g.l.

gazeteden heyecan

ticSreti

yapmak maksadiyla

gercekleri tahrif

366

KADIR MISIROGLU
Sultanahmcd Camii'ni ve cligerlerini.
Biiliin

Bogazici'ni, Kapahcari'yi,

bunlun zaman zaman okudugum kitaplardan, mecmualardan az cok

laniyor gibiyim.

Her halde pck yahancilik cckmezdim

Tiirkiyc'dc.

Hcle

tisam da bildiklcn sonra. f-Icrscydcn once unu bclirimek islcrim ki, bc-

nim, bizlerin yani Osmanli

Hfmcdam

siirgiinierimn Tiiikiye'de lekrar

176

kabul edilmelcrindeti ktmscnin zaran o]mayacaklir!..,

Evcl aziz sebzadem hie kimscnin zene kadar zaran ohnayacaktir.

Aina Tuik vc Islam dugmanlaniun

kaiiraman
mid'lerin

liissiyati incineeektir!...

Zira onlar,

Fiitih'lerm, Yavu/.'lann, Kaiuini'lerin,

Abdulha-

ilh...

magdur vc mfisum ahladmm

eiidis,eye kapdnu^lardir.

vatan-i azizlerinq avdcdcri

/ail ola-

DORDUNCU BOLUM
OSMANOGULLARIN
UZERINDEN

hailisesiylc, kin

ve gayzlannm tatminine mcdar olau bit imkfmin

cagim diJunerek

Bu mes'ud

nclice onlara
bir

KABUSUN

asiriardir neeip inillciimiziccndere

alhnda lutan Hag!i Ruhunun

zaafi vc -bclki dc- maglfibiyeti olarak goziikmckledir!..

Son

cirkin laaf-

KALKI?!

ruzlanmn

asxl saikt

de -digcr

bit

cok scbcp meyaninda-

iie btidur.L.

Ama bu millctin
enin lelkin ve

miintchap vekillerinden tc^ckklil eden

TBMM bir gazet-

A iLK MERHALELER
-

te'siri

alluida rey vc kanaat dcgijjtirmcyccegini O'na da

but Lin aleme de g5slermi vc ispal elmilir.

Hilafct'in

ilgasi sirasinda,

liizumundan fazla hissi davranan

resml makamlar, Osmanogullan'm yurt disma cikarmakla kalmamis, onlarm teskil etciklcri gurbet kafilesine bu aileye
sadece, evlilik dolayisiyle bagh bulunan d a m a d 1 a r i da kalmislardi. Fakat bir mijddct sonra, hie olmazsa bunlarm, memlekete donmeleri ve bundan hie bir mahzur dogmayacagi yazilip

sfiylenmeye baslamis ve mezkur 431 sayih Kanun'un

lerde

tadili

is-

tikametinde bir temayiil belirmeye basjairusu. Gercekten siyasi mahfil-

uzun zamandanberi miinakasa edilmekte olan bu mes'ele nihayet

yili

1949

Nisan'inda Meclis'e getirilmisiir.

Bu
hasma

sirada orlalikta, HSnedan'a aid mallarm bazi kimselerce

ele gecirildigi saiyalan dolasiyordu. Hatta Istanbul

yok ba-

man Nuri
176
-

Kbni,

calib-i dikkat bir sual takriri ile

Mebusu Osbu mevzuu Meclis'e

iste-

Bu miihterem dizade velev muvakkatcn dc

olsa Tiirkiye'ye gelmi bulun-

getirmis.
misti.

ve devrin Maliye Vekili Ismail Riitu Aksal'dan izahat

maktadir.

u anda Londra'da bulunan.buyuk.biriI35^iricetindc9ali;mak(adir.

Bu takrirde, Hanedan szasma aid mallann Maliyece nasi! tasviye

368
edildigi, nclcrin,

KADIR MISIROGLU
kimlcrc nc Hafla satildigi sotuluyor vc sayi otau? bulukallerinize

OSMANOGULLARININ DRAMI
sunmayi faydali giirduk:
-

nan vagina vc
-

lalfini

ima

cdiliyordtl."

BALKAN
o gun ccvap-

Tilmij

hakkmda

siiz

islcyen var

Miiliyc Vckili 8 Nisan 1949 larihinde somlan bu suali

mi efendim?

Ilk

soz

ISurhancddin Onat'uidir.

landirmadi. Cevfibini tadili kararlagtinlmis, bulunan 431 sayiti

(lolayisiyla 18 Nisan'da vaki olacak
kal.

Kanun
Fa-

miiztekata

BURHANKDDiN ONAT
biriili

(Antalya)

Muhterem

lalik ctiigi gortildii.

arkadaslar, bir-

O'nun 18 Nisan
sayilr

takihcdcn

larihli

cclscdc soylcdikleri de mcs'elcyi

ladilai gorjeklejmi?'

iki biiyiik

Diinya Haiti, Ycryiizu'ndcki dort biiyiik im-

aydmlnimiyordu. Aroma arzu cdilcn

paraiorlukla bcrabcr buruann

vemrslir.

bulunuyordu.

yam sua

bir

cok hiikumdarliklarin basmi

bir

Hakikalcn43l
kanuiite
ixi
liidil

Kanun, IS Nisan 1949 tardive 5370 sayih yen! bir

Bumm

nciicesi olarak tac

ve tabuni kaybeden

hanedanm,

cdilcrck

dogum

itilifuiyle

Osmanh Hancdani'ndan
ilc

olmayip,

bescr ihiiraslanna kapihp tac ve lalitlanna, binacnaleyh menfaatlcrine

llancdan'dan bin

kavusmak

ile

cvlcnmis. vc

610m vcya bosanma

kadmlann

icin girismcdikleri tesebbiis

dul kahms.
kalilmrjlardir,

kalmamisbr. Bircok komplolara

olan vc cocugu bulunmayan crkck vc

rine

Ncye mal
ihtilal

Tiirkiyc'ye gircbilmcle-

olursa olsun, la? ve tahtlanna

kavusmak

icin

imkan

vcrilmisli.

Bunu

mcmlckctlcrinin

millcSkip kabul olunan ayui larih vc 5371

Ickrar

vc kan icindc yUzmesine razi olac:ik kadar beseri

sayih diger bir kauunla da bu gibi kimsclcrin

il

Va
ilk

an

iiniraslara kapilinislardir. Arkada-5lar, yalniz

buna

d a s

lenezziil

sifalira ikiisab

cdcbilmclcri imkani saglanmtsu. Bu, 431

Osmanh Hanedam'dir ki, etmcmis, bu suretlc mensup olduklan Hanedan'in temiz

sayih kanunun scbcp oklugu haksizhklan

lidai bir

bcmuaf islikametindc

vc

ip-

adimdi,

Bu

giinlcr,

Cumliuriycl Halk Parlisi'nin son iklidar

kanini lasidiklanm, biiyiik ruhunu tasjidiklarim ispat cden parlak bir imtilian gceirmisterdir. Arkadaslar, kadinlan ac kalmijlar, erkckleri

giinlcriydi.

sofbrluk cimislcr, garsonluk etmisler fakat mcmleketleri aleyhinde tevcih cdilccck hie bir

komploya girmemisjer, her

1950 yilmda

teklifi reddetmislerdir.

iklidar degismij, i basroa

Dcmokrat

Parti gclmijti,

Onlar

realiieyi gflrmcyi, hakikatleri

Arlik halkin arzu vc hissiyalina biraz daha hiirmclkar ycni bir fikriyat
cccssiis

kabul etmcyi de hilmisterdir.

Bu

giin

elmij bulunuyordu. Tiirkiyc'dc

lialk cfkar-i

umumiycsinin
sirada Halk

tamamcn Osmanogullan Ichindc oldugu muhakkaktr. Bu

Pariisi

hicbir iddialan yok, hicbir lasaddi vc taaddileri ve kasitlan yoklur. lann bugiin maneviyatlarma, rulilanna hakim olan bir sey vardir;

On-

iclerini

karjismda (cmel bir mukabil gorujii olmayan Dcmokrat Parti ise

cayir cayir yakan daiissila acisi, daussila atesi. Bir tasan geldi, bu, Os-

manh

Hanedaiu'iia

halk hissiyatmj ofcsayacak ve rcy tcmin edccck bir icraat mevsimi 3511115

mensup kadmlann memlekete donmeleri

bulunuyordu.

!tc

bu ciimleden olmak

iizcrc

1952 yilmda mezkfir431

sayih kanunun bir kcre daha tadili

miisaMcsini istiycn bir tasandir. ArkadaIar, hicbir mahzur yoktur. Bunun vakii zaten foklan gelmis gccmistir. Hatta uzatmadan, onlann
lslirabim tcmdid ctmeden bu kanunun en kisa zamanda yuksek heyetinizce maz.har-i kabul olmasini temenni cderim, saygilarimi sunanm
(Alkilar).

ile

bu defa Hanedan'a mcnsup

kadmlann yurda

girebilmeleri de saglanmak istenmijtir.

Bu

rnaksatla

Meclis'e scvkcdilen tadil leklifi Adliyc

Komisyenunca da bcnimsenerek

Meclis'e sevkedilmis. ve mlizakeresine basjanilmitir. Once, hey'et-i umumiyesi uzerindc miizakere acdmis ve soz alan haliplcr teklifin lehinde konusarak bu mevzudaki gercekleri 50k giizel bir sOretledile getirmi|lerdir.

Bu bakimdan

konusmalari, zabitlan aynen iktibas edip dikDcrgisi, C. 18 sh. 187 - 88, 8 Nisan

177

TafsilSt ifin bkz.

T.E.M.M. Tutanak

- Muhterem arkadaglar! 431 sayih rmdudlanmiz dijina fikanbras olan Osmanh tHnedam'ndan kadm ve cocuklarin memleketimize donebilmelerini istihdaf eden ve

BALKAN Necdet Alkin NECOET ALKtN (Kutahya)

-

Karran'la

1949tarililiCel5cZap[j.

yuksek lasvibinize aizohiiian bu kanun tasansi; takdir buyuracaginiz

370

KADIR MISIROGLU
hak vc
adiilet

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
sarsilraayacak

371

vechilc,

esaslarma lamamen uygundur. Tasarmin gcliayli ilcrlcmis.

dde

ulaginis,

rekccsinde dc bclirlilmij oldugti gibi, yaglan

olan
karilastnirsak, bunlar

olan bir rcjimimiz var.

Bu

iki esasi

Hancdan'a mensup kadmlann Cumhuriycl rcjimimiz icin bit tehlike mcvzuu olabilcccklcri artik vaiid olamaz. Fransa vc tsvicre'do sahst
miigahcdclcrimc istinadcn
ar/.

hudud dismda bulunduklan zaman ekseriyetinin

lutiugu yol, dttrust, valansever bir yoldur. Diger taraftan

zamandan bu
bunun

zamana kadar, tam manasiyle kuvvetlcnmis,

kargismda, bu Hanedan
rcjim ve

edcrim

ki;

bu kadmlann bir coklan gunun,

bir rcjimimiz vardir,

bunun ynrdimlariylc Gccinmck

sefil bir

haldc kul-i layemul yagamaktadirlar.

hakikatcn cok hazirelir. Gorduklerini vc

eMdi mcmeleket dismda

bulunduklan halde,

mcmleket alcyhine calismamislardir. Binaenaleyh crkek,

icin cckliklcri istirap

kadm

Ciddcn 50k pcrian bir duruillda bulunan bu bcdbahl valandaglarimizm yajayi? tarzlan TiirklUglln liaysiycl ve jjcreiiylc Ic'lifedilcmcz. Bu zavallilnrin iirtik mcmlckctimizc donmclcrine
tjilliklcrim, yiireklcr acisnhr.

hepsinin affini icaliettirecek bir

durum

tagimaktadir.

Sayin arkadalar;
Biiyiik Atatiirk, arkadasjanna, yuzelliliklerin affini taleb

ederken

mtisaadc cdilmcsi cok yci'indc vc insant bir barckct olur. Yiiksck

clis'inizin

Me-

sebebini, bu arzetligim ikinci emniycte islinad ettirmitir, rejimin kuvvctli

bu

talihsiz

vatandaslanmr/. hakkaida

uliivvii

cenap

aiifctini csir-

olmasina.
ki;

gemiyeceginden emin bulunmaktayim. Takdir yliksck Heyetinizindir.

Kaldi

bu vatandajlanmrz, soydajlaritntz

yiizellilikler gibi,

bun-

SURKYYA

P.NDiK (Canakkalc)

Muhtcicm

arkadasjar, bciidcn

lann

liayatta olanlari

memlekctin karanlik gunlcrinde fenahga

igtirak

evvel konupil arkada$lanmizm da .tcmas cttiklcri gibi, millctin irade ve

idarcsini bizzal kciidisinin elinc

etmi TUrkler dcgildir.

biricik kusurlarint,
etmijtir.

O ilerde rol almtj insanlai

degildirlcr.

Bunlarm
tejkil

almasim hedef lulan rcjimimizi koruma

mticibince

Osmanb

Hanedant'na mensup olmalart

gayesiyle 43 1 saydi

Kanun o zaman cikanlnu vc bu kanun

Bu mcnsubiyel de bu
istirap

insanlarin gurbet diyarinda kahtr

dcgildir, arkadajlar!

Osmanh Hancdani

liudud harici cdilmijti.

ki;

cekmesinc,

cekmesine kafi bir sebep

ettigi gibi,

Fakat arkadasjar, sjmdi surasnu muahcde etmek miinikundiir

bu

Arkadalanmin da temas
acisidir.

kauun
zifesini

gianun ilitiyaclanna en

iyi

sekilde cevap vermi, fakat tarihi va-

Bu

itibarladir ki;

vatan liasreti, acilarin en bu vatandalanmiz ve soyda5lanmiz bunu

dc yapmistir.

Bu

itibarla biz

de biz.den evvel konugan

degil,

yillarca cekmijlerdir. Perisan olmuslardtr.

arkadasjanmiza istfrak ediyor, hatta kanunun kismen tamamen kaldinbnasim rica ve teklif ediyoruz.
Muhterem
arkadaskir,

olan ba|!an, mcmlekete olan sevgileri co|unluk itibariyle hicbir

sarsintiya ugramamitir.

Buna mukabil mcmlekete zaman

bu

ijte

salim bir karara varabilmek icin bu iki

biri,

Demin
agikfasi,

arzetligim gibi, yabanci

W5

bir emcle Slet olmamiIar,

daha

niiihim noktayi

goz onunde tutmak icabeder. Bunlardan

ettigi gibi,

bilhassa

Burhan Bey arkadaimizin temas

Hanedan'in
dis.

hudud

harici edilen

yabanci ve gurbet diyarinda bulunan Turkleri, mall imkansizliklarina ragmen, bagirlarina basmij ve onlara gok yardim
yapmisjlardir.

raemlcketlerdeki hatli harekelleri, birisi de, yine bir arta-

Bunlara aid bircok misaller mevcuttur.

kadaimizm (emas ettigi rejimimizin kuvvet derecesi. Bu hususlarda

mamen arkadasjanma
hicbir sahsl

itirak

etmiyorum, fakat

biiyiik bir

cogunlugu, di

kadin erkek diyc fkiye ayumak, bir kismuii gefkat ve merhametimizden istifade ettirirken, diger bir kismmi vatan dijinda
daussila
ile

Bu itibarla bunlan

raeraleketlerde bulundugu zaman, asla

yurt aleyhinde bulunmami,

harab ve perigan bir hale

sbkmak

adalete

pek uygun

emel ve ihtiraslanna

atet

olmamistadir,
ki, herhangi bir tesir ile

dtimiiyor.

O bakimdan arkadasiai', ben rica edeeegim, dig memleket-

Diger taraftan ikinci nokta olarak, muhakkak

lerde

bulunduklan zaman ieaiisinde memleketiri rejimi"aleyhinde

OSMANOGULLARININ DRAMI
372

373

KADIR MISIROGLU
Eski
Tiirkisiaii'Iar vardir,

Rusya'da bir Tiirkislan kalmistir.

Uc

mil-

cahsmamis olan
lebilir.

ki,

Hiikumci, catigmis vc cahsmamis olanlan pckalii

bi-

yon kilometre sahasi

var,

orada 19 milyonluk bir halk oturuyor. Icinde

haldc bu sckildc yarim bir kanun cikartmaktansa onlarin,

bir

Tiirk ncslinden Olmiyanlar var. Ezici ekseriyel bizdendir,

Turk

neslin-

mcmlckct nleyliinde bulunmamisjariniii topuna mil

cikarlmak dalia
iyi olur.

kanun
biiliin

dcndir.

Bunu Avrupa bilmez, bunu Diinya

bilmez. Bilenler bazi

Bu

sekilde scfkatimizi ve mcihamctimizi

tarihcilcr, miistcsriklcrdir.

Dlinya'ya ilan cderkcn lamfimcn rcjimimizin kuvvelinc inandigimizi da

bUtttn

Bir

(".in

Tiirkislan'i vardir,

Diinyaya ilan eunis olncagrz. Bizim knnaatimiz budur. (Bravo

muazzam

bir sahadir.

Onu Avrupa

bil-

mez.
Bir Afganistan Tiirkislan'i vardir, onu Diinya bilmez.

seslcri).

KASKAN
giirtH saal

Vaklin gccmis olmasina binacn 16 Haziran Pazartesi

iizcre

15'tc

loplamlmak

Oluruma son vcriyorumV

78

Yepyeni

bir Tiirkislan viicuda gclmistir.

Bunun dogusu hakkinda

16 Haziran 1952 larihindc bu kaminun muzakcrelcrine Ickrar

dikkalinizi celbederim. Afrika-Belcikasi gibi yabanibat bir sahada ku-

basjamms

ilk

olarak soz alan liumdiillali Suphi

Buy de

u giizei fa-

kal baza yanhslar vc bclkklc esussiz.

yaprmstir.

mesmuali

ihtiva

edcn konusmayi

rulmamishr. O, Madagaskar'da elde cdilmis bir hiikumranhk dcgildir. Burasi Bclucislan'a benzemez. O, tcmeli Selcuk Medeniyeti olan, eski
kliisik

Yunan ve Roma, Asur, Keldant,

Misir,

Arap medeniyetlerinin

biiyiik devirlerine

$ahid olan genis sahalarda kurulmustur.

BASKAN

Bu

suretle,

Bu 43

sayili

Kanun'a ck kanun tasansimn bundan

evvelkilcre 50k iistun yepyeni bir Tiirkislan viicuda gclmistir.

Bu

evvelki oturumda muzakeresine baslamlmisti, Soz liamdulfuh Sltp-hi

Turkislan'm viicuda gelmesi bir

birbirini lakip

dil zaferidir, bir

din zaferidir ve nihayet

Tanriover'indir. Buyurun Tanriover...

edcn ve asirlarca suren cins cins muhtesem

Osmanh

HAMDULLAH

SUPHI TANRIOVER

(Manisa)

Muhterem
bir muzinin

miiesseselcrinin basil ettigi bir zaferdir. Cedlerimiz buraya gelip son

devleti kurduklari vakit, karsimizda, bizi

arkadaslar. basjangici. larihin l^igi alimda

olmayan cngin

tamamen kendisine yabanci tuOrdulan gondcren

bir

karanhklarina dalan, milli varhgimiz.ui koskoca bir mcrhalcsi, bclki

biitiin tarih

lan ve mtitemad? iizerimizc Ehli Salip

Avrupa

mcrbalelcri arasmda en buyUgii, O-smaiili dcvridir.

kargismda

idilcr.

Burasi ales ve demir firtinalanmn estigi bir yerdir.

Osmanh
ijzcriiie, bircr

Dcvleii

alii
ilc

asirdan fazla surdii.

Bunun

bazi hususiyctieri

Gene

olanlarimiz bundan 19 sene sonra -yalniz 19 scne soma-

Anado-

kclimc

dikkalinizi cclbcdeccgim.

lu'da millet

vc dcvlet olarak dokuz yiiz sene

siiren bir

hakimiyctin essiz

Turk Taiihinin alemsumul

dir.

miihiyeti,

Osmanh

bayrammi
Devleti'nin bir eseri-

idrak cdeceklerdir. Biitiin bayramlarimiz arasinda en biiyiik

Dalia evvelki

Turk

devlellerini,

Avrupa bilmez vc Diinya bilmez;

bizi Selcuklar'dan dolayi

lammazlar. Gaznevtlerden, Harzemllerden do-

layi laniniazlar. Hindistan'da, Afganistan'da, Cin'de,

Orta Asya'da,
birbirini takip

Muayycn bir toprakta hakimiyetini dokuz asir yalniz hancdan riyasctinde idamc etmenin mamlsim siz takdir edersiniz. Bunu benim izahima hScet yoktur. Malazgirt'te 1071 de bashyan ve bize
olacaklir.
iki

bayram

Saiki Avrupa'da, Afrika'mn gimalinde ve Sarki

Roma'da

Anadolu kapilarmi acan muharebe hayrct edilecek kadar uzun surmiis

bir taanuz liarbidir. Orla

eden devletier kurmus olan irkimmn, milletimizin larihinde en maruf devil',

Asya'dan merhale merhalc gelen bu taarruz,

durdu, 612 sene oir yayilma gazasi
istisna

en sayan-i dikkat devir,

Osmanh

1863 de Viyana
devri olmusiur.

surlari oniinde

karsismdayiz.
178
aid zabu.
-

En gen? olanlarimzi
Haibini

ediyorum, digerleri, az cok

gibi, bir asker!

TISMM. Tutanak

yah olanlar
Dergisi, C.

16lh.216.v4 BHaziran 1952

iki Cilian

larihli

Celse'ye

bilirler,

Almanya

kudietin

374

KADIR M1SIROGLU

sahibl olan mcinlekct, kisa (asdalarla yayilma muharcbeleri yapti, iki de-

lasinda da

maglup oldu,
vc

geri cckildi.

tstila, licka

istikrar nokfa-i

nnznrindan

fevkalficic dikkata layik bir

cscr kaisisindnyiz. Escr vc miiessir

obiir

cok

biiyiikliir.

Bizansi bir ucundan

ucuna kadar takip cdcn

tarihi

vcrfisct

kavgalan, mcz.hcp kavgalan, Os-

manh
fark

gdz online getnikhgi vc aiada bir

muk rycsc yipildigi

va

let

cok

biiyiik

olmak

tizcre

bizim lehimizcdir. V-iusi oldu|umuz Si

znns'la

on lifmedan
iki

birbirini takip clli

on

kiisui asir zurlinda, biz.de

yalnu

liauedan dokaz asir zarlinda.

Bu nc yamaa

istikrardir.

Karsisuida Avrupa gibi

dUsman

bir

alcmin asularca birbirini takip cdcn

oidulainia,

saldinsjarnia, Asya'dan gelcn

istilft

Anadolu bcylcrbcyinin

aynlis niiicadelcriuc ragmen cscr nc kadar saglamdir, kukltidur.

rin

Bu

cse-

431 sayili kanunla yurd difina cpikanlanlardan Efendi'nln babasi Selahaddin Efendi (Sultan V.

