ipin

3000

\TAv

y'L^

"^

T II A F
^*-:^

ONSOZ
wiCtlVliZDKKi

ItEYINSIZLERliV

I?-

Milli Miicadele tarihiniizin aziz

milliyetei

^ehidi biiyuk

Trabzon Mebusu ALi

.';5iJKRt'

BEY

I^AK
in

EDEUMiSiX

AIXAEI!rvI?>>

Kur'an-i

Kerim
liu-

Nec'ip hatirasina...

Lozan muahedenamesi Tiirkiye Cumhuriyetinin

kuki, siyas! ve hatta iktisadi biinyesine temel teskil et-

mektedir. Bugiin milletge icinde bulundugumus; izdiraplarin bu temelle ilgisi iizerinde simdiye kadar maalesef ge-

dumlmus degildir. Ciinku Lozan muahedenamesi heniiz kadro vo kokle;>:nis anuneleriyle, tesirinc\e-L-i tamamen kurtulamami^ oldugumuz seflik devrinin, bashca eserlerinden biridir. Bu ytizden o devrin anlayis ve hissiyati, bu muahedeniintenin cbjektif olarak tahlilin? imkan vermemistir. O kadar ki, bahis konusu muaregi vechile

SEBiL YAYINLARI Nu.

BIR

hedenamenin Tiirkiye Bi'iyiik Millet Meclisinde mtizakeresi esnasmda aleyhte konusanlar isimlerini yazdinrken

KAPAK KOMPOZiSYONlJ
BASK!
ve

OZCAN ARMAN
QELlK CJLT MATBAASI
1965

Mahmut

DJZGJ
iSTANBUI,

vatm da

Celal Bc;y (Bayar) gibi baai isimlerini yazdu'diklan goriilunce,

muhim

ze-

Lozan kah-

bir sohret elde efcrnis clan inonti, reisicumhur vasitasiyla bu gibi kimselerin konu^mamalarmi talep etl;i. (1) Buna rum.en bircok milletvekili
(I)

ramani diye haksiz

Tiirkiye tstiklal vo Iliirfiyfit MucuclRlo'.eri Tarihi Ciit 3 says

IflSS

Mart

sayfa IX,

j;^y!Li,ia,^ti*.^^

li

7,

A N
I.

z A

"

n;ui(.h{)deyi tenldl; etmislcrdir.

Lozandaki miizakerelerin inkitaa Meclisinde ba^liyan mu.-.(.lira Tuikiyc Biiyuk Millet anilan muhalefet adiyla /.akerelerelerde ikinci gurup Bu gurubun li(>kibi tamamen aleyhte konusmu.'?lardir. Avni ve Trabzon mebusu (lori Erzurum naebusu Huseyin
Milliden leragati /Ui Siikra bey ile arkadaslan Misak-i dille yermi^lerasia kabul etmemi.? ve inonu'yu sert. bir
dir.

ugramasindan

kibir ve bir netice imi.? gibi hizbi tarafindan ula^^ilmaz sistemli bir telkin ve rne^h tasallut vesilesl kdmarak

Sultani bir eda He bobuiedebiyatnia mevzu cdilmi.^tir. Hazretleri gibi huluskailiklenmenin ve Milli Sefimiz
larla

bu mevzuu
;

ele

almanm

artik

zamani

ge^mif^tir.

Muahedcnamenin imzasmdan sonra

rer.

Lse

bu niuhale-

^^
I

>urupunu tasfiye edecek

sekilde segimler yenilen-

ini?ti.

Buna ragmen
;

tenkitler onlcnememi^tir. Zira Lobariz-

eksik ve kusuiian iiibilahare tiitbikatta tnonu'nun ba$ yari-iva ediyordu ki oldu. dimcilan olacak kimselerden bile feveran edenler Mustafa ve Cniar Bunlar arasmda ^ukrii Kaya Vasif

zan muahedenamesi o kadar

YUlarca bayram maalesef Qok geg kalnum^tu-. propaganda termm uslubu ile yiirutulen sistemli bir Lozanda ugQocaadarma sirini gostermis vo memleket Eugiin -ibrjs m)-. unutiuml.-ustur. radigimiz kavinlar gitgide bu nn.hedenus^da karsua,t.gm.z guQlukler, mille.Qe besl2di...namenin yaldizli edebiyatnia karsi

BU vakiayi

gegirmekte ilim ve mantigni suzgecinden

nuvuk

a-

Lozan kcyfiyet, mizsupheyi dcrinlestirmektedir. Bu riortaya Muahedenamesinin du.cltilmesi luzumunu nmkaeklenen Lozan *karmaktadn> BU tetkikin somma acikca goruie maddcsinde velenamesi metninin 20 inci
ceSi uzere,

Necatiyi zikredebiliriz.

Su noktayi da onemle belirtmek lazim gelir

ki,

bu

muahedenamenin
meclis parti

kabulli ikinci. mecliste olmv;.5tur. Bu disiplininin zebunu idi. Eger meclis yenile-

edilmekle
ni

degi^tirilmenerek millet vekillerinin buyiik bir kismi 5eMiicadeleyi Milli yoktu. mis olsa idi tasdike imkan bin her olarak refie basarmis vatanperverler kadrosu Mebusabaslibajma bir ^ahsiyet olan birinci Meclis-i

secmek istiyenlerin ekalliyct n^,lme gelkihnarak Turk nufusunun zamanln bu-akilmistir. Bu mimesini icab ettirecek bir acip kapi Patrikhane, Ekallicaie Kerktik, Adalar Bat. Trakya,
yetlere

Kibnsm ingiltere taraiindan ilhaki_ t.ouye,^ kahnmamis 21 inoi madde de Turk Turkiyeye muhacereti mecbun

kabul

usuUerine gore hinde idi. thtimal ki o guniin malum ycnilenmesinin meclisin cereyan etmis olan secimlerle
;

nm umumi
belli bali

hissiyat ve

karan bu muhedenamenin

aley-

sebeplerindcn biri de bu

idi.

Lozan muahedenayarattigi o mumesi millet olarak sahlanan halkimizm Buna ragettircmemi^tir. azzam destani tescil ve tasdik -o halkanmizm men malumu ilam kabilindcn en tabii ve Inonti teyidi, eksik ve kusurlu olarak-

Bu

kitapta isbat edilmi^tir ki;

eKueimtiyazlar gibi daha '^^^^oklarm^ slermBunlar Ugih bah yerek sozu uzatmak istemiyoruz. bir muahedenarne oylc de ortaya konmustur. Lo.anda Bogazlar dahi sagimza edilmistir ki,lTurkun ,<jahdaman lam bir garanti altma alinamamistn-. ve ittihatQinin kismen ihmal Bi- avuc maco>rapcrest Yuce gungormu^ ile basiretsizligi ve kisrnen de ihancti zorlu brr kiiskeletinde kemik bir milletin -tabir caizscni^nasi buaur. nlma olmustur. Birinci cihan harbinin b r Milli Mu(;adelo gibi dasitani

tanman

da birgogu

Lozan muahedenamesi, zafere ra&men bu kmklan

yanli!?

kaynatan

bir tedavi oi-

"^^

Ij

OZ AN

LOZAN
Ancak bahsi gegen mukavelenamenin
bettiren ba^ka noktalarr
diizeltilm,eyi ica-

mu^tur.

agn

Bu sebeple siyasi, igtimai ve iktisadi biinyenin ve sizilan dinmemektedir.

Lozan muahedenamesini bir zafer olarak gostermeye galisanlann, onu Sevr muahedenamesiyle kiyaslamak bashca taktikleridir. Ilalbuki Sevr muahedenamesi, ittiliatgi guruhunun g-etirdigi bir felaket olarak hazin bir magiubiyetten sonra maglup bir devlete kar.ji teklif edilmis bir du^rrsan sulh projesidir. Onun ceyabi Milli
Mticadele oiniugtur. Pek siiyu'

selesi dolayisiyle anla-^ilmi^ oldugxi gibi ilerde

da bulundugxi bugiin Kibns mezuhur ede-

cek yeni hadiselerle de tekrar be tekrar meydana gikacaktir. Fakat her biri milli i7.zet-i nefsimizde hirer yara agrni^ ve agacak olan bu kabil hadiselerin birgok yenilerinin

zuhurunu beklemeden Lozan muahedenamesinin

bulmami^
iistelik

bu

gibi diizeltilmesi gerekli noktalari iizerinde tahlil ve

bir gergek olarak kay-

dedelim
mlsfcir.

ki,

bu muahade

tasdikte edilmemistir.d)

merbut iki protokolii kabul etBinaenaleyh higbir cihetten hukuki bir degeri olmayan Sevr muahedenamesiyle Lozan muahedenamesinin kiyasi abestir. Meshur kelamdir: Sui misal.
misal

136yleyke2i inonu, Sevr'e

umumiyeyi bu mevzua hazirlamak geg kahnmi;? bir vazife telakki edilmelidir. Bu kitabi boyle bir hizmet meyli ortaya gikarmi^tir. Biraz dikkat edilirse Lozandaki muvafXakiyetsizliklerirL izahi sadedinde ileri siii-ulmii^ olan deliller hafif kalmaktenkitlere giri^jmek ve efkar-i
;

olmaz.
liala

tadir.

Bizans hayalini sayiklayan

Yunan

Bu ileride miinakaja cdilmi.^tir. Bu husus Saym tnonu ve etrafmdakilerin

;

^uural-

palikarya-

lanna karsi, bizim.de eksik ve kusurlu kalmis clan bu m.uahedename uzerinde yeniden dii^iinmek ve ilk zuhur edecek firsatta dliizeltilmesini temin etmek igin fikri ve psikolojik bir hazirliga gegmokte geg kalmi.? oldugiamuz
muhakkaktir.

nni doldunnu^; olmalidir ki; devlet ve hiikumet ba^kanhgi zamanlarmda emirlerindeki matbaalarda kutiik giapartman bi methiyeler bastinp sehrin meydanlanna hacimli heykelloriiii dikmeyi ihmal etmedikleri halde
gang nesillere Lozan
aktarilmi^ bir metni

Bu muahedcnamenin

islahmm

muahedenamesinin yeni harflere

ile

liizumu,

1936 Montro Mukavelenaniesi ilo Bogazlara ait statunlin tadili ve Suriye hududumuza ait vaki degisiklikle irin Hataya kavuumuz gibi hadiselerle sabit olmu^tur.
<1)

zabitlann
diler.
( 1

kiigiik bir hiilasasini

ait Lozan'daki miizakerelere olsun vermeyi dusuneme-

Dr. Charles Crozat

(1)

Lozan
ile

ijulh

konferansma

ait zabitlar

bugiine kadar Latin

asil-

i.staubnl

tJiiivcreito.si
I,

Duvietler

Umumi
li

Hukuku OrnuryuH

harfler

yenidon yaymlanrru^ degiUiir. Eski harHerle tabma ait

Prof. Istanbul 1950 Gilt

.sayfa 399.

(Sevr muahedesinin hicbir

kayit bibliyografya kismimizda mevcuttur.

'

zaman

Muahede metninin

ise

pek

1,a.sclik

ecmmemi;.sine ve bina-

enaleyh hifbir zaman meriyeto

dedilen ek

tnahdut olan mehazlann ckseriyetle yinn eski harllerdir. Bibliyografya

cetvelimizdo
go.sterilmi.'j

t;irm(Mini

olina.sma ragmen, Sevr'cJe ak-

vesikalardan

olan Cemil
i.'j

Bilsel'in

LOZAN adh

eseri

ile

ikisine

mecburilik

kuvvoti verilmesi kararara.sirida

lastmldi: Muttefik

Ismail Soy-^al'in Tiirklyc

nankasi tarafindan nesrolmu? TURKI-

Dcvletlerle
ile,

YunaniKtan

mUn'akit ve

scnc ayni devletler arasmda ve Yunanistandaki ekalliyetlerin himayesine mtltealllk protokol.)

Trakyaya

ait

mukavele

YENtN DI MUNASEBETLERl ILE BASLICA SlYASl ANLAMALARI

islmli escrlcr

esas tnuahedename ve

ilgili

protokol metlnleri

yalniz yeni harflerle okur yazar olan gen? nesiUer icln yegftne me-

r,

Z A

JJ

1,

/.

A N

i>

Bu
cimh

kitap Lozan

bir etiid olarak

muahedenamesine dair -kitap hamedih gayreti ta^imaksizm objek-

reketi dolayisiyla Kerkiiklii kardej^lerimizin

kid edilmijtir. Bugun, Irakta Moll a Mustafa Barzani hadurvirnunu

tif olarak el atan ilk kitaptir. Bu itibarla bazi ekslk ve kusurlari bulunabilir. ilgililerin, ikazlari lie nasibolursa ikinci tabinin daha mukcmmel bir surette ortaya gik-

masma yardim

etmcleri aoizane istirhamimizdir.

atil

Mefkuresiz milletler

kalarak dagilip mahvolma/.

duzeltmek imkani adim adiin yakla^maktadir. Kibris ve evvelikler gibi bunu da kagirmak QOk hazin olur. Fakat her.5eyden evvel Lozan muahedenamesinin bu gibi nrnallak meseleler igin koydugu esaslar hakkiyla biiinmelidir. Tarih .juuru olraayan ycrde isabetli karar olmaz.

ya mahkumdurlar. Tarihte muazzam devlet ve medeniyetler kurmu? olan koklu ve asil bir milletin evlatlari olarak bugun, Kibns meselesi dolayisiyla ortaya gikan aczimiz yiirekler acnsidir. Ashnda bir kasaba papazi olar.

Bu

milletimizin tarih .juurunu takviye istikametinde bir tesir icra cdorso bu; muharririnin en buyiik seetiid,

vinci olacaktir.

Makariosa kar^i
reisligi

siiltani bir

eda

ile

oturdugu hlikumet
birliSimizi binbir

koltuguna ragmen degi^tirme

tereddiitle

gondermek

gibi bir ley.eMxle dtisen

Inonuniin

Lozan veya herhangi bir mevzuda sozli (Klilniekte olan kahra-manligmdan supheye diiijinek milletce hakkimi?:dir.

Bu

kitap bir

bakima bu

siipheniii birook sebebini de

Suih raualcdcnamesi ve ek protokollerin derci kitapta meselelere aynlmis olan yeri bir hayli daralttigi igin birgok oncmii bahis maalesef bu birinci cilde sigdinlamamistir. Lozan; siyasi hukuki ve ictimai pek Qok problem karsimiza cikannaktadir. Bu sebeplc bu etudun hacmi baslangicta tahmin eltiginiizden gok daha genis olmu? ve .simdilik ci!t halinde tertip niecburiyeti haiic,:

araya getirmis olmaktadn-. ikinci Cihan Sava.51 soLozandaki bazi kayiplarunizi telafi etmck imkani hasil olmustu. Fakat bu fu'satm. kagn-ilmasi da Tilrk
bir

sil

olmustur.

Bu

birinci cilt; ikinci ve ucuncii elide bira-

mmda

kilmis olan birgok esasli noktahira

ragmen okuyucuda

milletine -birc-oklan gibi- inonuniin azizligi olmustur.

ihtimal ki bazi kimseler bu etudun efkari umumiye arznida siyasi bazi maksatlar arayacaklardir. Fakat pe5inen if ade edilmelidir ki bu kitap Irwnuyu ycrmek
;
;

(
:

imdiye kadar telkin edilmis olan kanaatin hilafma bir kanaat hasil eder ise de muilu. Tevfik sahibi Cenab-i Haktan bu necip millete gergek bir basii badelmevt silkinisi niyaz ederim.
Sercncebey, 24 Twrnmuz 196'1

yazilmamistn-. Yukarida misali gcgen firsat nevinden zuhur edecek yeni imkanlarm da kacnnlmamasi igin efkari umumtyeyi hazu-lamiak esas gayomiz olmustur.
i(jin

Kadir

MISIROGLU

Inonu bu arada hatalarmin

hazdirlar. Ayrica urada

tabii bir neticesi olarak ten-

burada eksik nakiller de mevcuttur. Binaena^:

leyh efkan

umumiyeye

karsi

bu mevzuda

yapilini

tam ve doyurucu

bir

neriyat mevcut degildtr. Bilhassa zabitlanu Latin asUh harflerle ?ev-

rilmemi? olmasi muhalckak

ki,

biiyuk bir eksiklikdir,

I.

Z A

u
mUbarek
atlan-

me^'alesiyle aydinlatmak iizere semayi

nm
I
IKKJNA

nal sesleriyle iirpcrtmege ba^liyordu...

VATANINA
IIl(,;niUiNi

TARIHINE

tllANKT KTMil^ OI,AN

AKVAMIN
TfJltK
1';tmic!.

OCJLur

KFRaD VE UMJTMA; LMITMA,.. VE AF

(1)

SULEYMAN- NAZtp

olu^un ilk viicut verdigi biiyuk siyasi varhk, Selguklu imparatorlugudur. Ardmdan onun tabii bir devami olarak zuliur eden Osmanli imparatorlugu da kit'alann sulh selamlet, ve adalete kavuf?masini temin eden en biiyiAk bir olustu. Biitiin bu devreyi dolduran miibarek gazalar islamin sade ve nurani gergegini milletlerin ve kit'alarin kaderine takdim ederkcn en kiiguk bir cebre ve zulme meydan venniyordu. ( 1

Bu

CiBRiL'in
tindaki

bir

kanat

c-irpi^iyia

oniino inclii^i ciin, Alemlerin Rabemri bildirmesiyle, insanligui mazhar olabiiecegi en biiyuk nimet olan ilahi emanet, arzimi^a inmeg-e baslami^; oluyordu. 23 senedc yavas yavas yaan

magaranm

mubarek Hira Da-

bmdan

aldigi

Bu olu^iun yapicilan olan mtisluman Turkler tarihin hicbir devrinde gariilmemiF; miistesna bir asalet, zarafet ve kemalat ile san'at ve siyasetlerini icra ediyor ve davranislannda biiyiik emanetin oziindeki ruhu temsil
ediyorlardi. (2)

EMANET BTRAKIYORUM Ki, SiZ ONA SIKI SARILDIKCA YOLUNUZU Htg SASIRMAZSINIZ O EMANET ALLAH KITABT KUR'AN DIR.
Bir glin gelip bu emanctin seref armasim, kit'alar

ruh iklimlerlni yesertmc-k iizere inen, bu rahmet, Veda Haccmda irat buyi-ulan olumsuz bir nutukia gelmi? vegelecek butiin iTitisliimanlara emanet bn-akiliyordu. SIgoiuil' ve

bir

yaemur

gibi sindire sindirc

Bu imparatorlugun
rnus
tu.

dahili idaresinde siyasi artla-

insanhgm

rni yarattigi bir mecburiyet olarak

Sultanhk viicut bul-

olmasma ragmen, demokratik bir diizen kurulmusHukuku hakim kilan ve buiu.in mukemuiel bir suretmuessescsini
(

ZE BiR

te kontrol

Seyhulislamligi

yerlestiren

idaresiyle hikmeti htikumetin biitiin elastikiyetlerine tabi

oldugu hukukun mantigmdan ayrilmaksizm ayak uybilmigtir.

durmasim
,

ve okyanuslar ustunde x,afcr nesideleriyle ta^iyacak bir millet, heniiz Orta Asya'da at ko?turuyor ve kuvvetmi tevcih edecek gercek istikamcti anyordu. Fakat "bir muddet sonra dofiu.^tan rah ve karakter listunmgu lie im'an istidadma nialik olarak yaradUmis olan bu biiyuk millet tarzhin en mes'ut bir hadisesi olarak, Islamm zeli nefhasi Jle ruhunu dolduruyor ve kit'alan islam

sinde miithi;; bir

Bu da ona gelisen ^artlar muvacehedinamizm ve kivraklik kazandirarak

Duyuk

devam etmesini temin etmisti (Zillulahi fil&lem Allahm Yeryiizlindeki Golgesi) gibi aslmda bid'at
asirlarca
olan iinvanlar ve
Fazla

buna bcnzer

idari davranislar kitleleri

(1)

bilgi

igin bakuiiz:

Prof. Dr.

Ahmet Refik Tumagil.

Faktiltesi

tslamiyet ve Milletlcr Hukuku,

sayi 1-2, 3-4, cilt 9 sayi
1-2.

Hukuk

Mecmuasi

cilt

(1)

Suleyman Nazif: Batarya

(2)
lie
Ate.-^
-

Bakiniz: Ismail Hftml

Danl^mend Garp Menbalarma

gore

Istanbul 1335

Turk

Seciye ve Ahiakj.

12

Ii

Z A

N
...Biz

I,

x;

A N

13

biiyiUeyen bir Imparatorluk tilsimi yaratmi^ti Sirf bu raaksat 15111 ihtiyar edihxi^ olau birg-ok usul ve unvanlann son zamanlarda ge^jitli ihmal ve ihanetlerle zararli hale getirildig-i giinlerde dahi kitlenin padi.?ahlanrida. yedi evliya kudreti tevehhiim etmesini intap etmisti Osmanli zaferlerinde fertlerin ruh derinliklerine inmis olan Du mancin rolu buyukfcii. ( 1
A. Refik

bu kuvvet iradosini fertte varolmak iradesinin kar?iligi olan bu yapici aski, islam dininden, onun aleme yayilma idealinden aldik. Milli tarihimizi bu topraklara eken, biitiin .^wilorin kiliclarinm kabzasmda
((ALLAH)) adi
.t'esinds

yazili, biitun millet .^ehltU^rimizin

son ne-

SEHADET

kelim(;Ki kazili idl Hepsi kafirlere

mf'

karsi cihat agtilar.

(1)
:e

GUr

Hukuk

Ve harp sancaklarmin golgesinde iki rekat namaz kilarak gaza mcydanina atildilar. Esir etAlp tigl du^imanmm hayat vc hurriyetini bad:i?layan
Arslancian tutun da Misir seferine giderken ^eyhulislaatinm ayagmdan kendi iistune sigrayan gamur parmilgasini, varhgma .^eref sayan Yavuz Selirae kadar, letimizin velisi olan biitiin biiyiik mhlar, ALLAH davasiyla sava^tilar ve faemc,

tarih:

v<.

Tcl-.-kicuru

UakuMindan Mecel-

Istanbul Qeltut Matbaasi, 1951.

- Garpte
nioi
.-.

despoi,

Onciorduncu Lous-Jn ^alisuida

mm
(L'etr.t

c'est

Dev^iet ocnini) ifp.desiyle ta.sam.r vo iktidanna sinir tanimifli:<>

yan

sisteminii: ve esas:nin cioh/jcni:::

rjclivi,^,.,,, 8^,;;^.,

i^..

j,.,,.

met

tinvanina, hatta

AUahin yer yuzundeW

ALLAH

emri

saQtilar.

Onlann

gol^esi

nm

olmak

giDi :ddia-

corenvelsdigi hakiki kuvvct vo iktidara ragmen, hilkumdar, kad.

bilf;

huzuruna

Cikardi...
^ic!di

muvaffakiyetlerinin sirnm kiliglannin kabzasiyle, kalblerinin igine kazili olan bu kelimede aramak lazimdir.C 1
Zira, devletimizin v(>n banisi

Felsefode birbirinin taniamile

U22atirabi:.".iek suretiylc

OSMAN

GAZt,

oliim

ol.nakia beraber.

akU

:le

nakii

dogmatizmlo rasyonalizmin yan yana

doseginde, oglu

ORHAN
ile

GAzt'nin sahsinda
:

biitiin halef-

yurilye-

biioceklerins vc pariak hayatiyot tezahiirlcri vorcbUcceklenne en giizel ve canh misali bu hukuk nesci tanUmaktad.r.

lerine oyle vasiyet etmisti

Ezmar.in tebedduia

Zalim olma, alemi adaletle

nesci,

Nassui

to^ri:

hikmoUrie

ahkfimin tebeddul edecegini yant zamanlarir.

a^ii erdirniesini ve

hukuk .okasnnn

yap..: bir sekildo kulian.Unas^ni.

de|lsmesiyle hukUmlerin dcgiseceglni kararla^uran bu hukuk

bilen mantik, igin

hukukun

scyyaiiyetinl teniin i^teu bile detildi.

u;5akl.i.^tnv.u-

ga-bm

(Broit canoniriuDi

kilisi;

duvarlanniii brctugil kasvecli ve lo?

i.y.ktan

Pakat garp,

bir orta

sagi in.sanUk hayat idoalinden

ile

muhitten di^anya Qikarkcn

cmne.niti.

;ozleri

kaina^an yarasa

gibi,

mu-

ircicam, bu basari dusturu

yenilfhiU-oo.iri

hakikatine

teraJiki hitine kSkUkOrunc yapigir vo bir Qugi varapir pbi somiirerek

Halbuld, bizim tabii

niyetlerin

hukuk

dertiSimi^

ve tekamulu onlerkcn, lugatte

ba.^!u:a hiirriyetlerin

bile (K'crcgi slbi

anlayip bilmek) mtaa-

ve masuki.

bu dogrnaiarla ru-Tyedlen taumniayan

ba.5-da9ma.s1

sma

gelen,

arkm

fikhi,

ahkton

ameliye'yi bu gcni^lik ve tesamtih ?artad-ti

turaflan yoktu
borikinin de

onun rasyonalizmle

hakikati kadar,

lan igerisindo sorbestge

inki.^af cttirip,

ihsandan miirekkep

iki

rasyo-

telcim, ilerde
bii

nalizmle uzlamasmi onler ve iskolasWk hiiviyeti bulu.uruu, olsun. gorecegimiz ktilli kaidcler. dogiuala.dat. gikanlan ve

baU bir nlmet halinde seyyaliyetini ve hayat artlanna uy.sjunlugunu

mta-

muhafaza ve temin cdefek ^arkt orta sag iskolastisizmlnden korumu,

bu ruh vo kudret imktolanle Tttrk imparatorlu,guna en geni? ve hayatiyetli inkifjafi

hukuk adina miinakasa

i<;in

odilnn^ ve her

.aman

edllccek

imkanla

her vakit

bu saycde

saglarr\i!>ti.B

nm

tahakkuk sahasina Cikarabilocek (efmdiii.

diisturlandir.

ca.ni agya-

mani) resyonalist hareket

(1)

Nuroddin Topgu Yannkl

TURKiYE

Istanbul, 1961

14
I'

O Z A

xN
1.

Z A

N
vermi,5;

15-

Bu
ve m,ahna gu.ur geti^p ^im me.sJog.i,i,
va^i degiidir.
J':

planlar zamanla meyvalanni

Sadrazam

.\!^,'^^^; -^'"^ter.

Puad Pa^a'ya
Askerine

bir etjnebiye kar^ii ^n sozJeri sciyleten ger-

ALLAH ycl,
'""^^

f'''

"^'-kla,zrza. Bi-

gekler zuhur etmege ba,slanu.5tn'.

Bu
gekti;

devleti siz dii?a.rdan biz igerden

yikmak

igin

tig

^'^^^^<'

(i.)
voiliii-iiri

Bu

ve cihangirlik da-

asirdir ugra^iyomz, fakat hala yikamadik.

Bu

bir ger-

vasiyetin

hem

igerden

hem

dc di^ardan galisiliyordu.

,-oc,

futuhat. tarihte

"-^mi^in vaktiylo isian ^f^toam.,, bilakis coti "

^f

"

Pakat iman ve

mS^Sn
HI

^--h S^^^^^^^^^g^ '' ^"^^^"

''
^"^
'^^''^^a-

'^"^ cedlcrimi.. o l?'""" ''^^'^^ ^^^^' ^^^ ^^^^^ak bh-

Sultan Birinci Abdultiamit Han devrinde (1717 1774) her glinkii dii^manimiz Ruslar scrhad boylarinda devamli bir gaile haline gcldiler. Tunaya kadar olan Osmanli Tiirk topraklarnu aJmak isfiyorlardi. Bundan asagi yukan 200 sene evvel Tuna boylarinda Rus ordusu ile
getin bir savas ba5>ladi. Ruslar me^hur Ozi Kalesine girerek gocuklan vc kadnilan kihgtan gegirdiler. Bu olayni aci haberi Lstanbura gelince dcvrin hassas ve vatansever sultani Birinci Abdiilhamit Han teessure garkoldu. Ozi beni dilhun etti diyen bu biiylik padisah Ruslarjn

leerden ve disardau p^k cok

ft"?""

^^"^'^^'^-"^ak

i,in

50k sebepler ve son

biHi:-

^
,

"''

'^""a ^-kJenen b^r

^^^''^

-fa

g.ien

teknS

kahranaanhklar
Seferlerinden

yaratmi o ,t ciuyg-usuna kapiJmas 'm, 't

hlioif, ^^

S^^;.^^'
^"
--^f

^^y^^n^
^^^-^^^-^-^^^
'

'"''^'^^^

kiligtan gegirdigi gocuk ve

ait

kadmlarni
nii/Ail

feci

akibetlerine

^'^=^"^ ^^a> / ""H^neznemistir. Hagiz

''"^'

raporu okurken kendisine

yikildi.

isabet etti ve oldu-

gu yere

Bu onun

ollimiine sebep olmutur.

O
*

gune kadar Tiirk ordusu zaferden zafere ko$u-

"; tarihi gok eskidii-; Tiirk nr n ^^ktip

tarihten
5in blr (,ark

''

'^'*-^"^^^^

faaliyeti-.

yordu. Tarihte ilk defa boyle bir magliibiyete maruz kalmmiti. Bu magiubiyetin 5ioke ettigi yalniz Birinci Ab-

tun

m^re^'^^^^'' meselosiUuhu .f kudretleriyie nuislun an Tm ^1

^^

-^^--^e

Tr^^,

'T

?'''^^"^^^^ ^^^^ya.i ^'"' ^^^^^ bu-

dulhamit Han degil biitUn bir milletti. Zira bundan sonra serhat boylarinda maglubiyet haberleri birbirini kova-

hyacak ve Turkun i-uhunda derin bir 5>upheye vucut veBu sliphe Turkun; clhanLi ve cihan kar^ismdaki kendi hayat ,ve imanina bakisma musallat olmus onu
recekti.
fitrat ve inanci iizerinde miltereddid hale getirmistir, Artik batida gitgide inki^af edecek olan teknigln manasmi

-air v.. Pro,, P.,s

0:4

tr.r

T"""'^

^^"'*'-"*" '^"^-*-

ters telakki cden ve kendi dunya goriistine ve hatta milli itimad-i nefsine musallat olan sakat bir gorti.? yerle^meye bashyordu. Eoylece Batmin cldc ettigi teknik terakki kar^ism,

tamamen

16
I<

?;

A N

I.

Z A

da

gitgide ruhlara bir a.^agilik

terakldnin kcndi kondimivi

duygusu corckl-^nmi. hn ^"^^^'"i? bu

, ,

ir.t-

uunya goia^unu

ve cemiyef; ni^imini

gerceklestirmi.

d5,maya bashmii? vc lorakkiyl bu kendi kcndlni in kar edijle elae edeceginf sai,m..5ti. Bul Bat, teMt ,.'

Musluman kalmak 5iartiyla teknik terakkiye imanmi da bir vecibesi olraak uzere sanlmasi idi ( 1 ) Zira ilmi, hikmeti, mUsliimanin kayip mali telakki eden ve Qinde dahi oLsa ardmdan kc^mayi emreden muazzam islam ideolojisi onun ruhunu asirlarca yogurmutu. Pakat ne yazik ki, Ozi kalesindeki maglubiyetle ba^layip gitgide te!?hisi do^ru bir 5;ekilde yapilamadig:i
Tiirkiin, Tijrk ve
'I
I.

iein deh^etli bir a.^agilik duygusuria

vUcud veren maglu-

biyetler yiizunden herg-un, milli ve dini huviyetimizi tekil

eden unsurlarm birinden vaz gege gege bugiine kagelimni^itir.

dar

Bilhassa Tarizimatla ba^Iayan yeni bir

siyasi istikamet Tlirkun

Garp DUnyasi kar^ismda

igine

du^tugii bu asagilik duygxisunu idari ve igtimai sahalarda

<1)

...

istedini sonra, nccion biiyle

Japoniar yiiksek?

Nedir csbab-i terakkLsi? Yakindan gormek.

Bu uzun

boylu mesfti, bu uzun boylu sefer,

Bir kar.aal vcrccokmi.? bana diinyada meger.

kanaat da

."judur

sini torakkinizi

siz,

Baka yerlorde taharriyo hovesk^nmcyiniz.

Onu

kendinde bulur yukselocek millet;

lie

fe^S ik fr

mcmleketine aktarabilm^l ^T""-'"^'

Ciinku her noktada taklid

.sokmez hareket.
,

Almiz

ilm-ini

Garbin

aliniz .sari'atini.

Verlniz

hemde mesainize son

sur'atini;
bunlar.siz;

Qiinkii kabil degi! artik

ya^amak

Ciinkii milliyeti yok, Ran'atin, ilmin, yalmz,

lyi hatirda

tutun

fittigin ihtari

dRmiri;
igin

ButUn

edvai'-i tcrakkiyi

yanp gegmek

edebilmiSSr

"^^=^^-^^?^--^ tabirini kullanmay. akil

Kendi mahiyyot-l ruhiyyomiz olsun

<?Unktt beyhudedir

kilavuz,

ummid-i suiamct onsuz,

meliined Akif Ersoy

veya JaponIuIa5>mak im icabedecektir?

Aslolan

P :2

18

r.

O Z A N
! o
?;

A N

19

gercekle^tirraeye ba^ihyordu.

devam

edcgelmi^itir.

Cumhuriyel;in ilk su satirlara bakmii;;

Bu durum guniimaze kadar Imparatorlugun son devirleriyle zmmmlarmda bu hastaliS'i te^his eden
!

!?idler, ^sairlcr,

edipler, hatipler ycti^medi fakat gayet ta-

bii bir revi^le

biiyuk kafileye kendi kendimi^je donece-

gia.(i)

Ah
gibi
^

Biiyiik cedleriniiz

Oiilarda Galata, Beyoglu

frenk semtlerinde

yerle^iirdi.

Pakat
belirir,

yerle.^tikleri

be? vakitte ezan

mesgit peyda olur, hasih o toprafim o ko5;csi imana gelirdi, Beyo&lunu ve Galatayi saran yeni yapilarin yigmi arasmda o mesgitlerden o tiirbolerden bir ikisi kaldi da gorduk ki,cedlerimiz o kefere froiik ma.hallerinin topragina boyle niifuz ederlerdi. Biz buguniiri Tiirkleri bilakis Sili, Nisantasi. Kadikcjy, Moda gibi.kuQucuk bir sehri andiran yerlere yerle^tik, fakat o yerler luusliiman ruhundan ari, eorak ve kumdur. Bir tJskudara bakmi;^ bir de Kadikouyanij',
yiine,

mahallede musliimanligm nuru. i^iitilir. Asmali minare, golgeli sokak ko.^osindo-; bir Uirbeuin kandili

Ne yazik ki, bir ^sair sezi.^iyle kendi kendimize donecegimize dair ifade edilmi,^ bu lemenni hala gergekle?ememistir. Ustelik Tiirkiin kendi kcndisine donu^unu buyiik bir olgude Jnikansizlastu-an birgok angajmanlara giri^ilmi^jtir. Bu angajnianlarin en biiyuk fiili ve psikolojik menbai Lozandn-. Son Osmanli mebusan meclisinde kabul edilip biitiin bir Milli Mucadelenin
ruhunu
te^kil

eden Misak-i Milli garba

millet

kar.^i fiili

ve psikolojik teslimi-

mu
Ne

yetm rnaddi ve manevi hudutlarnn giziyordu. Butun bir bunun gergoklesmesi igin kuva-i milliye mefhu;

iginde birlesmi? ve mucizevi bir zafer eide etrnistir. yazik ki. Tiirk millctinin enisalsiz fedakarlik ve kah-

ki Turklerin

tJskudann yaninda Kadikoy tatavlayi andirir. Es ruhlan ile yoni Tiirklerin ruhlan arasmda-

ramanhklarla tahakkukuna azmettigi Misak-i Milli Lozanda tescil ve kabul etiirilemenii^jtir.

Hiristiyan Bail Diinyasi igin Lozan sulh Konferansi yillardir.ruhumuzda dcrinlc.>mckte olan asaglik duygu-

bu son asuxla peyda olan semtlerle Istanbul iglerjni mukayese ediniz. Medenile?tikce mtisliimanliktan giktigimi^i tabii ve ho^j goren ebi.stcrseniz

ki farki

anlamak

lehler uzagi degil

gitsinler.

Balkan devletlerinin sehirlerine kadar

ki,

(I

sunun hasat mevsimi olmu^tur. Zira bu a^agihk duygusu en zayif zamanimizda Milli Miicadele gibi bir destan yaratmamiza ragmen zail olmamisti. Batiya kayitsiz ve
/

ba$tan basa yenilesen o sehirlerin her tarafmda gan kuleleri yiiksclir, pazar yortu giinleri gan sesleri i^itilir. Manzara halkm dinini
ve milliyetini
hatirlatir.

Gorurler

sehirler bizirn yeni

semtlerimiz gibi milli

millefcinin

ruhtan

ari

degildirter. Artik

Turk

ruhu

bir

-jartsiz teslimiyet Lozan'm ruhunu teskil etmistir. 8klen diinya milletleri niiivacehosinde miistakil bir varhga sehabetimiz ikrur edilmi,? fakat yava^ yava^ Batmm kultar ve hayati iginde erimcmizi ve orijinalitemizi kaybetmemizi neticclendirilecek bir gigir agilmistir. Bu ka-

rayiha gibi ugfcu niu? Ilayn- biiyiik kiitlede yine o ruh varfakat hiz son ncsil bir siirii gibi biiyiik kaafileden uzakla.5tik, kaybolduk, fakaf, daha gitmiyec;egiz, yeni tarzda. yasayila cecHerimizin diyanetini mczcedip, bizi bu go rakhktan, bu karanliktan, bu ufunctten kurtaracak miir-

yitsiz

kiniz nasil

ve sartsiz teslimiyeti Lord ifsa. ctmektedir:

Giirzon'unVa

sozii ba-

"
di r.

Tiirklerin hayat ve istiklaline herkes hiirmetkar-

Turk iyeden istirhamim tekrar

Yahya Kcjnal
Bcyiitli

inkisaf

edebilmesi

(1)

Azw

Istanbul, Istanbul 1964.

n,

20

L O

?;

A N

iCin serbest TOrkiye'nin bizimic birlikte liulus birligiyle gah^masidir. Boyle bir Turkiye dunyaziin hurxnetine la-

r.

o z A N

21

yik olur

,j.

Bu

liulfis birlisi

Lozandan sonra Turk Milletinin

edecek bir anahbir
a'mili,

kaderinde vaki

birc-ok dcgi^iiklikleri iza.h

tar sozdijr. Artik,

Turkiin,

kendine

donmesi

rnliimkun olmayaoak olQiklc

manen

tahribinin

daha bu

sozii soyleteii fiklr, rey ve his beraberligidir. Bugun, boyle bir teslimiyeti temsil edip te asirlarca bir vilayetimiz

ba bunu inonii'ye duyurmak miimkiin mudiir? -- i^f.e bii(;un bunlar iyindir, ki bu miitevazi mesaiyi, yeni bir goriiK ulku apacagmdan iftihar duyarak, Avrupa ulcmasmm ittilama arz ediyor ve bununla dikkat nazarlanm Muhammedi hukuk'un menabiine ve bu hukukun no .suretic viicude geldigi hususuna Qekebilecegimizi iimid ediyoruz.
*|

olarak bulunnau^ Yunanistana kar^i dahi ahisyetli kalamami? olan inonu'nun Amerika karsismda .?ahsiyetli
bir politika takip etmek gibi bir slogani diline dolatnasinm manasi hazindir. Burada onun iktidan dovrindcki bu huli'is bera-

siyasi devlet ricali

Tebaalan artismda birgok musliimanlar bulunan bu kitapta, islam ictimai te^kilatmm

edenler

biitun esasli kaidelerini rnuhtcvi bulacaklardir.

hamleTiirkiin kendi kendisini inkanna miincer olacak hareketlere dcvam etmi^tir. MilUyetin mu^terek bir duygu ve fikir beraberhgine muhtag oldugu kaale ahnmayarak Turkleri asirlarca yogurmus olan
ler

berliginin tezahtirierini raunaka.ja edecek degiliz. Bunlarin hepsi milletin gozu onunde cereyan etmi^tir. Bu ekipte, daha oncekiler gibi sadece Garptaki teknik terakkiyi menilekeUnii'/ide gergoklestirmcg-e matuf

Bugtin Fransanin niukadderatini idare mesgalelerinden vakit ayn-a-rak bu kitaba bir

oluriarsa,

goz .atacak

Muhammedi
iki

olan sn-n,
du', ki

olan akvamm idaresi igin lazim hakikat .eklinde tebarliz etmi bulacaklar-

yapacakken aksine

l8

bu iki hakikat, Cezair miisliimanlannm ne suretidare edilmeleri luzun oldugu yolunda unaumi efkan

ve matbuati i?gal otmiye ba^jliyan meselenin gozulmesine yol acacaktn-. Bu hakikatlerin nelerden ibaret bulun-

dugu
f;
1

f.u

suretle telhis olunabilir:

aziz bir ideolojiye (islama) cephe almmi^tir. tnonti ve ekibi tarafmdan bu ideoloji ve onun masum taraftarlarinin maruz bulunduklan baski ciiimlenin

malumudur.

Hiristiyanlar sokaklara kadar ayin gulgulelerini ta$irirken ses gikarmayan bu ekip, .?urada burada Musluman guruplarm en ufak ve mc^ru dini davrani^larini ho gormemis ve en agiir ^ekilde cezalandinni^tir. Pakat unutulmu.5tur ki, Turkun asirlardan beri islam ile yugrulan ruhuna gayn islami her davrani? yabanoi gelecek ve tasvibe mazhar olmayacaktir. Bu keyfiyeti gok evvel g6rmu Ian, u Rum vatanda^m beyanma bakmiz: Aca-

MusliJman, ne ka.dar itikadi .-ayif olursa olsun, 1 din deg-istirmedigi takdirde higbir hadisenin sihhata murakin olup olmadigma o hadisc Islamilestirilmedikten sonra inanmaz. Zira mii.slumana gore bir'^eyin sihhate mukarin bulunmasi ve onun dogru telakki edilebilmesi
igin muhakkak surette dinen enredilmi^, bulunmasi, Allah'm Kelamina veya Peygamljcr'in silnnetine, yani dinin bu iki temel ta.^uidan birisine istinad

malan

ettirilmis ol-

lazim,dir.

Biitiin kaziyyelerin i.?lamilestirlmek 2 suretiyle dini temellcre istinad c(;tirilrAesi ve bin notice

bu haki-

katlerin yalniz kabuUi

dcfiil

ayiii

zamanda

riayet olun-

masi mecburiyeti altma sokulraasi da, Muhammedi Ka-

wjj^nnrt-f^JJBBliH]

23

S,

Z A.N

I<

Z A N

23

nun'daki menbalarm mesGle degildir.

mebzuliyeti

clolayisiyle,

gug bir

doSru bir olu^ hiz ve istikfimetini kazanmaktadir. Artik

Miisluman da
gitai, curtin),:

sair ferdkor gibi

i}?lemek suretiyle

cesine de du5>ebilir.

gunahkar olabilecegi insanlann en bayagi derePakat blitiin bmilara ragmen yine

biiyuk kitleyi yildirma yolundaki it:hamlar, yaygaralar ve gericelik isnatlan tesirsiz hale

inkilap yobazhgi

ile

gelmi^tir. Boyle bir

proglemlerimizle

ilgili

mevsimde Lozan gibi blitiin hayati olan Loza.n Muahedenamesinin

musliiman olarak kahr. islamiyetde hakiki surette din detistirmek adeta mcghuldur Musltiinan, IsUlnail.?tirilmeniLj olan bir kanuna mutavaaf ederek, kendi kudret ve kuvvetini gcisteremedigi mikktetge bu kanuna zahiri ekilde mutavaat edebilir. Kauunun csasli bir kaidesine gore bu cebir altnida bulunma kcyriyeti, din degis'drme keyfiyetini ortadan tamamiyle kakUru'. Kudretiendigini hisseder etmezdir ki Allali'm Kelamina ve Peyt^aniberin Sunnetine istinad euigi isbat (Kiilemoini.^ bulunan bir

tahlil ve tenkidi ines'ut bir hadisedir.

Bu

suretle- Lozagigiri
a-gil-

mn

Milll

Misak onlinde muhasebe cdilmesi

maktadir.
satlai- icin

Bu
geg

milletce oniimiize gikacak mlistakbel firkahnmis bir haznlik. Bu vesile ile Irakta-

ki son geli^meleri bir kcrc

daha hatirlatmak

isteriz.

kaderinde bir diigiim noktasi olarak ^.o/ukmektedir. Bu dugiim gozulmeden 'halline gahsilacak higbir mesclcnin eshabi mucibesi vu.zuha kavusamiyacaktir.
Netice olarak Lozan, Tiirkiin

kanuna
kar^i

itaatten U7.akla5;mak iniisluman igin farz olur.

Cebir kaidesiyle musliiman vicdani her nevi 5>iddete himaye edilmis, sair dinlerdc oldugu gibi din ufrunda olum, asgari hadde indirilerek din degi^tirme hu-

susu da imkansiz bir hale konuUnu^tur.))

Ljte

olan gergegin tecellisiyher turlCi ihmal ve ihanete ragmen tasfiye edileniemi? olan milli suur, eskisinden daha canli ve reaksiyon halindcdir. Bu reaksiyan biitun
edilmi<;

bu suretle ifado

ledir ki,

bugun

Ttirkiye'de

zahiri miicadeleleri etkiliyerek kiil altmda ate^s gibi gitgide gelismekte, yarmm mes'ut Tiirkiyesini yaratmaga

(1)

islam Hukuku Nazariyati hakkinda

bir Etiid.

Birinci Cilt

Yazan

Sava

Pa^ia (O.smiiali

Imparatorlugunda sabik
Qok
iliiii

Vali

Umumi

ve Hariciye ve

Niiiiii

Nazm,

bir

ccmiyeUerinde

fahri ve
1892

muhabir aza)
tarihii

Pransizca aslindaa
1955.

'riiikQcyc

</Cviren

Baha Ankan

Yeni Matbaa Ankara

-d:^

24

1.1

/.

A N

LOZANA DAlK BAZI KIYMKT

Mehmet(;igin
fer
siingiisiiyle

IltJKtJMLERi

kazanilan

muazzam

za-

Lozanda

iM'bii cdUniif?tir.

Trab/on Mebusu Al.t IjiUKRU

Muahedcmi'/maalt'.sc-l'

BEY

Misak-i MillimAzi

higbir

suretle temin cdccek dcrcct',d ohnadi&i gihi, maalesef ona dair bir koJinn-yi de inuhtcvi dcgildir.w
'.rekirdas-

Bu muahcuk- ftradin
nimannijlir.

v-o

Mehusu FAIK OZTllAK ccmiyctiu hukukunu ta-

Bu muahede dc Uapitiilasyou kokusii vardir. En ziyadc nazari dikkali (iclbi'dca i^cyde miibadele
niesclcsiiide hcyeii nuuabhasanir/.iu liUulkarhgidir.

MUSTAFA XECATl
Bu
muahed-.! iyicc tetkik cdiUliivi
ikti.sadi
v(;

ki, istiklal-i

zaman gorulur malimi/ de lamamcn mii-

emmen

dei;ildir.

MUZAKFilKLS^HK
VASIF CINAll

TOl'l^i: iiW.

BAKI.

taleplerini Venizclos, Tiirk imu-ahliaK heyotinin yendi. ogi'endigi zaman bi'nliiiuu zaran korkiiyu Biitiin deleiiiisyonlai'iii Tiirklcrdi!!! daha cok agir

muhakkakti. Tiirkicr bir ok mevzulara dDkiinmamislardi. Venizelos bnnlara temas cdilineme.sini mabaroilc dcvam cttirdi ve bilbassa birinci inkitaclan sonra artik net'sine tarn emniyet
sartiar bokledi.^i

TUrkh'rdru iavV/A-M: alniaya dcvam etti, HiiIiallamn dufclar, tazminat, Istanbul hari?, Kum mccbtiri Increii vo Yuiiaiiistandaki Tiirklerle miibadelesi, Fatrikhanc sibi csas mcvzularda konfegelfirck,

ransni baslan,!4n;nida tasavvur dalii ctmcdip neticelere vasil oldu. Oyle ki, son cclsderde talep edem

daha cok oyda.

L O

7.

A N

27

l^ududunu cuzen bir Misak kabul ^^^^-^^""- ^;^^;^,.^^') Harbmm ( tabir ca izse M diyoruz. Bu misak Turk tstiklal

KON FK ilANS
Osmanh
diismanlarla
30
I'tirk

(JNCJi'JS l

Amentu
metni

haline getirilmi.^

parolas:

idi.

I^te size

onun

dijahlanndan

imparsil-.orlugunuu en dirayctU pabiri olan Sul(;an Abdulhaniid Hair'i guli

MiSAK-I MiLLi
i.stikbalinin hakh ve aea^alan, devlet ve milletin vamh bir sulha kavusabilmesx i,in ^a^-^^fl^^^^^^^^^^^/^^ a^ asagidaKi dakarhgm en ileri haddini gostercn olduguile mmnkun tamamiyle uyulmasunn saglanma^i ^l^anati ve Osmanh bir f nu ve bu esaslar di^mda saglam bulunmaaignai kabul cemiyetinin vucudunun miimkun ve tasdik etmislerdir ^^rt^,v, co|-unOsmanh Devletinin sadece Arap

if;birligi

yapnialc suretiyle

ittihatQilar devleti 10

senedcn

fiv/Aa

tahttan indiren ayakta tutamadiiar.

Bfiyriye

"Asagiya immlarnii koyan

Osmanh Mebusan Mec-

Ekim

1918 de Tiirkiye

namuia

Nazm

lisi

Ra-

uf bey (Orbay) itilal' amirallerinden Galtrop

kuvvv;(l(;ri

iiamina da

Ingiliz

tanifmdan

Limni

adasmda

Mondros limanmda
letinin bu nraahcde

bir miitareke imzalandi. Ttirk mii-

ilo elim I'acialarla kai\^ila,?acagi muhakkakti. Curiku miiahede her bakimdan aleyhte idi. Bilhassa 7 inci maddesine gore ttilaf kuvvetleri kendi gu-

Madde

baknriindan tehlikoli t^ordiiklcri anda Tiirk topraklanni isgal cdebilmek hakkma nail oluyorlardi. Tabiatiyla birkag ay zarfiuda bu maddeyi sonuna kadar
venlikleri

^918 lueunun oturduklar. ve 30 Ekim

^^-l?^;;,;^^;^f^^;

nin imzasi sn-asnida

recekleri reye

dusman ordularmm

suistimal etmeye bafsladilar.

ahahnin serbestce vekalan kisimlarnnn mukadderati, lazma geleceuygun olarak tayin edilmek

^^^^^

Kasim 1918 tngilizler Musul'u i^rj^al ettiler. Ve Urla, Maras Aymtap havalisinc yayildilar. 13 Kasim 1918 Itilaf kuvvetlerinin donanmalan Istanbul limanma demir attUar Fransizlar Adana dolaylarmi Italyanlra Antalya ve Konya havalisini igai ettiler. Samsun ve Merzifon'a da ingilizler askerlerini i3

hudutlan iguide d"^. ""k ve ginden, adi gegcn miitareke karsihkh saygi ve ^dakad^ soyca birlik clan, birbirinc gelenek ve ig u^ai hukuKi^^e hisleriyle dolu bulunan. tamamiyle uyan Osman yasadiklan muhitin ^artlarnia kisimlarm l;^^PSi hak^. h islam ekseriyetinin oturduklan aynhk kabul etmez bir ve hiikmen hig bir sebeple
katen """'"Madde 2
---

kardilar.

15

Mayis 1919

itilaf kuvvetlerinin tesviki ile

Yunan

Ahalisi ilk serbest

kaldiklan

^amanda

kuvvetleri izmir'e gikti. Bu suretle Tiirk mllletinin kaderinde getin ve buhranli bir devre ba.^hyordu. Tabiatiyla asirlarca hur yasami;; bir millet bu felaketi hazmetmiyecekti. Nitekim son Osmanh MeeJixi Mebusani blitiin
si

amme

ana vatana katilnu., ^'--"f^'l^'^'^^^^ ettiji takdirde tek igm icap (Kars, Ardahan ve Batum) muracaat edilmesmi kabul rar serbestge amme reyine
reyi ile ^'^''''Madde 3

bu olaylan protesto edcn vc diinya

rauvacehesinde katlanabileeet^-imiz

efkari

umumiye-

fedakarliklarra

Oarbi (Bati)

birakilan Tiirkiye ile yapilacak sulha de, tesbiti Trakya'nin hukuki vaziyetinin

'

'

Ij

/.

A N

29

/,1i

Ii

/,

1,1

^mjn tarn bir huriyotlo

"''^^^

vcreckleri reye gore yap:l-

da bu asgari haklanri dahi muazzam tavizlerle iyice azaltilmi5> oldugunu diL^unlirsek i!?iu t'ecaati ortaya gikar. Birinci Bliyuk Millet Meclisinde Milli Misak iizerinde yemin edilmedei:i hcmen bir iki ay evvel 29 Mayis
Ismail S.afa Misaki yetcrsiz bulanlann his ve fikirlerine terciiman olmak lizere Meclis riyasctine ^u teklifi sunmuj?tu. ((Avrupanin hakkimizda idamdan gok agir olan sulh
1920

buTth, bul i-ehu

lalden korunmu.? olmalidir

I^"^^-n.tiin clan Istanr Marmara M He Denizinin emniyeti her

rnerkozi

Cumartesi

gunix cclsesi

merhum

turlu ih-

demz

bo^,a.z]annai

umuin

ticaret vo miinakalata acilma-

n K,nde azmhklaru. hukuku,

muteberdir -- itiiaf dovlotleri i]e ha.sunlan ve ba^i mu,av.rleri arasanda da karada.tinlan anlaCa esas^a

tilakla verecckleri ka.rar

sonra hiir ve miistakil ya^amiya azmeden Tiirkiye Tslamlan hangi sartlarla sulh akdedebileceklerini bUtiin diinyaya yeniden daha kuvvetli
^artlanni gordukten
ve ilan etmelidirler. Milli ve cografi hududlarmiiz Erzurum ve Sivas kongrelerinde tesbit edilmis, Istanbul, Mebusan Meclisinde de kabul edilerek Misaki

Madde

olarak

ne.^ir

dv.u-da buU

n^m^ ^

Milli

beyannamosi altnida

ilfm

olunmustu. Bununla
agik ve canli

deleu em.Hyetiylo tarafz.nzzdan t.yid v. temin edilecek-

beraber, ^arki cenubi

hududumuzun daha

olarak tesbiti lazimdir. Turkiye, bu kadar felakct ve z^yiattan sonra, hiQ olmazsa milli hududlan igiride daha milsterih ve korkusuz yaframak ic;in a^agidak: maddelerin sulh sartlanmiz iginde j^er almasi 5iarttn-:
1) Milletimiz

rmna
jen kayiUara
<

on

bundan sonra Duyunu Umumiye naClinkij bu alman para odemiyecektir.

siirtiklendirilinis
faiz,

odeme sartlan da bu

muhahfix. Gercckhosccek
e.saslara ayku-i.

para bizim zorla

,

oldugximuz harblere
ustiindedir.

borclanmiz-n olm.yacaktr

harcanmistn-.

Odenen

ahnan paranin

Bu

zalim borcu tanimiyacagiz.

2) Turkiye

29 Kiiminusani (Ocak) 1336 (1920)

hududlan icinde yabancilarin

bizi istis-

mar

igin yaptiklari blitiin

tcsislcr, TiJrk milletinin

oz

malidir.

kabul edilerek uzerinde yemin .>'"iu

perekir
?^i
>,,,,
,

hn V ; haWariBi bile

mebiisJar

ediimicfi,. Have tis cuumi^i.ir.

gayn

Misa.kta ifade edilen kafi goruyor, daha

bvi

i^v^rn^^

etmek Turk
,

istirablarmdan bahseden Pliristiyan unsurlarm Rumelinde ve dtinyanui diger yerlerinde ya?iyan Tiirk ve Musliiman kardeslerimizle
3)

Bunca nimetlere ragmen

muhakkak mubadele

edilmelidir."

Azami fedakarliklarmnzi

ihtiva ettiginde butiin

me-

sak, h,ak]anmi.i asgansini

IhHva etmkteydi. Lozan-

30

I.

7.

A N
IVIisaki Milii )ju leiixcid

1 u

Z A N

buslarm muttefik olduklan

ve

daha genij; tekliflero ragmen teyid vc kabui edildi. Zira ancak bu kadan inumkiin goriilmickte idi. Du^uniilmelidir ki, henuz i^afer kazanihiiadau daha fazla fedakarliga taraftar olunmadii:*;. halde zafere

ragmen

Inpnii

bu

asgari f-artlan dahi

bundan da

ta.ha.kkuk ettirememi^ ve ileride izah edildigi lizKn; sayi.siz fedakarlik-

Lozanda

lar yapmi^tir.

Misaki Milli btitim Milli Miicadele boyunca milletin

azini ve Icarannin
deii

muhteva-sini

U;5>kil

etmi^tir.

Zal'er-

sonra Mehnietgigiu

.siingusuylc

tahakkuk eden bu

Misakin masa ba^iinda da teyid edilmesi icabelmekte idi. Pakat bu Misak Lozanda kirpila kirpila amiyane tabikusa dondurulinustui'. ^inidi hadisenjn bu tarafini ileri birakarak sadece kronoiojik bir s:ra dahiliude ve
riyle

gayet

ki.sa

oiarak vak'alan kaydedelim

HKYET XASiL
istenij^oidu. Hiilbuki

TEf^SEiiKUL ETTi

Lozana gidecek heyste Kauf Beyin bakaniik etmesi bu konferans hariciye vekilleri sekonlerans
olacakti.

viyesii^de bir

Bunun

i(;,in

o zaniazi

Hariciye Vckiii olan Y'u;=uf Keinal Beyin eonderilraesi icabediyordu. Yusuf Kemal Bey, Kauf Bey ba-^kan oldugu takclirde kendisine i'efakat ftdecegjni soyluyor ve bu vazifeyi kabui etmiyordu. Bir rivayete gore Mustafa Kerivayete gore de rahatsizligi uzerine Yusui Kernal B(3y hariciye vekilliginden istifa etti. Ycrine, I'iirkiye Biiyuk Millet Mcclisi hiikumeti
adi-

mal 'in

't'.

ricasi

iiaerine bir

na Mudanya miitarekesini (3 Ekim 1922) imza etmi$ olan inonu Hariciye Vekilligine getirildi. Mecliste kendisinin bu i^i yapip yapamiyacagi hususunda munaka^alar cereyan etti. Zira bu vesile ile Avrupa politikacila-

32

1,

/.

A N

1,

/.

EM

33

kai-5>isina ilk defa gikacakti. Lisan incteliklerine, ve Avrupa poiitik ahvaline udemi vukufu ileri surtlliiyordu. Fakat Mustafa Kem.ariii tensibi (wash bir rol oy-

Tinm

Hamit Ilasancan
Cavit
:

Hilah Ahmer

llcinci Reisi

lisiti

Maliyti Na/,irlanndan
:

HA^'IM NAIJM
ca Ogretnieih
(

Yiik.sck

Muhendis Okulu Pransiz-

nayarak murahhas hcyeti ba^ikanligi oniin uzennde lahakkuk etti. ikinci murahhasliga Umuru sihhiye ve Muaveneti tctimaiye vekili Dr. liiza Nur Bey ve murahhaslig-a da sabik vckil Trabzon mcbu.su Iia.san Husnu
Hcyette birgok mii^avir ve gaw-iteci bulunuyordu bunlarui isimleri ve o zamki vazifeleri 5>oyIe idi
segildiler.

sonra haliamba^i

Baha
Ku!jon

Adliye Vekilligi me/hep ijleri Mtidiirii

Miii>avirlcii
:

Mathuat

Ei^rcl'

Unaydm

Muharrir
:

Yahya Kemal Beyath

den

Uarulfiinuii Muderrislerin-

Basmurahhus Murahhaslar
ZMii^avirU-r
:

tsniot Pa.^a

Sihhiye vekili Kiza Nur, Sabik

Umumi
Ma-

Kfctip Mii^iavir
:

liye vekih ilasan beyler

Resit SalTcr Alabineii

I^Ii'.tercim
:

Miilga Surayi Devlet azasi

Miinjr

Kriej'.iin

Ilariciye Vekalcti llukuk Mu^aviri

Hiiseyin Pektas

Robert Kolej Ikinci Miidurii

Muhtar

Kaliplcr
Ali

Qilli
:

Eski Nalia Vekaleti MiisteKau

'i'lirki-cldi
:

Veli Saitik

Rurdur Mebusu
:

Hariciye Vekihigi

>>

memurlarmdan

Ziilfii Tiv-rc]

Uiyarbukir Mebusu
:

Rlehnii't Ali Balin

Zokai ApaytJjn
Celal
:

Adana Mebusu

Cevat Agikahn
Siileymaii S. Kiran

Bayar Eski Iktisat Vekih ve I^:niir Mebusu Sefik lia^mau Maliyc Tefti Heyeli Reisi
:

Celal

Hazim Arar
:

Seniyiittin Jlasak

^evket Dognieixesi
(

tstanbui Evkaf Hukuk Mii^iaviri Mihi Miidalaa Vekihigi Deniz Dai:

Saffet Sav

Hilah

Ahmer Umummi Merkezi Mememurlarmdan

:

murlarmdan
Rifat
:

Muduru Yarbay)
Tevfik Biyikoshi
:

Eski Hariciye

Kurmay Yarbay

Dr. Nihat Rc^at Belgcr

Paris

Matbuat Miimessili

Tahir Taner Adhye Miistc^an Nusret IVIetya Ilariciye VckiUii5:i ikinci Mu^aviri Ilikmct Bayin Hariciye Vekihigi Siyasi iler MiA:

diirii

Ziihtii

inhan

Fuad Agrah
Miidiiru

Mahye
Ozkan

Dartilfunun muderrislerinden Vekihigi Muhasebet Umum

:

Mustafa
^iikru

i^crof
:

Eski Nazirlardan

Kaya

Miilkiye Miifettisi

13 Kasim 1.922 Konferansui ba^layacagi tarih olarak tesbit edilmi^li. Heyetimiz iki glin evvel (11 Kasim) Lozana indi. ingilteredc Loyd George kabinesinin dii^rnesi ve yeni segim yiizundcn konferans bir hafta tehir edilmi? bulunuyordu. Inonli miittefik devletler hariciye vekillerine bir nota gondordi Sulli konferansimn igtimai hakkmda konferansa Pransa, ingiltere. italya Mkiimetleri tarafmdan Ttirkiye Biiyuk Millet Meclisi htiktimetine resmon yapilan davet lizerine konferansm
:

34

I.

Z A

N
I,

A N
d,a

35

acilma tarihi 13 kasim olarak kati

cihetle

.surette kararla?tigi

Lozana muvasalai;

ecien Tiirk

murahhas

heyeti-

TIN KOLU VE K1LICIDIR... Sonra

neler oldu, he-

nin mu^iterekon takarriir <;don yukaricla yazili tarihte mijzakerata giri^mege hazir oldugunu zati asilanelerine
tebligile kesbi .scref eylerim. Sulhlin tehiri Tlirk milleti

fcdakarliklan ve zahmetleri uzataciak ve bertaraf edilmcsi munhasiran bizim iyj. niyetimize bagli olmiyan beklenmedik neticeler

igin buyuklugii t.akdir edilemiycocek

pimiz biliyoruz, degil mi? Konfcransa., bir tarafta Tiirkiye, diger tarafta Ingiltere, I'ransa, italya, Japonya, Yunanistan, Rom'anya ve Sn-p-Hirvat-Sloven hukumctlcri ifjtirak etti. Rusya,
Tijrkiyenin israri iizerine Bogazlara miiteailik meselelerin muzakeresine davet cdilmisti. Amerika,

Lozan kon-

doguracak bir mahiyette oldugimu benimle biiiikte

Bu cihetle cihan sulhunun menfaati namuia konferansin gabuk toplanmaSI

zati asilaneleri de ta.kdir cdecektir. icin besledigim

bulundurmustu. Bulgarisferansnida .sadec;e rnu^iahit tan, kendisinin Egc denizinde bir mahreci bulunmasi meselesi konu?uldug-u zaman konferansa i^tirak etmi^ti.

lerine tetalige

en hararei;li temonnileri zati asilaneve yuksek saygilanmni teniinine musaraat

eylerim.

Bu nota ile tnonii Lozandaki ilk gafun yapmis oluyordu. Zira vaktinden evvel konferans mahalline gelmekle kalmiyor
birde, bir

an evvel miizakerelerin hata-

Murahhaslar tnonu Dr. Riza Nur, Hasan Bey (Turkiye), Lord (Jiirzou, Sir Horas Rumbolt cingiltere). M. Barrer, M. Bompar, General Pelle (Fransa), Marki Garroni, M. Montanya (italya), Baron Hayasi, Baron Ugiyai (Japoziya), M. Veuizelos M. Kaklamanos (Yunatistan), M. Duka, M. Ditunandi, M. Koncesko (Roman:

lamasi igin tehaluk gostererek higbir miistagni tavir

ya),

M.

Ningic,

kmamiyordu.

Stambuliski-

M.

Konferansm tehirinden
kadasi
ile

(Bulgaristan),
bilistifade

M. Yuvanovig (Sirp-Hirvat-Sloven), M. Stangiof, M. Kinstantodorof, M. Morfoi M. giQerin, M. Rokofski, M. Mdevani

inonu birkag

ar-

Parise

gitti.

Ug. giinliik bir ziyaretten

sonra^

Lozana

dondii.

(Rusya), M. Peletzer (Belgika), M. Pereyra (Porcekiz) M. Cayld, M. Gru, Aniiral Bristol (Amerika namma mti^ahit).

Pariste iken Muslini standarl; gazetesi muhabirine HiLAFETi goklere cikaran bir beyanat verdi. Tafsila-

20

Kasim

1.922

Mont Bcnon gazinosunda

Lozan

tmi ikinci cildimizin r.ozan Koiit'eransi ve hilafet bo-

lumunde bulacagniiz bu beyanatta

konfsransi acikU. Aql^ konusmasuim Isvicre Konfederasyon Reisi Mosyo Hab yapti. Yer yuziinden iyi niyetli
kimselere Selam diye doztinii bitirdi.
Giirzon,
21

czdb.nle

...

Siz

ve sizin vasitanizla butiin rnuslumanlai-a .sunu soyliye-

Arkasmdan Lord

yim

ki

biz eskisi gibi serbest bir

ISLAM DEVLETt

nin

btitijnlugune sarsilmaz bir itikad ile bagh kalacagimiz gibi, bunu yalniz soylemekle iktifa etmeyerek ileride bir tehlike ile kar^ilastiguniz vakit bunu kanimizla miida-

onun arkasmdan da inonu fajnustu. Kasun 1.922 Saat 10 da U.^i de Sato Otelinde konferansa devam edildi. Miizakerenin dahili nizamnamesi
goriisiildii.

Konfrarista
edildi.

goriisiilec^ek

faaya hazir bulunuyoruz.

TURK MiLLETi iSLAMIYE-

komisyona taksim
1

Bu

mevzular komisyonlar
:

tic

ayri

Askeri vo arazi komisyonu

Reis Lord Giirzon

36

I,

Z A N

2
roiii

Ekaniyt(;l(n- vo Ecnebilr komisyonu

Reis CJarI,

()

/.

37

- Mali vc ik'dsadi Koinisyon (K(;is iiurer) 22 KlaHiin 1922 Biriiici komisyou tophmdi. Tiirkiye:i

11

Aralik 1922 Ma.liye

tali

komisyonunda tamirat
,

nin AviUpa hudutlan

27
niinai,

L>oruf?uldu.

Kusim

Hi22 iJguiKUi Icomi.syou da, taniirat ve tazc;k;

meselesini gorii!?tiA. azmliklar iQin cesitli 12 Aralik 1922 Lord Gurzon

teklifleri ileri siirdii.

mesclcsi

aluidi.

29 Ka.sim 1922 Adalarda asker luilundurulmayaca-

13

Arahk 1922 Ecnobilere

tatbik edilecek adli usule

tartisildi. Ekalliyetler

imroz ve Bozcaiidanm Turkiyeye verihncsine diger adalann askcrsiz ve mahalli idareyc; sahip olmasina kagina,

dair mii'/.akcreler.. Aralik 1922

Aym

mcsele

rar verildi.

tali

komisyonu toplandi.

GiunrUk ve
30

ticarct u.suUeri koniisyonu toplandi.

Kasim

1922 Iktisadi nK;sclek;r tali

komisyonu

toplandi.
1

(iktisadi usul 15 Aralik 1022 Ikincii tali komi.syon huktimler konoktai nazarindan ecnebileriu tabi olacagi tesbiti, Eiprogrammm galisma

Aralik 1922 Giimruk ve ticaret usulleri komisyo-

mi.syonu), reis sec-imi ve meni miili yurdu mesolosi

tarti^iildi.

nu

toplandilar.
iktisadi meseleler tali
2

komisyonu toplandilar, Aralik 1922 ikinci komisyonda mijzakereler

t,ali

ileri
ba^?-

heysti tarafindan IS Aralik 1922 Frp.nsiz murahho.s mtizakeresi yapildi. .siirulen proje miisvcddesinin

ladi. Kapitiilasyonlar miizsikere konu.su idi.

komisyonunda mut19 Aralik 1922 Ekalliyetler tali Maliye.tali tefiklerin teklifi vc bizim miikabil teklifimiz
komisyonunda lamirat,
seiesi ele ahndi.

Bu meselede uq
si lie,

komi.syona birakildi.

Aym

giin.

tadilat ve

duyunu umumiye meolacagi adli usule

Miilkiyeti .sinaiyyc, cdebiyye ve bediiyyenin himaye-

20 Aralik 1922 Ecnebilerin tabi

Tiirkiyede miittefik
faatleri goriijuldii.

tebalarmm

mal hak ve men-

dair muzakercye dGv:!m. edildi. sirketlerin ta21 Aralik 1922 Ecnebilerin ve ecnebi

4 Aralik 1922 Birinci

lar meselesini goriistii.

komisyon toplandi ve bogazAyrica Giimruk ve riisum hak-

devam bi olacaih raukellefiyct ve muafiyetlere affi Icomisyinunda 22 Arahk 1922 Ekalliyetler tali
edildi.

kmda

gorilsme yapildi.

umumi
tebalarmm mal hak ve menedildi.

gorusiildii.

Tiirkiyede miittefik
faatleri

sirketler mesele23 Aralik 1922 Ecnebiler ve ecnebi

konusuna devam
ctti.

sine

devam

edildi.

6 Aralik 1922

Heyetimiz Adli Kapitiilasyonlarm kal-

dirilmasmda israr

Akvtimm Ekalliyetler tali komi-syonunda Cemiyeti ^ahsiyesi muzakeresi edilroli). ve ekalliyetlcrin ahkami
di.

8 Aralik 1922 Tariki miinakalc ve nakliyat tali ko-

misyonunda miizakereler

basladi.
ri

26

Arahk 1922

UQiintnA tali

komisyon (Tabiiyet

asa-

atika arastinlmasi ) toplandi. tabi 27 Arahk 1922 E<;nebiler ve ecnebi ^lirketlere mxizakeresine deolacagi mukellefiyct vc muafiyetlerin

38

I,

<j>

Z A

N
23

I,

A N

vam

edildi. Tiirkiyede

tabi olacagi muk(!llefiycUer ve

muvakkateu bulutian ecnebilerin bunlann mustemlekelere

All'i

Musul itHeselcsinin muzakeresi konetmistir. Mutteferansm en heyecanh salhasmi te?kil

Ocak

1923

ve himaye altmdaki dovletlere te^mili.

urnumi hak-

kmda hukuk
29

mu.;?avirlerinin raporu ele alindi.

Arahk 1922 Ayni maseleler. Ahkami .jahsiye meselesinin hukuk miifjaviiierine havalesi ve Tiirk ihtirazi
kayitlari
tarti^iildi.

tebaasnim zarar ve ziyani ele ahniyordu. 15 Viyanada basilan 6 yin altm lira tazminat i.stiyorlardi. etmi?milyon altui kar.?iligi kagit parayi da musadere edUdi. kabul degi^tirilmesi lerdl. Sivil ve askeri esirlerin raporunun tevdii ve 24 Ocak 923 Tali komiwyonun ek
fikler
1

mil-

30

Arahk 1922 Bahsi gegen raporun

tasvibi ve Tiirk

tasvibi...

kaydi ihtirazilerinin miizakeresi. Maliye tali komisyonunda duyiniu umumiyenin taksimi meselesi gorii^uldu.
2
3
di.

25

Ocak
26

1923

Misuin
v.s.

vaziyeti, Filistin musevileri,

Me-

dine hazineleri

Ocak
Ocak

1922 Tiirkiyenin bazi beynelmilel

mukaveesir-

Ocak Ocak

92;^

Af

l;i

192,'J

Al'fr

Umumi muzakere edildi. Umumi muzakeresine devam

tebasmdan her

lelere itiraki
edil-

kabul
'-923

edildi.

27

Sivil

menkuflarm

iadesi ve

harp

lerinin mubadelesi goriisuldii.

4

Ocak

1923 Miittefikler

birinin Tiir-

kiyede ikti3abinni tanmmasi istendi.

emanetLord Giirzon, Mekkcden alman mukaddes

ilerin geri verilmesini istedi. Inonii

Maliye
sele.si

tali

komisyonunda

tamirat, ve tazminat

me-

Ocak

ve istikrazlan goru^tii. 1923 Kapitulasyonlarm llgasina dair miiza-

kereler.
9

Ermsni

rae.selesi tarh.'jildi.

cak 1923 En aiyade miisaadcyo mazhar millet

1923 Ayni m.e.selaye
1923 ekalliyetlerin
tali

su cevabi verdi (cMuhakka Makullanilma '(kadde.s emanetlerin saklanma ve mekami Hilafetindir. Peygamberimiz efendimizin kabri miiminmiislim ve ^ele.sine gelince bu bahis tamamen islam alemi bunolan hassa gok lere aittir, din islerinde
:

maddesi incelendi.
10
11

arm burada konu^ulmasma dayanamaz.

29

( 1

Ocak Ocak

Ocak

1923 Ekalliyctler tali

komisyonunda ahkatetkiki.

devam

edildi.

liimayesine muteallik

m.eseleler.

Mubadelei ahali

komisyonu toplandi.

Ermeni 30 Ocak 1923 Evvelki mesclcnin devami ve bemurahhaslanmn ^illi yurdu hakkmda Aixiorikan
t-annamesi tarti^ildi. inonii Lord Gurzon'un 31 Ocak 1923
(1)

ni ^ahsiye ve

hukuku

aile

hakkmdaki rapomn

12
esirleri

15

Ocak 1923 Mukellofiyetlerden muafiyet harp ve mevkuilarnun mtibadelesi... Ocak 1923 Amerika murahhas heyetinin beyan-

mukaddes
dine ve mu-

namesi. Evvelki giinlerin miizakcrelcririe devam. Maliye

tali

Lozandan dondUktcn sonra inonii 'ntin bu

ki,

gibi

16 17

komisyonunda duyunu umumiyo meselesi. Ocak 1923 Sivil rnevkufinin iadesi ve mubadelei

;addesata ait

bir mevzularda nasU canhira? bir muhalif ve amansiz

<:iman kesildlgi cd'mlenln malflmudur, Domelc

:en henti'/.

bu

sozleri soyler-

ahali meseleleri goriisiildu.

me.?hur hahamba^i

Hayim

tpiVfn eXendl

tarafmdan efsun-

Ocak 1923 Ayni meseleye devam

edildi.

mmamiijU.

40

I.

Z A

N
is(

z A

41

emanetler hakkmdaki projcsi i?in 8 G:imluk miihlet

tedi. Ecnebilerin tabi. olac-afti usul komisyonu ve iktisadi ve mall meseleler komi.syonlariyla mii^terek celse. Arazi

halkim ezdiren ingilizler degildi. Kabul etmek lazun gebize lirdi ki, Milli Mucadelcde Yunanlilann f?ahsmda bu kar!;!i birazda ingilizler magltip olniu-^tu. Pakat Inonii
vakialarm yaratacagi
p.sikolojiyi higbir

ve askeri meseleler komlsji'onu da katildi.

1

zaman

iktisap

Subat 1923

Bo,^^a/.lar

moselesi i^orii^uldu.

Subat 1923 Miizakerelcr inkitaa ugradi.

edememi maga muvaifak

bir oliam

ve konferansii bciyle bir atmosfer kazandirolnianu^tir.

Ustelik Tiirk

Milletinin

KOKl'iaiANS NKDEN DAfilLDI?

Hakikatte ortada konferansm dagilmasini icabettirecek higbir ciddi sebep yoktu. Pakat miizakerelerin ba^indan beri Qe.jitli tehdit ve bloflerle mcselelere isvedigi
istikameti

kalim sava^iyla Anadolunuu tasma topragma yazdiS'i Tiirk tstiklal destanmm Lord Giirzon tarafmdan tasvip ve teyidini temin etmek igin bo^una cu-pnrdurdu. Hakikatte Tiirk isliklalinin biitLin diinya muvacehesinde cereyan eden zaferlerimizden sonra Lord Giirzon veya herhangi bir baskasi tarafmdan teyidine
iii-

vcrmek

istej-on ingiliz mvin.ihha.s hcyeti reisi

zum

Lord Giirzon devam edeaelcn tehdit ve taktiklerine bir yenlsini Have edei-ek aniden Lo/an'i terket'd. Istinad etsebepler t>ayo;L sun'i ve mluakercleri kcsmeyi. icabettirmeyeeek olgiide idi. Lord Giirzon aym zanianda Hin distan imparatoru unvarnm tasiyan tngiliz kiralmi Hindistanda naip sifatiyla temsil etmis ve c;esitli ^ark memtigi

ve ihtiyac yoktu. Ciiukii Tiirk istiklali fiiii bir vakia olarak tebelliir ctnristi, inonii o kadar Tiirk istiklalinden bahsetti ki, bunu sonuna kadar istismar etmis ve
bizi sn-f sekli bir istiklal ile yov.inmege

naecbur bn-akmis

olan Lord Giirzon bile nihayet isyan ederek. Tiirk hakimiyetine kimsenin dokunmak istcmcdigini bu kadar endisenin yersiz oldugunu bildirmek mecburiyetinde

leketlerinde vazife

gormus
ile

kurl; bir diplomatti. Kendisi-

ne

biitiin

Bati diplomasi mahiillerindo sark meselele-

rinin miitehassisi

nazan

bakiliyordu.

Bu

yiixden kon-

feransm basmdan beri gayet

mti1:.ehakkim ve

magrur

bir tavn' takmmisti. Karsisuidaki Tiirk heyetinin bas-|

muahedcuin. tasdiki dolayisiyle tnParlamentosunda bu meselo tekrar bahis konusu uLoKunda^Tiirkiyc^, hakimiyeti hususunda l^ek olunca ziyade hassas goriiniiyordu. Esasen biz de Tiirk hakimiyetine tecaviiz kastmde degildik. demistir.
kalmistir. EilaliurK
giliz
:

kani da bu magrur ve dessas diplomatm hilelerini onleyemiyordu. Zira inonii ilk dcfa boyle seckin bir diplomatlar heyeti kari.smda vazife goiiiyordu. Bize ikiyiis^ elli bin vatan evladina mal olan :;;anli Canakkale zafe rinin bilegini buktugii diisman sanki Lord Gijr zon'un temsil ettigl ingilizlcr degiidi. Ve sanki 15 Mayi,< 1919 da Giritli mace.ra(;i Eleftorjos Vonizelosun asker lerini izmire c-ikartan ve Anadoluda saymakla bitmej cinayet, yangin ve zuliimler ika ederek masum Tiirl

Lord Giirzon Inoniinun boylc bir istiklal piskozu iginde bulundugunu kesfettikten sonra asil kendisince onemli olan meselclcrdcn ziyade kasden kapitiilas^onlar ve ekalliyetlerle ilgili meseleler lizprinde

durmus ve

bu meselelerdc Tiirk

talepl(!rine -bir.\bir miiskiilat cikar-

diktan sonra- yaklasara.k artik Tiirkiye istedigini almi?tir diye Musul, Bati Trakya, gibi asil onemli meseleler de muzakereleri kondi menifaati istikametinde yiiriitmeve sini bilmji^tir. Ekalliyetler meselesinde gayn Turk

,i-!ai!j^ii^iL::r:,iv_^'!'u;ji.3Mas^

42

I.,

(>

Z A N

I,

A N

43

gayri islam ekalliyetler yamnda birde Miisluman ekalliyetler dfwasi ortaya gikarniuya te^icbbus etml? fakat ikinci murahhasimiz IJr. Ri/-a Nur'uu tarih ve realite
lere

dayanan

!?aha.iie

mudafaasiyla bundan sarfinazar

( 1
)

de buna bcnzer tehditlcro bol bol bajvurmu^tur. ( 1 Londra konfcransmm inkitaa ugramasi sebeplerini Lozan muzakerclerinde Turkiye Biiyiik Millet Meclisine riyaset eden General Ali Puat Cebesoy ?oyle anlatmaktadir

etmeye mecbur

olmu.;?l,ur.