Osman Puad
Murad'm oglu)
istinat

en kisa

tarifi, llirisliyan

Avnipa'mn Sark'a

knrsi en

ileri

kalcsi olan

Bizans'in Islam Sarkin HirisLiyan Aviupa'ya

gelijilmesidir.

fcarl

en

Bunu
ileri

size,

kalesi halinc

Baskonlosumuzun lisanindan aldiguni malumata

ede-

Bu

bir miicizc...

rek naklediyorum.

Oelccck sene Istanbul Fclhi'nin besyuziincii sencsini

edecegiz.
bajtill
II.

tes'id

Hanedan azasuim bazi

darabat

hususiyetleri sizin takdirinize laytktir.

Hay-

Mchmed,

22 yasjmdaki

dfihi

kaluaman

bizc bir dakika

kaldinp sorsa Ailcm nerede? O'na nc diyeccgiz? O'na ccvap

Nizami'nin. gelinlerinden biri son Halife'nin kizi Diirriisehvar'dir. Yani Sahane inci. lllustration'un bir cumlesini

Hiikuinetin gctiidigi kanundur.

Ben

ilk

soz alanlan dinlcdim, timuyontm

ki;

yekpare olarak, kanunu

tasdik edecegiz. Hiikumct lazim gelen diger bir ledbiri

de

almistir.

hatirliyorum. 0, biiyiik bir asSletin en giizel omeklerinden biridir, hie zaman bir isim bundan fazla istihkak edilmemistir. bundan dort sene evvel istanbul'a geldi|i vakit bir gazete
bir

muhabiri sordu,

Vcrasct ihtilaflanna mahal vercbilccek olan yolu kapamilir. Erkek aza,

cocuklanniz Tiirkce konusuyorlar mi? Durriigehvar, cpey

duiindukten
bir

dogrudan dogruya tahta varis olmak davasini oitaya atabilccek kimseler

soma mahzun ve munfail

bir ses su cevabi verdi:

Bcnim

mcmlekete gelemiycccMerdir. Buna

memlekete

Turk kadim oldugumu

unutabilir misiniz?.

bir miiddet icin ben de laraftanm.

Niliifer'dir. lllustration'un

Fakat diger azanm dijarda kalmasi icin hie bir sebep yoktur. Onlar
gclcbilirler, hatta

bazilannm vaziyetleri son derccc agudir.

O'nun en yakin arkadaslanndan bin de Nizam'in ikinci oglunun kansi muhabiri O'na soruyor, Hanedammzi

Atatiirk

Arkadajlar Paris'ie sizin de benden ijitecek zaman zaman

halirlayacaginiz bir scyi ogrendim. Iki tane Hanedan'a

memleketten cikardi, hakkmda ne diisuniiyorsunuz? Evet

mensup kadin,
buolann akgam

yani Sultan

Hanim

zaruretin son derccesine dii$tuler vc

diyor, Aile olarak muteessirim, vatan topraklanndan uzaktayiz. Fakat bir seyi unutmamanizi rica ederim. Ben bir

Turk kadmiyim, vatanimi

saatlerinde evlerjn online atdan yiyecek artlklan icin arandiklanni gbren

kurtarana karsi olunceye kadar yaimz rainnettarbk hissi (Alkijlar, bravo sesleri).

tasBimU

eski
tiirlu

Ermeni vatandaslantruz kendi aralannda toplamyorlar, onlara her

yardimda bulunuyorlar, hatta bjrev iutafak kirasini veriyorlar.

New
askerlik

York'a gitmis bir Sultan

Hanim orada

evlendi. (Jocuklan

yasma geldi. Amerikaldar askerlige davet

enikieri vakit iki gen-

376

KADIR MISIROGLU
Turk evlfuhyiz,
bir gilii

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
memleketiinize

377

cin vcrdigi ccvap budur: Biz

BALKAN

Takriri

oyunuza arzediyorum. Kabul edcnler

Et-

bizi kabul cdcceklcr, askerligimizl

scslcri).

mcmlckclimizde yapacagrz. (Bravo

miyenler... Ivediliklc gbriijulmesi kabul cdilmilir. 17'

Bu

surcllc Tiirkliik hissini dairna

muhntaza

ederj vc icinde bir

Bundan soma rnaddelere

ac.Irnaks.zu, [eker leker

gecilmis, bunlar uzerlerinde miizakerc

medium, uc be lane zaif adam cikmasina ragmen biiyuk vo engin millt tarlhimizin koskoea faslim acrms. olan bu Hfmedan'm kadinlan, gocuklan, mcusuplan, Hukumctin aldigi tcdbirlcr
lane hain, bir (acre

Rtyasetj ne geldikieri ek.ldc kabul olurrmu lardir. 5 S c.kan 18 Nisan 1952 tarih ve 5370 say.li Kanun'un

okunarak re'ye konulmu hepsi de Meelis 5

Bu surcile memi sudur:

oriaya

daircsindc mcmlckclc avdet edcbilirlcr.

(chlikenin bugiin
kasi uyarams

Bu zaman

gelmijlir ve hicbir

bir millelin icminali altmdadir. Onlar da

mevcut olmadigma kaniim. Rcjim kuvvcllidir ve beTurk valandagi ol-

Hilafet'in ilgas.na ve Hanedan-i Osmani'nin Tiirkiye Cumhuriy. en memal.k, haricine c.kanlmasma dair elan 431
aay,ll

Kanunun

nc,

arak gclsinlcr, kendi mill? bayraklarimn allinda mcs'ud yasjamak imkani

bulsunlar. Buyiik Millet Mcclisi'mn vcrccegi karar onlari minneliar edeccklir vc onlarin isiihkak ciligi bir karar olacatlir.

lenmesi hakkindaki Kanun:

maddesinin degistirilmesi ve ayn, kanuna baz, maddeler ek-

Arkadajimz burni

siz-

MADDE
maddesi
lenmi^tjr:

S Mart 1340 tarihli ve 431

My,,,

Kanunun

Ikinci

den islirham ediyor. (Bravo seslcri,

alkiIar).

degistirilmis ve ayn,

kanuna asag.da

yaz,l,

maddeler ek-

BALKAN
Kabul
leri).

Miillt

Erkuyumcu (Yok
Kabul

scsleri) Tiimii

hakkinda

basjka sijz isleyen yoklur.

Maddclcre gecilmcsini oyunuza sunuyorum.

cdilmi$tir. (ivedilik lakriri var ses-

cdcnlcr... Elmiycnlcr...

MADDE 2 - Miilga Hilafe, e mtinderis Osmanl, Sultanat, Hanedaninin padisahlar sulbiinden olan erkek azas, ve buniarm erkek fiiruu Tiirkiye'ye gelmek
ve
Tiirkiye'den
transit

Tasarinin ivelidiliklc gorugiilracsi hakkinda bir takrir vardir, okula-

gecmekten memnUdurlar. Buniarm d.sinda kalanla,

lebilirler.

olarak

Tiirkiye'ye ne-

cagim.

EK MADDE
oeklerin

ikinci

madde geregince

Tiirkiye'ye geiebile-

Viiksek Baskanliga

muracaatlar,
sartlar,

ikamet etmek

kanlar Kurulu Karar verebilir.

Hilafet'in
eti

Tiirkiye'ye gelmek ve Tiirkiye'de aranmaks,z,n vatandasllga al.nmalarma Ba-

halinde,

ilgasina ve Hanedan-l Osmani'nin Tiirkiye Cumhuriy-

desirlin

mematiki haricine clkarilmasmi dair olan Kanunun ikinci maddegitiri[mesi ve aynl Kanuna bazi maddeler eklenmesi
teklif

EK MADDE 2 .. kanunun yiiriirliige

dauesinde ma,
hlsseler sulh

k ici

ma dde

girmesinden

hiikmiinden istitade edenler bu itibaren umOmt hiikiimler

Tiirkiye'de mal

hakkindaki Kanun tasansinin ivedilik! gbriisulmesini arz ve

ederim.

edinebilirler.

Bu suretle
i

edinen-

lerden olenlerin ikinci

maddeden s ,ade edemiyen mahkemesince bir sene icinde tasfiye

varislerine aid

olunarak tutar,

kendilerine odenir.

Adalet

Komisyonu
Sozciisij

Bu

Rapor

170

TBMMTftoakDergisi.C. 16sh.238vd.

16

IW

952

tarihli cel.c

Vacid Asena

378

KADIR MISIROGLU
EK

MADDE

Bu kanuna mijsteniden yurda gelmek

hakkini

iradeler ve haiz olanlar 27 Agustos 1324 ve 20 Nisan 1325 larihli bilOmum 431 sayili tefsir kararl geregince millete intikal elmis olan

menktil

ve gayrumenkul

mallar

uzerinde miras sebebiyle veya

diger herhangi bir sebeple hak iddia edernezler.

EK MADDE

Turkiye'ye gelenler veya Tiirk vatandasligini

prens, prensiktisap edenler usultan, hammsultanlar, kadcnetendi, kullanee gibi Hanedan'a nispet itade eden elkap ve unvanlan

maktan memnudurlar.
Ikinci

madde hiikmunden
alti

istifa
iki

edenlerden memnuiyet hilahna

harekette bulunan

aydan

yila ve bu unvanlan bu kimselet

bir yila

Sehzade Suleymari Efendi'nin oglu Mehmad erefeddin Efendi'nin cocuklugu

etmcye kadat varan atal ve raantik iistu bir ak ve ihtiraevzuu olduju malumdur. t$te bu sehepledir ki, bu ailenin kadmlarnu erkeklcrinden ayirmaya scbep olan bu kanun da - maalesef
fcdfl

hakkinda iltizamen kullananlar 3 aydan

lie

kadat hapis oezasi

{ocuklanra
ras

cezalandinlirlar.

MADDE MADDE MADDE

kametinde

431 sayili
ila

Kanunun ve diger kanuntartn bu kanusayili

na aykin hukiimleri
3 4
-

5371

Kanun

kaldinlmistir.

bflyte

hesapta olmayan

bir faciaya

sebcp olmu 5 tu. Zira, niyet

lialis

Bu

kanun

yayimi

larihinde yiiriirluge girer.

yurtilur.
,!

uliyse de

yapdan

is.

eksik ve hatta kusurluydu.

Bu kanunu Bakanlar Kurulu

iizerindeki dehcili

Bu suretle Osmanogullari
ilk

kabusun kalkmasi
asil

isti-

merhale

kat'cdilmis, oluyordu.
iki

Fakat bunun da

biiyuk
birisi,

ki, bundan istifade ederek vatana gelen Sultan ve Hammsullan Efendilerin buLUn eral ve harcketlcriyle rejim .icin hi bir telilike lesjkil etmedikleri s

Bununla beraber bu kanun yine de faydah olmujtur. oyle

yaraya merliem yerine nester olan

sehzadelerin

noklasi vardi: Bunlardan

Tiirkiye'den transit olarak

idi.

dahi

garulmiis. ve anlasilmistir, Bu da, son merhalenin, yani sehzadelerin de vatana kabullerini kolaylajtirmi? ve bu husustaki endisclcrin yetersizligini bedahet haline getirmistir.

gecemiyeceklerinin tasrihi

ni Digerleri ise, hie bir rzdiraba benzemeyen v a t a n h a s r e t i dindirmek imklram elde eden ba'zi Sultan Efendilerin kosup gelerek

SONMERHALE

Onlar yasU yakmlanni yidellerde yalraz yapayalniz birakmis, olmalandir. a k gibi miifhis, bir amil olmasaydi, elbunu, vatana k a v u

1973 yihna gelindiginde C u h ur yet i d o n ii u nii kutlamak icin genis hazirliklar

i

n,

Ellinci Yil
Bu

yapilmaktaydi.

bette yapmazlardi...
kari karjiya gelmis.

Ama
ve

ne fare

ki,

v a

a n la y a k

ar

ciimleden olmak iizere son dereccde umul!ii

birAf Kanunu*

iki taraftan birini tercih

mecburiyeti dogmuftu.

Osmanogullan'mn vatanlanna baghliklanmn

180 -a.y.

ise,

bu ugurda kundaktaki

bir temayiil haiindeydi. Zira bu sirada Turk hapishanelerindc sagci ve solcu olarak binlerce siyasi mahkum bulunmaktaydi. Hatta

fikamlmasi

umumu

bu satirlann yazari da onlardan

biriydi.

Yaktasan seciraler

'

300

KADIR MISIROfeLU
bu hususta
bir nevi

dolayisiyle partilcr,

vaad yans.na girimilerdi.

Mcclis BaskanligYna verilmis bulunan butiin af kanunu tekliflerini mlizakere cdip birlestirerck bunlardan tek bir metin meydana getiren Adalet Komisyonu bu mesele bakkinda: 20 Mart 1974 rarihindc BaskanligYna takdim edilen raporunda:

bu vaadlcrin tahakkuku gcrckiyordu. Bu maklarafuidan Mcclis Baskanhgi'na birer sadla hcmetl hemen biiliin partita birisi, Af Kanunu L a y i h a s 1 takdim cdilmisli. Bunlardan olarak mczkur 431 Sayih Kason dcrecc dc calib-i dikkal bir husus Osmanogullari'mn kadm kismma evvclce lanmmis

Secimden soma

labiatiylc

TBMM

...

nun'iin tfidiliyle,

Mctnin 8 nci maddesiyle

vc 431

ilgili

miizakcrelerc baslandig. sirada

tc'min cdccck bir madde iholan haklarin crkeklere dc tesmil edilmesini yapilmis. olan teklifli. Bu cdiyordu. Bu, Demokratik Parti'nin adina
tiva

eic alan Particle mes'clcyi ilk (lota olarak

vc

biiyilk bir

samimiyctle bc-

83 ile' 26 Rcccp 1342 ve 3 Marl Kanun'un 2 vc 4 lined maddelerinin kaldmldigma ve bu durumdan istifade ctmck istcyen crkek mensuplar

verilmis bulunan bir onergenin kabulii

1340

tarih

Sayill

olmustur. Bunu af tcklinimscyen muhtercm SuSdeddin Bilgic Bey onaya atmis vc Baskanlannin tan/.im igin toplanan parti mcclisindc
fini

liakkmda 431
kad.nlara

sayili kanunu tadil eden 5958 sayill kanun' gcregince tammlan haklarm uygulanacagma dair liiikiim, metne 8 inci
ilfivc

tercddiillerinc

ragmen miidafaa cderck ckseriyctcc

Elite

tasvibini saglamistir.

madde olarak

edilmis vc ilave edilen bu

ile teselsiil

maddc

ile.

icklifin

bundan
idi.

Daha sonra da bu mcs'clcnin kuvveden

kiymclli niilliyclcitcrdcn

cikmasi icin gene ve

sonraki maddeleri birer fazlasi

Erzurum

Milletvckili

Rasim

Cinisli ile

Kon-

Bu raporu imza eden Koraisyon azalanndan

mulialcfci serlilcri mevcutlur. Bunlardan

ettirilmistir. dcnilmckte

bazilarinm bu

madde

icin

ya Milletvckili

M.

Kubilay Jmer'i vazifclcmlinmsur. Gercckten bir

Millclvekili

kac giin
vckili

soma Konya

M. Kubilay tmer, Kars

Millet-

Oguz

(C.H.P.) 8 inci

vckili

Rasim

Bozkurt, Ankara Milletvckili C. Ondw af kanunu Cinisli'nin 29 Ocak 1974 larillinde bir
ve Er/.urum Millet-

etmistir.

Komisyon baskani Yah'ya maddcye muhalifim diyerek raporu imza Komisyon Baskan vekili Istanbul Milletvekili A.D. Oztunc

liiyiliasi

eylcdiklcri gorulmiistlir. tanzim cdip Mcclis Baskanligma tevdi

Hatay Milletvekili M.S. Rese, Istanbul Milletvekili 1. Ozbav' Nevschir Milletvckili M.Z. TeWiwr'de bu raporu ayn. muhalcfet
imzalamislardir. Adana Milletvekili O. fjitink Osmanogulian'na muhalifim, Mardin Milletvckili T. Oguz tUmiine muhalifun, soz liakkim mahfuzdur tarztnda serf] vermis Konya Milletvekili M. Kubilay imer'in ise bu rapora, Tumiine
serhiyle

Bunun

csbab-i mucibc

kismmda:

Hanedam'na mensDiger laraflan 1952 senesinde Osrnanli ... ve temin olunan haklann, up kadmlar bakkinda kaldinlan yasaklar saglayaeak bir hukuki degisikligi erkekler loin de aynen tatbikini
181

verilmistir. zaruri buimaktayrz..> ciimlesine yer

icm

Bu

esbab-i mucibeyle takdimedilen

Icklifin besinci rhaddesi ise su

muhalilim, muhalefel serliim Anayasa'ya aykinlik dahil ve Osmanblar lehte eklidir. sozleriylc imza

koymus

bulundugu

gBrulmektcdir.

1!s

sekilde tanzim edilmisti:

.MADDE
say.li

26 Receb 1342 ve 3 Mart 1340

ile

tarih

ve 431

Komisyonda son
1S2
-

seklini alan af teklifinin

27 Mart 1974 tarihinde

Kanun'un 2

4'imcii

maddeleri kaldirilmisw. Bu durumdan

TBMM.

Tulanak Dergisi C, 16

sh.

24

istifade

sayill kanuetmek isteyen erkek mensuplar bakkinda 431 sayill kanun gereglnce 5958 ve tarih 16.6.1952 eden nu IK hadinlara tanman haklar uygulamr.

183

AdSla KoiimyomVndaki

partitarin tekliikri
Iciimjjtir.

tadil

niiizakerclcrdc daha ziySde Hukiimel's mensup e !as al,nd,Jmdabu ha slls bir takrir verilcrck mcine daliil editek is,

184
-

TOMMTutanakDcnislC.

TBMM. Tulanak Dergisi, C. 2,

ah. 23,

27 Mart 1974

tarihli zabil.

16, sh. 45.

185

TBMM.

Tulanak Deigisi

M2

KADIR MISIROGLU
adina bo layihamn miizakcrcsinc baslamlmi$ttr. Gruplan A.P. Isparta Millctvckil, sir, alan hatiplerdcn once
rilen

OSMANOGULLARI'NiN DRAMI
mciinde yer alabilmesi de bu
Paiii'nin,

383

TBMM'dc

vazife alan
gibi bazi

tBmU iizcnndc

Adalet Komisyonu'nda faal mebuslarmdan (smail Miiftiioglu ve Yasin Hatibnglu

SMeyma.

MMetvekih MehDcmircl, miitcukiben dc C.G.P. Siirt Bunlar konusmalannda Osmet Nebil Oktav, konusma yapmislanta.

MSP milletvckillcri sayesinde mumkun olabilmisti.

site

Biiahare D.P. adina

mes'elcsine lemasla:

alan

M. Kubilay tmer de Osmanogullan

martllan

MiUelvetah Yasm MulcakibM sfe alan M.S.P. Qotura soramda Osmanogullar. mesclcs.nc Hatiboglu heyecanh konusmasmm
mamislardnr.

hskkinda

nc lehte ve m> de aleyhtc

higbir

beyanda buiun-

... Bu arada belinmek istcdigimiz bir husus var. Adalci Komisyonu'nda yeni Cumhuriyel Halk Pariisi mensubu iiyeler d.sindaki ekseriy-

el,

lemas ederck:

iizciindc miispcl

Muhterem oy kullanacakur.

Milleivckillcri,

MSP Gtubii bu af kaminlarmtn

tUmii

Osmanli Hanedam'nni erkek ahfadi icin, 1952 de banim racnsuplanna laranan, yurda giris-cikis imkamnm tamnmasi, vatandasliga

miiracaat ve vaiandashk
ti'nin teklil'indcki

seneterce vatancttda yasayan Banun sebeplcrindcn bittsi dc, yurda donmclerinin teminl de Hancdan rnensuptoroun crkek cvladlannin lorunlan 1st aobulun en DragaMlo Kostantta gimilmustur. On k.hc takk, olan sUrericen, ccdd,m I'atih'in devran kosclerindc mitea gBnlOmta rta degldir. Akit olmasina vatancOda lotunteiiun mulkiindc

hakkmm tamnmasi yolundaki Dcmokratik Parmaddeyi ve hiikmii kabul cimekle yerinde bir tasarruf-

(abulunmutur.
1071'den beri Musliiman Turk Milleti'nin valam olan bu topraklarda
ulke, millet ve hakimfyet iicIOsii iccrisindc var olan bir Devlet vardu.

Bu

Mcrhum da giizcl
,,Can-i

demis:
biitiin

sebcplcdir ki; Diiyun-i Umumiye Odenmis yine bu sebepledir ki Osmanli devrinde kabul edilen bir takim kanun, ni/.amname ve
lalimainameler cl'an laibik edilmekledir.
Bi/.e

canani

vanmi alsm da

Hiida,

diinyada ciida Elmesin tek walanimdan beni

bu gunkij topraklan birakanlarin

nasil bizler ahfadi isek,

Fatih,
ile

Yavuz ve Kanunilerin
bugun

ahfadi da bu durumdadir.
icin ellinci

Haklaimda
bir idareye

Hepinize hurmeflcrimi sunarken soztertmi

isterlm:

iki

misra

baglamak

tanllin hiikmii bir yana,

yihm

idrak eden Tiirkiye

Cumhunyeti'nde
yarabbi sad olsun! Yikanlar hatit-i nasadimi

bir hiikiimdarliga ve

Cumhuriyel chsindaki

doniie irnkSn yoktur.

bormurad olsun!.. Benimciin namurad olsun diyenler,

6

sozlerinibitirmisjlir.'*

Bu sbzler Osmanogullan

tarafindan lehindc olarak Demokrtik Patti

bir ortaya attlan tettifin Hukiimetin

kanadim

teskil

eden

MSP

ta-

Anayasa'nm Cumhuriycfle idare olunacaginuza dair 2'inci ma^desihiikmii, tek degis&Iik teklif edilemeyecek hiikumdiir. Bu sebeple, sirndi Osmanlz Hancdani'nin gelisi dolayisiyle. sozde hassasiyet ve celSdet gostermek isteyenlerin samimiyetlerinden bahsedilemez. Hele bunlara Turkliikle ilgili en firkin ithamlan basinda reva gSren komunist

mn

benimsendigini rafmdan da ciddiyet ve samimiyeilc tmer ve arkadaslannin bu husustaEsasen daha evvel de M, Kubilay genbenimsenmesi ve Meclis Baskanhgi na tekliflermin komisyonca
ki

gostenyordu.

d n JuvoWikioink*aSfiiibu!iin

n birk,^m'oW.yffla*.Su't.y'

mahkemelerde Tiirklu|u, islamiyeti, AUah'i reddedenlerm affmi nicin istcdiklerinin hesabim vermeden bu Brz girisimlerde bulunamazlar. Osmanli Hanedam mensuplarindan hicbirisi aslmi inkar eden harem zadelerden olmamisOr. Kcndileri vatanlanndan daha bnceleri gerek gorulen bir kanunla disanda tarakilmis, vatandashk haklanndan

kalemler, evvela

384
iskat edilmisjcrdir;

KADIR MISIROGLU
ama,
onlan Miisliiman-Turk o'lusjanndan hig
dc.

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
kimse
Sckizinci maddcyi

385

okuyorum dedi vc bu raaddeyi okudu:

3

mahrum edcmemisUr, cdemez

affi istcnccck,

Bu

topraklarda yiyip icerek,

Allali'i

blume

MADDE
mck

26 Recep 1342 vc

Mart 1340

taiih

ve 431

sayili

dahi gidcnleriylcTuikliigii, Miisliimanligi,

redvc inkar edenlerin

kanunun 2 vc4

ncii

maddclcri kaldirilmisnr.

Bu durumdan

istifade et-

bunlarla klyasi dahi caiz olmayanlarin yurda donusjcrinc,

isteyen crkck mensuplar hakkinda 431 sayili

valandagliga muracaatlannda kabliltinc kargi cikilacak...

akil,

Buna hangi

16.6.1952 larih vc 5958 saydi

uygulanir.

manlik vc Imkuk kaidcsi miisaadc cdcr ve ccvaz vcrcbilir? Bunu

ilcri surcbilii'.'

Kanunu tadil eden Kanun gcregincc kadiniara taranan haklar

hangi vicdan sahibi Miisliiman-Turk

Bu mcvzucla

ilave

cdeccgimiz

s.u

olacaklir:

Osmanli Ilaiicdani'nm

yurda donlllerine imkan saglarnak, kanun tcknigi yoniindcn burada gOril|ttlmesinde hi; bir sakinca olmayan fair husustur. Bu cihcl, komis-

BALKAN - Madde iizerinc Sayin Cinisli, Demokraiik Parti Grubu adina; Sayin Nnzim Ba?, Sayin Hayreddin Uysal, Sayin Vahid
Bozarli, Sayin Ataftv, Sayin
sozistcmcjlerdir.

Akova

ve Sayui

Karakoc

jahislan icin

yonda karara, csbab-i miicibcsiylc biriiktc haglanmisiir. Bir umiimi af mcvzuu icindc boylc bir hukiim yer ahsi isc, bazi basin organlarina aksedcn bcyanlarda oldugu gibi, Osmanli Ilfincdani'mn crkck mcnsuplarini. aflan isiencn

Dcmokratik
D.P.

Parti

Grubu adina Sayin

Cinisli,

buyurunuz cfendim.
-

GRUBU ADINA RASIM

ClNlSLE (Erzurum)

Sayin

sanik vc hiikumliilcilc bir tulmak dcgil, mukaycs-

Bajkart, sayin milleivckilleri!

cyc dahi cevaz vcrmcz. Mcscla, sfidccc bir kanun tcknigi yiiiuindcn nalledilme seklindc dc ele ahnabilir. Tckrar edclim, Osmanli Hancdani

mcnsuplan
tartilamaz,

i?in

getirilen hiikum,

buna

kari cikan, Tiirkliigii,

Miisliimanligi, Allab'i inkar cdcn komiinisllcrle asla bir lerazidc

Miizakcrcsini yapiigimiz kanun (cklifinin 8'inci maddesi, Osmanoguliannin yurda dijnmelerine imkan vermektedir ve 50 yil once, 3 Mart 1924 tarihindc, Osmanli Hanedam'nm Tiirkiye Cumhuriyeti'nin mcmaliki haricinc cikanlmasi 431 sayili Kanunla kabul edilmijtir. A-

mukayesc cdilcmcz. Yavuz

18
'

hirsizlar raisali bagiran

radan 50
50'inci

komiinisticri, isbirlikcUcrini vc

yardakcilanm Turk kamuoyu {ok

demistfr.

yil gecmistir. Simdi Cumhuriyetimiz, butiin miicsseseleriyle kcmal yasmi idrak etmektedir. Her Tiirk'iin gflnliine kcik salmis.

yakindan bitmektedir vc tammaktadir...

Cumhuriyeti'mizi, 50'inci
lariyla kutlayacakur.

yamda

Yiicc Mectislerimiz Atifct duygu-

Bu kanunun,

hey'et-i

umuimycsi

iizerindcki gorusmeler nihayete

Bu miinasebctle ele ahnan

madde

af teklifinin bclki de en

goriilmusWr. crince rc'ye va'z olunmus, vc ekseriyetle kabul oluiidugu

manali y;mim, bu
-

8'inci

gercekleslitecektir.

her

Bundan sonra maddelerin muzakerclerine gccilmis. - usul - vcchile madde okimarak ayn ayri iizerlerindc miizakcre acilmisnr. Bu surct-

8'inci

madde

ddnmesi

talebini

Ic goriisule goriisule

nihayet sira Osmanogullari mcs'elesini tanzim eden

siyasl taribinin

ile huzurunuza gelen Osmanogullan'nm yurda once hukukun objektifinden bakaiak, sonra da Turk faglara sigmayan devamliliginm bir icabi olarak

sckizinci raaddeye gclmijtir.

Bu maddenin

miizakcresi dolayisiyle vaki

iklibas ederck dikkatle-

degcrlendirip, Yiicc takdirlerinize

sunmak

istyorum.
ihlal eden, adli merciler
tadil teklifini,

olan konusmalan da
rinize sunuyoruz.

Mcdis Zabitlarmdan aynen

Once $unu belirtmek

Onunde raahfeOm olanlann
birbirinden ayri

isterim:

Kanunlan

affi ile 8'inci

maddenin tanzim

Yedinci madde. hakkindaki miizakere

bilip

dc bu maddcyi re'yc va'z

gdrmek

lazimdrr. Burada, 1924

yilmda Cumhuriyet

re-

cdcn baskan bundan sonra:

187-MMTD.C2.rt.397

jiminin oturup ycrlejmesini saglamak amaciyla pkanlmis bir fevkalade hal kanunun tadiii babis konusudur. Omriinu tamamlamis olan ve

386
esbiib-i

KADIR MISIROGLU
mucibesi kalmayan bir kanun degigtirilmesi bahis konusu edilbirler vardir,

OSMANOGULLARININ DRAMI

337

almmisur. Ancak maksad hasil olduktan sonra da, bu ted-

mektcdii'.

birlerkaidirilmigtir.

Kanun
degi$tircn

teknigi bakimindan, 431 Sayili

Kanunu 1952 yilmda

katacagl gerekcesiyle

5958

sayili

kanun

Ataturk,.MiIliKurtulu Savasi'm baardiktan sonra, Milli Kurtulus.

gibi,

mustakilen ele alinmasi gOrUjU

atifetinc

HarckaVna katilmayan ve kalemleriyle basinda buna

yUzellilik bir liste yapip

agu'Iik tas.isa da, Dcvlctin 50'inci

yd

mana

kargi cikanlan yurd disma gondermigtir; fakat Cumliuriyet'in

burada ele almmasinm lijzumunu kavramak gerckir.

Yiirurliiktcn kaldinlmasini istcdigimiz,

Onuncu
ladil

Yildoniimti'nde yuzelli'liklcr yurda donmiigler ve bugiine kadar

bir davranisjan goriilmemigtir.

43 1 Sayili Kanun'un

da Cumhuriyet alcyhtan

gbren 2'inci maddesi;

Osmanh

Saltanati Hanedani'mn, padisahlar'

sulbiindcn gelcn crkek aziisi ve bunlann crkck fui'uu, Tiirkiye'ye gel-

mck vc Tiirkiyc'dcn

1963'te rejimi diktatorluge cevirmek isteyen bir darbe tegebbiisii onlenmijtir. Suclular daha yargi organlannin huzuruna

gctirilmeden

transit olarak

gccmckten memnQdurlar. diyor.

.

Parlamcntonun cikardigi

bir

kanunla affedilmiglerdir.

Degerli milletvckilleri, kanunlar ictimaT zarurctlcrin eseridir. Toplu-

mun

fevkalade donemlere girdigi siralarda vcya bir yapi dcgisjkligi

gecirdigi

durumlarda alinan

tedbirlcr,

cok

sert

vc siddetii

olur. Hatl3,

Kaldlnlmasini istedigimiz 431 Sayili Kanun'un bazi maddelerini, yinc Yilce Parlarncnto 1952'de dcgigtircrek Hanedan'a raensup hanimlann yurda db'nmelerine imkan vermigtir. 1952'denbuyana22yil
gecmigtir.

cogu zaman, hikmct-i devlet adina cikanlan

istisnai kanunlar,

hukukun
buna Sid

Bu 22 yd iginde yurda gelen HJnedan'a mensup hammlarm

saghgtnda tek
partili

prensipleriylc dc ters dus.ebilirler. Bir cok mcmlekcllcrden

ctisilli

siyast hie bir faaliyeti goriilmemigur.

misallct" veriicbilir.

Ataturk'tin

siyast

donemde kapatilan
tesis et-

Meseka, 1789 Fransiz

thlilali'ni

takibeden yillarda 17 Eyliil 1793'le

tjiipheli

cikanlan bir kanunla, liakkinda bir kovuturma olmadigi halde

gbriilen kimselerin, iy

Hiirriyetperver Terakkiperver gibi siyast parti harekellerini de icine alan, 1924'ten bugiine kadar hie bir hadiscnin icinde saltanati yeniden

huzurun avdetine kadar

siiresiz tevkif edilmcleri

mek karakteri goriilmemigtir.

imkan

icine girmistir.
siirgiinler

Demck

istiyorum

ki, tedbir

Yinc 1794 Fransasi'nda kolonilerc kklcler halinde

yapdmishr.

kanunlan gayesini gergeklegtirdikten

sonra kaldmlmiglardir ve kaldinlmalidir.

geregi olarak da savunuyoruz.

Bunu hukuk

devletinin bir

27 Subat 1858 Orsini suikasdinden sonra

kanunla
lcileri

bir

kanun cikanlmis. bu
elmc
yetkisi

Degerti arkadaglanm, bugiinkii Tiirkiye

farkhdir. Bugiin

elli

yd Onceki

Tilrkiye'den

Bakanina,

siipheli gorulen kimselcri entente

Anayasammn onuncu maddesi:

verilmistir. Hatta

hudud

dii

gonderme.vcya

Devlet, kiginin temel

sbroiirgelere siirgun

etme

hak ve

hiirriyetlcrini

liukuk devleti ilkcleriyle bagdasmayacak surette

imkatn da, yetkisi de

isjcleri

Bakani'na vcrilmilir.
ihtilali'ndcn sonra, 1918'dc

sinirlayan siyast engelleri kaldinr. diyor.

Sovyet Rusya'da Komiinist

ve 1924

Anayasalan Carhk Ailesinin oy verme hakkim elinden

ydinda bu yasak kaldinlmitrr.

almitir.

1936

Taraf oldugumuz Avrupa insan Haklan Sozlcgmesi'ne ek 4 numaraL Protokol'un 3uncu maddesi: Hic kimse, ferdt veya toplumsal tedbir icin dalii olsa, vatandagi oldugu devletin topraklari digina
cikarilarnaz.

Bu misaller cogakilabiiir.
Bizim yakin tarihimizde de devlctin geleccgi
icin

buna benzeyen

ted-

Hic kimse, vatandagi oldugu devletin topraWarma girme hakkindan

388

KADIR MISIR06LU
diycrck mes'elcyc aciklik getirmistir.
karijisinda, elli yil

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
yilinda Meclis zabitlannda u kaydi dusiiyor.

mahrum ccHlcmezler.
Bu hukuki tckamiil

once alliums

bir tedbirin artik

bugijn muhal'aza edilmcsinin hig bir gercgi kalmamisjir.

Degerli arkadasjarim, konuya bit de siyasi tSrih yonii

tiyorum.

ile

bakmak

BASKAN Siireniz doldu Sayin Cinisli, liitfen tamamlayrmz. D.P. GRUBU ADINA RAsiM CtNISLi (Devamla) Peki
-

is-

Baskamm lamamliyorum.
Fransa'da bulunan bir banedan

BASKAN
D.P.

Bir dakikamz kaldi

Saym

mensubu hanima bu Fransiz

gazete-

Cinisli.
cisi

soruyor, diyor ki Aialiirk sizi memleketten kovdu, hakkinda ne

GRUBU ADINA RASlM

CiNISLl (Devamla)

Yilzyillara.
ile bi-

dusunuyorsunuz?. Evcl diyor Hanedan'a mensup Niliifer

sigmayan
(ip, bir

biiyiik millctimizin tfirihi bir billiindiir. Belli bir

hadiso

Hanim, Aile
bir seyi

olarak miiteessiriz, vatan topraklarmdan uzaktayiz, fakat

bir Tiirk

baska olayla yeniden basjamaz. Millctlerin larihlerinde siyaasi

re-

unulmamanizi rica ediyorum, ben

kadimyim, vatammi

jim

dcgisiklikleri,

o milletin

tarihinin bUliinlugunu

bozmaz.
Os-

kurtaranlara kari oliinceye kadar minnettarlik duyarim. diyor.

Bizim larihimiz cihansumuldur. Turk

larihinin cihansilmul olusu

tic

Degerli arkadastanm, dun bu inancta olanlar bugiin ayni inanctadn'.

manli devrinin eseridir. Osmanli imparalorlugu

olmujEur. Dalia finceki Turk Devlctlcrini Avrupa

kil'ada hiikiimran

Daha Misn'dan,
ile

bir lorba ile vatan topragi isteyip

mezara vatan topragi

iyi

bilmczdi. Diinya

beraber girmek isteyen

Nazim

El'endi hayattadir. Bugiin Paris'te

yakindan lammazdi. Bizi Sclcuklulardan, Gaznelilcrdcn, oturii iyi tanimazlar ama, Osmanli devrinde Turk'uii biiyiikliigii Afrikab zencinin
muhayyilcsini bile isgal eimistir.

bir

Osmanoglu mezar bckciligi

yapiyor.

Degerli arkadasjarim, bunlan bana anlatan zat u noktaya

di:

onem vericin

Bunlan merhamet istemek

icin sbylemeyiniz,

ve size bunun

Tarihimizde bizi Avrupa

ile terras

haline gctircn yine Osmanli devri

sdylemiyorum. dedi.

Ama bir rcaliteyi tespit etmck icin sdyliiyorum.

Bu kanun
artik gorcvini

olmustur. Varisi oldugumuz Bizans, on asir icinde on'dan fazla banedan

dcgislirmistir.
siilalesi

Bizim 900

yillik dcvlct

hayaumizi yalmz

iki

banedan

Sdziimu bagliyor ve ftzetliyorum.

lamistir.

tamam-

Cumhuriyetimizin bu

ellinci yilinda

yasalmisUr.

Bu millclimiz

her Turk'un gonliine kok

icin gercektcn istikrarh bir devredir.

salmi olan Cumhuriyetimizin gucunii ispat etmek icin olsun milletimizin yiiceligine yakisan karan
-

Cag acan,

Qagi

kapayan biiyuk imparator Fatih

Tiirkliigiin yiiccligini

OsmanKanunf
Cihana ka-

almak

tarihi bir tavrr olacaktir.

ogullari'ndandir. Bir mektupla Fransa tahtinda degisjklik yapan

de Osmanogullari'ndandir. islam'm ve
bul ettiren miistesna

kumandan Yavuz Osmanogullari'ndandir.

BASKAN Siireniz doldu Saym Cinisli, liitfen tamamlayin, D.P. GRUBU ADINA RASIM CINISLI (Devamla)
-

Bu

Yiice Hey'clinizin vereccgi kararla vatan topraklarinda olme Iiakkim

yalnizca onbes, yirmi kiinin kisiset hakkini degil tarihi bir diigumu de

?bzecekbr.

kazanacak olanlar Fatih'in, Kanuni'hin ve Yavuz'un torunlandir.

Biiiiin aile fcrtleri ile birlikle

yurd disina cikanlali tarn

elli yil

olmustur.

Takdir Yiice Hey'etinizindir. Saygilar sunarim. (D.P. siralarmdan

alkislar.)

O zamandan bcri yabanci iilkclerde Tiirklugiin ve allelerinin jerefine en

kiiciik

golge dtisiirmeyen kimselere vatanda Olme hakki laniyacaksimz.

siirece Tiirkiye aleyhinde hie bir faaliyetleri

Disanda yasadigi
an bu
aile

olmay-

hakkinda; rahmetli

Hamdullah Suphi Tannover 1952

BALKAN - Saym Nazim Ba|? NAZIM BA (led) Vaz gectim. BAKAN Vazgectiniz:
-

330

KADIR MISIROSLU
Sayin Hayreddan Uysal?

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI

S?l

BALKAN
-

Sayin Komisyon, bu dnergeye katiliyor musunuz?

HAYREDDlN UYSAL (Sakarya) BAKAN - Vaz gegtiniz.

Sayin Vfihid Bozatli? Yok.
Sayin ihsan Ataov? Yok. Sayin Akova?

Vaz

gectim.

Efcndim.

ADALET KOMiSYONU BALKAN VEKlLl DOGAN OZTUNg

(Istanbul)
-

Kalilmiyoruz cfendim.
-

BALKAN
nuz, buyurunuz

Sayin Cinisli, oncrgenizi izah

icin soz isiiyorsu-

liitfeii.

ENVER AKOVA
BASjKAN
-

RASIM
(Sivas)
-

CiNiSl.i

(Erzurum)

Vaz

Sayin Baskan, degerli arkaedcrek

gectim.

dasjahm; Komisyonun takriiimizi

bir daha.tetkik ctmcsini rica

Vazgetiniz.

sozlerime bashyoium, Ciinkii maksatta dcgijiklik yoktur, ayni maksadi

giiimckicdir. Fakat

Sayin Karakoj?.. Yok.

madde lanzim

edilirken bir kii0ik noksanlik vardir.

Madde iizei inde basfat soz

bitmiijUr.
'

isteyen sayra liyc olmadigi

i<jin

miizakcre

Madde,

43l

sayili

Kanunun
2'inci

2'inci

maddcsi

yilrurlukten

kaldinlacaklrr. diye bir hliklim var.

Aslmda 1924

yilinda tanzim ve kasayili

bul cdilcn 43

sayili

Madde iizerindc degiiklik dnergcsi

Millet

vardir,

okutuyorum.

Kanunun

maddesi, 1952 yilinda S958

sayili

Kanunla meriyetten kakhnlmi$ur. Yani 431

dcsi u anda yiiriirliikte degildir.

Kanunun
2'inci

2'inci

madye-

Meclisi

Baskanligina
8'inci

5958

sayili

Kanunla

madde

Goriisulmekte olan Af kanunti

ila iigi

maddenin asagldaki

niden Have edilmigtir, Burada bu ifade kullamhrsa, yiirurlukte olmayan

2'inci

sekilde degistirilerek kabuliinii saygilanmla arz ederim.

madde ycniden

ilave cdilmistir.

Burada bu ifade kaldinlmis.

gibi

goziikeccktir. Halbuki

maksad 1952

yilinda tadil gtiren, erkck

mensu-

Konya Mustafa Kubilay jmer

Denizli

Sfimi Arslan

plann yurda donmesine imkan vermeyen 5958 sayili Kanunun 2'inci maddesini kaldirmaktadir. Maksadimiz budur. Bu bakimdan kiiciik bir
degiiklik yapilmisjir.

Hilmi

Samsun Turkmen
Ankara

Erzurum

Rasim

Cinisli

Zaimediyorum
duiinuyoidu.
3'uncii

ki;

sayin komisyonla maksatta, gayede farkh

3'iincii

ve 4'uncii maddelerin de bir degisjkligi yoklur.

Covad C-nder

rnadde 2'inci maddede mezkOr kimseler isbu kanunun Hani

tarihinden itibaren

azamt on

giin zarfinda Tiirkiye

Cumhuriyeti arazisini
edilmi.

terke mecburdurlar. diyor.

Bu

3'unctt

madde o gun lanzim

MADDE

16,6.1952 tarih we 5958 sayili Kanunla

tarihli

tadil

adilen
2, 3,

BugUn

icin geregi kalmamis. ve zaten

yurda donmelerine imkan

26 Reoep 1342 v 3 Marl 1340

4 V* ,5*1001 maddeleri
tiffade

ve 431

sayili
.

Kanunun

saglamyor. Binaenaley vermis, oldugumuz teklif sayin komisyonla

aramizda bir
goriis. farki

atmek isteyen
aden 5958

Bu durumden iserkak mensuplar hakkinda 431 sayili Kanunu

yus-ikliilften

kaldirilmistif.

getirmiyor; yalnizca bir diizeltmeyi muciptir.

Arz

eder,

Saym Komisyonun bu

ricamizi kabul ederek takririmizi

tadil

sayili

Kanun geregince Kadin mensuplara tamnan

ycniden tekkik buyurmasim rica ederim.

Saygilar sunanm.

hakSar uygulanir.

392

KADIR MISIROGLU

OSMANOGULLARININ DRAMI

393

HAKAN

Tesckkiir cdcrim

Saym
dcgil

Cinisli.

nu'nun bircok maddeleri aleyhinde konusmus. ve o istikamette rcy vermijlcrdi, Fakat,

Komisyonun ck bir goriiii yok,

mi efendim?

Osmanogullan'nin yurda donmelerine miiteallik

8.

ADALET KOMlSYONU BAKANVEKtLt DOGAN OZTUNg

(Istanbul)
-

maddenin ne lehinde ve ne de aleyhinde konumularsa da,

miisbet olarak kullanmisjardi.

reylerini

Aym

tutumu Senato'da da takip etseler

cereyan
et-

Hayir.

mes'ele yoktu. Fakat Senato'da da

ijler, iimid edildigi gibi

liAJjKAN

Dcgisjklik onergesine

Komisyon

katilmamis.tir.

Oy-

medi.
Senato'ya gclcn

lanniza suniiyoruiri. Kabul edenlcr.

Af Kanunu once

usul icabi

Senato Adalet

Sonradan gelenlerin

liilf'cn

bulunduklan yerde kalmalanni

rica edi-

ve

Anayasa Mujtcrek Komisyonu na havale edildi.

Bu
dcgisjkliklerden biri de Osman-ogullan'nin yurda
8.

yomm.
-

Orada pek cok degisjkliklere ugratildiktan sonra Senato Baskanligi'na

levdi edildi.

Kabul etmeyenler... El'endim tamam, lesekkur ederim.

Icrcddiit hasil olmus.tur,
rica

Efendim. Divanda
lulfen

saym

iiyclerin

yenidcn ve

ddnmelerini tcmin edecek olan

maddenin kanun raporunda bu

Sadece 8. mad-

ayaga kalkarak oylarim bclirtmeleri

cdcccgim.

degi^iklige neden liiztim gdriildugii izahi edilmemisti.

denin cikartdmis. olmasi nedeniyle 9.

Dcgiijiklik bnergesini kabul cdcnler.

maddeye yapilan

scklinde dcgisdrilinislir. denilmekteydi."9

atif 8. madde Bu komisyonun Adalet Par-

Efendim

liitfcn idaicci iiyclcrdcn rica

edeyim,

disjaridan getcnler bi-

lili

baskara Relet Rendeci birkac gun sonra televizyonda yapilan bir

rau once gelsinlcr, lereddiiller onun icin hasil oltiyor. Lutfen siralar
igindc ayaga

acik oturumda da bu degiiklige neden liizum gdriildugtmii izah etmemis.,

kalkmamzi

rica

ediyorum.

sadece diger degisiklikler iizerinde durmusm,

Degiiklik Bnergesini kabul edenler.. Kabul etmeyenler.. Degiiklik

bncrgcsi kabul edilmistlr el'endim.

Senato Adalcl ve Anayasa Miisjerek Komisyonu'nca bir hayli

dcgijtirilerek Senato Baskanligi'na gethilen yeni mclin 24.4.