Aym

5;ekilde

inasuni Tiirk

halkma

kar;^i

en zayif

etmi.> ve ihaiietinin cezasini gorerek dagilip pargalaniui^i olan ermenilere Turkiyeden tair arazi vermek iQin bir hayli Qirpmmi^itir. Tabii, Turk heyeti-

zamaninda ihanet

nin boyle bir meseleyi kabul ctmcsine imkan yoktu. Gergekten bunu o da biliyordu. I'akat bu meselede ben si-

Lozan sulh koni'eransinm ilk safhasmda inkitaa ugramasi sebeplerini ^oyle miitalaa etmi^tim..: Ingiltere ile Pransa ve ttalya arasmda cihan siyaseti bakimindan Osmanli imparatorlugu enkazi Uzerinde yeni ve hususunda devletinin kurulmasi bir Tiirk niufitakil

...

uydum, lalan niesekode de siz benim reyime uyun demek igin vesileler ihda cdiyordu. Ayni ?ekilde tarihe kan.^tignii kabul ettigi Osmanli Devletinin Birinci Cihan Harbinden, harptazminati borcu bulunzin reyinize

hakiki bir ihtilaf mevcuttu. ingiltere, bir Tiirk devletinin kui-ulmasini istemiyordu. Digcr iki devlet ise, Yakin
.Sark siyasetinin istikran bakiinindan
tar gorunuyorlardi. Ilatta
(1)

bu kurulu^a tarafPransa, bu fikri Ankara iti ..s?imcli.

Isme;;

Ekalliyetler

meselesinde.
15e:i

Pasa

Hazretleri-

dug-unu
si

ileri

mevtanm

suruyor ve mirasini bize vermedigi bir siyaborcunu bize yuklemoye galifjiyordu. Kapi-

ne hitabcv-inek bu
iyl
nif..=ielede,

Isicrini.

bugUn vahiin
ir.csficlorde

sozler soylediir.. Zira gerek

serak digo.

ba;:i

Turklsr

ijizitn

vaziye;lmi3i
bir ga-

tulasyonlar meselesinde dc tarilie karismi bir devletin verdigi imtiyazlardan bizi mes\.il tutmaya ve o devletin
iradesi ile bizi

aiilamiyorlai
varn-.aktir.

Bi;din ye.hw. bir inaksatlur.iz vardir:

Bu da

ycyo

Bu

gayeyc vasil oli;mk igin oniiir.uze Cikar. butiin

-.stiyoruz.

baglamaya

te^ebbiis

etmek

gibi

hukuk

ir.likulleri

yikmak

Lakir.

Turklcr yenl m&mler gikanyor-

mantigma uymayan

garib iddialar ilcri siiruyordu. Bti-

tUn bu taktikler inonuyti bunaltmak ve asil miihim meselelerde dize getirmek igin ihtiyar oluriuyordu. Bir de buna 5e.5itli tehditlcri eklerseniz honiiz pek tecrubesiz olup Avi-upa siyasi ahvaliiie vukuf kesbedememi olan inonuntin ncdcii Lo/.anda biiytik bir hezimete ugradigi kolayca anlasihr.

Avrupaxun ve bizim balar. Bu Usui sonuna kadar devaiii edemez. her 5eyden zimonfaatleriyle ka ilerimiz vardu-. Ekalliyetler. diinya
yadc alakalidir. Bu Uoiironui.suj
alacag! hal
.?ekli

giili^inalanr-.i

ekalliyetler meselesinin

!,'o:;tnreccktir.

Flijor

Turklcr tnakul olmayan hareket-

zani

Turkler Lolerde buUuiur vo konferans bu yu/.dou kcsintiyc ugrar ve tek se.s edecek niudafaa dunyada onlarm dava.suu
terkederler.<;e,

iitilmcz!))

Bir defasmda harakei, ctmek iizerinde olan treni on dakika tehir ettirerck tekliflcri kabul edilmedigi takdirde derhal Londraya donecegini soylemi^ ve her mesele(1)

Bogazlar tnesele.slndo

...

Artik obRdiyyen

bu

niosoloyi

muKalcere edemeyiz. Huktime-

mtttimize sorduk, mUtehas-sislarirmzla gorU.'jtuk, yapabilecegimiz son

rzakereleri yaptik.

Lozan konfcransi baziUan tukim

1922

cilt

sahife 583 (20 Ka-

rtigemez.

Bunu

son tcklifimizi size verdik, onumiizdeki proje deya kabul ya roddoderslniz. Yannki toplanti Bogazlar

En

nunuewel

Qanjamba

celsesl).

.meselesinin son toplantisi olacaktir!i

7,

A N

45

44

J,

/,

hig bir tazminat eldo edemicmi!?, Ingilizlere Avusturya bankasnidaki bc^i milyon altni ilo harpten evvel ismarlam.i!4

lafnamesi

ilc teyit etmi,^

bulunuyordu. Fakut, Turk muI

oldxigu harp gemilerinin

bcdellerini kaptirmi?,

zafferiyetinden sonra, siyasi hedci"ine vasil olainiyaca-

gmi aiiliyan ingiltere, evvelce de i5!aret ettigim glbi hedefe ba.5ka yoUardan varma.k istemi^ti. Ka.pitiilasyonIar,.
mail ve iktisadi mcscieler igorsinde istikialimize mani olacak hiikumleri bize turlu desiseleiie kabul ettirmek.
Qaresine ba? vurmu^itu.
ingiltere,

sair iktisadi mali meselnlerle zayif du.smiis bir Tiirkiyenin viicude gelmcsiridcn baf?ka bir .?ey olamazdi.

Butun tcoriibo vo vasitalara malik olan Lord Gixr.zon'un kar^ismda bizim no lecmbe ve ne de vasitalanmis kafi
rifetli

degildi. ^u halde, evvel emirde siyasetin mayollarnia sapmadan, hususi muhaberelere girisiltifat

Yiuiaiiistani

Titrkiyeye karjji vikaye

.meden, basba.sa gelmcge

ve

etmeden

milli

davami-

bulundunnak igin ona Garbi Trakyayi temin etmisti. Ego denizinde Yuiianlilann zaafini telafi etuiek ve Yakm Sark duruinium kan^stirmak
edcu-ek kuvvetli

muharaza

zm

her kismi iizerinde hazu'ladigimiz prensiplerin miic-ei'gevesi

dafaasi

iginde

konferansm umumi

toplantila-

rmda

makscadiyle de on
U. Petrol
zin, iran'in,

iki

adayi italyanlara pe^ikcs gekmiseldc tiiiniak,

yapila.n hirizler ve tazyikler ile haksiz teklifieri bas murahha^snrnz derhal kan^ilamali, muhataplanmn

kaynaklanm
islam

3ark vilayetlerimikilir,
ii.'in

bii'li,c;iniu

ve f?ark nieinleketlerinin noktasi olan

ve cihan umumi efkarmm anliyacagi bir lisan ile cevap vermeli idiler. Bu suretle kendimiz yilmadan, muhataplaramizi yildinnaga ve aleyhimize gevirmek
istediklerl

askKri vo idari

bakimdau

kapisi ve

Musiiiu Turkiyeniii elindcii alniak

yapjni5;ti.

no niumkQn.S8

tarafsizlara

onlardan evvel

hakikati bildiimege

ve

planlarnii

bozmaga

galimaliydik.

Yakni ^ark sullauno ariiha'inda eisasli ihlilaflar oimasma ragmen Ingilterenin kapitulasyonlann, mail ve iktisadi nieselolerin Fransa ve Italyaya temln efcigi menfaatlcr bakimnidan onlaria beraber ve Turk sulhunde miisterek bir cephe te.skiUnt' g.ali^mis ve kismen.
de muvaffak olmustu. ins'iltercnjn Musul meseiesini mi? Biitun tavizleri reddederek mi, yoksa sulh niuahedesinin haricinde ba.<>ka bir zamana
bir taviz vererek

Halbuki murahhaslanmiz, milli davamizi mtidafaa etmek hususunda iktidar ve kabiliyet sahibi olmalanna ragmen beynelmilel koiiferanslarda ne konusmaga ahrm ve no de oralarda konu^ulacak lisana hakim ^ahsiyetlerdi. Bu evsafta murahhaslar gonderemedigimiz igin onlar da ekseriyetle kolayligi ve talluku cihetiyle
filan ba.9 mtn-ahhas ve min-ahlias ile miilakati ve nota
teatisini
lerdi.

yukanda izah

ettigimiz

metoda

tercih etmi-

birakarak mi halledec;ei o giin igin henuz

gildir.

malum

de-

Bes yd siiren gotin bir miicadeledeu sonra Turk muzaffer olunoa, Lord Curzon'un Lozanda elde etntege calistigi gayenin, Musul vilaycti 'elinden ahnm;, Bogazlann agilmasma mukabil iie munferiden ve ne de miigtemian teminat alamami^ ve Yunanlilardan^
milleti

Hususi temaslara gcgmedcn evvel, aleni miidafaaianmiz ve seyyanen harcketlerimizle muhataplarimizi

hem

bir dereceye

kadar yola getirmek ve

hem

"'davanuzm yilmaz

mudafileri oldugumuzu

de mill! gostermek

MMi

46

I.

Z A

L O Z A N

4T

murahhaslanmiz, alcsine olaruk en musicagma cevap verememi^, ertesi toplantihirda ya/ili v(; muhtasar cevaplar g-etirmis olmakla muhat,apla.n!j.a /aman kazandirmi^;, on-

lazimdi. Pakat

him

tarizler kar^isinda sicagi

;;i!^-

lara aleyhimizde her novi oyuriu oyiiiimak firsatini vermisti. Eu yiizden Musul vilayetinin ^jimalinde Suri-

sfiiS

ve

,ye

hududu uzerinde hihimii^e bazi arazinin almmasi ve hududun lahimize tashihi ve Musul petrollerinden miihim hisseler ahnalc nuiiiikihi iken sonradan
bu imkan-

kaybolmustu. ingilizlor, gaspettikleri harp gemilerimize mukabil borQlan la.hakkuk ederse, borglanna mukabil insaat Ievaz:ma1;i, dcniiryollan rnalzemosi ve lo-

lar

komotifler gibi vc^sait vel-ebilecckleri vadinde muslar, fakat sonra vaadelerini yerine
dir.

bulun-

getmnemisler-

Avrupa islerine karisjma.maga. karar \-ermis olaii Birlesik Amerika, Avrupalilarui bizimUj anla$masi tahakkuk etmeden ayri bir do.st.luk vc iicaret muahedesi
yapmagi miimkun gdrmuyordu. Bu yoldaki gayretlerimizden bir scmere ahuam,a.nu.>ti. llele Musul petrollarinin Amerikahlar tarafmdan iijletilmesini tercih edecegimlz

'W
ingiliz isi'alinc kapilar.vk
diji
,
i

Anadohiyu

islilaja kalkisan fakat yeI-o-

hakkmdaki

bazi te^ebbiislerimiz, Ingilizleri

hem

tokatla

iiijiacliiii

he/.imc'.i;

Lord Oiir/onun yardimiyle

fazla teyakku7a pekmis vc

hem

mak

de aleyhimizde oynagenis-

zan Sulh KonfcriiHsmcla

Iclafi iiiikAmiu Iiiihin

Yunan

Ha.'jvekili

istedikleri

oyunlann meydanmi daha cok

ba.?

lOLKI'TKVliYOS

VKMZKI.OS

letmi5;ti.

murahhasi Vonizolos Ise, beynelmilel konferanslarda pi,smis ve lisana hakim bir zatti. Her firsattan faydalanmasini ve haksiz olan davasmi yerinde ve zamaninda iyi bir avukat gibi miidafaa etmesini bihni^ti. Daha ileriye giderek Musul meselesmm tarafimizdan bir aslceri miidahale ile halledil-

Magiup Yunanistanm

nan ordulanmizin mtihim

zuiamagi da ihmal

bir

kismuu cenuba

nakletti-

rerek Sarki Trakyayi ycuiidpu kurlaracak bir zemin haetmemi.^;);!.

Garbi Trakyanm Yuna-

nistana ilhakini temin maksadiyle Ingiltere, Yugoslavya, Romanya ve hatta Bulgaristani ikna ve tatmin ederek Balkanlann cenubuna yeni bir devletin girmemesi.
tezini

mesme

gah^smi^ti.

Bu

sayedo Bogazlar kar^ismda bulu-

savunmustu. Egcr bu devlet Tiirkiye olursa, ke-

lil

48

I,

/;

A N
I.

O Z A N

i>if

Tlirk vo Miisluman ckalliyctine malik olan

diihili

Balkan
siir-

Celal

Bayar arasmda goru^

devletlerinin

va/ayotlerinin
kar.^i

^ii^t^al

kom^ulari
ileri

Rusya ve Macaristaiia
durniu5>tu. Balkanlarin

duyunu umumiyeden
la

/.ayxJ'liyacsagini

odenmesine

ayrilig:i vardi. Celal Bayar bize yiikletilen kismui altin paraymuhalif kaliyordu.

bu

tftsaotiiidii

neticcsinde ekseri-

yeti Tiirk ve Musluma.ii olan

siif bii'

referanduiTi bile

Garbi Trakyada matteesyapilmadiin Yunanistana ilhak

Murahhas heyetimiz
m'iittefiklerce bir

kapitiilasyonlar

meselesinde

yikmaza sokulmu^tu. Esasen bu meledevleti tarihe kan^mi^jtir diye kesip at-

yi artik

Osmanli

edilniL^ti.

mak

imjlfanini

Lozan Konl'eransi, ilcride dc isarct cdeceg'lm gibi Ocak ve ^ubat aylarinda. bir c-ikmaza girmi^ti. Giirzon'un konferansm ba.^mdan it.ibaren kullandigi yildirma taktigi bu neticeyi dogiii'mu>>tu. ( 1

bulamadilar. Kar.jilarinda

gergekten

onemi haiz birgok mcsele vardi. Yunan ^aki surulerinin Anadoluda yaptiklari zuliim ve i.5kcncelerin hesabi goriilemiyor ve tazminat ve tamirat bedeli almamiyordu.

Musul

mfeselesi bizim igin hayati bir

yi 25 gege

Ocak 1923 tarihinde komi.syonlar miisterek bir toplanti yaptilar. Lord Giirzon, Murki Garroni ve Bombar reisliklerini dei-uhto ettikleri komisyonlann son tek23
liflerini bir
ler.

ehemmiyeti haizdi.

Boriva otelinde bir toplanti daha yapildi. Musul sinirlari ^2 ay iginde iki tarafca halledilemezse
selesinin 6
A/lilletler

ubat 1923 saat 17

iiltimatom havasi iginde Inonu'ye bildirdiek-

Cemiyetiiie arzi, borglar nie-

Ve kendisine hazirlanan sulh muahedenamesiyle

ayda yenidcn tetkiki teklif ediidi. Kapitiiiasyonlar inevzuunda da Monianyanm (Italya) formijlii-

lerinin imzalanmaniasi halindc 4 Subatta Lozani terke-

nu kabul
ne karar

yakla^ildi I'akat
veriniLj

Lord Giirzon

bir sinir harbi-

deceklerini bildirdiler. Pransiz ve italyan delegeleri de

bu tehdide
luk

istirak ettiler.
istedi.

yapmak

inonii muzakerelerin bu

Japon muraliliasi arabulucuanma kadar

taktikleri

Lord Giirzon ve etrafmdakilerin

nalnusti.

altmda bu-

Bu

sirada Tiirldycde, Mustafa

Misaktan bazi muahedeyi imzalayip sulhu tcmin etmeye taraftar gorundilgu halde basvekil Rauf Orbay meclisin umumi his>siyatina terciiman olarak higbir fedakarliga yanamamak fikrinde idi. Esasen murahhas heyetimizde de 5esitli fikir

Kemal Milli fedakarhklar yapmak bahasma da olsa

oldugu igin higbir anla^ma mlimkiin olmadi. Ve ayni giin saat 19,15 do Lord Gtirzonun treni Lozandan hareket etti. Bu surctlc 86 gtin surmu^ olan konferans higbir notice alinamadan dagilmis oldu. Murahhaslar memleketlerine donmeye ba^^ladilar. Bundan sonra Turk heyetinin Tiirkiyeye avdetiyle Mecliste Lo-

zan mevzuunda
te bulacaksiniz.

g6i-ii.;?meler

basladi bunlari
bir

ilgili

bahis-

Lord Giirzon gidersem

mem

daha don-

dedigi halde konferansi yeniden toplantiya davet edenlerden biri de yine kendisi oldu.
8

ayriliklari vardir. Bir (jok meselelerde Dr. Ri-

Mart 1923 Alakali Mart 1923

za Nur Inonuniin tavizkar politikasini tasvip etmiyordu. Bundan baska murahhas Hasan Saka lie mii-^avir
(1)

devletlere

Ankaraca uzun

bir'

nota gonderildi.
28
Cevatai nota alindi.

General

A!i

Fuat Cebu.soy'uu Siyasi Hatiralan istanbul, 1957

23 Nisan 1923 Ikinci Lozan konferansi agildi.

In-

r50
I,

/.

A N
28

J-

A N

51

Lord Giiraon degil, Sir Horas Rumbolt. temsil ediyordu. Pransayi General Pello, Italyayj Montanya temsil ediyorlardi. 24 Nisan 1923 Ba-zi nieselelerde karara varildi. Merle, Suriye ve Irak hududu. Ikinci encumen toplantisi. Duyunu umumiyo, demir yollan v.s. 25 Nisan 1923 Uguncli komisyon toplantisi. Meis
giltereyi artik

Mayis 923 Tamirat tazminat meselesi... 31 Mayis 1923 Muahedename projesinin tetkiki... 4 Haziran 1923 Ayiu meseleye devam edildi. 26 Haziran 1923 Ayni meseleye devam edildi.
1

Temmuz

1923

Muahedename

projesinin miinaka-

5asi yapildi.

12

adasi

mevzuu

g-6ru.>iildii.

Temmuz 1923 Ayni meseleye devam edildi. 17-18 Temmuz 1923 Ayni meseleye devam edildi.

26 Nisan 1923
yapildi.

Muahedename

projesinin munaka!?asi

A
simn

Bans

hali kesim olarak yerlc^ecektir.

Yunan

V''

tekrar degi^ecektir.

Meis adasini alma teklifiinireddedildi v.s. 27 Nisan 1923 Kapitulasyonlar, mezarliklar meselealmdi.
^r.
i

fli^

leri ele

28 Nisan 1923

Muahedename

proje.si

miinaka^asma.

devam
1

edildi.

Mayis 1923 Muhaceret, ikamet,

iktisadi ve

hukuki

meseleler goriiUldu.
2

Mayis 1923 ikinci encumende duyunu umumiye. Mavis 1923 Ecnebilere latbik edilecek usule dair
incelendi.
I^ozan IHuiiheclenamcsinin imza diUiigi tfniversite binasi

meselesi gdriisiildu.
3

mukavelename
,

Mayis 1923 Kuponlar meselesi... 8 Mayis 1923 Turkiye hududu... 10 Mayis 1923 Ticari mukavele...
11

.
24

(Palais

(Ic

Rumine)

Mayis 1923 109 maddc

gorufpiildti...

16

Mayis 1923 Muahedename projesinin munaka^a-

Temmuz 1923 Muahede imlzalandi. Tiirk hiikiimeti adma inonii, Dr. Ri/.a Nur ve Hasan Saka, itilaf, devletleri adma da !?u :^cvut imza koydular Horace Rumbolt, Uelle

si yapildi.

Garroni, Xlgiyai, Montanya, Venizelos, Kak-

19

26

Mayis 1923 Evvelki mUzakereys devam Mayis 1923 Yine muahcde layihasimn, miinaka-edildi.

iamanos, Diamandi Kongesko.

Ltozan

Muahedenamosi

devletlerin tasdiki dolayisiygirdi. ^irndi

asina

devam

edildi.

le 16 Agxistos, 1924'te

meriyete

varilan neti-

52

L O Z A N
I.

O Z A

JN

53

ceye bir goz atarsak kayiplanmifii

liriz
i
:

^loylece siralayabi-

muclahil edilememi? ve aiiedenin mevkii meriyete konulmasindan itibaren 9 aylik bir mliddct /arfnidu sulhen halledilmesi, bu mumkiin olmadigi takdirde de Cemiyeti

MDSlJi.,, hudutiannuza

Akvama

bas vurulte-

masi kabuJ
hadiseleri

edilmisli.

Bu mcvf-uda

bilahare cereyan eden

iktifa edeliin.

ilgili

bahsinde verecegiz. Lozanda Musulun

min edilememis oldu^unu soylemekle

2

BA'i'I 'c'iiAKYA

Niifusunun ekseriyeti Turk olan

Bail Trakyada bir plobisit yapilmasi kabul ettirelememi^ ve burada ya^iyari yiizbinlerce Tiirk Balkan ve iVEiili MiA-

cadele Muiiarebeieriiidt!

b.ubarliklanana sahit oldugumuz Yunanlilara teslim edilmi^ilerdir. Yunanistanda harpten sonra harp mesuUeri igin kurulan mah!-.',;

j'kuiK;

keme ve Venizelosi.in sukuiundaia sonra nesredilen mi Yunan vcsikalan Yuuanlilann Bati Trakyayi
den Qikarmi?
oki.rak sulh ma.sasina

res-

goz-

oturtuklanni agik-

ga isbat ettigi haldo bu ineseledc dc Lozanda muvaffak oiunamamijtn'.

KIBillS Lozana kadar durumu muallak olan ve bahsinde belirttigimiz tizere hakimiyetimizin ora-. da devam etmekte oldugu Tngiliz devlet adamlannca teyid edildigi halde Kibnsi da kat'i olarak Lozanda ter3
:

ilgili

kettik.

iQin fevkalade stratejik kaptirmak gibi italyanlara onemi -olan oniki adayi da

ONiKi ADA

Turkiyc

bir gaflet gosterilmistir.

5

DtCEIl ADAI.AIH
6

Meis adasina kadar diger

etmi;?tir.

irili

ufakh adayi da Yunanhlara pe^ke^ gekmek

maglubiyetlerin bir dlgfi'ini teskil

gaflet ve

Tarih boyunca entrika ocagi halinde faaliyct gostemii^ ve Nutukta mevcut vesikalar:

PATlltKIIANK

54

AN
incisi SelJmiye

I,

Z A

N
golgiesini

5S

la

dahi hiyaneti sabit olmu,? tauliman Patrjkhanenin de

Camiinin minarelerinin

Yunan

hudutlarimi/. di^ma tardi tahakkuk ettirilemeini^tir.

topragina

diJ5>iirecek

kadar Edirneye yakin

bir

hudut ka-

BoKazlar bile but^unkii statuye ancak 1936 Nontro mjukavelenainesi ilo tabi kilmabilmi^
7

iiOGAZLAR

bul edilmli^tir.

Bu maddelero daha

ilavesi

mumkiin

birgok ikinci

Lozanda bu da
8

terniri edilemcmi(?tir.

Aiitakya ve Halebin Tiirklii&u sabit ve sebcplerlc! sair de niifus. cografya ve nnntika da Tiirk humuhakkaktir. Pakat Lozanda bu
ve U/ilA']i'
:

derecede kayiplanniiz da hesaba katildigi takdirde Lo-

ANTAKYA

zanin bir zafer mi yoksa misli mi oldugu kolayna anla^iilir, Ne

gdriilmenii bir hezimet

yaziktir ki, tarih boyun-

dutlari
d

dismda

birakilmi^tir.

ca harp meydanlannda kazandigimz zalerleri ekseriya

sulh masa.smda kaybetmi.^i/.dir. Pakat
liicbir

YABANCl

KiilvTUKK

IMTIYAZ

kulture alabildigine initiyaz bahsjeclihni^; bert Kolej gibi bir mues.sosenin Tiirkiyede iiniversite seviyesine Qikartilmasi ^ieklinde bir misal ortaya gikini?

Yabanci ve bugim Ro:

sulh

ma-

sasmdan arkaimzda
zani ilzerinde

muzal'l'er ordular bulundugxi

halde

bu kadar zararla kalktigmnz gorulmeniistir, Bugun Lo-

munaka^a kabul edilmez

bir

muvaffakiyet

bulunmaktadir.
10

vesikasi halinde takdim edenler Misaki Millinin

muhdeefka-

j-:KAr.LiYi:'ri.i';KK

^J'JUlicx
liit.'bir

iMxiYAZ

vasmi uunutmu^ goriinmektedirler. Halbuki Tiirk

Ekalliyeclere Fatili devrindenberi

/.uiuan veriluae-

mis

oleiide aeni^ bir irntiyaz verilniis ve bugiin yesi'cli tezahtirlerini gorduglUnuio durumlar ihdas edilmi^tir.
11

umumiyesi Kibris

gibi aktualite

kazanan meseleleler
bir suur uyanikli5=iindiye

dolayisiyla gitgide
jektif olarak olc
ligi

yakm

tarihin hata ve sevaplarmi ob-

KAi'iTiiLASYOXLAll
:

KlJ8l]iii: vc

BAZi IM-

almak istikametinde

O.smanh dcvletinin bazi ecnebi verdigi sirketlere imtiyazlar hakkuida ya bu imtiyazlan devam ettirmek veya onlara muadil ba^Jka bir imtiyaz vermek
hibrcnin tayin vc tcnsib edecegi bir tazminat odemek seklinde bir karara baglaninistir.

TiYAZLAK

gostermektedir.

Bu da Lozanni

kadar de-

vam eden

resmi telkin ve tesirlerin di^mda degerlendi-

rilmesini netioelendireccktir. Esa,sen

konferansm

son

veya bir
12

elili

devresinde inonti bliyiik bir ruh buhrani iginde bulunu-

_ TAMillAT

TAZMINAT

Yunan ordusunun

yor ve higbir

esasli neticc elde

edememis olmanm sikm-

halinde Anadoluda yakij) yiktigi ocaklar koyler, sehirler ve teciaviiz etiigi rnasum Turk Qocuk ve kadmlannm hesabi gorulenieniif? vc bir kurusjluk tami-

azgm

siiruler

tismi gekiyordu. Arudan sender gegince artik o giinleri

unutmu? goziikiiyor. Halbuki muahedeyi imzalamadan geri donmeyi dahi diiijuninlustu. Mustafa Kemalin
ile ilgili

rat ve tazminat bedeli aliiiaf?abi.stir.

Kdirneyc giden trenin Yunan topragindan gegmesi gibi bir garabet ihdas ediimi? ve vaktiyle Mkumet merkozimiz olan Edirnenin
13
:

_ TRAKYA UUPUIRJ

bilahare giri^eccSi inkilap hareketleri

tasavvur

ve hissiyati
fooyle bir

sebebiyle kendisin tutmasi

bugim ortada
temin etmis-

muahedenin mevcut olmasmi

J,

/.

A N

5T

56

I,

Z A N

Meclisi Mebusanm da tir(l) Aynca birinci Gayot de^ eddodece.1 muhalclcl...

bu muahe-

lerinde

v.v,oc.

bPvc-iiniii

psash talimat kayitlanndan.

-^^

*'i^'""''^'^^^ ba^ka, olarak butun

^'"^.^"^^^Z^l.
idaiesm ^\'^^?'

Ankaradan ''
^,^,, i^i^

idaresi ar-

en fayda-

^^^ ^_
.mkan
rag-

h
ni

bir surettc

etmi^ p'urup adiyla tesekkul tasdiki -odilmelc^uretiyle bu muahodenin

bulunan muhalefet ekibi

murahhas

^^^ji,_

dedikten sontercih
:..,.psinden

ra,mcn birQok kimse muadahiline sc.kulmu^tu. Buna,

aZ

ra,

cdiyoidu su ciimleyi ihtiva

'-^^'^^^^'Z^T^^L^et.e ...
.

sokulmu.^tu. Buna hedenin tasdiki imkan daiuline bir suretle tenkid men birgok kimse muahedeyi esasU
etmisti

tarki yoktm-.

Bm,

'"''^V

haanda mttU,maa,y..y.^.

3* J^ ^.^nL devam f ^u>^^,^^^^^

'

-^^j

Bu

tur Rauf Bey

bebiledir.

ile Incinlinun muahedesi seihtiva eden bu sulh eksik cok kusur ve

dercolunmu^tenkidlerde kismen kitabimii^a arasmm agilmasi boyle bn-

Bu son safhaya

iQinde bulundugia 5?artlan

clmak iizere Inonunun. saaksettiren Rauf Beyni ^u

ait
:

roket

IjuyumiaUmni

lica edenz.

tirlanni birlikte okuyalun lelyrafta ... inonii gektigi

MuM,as.yeH.x,,.annun..a.n.,k^^^^
:

Konferans muzakere-

Ankara, 19/7/1923
kirnsede teredu.l,ruru..u.,n.i alcun. U.g 18 Ten.n:u. 1U23 l.rihU sam:m: nisave muvaffakiyeti en har voktur ihra. cyledlgini.

dtit

vaz'x im^a yatu;:zla tebrik c.mck iQin usulen

olundugmmn i^'arma
.

muntazmz

karde^im.
Ttirkiye BUyiik Millet

Meclisi Beisi

Baijkuinandan

memleket
1923

menfaatlerino '^y^^'^'^^'^

Gazi Mustafa Kemal

Lozan, 20

Temmuz

kararlan, ederek verdigimiz her ?eyden ,,vel ^^^f^^^^^ ^^^^I'^f^" ben/etmesi kararlara dan verilmis

''Z^.len s^r^-

Adet

338

Hazrctlerinc, Gazi Mustafa Kemal Paa

^n M.ca-y..d. muuas. <>'^f^ S" dSul'

istediklennizi itilal Devletlerine

Her dar .amannnda H.zir

azab: tasavvur
et.

sibi yoti.irsin.

Dort be, gundtlr sektigim

butiyetim bir kat daha artmi^tir.

desim, aziz gefim.

adamsin. Saa merBtiyuk l^ler yapzn,, ve yapt.rnns kaxGo.lerinden operim pek sevgih

kabul ettirm.

y 9

Ismet

58

L O Z A N

I,

'/

1^

59

kar^ismda benden f uzla Mustafa Kemal Pa!?a sinirlenmii? ve henien o gun kondisine (,;ek1igi bir telgrat'Ia (?ok asabi bir halde yazmi^ olduguiiu^i telgral'taii dolayi sizi haksiz buldum. dcnii^ti. Mustafa Kemal Pu^a, inurahhas heycti ba^kanunn bu hirgmoa ve yersiz giki.iiUKlau duyduguin teessiir ve infiali pek liakli bulduguiiu ifadi; etmekle beraber, bunu yalniz benim sahsima ait telakki et.m(;memi, verilen kararlarda re'yi oldugunu, keudisinin dc hatta biitun vekil arkada.^lann da, ayni hak.siz tarize ugrann^ olduklarmi, ancak zamanin nezaketi hasebiyle ^simdilik bunu
h.0^

Ciinku daha fazla duiacaic,

DLK.icyiA.i.iv

'''

BU

suretle k.saca

kronolojisini takip

mlinakasasuia Pdilen esaslarm

edi^ J^ul girmedigimiz Lozaa.n

Vekilenin

fll^^^mL inonu'nun Heyeti

dan

ragmma

ba-

gormemiz gerektigini

sciyledi

Pa^a evvelce talimat iizerine talimat isterken, .>imdi adcta i.?i kimseye sormadan yapmak istiyor. Buna nasil muvafakat cdebi-

Ben

Nasil

ho.;?

gorebiliriz? Ismei,

^Ptakdim ermisri. Bilaharc ilci Heyeti Vckile ^ ,?T.. c. nda Hc>eti Ankauida devrede

bir projeyi Itilaf evvel de kendi yaptigi konfrans aiasuidaki

ile birlikte

^^^^
kararla^ti-

olmaz. Veklller heycti de buna muvafakat edemez. deyince, Mustafa Kc;mal Pa.^a da Evet elbette olmaz dedi. Simdi ona vcrecegimiz son talimati tesbit
liriz?

Bu

^isaktan feragaf. csasen nlmis olan proje dahi c^fhada hada hei sa tasiyordu. Bu suretle Ifade' eden hususlav malum muahede o.Slakarhk yap.lmak suretxyle

2t

taya Qikmustu-.

edelim...

Birbirimize bakarak, biran durduk.

Sonunda

kati

karaiia murahhaslar heycti

kabul ederse imza

et,

baskanma son teklifimizi etmezlensc Inkitai - miizakerele-

Demek Id, yukarda Raul Bcym ^ bugun nnza ,.i ,-..ii nls'U'di bu muahede .ana zamann da ^-"'^ ^lacakti bu du^ f;^}^ scKU -.um.> lanmamis vada bamoaska bu muahedenamesmm ne a rt^dl inonti'nun ve Lozan meydana akna?
bildirdigi oik

haber Lo-

^^

d^kunulmazhk hakk.

olabilecegi

rin kesilmesini, ilanla don gel demcgi miinasip gordijk. Mustafa Kemal Pasa biraz daha du^undukten sonra,

oluyor.

uAvakibi ne olursa olsun, buna $u iki ctimleyi eklcdi bunu silah kuvveti ile halle kudretimiz vardu-. Ordu:

.muz hazn- ve hatta sabu\sizdir. Lozanda verdig'imiz son talimat budur. Fakat bu da otekiler gibi, Kostence'den gocerken Ingilizlor tarafmdan almip okunmu.? oldugundan, 23 Temrnuz 1923 giAnii

Lozanda sulh muahedesi

ingilizler

imzalanmi^itir.
Servis'lerinin ge^itli
(1)

malum

Entellicens

Hatiralan

vc

<;;(jyU'ycui('.rtikUu'i

ilo linuj.-

Oitjay Istanbul ia65

60

I.

Z A

tNONC

VE

LOZAN KONFKKANSI

Mualicdcnumcniii

Diijiiiii!
;iil

incliiindi-

iminthliaslariirnza

im/;il;vr.

Lozan Muahedenamesiiiin
bitlann aslida Pransizc^adir,

orijinaJ metni, tek niis-

ha ve Fransizca olarak Fruxisaya

tevdi olunmu^tur. Zagevril-

sonradan TiirkQeye

mitir. Pransa Cumhuriyeti kcndisine tevdi edilen mu^hedenamenin tasdikli bir suretini ilgiU devletlerin tas-

diklerine ait tasdiknamcler de

Pransada depo

edilmitir.

LOZAN

63

iNONiJ KiMDlil?
her satirnida Lozan ilc birlikte dolayisiyo Milatilnu^; olmaktadir. Boyleyken iieden boyle bir bahse luzuin goruldiigu suruiabilir. Bir kere premip itikitabiri
le

50k biiyiik bir cmemi haiz clan bir taviz verildigi halde kar^iligmda higbir !^ey almamamij^tir. Bu meselenin.
teferruati
ilgili

bahistedir. liirkiye

adalarla stratejik

Bu

baKirx^ndan

Yunan gemberi

igine alinmi(,i, bugiinku. ararol

oynayabilecek olan petrolii haiz Musul aimamami^ ve burada ya^iyan bir milyon Turk cUiha sonra ba.5iiia gelecek.
zilerimiz iginde

yogane iktisadi faktor oiarak

bariyle

murahhaslar hakkinda
(

bilgl

vennek muhakkak

lelaketlerle

kaderiue terkedilmi^;

(][)3d

Kerklik katli-

Ustelik inonii tarihin bir cilvesi olarak ba^murahhaslik yapm.i!jtir j Ur/.mx gibi buyuk Turk Milletinin kaderinde en biiyuk dciniim noktalanndan birini

ki llizumludur.

S*'

eden hadisenin, hakkiyla kavranmasi igin ona ?everen Kahislann ruh ve karakter yapilan tizerinde. durulmasi elzemdir. giuikli onlann fikir muhtevalanyte^kil
kil

ami) Bati Trakyada yaiyan yiizbinlerce Tiirkijn hudut dismda tairaxciimasma mukabil hiQbir esasii garanti ahnamami5>, Kibrism ingiltereyc ilhaki resmen tanmmi^ ve. burada izahi uzun bir bahis t.ef?kil edecek Qe^itli eksik ve. kusurlan ihtiva eden yamah bir bohga halinde bir muahede imzalami.s'ju-. Temin edilen yegane jey Turkiye
Gunihuriyeti Devietinin
bir garantidir.
istiklali

ia karakterleri de muhakkak ki, -Lozan hadiscsinin olu^ ?artiarina dahildir. i.jte bu prensip gorii^sudur ki, bizi ki-

mevzuunda beynelmilel
ile

Fakat akhselim

du^iinuHArse inonii'-

tabunizda say:n inonu'nihi

biraz

fikir ve karakteri

uzerinde
Itizumu-

durmak mecburiycvtinde birakmistir. Hayatinm kronolojik safahatini dercetmek

uzun
surezi siyasi iktidan

niin yarine

Lozana kim gilseydi bu netice hash ohnazdi?

aldigi

istiklal Tiirk millo'dne itilui kuvvetlerinin bir atifeti degil

iVIetmetgigin siuigusiiyle

nu

en

tabii bir hakkidir.

hissetmiyoiiiz. Zira

da iktisaden ve fikren

geri ve pcri^ian bir

zamandurumda maz-

KapitulasyonLarni

ilgasi

ve

Osmanh
Osmanh

Duyunu
devleti ta-

lum millete ragmen kendisi Nerouvari bir surette satosunda gomn eg'lendirir ve beyaz tren sefalarma gikarken biitun bir millet onun soziimona ustiin dehasmdan fi^liyordu.

Umumiyesinin terkedilen

araziler

muvacehesinde taksi-

mi de bu arada zikredilmek

lazimdir.

kirmi muvaffakiyetlerini resmi bir cebir altuida ezberDers kitaplanyla resmi matbalarda basilmi?.

riiie karismi.s ve ecnebilerin kar^isma yeni bir Tiirk devleti olarak gikUmi^ olduj^una nazaran kapitiilasyonlann ilgasmdan daha tabii ne olabilirdi? Duyunu Umumiyenin taksimi ise riyazi bir hakkim.izdi. (?unku Osmanh

bol tafsilath
la

methiyenameler bunun bir delili olarak hakutuphane raflari.ni doldurinaktadir.

Biz burada az bilinen birkag hususa i?aretle sozii. uzatmiyacagiz. Kitabin btiMJn rauhtevasma yayilmis gergeklerle isbat edilmis olmaktadir ki, Lozanda en asgari
neticeler elde edilmis iistelik te hilafct gibi batiUlarca

arazisinin biiyuk bir- kismi taksim ediliyor ve bize 50k. az bir kisnn bn-akihyordu. Taksim edilen bu arazinin imar ve idaresine liarcanmi^ olan bir meblagin bakiyesi-

nin de o arazilerin yeni malikleriyle aramizda taksimi gayet tabii bir hadise degil midir? Buna kar^ihk ilgih
bahsinde biitun fecaatiyle gozleff (inline serilmi oian.

mmm
4

Z A

N
palii<

karyalannm yakip yiktigi yUvalar, oldiirdukleri masum yavrular ve sunguleiien gobe kadmlarm felaket ve istibunlardan raplari onlara adeta bagi^lanmi^tir. Butiin ba?ka asirlar boyunca bir fesat ve fitne ocagi halinde gali$mis olan Patrikhanenin artik Tiirkiye hudutlan dshilinde'bulunamiyac;ag-ini konferansa giderken verdigi
bir beyanatta ifade

Yunan

iTijezaliminin hesabi

gorulemcmi? ve Yunan

A N

65

ietin

uyanmasi tahakkuk

edecektir. Ecdadirmzui, Cena-

bihakkin
sebebiyle,

nammi

ila iyin asirlarca bezlettigi

s^yu gayret

onlann torunlan olan biijler, in^allah affi ilahiye mazhar olup batagma daldigimiz butun gikmaz sokaklardan dondiirulecegiz.

eden inonu konferansda bu neticeyi

()lamami!;itir.

de istihsale muvaffak

iNONi) VE MiLlJ

Hayim Naum gibi bir Yahudi hahamba.'?ismi kendidine akil hocasi (Hayim Naum rcsmcn muf?avirdi) alan
inonu'niln o zamanlarda gen^ligi sebebiyle mevcut olan toylugu ve politikadaki acemiligi ustiindeyken ba^ka ne beklenebilirdi? Fakat ne gar;pt,ir ki blitiin siyasi hayati
boyainca herseyi
biiyuk bir samimiyetsizlikle ters
yi-'Z

MtCADELE

1
tSMET WiiSi] Mi) SSMET AGA MI?
neticeyi belirtmis

eden inonu bu Lozan maglubiyetlerini dc her vesile ile bir zafer olarak ilan etmcktcn gekinmemekte agikga nis-

okuyucu Lozan konferansinda elde etti&i oldugumuz Inonii'nun birde Milli Mucadeledeki roliine kisaca temas edelim
aziz

^imdi

yanm

istismarn.i yapmaktadir.
bir
te-

Her ne kadar kendi iktidan zamaninda resmi gorUv? olarak kabul etkirilmis olan Lozan hakkmdaki
lakkileri miidafaa

Geliniz higbir sahsi miitalaa katmadan Milli Miicadelenin hepsindcn evvel tahakkuk etmis olan Sark harekatiyla temelini atmi? buyuk asker Kazim Karabekir'in istiklal Harbinmiz adh kitabinm (Istakbul 1960) yedinci sahifesinden 5u satirlan beraberce okuyalim.
itilaf donanmasi nazanmda bostan korkulugu menzelesine inmi^ti. istanbulda ilk gorii^tugum Ismetti. 29 tesrinisanide Zeyrekte misafir oldug:um biraderimin bahc-esinde gam ile sanki istihza eden muazzam Suleymaniye camii kan^imizda Turklugtin bir heykel vekan gibi magrur duruyordu. Pek eski ve pek samimi arkadasim Ismet gok bedbindi.

eden hiikiimet cmrindeki bazi kalem^drlere, Lozan hadisesinin miidafaasi yaptinlmis ise de, unutmamak lazim gelir ki, yalancmin mumu tarihte higbir

zaman

yatsiya kadar yanmamistn-.

ki,

bu kitap Lozan iJzerine insa edilmis olan yalanlann yatsisun haber vermektedir. Zira son Kibns olaylan dolayisiyle bir kere daha Lozan
Oyle zannediyoruz
:ro,*uahedenamesinin metanetindcn milletge ?upheye
,ulmutur.
risa
dii-

Bu ^uphe

gitgide btiyuyecck ve in^allah Kibasil mil-

baka hadiselerin eklenmesinden evvel bu

Gordunmii Kazim? Her^ey mahvoldu. Vaktile gorve bitirdiler. Derdin ki batiracaklar ve hayatimizla biz didi^ecegiz. Pakat benim higbir iimidim kalmadi. Ben karanmi. sana soyliyeyim mi Kazim. Koylu olalim. Askerlikten istifa edelim. Senin
diigiin gibi siiruklediler

66

1.

A N
1.

c>

Z A N

67

kag liran var. Birle^jelim

Kaam

aga, Ismet aga olaliin.

giftyilikle hayatimizi .suriikliyelim.

ismet, no soyluyorsuii

ckxlim. Zaiinediyor
.;;ii.irktan,

musun

ki, bizi

yataf^acaklar. Ernieni, Runilar

garai)tan

yap boni bJr Kolorduya tayin ettir. Anadoluda olsun mumldinse kendi Kolorduma. Ilepimiz; buradan uzaklasalim. Yoksa gLiniin birindc toptan bir ihanete kurbaix
gidersek her
iiniit

Birakki bonirn bir tarla alacak param yok fakat olsa da ayaklar altmda zelilane olmektense milletimizin bu kadiir Kcncilik yodigimiz ekmegiiai naTiirkii bogaoaklardir.

mahvolur.))

2
iNONiJ
Asaiiiya kli^esini

muskarauc olmeklc odemek daha (.;ok yakii^maz mi Kazim ne diyorsuii Sen vaziyeti heniiz bilmiyorsun. Ordularimiz mahvoldu. Boijazlara. itiluf hakim, tauliin ccnup hudutlan ac;ik bir hakle. Asil felaket bizim

MANDACI MI?
IstaRoul-

koydugumuz Inona'niin

igimizden Kaziiu! Tasfiye yapacaklar tasfiye Anliyor musun Bugun harpte kazandigim pa^ahgi alacaklar bir
!

da Askeri Surada aza Miralay ismet oldugu bir devirde Kazim Karabekir pa^jaya gonderdigi mektubun son kis-

belki de iki riitbe kaybedeceksin. Artik bizc hersey dius-

nn

man.

Beii cjok duslindiim.

ahriz.

Neyimiz varsa

birle.^jtiririz,

ne

mumkunse

Kazim

aga, ismet aga ben baska

ttir-

goriilmektedir. Burada Milli Miicadele karsisiiidaki mevkiini kendi agziyla ifade etmektedir. Amerikan mandasina taraftarligi yegane kurtulu? yolu olarak gormek-

Kazim. Son de bir iyi du^tin. ismet ben karanmi vermi^; bulunuyorum. Biitun bu seyleri vaktile Canakkaleden iceri sokmami^itik. Nazarimda bostan korkulugu gibi duruyorlar. Biz oliimu goze almca hepsini yine disan atanz. Milletin mahvollusunii goremiyorum.,

Anadoluya cephane sevkettirdigi hakkmdaki iddida siddetle tekzip edcrek boyle bir ^ereften ne kadar uzak oldugunu gostermi."? oluyor. Istc guniin Miralay Ismetinin Milli Miicadele kar^ismdaki tavri Ve vesikasi.
tedir.

ayi

dugimu gormek zilletindense ya^sadigmi gorerek olmek daha Turkge olur, Ben Bogaz'dan gehrken ahdimi verdim. Tek bile kalsam veya tek dag ba^i dahi kalsa ugramak. Silahimi, liniformami kimseye vermeyecegim. Azim ve tedbir her iimide yol acar. Vaziyeti sen de anlarsm.

Eger Anadoluda halkm Amerikahlan herkese tercih ettikleri zeminindo Amerika milletine muracaat edilse pek ziyade faydasi olacaktir, deniliyor ki, ben de tamamiyle bu kanaatteyim. Biitiin memleket parcalanmadan Amerikanui miirakabesino tovdi etmek, yaiyabilmek iQin yegane ehven gare gibidir. Fakat bugun icin bu ka-

Kazim,

millete kar^i mlimkiin olani

yapahm

fa-

kat yapilamiyacaktan fayda yokfcur. Vaziyeti sende anlarsm.

"""ismet acele etme!

naatin kiymeti, onun izharmdadir. Avrupanm, Amerikanin pazarlik ettikleri bir zamanda Amerika lehine bir kuvvet gostermelidir. Sen Erzuruma giderken bana,

Daha

goru^uriiz. Yalniz hepimi-

zin istanbula toplanmasi feci. Bcni getirmeraeliydiniz.

Yapilacak

ilk is

ordtilarimizm ba.^ina gitmektir.

Ne yap

Korkuyorum ki, seni bir ^eya kan^itirmiyacaklardir demi^tin. Evimden di.^ari gikmadim. Iligbir seye kansmadim fakat senin muhitin kan^iti. Ben kan.^madim d'a ne oldu? Hitj Sekiz ay cvinide oturduktan sonra bir gun
! !

iMIIili

68

Ii

Z A

N
<jagirdilar. ^ura-i

W,

A M

69

Askeri te^kil ettiklerini ve beni de ora-

ya tayin
miti,

ettiklerini bildirdiJer.

Bir hafta sonra alfettiklerini soylediier. Kim istesonra ne sebeple affettiler, bUen, soyliyen yoktur.

Anadoluya silah ve cephane giderse ben gonderirmi^im. Adil Bey'in kanaati bu.. Merkumun her bildigi is de boyle ise

vay milletin ba-^ma

Dahilj nifak hukumetle millet arasinda iftirak, en soysuz, en algak kisnunin idare basmda buiunmasi gibi

ahvalin mcmleketi daha nice felakete gotijrecegine .juphe yoktur. Fakat crbab-i nanius igin higbir gare burada

Anadoluda anar.si gunden giine artiyor. Kukumether gtin daha ziyade tebartiz ediyor. Bu yalniz basma azini bir fclakettir. En muktedir hiikumetler en temiz insanlar bu anarsiyi senelmcc tedavi ve mahvolan
yok.
sizlik

niifuz-u hukiimeti iadcye tesebbus etseler muvaffakiyetleri siiphelidir. Bilakis

ile

tutuian sakira yolun inat ve israr takibinden mutevellit netayig bakahm ne olacaktir?

iste biz evimizde higbir kiinse ve higbir seyle alakadar olmaksizur (hiikiimctin kanaatine ragmen) ahvali

boyle teessiirle gortiyoruz- ve dilhim

oluyoruz.

Duadan

baska elimizden bir^ey gelmez.

yorlar.

Malatyaliiar bana Malatya mebuslugunu teklif ediNe dersin? Gozlerinden operim, seni bagrima basevgili karde.sim

sanra

Kazmioigim.

Ismet
Raif beyin gozlerinden operini. Mustafa Kemal Pasa ile Refet Bey bugunlerdc Kastaraonuya geliyorlarrms. Bayazitta Jandarma Merkcz BolUk Kumandani Mular inonuniin Miralay iSMUT
yiwdijji
ila>..
'

KA/JM KAIIAUKKIR

Papaya

mcktubuii fotoUojiisi

zim-i evvel ^evket Beyi Erzuruma aLsm diye giderken yazmistim. Acep ne yaptm?

L, (>

Z A

N
li

Z A W
a^ikardir.

71

nu'niin
aziz

buna vereccgi cevap

!

Harbe

girsek,

ae

iNONii MAK^IFTK SAMANLlCiA Ml liACMI^?

inonu harpleriniu en siki^Jik tmmda Inonu'nun kabir samanliBa gizloiidigi, Yunan ordusu ric'ate bag(

susuz kalu-, peri>5an olurduk. Gergekten dogru degil

mi

okuyucu
.

Harbe girmeden

milleti ag ve giplak bira-

gip

kip peri^an eden inonii, ya harbe girse ne olurdu? idaresinde. Maazallah...

.

Onun

layinca buradan zorla ijikanldigi iddia edildi. Bir derbulundu. Inonii gi 1 ) bu hususta taisilatli bir iffjaatta

/ iNONU ve KOMLNIZM
'

bu sirada iktidar sandalyasmda oturuyordu. Pakat kendisinden higbir ses Qikrnadi. Yukanya dercettigimiz vesikalan tekzip edip Kazim Karabekir Pa^^aya cevap ver5nenii;

komunizme sempatisi gok

yiik

BugLin ortamzi solundayim diye oviinen Inonu'nun eskidir. Buyrun vesikalanni

:

oldugu gibi bu ifsaati da duymamazliktan

pilimi tukonmisli, kimbilir?

geldi.

Acaba me^hur

mukadderatmi biimuvaf f akiyetler ile idare eden mosyo Kalininin erefine kaidinyorum. Ya^asm zeval bulmaz Turk-Sovyet
ftKadeliimi ittiliat Milietlerinin

iN().\L''Ni;N

liACIKDlOl liLYiJK

Bill

FIKSAT

dostlugu! Ba-^ta bulunan partinin (Komiinisc partisi)

yiiksek ve kuvvetli mumessili

inonii Lozandaki kayiplarin bir kisiium telafi

imkanini da birgok keruler elde etmi^; firsatlarui maalcsef higbirini kullanaiuamujtu-.

etmek oldugu halde bu

mosyo

Stalin'in serefine

igmege

sizi

davet ctnickie de biiyiik /^evk duyuyorum.

(

Bunun
firsat-

Moskovada

en
tir.

tipik misali ikinci Cilian

Harbindc kaybettigi

iktisadi, saiai, zirai ve harsi biitiin sahalarda giri-

silcn

muhtesom kalkmma
fiili

eserinin orada gozlerimle gor-

Soyle ki
1

Adalar denizindeki Yunan adalanyla Oniki ada-

ve gok parlak neticeleri bir an olsun hatirmida-n gikmiyor. B'akat Moskovayi anarken biitun hatira-

diigum

yi ellerinde

bulunduran Almanlar bu adalan bize teslim etmek ve silahlanle bize teslim olmak teklifini yaptikian lialde iNONtJ bu teklifi reddctmi^tir, 2 Almanya'ya sembolik bir haip agildigi zaman Bulgaristana da harp agilarak bu memleket i^gal olun-

lann

iizerinde

STALiN'in biiyuk simasi yukseliyor. ( Ankarada

ile

<(Bu politika

hemen

biitun kom-^ulanmizla, bahu-

sus bizim ihtilaf halinde

bulunmamiz otedenberi mukadettik.

der farzedilen milletlerle (Ruslaria) mlinasebetlerimizde

BulgarivStandaki Turkler kurtanlmi?, hem de ^arki Rumeli vilayetimiz geri alinmi.^;, Bol^eviklik Balkanlardan uzakla^tu'ilmi;? olur. Hatta Bati Trakya da-

emniyet ve dost hayati temin

(20 ikincitesrin 1932

saydi

hem

Ankara Hukuk

Fakiiltesinde

mezunlara diploma
tan).

tevzi

merasiminde soyledigi nutuk-

vasi

da kesin olarak hallolurdu. Memlefceti harbe sokmadim diye bol bol ogunen InoBUytik Dogu.Dergisi

(1.)

Panislavizm, panturanizm, siyasetlerini radikal olarak kapi di^an ettik. (1 5ubat 1937 The Financial Times gazetesinln Tiirkiye niishasma yazdigi makaleden)

72

L O Z A N

I.

Z A

78

Hariciye Vekilimlz; Sovyet

Mkumetinin
eski

misafiri olar

rak Moskovada bulundu.

ittihadile

tig

hafta kadar temas ve mtizakerelerde

Bu

miizakerelerden,

dostumuz

Sovyet

(Komunist Eusya) bugunkil mes'ut miinaseileri bir vaziyet ifa edecek bir anla^ma umit etmi^itir. Neticeye varmak igin iktidanmizda bulunan btitun gayreti sarfetmi? ve bir an muvaffakiyetin elde edildigi anlayi^ina varmitik... Bilirsiniz ki iki kom5>u memleket arasmdaki dostluk kuvvetli esaslara miistenittir. Bu devrin muvakkat icaplanndan dogan ^artbetlerden daJia
lar ve imkansizliklar

Komlinizm hakkuida noktai nazarmi kendi sozleriyle gostermi^ oldugumuz Inonuniln ^eflik zamaninda bunun koy eiistitiileriyle kuvveden fiile gikmasma nasil gayret sarfettigini Turk milleti gok iyi bilmektedir. ^imdi a^agida gordiiguniiz resimde de onun ayni
suretle

Bu

yolda devam ettigi anla^ilmaktadir. Binbir gaile ile gegen bir koalisyon hiikijmef-i devrinin tabii zaaflarma ragmen suni vesileler ihdas ederek Rusya ile bir kultiir anlasmasi te^ebbiisune girismi^; ve omrunun sonunda da bir kere daha komiinizm hakkmda ayni duygn ve diistincelere sahip oldugunu gostermistir.

da dostlugu

ihlal etmemelidir.

Biz

mazide oldugu

gibi,

atide de Tiirk-Sovyet miinasebetleii-

nin dostane seyrini samimi olarak takip edecegiz. ( 1 tesrinisani 1939 T.B. Meclisinde soylcdigi acis nutkundan)

Komunistlik ithami altuida vatanda^lann yuru

di-

sma
mege

suriilmesi tehdidi

hukuk

prensiplerine

dogrudan

dogioiya taarnizdur ve her tiuiii siyasi emniyeti yok etkafidir.)>

5ioz

Bu

komiinistlerin vatanda^hktan iskat edilerek

istenildigi ve
1951.

hudut harici edilmesi

das!

bunu

htiktimetin de

tasvip ettigi bir zamanda,

Bolediye vsegim propagan-

esnasmda

soylenilmi!?tir.
f?u

vesikalan inonu'niin kere daha dusiinun

:

Bu

Hozunijn

i.^igi

altmda bir

POLiTiKAMIZ FiKiRLERiMtZ VE DOSTLUKLARIMIZ HER MILLETE TEMAS ETTtGt SAFHADA NASIL SOYLtJYORSAK 10 YUZUNDEN DE VAZIYET OYLEDtR?
-

n.vu^'i'xtJMXiiKixs^iX fe.

iNONtJ Kus SefarctUaiicsindcki tuphintida Sovyet Di?

Andrei (jlroiniko'nun
biriyle /,cval
c!<i

Ilori

Bakam

kasim 1923 - Ankara Hukuk Pakiiltesinde meznulara diploma tevzii merasiminde soyledigi nutuktan.)
(20

I.,idva

(iroinikoiiuii
J)a

cliiii

iipuyor kendi ta

bulmaz Kus-Tiirk dosUuKUo

son Iiizmet hatirasidir.

m^^mfvi*

-14

I,

/,

A N
llgisi

I,

A N

15

Butiin bu hadise ve vesikalann Lozanla ne

diycceksiniz

var

Musul (Kerkuk) Misaki Milliye dahil oldugu halde almamamu^ ileridc yapilacak bir anlasmaya riiu2
'allak klluiarak bilahare ingilizlcre kaptu-ilmi^ti.

Evet 2;ahiren boyle du.^junmck nonnaldir. Pakat Lozandaki vukuatm ig.yuzunu ve oiidan sonraki edebiyati aydmlatmak yoniindcn bunlann hepsinin ayn bir degeri vardir.
hilafi
tir.

ka-

dar ki bize taninan cuzi petrol hissesi dahi alinamar

mi^tu'.
3

Zira bu

vesikalardaii unla5;ilmaktadir

ki,

Turkiycnin stratejisi

icjin

fevkalade onemi haiz

hakikat konumak tnonu'dc tabiat halini almi?Her sene Lozandaki maglubiyetler ortbas edilerek

giiya biiytik bir muvaffakiyetin hikayesi nakledilmektedir.

bir

Pakat mizrak t,'uvala sigmamakta orada esasa baglanamiyan mescleler zamanla milli

olan adalarui bir kismi dogrudan dogruya, bir kismi evvela italyaya verilerek bilahare Yunanistana gegnxesi saglanmi^"? ve bu suretle Tiirkiyenin bir Yunan kontrolu

saS'laxn

eemberi igine almmistu-.

4 --

bir fagibi

Yunanistanui Anadoluda icra eyledigi korkung

ciltler tuta-

cia halinde kar^Jirmza gikmaktadir. Inouii ise

bu

hallerde buyiik bir agik^^ozluklc mesuliyeti siyasi rakiplerine yikarak

mezalim kendisinc bagifjljinmi^: ve tafsllati cak facialann hesabi goriilcmemiv^tir.

5

yavuz

rursiz roliine gecmektedlr.

buziun bugunku misalidir. Yiinn ki

teskii edecektir. Zira

Kibns misalini de Musul

Barzani'nin hare-

^yj

G8 niifusu

Tiirk ve

Musluman

olan

Bati
siitbe

Trakyada
slit

plebisite

gidilmesi

temin edilememis,

MoUa Mustafa

koti Tiirkiyede ya.siyan ve

Turk olan

ve dtedenberi tahrik

asUlan tamamiyle ve stitbesut edilmekte olan kiirt

etbi-

bu toprak ve onun kardes evlatlari milli hudutiar di^uida birakilarak Yunan zulum ve tahakkumiine terk edilmi.^tir. Bu zulum ve tahakkiimtin Lozan
Tiirk olan

kardeslerimiz noktaindan ciddi bir tehlike te^kil

rauahedsnarnesinden sonrada devam ettigini ve Tiirkiyenin buna Kcyirci kaldigi.m Bati Trakya bahsinde kisaca izah etmis bulunuyo:-uz.

mektedir. Musul da bilindigi gibi Lozanda muallak

rakiimis ve bilahare de kaybedilm.i!?tir.

da Kibns

gibi

bir milli facia ohixaya dogru yiiz tutmu^tur. inidi aziz

okuyucu Lozanda

sTiri

bir istiklai teyidi keyfiyetine

mu-

kabil a?agidaki kayiplaruxuzi birer birer ve iyice diisiin

Hatay ve havalisi (Antakya dahil) tamamen meskun bulundugu vc bu bolge de Misa,ki Millive dahil bulundugu haldo Pransizlara peske? cekilmis bilahare de ancak Antakyayi kurtarmak mumkiin ol7

Turklerle

ve kararrtu kendin ver. Lozan bir zafer inidir yoksa misilsiz bir iiezimet

.mu^tur.
8
tiirlii

midir? Bir kerc daha hulasa edersek:

kati olarak

yi
B

Sultan Mohmct Han'dan beri Tiirk milletine her

entrikaya
kirli ellerini

Kibns

Lozanda

Ingiltereye

sokmu; bulunan papazlarin

terkedilmlijtir.

:barmagi fitne ve fesat yuvasi Patrikhane mill! hudutiar

Tijrk tabiiyetini

segmek

istiyenlerin Turklye-

di^ma

cikarilamarm.^fcir.

ye hicreti meoburi kihnarak Tiirk niifusunun zamanla ekalliyet halinie gelmesine ve bu suretle de Enosisin bir destek kazanmasma amil olmustur.

aziz okuyucu kapitUlasyonlan kaldirdmi dioviinen inonti'nun Lozanda elde etmi^ oldugu netiye (ceyi yukandaki kayiplan hesaba katarak degerlendir-

^imdi

76

I,

Z A N
I,

/.

A N

77

mek gerekmez mi?

bi goze alip

li'akLit

oiiuri birgtki

bahsetti&i gorulmemi^tir. ilk

almamak

gibi

bu kayiplardaxi zamanlardan yeni bir hai'bir mazoretin bu fedakarhkanla.?ilaca-

lara sebep oldugu yoniinde beyanlarda bulunulmu.^tur.

Fakat rahmfetli Riza Nur'uin 5)U ifadesiriden gi uzere bu maiieret hakh d^gildir
:

son intihabat Loyd Corc'un siyasetinin iflasmi gosteriyor. Diinya umumi cfkan harp isteing'ilteredcki

miyor. Taleplerlmiz mc^rudur ve .isteyeceklorimizin asgarisidir.

hex yildonumu vesilesi ilo Turk milletine bir zafer olarak takdimi anane haline gelmis bulunmakta ve uiaaiesef hiQ kimse bunu yadu'ganiamaktadir, gUnkii meseie ilmin ve tarih 5>uurunun if?ignida bugune kadar aydiniatilmjimifptir. Her fu'satlan azami (?ekildc istifadeyi biiyuk bu' maharetle ba^5aran inonu i^ite bu sui^tle bugune Kadar borusunu otturegelmi.>jtir. Pakat hiybir zaman tarihi yamltmak ve yalamn saltanatuii ebedi kilmak miimktin olmamistn- ve olniayacaktir.

Garbi Trakya vc Halebe kadar

c^lan cienup

hu-

dutlan, oniki ada lizerinde israr etmeliyiz. Sureti katiyede tamirat vo tazminat bedell almahyiz.w

Bir de 1953 te Atina da bir miitekaid Yunan korgenerali ola.n Andonekea tarafnidan nc^ircdilmi,^ bulunan
Poliki istoria Eledos 1821-1950 (= Yunanistamn Siyasi Tarihi ) adindaki takdire deger eserin ^u satirlarma dikkatinizi gekeriz
...

Demek

ki

harp isunneyen yahuz

biz degildik.

Bi-

zirnle birlikte blitiin diinya el'kar:

uinumiyesi uzun suren

cihan harbinden usanmi^jti, fakat bu psikolojiyi degerlendirrnek munikiin- olmami:>tir. ^imdi Lozani ve Lozanda inonu'niin mevkiini daha iyi anlamak igin Lord Giirzon'un su sozlerine dikkatinizi gekeriz.

Elefterios

Venizelos birgok siyasi

hadiselerde

kendisini gostermek lijzumunu hissettigi gibi 1923 teki

Lczan antla^nrJismda da Turk ba-^murahhasi Ismet Pasanm karisnia gikmayi luzumlu gordii. Turk murahhas heyetinde vazife almis biitiin e5?has gayet miitekebbir idi. Cunkii onlara bu itnkani kurtuluf? savas: bahjetmiisti. Bizim karirmza biiyiik hazirliklarla gikmi^lardi.
^

Turk murahhas heyetinin taleplsrini ogrcndigi zaman benligini .saran korkuyu yendi. Biitun delegasyonlarni Turkk-n-den daha Qok aj'U- .sartlar bekic'Venizelo.s,
digi

muhakkakti. Tiirklcr

bir Qok nicvzulara

mislardi, Venizelos bunlara temas edilmemesini

retle

dokunmamaha-

1.

devam

ettirdi ve bilhassa birinci

inkitadan sonra

Haibuki buna mukabil Yunanistan 8-10 sene dahili buhranlar gegirmis nihayet neticede Anadoluda maglup olmus idi. Tiirk murahhaslan karirmza biiyiik isteklerle Qikmii^lardi.

artik nefsine tarn emniyet gelerek. Turklerdcn tavizler

Yunan ordusunun

almaya devam

etti.

Hudutlar, tazminat, Istanbul harig

mecburi hicrcti ve Yunanistandaki Turklerle mjubadelesi, Patrikhane gibi esas mevzularda konferansm baslangioinda tasavvur dahi ettnedigi neticelere vasil oidu.

Rum halkmm

azaltilasmi Ege adalari ile kedonyanin Tiirkiyeye iadcsini ve

mevcudunun Bati Trakya ve Ege ve Masilahli

kiilliyetli

miktarda

Oyle

ki,

son celsclerde talep eden daha

gok oydu.>J
Biitiin

bunlara ragmen Lozan

muahedenamesinirt

harp tazminati talep ediyorlardir. TiJrkler muzaffer bir orduyu temsil ediyorlardi. Onlarm daha biiyiik talepleri ileriye siirmesinden diger batili murahhaslai'da endive ediyorlardi. Su duruma gore, Tiirklerin Ege adalan ile Bati Trakya ve Ege Makedonyasmdaki talep ve istekleri ile harp tazminati hakkindaki arzulariru katiyetle ye-

u o z A n

79

rine getirmemek igin herhangi bir seljep yoktu. Qunku, yukarda da beliz'ttis;;iniiz sib'. Yunaiii.siaii u/.un yillar ig mucadelelerin neticcsmde gayet Kiiyij; du.'jinustu. Elefteios

Venizelos'un politik taktiklcri ve Tiirk

han^kfiUorj
iKM-iw.sirjde

murahhasmm
antla^masi

isabetsiz

Lozan

miihtclif bakimlai'dan k;hiiniKe kaydedilmesi icabeden

bir zaferdir.

Vakia Karadeniz bolgesiyk^

Anadolunun

muhtelif boigelerinde genel mevcudu 3 rnilyon 600 bini bulan Yunan asilli unsurku-a kar;?iljk Yunanistanm muhtelif yerlerindeki (iOO bin Turkiin mubadele esas-

larma gore Tiirkiyeye inde edilmesi bizim iQin iyi bir netice idi. Bllhassa normalin iistiinde silahh bir kuvvetimizin mevcudiuiun tahdit odiliuc-;yi;u harp tazminatmdan sarfmazar edilisimiz ve tstanbuldaki Yunan Ortodoks Patrikhanesine vasi hukuki inikanhir ve imtiyazlar bahsedilisi vo Istanbul Runilarnnn uiiibadeie disi bn-akilisi Megalo ideanm olmcyisine bir delil tejkil eder.
Elefterios Venizelos

Yunan

siyasi

man Yunan

milli menfaatlerini

hayatmda zaman zatamamen tahakkuka

mMom
\4*>'^s^i^-

matuf hareketleri olmaniissa da Lozanda gostermis oldugu gayret ve politik faaliycti lehine tescil edilmesi icabeden biiyuk
bir basandn'.

Egere 1923 ve 1924 yillarm,in

Yunan

dahili politikasmi ele

ahrda

tahlilini y.aparsak

bizler her

bakimdan miidafaa imkanlaruidan mahrum

ve acze dusmiis bir vaziyette idik. Yunan ordu.su icersinde 1922 de meydana gelen ikilik hareketi mukadder akibetimiz clan maglubiyete bizleri haliyle goturebilirdi.

iTf7n?mM wf^iVMdjM Mil ff* i i:<*i

tl^ClWK^f ilV ((tt''^V6(li

Adi
geeeii Uilaliin kiiijagi

gunkii milletin goz bebegi olan Yunan silahli kuvveti ikiye aynlmi^ti. Bir kismi kraliyet rejiminin yikilm.asmi ve bunun yerine c:!un)!huriyoi; halk idaresinin kurulmasmi arzu ediyor digcr bir kisrai ise tamamen sirtmi saraya dayamis olup kraliyet rejimini ayakta tutmayi arzu ediyorlardi. Bizim Anadolu isteplerindeki kor-

tamamen

80

1,

7.

A N

Z A N

81

kung maglubiyetimiziri sebep ve saikini orduya giren bu ikilikte aramaz icabeder. Bizler Tiirk ordusuna miitesanit bir kuvvet halindo higbir suretle nxukavemet edemezdik. Bilhassa Aiyonkarahisar, Uf;;ak ve diger i?gal bolgelerindeki askcri karargahlanmi/, adeta siyasi parti merkezi vaziyetinde idi. Komutanlar kar^ilanndaki dii^mani unutmu^; birbirlerino yemekle birbirlerini kotu
suglarla
artlar

'<"!,

'Cy-it'nTTm

itham

el.molcle ve birbirlerine
idiler.

komp'lolar tertip

^iCHOiSi

etmeklo me^;Kul

Orduinuzun umunii uurunm

bu
!!?

altmda iken TUrk

siiahli kuvvetlerinin biiyuk ta-

rm

arruzu bas gosterdi, ve onlar bU umumi taarruzdan arzu etmis olduklari neticeyi bol bol istihsal ettiler. Efer izmire ve Ege sahillerino vasil olajti Tiirk silahh kuvvetlerine dur emri verilmemis olsa idi biitiin Ege adalarini Tiirkler i.^(ial ve istirdat edebilir hatta Atinaya

kadar

gelebilirlerdi.

gUnku, milara

kaviji

rnukavemet
buyiik
igg'
iii;

edebilecek en

kiiguk imkiin

kalinamisti. Tiirk

taarruzunun baj-lamasuidan bir haf(:a ewel Usak ve gevresindeki Evzon suv.ari alayi komutani albay Nikolaus
Plastiras ve piyade albayi tstilyanos Bonata.s kuvvetlerinin cepheden geri gekerek tzmire gelmi$ler ve Yunan

deniz kuvvetlerindeki anar^ist yiiksek rutbeli komutanlarla terriasa gegilorek Atinadaki Yunan milli hiikumeti

baskani Dimitrios Unaris'i deviiTne te^ebbusiinde buluntahakkuk etmi?nwi^lardir. Neticede bu arzulan da budur. gergek diasmanm ifadesiyle ifjte tir. ( 1 ) Lozan Sulh Konferansinda, Yunan e^kiya siiriilerinin

masum Anadolu ahalisine kar$i i^ledikleri biitiin cinayetler affedilmi^tir. Genis tafsilati, ikincl cildimizr'
de mevcut olan bu konuya
dttir,

muhtelit tahkik heye-

resmen Dahiliye Vekaleti tarafmdan yaymlanan eserlerden bir kag misal verelira:
tinin tespitlerini gosteren ve
Niko A. Andonekea Poliki
1953.

(1)

i.storia

Kludos 1821

1950

liftc

Yuna-

kolu kcsilen m;)suin bir y;ivru

YigitlilU.

Ama, socuga ttpnf^-

nistanm Siyasi Tarihi Atina

iJ

82

A N

li

i'.

A N

83

sulh nunsiisiiui <)turtluklari gibi kalkmiadilar. licr duraklania oiilarthm baw ieua*
Turkler, Lozan

karhklara yol

a^iti.

ilk

'.riirk

pr<)nsipk>riyl

muahe-

denin imzalanmi!? nnitni arasuidaki mukaycsc; Tiirkiycnin bui>ihi ba.^ka Kihris i'Jarak Yunan yiniri, Patrikhane mesoloj, Tiirk Iimliillari di^inda ya^amaya tcrkodiloii milyonlarca 'riirkiin kadcri- Irak petroUe.rindoki Tiirk hisscsi ibi dcvam edcn hak-

sizhklann en

acjjk

izaludu\

GAZED DO LOZAN
ist'.;

lx)Ziiua caiuai disiiie laknii;-; orkek bir imllc-

tiu .^ehil kaitiyia yusurclugii bxi

mucizenin

kihgs

hak-

verdigiki ile oturduk. Elimizdo Aiilli Misak adini dcLozanin vardi. miitcvilzu ','u mjz haklarimizm
g'pri

bu haklarin tcminut alUna bu

alinip uiiiimadisi

muhasebesiyle yapihnahdir. Ilicbir mazcrct, hipbir

iani duygii

hidinin
giin bizi

neliccler (^Ido cdiininr.isstv, Tiirk seo siin nc buitabindan vc sistpmindcn

kurtaramaz.
c"^3':mai.

kutay
Bu da
katliiilara
vet

Lozanda simr tesbiti, sasip devlct olmamiza ragmen aleyhimize obnus ve Yunanistan kayinlmii^tir. Biz, Lozani kiillariz ama, iv/bcrdon kiitlariz.
Evlatlarimiz Lo-raii andla^masiin islcmiyccekler ve

(jncuklara Uarsi

kaliraniaii

kcsilc2i

Yiinan Pali-

karyalanniii sirliiulan

siingiilccliSi

infisum bir Tiirk aiiasi

Aft'etlilcn iiiilyonla oiintnidcn

bin

bunu mutlaka

de8i5tireceklcrdir.

TAHSiN

IJANGIJOC^rLU

Tarihi an
1.923

L^tc o andir. l^te o

andir

ki,

24

temmuz

(Senato'da Kibns mcvzxmndaki konu^masindan)

I.ozan 3 yil scbil gibi akan Tiirk muhte!om zafere layik dcsildir.

sah

giinii
ile

saat tarn 3

ii

i)

gcge Ismet Pai^anm

attigi

imza

Osmanli

itnparatorliisijii tasfiye edil-

kamnin

bedeli o

CEMAL KUTAY'

mi9 ve yeni Tiirkiye devleti kurulmu? oluyordu. Kakikatte tasfiye cdilon Tiirkliik ruhuydu. NKCil' FAZII. KISAKiJIlEK

84

I,

A N
iUJRiJM{J']lli

LOfZAN lUAKKiNUJA iSAZI KIMI']T

i'/3v.;.ai.a.

L O Z A

85

F/iilSi

Miiciid'oU; vnhii S'<ti'i2'incnli9tr.

CKMAL KUTAY
i>cn.!ni
i'ikrinujo

Lozaji konfyran.sr.iuii (ioyurdugu

n;'ik'.siir,

bu

mualii'.dcHaaie

niitumiumiir ve

imjJi (?ok

tchliiteti tiicvujkh havidir.

!;;iiiKKii

KAA
^cktig'i

Ancivk, bu

muahcdo
sitomkjir

imiiahuinia salhasina gii'digi

giinicvrii*, isiiiet

t'asaiuii,
liiitla

Lo/aiuiau baiia

tt'/.gi-aiiaki

liakart'taniiz iladesine,
l'a!?a da pek hakbcuden evvel Mus-

jaiiiiz

ben

dcgii, Miistala

Kcmal

h olaiak

uxiihniistij.

Xittikim,

taia Kcinai Fa^a vi'rdigi

cmapla

kendisini haksiz

LuiduAuu',! !);Jdir:n!S oklujiu f;ibi o .^iin, baiia da tckrar lekrar: kuHiinjna bakmayalun, her hakle pek bunalmis olacak... Di)^ rUcnilc tcmasi ycnidir, ah-

Kik degildir. Ilos giuTlim. Doniinco kiilagini geku-

(ar/iuda siizlor stiyleniisjti ve hatla daha sonbu munascbclsizliklen dolayi Ismet Pa^ayi Kabineden lutmak istemodigim takdirde pekala Haviz.

ra,

Bu rcsme

ibretlo

bakniiz:

iusim

eli

yoti,jcbiIcc.-k

yiikselUige

knciar

riciye yckiiiiginden u'/.akkislirabilecegimizi israrla

tcklif oderek: Kardt:.^im iixiihne Ba^vckilsin, iste-

ataolanii kabiiklar, so.yuIniust..r. Ycrdo yafanUir son ar.Ianni bu agav kabuklarim yiyerck gc^hc.n zavalli jniisliiiiiaii Tiirklcrdi.

Xani EV-

LAD-l FATiHA\ Bu
lann Balkan

fla

asirlarca a(!:vbHI

irtarc

cttisimiz Bulgar-

digini

yapmakta tamamen scrbcstsin! demiiti. llAUF OKBAY

ki,

Tiirkliisiine murmiclcsiclir. Yarabbi!. iju aziz millefe ihaiiimtiiia

net atmeyen kimtlir? Biztln bu

bastahgi varkcn.. Allah

gele-

cck ncsillcri korustm!..

Sanirim

Tiirkiye bir (^nk hususlarda siikutu

...

haya^le iigrayacaklir. l^ozanda elde ctligini iddia ettigi basri miivai'1'akiyetlerin

1

I^ozanda Tiirkiye liilkimiyeti

liassas goiihmyordu.

kendi alcyliine donece-

hususunda
biz de Titrk

pek ziyadc

Esasen

gini gorcccktir.

''^

LORD GiJKZON
(Ingili'/

hakimiyetine tecavuz kastinde degildik...

\j

Farhimcntosundaki Nutkundan)
istiklal,

LmiD Gmt'Mm
istiklal diye

carpmnii^ olan

iNONU'nun

diplomathk balonuna kuQiik bir igne degil mi?

i

...i

pi

86

J-

^^

A N

L O K A N
tiiir

87

...

Tiirklcr biisbiiliiu

vo miistakil olmak

butihi baiar/uiiuinm siyasctleriude IJu ka unsurhui almak istiyorlarch. Cok Iiata eltikleri kanaatindeyim. Tiirkler buna
^iiddclile nuniultikisthninden

ilerde <;ok

pieman

olacaklardir.

IjOIW (UiltiZON
(

Ingjli/ Farlanu-.ntosundaki

Nutkundan

Ki'endik'.r!

Muahedcniii on

aci saOiasina gir-

mi oiuyoruz. Muahcdcnin
leii

kalplcri karartan, goz-

ya^arlaji aci bir saihasi var. KJcndilor:

Bu

saf-

ha miialicucnin (59) uncu maducsindo mukayyctvc tir. Deiiiyor ki, 'riukiyii Iiarbiu tcmadishulen

onun

netayieinii;ii niiitcvellil YiuTianislanin

buhra-

mcsclelii maiisini nazan dikkaic iJarak tainh-at nietalibinden sinde Yunanistana kar.-?! lu-r liirlii

katiyude ioragat oder olcndikT Ycrlcri, yurtJari yakiimis inilyonlarca halkiu liakkini ciiiiitkarano bir sur;'tti; balisodni lomuuahrdonin bu madsiiieti
!

c"i'j.siiii

yan.i.;ui "I'Ui bir

yorio

iinibusu

olmak

itiba-

riyle katiyon kabui t;doinem. Ki'cndili-r!

lann

billiaKKa diivfli fdiidonin oJini

Diismankal'isi ilc Ak-

deniz kiyilarnia (.akan vc oradau Anadoiu igerlerjne kadar seien rine gelmi^i,

Yunau ordusu momloke'dn icerlshammanlan yakmi;?, scbiru-ri yalcmi?,

iiamma ne varsa
!

15

Mnyis

1!)19

da

izmii'i;

(.nkaii

Yiiii.an

cjliiyalariinn zavalli silahsiz

ile
l)ir-

memlclictle insaii

lu'snii.^,

dogrr,-

sivU halk.i s.ildin^iv. I.ozanda

filctc

biifiiii

bunfar milyonla emsali

mi? bir cani siiriisiitliir. Kloudilor Oogrudan dogruya diiveli akidcnin cniri katisiylc Ijareket cden bu ordunun icraatindan yalnr/ Yunaiiistan mesul degildir. O orduyu orada scvkcden, o orduya emir
vcrcnler mesuldiir. Ocycti
tiye&ekti,

Yunanistana

bagii^liinniiij

vc Askeri zal'erieritniz

degcrlendiri-

Icmcmiijtir.

Lozan Tiirk
noksandir,

zai'erinin bfideli degildir.

Eksiktir,

muralihasiiinw konfeis-

ransta, Tiirk miUctinin hakkini duveli akideden

Oluk gibi akan Tiirk kani ve zafere bagiaiian Turk iinidinin tarn kar^ihgi ollai.sioixuliir.

mamj.<itir.

Yunanistandan

dogiil !

Kravo

si-slcri

MUSTAFA NEGATI

BK. RIZA

NUR

(Kji selaluyetli tenkitgi)

li

Z,

A N
^eyi,

la

X;

A N

89

Niyazi Bcy-IIerJiansi
biitiin fovaidi

liir

herhangi bir
ilc

eseri

ve biitiin meha>iiri

bc.raber tetldk

olduklan halde milli hudutlar haricinde birakilan topraklardaki, milyonlarca

Mi,sak-i

Minimize

dfvhil

edcUm. Zaniicd;rini ki arkada^jlanm'izin bir iusnn sirf muahedcnanienin heyeti umiiniiyesiyle me^gul
olduklarindan ve Sevr proji^siyle miikayese cttiklerinden dolayi I'azki alkifjiiyorlar. KSizinle beraber miisaadcnialc. b.u inualiedimin ba/i noktalarma tc-

Miisliiman Turk, Lozan Sulhunden sonra ne olmu^tur? Bununla bir ilgilenen gikmi.? midir? Ne gezer!.. 1943
senesinde C.H.P. Genel Sekreteri liecep Peker di^ Turklerle ilgimlzin

sadece bir Hatira-l tarihiyyederi ibaret

mas

cdiilim. IJilliassa unulv. ittiha/ ottijiiiniz iktisa-

oldugxinu soyk;mck suretiyk-; devrinin dis Tiirklere bakisini ifade etmi^tir. Ba.^ta

di hakiiniyci ve Isliklalin inilli hmiutlari ihtiva cl-

Yunanistan olinak uzere hep-

mesi lazim gelccesini iiii,- unuliDiyalim. i>ir inuahiv denaine lasavvur edilsiu ki miilkiiu bir kismuida bir ^iokianm aglaliyur. () miiahcde heyeti uniumiyesiyk; nakistir,

side du.sman eline sahipsiz bir .surette birakilan

valli

bu

za-

lam

dcsiidir!