1974

tari-

Komisyonun herhangi

bir lalcbi var

mi efendim?
(Sinop)
-

hinde goriiulmcye basjanmisur.

Once

teltlifin hey'eti

umumiyesi

ADALET KOMlSYONU BAKANI YA1.CIN OfiUZ

Yok
efendim.
-

iizerinde miizakere acdmi, soz alan hatipler arasinda

bulunan Malatya
ki:

Milletvekili

Hamdi Ozer bu

mcs'elcye temas edcrek deinistir

BALKAN
Madde

El'endim 8'inci maddeyi kabul ettiginiz degisjk

let

Muhterem

arkadasjar! Osmanogullan'na aid bir

iialdc,

kanun

teklifi

Mil-

sekliyle oylanniza

sunuyorum. Kabul

edenlcr...

Kabul etmeyenler..

Meclisi'mizce kabul edildigi

teklil'in

Senato Komisyonu'nda tamamen

kabul edilmigtir efcndim." 8

sGretle

bu

icinden cikartilmiijtir.
arkadasjar,

Bu
cdilmis.

kanunun

hey'et-i

umumiyesi icinde bu madde de kabul

Muhterem
cagrz,

ve Osmanogullan'nin yurda donmelerinc imkan saglanmis oluy-

olmamak lazim

gelir. dediler.

bu konu hakkinda bazt arkadasjanmiz, Hissi unu beyan edeyim ki, hem hukuki ola-

ordu. Fakat mes'ele usul bakimindan heniiz tamamlanmamiti.

hem dc

hissi olacagiz; hissi

olmayamn, vatan duygusu,

tarih aki,

T.B.M.M.'de kabul olunan bu kanunun

gbrtis.ijlmcsi

bir kere

dc Senato'da

millet askl

da olmaz. Hissi olmayamn, ne vefa duygusu, ne kada buluna-

gerekiyordu.

Bu

sirada Senato'da ekseriyet, Adalet Parti-

dirginashk duygusu, ne milliyet ve nc do cibilliyet duygusu

189
Bkz.

si'ndeydi,

Bu parlinin

milletvekilleri

Mcclis miizakerelerinde Af Kanu-

188-MMTD-C.

CSTD

C. 14,sh.3

3,!h. ]9vd.

39/1

KADIR MISIROGLU
ilc fazilcti

OSMANOGULIARI'NIN DRAMI
kapisira

356

maz, tck kelimc

-

dc olamaz! ..

BALKAN lid dakikamz var cfcndini. HAMDi OZER (Devamla) Mulncrcm

-

onun ogullarina kapah tutmak Turk'un vcfa ve kadirsinashgma rcva gOriilemez. Sultan Osman'in, Sultan Murad'm, Fatih 'in ve
arkadaslar, biz buruya bir

Kanuni Sultan Suleyman'in

tarihimizi reddelmektir.

torunlarun reddetmek, milletimizi ve

Cumhuriycli clli halite vcyn Padis,ah davct ctmiyoruz. Tiirkiyc Onu komyan kirk yiluanbcri koklcsmis vc dcvrimleri SflPamlasJn-misuT. Turk Milled vardir. Nasil ki, anarsjk eylemleri basit
milyonluk
gOrcrcklcn Turk Devlcli kudrcllidir diycbiliyorsak,
cvladini da kendi valaiuna davctimiwlcn baka bir
gcrekiyor.
iig

BASKAN - Tamam
rum.

efendim, vaktiniz doldu

soziiniizii

kesiyo-

hes lane vatan

anlam cikarmamak

OZER (Devamla) - Cumhuriyetimizin ve devrimlerimizin kbklesmesi icin gecici olarak onlar yurt disi edilmislerdir.

HAMDi

BASKAN
iki

Saym

Ozer;

iki

dakika gecti efendim. Ricaediy-

beni Sayui bajkan, bu bususia daha gbruslerimiz. olacak; fakal

orum, beni mecbur etmeyin

soziiniizii
-

kesmeye. Baglayin efendim,

dakika

ilc sikisliriynrsunu/....
-

HAMDi OZER

(Devamla)

Peki efendim. (A.P. siralarmdan

BASKAN
bul
clligi

Sikisurmiyorum efendim, Hcycl-i Umumiye'nin ka-

miiddet iccrisinde konusacaksiniz.

-

HAMDl OZER (Devamla)

Hukukidir,
ciinkii

Sunu arz edcyim

ki,

once hukukidir.

unuttu sesleri.) Unulmadim arkadas, cok sey konusacagim ama, su 15 dakikaya indirilmesi kasitlidir. Yaziklar olsun size! (A.P. siralarmdan Maddelerde konusursun sesleri.)

cagdas bukuk ve Anayasamizin

dcr. Sonra,

33'iincii

maddesi

ORHAN KOR (Izmir)

BALKAN
dim.
-

Sana yaziklar olsun!

Ceza sorumlulugu sahsidir

dogmayan

bir insana da ceza

vcrilmeyeccgini bilmekieyiz. Ancak, tarihdc bildigi,

dogmayan

iki insa-

Sayin Ozer, vaktiniz doldu ve sozilnuzii kestim efen-

Hazret-i na ccza lertip edilmistir. Bunlardan birisi, Nemrud'un bir ibrahira'e digeri dc, Firavun'un Hazret-i Musa'ya uyguladigi
hukiimdur. Burasi Tiirkiyc'dir.
tesis

Ataturk, evet zamanmda nizami Slemi

elmek

icin

Fatih Sultan Mehmed'in fermamna uygun jekilde;

fakat daha da

yumusak, daha insancil olarak bu tatbikati yapmistir. Ama Ataturk simdi hayatta olsaydi, bugiine kadar coktan bu vataran

ORHAN KOR (Izmir) - 9 parti degistirdin. HAMDl OZER (Devamla) Vicdanim gayet rahat.... BASKAN Saym Ozer, rica ederim, sOzunOzu kestim. HAMDi OZER (Devamla) Peki Efendim Sultan vicdanimi
-

degistirmedim, milliyetimi degitirmedim, cibiliyetimi degistirmedim.

cvlatlan kendi yurduna doneceklerdi.

BASKAN Saym Ozer, rica ederim,

-

tiiziik disi

konuuyorsunuz,

BASKAN

Vakiiniz doldu sayin

Ozer

hatta bir dakika da gecti.

:

soziinuz

bitti

efendim.
-

Rica edecegim cumlenizi baglayiniz efendim.

ORHAN KOR (Izmir)

HAMDi OZER

(Devamla)

Peki efendim. Sultan Osman'in

Senin vicdamn kansik.

-

kurdugu Turk Devleti, O'nun adini lasiyan muhtesem bir imparatorluk iklim halinde yeni bir fag acmis. ve yeni bir cihan dogurmutur. Yedi
vuran dort koseye otagini kuran ve uc kitaya muhriinii
dir.

Bu sanh

mirasi reddedemeyiz.

Bu

vatan onun evidir.

Osmanh bizimBu evin

HAMDI OZER (Devamla) Sizin gibi esir degilim ben, hiiriim. BALKAN - Sayin Ucnzal, buyurunuz. HAMDl OZER (Malatya) Maddelerde konusacagim. (A.P.
-

siralarmdan Atatiirk'u de suslama* sesleri.) Hcpinizden daha 50k

396

KADIR MISIROgLU

OSMANOGULLARI'MN DRAMI

397

Ataturkgiiyum, daha cok milliyetciyim, Cumhuriyetciyim.

BAKAN
ft.

Hangisinde efendim.
(Trabzon)
-

BALKAN Efcndim, rica edcrim tiizlik di?i konusmayin!.. HAMDi OZER (Malatya) Fakat hcpinizden dalia 50k bir
-

LUTFf HOCACKJLU
-

8'inci

madde

olarak Millet

in-

Mcclisi'nin 8'inci raaddesini (eklif ctmijtim efendim.

sanciynn.
lir.

Savundugumuz dava insanhkur. Bu

bir

insan Osraanh da olabi-

BAKAN

Bir dakika efendim, tetkik edeyim.

ayri bir

Herhangi

kimse de
sciz

olabilir."

Saym Hocaoglu, bunun

madde

olarak tedvini gerekiyor.

Bundan sonra

alan Eskisdiir A.P. Milletvekili

Omcr
bir

Ucuzal

da bu meseleye tomas ederek:

...

maddesinden evvclki maddeler arasinda bir yeie sikisnrahm, o zaman muameleyc koyahm.
yuriirluk

Musaade ederseniz; bunu

Bcndcn evvel konusmi degcrli arkadaim

httkmim

O.

I.U'1'Ft

HOCA06I.U

(Trabzon)

Saym Bajkamm, bu

8'inci

cikanldigim sbylcdi. Dogru, cikanlmis; araa yiicc Cumhuriyet Scnalosu

nice yillardan beri Millet Meclisi'ndcn gelen melinleide dcgiiklik

madde

Millet Meclisi'nde kabul edilen maddedir.

yapmisnr.

Bu hiikmun cikanhi
sayili

bir leknik

sebebc dayaniyor sevgili

ar-

BASjKAN - Evet anhyorum; ama imdi bu madde bizim Komisyonu'muzda tamamen cikanlmis. oldugu cihetlc bu yeni bir madde teklifi
eye
mahiyetini aliyor. Binaenalcyh, bunu sonlara dogru bir yerde muameltabi tutacagim efendim; musaade ederseniz. Zaten baka takrirler

kada$lanm. 431
misUr.
liirlii,

Kanunla

Hilafet'in kaldirilmasina karar vcril-

Kanun hiikmiinc

gore, Turkiye'ye gclmcsi gereken ailenin

kis,ilcr

de

cejitli suclarla

mahkurn olmus.

arasinda bu kanun metnine

var ayni mahiyette.

yerlejtirilerek alfedilmesinc ve getirilmesinc bizim vicdanimiz ve kanun

tcdviii

YIGiT

KOKEU

(Ankara)

Sayin Baskan, bu

takrirleri

sjmdi
bizlcr

etme tcknigi miisaade ctmez.

il-

goriismekte yarar var. Mctinden cikarilan 8'inci

madde hakkinda

Degcrli arkadasjanm, kimse kimseyi aldatmaya, kimse kimscyi

hiim elmeye bu kanun scbebiyle yolii cikmamisur.

dc soz aldik zaten Sayin Baskanim,

Dogru bildigimizden

BALKAN
vadeltigi 8.
alakali

maddede abrsimz

sbzil

Saym KOker." 2
Simdi bu

aynlmayacagiz. Jahset) Anayasa ve Adalet Komisyonu'muzuri yaptigi degiikliklere beyaz oy vermek icin huzurunuza geldiin; beni dinlediginiz icin saygimi sunarken, Tiirkiye Cumhuriyeti'nin ilelebet

Hakikatcn kanunun 20. maddesinin rey'e va'zmdan sonra Baskamn

maddeyle alakali

takrirler ele atonujtir.

takrirlerle

yaamasi

icin calisan biitun

arkadasjanma da saygdar sunarak huzurithali

konusmalan
-

dikkallerinize arzediyoruz:

larinizdan ayrdryorum. (A.P. siralanndan alkisjanirV"

Tcklifin Heyet-i

Umumi'yesi

iizerindeki

muzakereler tarnam-

landiktan sonra 26.4.1974 tarihindc maddeler iizerinde miizakerelcre

gccildi. Sira 8.

maddeye geldiginde Trabzon

aldi:

Senatorii

dmer

Liitfi

8'inci madde olarak metne Burada hazirlrk ve yuriirluk maddelerine geldik. Bunlardan 6nce, bu maddenin miizakercsine geciyoruz. Sayel bu maddenin metni bir madde olarak kabulii yuksek heyetinizce
...

BAKAN

imdi daha once bir

istenen verilmi? Snergcler vardi.

kararlasunhrsa
cagim.

Hocaoglu soz
O. LUTFi

zaman nereye konulacagi hususunu aynca oylaya-

HOCA06LU (Trabzon)
-

Bir Onerge takdim etmistim

Verilmis.

sayin Baskanun; bu arada bir onergem vardi.

190
191
-

bununan dbrt adet bnergeyi okutuyorum:

Bkz. Bkz.

CSTD

C. 14, jh. 313 vd. C. 14, sh. 316-317

192

Bkz:

CSTD

C. 14, sh. 434-435

CSTD

338

359

Muhterem Baskanliga
Millet
te

Cumhuriyet Senatosu Baskanligina

^ikarilan
toiikmiin

Meclisince S'inci

madde

olarak kabul edilip, Sayin Sena-

Anayasa ve Adalet Komisyonuncs metmden

tektife dercini,

aynen

yururBuk maddesinden once sistematik nazaicrasini arz

Goriisiilmekte olan Cumhuriyotin 50'inci yili nedeniyle Bazi Sue ve Cezalann Afh hakkmda Kanun teklifine asagidaki maddenin 8'inci

madde

ra almarak

muamele

ve

teklif

ederim.
Istanbul
Ali

olarak eklenmesini arz ve teklif ederim.

Trabzon

Oguz

Omer

Lu'tfi

HocaogFu

Cumhuriyet Senatosu Baskanligina

Asagidaki metnin 8'inci

Madde
E<a-

madde

olarak goruiilmekte olan ederim.

16/6/1952 tarih ve 5958 sayih Kanunla

larihli

tadll

cdilen
2, 3,

26

Reccp 1342 vc 3 Mart 1340

5'inci

nun

teklifine

konulmasini arz ve

ve 431 sayih Kanun'un

teklif

4 ve

maddeleri yuriirliikten kaldmlmislir.

istifade

Matatya

Bu durumdan
sayih

Hamdi Ozer

Kanunu

ladil

clmek isliyen erltek mensuplar hakkinda 43 eden 5958 sayih kanun gercgince kadin mcnsuplara

lamnan haklar uygulanir.

Madde
5'inci

8: 16/6/1952

gun ve 5958 sayih Kanunla

larihli

ladil edilcn
3,

26

tHSAN SABRt CAGLAYANGtL

(Bursa)

Soz isiiyorum.

Rcccp 1342 vc 3 Mart 1340

ve 431 sayih Kanunun 2,

4 ve

BASKAN - Saym
oncchgiraz vardir.

maddeleri yiiriulukten kaldirilrmtir.

isteyen crkek mensuplar

Qaglayangil, eger grup aduia soz istiyorsaniz Degilse, sizden Once soz isteycnler var.
(Bursa)
-

Bu durumdan yararlanmak
lanna taninan haklar uygulanir.

hakkinda431

1HSAN SABRi CAGLAYANGiL

iiyorum efendim.

Grup adina soz

is-

sayih Kanuiiu ladil eden 5958 sayili

Kanun gercgince kadin mensup-

Gcrekce stfahen

arzedileceklir.

DECf

ANAYASA VE ADALET KOMtSYONU BASKANI REN(Samsun)

-

Saym Baskanim; bu
Onun
icin

bir lakrir miizakeresidir,

madde

miizakeresi dcgildir.

grup

acta

soz verilemez.

Cutnhuriyat Senatosu Voce 3akanligma

353 sayilf At Kanunu tasartsimn Millet Wlec&isimde kabul

adilip,

BASKAN - Dogru soyliiyoisimuz saym Rendeci. Caglayangil bir dakika efendim, islirham edecegim.
Sayin Komisyon Baskani hatirlamlar, yorgunluk nedeni
diisiinemedim, Ozilr dilerim.

Sayin

Cumhuriyet Senatosu Anayasa ve Adalet Komisyonunca tasandan

cikanlmis bulunan 8'inci maddenin aynen il&vesini arz ve salep

ile

ben

ederim.

Simdi, bunlar hirer takrirdh,

icin

Say gi lad ml a.
Kayseri

madde miizakeresi yapmiyoruz, onun grup adina soz vcremeyecegim. Soz snaana gore Ichte, aleyhte soz
(Bursa)
-

verecegim.

Husnu

Dikecligil

tHSAN SABRi CAGLAYANGiL

tfavesi degil

Yeni bir madde

mi?

KADIR MISIROGLU

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI

401

BALKAN
yok,

Madde yok efendim onergedir bu. Halihazirda madde Qncrgelcr kabul cdilirsc madde olacak. Binacnalcyh s6z istcmc
-

dasktnmiz da sabnn son dakikasina gclmilerdir.

nize arz ederim.

Bu hususu

takdirleri-

snasinn gore vermcyc mccburum, oziir dilcrim.

tHSAN
BAgKAN
-

SABRt

QAGLAYANGiL

(Bursa)

Ben

BALKAN
birlestiriyoruz.
degil;

Dogru efendim. Oncrgcler ayni mahiyeitedir,

biliyor.

konusamayacak rruyim?
KoniEjaeaksimz. Bir dakika efendim, once soz isiemis.

Maksat onergelerin isjeme konulmasidir, konusmak

maksadi berkes

arkadasjann isimlerini okuyayim:

Sayni ECatpaklioglu,

Saym <^iiglu,yaflgil, Sayin Ozer, Saym Karaman, Sayin Hocaogiu.

-

Saym
sekilde;

arkadasjarim,

Saym Karaaga^Uoglu'nun da
Oztir

ikaz ettikleri

yam

Tuzijk hukiimlcri budur, bu hususta arkadasjartmin hepsini

Lstcrim:

ALi QGU7.

(Istanbul)

Sayin Bas.kan.im benim takririm var, once

konusturmak

ama

diliyorum ayni mahiyettc oldugu icin

lakrir sahiplerine so/, vermelisiuiz.

birlesUriyortim, oncrgenin bir iehinde, bir aleyhinde, bir de onerge sahiplcri adina bir

BALKAN
konusmak.
ALJt

arkadasa soz vermek suretiyle onergeleri iIeme ko-

Evei efendim, evet, Takrir sahiplerinin hakkidir,

yacagim.

OGUZ (Istanbul) Once dort lakririn sahiplcriiie soz vcrilir, BAgKAN im4i efendim, miisaadc buyurun soz vercccgim.
-

ALi OGUZ (Istanbul) Onergeleri beer dakika ile izah edelim. BALKAN Bir dakika efendim
-

AHidan fazlaoldugu

icin tabii siraya

-

koyacagim.
iiasil

SJmdi Saym CaglayangO, Ichinde mi, aleyhinde mi efendim?

siraya konula-

HAMD1 OZER (Malaiya)

cak?...

Gerekce otmadaa

tHSAN SABRt CAGLAYANGlL

konusabilir

(Bursa)

Ozcrinde

miyim?
-

BALKAN
oncrilerini izah

Bir dakika efendim, bir dakika. Onerge sahiplcri

BALKAN

Hayir; Iehinde, aleyhinde. Uzcrinde iz$h sadedinde

ctmek bakkim

haizdiilcr.

Onu

biliyoruz miisaadc buyu-

onerge sahiplerinden birine soz vcrcccgim efendim.

mn
nuz.

yapayim. Ondan sonra isjeme geceeegim. Miisaade buyurrnuyorsu-

iHSAN SABRt QAGLAYANGIL

(Bursa)

Lchindc.

BALKAN
(Afyon KaiBhisar)
-

Lehinde. Aleyhinde var mi efendim?.. Aleyhinde

MUSA KAZIM KARAAtiAQLIOtiLU

Usui bakkinda soz isliyorum
-

Sayin

Kafaman.
sahipleri
bir arkadasa

Saym

Baskan.

Onerge
rum.
-

sozcii yapsinlar istirham

cdiyo-

BAKAN Neyiti usulii hakkinda Sayin Karaagackoglu?... MUSA KAZIM KARAAGaCLIOGLU (Afyon Karahisar)
Saym Balkan,
icin,
te,

AJUl

OGUZ (Istanbul)
6ZE
-

Ben

bes,

dakika konu$;mak istiyorum Sayin

verilmis. olan mublclif onergelerin

maksatlan biroldugu
bir leh-

Balkan.

Sayin Baskanhkca birlestirilerek genel prodsediir iizerinden

HAMI>1
rum.

(Malatya)

3cn dc be dakika konusmak

istiyo-

bir aleyhte birer arkadagimiza soz verraek ve emerge sahiplerinin de

izahlan sOretiyle bu meseleyi ayduiliga kavuturmak mumkiin olur,

BAKAN
gortin.

Olmaz

ki,

Tuztifti ihlaM

cdemem, beni de mazur

Uzun zamandan

beri miizakereler

devam

etrnektedir. Biitiin aika-

OMER LUTFl HOCAOGXU

(Trabzon)

tlk fjncrgcyi

ben ver-

"32

KADIR MISIROGLU

OSMANOGULLARI'NIN DRAM!
birlcr alrnmishr; fakat hie birisi

403

dim. Liitfcn siraya koyun saym baskan.

BALKAN
efendim?

bu derece siirekli ve dovamh olmarmjur.

Ingiltere'de, Italya'da.

Bir dakika efendim. Ksmunlar miiduriimuze sorayim.

Tabit ben lakip edemedim.

SIRRI

ATALAY

(Kars)

Saym Hocaogto, siz

hangj

larililc

vcidiniz

OMER LUTFi HOCAOGLU (Devamla)

atilmamilir.

ingiltere'de elan salta-

OMER LOTFl HOCAOGLU (Trabzon)

giin

nat hukilm siirmektedir sayin arkadasim. Italya'da da kralcilar dian

-

MUzakereier bashd.gi

etcndim.

BASKAN
verilmis.

BAKAN
-

Lutfen efendim,

fcusilikli

Yani

konumayalim.
-

24'iindc.

Su

halite,

diger

iki

[akrir

dc 24'iindc

vcrilmi

Saym Dike$ligil ve Saym Ozer'in lakiirlcri dc ayin 24'undc Ocii aym larililc verilmis. olduguna gore hangisinin dalia once
hatirlamiyomm.
(Kayscri)
-

OMER LUTFi HOCAOGLU

dajlanm, Fransa, Ispanya,
leketlcr
Italya,

(Devamla)

Muhterem
gibi

arka-

Almanya, Misrr ve Tunus

raem-

vcrildlgini

bu gibi ledbirlere basvurmus,Iardir. Fakat bugiin kral ailesine

vardir,

HCSNO DtKECLtGlL
hak cdiyoruvn.

Ben saym Hocaogtu'na

ilti-

mensup kimseler hem Ispanya'da vardir, hem Italya'da Avusturya'da vardir ve hem de Almanya'da vardir.

hem

OGUZ (Istanbul) Biz dc vcrdik efendim. BASKAN - PekalS tcckkiir ederim. Buyurun Sayin
ALt
-

SIRRI

ATALAY
LUTFi

(Kars)

italya'da yok.

OMER
Hocaoglu..

HOCAOGLU

(Devamla)

Aziz arkadaslanm,

Turk

OMER LUTFi HOCAOGLU

dcgerli arkadasjarim;

Milleli, ltalyanlann
tabii.

pesmden gitmek mecbijriyetinde ve durumun-

(Trabzon)

Saym Baskan, ? ok

da dcgUdir

SIRRI

ATALAY (Kars) - Vardir dediniz de.

LUTFi

Huzurunuzda Millcl Meclisindc kabul cdilen metinde 8'inci madde olarak yer alan ve fakat ne sebcple cikarildigi anjasilamayan 8'inci maddenin tekrar metine almmasi hususunda yapmis.

OMER
uzllntii

HOCAOGLU

veren

tarafi urasidir

(Devamla) - tjin en hazin ve muhterem arkadajlanm; Komiinist Cin'de

j i

oldugum

teklifi

izah et-

mek icin sfiz almig bulunuyorum.

bile,

son Cin tmparatoru,

M ao Re

altinda bundan dort

sene Once Pekin'de vefat etmijtir. Yani komiinistler dahi bu derece ain

Muhterem

arkadalarim,

kanaatimce

Yildoniimiizde cikanlmak islcnen

Cumhuriyetin 50. Af Kanununda en manidar ve her

8'inci

ve hain olmamilardir.

jeyden once yer alrnasi icabeden husus bu

Aziz arkadasfanm, Dunya'da gelip gecen, devam eden olaylar;

siyast tedbirler

bilki;

madde idi.
Tiirkiyc

hassa siyasi tarihteki olaylar tetkik edildigi zaman, goriilmektedir

distna

Muhterem arkadaslanm, Osmanogullan'nin

biittin

uzun

siireli degildir.

Nitekim, Cumhuriyet tarihinde de

'

fikarihsinda siyasi bir sebep vardi ve bu siyasi bir tedbir idi. Sjmdi, bu olup bitenleri gozden gecirdigimiz zaman o zamanki

bunun birpok emsallerine rastlamak miimkundiir. Oylesine rastlamak

miimkiindur
ki, istiklal

siyasi tedgoriiriiz.

Miicadelesine ve Cumhuriyet'e fiilen ve kavlen

ii

bir

almayi icab

ettiren sartlann hie birisinin

i

mevcud olmadigmi

kari cikmis olan

ve y

bununla da bitmemektedir. Rejim degiikligine ugramrs Cumhuriyete intikal ctmi olan bircok ulkelerde bftyiece emsaline rastlanan bir tedbir goriilmemektedir. Cok azinda bu gibi ted-

Aziz arkadaIarim,

bulunanlar, Cumhuriyetin

e 1 1 i k 1 e r adi ile yurt dijina siirulmiis Onuneu yildaniimunde bizzat Atatiirk ta-

rafindan; Ataturk'un direktifi ile affedilmijlerdir.

O halde, Cumhuriyet
Aziz arka-

tarihinde de bu gibi siyasi tedbirlerin oriadan kaldirildigi gbrfilmektedir.

imdi biz ne istiyoruz, neyin olmasim

istiyoruz?..

AM

KADIR MISIR06LU

OSMANOSULLARTNIN DRAMI
Muhterem arkadasjanm, yine devam

dasjlanm, 1952'dtf TQrkiye Biiyiik Millet Mcclisi tarafindan cikanlan ve

ediyor, Hic. kimse, vatandai

Osmanogullan'mn kadinlanna
ni

verilen haklann erkeklcrine dc vcrilmesi-

oldugu devletin topraklanna girme hakkindan

mahrum edilemez.

istiyoraz. Tiirkiye'ye

Osmanogullan'na mensup hammlar

gel-

Aziz arkadasjanm, goruliiyor

cikanhs, sebebinin izahi ne

ki;

metinden cikanlan maddenin

iiyesi

misjerdir dc,

Turk

Milleii ve

bundan memlekelimiz nc zarar gormiisUir ve bu hammlar Turk valanmm alcyhine no gibi harekette bulunaid hicbir arkadairmn misal vercrneyeceginc
ilibarla ayiu

hukuk prensiplerine ve ne de

oldugumuz Avrupa Insan Haklan Sozlcsmesinc uymamaktadir.

musjurdir...

Buna

cmin

Muhterem arkadasjanm, bunlann sucu

ettigi gibi

nedir? Bir arkadaimm ifade

bulunuyonim. Bu
de verilmesini

haklann Osmunogullari'nin erkeklcrine

liiiap

Osmanogullan'mn sucu yoktur. Zaten kanundan da mUtevellit

sizlerin

vicdanlanna
elli

ederck rica ediyomm.

yurt dima cikanlmis, degilierdir.

Bu

bir siySsi tedbirdir.

Konumamin
ge-

yama gircn Cumhuriyeti, iig bes, kiinin yikacagmi, ortadan kakbracagma inanmak, benim kanaatimcc Cumhuriycli inkfudir,

Aziz arkadasjanm,

bainda da ifade ettigim gibi sjmdi bu siyasi tedbirin

rektiren her hangi bir sebep

devam etmesini

de kalmamisjir.

kendimizi inkardir. 6ylc etrafimza

bir gttz gezdiriniz;

Aziz arkadasjanm, insaflanmza ve mcrhametinize siginiyorum. Her

fusati dusjugii

Senatoda dahi bulunanlann hepsi Cumhuriyet'in

yetigtirdigi kimselerdir.
lis,

zaman ogundugumuz
Tiirk

Tiirk

kumandanlan
var.

var.

Her

firsaa

Cumhuriyet devrinin cocuklandir. Bu

Cumhuriyeti'ni ortadan

ilibarla,

be ki^inin Turkiye

dugtugii
to'da

zaman ogundugumuz

hakanlan

Bcndeniz bu Sena-

kaldiracagina

inanmamaniz ve bimu

da dcfalarca kars.datim okullara dahi Fatihin ismini vermck

dusunmemeniz

gerekir, halirdan

gegirmemeniz gerekir.

icin scferbcr oluyoruz.

Benim vilayetimde en azmdan

Ote
tarafa gidiyorsunuz

iic bes,

tane okul

Aziz arkadasjanm, Millet Meclisi'nin melnindc bulunan rrmddenin

Senato metninden cikanlmasini, hukukcu arkadasjanmdan ogrendigime
gore, bendeniz liukuk prensiplerine de aykin bulrnaklaymi.

Hudavndiga> adi (atyor, bcri larafa gidiyorsunuz Muhteem Suieyman adini taiyor, digcr tarafa gidiyorsunuz Yavuz Selim adini ta^iyor.
ismi Fittih

aduu

tagiyor.

Aziz arkadasjanm, hukukcular her zaman tekrar

Bunlardan bir tanesi de

ediyorlar;

hukukun

Bundan una gecmek

istiyorum.

Bu OsmanoguHan'nin gunahlan

ana prensiplerinden bahsediyorlar, hepiniz dinlediniz, hepimiz dinledik.

oyle zannediyorum ki Vahdeddin'den geliyor. Yani bunlara Vahded-r

din'in giinahlarini yiikliiyoruz. Valtdeddin'in torunlaridtrdiyoruz vcy-

Ceza

in

a h s

diyorlar. Bi-

naenaleyh, cezanm sahstligi duuniildugij zaman, Osmanogullan'mn

ahut Vahdeddin'e benzer bir

iki

ki^inin torunudur diyoruz; bunlara

cocukJarimn bu vaiana getirilmemesinin hukukun bu prensipi

ecc bagdaabilecegini
sizierin takdirlerine

ile

ne der-

gunah yukiuyomz; fakat muhterem arkadalanm, bu arada hie biri-mizin

birakiyorum.

hatirmdan Yikhnm'lann, FAtih'lerin, Hiid^vcndigar'lann; Muhtcjem Siileyman'larm toiunlari oldugunu

diis.iinerek,

MUSTAFA TIGLI (Sakarya) - Ashnda bu ceza degll. OMER LUTFi HOCAOGLU (Devamla) Tabiiceza dcgil.
-

bunlann

"seva-

planm bunlann

baitia

koymak gecmiyor.

Aziz arkada^lanm, Cumhuriyet'in 50. Yildftniimu'nde Tiirk

Aziz arkadasjanm, birde
Iari

iiyesi

buiundugurnuz Avrupa insan Hak3'uncii

tarihinde, Turkiye Biiyiik Millet Meclisi'nin en biiyiik lutfu

bu

olacaktu-.

Sozlemesi

var.

Bakimz bunun ek 4 numarah protokoluniin

maddesi ne diyor:

Muhterem arkada^lanm,
veya loplumsal tedbir icin dahi olsa, vatandai
dima cikardamaz.

tarihi ile irtibatini

kesmi ofan milletler

hicbir tarafta

kokiinden aynlmi agaca benzer.

Bu

agaci,

bu fidam

Hic
oldugu

bir kimse, ferdi

birakamazsmiz. Tiirk Millcli'nin, yefiecek nesillerine hizmet edenleri

devletirt topraklan

406

KADIR MISIROGLU

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI

407

lakdir elligini gBslermcsi zarureti vardir.

sevkini artinr,

muhtercm arkadasJarim,
ijeydir.

Bu hizmet askmi artrnr, hizmet Hemen sunn (la halirlatmak istcHele hclc bu vatan Tiirkiyc gibi

hicbir allerji bcslemeyen kanaallerin agir bastigi bir mecliste nasil kaldmlrr diyc jajanlar, uzulenlcr vardir. Bu itibarla konuya nasil yak-

rim

ki;

vatan scvgisi bambaska

lasdmast gcrcktigi hususundaki diisuncclcrimizi aciklamak icin huzuru-

olursa,

O'nun camuru

bite kutsaldu. tnsan, Ti'ukiye'nin

camurunun
muhtercm

nuza geldik.
Dcgerli arkadaslanm, konuyu bir afjeanumi icinde hallctmek istiyohaldc af nedir, kominun afla ilgisi nedir'?... mesele iizerindc

hasretin dahi ccker. Dis.

memlekcllc bulunan arkadasjanm bunu iierhalde

bilir.

en azmdan benim kadiu-

Oram

icin lutfcdiniz, liitlcdiniz

ruz.

arkadas.lanm! Osmanogullan'nin gunahsiz torunlannm bu mcmlckciin

topraklarinda yalmasina

bi-

raz

durmak

lazim. Sizi

sikmamaya gayret edcrek ve 90k

kisa konujarak

musaade

cdiniz,

bu mcmlckciin topiaklanndan
ytiz siirmesinc

gdrijsjerimi aciklayayim.

yatmasma miiscaade
miisaftdc cdiniz.

cdiniz, l>u

mcmlcketin topraklarma

AC. yasama organina lanmmis. bir atifct miiesscscsidir. Tarihi

Ickamiil

aym zamanda modern hukuk

BAijKAN

anlayismdaki gelismckr

affi,

Vaktiniz doldu cfendim.

bugiin hukuki bir miiessese bir gecrnisi

-

OMER
Balkan.

unutma miiessesesi halinc de

Llh'Fi

HOCAOGLU

(Devamla)

Bitiriyorum

Saym

Aziz ArkadaIarim, hie olmazsa bu Tiirk cocuklanmn atalannm

ttirbesi

gelirmislir. Sue, suclu kamuoyunda unuiuldugu, cezadaki sosyal yarar ortadan kulkligi zaman, yasama organi sanki, ben eski durumlan biraz da isleycrck unutmak istiyorum, der gibi af yoluna gilmekte ve af

basmda, atalannin mezari basmda fiUiha okumasma musaade ed-

mijessesesini i$letmektedir.

iniz,

bu topraklara ayak basraasina musaSds ediniz.

(Alkisjar).

Hal bByle isc affui

artik bir sosyal yarar

Saygdanmi sunuyorum.

jartlaniii Ozetliyelim. Egcr, cezamn infazmda kalmamijsa, gecmii unutmak, cezaliyi zindanda
ister.

BALKAN Sayin Caglaynngil buyuiunuz. HUSNU DiKECLiGIL (Kayseri) Sayin Baskan,

-

tutmaklan daha yararh hate gelmise af

kayitlan

Bu

sartin elbette ki, bazi

da var. Gecmiji unutmak, gelecege

tehdit

ben

veya tahrip etmek de

takririn

degildir.

Bu

genel kaidedir,
kriterlere

Ichindc soz istemisUm.

ISAJKAN
Hata ettimse

Osmanogullan'nt bu
-

Saym

Dikejligil oziir dilcrim; bbyle tespil ctmistim.

vurursamz kendilerini af etmenin

hicbir engeli yoktur,

oziir dilerim,

saglayan bir hiikum,

(HSAN SABRt CAGLAYANGiL

muhterem arkadaIanm;
Yiiksek huzurunuza arz ediien
teklif,

ama Osmanogullan'nin yurda gelmemesini bir ceza cikti... Bu bir yasaktir, bu bir tedbirdir;
ilga edilir.

(Bursa)

Sayin Baskan,

tedbirin

kaldmlmasi gerekiyor. Tedbir de affedilmez,

Ben Saym Hocaoglu arkadajimla

Osmanogullari Hanedam'ndan

yiirekten beraberim; Ataturk za-

bazilannin bugiine kadar rnemleketimize girmesi yasaklananlann yurda

mamnda Osmanh Hanedam'nm hakikaten kadtn azalari yurda sokulmular, ama affedilmediler. Benarzedeyim;430ve431 numarah 1924
tarihinde crkan Hillfet'in
huriyeti
ilgflsi

dfinmelerini

halen

goriismekte oldugumuz bu

af kanunu

ile

ve

Hanedam Osmanin'nin Turkiye Cum-

gercekletirmck

amacmi guduyor.

Memaliki Haricine Cikaitilmasma Dair Kanun'un ash; Mul ga-

Bu konuya
ken

ccjitli $ekillerde yaklaanlar: Katiller hirsizlar affedilir-

bir Hancdan'rn

mensubu bu

aflin

dismda

kalabilir mi... Millet

Me-

ve miinderis Osmanh Sultant Hanedam'nm padisahlar siilbiinden olan erkek ve kadm'bilcumle azSsi ve bunlann erkek ve kadin fiiruu
Tiirkiye'ye

clisi'nde kabul edilmis. bir hiikiim Senatoda: bilhassa

bu Hanedan'a

gelmek hakkmdari mahrumdur. maddest

elc alindi.

Bu

403

KADIR MISIROGLU
iptal cdildi, kadinlar cikanldi,

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
Milleti'mii kaderinde soz sahibi

40?

maddenin sadecc crkekler baki kdmdi, bu

olmu 5

biiyiik hizmetlcri

gorulmus

tSrihi

maddc o

sekilde tadll cdilincc, bunlarm yurda avdcti mirmkiin oldu. Af-

fcdilmcdiler. Kcndilcrinin Tikkiye'ye avdclini

mcmnu

kilan

maddc rslah

cdilcrek avdetlcri tcmin kilmdi.

milyonluk Tiirkiye'de bir referendum yapsaniz, bu Haiicdan'in takriben yirmi kijiye inen cikek ahfadtnin Turkiyc'ye donmesinde sakinca bulacak kimsclcrin yekununu en
kiiciik

bir aile. Bugiln

kuk

rakamlara

bile cikartamazsinrz.

Sonra, 1972 yilinda bir takim mali piiriizler giku. Vaktinizi kisaca

al-

mamak
birakb.

icin iki

kclimcylc temas cdcccgim. Mabkcmc-i Temyizdcn bir

vc maliycyi son dcrccc muskiil durumda

Tiirkiyc Cumhuriyeti saltanatin ihyasmdan endise duyacak, ya da

cski Haiicdan'in

iclibat karari cikti. Devlcli

monsuplannm doniisunden

rahalsiz olacak de'vreleri

Oiada

bir

maddc

vardi; Bilciimlc,

Osmanli lmparalorlugu'nda
ariizisi

padisahbk ctmis. kimsclcrin Tiirkiyc Cumburiycli

dahilindcki

la-

puya mcrbut cmval-i gayrimcnkullcri millclc

idi

intikal etmijtir.s jeklinde

konuyu kendi yerindc layik oldugu onemle, itina ve digcr kanuniarla ilgisi ile beraber halledelim. Bunda hicbirimizin suphesi yoklur. Biz bunun.hic gcciklirdmeden ycrine gctirilccegine inamyoruz
ve bunun icin de ber
tiirlu

coktan

ajli.

Bu

prensiptc mutabtkiz,

ama

birakimz, bu

Mabkcmc-i Temyiz garip

bir ictihal yapti. dcdi ki;

Osmanli

imparatorlugu'ndaki padisahlann cmvali ne dcnick? Padisali bir kiidir;

katktya amade bulundugumuzu arz cdiyoruz. Sayin Hocaoglu'nun kiymctli miilalaalariylc celiski halindc oldugumuz hicbircihet yoktur;
ancak, ycri burasi midir, baska yer midir? Mcselcsinde ki fikirlerimizi de huzumnuzda aciklamis bulunuyoruz.
.

da Vahdeddin'dir. Ondan cvvclkilcr

elti,

Oldii;
ilgisi

o mal da vcrescyc intikal

binacnalcyb o mallarrn padisahla

yok; milletc intikal cdcn,

ta-

kacnu; Osmanli Padisaln Vahdcddin'in emlakidir. Buna istinadcn

Beni dinlcdiginiz icin tesekkur eder, saygdanmi sunanm.

puda mcvctil bilciimle Hazinc-i Hassada cski Hamid, Mecid

Himedaiu'iia miidcvvcr bilcumlc cmlak, verese narmna dava ikamc cdcn
di^ci Sanii

BALKAN - Saym
SUPHl
tdrler;

Karaman, aleyhinde.
(Tabii

KARAMAN

Uye)

Kbnzberk

Sayin Baskan, sayin sena-

tarafnuian miisadere cdilip satilmaya basjandi.

Bu

ictihal baki kalsaydi,

o devrin parasiyla
idi.

alti

milyar lirabk cmlak Ha-

zincdcn vcrescyc intikal cdecek

Bu

itibarla bir

takim mali hukiimler,

itlial

Soz konusu olan bnerge, Millet Meclisi mctninde

8.

madde olarak

bakikatcn kanun tcknigi hrrpalanarak, bu kanuna

da Pasaport kanununa
itlial

cdildi, bir

kisnn

bulunan meddenin yeniden Cumburiycl Senatosu'nca kabul edilmekte

olan mctninin iccrisine ithalinden ibaret. Bununla, 3 Mart 1924 tarihindc Curnhuriyct'in olusumu sirasinda cikardan bir devrim kanummun

ediidi.

imdi, yijcc hcy'ciiniz af yoluyla bu yasagi kaldiran bir hukiim gelirsc bile

Pasaport Kanunu'nda, Hilafctin ilgasi hakkindaki kanunda

bir avdcti adcta

mevcut bir takim maddeler, boyle

kaldinlmasmi ongoren bir deviim kanununun bir kac maddesmin dcgistirilmesini iingOrmckte. Bdylclikle, Osmanli Hanedani'mn
1952'de Turkiyc'ye girmesine miisaade edilen kadin mensuplannm, da.

Hilalct'in

imkansiz kilacak

for-

malitcleile dolu olacaktir vc o kanunlar da; nasil Siyiisi

Haklarm

iadcsi

madUniun yam
mektedir.

sira,

Kanunu'nda Anayasa'da

erkek mensuplannm da Tiirkiye'yc girmesi

is'ten-

tadi 1 at

yaptinu ama, Secim Kanunu'nu

degislirmedikce, Siyasi Pander

Kanunu

dcgitirilmedikce

ktilla-

Benden once konusan

edilmi
bir

namryomz, kullandmaz bale

gelecektir.

bir arkadasim. Millet Meclisi

metninde kabul

Degerli arkadaglanm, her millet tarihiyle yasar. Tarihini inkar eden

maddenin Cumhuriyet Senatosu Komisyonu'ndan

sOylediler.

cikanlmasmm hukukt baktmdan sakmcali oldugunu

toplum gorulmus degil. Osmanli Hanedam, hasenati

Oysa

ile scyyiati ile

Tilrk

KAD1R MISIROGLU
bakmak istiyorum.
Tiirk

OSMANOGULLWNIN DRAMI
Ceza Kanunu'nun
cok
iftihar

411

ben dc mes'eleye baslca yonder,

Dcvleli derken, elbette ki; tarihimizin sayfalaiinda 50k parlafc sayfalar,

Huzurunuzda bufiinan af kanunu tasans.

affim kom.lan bir tarn sue ve ceaalarm ccsltB maddelerinde ortaya yurliriuk mnddelen nan? oncrmcktcdir vc bBIBn madder.; Sfltiondaki elc almakla Ceza Kanunu'nun ccsitli maddclenm butiin rruuldcleri, Turk gireraeyecegm. olciilcrde gireceftini veya hangi kapmsamina onlann at uzakOncrgcde ise; Turk Ceza Kanunu'yla
ancrmcktedir. Tefclif cdilcn
,an yak.ndan hie ilgisi

ve gurur duyulacak seyler gorliyoruz. Bir Mnrsd-i' bir el.id Murad'i, bir Yildmm Bayezid'., bir tkinci Murad'r, bir Fatih'i, bir Vavui'u, bir Schid Gen? Osman'i, bir ikinci Mahmud'u, birehid Cciincu Selim'i umitmamn imkam

HiidavendigaVi.

yoktur. Elbclte bunlar tanhimizin, bizim icin guiuila donecck sayfalanm

olmayan

bir

durum

vac. Hilafet'in kald.r.lmasi,

sayui bir tcdbir karan olarak 431 Cumhurlyel'in kurulmasi Brasmda kaldirdmasi oncriliyor. Kanun ilc al.nan bir kararm
af kanununun icerisindc buOylcyse hukuk Icknig. bak.mmdan bir kars.yay.z. N.tckim bir durum ilc kars. olmayan konusu site lunmas. sayil. Kanunla Ha/.iran 1952* cikar.lan 5958 16 cvcl 22 sene bundan sureliylc bir kisim Hancdan menyapilmak dogi.?iklik(cr da bu Kaaunda

Ama bunun aksinde olanlan da huzurunuzda soylemek istemiyorum. Mes'eleye bu noktadan bakilamaz arkadasfanm. Ne lanhimize kaltiklan biiyiik gurur ve zafer sayfalanyla ne sununla, ne bununla bakilabilir. Mes'eleye, Ulusal Kurtulus Savasimiz bak.mmdan, mes'eleye Cumhuriyefin kuruluu bakimindan, mes'eleye Mustafa Kemal ve isliklal Sava. bakimindan bakmak geregindeyiz. (Bravo
kaplamisjardir.
sesleri).

miisMc suplanmn ulkcmizc girmclcrinc

edilmistir.

nedenle, mes'ele bu noktaya gelmisken miisaade buyurursaniz Cumliuriyet (arihimizde, Ulusal Egcnemenlik tarihimizde, en malum
yeri tutan Birinci

mek

baska kanunla bu mescleyc girOylcysc mcs'clcnin proscdiiru bir kapsami icerisindc bulunmamasi scklinde olmalidir; af kanurmn

Turkiyc Buyiik Millet Meclisi'nin bazi kararlanm oku-

mak isterim.
Turkiye Biiyiik Millet Meclisi'nin hukuk-i hakimiyet ve hiikumraniyenin mumcssil-i hakikisi oktoguna dair 1 -2 Tesrinisani 1338
(Terimleri taiihe sadakat bakimindan

icap eder.

devam edcn.
donmesinin

Osmanl. Hanedam'ndan nesillcr. Mcs'cle bu noktada iken, bugiin erkegin Turk.yc'ye hayatta kalan on onbes. tane
elli

aym ifMelerle okumak

istiyorura.)