Esat Efendi
X(;cip J5cy
-

insanlann ba.^ma gelenUn- bu kitabin hacmini asacak, ve ayn bir kitap te.^kil edecek genisliktedir. Lozanda, kendilerine AyyikU/.h bayragimizin altmsaadetiiii

Aiiiakya, i'rakya kan aghyor. (Jeuup hudutlari kc./a.

{ iVl{'i;lis

da topiannianm

tattiramadigimiz bu

zavall).

koniisnaasraan

kardefjleriiniz'den hangileri

bugune kadar mes'ut yasaGordiyo-

NiYAZi
...

r.S'lY;

yabilmisrn-? Maalesci:'
Ellerine ve

hie;

biri!...
/:ai<;irleri

liiiJiassa

bogazlann

scrbcsiligi iuikkiniiaki

ayaklanna vurdugu

anlasnuiya dikltatiaizi ceroederini. Biiyiik ve beynolnrik;! gave i(,;in ( ) ifinicvco kaaraman Ingili'/ ve dominyon a.skork;ri harp ecljj) (ilnuistii. Lozana
!

mum
mu
'<!
t

Diigiimii gibi perginlemiij olaii Rusya'run

mahku-

olanlan, zaten

nig mevzubahis

etmiyoruz. Tlir-

ilk gittigim,

zaman

ticari -sorbosllikton fazla bir Key

kiyede bu inonii .sayesinde tchlikeh bir mevzu ilan edilteoiilardaii bah.setmek Inbnunun mistir. GarQekten
lakkisine gore korkun<; bir curumdiir.
liyetcilere karsi

eide cdebilecogimiz, Ichusenin hatinna bile gelmiyordii. J.ozandan. bazi kamui tahdiUcrJe AdrJardcnizini
ik;

Bunu

1944'te milfirsatini

en

scrt bir sekilde ifade

19

etmek

Ivaradt^nizc: ,ya!)aiu;i

harp gemilerilc
biitiin

bulmu-slu.

M.eHhur

Mayis 1944 nutku),

hava kuwetk>riiie
devIetU^rine
niz,
vt>r;':n

girmc:
tir

hakkuu diinyanin

a;iia.sjna ik; gi-idim.

Karade-

ba suretle bir Kus gi^ln olimaklar. c,!ktj, gefck Ganaldcalenin gerek IJogaKivisjin her iki kiyi.sanda askersiz ve isl!hkam.sr/ mmtakalar ihdas olundu.

kendi oUeri ile yad ellere, hayir kanh diisman ohne terkettigi Mii.sluman Tiirklere

Pakat

asil oiiomli.si

ile

en kuuk

bir ilgi gosterniedi.

Bunun pek gok

misali

meyanmda Yunan boyunduruguna

terkettigi kardele-

rimizin Lozandan sonra ba^slarma gelen felaketlerden

LORIJ (jimzoN
(tngiliz

Parlamentosundaki Nutkimdan).

ve inoniiniin bu felaketlere kar^i vurdum duymazligmi bir nebze nakletrnckle iktifa edelim

90

li

A N

L O Z A N

dl

Yunaiiistanin ipro/, oyaletijiin. niorke/i olan Yanya ve havali-sinde genel yekuiiu 4()-'itulyo]-ni bulan bir miisluman Turk gurupu ya5iamaktaycU. Lozanda bunlarin

teminat alinamami^stir. Fiivaki buniann asillanniii Arnavut oldugu iddia edilini,^s ise de Aiiia.vut hiikianuti de, boyk; bir iddia.yi reddetmi^i oldugundan Tiirklukleri sabit olmli? bulunuyorilgili

mukadderatiyla

hic;bir

du. 1945 sene.sindc; YviiLaiiistanin iizeriude vaki i^igalin

bu tarihe kadar milli ve dini hiiviyetlei'ini muhafaza edebilmi olan bu mlislumaii Tiirk (jkalliyctlerine niu.sallat oldular General Zervas idaro^sindeki 5()()() kisilik bir niilis
kalktigi devrede iaaliyet gosv.eren gcrillacilar

kuvveti Neapolis vo niun Tiirk kititisinin

Yanya
;i(i

dolaylarnidaki bu mtisliife(;i

binini

bir surette katliama

maruz; bnnkmislardir. MutobakJsi de ancak din degis-

tirmek suretiylo maru?; bulundugu sadistge zuliim ve iskenoelerden kurtulniak imkannii bulabihui^lerdir. Durum buna muttali olan bazi kim;>eler tarafmdan Selanik konsolosluiiuniuza bildiriidifii halde Hariciye vekaletimizde (Canilik katliann) adiyla bir dosya acil-

l-a!ov?. kbylerindeki, Ualliimi i,r<)s;.;imu.i

UvtbiUe .nc'mur

Yalova Xmmii-

makla

iktifa edilmi.^ ve hic>bir esasli tcdbir protesto ve-

nan kumandani

yii/lia^j.

Dlmitri Orcgorya Bugunkii

GUtVAS'm

saire Icra edilememistir. ihtimal ki o larihts Inonii ve

etrafi ba.slamis olan gok partili

hayatm

tehlikeye dii^ur-

bessirlerinden sadccc biri.~

/.

dugii koltuklaruii niuhafaza igin pin ve entrikalariyla

mesguldular.
Bizce tebariiz ettirllniesi luzumlu goriilen Lozan antlasmasi anahallanndan birinin Bati Trakya davasi Ve Bati Trakyadaki Turk (;amiasi tckil etmektedir. Asil

olGumulcinedeki Tiirk konsoloslugu katiyyen mesg-ul Gengler yillarnida Iskecedeki (Turk mamistir. 1930 emri ile kap,aBirligi) IskeQe mutasarnftnni bir telefon

bu konuyu, burada sadece mezkur muahedenin tatbikati bakimmdan kisaca ele aliyoruz 9unu itiraf edebiliriz ki, 1923 tarlhinden zamanimiza kadar (sihhatle nufusu bilinmemekle beraber) 168 blni bulan Turk camiasi ile Hariciye vekaietinaiiz ve

ikinci ciltte ele alinmi.^ olan

25-30 milliyettilmis ve niczkur ceuiiyetin iiyelerinden Kavalaya gonderilperver Turk genci tevkif edilerek mahkemesinde bir askeri Yunan

mis olup Kavaladaki

.nevi

Yunan

rejimlerine ihanci; etmekle itham edilmiBirligi) liye-

lerdir.
leri

Keza Gumitilcunedeki (Turk Gengler

tutulmu? de zaman /,a.man ayni muaineleye tatai faalehinde ananeleri Tiirk ve en kiiguk znilli; orf ve

I.

Z A

N
xm^jo^^^^

92

I.

C)

/,

A N

liyet

man
Girit

gostormelcrine iisla imkaii verilrnemi5itir. Zazamaii CJlimiilcinodcki Hal;] 'J^rakya genel valisi

gormii.j
ile

oldugu

iizcrine yiizlcrce genci tevkif edip Midilli deki cezuevlerine sevketini^tir. Bu teror

Imum

bugune bugiin Bati Trakyada Tijrklere harfiyen tatbik edilniektedir. 1957-58 yilinda Iskegc mutasamfi
idaresi
key.n iskegedeki 55 inci piyadc taburu komutabmbasi Yorgios (buzat hakui Tripijlideki temel er egitim tugayz komutanidir) .tske<.;e milletvekili Trab111

Nikoglu

zonlu Mihail Triyandafiliciis Bursa. olup tskGQe vo dolaylaruKlaki liirk

Mudanya dogumlu
nahiyelcrinde na-

j|::

hiyo yazicihgi yapmis olan Alekos Vlahidi (isUhbar ettigimize goro birkac; ay evvel intihar etmistir. Atinadan almas olduklan ozel bir v;niirle Bati 'rrakyadaki
)

Turk eka.IIiy(>tini ikiye bolmek ictin Yunan harfleri ile Makedonya adiyle 2fi() sahife tutannda bir kitap nesrederek Bati

Trakyanm

Anadoliidaki

katliiuii

proi;iamtin
ilk

tnUjike

mc'raur Papas

Yorgiyos

daglik bolgelerindeki Tiirklere

adi geijcn sahislann ne^iret-

tevzi ctmislerdir.

Minekescpulos iViakarios

ve son dikaiili Tajias degildir!..

Yukarda
tabi

ekalliyeti tarihi ve antrotutularak ikiye aynlmaktadir. Bati Trakyadaki 1G bin Mtisluman Tiirkten 70 biiiine Fomakhk isnat edilmekte olup bunlar Anadolu Tiirk

mis olduklan bu kitapta Tiirk

polojik bir tastiife

halli idarecileri ise 1913 tarihinden zamanimiza kadar Bati Trakyadaki bu miisliiman Pomak Tiirk camiasma

israrla

Helenizm

telkinini yapmaktadirlar.

Bu
'

unsurlarla

konusan Turklerdcn ayn bir unsur imis gibi gosterilmektedir. Halbuki bu Pomak sifatini tasiyan miisluraan Turk camiasi tarihi bakundau Kurnan veyahutta Kipcak Tiirk asli un.surunun bugiin Balkan iardaki yegane kahntisidtr. Bulgaristanda .^u anda 1 milyon 250 bin miisliiman pomak caniiasi,
1.950

lehgesini

meskun olan

iskece ve GiAmiilcinede-

ki mekteplerde 8 saat olan ders

programmm

iki saati

Turkge olup G saati Yunancadir. Halbuki Lozan rnuahedenamesinde Bati Trakyada Anadolu Turk lehgesini konu^^an vc konu.^mayan unsurlar diye Turk toplu-

ve 1951

yillannda Bulgar idareciileri bunlann Turkiyeye gondenlmesini katiyetle onlcmifilerdir. Bunlara Bulgarlar tarafmdan 1877 ve 1878 yillanndan beri sistomafcik surette Slavizm telkinati yapilmaktadir.

Bunlann her turlu hayatiTurk oldugii tevsik edilmis ve Istanbul Rumianna kar.;?i olarak birakilmiStir. Yulugxi ikiye

aynlmi^

degildir.

yeti (Etapli) vesikalari ile

dijlatlari

nanistanda zaman 7:aman meydana gelcn rejim tebedve bazi mahalli hadiseler miitemadi surette

Keza Yunan ma-

S4

I,

/,

A N

1,

(>

Z A N

istismar edilerek Tiirk ekalliyctini sindirmck iijin vasita olarak kuUanilmi.^tir. 1941 de Almanlar Yunanistani i^gal etmek uzereyken Bati Trakya tamamen tahliye
edilip bir

Lozan sulh
ekalliyetinin
bsizi

Trakyadaki Tiirk antla^masi Bati hukuki tasarruflanni tanimiijsa da

bunlar

Yunan

hukiimeti tarafmdan

madde madde

ihlal

kolordu

ile

tskcQe ve DedcagaQ mutasarnfi

be;?

edilmistir. Mesela bu .arada Evkaf idaresi Tiirk mekteplerini tedrise

Bati Trakya genel valisi Dogu Trakyaya. birlikte

husnii kabul gordiiler.

alti yii/,

Yunan
vc

ailesi ile

iltica

('H,il(;r

bizlerden

lerin iizerinde

memur m(>,ktcp enciiinenleri sepimi ve Tiirk Osmanh imparatorlugu devrinde tescil

Bunlann

arusinda. alti yiiz

musde

luman Turk
4-5

ailesi Dotai

Trakyaya

iltica ct.inisierse

edilmis olan geriis arazilerini zikredcbiliriz. 1949 da kabul edilen bir kanunla 300 doniimden fazla arazisi olan
Tiirklerin arazisi ellorindcn almmistir. Keza Evkafa ait olan diikkan, tarla, vc buna benzer gelir getiren kaynaklar da tahdit edilmi.^tir. Lozan antlasmasmm beyanina gore Mubadeleye tabi tutulan yerlerdeki ca:

gunliik misal'irlik

hayatmdan sonra Yunanistana

den 1945
yilina

iade ediliyorlar.

Bu

bigareler 1941

kadar

MeriQ havzasiuda (Evros) gayet feci kaderin aci tecellisine terkedilip her biri olmusliir. 1945 den sonra ba5ilayipta 1949 ve 1950 yiUannda nihayete
eren
ciieri
lar

sartlar

altuida

Yunan

ig

sava^i

esnasmda 1500
T'iirk iso

Tiirk

Yunan

kralgete-

tahvil edilemez, miler katiyetle yikilamaz ve kiliseye dendigi halde basta Kavala oldugu halde Drama, Serez

cilan tarafnidan

2(i0()

Yunan

korniinist;

taralmdan tasavvur edileniiyecek altmda oldiiruldu. Bizim on fazla

194G ve 1951)

kada.r feci sartiizerinde israrla

yerlerdeki ve Selanik gibi biliimum mubadeleye tabi Tiirklere ait camiler 1940 dan sonra birgogn kilise ya-

pilmis olup dig-erleri ise

tamamen

yikilmi^tir.
sis-

durdus^tirnuz

yillanndaki Bati

Trakya

Bati Trakyadaki Tiirk ilkokullarindaki tedris

fcemi bize

Turkliigii davasidn-.

Mezkur ydlarda Turklerin arazileri istirdat ve musadero edihni.;? iskege ve Gumulcinedeki Tiirk evlerinin kapilan Yunan polisleri tarafmdan kmlarak girilmi? her Tiirk ailesi zorla 3-4 Yunan ailesi yerlestirilerek ikaniete mecbur edilmi^stir. Bu hadiseler Bati Trakyali bazi Tiirk milliyetperverleri tarafmdan e.le almarak Bati Trakya genel valisi nczdinde siddetle protesto edilmis ise de katiyetle nazan itibare alinmamistir. Bu hareketler yalniz Loi^an muahede hukiimlekraliyet rejimini anayasasinm keza rlni degil Yunan boyannamesinin anahatlanm evrenscl insan haklan
dupedliz bir ihlal
mami!.tir.

nazaran farkhdn-. Her Trtik ilkokulunvm bulundugu bolgelerde goc;uk vclileri tarafmdan mektep snciimeni segilir. Bu enoiimenler gorevli olduklan oktUlarda Latince eger arzu etmiyorlarsa
riyle tedrisin

Osmanh

harfle-

yapilmasim temin odebiliiier. Bu belki dis goriinij^ii bakimindan gayet makul bir hareket olabilir. Pakat hadisatm iq, veghesi bizim tahmin ettigimiz glbi degildir. Bati Trakya siyasi biiro ^efi (Politiko Grofio)

bu hususu

bol bol istismar etmektcdir. Tiirk ekalli-

yefin bilhassa fikir tesaniidii mcydana getirmesini 6nlemftk igin mektep enciimenlerini zaman zaman birbirleri

aleyhine tahrik etmektedirler.

Bu

Tiirk ekalliye-

oldugxi haldc

^ikayetler kale

alm-

Butun bu

facialar Giiinuleinedeki Tiirk ba?etrai,^tir.

konsoloslugtmun gozleri onundo cereyan

Lozan antla^masiyla da teminat altina ahndigina gore ne genel v,ali ve nede siyasi biiro i>efi tarafmdan hie bir mudahaletinin bir ic davasi oldugxina gore ve

96

L O

/.

A K

L O
^-^

ii

A N

97

tur.

Pakat bizim Giimulcinedeki Ttirk ba^konsoloslugulakaydiligi ve Yunanlilarin

muzun mnumi

kendi sa-

hislarina munhasir entrikaciligi ile gliya Turk ekalliyeti igersinde milli bir vahdetin mevcut olmadigini iddia

eder gibi bir hava zamaii

;"*
*

zaman

estirilmektedir. Insan
:

7iW.

sormak luzumunu hissediyor Bi.zim hariciyecililerimiz acaba ne ile me^iguldur? 1949 da iskecenin 19 Km. .^imaliride Dolaphanlarda gece yarisi 20 Turk ailesi otomaLik silahlarla gayet feci bir vaziyette knha edilmistir. Bu faciaya mutt-ali olan Atinadaki Amerika buylik elgisi ile birgok batili devletlerin
.^sunu

bazen kendisine

.sefaret atasemiliterlik
ler

mKiisuplun gelip yerinde tetkikyaptiklan lialde bizim Atiuadaki Tiirk sefareti men-

suplanndan herhaiigi biri facianm vukubuldugu yerde en kugiik bir tetkik yapmak llizumunu hissetmenxL^tir.
Bilhassa hassasiyetle belirtmek istedigimiz husus sudur 1923 tarihinden zamammiza kadar Iskege ile Gumtilcinenin Bulgar hududu olan Cebel bolgelerindeki Turk nahiyelerinden higbirine ne Gumulcinedeki bakonsolaosumuf; ve nede viskonsolosumuz gidip tetkikler yapmak buralardaki Turklcrin durumlan ile mesgul ol-

Lozanda,
sii-sunden

Yuii;inist:in.i

li-slini

(-(1111151!;

oliin

TiiiklvT

iviii

mi-clis

kiir-

Yun;ina tcslim

etlisiiii/ yiizbiiilorce

Tiirktcn bir avug he-

mik

bile

.-iliunayacaksinii!/.>

Jiycrc.k

a.i?lann,s

biilunaii

Ajdtn Mobusu

Hoea ESAl) KFENDi..

Iladisi'lor

iiasil

liakli
'fjfid

i,-ikarinakta

dcvam

edi-

mak

Itizimiunu hissetmemdslerdir.

tor deSH

,i7

ituhu

(olsun!

recileri

bu hususla

Yunan mahalili idahaliylc bol bol istifade etmesini bil-

ye hedef olmamasi icaboder. Mevzu gelmifjken ,ayrica ^u hususu da belirtmek isteriz. Butun bu siyasi entrikalar Turk ekalliyetini tesanutten fersah fersah uzakla^itiran komplolar Iske<;,edeki far-

mislerdir.

man
ova
gibi

Bu bolgelerde 40 binin tizerinde bir miisluTiirk kitlesi bulunmaktadn-. Buralan Bati Trakya

genel valisi tarafmdan goriilen liizum iizerine yasak bolge ilan edilmis ve boyleliklo dagU yayla Tiirklerinin
silmistir.

mason (EKATi) ve Gumiilcinodeki farmason (LAVIRiNTOS) locasi tarafmdan destek gormektedir. ^u anda Bati Trakyadaki Tiirk ekalliyeti ic-ersinde milli Ttirk recileri bu hususdan haliylc bol bol istifade etmesini bil-

Tiirkleriyle her turlii irtibat ve mtinasebetleri keHalbuki bu Tiirklerin yukarda da belirttigimiz

Turk mazisino miitedair

f3n

ku(;uk

Lozan muahede hiikijmlerine gore (Etabli) vesikaTurk oldugu tovsik edilmistir. Ama bizzat Tijrkiye sahip gikmadiktan soiira ba^ka no beklenebilir?
SI ile

fiili

bir hareket yok-

Tj

Z A

KIZA N

VE
LOZAN KOM'i:RANSI

Ur.

KIZA
(

NUK
r.

IJKY

1879

1913)

L O Z A N
;

10)

Sihhiye Vekili oldu. Bilahare de miikerreren Hariciye

mt. KWjA

Ni.JBt

KiMDiK?

Vekilligini dei-uhte etti.

Lo'/an muahcdoiianicsiTK! murahhas sifatiyle ikinci imi:ayi koyaii Umuru sihhiyc ve Muavoneti I(,'timaiye vekili Ur. Riza Nur Bey 179 tarihindc Sinopta dogmufitur.

Lozan mtiahedenameKinin imzasiyla yurda donen Riza Nur ikinci devre Sinop mebusluguna sec-ilmi^tir. Fakat bu bahiste tafsilatini bulacaginiz Lozan hakkmdaki kanaatleri .sebcbiyle kisa bir zaman sonra memleketten aynlarak bir ko^ioye gckilip kendinii tarih ve edebiyata vermek mecburiyetinde kalmi!?tir. Lozanda niil-

Sinobun

koklli ve eski bir

Turk

ailesinin gocu-

gudur. 1902 tarJhinde yiizbasi rutbesini haiz olarak Asvc hemeri GUlhane Hassenesinde bu miies1005 girmistir. tahanesine asistan sesede muallim muavinligine (bugiuikti dogentlik karkeri Tibbiyeden

mczun olmu^

misak'dan sn-f .sulliu temin etmek sobebiyle yapilan fedakarhklara siddetle muhalif kalniL^tir. Qiinkii Milli misak millet onunde yapilniLs bir yemin mana-smi tasili

yordu.

^iliginda)

terri

eni.

1907

d:;

Askeri Tibbiycye cerrahi

terfi etti.

profesorU oldu. 1908 de binbaijiliga

me^ii'utiyet inkilabi
iizcrine

Bilahare

segildi. Siuoptan mebus Diktatoryel bir yol lutmu.? olan Ittahadu Tcrakkinin karsisina gikti. Yilmadan miicadele ettigi bu adamlar-

bir insan olan Dr. Riza Nur'a bu fedakarhklar gok agir geliyordu. Bu muahedenin eksiklerini hiQ olmazsa milliyetgi ve sahsiyetli

Diirlist,

mert kuraktcr sahibi

bir politika rakip

etmek

.sureiiyle tehifi cdebiliriz iimi-

dini beslemisse de gitgide bu iunidinin dc bir hayal ol-

dan zulum ceye maruz

ise

gordii.

Bir deiada

telitid

edilerek iijkenistifa etti

dugunu

gordii.

milli

hudutlanmiz dismda birakilmis

birakildi. 1910

yihnda askerlikten

de Balkan liarbi sirasurda yarahlara hizmet etmek

olan Tijrk ve Musliiman un.sur igin Tiirk gencliginin $uur ve fikriyatmi uyanik tutmayi ve zuhur edebilecek

lizere tekrar

orduya

katildi.

Ayiu
yil

yil

morg miiduru

ol-

du, bilahare ittihatgilara kar.51 amansiz mLuralsfeti se-

bebiyle surgline gonderikli. 8

menfa hayati

gegir-

dlkten sonra mlitarekede vatana donerek yeniden mucadeleye atildi. Bu sirada tc^ekkul ctmekte olan Ilk An-

kara hlikumetinin kuruculanndan oldu. Cumhuriyet tarihinin ilk Maarif Vekilligini doruhte etti. Ayni yil bir mtiddet de I-Iariciye vckilligi yapti. 1920 de fevkalade
murahiias heyeti azasi olarak Rusyaya gitti. 1921 senesinde ise tekrar Sihhiye Vckili oldu. Sakarya meydan muharebesinde doktor olarak hizmet gordu. 1922 de Ukranyaya giden heyete reis sec-ildi. Doniisunde tekrar

en kuguk firsatlardan i.stifade ederek diizeltmeler yapmayi temin edebilecek bir istikamet tutulmasini arzu ediyordu. Fakat hadiseler onun arzu ettigi istikamette inki$af etmedi. ikinci murahhas sifatiyle bilmecburi imzasmi koydugu muahedenin .jartlanna ve "hatta tatbikatma omriiniin sonuria kadar muhalif kaldi. 1926 senesinde mebuslugu birakaivak Parise yerlesti. Burada hatiralarmi yazarak British Museum'a tevdi etti (1) Oradan iskenderiyeye gecti. Burada kendini ilme ve edebiyata verdi. 14 (jiltlik bir Turk tarihi viicuda ge(1)

Pazla bilgi

icfin

bakmiz Orhan Cavit

Ttitengil

Dr. Riza

Nur

*aerine, Ankara, 1965

101

X A

birdi.

Tiirklerin biri
iizere

Orta Asyacla vk digeri de

iki devlot

On

Asya-

da olmak

sadece

kurmu,^ olduklarini de-

hanedan degLjikligi niahiyetinde oldugunu niudal'aa etti. Tarih suuru bakimiudan levkaladc; on;nu olau bu niutalaanin uzun uzun delillerini ya/.di, .aynca Tiu-k Bilik Revtisii namiyla ilmi, tarihi ve hatirat nevinden hacimli bir mecniua. iieai'etti. Bir doktor ()lnia,si hasebiyle yillarca giirbetlerde oliime yipranmii^ olan vucuduiiun yaklav^makta oldugunu hi.ssedincc va.l;au topragma kavurnak hasretiyle 1938 senesinde Turkiyeye geldi. Tiirgigik devlet isiinlerine

ragmen

dogi.^inelerin birer

LOZAN MUAHEDKNAMKSi

VE
KIZANU11F.EY
Lozan muahedenamesinin
seneyi mlitecaviz bir
ini7,asmin iizerinden 40

zaman

gegti.

kiyede de kendirii fikri ve cdebi (.^ali-^malara hasretti. 1942 senesinin 7-8 eylill gecosi hayata gozlerini joimdu.

Boylece mesixitiyet ve milli nilicadele devirlerinin bu metin ve kanaatlerindcn en kliQiik fedakarliga yakla^-

da gercekten, basindan beri bu Nur u kalmi,s olan Dr. Riza kusurlu taraflarnia muhalii Loz^nda iksurctlc dogrulannstir.
hadiseler milthis bir olarak sadecee sekli bir sutisadi desteklerden nialirum
devletinizn. varlig. ve rette de olsa gen, kavu.^mussa bunda en buj^-uk letler arasi bir ua.rantiye Nur-un ve dirayeti ile Riza hisse hie, siipse yok ki ilmi haklamizm tejihazindir ki, bu kadar tabii bir

nuiddet zarfminuahedenin eks:k ve

Bu

miyan

buyiik vatan evladi obodiyeto intikal ctmds oldu.

tarih ilminin butiin derinliklcrine vakif bir in-

Onun
san

f^^^l^

sifatiyle

son asn-

siya.si

liayatimizdaki hadtselerin

tahlilinde

mustesna

bir ba-jan gosterdigi mulrakkaktir.

insan olarak iizerinde ibretle ve dikkatle dunnalari lazim gelen buyiik bir vatanperverdi. Devrinin .jartlan icabi bazi
saliibi bir

GenQ

dur Ne

nesillerin karaktor ve

dava

edilmesine mukabil ilende dinden ibaret bir netice elde pekgok haklanmizmda heder izah edilmis oldugu iizere Inonu, konferansi hadisesini, saym
edildigi

hissi diisunceleri mevc;ut ise de esas itibariyle

vatan ve

Lozan sulh

millet sevgisi
fasiyla

ile

dolu olan kalbi ve ilimle mucehhea ka-

daima

milleti ve

memloketi igin

calisnu^tu-.

yapnn?tir. Sanki Ttirk tamiithis bir istismar vesilesi ba?anlmi? muazzam rihinde misilsiz giielukler icinde tav,arnn,s gibi sultani tavn-lar bir zafer abides! ortada paymi sozum ona boyle bir zaferin eref

lanmakta ve da fciuLseyle payla^mayan bir uslup muahedenamenin tedn-. Her yil bu

i<?inde

konu?mak-

seneyi devnyeleri

hie olmazsa Riza Nur dolayisiyle verdigi beyanatlarda kendisme muvaffakiyetleri de gibi elde edilen nisbi

zumunu

evladim hatirlamak Itiborglu oldugu buyuk bir vatan daha duymaniaktadir. Her yil yelesini biraz

104

Ij

O Z A N
li

;i5

AM

ia&

kabarfcarak Lozan muahedonamesini bir oviinme vesilesi telakki etmekte ve bu hadisenin bugune kadar gene

i^te

bu vesikada

goriilecegi uzere daima

muhabbet

ve efkan umumiyeye tek tarafli olarak maledilmi olmasmdan aldigi ccsaretlo k(mu5;xnaktadir. Boylece de her yil mag:lumiyetten nxagiubiyete dugar oldugu siyasi hayatindaki muvaffakiyctsizlikler igin Lozan hadisesinden psikolojik bir dcstek (.iikarmaya galL^maktiesillere

tadir.

Sanki

istikhilimiz inonii'nun bah^ayisi olmutur.

ve mlizaharetine arz<a ihtiyac hissettigini beyan ettigi mesai arkadaini higbir Lozan yildonuiniinde hatirlamiamak dyle dursun, 19 Mayis 1944 de soyiedigi mahut nutukta utanmadan ebediyete mtikal etmi.^ olan bu biijriik insana igreng isnat ve il'tiraiarda bulunmu^tur. Metin ve gayet natuk bir i3olitikaci olan Riza Nurindnii'yii birgok defalar terletmi^

onun niustcsna dirayetinin neticesidir. Gergekten boyle bir ovunmege muhta<; oldugu da soylenebilir. Zira hayatmda serbcst ve normal olarak
bir eser

Ve boyle

olan Turk dlismani Venizelos'un sert bir munaka.'?ada heyecanli bir sekil-

cereyan etmi;^ higbir segimi kazanamami,^ oldugu gibi halk efkan umumiyesinde de kabule mazhar olnius bir

de bayilmasnia sebep olmu^itur. Evet bu bir vakiadir. Bu vak'aya dair mcijhur karikattlrist DERSO'nun gizdigi. bir karikatiirii arka sayfada bulacaksuiiz. Bu karikaturiin tetkiki

manevi mevkie
hizbi iginde dahi

nail

olamamistn\ Bizzat kendi siyasi

bir huzursiwluk

Lozan'da inonii'nun ve

P.iza

Nur'un roUerinl
gelir

mevzuu oldug-u ge^itli hadiselerle sabittir. imdi mevzua avdet edersek onun Dr. Riza Nur hakkmdaki hissiyatini (hemen Lozani muteakip bir devrede) a.^agiya koydug-umuz 5u vesika gostermektedir
Telgraf

daima kendisinin

gok
ki,

iyi

bclirinickledir.

Ve liamda

tui;niak lazim

bizim gibi onlarlu ayni milkUten oimadigi igin Derso'nun hissi bir saikc; kapilarak bu karikatliru gizdigi.
soylenemcz.

Bu

itibarla

Lozan muahedenamesinin

ger-

gek sampiyonnun kira oldugunu bir ecnebi mlisahidin kalemiyle Tiirk milletine if fide ctmi.^ oluyoruz. Fakat

Mahreci

Ankara
:

daha sonra vukua gelcn hadiseler Riza Kur'a Lozan noktaiarin muahedcname.sindc kazanilmis olan bazi
(
-

Tarihi 4 Te^rinisani 39 4 Kasim 1923) Sinop mebusu muhterem Dr. Riza Nur Beyefendi Hazretlerine.

gergekle^mesindc higbir rol ayirmamak ve hatta onu sugiu telakki etmek gibi bir vaziyct dahi husule gelmistir.

Cumhuriyetin terakkLsi ve vatainn dahilen ve haricen salabefc ve itilasi Dr. Riza Nur .gibi nadir evlat-i vatanm istinadma miiftekirdir. Bu kanaatim Lozan'da ve Heyet-i Vekilede arkada^ligimiz zamanmidan daha ziyade saglam ve samimidir. Mezuniyetiniz zamam-

Bu hakikatler meydanda ikon bir gilri geimis Lozanidaki magiubiyetlerdcn Riza Nur mes'ul tutulmak
istenmistir. 9 Nisan 1964 tarihli Milliyet .gazetesinde bir haber ^u serlevhayi tasimakta idi. Patrikhanenin Ttirkiyede kalmasma Riza Nur sebebolmu^.B

hitamma muntazinm. Daima mXihabbet ve mtizaheretinize arz-i ihtiyag ederim. Bilhassa .gozlerinizdert
operim karde$im,
ismet

nm

Ankara Mustafa Ekmekgi

bildlriyor;

Lozan gom^meleri sirasmda Rum Patrikhanesinin istanbul'da kalmasma Dr. Riza Nur'un sebeboldugu
aQiklaninitir.

"WPIPII

li

A N

107

flii

Ki-

Lozan'daki tngiliz Ileyeti Ba^kani Lord Gurzon'a Riza Nur Bu meseleniii Tiirk liiikumetinin bir meseJesi olmiadigini, ismct Pa,^anin kcndi isran oldugunu soylemi ve bunun sonucunda, Patrikhanenin Istanbul'da kalmasi sonucu dogmu^itur. Delegasyon Ba^ikani ismot Pa^sa, goru^mQler sirasmda Patrikhanenin Tilrkiyeden mutlaka nakledilbulundugu sirada, Hiesi)> konusunda israi'li isteklerde bu istek kansi tarafta yanki yapmis ve Aynaroz'da Pat-

rikhane igin yer bile hazirlanmi^Jtir.

nizelcs bilahare itiraf etrm5>tir.

Bunu

inonii'ye Ve-

Tarn goriisnielerin hareketli

sirasiiida

Lord

Giir-

zon'un, Patrikhaneniii nakli israrindan vazgecjmelerini)> soylemi;;, hilal'eti de bahis konusu edcrek Patrikhanenin kalmasinda ne mahzur var? diye sormu^tur. Riza Nur da Bu meselenin Turk liiikumetinin israrla iizerinde durdugu bir mesole olmadigini, Ismet Pa^anui kendisinin bunu mesele yaptigini ve israr ettigim soy-

lemistir.
::*;(;""

Riza Nurla goriismelerinden sonra, Lord Gtirzon ismet Pasayi davet cderek bir gorti^me yapmif? ve Be-

nim bugtin dogum

gunlini.

Sizler do

bana

bir

dogum

hediyesi vereceksiniz)> diyerek Riza Nurla yaptigi konu-

mayi nakletmis ve Patrikhane meselesinin sadece ismet Pa^anin bir karari oldugunu ogrendigini, artik da-

ha

fazla direnrnemesi gerektitini)) ifade etmi^; Inonii

goriismelerde biitiin israrlarma

ragmen Patrikhanenin

yurt di^ma c-ikarilmasi goriisunii kabul ettirememistir.

^..-,

.>.-!(. .-..uuihu

OlUtSO .mmlur,
......

Tiirk

bayragimn altm-

<...lor

Kiza Nur'^u... tnihai E,.

,..,...

.osk s 'serpcrck cnn!eti-

..yuan Venizolosun arUa,cla ingi

Bu kuyrUklu yalanin miticidi acaba kimdir? Umit ve temenni etmek isteriz ki tnonii degildir. Fakat kendisi degilse bile oyle bir yalani hayatta bulundugu ve tigtelik basvekillik koltui^na oturmakta oldugu bir za-

li., LVa...... iialyan .nurahhaslan var l.n.on elinde aat Vcniz*lo.. n Uaviu., ua ctmck iyin aniycleri sayiyor.

lOi

li

2S

A N

jj

z;

A N

109

manda hi<j olmazsa tekzip etmesi tarihe kar.51 borcu degil mi idi? Zira a5sagiya kli^esiiii koydugumuz; 22 agusyar^amba tarihli zabit ccridcsinin ilgili kisminm ifadesi onu boyle bir yalana tahammul edememek vaziyetinde birakmaz mi?
tos 1922

bunu gordum.
MilleLe

Dr. Riza

Nur Bey Turk

lieyeti

rnurah-

Jiasasi icinde ba5;lit;a mediiri inuval'falciyet

olmuf>tur.

bunu soylemek vazifemdir.

meselenin gergok vephesi Patrikliane bahsinde

Bu

ele alinmi5itir.

Ancak

sinhcliden

iyw

kadan

bilinmelidir ki,

Venizeios yukandaki

karikatlirdeii de aiila.silacagi uzekuc^iik bir

Uj

jy-:^

^-i-^i'V

j^j ^.'^j^

yj-'^'^y

^i^b

re talepleri igiii

Riza Nur'dan en
soyle

musamaha

gormtis oJmak
mu-stur.

dursunu
vc;

miithisiine maru/. kalmi!^

i^i

hucunilann en bildkis bayilmaga kadar gotur-

Buna

konlerun.s sira.sinda. gazeLelerde gikmi^;

bir haberi ve klisesini de ilave cdelim de artik kendini

k-J'-^C-: ^y.t^ji J

o yjx^

^y

.j-^t.

/J

V^

'.-^:^i

>-5^"'*ji

miidafaa edemiyecck
ini.5

bir

durumda

ebediycte intikal

et-

olan ve esasen butiin hezimetlere lagmen Lozan'da miileti luinuna ne cldo edihni.sse onu da kenclisiborglu oldu.yuniu/. biiyiik !)ir vatanpervere kars: 3'6ne

Turk

> iij.

neltilen bu ithamm girkinligi ve boyle bir ithanu bizzat yaprms veya yaptirmi^; degilse bile tarih ve hakikat onende susmu^ bir insan olarak inonii'nun mevkii bir daha anla^ilsm.

lii

si

Bir an igin bu yalanui dogrulugunu kabul etsek dainonun'niin Lord CJlirzon'a bir dogum giinii hediyeolarak Patrikhanoyi hediyc etniesi mi icabederdi?

Ve, bilhassa
Dr. Riza
(Alkislar).

murahhas olarak beraber

tevkirlo

galistigim

Nur Beyi kemal-i

yfldetmek isterim..

Muzakereler dikkatlice takibedildiginde dessas bir politikaci olan Lord Giirzx)i:i'un henuz siyasi hayati mahdut ve geng bir insan olan Inonil'yu gesitii entrikalarla

parmagmin
dir ki

Arkada^lar! Giinagun tcsirat altmda yalniz ilim ve tecriibe kafi degildir. Fcvkalade bir metanet-i asab laziradir, Hakikaten bir ideale hizmet lazimdir. Pevkalade bir jferagat-i nefis hissi ilo yekdig^rine eklenmek ve yekdigerine samimi bir mtizaheret gostermek lazimdir. Arkadaslarimdan ve bilhassa Riza Nur beyden.

vukuf ve

iizerinde oynattigi gdrtiliir. (,>ok muhtemelbu meselede de Lord Giirzon boyle bir ifade ile inonti'yii bir kere daha oyuna gctircrek tarih boyunca

hir ihanet ve lesat yuvasi halinde gali^mi.^; olan ve bu-

gUnde Kibris'a vaki yardimlannm kokusu

^1 igin hesaplari tetkike

fazla gikti-

ahnan Patrikhanenin hudutla-

rmiiz dahilinde kalmasini 1;emin ctmistir.

no

Ii

Z A

1,

/!;

A N

VENtZELOS'CM SAFSATASBNA K3ZA NIJR

AiiL

J^

iX.'-.t-

j,,^ eA_ilj<li'j

Riza Nur Bey, iSarlctlaki buitiu lelaketlerden VenizelOvS'un mesul oldugunu oeyaii euui^; ve ceise tatil eaUI*"

mi^tir.

o^

(i-i-^-''

J/-^

J^^--^ ^^ Jyy, tS-'y--

^y

l:j

Haberiri ozii su

Venizelof;, inaiulniai', ve izahi

gug

utanmaziikia, Humlarin 'I'urk copraklaniidan uzaklastinlmasmdan 'i'Urk hiikumctini mes'iu tutuyor. Bu

kiAstah iddiaya cevap veren Dr. Hiza i\'ur'dur
f^
,

oj^.y'
j.:.i

*>yy.J :jy>,^/ .,^jJif :.,,^

j.'^^^:.

j/^,t

^'; j

EkalIiyetlerin

hukukunu miizakere eden

bir hadise

tali

ko-

tMy

>' ^-,;,.

.^.;' ii^.^.y jv ..>y':,. j;/.

rnisyon igtimamua Yuixau

luuraiiiiasi Vcnizelos ile Ri-

za

Nur Bey arasmda

vuku bulrnustur.

Venizelos Turkiyedeki Hiristiyan ekaliiyetlerin tehcirindcn ve bu hususta Ttirk hiikutnetinin mvjs'uliyetin-

^-.

den bahsederek siddetle larizata ciir'et etmek kustahligmda bulunmus, Riza Nur Bey Venizelos'un tarizatina karsi jiddetle mukabele oderek buiiu red ve Sark'da vuku bulan butiin rclaketlorin yegane mes'ulu VenizGlos oldugiuiu beyan etmi.^tir. Riza Nur Beyin Beyaimti son
derece
iyi bir tesir yapnu^stir.

;.->'j-''-> ('K'j Jj.'-

MURAHHAS
Naum

HEYETINDI': ilAiNI.Ell Ml VAKDI?

Hernasilsa murahhas heyetine dahil olm^i? Hayim efendi nammdaki Hahamba^mni Ankara Lozan. ve Amerika arasuida mckik dokuyarak Lozanm kulislerinde gok miihim bir rol oynadigi artik bugiin anla^ilYukai'ifiaUi paragraffa
l)ali.si

geoon sa/ctc haberinc ait klise vc yoHi

iiaJili:

barllerle

Konfefansta tehcir bahsindo mtitevellid bir hadise

mis bulunmaktadir. Bir dcrgide: (1) Garp dtinyasi bize butiin sahsiyeti ve mukaddesatmizi cigiietmek bahasma Lozan sulhiyle maddi hayatimizi ve suri istiklaliLozan'daki. mizi bagislarmtir. diye soze ba^layarak
(1)

Buytik

Dogu Mecmuasi

Hi

1,

Z A

li

Z A

N
bir tavir

113

miizakereler esnasuida Ilayim

teferruatli bir
etmi^tir. Pakal,
."jckilde

Nuum'un oynadigi

rolii

nii

bu if^aata

kar!?i

da en kuc^uk

almami? ve

ve efkar-i Uniiiniiye oniinde izah

ki

ne gariptir

hayatta oldugru halde In6-

aitinda kalarak birQok feragat Hayirn Naum'im ve fedakarhklarda bulundugu ve mtizakereler aksetmitesiri

yen

kulislerde

Turk milletinin hayat ve mukaddesatma

giri^tigi

muessir bazi taahhiidlere

tekzibetmemLjtir.

y{)lundaki iddialan

HAYIM NAUM'un
zanda
zin Hilafet bahsinde

tngiliz entelicansi

hesabma Lo-

nasil bir yeralti laaliyetine giri^tigi ikinci cildimital'silatli olarak anlatilmi^tir. Bu-

rada fikrimizi teyide mcdar olacak nispette devrin vatanpei-ver Ba.5vekili Rauf Orbaym hatiralanndan bir kag .satir aktamiakla iklif a edelim ismet Pa-^a, anla^sildigma gore, Lozanda Ingilizlerle bir nevi gizli ara buluculuk rolii oynayan, istanbu-

'

lun Hahamba^isi Hayim Naum efendinin telkinleriyle, ((Hilaietin artik ne sekilde olursa olsun Turkiyede devamma mijsaade edilmeyip derhal atilmasi lUzumu fikrini tamamiyle benimsemi? bulunuyordu. Pekiy, ya dort be,? ay onceki uHilafete baghlik, hatta Hilafetin kuvvetlendirilmesi dia.?iince ve kanaati ve bu yoldaki kat'i ifadeler vc islam alemine bunun duyurul-

masi hususundaki tela? ve heyecan ne olmu^tu? ( 1 Osmanli Devletide son zamaninda boyle bir hata i^leyerek <(kurda kuzu tcslim etmek nevinden Hayim

Nauma bir vazife venni^ti (2) BtGER HAtNLER H. CAIltD

:

MilSI-iJMAN

TURK

ICVlAl)!!..
iblis,

ve MALtYECl CAVlD Burada birazda omruniin son yillarini biiyiik bir

fotografim

gordiiivuii katriiiii libiisUir i^^itidoki

scnin irk vo

dinine en biiyiik ihajictin has tcrtipgisi Yiihudi Ilahambasjisi

HAYIM

NAUM'dur,

cynathjii

inii;i/z;>iii

role niiiUiilai olarak Yahudilcrce fiok

cllirilmifjtir.

istismarcisi olarak gegiren Hiiseyin Cahid ile maliyeci Cavidin ihanetleri hakkmda Dr. Riz,a Nur Beyi Dinliyelim
liiirriyet
(1) (2)

oncmli olan MlSUt IlakajiibajjiliSma krfi

vc ugramakfa
Aidiii^iiitiu/
lioi-

Usradigimiz

Hatiralan vo Soylnyemediklenylc Rauf Orbay Istanbul, 1965

Htikflmetin tonsibi
ile

iiuini^tiii

piaiii shiNJ. (tiiijmanitniz

Yahu-

Avrupa ve Amerikaya gonderilen Ha-

fSinin ('soridii'.

114

Ii

A N
Xj

Z a

115

<(9imdi, bunlara tun biber olarak fevkalade bir ^ejr

yazayim da Tiirk millefci, genyligi .>a,^s.in Kendini ^m\~ di Turkluge boca etmek istoyen H. Cahid neymi^; ,anla!

main, onunla dort

ritasindan silmego

yil

vuru^mu,;? ve Turkiyeyi diinya ha-

I'iilcn

Icoyulmu? kimselerdi. Demek,

sin

bizim adamlar dii.;?manla birlef^mLjlerdi.

Bu

bir mutlii

Lozandan Cavid, Cahid Uiiyunu Umumiye

Pransizlann
gali^irlar idi.
tara.fini

i^inden. tutup, Tiirk hc;ye1;inin aleyhinde

Dava su

idi

Bizimle var kuvvetlerilc sava^jiyoriardi. Biz Turk borc;unun sermayesi Turkiyeden

vatan hiyaneti idi. Artik, biz Tiirk delegeleri bir taraftan dii^man yedi devlet delegeleri ile cenk ediyorduk, bir taraftanda adlari Tiirk bu iki adamla c;enklesi3''orduk.

Bu

iki

adam bizim
da.

bir iki mii^iavirimizi, hatta bir

ayrilan devletlere fcaksiin edilecek, Uliyun-u Umuuiiye

ve iktisadi kapitulasyon kalkacak diyor, bu istikametle $ali?iyorduk. Ctivid, Caliid: Hayir, olmaz. Borcun yalniz senev! faizi taksim olunacak, asil bore Tlirkiyenin^ sirtmda kalacak, Diiyunu Umumiye de duracak diyorboyle kendi adamlanmizdan, yani Cavid veCahidden i^ittigimiz vakit bizi bir deh.<~cttir almisti. Ciinku bu dava Fransi^ dclegclcrinin davasi idi. Bununla anla^ildi ki uzun yillardan beri Diiyunu Uniumiyeden bal yemis olan bu iki adam bah ortadan kaldirmak istemiyorlar ve bir bardak bala Tiirkiyenin iktisadi halar.

davamiz aleyTanin gazetesinde Ti^irk murahhaslan aleyhinde hasimane makalelcr ne.srediyorelde ctmi^lerdi. Birlikte

murahhasimizi
hine

Qahsiyorlardi. Cahit,

Bunu

Biz hala P'renklerharb halindeyiz. Bir Tiirk tebaasi bizim alej'-himizde ve diisman tara.fini tutuyor, ona hizmet ediyor. Hem bunlar diisman davasnii alenen miidafaa ediyorlsr. Bunlar haini vatandir. Cezasi idamdir. diyordu.
du. i.smet Pa.sa buna, kcipiuliyor vc
:

le

Hakki vardi. ITakikafen biz kcitii adam da olsak o zamanda bize hiicum bizim hirer kumandam oldugximuz diplomatik ordumuzu arkadan vurmak, Turkiyeyi
mahvetmekti. Bu da
biitiai

yat ve istikbalini
yorlardi.

yani mcvoudiyetini

varan hiyaneti

idi.

Cahidin

ecnebilere satidiis-

e cnebiler ki

Turkun hahx sulh etmemis

Mart
1910 aiinU tstanbuUi

hiisnuniyeti oLsa o vakit su.sar, sulh olunca aleyhimize

dosenirdi. Miitarekeden beri i.^gal kuvvetlerine, Damat Feridle susan, o vakit hatta istaiibulda bile degilde Italdu, Zaioglu

hamba! Hayim Naup.i

efnncii 8

dbnu?undc

gazetecilere su 'oeyantUi vsrmifjti:

...

Fakat ihtimal bilmezslniz, ben buiKkm cvvcldo lueinltketinie gene

bir

yada oturan Cahid simdi Lozanda celadet gosteriyorRustem kesilmisti. Okuyuculardan rica ede-

bu nevi
meti
ile

hizmette daha bulimmustum.

191,5

yilmda OsmanU

hiikuliiz-

rim, o vakitki Taninleri okusunlar!

sikildik.

Bu adamlardan pek
ki

Ingiltcre hiikumfttinin ara.suii

bulmuk hu.susunda da
Ilulhii
Pa.'ja,

bir

metim

var.

O zaman

Muskulat

biiyudii.

Tuhaf

Turk

tebaasi, biri

Sadrazarn

Sail,

luunfcrit bir sulh iiczdinde

yapti-

yapmak

istiyordu.

Bunun

iizcriue,

IngiU^i

dostlarmi

gim te6bbus neticcsinde Dedeagac'a gondordikleri radan gondfirilen bir diplomat tomas ettilor. Pukat

de miisavirimiz, birisi Turk gazctecLsi olan bu iki adam iuQ bizim semtimize ugramazlardi. Fransiz heyeti ile
yer, gezerlerdi. Onlara esranmizi soySanki Fransiz memuru idiler. Davalan da Prenklerinki idi. Casusluga varmcaya kadar yapmilardi. Bir giin ismet Pa?a bana Bu adamlar vatan hainidir. Bunlardan nasil kurtulacagiz? dedi. Kopunntiji,

bir diplomatla buIngilizlerin jartlan

konusur,

yemek

lerlerdl

kabul edilemez derecode agir g6rUldu. Hit niesGleclcn sonra Almanlar' beni, Itilaf hukametlerini sevmekle itham cttiler. Taiat Paa ben-

da

den bu hususta izahat

istedi.

Sonunda beni

serbest biraktilar,

11')

I.,

z;

A N
mu^^avir olarak
el;mi!;;tim.

I.

Z A

11?

(;elaf;i

icjinde idi.

Ben Cavidi
ile

ral'tan

degildirn. Buiiuii

iQiii.

almak Tstaiibuldan Lozana

taca-

ferahladik. Cavid gidince Fransiz delegesi

xm

Nihayet bendeii !.;Ktirmisti. Turn biri domne, digcjri Arnavut. Bunlar yillarla Fransizlara hizmet ettilpr, bunlarin nimetile beslenmi.^lordir, onlarm adamlandir. Bu sebeplerden, bunlardan hayir ('cjlin;;/,, bilakis zarar gelir. GozItU'i Diiyunu umun?.iy(!den goplcnmededirj) diyordum. ipmet Pafiaya siiziimu dinlGtemediin. Siindi kendisine: Ne haber? Lsmet Pasa! Ben sana bunlan sdylemedim mi? Beni dinlemedin. ?imdi al!.. dedim. Cevap yok, sade dedi ki: Na.sil kurt.ulacagiz? dedim: Basit- ve
i".ab;vr.siy.

dar ismet Pa^ia

mik^adele

tela^im gonneliydi! Artik, bizim istedigimiz gibi hal, iktisadi kapitiilasyonlari

M. PompaDiiyunu Umumiyeyi de
bu bu adamlar
dedikleri

suretle

imha

ettik.

Bu

netice gdsterir ki

(d'ennen sermaye talisimi

miimkun
^alisi

d(;gildir

bu davayi Pransizlarii ve kendi

nienfaatierine hizIsa^ka

met

igin yapiyorlardi.

Bu

suretle

biiyiik ve

gotijrmez vatan haini

tiirlu oiur?

idiler.

Vatan haini
( 1

tereddud ne

Hiiseyin Cahid

i5>t.e

itiraz gotiirniez bir su-

rette sabit bir

vatan

liainidir.

'l'iirkler
ri

IJatiliiara. pii;

bcnzeraeyeii kiyai'etie-

ridikai.

pamam

Lozandan kovalmi kabul etti. Pakat Ben yasen yap! dedi. Kovdum. Onlar gidince derhal
-^Si

iginde pok nazik iaiier.

yai;li

liir giin

Lozan Palas

ote-

iiuiii

iki gcno Isv'oreli pagalisiyorlardi. Merak boya iotierini yanlarina ederek ne yapt:k!arni: osi'eiuriek i?in

karKisuidaki (rctitvai-aa
alm;.ijiai',

yanaslim. Lozan I'ahis

baiia cledi ki

otc.linln terasn-ula dalgala-

iian Tiirk Bayrai-inin resmini yapiyorlardi. Binsi

:

i'ayrakhmm

g'nkte

daigalanan

ay

ve yildsz olarak bcninisrjriek, bir miilctin gurubi'/e ok ijcyler Fakai ben bunla'-as (.'Ogunun yanhs ol-

riina dela'ct eder 'Silrklcr hakkiiida

soylediicr.

duganu,

ditn tanisiifisr.i Tii-k ikinci miirahhasuiin

na:zik vc bilgili iziihkinndaii

anladim.
h'dV.im

Bn

zat Tiirk

hiikiimciindc sihhat
'/

is.'-s-inf

za'tnus.

ok

giizol

ve nianliki

kwiiu^Ji'iyordi!.

Trihi rualumat!-

na liayran oldum. Bir

I\,Kanh ve i'lvicreli oSarak

kendilerini mcmh-kciS'P.ii^de misafjs' clmekten z'^vk duyuyorum, vc; tngilizlerc daha miisaraabah vc

haktanir olmalarini

tavsij/e

'Ctmck istiyorum.

Mr.
KuzsSra gore yeUccn kullanan
toriil)cU kaptiwi

Ilarron.
(

ARMSTRONG

Hatiratindan

H. Cahitle samimi bir

(1)

lias)Iial

aninda

Riza Nur TUrk BiWc Reviisu No;

fjubat 1938, Misir.

118

1.

A N

;c

o z A N

119

KENDi BKYANI ILE

Nc. vicdiini kiiniiaUtvrini.,

i(l{valiiu>,

Aiimanhk

H. CAHID nc hislerini beni MiissevkctmiyoiUu.w

Iliiseyin (Jahit Yalijin

.jMaililii;

(Oil

Yiha Oikaycsi)

Riza Nur bey, unululmakta vo unutturulmakta .^uphesiz yalniz dcgildir. Faiii insanlar unutabilir, unuttuxulabilir, t'akat erget.; baki tarih herkese layik oldugu yeri verecektir. Menfaatlere kapilarak hakikatleri, do-

j-::s;:

haklan inkar etrnck ne kadar hatali ise, hislere, kinlere kapilarak hakikatleri inkar etmek de elbette hatalidir. HiQ siiphesiz, Riza Nur ve diger zatlann GiTieklerinin Ln/xni Muahdasini kullama giinlerinde yer alacagi ve tarihin bu sayfasinda da aydinliga, hakikate erecegi gxinler glecektir, hatta gelmi.^tir. Elbette bir 50k kahromanlar, hizmed olanlar Tiirk tarihini .^erefle susluyeoekler, zaier gunlerinde Mehmetgikle birlikte halayisiyle
yrrla anilacaklardir.

^it<f^^}^'ii(i^'^h4'W--'-'

inonii muharcbelcri
1;iler

hakkmda da

inuhtelif soylen-

yayilmakta, o muharebelere istirak etmis kumandanlarm dikkate deger vesikalann hergun ortaya (:ikmaktadir. inonii zaferlerini kutlama giinlerinde onun hqkiki kahranianlanndan t^IdMgu ispat odilmek isten-

Bu vfsim

I.ozaii

SuUi Mu/aluTcloriniii

i-ii

miicadeleli sirasjndar mer.

sckilmiijtir.
inijiiii
ilc

hum

iistad Velid Ebiiz.ziya laratindan

bi'/zat

Dr. Rr/a
tcatisjnde

Xur'u

Uarsilasilaii

uiivUiklcro

bir

<?aro

bulniak icin fikir

ikisiiiiii

bulumirkcii

ijiistcron

bu resimdo, her

de durusjla^

meyen 4 iincii Pikra Kumandani Miralay ^ehit Nazim Beyden de kadirsinaslikla bahsodilccek ve istiklal tarihinin bu kahraman cvladi kani ile suladigi vatan topraklannin tarihinde de layik oldugu serefli yeri alacak midir? (ideal Komutanlariimizdan 4 lincti Firka Kumandani (Miralay^ehit Nazim Bey Yazan Ihsan idikut, Istanbul ^irketi Miirottibiye basimcvi. 1951 Eser 171 sayfali ve resimlidir. ) inonu muharcbelerinde ku:

nndaki ifadcvK

dilikatinizi gekeriz.

bin kaderine tesir ettigine ttiinen tiimen $ahitlik etmektedirler. insallah bu hakikafc de inilletge duyulur ve hakikat, dolayisiylc

hak

bir defa

daha

yerini

bulur. Dr.

Riza Nur'un arkadaslari ve yakmlari onun hizmetlerini

birer birer vesikalaria belirterek hakikate hizmet ederlerse, tarihin bazi
foilir.
... Tarih sayfalarma iltimasla girenler erge gikarTarih sayfasmdan (^ikarilanlar ise ergeg hakikatin

karanlik sayfalan da nura kavusa-

mandanhk yapmis
daslara

ve yuksek riitbelere ulasmis arka-

onun

nasil bir

kahraman oldugxmu

nasil har-

lar.

HI
120

h O Z A N
1.1

O. Z

A N

12S:

muhte^em
Zar.
(

i^igiyla sayl'alar iizerine ^anla, ^erel'le dogar-

mu

arka sahifeye koydugumuz resimde veciz bir surette

ifade etmektcdir.

Bill

TKIXiliAF

^u

bir hakikattir ki, Turkiye Buytik Millet Meclisi

Turkiye Cumhuriyeti Bajiivekaleti Hususi Dr. Riza Nur Beyefendi Hazretlerine

Dr. Riza Nur'u murahlias heyetine segerken tarih bilen bir alim ve bati politikasinm veghelorini kavrami^ tecriibeli

Pek Muhterem Doktor Londra Sefaretimiz -lialen miimessilligimiz- mimhaldir. Bir defa zat-i devletlerinin bu hususta bir fikir ve temayulleri olup olmadigi tarnamen hususi bir niahiyette ogreiamek isterim. Sefaretin ehemmiyeti ve burada devletin siyaseti umumiyesi igin ifa oiuuacak hizmetin buytik kiymeti hakkmda bir miita-laa serdetmeye

bir
ise

diplomat

olmasim nazari
ilk

itibare

almi^tir.

defa Turkiye hudutlan di-^ma karsila^mis gikiyor ve Batinui kurt politiktunlariyla oluyordu. Binanenaleyh politilc kabiliyeti ve tecriibesi etmistir. General gayet kisirdi. Hadiseler bunu teyid su Ali Puad Cebesoy'un siyasi hatiralanndan alman

inonu

hayatmda

satirlar

bunu gostermektedir. (Lord

Giirzon, arkalann-

mzum

nun

gormeyiz. Yalniz Tc$kilat-i Esasiye Kanunuraaddei mahsusuna gcire mcbusluktan feragat et-

mek
kabul

lazim gelecek.
etmej'-e

Bu

mumossilligin -atiyen sefareti-

da muzaffer ordular bekliyen mumessillerimizi konferans salonunda ^a^irtmak ve onlara tazyik yapmak, siddet gostermek suretiyle Yunan ordusuyla elde edemedigi muvaffakiycti bu ycni taktik ile elde etmek istiyorlar. Bizim murahh;),slarumza gelince Avrupa kon-

muvafakat buyurup buyunnayacagnn;^i bana sureti hususiyede ve mii.stacclcn bildiriD.enizi pek rlca ederim. Sizden covabi muvafakat aursarn muaraeleyi yurutecegiin. ingilizler ovv(;)emirde

reman

yani resmi agtalebinden evvel sureti hususiyede istimzac ede-

cegim. ingilizlerden agrcman lalebine ccvap almcaya kadar keyfiyeti son derece niahrem tutmak lazun gelecek. Seri cevabiniza i!il:izar... takdimi ihtiramat eyle-

feranslannm asirlardanberi inceiiklerine, desasliklanna ve lisan oyunlaruia vukufsuzlugu ve ecnobi lisanlarma yeter derecede a^ina olmalari Hindistanm bu eski ve azanietii valisinin oyunlanna firsat veriyordu.)
Mustafa Kemal'in .sahsi tensibine istinat etmoktedir. Filvaki mecliste bu is iQin reye miiracaat edilinis ise do asil rolu Mustafa Kemal'in tensibi oynamistir. Esasen bidayette heyete Rauf Beyin riyasct ctmesi diisiinulmekte idi, fakat kontnonii'ntin Lozan'a gonderilisi

rim kardesim efendim.

^

Teinmu.z

io'40

iSMET
Not
:

Dr. Riza

Nur bu

scrirlik talebini rcddetmi$tir.

Buraya dercettigimiz

ferans Basvekiller seviyesinde degil, Hariciye vekilleri seviyesinde inikat edcccgi ic;in Rauf Bey gitmemi.^ oldu.

satirlar inonu'zuun

her basr

darda kaldigi zaman Dr. Riza Nur'dan mcdet umdugunu gostermektedir. Buna ilavetcn aralanndaki duru(1)

Hikmet Tanyu Sovenlerinin Kaleniiyln Dr. Riza Nur

ist,,

1962

Bu sirada istifa eden Harieiye vekili Yusuf Kemal Beyin yerine inonu'ritin segilmxjsi kendisini Ttirk murahhas heyetinih tabil baskani hallno getirmistir. Pakat miizakerelerin devammca gortUmu^tiir ki, Lord Giirzon'un bastan bori asap yoran entrikalari karsi-

1.22

Ii

?;

I.

AW

1.

tetkiki lie anla^ilacaktir ki, Misirdan Trablusgarbe kadar Osmanh devletiniii butun mirasi kendilerince tak-

sim edilmekte
olarak

idi.

Fakafc inonii'ye kari bir sinir harbi

taenzeri taktikler

giri5>ilen

bu ve

onu bunaltiyor

ve yese sevkediyordu.
;f:f#

bu zamanda imdadma yeti^en yine rahmetli Hiza Nurdu: Ben bu taktigi zaten tahmin ediyordum. Ismet Pa^a 50k mUteessirdi, hatta bedbindi. Kendisinin, beynelmilel bir miizakere masasnida bu profesyonel siya5et5ilerle ilk karsila^masi idi. ^unu temin etmek istedim: Onlar, bizi yeise sovketmek icin ellerinden geleni
i^te

Bu rcsimdp mU/aUcrelcrin
ifadecle

fii

(.'''''fil

iuiliuiiida Qckilniifjtir. Buratlaki

yapacaklardir. Dayanacagiz... Cunkii, Ingilteredeki son intihabat, Loyd Corc'un siyasetinin ifiasim gosteriyor. Dunya umumi efkan, yeni bir harbi iswmiyor. Taleblerimiz
bi iki ada, tizerinde israr etmeliyiz. Suret-i kat'iy^^ede ta-

goruldu);u ii/cre

tiiiiiiii'nuii

Ki/-ii

Xur'a karji o zamanki his

vc tavrini ifadc elmektcdir.

mesrudur ve istiyeceklcrimizin asgarisidir. GarTrakya ve I-Ialebe kadar olan cenup hudutlari, On-

smda bunalmis
?i

taraf, higbir

zaman

ve kararsiz bir hale S'clmi^stir. Zira karolcle edemiyeceklerini kesin ola-

rak bildikleri bazi talenleri Osmanh tmparatoiiugunun han-i yagma halindc 1;aksiin odilen mirasmdan ne kopanrsak kardir nevinden ileri sUrmekte ve inonu'niin acz ve asap bozuklugundan istifade ederek taleplerini habire arttinyorlardi. Mesela bi/,i, Yunaiiistamn Anadoluda yakip yiktigi koy ve kasabalara karsihk olarak
talep ettigimiz ve an.ain.izui siitu gibi Jhakkimiz olan

mirat ve tazmiiiat bedeli almaliyiz. Dliyunu Umumiyeyi asla tekabul etmemcliyiz. Eger bunlardan fedakarlik yaparsak, tarih huzuruiida mesul uluruz. Zaman gegtikge mukabil tarafta olanlann taktikleri, bilhassa ismet

Pasa

lizerindc muessir olmiyu basladi.

Fakat

asil sebe-

bin, birinci Bijyuk Millei; Mcclisindc vc dahili siyasetin

tazminattan vazg'ccirmek
katilmi^

icin,

birinci

Dmiya Harbine

tecelliyatmda oldugxinu, Saltanahn ilgasinin tevlid ettigi reaksiyona mukabil, sulhiln bir an evvel imzasma kati liizum gortilmesinden dogdugunu, bu setaeple bir

Osmanh

imparatorhis'unda.n bahisle 50 mil-

yon altm lira harp tazminati olarak istiyorlardi. Halbuki vaziyet gayet sarihti. Osmanh imparatorlugunun mirasi geng Turkiye CumhT.iriyetinc birakilmiyordu ki,
mukellefiyetlerinden dc o mesul olabilsin.
zi hakikatti.

gok fedakarhklara mecbur birakildigimizi, muttefiklerin de bizdeki bu ruh lialini sezerek ondan azami istifade ettiklerini soylemck isterim. Tali komisyonlarda basuida, yani konfcransm onbe^inci bile, 1923 senesi celsesinden sonra bu psikolojik tezahiir mevcuttu. Biz

Bu

bir riya-

Kitabimiza ekli Lozan muahedenamesinin

mtAtemadiyen fedakarhk

yaptik.

Buna ragmen,

kapi-

124

Ij

A N
r,

A N

1?0

tulasyonlar i^inde onlarin gok fazla direnmeleri seksen. alti giiri suren birinci safhadan soura, 4 ^^bat 1923 de
miizakerelerin kesilmesiiie sebep oldu. ikinci safha
ba5J-

laymca, iki taraf da daha gok yumuf?akti. Pakat biz,, gerek hudutlann tesbitinde, gerek mali mevicularda ve bilhassa tazminat ve tamirat i!?inde artik, ilk giinlerin taleplerinden rticu etmi^; vaziyettc idik. Nitekim ikinci safha kisa surdu. Butiin bu beyanattan yikari neticeyc gore mesele konferansm inkitaa ugramasmdan sonra Biiyiik Millet
Meclisinde kararla^tinlan taviz politikasiyle miittefiklerin gemi aziya aldiklarini ve hcr.^eyin aleyhinize sokiin ettigini gostermi^ olmaktadir. Zira Dr. Riza

general Ali Puat Cebesoy'un siyasi hatu-alaTinda belirtfcigi iizere .-jayel; Osmanli hariciyesinde gali?makta olan e.^hns yeni hukiimete yardim ve iltihak et-

Saym

seydi belki binnisbet daha

iyi

bir

dumm

hasil olabilirdi.

RIZA NUH'UN NA!>ttl NADi'YK CEVABINDAN BIRKAg SATIR VE MUSTAFA KEMAlViN TEIXiRAFI
.1

Sakarya muharebesi hazirliklan ve muharebe beni dimaca ve bedence Qok yormu."?tu. Millet Meclisi bu mu-

HEYETi TEFTi^JYESi hakkmda raebuslardan murekkep

harebeye ba!;.lanacagi
vakit:

BASKUMANDANLIK
te^ikil etmi!?ti.

Nur'un
seksen

bir heyet teskil, benide orada aza

Bir ta-

da
tiir.

i^aret ettiSi gibi

konferansm

birin(;i dcvresi

kiisur giin surdiigii halde ikinci dcvresi gok kisa surmil?-

raftan da Ankaradaki Darlilmuallimin ve Sanayi mekteplerinin 1300 yatakli hastahaneye koyup gece glinduz
yaralilara ameliyat yapmi^tim. Dtisunmeli ki ilk
lede binyliz kiisur yarali birden gelmisti.
gunlerdi.
var.

fayda vermemis ve meclis taviz politiknsmi benimsemi^ olmakla esasen davayi kaybetmis olduk. BUtvin bunlura guya bizden olan ve bizini menfaatimizi mudafaa etmekle mukellef bulunan sahte hiirriyet miinadisi HiAssyin Cahid ile maslup maliyesi Cavid'in vo bilhassa Hahambasi sozimiona miisavir Hayini Niuun oi'endinin hiyanetleri eklenince netice istihsaline tabiatiyle imkan yokikinci
tonkitleri

gurupun meclisteki

hamCok buhranh

Burada gok uzun ve fevkalade mtihim vukuat Simdilik, bunlari ge(;'elini. Beni bu yorg-unluklar

hasta dusiirmu$tii. Harb bitinoe istirahat ve tedavi igin Sinoba gitmistim. Millet Meclisi giyabimda beni Sihhiye Vekilligine intihap etmi.^. O vakit kabine reisi olan Pevzi Pa.a bana bir telgrafla bildirdi. Ankaraya davet

tu.(l)
(1)
ilk

Ismot Pasa, Lozanda miizakerelur kesilin de, Ankiiraya geldigi

4
kc'nciisinin
(

devrede oldultu giW.,

giiiiiin

'I'Urkiycsauk'
iyi

Avruyii
bilrais

politika alcmini
bir politika

vo duiiya ahvalini horkcstou

aniimu;,
itirai'

vu

adami olamk) l.auitmak

))eciTiklilin,ini

cderim
biituii

ki

hatta Mustafa Kcmal Paa da dalU oliuak

iixen;

hurkcse
ki,

Anart--

Kendisine kabul etmedigimi bir telgrafla bildirdim. Millet Meclisi ikinci reisi olan Dr. Adnan Bey yazdi. Onunla aramizda telgrafla birkaQ muhabere oldu. Kabul etmedim. Bu sefer Mustafa Kemal Pa>5a bu telgrafi yazdi. Yine kabul etmedim. Bilakis tedavim igin dort ay miiddetle Avrupaya gitmeme izin istedim. Nihayet
etti.

karaya kabul

ettirmi.'jti.

J^imdi agikga Koylenoljilir

odi.-iiini/,,

o zamanki

lar altinda, buriu boylo kabiil bir gafletimiz olinutur.

-bizitn uy.sallik da,

denebilecek-

Hatiralan ve Soyleyemedikleri

ile

Raul'

Orbay sayta 92

Istanbul.,

Sinan Matbaasi.

Sinop ahalisini iizerime musallat ettiler. Bunlardan bir heyet evime toplandilar, kabul cdeceksin dediler. Ben Istemiyorum. Size ne dedim. Onlar, hayir bu i^ bizimdir, seni mebus yapan bi5;iz. Bu merauriyet Sinop'un $emecbursun dediler, refidir, bizim arzumuzu yapmaga

126

I,

/,

A N

L O

x;

A N

127

haklari vardi,
tur.

bunun uzerine kabul o1;(;im, Sihhiye Vckili Dr. Riz;i Nur Boyerendiye MahsusC.
:.!()

ttin milli istiklal .sava.?mda yalniz

Mevkiler

istemcmi.'j,

bunu kazanmi^tim. para yagnialaima kari^inami^tim.

( 1

Bu
12-37 ^ifreye

servet

bana

yeterdi.

KIZA NUll VE ITTiBlATgiLAR

tttihatgilar beni

HasluliCiinizdan pek inuteessi-

hudut

difjina siirdiiler,

rim. Ciddi bir teduviyc^ ihtiyLiciniz lU/'Aimunu da kabul

dan

anamm babamm yurdundan

yani vatankovdular. Kovarkende

etmekle beraber Ileyeti vekilc bdyaiiindu ila buyuraca-

senin kaleminden zehir ve kan damliyor, viicudun

mem-

gmiz

vazifcyi

miihim

v(;

vaziyeti haziiramizda

sc-ibkede-

leketin asayisine iiiuzirdir dediler. Hakikatte ise kale-

cek hizmet ve muavenctinizi elzeni ti,orclugumdsn Ankaraya miimkun olan her turlii iedavi ve i.stirahatiniza riifekaca da yardim edilmek iizere herhalde teijrifinizi ve
hareketinizi makii:ie

mimden
yordu.

onlar loin zehir memleketim igin

tarihi, ilmi
e.scrler

.sifa

damh-

Paristo cdcbi,

hazirliyordum.
itilafcilar

ba^mda

inba'

buyurulmasmi

rica

Uminni Harp

bastirdi. Miiracaat cttim, bcni Ttirkiyeye

cderim efendim.
28-12-13:^7 Tiirkiye Biiyiik Millet Meclisi Reisi
'

sokrnadilar Misira

gittim, ikinci luunaraii

emsali beni ittihatQidu- diye Misirda tngilizlere jurnal

ettiler.
ettl.

MUSTAFA KEMAL
Nadir Kadiye Cumhuriyet Gazetesinde
kendisine
bir stitun ayirarak efkar-i uniuiniye oniuido gerekli ce-

ingilizler askeri

divani harbi beni

muhakeme

vaplan vennesine iuikiin verilniesini talep ettigi halde bu talep kabul edilmemi^; ve gurbetteki bir insana tek
tarafli tenkit ve

Ne tuhaftir, nekarabet ve ne feci idi! Beni yerimden yurdumdan ittihatcilar kovmu^tu, ,">imdi Misirda ikinci itilafgilar ittihatgi diye mahkemeye veriyordu; Su felek iste boyle algaktir. Vatanperverlik etmek giigderde belaya, mahrumiyctc, tczvire, iftiraya, hakarete, zindana, oliims tahamrniillii olmali. Onun icin asil muhaliflik vatanpcrvcrliktir, muvafik vatanperver oltiir,

ithamlar
ki,

yapilmi.^tir.

Ne

hazindir

Cumhuriyet Gazetesi nierhum

bt.iyle

Ri-

za Nur'un

harekct ettigi gibi oliaiiiinden sonra da ayni yolda dcvam etmi;; vo siitunlarinda hayatta iken kendisine mlidafaa hakki tanunadigi bu biiyiik vatanpervere ycniden hiicumlara ge(;mi^tir.(l

hayatmda

mak
dir.

iki katli

ekmek

kadayifidir. Hiiseyin Cahidin ki gi-

bi! Gurbetler, zaruretler vatanperverligin

Bu nokta
Dr. Riza

mihenk tavSigok mtihimdir. Birine vatanperver demek

KIZA

NUR VE
iiQ

iS'l

iKLAl. iVlADALYASI

igin

bu imtihan gegmis olmasi cok lazimdir. (2) Nur Lozan hakkmdaki samimi kanaatini

Bu madalya
re kirmizi, o vakit

tiirliidiir.

Ccphede hizmet edenleyeijil,

su sozlerle ifade etmi^tir:

mcbus

olanlara

cephe

gerisinkirBii-

de hizmet etmi.^ olanlara ak kordeliili verilir. B,ana mizi yeil.kordeleleri verildi. Bu bcnim iftihanmdi.
(1)

Lozan Tiirk zaferinin bedeli degildir. Eksiktir, noksandir, kusurludur. Oluk gibi akan Tiirk kani ve za(1)

Tiirk

BUik

Reviisti.

Cumhuriyet

Mart

1964.

(2)

Dr. Riza

Nur TUrk

Blllk Reviisti.

23

1,

A N
kar^iligi

L o

z;

A N

128

olmami?Kibns, 3) Hatir. 5 misal vermi.^tir: 1) Oniki ada, 2) bub,a^ka lep, 4) Musul ve 5) Bati Trakya. Bunlardan Turklee(unkiA milli hudutlanmiz di^mda kalmi? olan etti. O mlidafaa a/inilo. vc kadar rin hukukunu sonuna.
fere

bagianan Tiirk iimidinin tam

edilmi$ti. leye dokiilerek, milli misaktan feragat kabul heyetin muBdyle bir taviz karari iyinde Lozana gidcn te^kilatmi tabii bo;? durmami?, casus arizlari da pek milli miartik Ankara'nin harekete gegirmek suretiyle anlami^larkaranna vardigim israr etmeme

.sakta
di.

di^anda kalan Turklerin mudal"aa!:>i/- ve garantisiz bikar,5ilarmda soylilyordu. Ilalbuki rakilmi? oldugunu kindar bir dii-jman buUmari Iju ka.rdc!?lerimiz dayman kuwetlerine tcslim edilirken hig olmazsa bazi garantigazetesi adma ler almak lazimgelirdi. Tevhidd Efkar Velid Ebuzziyazade kendisinden bir beyanat istenen Beye ezclimle -Bu Turkluk tabii boyle basi bo ve avare
birakilamaz- demistir. Yunanlilar

murahhas heyetimi/.lc Ankara arasmdaki muhaberatm Kostencc yoluyla yapildigi ve burasmm

Ayrica

daha yapilan anLa$Bey kendisine

bulundugu da ingiliz ve Fransizlarm kontrolu altnada Ankaraya inonli kayda deger bir keyfiyettir. Pilhakika miitevellit hiisordugxi suallerin cevabmi alamamaktan Halbuki kiimet Reisi Rauf Beye tarizatta bulunuyordu. hatn-alarmi Chnrchill'in ingiltere ba^vekili Winston murahnesriyle anla^ilmi^tir ki ingiliz ve Fransizlar
has heyetimizle Ankara hiikumeti ara^smdakl mu-habehazirlatmak gerekli mukabeleleri rati takibediyor ve
iQin bilhassa gegiktiriyorlardi. Boylesine teknik da ar.aya girince bugunkii milli hudutlanmiz dahilinde
gaflar-

manin murekkebi kurumauan

Turkl(;re karsi sistemli

bir yildirma hareketine giri^tiler. Vlid

zulum altmdaki Bati Trakyalilardan gekni bir mektubu haekliyerek bir ba^makalc ne^retti. Bura-da ekalliyct musolan linde duman memleketlerine teslim edilmi?

yegane

luman Turklerin
gini izah etti.

sinsi ve

Velid Bey Lozanda

hain usuUerle imha edilecebizzat bulunmu^tu.

Hadiseleri yakinen biliyordu. Evvelce de Milli Mucadele sirasmda cesur miicadeleleri ile un yapmi?ti. Hatta bu
yiizden Maltaya surgiin gitmi^ti.
esas ve tatbikatma muhalif oldugunu bu suretle de bir kere daha gostermi? oluyordu. Ne yazikki engin tarih bilgisinin besledigi akhselim ve talakatiyle olumsuz mudafalar yapmi^ olmasma rag-

Musul'u kaybedisimiz TiirYunanistana kiyeye 42 mil mesafede olmasma mukabil kadar piadasi Meis alamayi^imiz 520 mil olan Kibnsi adalan biittin relesmis bir adadan Oniki adaya kadar
iktisadi faktor olan

Dr. Riza

Nur sulhun

Dr. Riza Nur'un kcndisinl murahhas heyetine segen birinci meclisi mebusanm bekledigi hizmeti hakkiyla ifa etmi? oldugu soylenemez. Zira Bozan (bize mec-

men

kaybedisimiz tabiatiyle mukadder olacakti. Aradan gegen seneler Dr. Riza Nur'un: Daha QOLozan gu hakkimizdi. Hakkiinizdan Qok azini aldik, degildir. bedeli bahasi ve Tiirk milli mucadelesinin dedigi hakikat her gun zuhur eden yeni yeni hadiseyolunlerle .anlasilmaktadir Eger bu muahedenin islahi da bir cereyan ba!?latilarak ilk zuhur edecek firsatlari kuUanamazsak Kibris hadisesl ric'atimizde son hadise

olmayacak buna daha birgok

yenileri de eklenecektir.

buri bir basegme)

halinc

getirnii^iti.

Birinci meclisi

mebusanda ikinci gurupun alakah bahsinde teferruati

gorulecegi vizere ate^li tcnkitlerino

ragmen

is

sonunda

BHllNCI
lUJYiiK

MiLLKT IVIEClJSiNDK
TliUKiYK
T)()NtJi^U

MUKAHHAS

lIKYl-ri'lMiiZiK

iN()NiJ'NtJN

VERDiOi iZAHAT

Lozan Konferansmin biriiici d(3vresi 4 ^ubatta soHukiimetten akiigi talimat iizerine murahhas heyetimiz yurda dondii. Butuu miUiefikler konferansi teliir edilniis kabui etmekle idilcr. Lord Giirzon'un gi-

na

erdi

TtJKKiYE BtJYL^K Mil.Urr MICCLISINDE

LOZAXA DAIk VltZAKKUELEK

daha doninein gibi bir tehdit savurmus olherkes konferansm tekrar toplanacagmdan iimitli idi. Fakav. her ibtimale kar^ii Ankara hl'ikumeti 8 Suban tarihinde tzmit ve Izmir limanlarini ecnebi harp gemilerine kapamak ve hazine-i humayunun mlUiim bir kinmini Konyaya nakletmek karanm aldi. Heyetimiz Ankaraya vasil olur olmaz heyet baskani meclise bilgi vermek arzusunu gosterdi. 21 Subatta Ttirkiye Bilyuk Millet Meclisi General All Puat Cebesoy'dersem
bir

masma ragmen

un riyasetinde toplandi. Murahhas heyeti reisi konferansm seyri hakkmda saatler stiren bir konusma yapti. Konferansm m,eseleleri 3 gurup halinde ele aldigmi ve bu her gurupu te.5kil eden meselelerde de gesitli ihtilaflar zuhur eyledigini Garbi Trakyada halkm reyine miiracaat olunmasini kabul ettiremedigini zira Bosna-Her-

musliimanlarm Tiirk hiikiimetine iltihak etmek igin ate.^ iistiinde durdugunu ifade ettiklerini bu durumda Bati Trakyaya istiklal vermenin
sek'e
biitiin

kadar

Ttirkiyeye iltihakla neticelenecegini soylediklerini, Garbi

Trakyanm hududu, Musul

vilaycti ve Gelibolu yari-

L
132
li

z A N

133

Z A

N
taksim olunacakmi^. Pakat bunlar taksim olunaraamisti. Bunun taksiminden em,in olalim dedik. Senevi verilecek faizlerin taksimiyle
iktifa ederiz
dediler. Hartai

madasi meselelerinde Yunanlilarla tngilizlerin agiz birlig'i ettigini anlatarak beyanatma J?oyle dev.am etti. ... Biz Musul iizerindc kendileriyle anlai^mii? bir sureti hal bulalim dcdik. Musul vilayctini dcrhal igal
edelim, fakat onlarin iktisadi inki^afi ve petroUorden
istifade etrnek gibi nienfaatleri varsa v(;yahut bir

takim

unsurlari kendi aleyhlcrinde tahrik edocegimizden endiseleri varsa

esnasinda yaptigimiz borglanmizm Suriyeye ve Irak'a taksimini kabul etmediler. Gdsterdikleri sebep mall olmayip siyasi idi. Umumi harpten maglup giktiriiz, habuki borglannizi bize yiiklemek istiyorsunuz, bu demistik ki diyorlardi. Biz dc cevaben nasil .seydir,
olan Osmanli Imparatorluguna Suriye ve Irak da dahildi, bu imparatorluk ^imdi inkisama ugraniustn-. O halde herkes borg hissesini kabul

Umumi

onu

tatniin edelim, bir sureti hal bulalim

Harbi Umumiyi

yapmi.5;

dedik. Onlar da bir sureti hal arami.<jlardi. Diyorlardi

ki,

Musul

.;^ehrini

iktisadiyesinden ve petroltinden dolayi

muhafaza edelim. Eger biz menafi-i Musulu vermigibi

etmelidir. Mesuliyet meselesini

ile

Osmanh

imparatoi'lug\i

yorsak herkose verdikleri

ayiracaklardi.
mi5iti.

onlar da bize bir hisse

Umumi

celsede nicsele bu safhaya gir-

dc boylece ihtilaf ta kaldi. Suriye ve Irakta devlete ait olmiyan emlaki hususiye ve
gdru^uniiz.