Cumhuriyet idarcsmde ulkem.z icin tar padfsahc.l.k hilaletcilik bak.mmdan, no sak.nca olmayacagira ne ben de kabul ediyorum; herkes dc

ve 308
t -

say.l.

karan:

yd gecmis

bir

Teskilat-i EsSsiyc

Kanunu

ilc

Tilrkiye halki hukuk-i hakimiyet ve

bakiraindan bir sakinca olraayacagm. Tipki, cdiyor, mant.gtn da geregi budur.

hukiimranisinin mumcssil-i hakikisi olan Ttirkiye

si'nin ahsiyet-i

Buyuk

Millet Mecli-

benim manfg.m.n

kabul

iceri geregi; 141-142'inci roaddelerden

giren bir ka? yuz

msamn da

mak

uzere temsile ve

maneviyesinde gayriiabil-i terk ve tecezzi ve ferag olbilfiil istimffle ve irade-i milliye istinad etmeyen

gibi. affimn rejime hicbir zarar getirmeyecegi

padisah

yanhsnr. Onlar gelecekler ne Ancak mes'eleye bu noktadan bakmak Ashnda Turkiye'de cok hahfeler olacaklar ne halife olacaklar...

hicbir kuvvct ve hey'eti tammamaya karar verdigi cihetlc, Misak-i Mill! hudutlari dahilinde Tilrkiye BiiyUk Millet Meclisi Hiikumeti'nden bas,ka
?ekl-i hilkilmet tantmaz.

var simdi. Her

mezhep

liizum tarikatm.n bir balifesi var. Bir halifcye

Binaenaleyh, Turkiye halki, haiijniyet-i ahsiyeye mustenid olan

Istanbul'daki jekli Hiikumeti 16
tarihe miintakil addeyiemistir.

Cumhuriyefin kurulusu yok Turkiye'de. Ama meseleye Kurtulus Savasi bakimindan Mustafa Kemal bak.mmdan, Ulusal Hanedam, Osmanl. devri, Osmanl. bakmakta fayda var. Biz, Osmanl.

bakimindan,

Mart 1363'den

itibaren ve ebediyen

Heyecan duyuyor musunuz arkadalanm? (Duyuyoruz, duyuyo-

412

KADIR MISIROSLU
sesleri).
-

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI

413

ruz

Hiiafct,

Biiyiik Millet Meclisi tarafmdan

Hanedan-i Al-i Osman'a aid olup Halifege Turkiye bu Hanedan'in Omen ve ahlaken crsed
olunur. Turkiye Devleti,

Bundan sonra 431 numarali kanunu diger maddelerini de sonuna kadar okuyan Suphi Karaman siizlerine sbyle devam elmisiir:
Arkadaslanm, teklif edilen maddede bu okudugum Kanunun 2, 3, 4 ve 5. maddelerinin kaldmldigi itade ediliyor. Ya yann bu Kanunu; Buyuk Alaturk'iin Ebediyycn dedigi bir seyi elli yillik bir tarihe baglar,
inal cdilcn

ve es!3h olam
nadgalndir.

inliliap

Makam-i

Hilafet'in isli-

Ve

yine Cumhmiyet'in ilanindan soma,

Mart 1340'da cok onemli Dcvriin kanunlari

Kanun, 430

bu karardan 14 ay soma, 3 fikartilmigtir. 429 sayilt

Kanunu;
bu kanun

bu maddelcri kaldinrsak; ama birkac sene sonra da

millcte

emlakini dc birkac ba$ka

maddc

ile

kaldirma cihetine gidersek

er'iyye ve Evkaf ve Erkan-i Harbiye-yi Uraiiiniye Vckaictlcri'nin

ilgasina dair
sayili Tcvhid-i Tedrisat
1

nc olacakltr devrimlerimizin, Cumhuriyetimizin temeli?

ki

Bu

1961 Anayasasi'mn da teminati altuuladir. 43

sayili Hilafet'in ilgasina

nedenlc onergenin aleyhinde bulunulmasmi are eder, saygilarimi

(Alkislar)
-

Haricine vc Hanedan-i Osmani'nin Turkiye Cumhuriycti Memaliki

sunanm.

gikanlmasma Dair Kanun;

iradi dcgistirilen
-

Kanun.

BALKAN
aym
dim?

Onergeler iizerindcki miizakere bitmijtir. Onergeler

SALiH TANYERl
koysaydiniz.

(Gaziantcp)

Kcske bunu da Anayasa'ya

mahiyettedir,

Hukumet ve Komisyon

katiliyor

mu

efen-

SUPHi
canira

KARAMAN
koymak
19111

(Devamla)

Arkadaslanm, yine larihe

ADALET BAKANI EVKET KAZAN

Kalihyoruz ef'endim.

(Kocaeli Milletvekili)

saygirmzi ortaya

yine Birinci Biiyiik Millet Meclisi'nin hcye-

yasamak
iki

bunu da okumak istiyorum. Aynca, Saym Baskanm

da bana

dakika musaade etmesini istirham ediyorum.

ANAVASA VE ADALET KOMtSYONU BAKANI REFET RENDECi (Samsun) Katdmiyoruz efendim.

-

ve Hiincdan-i Osmani'nin Turkiye Cumhuriyeti Memaliki Haricine Cikanlmasina Dair 3 Mart 1 340 Tarihli ve 43 1 Sayili
Hilafet'in ilgasina

BALKAN
aym

Hukumet

katiliyor,

Komisyon

katilimyor. Onergeler

Kanun.
1 -

mahiyelte oldugu icin bir bnerge scklinde oyluyomm. Onergelerin dikkate almmasini oylarmiza arz ediyorum. Kabul edenler... Etmeyenler...

melbumunda esasen miindemic oldugundan

2
-

Halife hal'edilmisdr. Hilafet, Hiiklimel ve Cumhuriyet mana vc Hilafet Makami mulgadir,

Onergeler kabul cdilmemistir.

Mahlu Halite ve Osmanli

saltanati miinderisesi

Hanedan'imn

er-

Cumhuriyeti, memaliki kek, kadin bilcumle azasl ve damadlar, Turkiye

dahilinde ikamet etmck hakkindan ebediyen mcmnudurlar.

(Malatya) - Saym Baskan, beni konusturmadimz; bu anergeyi kabul cden Caldiran'dan, Viyana'ya kadar Tiirk gazilerinin sahadet parmaklarmi bu salondagbruyorum.
fakat

HAMDt OZER

Bundan sonra mezkur kanun Senatoca kabul olunan yeni

sckliyle

Arkadaslanm, Mustafa
i

Kemal bircok nuluklannda E b e d i y e n,

TBMM'nc

ebe

tariflerini

kullantmshr. Mustafa Kemal'in

dedigi surenin sonunu 50

ra,

E b e d i y e n >> yd mi gariiyoruz? Birakm bunu 100 scne son3

gelmis ve usul icabi Meclis Adalet Komisyonu'na havalc cdilmistir. Komisyon Senato'nun yaptigi degijikliklere itibar etmeyerek

sesleri)" 150 sene sonraki insanlar dusiinsiinlcr. (Bravo, bravo

193 -Bkz
:

pek az farkla Mcclis'cc kabul edilmis eski metin uzerinde israr etmistir. Tekrar Meclis'e gelen af kanunu, son defa olarak 7 Mayis 1974 tarihinde miizakere edil meye bajlanmijlir. Zira elbettc ki son soz Me194
-a.y.

CSTD-- C

14, sh.

493

501

414
clis'indi.

KADIR MISIRO&LU

OSMANCkSULLARININ DRAMI
Senatosu'nda senator sayilan itibariyle agirhgi bulan Adalet

415

Bu

milzakerclerde Osmanogullari'mn yurda avdetlerini

Partili arka-

saglayacak
nuyoruz:

olaii 8.

madde

ijzcrhideki

konusmalan da dikkallerinize.su-

dasjanmizin reylcriyle bu maddenin teklif metninden cikanldigi hakikati

karsismda, bu noklaya isaret etmedcn

gecmek miimkiin olmamistrr.

Parti tarafindan

RAKAN
8'inci

Zira batin alilerdedir

fikarilan

ki,

1952 yihnd Demokrat

maddenin komisyon raporimu okutuyorum.

(Kars)
-

5958

sayili

Kanunla, Osmanli Hanedani'mn

hamm

mensu-

YAStN BOZKURT
Madde
'

Saym Baskan, hu maddedc

bir

oncrgc verraitim. Liilfcn iinergcm okunsun.

8
-

plannin valanlanna donebilmclcri temin edilmisti. Mezkur kanunu simdiki 8'inci maddenin bir mukaddemcsi olarak lebrikle karsiladik.
akil vc vicdanlardaki inkisaf ve lekamul vc tebcddiikll muvacchesinde lianimefendilerini bcyefendilcrinden tcfrik etmck isteyen bir diisjinccnin medeii! insan zihiiiyetlerdcki

Ancak aradan gccen 22 scne zarfinda

Bu maddcnin Cumhuriyet Scnatosu'nca metinden

8'inci

cikanlmasi Komisyonumuzca bcnimsenmemistir.

BALKAN

madde hakkinda

sftz

istcyen var mi?

Gerek

ruhuml
birlikte,

ta/.ip eltigini

memnuniyetle milsahede
bir

ettik.

Bu memnuniyetle

sahsi vc gerekse gruplan adina soz istcyen var

mi?
-

clem ve escf duydugumuz

hususu arz elmeme miisaadelerini

ALt tHSAN ULUBAHSl (Afyon

isUyorum Sayin Baskan.

Karahisar)

$ahsim adina soz

istirham edecegim.

BALKAN
Saym Baskan.

Kaydcdiyoruz efendim.
-

vcsilclerle

27 Mayis 1960 hadisesinden sonra kurulan Adalet Partisi muhtelif Demokrat Parti'nin bir devami oldugunu bcyan etmisti. Hatta

YAStN HATitPOGLU (Corum)

Millt Selamet Partisi

Daha once

bir laiebim vardi

bu bcyanlari milietimran ekseriycti tarafindan uzunca bir miiddet,

mahiyet-i
aslilcri

& ki,

Sahsira adina soz istiyorum.

meydana gikmcaya kadar da benimsendi. (A.P.

siralanndan

giiriiliiilei).

Grubu adina Sayin Sudi Resad Sarulian

buyurunuz.

M.S.P.
(Rize)
-

GRUBU ADINA SUDl RESAD SARUHAN

milletvekilleri!..

YUSUF UYSAL (Isparta) - Ncymis o mahiyeti aslisi? SUDi RESAD SARUHAN (Devamla) - Hatta cok yakm
mazide eski Demokrat
si'nin eski
Partililer'in affinin

bir

Muhterem Baskan, rnuhterem

hemen akabinde Adalet Partibeyan buyurdular. (A.P.

nakletmekten muradimiz asla
giiriiltiiler).

Demokrat Partililer'in

evi oldugunu

cczalarm

Cumhuriyet'in Ellinci YildoniimB miinasebetiyle bazi sug ve affi hakkinda kanun teklifinin 8'inci maddesinin Cumhuriyet

siraJarmdan 8yle seslcri.

Bu

iki vak'ayi

satasma ve catma degildir. (A.P. siralanndan

Senatosu'nca tekliften cikanlmis olmasi aleybindeki goriisjerimizi Milli Selamet Panisi Grubu adina arz etmek iizere birkac dakikanizi istirham

Bu arkadasjanmizdan
tedikleri

edecegim.
Biliyorsunuz, teklifin 8'inci maddesi

olmak isDemokrat Parti'nin 1952 yilmda mukaddemesini yaptiidan Osile ilgili

istirhamimiz odur ki; mirasina sahip

manh Hanedam
Osmanh Hanedani'mn
erkek
tezahiir

hayirli tasarrufun, simdiki 8'inci

maddede
ki;

mensuplannin vatan-i
teklif Millet

aslilerine donebilmelerini derpfs etmektedir.

Bu

eden ikinci hayirli bollimune de istirak ve gayret etsinler

bu

miras kendilerine hclal olabilsin.

Meclisi'nde ve Adalet Komisyonu'nda kabul edilmisti.

8'inci

An-

cak Cumhuriyet Senatosu'nda

.

maddenin mujahede

teklif
ettik.

metninden

Muhterem
lanndan

milletvekilleri,

tamamen

cikanlmis. oldugunu iizuntii ile

Cumhuriyet

tkisinin halen

Osmanh Hanedani'mn erkek mensupmaruz bulunduklan elim bir hakikati nakletmek

416
istiyorum.

KADIR MISIRO&W

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
Meclisi'nin kabul ettigi af kanunu leklifinin Hanedanla ni kaldiran Cumliuriyct Senatosu degisikligmin
ilgili 8.

41?

maddesi-

HSnedan'a mensap merhum

kizkardcsmin
iki

Mchmed

Selim

Efendi'nin
isimli bir

benimsemeyecegini ve
icin sizlerle

oglundan

hirisi

halcn Londra'da

Muratyan
iscilik

Millet Meclisi'nin kabul etligi bu

maddenin kanunlasmasi

Ermcni'nin otelindc

kfitiplik, digcri

dc aym oteldc

yapmaktadir.

birlikte biitun gayretini safr edecegini arz ederiz.

dalia

Vakialan saymak smctiylc onlann lsliraplanm duyabilen kalbleri biraz muzdarip elmck istcmiyorum. Zira inaniyorum ki; alll yiiz senc

SaygiJanmla. (M.S.P. siralanndan

alkisjar.)

BAKAN

Tesckkiir ederim Sayin

Sanihan.
Cinisli.
-

Diinya'mn muhini bir ktsmina hUkmedcn ecclfidimrzm torunlarmm, ydlarca hasrctini cckliklcri baba yurduna donmclcrine manl 0lamayacaksiniz. Kcndi topraklaimda tilmck ve dcfncdilmckten ibarct
arzulanni, insan haklarma hiirmctkar insanlar olarak

Demokratik Grupu adina, buyurun Saym Rasim

D.P. .GRIJBU

ADINA RAStM CtNISLi

Yuce

(Erzurum)

Saym

olan bu en

Baskan, muhtercm arkadajlanm;

Goriisiilmekte olan af teklifinin

insatit

clbette kabul cdcccksiniz.

Hey'etinizce yapilan birinci

Maksatlan vc mahiyclleii miinakasali olan her cinslcn

turistlerin dile-

miizakcresi

suasmda soz konusu edilen

8'inci

maddeyi degerli oylanizla

dikleri zainaci Tiirkiyc'yc gelniesine miisaade edildigi bir devrede;

Hfmcdan mciisuplannui

turisl

olarak dahi vatanlarina girmelerinc mani

kabul ctmis ve milletimize bir miijde gibi isaret birakmis idiniz. Fakat Yuce Senato'da bu teklifin miizakeresi suasmda 8'inci raadde metinden
cikanldi.

olan luikiimleri bertaraf cdeccginize eminira.

Dedelerineisnadolunan

bir

hauMan

dolayi tomnlarmi inahkiim etdegildir. Elimizdcki af

mck

hicbir

kanun vc adalctlc miimkiin

kanunu

dolayisiyla burada sik sik kaderden, kader kurbanlarindan balds cdil-

maddenin metinden cikarilisimn gerekcesinde Cumhuriyct Senatosu'nun Anayasa ve Adalet Komisyonu su tiirlii bir kayu diisurmutiir. Aynmi zabidardan arz ediyorum.
8'inci
8'inci

mckiedir.

Osmanh Hanedam mevzuunda

kadcrin bir hissi yok

nuidur'.'
ciiz'i ih-

maddenin metinden cikardisimn gerekcesinin son

iki

satmnda

Jiiphesiz ki, kader her mcs'clede adalet eder. Biz ise kendi

su yazthdir:

liyanmizla Hfmcdan mensubuiine daha

maliyiz.

I'azla

zulraedilmesinc razi olmavadeli husumete layik

miinafldir...

Bu masum insanlan bu kadar uzun

niillitcraiz.in

Anayasa Mahkemesi'nin Esas 1966/20, Karar, 1968/8 saydi kararinda belirtildigi gibi, siyasl, sosyal ve ekonomik yararlarm arana-

gormek

furatindaki sefkat

ve muhabbete

Son

olarark iki diisluru arz edecegim. Tarih tekerriirdiir ve tarih ken-

dini inkar cdcnlcri, inkar eder.

Bu

dusturlara binaen
tarz-i

Hancdan mensu-

Komisyonumuz 8'inci maddeye esas af tasansinda da siyast, yahut sosyal, yahut ekonomik yarar kuralianm arastirmamis ve gtiniimuz itibariyle boyle bir yarar miitalea edemedigi
idik.

cagma yukanda deginmis

planna bugttne kadar her nasdsa rcva gorulen

tekerrurii cihetiyle bizira

muarncleye. tarihin

cihefle sOzii edilen

maddeyi isbu genel af kapsamindan cikarmistir.

veya bizden sonraki neslin maruz kalabilccegi

bir ihlimal varid deg.il midir?

Bu ihtiraal kapismi biiaz sonra vereccgimiz reylerle ebediyen kapiyacagimzdan son dcrece iimitvanm. Bu ilmid ve kanaatle huzurlannizdan ayrdtrken, Midi Selamet Partisi'nin yukanda ifadesine
caiisuiiim dusOncclerin

Degerli milletvekilleri, Yilce Senato'nun Adalet Komisyonu bu konuyu ara 5 tirmamistir. Kendisi ifade ediyor. Arastirma, bir seyi tetkik etme, ogrenme, degerlendirme i in yapilir.

duymamts, sonunda da
Yani, aratirmadi*i bir

Saym Komisyon bu ihtiyaci f menfi kanaat sahibi oldugunu ifade etmi$uj. konuda, Ben guniin sartlari itibariyle boyle bir
bir

cok daha fevkinde

hisler

ve kanaallcric, Millet

yarar miitalea etmiyorum diye zabitlara ve tarihe bir hiikum

418

KADIR MISIRO<LU

OSMANOGULLARI'MN DRAMI
hiyctindc de olsa bir ceza soz konusudur.

419

biraktmsUr.

Bu ceza vatana donme

Degerli milletvekilleri, bu konuyu, Yiice Hcy'etinize niyabcten

glircv

yapan Adalet Komisyonu'nda bulunan arkadalanmiz dikkatc

ve bir cinceki goriisme sirasuida aunan isabeUi karan yenilemek

imkanmi vermiyor, sOz konusu edilen Hanedan'a rnensup erkek iiyelere... Bu bir cezadir. Vatana donmeme bir cezadir, bu cczamn ortadan kaldmlmasi
icin

alniijlar

bu

tcklif icerisinde

bu konunun ele alinrnasmin

bir

igin yiice

huzurunuza 8'inci maddcyi yeniden getirmisfcrdir.

manasi

vardir.

Aynca Saym Cumhuriyel Halk

Partisi sozcii arka-

Cumhuriyet Senatosu'nun

Umum!

Hcy'etinde yapilan goriismeler

sirasmda da bazi gerekcclcr Heriye siirulmutur. Bu miizakereler sirasmda en menfi konusmayi yapan, bu konuda aleylite oy kullamlmasini isteyen tabit senator Supbi

da$lanmin ozellikle uzerinde durdugu siysai suclularin affi icin, 141 ve 142'inci maddelerin uzerinde gosterilen hassasiyet kar$ismda suclu
ol-

mayan

kisjlerin

ceza niicligmdcki tedbirlerin kaldmlmasi hakkinda

Karaman, konusmasinin
bagliyor:

so-

takrnacaklan tavirda son derece dikkale degerolacaktir.

nunda u
Diyor

tiirlii

bir liukiimle

konusmasmi

Burada
siyasi

ki,

Mesele bu noklada

iken, bugiin

Osmanli Hanedam'ndan
hayatta kalan on

siyasi suclu yoktur, ama siySsi ceza sahipleri vardir. Bu ceza sahiplcrinin iizcrinden bu tedbir kaldinlmali, cezalar bundan
atifeti

hayalta kalan on onbcg ki$i, nesillcri

devam eden,
elli yil

soma

cekilmcsin diye, Ellinci yilin

bu heyele de tamnmalidir.

onbe lane erkegin Turkiye'ye donmesinin,

riyet idaresinde

gecmis. bir

Cumhu-

ulkemiz icin bir sakmca olmayacagim, ne

hilafetcilik,

Mes'clc bir usul mes'elesi de degildir. Mescle bir Uslup meselesi haiinc gecirilmistir. O halde Sayin Adalet Partili uyclerin bu uslup meselcsinde bir onccki takmdiklan

Hilatet bakimindan, ne padisahhk

bakimmdan

bir sakinca

olmadigmi

tawm
-

tekranra beklcmek hakkimizdir.

ben de kabul ediyorum.

Cumlenin
gelisi de,
ki,

cilmleleri, kelimeleri

aynen okuyorum.
aittir.

OftlJZ

AYGUN

(Ankara)

Zaten biz de takipcisi oluyoruz.

-

manasi da soz sahibi arkadasmuza

iiye

RASlM CiNiSLl
BOyle

(Devamla)

Tesekkiir ederim, konusmarai da

Dernek

kanunun cikmamasini isteyen sayin

de bugiine kadar

bu inancla arz ediyorum.

.--.-*

diisuncelerde

en

fazla yer ijgSl

eden

tereddiidii bertaraf etmigtir.

Efendlm bu konu uzerinde basinda

cikti.

bir tehlikenin, boyle bir ihtimalin

olmadigi hakkinda kanaatini salimen

Ichte, alcyhte bir hayli nesriyat

Bununda
i

lehinde olanlan biliyorsunuz. Aleyhindebulunanlarm, nu-

ortaya koymugtur.

de^.! '

gazetenin tefrika halinde sunmus. oldugu

Geriye kaliyor bir teknik konu.

koyuyorlar.

Onu da Adalet Partili uyeler ortaya

icerisinde, Bir

rnij v !: tefkik cdilmistir.

zatin ismi

konu dikkakle takip edilOrada bahis edilen suikast lesebbiisiine girisen Bahattin Sami, Osmanli Hanedam'na mensup degildir, o,
konusu olaraaz.
labi olan bir

Muhterem arkadasjanm bu af teklifi

dikleri icin suclu

sucu

ihlal

etmesoz

padisahlar sulbiindcn gelen bir kimse degildir. Binaenaleyh, O'nuii

padisuhhgi ibya etmesi gibi bir neticeye vanlmasi
sflz

kabul edilmeyen ve suclu olmayan bir hey'etin

ediliyor.

affi

konusu degildir.* nokta-t nazanndan hareket

Bu

nokta-i nazar

Bu

zat

damadlar

statusiine tabidir,

Damatlar slatusune
konusu
degildir.

dogrudur. Biz de bir Bnceki raiizjkere sirasmda burada bir kanun

hUkmiinii ihBl sebebiyle ilenmi sucun affi sbz konusu degildir diye
Yiice Hey'etinize manizatta bulunmu? idik, Araa bu af teklifinin bir gerekcesi var, Sucu, sucluyu ve cezayi ortadan kaldirmaktrr.

kisfnin saltanati yeniden ihya etmesi soz

Basinda sagda
kanaatteri ile

solda yazanlar bu

konuyu isjediler. Hatta solda yazilan

8'inci

ile;

mejhur
oldugunu

bir

yazanmizda:

Yildenumii'nde pikarilan

maddenin belfci de Ellinci af kanununun yeg3ne sembdlik maddesi

Degerli arkadajlanm, suclu yoktur, sue da yoktur; fakat tedbir ma-

ileriye siirmiijtur.