Bu moscle

En sonunda
ile

muttcfikler luiittehit bir cephe alaile bizi

rak inkita tehdidi

tehtid ettiler

Musul

Geliboluda bir garnizon bulundurulmasi

icrayi tesir ede-

hazinei hassa emlakini tanimak istemediler. Sonra miitareke esnasmda Istanbul hukiimetinin yaptigi mukavelelerin tarafmizdan tasdikini istemi^ler, ihtilaf halinde kaldi.

meselesi dogrudan dogruya tngilizleri alakadar etmi^ti.

Sulh muzakercleriiiin leh vo aleyhinde

cek olan ingiliz donanma ve kudretine istinat ediliyordu. italyan isgali altinda buluiian oniki ada meselesi konferansta bahis mevzuu olmiidi. Cuiikii boyle dlisiinijlmti^tu.

Tamirat bahis mevzuu oldu. Yunanhlardan istedialmak istemediler. gimiz tamirati asla nazari itibare Muttasil harpte iki taraf tebaasmm zararlarmdan bahsettiler. Miittefikler

tebaalarmin zararlarini

telafi iC-in

Miittefikler ara/i nicsnlosindc, Trakya, Adalar, Suriye

hududu ve Musiulu yckpare

bir mescle olarak bize

tasdik ettirmek istemi^lerdi. Pakat biz digcr meselelere temas etmeksizin yalniz Musul iizerinde miAzakereleri-

mizi teksif etmistik.

hesini

Bu

on milyon liraya indiler. Senevi doksan bin lira olmak tiyere bu parayi otuz yedi sene zarfmda odeyecektik. Yunan isgalinin sebep oldugu tamirat parasim dort milyon altin olarak istemi^tik. Yunanlilar da tehcir edilmi olan hiristiyanlann emlak ve arazi bedeli olmak
ve halen tediyc etmekte olduklan masarif nami altmjda bir c-ok para istemi.^lerdi. Miittefiklerin istedikleri normlaria Yunanlann tamirat parasmi yekdigeiizere

suretle onlarui muttehit cep-

aymnak

isfcemi^tik.

Ilakikatte arazi meselesin-

de Musul, halledemedigimiz ve ihtilar halinde btiyiik

bir mesele olarak kalmi5>ti.

rine bagL^Iamak .^eklinde halletmek istediklerini ifade

ettiler.

Mali ve iktisadi meselelerin esaslarindan da bidayetten beri ihtilaf halinde kalmi!jl;ik. Mesela borglanyniz, Berlin Muahedesindenberj aynlan meinleketlere

Bunda da nihayetine kadar ihtilaf halindeyiz.. Eski Osmanli kanunlanna gore te^ekkiil etmi^ ec-

m
I,
,.,,,

Z A N

135

I,

C)

Z A

N
Inkita sebepleri
:

bir ahidnaraeuin ncbi sirkoUfJ-i mcscK^sini bcyneJinilel oUnedik. KaKabul miizakeresine itha;l: d;mc>k isK^dUer. vucubuhranlar l)itolasyonlan da. adli sistem u/.erinde itibarnn hcrhangi iki dov(la gelmii^ti. Biz, bidayetl:an
l(-t

denbire taktiklorini
demi^ti ki:

meselenin heyeti ederek mecmuasmi bir projo haline koyduklarmi i?aret

dcei.?tirdiklerini,

Beyanatma devam oden

Inonii, mufctefiklerm bir-

esasina j^ekdigeriniii tobaasi igin ni,utekabiliyet

mus-

siziiiU^ oim aktedeIcniden mukav^leler akLcdiliyorsa hiikiimleri de kabul ederiz, bunliz, demistik. En serbest dim baska bir s(;y kabul odemeyiz.

hiQbir devlet kendi mesele kameselcsi veyahut ihtilaf halinde bulundugu olursa, goturecek koni'eransi inkitaa iDUl edilmeyip gorunmiyecektir. Biitlin devletlerin konfe-

j-

Budan maada makaUari,

haksizlik olduguOnlar, Uapiluiasyonlar uKulilndo niuvakkat bu" uu esas itibariyle kabul ediyorlar, ancak
intikal devresi lazniidir, diyorlar.

Omni

igindir ki si^^m

Bu serhuktimetinizde bir Qok sennayoler yerlesmi!?tir. kapitlilasyonolan .naye, bu sirkc^tler li-elirken inevcul
lar

esasma

istinat etmislerdi.

Bu

usul iizorinc sermaye

ti'evirdik.

yapacvai^i?.? Onun usulu kamilen kaldinyorsunuz, no ediniz. Bu dcirl- be? dorv taes senelik bir muddet: kabul

H'etiriniz,

dediraz vc biz do s(-rmayo

Simdi bu
iQUi

kendi mBs'ul Ttirkiye devieti haransla ayn avri me.soleleri olmayip, kul olaile insaniyet namma rlQ digerlerinin TUrkiye ihtidevletten bir rak davalari vardir. Egcr hakikatte devleo ise, inkitaa ugrami? Ia.fl yuziinden konforans umuma ait olacak ve bu ihtilai tia adi gorlinmeyecek, devletler umumi menylizden bir harp gikacak olursa, ve mes'ul de olaoaklardi laatleri namana harp etmis
Ttirkiye olacakti.

ya sizin sistesene zarnnda bu kalan ecnebi ^irketler, qokilip giderier, minizi kabul ederler vo yahut olmezler, ederek idatadil demislerdi. Bu sokilde kLLpitilasyojilan Vokalct bos senolik bir mUdclot

me etmek

istemislcrdi.

lark oisun adli sistcmde bidayettenberi bir

yapUlar.

Bunun yeKonsoloslann mahkomesinden vazgcgtilcr. tcklif ettiusuluiiii rlnc- inuayyen yerlerde ocnobi hakim mu?avir edecek va/,iioierini ifa ler. Nihayctine kadar
dediler, mii^avir nam,i veriyorlar,

kaldigimiz bameseleler tadil edilmi5jti. ihtilaf halinde noktai nazarina gore projeye zi meseleler muttefiklerin meseleler de agiktan i'thal edilmisti. Hip konusulmayan meseleler igin de oyle ithal edilmisti. Ac-iktan konulan bir inkita tahmacideler vardi ki bu yiizden muha-kkak tahaleyhimize min etmis olduklari ve bir c;ok milleti
Tik edecekleri anlasiliyordu.

Muabede projcsini tetkik cttigim zaman, olan zaman a kadar konusulupd;i halledilmemis

baktim

ki

bazi

lakat hakim

vezaifi

gordiiruyorlar.

Mali kapituiasyonlardan
bilir.

vazgGc;1;ikleri

kabul

edile-

diger meseleprojede kapitulasyon islerinde ve odebilecek tadilat yaplerd- bir Qok devlotleri tai-,min ve bircok miUetlerin miBlardi. inkita olacak olursa,

Bu

Taril:e esasi

iAzerino digcr bir ticarot raukavelesi

muzakere mutabakati efkar

esaslari

vc bir Qok maddcler uzermde hasil olmu^tu. Fakat kat'i karara ikcdilmi..s

Simdi propagandaya bu|, sonra ettikten muahede projesini bu t;arzda htilasa gotiirmek; mtjahedenin son sckli budur diye Ankaraya
5-^:,.

tarafsizlarin

hukukunu temin

icin

hasbetenlillah silabaslamif;lardi
^

parilmilar gibi

tiran etmemi.s?ti.

136

li

O Z A N

L o z A N

iST

mulhakkak
dediler?

blr inkita ve belki de harptir dedik.

agirdir. Bilirsiniz ki

Ne
blr

i^in

mukadderatina hakim olmak

bul edebilir. Bu lik etmi? olanlar igin affi

igin diledikleri idareyi ka-

gUnku cok

bunun

gok

rnemleketleri istiklal

ugrunda fedak^rolan

maddesi uzerinde konu.^ulabilir dediler. Projeyi bu haliyle Ankaraya goturdiigumuz takdirde ve hatta uzerinde konu^abilecegimizi .soylcdif;'imiz halde bize kimse inanmiyacaktir. Ve neticesi inkita vc haip olacaktir, dedik.

umumi

yapilabilir.

Bu muahedeyi
aliyoruz,

^imdiye kadar konu^ulmu?

muhtelif meselelerin hiilasasi ve layihasi olmak iizere bunu miitalea igin en a!?agi bir hafta zaman

Bunun

uzerine

tela,? ettilcr

ve dediler ki: Verdigiigin digerJ-

miz proje
riz.

bir iiltimatom degildir, iizerinde konu^abili-

lazimdir. Bir hafta sonra mutaleamizi arzederiz dedik. Hususi bir celse yaptilar, mazeret serdederek bu miid-

Muttefikler,

daima hangi mesele bizim

detin azaltilmasmi istediler.

Maamafih

uq,

dort gtine

lerinden daha mUhimdir, bunu anlamaga cok ehemmiyet veriyorlardL Halbuki her mesele kendi sahasmda

hayati bir degeri oldugxi ve higbir fark gostermedigimiz igin umumiyetle zannediyorlardi ki memleketin dahiline talluk edon mali ve iktisadi mcseleler nihayet bi-

siiratle cevabimizi verraeg'e gayret ederiz dedim. Ertesi igtimalarda ^unlari soyledim. Esasta ihtilafimiz vardir, nasil anla^abiliriz, dedim. Arazi mesele-

kadar olanca

sini agtilar.
kii

Bende bu meselo

iizerinde israr ettim. Qlinaitti.

arazi meselesi ingilizlcre

Bilahare

adli,

mali

zim

igin haizi eliemmiyel: olabilir. Bunlari kabul ettire-

bilirler,

zannediyorlardi. Ilerkcs kendi fikri ijzerine

mu-

ve iktisadi meselelere talliik eden bir lakim miitalealardan sonra tarafimizdan bir hal tarzi gosterilirse, diger muhtelif meseleler uzerinde (;ali;jacaklarim ve miittefikler tekrar vaz edecekleri bir

talaa

dermeyan ediyordu. Pakat

hig bir dcvlet, bilhassa

ingiltere inkita ve

harp olacak olursa, kendine taalluk

eden
misti.

bir ihtilaftan dolayi degil, bilakis

umumun mendenmesini
iste-

leyecekler.
dilar.

faatini

korumak maksadiyle

olm.u.?tur,

takim maddeleri soyvine QagirCumartesi dedim. Bende pekala Yapacaklan son .seylcri soylediler. On bes milyon

altin lira istemi-^lerdi,

bunu on

ikiye indirml^ler, borcu-

Bundan sonra

proje iizerinde tadilat olacak mi, ol-

muzun sermaye
...

iizerinde taksim edilmesinden vazgeg-

miyacak mi konu^alim denildi. Bu esas oldugu zaman muahede resmen bize verildi. Miittefiklerin her biri ayri ayn soz aldi. Resmen ve alenen bir cok agir beyanatta bulundular. Kabul etmek, alenen ilan etmek lazimdir, dediler. Sulhi alem igin bunu kabul etm.ek elzemdir, dediler. tki g-un

mislerdi esas iizerine taksimini kabul ediyorlar.

ki,

Trakyada tahaddiis eden askeri meseleler vardi ondan vazge<;mi.? olduklarini bildirdiler. Bundan

baska bir^ey yok inudur, dedik, cevataen yoktur, dediler. Yaptigim tetkikat neticesinde bir iki noktayi tadil Bizdcn tamirat parasi istiyorlar. Arazi meselesini oldugu gibi muhafaza ediyorlar, fakat Yunanhlara vermiyorlar. iktisadi meseleler oldugxi gibi muhafaza ediliyor. Bu vaziyete gore, inkita olursa ve bundan harp (jik.ar.sa biitiin cihan efkan umumiyesine
ettikleri anla^Udi.

sonra da Ingiliz heyeti hareket ede-

cekti.

Muahede projesini aldiktan sonra biz, Turkiye haricinde kalacak memlekotler hakkmda noktai nazanmizi bir daha ifade ettik. Onu soyleyecegim, dedim. Mis:r, Suriye, Irak ve saire bu memleketin ahalisi kendi

kar^i Ttirkler higbir ^eyde

uyu^mak

fikrinde degUdirler.

138

J,

O Z A N
I,
<.)

/.

A N

139

Bidayette ne siiylemislerso, nihayetine

kalmi.'jlar

kadar

israrla,

ve bir

e.sci'-i

hul sostcrmen).islcrcUr.

Bunlar

it/alyanlar

kendi .^artlanni bize dinletmek ipin gelmi^iler tarzmda aleyhimize bir hava yaratmak Qok miihiindi. Su veya bu sekilde bir takim usullerle meseleyi halletmek imkarn var midir? Bunu da iyice aramak lazimdir, Cihani alakadar eden Boftazlar, ckalliyetler ve taigin (!;(;lmomi,^lor,

sulh

yapmak

xahhas formul AmerikaUlar bir tavassut yapabilmek igin bir ve Inbulmus ve mutabik kaliniijtik. Vakfcin dar olraasi Amerikan ve etroesi Loza.ndan harekcu,
giliz

muve ondan sonra Amerilcalilar gelmilerdi. daireye heyetirnizin bulundugu

heyetinin

biiyetler meseleleri vardir ki

bunlan esas

itibariyle hal-

lozan

olmu^tu. miisahitlcrinin te^ebbiislerine mani O gun dii^iinduler ve dcdilcr ki kapitiilasyonlardan Tilrkiyekonferansi inkita etmi^tir. Ecncbilerin

letmisizdir, milletlerin mtina.sebati

ticariyeye girmeleri

esasli bir surotte hal cdilememi.^tir. Bir

selelerinden
lizerinde

takim arazi meMusul meselesi vardir ki inkitai bu mesele liasret.momek igin bunu mualiedeuin iinzasm-

teminat istede oturmasi ve yaf?amasi icin Turklerden Giiya bu suretle diindik, vermediler, inkita hasil oldu. donmii? ola.yadaki butlin ecnebiler Tiirkler aleyhine
caklardi. Onlar boyle diisiinmuf^lerdi. ettikBiz dedik ki Tiirkiyeyi ba^tan asagiya tecrit dinkita sonra baki kalani soymak istedikk-rinden
:

dan bir f-ene sonra tngilizlcrle aramizda iTialletmegi ve Trakyada Yunanhlann silah ile halledecekloiri tarzmda yapilacak bir propagandaya mani olmak iQin 1918

ten

hududuau kabul
Fakat mesaili
tiyle

oderiz, dodik.
Irh-

niivat meseleloruido

Mali me.selelerde ve tataknn meseleier kabul ederiz.

ederiz dedik.

kamilcn ihrag etmek sarMuvafakati efkar hasil olan meseleleri bir araya topladiktan sonra onu bir taral'a bu-akarak muvafakati el'kar olmiyanlar iizerindo muzakereye devam olunur. Y;> halledilir, veya
iklisiidiypyi do

mustur. Bankerler harp ctmek istiyorlar. murahhasi ingiliz heyeti aynldiktan fornix Fransiz tenvirini vaziyetin ile temas ettim. Hareket edccegimi, muttefiklerden bekledi&inii soyledim. Cunkii dedim, hususi bir vaziyet vardir.

mlizakeresine

devam

Aramizda danya mukaveiesi kailcnustir. Her

g'il,

aktedilmi;? olan
iki

Mude-

taraf hareket ser-

bestisini iktisap etmi.^tir. Boyin midir, dedim.

dediler.

Hayn-

edilemczdi.

Bu

tarzda nnialiodenin heyeti umumiyasl

mkitaa baglamiyacak bir yol iizerinde kalinamiz lazimdi. Zira bir kismi111 kabul etmedikleri takdird(> liiQbir kayit altinda degiliz,

tizerinde konufiulurken kendimizi

do hareket etrni^ti. Carsamba glimi bende hareket edecegim, dedim. iki esasli nokta tezahiir (itti: Biri konferans inkita etmernis, tason eelselcrde ben >^undan vazl.:)ii.=ori li k olunmustur.
Fraiisa

muvahhas

lieyeti

demek hakkim muhafaza

edebilmeliydik.

Bunu da

genecegim, sen sundan vazgOQCCcksin diye

sozler soylendi. Tiirkler, talep ettikleri ^eyleri
riz,

bir

takim

kabul ede-

kendilerine soylemi.stik.
inonli, bundari soura, Xiord Oiirzon ve arkada^lari-

nm

Lozan'i terketmesini miiteakip hasil olan durumu izah etmis- ve yapilan son tavassut ve tesebbuslerini anlatmistir.

veya etmeyiz, taleplcrini kagit iizerinde tekrar etsin AmerikaUlar, siz bunu kabul ederseniz, biz kontoplariz, dediler. Riz, noktai nazanmizi yazdik feransi dedik. O noktai nazarinizda sebat cdiyorsaniz bunu da yaziniz ve imza ediniz dediler. Anladik ki, bizden bir
denildi.

^3r
140

7,

-N
I,

A N

141

taahhiit alarak vaziyeti tesbit

etmek

istiyorlar.

ettim. italya heyeti de hareket etmi^jti. Dediler ki

cagiz. Sizde kalini?,.

Imtinr Biz
:

yalniz murahhaslar gidecegiz, heyetleri burada biraka-

Hem

gitmistir, biz

ne

iQin

murahhaslar hem de heyetler burada kalahm. Biz de gideceg-iz

dedik.

Vaziyet, olabildigi kadar halledilmi!?t,ir.

Ortada bir

muahede

vardir.

Bu muahedc

iizerinde ne tadilat ya-

pilmistir ve ne de tadilat yapilmasi memuldiir. Biz higbir taahhlide girmemisizdir.

hiit tekliflerini

imdi artik onlarm taahkabulden imtina ediyor, memlekete donMilttefikler

ise,

nede tadiiat yapilmasi umit edilmi?iQindeyiz. Vekillere de bu tarztir. Boyle bir vaziyetin muahedeyi da vaziyeti te-^hir ettim. ^imdi biz, bir defa bir umumiyesinden hukumette mutalea edcrek heyeti edcrken muvafik bir fikir hasil ettik. Vaziyeti mutalaa MecUsi karara varmak ihtiyacmdayiz. Ondan sonra sureti muahede Esld aliye bu sekilde arzolunacaktn-. da kiram azayi tercume ve tabolunmu^tur. Demek ki Takip cdeceklerdir. bir iki gun zarfmda bunu mutalaa hakkuKia Meclisi hareket hatti gelen olunmasi lazma
tedilat yapilmi? ve
aliye teklif

mege Qahsiyorduk.

vaziyet inki^af et-

eyapacag]/.. Meclisin verecegi

karar hatti

tikten sonra artik bunu imzali bir senede vardiralim ve Turkleri bir kayit altmda bulunduralim zihniyetinde idiler.
...

hareketimiz olacaktu-.)>

Bu uzun beyanatmdan sonra

Rus murahhas
heyctiyle

inonu'ye

mebuslar

taraflndan mliteaddit sualler Korulmu?tur:

italyan ve Amerikan heyetleri de gittikten son-

Turk murahhas heyetinin

giinti .sabahleyin hareket etmi^tim. Biz de onlar s^lbi bir iki katip bn-akmistik. Milano'da Italya heyeti miisavirlerinden birisi ikti.sadi ve mali rae-

ra ben de

Qarsamba

miinasebetlerine dair sorula vsuale

Rus heyeti ile bizim heyetimiz. konferansm bamii?nidan scnuna kadar daima dosiane bir temas ve
yeknasebat halinde bulunmu.stu. Cereyani ahvalden Bodigerimizi haberdar ederdik. Dostane aynldik. Biz, gazlar meselesinde bogazlarni tahkim edilmesini ve harp sefinelerinin serbest olarak gecmesini kabul ettik. Halbuki Rus heyetinin noktai nazari esas itibariyle Bo-

bulalun dedi. Kabul etmedim. Ko.stence yolundan golmistim. Romanya hukiimeti miitelasi g'ortinuyordu.

selelere bir hal sureti

Tavassut etmek
ile

Lstediler,

kazul et-

medim. Qunkii hiikumetim

tem.as kalmami^ti. istan-

bula geldigim zaman lie devletin komiserleri ayri ayri ziyaretime gelmi.slerdi. Muahede iizerine bir cok teklifler

yapmaslardi.

Ankara

ile

tema.sa geg.meden evvel bir

cevap veremezdim.

gazlann tahkim edilmesi ve kapali kalmasi zemininde ihtilaf idi. Onun ic;in Bogazlar meselesinde aramizda miinasebatta umumi ve me.sclelerde vardi. Diger siyasi
anlasmi^tik.

Lord Giirzon muahcdenin imza edilmesi hakkmda

sarih bir vaziyet almaktan igtinap ettim. ^imdi son vaziyet ^udur ki: muahede elde mevcut olan ^ekli ile herkesin butun talepleri iQine yazilmi^ ve

tebligat yaptilar.

Bunlann hepsinde

Bogazlar hakkmda kabul ettigimiz ^eklin muhadenet .ahitnamesinde kabul ettigimiz ^ekil ile gatisip Qa-

tismadigma dair suale de ^u cevabi

vemii.stir.

miizakere edilmi^jti. Higbir taahhudiimiiz olmiyarak bu mevcut muahede iizerinde ne;

Biz muhadenet

ahitniUttesini do Ru.slarla bera-

ber bogazlar meselesinin itilaf devlctlcrinin ve alakadar milletlerin dahil olacagj. bir konferansa tetkik ve

^^^^

Hi
I.

mn.

J42

!.

Z A N
C)
/.

14S

hallini kabul ettik. Taahhucliimu/, berabcr konferansa

edip bogazlar mcselesini hallcLmekti. Yoksa bohususuncla .^u veya bu ^ekilde halli Millido IstanbuMisaki biz ahkitlesmemi.jtik. Bilukis
i.<?tirak

gasilar

meselesinin

lun,

Mannaraniii

iltisiui

ihlal

ctmek.si/in

taogazlann
j^r

beynelmilel
dir.

buluinnasnu kabul etmi^iz;Ve muhadenet ahitnamesinde de kabul olunmustur. Bilaharo Trahi'.on Mchusu Ali Siikrii Bey merhum
ticarefc; acik
ko):idisin(!

tarafmdan

Muttc;f:kleriii

su sua! soruldu projesindo inukabil teklif ettigimiz

muahede

projesi kabul ve tatbik edilmi-? oLsaydi Tvak-

ya ve Istanbul dorhal (ahliye edilccek miydi, yoksa "viusul meselesinin halline kadar isaal allinda mi kalacakti?

Sualin cevabi sudur

Loiiaii

konforrinsuiin muzakcresino
:

baslandigi

vakit, Miittefikler demi.-jlerdi ki Evvela nuikaddemati sulhiye yapahm, sonra mutebakisinc devani edelim veyahut hepsini bitirelim. Yani tarn bir sulh yapalim. Bu-

nun
liriz.

iizerine su cevabi verniistim:

Her

ikisini diislinebi-

9u

sartla ki her neyi

imza edersck sulh

tamam

olMeclisle inonUyii fok sprt IcnUit eclerck

ikiiici

mali, Istanbul, elibolu vo Bogafilar tahliye edilmsli. Biz

defa Lozana gdnderil-

daima bu noktayi miidafaa ettik. Onun icin teklifatimiz da, miitaleatimiz da sulh olur olinaz hicbir seye
hacet kalmaksizua tahliye
Miittefiklerin
istedikleri sulh projesine

mcmcsini ve

oiiuii yeiiiic
iiyesi,

Iniska hiriniii inliliabmi loklif

.!;<'i-(,'ck

cden IMrinci

Meclisin atc^in

Tralizon Moinisu

Jjehitl

\IA fjUKUU BEX

tamam

olsun.

iVIcihum

murahhas heyetimizc empoze etmek

mukahil Milli monfaatlerimiz
yoiii bir

ze

etti,

etmek istedikleri projenin ihtiva ettigl ^artlan izah bu iminu icra Vekilleri Heyetinin isabetii gordtigti

zaviyesinden ele alinmi,5

proje

meydana

getir-

mek

hatti hareketi de su sozlerle izah ctmistir

igin hiikumiet ile

murahhas

heyeti birlikte galisti.

Arazi meselesiiidc Misaki Milli

ile

menfaatleri-

27 subatta Tiirkiye Biiyiik Millet Meclisi toplandi. Icra Vekilleri Heyeti sifatiyle Rauf Bey miizakereyi acti. Bilahare tnonu kursuye gelerek inuttefikleriii bize empo-

mizi azami sui'ette telif edeoek bir Iial sureti bulmak, bununla muttefiklerin teklifine yakla^mak, diger meselelerde hayati meiifaatlcrini,izi temin edecek tadilatlan yeniden te^ebbiise gecmck, Heyeti Vekile ile vermi.

H
J,

O Z A N
etnii$tir.

145

144

li

Z A

oldudfumuz kararm esasi budur. Arazi meselesinde 5undug'umuz de ^unlardir:

adamlann maksadi tavazzuh

dtl-

Garp hudutlanraizm tayininde otedenberi

tig-imiz

Mesele u ve bu temin degildir. Vaktiyle dU:?iindvikleri gibi bize hayat etmek istemiyorlar, deriz. Bu meydana Qiktiktan sonra
gerek milletimize vc gerekse diger milletlere kar?i herhangi bir karanmizda bittabi daha eok selabet olur. De-

israr et-

Yaptigimiz tekliflerde MeriQ'in garbmdaki araziyi istcrnekle ba^ladik. Nihayet 1913 hududuna gcldik. Yalniz Karaaj-ap ilc dahi iktifa ettik. Miimkiin olmadi. Bu arazinin ve Karaagag istasyonu-

1913 hududur.

mi? ve

Simdi heyeti celilenize karar vermesini teklif

:

sSzlerini ^oyle bitirmi^ti:

et-

nun kiymet ve ehemmiyeti

dcn
degildir.

tigimiz mesele ^udur

riye

bizirn icin Qoktur.

Bununla

bakimmdan

bizi hiybir

Mesaili araziye, iktisadiye ve idanoktadan tatmin etmiyor-

beraber bu talebimiz misak-i millinin sarih hiikumlerin-

lar.

Doguda Musu]

vilayetinin

hallini talik

ediyoruz ve bir sene zarfmda Jngiltere ile halledilmesini kabul eyiiyoniz. Mi;tabakat hasil olamazsa, Milletler

Kamilen red ederiz, bu elinizdedir. Birde yeniden sulh imkanini aramak lazimdir. Sulh imkanmi aramak bir iQin 5unda fedakarlik edebilir, sunda edemeyiz diye nazarim noktai Vekile Heyeti lazimdir. kara vermek
soylemijtir.

Cemiyetine miiracaat etmek suretij^Ie miittefiklerin noktai nazanna yaklasmak istiyoruz. i~,um]\ Heyeti Cearazi meselesindeki tekliflerimizi kabul ederek diger meseleleri de tasvip ederse, sulh te^ebbuslerimize
lile

MECLi S liLEKTRtKLENiyOK
Misak-i Milliden fedakarlik yapan bir hukUmet murahhas heyetiyle herhangi bir mevzu uzerinde yademi^ti.

devani edecegiz. Mesele bundan ibarettir. Arazi meselebilfiil isgal etmedigimiz bir yeri i^gal etmek yiizde doksan dokuz silahla oraya girmege mutevakkiftir. Yalniz bogazlara kadar mtisellah olarak dayandigimiz vakit Edirne'ye kadar olan araziyi mukavele ile tahliye
sinde

Bundan sonra

i/mil Mcbiisu Sirri Bey

-ve

pilmadan evvel meclisten itimat reyi istenmesi lazimgelir

Harbo girmedigimiz halde tahliye ettirdigimiz yalniz bu mesele vardir. Arada yine miittefiklerin miidafaa vasitalan ile askeri kuwetleri mevcutettirmislerdir.
tur.

mevcut mebus, Esasen Lozandan donen heyette ifadeleri de birmiitehassis ve mii^avirlerin beyanat ve inonu'niin birini tutmadigi gibi birgok noktalarda da yukanya dercolunan tafsilatli beyanatma da uymuyorIstanbul gazetelerininde konferansm inkitai ve cereyan eden hadiseler hakkmda vaki olan ne^ridu.

Aynca

inkitai harp halini davet etmezden ovvel dahile vb harice karsi sulh imkanini yeniden temin etmek igin
diisundiigijmijz hareket hatti. .^udur Arazi meselesinde mtizakreye girerek digcrlerine y<midcn baslamaktir.
:

Olabilir ki mali, iktisadl ve idari meselelerden dolayi hayati menfaatlerimiz temin olunamaz. Bizim te^eb-

ugrar. Pakat o za,m,an biz kendi vicdanimiza kendi memleketimize ve butiin diinyaya kar-

busumuz akamete

yatlan da birbirini nakzedecek mahiyette idi. Bu miizakereye ba^kanhk eden General Ali Fuat Cebesoy'un oldugu veghile belirtmi^ hatiralarmda da slyasi hakikaten Meclisini Millet Buyuk beyanati inonii'mln ve tayanli.? terciime Miittefiklerin tenvir edememi^ti. bedilmi? sulh projesinden ba$ka elde birey yoktu.
F
:

10

146

I,

O Z A N
li

I.

O Z A N

141

inonii'den .sonra kursiiyc; mcli.sin o gunkii muhalefetini te-jkil

eden ikinci gurupun

gikti.

lideri

Erzurum mcbu-

su Hiiscyin Avni

Vekili kari^umiza yikmali, mali me^elelerde Maliye Vekili Qikmali, hem mti^avirleriyle gikmahbizi ikna edeeek ve bir karar alabilecek ^ekilde

meselelerde Adliye

Vekiller heyetinin Turkiyc Biiylik Millet Meclisine. kar^i istihfafkar bir tavir takiudigmi Inonii'nun verdigi

Bugiin bu kadar kafi gidip hazirlansinlar mevkilerini liazuianacak adamiara terketsinler.

dir.

izahatm

kafi ve

tatminkar bulniadigini soyleyerek.

etti
:

soylerine 6yle

devam

ti.

Vekiller lieyeti kcndi erkanni bize gcisterecek-96yle olsun diyecekti. Konu.ijulan yalniz harici me-

seleler degildir. Buraya butua Vekiller geleceklerdi. Murahlias heyeti avdetten sonra artik sifatini kaybetml^tir.

Maliye
ile

i^slerinde

Maliye Vekilini gonderdigi murah-

hasi

milsaviriyle

aide etti^l fikir nc;dirV

memleketin ikti.sadiyati hakkinda Buraya gclecek, onu tesbit ede-

cek, son sozu soyleyccek ve bizden veghe alacaktir. Pa-

ben diniedim, siz ue diulediniz. ipinidi sizden soruyormn, ne dinlediniz, efendiler? Maliye hakkinda Avrupalilar ne diisunuyonuus, sonu ne olacakini^'? Bu
?ayi

miizakereler boyle
Vekiller sira
niz bugiAn
ile

devam

etniez. Proje bir kere okunui-,

ic-in

deruhte etmii? olduklan hususatta yaldegil, elli senc igin ne gibi fikir aldik-

larini tehlikeleri gosterir, biz de

bir karar veririz

onu anliyarak ona gore

Gerek
vekiller he-

Arkada^lar bir

teklit'im var.

heyti ve gerekse
lip

Buyuk

Millet Meclisi, Misaki Milliden.

zerre kadar feda ederse, icabi iiamus ve inilli igin gekigitmelidir. Bugiin Trakyaiun manasi kalmami^tir.

Musulu veremeyiz. Biz harbe atildigimiz zaman daha Bugun elimizde ordumuz bulunduktan sonra oyle igfalkar vaziyete dii^mek istemeyiz. tstnet Pa?adan ricam !?udur: Memleketin askcri fikirlerini hurmetle kendilerinden dinlerim. Pakat iktisadi mudafaalanni
zayiftik.

Bhiaci Biiyjk Miilet Mcciisindft,

aliyet

liilcii

mubiilcfet partisi halinde tareisi

vatanperver gostercn ikinci gunipuii mcrt, ccsiir ve

inirumuii kaliramaii i-.vVMh Uitseyin Aviii

Er-

By mcrhuw.

dinliyemem.. Mali fikirlerini ise katiyen dinlemem. Ad--

148

L O Z A N

7.

A B

149

Avni Beyin sik sik alki^ilarla kesilen konu^masmdan sonra Mersin Mclrasij Solahatlin Itey kiirsiiye gelerek:

da bilhassa Musul meselesi uzerinde duruyorlar

I

ingiliz-

Elimize vcrilen bu kagit parcasiyle ben, rie ecnebilerin hakiki teklifini ve ncdo a.rkada,^lanmizin kabul ettigi ^eyi gorliyomin. Bununla berabcr bugun teklif edildigi gibi meselelerin bir ki.smini tay edelim, bir kismi uzerindc el kaldiralim, bondenizce bu dogru bir .^ey
degildir. Yetmis gijn mu5;a.kcreden sonra konferansm neden birdenbire durdugiinun ve kapandigimn izahmi rica ederim. Ancak ondan sonra munaka.^aya g^gebiliriz. dedi,

lerle sulh yapilamadigi takdirde Cemiyeti Akvama gidilmesinden hiybir netice elde edilemiyecegi kanaatini

izhar ediyorlardi. Meclis misaki milli tahakkuk efcmedigi takdirde bunu tahakkuk ettirmek igin harbe devam

olunmak mecburiyeti
zim
geldigi

hasil olsa dahi israr

idiler.

edilmek

la-

kanaatinde

Hiiseyin

Rauf Bey

<(Sim-

Usui hakkuada soz isteycn birgok mebusun ve vaki miinaka^ialann g-urultuye bo&uldugii mecliste mebusla-

yapalim diyoruz Birincisi muttefiklerin verdigi kabvUli imkansiz olan muahede metnidir. Atalnn. Ikincisi diyoruz ki: Boyle bir proje yaptik bu projcyi teklif ile harbe girmezden evvel bir daha cihan huzurunda dahil ve haricin vicdamni tatmin etmektir. Bu da kabul edilmezse uglinciisii harp
di yapilacak 3 hal vardir. Hangisini
olacaktn-.)) diyordu.

rm
tir.

kafi derecede
Kiirsiiye

aydinlanmanus olduklan anla^ilmi?mebusluk hayatlarmda ender olarak Qikistedikleri goruluyor

Fakat Rauf Bey daha

bust; ?.K'cniettin

kiJi'stiden
!?u

inmeden

Siirt

Me-

mi?

olanlar dahi soz

Bey kendisine

suali sordu:

birgoklari

<(Raul Beyefendi, gegen celscde

Musul

hakkmdaki

oturduklan yerden inonu'ye ve hlikumet erkannia laf atiyorlar, ve mudahalelerde bulunuyorlardi. Hiikumeheyetle birlikte cali,sarak vucuda getirmi? yeni projenin misaki milliden yapilan fedakarliklari meclisin asla hazmetmiyecegi goriiluyordu. Bu
tin

murahhas

oldu^

projenin kabulii halinde millet huzuranda yemin edilerek vucuda getirilmi? clan misaki milli'nin tahakkuk

beyanatmizda Musulun fevkalade ehemmiyetli oldugunu ve burasnnn terki vilayati sarkiyenin hepsini terketmek kanaatinde oldugxmuzu ifade ettiniz. Kanaatinizi degistirdiniz mi? Yoksa tebdili kanaat icin bir mecburiyet mi gordiinuzV Rauf Bey cevap verdi Hayn-, kanaatimi tebdil etmcdim. Ayni kanaatteyim. Musul mcselesi
Vilayi>'ti

Sarkiyc meselesidir. Vila-

edememesi gibi bir durum da butiin mebuslar buyiik

liyorlardi.

hasil oluyor ve
bir

bu durumdan uzuntii ve heyecana kapi-

yati Sarkiye meselesi Tiirkiye meselesidir. Vilayati Sar-

kiye tehlikeye dii^erse, Tiirkiye tehlikeye diier.

Bir emrivaki kar;isinda kalmak endi^esi ile meclis hem hukiimete ve hem de murahhas heyetine kari itimatsizhk duymakta idi. Bunu kursuye gelen hemen herkes bir cesaret ve belagatla ifade ediyordu. Butiin bu durumu yati^stmnak igin Mustafa Kemal ve Huseyin Rauf beylerin gok ter dokmu^s oldu^nu tahmin

Mebuslar inonii'niin konfcrans inkitaa ugramadan hazn-layip mlittefiklere 1;akdim ettigl projeye Qok kiziyor ve sayet bu proje kabul edilscydi durumumuz ne olacakdiye inonun'niin selahiyetlerini tecavuz ederek Tiirkiye BuyUk Millet Meclisine dani^madan mis,aki millidenti

etmek

fedakarlik
edilen

yapmaya

kalki^tigini soyluyorlardi.

Teklif

giig degildir.

Mebuslar birgok meseleler meyanin-

bu

projenin misaki milliye"]uf|run olup olmadigi

150

Ii

A N

Ij

7.

A N

151

yolundaki ardi arkasi kcsilmcyon suallcrle hukumeti sikiptiriyorlar ve Rauf Bey ccvap ye1;i,:?1.irmek u:iu gok mii^kulat (tekiyordu. Bu arada Erzurum mebu.su Huseyin

-zaman zaman

huviycte buriinen sert konumainonu'niin malariyle mu/.akereler giinlcrce devam etti. hazirlaproje bir rnukabil Lozanda kendi insiyatifi ile
kirici bir

Avni Bey
vir

ile

Rauf Bey axasmda

s(;rt

bir

miinakasa

ce-

reyan etmis ve Hiiseyin Avni

bt^y iniinij'nun

mcclisi ten-

rneclise kari yip teklif etmesindeki rnesuliyetslzlik ve rnukabil istihfafkar tavn- iizerinde duruldu. Iliikumetin

etmek

igin dos-il iskandil

ctmok

i<,',in

ii(>ldiAini soyle-

mi^Jtir.

Bundan sonra

Kemal

usul hakkmda sciz isi.eyen Mustara kursiye gelcrek murahhas heyeli ile hukumeti

Bu arasulh projesini nigin meclisc getirmedigi soruldu. mevzularda da izmit mebusu Sirn Bey tnonu'den ge?itli ve ikinci sualler sordu. Trabzon mebusu All !^:ikru Bey
gurupun
reisi

miistereken haziiiadiklan projenin uzun uzun miidafaa-

Erzuruni mebusu

.lliiseyiu

Avni Bey Mu-

smi yapmiKtir.
ikinci celsesi yine Ali Fuat Cebesoy'un altmda aQildi. En cvvcl Cebelibereket mebusu ihsan IJ'jy ondan sonra rtliistafa Kcmal soz alarak Muriyaseti

27

^ubatm

dolayisiyle asla fesul'un misa.ki milli iginde bulunnaasi projenin da edilniemesini ve hvikumetin getirdigi yeni sert eden ifade olacagmi burasini feda eimege miinecr

sul

mevzuunda harbi tekabbul odip edemiyecegimiz hu-

susunda konustu. Bunlann muteakip Lazistan mebusu Abidin Bey ve ondan sonra da Mcrsin mobusu Selahattin Rcy soz alddar. Lnzan miizakcrc '/-abitlannin letkiki
gerektigi izhari bir niiizakerc
soylediler.

agilmasi la^iim geldigini

^iikrii

Bey yeni projenin Musulu terk mabir nasmi tazammun etmedigini soyledi, ise de buyuk me^ognnlugu tatmin etmesi mumkun olmadi. Trabzon kazaniile slingusu busu Ali ^iikru Bey: Mclimetcigin soylemis lan muazzam zalerin Lozanda heba cdildigini gittlLord C-urzon'un oyunlanna ve desiselerine kurban
tenkitleri oldu. Haul'

Bey de soz alarak Inonii'ye sert tenkitler tevcih etmi^tir. Siiruban mebusu
Re^at Bey ve arkadaslannm verdikleri kil'ayeti miizakere takriri kabul edilerck muzakerc son buldu. 1 Martta mutad olan agih,^ merasimi sebebiyle sulh muzakerelerino birgun ara verildikten sonra 2 martta

Trabzon mebusu

AH

gimizi ifade cderek Bu m.urahhas hcyetinin sulh meseleleri iizerinde sozleri

bunlann vazifeleri taitmistir. gonderilmek demistir. Bilahare de Lozana yeni bir heyet gosterfaaliyet yolda ne heyetin lazim geldigini ve bu
olamaz
efendiler. Artik

Nur beye veRiza Nur .bey tabiiyet, ekalliyetler, rehineler memleketimizin her tarafmdan Yunanhlann sivilterden toprildi
:

tekrar baslandi. ilk soz konferansta Riza

layip gotiirdug-u akibeti bizce

ler ve

henuz meghul olan kimseesirleri, adli

bulumesi icabettigini izah ederek Yunanistanin elinde bir ohemmiyetli nan adalara ve Musul mcselcsi iVzerinde Bilahare de surette durarak uzun bir konu^ma yapmistir. Ali ^iikrii Tairgok hatiplerden sonra Mustafa Kemalie SaBey arasinda <;ok sert bir munaka^a ccrcyan etmi^tir.

Yunanlilar elinde bulunan harp

ka-

ruhan mebusu

pitiilasyonlar ve
le

umumi

af meselelerinin muzakereleriy-

Lozanda yakmen mesgul bulundugiinu ve bu meselelerde zuhur eden gliclukleri izah eden ucj saatlik bir konu^ma yapti. Her iki taraftanda miiteaddlt kirnselerin

Bey ve arkadaslannm kifayeti miirisazakere takriri 170 mebus tarafmdan imza edilerek koymak yete verildi. Reis Ali Fuat Cebesoy takriri reye
lle^iat

istedigi sirada ikinci

ikinci gxirup

Inonu

itirazlar yUkseldi. Zira riyasetindeki heyetin QOk zayif kal-

guruptan

152

/,

A N

digmi ve sulh muzfikerelcrine ayni heyetle dcvam. edildigi takdirde misaki millkten buyiik olgiidc fedakarliklar vukubulacagi hususunda miltteliktiler. Ne hazindir
ki;

II.
i

kitabimizm

her bir
iieyeti

cildindc

agikQa

gorulecegi

KiNci

iizere ikinci

gurupun

biitiin eudi.^cleri

gergekle-^mi^ ve

yoluua yoluiia ku!?a gevrilnii^ bir vaziyette sulh muahedcsini aktcdnii^ifcir. Zira misaki millide mevout olup Biiyiik Millet Meclisinin

ve Tiirk

murahhas

BtlYtK MILLKT MKCi>ISiNDE

sonra Lozan muahedenamesinin imzalanmasmdan meclisge heyetin Tiirkiyeye gelmesi yeiuaen bu mevzua
avctet edilmesini icabettirmi ve

uzerinde 50k buyiik bir hasstisiyetle

durdugu.

muzakereler agilmi^Ur.

Musul hailledilemedigi glbi Iskendcrun dahil Hatay bile hudutlanmiz igine ahnamami, oniki adadan ba^ka Kibns, resmen ingilizlere verilerek muallakta olan ilhaki
ve teslim edilmi;;, Sarkikaraagag da tabiatiyle Yu'I'd 68 i Tlirk olan Bati Trakya iizerinde de higbir muvafl'akiyet elde edilememijtir. Pakat tarihimizde aci bir goloiick olarak s(iyk'tnien iirun zihtescil

nanhlara birakilmis

Mecliinde gok fjahsiyetli insanlardan miite&ekkil ve vatanperver bir kiiciro olarak bir muhaiefet gurupu te^ekkul ctnu^ti. Buna ikinci gurup dehakim niliyordu. Bu gurup g^tgide Jcuvvctlenerek meclise izah bahiste olacak bir duruma geimisti. Bundan cvvelki
Birinci Biiyiik
Ivlillct

edildigi iizere ikinci

gurup Lozan miizakereleri kesilip

niyeti roiiinii

oynamis ve

ikinci

gurupun meseleyi daha

sarfmazar etmeye-

teferruatli bir ^ekilde miizakercden

rek Ihmale getirmemeyi natik takrirleri gurultliler patirtiiar arasuida ertelencrek kilayeti mijzakcre reye konul-

heyetimiz Ankaraya doniince taa^layan mlizakerelerde gerek murahhas heyeti ve gerekse hukilmetle murahlias heyitinin birlikte hazirlanmi^ olduklan yeni sulh projeortaya koymufsi iizerinde fikirlerini agikga ve mertge

mu^tur. Saruhan mebusu Rc:jat Bey ve arkada?iarinuT.

takriri reye konuldugu zaman Trabzon mebusu Ali ^iikrii Bey Karahisar mebusu Sahip Iluhisi Cankm mebusu Ne^et, Kara.hisar mebusu Mrhnict i^iikrii, Erzunam mebusu Hiiseyin Avni vo Sinop mebusu Hakla Sami Beyler yiiksek sesle rey vermekten igtinap ettiklerini soylediler, izmit mebusu Sim Bey meolis riyasetini protesto maksadiyle rey vermiyecegini soyledi ve bunu zapta gegiril-

Eunlar misaki milliden yapihu^ak en kugiik defakarhgin millet huzurunda kcndileri icin ve biiiiin meclisi mebusan igin bir mahgubiyet te^kil edecegini ve Inonii'niin riyasetindeki heyetin muvaffakiyetine inanniadiklalardi.

agikca ortaya koyuiuslardi. Bu yiizden birinci meclidevasi mebusanin ikinc;i guruptaki celadetli mebuslarla mecliste mi halinde Lozanda aktedilen muahedenin

nm

reddi muhakkakti. istc bu scbeple ikinci gun.ip mebuslameclise girememelerinl tcmin etmek igin segim yo-

nnm

Reis takririn kabulii halinde hukiimetin buna itimat telakki edecegini soyledi. Saruhan mebusu Resat beyin takriri 170 reyle kabul edildi. Tasnif sonunistedi.

mesini

da

ikinci

gurupa mensup 60 mebusun reye katilmadiklar

luna basvurulmus ve Cumhuriyet Halk Partisi yegane siyasi varhk olarak ve iki dereccli segimle kendi ,arzu muettigi elemanlardan mute.sekkil bir rrieclis kurmaya valfak olmu5;tur. Bu suretle ikinci gurupun birgok kiymetli

ri anla^ilmigtir.

mebusu meclis

harici kalini^tir.

Buda Lozan mua-

154

I,

?;

N
Ij

Z A

155

iiedenamesinin tasdikini koJaylu,;?timn.;?tir. Buna ragmen ikinci meclisi mebusancla da I-ozan muahedenamesi bir
hayli tenkitlc;re ugrami^tir. Zira inisaki milli muvacehesinde ve Turkiyenin herkesge mAlum olan milli menfaat-

devrin havasi oyleydi. Lozan'm aleyhinde konu^ulmasinni vatan igingayet tehlikeli oldugu inanci yerle^tirilmeye baslanmi^ti Bu kafi dcgilmi.^ gibi bir de Takrir-i
:

oniinde bu muahedunin eksikler ve kusurlaiia doiu oldugunu saklamaya imkan yoktu. Bilaharo hukumette vazife alarak bu muahedenamenin (Litbikatnda rol alleri

Siikun kanunii

ile

hk teminc

gali^ildi.

Lozan hakkmda bir dokunulmazBu hava maalcsef hala devam etti-

rilmektedir.

Bu

siyasi atmosl'cre

ragmen birgok aleyhte

mis birgok iusaular bile bu muahcdoyi agn- bir dille tenkid etmislerdir. Bunlardan .Siikrii Kaya, Mustata. Neciiti, Vasii' Ciuar ve Faik ()/trak'i i^ikreaebiliriz. Surasm: da
belirtmek lazimdir ki Lozan'i tenkit edecek olanlar meclis umumi heyetinden once yapilan Halk Partisi a'urup toplantisnida tcspit ediltnisjlcrdir. Tabiatiyle bu toplanti

konusanlar oldu. Aradan gegen zaman Lozan muahedenamesini her bir tiirlu tesire ragmen tenkit etmi^i olanlarm mlithis desurette hakli olduklarnu oriaya gikarmistir. Hatta

mahiyette olmu.;;;tur. Turkiye Biiyuk ^/Tillet Moclisi 21 Agustos 1923 sail gunii muzakereye basladi. Evvela muahedenin dort kisim uzerinde metni, Vekiller Heyetinin gerekgesi Hariciye Encumeninin matbazatasi okundu. Vekiller Heyeti, muahedeye bag-li tasdik kanu:) layiha.snnu mustaceiiyetle
istisari

bu muahedenin eksik ve kusurlarmm netitahmin ve iasavvur ettiklerinden daha da onlarni celeri aci bir surette tezahiir eimistir. i^te Kibris! l^te Musul!. Ve iste Balkan Tiirklcrinin Lo/.andan sonra ve bilhassa
nilebilir ki,

ikinci
ketler.

Cihan Harbi hengamesindo baslarma gelen

fela-

NiYAZt BKYiN K()NLi?MASI Hariciye Enciimeni Reisi Yusuf Kemal

lis

beyin mu-

mtizakeresini toklif cdiyordu. Meclisc; baskanhk eden Ali Fuad Pa5;a (Cebesoy) tekliil roye koydu. Kabullinden sonra Hariciye Bncumeni reisi ve cski Hariciye Vekili

ahedenin tasdiki ni istiyen konu-^masuidan sonra,

Reisi Ali
verdi.
(

Fuad Pasa
1

ilk sozii

MecMersin mebusu Niyazi

Beye

Yusuf Kemal Bey soz aldi, muahedenin miidafaasmi yapti. Osmanli imparatorlusuaun hasmetU devrinde bile miisavi ^artlar altuida muahedeye rastlanmadigmi, Lozan'm bundan i.stisna tcskil e1;tigijii soyledi ve dedi ki Sulh muahedesinin heyet-i umumiyesi, Plariciye
:

Soz Niyazi Beyindir, buyurun. Niyazi Bey E.fendiler, Tarihi bir glin
Reis
;

yasiyoniz.

Enciimeninizcc milli eraclleri tatmin eder mahiyette gortilmektedir.

Bu

sebcple, heycli celilinizdcn

buna

Ben isterdim ki gumuzu daha I'azla bir surctle hissedelim. Onlimuzde bir muahedename vardn-. Zannediliyor mu ki, bu muahedename amal-i miUiyemizi tamamen tayin cdiyor? Zannediliyor mu ki, bu muahedename milli hudutlarimiz dahilinde bu devlete bir istiklal-i tarn veriyor? Nccip Hey (Mardin) - Hayu-, vermemi^tir.
(1)

bugiin tarihiraizin donuni yerinde oldu-

ait dort

Tsanun layihasmm kabul vo tasvibini istirham ediyoruz. Bu su-ada muahede Ankarada guniin konusu idi. Aleyhde konusacaklarin kimeler oldugu raerak ediliyordu. Pakat her^iey ancak iraa yoluyla yazilabiliyordu O
:

Niyasii
8.

Bey gok uzuu

bir

koiiuijma yapimjtir. Zabit Ceridesi

cut

I,

205-217,

156

1-

K A

N
bileiimle
eyler.

LOZAN
hukuk ve miisteniattan

157

Necip Bey (Mardin)

Niyuiii licy (devainla)

Cenup hudulari keza Efeudilor! Lozan muahehesabmm tasBu muahcdexianienin ahkami

Kibns'tan,

fcraijat ettiiijini focyan

denainesi sanli biiyiik bir imparatoriugun

iiyesiiii

lazamrnun

(;diyor.

siyassiyesaide bizim

Misir ve Siuian'dan,

Adalardan, TrablusCJarbtan ve biitun kitaat uzerindeki hukukumuzdan, iinvanlarimizdan feragat ettigimizi ifade ediyor. Siz ki erendiler Bunlar i<;in gok defa girpin!

Ben, ^imdiye kadar ilan ettigimjz prensibe sadik kalarak, hak ve adalet diisturuuda israr ederek diyorum ki Bu yanli^tir ve katiyen kabul. cdemem. Bizden aynlan memleketler kendi iradeleriyle tayin edecektir. Sonra efendiler! Bu muahedename bizden Imparatorlugu:

muzun
miyor.

yalniz gayri

Turk

aksammm

aynldigini goster-

Bu muahedename

kag delalar didindiniz. Misir dediniz, Kibns dediniz, dedeleriuiz, atalanniz bunlar igin ne kadar ugra^ti? Elondiler! Yalniz bu kadar da degil, muahedename dihikil bir imparatoriugun tasfiyesini de ihtiva ediyor. t'ilisun'den -Musul harig olmak uzere Iraktan, Suriye'den ve biitiin Arabistan kit'asindan el gekmemizi tazan'iniun ediyor. Bizden aynlan bolgekrdeki haikm, kendi kaderini
igin

diniz. Siz ki IVIisir igin,

Kibna

lerim ki ayiii zamanda Tiirk memleketlerinin de mukadderatmi tahlikeye ilka

ediyor.

bilhassa kemali teessiirle soyoldukga miihim miktarda oz

Necip Bey (Mardin)

Niyazi Bey

Bu Arab hudud u Irakiyesinin smiauguncu maddesinde mevzu muahedenamenin linde ve bahis olan hududun ccnubunda yani bu iki hudut arasinda kain bir kag vilayetimiz cesametinde bulunan koca bir kit'a-i araziyenin sakinleri bizim din kardeslerimizdir. Kan, din ve dil karde^lerimizdir. (Dogru sesleri).
Efendiler! Ellerinizi kalblerinizin uzerine koyunuz

Ee.syiiz bin Tiirk nufusudur.

kendilerinin serbestgc tayiu etmclerini milli misakm bir ^B.vti olarak miidafaa euigimizi haUrlatan Niyazi Bey,

devamla
Biz ccmiyeti

akvam nizamnamcsini, onun mandaya

ve

iyi dii^uniiniiz.

miitedair hakanini kabul ediyor niuyuz? (Ilayir sesleri) Ve bizim iju i.^i idare eden heyeti murahhasa reisi ismet

Pa?a hazretleri -ki Fransa hiikumeli taraftndan ahiren nesrolunan (San kitap) taki zabitnamelerde miinderictir. Birinci Lozan konferansinm 23 kanunusani 1923 tarihli celsesinde buyurmannslar mi idi ki Eski OsmanIi imparatorlugunun herhangi bir kismi tizerinde higbir devletin mandasini tanimiyoruz? Halbuki efendiler!

Gitmiyecektir. Alsas Loren'i Necip Bey (Mardin) nasil reddetti ise biz de oyle red edecegiz, oyle alacagiz. Arkada^lar Su noktayi bilhassa naNiyazi Bey zari dildcatinize vaz etmek isterim. Buglin sizler, memleketimizin miihim bir kisim halki sulh enligi yapiyor. Pakat unutmayiniz ki milletda.^larimizdan bugun cok

Muahedenamenin

.16

mci m,addcsi beni du^^unduruyor

mecliste de aza bulunan eski Meclis azayi muhteremesini i^had ederim. Kag defalar Antakya ve tskenderun havalisindeki magdur ve mazlum

aglayanlar da var.

Bu

Tiirkiyc, isbu inuahedotTe masriiJi hutlutlar haricinde kain bileiimle arazi iizcritule -ki Im ara/i Ve cczirelerin

karde^ler bu meclisin biiyiikliigtine mliracaat ettiler. Ne kadar kardeslerimlz bu meclisin c^iklerinde agiadilar!
biliyoruz.

mukaddcrah alakadarlar tarafindan tayin

edilecektir- her

edilmi? veya
haisc

n mahiyette olursa olsun

oldugw

(All

Fuad

Pa5>a'ya hitaben)

Muterakenin esnayi ak-

i;i8

L O

/.

A N

z A

15

dinde bugun Meclisimizin ikinci riyasetiui ihraz eden Fuad Pa{?a hazretleri bizzat Kills havalislnde bulunuyorlardi. Kcndiloriuden .soranm: Tarafeyn ordulari nerede bulunuyord\iV Tiiilc kuvvetleri llaleb'in az ^simalinde Miiselmiyc civannda ck;gil mi idi? Biz, efendiler! Kim.scnin ocagini yikmadik, kimsenin topraginda gozumiiz yoktur. Biz 6z yurdumuzu, oz
Ali

lik degildir.

kuna
uir,

Trakyaya, Adalara, hazine-i ha.ssaiun hukuiiit bir gok soyu-;ne(;ek sdzler var^imui bunlari to.;?rih i'azia olur. leap ederse izahat
'oamirat ve saireye

verlrmi
jKiendiler
di.
!

Fazla soz .soylemiye ta.harumulum kalma:

Yalmz

bir -^ey diyecxigim

Bu muahedename bu

?ek-

topragimizi istiyoruz! C^iddetli alki^ilar)

KUi<,; Aii
lii-.y (

Tunah
Niya.>ii

llilnii

Bey

Gazlantop liakkimizi istiyoruz. Bravo Wiyazi. (devamla) El'endiler, Millet esa)

bence gayxi kabili kabuldur. Hepinizin hissiyatma vakifim. Hepiniz de beninr hissiyatima teessurlerine ve i^itirak edersiniz. Ilisleriniz ve dertleriniz benimie md^teiiyle

Ben, tee.ssurumun izalesini bu rnuahedenamenin tamamiyle reddinde buluyorum. Siz tee.ssiiriinijzu ne serektir.

sma

hui'iuci isliyoruz.
tiiyin

Bu

esa.s ki

bili:ia.ssa .son

larda hudutlanu

ve tcsbitinde

zamanujxmman prensip
Fransizlann.

kilde iblag cder.seniz ediniz, cihan duy.sun.

YAIiiYA

Kt-jVlAi. J'iKYHN

KONUSi^IASI

oiarak kabul
milii

ediimi>;?tir.

Bu

esas ki bizzat

olmustur. Arkada:5;lar ugradigiuuz iniuki, niiili, iktisadi zayiatin ehernmiyetini gosterdim. Oenupta kalan Turkisiiiuivgallan
lie

davaiannaa

\ahya Ki^mal kicy (.Beyath) Lozanda Rumeli hududumuzdaki daha

ikamet ediyordu.
kiigiuc bn-

Bu muaiioaeiiame

uehri bir scddi Qin gibi

iiudud-u tabii addediyoriarcu. Ve orada (GOO.OOO)

(GUO.UiJO iiirk'u

Turk

lerin tariiu irki, harsi, iKtisadi vaziyetleri

hakkuida

iza-

hatta buiundum. Bu kardefjlerinlzin idarc'leriiii bidayetten beri kavlen ve fiilen ix.nar cLtiklorini hikaye ettim.

Bu
beri

biiyiik ve kiymetli

kil;.lc-i

luiUiyetimiz halasi oteden-

davannzm

esasi

olduguim Londi-a ve Ankara mii-

zakerat neticcsmde asu riiukadderamiuu bilahare muahedename ile tayinine intizaren verilinis;! bulunan asgari teminati izah ettim. Maatee.siif bu asgari teminatm bile

olunmadigmi gosterdim. Artik ,siz de bcnim gibi bu karde.sierimizin selan;eti icin, mulkumiizun biiyiik bir
tatbik

kismmm
lsi igin

Yunanistana elleri, O koUari bagii tesiim ettiler. Acaba cenupta i'lrat, Merig kadar bir hudud-u tabii te^kil edemez mi iai? Evet efendiler Pu-atm berl tarafnida kalan saha, o saha ki Diyarbaku', Siverek, Urfa, Mardin, Siirt ahalisi agnamin.!i: mer'alandu'. Oralar bize kaln-di ve <; sahada gayet buyiik bir mikya.sia bir asair-i tcmevviicani bulunurdu ve hudutta emn;U asayi.^ dainia Jjaki kalirdi. Fakat Suriye'nin Rum ve Ermeni katolikleri -ki daima burunlarini sark msselesins sokarlar- onlar efkan umumiyeyi ihlal ettiler, dediler ki o sahada oturan irk dogrudan dog!

.salah-i Iktisadiyesi igin

her

turlii

ihtilafm iza-

cenup hududuiiun milllyet csasina gore tasliihi ve bu menatikin milli hududumuz dahiline ithalini zaruri gorduniiz,

Efendiler! SabruHzi suistimal etmekten korkarim. Soylenecek

sioz

goktur. Yalniz

bu meseleye

ruya Suriye irkina inensui)tur. Hayir yalan soylemislerdir. Necip s5y (Mardin) Hayir efendiler dogrudan dogYahya Kemml IJcry ruya Tiirk ve Ktirt milletine mensup bir irttir, ve dogrudan dogruya Ana-iVatana iltihak otmek istiyen bir
uktir.

miiteal-

160

L O Z A N L o Z A N
161

cinnetimiz onlari ^a^irtti o akillari durdurdu. Biz bugun, bu anda Antakya'da iskenderun'da ve butiin o topraklarm arkasmda kalan Tiirk, Tiirkmen, bayraklarmi goruyoruz ve bizim inofkureinizi lii^bir .^ey durduramiyacaktir.

(Siddetli ve siireldi alki^lar).

HAMI)UL1.AH SUPMi
JlamduUah Suphi Bey
'de

IJEYllV

KONU^MASI
igin-

Pakat bu muahedenin

bazi maddeler var ki kalbimiz tasdikletmemi^tir. Milistu'ap

Loziinda,

maddcsi

\i-

mfinasi yolunnrali. (:istiyc

odilnn
ecU'ii

iiniir.i-itcrlu-

gumuz

hicraniju

iilitmsu'/,

nusialanyle

tereiuii'im

biiyiik

sair

YAIIYA KK^JAI- HKY

Yahya Kemal bundan

.sonra Fransizlarin kirk seki;j

zamanlarnida bilhassa zavalli, magdur vaki oldugu gibi arzularmm hilafuada bir mualiedeyi imzalarlar. Pakat elimizin imzaladigi kalbimizin imzalamadigi zamanda o tasdik hakiki deg'ildir. Biz ana topraklannuzni iiaricinde kalan Tiirklere baJiusus enyakm zainanlara kadar bizimle beraber ayni bayragm golgesinde ya?ayan Tiirklere icabeden emniyet balisedilmedikQe, onlar topraklannda hiir ve mesut yasamadikga bu muahedeyi yine imza edebiliriz. Pakat ellerimiz bunu kerhen imzalar. Pakat kalbimiz asia buna razi degildir. Hududumuzun cenup kismmda kalan
letler
I'lirk milleti igin

sene Alsas-Loren iQin nasil agladiklarmi hatirlatti, Lozan'm bizlerden ayirdigi vatan pargalan igin kalbimizin daiina kaniyacagmi soyledi, wKursiiden

kardeslerimize soyluyorum, o yerleri, yurtlarmizi

terk

etmeyen
0

inmeden

ev-

Anadolu mesarclerinin iizerinden o bedbaht karde^lerimize, o Tiirk bayragi altmda yasamak isteyen
zavalli kardeslerimize
sizinle beraber kalacagiz.

vel bir kelime daha soylemek istiyorum. Bu anda Antakya ve iskenderun muhim bir saat ya^iyor. Bu iki sehir, zannetm,esinler ki onlar igin bu saat higbir za-

soyluyorum: Sizinle beraberiz, Talih bir zaman makus gonin-

man

veda saatleri

degildir. Biz,

o milletiz ki

Yunan
biz,

top-

Ian Haymana'dan Polath'ya dogru patlarken

butiin

se bile neticede bir giin gelecek eger Pransizlar sozlerini tutmamakla devam ederlerse biz icabeden biitiin ^eraiti elde edecegiz ve vaktile oldugu gibi yarm da milli Isayragimizin golgesindo beraber yasamak yolunu bulacagiz. (Siddetli alkLjlar).

o ate hattmui arkasmda ve izmir'de, Bursada Edirne'-

Daha sonra

Siikru

Kaya

soz

de

Tiirk bayraklariin goriiyorduk.

Ve o anda bizim mef-

aldi

kuremizi cinnet telakki edetiler vardi. Pakat bizim bu

^ukrii

Kaya --

Efendiler! Bugiin onumtize terkeV 11

:

162

].

Z A

N
I,

Z A

163

dilen

bu vesika-i siyasiye

ensal-i atiyeyc hatta

korkarim
Avru-

ki bizim nesle bilo esash ihtilallar tovlit edecek tehlikeli

nindu-. Garbi

Trakya Turktiir ve Turkun olmasi lazmi-

ahkami muhtevi buiuimyor. Bir

dir. (Alkif?lar).

det'a rmia.hedeiiin

pa'da bizimle Yunanistan vo Bulgaristan arasmda tesbit ettigi hududa bakiniz ve bir do haritayi gozoniine getirini?,.

Goreceksiiiiz ki bu

muahedo

bize

Balkan Harbi
.1.913

Anadolunun Kurtulus Taarruzundan evwl Garbi Trakyaiun kiyam ve mucahedesi iizarine Yunanin uq firkasinin Rumeliye ve Garbi Trakyaya gectiklerini kumandanlar tasdik eder. Aciyahm bu fedaEsat
:S']('<^nc!i

neticesinde, o elcnili giinlcrdo cldc cttigitniz

hiidu-

kar halka, aciyalim.

Siikrii

dunun temin edemiyor. Edirne'nin hayat ve

larini kapiyor ve Edirne'yi matteesiif ollime yor.

ziya

menba-

Kaya (devamla)
tecerriil,

Birinci

Lozan konferanIdu

mahkum edi-

smda

insaftan

eden diplomatlar

garip va-

tani da bizden ayirma.dan gckininomislerdir.

Efendriler! Bir sehir tarihi niillide tuttu^ii yerle, hatiratiyle, abidatiyle ya^amaz. Bir ^iehrin yasamasi

olduklari iQin hassaten iyi cignomcge

H[em hudut mecbur bulunan

muhiti iktisadi lazim. i-jvc Edirne bu muhiti iklisadidcn tamamiylo mahrum odilmistir Edirnenin yasayabilmesi igin garpta kendisinc gcnif; bir saha lazimdir. Kendisini denize i.sal edecck, dogrudan dofiruya milli hudutlanmizdan gec.'.enok bir !;;imendifer ve bahri sefidin kendisine en yakua bir limani lazimd:r. larin hiQ birisi kendisine verilmomi^tir. Edtrnenin bir akibeti elimiycye diisniok ilitimali. biiyiik bir

iQin kcndisine bir

Bulgarlar, Yunanlilar ve Tl'irklerin arasnia bir vesile-i nifak olmak iizere bu hali kabul eylemi^lerdir. Bunun en iyi cfire-i halli Garbi Trakyanin sahibi aslisi olan Turklero vermckti ve ancak ihtilar bu suretle ref olunabilirdi.

lakis asil
la

Bundan Balkan nuivazenesine halel gelmez, bimuvazene o zaman tco.Hsiis edcrdi. Yunanistanrne.scle-i ihtilaf

Bun-

aramizda bu

daha ziyade azalmi?

olur-

yann

du.

Ve Bulgarlara miisaadekarlikta

bulunabilirdik. Bu-

kehanete ta'vakkuf etmez. I-Iudut yavas yavas tcsirini yapmaktadir. Asn-Iardan beri yerlesen Tiirkler yavas? yavas memleketlerini terk etmektedirler. Efendiler! iiauahedenin ayni maddesi tarihi ekseriyo(:-i nufusu, dini, irki,
abidati htilasa bir kit-a-i araziyi bir millcto bagiiyan ra-

vabitm kaffesi ile bize merbut olan Garbi Trakyayi hudutlarimizm harioinde bn-akmistir.
Esat Efendi Balkan Harbindcn sonra elli sekiz gun hukumet suren Trakyanin sozti, ozu Turktur. Siikru Kaya Balkan Harbinde bu arazi o zaman da giiya bir hakki tasarruf varmis gibi Bulgaristana verilmisti. Simdi de Yunanistana vcriliyor. Bu da gosterir ki Garbi Trakya, Ne Yunanistamn ve ne de Bulgarista-

gun Garbi Trakya dogrudan dogruya vesilei ihtilaf olarak Yunanistanda kalmis ve oradaki musliimanlar ezilmekte bulunmu$tur. Garbi Trakyada musliimanlar miibadeleden istisna edilmistir. Pakat Yunanistamn ba.'ska yerlerde muvaffakiyetle tatbik edildi.gi imha siyascti yann maalesef orada da her Tiirk'u barindiramiyacaktir. Gazetelerde
siitunlarla dolu facialar, bugiin climizde gezen istimdatnameler, hususi mektuplarla alabildigimiz feci haberler, Turk'un yuksek gogsiinden yi.lksclen ve yalniz semalarda makes bulan hiQkiriklariyle gizli matem ve gizli emellerinin binde biri derecesinde bile degildir. Efendiler! Lozan muahedcsinin hudutlar safhasmda Turklere gosterdigi insafsizlik buridari ibaret degil-

Ifi4

r,

Z A

L O Z A N

16S

dir. Bogazlara hakim olan yerlerdc bazi adalar vardir. Mesela, bunlardan bir kismi imroz vc Bozcaadadir. Bunlar bize bazi kuyut vc 5>uruf;la iade olunuyor. Fakat ayni derocede Bogazlara hakim Semedirek, Limni vardir.

vazifeyi ifaya muktedir dcgilim. Bu imkam bulamiyorum. Qiinkii efendiler, elinizdeki muahedenin maddeleri

arasmda esas hukukumuzu, yaf?ama ve var olma hak-

kimizi, me$i-u haklanmizi, bir kisim irkda,5lanmizin ha-

Bunlar

imufculiiyor. l-Ierkcsin

karsi olan taHalliitlar,

i-,a.ii.rruzlar

malamndur ki, bogazlara Lijimi Monrdos lima-

yat ve huzurunu tehdit ve ihlal eden birc;ok maddeler vardir. Qok arzu edordim ki, her turlu vasitadan mah-

ninda ihzar olunur. NiQin bu mcmleketler, bii adalar Turkiycye iade olunnuayor? Bonim fikrJHice bu itibarla ve birgok itibarla Lozan Konfcransinin (lo8:urdiigii bu
nalamanidir ve pek gok tehlikcli mcvaddi havidir. Bogazlardan sonra Midilli, Sakiz ve Sisam. adalan vardir. Rir.a cderim bonimle berabor tekrar haritayi gozoniine getiriniz,
ini'tilicdcnamt^ nakistir,

rum
le ise

olarak, herseyi yoktan ver ederek

azim ve himmeterkekli her var-

basliyan btiyuldii, kiiQuklii,

kadmh

ligmi comertge sarfeden bumillctin istiklal ve haysiyet mucadelesi bize sadece Mondros miitarakesi ile vaadedilen
mi.5
.seyleri, hatta ki.smen getirmir; olm.akla ikti.fa etolmasm.. Q'ok isterdim ki Mondros miitarekesi ve

Bu

adalar Anadoludan

parcadir, Ben bu adalann guxelliginden, servetinden, oradaki Turk hayatmm ya^attigi abigiizGl birer

kopmus

dattan bahsetmiyeccftim. Rica ederim, bir Icere daha harilaya bakmiz! Bu adalar yabanci ellerde bulundukga bizim sahillerde ya^amak imkam var midir? (Yok sesleri)

Sahillerimizin temini

tusayitji

iQin edecegimiz

tevali fedakarhklar

bu adalarui

zap-ll

muraptmdan daha

ziyade giiQ olacaktir.

Biz sulha pijruzsuz, endi^esiz bir surette girmek istiyorduk. Efendiler! Yine bize sulh ve siikun vermiyeceklerdir

o me^jhur beyamiamelerle me^hur nutuklarla vaadedilen milliyet istiklal beka ve nuihtariyet. gibi hukuk-u esasiye ve mukaddeseyi tanimaktan ibare'c olan vaatlerden baska ayrica bu kiymetli mucahodenin hissesini de beraber getirsin. Fakat gok sayan-i tecssiiftur ki, bizlm ellmizde olan bu muahedename bunlardan mahrumdur. Bendeniz muahede gordugiim gn.yr-i miisait, muzir, haklanmizi yok eden maddelerin hepsindcn bahsedecek degilim, Bunlarla daha Qok alakadar ve bu mevzular iizerinde daha r-elahiyctli olan arkada^lanmiz kafi miktarda izahat verdiler. Siiphe.siz ki, sizi kafi derecede eleme ve teesstire siiruklediler. Ben o arkada;?lanmizin kalblerinizde yara1;tigi aciyi kanatmiyarak,

FAJX OZTRAK'IN KONU5MASI

Sukrii

daha

f;ok raaz-

lum Trakya

me.sclesi iizerinde duracagim..

Kaya Beyden sonra kursuye Tekirdag Mebu-

Efendiler!

Muahedenamenin

bize gai-p

toprakla-

su Faik Bey geldi.

Faik Bey Efendiler Milletimizin bu kadar yiiksek kahramanliklarla dork senedir devazn ettirdigi mii!

cadelenin neticesinde elde edilen bu muahede gonlum isterdi ki, ancak tebrik, takdir ve te.^ekkure layik olsun.

Pakat gok, pek gok

fceessuf

ederim

ki:

bu anda ben bu

biricik vilayetimiz olan Edirne'nin, bu topraklaen giizel ve tarihi beldesinin, O'ntin sinesinde Turk manevi varligjnm en mlikommel bir cseri. halinde yasiyan, biitlin islam aleminin kalbinde yeri olan Sultan Selim'in em.niyetini temin etmiyor, bekasini garanti, edemiyor. Garb hududumuz Edirne'nin pek yakimn-

rmda

rm

166

r.

z;

A N

I.,

o z A N

167

dan
tan

s'ecer

ve onu her

tiirlii

mudafaa

todbirleri

almak-

mahrum birakir. Her tiirlu mudafaa tedbirleri almaktan mahrum birakir. Her haugi bir taarruz zamanmda Edirnc'nin mudafaa cdccck ne bir istihkami, ne
de miistahkem bir mudafaa hatti mevcuttur. Sukrii Kaya Bey arkada^imini demin izah ettigl iizere, Edirne iktisadi varlik ve inki.^aftan da mahrum birakilmistir. Araya yabanci hakimiyetler konulmu.stur. ... Muahede de Gelibolu yanmada.smm (mezarlik) denilen bir kismnnii yabancn devletlere terkedildig'ini goriiyoruz. Mualesef bu terketme, gc^k kuvvetli hukuki teminat ile karsi tarafa birakilmistir. Buna bahane

topraklarda muazzez ^lemtleriraizin hatiralarma ne dersiniz? Onlarm oliilerinin mevout oldugu bu yerlerde bizim de yiizbinlerce ijiehidimizin kanlan ve kefenIon

mevcuttur. Biz bu miicadele topraklarmda kar^imizdakilere kar^i, vatanimizi istilaya gelmi? olanlara karsi bu imtiyazlari vererek bu sehitlerin aziz hatirasi ni nasil rencide edcbiliriz? (Qok dogru sesleri).
leri

Hazim Tei>cyran
ba.5kadn-...

(Nigdc)

Evet...

Maksadlari

Bir giin
.

bu memleketi

oltilerle bile istilayi

diisuneceklerdir.

bu topraklardaki aslcerlerinin mezarlarmm mahfuziyet ve korunmasini gosteriyorlar. Bendeniz bu sebcbi hiQ de dogru ve hakiki olarak bulmuyor boyle telakki efcmiyorum. Oradaki mezaiiarin
itilaf dovletleri,

olarak

Trakya denilVakia Trakdigi vakit hatira bir de garbi Trakya ya heyeti meomuasiyle birdir. Sark ve garp namlanyla Trakya dcniliyorsa da esasi birdir. iki degildir. Trakya hir ve nakabili taksimdir ve muebbeden de Turk kalaFaik Bey (devamla)
Efendiler!
gelir.

muhafa'-^asi, bizim oliilcre karsi go.sterdigimiz hiirmete

caktir. (in^allah sesleri).

emniyetle terkcdilebilirdi. Orada gozlerinin onunde emniyet ve hurmeUe muhafaza etiigimiz Pransiz mezarhgi bu hakikatin en kuvvetli delilleridir. Bunu da

Mehmel Bey

(Biga)

Hersey aslmariicu eder.

yapmak
olulerini

istemezler.se, Amerikatilarin

yaptiklan

gibi,

ve neticede mezarlann miilkiyetini, tasarrufunu ekle ettiler.

.

alip

goturcbilirlerdi.

Onu da yapmadilar

Faik Bey (devamla) -- Efendiler! (Bu garbi Trakya) tabiri bir takim vekayii mes'ume neticesi dogmus ve maalesef o sebeple istimale zaruret hasil olmtistur. Bu, hie bir vakit aynligi ifade edecek mahiyeti hakikiyeyi haiz degildir.

Trakya Turk vataninm

nakabili-i

Efendiler!.. Bugiin orada otuz beltane Ingiliz ve tane de Pransiz mezarhgi vardir. Yarin bilmem kag tane olacaktir. Burada duvar dciiir yapihr, yol denir yaiki
pilir, hiilasa tiirlu .seyler meydana cikar. Onun igin ben bu kaydin altmda gok zehirli bir tehlike gorityorum. Bugiin dunyadan clini .ayagini Qckmi?, fanilerin ihtirasatmdan uzak oliileri yarmm tccaviJzleri igin vasita saymak, bizzat kendilerinin oliilere olan hiirmetsizligini gosterir. Fakat efendiler... Bizim, de onlara birakilan

terk ve taksim ve ctiz'ii aslisi olarak otedenberi milletce kabul edilmis bir esas olmak itibariledir ki, Misak-i

Millimizde garbi Trakyamn mukadderati kendi evladinm kemal-i serbcsti ile verecekleri aranin neticesine talik edilmisti. Muahedenainemiz maalesef Misak-a Millimizi hiQbir suretle meninun edeeek derecede olmadigi gibi, maalesef ona dair bir kclimeyi de muhtevi degildir.

Efendiler!

Garbi Trakya eseriyeti

tefevvukisiyle

tamamen

Tiirktiir.

Emlak ve

arazisinin

hemen tamami

lea

L o Z A N
I,

A N
istikiai

IBS'

xarklerindir... Turkler, orada ticaret itibariyle diger biitun anasira faiktir. Hars itibariyle hepsine galiptir. Bu vaziyette bulunan bir kit'a ve bu kitanin evladi nasiyasetini kulbir?ey takip etmiyen zalim, irruhakar ve bir devlete bila kaydii ari; tcslim edilir. Nasil olurda
sil

olur da otedenberi onlan imh,a

etmek

lanmadan ba^ka

yolundaki bu kahramanca hareketlerini bir takmi siyasi mulahazalarla muzir gormii^ler ve onlan igfal ederek demi^^lerdir ki: Sizin bu hareketiniz Ana-vatanni tem^l varligmi tehlikeye dii^uriiyor. Biraz daha esarote katlanm. Biz size
miistakil bir devlet
soz veriyoruz ki sizi kurtaracag'iz.
i$te efendiler...

kurma ve

asirlardan beri orada ya^ayan vc bize daima hudut bek?iligi eden ve her davet vukuunda hududa ve her vaizife borusu galdigi zaman bilatereddiit vazifesi ba$ma ko?an sizin, bizimlc bersiber her zaman bu memleket bu vatan ve bu millet igin her.^eyi feda ctmckten bir an teraddut etmek istemeyen bu karde?Ier, bu imhakar dayman eline teslim olunur?

Vatanm hak
kurdugu

Garbi Trakya Tiirk'u ancak Anavo huzuru iQin elindeki silahi terketmi^:

devleti yikmi^tir.

Bu

vaziyette olan halk, bileline bila,

mem
lim

nasil olur da,

diljmanm
ki,

kaydu

art tes-

edilir?...

Ben zannediyoiTim

bize diisen borg

onlan kur-

Efendller!
bilfiil

Garbi Trakyanm kendi mukadderatim

gibi,

tayin etmek hakki biitun $cruiti tabiiye ve huku-

tarmakti. Fakat bu yapilamami^ olsa bile imhalanna mani olacak esbap temin edilebilirdi, Maalesef ve tekrar maalesef arzediyorum ki hiQbir
hic bir kayit istihsal edilememi:jtir.
serait
!?ey

kiyesile

mevcut oldugu

onlann en buyiik kuvvei

yapilamamis,-

nuieyyidcsi olmasi iazun s-elen mlicahodcsiyle de sabit ve mlieyyettir. Garbi Trakya buglin degil, elli sene, altmi? sene, yiiz sene evvel de hiirriyeti ic;.in ve bu val:.ana merbutiyeti igin mucadele etmi.^tir. Kn-cali'lilerin ta-

fedakarliklarun iQimizde bilmiyen zannedcrim. Balkan Harbini rattteakip feci, me?'um bir talih neticesi olarak Balkanhlann eline ge ;mi? o!an Garbi Trakya higbir taraftan yardim gormedigi halde kendi kendine mucadele etmi.jtir. Esat Efendi (Mente^e) 58 giin hukiimet siirmii?, dunyaya kendini gostermi?, Edimenin halasma amil olmu?tur.

rihe intikal eden

Ben bu sekilde bu altmda gelen muahedeyi bir taraftan bu vatanni menafiine muhalif gordugumden, diger taraftan da biraz vefasiz buldugum igin maalesef kabul edemiyecegim
Efendiler... Bu muahedo ile biz, Garbi Trakyanm en mlihim aksammdaki hakkunizdan vazgecmis bulunuyoruz. Eilmiyorum ki, bu bir siyasi basiret midir? Garbi Trakya'nm hakki Ana-Vatana kavu^maktan ibaretti. Ahval ve artlar bunu bir anda teminfne miisaade etmezse, hie; olmazsa muhtanyctlerinin temini lazimgelirdi. O da temin ndilmozse hiQ olmazsa hayatlarmi, huzur ve istirahatlerini temin edecek miieyyidelersartti. Faliat maalcsof Yunanljlarin Bozcaada ve Ini-

yoktur

Faik Bey (devamla) di

iradesiyle kendi silahiylo

icrai

hukumet

etmi^iti.

Trakyu kendi azmiyle, kenmucadele etmi? ve orada Pakat (jfendiler maateessuf tayeti^mi^tir...

roz gibi bir aviM? toprak

biK koca CJarbi

i(;iii

kabul ettirdikleri ^artlan

lihsizlik

orada da zavalliya

Efendiler...

zamanki

devlet ricali

Trakyahlann

Trakya i<,;in kabiil cttiremiyerek geklik. Muahedede daha garip bir maddeyo tesadtif ettim. Efendiler! Onun bir maddesinde Yunanlilar Anado-

170

I,

O Z A N
Efendiler!

I,

Z A

171

luya yaptiklari zaran ve ziyanin esasmi kabul ediyor-

ba^ka

Anadoludan ki, bu vatanda vatan parQasi daha mevcut idi ve Yunanlilar orada da ayni mczulimi ve ayni fecayii ve ayni
lar.

Acaba

unutuldumu

bir kiic-uk

Muahedename natamamdir, kat'i degildir. muahede karismEfendiler... Biz boyle natamam bir kuponlar megUnkti da bilakaydii 5;art rey veremcyiz. natamamdir. Cunku selesi hallolunmamii^tir. Muahede
Musul kit'bizden aynlmarii imltan dahiliude olmiyan kalaciaktir. Biitiin dtinya asi, Tiirktiir vc ileliibet '.rUrk
Musuldan kcndilcri igin bir.^cy kazanmi? olmiTurkluge meryacaklardir. Musul kitasi daimi surctte vakitte higbir buttur ve bu kitai asliyeden biz higbir muallaaynlmiyacagiz ve bunu kiirsiyi kuvvetle
bilsin ki,

tecaviizati ve ayni zararlan yapfcilar. Evet, denilebilir

ki,

biz

Yunanlilardan bunu
itirafi

affettik,

affetmekle bera-

ber bu

ziinup arasuia Trakyanin da dahil edil-

inesi lazim

gelmez miydi aeaba? Muahedenin mljnaka-

lata ait olan kisminin bizce 5>ayani kabul

olmadigim
ka-

goruyoiTim.

Efendiler

Arkadaslanm miitarekenin sayani

ettiler.

bul olmiyan noktasuii kafi miktarda izah

deniz de hayli
tasdiatta

Benki,

bulundum.

Zannederim
aittir.

maksadimi izah da

ettim. Artik vicdanlarmiza ve sizin

dan tekrar arzcdiyorum ayrilmiyacagiz Bu muah(>(!i'do iktisadi milUmiz temin olunEteiitiilcr Duyunu sakaltir. mami^itir. Mualu-de bu liususta da Umumiyenin laksiiniiKk- do adilanc bir taksim nazari
!

(Alki^lar)

kalplerinize ve sizin takdirlorinize

Ben kendi

dikkalo

alinmu)nis;t!r.

Pviitiin

bortlanu lasmi.

kiUUsi

hesabima soyliiyorum ki, millctin yaptig: fedakarlikla miitenasip olmiyan bu muahedeye verilecek benden kirmizidan baska hiQbireey yoklur.

Tiirk milcliiie yiikletilmistir. miitehayEfendiler! Miithis,; bir liaksizhk kar^isinda

yir ve miitcellim
rlylc

oldum

Sorvot itibariyle, niifus itiba-

MUSTAFA
Mustafa Xecati

NKCATi'niii K()XU,^MASI

Bilahars kiirsuye, A^ustafa Necati geldi.

Efendiler!

Bu memleketi
ki, bir

kurtar-

mak

iQin yaptigimiz fedakarliklan goziiyle

sifatiyle

arkadasmiz

arzcdiyorum

gormus bir dava ugrunda

ve avazisinin genislis-i itibariyle Osmanli dor-torlugunun miihim bir kismini terkcttik. Reiki iicte IJm.umiyediii-unii biraktik.. Fakat cPcndJler, Diiyun-u nin yiizde altr.us bizc birakilmis, yiizde kirki bizden aynlan yerlcre tiukohuinnistur. F.unun adalet neresindedir?

impara-

nice geiiQ anneler evlatlarmi Tigaz tepelcrinde, bir tarafa yavrularini, bir tarafa kagnisini gomerek mahvolmu$lardir. O sevgili evlatlarmi, henif^irelerim, kizlarini,

Bu taksim adilane niitlir? Efendiler! Daha garip bir vaziyct

vardir:

nakdiye ve istikrazi dahilinin odcnilmesi

milletinin iizerine birakilmistir.
Tiirken yalniz Tiirk milleti

Evraki tekmil Tiirk

siirukle-

Bundan

yedi, vsekiz se-

ogullarmi, hayafc arkada^larini kaybetmenin elemi

ne evvel butiin Osmanli tmparatorlugu harbe

iginde dusniani .siingiisuniin ucuyla denize doken

Meh-

metQigin sukran hislcri iQinde, gozlcrimin online hazin bir tablonun dikildigini goriiyorum: Dindaslarimdan, miirekkeb kalabahklann hala esaret altmda inlediklerini goriiyorum.

mi karar vcrmistir? Osmanli imparatorlugxinu teskil eden vc onlarm mumessillerinden, mebuslarmdan mixrekkep bir heyeti m.ebusan bu evraki nakdiyeyi cikamii^tir. Binaenaleyh bu borg hepsi bize ait dcgilken 173

milyon

lira

paranm bizim

tara-

172

l4

/.

A N
T,

!?

A M

173

fimizdan odenilraesi talep

misizdir. Efeiidiler!

edilrnii^tir

ve biz

Bu muahede

nasil oluyor

de kabul etda kabul

ediliyor ve nasil kabul edebiliriz? Efendiler!

Bu mua-

lesini kanstardii^imiz

ye vardir. Efendiler! Haldki bir tarzda miibadele mesezaman nazarlariraiza gok aci sahdaki

hede e^ihasin ve cemiyetlfcrln hukukuna da taarruz vardir. IJu muahedede efradin ve ceniiyctin hukukunu taniniami^itdr. Elli seki/inci maddede lf)14 senesinde harp
sefinelerine niukabil terk edilcn jyarayi bagifiilanu^ hulu-

neler garpar? Tasavvur buyurunuz. Bizira Yunanistan-

tebaamiz inkiyatkarane hareket etmis ve btiYunanistandaki (:ebaarniz kanunlanna itaat ederek tarn ve tebaa okirak yasamistir. Buradaki insanlarj
tiin

nuyoruK.
Efendiler
!

I3u

para kimin parasidu-?

Bu para Turk

milletinni parasidir.

Turk kaduunui

Tiirk c-ocuklarmm

gerdanindan kopardigi elmaslannni parasidu-. Turklerin denij^lerd(! ge/.direcegi doiiar)masniui parasidir. Bu-

nu nc hakla terkediyoruz? tnsaniyete

tiyen bir hukiimel; nasil
bilir? Milletleri,

bu

ijarayi

ders vermek isahrda cebine koya-

eshasa

kar.si

hiirmetkar olan devletler-

hayatma kasdetmi?, Tiirk milletinin topraklan lizerinde v(; Tiirk milletinin ordusu Izmire dogru giderken hain vatanda^lar da du^manla beraber gitmistir. Binaenaleyh miibadelede canilerle en ziyade insaniyctkarane harcket cdcn insanlari niiisavi goriiyorsunuz. Bunun neresinde miisavat var? Eger miibadele tarn manasiyle olsaydi? e&cr istanbulda bize sCiikast eden Rumlar beraber gitseydi efendiler, bu sekilde
Tiirk milletinin

nasil oluyor da

bunu kabul
liii

cKliyor?

ben heyeti murahhasamizm

kokusu varCanilerle oradaki kalan

llitufkarligm:

goriiyorum,

Efendiler!

nnuiluulorie kauitiilasyon
niill^-li

miisliimanlari miisavi addet-

bundan yedi sekiz rsene evvel lagvelinJKlir. Zal(ui ef;;ndiier: Ililirsiniz ki kapitiidn- Kapitiilasyoiui Tiirk

mi^Ier goriiyonun.

Bu

itibarla

ben miisavi bulmuyorum.

lasyon

ecdadir.ii/in cenehikii-i^ i?ahse(tiAJ bir

liituftur.

Zarar ve ziyanimiz olarak tesbit edilen dort milyar altun frank dii^mana hibe edilmi^tir. Aaltmis milyon liralik

VaJiidiiltarai.' bir

kukavclodir. jUiuu istediftimiz zainan

hayvan

siiriilerimizi gotiirdtiler.

Onu

bile isteme-

kaldii'abilirJz, 3Jinai','a]i>y]i

bu

nVui'JiediM.Jo ;>ir kapitiilas-

misizdir. Onlar, ba.skalanndan

alacaklari igin ordular

yon kokuKU kokmaKi, b:<ui iirkiltiiyor, korkutuyor. Efencllicr! Muabedenin id inca raaddpsino bakmr/! Bu muahedcdf, Ilaibi Umuinidc diivoli ccniibiye tcbaasi gibi muamale snrerJenn zararlanni kabu! etniisiz. Yani miihammiiigi kabul i'imi^r/.iUv. Uik diivelJ enebiyc tebaasi

sevkediyorlar. Fransa taniirat bedelini

almak
milleti

i?in AItit;

manyaya yiiriiyor. Nasil yon halkm hakkini foda

ohir

da Tiirk

mil-

cdcbilir? Razi iscniz, evlerin-

Rumlann niuamch' surcuilvrin zararlanni tazmin etmege mccbur kahyoruz. Bu kapitiilasyon dei^il de ncgibi

den ir/ak ve mahrum kalmi.;?, babalan kesilmi evlatlann fcryatlan kulaklarmjza gclmiyorsa, eger efendiler dul kalmi.^ annelerin kalplerinden kopan ah ve figanlan vicdanlariruzi sdzlatmiyorsa,
lari

cvleri yanmi:^,

ocak-

dir?
...

sonmii^j eski ocakzodclcriii fei-yadJan

ruhlarmisii

ziyade nazari dikkati celbcden Mr mesele de mtibadele meselcsinde heycti m,urahhasamizin

liitufJcSrligEdnr.

Efendiler!

En

sarsmiyorsa,
efendiler,

bu muahcdeyi kabul
iiq

edebxilirsiniz.

Yoksa

Miibadelede zahiri bir ^eraiti miitesavi-

milyon halk yersiz, yurt.suz, ac; kalmis feryat ederken, imdat ve muavenet bulmayan bu halkm feryadini diulemezseniz bunlar olecektir, ,ag ka-

orada

174

I.

Z A

I,

Z A

175-

lacaktir. Tiirkiye mille1;inin biitcjcsi

buna

kafi dcgildir.

fil

Avrupalilarda insaniyet varsa ag biilac; biraktiklan sebiraktiklan insanlara acismlar. Ciinkii efendilcr gozlerimle gordi'un vo f^fihit oldiim: Geoen, sene binlortie kardc^!;ilcrimiz yokluktan sefa-

iruzm higbir maddesinde gayri .askeri ve bitaraf mmtakaiar yapacagumi/a dair .s;ir;ihat yoktur. Maalesef Lozan muahedenanM^si bogazlarda askeri ve bitaraf mmtakalar kabul etmi^tir. Yani icabinda bogazlari miidafaa etmek liakkini taksim ctini.'jtir. Ve bu hak taksiin
edilirken

letten olmii^lerdir. Binaenalcyh

yetiyeti

doSnidan dosimya heKo.sfxii-di-

bunda

Ingilizlerin Gladestoii'danberi
goriiliiyor.

takip

murahhasami/jii

f,amiriU, mo.soIcHindc

ettikleri siyasetin bariz safhalari

gi lutufkarliga karsl b(;n hiQlair vakitto

bu millotin
kirmi/^i

bir

Arkadaslar!

Ticaret noktai

nazarmdan

serbestii

Gvladi

oliT).ak itihariylo

boyax. rey veremorn.

Bcnim buna
ka-

verecesi'im rey sulh

muahodesini saran bu
doftildir.

gittan baska birsey

VASIF CINAH'in KOXtsSMASI

Mustafa. Nccati'den sonvii kiir.suyo eski Maarif vekillerinden Vasif Cmar j^eldi. Vasif Qinav Adiiy(> Vokilini Turk Ark'.ulaslar!

kanunlanni tatbik odi]-> rfmodifti hususunda kontrol edecek yegane bir miiossese vardir. O da Bliyiik Millet
MeclLsidir. Adliyo Vekilimizi Biiyuk Millet Meclisinden

baska higbir kuvvet, bilhassa ferdi hakimiyeti yiktiktan sonra hitjbir kuvvet murakabo odcmez. Maateessiif
ki,

bu muahede biitun fecaatiyle bu

Efendiler!

osasi ihtiva

etmek-

mintakalara ihtiyag. varsa, beynelmilel idarelcre ihtiyaQ varsa, sorarun Biiyuk Britanya imparatorlugu igin Cebelitank ve Siiveys Kanalmda, daha umumi tariki bahri olan bu yerlerde neden bu sekli kabul clmemi^tir? Turk kalbi buuiin sanh bayragmin, ?anli golgeleri harioinde kalan muhielif Tiirklerin iftirakindan miiteessirdir. Garbi Trakyanm Tiirk oldugu, Musuiun Ttirk oldugn, cenubi hudutlarda kalan Antakya ve Iskenderun'un Tiirk oldugu diinkil arkadaslann mlidellel ifadeleriyle sabit ohnustur. O halde hars itibariyle, vicdan itibariyle bizden ayn olmayan ve her hususta bize merbut olan bu kardeslcrimizi bizden ayirmak, medeniyetin en biiyuk ve en zalim bir cinayetleri degil de nedir? Diivcli akido cinayetlerinde ^ilphe ve tereddtitseyriiseler iQiu bitaraf

tedir.

Bu muahodc
iktisadi

iyice tetkik edildigi

goriilur ki,

i,stihlal-i

vc

zaman malimiz dc tamamen

mali, iktisadimizi muhil bircok maddeler vardir, gerek ticaret mukavelesinde ve gerek kapotaj meselosinde ve gerek Diiyunu Umumiyeve gerek sirketler vc; imtiyay.afc mesolelerinde.
defiildir.

miiemmen

Istiklal-i

Ta, Sivas kongresinden beri Bogazlarda serbesti seyruseferi kabul ettigimizi lltin etmisiz ve misaki millimizde de mevcuttur. Binaenaleyh bunun haricinde
bir

Fakat bizim heyeti murahhasamiz bir istirap duymamislardir. Yalniz arkadaslar! Drainadan itibaren Yunan idaresinde bulunan biitiin o havalidcki Tiirkler mecburi miibadeleye tabi tutulmaktadir. Maalesef oradaki Tiirk kardeslerimiz buraya geldikten sonra, itiraf etmeg mecburuz ki, Garbi Trakyadaki Turkler Qok fena bir
siiz

ytiilimii.^erdir.

bunu imza ederken en derin

karar almak mumkiin degildir. Boga/Jara

ait

karan-

neticesi olarak yerlcrinde birakihyorlar. Esat Efcndi (Mente^c) Kurbanlik birakiliyorlar. Vasif Cmar (devamla) Bir kere oradaki Tiirkler ^imdiye kadar Yunanin imhakar siyasetine kurban edil-

muahede

aatauimaiusim

176

l4

O Z A N

.mekte, feci bir akibete

maruz birakilmaktadir. MaaleYunanistanin

feci

sef

hukumetin

Uirzi hareketi

olan

K BKI S
I

siyasetini kabul ettlgini i$rap etmektcdir. Bu ?ekil kabul edildigi takdirde arkada^lar, nigin Garbi Trakyanm
bir kismi digcr kisimlarina tercih edilmi^tir?

VK
LOZAN KONFKilANSI
ECEK GECMISj, IIAKIKATEN
DtlVif

Bunun

es-

babini anlamakta aciz ve inutchayyirim.

Ben

oyle zanOI^
AL.-V-

nediyorum ki, millefcin biitun amaliiii temsil cden Meclisi Aliniz ve Mcclisi Alinizin etrafmda daima yekviicut olarak yaf?ayan Tiirk inilleti, Lozan muahedesinde
bizden ayri olarak birakilan par^alar igin muvafakat karanni vemiemi^itii^ Plerhangi bir hukiimet ve her-

BiT>li!j hiE,

ONA

liAR^I

CAGIWIZ YALNIZ BtR TAVIR VARIJIK; ()MUOKi KENDi IIAUXE BIUAIOIAK, rAIvj\T GEgMi^ ZA>IAN
i5ii,Gisi, i{i;cu;xu

hangi bir hukumetin murahliaalan siyasi bir cebir kar5>.i.smda istirap f;el;rek imza vazeder. ^iAphesiz o imzalar siyaseten muteberdir. Fakat emin olalim ki, arkadaslar, Tiirkiin 'oiitun

anlamak

icin

BiR ANAHTAUniR. TARIU GEC-Ml?

iLE UOHAi^IR. GE^;Mi iSE, BUGUNt.\ TARtniDiR.

ruhlannm

ihtizazlanni tetkik

buyurunuz, goreceksiniz ki, orada birakilan karde^lerine ebedi bir merbutiyet ve ebedi bir alaka vardir. (Alkislar) Garbi Trakyadaki Tlirklerin ycrlerinde ipkasi mukabilinde Istanbul Rumlari neticesinde ve ipkasi Tebaadan herhangi Arkadaslar! yerlerinde kalmi.^tir.
biri bizim

JOHN DEWEY
(.Anierika 5'alozofu)

KlBllIS

ADASIMN ONEMl
bakimmdan
biiyuk bix one-

Kibns Adasi

Stratejik

bayragimz aUinda

hiir olarak,

daima

hiir ola-

rak ya^amak hakkma maliktir. Fakat arkadaslar! O tebanm da diger tebaa gibi hukuku tabiiyete tabi olmasi ve serait dahilinde yaama.si zaruridir, Arkadaslar Hangi Rumdan ve hangi Rumlardan bahsediyoruz? Arkadaslar! Artik Rum yoktur. Silah atan hainler vardir. Bunlar tebaa degildir., benim hem^iremin namusunu ezen canilerdir. Bunlaxi nasil affediyorsunuz?... ... Bu istiraplann ve eninlorin kulaklarimizdaki hazin a.kisleri benim ruhumu titrcttikge arkadaslar! Maalesef ben bu muahedvyc rcyi kabul vcrmckte maziirum. (Bravo sesleri), (Alkislar). Bilahare mtiahede vo ona bagli dort kanun ayri n.vn reye konuldu, 227 mcbustan 213 kabul, 14 red oyu
!

mi

haizdir.

Bu

yiizden

mcjhur

Ingiliz Basvekili Disraeli

Kibris Bati Asya'nin anahtaruhr dcmi^tir. Gergektende Kibns Amerikanin kesfinden evvel stratejik ve tibiiyiik bir rol oynamakta iken Ameonemi biraz azalmi? ise de bilahare Siiveys Kanalinm agilmasi ile tekrar buyuk bir ehemiiiiyet kazanmi.^tir. Cografi bakimdan Anadolunun bir devami mahiyetindedir. Bu da aynca bizim igin stratejik bir deger yaratmaktir. Zira Kibns Iskenderun limanma hakim bir vaziyettedir. Rusyaya karsi muhtemel

cari

bakimlardan
ile

rikanin kesfi

bir harpte Ttirkiyonin yegane masun ccphesi Guney cephesi olacaktir. Kibrisin Yunanistan gibi zayif ve bugunku hadiselerle goriilmekte oldugu veghile komtinis-

gikti.

178

I.

Z;

A N

L O
boldu.

/.

A N

179

ti

bol bir

bel bir

Rus

memleketin eline gegmesi Turkiyeyi mlistahtehlikesine kar^i daima tehlikeye maruz bi-

Kibns

kiralligi

bilahare Perslerin magiubiyeti

iizerine iskender'in hakimiyetini tanidi.

rakmaktadir. 187f5 Kenesiiidc Kibn.si ktnidi namma ve sirf bir us olarak kuUanmak ;?art;iylii Ingiltereye vermiek mecburiyetinde kalan biiyiik diplomat Sultan ikinci Abdiilhamit llanin 4 ha/.iran 1878 tarihli anla^mada
iki

Bundan sonra

bircok defalar ada

el degi.stirdi.

395 yilinda

paratorlugu ikiye

taksim olunca Kibns Dogu

Roma ImRoma

hususa ehemmiyet
1

Hukuku sahani'Hit' asla halcl .!;obnemok ibaremiilkiyGtinin bize ait oldugunu ve Ingiliz-

atfettigi

i;-6riiliir:

imparatorluguna kaldi, Halife Hz. Osman zamanmda Suriye valisi olan Hz. Muaviye 647 senesinde adayi isgal etti. Pakat burada iki sene kalabildi. Miiteakiben

siyle

adanm

lere sadece bir

kullanma hakki
bir

verildigini esas

metne

muslumanlar buraya mtiteaddit akmlar yapmi^jlardir. 1184 yihnda Prens Isaac Commcne adaya gelerek kenKibr}s kirali ilan ettirdi. UQiiricii Hagli seferi siraYurekli Ri^ar'ni gemisinin firtinaya tutulup buraya yakia^iuiasi sebcbiyle i.^gaii altma girdin?,

Have
2

ettirmi^itir.

smda ada Asian

Muhtemel

Rus

tehlikesine

kar.-ji

ingiltere-

nin Osmanli devletino yardun etmesi mecburiyeti de bu anlasmanin metninde esasli bir nokta olarak zikredilmi^ti. Zira Kibns Adasi Ttirkiyo iQin biiyiik bir stra-

ehemmiyeti haizdir. Rus tehlikesi kim ne derse desin kiyamete kadar bakidir. Daha diin Rusya Bogazlann kontroliinii ve Kars ve Ardahanin kendisine vetejik

di, fakat paraya ihtiyaci oldugii icin Kibrisi yiizbin bezata altmma Tompilers ^iovalyelerine satti. A-jagi yukan dort a.sir ( 1195-i],)7:i) Kibns Latinlerin eiinde kal-' di. (Pransiz, Vencdik-Ceueviz).

rilmesini talep etmi^ degil midir?

Bilahare burada Venedikliler hakim oldu. Istanbulun Fatih Sultan Mehmet Han tarafmdan fethinden sonra Ortodokslara tanman serbesti Kibrislilarm
gozlerini kamastn-di,

KIBIIIS

ADASINIX TARllll
tarihine kisa-

lann elde
lardi. 1570

ettikleri

imparatorluk dahilindeki azmlikhaklardan istifade etmek igin adayi

Sultaiilara heyctler gonderiyor'oir

Kibns adasmin uzun ve teferruath

fethetmeleri

znnnmda

ca bir nazar atfedecek olursak bu adanm higbir zaman Yunan hakimiyetinde bulunmami? oldugu goriilur. Kibns ismine ilk defa Misir krali Thotmes III tin Kibrisi

tarihinde

Tilrk ticarat

I'ilosunu

scyan

zaptettigi 15 inci asirda rastlanilmaktadir. Bilaha-

korsanlar Kibrisa iltiea etmi^^lerdi. Padisah ikinci Selim tazminat olarak Vcnedikliierdcn ad;,i,nin Turklere terkedilmesini istedi. Venedikliler Kibnstan qekilmeye-

arasmda el degistiren adaya milattan once bin ydlanna dogru Penikeliler yerleserek 291 yil hukiim surdiiler. Kibns Mi.sir krali Amasisin fethine kadar da (milattan once 569) Asurlann elinde
re Hititlerle Misirlilar
kaldi.

Milattan once 520 yilmda Perslerin

idaresine
500
mag'lu-

gegti ve bir nevi muhtariyet aldi. Milattan once

yilmda Onesilos isyan ettiysodo Pcrslere

kar^si

zamanlar Muslumanlann olan olduguna dair devrin meshur Keyhulislami Ebussuud efendi fetva verdi. 1570 senesi agustos ayinda Turk filosu kaptam derya Piyale Pa^iamn kumandasinda adaya sevkedildi. Yiizbin ki^ilik bir gikartma kuvveti I.ala, Mustafa FasaniR emrine vcrilmi'^iti! Bu surotlf,. ^la Turklefiii eline
ceklerini bildirdi. Bir
bir arazinin istirdadi iQin harbin caiz

mmmmm
180
r,

/,

A N
h O Z A N
18X

gegmis oldu. Buiidan iirken papalik Turklere kar^i bir hagli seferi tertip etti. Bu .seferdo (x;man ikiyuzelli gemilik bir filo terti}) edildi. Ncpaut'ta bilytik bir deniz iiarbi (leroyiui citi, vc butuii TiJrk I'ilo.su homen heraen tahribedildi, Fakat dovrin dirayclJi Sadrazarm Sokullu

linin idaresine dair dc

bir anla.5ma
liildi.

Mezkur anlasmadan sonra oradaki miisluman aha1 temmuz 1878 de Istanbulda ek

imzalanarak gerekli teminat almmaya caI-"'akat karihtc bir{,;ok defa oldugu gibi bu konuingiltere'nini

Mehmet Pasa

bir

kif,

iQinde

Turk donanmasini

eskisin-

da da
riildu.

1878

anla;;;masini

(jignedigi

go-

den daha niukemmcli bir surettc in^ia ottirdi. Bu muharebcden sonra SokuUuyu ziyvircl; cdcn Venedik clgisi. Le Bayle'e Sokullu'nun verdit;! .^u cevap Kibnsm stratejisini gcistermck bakimuidan da biiyuk bir ehemmiyet tasimaktadir. Son kazadan Konra cesaretimizin ne halde oldugunu gormei^'e geliyorsunuz? Biz sizden Kibnsi
alarak sizin koluiiuzu kcstik,
siz

Bu anlasmanui ada

iizerindcki Tiirk hakimiyeti-

ne son vermis olnaadigi ingiltcrenin sadece bir idari hak

elde ettigi defalarca ingiliz devlet

adamlan tarafmdan

tekrarlandigi halde anlasma Qignenmistir. Mesela 1908

de M. Orr, soyle yaziyordu

Ada
ns

idaresini ingilizlere terk etmekle Sultan, Kib-

bizim filoniuzu imha

iizerindeki

hakimiyetinden hlg

bir suretle
:

bu suretle biz sizden dakesilen sakal daha glir olarak ha az kaybettik, ciinku,
ederek .sakalinuzi
tira;? cttiniz,

mistir.w Mr. Churchill de 1907 de

vazgegmeDiger yandan ada

yerine gelir fakat koparilan kol yeziiden buyiiyemez.))

Fetihten sonra Ctiv/.i Lalii Mustafa Pa^a butiin Osulkesinde mevcut olan huzur asayi? ve adaleti burada da tesis etti. Tiirk askerlerinin otuz bini bu ada-

manh

ir.uslLimunlarunn arzusu, ingiliz isgalinin Osmanli Imparatorlugunun pargalanma.sim intaq etmemesi ve sarkta B. Britanyn politikasniui Sultanm hakimiyetini zayiflatici bir gaye giitmemcsidir. Buular, Kraliyet hilkii-

ya yerlesmek arzusunu izhar ettiler. Pasa onlann bu arzusunu kabul ederok kendilerine toprak verdi ve ailelerini getirip yerlef;tirmelerine musaate etti. Mustalcbcl bir Rus harbine kar^i Turkiyeye yardim rnecburiyeti taahhiit cdilmek kayit ve .?artiyla adanm idaresi, 4 haziran 1.878 de Sadrazam Saffet Pasa ile biiyiik Britanyanin Tiirkiye clQisi Layert arasmda Istanbulda imza edilcn aulasma geregince ingiltereye verildi. {(ingiliz politikasmi Qok iyl bilen Abdulhamit Han buttln nlanevralara ragmen adayi terkctmek istemedi.
ingiliz doRtu Rustii

metlerinin hlirmetlo miitalaa etmek zorunda oldugxi hususlar arasmdadn\)> Diyordu. 1912 de Ingiliz Yiiksek

Komiseri Golds Adams, su beyanati veriyordu

...

1878 denberi Ingiltereyi

Kibns mevzuunda

Tiir-

Pasanm

yerine sadrazamlig-a geti-

rilen Saffet

Pa^a da ehemmiyctini miidrik oldugu adaazmetmi,sti.(l)

nm

muhafazasma
Kibnsm
Polil;ik

(1)

Durumu

JDr.

tjijkvu

Torun

Ist.

1956 sayfa 28

kiye ile anlasarak miikelleliyetlerden iizcrine aldigi azad edebilecek higbir hadise vaki ohnadigmi isaret etmegi luzumsuz addedcrim. Binaenaleyh 4 haziran 1878 anlasmasmni hiikiimleri anlasmasnun imzalandigi gunkii kadar bu giin dc ytiriirluktedir. Biiyiik Britanya radikal hiQbir degismeye nza gosteremez.)> Kibris Adasi uzerindc 1878 den sonra da hukuken Tiirk hiikiimranlik haklarinui devam etmesi meselesinde hemen biitlin taninmis hukukcular ayni fikirdedirler. C. Rousseai, Devletler Utniumi Hukuku ders notlarmda: ... Eoylecc yaratilan durum hukuki bakmidan acaipti. Kibris adasi ismi olarak Tiirk haklmiyetinde

l&'i

L O Z A N

L O Z A N
bir

kaliyor ve
ta

Osmanli Imparatorlugunun
cdiyordu. (2)

cuzu olmak-

devam

Biitun bunlara ragniexi Ingiltere f) kasitn 1914 tarihinde anla^Jiiiayi feshederek (tek tarafli olarak) Tiirkiyeye harp ilan etti. Bu durum harp sonuna kadar Kihrisua kaderini

ne olabilir. Pakat ne gariptir ki, inoagikgozlumkle Kibris davasmda bu en temel hatalan i^lememis gibi konu^makta ve yavuz hirsiz ev sahibini bastirir atasoziine misal te^kil etmekte-

smdan daha

tabii

nii biiyilk bir

dir.

muallak

kilmif;;

oluyordu.

LOZANDAKi DURUM
Kibnsin tek tarafh olarak Ingiliz hukumeti tarafindan 1878 anla^masi fcshedilerek 5 kasim 1914 de ilhak karari Lo/.anda maateessiif kabul edilmi^tir. Bu suretle Kibns uzerindeki hakimiyet hakkimizdan feragat etmij, okluk. Bu kat'i bir durumdur. Halbuki Ingilterenin yukarida bahsi gcgon 1878 anlasmasmi ilk zuhur eden firsalta ve tek tarafli olarak fesh etmi^; olmasi ve birde ingiliz basmurahha.si Lord Giirzon'uii butiin konferaiis boyunca Yuuanhlan savunmus bulunmasi dikkate alinirsa bu feragatin ileride nereye kadar siiriip gidecegini kestirmek kolaylasirdi. Adarun diger birQoklan gibi Yunanistana iltihakn^i birdenbire ortaya atamadikkin igin bciylo dolambac;.li bir yola gitmi?lerdi. Zira Lozanda kabul edilen 21 inc;i madde, ileride Turklerin adada ekalliyet haline gelmes-ini sonuglandiracak bir aqik kapi birakiyordu. O da ^uydu Tiirk tabiiyetini .segmek istiyenler bu segim haklarun kullandikian tarihten itibaren 12 ay zarfmda adayi terkederek Turkiyeyc hicret otrnoye mccbur tutuluyorlardi. Bu

Lozan Muahedenamesinin Kibnsla ilgili ^u maddelerini bai?ka turlii anlamaya ve tefsir etmeye imkan var midir? Esasen inonii de ^imdiye kadar Kibris mevzuunda her oniine geleni tenkit cttigi halde, sozlerini Lozan Muahedenamesinden bir esasa istinat ettii-erek saglam bir miidaiaa yapmak imkanmi bulamami^tir. Son iktidari devresinde de Kibrisla ilgili mijnasebetlerin
fiili

ve psikolojik yenilgelerle devani etmesinin balica sebebi budur. Maalesef Lozandan sonra yapilmis olan anlasmalarda elde edilmi? olan haklardan dahi istifade edememls birQok kere firsat zuhur eyledigi halde mevkuUanamamis ve mtitemadi cut miidahale hakkimizi ilgili Lozanin Kibnsla olmu^tur. amili yenilgelerin

maddelerini birlikte okuyalini:

Madde:

20 Kibrism Britanya hukiimeti

tarafmdan

5 tesrinisani 1914 de ilan

olunaa ilhakmi Turkiye tanidi-

gmi beyan eder. Madde: 21 5

tigi serait

tesrinisani 1914 de Kibris

adasmda

miiet-

temekkin olan Tiirk tebasi kanun-u mahallinin tayin

daireainde ingiltere tabiyetini iktisap ve bu

maddeyle adanin Ingiltereye kati bir maddeylo de Tiirk nlifusunun zamajila intag edecek bir karari kabul ve imza eden inonti'nun bu gunkii Kibris facialanndan mesul kilmma20 inci
surette terkini 21 inci
(2)

durumda

yiizden Tiirk Tabiyetini zayi ideceklcrdir. Maahaza isbu muahedenamenin mevkii mcriyete vazindan itibaren 2 senelik bir mtiddet zarfmdan Tiirk tabiyetini ihti-

yar idebileceklerdir. Bu takdirde hakk-i hiyarlanni istimal ettikleri tarihi takip eden 12 ay zarfinda Kibris
.adasini terk

etmeye

iiijecbur olacaklardir.

Kibnsm PoHtik Durumu

Dr. ula'u

Torun

Isl;.

1956 sayfa 40

i^bu muahedenamenin mevkii meriyete vazi tarihinden itibaren Kibris arasmda miitemekkin olupta

L O Z A N

LO Z A N

t8&

kanunu mahallinin tayin ettigi .^erait dairesinde vukubulan miiracuat uzerine tarih-i meiskiirde ingiltere tabiyetini ihraz etmi^ veya etmek iizere bulunan Turk tebasi dahi bundan dolayi '.rurk tabiyetini zayi edeceklerdir.

Bu vesikanm

i^igi

altmda. Lozanda kabul

edilen

^imdi ^u mesele iizerinde de ehemmiyetle durulmak gerekmektedir ki, Lozanda en hakim tavn takman Ingiliz ba.jdelegesi

Lord Giirzon

(uiosise taraftardi.

Bunu
>

yanda gordugiinuz .^u gaiiote kupiiru ifade etmektedir.C 1 Haberde ^oyle denilmektedir
(1)
31

Enosimaddeler birkere daha mutalaa edildigi zainan etkabul edildigini takviye sin temicllerinin Lozanda dir. tarihi 1920 mek icabeder. Bir kere bu vesikanm YuSonra da haber bir Turk ga;^etesinde c-ikmaktadir. iQin nanhlar iltihak istemekte Lord Gurzon'da bunu Inonu, bu elinden geleni yapacagmi vadeylemektedir. teslim etingiltereye gergeklerden gafil olarak Kibnsi hicTurkiyeye mi? ve Tiirk tebasi olmak isteycnlerin de yartahakkukuna retini kabul ederek Enosisin /.amanla

Temmiiz

dim
1920 Tnrr.umivn-i Hakikiit. Gazetesi.

etmij? olmaktadir.

Su haldc Kibnsm

Ingiltereye

il-

hakmin
giltereyle

Enosis icin sade(;e gcQici bir

safha olarak In-

KTimiS MESELESt,
I.OKI) Oi;i?ZOX
>Jf

iLHAK TARAFTARI:r'ARAI-TAHi-:

Yunanistan arasmda kararlastinlmiJ? oldugx'.. inonii'nundo bu oyuna geldigi anlaj;ilmaktadir. igine alarak ^irndi aziz okuyucu basini avuclarinm
iyice dlisun.

1)'

'<

;'>'

LORD GURZON

Kibns Lozanda. kabul cdilmis olan esaslar degil etmis intag meselesinin bugtiiiku hale gelmesini
midir?

LORD GUR20N BUGtJN

UKN MOSYO
Aii^ITIR!

KiBlVIP
1

RCMLARl CKMAATlNl TEMSiL E

DENlLE^ii KABt;:. LT

CKMAAT MOSYO LOYD

(iNGiLiZ

CORO'A

V5AVFKILr>
XLilAK

malum biikiniDamis laltat 1510 larihiiidrn ilibaren hSkirniyeolan sihio kadar iioyiiz kusnr sene Tiirk
ti altincLi

Kibns Tiivkiyuye 40 520 mil mosaledodir. 2 Kibris hk'bJr zamnn _

kalmsstir.

K1I5K5S

VE BA7J

(JKKC^IvKLEF. tnil, Yu-uvnistana ise

Kum

haldmiyetinde

RUMLAUTN AiVAVATAKA
J>j j/j
^.1^
;

ARZtJSUNU TEVDi ETMtril.ERDiR

y

3
4

Kibns cograii
i

bak'niidaii

Anadolunini bir

devanik

m ab

yot i rt<uli r.

LORD GiiRZON
J. .J.

VliJRDiG.':

CEVAP

Ktbvis Tiirkiyoniii miidafaasi

bakimmdan

,}f

...

joH

.'j

'T'A

BV TRMENNiNiN GERgElCLE^
geleinti

t;f,^imaktadiir. biiyiik bir Ktratcjik ;eb^miniyrt

MKsr igiN elinden

ya

"'ACA6INI S5YLEMiTiR.

esaslann Lozanda Kibnsa dair kabul edilmis olan neticelenecegi zamanla Kibnsm Yunanistana ilha.ki ile anlasilacamuhakk'Akti. Zira yukarukikl izahattan da muahedenamesinden I-ozan gi uzere Enosisin tarihi, zamanla azalnufusunun Tiirk evvele dayanmaktadir.

186

I.

A N
larmi tatminle me^gid

I.

z A

^^''

masim

edccek bir karan imza eden Inonii, EnosiSEMSEDDIN ihdasiiia amil olmu.>t;ur. se bir destek maddcsinde Kibns SAMi'nin Kamustil Alam'inin adadaki miisluman Turk nufusuimn ugte biri oldugu
intac;

kayitlidir.

masi

ile

Bu eserin inti.^arz Kibnsm ingiltereye

tisleri

a^sagi

yukan 1878
rastlar.

anla1323-

korkung bir yok etme yakla^tiklari goadim plani olan Megalo tdca'ya adim Megalo Girit hadisesi ve buguniin Kibrisi

km

tarihin Tiirk

saym tnonii g6rememi?tir. YaYunan miinasebetleri incelenirse Yu-

nanhlann Turk
rulur.

milli varligi icin

bir

lis

olarak (bugunkii

Dunun

idea'mn sadece

ki, birer safhasidir. ^ayani teessuftiir

Amerikan
1907 de

gibi)

vorildigi tarihlere

ne^rodilen Mcmalik-i
Devleti Aliyeyi

Bda da

Osmaniye Cep Atlasi Osmaniyenin ahvali cografiye ve

haksiz ve kiistahQ-a bir tccavliz ile Anadolu hayal otesi ayak bastiktan sonra zuliim ve is^kencelerin
^sekilleriyle

topragma

masum

halki siingliden gegiren,

mamurelen

istatikiyesinden bahscdilirkon 205 inci sahifeye tesaduf eden Kibns .sahilesinde 1903 nufus sayimmda 246,519 olarak goriilen ada halkinm gen iicte biri Mlisliiman

Lozan muahedenamesiedilmi^tir. Bunmhafaaz nisber bu nin aktine kadar da glin adadaki Tiirk niifusunun be.jte bire inmi? olmasinm Lozanda kabul edilon esaslarla ilgisi bu suretle orTiirk olarak kayitlidir. 1903 ten

da elde magiup olduklan halde yinc de Meis adasma kadar

yakip yikip harabeye geviren Yunan masasmda heba karsi kazanilan zafcrin Loz-an sulh karsi Lozanedildi^i bir hakikattir. Zira Yunanlilara Bize kar$i yoktur. netice miisbet edilmis higbir

palikai^alanna

bii-

malimiz olan Batiin adalar kendilerine vorilmi,? dzbeoz Anadolu'da ika eyledikleri ti Trakya onlara birakilmi^;,
ve zuliim 3'angin ve vahsetin karsiligmda tamirat Patrikhane almamami?, kuru? minat bedeli olarak bir istanbulda ibka cdilmi:? ve Tiirkiyedc kalmi? olan ekalsaymakla tiikenmez imtiyazlar bah?edilmistir.
liyetlere

taya Qikniaktadii.

taz-

Lozan muahedfinamesinin inwasmdan sonra Tiirkiye Biiyuk Millet Meclisinde cero^yan eden mlizakereler sirasmda Aydm mebusu Hoca Esat Efendinin daha o zaman bu serQci'^i gordutra de kaydetmek gerektir: Ben Yuiianli.i.an bilirini, bu adamlar, ergec bir hatlise ^ikaracaklar ve emin ohmuz arkadaslar, tie Garbi
Trjskyadaki, ne do Kibnslaki irkda^ilanmi/i rahat birakgibi kan doktiik. miyaoaklardiv. Biz iic senodi)' oluk

Bagnmiza tas bastik, Ayni iiakka mucadelomiz aiemi hayrette birakan bir zaferle tetevviiQ etti. Pakat bu muahededekl Cezairi Bahri Sefid dedigimiz adalarla Kibns ve Garbi Trakya ahvaliuiii zaferimizle gaynkabili
izah bir sekilde halledildii^ini gormekle miiteellim

Lozani Yunanlilar hesabma Sulh bir zafer sayan ve Venizelosun hari3te kaybettigini geYunan soyleyen bulundugunu masasmda kazanmi^; meyoldugu hakli ne kadar neral! N. Andokea'mn dandadir. Halbuki Lozanda muzafferiyetin meyvalari "hakkiyla devsirilmi.s olsaydi muhakkak ki Megalo Idea saglama almaa.^ir bir darbe yemi,'? olacakti. Kibrism adim ve hamlebir yeni Idea'nin Megalo mayisiyla da

Bu durum muvacehesinde

ve

mahzunum.

Bu

sozlerin bir

kehanet
ki,

gibi nasil hadiseler

((jimij;

tarafm-

dan dogrulandigini buglin

etmekteyiz.

sizlayarak miii^ahade

Ne

yazik

gergekleri, biiyuk adara jestleriyle

Esat Hora merhuraun g6rdtlg:u kam^ilanmi? ihtiras-

zemin hazirlayan ba,'> mcsul tnoniidiir. Kibrisi 'Megalo idea'nm bir meselesi olarak gormek tarih uurimun emperatifidir. Esasen kar!?i taraf bunu zaman zaman if$a eder mahiyettc konu.smaktan gekinmemekte ve Kibns vesilcsi ile elde ettigi fiili ve psikolojik mesTietten bilistifade iddialanni bakimz nerelere kadar g6sine
;

tiirmektedir

I,

(>

'/AN

189

O Z A N ... Bizans Imparatorlugu zamaninda din dU^mani barbar akmcilar Kiigiik Asyadan gelip bUralara akin ettikleri zaman bir, Panayiamiza sifiinmi^tik Konstantionopolisteki Ayasofya kilLsesindc ayini yanda birakip ganlanmizi susturduklari zaman da yine Panayiamiza
188
Ii

Butlin bu mtilahaza odcn bir muharrir bakiniz nasil feryad ediyor ... tig yiiz .sonedonbcri voriyoruz. Kara, deniz, gok, ada veriyoruz. Ye(-,i.>?mi!? evlfit veriyoruz. Galip gelsek de,
gergeklori i;arih

.>?uurunun isigi altinda

maglup oJsak
BiitAin

da.,

veriyoruz, vatan veriyoruz,

sig'inmiijtik.

Yunan

milleti Tiirk esareti altinda gegirdi-

gi yillar

boyunca da Panayiadan imdat bekledi.

Bu

dua-

Panayiamizm yardimiyla Ayasofyada CANLARIMIZ gALACAKTIR...

lar bo-ja gitmedi, bir giin elbettc

omriim, cigerim parga parga kopariliyormu^ gibi, halis Tlh'k iilkelcrinin aiiavatandan ayrili^ini gormckle gegti. Oyle ki, gittikge daralan anavatana sinirlarmin neredc karar kilacagini bilmemenin huzursuzlugu
igin, giinihi

Makarios

8.9.954

birinde vat-ansiz

kalmaga mahkumpengesinden kur-

Yunan
leri

emellerinin Kibnstan

ibaret

olmadigma ve
Bunlardan
bir

musum
tulmak

gibi goz karartici bir endif?enin

Kibrism sadece
iki tanesini

bir koprli ba<?i teskil ettigine dair misal-

alabildigine gogaltmak mumkundiir.

daha zikrelmekle

iktif a

edelim
milliyetci

hala girpiniyorum. Dokuz ya.smda idim, Bosna-Her.sek gitti. Pesinden Trablusgarb gitti. iki sene gegti gegmedi, iginde dort
igin

Afjin sa.uci vc

a!;iin

Yunan

Balkan
ridimiz

gazetesi Ethnikos Kiriks 9.8.955

... Yunan istiklal bayrami olan 2r) mart tarihinde Yunan okullarmda bu arada mesela Gumiilcinedeki

Rumelimiz gitti. Gi= Akdeniz adalan gitti. Birkag sene .sonra Irak gitti, Bati Trakya gitti. Yanm asn- iginde Tiirk topraklannm yaridan fazlasi
devleti
gitti.

barmdiran

ko.skoca

Cezayir-i Bahrisefid

Lisesinde oynanan bir piycse goz atahm: Sahnede bir kralice, onun kar^isinda birlcac geng kiz vardir. Elleri ve kollari kal-n zincirlorle bagli olan bu kizlarin herbiri bir Yunan eyaletini tonisil etmokte, her kizm tlzerinde (Rodo.s), (Girii:), (Oniki adalar), (Trakya),

Rum

gitti.

Kayiplarimizm gogn

milli

aczimizin

degil,

resmi

az ihmallerimizin neticcsidir. Balkan Harbinden pek evvel, Osmanli Hariciye Nazin Asim Bey, Mebusan Meclisimizde Balkanlardan
misti. Birkag sene evvel,

namusum kadar eminimw

de-

(Makedonya), (Epir),
lunmaktadir.

gibi bolgelerin isimleri yazili bu-

Bu

esir eyaletler

hep

bir agizdan

Kibns meselesi patlak verdigi sirada o zamanki Hariciye Vckilimiz de Bir Kibris meselesi

Kralig.emiz bizi kurtar! diye bagirmaktadrrlar.

yoktur dedi.

( 1

Bu
ve

sirada sahneye yakisikli bir

Yunan
Gene

askeri girer

biitiin kizlarui zincirlerinl Qozcr.

kizlar sevinc-

igindedirler.

Pakat

ikinci

plandan

yiirekler paralayici

Lozanda ileride Yunanistana gegmek ihtimali varit olmak iizere ingiltcreye vcrilcn Ki'brisla ve orada yasiyan Mtisliiman Tiirklerlc Lozandan sonra higbir
suretle alakadar olunmamistir.
vel

iki f eryad ylikselir

Kraligemiz bizleri kurtanniyacak mism? Bu sekilde bagiran ve cUeri diger kizlar gibi zincirli olan dilberlerden birinin iistiinde
ise

adanm
(1)
6,

Daha konferanstan evYunani.stana ilhaki igin galismaya baslami?

Sal'ii

i'eyami

Tiirk Diisiincosi

Kibns

ir>;iyi:

KTBRIS,

Subat-Mart 1958

digerinin iizerinde19.1.954;

ISTANBUL,

Sayfa

kelimeleri yazili bulunmaktadir...

Cumhiiriyet

^iC2r

190

I.

z;

A N

inenfaat ve tarilx olan Yunanhlara kar^i Ttirk milli faaliyctte bulusuurunun emri olarak higbir uiukatail igin degll I^onulmamastir. Yalniz Kibristaki Turkler

zanda gayct hatah olarak

y/.ilmis l:)nU.man

mizm

di.^mdaki butiin Turkler muitulinuf>tur.

hudutlanFakat

ICibristaki hadiselcr

daha Lozan

muahedenamesmm

o z A N i!>: ye gali^an Inonii bakniiz daha diin Kibris hakkmda nasil bir tutumun amili olan bir idarenin ba^mdaydi. Yunanlilar Kibrisi kendilerine mal etmek igin haril haril 5alin-ken bizimde uyanmamiz lazungeldigini sciyleyen gergek vatanperverler mahkemeye veriliyor, ve bu suretle Kibnsin bugiin tevali etmekte olan facialan haI.

miirekkcbi
bir
gi

kurumadan

hiQbir suretle

mahiyet alinistir. Tiirklerle mancvralarJa mesgul bulunnri Inonii dis kendi zaman zaman ilgilenmcdigi gibi

dikkatimi/,i cekmesi lazim gelen Dahili siyasctinde sadece ycvirece-

zirlanmis oluycjrdu. Da.ha dogrusu

tevellit karsi tarat'a

Yunan hazuiiklarmi durduracak higbir mxikabil harekete geqilmemekten miiher

ite diin Kibris
tiirlii imkan verilmi^ oluyordu. mevzuundaki vurdum duymazligi-

muhtekaderine terkedilmi? bu irkdaslanmizi du5>ur)en (;czalandirma yolunu lif sahis vc zumrelcri de takbih vc Recep Peker 1943 demagogu tutmu^tur. Devrinin unlii bizim iC-i" Turkler senesinde (Tiirkiyenin haric;indeki diyordu. Bu, Inonu bir hatu-ai tarihiyedon ibarettir. )
devrinin dis Tiirklerle ilgili siyasetini ifade bir ilgilenen sozdu. 1943-1944 yillarinda dis Tiirklerle zultimlerin altinda ithami surupu da irkculik Turancilik ilgili en miithisine maruz bu-akmistu\ Buna Kibrisla
zihnisu misali eklcrsek inoniiimn di? Tiirklerle ilgili facialayetini ve buglin Kibrista cercyan etmekte olan olubelirtmi? hakkiyla roliinii rm ortaya gikmasindaki
ruz.

mizi boylesine samimiyetle tenkit edenleri mahkemeye sevkedenlerin bugiin sikilmadan Kibns mevzuundan

eden

bir

baskalanni mesul tutmaga acU->irialari gercjekten ^a^ilacak bir keyfiyettir. Kibnsi Enosi.se bir merhale teskil etmek iizere Loz)nda ingilizlere peskes cekmekle kalmamis bilahare de orada cereypar eden Rum hazirliklanna gozlerini yumup kulaklanm tikayarak imkan bahsetmi? ve Ustelikte bu durumu tcnkid edenleri de mahkemelere sevketmij olan inonii'niin Kibns faciasmdan ne derece mesul oldugunun takdirini okuyuculara birakiyoruz.

Biitun bu izahattan anla^ilacagi iizere Kibnsta diger birgok kayiplanmiz yamnda Lozanda kaybedilmis

ve litll ZlIIXtYKT ve 43 sayili Millet Mecmuasi tarih 1946 Kasim 28 tarihinde Lefkose Anadolu Ajansunn 25 Ekini 1940 olarak Rumlarin esas habcri mahregli olarak verdigi bir hazirligma dikkati Qckmekte vo bizim lakaydimizi ten-

BlR HADiSE

ve oradaki Turklerin hayat mematiyla ilgili higbir garanti elde edilememis oldugxmdan bilahare ve milletce cok iyi bildigimiz ve biiyiik izdirabmi yiiregimizde tasidiginiz feci hadiseler vukua golmistir. Bunlarin izahi bahsimiz di^mdadir. Anoak Bati Trakya gibi Kerkiik gibi Kibristaki Turklerinde liozanda hicbir garantiye mazhar kilmamami? olmalarmdan dogan katliama ait

kid etmekteydi.

Ne

hazindir ki;

O zaman

Millet Mec-

muasmm

nasiri

Cemal Kutay bedbaht Kibnsm elden

gitmekte oldugomu haykirdigi icin Istanbul orfi idare kumandanhgma celbedilmis ve nazik bir zamanda devletin harici siyasetinin teukidiriin agir mesuliyeti kendisine ihtar edilerek niahkemeye sevkedilmistir. Bugiin
Kibris politikasmdaki ycnilgileri ba^kalanna maletme-

doldurmus bulunan vakiburaya koyuyoruz. Bunun ve emsallerinin mesullerini ve bu davanm nereye kadar gideoegini diisianmek sonin Tiirkluk ve MiisQogii ma.^eri .suiirumiuzu
ait

pek

alardan bir tanesine

fotogral'i

liimanlik borcundur, Aziz okuyucu!...

mm

'i

K
(1.1.

'B<jm^^^^'^^&^ >;tiA:^:^^.^.
v^\V'^^^vl

Nahle esas aldiginuz muahedc mctniniri

kiipalc

kliifesi

TtJRKiYE
B.M,M. Hariciye Vckalcti
S

I.

II

M U A II E

I)

E N

AM E

Bir taraftan,

I.

O Z A N
i;

i:

I.

11

V n

i>

r n A

e s

Britanya imparatorlugu, Fransa, italya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Sirp - Ilirvat - Tsloven clevlcti ve cJiger taraftan, Tiirkiye. 1914 sencsindcn bori Jjarkm /sukunvmu ihlal cdcn hali harbe kat'i surctte hatime vermck arzuya iniitekabiliyle mlitehassis olarak, vc kcndi millctlorinin nuilerek refah ve saadeti icin ekem olan dosLane vc ticari nuiruusebali beyinlerinde tesis eimck emclindo buhmarak, ve bu miinai-cbatm devletlerin istiklfil vc hakinuyctinc hiirmct esasina miistenid olr-iasi vlicubiuiu mtUahaza cderck, bu maksatla bir ir.iuahedc ak~ dine karar vermi^ler ve murahiias olarak:
desi,

Miikavelut ve Sr^ncclnh Sane

24 Temimiz 1S23
-

Hajmetlu Biiyiik Britanya vo irJanda Kraliyei-i MtittehiMaverayi Ebhar Brilanya Arazisi Krali vo Ilindistan imkomiser asaleUii
J.S.M.J.
Sir

1339

paratoru HaKretlcri: istanbulda fovkalade

Horas Jorj

Montagu Rumbold, Barone

iSTANBUL

Fransa Cumhuriyeti; Frar.sa Sefiri, Cumhuriyotin ark fevkalade komiseri, Lejon Donor nisan-i milli.sinin Grand Ofisiyc riitbesini haiz ferik General Mosyo Maurice Pelle.,
Hasnaetlii italya Krali Hazrctlcri:

Kraliyetin senato azasi, italya .sofiri, tstanbulda fevkalade komiser Sen Moris Volazar ve knron ditali ni.'janlarmm grand kuriivasmi haiz asaletlu niarki Camillo Garoni, Atina fevkalade murahhas ve orta clcisi Sen Moris Volazar tiisanlarinm konaandor rOtbcsini ve kuron ditali nisaninin ip-and ofisiye riitbesini liaiz

Mosyo JUl Sczar Montanya.

Ha.'jmetlu

Japon Impa-

ratoru Hazretlcri.

Soley-Lovan nisanmni birinei riitbesini hiiz, Roma fevkalade sefiri kebiri ve murahhasi Mosyo Kentaro Uciyai Jo-

zammi. Hagmetlu Yunanlilar Krali Hazrctleri:

Matb;iacihli; Osmjinlj Sirkcti

Sabik hey'eti nezzar

1330

riitbesini haiz McJsyo Elofteriyos

Ahmet ihsan

ve iirckasi

Londra orta olQisi haiz Mosyo Demetcr Kaklamanos, Hagraetlfr

sovur nianmm grand kuruva K, Vcnizelos. Sovur ni^aninin komaridor riitbesini

reisi,

Romanya

Krali

106

L O Z A N
L O Z A N

197

KISIM

SiyASi IVIKVAD

Turlnyc Biiyiik MiiloC Moclisi Hiikuinoti

Madde I .- isbu inuahcdenhi movki-i mer'iycte vau'i tarihinden itibaren bir taraftan Britanya imparatorhigu, Fransa, italya, Japonya, YunanisLan, Romanya, Siru- Hirvat- islo:

ven

Dcvlol.i vc dig!r taraflan Tiirkiyn a.r:isinda vc kczalik tarafeyn tcb'alan boynindc }ial-i .snlh suret-i kal'iyyudc; tekrar
teessiis edecektir.

Tarafeyn arasinda munaf.cbat-i rcsniiyc viicud bulacak ve tarafoynin arazilori dahiljndc siya.si vc: sch'ooudori mcmuriyn vaki olacuk ililaj-i IiusiisiycyL' hak'l gclmcksizjn hiikuku diivel esasati umumiycsjylc \nyin odilmi.s oian muameleye

mazhar

olacaklard:r.

FASIL
I

Arazjyi; JiiiUcallJU

ulikfifn

Maddo
kiycr.in

:2

Eahri siyahcUui AdiUar Deniziue kadar Tiu-tespit

edilniigtir.

hududlan berveyhizir
ile
:

iMerbu.t

bir

lUansirali liariiaya miiracaat)

1

BvJgaristan

Rezvaya mar.sibmdua Mcric iizerinde kain Tiirkiyc, Yunanistan ve Bulgaristana ait iio hududun i:okta-yi iltisakina kadar Bulgaristanui eiyuvin lalidid ndilmis oldugu sekilde cenup hududu,
:

Yunanistan

ilo

Oradan Arda ve Moric

dar
.

nohli-loriiUn birlcsbigi

noktaya ka-

Mcric mecrasi

Oradan Arda monbauia doj^rii bii nohir ii/.orindo ve Ciirek Koyun hemon civarmda olmak ii^inro arazi iizerinde tayin edilecek bir noktaya kadar
:

Arda mecrasi: Oradan cenubi ?arki i.sl.ikaiufitindo Bosna Koyiin bir kilometro munsab cihntindc Meric iizerinde kain bir noktaya kadar
<2)
:

Bosna
lUssin
SiiKii.

Koyiinii

Turkij'ode birakan Iiisaolunacak derecede

198

L O Z A

N
ifa olacaktir.

L O Z A N
cek vo mukarrerati mezkiire alakadar taraflar
i<;in

199

mecburiyiU-

ret cden aliali hesaba

Komisyonun masarifi alakadar taraflar canibinden miitesaviyen deruhte edileocktir.

almmiyacuktuOradan Adalar Dcni.ine kadar: Meri? mecrasi

borveeln -- Suriyc ile
:

Madde

Bir nehir veya iniiagin sahiUeriyle tayin olun-

ycnm hududu
1

mayip mecralanyla tayin edilcn luuhitlara geliace ibu mnahedenamcdc istimal cdilon mccra (cours) ve kanal (chanal)
tabirleri bir taraftan scyrii,sel'crc gayri miisait olan nehirlere

rfr tospit cdilmi.sth-

su mecrasmrn veyahut ba5lu;a kolunun diger taraftan seyriiseferc miisait olan nehirlcrde bajlica seyriisefer kanalinin m\ita,vassit hatti
2

manasini ifade odor.

Irak

ile

m.v?!'lr"V^
^BuyuK
Tayin lunan

ara.sindaki

hudud

i,5bu

niuahedenamenin

Bruanya a.asnuia
niiiddei;

uret-i .nuslihan.de tayin edile:

iki

Maahaza hatti hududun muhtcmcl olan tebeddiilatinda liatti hududun bu surctlc tayin cdilen mccra veya kanali mi? takip edeccgini veyahut mczkur mecra veya kanahn ibu muaheder.ame mevki n-.eriyetn vaz cdildigi anda haiz bulundugii vaziyette mi suret-i katiyedc tayin odilcccgini tasrih etmek
hudut komisyonuna ait ohmacaktn'. 7 Alakadar dcvlctler komisyona vazifeleri igin ]ai:imgelen her tiirlii vcsaiki, bilhassa hududu hazira ve sabikanin tahdidine miiteallik /.abitnamelerin sureti musaddaklanni mevcut biiylik mikyastaki taiitiin iiaritalan, mesahaya ir.iita'ndidi

zarfiuda

hukumot arasl^d^

iti

Madde

Hatti

hudud b.akkinda

S^^^:^^f
; ya

'kaim '

: '"' "'''''''
-:
,
:

itlihax, oliuiacak karara irtizavpn ""''"^'^""^ n:ukadd.ra.. '"''?""^ haliluuinnda her hangi bir tebdU
"'^^''iy'^'^^f^
liic;

^^^^ST^
askeriyve ve-

teallik malCunati,

ter'cip

vc tanzir.i cdilip ne^redilnii

mesaha

bir hareket-i

talai

buu.nman,af, miitekabilon taahhut ederler Maddo 4 -. I.sbu muahcdc de xikrolunan hududlar isbu nuanedeye nuu-but buiunan l OOO 000 da I raikya.s:ndaki

sa^rcKio

uzenudc

ter.siin

odilmi.^tir.

vukuunda nu.ahcdo .nutcber olacrktrr "i''^W"ii" ikinci numarasinda miiharrer i.H n hudutlan ara.i iizerlnde ci.nieyc bir fcalidit ve hudut komis yonu menu,r odilo.oktir. Bu komisyon iun- dovlct icin bTrer murahhas olmak li.oro yunanLstan ve Turkiyc murahhaslann
iUtildl-

aras.ula.

Muahcde mctni

hS

ile

hari^Sr

""

''"" ^'"""

haritalanni ve hudut boyundaki nehirlcrin yatak tebdil etmest hakkindaki r.ialumati ita etmegi taahhikl ederler. Ttirk devairi nezdinde buiunan haritalar, mesahaya miiteallik malumat ve trtip edilip nc.-jrodiUnis haritaUir is'ow muahedenln mevkii icraya vazi anindan itibaren miiddeti kasirei mlimkine zarfmdan komisyon reisinc dorsaadette toslim edilecektir. Bundan maada ahxkadar dcvlctler komisyona blitiin vesaikin bilhassa planlar vo kadastrolann ve tapu dcfterlerinin tevdii ve mezkur komisyon lui talcbi ir<;orine emlak ve araziye ve iktisadi cereyanlara dalr bilciimle malvimatm ve izahat-i lazime-i sairenin itasi zmininda ninmurinini mahalliye talimat
vereceklerini taahhut ederler. Madde 8 Alakadar dcvlctler, lahdid-i
:

dan m^mtchop

S
cf.n^

ti.nifJf"'

bir roi.sdozi tcrokkiip odocoktir ''""".^^"" i^^-' h"^Hitlarz ve mahalli

hudut komisyonu-

menafii Ik^^^--'^

na

vazifeslnin ifasi igin liV/miolan miinakaliit, mesken, amele

eSdokTT

'""'" "^"'^"
T-,"''"f"

^"'^"^^^^

-b\

ve gayrol, odecoktir.
okt=riyofc-i

Komisyonun mukarrorat.

ara

ile

ittihaz edile-

ve malzeme (direk, hudut igai'eti) yo muteallik muaveneti gerek dogrudan dogruya ve gcreksc memui-in-i mahalliye vasitasiyle ifa eylcmcyi taahhijt ederler. Bilhassa Tiirk hiikximeti Icab-i takdirinde, vazifesinin ifa-

200

L O Z A

3sr

L O Z A N

201

munn-i fenniyo tcdank

^edilmis o

el.meyi taahhiit cyler

l,areUeri ve direk veya hudut jaretlenn, husn-ii nn.hafa.a. otnu.yi taahhiit cderler Maddc: 10 ..^- Hudut isarcUori biribirindon gozle gorunebilecek mcsafolero va.ohu.acaktar. Honiara

an

nn-on,,! noktalar.ni,

numara vafeSS

;^;;? odilonoktir. do igaret "n "i?" dc

"'^''""' "^ ""-^ralan bir harita

iiil-

hauta ar vo onlara merbut vcsaik iig nu.shai a.sliye olarak tanznn omnacakiardn-, Br.nlardan ikisi hcmhudut dovlctto h kumetlcnno tcvdi odilrxck vc ucihacii niishasida i^bu muahedeje va.-i jmza eyicyen dcVletlerc bh-er .sm-c(.-i musaddokasiiH

laha ahnip mahallindc talim vo terbiye edcbilccek olan insan erbabmin miktar-i mutadina vc biitun Yunan arazisinde mevcut bulunan jandarma vc poh.s miktari ilc miifccnasip olacak jandarma ve polis mikkaiuna miinhasir kalacaktn*. 14 I'urk hakimiycti altnida kalan tinro?. ve Maddc Bozcaadalan idare-i mahalliyu ilc cjjhas vc emvalln himayesi hususunda gayr-i miislim ahalii mahalliyeyc her tiirlU teminati bahcden ana.sn--! mahalliycden niiirelvkcp bir tekilat-i mahsusa-i idariycyc nail olacaktir. Mc/.kur adalann omniyet ve asayigi balada mczkur idare-i mahalliye ma.vifetiyle eiia:

liyi

mahalliye mcyanmidan ahnan ve tahtmda bulunan bir heycti zabita

cektir.

idare-i

mebhusenin
terain

einri

vasitasiyle

edile-

sjSaSr^' """
Maddc.
12

^""^^

"'"^^^"'^^^^^

^^"^^'---

^'"'-

Rum

ve Tiirk iihalinin miibadclesine dair Yunanistan

kabil-i tatbik olmayacaktar.

ile

Tiu'kiye arasinda aktedilmi vcya aktedilecek ahkani

imroz ve
iizerin-

ve Bozcaadalan :le Tav.an adalanndan gayri bilhassa Limni Scmendrek. MidiiU, Saki. vo Siam vc Nikarya adalar. uJ^'iSe
kabulur.n dair 17/30 Mayi. io]3 tarihii Londra Muahcdc..an..h.in bo.inc. vc 1/14 To^.^isani 10 3 ihli

Sarlci balu-i .sellt adalari iixcrinde ve i,nro7

Bozcaadalan ahalisine

Madde
gat cder.

15

Tiirkiye zirde

tadadolunan adalar

deki bilciimle

hukuk

ve miistcnidat:ndan italya lehine fera-

lunan haknmyotinh^

Elyevm italyanin
dos,
He.rki,

coea.. 13
lip

Al:na Muahedona.ncsinin ir, i,uu maddelcri Subat 1914 tar:hli hondra konreransinda 13 Subat 1914 tarihindo Yunau

tahti jijgaliiide bulunan Avstropalia, RoSekar, Panto, Kasos, Piskopis. Misiros, KaUmnos,

ahka-nma

itSS"^!
odSn

Leros. Pa':nos. Lipsos, Sombiki ve istankoy adatan ile bunlarm tevabiindan olan adaciklar vc Ka.sleUo, RiKo (iki numa-

hukumctinc

teblig

rah hariiaya miiracaat).

Tiirkiye, i.?bu muahedede musarrah hudut16 Maddc lar haricinde kain Jiilciimle arazi iizfirindc ve bu araziye miitealhk ve kczalik isbu niuahcde ile iizerlerinde kendi hakki
:

ahkami mahu!.

S^SaSr " Madde 13 - Sulhi.n

:

.saniylo toyid cdilmistir Asva .-^hiinden uc milden dftn mesarode kain adalar, isbu mJah.dedc buh.n.ad.k.a T...yo hakhnlyeti
'

kalnu-.k

IlS
Yunan

niuhafa.n.sm, tcmin /..mr.mda

hakimiycti tanuimis olan adalardan gayri oezireler ivzerinde ki bu arazi vc oezirelerin mukadderati alakadarlar taralindan tayin edilmi? ve edileeektir. - Her nc mahiyette olursa olsun, haiz oldugu bik'-iimle hukuk ve miistenadindan fe-

Anadolu sahili. arazisi uzennde tayeran etmoi mcnodHcooktir, Mukabc]eten Ta k hukumcti askeri tayyareleriniu nie.kur adalar ii.eri.ide taye^^ ranim men edecektir.
3

tesis ve msa edilmiycoektir. 2 - Yunan askcri

Mozkiu- adalai-da

tedabn-e riayct ctmeyi taahhiit eder Mczkur adalard:, hie bir ii,si. 1
tr..yyarelerinb,.

b;U,ri,

hiobir ''''''^-^^ istih'vam

'

ragat ettigini beyan cyler. i?bu niaddenin ahkann nuicavcret uiiinasebeti ile Tiirkiye ile hemhudut memleketlcr arasuidaki takarrur etmis ve edecek olan ahkami husu.siycyi ihlal etmez.

Maddc
tiin

17

Tiirkiycnin Mi.sir ve

Sudan

iizerindeki bii5

hukuk vc
:

nui.stcnidanndaii

rcragatiriin
;

hiikmli

tcsri-

Yunan

kiivayt askeriyesi, taht-i si-

nisani 19.14 tarihindcn mntcberdh-. 18 Misir vorgisiylo temin edilen Osmanli isMadde tikrazlarmji yani IsrjD, 1891, 1894 istlkra^larma miiteallik bil-

202

L O Z A

W
n,, .

ciimle taahhiiclat ve miikcllefivii

L o

?^

A N

203

(-,.

dan duy,ui-u unrumive

nZl
^i
,

'

'''ckte

bulundugun-

AIIKAM-l
:

MAHSUSA

Madde

19

mk;,,.

,.

mcsail alakadar ve ibu

lecektir.

-sindo nu.ahhcron

dovS /a r^

muahcde

'^ Jnucibinoo Ti -h,

'''^'""'

^^^^^^
^
^^^'^^^

l^".-'""""^"^^^^^ ^-ait dai-

^"^teallik

"J"--^ ^"^ ^'"^

edilecek

devletine tatbik edi-

yan
da

Oder.

..,

..!!u"

""";"N/)^^^:^"

Tiirkiye tanidigani be-

- Taraleyn-i aliyeyn-i akideyn bogazlarin tarilile munakit mukavelc-i mahsusada bugiinku usuliine dair ganakkalc bogaanda, Marmara deve(,;hilc; olundugu beyan ile nizinde ve Karadeniz bogazinda bahren ve tarik-i havaiye ve murur serbesti-i zamanlannda .gerck sulli ve gerek harb muttehitdirhususunda beyan ve tasdik esasjni seyr-i sefain tarafeyn-i aliyeyn-l akideyn ler. Mezkur mukavelc buradaki oldugu takdirde halz nazaruKla i!ra, muaheuede miindcriy olacaktir. haiz aynnii kuvvetin olacagi huktim ve
Madde
:

23

Smokwi '^l^'?SlSt^'t
tablyotinl zayi

''"'"^"''^ ^^''^- a^a.:n-

Madde
edilcn

24 Isbu muahedenin ikinci maddesinde tarif hudullarm usuliine miiteallik ve bugiinku tarihle mii:

^en Turk

oSli^'Z:ST- T

'" '''^^^

^^uddet zarfinda Turk takdirde hakk-: hiyarJa.

Liy^n h' vo ?7'! ' ''^'^"'^ ?''^'"^^t'S^/ '^Slr

mpvici=
,^,
4.

^"

i-Sbu

muaiiedenamcnin
,crait

nn
re

Kibris adasinda nniloniekkiu

ettigl

I'ih-i

mezkurdo inpiltoro "^ bulunmus Ttu'k S'ls

"^^^"^'^^" *daiS^n^'^^S,^^^^' -^caat

iv.

nn

^'*'

mahsusa buradaki larafeyn-l aliyeyn-i akimuahedcdc miinderig oldugu takdirde isou nazarinda deyn halz bulunacagi hiikiim ve kuvvetin aynmi halz clacaktir, yaonyana harb etmi| Tiirkiye, kendisiyie 25 Madde miinakic muabeynindc akide diivel-i olan devletler ile diger nieritaniame-i nunr/amanm mukavclat-i ve sulhiyc hedat-i Avusturya, yetini tanimayi ve eski Almanya imparaiorlugu, Macaristan ve Bulgaristan arazisine dair ittihaz oimu veya
nakit mukavcle-i
:

^^'^

tarihinde
ta-

y'""' '^'"'^
^'"^^^^^

'f

lizerine

veya etmek
^"^"'^

iize-

-ayi edeceklordh

""

'""''^''

tabiyetini

niuS:::SaSu^2i;:i
imtina etmek

srt;f r^^^'
'
..r,

^^^^^

^^^^-"-

clunacak mukarrerau kabul etnicgi ve boylece tayin edilen hudutlar daliilindeki yeni devletleri tanur.ayi taahhiit eder. Avusturya, - Tiirkiye sinididcn Almanya, 26 Madde Ronianya, Lehistan, Yunanistan, Bulgaristan, Maearistan, - Hirvat devlcti ile Cek - Slovakya devletinin Sloven Su-p olunan muiiudutlaruu, istau hudutlar 25 inei maddede beyan
:

Madde

sCaC^rSS 'i.S-^'^ 22 Tih-k-iwv

Jn

''^'"'''^ ^'^^^^^^^^

bileiimle mukavelelerle tesbit ahedeler veyahut miiteinmirn tasvip ve kabul edildisekilde oldugu edilecek edilmis veya
gini

beyan eder.

Madde
''

27

- Tiirkiye hiikumeti

veya Tiirk mcmurini ta-

Lozan muahedesi ve ona

rafindan, Tiirk arazisi Iiaricinde ibu

muahedeye vaziulimza

iH

-.

mahiyette olursa olsni'r.r oidugu k..e.

-.uk

u ;~*

,-,

'

''"'"^

^^^2 tarihii

""':^'""^

^^^-

v;s;^.:rt::^s

-ii

himayesinde budiger devletlerin tah(;-i liakimiyctinde veya iizerinlunan arazi tebasi ile Tiirkiycdcn ayrilan arazi tebasi sebebe bir hcrliangi hususattan de siyasi, tcsrii veya idari
:miisfnit olursa olsun higbir jnal cdilmiyecektir.
selfij}i:|^t

veya hakki kaza

isti-,
!

204

L O Z A

N
L O
"2 7,

A N

205

ederlcr.

" "hctindon kabul cttiklerini beyan

seno mikldct zarfmda ahalisiiiin ekseriyeti kendisinin irkina dcvlotlonlou biriiiin Uibiiyclhii mezkfir devletin ime'/Jjiu' arxiidoki nkscriyet a.halidcii irk itibariylc ayri olan

mensup clan

yeclcf^S
aynina

tabi oIat:ak!ard;r

fZ~ Srf S ^ff

kimsclcr, ibu muaViodenin jiievkii mcriycte A'ax-indan itibaren

i^--'

Tunu^lular. Turki"'^"'"" '"^^ h""sta.

jraivafakati sartiylo ilitiyar odcbilcc^cklcrdir.

""'"

Aiaddc

33

31, 32 iu;i

ki I'uyarlanni i.stimal erien

cfjlia.s

maddclcr ahkami miicibince hakbmui takip eden 12 ay zarist.imal ettik-

fmda
Icri

ika.mol.f:.ahlanni

hakk-i hiyarlanvu lehine

iKtir.ialdc-n

dcvlct arazisinc naklc mocburdurlar.

Hakk-i hiyarlanni
htikinii

nuikaddcm niukim bulun-

ta.aP.)n!un atn^o'

^^biyctl.ri

bahsinde bir

duklari diger devlotin arazisinde malik okliiklan emval-i gayrimenknleyi muhafaza etmckte serbest olacaklardir, Hernevi eir.val-i menkuleierini borabcrlcrindc nakledebiisceklsrdlr.

^-^-

na>yadak, ...u,.

a.Iinr'S.Sr^.SS
""^Jnan e,yaTurkiyeden
"^-^"^-

Bundan

dolayi kcndilorine ne ilira? r.e de ithal iclr. hicbir harQ voya res'm tarh olunmiyacaktir. Madds tgbvi miiahede ahkami ir.uciblnce Ttirkiye34
:

""1 Tiirkiyoclc tabi vun,cloden voya

Jekeclerdo tabi c>!acag; usul

kcZ^ nST''' tI^' :^

p
>

^^^^fl^^'^^^^'^^^ '^''""- '"'''''^"^'

-^

FASH, 2

ayrilaii arazi ahali-i a.sliycsinden olup 18 ya.=mi miitecaviz c]an ve isbu niuahedcr.in mevkii icraya va?,i aninda nieiralik-1 ecnebiyedc ycrlc.^niis biuunan Tiirk tebasi, Tiirkiyeden ayrilan memaliktc icra-i hakhniyet edcn hiikumciler ilc kcndilerinin yerle^mi.? bulunduklari niemlekctlcrin hlikumetleri arasmda aktine iiizum Koriilobilpcok itilafal. kayd-i ihtirazisi tahtinda ahali-i asliycsindcn bnluiiduklari arazide inert olan tabiiyeti iktisapta muhayyerdirlcr. ?n sartla ki; irklari itibariyle

dcn

bu arazi ahalisinin

ck.ssriyctino

mensup

olalar,

o arazi-

"m-i raahaniyo.o ,nov/u

i^al

soraif

ri-

..n

ettji devlotin

t.bL'oSSliaSIr

t """^ '^'"

.^'^-''''^''"

de icra-i hakimiyct odon hiikumct do buna muvafakat ede. Bu hakk-i hiyar itjhu muahodonin niovkii meriyete vazi tarihindcn itlbaren iki scnc miiddel, zarfmda istimal edilme-

kava^"^^-

lidir.

'^'-^^"^"^

Madde 35 Diivol-i akidc, isbu muahcdede veya Almanya, Avusturya, Bulgaristan voya Macavistan lie miinakit
:

sulh muahedelciindo vcyabiil Tiirkiycjck?]! ba^ka diiveH akide-i mezkure lie voya onlardan blii ilo Rusya beyninde veya

kendi aralannda miinakit bir niuahodode dcrpis odilen ve alakadarane kendileri ipin iktisabi iniimkiin olan herhangi bir baka tabiiyeti ihraz miisaadosini bahscdcn hakk-i hiyarin isyMioimi.. vo
la

yagini miitecaviz olup.

fcimaline hiobir vcghilo

miimanaat p;6stcrmiyeceklerini taahhiit

edorler.

Maddc 3fi isbu fasil ahkaminm tatbikma miitedair olan kaffe-i husnsatda zatiil ?;ovi;:- kadmlar zev^lerinin ve 18
:

206

1-

'/,

A N
obeveynlorinin
tabi

BlRiNCi l''ASr,A MRRBXJT Ii^^IltKA Terinisaui 1914 tarihindcn evvelki Duytin-ii Umiuniye-i
Osmaniyenin
cetvcli

2SfLiSr

nm
.
,

"^ geiaiiu jttiba ocieccklorclir.

^^"^^"^''^^^^

oiduklan

A KISMI
( I )

lerdfnu'Lir T,

I'ASlh 3 KKAl.jy|.;TLEiitiN IIJJVIAYKSi ^'"'"''' '" ""' '^'^ '^ '^'^^' "^-"

istikraz

(2)

Mukavelwifimc
Tarihi

rai'.5

Co)

I)(!vre-i

(5)

ihracaden bank;

--^^ei

duyunu muvahhede
Ikraniiyeh
Tiu-k tahvl.