O halde kanaatlerini paylaan Cumhuriyel

420

KADIR MISIR06LU
Partili

OSMANOSULLARI'NIN DRAMI
tiirlii

42]

Halk

arkadasjanmizin da bu nokta-i nazardan harcket etmesini

bir gayrete kimsenin

basvurmayacagi inanci

ile tarihi

bir

dugiimu

beklemck

clbctte yerinde olacaktjr.

Partili

burada Cumhuriyetin Ellinci Yildoniimu'nde milletin ve tarihin

biitiinliigunu

temin babinda cbzeceginize inamyor, Yijce Heyc-tinizi

ile

Degerli arkadaslanm, Cumtiuriyel Halk

nokta-i nazardan harcket etmektedirlcr.
gibi kanunlasacaktir. Birinci

arkadalanmiz

bit

D.P. grubu adina saygi

selamhyorum.(D.P. siralanndan

alkislar.)

Bu

teklif

Meclislordcn ciktigi

milzakerede kabul edilen sekliyle neticcye

BAUCAN
A.P.

Tcsckkiir. ederim

Sayin Cinisli. Sayin

Cihad
-

varacaktir, kanunlasacaktir." diyc ilado ediyorlar.

Bilgehan, A.P. Grubu adina buyurunuz efendim.

O batdc 8'inci madde birinci miizakcrc sirasmda yiiksck reylerinizle

kabul edilmis bir maddedir. imdi de, bu miizakerc sirasmda da bunun
kabulii istikamctinde rey vermenizi,

GRUBU ADINA ClHAD BtLGEHAN

metnin
8'inci

(Bahkcsir)

Sayin Baskan, muhtercm arkadasjar;

Millet Meclisi'nce kabul edilen

bu prensibinize ve bu

soziiniize sa-

maddesindc;

dakat olarak telakki ctmek hakkimizdir.

16.6.1952
3

tarih

ve 5958 sayih Kanunla

tadil edilen

26 Recep 1342 ve
5'inci

IiAKAN
baglayimz.

Sayin Cinisli, bir dakikaniz kaldi efendim, Kitten

Mart 1340

tarihli

ve 431 sayih Kanunun 2,

3,

4 ve

madeleri

yiiriirlukten kaldinlmistir.

Bu durumdan

istifade

etmek

istiyen

erkek

mensuplar hakkinda 431 sayih kanunu

tadil

eden 5958 sayih Kanun

RASlM CiNtSLi
suclulann
affi

(Devamla)

Hukuk adma

siyast suclarm

ve

gcregince

kadm mensuplara taninan

haklar uygulamr. Hiikmil Millet

adma konusan
gelir.

degerli sozciilcrinizin gayretlcrini inkar etettigi gibi sev-

Meclisi'nce kabul edilmisti.

rnck ve bu manadan degerli grup baskan vekilinizin Made

digini

bpmek manasina

Bu

hiikmiin kabulii sirasmda, yuksek malumlari oldugu uzere A.P.

vermis, bulunmaktaydi. Senatodaki miizakereler

gmbumuz da miisbet oy
bu
istikamctte rey kullanmasi elbette tarihi

O halde, hukuk adma, hak adma liareket edecegine inandigim yegan

yegfm
biitiin

sirasmda bu kisim tamamen kaldinlmistir ve bu kaldrnlma sirasmda

A.P. Grubuna mensup arkadalanmizi bunun ayn bir kanun
ile getiril-

millclvckillerinin

bir diigiimii cdzmus. olacakur.

mesi uygun olacagi miitalaasi

ile

bu kanunun

8'inci

maddesinin

Degerli rnilletvekilleri, Osmanli

Hanedam'mn erkek mensuplariran

kaldinlmasi kabul edilmisti.

yurda donmesini isterken, hukuk acismdan, beynelmilcl hukuk acisindan taraftan oldugumuz Avrupa Insan Haklan Sozlemesi
acisindan ve Tiirk Siyasl Tarihinin gerekleri acismdan daha onceki
miizakereler sirasmda gorus.lerimizi

Halen Millet Meclisi'ndeki genel temayiilun Osmanh Hanedani'nm

tekrar erkek cocuklannin Tiirkiye'ye gelmesinin
ki genel

uygun olacagi yolunda-

temayule uyarak ve bilhassa Adalet Komisyonu'nda bunun da

bir ittifak ile

grubumuz adina Yuksek Huzurunu-

aagi

yukan

benimsenmis olmasi gozbniinde bulundumlataraf-

za gelimiistir.

rak, bugiin
isin teknik tarafinm
ki,

Cumhuriyetin Ellinci yihnda Tiirkiye Cumhuriycti bir

Burada yeniden mes'elcyi ele alirken

biiyiik

da bir

tan anarsistleri, Devleti

yrkmak

isteyenleri affetmek

durumunda bulu-

mahzur

teskil ettigini, hatta

o kadar

Meclislerimizden cikan

nurken, biz A.P. Grubu olarak Cumhuriyet'in o kadar koklii, o kadar

kanunlar alakah olmayan bir baska kanunu

tadil niteligini

de taimisur.

Bu

meclislerden cikan kanunlann icinde sbzlilk yapihm$tir, bunu bir

o kadar giiclu olduguna inaniyoruz ki, Hanedan'a mensup olan erkek evlidlann Tiirkiye'ye gelmesinde bugiin icin hicbir mahzur mubtiyiik,

teknik mesele haline getirip de burada ele almamak,

hukuk teknigine

talaa

etmemekteyiz ve

Osmanh Hanedam'nin erkek cocuklannin da

saygi gosterme bahanesiyle meseleyi savsaklamak manasina gelir.

Bu

Tiirkiye'ye gelerek burada hayatlannin son demlerini gecirmelerinde

OSMANO&ULLARI'NIN DRAMI

423

Cumhuriyet'in giiciibakimindan higbir mahzur miitalSa etmedigimizi ve

Adalet Komisyonu'nun da bu yoldaki benimseme karanna A.P.

Gmbu

olarak uygun ve miisbel oy kullanacagimizi saygilanmla arz ederim.

(A.P. siralanndan alkisjar.)

BAKAN

Tesekkiir ederim Sayin Bilgehan.

Ulubahjji, buyurunuz efendim:

Saym Ihsan

ALi IHSAN ULUBAH1 (Afyon

sayin milletvekilleri;

Karahisar)

Sayin Baskan,

Ecdadimiz bu miibarek yurdu, imdi bizim uzerinde yasadigirmz ve

gelecekteki Miisluman Tiirk

cocuklannm da kiyamete kadar

torunlarina vatan

iizerinde

yaayacaklan bu yurdu kurarken, milletimiz bu toprakIardaolus,urken,

bize Onderlik eden

OsmanoguUan'mn

havasmda

yasama imkanim vermek milletimizin

olacaktir.

ytice gonliine yarair bir hareket

Muhlercm
ziySde

milletvekilleri,

Cumhuriyet Senatosu bu konuya daha

kamm

teknigi a?isindan bakarak, yani mes'elenin miistakil bir

kanunla

halli gerektigi miiliihazasiyle

Osmanogullan'nm erkek men-

suplannin yurda dOnmelerine imkan veren 8'inci maddeyi metin digi

birakmilu\

Bu

yoldaki Cumhuriyet Senatosu karanmn benimsenme-

yerek Osmanogullan'mn erkek mensuplarinm da yurda dOnmelerine

irnkan verilmesini istirham igin s5z almis. bulunuyorum.

Esasen Millet Meclisi'nde Adalet

Partisi

bu istikamette miispet oy

kullanmigtir, Kaldi ki, Adalet Partisi Senato

Grubu da Osman-

ogullarTnin erkek mensuplannin Turkiye'ye donmesine tmkan verilmesine prensip bakimindan kari ikmami, aksine, bu aileye yurda doniis,

imkani verilmesi g5riiiinu savunmutur. Nitckim, Sayin Ihsan Sabri

Caglanyangil: Her millet

goriilmus degildir. Osmanli
Sultan AbdCalhainsd Han'm torunu Atodulkerim Efendi'nm oglu Harun Efendi ile Istanbul'da Temmuz 1&74'de gektirdigimiz bir f tog raff.

tarihi ile yaar. Tarihi inkr

eden toplum

Hanedam Turk

Milleti'nin kaderinde soz sa-

hibi olmus, biiyiik hizmetleri goriilmus. tarihi bir ailedu\ Bugiin kixk

milyon

niifuslu Turkiye'de bir

referandum yapsamz, bu Hanedan'in

takriben yirmi kiiye inen erkek ahfadimn Turkiye'ye dflnmesinde

424

KADIR MISIRO&LU

OSMANO(5UUARI'NIN DRAMI
larmm yaninda, Turk
Milleti'nin mazisi kokii olan,

425

sakmca bulacak kimsclerin yekununu en kiiciik rakamlara bile

cikaitamazsmiz. Prcnsipte mutabikiz;

Osman-ogullan'nm

ama konuyu

kcndi yerinde,

liiyik

oldugu Bnemle,

ilina ilc

ve diger kanunlarla

ilgisiyle

bcraber halledclim.

torunlan olmaktan ba;k hicbir sue ve giinahi olmayan nogullan'mn da Yiice Meclisin tasvibiyle affedilmelerini

Osma-

Tiirk Milleti'ne

Biz bunun hi? geciklirilraeden yerine gelirilecegine inaniyoraz ve bunun

icin

ve O'nun temsilcilerine yakisan bir hareket olarak grimiek istiyoruz.

de her

tiirlli

kaikiya

amade hulundugumuzu

arz ediyoruz.

demek

suretiyle Adalct Paitisi Senalo Grubu'nun,

Osmanogullari'nm yurda

iccrisindc olamaz. Alliyuz scne

dilnmcsi

imkamnm
yimta

saglanmasi g6riisunde oldugunu belirtmistir.

Hie bir millet gecmismi, atasini inkar etmek, kotulemek zilleti koskoca bir imparatorlugu idare eden
Padisahlan icerisinde belki yeleneksiz olanlan vardi ama onvatana ihanct eden vatamm diismana satan hicbir hain

Osmanh
8'inci

Muhterem

milletvekilleri, kanaatimizce

Osmanogullan'na

Iarin iccrisinden

madde
bir
tarih

ile

donme

imkani vcrilmesinin kanun teknigi bakimindan

cikmamistir.
siyasi orlam,

mahzura
ve 5958

yotctur.
s

Zira meclis kabulii olan 8'inci madde, 16.6. 1952

ladil edilen

Gene Turkiyc Cumhuriyeti kuruldugu zaman, o zamanki mevcut sarilar Osmanogullan'mn valan topraklanndan
sayih Kanun

lyih

Kanunla

26 Reccp 1342 ve 3 Mart 1340

5'inci

cikarilmalarim gcrekiiriyordu. Yani 431

Osman-

larihli

ve 431 ayili Kanunun

2, 3,

4 ve

maddeleri

yiiriirliikten

kaldinlmisnr.

Bu durumdan
sayili

istitade
tadil

etmek isteyen erkek mcnsuplar

sayili

hakkinda 431

Kaiuinu

eden 5958

Kanun geregince

ogullan'nin suclu olduklarmdan dolayi cikanlmamij, o giinkii siyasi sartlann neticesinde bir tedbir olarak getirilmistir. Suclu olan babanm hak ettigi cezayi hicbir gunahi olmayan gocuklanna cektirmek miimkiin

kadin mensuplara tanman haklar uygulamr. ifadesini kullanmak suretiyle mes'eleyi bu konuda yapilacak miistakil bir kanundan bcklenen
cspri

Delikanh degil, kiiciik bir cocuk olarak aynldiklan Tiirkiye'den bckledikleri ve istodikleri tek sey, ala topraklanna sadece yiiz
degildir.

ve maksat icinde cOziime kavusmustur.

milletvekilleri,

stirebilmek, ecdadlannin mezari ba|inda

dua edebilmektir.

Muhtercm

konuya esas acrandan bakarak, kopamaymillctimizin hayatinda biiyiik rolu

Osmanogullan'mn

elli

yildan beri, tek bir kelime Cumhuriyet'in,

acagimiz larihimizin yapilmasinda ve

ve kalkisi bulunan Osmanogullan'mn erkek torunlanna yabanci diyarlarda dcgil, kendi gOk kubbemiz altinda nefes almak firsatim verelim.
Saygilanmla. (A.P. siralanndan alkislar.)

Tiirk Milleti'nin aleyhinde konujtuklan duyulmamistir. Sayilan onbes. yirmi'yi gecmeyen bu insanlar, geregi kadar eziyet cekmisterdir. Aluyiiz

seno koskoca bir devre adini veren, caglar degistiren Osmanogullan'nin dz vatanlanna donmeleri Tiirkliik sunrunu tajiyanlara ancak
gurur verecektir.
Saygilanmla.

BALKAN

Tesekklir ederirn Sayin Ulubahsj.

Sayin Enver Akova?..

ENVER AKOVA (Sivas) BASKAN Sayin thsan

-

Vazgectim.

BASKAN

Teekkiir ederirn.

Ataov?.. Yok. Yok. Sayin Cemil

Maddenin miizakeresi biunistir.

Adalet Komisyonu'nun benimsememe karanni oylahniza aiz edi-

tlnal,

buyurunuz efendim.
(Kars)
-

CEMiL UNAL
affedilmesini

Saym Baskan, muhterem rnilletvekilleri;

Ellinci Yilinda

yoram.

Gen? Cumhuriyelimizui
ve
biran

kaza ve kader kurbanlannin

cikip
hiirriyetlerine

YASlN HATiPOGLU (Coram)

bimiz vardi.

Muhterem Baskan, sdz

tale-

evel

hapisten

kavusturulmasim cani goniilden arzu etmekteyiz. Kaza ve kader kurban-

BAJKAN

Iki kisi

konujtuktan sonra devam hakkinda herhangi

426
bir takrir

KADIR MIS1RO&LU
almadigirmz icin
1c tiiziik

OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
Muhterem
misyon metni
arkadasjarim, okunan 8'inci
ile

427

gcregince konumalar bitmisdr cfen-

madde

ile ilgili

Karma Ko-

dim.

Millet Meclisi metni,

hem

taidij*i

numara ve hem de

Adalet Komisyonu'nun bcnimsemcmc karanm oylarmiza sunuyorum. Kabul edenler.. Kabul etmeyenler. Kabul edilmigtir efendim.

muhleva ve munderecat
tadir.
is/ari

itibariyle birbirine lipatip

mutabik bulunmak-

Bu nedenle sirayariayct ctmek suretiyle Karma KomisyGn memmi

Madde Karma Komisyon 'a gonderilecektir.

oyunuza aiz ettigim ve bu sekildc oylarinizla kabul cdildigi takdhdc Millet Meclisi metni de kabul edilmi, anlami hasil olacaktir. Bu
x'.ii-

RASJM CJNtSLi

(Erzurum)

Zabitlara gecmesi bakitmndan

nedenle ikinci bir oylamaya mahal kalmayacakhn

fakta kabul edildigini kaydcderscniz efendim.

REtT CLKER
19S

(Istanbul

) -

Sayin Balkan, her ne kadar birbirine

BALKAN
Bu
ilk

tttifakla

kabul edilm itir, efendim.

-uygunsa da usul baktmindan ayn ayn oylanmasi lazimdir.

surclle

TBMM'dc

Scnaloca yapilan dcgisjklik bcnimsenmeyerek

BALKAN
mis, zaten,

Efendim, Karma Komisyon, Mcclis metnini benimseiki

mctin iizerinde

israr edilince

madde, usul hukumlcri

icabi

Mcclis vc

oylamayi

defa

yapmamamda en

kiiciik bir

sakinca olsa
icin

Senato Karma Komisyon u"]ia gdnderilmi^tjj'. ayan : i memnuniyettirbu

gorusjinuze itirak edcrim. Yani fuzuli

muameleden kacmdigim

Karma Komisyon da bu maddeyi Meclisce kabul edilen sekliyle benimscmitir. Bunun uzerinc TBMM'de en son ve katl olarak ele alinan bu madde o surclle re'ye va'z edilip kabul olunmutur.

boyle davraniyorum.

edenler..

Efendim, Karma Komisyon metnini oylarmiza sunuyorum. Kabul (Karma Komisyon metni ile Millet Meclisi metni Upatip aymdir

BAKAN
Madde 85'inci

efendim.) Kabul etmeyenler..

8'inci

Karma Komisyon metni kabul edilmistir;

Karma komisyonun

maddesini okutuyorum efendim.

tadil edilen

bu

itibarla ikinci

oylamaya mahal yoktur efendim.

sttrekli alkilar.)

16.6.1952 tarih ve 5958 sayili Kanunla

tarihli

26

(A.P.

ve D.P. siralarmdan

m
Osmangirmis. oldu.

Rccep 1342 ve 3 Marl 1340

isteyen erkek
sayili

ve 431

sayili

kanunun

2, 3,

4 ve

Bu

surclle mes'eie kat'l ve nihat olarak halledilmig ve

maddeleri yururluktcn kaldmlmitir.

Bu durumdan istifade ctmck mensuplar hakkmda 431 sayili Kanunu tadil eden 5958
taninan haklar uygulanir.

ogullan'nm aziz vatanlanna donmeieri irnkan dahiline

Kanun geregince kadin mensuplara

-

Muhlerem arkadasjanm, bu madde Cumhuriyet Senatosu'nda metinden cikanlmis, oldugu igin, bu madde ile ilgili olarak elimizde Cumhuriyet Senatosu metrii yok.

BALKAN

Bu nedenle

iki

metin iizerinde

cahsma yapacagiz.

Bu madde
tadirlar.

iizerinde stfz isteyen Sayin

Akova, Sayin Gencoglu ve

Sayin Yilmaz arkadasjanrniz sdz istekletini geri almis, bulunmak-

Bu nedenle oylamaya
195
-

geciyoruz.

Bkz:

MMTD

196-MMTD-C.3
-

h.569

C. 3, sh. 415 vd.

OSMANOSULLARi'MN DRAMI

429

kadar, -kalemiirnizin niutlak aczi sebebiyle- havi kacmi ve

rengi ucmus,
1>ir

takim eski kumaf parcalan gibi duneyorlar-

sa da, biinyelerindeki, zail olmaz asalletin ziftfrilerde husule

SON SOZ

getirebilecegi intibalara giiveniyoruz.

Zikrs gecen imkansizhgin bar diger sebebi de

mevzuun

Osmanogullan'nin
f a

tarn

yanm
t

yiizyil,

icjnde
e
t
i

(irpindiklan korkunc bir v a

a n

h a

s r

ve

z a r u r e

t i

in dehsetcngiz alemini

dogmaktadir. Gergekten, hayata Biinya'nin en biiyiik devletini idare eden muhtesem saraylannda bir chzade-yi c'i t olarak baiayip,
dehs,etinden

vanbah
asil

tasvir
na(;iz eser,

maksadiyla kaleme alinmig bulunan bu muhakkak ki, esas mevzuunun ancak pek ciiz'i
elli

yadellerde uyuncii sinif otellerin perian odalarmda, day-

anilmaz bir vatan hasreti ve fakr-u zaruret iginde ktvranarak

kurtulugu intiharda bulan

bir

kismim muhtevi bulumnaktadir. Zira onlann

binbir
f'aciamn

yillik

insanlann hayatlarmi doldu-

gurbet bayatlarioi dolduran

tinmesi

iiakkiyle

bi-

ran facia! an

kirn, nasil tasvir edebilir?!.

Tabutu

alacaklilari

de -bilinebilen pek az bir kismimn- anlatdabilmesi de cidden imkansizdir. ISu imkansizhgin sebeplerini talimin
ise giic, degiidir.

tarafindan haczedilen koskoca bir hadiah, gotniilecek bir

yer alinamadigi veya verilmedigi igin cesedi Mans. Denizi'ne
atilan bir ehzade, tahnid edalmi tabutu yillarca izbe kilise

koelerinde

bekletilen

bir

sultan

efendi...

ve

nihayet

Bir

kere,

Osmanli

Hanedani

mensuplari

ansizin

suriildiikleri

yaddlcrde gercek bir d r a m olan hayatlarmi basarak yasamijlar vc hallerini -ancak tas. onlardan beklenebiiccek olan. biiyiik bir asaietle- hi<; kimseye belli otmemiIerdir. Bajlarma gelen faciayi, iman suuruyla, son derecede mutevekkilane bir surette karsdayip
bagirlarma
kaderin bir
larina
cilvesi saymisjardir.

bakiye-i izaim (kemikieri) bile vatana kabul edilmeyen bir

Bu

yiizden oniarin gururgetirdigi

inen

bu agir darbenin husule

ise,

dramatik

(hailevi) hadiselerin cogu, tarihin mechulii

olarak kalmi$tir.

Osmanoglu'nun hazin talihsizligine hangi Turk ve miislumamn yiiregi tahammiil edebilir?!., Bizi~ -millet olarak- yiizyillarca zaferden zaiere koturmu bulunan velmimetlerimiz fatih ecdadimizm bu bedbaht ^ocuklarmin bama gelen facialann dehetinden hangi vicdan iirperinez?!. Ve hepsinden ehemmiyetli ularak da- tam elli yil devam eden bu korkun^ ikenceye seyirci ve bigane kalmamn miithi vebalinden kim korkmaz?!..
<;ok

Bizim nakledebildiklerimiz

ancak, yakrn temasimiz olan

Ger<;ekten tarihin me^hur t a n t a 1 i k e n c e s i ne benzeyen bu zulme -zimmen de olsa- riza gostermek ve binnetice ona itsrak etnii gibi bir mevkie diimek, millet^e
i^inde knvrandigimiz izdiraplann -belki detekil etmitir.

bazi fehzadelerden- binbir giicjukle ogrenebildigimiz hatirat

kirmtilanndan baska bir ey degildir. Adeta, tuz-buz o!mu niuhtesem bir vazonun eie gecrtilen bir ka; 'kucttk parcasi
gibi...

Ancak,

sirf

bunlann

bile,

Osroanogullan'mn farik

manevi

saikini

vasiflarim teskil eden azim, sebat, metanet ve vatonseverligi kavramaya kifayet edebilecegi zannmdayiz. Zira her ne

Rabbin, imanimizm

ytice umde-lerini

her Al-

lah 'in gunii fiilen ve kavlen ^igneyen ve onlara en seni bir

surette taarruz eden bir avu sergerdeye irak&n ve nifesat

430

KADIR MISIROGLU
turiii

OSMANO<SULLARI'NIN DRAMI

431

vermesi, bilmem bagka

izah edilebilir mi?!... Insatiafc

ittiliaz etna is,

TBMM'iiffl O.smamogul]rt hakkunda

yeni
ve
biz,

beilundugu

mize nicin ve nasil musallat olabildiginin, onun namina ve fakat ona ragmen icra-yi saltanat edebildiginin batmi esrar
ve esbabini kavrayabilirsin!...
de,

son karar, bu babdaki vebiHimizin tahfifine ve Tiirkiye'de

Bunu yapamazsan,

o vakit

Ainu

mes'ud bir devrin a^ilmasma vesile olacaktirt.. yine de Rabbin G a f f a r nsmirae siginrasakta ve

uyanmak

icin -artik

sana hie bir ffayda vermeyecek oian

SsrAfil'in s u r

unu

bekle!,.

bize ceitnet gibi bir vatan hediye eden fatih ectiadm yiice

ruhaniyetinden aflar dEIo;nekilc gee kalmamabyns,. Zira bu

biiyuk ve balden kurtulu scm bagka
tte 5
bit'

Osmanoguliari icinse soylenecek olan sou soz udur:

yol yoktur!..

okuyucum!.. Bu naciz eser, seni boylesine deligehli bir vebalden kurtulugun vftc&buna anandirmak ve on un esbabma sard man te'inin etmek icin yazdmisjUr. YokSa, gecjd bir kac, ah vah! cektirmek icjn degiL
aziz
i

Men

zale sultana vilSyefihi)

La zale sultan 1aziletihi

yani, bir kimse "vilayetlerin sultanligmi kaybedebilir,

faziletlerin

am a
fte

Bu eserden

bclki -kasden- saltanafcihfc

kokusu almak

ts-

sultani

ise,

o saltanat onda baki de

faziletlerin

kalir!...

teyen gayretkesjer gikacaktir, Boylelerine pehien una

diroiek istenz kl;

bfl-

Osmanoguilan, bugiin vilayetlerin sultani

sifatlarmi z^yi

degilse,

ve o

OsmanoguHari'm sevmek, yiice dinimizin dogurdugu bir zarurettir. Bu biikime igtirak etimiyecek bir Turk ve miisiumau tasavvur etraiyoruz. Burada serdedilmis. fiklrleri boyle bir zaruret
ve

etmi!erse

sultam olarak

mufatem

tarihimizin

kalmilardir.

Bu

eserde okuduklanm, sana

bu

ispaft

etraif

olsa gerektirh.

diginda
lardir.

izah,

etmeye ka6kas,acak olanlar, bouna yorulacafc27 Ramazan 1394

OsmanoguUan'na muhabbet saltanatcriikla ithama kail addedilirse, bu ithamm dasjuida pek az kimse kahn'&tn ve t&rihimizden kopmus. bir avu yarj mimevverh.. Oyleyse
Zira onlar da pekala btlirier ki;
karfi izhar edilecek

Beylerbeyi/tSTANBUL

boyie bir ithamdan once -hatt& yeni rejimimiz hesabma- pek

50k dusjiiimek gerektir!..

Aziz Okuyucularisn!..

Bu

eserde okuduklarm:; iam bir nefs muhasebesine vesile

Dimya nimetlerinde vefa ve beka olmadiginn kamil kavramabsin! H QsmanoguMam'nm Drarcu'nda bir ayraa gibi kendi aczini ve gafletini natigaEiede etmelisin!.. Bu suretie za'f-i iman ile ma'l&l! bir aviig insanm yiiice miileSikiiarak
bir surette
.

FiHRiST
Abbas
Halim Pasa 235,268 Abbasiler 71,72

433

Abdullah Azmi Efendi 112 Abdulhalim Efendi (Sehzade) 174,308

Abdurrahim Efendi (Sehzade) 173,174,233-241,243,367 Abdtilhakim Arvasi 100 Abdulhamid Han, Sultan 29,38,60,64,68,73,77,78, 115,163,219,
233,239,242,243,245,256,306,317,330,331,344,366 Abdiilhamid Rauf Bey 327,329 Abdulmscid Efendi Halite 50,66,88,98,102,112,140-162,171,
,

180,198,211-232,326,347,348,355
Abdiilaziz Efendi, Mehmed 63,64,175 Abdulaz1z,Sultan 57,63,76,77,162,217,228 Abdillkadir Efendi 174,326,330

Abdulkerim Efendi 176,316-325 Abid Efendi, (Mehmed) 176, 243, 305-315,341 Adile Sultan (Selahaddin Efendi'nin kizi) 248
Adile Hamm Sultan (Kemaieddin Pasa'nm'kizi) 243,254 Af Kanunu 23,28,29,30,379 Aga Han 109,214 Agaoglu ,Ahmed 115 AhTlik 45,59

Ahmed I.Sultan 343 Ahmed Cevdet 109 Ahmed Efendi 330 Ahmed Nihad Efendi 174 Ahmed Nuri Efendi 174 Ahmed Nureddin Efendi 173,175,229,230 Ahmed Rami Bey, 211 Ahmed Resid Bay, Bkz. Resid Bey (Dahiliye Ahmed ,Sehzade 67
Aksal, Ismail Rljstu 367 Akova, Enver 385,390,426
Ali (r.a) 129 Alaud-din Keykubat 35,36 Alafid-din Efsndi 177 Alfons.Xllljspanya Krali 92 Ali Fathi

Naziri)

Bey.(Okyar) 112,114
.102

AliKemalBey

L.

434

Beyazid.ll 69

Riza Bey, (Istanbul Meb'usu) 121 Ali Vasib Efendi 175 Ali Zaib Bey, (Kozan Meb'usu) 121
Ali

Aliye Hanim Efendi 243

Bidar Sultan Efendi 178 Bihruze Hanim 228 Bilgehan, Cihad 421,422 Bllgls, Saadeddin 380

Alkin.Necdet 369 AltinoYdu Devleti 25 Amanullah Han,(Afganistan

Bonopart ,Napo!ean
Bozaltll, Vahi
Krall)

91

385,389
Milletvekili)

92

Anadol Samim Bey 357

Arslan.Sani 39.0

Bozkurt, Y. (Kars Boz Oklar 32,33

380,414

Artukogullan 35
Arife Kadriye Sultan Efendi

Burhaneddin Efendi 176,242-245 Burhaneddin Cem Efendi 176

178

Asena,Vecid 376 Atalay.Sim 403 Ataovjhsan 335

68 Ay Han 32,33,214 Aydogdu Beg 69
Atsiz, Nihal

AygOn, Oguz 419

Aye Aye

Sultan Efendi, (Osmanoglu)

Fethiye Sultan Efendi

178,226,233,326-330,341

178

Azara Can 224 Aziz Misri Pasa 270,271,272,273

Camii Bey 91 Cellaleddin Pasa (Velora) 216,244 Cemal Pasa 65,90 Cemalleddin Efendi (Mehmed) 173,175 Cevad Bey(Bas Kafib) 234 Ceyhun,Ekrem 15,17 Cezzuli Ratlp Bey 235 Cinisli, Rasim (Erzurum Milletvekili) 380,385 417,418 Clarn.Lord 267 Cumhuriyet Halk Firkasi 119

388, 390, 391

421,425

Babailik 45

Bahaddin Sami Bey 340-344,355,361,419

Bala Hatun Bkz.Mal Hatun

Bangalby 340 Ba?, Nazim (icel Milletvekili) 385,389 Baykoca Beg 69

Behiye Sultan Efendi 178 Bekir Sami Bey 91 Bektasi Tarikati 72 Bektasi Veli.Haci 72 Benim, Ahmed ihsan 140 Benster (Kolonel) 265,267,269
Bsyatli,

Caglayangil, Ihsan Sabri 399-401,400,423 Cakmak, Feza 362 Qelebi Mehmed Bkz. Mehmed Gelebi ?itirik O. (Adana Milletvekili) 381 Dag Han 32,33 Danisman, Rifki 15 Danismend.ismaii.Hakkl 44,83 Dawud (A.S.) 128

De Gaule (General) 226 Deriiz Han 32,33

Degransin;
Prof.

Yahya Kemal 54

335

436

Fatih Kanunnamesi

66,67

-....

Demirel, Siileyman 382

Dike?gil,

Ferid Pasa 98,177

Husnu 398, 402, 406

Doksan

lie Harbi 25,77 Diindar Bey 36,39-40,66 Dflndar Efendi 316, 324, 235, 249,379 Diirrisehvar Sultan 159,212,216,224,228

Faruk (Misir Krali) 256 Faruk Efendi 161

Fatma Fatma Fatma Fatma

Sultan Efendi (Selahaddin Efendi'nin kizi) 178

Aliye

Hanim

Sultan

330
kizi)

Sultan Efendi (Abid Efendi'nin kizi) 178

Sultan Efendi (Yusuf fezeddin Efendi'nin Faysal, Irak Krall 21

178

Ebubekir (r.a.) 50 Ebubekir Nazim (Nigde Meb'usu) 139 Edebali,eyh 46 Ekrerri Bey 115 El Meclis-ijl Islamiyetiil Ula 188 Emin el-Hiiseyni 263,273 Emine Mukbile Sultan Elendi 178 Emine Naciye Sultan Efendi 178 Emine Nemika Sultan Efendi 178 Emir Abdullah 190 Emir Ali.Seyyid 109,214 EndulOs EmevT Devleti EmevTIer 25,72 Endik, Siireyya (Canakkale Mebusu) 370 Enver Pasa 63,84-86,90,163 Erkjyumcu, MOfit 376
,

Fehime Sultan Efendi 178 Ferdinand (Bulgar Krali) 92,165 Ferid Pasa (Damad) 98,177, 332 Ferid Pasa (Avionyak) 21 Fethi Bey 139 Fethi Sami Bey 332 - 336,361 Fevzi Pasa 138 Feyzi Bey (Diyarbaktt Meb'usu) 139
Filistin
-

'

Filistin

Davasi 74,76,262

Franklen Buyyon 104

Fuad (Misir Krali) 192,256,257 Fuad Bey (KtrKklise Meb'usu) 122

I

Erkani Harbiye Vekaleti 110,139 Ertugrul Efendi (Sehzade) 183,184,185 Ertugrul Gazi 35,36,38,39,40,41,43,69 ErtClrk.Albay Husameddin 93

Osman Pasa Bkz.Osman Pasa, Gazi Gen$ Osman Bkz.Osman,Geng

Gazi

Gevheri Sultan 64

GokHan

32,33

Erzurum Kongresi 119

Eref Edib 108 Esref, Rusen 115 Evren.Kenan 12,13

G6ztepe,Tank Miimtaz 202 Gregoryus (Patrik) 56

Gun Han

32,33,34

Gundflz Alp 36 Gundiiz Beg 69

Fahreddin Efendi {Mehmed) 243, 177

Fatih, Sultan

Mehmed

II

26,52,54,55,61,63,66,69,118,217 343, 366, 374, 382, 383, 388, 394, 395 405, 41

Halei Bey {Erzurum Meb'usu) '139 Halid Bey (Akmansu) 130,131132,139

Halil Hulki Efendi
(Sllrt

Meb'usu)

110,139

436

Ismail

Pasa.Hidiv 216,256

Halk Firkasi Meclis Grupu 1 1 Hamdi Pasa (Yaver) 98 Hamide Sultan Efendi 178 Hammer 40,43 Hanzade Sultan Efendi 178 Harrington, General 98,183

Ispartya Yahudileri 62 Istanbul'un Fethi 26, 374

Ittihad

Izzet Ulvi

ve Terakki Cemiyeti 78,243, 350 Bey (Karahisar-i Sahip) 124,125

Izzeddin Efendi 358

Harzemsah.Celaleddin 35 Harun Efendi 316, 324, 422 Hatice Sami 334

Hatipoglu, Yasin 382, 383, 414, 425 Haydar Bey (Istanbul Valisi) 140-157,163,'

Kadirbeyoglu Zeki Bey 119-127,130 Kamil Bey (Polis Mudur Muavini) 144,145 Kanuni, Sullan Siileyman 26,54,63,67,68,69,71,182,210,217,259
335, 366, 383, 308, 395, 405

Hayme Ana

38
Kaptltiilasyonlar

Hayriye Sulfan Efendi 178 Hidiv Ismail Pasa Bkz.lsmail Pasa,Hidiv

Hilal-Salip MUcadalesi

68

24,27

Hilmi Tunali Bkz.Tunali, Hilmi

Hind Hilafet Konferansl 108 Hocaoglu, Liitfi 396, 397, 399, 407 Hulefa-i Rasjdin Demi 72 Hiiseyin Bey (Ebuz) 121 Hiiseyin Cahid 109 Hiiseyin Nakip 212,228,229,230

Karaagaclioglu 400,401 Kazan, evket, 413 Karabekir, Kazim Pasa 88,138 Karakoc 385,390

Karaman
Karol
II

Suphi, 409, 412,413,418

92

Ali 58,65 Kaya, iikru 115 Kayi Boyu - Kayihanlilar 32,34-38 Kaynak, Sadeddin 253 Kedeci, Salih 95

Kavalali

Islk,

Huseyin Hilmi 99

Kemaleddin Pasa 253,254 Keramet Nigar Bey Bkz.Salih Keramet Nigar Bey Kerime Halim 247 Kibris 76
KilicAli

115
I

ibrahim (A.S) 394 ibni Haldun 126 Ibrahim Sabri Bey 260, 314 ihsan'Bsy (Topju) 109,121
Ingiftere islam Cemiyeti
inonii, Ismet

Konstamin

(Yunan

Krali)

92

Koraltan, Refik 115 Kor, Oman 395

Korkut (Sehzade) 66
Koni,
383,

109
-

Osman

Nuri,.(lst.Mebusu)

367
:

78,109,137,138139, 362

imer, M.Klibulay (Konya Milletvekili) 380 |sa pelebi 69

390

Fuad 43 Koker, Yigit, 397

KSprUlil,

Kuva-yi inzibatiye 79,99

islam Beg 238

4
Latin Imparatorlugu

46

Leyla Hanim 361

Louis.XIV 61 Louis.XVI 92

Lozan 12,13,69 Liitfi Fikri Bey 109-111

Mustafa Vasfi Bey (Tokat Mebusu) 121,124 Muhtar Bey (Trabzon Meb'usu) 139 Mussolini 306, 345 Musa Kazim 112 MOfid Efendi (Hoca) 150,106,110,115 Muftiioglu, Ismail 383

Naime
Wlacar
Ihtiiali

Sultan

Efendi 163,178,253
Efendi 178
182, 177

62

Naile Sultan

Mahmud Mahmud
Malhun
-

II (Sultan) 56 Sevket Efendi (Sehzade) 59,162,163,166,167,170,175, 181,182,252,253-304, 306, 354, 364

Namik Efendi (Mehmed) Namik Kemal 36,69 Nami Bey (Damad) 307
Nastr

Mai Hatun 43,46

162,181,182,257,259
Efendi

Mahmud Sami 345

Manavoglu Nevres Bey 161, 180 Medina Sultan Efendi 177, 332, 344,345

Nazim

(Mehmed) 28,389, 176

Mehmed Mehmed Memduh

111

(Sultan)

69

Qelebi

69,71

Efendi 28
Efendi'nin kizi)

Mevlana Celaleddin-i Rumi 41 Mihrimah Selcuk Sultan Efendi (Sh.Abdurrahim

235,236 Neoip (General) 257 Necip Ertugrul Efendi 177 Necip Paa 344 Necmeddin Sadik Bey 108 Nemika Sultan 316

Nebile Emine Hanlm

Nemrud 394
164,170,178,181,254-304,364 Neslisah Sultan Efendi 28,178 Nevzat Hanim Efendi 205,207 Nikola II 92
Nilufer Sultan

235,336 Mihrimah Selcuk Sultan Efendi (h.Ziyaiddin Elendi'nin kizi) 178 Mihrisah Sultan Efendi 178
Mithat Pasa 65,76,88,89,90,115

Nermin Sultan

Mohac Meydan Muharebesi 26

(Sultan) 32,69 Murad Murad IV (Sultan) 69 Murad V (Sultan) 69 Murad Hudavendigar (Sultan) 52,69 Mustafa Kemal 12,78,79,84,86,88,93,94,95,101-110,119,158,190,
II

Efendi 224,316,375,389

Nimet Hanim 316,324,325 Nizameddin Efendi (Mehmed) 176 Nizamaddln Nazif Bey 90
Nur.Riza Dr 70,101 Nureddin Paa 102,163,330

21 8,233,247, 339, 340, 348- 355, 362, 363,394,41 0,41

,41

Nurhan

Sultan

325

Musul

Petrolleri

22,

353
Ojjuz
,Ali

Musa

(A.S) 394 Mustafa Qelebi 69 Mustafa II 69 Mustafa Sabri Efendi 102,190,260,303

402

OguzHan
.

32,33 Oguz,T. 381

442

Pehleui.M.Riza Han 92

Oguz

TiJrkleri-Oguz Boylarl

31-34

Peker.Recep 15,118
Perievniyal Valide Sultan

Oguz.Yahya 381 Oguz.Yalcm 392 Oktay Nebil.Mehmed 382

Okyar,Fethi.362 Onat.Burhaneddin 369,370 Ongun 32 Oktay, Nebil Mehmed 382 Orhan Efendi 176 Orhan Efendi (Harun Efendi'nin oglu) 32B Orhan Gazi 38,46,48,69,161

181,257

Philby.Kim 346 Pliimer,Lord 183

Orhun

Abideleri

31

Osman Efendi (Burhaneddin Efendi'nin oglu) 243 Osman Nami Efendi 226,229,230,327,329 Osman Gazi 38-53,58,59,61,64,66,68,69,117,118,335,394,395 Osman Ertugrul Efendi 177
Osman, Gene

Rabia Hatun 46 Rabia Niltifer Sultan Bkz.Nilufer Sultan Rafet Pasa 101,106 Ragib Bey (Kiitahya Meb'usu) 120,124 Ragib (Topal) 256,258,283 Rahmi Bey (Trabzon Meb'usu) 122 Rail Bey (Bursa Meb'usu) 139 Refia Sultan 328
Retldeci.Refet

392,399,413
60,63,66,78,83,89
Milletvakili)

Osman

69,411 Pasa.Gazi 253,255,331

Efendi

Resad.Sultan

Resad Pasa 98,243,246

Re?e,M.S.(]stanbul

Osman, Selahaddin

365

381

Ozal.Turgut 14,18 Omer Faruk Efendi(ehzade)

Rauf Bey 108 Refet Pasa 21 Refik Bey 124 Resid Bey,Ahmed
94,155,159,175,179,211,238,239,

(Dahiliye Naziri) 83,84,86

212,218,252 Omer Bey 165,166

Resid-Od-Din 32,33,34 Riyaset-i Celiliye 114,146 Riikneddin Sami Bey 344,362

6mer Hilmi Efendi 173,174 Omer Fevzi Efendi 76 Omer Tosun Pasa 211 Omer Nami Efendi 327-329 6mer Namik 365
1

'

Saadei Hanim 328 Sabiha Sultan Efendi

Onder.Cevad 380,390 OzbayJ. 381 6zer,Hamdi 393,394,395,396,398,400,401,413 Ontuns.Dogan 391

Saddeddin Bey
Saffet Efendi
Sail Pasa
Salib-i

95,97,177,193,341 (istanbul Emniyet Mudurii) 110-115,128-136,139

Saip Sami Bey 334 90 Amber 289 Salih Keramet Nigar Bey 158,212-216 Saliha Naciye Kadmefendi 305

4*1

86 Sami Bey (Prens) 203-209,344-361

Saltanat urasi

Samijlyas 115 Sanayi Inkilabi 26 Saniye Hanim Sultan 236, Sara Hatun 55 Saracoglu,Sukrti Bey 137 Saruhan.Sudi Resad 414,415 Savoi Beg 69 Selahaddin Bey (Miralay) 104 Selahaddin Bey 344 Selahaddin Bey (Doctor) 212 Selahaddin Efendi (Sshzade) 178,224,375
Salcuklular-Selcuklu Devleti
35,36,38,70,72

332 Sorafeddin Efendi.Mehmed 379 erif Hiiseyin 50,186,188-192 er'iye ve Evkaf Vekaleti 110,138,139 Sia 72 iikru Hoca (Qelikay) 108
Sener.Hilmi

Tahir Bey (Miralay)

199-201

Tahsin Bey (Binbasj) 191 Tal'at Bey (Dahiliye Nazin)84 Talat Bey (Ardahan Milletvekili) 123 Talat Pasa 90 Tanyeri.Salih 412 Taylor.Philip 265,266
Teliver.M.Z. (Nevsehir
Milletvekili)

Selim Ill.Sultan 63,64,411 Selim Efendi.Mehmed 169,171,172,220,221,305,316,341 Selimzade Muhsin Bey 333

381

Tanndver,Hamdullah Suphi 344,345

Tevhid-i Tedrisat Tevfik Fikret 350

110,138

Senniyye (Prenses) 305 Sertoglu, Murad 262,291,303 Serv 78,84,98 Sevket Turgut Pasa 89 Seyfeddin Etendi .Mehmed 63,162,171 Seyyid Bey 136,137,139
Shivery
267,269,271,272,275 SimavT.Liitfi 66,83,84
Siret Hiiseyin (Saiv)

Tevfik Pasa (Sadrazam) 100 Tiglg, Mustafa 404

Timuf 25,71
Tunali.Hilmi

Bey (Zonguldak

Milletvekili)

115,120,125,126,132

Turhan, Hiiseyin Nalib (Mabeyinci) 159 Tiirkgeldi, Ali Fuad 83,89

Tilrkiye BiiyQk Millet Meclisi

103-

260

Siileyman Siileyman Siileyman Siileyman

69 Paa 69
Qelebi

114,129,139,213,366,392,411,417 Turkiye Mill KultiirVakfi 15,17,18

Turkmen, Hilmi (Samsun

Milletvekili)

390

Sah 35,36
Saadettin Etendi

Sadiye Sultan Efendi 178,236,331-332 SahsbfiUin, Cenap 16

arl (Avusturya-Macar Imparatoru)

92

Omer 396 Ulubahsi 414,423,424 Ulu^.Dogan 363 Ulunay.Rsfii Cevad 190,199 Ulviye Sultan Efendi 177
Ucuzal,

azeli Tarikati

60

iehsuvar Bakadin 228

Uysal.Hayreddin (Sakarya Uyaoi.Yusuf 415

Milletvekili)

385,390

445

Ulker.Resad 427
tlnal.Cemil

Yigit.Nuyan 338-339 Yirmiyedi Mayis 23

424
28

Yusuf Izzeddin
Yuzellilikler

(Craer)

86,1

Urguplil.Fazila

12,403

Urguplu.Suad Hayri 28

Zago,Ahmed
Vahidsddin.VI Mehmed (Sultan) 20,52,56-59,63,67,69,78-80, 81-107,177,177,1 84-21 1 ,21 8,244,247,253,326,332,347,353-405 Vaslb Elendi 28 Vasif.Qmar 109,110,115,120,139 Vehip Pasa 357-360 Vslid Bey 109 129 Valid Viktor Emanuel (Italyan Krali) 192,193,199 Volkonski (Rus Prensi) 333
II

(Krai)
1

305,306

Zeki Bey (Yarbay) 98,204 Zekiye Sultan Efendi 178,330-331 Zehra Kadriye Sultan Efendi 178
Zembilli Ali Elendi Ziya Hursid 104 Ziya Pasa 69
Zilhtii

57

Ziyauddin Efendi, Mehmed 171 Bey (Sinop Meb'usu) 184

Webb.Bowen 340 Weismatl 272,275

Wllhelmll, Kayser 92,164
Williams.Keith 340 Wilson (General) 265

Yakub
Yahya

Qelebi 69

Yahovel.Prof.
Galip

229,231

Bey (Nevsehir Meb'usu) 115,123,125,126

!

Yalkin.Razi

140,157,158 Yaver Pasa (Serkarin) 89,184,185

Yavuz Sultan
Yenisey

Selim Han 50,52,57,58,63,66,67,69,71,72,217,366,

383,388,405,408
Kitabeleri

31

Vszid 129 Yllrinm Beyazid 26,52,67,69,71,118,405 Yildiz Han 32,33