1-14/9/1903,

itta (4)

8-21/6/1900

bu ahiuuna inunafi voya

nnmm

olma.nasan vc hiobir

S-

iLyc ihia/-i tofnvvuk eunc-;nesini Caahhiit ocicr Maddo 38 -.- Tiirk luikuiucU, (cvcJiul,
:

Osmaniye Tombeki
40 niilyon
(jark

5/1/1870 18-30/4/1890 26/8-4/5/1893

1931

Osmanh Bankasi

s>

miUiycl lisan irk

1954

Deutsche Bank
1-13/3/1894
1957

ve humyetlenncc

hiinayc-i taamnie vp
ih;

k-.m-'i

frankhk imendiferlnri

adab-i u.num.yc
.cibcso-i icrasi hyet or butiin

i,ayr-i

kabii-i

iclif

olmayan

he" din

gurubu, Enternasyoii Banka vc 2 Fransi bankasi dahil oldug

1896

29/2-12/3/1896
17-29/5/188C, 28/9-10-11/1902
3/10/1888,

1946

Osmanh Bankasi

nialik olacaklardu-. Gayrimuslim eka Turk tcba.ma tatbik odilon vo Turk ^^^no-

Uakkma

Giimrlik 1902

4 4 4

1958 1958

faza,. ,(,in mem.ckot.n her lararmda veya bir kismmda ittun? edUen C3dabir .nahfu. kahnak .jartiyle sorbo.ti-: sevru Se ^e n.uJiaccretton tamamiyle islii'ado edeceklerdu-

1S03

seyd-i bahri

21/2-6/3/1903

Deutsche Bank

'

Bagdat
I.

tertip

okalllyoUcre mcrsuD Tiirk teba.i Masllimanlann istifadc cttHdori ayni huk ku

:

.\iadde

39

---

Gayrimiislhn

%A
%4

1904

"neaoni

Icbasmm hukul^ mede...yc ve siyasiyodcn i.stifadcslP.c vebilhas.a hidemat n meye kabuliine ineiUKriyot vo incraUbo nailiyctino veya muhehx mesalik ve .sanayi ic.ra etaio.sine bir te,k eJoyecek ir. BUumum Tiirk toba^mm ,erok miiuaobal: veya l.canyede. gerek dir>, malbuat veya her nevi hususunca gerek ictimaat-: unu.uiyede h<.-han,i
Tiirk

Jln't^S^- 'Sr^"^^''^ r^^^'^'^"""^' ^^^^^ uaxannda D n luka. Dm hit '^"^"^'^'^^'^f vcya mezhop larki hiQbh-

^"^'^^^--

biSinXS

.niisavi olacaklardn-

1901-5 Techizat-i Askeriye

20/2-5/3/1903 4-17/9/1903 21/4-11/12/1901, 25/4-8/5/1005

2001

1950

O.smanh Bankasi

4 4

1951
1901

4-17/4/1905
20/2-5/G/1908

Deutsche Bank

Bagdat
II.

tertip

mL

4 4 4 4

2006
2010 1965
1950
1992
1952

Bagdat
III.

hlZZe

tertip

nes3

%'4 1908

bu-

lisanns-

%4

1909
-

20/2-5/6/1908 6-19/9/1908 30/9-13/10/1909

20/3-11/12/1910

Osraanli Bankasi

Soma

yccekiu. Lisan-i ros.ni meveut olmakla beraber Turkceden gayn hsan ile nuitekollim buUman Tiirk t,ebosina mehakS huzurunda kendl lisanlanni .^ifahl

Turk

zimmnda teshUat-i miinasobe ibra. olnnac.aktir Madde 40 Gayri mii.slitn ekalliyetloro

.suretle ksthnal ''"-''""^'^^"" edobi

meS
edl-

Bandirma Hudeyde Sana

Pransia bankasi
27/9-10/11/1910
5-18/11/1913 13-26/4/1914
5,5

Deutsche Bank

Konya
mensun olnn

tebasi

hukukcn ve

fiilen

di,>er

t4

%
NOT
;

ovasi 1914

Hurubu
1943
5

1962

1:ebayaik

Osmanh Bankasi
gGrc-

ibu

iki cetvel

bu fashn nihayotine dorcolunmaKi

Idrken yanhslikla buraya konmu.?tur. <OzUr dlleriz)

-iitun

Idai-ftl

nhisariyesi
avaiisi

5
<l/ii/l<)i,3

len ayni

L O Z A N muamele vo temlnattan miistcfit

209
olacaklardir.

Bun-

lar bllhaKsa masral'lan

tahvilati

es68sat-i hayriyo, diniye

kondine ait oluiak iizero her tiirlii muveya igthnaiyeyi, her tiirlii mekkep ve-

ofain-i
hai'biye

saJr muosscsati taliiu vo tcrbiycyi tesJs, idare ve

murakabe

et-

mek
^'i/H/mi
1916

ve buralarda kendi lisaiilarini sorbcstge istimal ve ayini

miibayaiLsi Bankp, o.s-

n^ani 1912 lazino tahvimti

3an!ca Os-

I'iirkiyc

Milli

Bank I

dinilerini serbestge icra cylcmck hususlarindan musavi hukuka malik olacaklardir. Madde: 41 Tedrisat-i umumiye hususunda Tiirk hilkii-

mani
'13

hazino
cJogihrac;

s/2i/u)n
191

meti gayn miislini tebasinin iniihlm bjr nisbct dahilinde miitemckkin olduklan .-jehirlor ve kazalarda bu Turk tebasmm Qocuklannin iptidai meklcplerdc kendi lisanlariyle tahsil etnielerini temin znnnuida teshllat-i nuina.scbete ihraz edecektir. Bu hiikiim Tiirk hiikihnetlnin mczkflr inekteplerde Tiirk lisanmni tedrisini meeburi kilmasma mani olniayacaktir. Gayri niiislhn ekalliyetlcre metisup Tiirk tebasmm miihim nisbette rnevcut oldukian ,5ehirlcrde veya kai;alarda devlet biit?esi, belediye veya sair biitgclcr tarafnidan terbiye, din veya en-.ri hayir maksadiyla tahsis edilen mcbaligdcn bu ekalliyetlere de muhakkak blr hJssc tcmln olunacaktu-. Mebalig-l mezkure alakadar miiessesatm sahibi selahlyet

OX

hvjlati ciog-

Osmaiih Bankasi

idan
lya
t

iilen tahvi-

dah:2
54
iincii

la/l-l/2/lf)53

1918

Periye ve iirekasi

addeyc
iiracaat

mumessiUcrlne

ita edileccktir.

Madde
hukuk-u

42

Tiirk hiikiimeti

gayn

niiislim ekalUyetlerin

Kismi
t'aiz

h\i mesailin raezkur ekalUyetlerin orf ve adotlcrince hal ve fasl edllmesine miisait ahkani vaz'nia inuvafakat edcr. isbu ahkam Tiirk hiikumetlyle alakadar ekalliyetlerden

aile

veya ahkam-i

.jahsiyeleri

bahsinde

Mulravelcnanio iaWhl"

itlbari

Bagdat

Sermayei
irkcti

Fenerler Ida.
i^enerler Ida.

Kostence kablo ti.

Tiinol irkoti

3-lG Haiiiran 190S 5-18 AyiisUiH 1904 5-18 To.mmm 1907 27-9 Tc?riniev. 1904

her birini musavi miktarda miimesslllerden miirckkep husiisl komisyonlar tarafmdan tan-^im olunacaktu-. thtilaf vukuunda Tiirk hiikiimetiyle eemiyet-1 akvam mcclisi Avrupa hukukginaslan meyanuidan miiutehcp bir hakemi alel hakeml biUttifak tayln edeceklcrdir. Tiirk hiikfljneti mczkflr ekalliyetlere
ait kiliselere, havralara, mezarliklara vesair miiessesati diniyetiirlii himayeyi bah.^Rylemcyl taahhiit eder. Ayni ekalUyetlerin hall hazu-da Tiirkiycdc mevcut olan evkafma ve miiessesat-i diniye ve hayriyclerine her ttirlii teshiiat ve mii-

iptidaiyesi
(T.L.)
7

8 7

300 000 55 000 30O 000

17 335
3 000 153 147

ye her

Eytam
'

'

sandigi

Deutsche Bank
Fenerler idaresi

MulUelif

Anadolu demiryolu

tarlhlordc 13-26 AjjiisUw 1912 3-lC Nivan 1913 24-5 Mart I914

5,5

7
...
1

33 000 500 000 200 000

saadat ita ohmacak. Vo Tiirk hiikumeti yenl miiessesat-i diniyei ve hayrlye ihdasi hakkmda bu kabll sair milessesat-i hususi-r yeye temin edilmig olan teshiiat-i lafJmedcn hieblrini dirig etmeyecektir.

Madde: 43

Gayn

miislim ekalliyetlere men-sup Turk te-

LOZAN

F.

13

1
210
basi,

L O Z A N
ahkam-i
diaiyoicriiK! niui^aylr vcyii dioi aylvUcrini muhiJ-

L O

/.

211

KISIM Z

vu.ut etmokteu vcya h.rhan,i bir muamclcyi kammfyc fa^.

AHKAM-1 IWAIJYK
FASH,
DiJYUN-lI
I

UMUMiYE-i OSMANiYE

taa.

^.

yukariki maddelerinin Turkiycnn, nayr: miislim ckalHyotlorino taalluk bede ahkain-i mckurcnin boynclnnloj mor.faati hai. tanhhudat tc^ki! etmolorini ve ccrniycU akvain.n kclalcti altnm ^^" va zcdilmelorini kabul cylor. Bunlar comiyctl akvam meclisinin ckscrisinin rauvafakrti oIma.k.si.in tadil cdilomiyoceklovdir. lu-iianva Imnra^ato Italya vo Japonya comlycti akvam mccl amf movathakknuia usuUi da:z-os:.do kabn, odilocek

riyctlcrdon axado kilmiyiu-.aklir. Maddc 44 Tiirkiye J5bu faslin

"-ccbu-

eUUnl^

Sn1S

Madde 48 tijlju fa-sla morbul octveldo muharrcr diiyun-u umumiye-i Osmaniyo isbu fasilda niiindorlc,; erait dairesinde Turkiye lie 1912-1013 Halkau iniiharcbolori ncticcsinae lehlerine Osmanii imparatorlugundan arazi tcrkedilmi;; olan devletier vc isbu muahodonin 12 vc 15. maddelcriude mevzuubahs olaa adalarin vo i-jbu maddcnin son fikra.smda mczkur arazinin kendilerine ilhak olundugu dcvletler ve nihayet isbu mnahede mucibincc Osmanh imparal.orluiVandon aynlan Asya arazisi iizcrinde miiccddodc!) losckkiil cduii dcvlcUcr arasmda
taksim edilecoktir. Bundan
lerin kaflcii 53 iincii

maada IxUada

maddcdo

/.ikrolunan devletgostcrilon tarililordcn itibaren

cvorc miina.sip vo mSesslod locok bir ...rcti harckot Ittiba. vo talimat ita Sel buec-oo.m kabul edor. Rnndan ba^ka Tiu-kiye ib mevatta mut:edalr hukuki vcya Hili mcsaildo Tiirk IVikiimrtivle vav n d:gcr dovletl.rdon biri vcya

a^asmdan horbirinin bu vukn bu!an (.rcavibu v^ ya tecav^J. tchdldini me.UMn na.ar: dikkaMne ar.a" U*: a^^ anagim ye m.cli.sin Icab: luUo
tonh^; T' aahhudaldan
'""'''''

'?'''

""^^"'

ibu fasilda miindcriQ crait dairesinde diiyunu uraumiyei Os-

2>orhanfTi birino kar.,.

..olakkz

m^

comiyoW

ai S^ 'S^
-ancii

maniyo miirct'cbatma ait iniikoll'-riyati .=;or.cviyeyo dahi istirak cdccoklerdir. 53. inaddedo tcsbit cdilon t.arlhlcrdcn itibaren Tiirkiye diger doYletlerin uhdesino tahniil edilcn h:aas-i i.'jtirakiyyeden higbir vcchile mesul tutulmayanaktir. 1 Agustos 1914 tarihinno O.smanli hakimiycti altnula olup
Tiirkiyenin i.sbu rcuahedenamcnin ikinci madriesinde layin edilen hudutlan haricinde bulunan Ttirkiyo arazisi, diiyunti umu-

takdirde i,bu

ih1:,iafin

comlyct ahiCnamo.slnin 14

madde-

1 TfT mo dalmenin karan

1

b tolakki odUmesini kabul odor. Tiirk hiikiimot-i bu kabi din olan her ahtilafm dlfto.v taraf t.alop ot1,i.->i takdirdo boy:,etat "-f^^kemo-l dalmo.Ie tovdiini kabul eder MahSkabil-i isfcinaf

miyei Osraaniycnin taksimi hu.susunda mcTikur muahcdonanie mucibince Osmanli imparatorlugundan aynlmig gibi telakki
edilecektir.

Madde
la

47

Diiyunu Uruumiyei Oamaniye mcclisi, ibn fas-

bir

ah,t.amosmin 13 iincii maddol ahkam, '^oibince veriS^ karann ayni kuvvct vo hiikmiinii
hal^ oJaoaktir

olmayip comlyetl akvam

(a) lasnnnda luiinderj^; istikra'/5ata ait olan ve alakadar devlctlcrden her birino Isabet edon tekasifc-i seneviyenin miktarmi l.'jbu muahedonamcnin mevki-i meriyete va^-

merbut cctvelin

tarihinden itibaren 3 ay miiddot zarfinda 50 vo 51, m3,ddomevzu esasat ii-^erino tayin edecek vo buiui diivel-i mczkureyo tcblig eyleyecektir.
zi

lerde

sraSrirx*"

"""" -'^'"- ""^

diiyunu umumiyei Osmaniye meclibu husustaki mcsaislni takibctmck iisiore tstanbula murajihaslar gondermek seiahiyetlni haiz olacaklardir.
Salif-iiz zikir devlotlor

sinin

212

I-

7.

L O Z A
T^

213

cloRindo K'lvi-dlunaii voiiiili iia oclocclclir. J.!5bu iimcJdoclo auihurrcr u,sasatin

UuJaurfeton ilc 27 .Terinisani 1919 fcanhme aiun'ukit suJh muahuclouamo.sinin 134 iincu madtalbikina niuteallik ola-

Duyimu ummniyc

mcTlii,

ucrot, ccnuycti alcvaiu niodisi

rak ak>kada,- tarallar boynindc tahaddiis odebilecck Um ihtUalal:, birinni niusarrah tebliiiatin ilasiiidan olan busonra nihaycG bit- ay zarfinda cmiyet-i akvam ineclisindou iraesi ri(.1 cdilccck bir hakcoK- Icvdi olunacak vo i,^bi. hakom azami 3 ay muddol xarfinda karanni ita odtrcktir. Hakcmo verilacek lahkimiyc ilo borabor alakadar taraflara tahmil edilecekliakomin niukarrcrati kafi olacaktir, Zikrolunan hakene
I,,bu

na
lir.

laranndan tayin vc diger masa-

tediycsiui ichiv ctmeyecektir rasilda niorbui .elvoUn (a) kisnunda r.nunniyoi Ormianiyoiiin aralannda taksim cdilpcck d.nvleilorden Turkiyodcn maadasi C7 inci rnaddede mcvxuu balls olan tckasidi .senoviyedon uuitcnaTiu-an

in.iracaac tckas:d-i .scncviyonin

^fadd. 48 .-. uojicvikm duyunu

hakk.nda maddcl me^kurc ahkairi mucd^mce kondileriiu: vuku bulucak tobligat eunimden itibalen 3 ay zarnnda duyunu umumiya mecUsino kendi hisselerihisscUu-i

no

..sabot

oden

uhdelorl-

edcceklcrdir.
s:s

nin tediyesini (oniin icin kafi niiktarda kar)]ik f'-cbin) irae

Balada muharror uuiddel zarfmda mozkur kar.jihklar teolumnadigi vcyahu,: to.sis olunan karsUiklarni muvafik olap oimaaigi hakkuida ilitilaf zuhur ettigi takdirdo ibu muahedenanicyc vazi-ul imza hcrhansi bir dcvlet

axvam

tarafmdan cemivet-i

fasJm ahkimu naz;an itibare almai-ak yapUacakmuharror komisyon 'I'iirk huklimctinin bir miimessili ile diiyunu unumiiyoi Osmaniyc nieclisinin vc diiyunu muvahhede ile Rumeli domiryolu tahvilatmdan gayri duyunun bircr miimessilindcn vc alakadar dnvletlordcn her birinin tayin ndcbilecegi miimessilden terokktip edeljileccktir. Komisyonda ihtilaf hasil edilcmiycn kaffc-i mesai 47 inci niaddenin 4 uncii fikrasnida muharrcr hakcmc tcvdi edilecektir. Tiirkiye kcndi hissesi igin ycni esham ihracma karar verdigi takdirdo bir Turk hiiki'unetl mumesaili ilc duyunu umumiye meclisinden vc duyunu muvahhide ile Rumeli demiryolu tahvilatmdan gayn diiyun. mliincssilinden miirekkep bir komits marifetiylo, cvvcl be cvvcl Turkiyeye miileallik olmak i'lzere sermaye-i diiyunun taksimi icra edilecektir. Miiceddeden 3hda.s cdilecok csham komisyona levdi edilecek ve komisyon Tiivkiyenin ibra.smi ve diger taraftan diiyunu umumi3\-!i O.smaniyeden uhdelerinc birer hi.s.se tahmil olunan diger devletlere kari hamillorin luikukunu miibeyyin eraii; dairesinde esham-i mezkiirenin hamilloro itasmi tcmin edecektii*. Duyunu umumiyei Osmaniycden hor devletin hi-ssesini tsmsilen ihratj cdilecok e.sluim tarafoyn-: aliycyn-i akideyn arazisinde her tiirlti damfja resmindcn veya i.^bu ihragtan teveiliit edecek sair rii-sumdan muaf tutuiacaktu'. Alakadar dsvIet!erden her birine isabet eden jniirettabati seneviyenin tcdlyest re'sul mal-i itibariycnin tak.simtnc miiteallik isbu rnaddede munderiQ bi^iunan ahkamdan dolayi lehir cdl.lcmiyecekleriyle igbu

hr. Birinci fikrada

katismc
rer

mevcut beynelmaliyoyo tovdl edcbileccktir. Cemiyeti akvam mcclisinin mukarrerati kati olacaktir. Madde 49 Alftkadar dovleUerdon hor birine isabet eden tekasidi senoviyenin 47 inci maddo ahkamma tevfikan
nnle-1

tahsls olunan varidaun cibayotini Tiirkiycdcn maada aralannda duyunu umunnyo taksim odilficok olan devlotlcr arazisinde
i-oskllat-i

moclislne miirncaat cdilebilocckl;u-. Cemiyot-i akvam mcolisl, kar.'jUik olarak

tir.

Madde 50 Ku-kyedinci maddedo mczkCir murettetaati seneviyenin ve 49 uncu rnaddede mcv^uubahs olan duyunu umumiyei Csmaniyenin mali itibari.sinin tak.simleri bervcchi ati
vuku bulacaktn-.
1) 18 tesrinievvel 1912 tarihinden evvelki istikranlar ile onlara ait miirettebati sencviyc 191:^-1013 Balkan IIar))leri neti-

tayin-i

tevossiil

olunduKu Eiindon itlbaron

colvfilin

ftnda ibu fasla merbut

Osnumiycnln re'sul raal-i itibarisinin tarz-i taksimini tesblt etmck iizero Paristo bir komisyon ictledecektir. Isbu tak.sim.; tekasld-i senoviyenin tevzii Icta icabul edslmis olan nisbctlero giiro vo istikraz mukavelcname-

duyunu ummniyei

bir ay miiddet zar(A) i,?aroUi kismmda muhar-

ma

'

cssindc biilunmus oldugu hal iix.ero OKnuvnli Imparatorlugu ile muharebati mczkure noticcsindc O.sinanli. dcvlclinden Ichlcrine arazi tcfrik ohman Balkan hiikiimetlori vo ibu muahedenin 12 ve 15 inci raaddolorinde nievzuubahs adalarm kendllerine ilhak olundugu dovlotler arastntla taksim olunacak ve mezkijr muharebata haterac veren muahedclerin veya muahheren aktedilmis muahcdatm mevkii mer'iyetc vaa'ilanndan sonra vu-

214

L O

/,

A N
itibare almacaktir.

h O

7,

A N

215

ku bulan arani tahtivvuldti nazan

2)

hasilati nazaxi itibare alinmayacaktn-.

t'lkrasnida zlkrolunan arazi dahll nuiahede mucibince Osmanli devletinden aynlan araiiiye golince alakadar devletc isabet eden hissenin 50. maddenin ikinci fikrasi ahkamnia tcvlikan taksim kihnacak tekasid-i seneviye yekim-u mniimiyesine nisbctle baligi, araKi-i miinicke vasati varidati ilc 1910 - 11 ve 1911 12 senev-i maliyclcri esnasnida (1907 sehesinde mevzu glimriik rusum manzumesi hasilati da dahil oldugu halde) Osmanh devletinin vasati varidati lunumiycsindcn birinci fikrada zikrolunan arazi ve adaiar hisseslr.in badetton/U kalan miktari arasmda2)

tak.siindon .soiira dcvlcL-i OHnianiycnin uhdesindn kalan istikrawat baklyesi ilo oukira ait mih'ottabat-i seneviilk

Bu

46 inci

maddenin son

oldugu halde

i.?bu

ye bakiycsiiie devleti 0;;maniyc tararndau 17 fco^rlnicvvcl 1912 ilc 1 togrinisani jyi4 tarihi arasmda aktolunan Lstikrazat ilo onlara aiL miiroUobati scncviyc ilave olunmak suretiylo kasU olacak yckun Tiirkiyo ilo Asyada ycni Ittskll olup ibu nuiahodo mucibincc devlel-i O.sinaniyodcn I'otilorine arazi tefrik edilcti dcvlcUor vo nihaycl, inozkar muahodcnin46 mcimaddesinin son fikrasindaki arazi kcndisinc ilhak edilen devlef arasir.dn t.a)<sim olunacaktir. Rc'sul malinin taksimi lijbu muahedenin mcv!d-j meriycto vaz'i tarihindn her i.slikrazin re'sul malinin balij'; olduiju miklar iixorindc icra olunacaktn-. Maddo f)! SO inci maddedc bcyan olunan taksira neticeH! olarak diiyunu lunumiyc-i Osmaniyo niiirottcbati seneviyesindeu alakadar her devlotc isabet edcn hisse bervcghi atl
tarihi

ki

ayni nisbot dairesinde olacaktir.

Madde
letler

52

i-'jbu

fasla
ilc

kur avanslar Tiirkiye

46

merbut cetvclln (B) kisminda mezmci maddcdo zikrolunan diger dev-

tayin olU'ir.nakUr.
1)

50

inci

n-iaddcniu fikra-i iiiasnida bcyan cdilen tak-

sini igin evvci cn-:irdo la inci vc 15 inci Uiatldelcrde

zikroiunan adaiar ile Balkan iiarblert neticesindc Osmanii devletinden ayrilan arazinin aiocmuuna isabet eylcyecek hLsse miktarn-un Lakdirino tcvossiil olunacaktn-. ibu hissenin 30 inci maddenln
birinci
I'lkrasi

ijerait-i atiye dairesinde taksim olunacaktir. Cetvclde muharrer olup 17 tc^rinievvcl 1912 de mevcut buhnian avanslarm, L^bu muahcdenin mevkii icraya vaz'i tarihinde tesviye olunmayan re'sul mall varsa i.?bu re'sul mai ve kezalik 53 iuicu maddenin birinci fikrasmda zikredilen tarihlerden bcri miiterakim faizler ile tevarih-i mezkiireden be1) ri

arasmda

vuku bulan

todiyat, 50 inci
birinci

51 inci

maddenin
i^bu
ilk

maddenin birinci fikrasi lie ve fikrasmda iniinderig ahkama taksim

nhkamnia levfikan taksiai olunacak tekasid-.;. scncviye yokununa nisbctio bali-'ii 1907 scno-sindc nievzu giimriik riisiun manzumesi hasilati da dahilokUignhalde 1910- 1911,
1911
-

olunacaktir.
2)

eden mebalig

1912 seno-i maliyclori esnasnida O.smanli devletinin va-

imdan

taksim netlccsinde Osmanli devletine isabet cetveldc muharrer olup devleti me^kftre tara17 tesrinievvel 1912 tarih! ile 1 rci^rintsani 1914 tarihi
ile
i.'jbu

ridat-i mniimiycsi

yckun

arasmda aktedilmis bulunan avanslarm

vaHatisi ile mezki'n' adaiar ve arazi-i

muahedename-

birlikto olarak varidat-i uminniyesi yekCin vasaarasindaki ayni nisbct daivcsindc olacaktn'. Boylcce tayin edilecek yokun Ichlcrino baliidaki fikrada mozkur arazi ilhak edilon devletlcr arasmda taksiui odilocck vc bu tarzda mezkilr dsvioto isabet cdecek hisscnin beyinlerinde taksim cdilecek yekfm-u umuralyeyo nit;);otlo balifii bu dcvlctlerdon her birine ilhak edilen arar-ii varidat-i vasatlsi ilc Balkan harbi ncticssJnde Oonio,nli devletinden aynlan arazinln ve 12 inci ve 13 iincit maddclerdc me:?ikur olan adaiar mecmuunun 1910 - 1911 ve IPll - 1012 snne-i inaliyoleri zarfmdaki varidat-i umumiye vasatJsi aratiindaki iiyvn nisbet dairesinde olaealitu'. igbu fikrada nicvaunbahs varidatm hosabmdan giimruk
tist

miinlekonin

nin mevkil mer'iyete va/'i tarihinde tesviye olunmayan re'sul mail varsa isbu re'sul mal ve kezaUk 1 mart 1920 tarihine kadar miiterakim falzlerlylc mczkur tarihtcn beri vuku bulan tediyat, 50 inci
ci

maddenin

ikinci fikrasiyle 51 inci

maddenin

ikin-

fikrasmda miinderic ahkama tevfikan taksim olunacaktir. Diiyunu umumiyei Osmaniye moclisi mezkflr avanslardan al.akadar devletlerdcn her birine isabet eden hisse miktarmi ibu rauahedenin movkii mer'iyete vaz'mdan Itibaren 3 ay mtiddet zarfmda tayin vo bnnu mc/.kfir devlctlere teblig eylsyecektir. Tiirkiyoden maada devlctlere tahmil edilen mebalig mezkur devletlcr tarafmdan diiyunu iiraumiye meclislne tediye edilecek diiyunu umumiye mc(;lisindc de ya dayinlere tesviye veyahut Tiirklycnin mezkftr devletler hesabma gerek falz

216

L O Z A N

L O Z A

217

ve gerek i-e'sul mal akgcsl naniiyla todlyo ctmig toulundugu mebalig miktanna tekabiil odinceye kadar Turk hilkiimeti he-

edilmi clan mebalig miktanna tekabiil edinceye kadar Tiii'klyenin borglu kalacal^i tekasid-i miitcdahilcye mahsub edilecektir.

sabma

irat kaydolunacaktir.

Fikra-1 anlfodc icrasi zikrolunan tediyat Igbu

muahcdenalis

raenin mcvkii mer'iyetc va/.'iudan iUbarcn miisavi 5 tekasid-i senevl ilo icra ohuiacaktn-. Tcdiyat-i inc/.k-urcnin Osmanli devletl dayinlerinc Ifa edilccck ItJ.smi avans midcavclalmda mukarrer faizleri dc ihUva cdecck ve Tiirk hukumclino ait olan kisim isc bila faiz eda olunacaktir. Balkan muharcbati netlcesinde lehlerine OsMaddo 53 manli devletinden arazi aynlmi.? olan dnvlctlm-iu borglu oldugu, ibu fasia nicrbut coivcliu (A) kismmda miindcriQ duyunu umumiye-i Osmaniyc istikrazah tekasid-i soncviyesi mebhusun anh arazinin diivel-i mezk\'ircyo intikalini miibcyyin olan muahcdelerin mcvkii mcr'iynto vaz'i tariliindcn itibarcn li\zum-uttcdiye olacaktir. On ikinci maddcdc mu.sarrali adalara gclince

Fimabad diiyunu umumiyei Osmaniye mccMadde 56 idaresinde Alman, Avusturyali ve Macar iiamillcrin murah-

haslari bulunmayacaktir.

Maddo 57 Duyunu umumiyc-i Osmaniye istikraz ve avanslanna ve karsihgi Misu- vergisiyle temin edllmi? clan 1855 ve 1891 vc 1894 Osmanli istikrazatina ait faiz kuponlari-

nm

ibraz miihletleri

ile

salifiizzikr

istikrazlardan kurasi cik-

mi olan esharam talisili bedolati itjin ibraz mliiiletleri tarafeyn-i aliyeyn-i akidoyn arazisinde 29 te^rinievvel 1914 tarihinden itibaren lbu mualiedcnin mcvkii mer'iyete vaz'mdan 3 ayin inkizasma kadar tccil cdllnii.5 addolunacaktir.

FASIL
AIIKA5I-1

bunlarm taksid-i sRncvisi 1/14 tcjrinis'ani 1913 tarihindon ve 15 iiici maddede mevzuubahs olan adalarni taksid-i soncviyesi

MUHXELiFE

17 te5rinievvel 1912 tarihindon itibarcn vactbiit tediye ola-

caktir.

Madde
muahede mucibince Osmanli devletinden fekkedilen
diiveli

58

Bir taraftan Tiirkiyc, dlger taraftan (Yunadiivoi-i

ibu

nistan harlQ oldugu iialdo)

sairc-i

akidc, Tiirkiyeyle

Asyadaki arazi ijzerindo ycni mutcfjokkil dcvletlcr iizorinde 46. maddcnin son t'lkrasinda gostcrilnn arazi Ivcndisino ilhak edilen devletin borcjlu olduklan tokasid-i seneviye 1 Mart 1920
tarihinden itibarcn lazimiittcdiyc olacakUr. Madde 5 4 ibu fasla morbut cetvclin (A) kismma tadat edilen 1911 - 1912 - 1913 hazinc tahvilati, miikavelatm tayin
;

mezkurcnin vc kezalik (cjhasi hiikmiyyo do dahii oldugu halde) tebealarinm, 1 agustos 1914 tarihiyie muahedeyi haziranm mevki-i mer'iyete vaz'i tarihi bcyninda giizeran eden
miiddet zarfuida gerek ahval-i harbiycdc, gerek istimval, zabt,
sekvestro tasarruf veya mii.sadcrc tedabirinden miinbaisi zayiat ve zararu ziyanlardan dolayi lier tlirlii metalibi nakdiye-

edildlgi tediye tarihlcrindcn itibarcn 10 scnc miiddet

zarfmda

mukarrer

faizleriyle

Madde

55

bcrabcr tasfiye olt;nacaktir. Tiirkiyc dahi daliil oldugu halde 46 inci

mad-

de bulunmaktan miitekabilen fcragat ederler. Maamafih baiadaki hiikiun, ibu muahcdcnin iiciincu kismmda inuharrer ahk.ama (ahkam-i iktisadiyc) halel vermiyecektir.

dede zikrolunan devlctler i.'jbu fasla mcrbut eetvclin (A) kismmda tasrih olundugu vechilc diiyunn luniuniyei Osmaniyeden kendilerino isabet cdon vc 33 ihicii maddndn mnayyen tarihlerden Itibaren lazimiittediyc olup tesviye edilmcmi^ bulunan tekasid-i seneviye miktaruu diiyunu umiuniye-i Osmaniye
mecllsine tediye edeceklerdir. Bu tediye islni muahcdcnin mcvkii mer'iyete vaz'mdan Itibarcn miisavi 20 taksit-i senevi ile ve bila faiz ifa edilecektir Tiirkiyedon maada dovletler tarafmdan diiyunu umumiyc meclisinc tediye olunacak tekasid-i

Alraanya ile miin'akit 28 Ilaziran 1919 tarihli sulh mualiedenamesinin 259 uneu maddenin (1) isaretli I'lkrasi ve Avusturya ile miin'akit 10 Eyliil 1919 tarihli sulh muahedcnamcsinin 210 uncu maddcsinin (1) ifjarotlt fikrasi mucibincc Almanya ve Avusturya taral!mdan dovredilmi.'? olan allun niikut lizerindeki her tiirlii hukukundan Tiirkiyc (Yunauistan mfistesna
olarak) diger akid dcvletlcr Icliino fcrai^at cder.
Birinci tertip Tiirk evrak-i nakdiycsi

hakkmda gerek
ilo

seneviye diivel-i mezkfiro

hcsabma

Tiirkiyc tarafindan tediye

Haziran 1331

(3

temmuz

1915) tarihli

mukavelenarae

20 gerek

218

L O Z A N

L O Z A

219

diiyun-ii

meukfir ovraki nakcllyr.nin zahnnda miiharror mctno nazaran umumiye-i Osnianiye mccllsini; tahmil edilmi? olan bilclimlc tcdiye miikcllol'iyati fosholunmuiitur.

Ko'/.alik Tiirkiyc, llulaimot-i Osmaniyc fcaral'indan Ingiltereyo siparis olnnvip Brllanya hukiimuU tarafindan 1014 tari-

olup vcya on\ni tarafmdan idare cdilip Igbu maddcnin 2 iuci ve 3 iincii fikrahumda mcv/.uubahs olmayan cmval ve cmlaIcin mahiyeti hukukiyesini tebdil ctmcyeccktlr. i.^bu m^iahcdo niucibincc 'I'iirkiycden gayri bir Madde 61

hindR vaziyet cdilmi? olan harb sciinolcrine mukabil tcdiyo kilmraiij buliman mobaligin iadesini nc Britanya hiikiimetinden vo ne do tcbahuundan talop otaicmcKi ]cabul ve bundan doiayi her tiirlii motalibindcn reraijat cdcr. Madde 59 Yunanistau liarb kavanininc mugayir olarak Anadoluda Yunan ordu vcya idarcsliiin ef'alindcn miitevellit

meyanina liircn ve miilki vc askeri tekaiit ve mazuiiyct ve eytam ve eramil maai^atindan istlfade edenler maaglarmdan dolayi Tiirlc hiikiimctine kar^i hi(;.bir talep dermeyan cdcmeyoceklcrdir.
<levictin tebaa^si

hasaraun tamiri inccburiyctini

tanir.

Diger taraftan Tiirkiyc, harbin tcmadislnden vc onun netayicindcn miitcveHit. Yunanistau vaziyst-1 maliycsiui na/:ar-i dikkate alarak tnmirat husuaimda Yunanislana kar^i her tiir-

metahbattan surct-i kai.'iyndc fcragat cdcr, Madde 60 Gerek Balkan muharebclcrl ncticesinde ve gerek i5bu muahedc ilc lehlcrino Osmanli Imparatorlugundan ara?.i aynlmi? vc ayrihnakr.a olan dcvletler i.^bu arazi iizrrinde kain o!up O.smanli iir.paratorlusluna ait kaffc-i emval ve emlaki meccanen iJttisap cdcccklcrdir. 26 Agustos 1324 i8 Kyliil 1908) vc 20 Misan 1325 f2 Mayis 1909) tarihli iradclcrin haidno--i hassadan devletc naklini emrettlkleri cnival vc omlak ve kczalik 30 Toijrinievvel 1918 de hazine-i hassa tarafuidan hidemal-i umiuniye menfaatine idare edihnl.= olan enival ve emliik, diivcl-i mczkfirc bu ernval ve emlakc r.iiiteallik hususatta Osmauli imparatorlugu yerine kaim olacaklari ve cmval-i mezkure iizerine miiosses olan vakiflarm muteber tanmma.si lazun gcleceSi cihctlc, fikra-i auifede gosteriler. enival vc omlak nicyanma dahil oldugu mukarlii

Alnianya ilc miin'akit 28 Ilaziran 1919 tarihMadde 62 26 nici maddesi ve 10 Eyliil nniahedenamcsinin sulh Versay li 1910 tarihinde Avusturya ilc vc 27 Tc5i'i"'sani 1919 tarihinde Macaristan ile Bulgaristan ile vc 4 Haziran 1920 tarihinde mumiitcnaisirasi mcvaddi muahedcnaniclerinin nitin'akit sulh clbince Almanya, Avusiurya, Bulgaristan ve Macaristanm Tilrkiyeden oian bilciimle matlubatnnn devrini Tiirkiyc kabul eyler.

tcretiiip

Sair diivcli akido bu iius\ustan dolayi Tiirkiye zlmmetine edcn diiyundan Tiirkiycyi ibra cdcricr,

Tiirkiyenin Almanya, Avusturya, Bulgaris:an ve Macaristandan olan matlubati dahi sair diivcli akidc Ichine devrohm-

mustur.

Almanyadan Tiirkiyeye ihraQ Ahnanya hiikiimstiivin Tiirkiye cvrak-i nakdiyesini muayycn bir kasnbiyo fiatiyla kabul edccegine dair yapmi oldugu taahhiidatdan Almanya hu-

Maddo

63

Harpt;cn sonra

oiunacak emtia bcdelatuia

mukabil

klimetini

ilira

cyledigini Tiirkiyc hiikiimcti sair duveli akide

He

bilittifak tacyan eder.

KISIiVl

rerdir.

Gerek Balkan muharcbcieri ncticesinde ve Rcrck bilahare Yunanistana intikal ctmiij oI,in cski Osmanli imparatorlugu ara^isi iizerinde kain ohip ha'/ino-l hassadan dovlcte gegmis bulunan omval ve eml.uk hakkmda Tiirk hiikiinicti ile hiikiimet-i Yunaniyo nrasmda miitckcvvin Ihtilaf, aktohinacak bir tahkinanameye tovfikan ve 1-14 Kanunuovvcl 1913 tarihli Atlna muahedesine morbnt 2 innnarah hususi protokol mucitaince Laheydo bir mahkomc-i hakcmiyoyn tcvdi olunacaktir. Bu maddenin ahkanu, haz;lnc-i hassa naraina mukayyet

ahkAw-i iKTiSAniYB
Bu kisimda (diiveli miittcfika) tabirinden Madde 64 maksat Tiirkiyeden maada duveli akidedir. (Miittefikin tebaa81)

tabiri, Tiirkiyenin p;ayri diivcli akidc tebaasmdan bulunan veyahut diivcli mcsskurcdcn birinin tahti himayesindeki bir devlet veya arazi toibaasnidan olan cyhasi hakikiye, irkat, cemiyatat vc miiessasata $amildir. Bu kismin (miittefikin tebaasina) miiteallik biUunan ahkamin, dtivel-i mtittofika tabllyctini hai/. ohnadiklan halde

220
flilen

L O Z A N
L O Z A

221

tarafindau mazhar-i liimayo olmug biilunmalanndun dolayi moinurln-l asmaiiiye canibinden miitteflkin tobaasi glbi Diuamulo nonntt.<j ve bu yitaden uarara dugar olmuij olan cjlms hakkinda da tatblk cdlleocktir.
clevlotlor

bu

miihtclit

hakem mahkcmcsine ar^^cdilecektir. Maddc C6 85 inci maddenin birincu vo

ikinci fikralari

ahkamniin

tenfiz ve icrasi iQin tarafeyn-i aliyeyn-i akideyn

FASIL
KIVIVAI.
-

IIUJUJIC

VK MICNAFi'

Maddc 65 29 Tcji-inicvvcl 1914 tarihindo diiveli miilteflka tebaasi olan e.^hasa aR olup l^bu nuiahcdenin mcvkii icraya vasi'i tarihiiulc! Ttirk kalaeak arazj iizorindc hfllen mevGUt ve kahili icfhis olan cmval, hukuk vo mcnafi,

mcnlehxilhaklan en sori bir usulle ve kcndilerlnin nzasi olmaksi'/jn tahmil cdilmisj olabilocek hergiina tekalif ve kuyuttan a'^ade bir haldc emval, hukuk ve mcnafilerine mutasarnf kilacaklardir. Kmval vo hukuk vo mcnali-i moKkureyi bu iadeyi icra edecek olan hiikiimctten bilva.sita veya bila vasita iktisabetmiij olup ta iadeden dolayi muta'^arru- olmu? bulunacak
olan cfjhasi saliscnin tazmin-i /.arari dab.i o hiikiimetc alt olacakt:r. iijbu ta'/min-i zarar koyfiyclinden V.ahaddiis edebilecek ihtilafatni halli mchakim-i umumiyenin dairc-i selahiyetinde
biilunacaktir.

bulundukla-

hal

iizcrc,

menlehiilhaklanna

<lorluil

lade ohinacaktir.

Biliuukabelc, Tiirk tobaa.sina ait olup 29 Terinicvvel 1914 tarihinde duvoli mutterikanin hakimiyeti vcya hiinayosl altinda bulunan veyahut Balkan nniharobelerini nuueakip Osnian-

Sair kaffe-i ahvalde, ta;^inin-i zarar icln eshas-i miitealll-

ka aleyhir.c ikame-i dava etniek, muta/.arrir olan eshas-i

seyo ait olacaktir. Bu maksatla diisman-i cmval,

sali-

imparatorlu&undan lokkociilnrck taht-i haklmiyctindo bulunau ara/i

li

bui^iiti

diiveli

mezkurenin

hukuk ve menafi hakkinda tarafeyn-i aliyeyn-i akideyn tarafindan tevesslil ve iltihaz olu-

kabili tcshis olan omval,

iizcrindc halcn mevcuk ve hukuk vo menafi'dc bulunduklan hal

nan

ineulehulhaklanna dorian: iado odi:ceokt.ir. Ko7,alik bu nuahedcylc Osmnnh tmparalorhiyundan ayrilni}.^ arazi iizcrlnde bulunup Tiirk tobaa.suia ait olan diiveli miittclika msmurini canibindeu tasliyo
istjsnfiiyeyc
odilnil.'j

u^ere

istisnaiye bileiimle muanieiat-i tasarrufiye ilc tcdabir-i harbiyyc, emri tasviyo henii/ hitam bulniamis ise, derhal ref'u tevkii cdiiccektir. Sahipleriiiiu nictalibi do emvali hukuk ve

menafi-i mezkiire

toijhis

olunur olunma^ heinen iade kilin-

mak

suretiyle is'af olunacaktir.

vcya Iftalellavin sair teaabiri

labi kiluimi?

bulunan emval,

hukuk

iado nuiamcle.si derhal yapilacakor. isbu mualiedoyle Osnumii impafatoriu<auidau aynlan bir toprakta k^in olup Osmanh hiikiuueti tarafindan tedabiri fevkaladei harbiycyo tabi tutulmus olduktan sonra mciikur toprakta icra-i hakimiyet oden devlet-i akidonin olyevm yedinde bulunan kabil-i teshis Icaffo-l enivfa vo hukuk vo monafi sahibi niesrulanna, bulunrtukla)'i hal iizere, iade odilccoktir. Me;;kur arazi iizerinde icra-i hakinnyet; odcn devlct-i aklde canibin

hakkmda aym

ve monafl

den tasviyo edilmi.? ola,n emval-i gayn meukulo dahi aym iademuamelesine tabi tutulacaktir. El'rat avasmda bunlardan maada olan biloiimlo i.stilikaki miiddniyati, solahiyottar mahalli mahkemelerlne I'aci olacaklar. istihkak iddia olunan nmvalin teshisine veya iadcsine miiteallik kaffe-i ihtllafat bu kismm behind faslinda muharrer

65 inci madde ilo iadesL mukarrer olan emval hukuk ve menafi i^bu muiuicdenin imzasi tarihinde tarafeyn-i aliyeyn-i akideyn hiikiimetlcrinden l>irinin memurinl canibinden tasfiye edilrni bulunur ise, mozkur hiikumet, bodcli tasfiyeyi sahiplerino tesfiye etniek suretiyie emval ve hukuk ve menafi-i mezkureyi ayncn iade elmek mecburiyotindcn vareste kalacaktir. Eger sahiblnin miiracaati iizerine bcjinci fasilda fiikrolunan muhtelit hakein niahkenicsi, tasviyonin, deger fiatini bulduracak .serait altinda Icra edUmemi!? oldugu reyinde bulunur ise mezkur mahkeme, tarafoyn arasmda Itil^f hasil olmadigi

muhik goroccgt niiktarda bedell tasfiyeyi tezyid edeMai sahibi ilc liasil olan itll;\ftan veyahut anifiizzikr hakem mahkcmesl kararmdan itibaren 2 ay zarfmda tediye vuku bulmadi^i takdirde, omval, hukuk menafi mezkftre
takdirde,
bllecektir.

iade edilecektir. Madde 67 Bir taraftan Yunanistan, Romanya, Sirp-Hirvat-Sloven devleti vo digcr taraftan Tiirklyo kendl ordulari vo

222
devairi caniblndcn

L O Z A N
Ti'iiOciyc
ar:i/,i.simlo
-

L O Z A
vcya iniUMia/iiran Yuaiovon dcvloti ani'/asin-

N
hakcm mahkeraesi

22a
nez-

vo!y:i sokvcsLro oluiumi.? olup (,a elyovm kcndi arawlcri dahilhidc buliinan her ncvi cmvali menkulonin mcmlelcctlerindc taharri vc iadcsi husuKiuida Kcrek tedabJr-i idariyci miinaKibcnin itUhai'.i, tvcrek cvrak vc vcsaik-i aidesinin Icslimi suroliylc teshilut. irac;.iini iniitckabilcn laahhiit

nanisLan, Romauya vo dc ahz ii Icab/ odiJmis

Sup

nivvat

bai-en 12 ay mliddct zarfnida muhliclit dinde dermeyan ve ikame oliuiacaktir.

Britanya Iniparatorlugu, I''rana, Italya, RoMadde 71 devlcti vcya bunlarin tebaalari. Sn-p-Hu-vat-Slovcn manya ve kendi emval, hukuk vc mcnaliJori hakkmda 29 teffrinievvel
hukuuiot-l O.smanlyo nczdinde serd-i 1914 tarihindcn evvel metalip vcya Ikame-i dava etmisj olduklanndan, igbu kismm ahkami, bu gibi metalip vcya dcaviyl bir suretlc ihlal edemiycccldir. Britanya, Fransa, Italya, Romanya vc Sirp-Ihrvat Sloven hiikumetlcri nez;dindc hukiimct-i Osmaniyc vcya tebaan:etalip veya dsavi si taralmdan scrd veya ikan-.c olunmusj hakkmda da ayni muamcle cari olacaktn'. Bu metalip veya
dcavi Tiirkiye huklimetiyle ibu maddcdc gosterilcn hiikiimetnezdinde kapituliisyonlarm ilgasi nazari itibarc aimmak artiyla ayni erait altnida takip olunacaktu'. Muahcdc-1 hazn-a ilc Tiirk kalan arazi dahiMadde 72
ler

edeiier.

Ibu tahan-i vo iado kcyiiycti, kezalik Almanya, Avuslurya-Macar vt;ya Bultjar ordulan vc devairi tarariridan Yunan, Ruinanya veya Su-p-IIirval-Slovcn dcvloti arazisi u'/.erindo zapt

vcya sokvcstro olup (.a Tiirkiycyc v(;ya tebasina devj'olunmu bvilunan anifLizzikr e.5ya ile Yiraan, Romen vcya Sirp ordulan tarafiudau Turk toprafjinda zapt vcya sokvestro cdilerok Yunanistana, Romanyaya veya Sirp-lIirvat-Sloven dcvleti veya tobalanna dcvrcdilmis olan efsya hakkmda dahi ;-ari clacaktir. Bu laliarri ye iadcyc muvcailik i;iol.;>.lil5, imiahcdiniiti ir.evki-i mcr'iyycle vaz'mdan iiibarcn alti ay zarfmria vaki olacaktir.

Madde

68

Almanya, Avusturya, Macarisian ve Bulgaristana veya onlarm tebaalarma ait olup ta isbu muahedenin mevkii mer'lyete vazindan mukaddom hiikumct-l miUtcfika canitainden halir.de

Tiivkiyonin Yuiuui ordusu

bir I-ara'-'ta

taral'indau isgal

ciz

veya isgal edihni.^ cmval, hukuk vo mcnai'i, mczkiu- htiku-

edihnis bnliman

Yuuanitau mcmurini ve devairi vc diAcr taraftan Tiirk loba.si araainda aktolunmu

iiiukavclattan miiteveint diiyun, mezkiir imikavclelerdc munderic ^eralt dairesinde Yunanistan hiiklimcti tarafindan tesviye olunacaktir.

metanikmda

mctlcrlc Ahnanya, Avusturya, Macavistan vc Bultraristan hiikiimetleri veya onlarna alakadar lobalan arasu^da takarriir edecek itilafiarm in'ikadum kadar hiikumet-i miittefika yedlerinde kalacaktu-. Egcr emval vc luikuk-u menafi-i mezkure tesfiye cdilmi.'i ise bu tesliyc muamelati tasdik cdUmi.^tir.
ile Tiirkiyedon aynlmi? arazi dahilinde icedcn hiikumetlcr, bu muahedenin m.evki-i icraya vaz'mdan itibaren bir sonc ^jarfmda o arazide bulunan Almanya, Avusturya, Macaristan ve Bulgaristana veya tebaalari-

Maddo (59 Bir agustos 1014 tc miistR.rit olduklan usule gore diivel-i miittcflka tebasmdan vc aiallanndan a]n:imayan hicbir vergi, rcsim vcya rcam-1 nvanxam 1922 - 1923 sene-i maIlyesi tahakkukatmdan mukaddcmkl sender icin tebayi-1 mczkvireden veya mallanr.dan eibayct cdilmcycccktir. 1922 - 1923 senc-i maliyesindon nuikaddemki senelcr hesabatma ait olmak iizere 15 Mayis 1923 don sonra mebalig ahzii tahsil edilmig bulunur ise i.sbu muahcdenlti mevki-1 mer'lyete

ibu m.uahcde

ra-i hakimiyet

vaz'mda, mukabili menlehiilhaklara reddolimacak(-ir. 1923 Mayismm 15 indeu nmkaddcm tahsil cdilen mebalig
69 imcu maddolcrn miistenit metalip muahedenln mevki-1 icraya va^.'indan itibaren 6 ay im'Addet zarfinda sclahiyettar mcmurini nc7.dinde vs itilaf hasil olmazsa yine igbu miiahedenin mevkl-1 mer'iycte van'mdan iti65, 63, 68,

hakkmda hiebh' Madde 70 ~

talcp vo iddla icra o.'unaniiyacaktir.

emval vc hukuk vs mcnal'll tasl'iyo edebileoeklcrdir. imdiye kadar Icra edilmi.-j olsun veya heniiz Icra edihnemi bulunsun tasfiyelcrin hasilati, cgor bu cmvali Alman, Avustm-ya, Macar ve Bulgar dcvletlcrlnc aitse, aU\kadar devlet ile akdolunmug olan sulh muahcdesiyle niiiessos tamirat komlsyonuna i'ta edilecektir. Egcr tasflye edilen emval, emval-i hususiyeden ise bedell dogrudan dogruya sahiplcrinc verilecek-

na

ait

tir.

Bu maddenin ahkammi Osmanli anonlm

^irketlerine tat-

igbu

bik olunmaz. tbu madde

lie dcrpi^ edilen tedabirden dolayi Ttirklye hiikiimetl higbir veshile mes'ul olmayacaktir.

L O
224

?;

A N

225

h O Z A N
FASn,
11

diiman olduklan tarihten itibaren miinreslh olmu? addcdileceklerdir.

MUKAVKIAt VE Mt)KUK-U ZAMANLAR

82 inci martdcdc tarlf edildlgi veghile muahharcn diusman clmug olan taraflar boyninde vc mc/,kur maddede gostcrilcn tarihf.en mukaddom miin'akid olup atidc zik73

Mamafih mukavele ilkitlerinden her tairl igbu muahedenin mevki-i mcr'iyetc vaz'mdan itibaren 3 ay zarfmda, icabederso taraf-i diijerc, mukavelcnin akti tai-ihindeki gerait
icrasi talep
ile

Maddo

olundugu

tariliteki

mevcut

farica

tekabiil edecek

taiominati tcdiye ctmelc gartiyla o taraf digerinden

mukavele-

namenin
.arasinda

Icrasini talep edebileccktir.

redilen envaa

monsup bulunan

inukavclnlcr, ihtiva ettikleri ah-

kam ve ibu niiiahedonin miindurccaU kaydi jhtirazisi altinda mor'i kalirlar.

Emval-i gayri menkuln sati^nia mutcallik mukavelat, 82 inci maddo imir.ibincc lararcynin dii.sman oldugu tarihten mukaddcm tcslim muamelcsl fiilcn icra olunmug ve fakat nef.sibey r.iuamolesi lusulcn lahakkuk ntlirilmemi.'j bulunsa bile; B) Efrad arasinda iniin'akit icar ve isiicar mukaveleleve vadl icar mukaveicleri; C) Efrad arasinda nii'in'akit meadin, orman veyahut zi> raat odilecck arazi i.'jletilinesino miucallik mukavcicr.ameler; D) Gaynmenkuiatm tcminati iraeainc mutcallik mukaveleler ile
riyle bedell icar

itilaf temin cdilemediei kemesi tarafindan tesbit edilecektlr.

Bu tazminat tarafeyn halde muhtellt hakcm mah-

Madde
dan evvel
iiassa

78

iijbu

muahedonin

A)

73 ile 75 inci

nievkl-i mcr'iycte vaz'mmaddelerde imiharrer mukavelename-

menkulatin rehnine ve tcminat gosterilmcsine daii

mukavelat;
E)
yeti

tabi olduklan

irket tesisine miitcdair mukavolenamelcr, bu hilkum kanuna gore .-siirckaninkindcn ba.^ka bir gahisikollektif sirketlerc (partnirgip) tatbik oluna-

buiunmayan
F)

maz;
vilayet, belediyeler

Mevzu nc olursa olsun efrad veya .^irketlerle devlet, veya diger buna miimasil ehasi hijkmiye-

tebaasmdan olan akidler arasinda ve bilbu mukavelatm fesliinc, Idamesine, suver-1 icraiyesine veyahui tadiline dair todiye cdliccck ak(;a cinsine veya kambiyo rayicinc muicailik itilaflar da dahil oldvigu halde vukua gelen suvcr-i tesviyenin mutcber oidugu tasdik oiunur. Madde 77 30 tesrinievvel 1918 den sonra miittefikm tebaasi ile Tiirk tebasi beyninde miin'akit mukavelat muteber ve ahkam-i umuniiyeyc labiuirler. 30 tc.^rinievvel 1918 tarihinden sonra 16 mart 1920 tarihinc kadar Istanbul hiikumetiyle usulii dairesinde ak.oliuimufj mukavelat dahi kezalik mutber ve ahkam-i umumiyeye tabidir. 16 mart 1920 den sonra istanl)ul hukumetiyle usulii dairesinde aktclunmu? ve mczkur hiikiimetin hakimiyet-i fiiliyesi altmdaki araziye miiloallik bulunmu.^ olan ve blitiin mukavelat ile itilafat iijbu nuiahedenin mcvki-l mcr'iyete vaz'mdan itibaren 3 ay miiddct zarfinda alakadarlann vuku bulacak miilerin diivel-i akide

yi idariye arasinda miin'akit raukavnlcler;

racaatlan
tediyat,

iizerine, Tiirkiyc

Biiylik Millet Meclisinin tasvibine

Alle ahkiimma muteallik rnukavclcler; Hibelere veya ne mahlyottc ohirsa olsun teberriiata ait mukaveleler; ibu madde, mukavclata hin-i akltlcrinde bizzat haiz ol-

G) H)

arzolunacaktir.

Ru mukaveleler mucibincc vuku bulmus olan tediyati mezkCircyi icra etmi olan taraf hesabma usu-

len rnatlup kaydedilecektir.

Biiylik Millet Meclisince tasdik ve tasvip olunmadigi halde al9.kadar taraf in cfjor mevcut ise dogrudan dogruya ve fiilen ducrar oldugu zarara tekabiil edecek miktarda bir tazmine istihkaki olacak ve bu tazmin musllhane bir itilaf hasil olmazsa muhtellt hakcm mahkcmesl canibinden tesbit edile-

kiymct izafesi ic-in ihtlcac olunamaz. Bu madde imtiyai^at mukaveiatina tatbik olunmayacakbir
tir.

duklan kiymetten baka

deri?

Madde 74 ahkama Madde 75

Sigorta mukaveicleri ibu faslin zeylinde miintabidlr. JluaVihercn dii^man olmus eshas beyninde

cektir.

Bu maddenin ahkamma,
.tiyazatm devir ve

aktedilmig olup 73 lincii ve 74 uncii maddolerde tadad olunan:iann ve imtiyaz mukavelatmin gayri mukaveleler tarafcynizi

initiya!', mukavelatma, ne de imferagma tatbik olunaraaz.

LOZAN

~ F.

14

226

h O

7,

A n

t,

'Z

A N

227

Maddc
imtiyas5

78

Bilahare dii^nian olmu.?, tarafcyn arasinda,.

mukavelatindan bu.ska miiii'akit niukavelelere ait olarak ^uhur etmig veya zirde eosterilen alti ay jntiddetin inkizasindan cvvcl zuhur cdobilecok olan bllcuinlo ihtilalat, muhtclit hakem mahkuinesi taralindan hallndilecoklir. Maahaza bifcao,-af devletlevin kanunlannin tatbikindon dolayi duvel-i mezkure mehakim-i milliycsinin dairc-i sclahiyctinc dahil olan ihtilafat mustesnadir. i.5bu 51k ahirdo ihtilafat-i mczkurc muhtelit

ya tediye icin miiddeti matlubo zarfmda ibrasi edilmediilinden veya harb esnasmda nc kcsidocilcrc, nc cirontalara adem-i kabul veya adem-i tcdiycden dolayi Ihbar vukii bulmadigmdan nc protcsto ve ne de morasimdcn hcrhanf^i birinin (jckli adcmi ifasmdan dolayi gayri mutcbor addodilcmiyocektir.
Eger bir sened-i ticarinin kabul veya tediycsi zimnmda mecburiyet ibrazi yahut adem-i kabul veya adem-i tediyenin keidec.i veya cirontalara mccburiycti ihban veya o sencdiii mukLazi muddct, harb esnasmda protcsto mccburiycti igin munkazi olmus ve scnodi ibraz veya proteslo ctmck veya ademi kabul veya ademi tcdiycsini ihbar cylcmok lie ir.iikellef olan taraf bunu harb zamanmda ifa etmemi isc senedi ibraz, ademi kabul veya ademi tcdiyeyi ihbar veyahut protesto tanzimi ;$in kendisine iijbu muahedenin mcvki-i mer'iyete vaz'mdan iUbarer. tic ay muddct vcrilcccktir. Vacibuttcdiyo Ojmu diiyunu tcmincn harbMadde 81 ten evvel tcsis kilmmi.5 menkul veya gayri menkul merhunat veya temina'.i akijcyc tahvil iijin harb esnasmda yapilmig olan satislar, merhunu haberdar ct)nck iizcre muktazi meras'.m kamilen ifa olunamam:? olsa bile incdyunu mezkurun her

hakem mahkcmcsi tarafindan degil mf;hakiin-i milliyeyi mcbhiisun anh tarafmdan hal vc I'asl cdileocktir. Bii maddc mucibinco muhtelit hakcnn mahkomesinin dairo-i selahiyctinde
olan ihtllafata miitcallik lkayctln mczkur mahkcmeye tekili tarihindcn itibarcn alti ay miiddet zarfnida arzcdilmi.? ol-

masi lazimdir. Bu miiddcUn inkizasmda mub.lelit hakcn:i mahkemcsine arzcdilmflmig olaoak ihi-ilafat, ahkam-i umumiyeye tevfikan sclahiyettar mehakim taranndan hal ve I'asl edllecektir.

Bu maddenin ahkann, nc harp osnasmda

te otiirmuj ve .jahislanyla

ayni memlcket-

mallanra scrbostQC mutasarnf buarasmda miin'akit mukavelata, ne do tarafeynhi diigman okhiklan larihtcn mukaddcm seiahiyettar blr mahkeme tarafmdan bir hiikmc Iktiran etmi ihtllafata tatbik olunamaz. Maddo 79 Tarafeyn-i aliynyn-i akidcyn ara^.isi iizcrinde du5mar.lar arasmdaki miinasebatta miirur-u zaman, meh!l-i kaniinhiin mlirurundan miitcvcllit adenii istima davaya veya sukutu hakka dalr her tiirlii miiddetler, istcr harbin bidayetinden evvel, ister ondan sonra cereyana baijlami? olst;n 29 terinievvel 1914 den muahedo-i hazu'anni mevkl-1 mer'iyete vaz'mdan tic aym inkizasma kadar tatil cdilmis addoluna-

lunmus olan

biitiiu taraflar

tiiriu ziirur

ve ziyanlar hakkinda ruyct-j muhasebc icin dalni

edebilraesl liakk:

m.uhteiit

hakem mahkcmcsinc davct

sarihi ihtirazisi

mahfuz

kalmak kaydi
tU".

tahtmda

mutobcr tanmacak-

caktir.

lbu hijkum bllhassa laiz vc tomcttu kuponlannm ibrazi miiddetlerine velecclittcdiye kurasi isabot ctmi.? olan veyahut eair bir suretle vaclbiit tediye olan cshaniin ibraz mliddetleri-ne de tatbik edilir.

Romanyaya

taallilk

eden hususatta balada mozkur miid-

detler 27 agustos 1D16 tarihlndden itibarcn tatil edilmig addolunacaklardir.

Maddo

80

harb tanzim edilmlg olan hisblr sencdi

Diigmanlar beynindeki miinasebatta kablel' ticari, mahza kabul ve-

Mahken:e tarareyn arasmda hcsabati tasfiye etmek ve rehin veya teminat olarak vertlen malm .jeraiti furuhatini tetkik eylemck ve eger dayin suiniyetic harekct ctmi.?, yahut rehni satmaktan ietinap icin veya sati!n blr mutcdir fiat tahakkukunu temin edocck erait tahtmda icrasi zimnn^da ycd-i iktidarinda olan her vasitaya mfu-anaat ctmcmis isc, modyunun sati hasebiyle ugradigi zarari tamir mccburiyeti dayine tahmil eylemek vazifesini halz olaoaktir. Bu ahkam ancak diigmanlar arasinda kabili tatbik olacak ve balada muharrcr muamclattan 1 niayis 1923 tarihindcn sonra icra cdilmis olanlarma tcsmil edilmcyecektir. Madde 82 Bu faslm mufadinea bir mukaveleiiin taxafeyni tekil eden ehas, ai'alannda ticaretin fiilen gayn miimktin oldugu veya bunlardan blrlsinin tabl olduj^u kavanin, evS,mlr veya nlzamat ile ticarct men edlldigi veya gayri kaniiai

228

L O Z A

N
diigman ad ve tetaasi

bir niahiyo!, iktisap ettlgi tarihl.cn iUbareii

h O
ibu

/.

A N

229

lakki ohmacakiarchr.
Akt.i

mukavclfi cdcnlerden

olduA'v haUio

biriai icjin dii^maa mcmlcketi hiup csnasinda orada ikanict Rderek yahis ve

hakkmda .sorbcl,cc tasarrulta bvil\inabllmi!j oldugu tarafeyn-i &.liycyn-i akirieyndcn liirinin arazisi dahilinde (irketler de dc.hil olrnak iizoro) duj;maa cjhas vcya onlarin acenemvali
taJan arn.suKia nklohniimt!;; imikavclal
dolcr
7;!,

mer'iyeto vm'.'i tarihinden ay Karlinda ve .jayet o c;;nada bcrluiyat iseler sigorta edilen scrmaycnin ta.mann i(;iu ijolicclcri yeriidcn tanziiii
itibarcn
tie

muahcdenamcnin movki-i

etmeye sclahiyettar

olaeaktir.

Bunun

itjin

kumpanya

doktor\i-

nun yapacagi

7o, 79, 80 inci

mad-

ahkamindan
83

mu.sl-csna olarak

ahkam-i umumiycye tabi

tuiulacakUr.

ve kumpanyanm kfifi addedecegi bir niviayene-i tibbiyedcn gcctikten sonra nuitedahil iicurati yiiade be-? faizi miirckkcp zainnii ile tediyeye mccbur olacaklardir. '2 Elyevm bir miittefik devlet tobnsi olan sirketler'.e Turk

Maddo
da

Bu kismin atikami Japonya

latbik olui;inayacak ve

iic Tiirklyc arasmbu kisinida mcvzuubahs olan mcvat

tebasi ara.'imda 1914 .senosi 29 tevsrinievvolinden

mukaddem

ak-

niezkCir iki mo!nk''ketin licr birinde Jcavanini mahalliyeyc tevfikaii

tedilmi olup Tiirk altinindan gayri bir naktile tediyesi kabul ve iicurati 18 terinisani 1915 tarihinden evvel ve sonra veya-

hal ve

I'asl

odilocekUv.

hut
ta.si

yalnix,ca

bu tarihten

mukaddem

tcdiye edilen hayat sigor-

mukavelatmni
18

bervoi^hi all tasfiye

ve tanzim cdilmelcri

LAH
I-IIayat
Sigoi-ln.iaii:

KA

takarriir etmitir,
terinisani

1915 tarihinden evvclki zan:ianlar iQin

mu-

Blr sigorlaci ile bilaharc dii.'jmar. olmu.'? bir sahis ara1 suula aktcdilmi? olan hayat sisorta miikavclcnameleri muhasoinatni kusadi vcya .'jahs-i me?-kiu-un dii^man olmasi dolayisiyla niefsuh addcdlhuoyecoklir. Fikra-i salifoyo gore mofsuh addedilmeycn bir mukavelename alikamnica harb esnasmda vacibiittcdiyc ohTiu olan her
sigorta edilmi mctalfxg badclharb kabil-i tasfiye olacaktir. ibu meblag vacibiittodiyc olduftu zamandan tasfiye edlldigi tarihe kadar scnevi yiizde bo faiz nam cdilecoktlr.

kavelenamede zikredilcn cins para lie ve bu cins nakti ihrac eyleyen memlcketin rayieine s.^ore sipiorta edilen sahsm hukuku policenin scraic-i urnuniiyesine (cvfikan tesbit cdilecektir. iMesela Frank, altni Frank yahut evrak-i naktiye Frank olarak tasrih edilen her meblag Fransiz frankiyla tasfiye edile-

Tiirk

oektir.)

sonraki miiddct icin 18 tosrinisani 1915 tarihinden kiymetine mlisavi lirasinm kiymeti harptcn evvelki Tiirk evrak-i naktiyesi ile farzolunmak ikliza eltiginden

tesfiye edilecektir.

Harp esnasmda sifjorta iicuratinm adom-1 tedlycsinden veya'aut niukavcloname ahkainmin adem-i Icrasmdan nasi sayet bir mukavelenamo hlikamsliz veya tesirslz kaJmis Ise sigorta olan sahis veya vekilleri veyahut mcnlohulhukuku Isbu muahedenin movki-i mer'iyeto va/'i tariliinden itlbaren on iki ay

Sayet mukavclenameleri Tiirk para.s:ndau gayri bir nakt aktedilmis olan Tiirk tebasi 18 teijrinisanj 1915 den beri iicretierini mukavelcnamelcrdon zikredilen nakit ile tediye ettikile

lerlni

isbat ederlersc

mezkur mukavclenanieler

18 lcrinisani

1915 den sonraki zamanlar icin bile igbu nakti ihi-ac etmi olan msmleket rayieine gore tesfiye edilecektir.

Mukavelenamcieri elyevu) miittefik

biiyetinde bulunan
."^irketler
ile

VMr devletin taht-i ta-

zarfmda her zaman, policenin hiikumsfw kaldi(",i veyahut mefsuh addedildigi giinkii kiymeti irjtlraiyesini aigortacidan senevi yiizde vog

29 te;;rinievv(;l 1914 tarihinden

evvel Tiirk

parasmdan gayn

bir na,kit ile aktedilmi^ ve iicu-

zammi

faizi lie

talcn odoeektiv.

ratm

tediyesi dolayisiylo cl'an mevki-i mor'iyette kalrais olan

Hayat
liinden

sip,orta

mukaddem im^a

mukavelcnamclcri 29 tc^riaiovvel 1914 tariedilip ibu mukavelonamelerln ahka-

mma

hodenamaden

na^iaran iieuratin a,dem-ij tediyosindnn nd.^1 Isbu muacvvol fosh veyahut tenzll edilmi.'? olan. Tiirk te-

Tiirk tebasi isbu muahedenarncnin mevki-i racr'iyciG vaz'i tarihinden itibaren igbu Hmkavelenamolcrdo mezkiir para ile o sermayelerini nakti ihrac eyleyen memlekctin rayieine gore itmam i^in poli<;elerini yeniden lanzim ve tesis ctmek liakkma malik olacaklardir. Bu maksatla 18 tcgrinisani 1S15 den beri v^deleri hitam bulmus olan iicurati i^bu para ile tesfiye ede-

230

li

Z A N
lie

I.

A N

231

ceklerdir. Buna inukabil nuimailoyhin mozkur tarihtcn itibaren Tiirk evrak-i naktiycsi ilc tcdiyc cUiklcri iicurat Ise kcndilerine ayni nakit ile iade edilccckLir.

tastiyesi lazim gelecegini

o paranin Ihrac edildigi memlckette cari rayici iizerlnden lanimakta tarafeyn-1 aliyeyn-i akimiittefiktirler.

deyn

ti

Tiirk lirasi olarak akledilini.5 olan sigorta nuikaveia.bedelatiiun tosl'iyosi Tiirk evrak~i naktiyesiyle vuku bula3

caktir.

Sigorta girkctiyle bir mukavele-i malisusa ile pollgekiymeti ve iicuratm suret-i tediycsini evvelce tanzitn etm! olan .sigortali ijahislarla ibu mviharienamcnin mevki-i mor'iyete van'i Larihiiulc poiigelori surel-i kat'iyedc lediye edilmi olan .^ahislara ikincl vc iigiincii rikralann ahkami tatbik
4
lerinin

tbu kismin ikinci fash lahikasinm ahkamma halel gelmemek artiyla u cihet mukarrerdir ki harpten evvelki bir mukavele mucibince iorasi laznn gelcn bir tediyat, mezkur mukavelede gosterilen paradan gayri bir para ile kismen veya tamamcn tahsil edilmi,-; bulunan mcbaligin mukabili oldugu takdirde bu tediyat hakikatte tahsil olunmu;? olan mobaligin,

edilmeyecoktir.

Fikarao-i salifenin tatbiki znnnnida tarafeynin taali5 hiidat-i miitfikabileloriui hesap, icln liayat-i begerin ihtimala-

cda etmek suretiyle icra olumuahcdenin mevki-i mer'iyete vaz'mdan evvel alakadarlar arasmda surct-i muslihane vaki olmus olan ve hiikmli mezbure muhalif bulunan taahhiidati
tahsilatm vuku buldugu para
nabilccektir.
ile

Bu

hiikiim

ibu

haleldar edemiyccektir.
ve ibu

tma

faizin

velelcri

miktarim meczederck i.stinat eden sigorta mukahayat iizerine yapilmi sigorta mukavelati htikmiinde

Madde 85 Diiyunu uniumiye-i Osmanlye ibu fasildan kismm (ahkami iktisadiyo) diger fiisuliinden biUttifak

addolunacaktu'.
II - Di-^er Sigortalar:

hari? bu'akUmigtu-.

FASIL IV
MiJLKiYET-i SINAiYYK EDEBIYXE VEVA BEDiiYiE

Tarafcynin diisman olmalarnidan niukaddcm muhatara takdirdc vc sigortacinui tabi oldugu devlet veya ibu devle'^in niiiltcfikleri tarafnidan vuku bulan harekat-i harbiye netzcesindeki ha.sarati temin ve lazniine dair olmasi gartiylo deniz sigorta mukavelcnamclcri muhtevi bulunduklari kuyudat-i ilitiraziye tahtinda mcfsuh addedilmiyeccklerba^lamiij oldugu
dir.
- Harik Sisortalan. vc Diigcr Sigoitalar: Fikra-i salifode zikrcdilon kaydi ihtira/.i talitmda harik veya diger sigorta mukavclonamclori mcfsuh addedilmiyecek-

Madde

80

igbu

muahedc ahkftmi mahfuz kalmak kay-

diylc mulkiyeti sniaiyye, edcbiyye veya tacdliyye haklan, akit devletlerden her birinin kavaninine nazaran 1 agustos 1914 de

III

bulunmu olduklan hal iizere tarafeyn-i aliyeyn-i akldeyn arazisinde, isbu muahcdenin mcvki-1 mer'iyete vaz'mdan itibaren, bu hukuktan haliharbin baslandigi anda n:uteneffi olan ehasm veya monlchulhaklnrmni Ichine tekrar tcsis veya iade olunacaktir, Kczalik cger harp vukua gelmcmis clsa idi, bir miilkiye-i smaiyycnin

lerdir.

FASH.

Ill

veyahut bir cdebl veya bedii eserin neri hususunda himayesi iQin kannn dairesinde vaki olmug bir miiracaat iizerine harp csnasmda iktisabi hukuk etmeleri miimkiin. bulunan eshasi hukukun dalu iisbii muahedenamcnin mevki-i

DUYUN
Madde 84 Harpton evvel aktcdilmi? mukavelat mucibince harpten evvel veya harp csnasinda vacibUttodiye olmu bulunan ve harp sebobiyle
tasfiyesi kahiii olan

mer'iyete vaz'i tarihinden itibaren ejjhasi mezktire lehine olarak ta^dik ve tests edilecektir. Balada mukarro: hiikme tevfikan yeniden tesis edilecek olan hukuka halel iras etmemek .^artiyla esnai hakta miittefik
devletlerden birinin
te^rii, icrai

duyunun muka-

veya Idari bir

makami tarafm-

velatta miinderic;! gerait dairesinde ve mukavele edilen para

dan

ittihaz

kilmmig olabllen

tedlbiri

mahsusaya ibtinaen Os-

232

L O Z A N

L O Z A N
Hk bu ehasm harp esnasinda
dcnamenin mevki-i mer'iyctc
bazi

23S

makta devam
let tebasinin

manli (vebasma miitcailik miUkiyeU sinaiye, edcbiyc ve bedilye ifa ediJon bilciimlo imiameiat (riihsat Itasi da dahil olmak iizere) mer'i kalacak ve hiikiimlcrl tamamiyle carl oI~

hakkmda

hukuk devretmig oldugu

ehasi salise taraflarnidan, hall harp tarihiylc i.^bu mualievaz'i tarihi arasmda ge?cn miiddet zarfmda, diger taraftan arazisinde, Inidusa gclmig ef'al dolayisiyle ve bu ef'al, esna-1 harplo herhangi bir zamanda mcvcut bulunmu.? olan veyahut 8G nici inaddeye Istinaden yeni-

edeccktir.

Bu

ittlhaz
caridir.

hukuku hakkinda Osmanli makamati tarafindan cdnmi miimasil tedabir hakkinda dahi ayni vechlle
87

hiikxim lierhangi bir miittcfik dev-

agustos 1914 larihinde zafcen iktisap cdilmi olan veyahut cgcr harp vaki ohiiainifj biUunsa idi, harpten evvel veya harp esnasmda yapihni? bir talcp ilc o tarihten beri icrasi miimkiin olan niiilkiyet-i sinaiyc hukukimu istihsal veya muhafaza vcya bu bapta itira;^ cdcbilmcleri maksadiyle diger bir akit devlet arazisindc Tiirk lebasina ve Tiirkiyede mezkur devletlorin tcbasma resjiil munzam ve herhaiigi bir nevi ceza olmaksizm her miuunoleyi ic-.ra, inorasimi jkmal, nisumu tesfiye ve sureti iimumiyedc her dnvlct kavanln ve niramatinia istilzam eUigi kuffe-J muamolati icra eylcmck ttzere lbu muahedenln mevki-i mer'lyete vaz'i tarihindcn iUbarcn ekaUl bir sene iniiddet verilmiijtir.

Maddc

Bir

den
iyc

tesisi

icabcden miilkiyet-i smaiyyc veya edebiye veya bedi-

etmi.j addolunabilmck sebebi ile hig ikame ve higbir talep dcrineyan edeniiyecektir. Balada zlkrolunan ef'al mcyaninda, tarafeyn-i aliyeyn-1 akideyn hiikiimetleri veya onlar hcsabina veya oniarin muvafakatiyle diger cshas tarafindan miilkiyeti smaiyyc edebiye veya bediiye haklannni istimal vc kezalik bu hukukun ta'obik olunabilecegi mahsulat, alat vc mcvat vcya her tiirlii e^yanm fiiruhati ve mevkii fiiruhaliye vaz'i vc istimali fiilleri de da-

hukukunu haleidar

bir davayi

hildir.

dilmi olan miilkiyeti sn:aiyc haklari

lere
alt

Bu muamelenin ikmal, merasimlndcn birinin icra edilmemesindcn veya bir resmin vorihnemosinden dolayi sakit adde-

Miilkiyeti smaiyc hukukunun islctiimesi veMadde 89 yahut asar-i edebiye vcya bcdiiyenin lab vc tcksiri hakknda, bir taraftan miittefik dcvletler tebalan vcya onlarin topraklarmda sakin veya onlarm san'atiarini icra ctmekte olan eshas
ile

ihtira

bcratlyle rcsim-

diger taraftan Osmanh tebasi arasmda esnai harpto aktedilmis olan ita-i ruhsat mukavelcleri Tiirkiye ilc her devlet-i

addolundugu zamanlarda bunlari i.slcten vcya istimal eden ehas-i salisenin hukukunu smayot icin her dovletin muktazi
nisfet

hususatta mezkCir berat veya rcsimlerin gayri ner'i

adaedecogi tedabiri

itliha;^

ile tekrar

edebilccegi kaydi ihtirazisi

va5!'i

Iktisabi mer'iyet cdeceklerdir. Bir ihtira berati hiikmimiin mevki-i fiile

arasmda miitohaddis hali harp tarihinden Itlbaren ir.efsuh addcdileeektir. Ancak hcrhalde, bu nevi bir mukaveleden iptidaen miistefid olan klmsc igbu muahedenin mevki-i mer'iyete vaz'i tarihinden itibaren 6 ay zarfinda sahibi hukuktan yoni bir ruhsat talcp ctinck hakkmi halz olacak ve
miittefika

veyahut

aldmet-i farika veya licariye veya bir resmin istimali icin verilen mehilde 1 agustos 1914 ile i^bu muahedenin nievki-i mer'iyete vaz'i tarihi arasnidaki miiddet dahll-i hesap edilmcyecek ve bundan baka, 1 agustos 1914 tarihinde mutober clan hiQblr ihtira berati alamet-i Xarika ya ticariye voya resim iijbu muahedenin mevkii icraya vaz'mdan itibaron ikl sene miiddet Pegmedilt?e, sirf mevki-1 fiile adem-i vaz'i veya adem-i istimali cihetlyle, sukut veya fesho tabi olarmyacaktir

bir

bunun

kararla^tirilamazsa tarafeyn arasmda bilitilat miinderic muhtelit liakem mahkcmcsi tarafindan tayin olunacaktir. O takdirdc mahkcme, ica!)Gderse, harp esnasmda hukukunun istitnalinden dolayi muhlk gorecegl laeraiti
5 inci kisiinda

zimuttesfiye hisse miktarnu tayin edecclctir. Madde 90 ibu muahcde muclblnce Tiirkiyedcn ayrilan

Madde 88 kim olan veya

Bir taraftan Tiirk tebasi ilc Tiirkiyede muTiirkiyede sanatlarini icra ctmekte olan ehas ve diger taraftan miittefik devletlerin tebasi lie miittefiklerini arazisinde ikamet veya san'atlanni icra eden ehas vc keza-

bunun nctieesi olarak hS.olan tebeddiil-1 tabiiyetc ragmen, Osmanh kavaninine gore bu tebeddiil aninda sahip olduklan miilkiyeti sinaiyye, edebiye ve bediiye haklartndan Tiirkiyede tam vc kamil bir surettc istiarazi ahalisi, gerek infik.ika gcrek
sil

fadelerini

muhafaza
ile

edeceklerdir.

Tiirkiyedcn ayrilan arazi de bu infikak aninda mer'i veya 86 mci maddeyi tatbikan yeniden tesis veya

Bu muahcde

284
iacio edilecek

L O Z A N

L O Z A N

235

olan miilkiyoti sinaiyye, edcbiye ve bcdiiye hukuku bii arazinin intikal cdoccgi dcvlct taraXindan tanmacak ve Osmanli kavanini mucibince devami kabul edllcn raiiddet^e bu
arazi iizerinde mevkii mer'yette kalacaktir. Madde 91 Osmanli iniparatorlup;u hiikumetlnin dersaadette veya mahalli sairedn 30 tesrlnlcvvel 1918 tarihindcn beri usulen venni? oldugu ihtira beratlan veya alamati farika
:

vcyahut mahkeme azasmdan birisinin vezayifini ifa etmesi herhangi bir scbeptcn dolayi imkansiz bulunursa, vefat, istila veyaliut adcmi imkanin usulu daircsinde subutu yoniinden iptidar eden iki ay y.nrfinda, nasp iyin mukarrer usule tevfikan, yerine digcrinin tayinine tcvcssiil edilocektir. Muhtclit hakem mahkcmclcrinin merkezi 93 Madde istanbulda olacaktu-. Kger mesalihin kcmiyet ve kcyfiyetl muhik gostcrirse alakadar htikumctler herbir mahkemede bir veya birkac- gubel munzama Ihdas etmek sel.uhiyetini haiz olamunasip goriilecek bir yerde caklardir. Bunlarm merkczleri tayin olunabilccektlr. Bu gubelerin her biri bir reisi sani ile 92 nci niaddcnin 2 ile 5 inci fikralarmda m.ezkur oldugu vej:

oldugu muamolati tcsciliyc ve kezalik bu dcvir ve fcraftma miiteallik her tiirlu kayit veya tescll muamclclcri ibu muahedenln mevkii meriycte vazmdan itibaren 3 ay zarfinda alakadarlann vukubiilacak mtiracaatlan fi?:<;rine Turkiye hiikametine arz ve hiiifa ctmi.?

hakkinda

beratlarla

alamaU rarikanin

kuincti mii.'jarunileyha
cilin

tarafmdan

tescll

cdilcccktir.

i.'jbu

tes-

hilc

mensup

iki

jizadan miirckkep olacaktir.

iem.stl

hukmii

tcscil iptidal

tarihindcn mutebcr olacaktiV.

Her hiikumet mahkemede kendisini

-veya birkag

etmek

icin bir

I'ASIL 5

memur

(ajan)

tayin edeccklir.

MUHTELiT
:

HAKKiVr IWAIIKKMESt

Madde 92 -- Blr taraltan miittcfik dcvletlerden herbiri digcr taraftan Tiirkiyc arasmda muahcdei hazirar.in mevkii meriyetc vazi tariiiinricn itibaren 3 ay miiddet aarfmda birer
mulitclit hakein maiikcmesi tckil olunacaktir. herbiri iklsi miilckabilen alakadar hiiktimetlerin her biri tarafmdan tayin olunmak iizere, 3 azadan miirekkcp olacaktir. Bu hiikumotior bir kai; zati tayin etmek

ayet muhtelit bir hakem mahkemesinin veyahut ubelerinden birisinin te^kilinrien itibaren 3 sene sonra isbu mahkeme veya ube' mesaisini itham ctmcv.ii? bulunur veya mezkur iriahkeme veya ubenin merlcezi kendi arazisinde bulunan devlet de talcp ederse bu mcrkez ijbu arazi haricine naklolunacaktir.

Bu mahkcmelcrdcn

Madde

9'1

92 ve 93

iincvi

maddclcr mucibince ihdas

edllcn muhtelit hakem mahkcmclcri isbu muahede mucibince kendi selahiyetlcri dahilinde bulunan ihtllaf at hakkmda hii-

haiz olacaklar ve mahkemede iiza silatiyle bulunacak zati icabi hale gore bunlar meyaumdan Intihap edeceklerdir. Reis, alakadar iki hlikumet arasmda badel itilaf taseiahiyetini

kum

vereceklerdir.

Ekseriyet
caktir.

azanm

verdigi

karar niahkemenin karari ola-

yin olunacaktir. Muahedel haziranin mevkii meriycte vazi tarihinden itibaren iki ay miiddet zarfmda bu itilal' husulpczir olmadigi takdirde reisi mumaileyh, alakadar hiikumetlerdcn birisinin tale-

Tarafcy-i aliycyn-i akldcyn, muhtclit

hakem mahkcmele-

rinin mukarreratmi kati addcttiklcrini ve kendi tebalan hakkmda bunlari. mecburiyiilittiba kilacaklanni ve Uamat kendilerine teblig cdillr cdilmez hiebir tenfiz karari ittlhazma hacet

Beynelmilel Adalel Mahkemcl Dairesi reisi tarafmdan harb esnasmda bifcaraf kalmi? olan devletler tebasina mensup zevat meyanmdan tayin cdilcccktir. Eger bu iki ay zarfmda alakadar hiikumetlerdcn birisi kendisini mahkemede Icmsil edecek axayi intihap etmeyecek olursa digcr alakadar devletin talebi iizcrhie mezkur azamn emri tayini cemiyct,! akvam meclisinc ait olacaktir.
bi iizcrine

LAHEY

kalmaksizm biitim

ara/.ileri

dahilinde icrasini temin cde-

ceklerini kabuldc mlittcfiklirler. Bundan baka tarafeya-i aliyeyn-i akideyn bilhassa tebligatm Lsalino ve dolailin cem'iae ait hususatta kendi mahkeme ve memurlarinm muhtelit hakem mahkemelerine, yed'i iktldarlarmda bulunacak olan her tiirlii muaveneti dogrudan

Mahkeme azasmdan

birisinin vefati

veya

dogruya ifa etmelerinl taahhiit edcrlcr. 95 Muhtelit hakem mahkemelerinin rehberi Madde
:

istifasi llzerine

adalat, hakkaniyet ve hlisnihiiyet olacaktir.

Her mahkeme ma-

h O
236

7,

A n

237

L O Z A

.N

tiplor alakadar hiikflmetlerin muvafakatiyle muavenetlcrine liizmn goriilcn o5hasi hifimctlcrine alabilecek olan mahkemenin tahti cmrindc buhaiacaklardir.

.....mclo
iJ

csa,t, atljcyo
Usulii

mm olu. muhakeme,
Ifiyiha
v<^

'""" ""

Her mahkcnic kalominin dairelcrl tslanbulda olacaktir. Digcr herhangl bir mahaldo miilhak dairclor ihdas etmek alakadar hiikumetlere ait olacaktir. Her niahkeme kendlsine tcvdi edilccck olan mesallha ait evrak, muharrcrat ve vcsaikl ktilcmindc muhafaza edecek ve vazifesinin hitaminda bunlan merkczinin taulunniug oldiigu
hiikumetin hazinei evrakma tcvdi cdccektir. dar liiik-Cnnetlere dairna kii,=ade kilmacaktir.

ni niiitekabilen
kabil,

i-)vi),'.,

ihUva edo^ck ve
,

LlLt

'''''"''^" "'''^'''-

f,

layihayi redcUyo 'vIL" ayet tarafcyclen biri n^,v.i,

S f'^tS,

'''''''' "^^-

^'''^^'

'tT Hitlyari

olacaktn-.

Bu evrak

alaka-

Madde
mahkcmesi

97

ara.<;i

ilc

Her hiikumet, tayin ettigi mulitelit hakem tayin ederegl meniur (ajan) veya katlp-

lerin iicurat-i )nnhaK;3a.satini tccilye cyleyccnktir. Rfiis ils katibi umuniinin ikurat vc muhasasasati alaka-

dar hiikumetler tarafindan miittcfikan tayin olunacak lieurat ve muhassa^ati mczkflre ile mahkemenin masarifi inii^terekesi hor iki hiikumet tarafmdau miinascfeten iediye edilecektir.

Madde S8 tsbu fasil Japonya miiahedci hazira mi-.cibiace inuhtcllt

:

ile

Tiirklye beyninds

-i. ve rak sureti

mevc^at

^e:a.r;^k ;r:!;;s:^,f-" -^3abina iraibteni istisrPiyeti

n
hi
'^''-

"^ "^ ^^^^ola-

dairei selahiyetlnde bulunacak olan tatbik olinayaeaktn- Ma.salihl mezkure

bilitilaf

hakem mahkemesinin mcsalih hakkmda kabili

iki

hukiunct arasmda

'^"'"'"^"'^

hal ve fasl olunacaktir

Ola.

'nilsaadcyi

raahsusa

Madde

99

i.sbu

MUAIIEDENAIV1KI,EK inuahcdemancnin

mcvkii meriyete

vazi akabinde ve diger ciiietten havi oldugu ahkam haleldar olmaksizm zlrde tadat olinian iktlsadi veya fenni mahiyetteki zeviletvaf miiahedat, mukavclat ve itilafat Tiirkiye
ile

di-

6)

isin

icabma gore murafaat-i

sifahiy,, (, hf-vbn)H

akidedcn bunlara taraf olanlar arasmda yeniden mevkii meriyete girceeklerdir: i) Tahtelbahir kablolarmm muhafazasma dair 14 Mart 1884 ve 1 Kanunuevvcl 1886 ve 23 Mart 1887 tarihli mukavelenamelerle 7 Temmuz; 1887 tarilili Ihtimami protokol; Gumriik tarifclerinin nesrino ve Rumriik tarifelorinln 2)
diiveli

ger

-ne^vi

ieln
tarilili

boynelmilel bir ittihat

tc?killne

dair 5

Temmuz

1890

mukavelenarae;

238
3)

L O Z A N

L O Z A N
Afyon liakkmda 23 kanunuKsani 9) HEY'de imzalanan mukavelcnamcyle 1914
tokol;

23&
1912
tariiili

Pariste bcynehnilc;! Hifoissihai lunumiyc dairosi teklline dair 9 kanunuevvol 1907 tarihU itjlul'name;
4)

Komada
Esko

tarihinde LAniuiizam pro-

ir 7 Hasiiraii

beynolmilcl bir ziraat onstltiisii te?kiline da1905 tarihli nuikavelcnuino;

iieliri

5)

iizcriudc iniiruriyc

riisumunun miibayaasi-

Temmusi 18G3 tarihli inukavoleiiamc; ibu muahedenamcniu 19 uncu niaddesindcki alikami malisusa kaydi Ihtirazisi tahtinda, Siivey.? kanalinin serbest-i istimalini temin edecek bir usul tcslsino ait 29 tc.^riiiievvel
ait 16
6)

na

1888

tariiili

mukavolcnamc;

10) 5 temmuz 1912 tarihli beynolmilcl telsiz - tclgraf mukavelenamesi; 11) Afrikada mcvad-di kuiiliyonin tabi olacagi iisule dair Sen-Jernien-Anlcy'dc imzalanan 10 EyKil 1918 tarihli mukavelename; 12) 26 gubat 1885 tarihli Berlin scnedi umumisiyle, 2 tem-

muz

30 tsgrinisani 1920 Lariliindc Madritto imzalanan mukavelcname vc itilafniimc do daliil oldugu lialdc posta ittiliati,
7)

umumiyGsl liakkindaki mukavelcnanie vc itilalnamcler; 8) 10 - 22 Temniuz 1875 larihindc Sen - I'ctorsburg'la iinzalanan boynelmuol telgraf mukavolonamelGri vc U Hazirau
1908 dc Lisibon beynolmilcl Lclgraf koiifLTan.smda kararla^tu'ilan nizamnameler vc tarii'cler;

1890 tarihli Briiksei beyannanic vo scnedi umumisinin yeniden tctkikini mutazammun Sen-Jcrmen-Anley'de imzalanan 10 eyliil 1909 tarihli miikavclcnamc; 13) 1 mayis 1920 tarihli prctokol ahkamma tatbikan vaziycti

dugunu

cografiyesinin iktiza cttirdifa tadiirua Ttirkiye nail olgordiigii takdiide scyaliati havalyenin tanzimlne dair
,

Madde
hut
eyler,
1)

100

Tiirkiye atidc zikrolur.an

iltiliak

mukavelename

vcya itilafnainclcrc

veya oiilan lasdik eyiemeyl taah-

olan 13 tegrinievvel 1918 tarihli mukavelename; 14) Kibrit iniallndc beyaz fcslor istimalinin racn'ine dair 26 eyliU 1906 da Bern'de imzalanan mukavcicname; Tiirkiye biaida nbaska telli ve tcJsiz tel^raf hakkmda beyneimile]. yeni mukavelatm tanziniine l.^tirak ctmeyi taalij^ut eder.

Otomobillcrin milol-i muhtolife nicir.aliklndc scyrine miitcallik 11 terinicvvel 1909 taril;ii miikavclcnamc; 2) Gliniriige tabi vagonlarni kursunlanmalaruia dair 15 mayis 1886 tariiili itilafnamo vc 18 inayi.s 1907 tariiili protokol;
3)
j^Iii-sademc,
baz:.

KISIM

muavouet vc innuru

TARiK-i MtJNAKALE VE MESAILi

FASIL
1

SIIIIliYE

lahlisiyel baliriye liakcyiiil

kmdaki

kavaidin tevliidine dair 23

1910 tarihli

mu-

kavelenamc; 4) Hastahanc gcmilerinin linianlarda riisinn vc tckaliften muafiyeti hakknidakl 11 kanuniicvvel 1904 tarihli mukavelenanie;
5)

Tarik-i iniinakale

Maddc
fuh.'jiiyata tc-sviklcrinin

101

Ti'n'kiyo

transitik serbestisi

hakkmda.

Kadmlarm
1904, 4

mayis
ler;
6)

mayis

1910, 30 eylul 1921

meni hakkuida IS tarihli mukavelename-

Mugayiri

aWak

ncsrlyatui incn'lne dair 4 mayis 1910

mukavcicname; 7) 54, 88 ve 90 mci maddcler hakkmdaki kuyudati ihtiraziye mahfuz kalmak gartiyle, 17 kanimusani 1912 tarihli mutarihli

kavelei sihhiye;

Flokseraya kar?! ittihaz olunacak tedablre ait 3 tc8) rlnievvel 1881 vo 15 nisan 1889 tariiili mukavclenaraeler;
t
i;-i

Barselon konferansi tarafindan 14 nisan 1921 tarihinde kabul edilmi olan mukavcicname ve nizamname ile ve menafii Deynelmilel olan kabili seyir ve sefer yollara tatblk olunacak. usul hakkmda mezkur konferau.'j taralnidan 19 nisan 1921 tarihinde kabul edllmi.5 bulunan mukavelename ve nizamname ve munzam protokolu kabul ettifiinl beyan oyler. Binaenaleyh Tiirkiye ibu mualiedenin mevkli meriyete vazmdan itibaren bu mukavcicname nizamname ve protokoller ahkammm mevkii tatbika vaziiii taahhiifc edcr. Madde 102 Tiirkiye sahilden malirum devletlerln bah:

240
rl

L O Z A

N
L O z A N
le

bayraga malikiyet haklannin tanininasim rautazammm 20 nisan 1921 tarihii beyannanicsinl kabul ettiftlni beyan eder. Maddo 103 'l-iirkiyc 20 nisan 1921 tarihii Barcelon konferansmda beynelmilcl usnle tabi iinnanlara ait olan vcsayaasmi kabul ettigini boyan cder. Tiirkiye bu usul altma va/sedileciok limanlan bilahare bil:

241

ve miimkiin oldugu kadar iyi bir halde terlcedilecektir; Kendisino mahsus miiteharrik malzemesi olan bir e2) beke tamamiyle terkcdilmi olan arazi iizerinde bulundugu
takdirde bu malzeme 30 tcsrinievvel 1918 tarihii son mufredat cedveli mucibince talumiyla terk olunacalctir
;

direcektir.
tarihii Barcelon konferansnim beynelmilcl demiryollarma miiteallik vesayaasmi kabul ettigini beyan eder. Bu vesayaa niiitckabil olniak kaydi ihtirazisiyle isbu mualiedcnin mevkii meriyetc vazmdan ifcibarea Turk hiikumoti tarafmdan tatbik edilccektir.
:

Maddo

104

Tiirkiye, 20 nisan 1921

ibu muahedc mucibince idaresi inkisama ugrayan hututun malzeme-i mliteharrikesinin taksimi miiteaddid uabatm tabi olduklari idarelcr arasinda .sulhen uyu.jmak suretiyle tesbit edilecektir. Bu uyu.5ma 30 tesrinievvel 1918 tarihii eon miifredat cedvcline gore bu hudut iizcrinc kaydedilmig olan
3)

muahcdenin mevkii meriyetc vazini miiteakip 14 lesrinievvel 1890. 20 oyli;I 1893, 16 temmuz 1895, 16 haisiran 1896, 19 eyliil 190C tarihlorinde Bernds im^a edllcn dcmiryollan va.sitasiyle cmtia nakli hakkmdaki
:

Madde

105

Tiirkiye, ibu

malzemenin chemmiyeti scrvLs hatlari da dahil olmak lizre .hududun uzunlugunu, ticari miinakalat mahiyet ve ehemraiyetlni

m.ukavelenameJori ve suver; tosfiycyi kabul vc tasdik ettigini

taahhiit eder.

Maddc 106 Yoni hudutlann f;i;zerrralii dolayisiylo ve ayni memlekctin iki ki.smun yekdigcrine raptedcn bir hatti diger memlekctin kafc'cttigi voyaluit bir mcmlekettcn ba.5layan bir 5ube hatti diger bir momlekcUe nihayet buldugu takdirde
:

halinde ihtilafat karari iedelicap her ubede bn-akilmasi iktlza eden lokomctifleri, yolcu esya vagonlanni tayin, bunlarm teslimi gcraitinl tesbit vc mevcut atelyeierc nakledilen malzemenin mahdu;; bir miiddet zarfmda muitilaf

nazan

itibare

alacaktn-.

Adcm-i

tahkim

tarikiylc hallcdilecektir.

Bu hakem

hafazasmi temin
edecektlr.

igin lazim goriilecek suver-i halliyeyi

tanzim

ticari miinakalata mulcaliik husumukarerati mah.susa mahfuz olmak kaydiyle, alakadar simendifer zdareleri boyniudo akdedilecek bir itilaHa tanzim cdileecktir. Bu Idarcler i^bu itilafm seraitinde uyu.'jn^aSa muvafik olamadiklan takdirde .^eraitl mezkure tah-

iki

mcmleket arasmdaki
.scraiti,

satta isletme

kim
ler

tariklyie tayin ediloeektir. Tiirkiye ile

homhudut

devlet-

beynindeki bilfmium yenl hudut ista.syonlarmm

isIctUme.si

t-esisi

ve

bu istasyonlar arasmdaki hududun

:

aym

erait dai-

resinde akdolunacak itiiaflarla tanzim odilecektir. Maddc 107 Gerck O.smanli luikumetine ve gerek hususi 9lrketlcre alt olup igbu muahedc mucibince Osmanh Im-

4) Malzeme, esya ve edcvat, malzcme-i muteharrikenin ayni erait tahtmda terkedilecektlr. Maddc 108 Mevrit veya mahreci Tiirkiye ve Yunanistan olup Yunan - Bulgar hududu lie Kulcliburgaz karibindeki Yunan - Tiirkiye hududu arasmda kain ark imendiferlerinin aksam salisesinden transit suretiyle miistcfit olan yolcular ve emtia-l ticariye, isbu tran.sitten dolayi hicbir resim veya harca ve ne do bir giina pasaport veya guinriik muayenesi muamelesine tabi olmayacaklardir. ijbu maddenin Icral alikiuni Cemiyet-i akvam meclisi tarafmdan intihap edilecek olan bir komiser tarafmdan temin

edilecektir.

paratcrlugundan aynlan arazide kain limanlar ile demiryollarmm devrine miiteallik ahkami huisu.siyo kaydi ihtirazisi ile kezalik jbu muahcdonamenln o.shabi Imtiyaza ve memurinin umj.iru tekatldiyelerine miiteallik ali.kami mallye kaydi ihtirazisi tahtmda, demiryollarm devri borvechi ati serait dahllin-

saliflizziklr

Yunanistan ve Tiirkiye hiikfimetleri bu komiser nezdine ahkamm icrasnia miiteallik her meseleyi komise-

Tin nazan dikkatine vaz'etmekle miikcllef ve vazifesinin ifasi emrinde bilciimlc tcshilat-i lilztmeyc mazhar olacak olan bir
miimessil tayin etmck
ler ihtiyaelan olacak

hakkmi haiz

de vukubulacaktir. Biliimum demiryollanmn mebani ve 1)

madim

olacaklardn-. Bti miimessilheyeti memurinin miktar ve evmiiteallik olup halline

safi
teslsati

hakkmda

komiscrlo

itilaf edeceklcrdir.

tamamiy-

Ahkam-i mezkiircnln icrasma

mu:

vaffak olamadigi her meseleyi cemlyet-1

akvam

meclisinln ka-

LOZAN

F.

15

242

1..

Z A

N
ekscriyefc-i

L O Z A N
ara

243

rarma arzetmek mcukur

tir.

komisoriii uhdesine turettup cdecekile ib-

Yunanistan vo Turkiye hiikilmctleri

tihaz-i inukan-erat eyloyen luoclis-i mci^kiir taralinUaii s^dir olan her karara riayct oylomcyi taahliut oderlcr,

cimile hukuk, miistenidat ve Imtiyazatindan sarfmazar eder. Eger baladaki fikra mucibince dcvrcdilmis olan kablolar

komiscrin maagi ve iia cdccui;i liiajnete miiretmasarit Yunanistan vc Turklyc hukiuncUcri tarafmdan miinasefeten dcruhtc edilcccktir. Turkiye bilaharc Edirncyi Kuleliburgaz ilo Is'canbul arasmdaki hatta rapteden bir im<;ndii'nr liatli inija eyiedigl takdirde ibu maddenin mutckabilen KulelLbiu'Kai'' vc Bosnakoy karibinde kain Yunanistan - Turkiye liudut nukati arasmdaki transite niuteallik ahkami liiikiimsuz kaiacaktir, Alakadar hiikunieteynden lier blri muaiicdc-i haziranni nievki-i mcr'iyete vaE'nidan itibaren bc scnciik bir miiddetin hitaniina ibu maddenin ikinciden beginciye kadar olan Iikralarinda musarrah mm'akabeyi idame etnieyc malial olup olmadiguia dair bir karar verdirmek i^in cemiyefc-i akvam meclisine niiiracaat etmek hakkmi iiaiz olacaktir. Maaliaza (furasi da mukarrerdir ki Yunan - Bulgar hududuyia Bosnakoy bcyninde kiUa ark
Aniftiziiikr tip

kumata ait olacaktir. Tazminatin miktannda bu miliar tahkim tarikiyle tayin edileccktir.

vcya kablolarm bir kJKim cmvali hususiyyedcn iac eshabinm zarar ve ziyanlarmi tazmini miilkiyctin miuitakil olduiai hiiitilaf

halindo

Madde 112 -~ Tiirkiyo, laakid biv kisim Tiu-kiye arazisinde kara ilc ittisal poyda eden kablolar uzcriude mukaddema haiz oldugu hukuk-u miilkiyeti muhafaza eder. Maruz-iiz zikr kablolardan Tttrk olmayan ara.zide Yunanlilann kara
ile

itti-

hulcukunun istimali ve isletmelcrinin .seraiti alakadar devletler tarafmdan surot-i muslihancde lanzim olunacaktrr Adem-i itilaf halindo ilililaf tnhkim tarikiyle hallediiocektir. Madds 113 Tarafeyn-i aliyeyn-i akidcyn her biri kensal

diEine taalluku cihetinden Tiirkiyede ecnebi postahanelerinin iZgasmi kabul cdcrlcr.

FASII. II

iinendiferlcrinin iki kisnii iizerindc transite dair olan birinci

fikranm ahkami

iMESAiL-i SIHUiYE

Maddo 109 Hilafma ahkam mevcut olmad;k?a yeni bir liudut 5i?,ilmcsi yiiziinden bir dcvlctin usulii miyahl (cetvel kiiadi), feyezan, irva ve iska, teybis veyaliut buna mUmasll hususat) digcr bir dcvletin arazisinde icra edilecck mesaiye

iner'i

kaiacaktir

Madde 114 istanbulda Meciisi Ali-i Sihhiyesi lagvolunmustur, Turkiye sevahil vo hududniiun tck:!ati sihhiyesiyle Tiirk hiikumeti vazifedaruir.
Madde 115 Mckadir ve geraiti muhik olacak olan yegane ve ayni tar;fe-i sihhiye, Tiirk bayragiylc ecnebi bayraklanni tefrik etmoksizin biitiin gemilcre vo Tiirkiyo teba.sma tatbik edilen ayni serait daircsinde, diivel-i ecnebiye tcbasina tatbik
olunacaktir.

mer-

but bulundugu veyahut bir dcvletin arazisi ii/.crinde harpten niukaddemki teamiilat mucibince diger bir dcvletin arazisinde miitevellit miyah vcya kuvayi miyahiyye istimal edildigi tak-dirde, alakadar devlctler arasinda her birinin menaii vc hukuk-u miiktesebelorini muhafaza edccek mahlyette bir itilaf tesis edilmek lazimdir Adem-i itilaf halindo mcscle tahkim tarikiyle hal olunacaktir

Madde

110

Romanya
eraitini

Madde 116 Turkiye aoiktakalmi? olan memurin-i sihhiyenin sabik Istanbul mcclis-i fili-i sihhij'csinin nukudundan bittefrik verilmek uzere tazminata istihkaklanna ve ibu meclisin memurin-i h&zira ve sabikasmm veyahut onlann menlehulhaklarmi diger bilciimle hukuku miiktcsebclorino tamamen riayet etmeyi taahhiit eder. Bu hukuka, sabik Istanbul meclls-i
ali-i

vo Turkiye

Kostence

Istanbul,

kablosunun iIetme

muhik

bir surette tesbit igin ara--

lannda uyuacaklardir' Itik'if husul bulmadigi takdirde mesele tahkim tarikiyle hal olunacaktir

sihhiyesinin

Madde lU

mma

Tiirkiyo bizzat kendl nfl,mma ve tebasi nSlartik kendi arazlslnden ge^raeyen kablolarm ciimlesi veiizerindekl hcrhangi bir mahiyctte olursa olsun
toll-

idaj-e-i

sail ile
sele,

ihtiyat akcesinin cihet-i tahsisiyesine eski sihhiyenln tasfiyei kat'iyesine miitcallik bilciimle mekczalik buna mii^abih reya merbut olan diger her rae-

suret-i

mahsusada

miite^ekkil bir komisyon

tarafmdan

ya aksami

hal ve tesfiye edilecek ve bu komisyon. Almanya, Avusturya vc

:^i

244

L O

'A

A N
Maddo
120

L O

Y,

A N

245

Macaristan

miistcKiia. olmalc iwcro isl.anbul mcclis-i ali-i sih-

inzibata mugayir harckattan doIayi

mCirw/,

mah-

oden devlctlertlcn her birinin bir miimessilindeii miirckkep olacaktir. Gi^njk yukarida bcyan olunan tasfiyeye ve gcrck bii ta.sl'iycdon ,sonra kalan nukudun cihet-i tahsisine niiiLoallik bir mcsclcdcn dolayi isbu komisyonim azalan arasinda ihtjlaf Kiihuni halindo mezkiir komisyonda temsil edileri dcvlotlcrdon her biri, karar-i kat'i iUiha/, edecek olan Ccmiyct-i Akvam Mcolisino hakk-i miiracaata malik olacaktir. MacJdc U7 -- Tui-kiyo ilc Kudiis vo Ilica/ haciUinna vc Hicaz im,ondifcrinc iiozarctlc alakadar dovIeUor beynRlmilel muhiyesir.e i.^tlrak

kumunaleyh veya Lukibata

olan iiscrayi harp ve sivil mevkufln, cc/.alannjii vcyaluit aleylilcrinc baglamis olan takibat-i kanuniyonin ikniall na/.an dikkate ahnmaksizm lade edileceklcrdir. inzibata ait ccraimdcn niaada el'alden
kulmiti

kavelat-i sihhiye ahkamina Invfikan tcdabir-i mahsusa ittihaz edcoeklsruir. Inraatta bir vahdc'i,-! lamme temini zimninda bu tolif vc taiiziml dovlctlcrlc Tiifkiyo Hac umurl sihhiycsiuiin

mahkiimunalcyh vcya tiikibata maruz olanlann hapis ve tevkifleri idamu cdilcbilcccktir. Madde 121 Tarafcyn-i aliyoyn-i akidcyn gaiplerin taharrisi veya adcm-i iade arzuHunu izhar etmis olan iiserayi harbiye vc sivil nievkufiyonin tayini hiiviyctlerl icin miitekaljilen kend: arazileri u>ierindc l-.cr tiirlii tcshilati irao ctmeyi taahhiit
dolayi

cdorler.

edoccklcr ve bu komisyonda Tiirkiye dcvair-i sUiluyesiylo Misir doniz vc garantina sihliiyc ir.eclisi temsil cdi!mi oiacaktir. Bu komisyor., arazisindo ictiuui edecegl dcvlotin evvelce inuicin bir koinisyon
tc.'jkil

Madde IZl Tarai'cyu-i aliyeyn-i akideyn iijbu muahede mcvki-i mcr'iyete vaz'edilir edihr.cz iiKCrayi harbiycye ve sivil meviaifine ail olan vcya ait olmn,? bulunan ahkonulmus bilnin
oiimle e.sya, akce. scncdat. vcsaik veya her nevi c!,yayi zaliyeIfide-sini laalihiil cdorler.

vafakatini istihsal cdonoklir.

Maddo

118

Madde
siiihiyosinin telif vc tanzimi ko-

123

Han i;muru

findan
rini

eah- cdilmi.s olan u.scrayi

Tarafoyn-i aliycyn-i akidcyn ordulan taraharbiycnin idarcsi icin rnasruf

ir.isyonunun mesaisi hakkinda gerck Ccmiyet-i Akvam Hifzissihha Komitesir.o vc bcynclmilcl umumi hifzissihha Idarcsine ve gerek hac ilc alakadar her momlekctin miiracaat edecek. Komi.syon Icendislne olan hukumcUnc raporlar verilcceklir. idaresinhifzissihha umumi bcynclmilcl Ccmiyet-i Akvamdan

vc inebaligin miitekabilen lediyc.sinden sarfi nazar eyledikic-

bcyan ederler.
II

Mezarliklar

don veyahut alakadar hi'ikumetler tarafindan biitun sualler iizcrine rcyini beyan edocoktir.
KISIiVI

vuku bulacak

Madde 124 A.tidc Kclecck 12G mci niaddede mevcut ahkan:-i hususiyeye halcl gchncksizin Larafeyn-i aliycyn-i akidcyn iclerir.de her birinin 29 tciirininvvol 1914 den beri meydani harpte vcya mecruhiycllc vcya kaza veya hastalik neticesinde vefat etmi berri ve bahri askcrleriylo ayni tarihten beri csarette iken oJmiis olan iisoruyi harbiye vo sivil mevkiiI'inin kendi hakimiyotleri altmda bulunan aruzi (izorindeki mezarliklarina, merkadlnrinc vn modl'onlcrino ve tezkir-.i namlari
igtn tesis edilen abidolorine hiirnu-t ve ettireceklerdir.

AI53CA,IVI-I

MiJTEFKRRiKA

Userayi

Harp

onlan idare ve muhafaza

Tarafeyn-i ullyeyn-l akidcyn ellerinde kalMadde: 119 sivil movkuflan derhal memleketlerieslrleriyle olan harp mi ne iadeyi taahhiit cdorler. Yimani.stan ve Tiirkiyenin miitekamevkuflnin bilen ellerinde bulunan usorayi harbiye vo slvil 1923 kanunusani 30 arasinda hukCuncUcr isbu mlibadeleleri tarlhindc Lozanda iraza cdilmii? olan husiisi itiiafnamenin

Tarafejm-i iiliycyn-i akidcyn iclorindon her birinin marumezarliklanni, nifvdJicn vc nu-rkadlerini tayio, i-ayit ve idareye ve bunlann bnlmiduklan mahallcrdc rni.inasip abizikr

deler rekzine memur odebiloceklori koiniKyonlai;a, arazileri iizcrinde vazifelcrini ifada bilciimlc tcshilati miitekabilen irae hu-

susunda

itilaf

edeceklordir.

Bu komisyonlar

hjgbir askerl nia-

mevf;uunu

tegkil eder.

hiyeti haiz olmayacaklardir.

246

Z A

N
liususati taahhiit cdcr.

L O Z A

247

Akidcyn-i moxkurc bervoghi bala zikroltinan bcrri ve bahbekayayl ccsadinin vatanlarina iadesi hiisusundaki talcplorini tatniin :;imnnida kavanin-i milliyotlcri ahkami ve sihhat-i uinumiyo zarurotlori nazari dikkate almmak kaydi ihtirazisi tahtnula hor tiirlii losliilati mutckabilen irae
ri

Yiinan hiikCuneti kcndi arazisiuc miiteallik olarak

aym

tiskcrlerin

Yukandaki ahkam, terkolunan arazide

gore

Tiirk veyahut hale

tei-kedilecek ari(?in

Yunan hakimlyctinc irasi halel ctnicz, Madde 129 -- Tiirk hiikunictl tarafindan

etmeyo muvafakal
1)

cderlor.

.salar

Tarafeyn-i uliyeyn-i akideyii:

meyanina hususiyle Britanya Imparatorlugu niarali haritada g6stcrilmi olan Anzak (Anburnu)
hil olacakiiu'.

iic

nu-

havalisi da-

nin tayin-i hiiviyctlori igin

tarn bir cetveli,
2)

Eaarotto veiat odcn iiscrayi harbiyc vc sivil mevkufifaidcli taisilaUn ilavesiyle bei-aber
tayin cdilineksizin

Britanya imparatorlugunun balada beyan olunan arazi-

den

istifadesi bcrve?hi ati seraitc tabi tutulacaktir:

1)

dofnclunan cmvatia mezarliklarmin adet vc niovkilori liakkmda hor Uirlii tarifati

I-Iuviyetleri

Mczkur

arazl i.?bu sulh nniahcdenamesiyle tayin olu-

nan
tir.

fiihed tahsisindcn eayrl bir surctle istimal edilemlyecek-

mutekabUun

yekdigcrleriiic ita ctnicyi taahhiit eylerler.

Romanya arazisindo 27 agv.stos 1016 dan bevefat eden Tiirk asakirl berriyc ve bahrij'esiniti ve IJscrayi harbiyesinin ir.erkad niozarlik vc medfenlerinin tc/rkir-i namlari Ichi dikiien abidelcrin idarc vo mnhafa^asi i:c sivil mevkufinc muteallik Iir.siusaUa yiiz yirnii dort vc yiiz yirmi bein125
ri

Madde

ficibeyan ciheti

Binaenaleyh hi?b:r askcri vcya 'Jcari maksatla veya anitahsise mugayir sair herhangi bir maksatla
Tiirk hiikumeti
teftij

kullanilamiyacaktir;
2)

mezarliklar da

dahil oldugu halde,

mczkur arsayi
caktn-;
3)

ctUrmck hakknii her zaman haiz buluna-

cimaddclcrdcii iivalcvellit sair her Uiiiii mccburiycilcr Romanya hiikumctiyle Tiirk hiikumeti arasmda hususi bir itilafa

mevzu
te o!an

toKkil edecoklcrdir.

maddcleriuin umumi mahiyetlaral'tan Britanya Imparatorlugunun Fransa, vc italya hiikCunctlcri, diger taraftan Tiirkiye ve Yunanistan hiikumctleri 128 inciden 136 nciya kadar olan maddelordcki ahkami mahfaisayi kararlastirmislardir. iviaddc 128 --- Tiirk luikumoLi Rvilanya imparatorlugu, Fransa vo italya hiikumctlorine karf-i kondi arazisl iizerinde bunlann nieydan-i liarplc vcya mocruhiyctle vcya ka?,a veya hastahk nelicesindc olmiu; olan bcrri ve bahri askerleri ile
?fedde 127
124 vc 125 inci
ikniali icin

ahkamn^n

Ijir

Mezarliklanu muhal'azasnia tahsls edilen sivil bekciadedl her mezarlik i?in bir bckgiden fazia olmayacaktir. Mczarkklarm hariclnde bulunan arsa icin mahsus bekgiler buiundurulmayacaktu-; AlEezkiu' arsada niczarhkiann dahil vc gerek haricln4) de sarfi muhafazalara laz:in olacak mcskenlerdcn baska ebnlye ina edilemiyecektlr. Me'zkiu- nri;anm sahil tizerinde e^has ve emtiayi tica5) riye ihrac ve crkannn tcshilc mcdar olabilecek, hicbir rihtim mendirek vcya iskclc insa cdilcmiyeccktir. Bilciimlc muamclat/i liizunc yalniz bogazlann ic sahi6)
ii'in

linde icra edilcbilocek ve arsaya adalar denizi sahillnden duhul

esarette vcfat

edv-sn iiscrayi

harbiyolcrino ve

merkad, mczarlik ve mcdt'cnlcri tc/.kir-i mis abidleri muhtevi olan arsalan kendilcrine ayn ayn ebediyen terketmcyi l.aahhiit eder. Kczalik 130 iincn maddede mezkHr komisyonlar taratinclan birlc!tirmc mef^arliklan, medfenler veyahut tibidclor tcsisi iijin attdo lii/,ianu goriilecek olan
araziyl de onlara terkodcceklcrdir.

mevkufins ait namlari icin dikilsivil

ancak mezkiir muamelcnin Icrasnidan sonra miisaade olunacaktu-. Tiirk hiikumoU niiirakiin oldugu kadar basit olraasi lazmigelen igbu muamclafcui bu maddcnin digcr ahkamma halel

gelmemek gartiyle Tiirkiyeyc giden digcr ocnebiler hakkmda mevzu muamelattan t;lyado miienncti mucip olmamasmi ve liizumsuz hor ncvi tehire mahal vcrmeyecek gerait tahtmda
kabul odcr; Arsayi ziyaret otmek isteyen e^has miisellah olmayacaklar ve Tiirk htikflmeti li^bu memnuiyei{r; kat'iyenin tatbikina nezaret hakkini hai;^ bulunacaktir.
ifasini
7)

iabu mc?,arliklara, n-Lcdfcnlcre ve abidata serbestii duhulo miisaadc otracyi ve ledeliktivia lazim olan cad-

Bundan niaada

ds ve yollarm insasma ruhsat vermeyi taahhiit eder.

248
8)

L O

7,

A N

L O

'A

A N

249

salatmdan laakal

150 kigiclcn ziyado olan her /.iivvar kafilcsinin rauvabir hafta. evvol Tiirk liiikuinctinin haberdar

edilmesi mukta'^idir.

Maddc
her
tairi

130

Britaiiya,

Pransa ve ilalya hiikumctlcnnden

de birer miimessil

Tiirkiyc ve

Yunan hiikumoUorinin

meniur edecekleri bir komLsyon tayin cyloyeceklcr vc bu komisyon raerkadlcro, mczarliklara, modfonlere ve abidaLa muteallik mesaili mahalUndc hailctmoyc rncmur olacaktir. Bu komisyonlar bilhassa;
1)

Emvatm

defnodildifii

vcya defnodilmig olabilccegi mc-

natiki kef vc tayin vc mcvciit mcrkadleri, mozarliklan, fenlcri ve abidati tcsbit etmek,

mcd-

Merkadlcrin cgcr inal;al varsa, bir araya ycnidnn c;un 2) edilniesine ne gibi gcrait talitinda tcvcs.siil cdilcccgini tayin etmek, Tiirk arazisinde Tiirk miimessillc, Yunan arazisindo Yu-

yenidcn bir araya cem olunacak memcdfenler ve tcsis cdilccck ataidatni mcvkilcrini tayin eyiemck ve igal edilmi.5 olan satin laznr. olan liaddi asgariye tenzil suretiyle i^bu mcvakim hudullanni tal:dit etmek, Kendi tcbalan iijin tesis edilnii.'} veya edilecek mer3) kadlerin, mezarliklann, modfcnlerin, abidatm kat'i planlarmi
raiimessille bilitilaf
zarliklar-a

nan

Britanya, Fransa ve ttalya hiikCimetleri tebaMadde 133 larmni mcrkad, mezarlik, medlon ve ubidclerinin tesiis, tan/im vasitai icraiyeye vc idaresini mimasip giirdiiklcri hcrhangl tevdide serbcst olaoaklardn-. Bu vesait mahiyeti askeriyeyi haiz olmayacaktn-. Merkadlcrin birlcytirilmesini mezarhk vc medfen tesisini temin icin lax.im addedilccck olan ihraci emvad ve nakl-i ecsad lie kendilerine arsalarni torkolundugu hukumetle5:ce vatanlarma iadcsi icabcdecefiinc hiikmolunacak emvatm ihrac ve ecsadm nakli kcyfiyctlerine tcvesstil cttirmek hakkini yalnrz bunlar haiz olacaklardu-. Maddc 134 - Britanya, Fransa vc italya hiiki^metleri Tiirkiyede kain mezarliklann, merkadlcrin, medfenlerinin ve abidatmni tcbalan meyanmda tayin cdilmi? bekciler tarafmdan Bu muhafai<a-sini temin cttirmek hakkmi haiz olacaklardu-. bck5iler Tiirk meraurini tarafmdan tanmacnklar ve merkadler, mezarliklar, mcdfenler vc abidatm muhafazasmi temin igin memurlarm muavenctinc maxliar olacaklardu-. Mezkfubek?iler hicbir sifati askeriyeyi haiz olmayacaklar ve fakat sahislannm miidafaasi i<;in bir rovelvcr veya otomatik tabanca
ile

miisellai:i

olabilcccklcrdir

mensubolduklan Iiiikumctler namnia Tiirk ve Yunan hiikiimetlerir.e teblig otrnek va/.ifclcriylo niukellof olacaklardu-.

Madde 131 Arsanm tcrkolunduf^i! luikumetlcr terkedilen arsalan yukarida zikrolunandan gayri aiirctte istimal etmemej"! ve istimalc miisaade eyicmemoyi taahlult cdcrler. Bu arsalar deniz kenannda vaki Isc .sahili arsanm tcrkolundugu htikiimet tarafmdan Ircrhangi askcri bahri ve ticari higbir maksat icin istimal cdilemiyeuektir. Talisisi fekkedecek abide- rekzi icin de istimal edilmiyocek olan mcrkad vc mezarlik arsalan Turk veyalrut hale gore Yunan hiikumotine avdct edecektir. Madde 132 128 inciden 130 uneu maddclerdc zikrolunan arsalarm tarn ve kamil intifai Britanya, Fransa vc Italya hiikiimetlerine muebbednn terk i<?in icabcdcn tesrii veya idari

maddeye kadar olan maddelcrde zikrclunan arsalar Tiirkiyc ve Tiirk memurini veya hale gore Yunanistan vc Yunan meniurlni tarafu:dan hicbir nevi bedel-icar, resim vo vcrgiyc t'.abi tutuimayacaktu-. Britanya, Fransa, italya hiikiunctleri mi'ur.essi'-lsriyic mcrkadleri, n-.czarliklarr. medfenleri ve abidati ziyaret arzusunda bulunan e.'jhas icin oralara duhCtl her zaman serbest olacaktu-. Tiirk hiikftm.eti ve Yunan hiikumeti mezkur arsalara mcvsul olaii yollarm muebbeden idarc ve muhafaziusun dcrulitc edecektir. Tiirk hiikumcti ve Yunan hiikumcti maruzzikr mezarliklar, merkadler, mcdfenler ve abidatm idarc veya muhafazasina memur ehasin ihtiyaeali ve arazlsinin eskasi icjin lazim olan miktarda suyu tcdarik edebilmeleri zimninda Britanya, Fransa ve italya hiikumctinc tcshilati bahsetmeyi taahhiit
128 incidcn 131 inci
ederler.

tedabir 130 uncu maddenin iieuncii fikrasmda ))eyan edilen tebligi takibedecek olan 6 ay zarfmda Tiirk hukCimoti ve Yuhiikiimeti tarafmdan ittihas^ edilcccktir. Eger istimlakat lazim gelirse i?bu istimlaklor Tiirk vo Yunan Hiikumetlerlne ait arazi iizerinde mlitekabilen me/kur hiikumetler marifetiyle ve masarifi kendllerlno ait olmak iizere icra edilecektir.

iVTadde 136

Britanya, Fransa ve italya hiikumetleri Tijriizere

nan

kiyeden aynlan arazidckilcr dc dahll olmak

kendl hii-

kiimlerine tabi arazidc modfun bulunan Tiirk asakiri-i berriye ve bahri5'esinin merkadlerinin, mezarliklarinin, mcdftinlcrinin

ve tezkir-i namlarnia mahsus fibidatin

tesisi

hakkmda

128 ve

250
130

O Z A N

L O Z A N

251

uncudan 135 Inclye kaclar olan maddeler ahkamindan istifadeyi Tiirk hiikumetine bahetmeyl taahhut ederler.
Ill
-

yan olunan

Alikilm-i Umuiniye

Macldc 137

fma

takarriir

Tarafeyn-1 fJiyeyu-1 akideyn arasmda hilaeden ahkam miistesna oltnak iizerc 30 tcsrini-

alakadar edenler raiitekabilen iado olunacaklardir. Balada bedefatir, planlar, scnedat vo digcr vcsaika vaziiilyed olan hiikumet onlarda kendisinl alakadar addediyorsa onlaxi kendjsi muhafaza edeblleeek vc alakadar hiikumete talep iizerine fotograflanni veya musaddak suretlerini ita ile miikellef
olacaktir.

evvel 1918 tarihinden itibarcn isbu muahcdenin mevki-i mer'iyyete vaz'ina kadar Istanbulu i-jgal eden devletler tebalarinm, ecnebilerin veya Tlirk tebasinin hukuk, emval ve menafiine ve

Gerek Tiirkiyeden ve gerek

arazi-i

miinfekkeden

gotliriil-

olan evrak, defatir, planlar, sonedat ve diger vesaik miinhasiran alindiklan araziye mi'iteallik bulundukca asillari miitekabilen iade olunacaktir. ibu muamclattan miitcvellit masarif talip olan hiikumete ait olacaktir.

mu

bunlardan her birinin Tiirkiye

dair

nasebefclerine

mezkiir dcvlctlerin

memunni ile olan mumemurlan tarafindan

veya onlarla bilitfcifak Ittihaz olunan kararlar veya ita edilen evamir muteber olacak ve bunlardan dolayi me^skiu- devletler veya memurlan aleyhine higbir talep dermoyan edilomiyecektlr.

Ahka,m-i anife, oski

1912 sencsindcn sonra
in
rait

Osmanh imparatorluguna
intikal
n-iiiteallik

ait

olup

Yunanistana

eden kazalarda kadefatire de a5mi se-

Balada mezkur mukarrcraL voya evamirdcn dolayi dugar olunan bir zarardan miinbais diger kaffe-i metalip muhtelit

emlak ve araziye veya evkafa tahtmda mabihittatbiktir.

hakem mahkemesine Icvdi olunacaktir, Madde 138 Affi umumiye dair bugiinki;

tarihli

beyannaartiyij-

mesinin 4 ve
:a

mci boutleri ahkannna

iialcl

gelmcmek

movaddi adliyedc 30 tc9riniovvel 1918 larihindcn Stibaren bu muahedenin mevki-1 mer'iyete vaz'ina kadar Ttirkiyeden

Is-

Madde 140 Bsna-i harpte Tiirkiye ile diger diivel-i akide arasmda 30 te^riniewel 1918 tarihinden raukaddcm miitekabilen icra climan ii'jtinamati bahriye yckdigerlerine kari higbir talep ve iddiaya mahal vermiyeecktir. Mtitarekenin ihlali sebebiyle istanbulu i.'sgal eden dcvlevler tarafindan tarih-i mezkiirden sonra vaki zabillar hakkinda dahi ayni hiikiim caridir.

tanbulu ijgal eden devlellerin hiikimlerl, raahkcmeleri veva

kanunuevvel 1921 larlhinde tekil oilman muhtelit encihnen-i adli canibindcn sadnclan mukarrerat ve evamir, iodliiri icraiycte dab.il olmak lizerc muteber clacakr.u-. ii kadar ki bir askeri niahkeme veya bir pclis mahkemesl tarafindan rr.evadd-i hukukiyeyc dair sadnolan bir karan adlklen dolayi efraddan hiri lohine ducar cldugu bir zarann tamiri jiranmda diger bir lerl:- ear.ibinden bir talep dertneyan olundugu takdirde ifjbu talop muhtelit hakem
8

memurini tarafmdan ve kezailk

igurasi

mukarrcrdir
1

ki,

Istanbulu isgai eden devlctlerin

hii-

kuinetlcri veya Tiirk hiikumeti

tarihinden

rmda veya
lar ve

i^gal ottikleri

kanunusani 1923 limanlarda tasarrufata tabi tutulmus

tarafmdan 29 te.^rinievvel 1914 tarihine kadar kendi limanla-

olan her nevi morakib-i bahriye, liacml istiabisl az sefain, ya.tmavnalar hakkinda gerek mezkfir devletlerin hiikumetleri ve tcbalan canibinden vc Tiirk hiikumeti tebasi tarafm-

mahkemesinin tetkikinc arzolunacak ve

hilccektu".

dan
kiim

hicbir talep
affi

da icabederse

bir

donneyan ohmmayaeaktir. Maahaza itau hiiumuniiyc dair buRiinkii tarihli beyannamenin altmci
miistenit olarak c.frad tarafindan ef-

bedel-i ta^^min todiyesine hiikiim vo hatla bir iadeyi cinrede-

taendi alikamini ihlal eimediiii glbl 29 te.'jrinievvel 1914 tarihin-

veya mali idareler veya idarei evkafa miitcallik clup Osmanh imparatorlueundan ayrilan bir topragm hiikun^etinin raiinhasiran alakadar eden ve Tiirkiyede bulunan evrak, defatir, planlar, sonedat ve digcr her nevi vesaik ve bilm.ukabcle bunlardan Osmanli Imparatorlugundan ayrilan bir toprakta bulunup Tiirk hiikninetini miinha^iran
Miilki, adli

Maddn

den mukaddemki hukuka

339

radi saire aleyhine vaki olabilecek metalip vc miiddelyata da

halcl gotirm.eyecektir.

Kuvayi yunani.ye tarafindan 30 tegriiilevvel 1918 tarihinden mualihar olarak zaptohmau Tiirk bayragmi hamil sefain
TiJrkiyeye iado olunacaktir.

Madde

141

tgbu muahedenin

25 inci

maddesl ve 28 ha-

252

I.

A N

I,

z;

A N

253

ziran 1919 tarihli Vcrsay Sulh Mualiedoslnln 155 Inci vc 250 uici ve 440 inci macldclcri ve kozalllc 8 inel lasinin (tamirat) 3, lahikasinin ciimlo-i tatbikatindan oJmak il/,ero clhaU^tihazihi.

Tiirk hiikilraefcleri kendi tasdik)ii\mclerini tevdi etmeleri aliabinde igbu tarihte balada beyan olunan zabitnfvmc honiiii tan-

Alman

vAziulyed bulunan mutterik hiikumotlcnn nuasi lahik ohnalcsrMn esna-i harpto Almaii hiikflmctl vcyn tcbasi laraliudati. Oamaiili hukftmotinc Yoya tpbasina dovir ve loraA- dilmis olaii
sefalnlnin kailoKinc miiteaUlk olarak

zim edilmemig olsa bile mcvkii meriycte girccektlr. Fransa hiikumetl ta.sdiknamelerin tcvdii, zabitnamclerinin

musaddak
ccktir.

hirer

sTireUni

bilciimle

diivol-i

miimziyeye vere-

Alman hiikQmebeyau

tino veya tcbasina kar.?i torcttiip cdcbilnii.'j olan her [viina taahhiittten Tiirk hiikumctinin vc tobasmm l^cri oldnkhui

olunur.
Ttirkiyc
lerin
ile kcndi yaninda harp t'lini.'j okui dlgcr dovletr.iunasebatmdan dalii eC'or niahal var.sa ayni h'ukiim cari

Tasdiken lilmakal maruziizikr murahhaslar i^bu muahedenamcyi imza elmilcrdir. 24 tcmmuz 1023 tarihinde Lozanda bir niisha oimak iizcre tanzim cdilmi,<j olup bu niisha Fransa hiikumet-i Cumhuriyosi Mahzeni Evrakma vaz'cdilccek ve hiikiimet-i mczkure diivel-i akidedeu her birinin musaddak bir
niishasmi tevdi edccektir.

olacaktir.

Madde 142 Yunanistan lie Tih'kiye bcynindc Rum vo Turk ahalinlii nuibadelosine d:ur 30 kanunu.sanl urzz tarihindo akdolunan liususi inukavclcr.air.e mozkiir iki taraf-i ali-i
akid arasinda isbu muhadcnamcdc muharrcr oUiugu lakdirde haiz olacagi kuvvet vc kiymcti haiz olacaklir.
b:r

ISMET
Dr,

HORAS RUMBOLT
PEIJ.K
IltJSKU

RIZA \UR

HASAN

GARRONI

MOXTENYA
UgiYAI VENIZELOS

Maddc 143 if;bu inuahedc niiiinkiu: oldufiu kadiu' kisa muddct zarfinda tasnik ed;!cc:ckLir. Tasdlknaniolcr Parislc

KAKLKMANOS
DIYAMANDl KOSTANTlN KONCESKO

tevdi edilccektir.

Japon hiikumetl tasdikin icra cdlhni^ oklugunu Pariste mumessih siyasisi vasiiasiyla Fran.sa b.iikiunet-i cumhufisinc bildinnckle iktll'a sclahiyntini hai;^ olaeak vo bu takdirde mumkiin oldugu siir'atle vcsika.sini tcvdi cdccoklir. Diivel-i jniimziycden her bh'i isbu muahcdeyi kcndi tarafmdan imza cdilmis ve r.07:an konferan.sinin scned-i nihaisinde muharrer bulunmiis scnedat-i salve lie birliktc --oger ))unlar bir tastiki l.stil5:am

BOftAZLARx'N USULt'NE DAJIl IMUKAVELENAjIE

Bir taraftan, Britanya imparalorIr.i';u, Fransa, italya, Japonya, BulgarLstan, Yunaiiistan, Rnmanya, Rusya, Sirp - Hirvat - Sloven dcvleti ve digcr taraftan Tiirklye, bugiinkii tarihli muahede-i sulhiyenin 23 iincii maddcsiyle miicyyet esasa tevfikan bogazlarda biitijn millctlere Bahr-1 Sefid lie Karadeniz arasinda sorbesti-1 miirur vc scyrii sefaini temin etmek emniyesiyle, vc bu scrbestinin idamcsi sulhu iimumi ve ticareti .alem icin lazim oldugimu iiazar-i dikkate aldiklanndan, bu maksatla bir mukavclnname akdizio karar vermlgler ve murah-

ediyorsa tek vc ayni vesika

lie La.sdilc

edccektir.

Bir taraftan Tiu-kiyc, di^er iaral'tan Brilanya Imparai;ovlugu, Fransa, Italya,

lecektir.

Jaiwnya veyahut aralarmdan

ilk tcvdi 7;a))itnamcsl

ii<?ii

ta.schk-

namelerini tevdi eder ofcmc%

taiv/im edl-

Bu
suretle

ilk zabitnamenin tarihindeii ittbaren muahedename bu onu tasdik eden tarafeyn-i aliyeyn-l idcidoyn ai-asmda

mevki-i mer'iyete sireccktir. Dif::ev devlctler iglu tasdiknamelerlnin tevdi tarihinde mliteakiben mcvkii mer'lyete girncektir. ?ii kadar ki Yunanistan ve Tih-klyoye niiiteallUc olmak iizere
birinci maddenin iki mnnarali fikrasi He bcshicideu onbirinciye (onbirinci hari?) kadar olan maddeler ahkami, Yunari ve

olmak iizero: Hagmetlu Buyiik Britanya ve Irlanda Kraliyet-i miittahidesi, maverai ebhatm Britanya arazlsikralivoHlndistanlmpaIiaslari

Tatoru hazretlerl:

254

r.

O Z A N

L O Z A N

255.

istaubulda fcvkalade komiscr asaletJu Sir Horace Montega Rumbolt, Barronc J. S. M. J. Fransa Ciiinhuriycti Koisi; Franasi scrirl kcblri, ciunhuriyetin ark fovkalade kon^iscri Lcjiion d'honour nisani iniUisinin Grande Olficicr rutbe;sini haiz fcrik general Mosyo Maurice
Pelle,

lar)

tabiri

umumlsiyle yadedilcn Qanakkale bogazi, Marmara

denizi ve Karadcniz bogaznida donizde ve

serbestisi csasuii
diil

tanimak vc

ilan

havada seyrii sefer etmek hususunda mijttehi-

efkardu-.

Hasmetlu italya Krali hazrcUori: Kraliyctin Senalo iizasi, italya selir-i kobiri, Istanbulda. fevkaladc komiser SL, Maurice Vclezar vc Coron d'ltaly ni^anlaniira Grande Crouvaanii haiz a.salctlu Markl Cainillc Garroni, Atina fcvkalade niurahhas vc orta clcisi, St, Maurice Velezar niganlarmni koniandor riitbcsini ve Coron d'ltaly nianinm Grande Oi'licier riitbcsini haiz MiJsyo Julias Cezarc Montagnie,

Bogazlardan harp vc sulh zamanlarmda ticaharp sefine ve tayyarelcrinin mtiruru vc scyriiscferi biidema mcrbut lahika ahkamma tevfikan tanzim cdlleccktir.
2

Madde

ret scfinc ve tayyarclerinin vc

LAHiKA

Bogazlardan ticaret sefine vc tayyarelerinizi ve harp ne ve tayyarclerinin mtiruru hakknida kavaid.

sefi-

Hasmctlu Japonya imparatoru iiazrc'.^eri: Lovan ni^jannnn birinci riitbcsini hai/- Roma fcvkalade sef:r-i kobiri ve murahhas Masyo Gentaro U(;iyai Jo^^amnn,
Solcii

Hastahano

gcmilcri, yatlar, balikgi scfinelcri vc gayri as-

Bulgaristan

i(,;2n;

keri tayyarcler dahil oldugu halde ticaret sefaini

i:ncndifer, pcsta vc ielgraf nazn-i sabiki Mcisyo Bogdan Mcrfof, fevkaladc snurahhas ve orta olci, hukuk doktoru St. Aleksandr niijannun Grande Crova riitbcsini haiz Mosyo EHinitri StenQiof,

Ha-^mctlu Yunanlilar Krali hazrctleri; Sabik heyct: niizzp.r roi.si Souvor tn':jatun:n Grands Crouva
si

Mosyo Elclterios K. Vcnizelos, Londra orta elciSouvor ni.jannnn komandor riitbcsini haiz Mosyo Demetr Kaklamanos, HasmctKi Romanya Krah hazrctlcri: Orta elci Miisyo Kostantin i. Dianiondi, orta elci Mosyo Kostantln Koncosko, Rusya: Mosyo Nikola tvanovl? Jordanskl. Hasmetlu Sn-p - llu-vat - Sloven Krah hazratleri: Bernd
riitbasin; haiz

Sulh zamaninda: Sancak vc hamulc nc olursa ol.sun, bcynclmile! ahkanu sihhiye kaydi ihtirazisi tahUnda olarak kilavuzluk, fener, romorkbr resimleri veyahut ayni mahiyetteki digcr riisum gibi dogrudan dogruya ifa edilcn hidemata ait bulunmamak ve Ttirk hukumeti tarafuidan elhalotiihazihi imtiyazi verllmi? idare ve miiessescler tarafmdan bu husu.sta Lstimal oliuian liukuka halcl gclmemck artiyla higbir niuaniole, riisum vcya
miikellefiyet ohnaksiznr giindtiz ve gcce seyriiscfer ve mtirur
serbest-1

tammi,
cibayetini teshil
iijin

Bu riisumun

bogazlardan gecen tica-

ret sefinelcri Tiu-k hiikumcti

tarafmdan tayin edilecek meva-

kie isimlcrini, tabiiyctlerint, tonilatolarmni mlktarini ve semt-1

jTevkalade

orta el?i Mosyci Dr. Mllotln Ivanovig, Tiirkiye Biiyiik Millet Mcclisl Hiikflmcti: Kdirne mebusu,

murahhas ve

maksutlarmi

bildircceklerdir.

Kilavuz ahzi ihtiyari kalmaktadn*.

Umiiru Hariciye Vekili ismet Pa.'ja, Sinop raebusii, Umfiru Sihhiye ve Muavoneti tctimaiye Vokill Dr. liiza Nur Bey, Trabzon mebusu, sabik vekil Hasan bey,
hazeratini
fik ve

Harb zamanmda Tiirkiye bitaraf kaldigi takdirde:

!jcrait

Balada muharrer ayni

tiyla Tiirkiye'nin

dahilinde, giindiiz ve gocebir devlct sifa-

seyriisefer vc miirur scrbcstii

tammt. Bitarat

tayin etmislerdir.

Mii^ariinileyhin

usuliine

muva-

mutebcr tanman selahiyctnamelerini Ibrazdan sonra ahatiyeyi kararlagtirraiglardir:

1

bitaraf kaldigi
bl

hukuk ve vezaifi, sulari ve havasi Tiirkiyenin bir harb canasmda sulh zamanmda oldugu glla/.ira

kam-i

tamamen

serbest kalmasi

gelen bogazlarda seyrijseIhtiyari kalmaktadir,.

Madde

Tarafcyn-i fihyeyn-i akideyn asagida (Bogaz-

falni tas'it edebilccok mahiyctte higblr tedbJr ittlhaz etmesi-

ne salahlyet vcrmiycccktir. Kilavuz ahai

-l lHl MIIWIl l ill.

i

..

356

h O
C

7,

A N
rinci
giinleri

Harb namaninda Turkiyc muliavip oldugu takdirde:

is-

Bitaraf scfinelcr vo bltaraf uayri askeri tayyareler igln

bu scfine ve tayyareler diiymana

bilha,sa

kagak e5ya, duman

kitaati veya tebasi taimak surotiylo yardira ctmcdikleri takdirde, Bcyriiscfcr .serbcstisi. Tiirkiyenin bu sefino ve tayyare-

hakki bulunacak ve bu maksatla niekziir tayyaretararmdan bu husus icln tayln ve ihzar olunacak, menatikta karaya veya denize inmege meebur olacaklardir! Duman sefinelerine hukuku diivnlin kabul ettigi tedabiri tatbik ctnick hususunda Tiirkiyenin haiz oklugu hukuka lialel
ler!

tefti?e

257 zirhhlarm, muharebe kriivazorlcrin, tayyare tagiyan sefinelcrin, kruvazorlerin, torpido muhriplerin, tahtelbahirlerin veyahut sair her ekil (tip) sefalnden deniz tayyarelcrinin miktarini sefaini mlisellahayi, meveudu tcnzil cdilcn veya ihtiyata veya tamirde veyahut hali tadildc buluiian sefalnden tefrik etmek su-

L O Z A N

Bahri Siyahta malik bulunduklari

ler Tiirkiye

retiyle, talep edeeektir.

Bunun iizerine Bogazlar komisyomi alr?ikadar devletlerin Karadenizdeki en kuvvetli donanmamn ihtiva ettigi zirhlilarm, muharebe kriivazorlcrinin, tayyare tagiyan seflnelerin,
torpido ve mu/n'iplcrinin, tahtclbahirlerinin, tayyarelerin ve icabi halinde sair fjekildeki sefainin miktarmkriivazorlerin,

gc2meini?tir,
Tiirkiye,

dtiijman

scfinelcrinin

bof^i^Iardan

istifadelerini

addcdcccgi tedabiri ittihaz selahiycti taniraesine nialiktir, Mamafili bu tedilbir bitaraf sefainin serbestii miirurunu men cdecek maliiyette o'ar.ayacaktir. Ve bu maksatla Tiirkiye safaini n:ezk\U'eyc iaznn gelen talimati veya kilavuzlari vcrmeyi taalihiit eder.

men

ipin lazim

dan haberdar edeeektir. Bundan bajka mezkur kuvvete mensup bir sefinenin Bahri Siyaha diiliuliinden veya oradan hurucundan miitevellit her giina tahavviilat derhal alakadar
devletlerin ittilama ihzar edilocektir.

Bogazlardan Karadenize miitoveccihen gecirilecek

vei bahriyenin
ekli

bir

kuv-

ir

asker nakliye sofinelerl, tayyare ta^iyan scflneler ve askeri tayyareler dahil oidufiu halde, sefaini
sefinelcr,

Muavin

harbij-ye.

Sulh zamanmda;
olsun, hicbir niuamcic, resim veya mii-

Sancak ne ohirsa
kelleliyet

kuvvotlerin mecmuuna miiteallik atideki kuyudu ihtiraziye tahtnida, giindiiz ve gece mijrur serbestii

olmaksizin,

zanianmda Tiirkiye bitaraf kaldigi takdirde: Sancak ne olursa olsun hicjbir muameleye, riJsuma veya hiebir giina miikcllcflyete tabi olmaks;zm, ikinci bendin (A) igaretli fikrasmda mozkur tahdidatm ayna tahdidat dairesinde giindiiz ve gsce miirur sorbestii tammi. Maamafih, bu tahdidat muharip devletlere bunlann Karadenizdeki muhariplik hukukuna irasi halel edecek surette
tatbik edllemiyecektir.

Harb
tipi

yalniz niiisellah sefinelerin adedi ve pi^i miilahazaya alinacaktir.

hesabmda

tammi.

Bitaraf bir dcvlet sifatiylc Tiirkiyenin

hukuk ve

vezaifi,

Bir devlotin Bahri Siyaba miiteveecihen bogazlardan imrar edebilecegi azaral kuvvet Karadenizc sahildar devletlere mensup ve miirur eanasmda Bahri Siyahta mcvcut en

sulari ve havasi Tiirkiyenin bitaraf kaldigi bir

harb esnasm-

kuv-

vetli

donanmanin a^amj kuvvetinl

tecaviiz etmiyecektir.

mafih devletlcr Bahri Siyaha her zamanda ve her halde behcri on bin tonilatoyu geijmiyen u(;. .sefincyi tceaviiz ctmeyecek bir kuvveti bahriye gondermek hakkini muhafaza ederler. Bogazlardan gec-ecck sefainin miktari hususunda Tiirkiyeye hi?bir mesuliyet tcrettiip etmcyeecktir. ibu kaideye mtiraata imkan bahgolmal?: i(;in, onuncu maddede muhai-rer bogazlar komlsyonu Bahri Siyaha sahildar devletlerin herbirinden her senc kanunusaninln ve tommuzun bt-

Ma-

da sulh zamanmda olduftu gibi tamamen serbest kalmasi lazimgelen bogazlarda soyriisefaini tasvip edecek bir mahiyette higbir tedbir ittihaz etmosine selahiyet vermiyecektir. Muhariplcrin harb sefinelerine ve askeri tayyarelerine bogazlarda bir giina zapt ve mlisadcreyc tevcssiil etmek, hakki muayene icra eyiemek veya dlger herhangibir hareketi h,smS,ne

yapmak memnu

olaoaktir.

Harb aefinolori tamlrafc yapmak veya orzak almak hususlannda bahri bitarafliga dair 1907 tarihli 13 lincii Lahey mukavelenamesl ahkamma tabi olacaktir. Tayyarelerin bitarafhgi hakkmdaki kavaldl tayln edecek

LOZAN

F.

16

258

h O

7.

A N

L O z A N

259

beynelmilel blr mukavclenamenin akdine intizaren askeri tayyareler bogazlarcJa 1007 tarihli 13 iincu Lahoy rnukavelenamesinin harb sefinelerino bali^ottigi miikavclcyc; muuiasil bir niuameleden miistcfit olacaktir. C Harb zamaiiinda Turkiye muharip oldugu takdirde: Bitaraf harb selineleri Igin lii(.!bir imiameJcyc, resme veya

kindo beger kilomctrelik bir arazi ^eridi iizerinden riQmak serbestisinl,

Tavakkufn arazi halinde Tiirkiyenin sahilinde karaya 2) veya kara sularmda denize inmek salahiyetini tazammun eder,
IV
sefinelerinin miiddeti miirurlannm tahdidi: Bogazlardan transit hnlindo f^eycn harb sennclcri, hasarat veya arizai bahriyo ahvali miistestia olmak .^artiyle ve emniyetisefer demirlemeyi Icabetiirdigi takdirde esnai leylde

ohnaksizin ve fakat ikinci beniareUl I'lkrasnida zikrcdilcn tahdidaUn ayni tahdidata tabi olarak miirur serbestii lainmi. Dijjnan scfine vo tayyarelerinin boftazlardan istifadcsine

hicjbir giina miikolleCiyctc tabi

Harb

din

(A)

de-

mani olmak

iizere Tiirkiyc

Laranndan

itUlraz edilccck tedabir,

bitaraf sefinc ve tayyarclcrin scrbcsUi miiruruna mani olacak maiiiyeti iiaiz bulunmayacaktn- vc bu maksaila Tiirkiye, mezkur sefine ve tayyarelerc lazunselen taiimati veya kilavuzlari

mirleme miiddeti dedahil olmak uzere, higbir halde miirurlan icin elzcm olan zamandan fazla bir miiddet bogazlarda tavakkuf edemiyeecklcrdir.

vermcyi

taahiiiit eyier.

Bitaraf askeri tayyareler bogazlardan, tehlike ve niuhatara kendilcrinc ait olmak surctiylc gc?ebilccek ve mahiyetleri anla^ilmak iizerc tefti? hakkma tabi buiunacaklardir. Bunun
igin tayyareler,

Turkiye tarafir.dan bu husiista tayin ve ihzar olunacak menatikta karaya veya denize inmegc mecbur olacaklardir.

Bogazlarm ve Karadenizin limanlarmda tavakkuf; A) ibu layihai:m bJrinci, Ikinci ve iiviincii bcntleri, bogazlardan ve bu bogazlarm fevkinde gemilerin, harb gemilerinin ve tajTarelerhi miiruruna tatbik olmuirlar. Ve Tiirk limanlanm ve tayyare mcnzii:erini ayni zamanda ziyaret edebilecek bir devlctin harb sefineleriyic askeri tayyarelerinin miktar ve kezalik bunlarm miiddeti ikamoleri hakkmda
Tiir-

Ill

kiyenin liizum gorceegi nizamnameleri vazetmck lel iras etmez.

hakkma ha-

Tiirkiye hali sulhta bulunan devletlerin tahtlbahlrleri bogazlardan ancak suyun yiiziindc Kccjeccklerdlr. B Gerck bahri sefitten gerek bahrl siyahtan gelen bir
A
ilo

kuvvei bahriyei ecnebiyenin kumandani tahti kumandasmda bulunup bogazlara girmesi lazunBelon scfinelerin miktanni vc isimlerini tevakkufa mecbur olmaksizm Qanakkalenin veya Karadeniz bogazinui methallndc bir igaret istasyonuna teblig
edecektir.

B) Karadenize sahildar devlctler kendi limanlan ve tayyare menzilleri icin aym hukuka malik olacaklardir. C) Elycvm. Tuna A-vrupa komisyonunda tcmsil edilen devletlerin ibu nehrin munsoplerinde vc kalasa kadar istasyoner olmak iizere bulundurduklari hafif sefain Jkinci bentte zikrolunan ssfalno inzimam edecek ve icabi halinde diger sefain
lie

tebdil edilebilecektlr.

Turkiye, bu iaret istaayonlarmi bildirccektlr. Vc bogazlara duhul keyfiycti tehire ugratilmamak lazmi geldiglnden teblig-i mezkiir vukubuluncaya kadar ecnebi harb sefinelerinin

bogazlardan serbestii miirurlan b&ki kalacaktir. C Askeri ve gayri askeri tayyareler i<;in lbu kavald lie t&yln edilen 5erait daircslnde bogazlarm iizerinden tayaran

VI Muhafazai sihhiyeye miitedalr ahkami mahsusa: Derunlarmda veba, kolera veya tifiis vukuati zuhur eden veya yedi giinden beri zuhur ctmi,? olan sefainl harbiye ve keza.

bulagik bir limani beg kcrc yirml dort saatten

daha az

blr

miisaadesi mezkflr tayyareler

1)

zamandan beri terketml bulunan s<}fam bogazlan karantina halinde gecmege ve bogazlan bula?tirmak ihtimalini bertaraf etmek i<jin muktazi tedabiri vakiycyi sefine vesalkiyle tihaz etmeye mecbur olacaklardir.
It-

iijin:

Bogazlarm dar kismilarmm

her bir tarafmdan fev-

260

O
Dorunlarmda

7,

A N
;

O Z A N

261

ticanye do aym hukmo tabi olacaklardir. Tabibi buluninayan soiaini ticariye bogEwlarda tavakkuf etnieycook o;salar bile oraya duhuldon cvvcl kavaidi sihhiyevi beynelmiielc riayot mecburiyctindcdirlGr. Bogazlar limanlaniidan birine ugrayacak olan sefaini harbiye Ue seiaini ticariye bu limanda orada tutbik edilmekte olan kavaidi sihhiyoyi boynclinilelc tabi

taf vcya ajya cikarmaksizia clogriulan dogruya gcQen sefaini

bir tabip bulunaii ve bogay.lardan bilatevak-

yonun

Madde Pransa, tngiltere, Italya ve Tiirkiye hiikCi5 metleri tarafmdan munsab dort azadan miirokkcp bir komisyon dordiincu maddenin (1) i.^arctli fikrasinda muharrer mintakalarjn Inidutlarmi inahallindc tcsbit etmck iizore isbu mukavelenin tarihi meriyctinden 15 giin aonra i(.;tima edeccklerdir. Ibu komisyonda temsU edilen hiikumetlerden herbiri kendi miimessillerine istihkaki olan tahsisat vcreeektir. Komis-

Madde 3 Bogazlarda muriiru vc -scyriiseferi her tiirlii nicvanidon axadc biUundurmuk H^in dordiiuciidcn doku^uncuya kadar ohr.i niaddRlcrdo nuinderii? buluna.n tcdabir bogazlann, sahillcrine ko^wlik oralarda kain veya oralara karip ilan adalara da tatbil; olunacaklir.
:

tutulacaktir.

ifai vaziie etmcsindcn miinbais masarifi umumiye trasU edilen devleticr taraimdan hasasi miitesaviye vechile deruhte ediiecektir.

Madde

mahfuz kalmak

istanbula dair olan 8 hici madde ahkami artiyia gayri askeri hale ifrag edilmis

Atido tayin cdilun mmtakalar ve adalar gayaskori hale if rag ediloceklordir:

:

Mddo

Qanakkale ve Karadcniz bogazlarnnn berve<;hi 1 at! tahdit edilmi.? mmtakalar itti.sainca iki sahilleri (mcrbut ha ritaya mm-acaat)
;

takalar vo adalarda hU^bir i.stihkam, daimi toppu tesisati. tahtelbahir isleyen aletlor uahlelbahh- seiain niiistesna) ve askeri tayyaro tesisati ve hi?bir iissii bahri bulunjnayacaktzr. Buralarcla inabatni muhaiazasi if.jn elzem bulunan ve siItihlan, top mtiscesna olmak iizcre tiifenk. rovelver, kiling
"

mm-

^imali garbide, GcUbolu ^ibih cezivesi ve Sartjs korfczinin Baklabunm imali .?arkisindcu doro kilometro baid'dcu kain blr noktasuidan beda
boga:-,!:

ganakkale

nizl iizcrinde

ki harl5tir)

lie Marmara deKumbagida nihayct bulan ve Kavagin bu n-eveenubundan gcQeu bir hattm cenubu sarklsinde-

ki saha.

Cenubu

.?arkido, sahil lie

denlzi iizerinde sahll'n hekain bir ncktasuida nihayet bulmak uzere sahildcn 20 kilometre baiddon oizilml olan had arasindaki saha. Karadeniz: bogazi (Istanbul hakkmdaki usulii

bul burnundan beda'ile

Bozcaada kar.^ismda eski Istan-

Marmara

men Karabiga

.'jimalindc

mezkm- fikraragmen Turklye, Turk topraklarmin j^ayri askeri hale ifrag edilmis nnntakalarmdan ve adalanndan ve onlarin Tiirk dcnanmasmni demir atma hakknia malik bulundugu karasularmdan kuvai mtisellahasmi transit suretiyle gccirmek hakkmi muhafaza ederoktir. Bundan baska Tiirk hiikumati bogazlarda, tayyareler
lara

neier ighi dort hafif makiucli tiifenk (iuzul mitralyoz) den ibaret bulunacak olan poli.s vc jandarma kuvvetii)rien baka hlcjbir kuvvei nnLsallaha tovakkuf etmcyecektir. Gayri askeri hale ifrag edilmi ranitakalarn ve adalarm karasulannda tahtelbahir scfinelcrden ba.?ka higbir ^ima tahtelbahir is2eyen alet bulunmayacaklir. Balada
yiiz

behr

ve

ya balonlar

vasit-asiyle

halel

gelmemek

mahsusaya

tirmek salahiyetini

vednnizin sathmi ve karmi tarassut ethazi olacaktir. Tiirk tayyareleri, bogaz

.jartiylc,

ark sahilinden 15 kilometre mesafcde Qizilml? blr hatta kadar Imtidat edcn mmtaka. Garpte, KaradcniTt boga^iinm garp sahilinden 15 kilometre mesafede ?izilmi bir hatta kadar Imtldat cden mmtaka. Emir All adasi mustesna olmak iizore biitiin 2 Marmara denlzi adalan.
3

zmm

madde

- 8):

Sarkta, Karadeniz boga-

aulari ve Tiirk arazisini gayri a.skeri hale ifrag cdilmi,'? takalan feerinde UQabilecekler vc oralarda. her" tarafta kemali serbesti lie karaya veya denize inebileceklerdir.

mm-

Kezalik Tiirkiye
edilmis

ilc

Yimanlstan

niayri

askeri

iiale

ifrag

Adalar

ve

Tav^n

denizlnde Semendrek, IJmni, Imroz, Bozcaada

mmtakalarda ve adalarda ve bunlann karasulannda, buralai-da tahti silaha aJmacak efradm, mezkiir mmtakalar ve adalar haricindc, talim ve terbiyeleri icin icap cden hizmet harekatmi icra etmek selahiyetine maliktirler.
Tiirkiye
ile

adalarx.

Yunanistan kendi arazilcrinin

meiakfir

mmta-

i'C2

]..

O Z A N
ayni lerait daircsinde

L O z A N

263

ka ve

adalai-inda hor tiirlu (ai'assuL, telgraf, telcfon vo vesaiti muhaberati sistemini tesis hususunda haizi scrbesti olacaldardir. Yunanistaii, gayn askeri hale ifrag edilnii Yu-

ziyaiyye

Madde

13

mahfuz olacaktir. Komisyonda miimessil bulunduran

hiikfi-

gecirebilecek ve bu s'.ilan Tiirkiycyu kar.^i iissul harckat olarak veyahut )m maksatla bahri vuya askcri tahtjidat i(;in kuUanamayacaktir. Maddc 7 TaliLolbaliir sel'inelcrdcn ba^ka tahtclbahir igleycn hiQbir alet Marraara dcnizi sulanna vaz edilemiyei'akat
:

nan adalannin karasulanndan donanmasmi

metler kendi miimessillcrinin niiistehak olabilecekleri tahsisati kendileri tcsviye edeceklerdir. Komlsyonun salr masarifi Cemiyet-i ckvamm masarilinl taksim igin tcsbit edilmi? olan nisbct dairesinde mezkur hiikxunetler taratmdan deruhte olunacaktir.

Madde

cektir.

nm
Marmara
doniziniii

14 Komisyon, ikincl maddeye merbut layikaikinci ve dordiincii bcntlerinin mcvzuunu tekil eden harb
:

Tiirk hiikfaneti,

nc sahai sahiliyesin-

Kuradoniz bogazi mintakal gayn askeriyesinin garkmda kain Anadolu sahai sahiliycsi kisminda, Dancaya kadar, bogazlardan mururu tasib cdcbilccck hicbir daimi top bataryasi yahui torpil endaht inovkiiori l.o.sis etnioyecektir. Madde Payitahtm ihtiyacati igin, Istanbul, Bcyog8 lu, Galata, tJskiklar ik:i adalar (Prens adalari) dahil oldugu halde ve mezkur ehrin civari karibinde azami onikibin kisilik bir kuvvet bulunabllcccktir. tstanbulda bir tcrsane vo bir iissii bahri muhai'aza odnbileccktir, Maddo E,!;or barb ii.alindo 'i'ih-kij'c yahut YunarJstan muliarip devlet haklanni i.sUnial ederek balada muayyen gayri asknrllik haline ladilat icra cdecek olurlarsa sulh tesis eder etmcz isbu mukavelc ilc inuayyRn usulii iadoye mecbur
de ve no
do;
:

gemilerinin ve askerS tayyarclerin mtiruruna mtiteallik ahkama layikiyla miiraat olunup olunmadigma bakmakla miikelief olacaktir.

Bogazlar komisyonu vazifesini Ccmiyet-i Akvamm himatahtmda icra edecek ve her seno cezniyeti mezkureye vazifesinin sureti ifasmdan bahLs bir rapor gonderecek ve bundan baka licarct ve seyriiscfer noktai nazanndan faideli her tiu-lii malumati ita edecektir. Bu maksatla komisyon, bofazyesi

lardaki scyrusefer mcselesiylc

vairi ile

i.jtigal

eden Tiirk hukumeti de-

<J

munasebatta bv.Iunacaktir
:

Madde 16 Vazifesinin ifasi icin lazim olan nizamnayapmak komisyona ait olacaktir. Maddo 17 isbu mukavclename ahkami Turkiyenin Tiirk sulannda donanmasmi sorbostce cevelan ettirmek hakmeleri
:

olacaklardir.

Madde
diji veohilo

10

kma
tstar.buida, onikiuci

irasi halcl etmeyecektir.

:

maddedc beyan

edil-

miitcsokkil bir beytioluiilel

cek ve

i.jbu
:

komisyon, boga/.lar
11

Madde
Maddc

komisyon tesis edilekomisyonu iinvanmi alacaktir.

Madde 18 Bogazlavin ve civar mmtakalarm gayri askeri hale iframm Tiirkiye icin askeri noktai nazardan bigayri

Komisyon

vozaifiui bogazlarin sulari iize-

hakkm bir tehlike te^kll etmemcsini ve bogazlar serbestisinde veyahut gayri askeri mmtakalarm cmniyetinln ef'ali harile

rinde ifa edocclttir.

biye

Komisyon bir Titrk miimosyilinin taiiti riya-9etinde, isbu mukavcloye vaziiil imza devlotler olmak haysiyetiyle ve mukavelei mozkuronin ibu devletler tarafmdan tas:

12

tehlikeye dii.momcsini ar/.u eden tarafeyn-i aliyeyn-i

diki vaki

oldukca, Pransa,

Bi'iyiik

iJritanya, tl;alya,
-

Bulgaristaii,

Yimanist.au,

Romanya, Kusya, Sirp

Japonya, Hirvat -

Sloven devleti mumessillorinden miirekkop olacaktir. Amerika diivcli miittahidesi hiikumoti icin isbu mukaveleye iltihak keyfiyctt, komisyonda kozalik bir miimessil bulundurmak hakkrni istilzam edeceklir.

Ayni hak isbii maddcnin birinci fikrasmda Isimlcri zikredilmeyen Bahri Siyaha sahildar diger miistakil devletler i^in

akideyn ahkami atiyeyi kabul ederlcr. Bger serbestii mlirura miiteallik ahkama ika edilen bir tecaviJz nagihani bir taarruz yahut herhangibir fiilihal veya tehdidi harb, bogazlarda scyriisoforin serbestisini veya gayri askeri mmtakalarm emniyetinl tehlikeye koyacak olursa tarafeyn-i aliyeyn-i akideyn ve her haldc Fransa, Biiyiik Britanya, italya ve Japonya bu hususta Cemiyct-i Akvam meclislnin karar verocegl biitiin vesaikle am mii.jtereken men edeceklerdir. Yukariki fikrada muharrcr harekete sebcp olan efal nihayet bulur bulmaz, bogazlar nizami ijbu mukavelc ahkami ile muayyen oldugu veghllc ycnidsn tamamiyle tatblk olunacak-

264
tir,

L O Z A N

L O Z A N
eder, ibu hii-

265

Boeasslann Bayn askcri hale Ifragma ve serbestisirie taalcuz'ii

luk eden ahkamiu blr

mutemmini

tcfjkil

kiim tarafi aliyeyn-i akidcyn'in Ceniiyet-i Akvam ahidnamesi mucibince hate olabllecckleri hukuk vc vazaifo halel iras etmez.
Tarafcyn-i aliyeyn-i akideyzi gayri miimzi devletleri ibu nnikavolenameyc ilLihaka imale i(un biitiin gay:

tj

R K

Y E

II 11

tl

IJ

N A

J)

Madde

19

MUKAVELENAMK
M
;i2

retlerini sarXedccflklerdir.
i.3bu iltlhak diplomasi tarikiyle Fransa Cumhuriyeti Hiikumetine teblig edilecek vc hiikumet-i mezkure tarafindan da mumzi veya miiltahak olan devlcllcrin kaffesinc teblig olur.acaktir. iltihak Fransa hiikumetine yapilacak teblig giinunden itibaren muteber olacakUr.

Madde
tir,

20

Tasdiknamcler

siirati

ibu mukavelenamc tasdik edilccektlr. iniimkluc ile Pariste tevdi olun?cak-

ibu mukavelenamc bugiinkii tarlhli muahedei sulhiye ile ayni gcraii dahilinde moriyete girecoktir. Muahedcyi mezkCtreye vaziul imza olmayip bu esnada ibu mukavelenameyi heniiz tasdik otmemi.? olau devletlcr hakknida bu mukavelenamc diivcii mezkurenin diger diiveli akideye Fransa Hukumetl Cumhuriyeti tarafindan ihbar edilccek olan. tasdiknamelerini
tvdi ettikge ineriyete gircceklir. Tasdiken l!:makal, balada mezkur nuirahhaslar ibu mukavelenameyi imsja elmi.jlcrdir. 24 Temmu/, 1923 tarihinde Lozan'da bir niisha olarak tanzim cdilmi? olup bu niisha Fransa HiikCimeti hazinei evrakma vazodilecok ve hiikumeti

Britanya imparatcrlugu, Fran.sa, italya, Japonya, BulgaYunanistan, Romanya, Su'p - Hn-vat - Solvcn dcvleti ve Tiirkiye Trakya hududlarmda sulhun idamosi emniycsiyle ve bugiin imza edilcn sulh muahedcnamcsinin 24 uncii maddesinde beyan edildigi iizore bu hudutlarm her Iki tarafn^da bazi tedabiri mahsusai miitekabilcnin ittilaazi liizumunu bu maksatla takdir odcrck, bu bapta bir mukavelenamc aktinc karar vermi.sler ve murahhaslari olmak iizere, Ilaijmet.lii Biiyiik Britanya ve irlanda Kraliyeti miittchidesi mavcrayi cbhar Britanya arazisi krali ve Hindistan imparatoru hazretleri: istanbulda fevkaladc komiser a.saletii S6r Horace George Montagu Rumbolt, barrona J.S.M.J., Fransa Cumhuriyeti Rcisi: Fransa sefiri kcbiri, cuir.huriyetiu sark fevkalade komiseri Legion d'honour ni.'jani milliycsinin Grande Officler riltbesini haiz ferik general Mosyo Mouricc Pclle,
ristan,

mezkure akid devletlerden herbirino an;n mevsik birer niishasini verecektir.

iSMET
DR. RIZA

TiORACi]

NUR

RUMBOLT

PELLE

HASAN HtJSNU

GAURONi

MONTAGNE
UglYAt VENiZKLOS

KAKLAMANOS
DiAMANDi

KONCESKO MORFOF
ISTANglOF

Hasmetlii italya Krah hazretleri: Kraliyetin sonato &zasi, italya .sefiri kebiri, tstanbulda fevkalade komiser St. Mouricc Vclazar ve Koron dltaliy nianlarmi Grande courvasnu haiz asaletlii marki Camille Carroni, Atina fevkalade mlirahhas ve orta el<?isi, St. Mourice Velazar nianlarmni komandor riltbesini ve Koron dltaliy nisaninm Grande Officier riitbcsini haiz mosyii Joule Cezare Montagne, Hasmetlii Japonya imparatoru Hazretleri: Soleil Lovan niganmm birinci rtilbesinl haiz Roma fevkalade sefiri kebiri ve murahhas mosyo Gentaro XJQiyai Juzammi, Bulgaristan icin: )?imenddfer posta ve telgral' nazn* sabiki Mosyo Bugdan Morfof, fevkaladc murahhas vo orta olgi, hukuk doktoru, St. Aleksandr niganmin Gi-ande Kuruva riitbeslni haiz Mosyii Dimltri Staniof, Hagmetlii Yunanhlar krah hazretleri:

^66

L
Sabik heyct-i niizzar

Z A

N
Mekri burnunun
ii?iGre)

O % A N

267

relsi

va

riitbesini hsuz Mosyii Eloftrios

Soover nlganinm Grande KuniK. Vonlzelos.

rutbesini

uoundan (Mekrl kasabasi hari?

olma;c

Londra orta olcisi, Soover nisaninin Komanclor haiz mosyo Dcmotr Kaklamanos,
Ha,?mctlii

Romanya

Krali Hazretlorl:

Orta Orta

elQi
elc-i

Mosyo Kostantiu 1 Diamandi, Mosyo Kostantln Kongcsko,

ba.^layarak simalo dogru Tahtaliya kadar Merice oldukca muvazi bir istikamot lakibodcrek vc badehu Meherkos (Meherkos) un ^arkmdan kij?iik Dcrbcndin takriben 15 kilometre garbmda Yunan - Bulgar hududu iizcrindc tayin edilecek bir

noktaya
3

Ha^metlii Sirp - Hirvat - Slovnn Krali Hazretlcrl: Bcrn'de, fovkaladc murahhas vc orta cl(;i Mosyo Dr. Milotyen Yuvanovic,
Turki5'o Biiyijk Millet Meclisl Hiikumcti: Edirnc Mebusu, Umuni Ilarloiyc Vckili ismet Paga, Sinop Mcbusu, Umuru Sihhiyc Muavcneti ictimaive Vekili Dr. Riza Niir Bey,

vasil olan bir hat,

Bulgaristan arazisinde,

Yunan

Bulgar hududundan

Karadcnize kadar; BerveQhi bala tayin edilen noktadan beda' edip Papazkoyiin 5 kilometre garbmda Edirne sosesini Kuskavak (Kuskavak) dc kat ederck badehu Yunan - Bulgar vc Tiirk - Bulgar hududundan asgari 30 kilometre bir mesafeden ge^erek ve yalniz Harmnnh mmtakasmda Ilarmanli kasabasiyla, kasaba-

Trabzon Mebusi:, sabilc Vekii nasa- bcv ha7,ar?tim tayin etniislerdi: Mu^arunilcyhiu r.suluna muvafik ve mutcber ta-

nman

selahiyetnamelcrinl ibrazdan Konra ahk&mi atiyeyi ka-

merkezinden itibaron asgari 5 kilometre bir daireyi gayn askeri hale ifrag edlhnls mmtaka harlcincc birakarak Karadenizde Anberler (Anberler) in im.ali garbisinde kdin korfesin en icsrlek noktasmda h'.tam bulacak bir hat.

nm

rarlastirmi^lardir

Maddo:

Madde:

isbu mukavelenamcnin

mevkii mcriyete

vazi tarihinden

ifrag edlleccktir.
1

Adalar denizindcn Karadcnlze kadur Tiirkiyevi Bult'arisrnfrik cden hudutlann tarafcynindeki arazi atideki hudutlar dahilinue (mcrbut haritava miiracaat) ve laknbcn 30 kilometre vns'aUndo olarak gayn a^keri hale

tandan Yimanistandan

itibaren 15 giin zarfmda te^kil edilecek bir tahdit komlsyonu, birinci maddede izah edilen hududlari arazi uzerinde tayin

dar

Ti-rkiyc ara.sinde Adalar doni/Jnden Karadenize ka-

adalar donis^inde ibrioe (ibritje) burnnndan beda' ederek Karadeni'.de Serbcsfc (Serbes) burnunda nihayet bulacaktir Yunanistan araasinde, adalar denizinden 2 Yunan Bulgar hududuna kadar;

Bu hat

itibaron asgari 5 kilcmetrelik bir daircsi Ruyri askeri bir hale ifrag edilen mintakadan hario birakiiiak .^artlyle ve huduttan asgari askeri bir hale ifrag edilen mmtakadan haric; birakmak sartiyle ye huduttan asgari 30 kilometre

tarihle im/a odilen siiih iiiuahedcsinin ^kinci maddesir.2n 1 ve 2 numrolu kisimlarmda tayin edilen Turkiyenm Yunanlstaji ve Bulgarlstan ile olan hudutlarina oldukga muvazi bir hat ilo tahdit edilcc;cktir. Bu hat 40 kilise havalismde 40 kilise kasabasi iln kasabanin merke'/inden

Bugimkii

edip cizecektir. Bu komisyon Fransa, Buyiik Britanya - ttalya, her devlet Bulgaristan. Yunanistan ve Tiirkiye taraimdan igin bir miimessil bulunmak .sartiyki-- tayin edilecek mumessillerden miirekkep olacaktu-. Bulgar, Yunan vc Tiirk mi;n-essilleri ancak n^litenazn-air Bulgar, Yunan ve Tiirk arazishie ait Mamafih bu ameliyattan amellyata i.stirak edebilecrklerdir.

hasil olacak mesainin heycti

mccmuasi komlsyonun

celsei

umu-

miyesince kayit ve tesbit odilecektir.

Madde:
Birinci
le
1

maddede muharrer mintakalann gayri

idamc

askeri hasal^ira

ifrasi atideki geraite gore icra ve

odilecektir:

Elyevm mcvcut bulunan bilumum daimi veya

mcsafede

gizilecektir

istihkamati, bunlarm arazisinde bulundugu devlet tarafmdan silahtan tecrit ve hedm odilecektir. Bu kabilden hi?bir yeni miiessese infja cdilcmiyecek ve hiQbir silah ve levazmn harbiye

deposu

ile

taarruzi veya tcdafiii olsun, askeri,, bahri veya ha-

val sair hicjbir tcsisat viicuda gotjrllmiyeccktir.

2 -- Jandarma, polis knvveti, giiraruk memurlari, hudut -muhafizlan gibi asayii dahiliyi temine ve huduttan tarassu-

268

V.

A N
L O Z A N
tasdiknamesini
269

da miiktazi anasin mahsusadan inaada hic-Wr kuvvcl mllsallaha ne Ikamc edilocck nc dc harekatta bulunabllocektir

mevcudu

Tayyai-eyi ihtiva etmeyecek olan ibu anasin

atiyiiKiiikr

mahususanm

siiratl miimkiine lie tevdi cdecektir. Tasdiken Hlmakal maruzxikr murahhaslar ibu mukavele-

A ~ Gayn askeri man 5000 kii, B Gayn askeri man 2500 kigi,
C

nilktan

tecaviivi etmcyecektir: hale Ifrag edilcn Tiirk arazJsinde ce-

liale ifrag odilon

Yiman

arazisinde cc-

Gayn

nameyi imza etmiglerdir. isbu mukavelename Losianda 24 Tcmmuz 1923 tarihinde bir nilsha clarak tan/im edilmig olup me/.kiir niisha Fransa hiikiimeti ha'.dnei evrakma tevdi edilecek ve hiikinneti me^kure mevsuk bir suretini diiveli miimziyeden herbirine tevdi
edilecektir.

man 2500
Bimlann
cak rovclver,

askeri Halo ifrag edilen Biilfvar arazisinde cekii.

tCQhizaLi her giin to]) harl? olmak sjartiyle ankilmi?, tiifenk ve bcher (yiiz) nefor basina (4) ir.akineli tiifenkton Ibaret olacaktir.

ISMET
Dr.

HORACE RUMBOLT
PELLE

RIZA XUR

HASAN HUSNU

Ba ahkfun
cibn-ico

GARRONl

yecektir.
_

27 to^rinisani 1919 tarihl Noyyi miiahedesi muBulgaristana terettlip eden mecburlyetlori ihlal eUne-

MONTANYA
UQiYAi VENiZELOS

Askerliktcn tecrit edilen menatjk uzerinds 3 h-rl-anei oayragi hamil askeri vcya bahri tayyarelcrin tayarani' ineivnudur.

KAKLAMANOS
DlAMANDi

Madde: 4 lbu mukavelenamede arazilorl inevziuibahs olan hei-hudut devletlcrden birisinln ahkann .salifeye

KONQESKO MORFOF
STANgiOF

denneyan edecegi
ibu talebi Cemiyeti

riayet

hususunda

bir

talcbi

Akvam

Madde: 5 isbu mukavelename tasdik edilecsktlr. Tasdiknameler surati miimklne lie Pariste
tir.

takdirde mezkur devle^ meclisinc tcvdi edecekt=r

oldugu

tcvdi edilncek-

olacaktir.
cektir.

mukavelename Bnlgarislan, Yimanistan ve Tilrkiye taraflanndan mutekabilcn taadik edildiglndon itOnren mer'^

ibu

bar edilecek
recektir.

Bir zabitnameyi mahsus bu lasdikleri kayit ve tesbit ed^O 5!amanda bunu henita tasdik etmemi? olan di-'^er dovletler hakkinda bu mukavelename dliveli me^ikurenin di:%r duveh akideye Pransa Hlikumoti Cumhuriyoti tarafin,dan

dan

Uii -i-

tasdiknamelerlni tevdi ettikce raeriyete j '^

n.rJTl^ mumessiU
ne

I^iikumeti tasdikin iera edilmis oldugunu Paristeki

siyaslsi vasitaslyle Pransa Hiikiimeti bildlrraekle iktifa selahiyetlnl haiz olacak

Cumhurlyesi-

ve bu

tSrd-

270

I.

Z A

L O Z A N

271

iKHMKV VE SKLAIliYKXi ADIJVE IIAKKINDA

Hametlii Sirp - Iln-vat - Sloven Krah Hazretleri: Bern'de fevkalade murahhas ve orta elgi Dr. Milotyen Yuvanovie, Tiirkiye Buyiik Millet Mcclisi Hiikumetl:

MUKAVELENAME
Bir taraftan; Britanya imparutorlugu,
tan,
P'ran.sa, ttalya,
-

Romanya, Sirp

Japonya, Yunanis-

Hirvat

Sloven dovlcti, digcr taraftan

Tiirkiye;

Edirne Mcbusii Uniuru Harloeye Vckili Ismct Paa, Sinop Umuru Sihhiye ve Muavcnctl iQtimaiye Vckili Dr. Riza Nur ber, Trabzon Mebusu sabik Vekil Hasan bey, hazaratini tayin eylcmi.5lcrdlr. Mii.jarunileyhin usuliine niuva-

Mebusu,

TLirkiyede digcr devleilcr tcbasinin .?nralt Ikametlnl ve iaraKi.sindc Tiirk tfibasinm .<joralti Ikamctini vo selahiycti adliycyc ait nicsaili asri hulcuku diivclo tevfikan

bu devletler

fik ve ir.uteber

tanman selahiyetnamelerini ibrazdan sonra

ali-

kami

atiyeyi kararlatirmilardir:

tan-

CunDiuriyeti Reisi" Fransa seflrl kobiri, Cumliurlyotin .-ark fcvkalade komisen Lefiion d'Honour ni.^ani miniyesinln Grande Ofrislor riitbesini halz fcrik general Attsyo Mouricc Pelle, Hametlii italya Krali Hazretleri: Kraliyotin senato azasi, Italya scfirl keblrl, istanbulda fevkalade komlser St. iMourice Velzar ve Kiiron Ditaliy n^sanlarimn Grande Kruvasini haiz asalctlii Mark! Camille Garroni. Atir.a fcvkalade murahhas ve orta elgisl St. Mourice Velauar ntjanlarinm komandor riitbesinl ve Kiiron Ditaliy niaiiinin Grande Ofricicr riitbesinl hai/, Mosyo Julius Cesare Montagne, Ha^metlu Japonya imparatoru Hazretleri: Soleil Lovan nianmm birinci riitbeslni hai-^ Roma

paratoru hazretlcri; istanbulda fcvkalado komiscr asalotlii Montegii Runibon, Barrona J.S.M.J. Fransa

eylemek arziisunda bulunduklannda, bu hv.susta bir mukavele akdine karar vcrmi^Ier ve zimrahhaslar: oimak iizereHair.etlu Buyiik Britanya ve irlanda Kraliyctl Muttah'idesl, Maverayi Ebhar Britanya arazisi krali ve Ilindislan imzitn
Sir,-

FASIL

ERAiT-i iK.'SMET
Madde:
1

Horace George

Tiirkiyede ibu fasilda miindcrig ahkamdan her birinin diger diiveli akide tabaa ve .jirkctlerindc tatbiki, diiveli mezktire arazisinde Tiirk tebaa ve jirketler hakkmda tam bir muair.elei mut-ekabile tatbiki :farti sarihinc muallaktir. Diiveli akidcl mczkiircdcn biri gerek kanunlann iktizasm-

ca ve gerek diger bir surette mcbkusun anh'e ahkamdan herbirisi l5in niuamelei nititekabile itasmdan imtina edecek olursa anin tebaa ve .jirkctlcri Tiirkiyede zikrolunan ayni

hangi

hiikiimden istifade edemiyecektir. isbu maddenin tatbikinde, diiveli akidenin dominyonlan miistemlekati ebl'e himayclcri vcya hiikiimlcri altmdakl memleketlerden herbiri ayn ayn memaliki akide ad ve itlbar edilecektir.

KISIiVI I

fevkalade sefiri kebiri ve murahhas Mosyo Oentaro U?iyal Juzammi Hagmetlii YunanlUar Krali Haj^rotlcri: Sabik hcyetl niizzar relet Soover nifjaninin Grande Knivasmi haia Mosyo Eleftrios K. Venlzelos Lonch-a orta elQisl Soover niganinin komandor rutbcsinl halz

nunUL VE iKAMK
Madde:
2

Tiirkiye topraginda digcr diiveli kaide tebaasi ahislari ve mallan itibariyle umumi hukuk bcynetdiivele tevfikan maz-

manos,
Hametlii

Mosyo Demetr Kakla-

hari kabul ve

Romanya

Krali Hazretleri-

hislan, mallan,

muamelo olacaklardir. Tebayi mczkiire orada ahukuk ve menafi hususunda kavanin ve mehimayci

^^^ TTn f^'l^ Konjesko, ""^'r Kostantm

^^^^''^"tin t.

Diamandl,

murlnl mahalliyenin
orta el^l mosyft
olacaklardir.
iizere

tamme

ve miistemiresine nail

Muhacerata miiteallik ahkama halel gelmemek tetoaayi mezkure mcmlekette meri kavanin ve nizamata

I-

O Z A N
dan aynen
irketi

7,

A N

278

duhul ve orada ik&met hususunda serbostii tamme malik olacaklar vc binacnaleyh Tiirkiycye Ridip ptelobilecck ve orada ikamc cyleyebileceklerdir.
.jartiyla Tiirklyeyc

tevXikl

harekct

istifade eyicycceklerdlr.

her

tiirlii

mezkure kavanin ve nizarnati memlekete tevfikan emvali menkuleyi ihraz tasarruf, devir ve fiiruhat

Madde:

hakkina malik olacaklardir.

girkctin ifayi muamcle edebilmesi i(;in lazim olan emvali gayrimenkulc hakkmda dahi ayni hiikiim cari olacak ise de bu halde enivali gayrimenkulc ihra/.i keyfiycti .^irketin hedefi

TiJrkiyede difier diivoli akidc tebasinin kavanin ve nlzam&ti mahalliyeye tevfikan her tiirlii cmvali mcnkulc ve ^ayri menkiileyi ihraz, tasarruf, devir ve feraa haklan olacaklardir.

Tebaayi mezkiiro bilhassa bey', miibadelc, hihe, vasiyet yahut di&er her surotle emvali mebhnscdcn tasarruf edebilerekleri gibi bh- mueibi kamm verasct tarikiyle voya hibe veyahut vasij'et suretiylc cmvali mezkiireyc malik olabileceklerrtir. Madde: 4 Tiirkiyedp digcr dijvcli akidc tcbaasmin muhtulif ticaret, meslek veya sano.t onvanii icraya sclahlyetleri ve bilmukabeJe diiveli mczkurc arazisinde Tiirk tobaasuiin mul;1elu" ticaret, meslek vc sanat cnvaini icraya selahiyctleri ibu niukavelena-

mahsus

tcjekkiilii
6

olmamak mukarrerdir.

Madde:

teallik kavanlr.e tabi

Tiirkiyede diger diiveli akidc tcbaasi hizmeti askeriyeye miiomayacaklardir, bunlar hizmeti askeriye

yerine.

kaim olan her ncvi

hizn;et ve mecburiyet veya tekliften

muaf

olacaklardir.

Menfaati
bir sebep

ammeye mustenit oldugu kanunen miitehakkik

menin tarihi mcriyetir.dcn itibarcn 12 Diiveli me;^k\;re ara.smda akdeyleyecek meviiu teskil cdcc.ektir.

ay zarfmda Tiirkiye ile mukavelati niahsnsaya

bulunmadikca ve evvelco muhik tazminat verilmedik56 tebaayi mezkiircnin cmvali istimiuk olunamiyacak veya velev muvakkaten olsun bunlar mallarmdaki hakki intifalarm-

<3an

mahrum
Madde:
7

edilemiyeceklerdir. Kvvelce ilan edilmedikge higbir

istimlak muamelesl icra olunamiyacaktir.

5urasi mi;karrerdir ki, mebhusun anh mukavelatm j.k'.ine zntizaren 1 kanunusani 1923 tarihindcki statiiko muhafaza edilecek ve f:.ikrohinan 12 ay miiddetin iiikr/asma kadar mukavele akdolv.naniadif;i takdirde, cfradin 1 kaj;i;m;saj-.i 1S23 tarihindski
diiveli

kanuni iizerine gerek zabitai ahlakiye sihhiye veya tcsciil hakkmdaki kavanin veya nizamata tevfikan ve gerek devletin emniyeti dahiliye veya hariciyesiTiirkiye gerek blr hiikmii

huknku mukte-sibcsinc

riayol kaydi

ihtira;?;siyla

akideden herbiri tekrar

5

den

seri^estii harckctir;! iktisap

cy-

leyecektir.

Madde:
Diger
ler,

ne tevfikan

akideden herhansl birinin arazisinde iisuliit.icari, smai veya mail ^-irketnakliye ve siEorta girketlcri dahildir Tiirkiyede lanidiiveli

ne miiteallik esbaptan dolayi diger akit devletler tebasmi lertatbik olunacak tedabir ilc tard ve tebit hakkmi muhafaza eder. Diiveli mezkure gerek bunlaii gerek ailelerinin her vakit kabul etmeyl taahhiit eylerler. Tard ve tebit muamelesi hif/.issihha ve tasaniyete muva-

tegekkiil etmis olan

lik erait

tahtmda

icra olunacaktir.

nacaktir. irkati mezkure te5ckkiillerine chliyetlerine ve ikame ve def'i dava haklarina miiteallik bilciiinle hususatta
goreceklcrdir. Mezkiir .5irketlcr Tiirkiye arazisiruk tecssiis edebilecekler ve toekkiil eylemig olduklan memleket tcbaasi tarafmdan icra edilebilen ve mezkfir ara^.ide mllli girketlcre mcmnu

KISiM

nunu

ka-

millllerino tevfikan

muamcle

AHKAMI TEKALiF
Madde: 8
Diger diivel-i akido tebasmi Tiirkiye arazlsinde ve dordunedilen her tiirlii ti~ caret, meslek, sanat ve istismarat icra cylcmek veya Turkiyede her ne suretle olursa olsun faaliyette bulunmak ifln bunlar heme mahiyette ve heme nam ile olursa olsun Tiirk tebaasi-

olmayan

her tiirlii ticaret vc sanatlan icra cyleyebileceklerdir. Mebhusun ahn glrketler intizami ammcyc miiteallik ahkame riayet
toilecekler ve

u madde mucibince kendilerine miisaade

kaydiyle zikrolunan arasildo serbest(?e muamslolerinin if a edebu hususta her miimasill milli irketin hukukun-

LOZAN

F.

17

274

L O Z A

N
L O Z A N
275
Tiirk kavanini mucibince miitegckkil .jirketlere oldugu gibi ibu faaliyetler Tiirkiyede niiiesse.s diiveli akide tebaa vc girketlerine do bah^olunacakUr.
rilen miiessesata
iijbii

nm

tabi oldiigu vorr;i, riisiim veyti Ickaliftcn bai^ka veya daha,

tckalife tabi Intiilmayacaklardir. Hari(jte birlemig olup Tiirkiye arazlsinde miirurlari

agir vergi riisum voya

esnasinda herhangl surctio Taaliyettu buluiuiciak diivcli mezkfire tebaasi ayni ehciinmiycl; vo mahiy(;tt,e faaliycttc buhinan Tiirk
tebaasi
vergiler
ile

hiikijm devlctce viicuda geti-

Tiirkiycde ycrle-^jmi? sair cc.nobilerln

cari

inemlokotte

i:

hakkmda

veya bir hizmeti umumiye imtiyazmi haiz. olanlara bahsedilen vergi laaliyctlcrinden istifadeyi talep iin
mabihilihtiyag olama^;.

ahkani nuicibince tabi olduklari vergi,

resim ve miikelleliyetten heme niahiyefcte ve heme nam ile ohirsa olsun bajjka voya daha agir voi-Ri, resim voya miikcllofiyete tabi tiitulmayacaklardir.

Madde:
8 inci

11

SaliHilbeyan devletlnr tobaa.simn Tiirkiye arazisindcki emvai, liukuk vc mcnafii gcrek ihraz, tasarruf vc intifa ve gerek
ferag, intikal veya tevarii/, liususlannda Tiirk tcbaasinm emval, hiikuk ve mcnafiine ve bu hususlarda talimil olunaii bil-

10 uncu maddcyc kadar mevzuubahs olan hususun kaflesinde Tiirkiyodeki diger diiveli akide tebaasma

maddeden

vilayetce veya mahalli idarelercc tarholunabilecek tekalif riive harQlar, Tiirk tobaasmni tabi tutulacagmdan baka veya daha agir olmayacaktjr.

sum

ciimlc miikellflfiyfit ve bilvasita veya bilavasita resim veya vergiden baska veya daha agir miikclleflyet, resim veya vergiye tabi tutulmayacaktir.

Madde:
diiveli

12

Madde;

Nakliyat veya sigorta sirkctleri do dahil olmak iizcre d>ger diivel; akideden birinin kavanini mucibince tesekkiil etmig olup isbu mukaveienamesiin be^iiici maddosi ahkamina tevfikan Tiirkiyedc toessus veya orada icra-i muamcle oden ticari, sinai veya mali sirketlcr Tiirkiye kavanini mucibinrie tcsekkul etmis ayni mahiyeti haiii irketlerin tabi tutulmadiklan higbir vergiye, rcsme veya harca her no riiahiyettc ve her ne nam ile olursa olsun tabi tutulmayacaklardir. Ayn: ahkam mezkur memleketlorir. firma veya girkeUeriibu mukavelenameniu 5 inei maddesi ahkamina teviikan Tiirkiyede mliesses bulunan veya orada icrai faaliyet eden. filyal, gube, acenta veya sair miimessilliklerinc dahi tatbik ohinacaktn-. urasi mukarrerdir ki ibu firma voya .?irketlerin
ni-

eyleyen veya icrai faaliyet cden diger akide tetaasma veya bunlarm Tiirkiye topraklari dahilindeki emval hukuk vc mcnafii ile diivoli mczkure kavanini mucibince teekkiil etmis olup Tiirkiyede tccssiis veya icrai
ll

Tiirkiyede teesslis

faaliyet eden girkotler filyaller ve subclcr veya aceiitalara. haharbte bile olsa, bir giina istikra?, mecburi ve servet iizerinistisnai ifraz

den

muamelesi tahmil olunmiyacaktn-.

Madde:

13

Kapitiilasyonlarm kigvuia binaen Tiirkiye diiveli ecnebiye tebaasma, kcndi tebaasma bahfjcttigi muameledon daha mii-

saadekar bir muamelo balietmeyecek ve isbu fasilda tasrih olunan m.evat hakkmda kendi tei)aasma ve diger diiveli akide tebaasma miisavi muamele csasmi tatbik edecektir.

I-ASIL 11

bulundugu takdirde zikrolunan filyal, ube, acenta ve miimessilliklori ancak Tiirkiyede hakikaten inevzu sermayeleri vizerindon veya vergiye tabi olacak sermaye tahkik edilcmedigi takdirde mezkur sermayeyi. tayine medar olabilecek hakiki kazanc ve h-atlan iizcrinden. vergi veya sair tekalife tabi olabileceklerdir. Madde: 10 Eger Tiirkiye hukumeti heme nam ve mahiyette olursa.
olBun vergi laaliyetleri Ihdas edecek olursa Tiirk tebaasma ve

heyet'i idareleri Tiirkiye harieindo

SKLAHiYKTi ADLiYE
14 Tiirkiyede diger diivcli akide tebaasi ve bilraukabelo diiveli mezkiire arazlsinde Tiirk tebaasi 1 inci madde ahkami mahfuz kalmak Ksartiyla her hiisus1;a tcbayi mahalliyenin tabi ollie

Madde;

duklari ayni erait dairesindc mahakime serbestce miiracaat ikame ve def'i dava edebilecoklerdir.

276

I.

Z A

N
I.

Maddo:

15

7,

A N

277

16 nci inadclc iihkami

mahiu/. kalmak

jjartiyla

Turkiye ve

digcr diivcli akidc

mesaili
tir.

arasmdaki munas(!bal;ta sclahiyeti adliy

hukuku
16
ile

bcynotdiivol esusaUiia tcvlilcan hal olunacak-

FASIL
Aint'iiiMi

III

NiiiAivE

Madde:
Turkiye
diivcli

digor diivcli akidc arasinda

Tiirkiytide

mukarrei'dir

ki,

Madde:
hiikiimct

19

mczkurcnin

miikim olan veya orada bulunan

Diiveli akide kcndi

hakimiyet ve idarelcrde labi olan bir

tebaayi gayrimii.slJmc'siuc miitcallik ahkami gahsiyc mcvadmda yaiil nlkah, l.'jtlraki eniiali zcvccyn, Uilak, tefrlki ebden, cihaz, ebud, benut, tcbcnni, chliyctl .^ahslyc, riifjt, vcsayet, kayyimlik, hacir ve cnivali monkulcye niiiteallik vasiyct vcya tevaruz veyahut takslm vc tasiiyol toreko ve alclltlak hukuku aile aiesailinde anoak ahkann ^ahsiyesl incv/uubahs olan tarafm tabi oldugu znemlekotte iniito.^ckkil malaakinii milliye veya di-

ger makamati milliye hai/.i salahiyet olacaktir. igbu iiiikiim hukuku beyueddiivelc vcya akid olunabilecek mukavelati hususiycye nazaran konsoloslarm iiiifus hukuatina niiiteallik nievadda haiz olduklan vonaili mahsusayi haleldar etmedigi glbi tarafeyn-in mahakinii milliye veya digcr ma-

kamati milllyelerinin dairci selahiyetlcrine dahil oldugu bervechi bala takarriiredcn mcsaile ait delail ve bcyanati Turk mehakiminin talcp vo kabul ve istima hususundaki haklanna da halel vermez. Birinci fikra hiikmiiuden miistcsna olarak .^ayet davada alakadar olanlarni kaffesi Tiirk mehakiminin kazasma tahriren razi oiuriar isc, mahakimi niei^kiirc tarafeynin kanunu millj mucibince karar vermiek iizcre birinci fikrada miinderi? mesail hakkmda dahi haizi selahiyet olabilirler.

Madde:

mallan hakkmda Turk mehakimi nezdinde hukuku diivele ve diger dovletlerde sureti umumiyede tatbik edilcn esas ve usullerc muvafik bir himaye temin edilecegini Tiirkiye hiikiimeti beyau
eyler.

17 Tiii'kiyedcki ecnebilerin gahislari ve

Madde:

18

Tiirkiye ile diger dliveli akide bcynindeki miinasebetta, masarif niuhakomo-i miicmmcn kei'alct ak^asmi, ilEimatm icrasma, evraki adliye vo gayri adliyeuin tcbligine, istinabeye, maait mahkumiyetlere mcccanl muzahareti adhapse miiteallik bilciimlo vcsaik aiakadar devletler arasmda aktolunacak mukavelati mahsusa ilo hal olunacaktir. sarifi

muhtareyc malik dominyonlarmni, miistemlekelerinin memaliki mahmiyclcrinin vcya mavcrayj ebhardaki nicmleket veya araziierden kaffesindc vcya bazilarmda mukavclenamei mczkCir ahkfuninin tatbik olunmayacatiini, mukavelei mezkurenin raevkii meriyote duhulii anmda beyan ctmck hakkmi muhafaza ederlcr, bu takdirdc Tiirkiye, zikrolunan dominyonlara, miistcmlekata, memaliki mahmiyc memlckctlorle ara2iye ka.r.51 i.jbn mukavelcden miinbais taahhiidattan bcri olacaktn-. Su kadar ki, diivoli mezkuro ibu m;ikavclc mucibince yapacaklan beyanat ile mukavelcden ihrac- edebilecekleri hiikumei:! muhtaredcn miistefit domjnyon, miistcmleke, memleketi m.ahmij'e, memleket veya araziden hcrhangi biri nam.ma mukaveleye muahhorcn istirak edebileccklerdir. Madde: 20 isbu mukavclcname tarii:ii mcriyetindon itibarcn 7 sene miiddct icin aktedihnitir. Mukavclcname miiddeti mezkure inkizasmdan laakal bir sene niukaddcm taraljeyn-i aliyeyn-i akideynden herhangi bir taralmdan Icsih edilmodigi takdirdc, feshedilinceye kadar merl kalacak ve I'csili ancak bir sene miiddetin inkr^asmdan .sonra haizi tesir olabilcccktir. Mukavelenamc Tiirkiyeden gayn akit dcvletlcrden herhangi biri tarafmdan fesholunursa i.^bu Icsih ancak mczkur devletle Turkiye arasmda haizi tcsir olacaktiv. Turkiye mukavclenamcyi p.nrek digcr bilciimle devletlere karsi VG gerck bu dcvletlcrden yalniz birine karsi fesih selaliiyetini haiz olacak vc gikki ahirde mukavelenamc digerlerine nazaran mevkii meriyette kalacaktir. Madde: 21 igbu mukavelenamc tasdik edileccklir. Tasdiknamcler siirati miimkine ile Pariste tcvdi olunacaktir.

muhakcmoye

liyeye din i^in

gerait

Mukavelenamc bugiinkii tarihli snlh muahcdesi tahtmda mevkii mcriyete gireccktir.

lilmakal, balada zikrolunan

ile

ayni

Tasdiken

murahhaslar igbu

278

I,

A N
L O Z A N
27&

znukavelenamcyi imzalamiglardir. Lozan'da ?A Tcmmu/. 1923 tarihlndc bii- niisha olarak tanaim edihnig okip bu niisha Frunsa hukumetl cunihuriyesi hazinei evraknia tovdi olunacak vo hiikumoti mezkure vazml
imssa

TICARET MUKAVELKNAMESl
Bir taraftan,
Britaiiya imparatorlugu, F'raiisa, italya, Japonya,
nistan, Roinanya, Sirp
-

dovletlarin

hcrbirine

anm

niev.suk

bircr

niishasini

ita

eyleyeeektir.

Yima-

Hirvat

Solven ve digsr taraftan,

ISMET
Dr. K.IZA

HORACE RUMBOLT

Tiirkiye,

KUR

PELLE

HAS AN HiJSNU

GARRONi

MONTANYA
UQIYAi
VENiZI'iLOS

Miinascbati iktisadiyelerini hukuku diivel esasi iizerine ve ticareti tevjk ve miibadL-lati tcshil odccek en miinasip ekillorde tcsis arzusuyla miUehassis olarak, B'.i inaksatla bir mr.kavelcnamc aktine karar vermigler ve

KAKLAMANOS
DIAMANDi

murahhaslari olmak iizcre; Hamerlu Biiyiik Britanya ve trlanda Kraliyefci miittahidesi, maverayi ebhar Britanya arai^isi Krah ve Hindistan Imparatoru hazrctlcri: istanbuldan fcvkalade koniiser asaletlti Sor Horace George Montegii Rumbolt, Baror.a, J.S.M.J.,

KONCESKO

Pransa Cumhuriycti Reisi: Fransa sefiri kebiri, cumh'.iriyetin ark fcvkalade komiseri, Legion d'Honour ni.'jani millisinin Grande Officier rln'oesini haiz ferik general Mouricc Polle,
Hasmetlii italya Krah Hazretleri: Kraliyetin Senato azasi, italya sefiri kebiri, istanbulda fcvkalade komiser St. ^'rourice Vclzar ve Kuron Ditaliy ni^an-

lar:nm Grande kuruvasuu haiz

roni.

aaaletlii

marki Camille Gar-

Atina fevkalade miirahhas vc orca elgi, St. Moiu-ice niELnlannui komandor riitbcKini ve Kuron Ditaliy nisanimn Grande Officier riitbesini haiz Mosyo Julius Cesare Montanya,

lade

Roma fevkakebir vc murahha.st Mosyo Qentaro Uciyai Juzamrni, Hasmetlii Yunanhlar Krah Hazretleri: Sabik heycti niizzar rcisi, Soover ni.'janmin Grande Kuruva
Soleil
.sefiri

Hasmetlii Japonya Tmparatoru Hazretleri: Lovan ni,?anuim birinci riitbesini haiz

riitbesini haiz

Mosyo Eleff;rios K. Venizelos, Londra orta elcisi, Soover nijanmm komandor riitbesini haiz mosyo Demetr Kaklatnanoa, Hagmetlu Romanya Krah Hazretlori: Orta el?i Mosyo Kostantin i. Diamandi, orta elffi MosyS-

Kostantin Kongesko,

280
Hagmetlii Sirp
-

L O Z A

N
eoli

L O
Mosyo Dr. Mi-

/-

A N

281

Ilirvat - Sloven Krali Hazretleri:

Bernde fevkalade murahhas vc orta

mevkii meriyete vazina takaddiim eden ay zart'mda Tiirk lirasi bir ingiliz lirasma 745 kuru.'jtan Ibaret fii iptidaiye nisbet
le

lotyen Yuvanovi?;, Tiirkiye Buyiik Millet Meclisl Hukiimeti; Edirne Mcbusn, Umiiru Hariciyc Vckili ismct Paga, Sinop Mebusu, Umuni Sihhiye ve MuavcneU itjtimaiye Vekili

% 30

dan

ve 9 misilleri

ceklerdir, bu zarfmda mabihittatbik olarak devam

lazla vasati bir teriezziillu kiynict gosterirse 12 aym aym vasati fiatma gore tezyit olunabilesuretle tadil ve islah edilen misil miiteakip 3 ay
odccektir,

Bu

misil 3 ayin

Dr. Riza Niir boy,

Trabzon Mebusu, sabik Vckil Hasan bey, etmi.?lerdir. Murahha.siyn hazaratmi tayin

miigarunileyhin
ibraz eyledik-

makbul ve niutcbcr tanman sclfihiyctnainclerini feen sonra ahkami atiyyeyi kararla.5Virmi.5lardir:

FASIL
:

icabederse son ayin vasati kambiyo fiatma gore yeniden tadil olunacaktir. Tiirk lirasmm tcnez/.iil kiymetl halinde bc^ mlsli, 12 ve 9 misiilerinin tabi oiduklari .^erait dahilindc tezyit ohmabik?cek ve fakat Tiirk lirasmm tezayutii kiymeti halinden misii mezkur ancak ingiliz lirasi olarak nakdiye olarak 5 Turk lirasmdan dun bir kiymctto bulundu.^u zamandan itibaron tenzil

hitammda

olunmak

icabedecckv.ir.

Maddc 1 ijbu mukavelenamenin nievkii meriycle vazmdan itlbaren diijcr diivcli akido arazisinden nerj'et ve viirut eden ir.ah.sulati tabilycyc voya niamulata, Ttirklyeye bini ivhalierindc kaabili iaU:)Jk Larlielor 1 oyliil l!)ir> tarihindo mevkil

meriyete konulan

0.s'ma)ili sikloti e.^ya tarifosinin

ayni ola-

caktir.
;

1 eylul 1916 tarihli O.smanli tarifesinde muMadde 2 harrcr olup Turk cvraki nakiiycsl olarak istifa kihnan riisum, bervechi ati tayin edilen serait dalro.sindc kambiyo fiatma gore zaman /^aman tadi ve i.slah olunacak olan emsali tezyide

Kakdi islahat vukuunda bervcQh; balfi tcsbit olunan muhteiif misiller giimriik riisumuna lialel gciirnieyecek surette yeni ve eski niikut arasmdaki farka gore tadil olacaklardir, 3 Tiirkiye. atidoki hususat icin liizum goriileMadde bilecek clar.lardan maada bilciimle iUialat veya ihracat niPUimiiyetlerini i.'jbu mukavelonumcr.in mevkii meriyete vazindan itibaren ref cvmeyl ve i.'jbu mukavelenamenin miiddeti csnasmda tekrar tesis eylemeyi taahhiit eder. 1 Hayati maigeie clzcm olan nienabii inuhaiaza ve mil:

tabi tutulacaktir.

ibu emsal

nan emsal

oiaeaktir.

mart 1923 tarihinde mevkii meriyerts buluAncak mcrbut (1) numrolu cetvclde ta-

letin faaliyet! iktisadiyesini vikaye etmek, 2 Sclfunct-i devldi tcmin eylemsk, 3 E-jhas ve hayvanat ve ncbaltiti emrazj

sariye hayva-

dat edilen mevad 9 mi.sle tabi oiaeaktir. Berve<?hi bala xikredilen ein.sal kambiyo flatma gore atideki kavaide tevfikan tanzim vo telif olunacaktir. Bu emsal tngiliz lirasi 745 kurug kfigit para kiymcfcinde ol-

niye ve nebatiyeden vikaye etinck, Afycn vcsair mevadd; simgonin istinialine 4

dugu bir zamanda tosbit edilmis oldugundan cger isbu mukavelenamenin mevkii meriyete vazma takaddtim eden ay zarfmda Tiirk lii-asmda fi-i mozkurc ni.sbetlo yiizde 30 dan fazla. vasati bir tezayiid kiymet husule gclirse 12 ve 9 misilleri aym aym fii vasatisiylc niiitenasibon tenzil cdilmck laznn gelecek bu suretle tadil ve islilh edilen misil miitcakip 3 ay zarfmda, mabihittatbik olarak. devam cdceektir. Bu misil 3 ay hitaramda icabederse son aym vasali kambiyo fiatuia gore yenidcn
tadil olunacaktir.

memnu o Tiirkij'cde nin ithalini men cylcmek, 6 Altun sikkonin veya allun
mak,
i.stimali

mani

ol-

bulunan mevaddi

kiiliye-

madoninin ihracim

men

eylemek,
Devlot inhisarlari tesis veya idame eylemek. Diger diiveli akideden horbiri tarafindan kendisine mezkiir devletiii kavanini muc.ibindc muhik bir muameleyl mutakabele verilmek sartiyle Tiirkiye memnuati hicbir nevl fark gozetmeksizin tatbik otmeyi ve c,?yayi memnua icin istisnalar veya ruhsatlar bahgoylcdigl halde hi<;bir tikid devlet ticaretinin zararina olarak dlger bir dcvleti akide veya herhangibir
7

*adil olunacaktir.

Aym Aym

vt-Qhilc

cger isbu

mukavelenamenin
mukavelenamenin.

vetjhile eger ibu

282
devlet ticarctini asla
Icr.

L O Z A

N
taahhtit ey-

li

Z A

283

mazhan miisaadc etmemeyi

Maddo Muamclei miitekabile .5artiyle Tiirkiyede 4 aksiz veya istihlak resmi diger diivoli aklde mcmallklnden ne:

et ve vvinit cdcn emtiaya ancak Tiirkiyede istihsal edilen ayni veya miimasill c^ya iizerinden Istifa ohindugu miktar dahilinde olmak iizcre taHMk edilecekt.ir.

Bundan maada Tiirkiyc racrbiit 2 nunirolu cctvelde muharrer mevadda mezkCir c.etveido Bosterilon istihlak riisumunn kendl tobaasiyla diA'er diiveli ;\kido tebaasi arasmda ayni gerait-i miisavat dairesinde olmak ii?,erc Uihsilde devam edcbilecektir.
Muameloi miitekabile
sartiyla

tevfikan tertip olunacak men.50 .saliadetn&meleri gerek tlcaret veya ziraat nezaretl gerek miirselin mensup oldugu ticaret odasi gerekse mursalunilcyh mcmlekettcn muvafik gorecegi diger licr tekilat veya hoyet tarafindan ita edilecektir. Mezkflr sahadetnamoler mursalunileyh memlcketin bir niiimessili siyasi veya gehbenderisi tarafmdan tasdik olunacaktir. Posta paketleri miirselunlloyh memlcJcet bir mahiyeti ticariyeyi haiz irsalattan olmadigmi anladiei takdirde menge a-

Uktarvar riisumu veya me-

miirini mahailiyecc istifa kilinan digcr her rosim eger Tiirkiyede islihsal edilen mcvad iizcrine movzu iso Tiirk malisulati ile diger dtiveli akide mcma'.ikindcn r.e^'et vc viirut eden malisulat

hadetnamesinden varestc tutulaeaklardir. Madde 8 Maahaza ibu fasil ahkam.indan istifade keyliyeti, diger herhangi bir ecnebi memlekete baheder oldugu muam.ele kadar miisait bir muamelcyi, m.ukavelenamenin biitiin miiddeti devamnica Tiirkiyeye temin ctmeyecek olan dti:

veli

akideden

hitjbiri

taral'mdan talep cdilmcyeccktir.

arasmda
:

bir

fark gozclilmcksizin

ayni suretle tatbik

9

M
II

i:

edileccktir.

BUT

Madde Digsr diivnli akideden hcrbiri tarafiiidan 5 kendi kavaninine tevfikan Tiirkiyoye muhik bir mviamelei miitekabile yapilmak .?art:yla Tiirkiyenin mabsulati tabiiye veya mamC;lattan herhangi bir madde iizcrinc vazetmig olacagi veya cdobileuegi' her ihracat resm.i liipbir vasita ile digcr duveli akidedc herhangi inrisinin tlcareti zararma bir fark ihdas edilemiyerck bilciimle miirsaliinileyha m.emalik iQir. musavi
-

MiSI.K TABi

MEVADDIN LISTESi
rarife N'o:
65
69
121

Patates Portakal ekerli mtzstahzarat

Maden

sulari

130 178

surettc tatbik cdilecek.

Parlak deriler

mueibince Tiirkiycden aynlan herhansi birisine veyahut hudut ticareti igin hemhiidut bir devlete tatbik edileoegi fevrsidi mahsusa miistosna olmak uzere Tiirkiyo birineiden bei:iciye kadar clan maddelordn mev/,uubahs hususatta diger herhangi bir memlekete tatbik edecci>i daha miisait her muameleden
diger dliveJi akide.vi istifade ottireeektir. Madde 7 Turkiye ve diger diivoli akide ifchal edilen esyanin mengei clan memlekcti irae ctmek iizere isbii esyanm
:

me

Tiirkiyenin tarife hususunda veya alelumum 6 diger her giina ticari hususalta biigiinku tarihli muahedena:

Madde

Domuz

derlleri

ISO

Ayakkabilar
Eldivenler
Han-, ve mr-imul kiirklcr

Mobl'i

685-187-188 192 200-201 217-218

275-274-273
302 305 306 308 273-274-275 314 324 339 348

El ileraelcri (burodbri)

Kaba
Gaze
ipek

dantela ve pamuk joritlcr ipnk kn-pmtisi

ilh.
tiil

ilh.

mgmleknt istihsalat ve imalafci railliyesinden oldugu veyahut mezkur momlckette ugradigi tahavviilat dolayisiyla o
me?;kiir

ipekli

monsueat

suretle telakki edilmek.las^imcnldigini miisbet resmi bir sahadetname ihraoim ithalatda bulunan eghasta-n miitekabilen talep edebileceklerdir. ibu fasla merbut 3 mimrohi niimuneye

ipek tuhafiyclcr look ki.h<'Jfi.v (pasmantori) Yiin kuijak ve gallar

Elbise
Yazlik,
kisilik

gcmsiyelcr ilh

284

L O Z A N

L O Z A N

285
3

MEHltDT

RBU T

Menso (Schadetnaincsi Niinmncsi

iSTillLAiK

kDsumu

de

mukim

Kilosii

Kuru
40 20

Cay Kahve
Petrol Pirinp

efendinin de mukim efendinin vekili tiiccardan kendi mesuliyeti altmda olarak atide muliarrer emtianm miirsel

s>

6
10

Margarin ve lileu margarin ve djger iihumn hayvaniyo

Stariii

tarafmdan bizo ibraz cdiiou voaaiki mutabereye istinaderi Turk yahut men^e veya mamulatmdan oldugunun liuzurumuzda beyan eyledigini tasdik eyleriz, (ahadetnamej'i ita eden daire) (3)
(2)

Bu emtia
;>

80 30
5

yo

mumi;

ricator

:>,

Adi sabiin Ycni vc mii.stamei torba

vapuru

lie

veya kara tariki)

ilo

do tacir veya fabofend:ye ( g6nderilmitir.

Baharat
Klbrit

30
1/2

Veziii

safi

vc

gayn
hacim
emtia

Mum

Kibritlik behcr kutusu GO kibrit Kibritlik bchci

Denk

envainin Markalar adedi Numro

safi

(Kilogram hesayahut,

biyla)
i.stiab

Sigara kagidi

kiUusu 60 kutusu 60 yaprafu 50

beheri
kilosu

ve kiymer.

1
1

gakmak
Seker Tonbeki
Biskiii

tai

25
15

kilosu

40

Imdi

Mesuliyetin tahtmda olarak bu suretle tarafindan teyid kiscne

Cikolata
Silt hiiiasasi

Sekorlome vo glikoz Mcsrubati gayn kiiuliyc, p;a.7.07., limonata Diger biitiin jjokerli nuistuh^arat

(Beyannameyi verenin imzasi) Keyflyet tarafimizdan (.^ahadetnameyi ita eden daire) bittasdik balada muharrer emtianm muamelel beiyyesinin filhakika bu memlekette ifa eyledigini de aynca teyit eyleriz.
(Tarih vc ahadetnameyi ita eden dairenin Imzasi)

gehbenderhanece goriilerek ibu Im-

za tasdik oIunmutur.

muhtovi okhiklan. yiizde miktarmdakl tjckcre na'/.aran bir istlhlak resmine tabidirler.

1)

Liizunisuz nie;ruhat tay edilecektir.

3)

^chadetnatnc miistahsil veya fabrikattir veyahut vekili tarafindau ahndigi zaman (miirsel tarafindan bize ibraz edilen vesaik-i mulebcrcyo istinadcn) kelimeleii

286

I.

?;

A N

L O

7,

287

tekalif ancalc omtiayi mezlciirenin

menc ve mevrit veya mah-

FASIL
:

rc'Qlcrine (>'6re tayin edildigl ve birinci

kan diger

bilciiinle diiveli

faslm ahkamma tevfiakidcye surcti mlitesavlyede mabihi-

Maddo Tiirkiye, aym hususta kendlsino muamelei 9 miitakabelodc bulunulmak isarUyla milli sofaino tatbik ctmekte oldugii iTmamcloyc miisavi l^ir miuuncloyi veya diger her hangi blr dovlete tatbik ctmekte oldugu vcya edcbilecegi da

tatbik bllundugu cihotle 'I'iirkiyo, muamel(;yi miitakabeleya mazhar olmak artiyla ithal veya ihrac edilen emtiayi ithalat veya ihraeata tavassut edcn sefineniii sancagi muvasalat

ha

miisait bir muameleyi diger diivcli akide sefainjne tatbik etnieyi taahhiit eylnr.
Tiirkiye, digor diiveli fikideden
veli

veya azimet limanlari p,eininin Keyriiaeferi ve islielelerde tevakkufu iizerine miics.ses higbir rosm-i miitefavit, resm-i munzam. veya herhangi mahiyette veya ne nam altinda olursa olsunbir
giina tszyit-i

hor

birisi

mczkuredcn hcrbiri

Tiirkiye

lialckinda

hakkmda vc fiuSAYDI MAHIYl,

rusuma
11

yani topraginin bir limanindan aiinan enitia ve yolciilann ayni topragm di^er limanma bahrennaklir.i ve linianlar hidemaUiii yiini cer, vc kilavuzluk vc herliangi mahiyeti; o!\ir.sa o}sun bilciiinle hideinati daliiliyeyi hendi sancagir.a hasretmok hakkini muhafn/a eder.

BAHRi GABOTAJI

Maddo

10

man

hidcniati

SAYDI MAHi - i^AHRi GABOTAJ ve lihakkmda maddci anifede zikrolunan Istisnaat

mahfuz kalmak .sartiyla, mcmiekcto vurut odt:cok '/cya memleketten gikacak hor nevi cm'Janui ithal veya ihraci veya yolcularin nak'.i hukukuna ve sefainin liman, dok, nhtim ve nisrsalarda tevakkuf, tahmil ve tahliyelerine miiteallik biiciimle
tsshilattaii

istifadelorine

ait

husu.satta,

bir

varaftazT
biri, milli

Tiirkiye

ve gemilero ve bunlarin haniulelerine ve yolculanna miiteallik ohip, harbten evvel Tiirkiye tarafindan muteber tanmmi? veyahut baslica diiveli bahriye taraImdan atiyen muteber tanmabilccek olan her nevi vesaik veya evraki resmiye Tiirkiye tararir.dp>.n diger duvcli akide tabiiyetinde bulunfin serain liakkinda muteber ve Tiirk sefine ve gemilerine i'.a edilen miitckabil vesaiko imiadil addedilecektir. Bu alikam, Tiirkiye tarafindan Tiirk sefine vs gemilerine ba.jhca bahri devletler tarafindan tatbik edilen usule muadil. gerait dairesinde olmak ii/oro ita edilen vesaik ve evraki resmlye ancak diger diiveli akidece biz7.at kendileri tarafindan verilen vesaik vo evraki rcsniiyeyo muadil addedildigi takdir-de mu':eber olacaktir.
:

Wadde

tabi

tutmamagi kezalik

taalihiit eyler.

Sei'ine

ve diger taraftan

sefaino tatbik ettikleri muamelcye miisavi bir muameleyi miitekabiler. yekdigerine tatbik edeceklerdir.

diiveli iikidri saircnin.

hor

FASIL

Kczalik,

aym muamelei mutakabole

sartiyla, hiikCunet

me-

Madde

12

Tiirkiye,

muamelei

niiii;akabele sartiyle di-

miiessesac- nam. veya monfaatinc olarak tahsil olunan rusuiiiu sihhiye, liman, nhtim, demirlome, kilavuzluk, karanlina, foner riisumu vc riisum-u mumaselei saire gibi, sefainin miikellef oldugu hernevi rijsum tckalif ve todiyat hususunda da miisavat mutlaka

murin eshasi hususiye cem'iyet veya hernovi

ger diiveli akidedcn herhangi birisinin memleketinden nes'et eden mahsulati labiiye veya mamuleyi miiamelati ticariden her tiirlti gayri kanuiii rckabote kar.'ji temin etmek lizere bilciimle tedabiri eriyo veya idariyoyi ittiha/. ve ikamci davaya. miisaade etmeyi taahhiit eyler.
Tiirkiye, kczalik

cari olacaktir.

mnamelei iniitakabcle

sartiyle iizerlerinde

ithal veya ihrao edilen cmtia

ha'zf edilecelctir.

ii'-ierino

mevzuuriisum ve

veya

asil ilk

zarflarinda yahut harici zarflannda men.58, cins,

3)

veya ziraat nezaretleri, ticaret odasi ve geifek miirselinileyh memlckctin nuivafik giirccegi diger her nevi tegkilat veya ceiniyct tarafindan ita edilecektir.
ffcrek ticarct grcrek
miir.seliu incnsuboldiiifiii

ahadctnamler

rnahiyet veya evsafi malisusalan hakkmda dogrudan dogruya veya bilvasita sahto tahrifati havi inarka i.sim, iaret veya her tiirlii alameti tasiyan bileiime nialisulat veya emtianin ithal veya ihraci ile dahilde imahni tedaviilUnii boyini ve nieydani fiiruhata vazini miicyyodati mahsusa ile tecziye ve men et-

meyi taahhiit eder.

288

L O
:

?i

A N
tevik ve

L O Z A N
himayc etmeyi
:

289

13 Turkiye, ayni hususta kendisine muamelei mutakabclcdc biilunulmak ^artiyla cvsafi mahsusalarma toprak veya iklimdon alan mahsiilatin bir iinvam mahalli tagimasi hakkini veya unvani mahalli istimalinin haiz olabieccgi eraiUni tayin veya tan/jm edip djgcr akit bir mcmlckette' mevkii meriyetto bulunan vo selahiycttar memurini tarafmdan Tiirkiyeye suroti muntazaniada tcblifi: olunan kavanini vc kavanini mozkuro mucibinc;n miif.toha/, idari voya adli mukarrerata tevfiki harckel. etmoyi taalihiit oylcr, kavanhi veya mukarrerat.1 mozkiu-o hilafma olarak iinvam mahalli ta!yan mahculat

Madde

imiilkiyeti sinaiye, ebediye ve bcdliyesini kavanini muessire lie

Madde

15

taalihiit cyler.

Miilkiycti smiaiye cdebiye vc bediiyeye du-

miitcallik olarak dclatir ve planlari vo bunlann Tiirkiyeye devairinden lehlorine Tiirkiycde arazi tefrik olunan devletler levairine muh1mol olan devir voya tebdirine dair bilciimle mesai alakadar devletler arasuida hususi mukavelat ile

muruna

tanzim edilecektir.

Madde
kii

16

AIIKAMI UMUiVliYE
Diiveli akidc ibu

mukavelenamenin mev-

imal, tedaviil, bey', veya mevkii fiinihata vazi Tiirkiyo tarafmdan men vc onikinci maddede zikrohman tedabir ile tocziye odilocckvir.
ilc

Vfiya

emtianm

ithal vc ihraci

Madde 14 -^- Tiirkiyo ^.hu mukavelcnin mevkii meriyete vazmdan itibarcn 12 ay miiddotin inkizasindan evvel:
:

Miilkiycti smaiyenin hlmayesine dahil ohip 2 haziran tarihinde Va^ingtonda ladil edilen 20 mart 1883 tarihli heynelmilel Paris mukavolenamcsinc c.^kali muha-rrere dairesinde itirak etmeyi,
1

1911

meriyete vazi aninda kendi hakimlyet veya idarelerine tabi olunan bir hiikumeti muhtp.reye malik dominyonlarin miistemlekelerinin memaliki mahmiyelcrinln veya mcvarayi ebharda kain memalik veya arazilerinin kaffesindc veya bazilarmda muk.avelenamei mezkur ahkfiminm tatbik edilineyecegini beyan etmek hakkuii muhafaza etmckto olup bu takdii-de Tiirkiye, niezkilr dominyonlar, miistcnilekeler memaliki mahmiye

memalik veya
:iit

araziye kadfji

i.^bu

mukavelenameden

niiitevel-

Kezalik asnn cdebiye vc bediiyenin himayesir.e mii-

teallik olarak 13 terinisani 1908 tarihinde Berlinde tadil edilen 9 eyliil 1886 tarihli bcynelmi'.ol Bern miUcavclenamesi ile
li

asan ebediye ve bediiyenin himayesino dair 20 mart 1914 tarihBern mimzam protokoluna Ljlirak eylemeyi taahhud eyler.
Tiirkiv--

Mezkflr maikavelenamelcrle protokolnn Tiirkce lisanina terciime hakkmda dair ahklmma muteallik olarak
ihtiraziye bu mukavelenS,m^enin mevkii meriyete vat^mi taklp eden sene zarfmda mezkiir mukavolenamelerle protokolu mii^tereken imza etml? bulunan diger devletlor tarafmdan hi? itlraz vukubulmadigi takdirde i?bu mukavelenftmeye xaviiil imza bulunan

taahhiidatmdan beri olacaktir. u kadar ki, diiveli mczkurc i.5bu mukavelename mucibinihrac edebilecekleri ce yapacaklan beyanat ile mukavelcdon hiikijmeti mumtareye malik her dominyon, miiskmleke meraleketi mahmiye nicmlckct voya arii/i namlna iijbu mukavelen.me ahkamina muahlicren iijtirak edebiZeneklerdir. Trabusgarptcn nc!5'et eden veya oraya giden Madde 17 emtia ve mahsulat Tiirkiycdon italyan emtia ve mahsulatimn
:

tarafmdan dermeyan edilen kaydi

tabi oldugu usuliin

aynma

tabi tutulacaktu-.

giden emtia ve Tiirkiyeden neij'et eden veya Tiirkiyeye mahsulatta Trablusgarptc digcr her oencbi mcmlekete yapilan

en

miisait

muameleden
:

miistefit olacaktu-.

de

diivellsaire-

Madde

18

ibu

mukavelcname

scnc miiddet icin ak-

salifiizzikr

kaydi ihtiraziyeye
vaznil

i.?bu

mukavelenamenln miid-

dolunmugtur.
Birinci fasla miitcallik olarak bir taraftan Turkiye ve diger taraftan Yunanistan, Romanya, Sirp - Hn;vat - Sloven devticvariyeleri leti daha kisa bir miiddet zarfmda miibadclati l5in yeni bir nizani teslsine tovcssiil lii/.umunu gordiiklerinden ibu mukavelenamcyi 30 aydan ibaret olan ilk devrenin inkizasmdan sonra her zarnan fe-shetmck hakkini fesihten 6 ay

det devaminda itiraz eylemeyeceklerdir.

itau

mukavelenameye

kiyenin hakki tereiimeye miitcallik kaydi ihtirazisine i'tirakde devam edemedlkleri takdirde Tiirkiy anfiizzikr mukavelenamelerde protokola igtirakde devama mecbur tutulmayacaktir.

imza bulunan devletler Tur-

Turkiye ayni miiddetin inkizasmdan evvel mezkAr 3 mukavelenamcler esasatma tevfikan diiveli sairei akide tebasma

sonra

salifiizzikr

:re yekdigerine kari

mukavolonamenin tcsiri niliayct bulmak tanimakta mutabik kalmiglardir.

iize-

290

L O Z A

L O

/.

A N

291

Bir oaraftan Tiirkiye ve digcr taraftan diiveli akidei sai-

Bu

ciiastan hicbirisi mo^.kfu- hukiimotlerin miisaadesi ol-

reden her )3ii'i mukavolcnamcniu tatbiki hakkmda berveghi bala tesbit edikui niiiddotler siarl'mdan her zaman ve kcndiIcrinden bu hususta talcp vaki olur olina/-, yeni ticarct muahcdclcri akdi zimninda me/.k-fir ini'ukleUorin ii)ki/,asindan cvvel ikmalini tomin icin k(nnali I'aaliycUe takijj cdecekleri miizakerata girismeyi tuahliiit odcrJer. Egcr niobhusun anh niii/.akcrati Kaliliil beyan muddetlerin inkizasmdan evvcl notice pezir olmami.5 bulunursa taraeyn-i aliycyii-i akideyndon hcrbiri .serbcstii harokelini tekrar iktisap
edcbileccktir.

Tui-kiyed<i ne do Yunanistanda ikamet cdemiyeceklerdir.

madikca ne

tekrar ilitiyari

Madde

Birinoi

maddede

mtisarraji olan miibadelc

atidcki ahaliye iiamil

dof'iildir:

Dersaadet

Rum

aiialisi,

Garbi Trakyanin MiisUiman

Dsrsaadetin
belediyeieri

abalisi.

Rum

aliali.si

addedilceckler 1912

kanunu mu-

cibince tahdit edilmi.5

bulunan Dcnsaadct gchrcmaneti daire-i

Maddc
caktir.
ibi5

19

isjbu

Tfusdiknameler

siirati

mukavelcnanie tasjiik edilecektir. niunikune ilc ParLs'-e tevdi oiunaile

mukavolenanic buuiinkii tarHiU muahodci sulhiye

dahilindo movkii incriyetc giroccktir. Tasdiken lilmakal balada zikrolunau murahhaslar isbu mukavelenair.eyl imza etmislcrdir. Lozanda 24 Tcmmuz 1923 tariajTii serait

havzasmda 30 terinisani 1918 tarihinden mukadsakin bulunmu;? olan bilciimle Rumlardir. G-arbi Trakyanm MiisliJman ahalisi addodilocokler. Biikres niuahedesiyle 1913 te tayin edilon liatti hududun fjarkindaki havalide miitemekkin bilcumle miisliimanlardir Rum vc Tiirk ahali miitekabilen miibadeleye Madde 3 tabi bulunan araziyi 1912 eyailiindcn itibaren terketmi? olan Rum ve Miisliur.anlar biriuc: maddede niu.sarrah olan miibade-

dem

hinde

bir niisha olarak

tanzim

cdilmifj olup

bu niisha Fransa

zikri gegen leye dahil edileceklcrdir. iijbu mukavnlenamede muhacJr tabiri muliaccrct cdocok veya 1912 eyliillinden itiba,ren muhacerot etmifj bulunan bilciinilc eliasi maddiye ve nia-

hiukuir.eti cumhiiriyosi "na/.inoi

cvrakma

tevdi olur.acak ve hii-

neviyeyi kasdedcr.

kiimeti mezkuro vazral imza dovloilcrin iicrbirlnc

mevsak

bir-

Maude

Aileleri Tiirk arazi.sini

tcrk ctmis o'.up ta

niJshasmi
Dr.

ita cdccckiir.

iS.VrET

RIZA SVR HASAN HUSNti

HORACE UUi\a30LT GARRONi

PELLE

ahaisine mensup gayri kendileri Tiirkiyedo alil:onulmu!> malul cshas isbu niuaiicde ahkami mucibiuce Yunanistana sevkedllen ilk kafiloyi tckil edocoklcrdir. 5 tgbu itilai ahkami mueibince icra cdilecek Madde
:

Rum

MONTAXYA
UQiYAi
vi':nizm,os

uncu maddclcr ahkauu kaydi ihtahtmda vo Tiirkiyudeki Uumlarm vc nc de Yunanistandaki Tiirklerin hukuku tasarrul'iye vc matlubatuia hicbir
miibadele dolayisiyle 9 ve 10
tirazisi

KAKr.AMANOS DiAMANDi

KONQESKO

KUM VE

TtJRK AHALlNiN H'K'J!5A55!CIJ':.S!N!!i; DAIK MUKAVELENS.ME TtJEJCiYE r.irYiJK MOJ-KT MKCfJSt HtJKtJMETiYLE YUNAN KKALiYESi AT'mKKl MEVADDI KA11ARLATIRMI^LAKOIR: - 1 Mayis 1023 tarihiudoa itibarcn Tiirk araMadde 1
:

mensup bir sahsin sebebe mebni olursa olsun azimetinc bir giin haili vaz aloyhine bir cczayi tcrhibi ile edilmeycooktir. Bir muhacir mahkumiyeti katiye lahik olduiju haU.lo veya heniiz katiyet
:

halel iraz edilmiyecektii-. 6 - - Miibadeleye tabi ahaliye Madde

heme

zisinde mlitomckkin

tebaasi

ile

Yunan

Rum ve Ortodoks dininrie bulunan Tiirlc araztKindo tuiitoinekkin Musliiman dininde

kesbetmemis inahkumiyot liihulcu veya takibati cezaiye icmuhacir ccza.siiu cckmek vcyahut muhakeme edilmek iizcrc alcyhindo takibat iera edcn memleket memurmi tarafmdan aiiimct cdeccjii memlekct memurinin tesrasi takdirindo o

lim edilecektir.

Yunan

tcbaasinin mccburi miibadelcsi icra edilecektir.

toii

Madde

7 -- Muhacirler torkettikleri memlcketin tabiiyegaib ettiklcri gibi azimet cttiklerl mcmleketln arazisine
:

292
vusulleri

L O

/-

A N
ya hayriyenine
:

la

O Z A N
aym

293
gerait dahi-

aninda o memlcketin Labiiyctini iktsap ederler. Ikl memlekctten bir vcya diKorini terketmi.-j vo licniiz ycni tabii-

ait olan

emval dahi kezalik

linde tasfiye edilecektir.

yetleri iktisap odcmeini.? olau nuihacirlor ifjbii mukavelenamenin imzas} tarihinde mesikur tabiiycti oedideyi iktisap etmi

olacaklardir.

Tarareyn-i aliyeyn-i akideynin arazisini 10 Maddo vaktiyle tcrketmi.'j olan ve i^bu mukavelimamenin iu;iincu maddesi ahkamma tebean miibadelei ahalide dahii addedilen eait emvali menkulc ve gayri mcnkulenin tasfiyesi 9 uncu maddcyc tevfikan ve 18 tegrinievvol 1922 tarihinden beri Tlir-

her cinston menkul mallarmi beraberlerindc gotiinnok vcya nakil cttirmokLc sei-best olacaklardir. Bu yuzden no ihrac no itlial resminc no dc basjka higbtr

Maddc

Muhacirler

hasa

resim vermeye tabi Uitxilmayacaklardir. Kezalik ibu itilafnanie alikami niucibiuce hUkumetsyn-i akidoynden birinin arazisini tcrkudecRk olan cemaat a^asi (cami, tekke, medrcse, kilise, manastir, moklep, hastahaneler, irketler, cemiyetlcr ve elia.si

kiye ve Yvhuuiistanda nrasadere vcya mocbnri bey' vesau-e gibi igbu emval iizerindcki hakki miUkiycte herhangi bir tahkik ve kayit iras ediei bir surotlc lesis cdilmi bilctimle kavanin ve nizamatitan miinbais her no mahiycttc olursa olsun
bilctimle tedabire tabi tutulmaksrzni icra edilecektir. ibu maddc ve 9 uncu maddede mexkur emval bu cinsten bir tedtaire

mancviye vo licrhangi niahiyette

kcr.di ce-

olursa olsun, diger

tesi.sali

memurin ve mensubunu)
ir.aliktirler.

maatlcrine

ait

emvali incnkuleyi serbostce beraberlerinde go-

m.aruz kahnis okiuklari takdirde kiynietleri 11 inci maddede niusarrah komi.syon larainidan iijlni tedabir tatbik edilmemi
gibi tayin vc tcsbiv. olunur.

tUrmek vcya naklettirmck liakkina da

Her
iki

menileko- n-.akamati
tav.siycsi

11

inci

muhtelit koniisyonun

ii/^crine

maddede muharrer bunlann nakii hxjsu-

sunda azami tcshilat ihvaz cdi-ocklordir. Ei^ivali mcnkvJelerinin tamamini veya bir k;smmi boraberlcrindc iiijiiii'r.ieye kudrctayap olamayacak olan tnuhacirin bunian mahallerinde bira-

istimlak edilmi.? olan emvalc geiince nuihtelit komisyon her iki memieketle nrabadeley{! tabi cijhaHii ait ve niiibadeleye tab! arazide kain oh;p 18 Icjrini cvvcl 1912 dcu beri istimlak edilmis olan i^bu emiakin yenidcn takdir kiymetine taaslayacaktir. KomLsyon muahade edecegi zararlan mal sahipleri lehinde lamir eyleyecck bir taviz tayin vo tcsbit edecektir.
tavizin mikdan isbu mal sahiplerinin matlubunavc istimlak edilmi.s olan emvali gayrimenkulenui bulundugu arazide-

Bu takdirde mcmiirini mahhalliycyc birakiian emvali mcnkulenin mlifrodat dcftoi-in; vo kiyniotini muhaceret eden aansm inuvacohosindo tosbit edcookicrdir. Muhacir tarafmdan birakilan omvali monkiilonin miifredat ve kiymetini
kabileceklcrdir.

Bu
ki

miibeyyin olan zabit varakalan 4 niisha iizeriuo tar.zini edilecek ve bunlardan biri mcmurini niahalliyc nezdinde kalacak,
ikincisi
9
iincii

maddedo muharrer
11
inni

tasfiye

muamelesine esas

tegkil

etmek

nv.sve

niaddedc mc^zkur muhtelit komis-

hiikumetin zinnnetiiie gegirilccektir. 8 ve 9 uncu maddelerde mczkur c.'jha.s mallarmi intifamdan -ju veya bu suretle mahrum edibnifj olduklan takdirde i.sbu varidat kiymetinin ker.dileriuo iade.si harbten evvelki iradi vasati iizerine ve muhuilit komisyon tarafmdan tesbit edilecek eskalc teviikan tcmin olunacaktir.
11 inci maddedo mezkur muhtelit komisyon Yunanistandaki evkafa ait emvalin ve bundan miitcvellit hukuk ve menafiin ve Tlirkij'cdo Rniiilai-a ail. mlimasiU Lesisatm tasfiyesinc ba.slarken mukaddcm muahedatida bunlara menlaatdar e-

yona,

ilciincusii mi'.hacirin hi.cret ettiiti

ne tevdi edilecek,
:

dordiinciisii do

memlcketin hiikumetimuhaeiro ita olunacaktir.

8 inci maddede mnsarrah muhacirin ve ceMaddo 9 maata ait sehir dahilinde veya karadaki enivall gayri menku-

birakilmi ve mczkur muhacirb.i veya cemaaL tarafnirian olan emvali monkule 11 inci maddede musarrah muhtelit komisyonlar tarafindan atidoki abkama tovlikan tasfiye edilele

hasm hukuk
le tesbit

ve menat'iini tamamiyle ihkak etmek maksadiyedilmi esasattan mlilhcm olacaktir. tatbike 11 inci maddedo mezkur koiriisyoi) isbu ahkami
11

cektir,

niecbur olacaktir.

Mecfoiul mubadeleye tabi havalide bulimup ve mubadeleye gayri tabi havalide sakin eemaatlerin nuicisscsati diniye ve-

Madde

ibu mukavclenamcnin

mevkii meriyete va-

zjndan itibaren bir aylik

bir miihlet zarfinda tarafeyn-i all-

294.

li

7.

A N
vc Omiyot-i
iu;

I,

A N

295

yoyn-i akidoyndcsn horbiri

lisi

i(;in

ciiirt

Akvum

raec-

muhacir esas

itibariyle hicret
cttif^;!

tarafinriiin 1014 - 1918

tcbaa.si arnsincia

harbino

islii-uk (^Liiiorai.s

olan hukuniiirckkep

met
tekil

int.ihap

edilniis

fwiidan
l.iir

Tnebalige mukabil terk savi omval alacaktir.

ettifiii mcmlekette alacagi olan cmvak; kiymei; ve niahiyetce mii-

Turkiyocic vcya Yunanistanda

olunacakf.u-.

mukim
riya.sc.ti

muhtelit,

Juimisyon

Komixyon

her
hor
rl

biri

tarafmdan niinuwnbcl.on
kc-ridi.sinc

i.-jbu ik; bitaraf a;;anm dcruhtft cdilcccktir.

ayda bir miitckabilcn liiikfimetler tarafmdan bervechi bala zikrohman bcyannamcler csasi iizerine vacibiitte-

Her

Muhtelit. k(>mir:yc)n
biri bir Tiirk', bir

la/.un

sviM-inu'cck

)nat)nllerde

fmdan
lik

Yunanli aza ilc muhtelit komisyon taratayin odilocok bitaraf bir rcisten miirckkcp kendi enialtmda cah.sacak tali komisyonlar tpKki! otmok hakkma maolacaktir, Muhtelit

nihaiye diyc mebaligin bir hcsabi tanzim edileccktir. Tasfiyei mcvciit ikc buna niiier?er diiyunu mutakabelo ara.smria tcadiil Eger takas teallik hcsabat takas ve mahsup edilmi.'j olacakl'.r. digerine biri hiikumetlerden sonra muamelcsinden vo mahsup
kari borelu kalir ise bon; bcrvechi pesin tediyo edilecektir,

komisyon

lari

knmisynnlara

vcrilecek

selahiyetleri tayin odec.ektir.

Madde
ktn-

12

Muhteiit koinisyon
tcshil vc
9

muhaoerati

teftts vc

i.'jbu nuikavelcdfi mezvo 10 imcu maddelcrclc

mexkiu- cmvali monkulo ve naynmcnkulenin tasfiyesine tcvcsvazifcsiylc vazifesiylc miikellef olacaktir. Mozkur komi.syo'T r.uihacorc'.i i.:ve nuiruyzikr la.sriyenin cskalini tesbic edocclivlr,
siil

Eger mcdyunu hiikumet bu tediyc icin mi'ihlet talcp edcrse diiyunu azami lie; taksidi scncvi ile iediye edilmek sartiyla komisyon bu ciihleti ana bahscdebilocck ve i.?bu miihlct esnasinda tediye edilecek faizi tesbit cdccektir. Eger tsdiye edilecek moblaii,- oldukc^a miihim oiup ve daha
isUlzan: cdcr.se mcdyim b.nia'ur.et borelu oldugu miktarm % 20 sine kadar nn;hielit kemisyonca layin edilecek bir meblagi pein olarak tediyc edecck vc bakiyesi iQin muhkomisyon tarafmdan tesbit edilecek miktar faizli, Pazami

uzun miiddcti

Umumi bir sm-etie muhtolit komisyon i.-jlni mukavelen&menin icrasmni istilzam odncegi tedabiri ilvihaz ve isbu mnkayelenamenin vevlit edecogi bilciimlo mesailde karar vcrmek hususiarn:da biitiin sekMuyotlor; haiz olacaktir.
Muhteiit. komi.syoiuin mukan-orati cksoriyeii ai'a ile ittihaz olunaoaktir. Tasfiye cdiloeok einval, huknk ve msnafie miitealJik biloiimle itirazat, .komisyon tarafmdan surcti kati-

telit

yeda hal edilecckliv.

.Muhtelit icomisyon, alakadaran dinlcndikten veyahiit bir ay istima usuliine tetvfikan davet edildiginden sonra isbu mukavelenamcye tevfikan ta.sfiye edilecek
:

20 senclik bir miihlette kahili itfa istikraz tahvilati ihrac cdecektir. Mcdyrai hiikumet bu istikrnzm i-,esfiyesine karsil;k oiarak komisyon tarafmdan kabul ediluii^ rehinler tahsis edecekistanbultir. Bu rehinler Yunanistanda beynelmilcl komi.syon, da diiyunu umumiye meclisi tarafmdan idare ve varidati kabzedilecekUr. Bu rehinlcrdc adorai itilaf ha.linde bunlari tesbit

etmek Ccmiyet-i Akvam

mecli.sine ait olacaktir.

tesliil

Madde

13

Madde

15

Muhacereti

maksadiyle alakadar dev-

olan emvali menkule vo .n;ayrimenkul(".nn tnkdir kiymetinc baslat-

letler tarafmdan muhtelit laimisyona mezkiir komisyon tarafmdan tayin ccilen .sorait dahilinde avans olarak meblag tahsis edilecektir.
:

tinlmak

icin biitiin .sol;i!n.yolleri liaiz olacaktir.

i^]n\

tm

Tasfiye edilecek emvniiu takdir kiymetinc sikke ile kiymetl esas olacaktir.
:

emvalin

al-

Madde 14 Komisyon, alakadar mal sahibine clindcn alman ve kain oklugu arazi hiikumel;inin cmrine kalacak
emvalden dolayi kcndisine borQlu kilman
bir
mebiasii,

hiikumetlcri isbu 16 Turkj.ye ve Yunanistan Madde .mukavelename mucibincc arazilcrini terk mecburiyetinde bulunan cshasa yapilacak tcViligatu vc muhacirinin azimet edesevkedilecekleri licekleri momlekotlere nakilleri zimnmda

beyanname

olan miibeyyin

manlara

miiteallik bilciimle mesailde 11 inci

maddede mezkiir

tevdi edecoktir.

igbu beyannamolordeki esas iiwrine vcrilecek mebalig tasfiyenin vukiibulacagi menilokct hiikumetinin muhacirin mensup oldugu hiikumcte kari bir taorcunii tc.-jkll odecektir

Bu

muhtelit komisyonla itilaf edeccklerdir. edilecek ahaliy.a Tarafeyn-i aliycyn-i akideyn miibadole ;aziraetleri i<?in tayin cdilcrx tarihten evvel memlekotlerini terk ettirmek vcya emvalini elindcn almak icjin no dogrudan dogruya ve ne de dolayisiyle hi(,vbir tazyik icra edilmeyecegini mii-

296

L O Z A

N
kii

L O Z A N
mrriyete girmesini beklemcksr/in ve
i.^bxi

297

tekabilcn taahhiid oderlor. Kc/.alik memlekcti terk edeti veya terk edccck olan miiliaoirini fcvkalfuic bir verp;i veya resme
tabi tutmayacaklanni cia taahhiil, cdcrlcr. iJdnci madde mucibinco miibadolcdon istisna edilon nienat-iki sckenesinin menatiki mexkurode kalmak vcya tokrai' ovaya duhul ctmek hak-

mukavelenamenm

lanyla Tiirkiyo vc Ynnanixtanda hiirriyollcrinden ve liak tasarruflanndan KorbcsUio istiladolonrihi Kcrbet)i icrasma hicbir

muahodei sulhlye imza olur olbirinci maddesindon istisnaen dordiincii ma.ddc.inde mevzuumukavelenamenin maz mezkur bunlarm azm^etlenbahs olan gayri maliil eghasi tahUye vc oylerler. ni temin edecegini beyan ug niisha olaraK 30 kanuniisani 1023 tariliindc Lozanda
tanzim olunmuijtur.
Dr.

mani ika edilmcyocckUr. Hu

hiiktim miibadclodeu istisna edi-

lecek menatiki mozkuro sokenosine ait emvalin serbestli feragmi ve i.5bu sokeno mcyaninda Tiirkiye vc Yunanistani terk etmek arzusunda bulunanlann ihtiyarlanyla azimetini men if-in bir acbcp olarak ilori suriilmpycccktif.

iSMET RIZA NUR

HASAN HUSNtt
SiViL

MEVKUFJNiN

lAPF-SiYU': IIAUU ESiRLEIliNiN

-

koni-.syonun iizuvlarmm icrai faaliyeti ve idarcsi masarill Iconiisyona tarafmdan tiiyin nisbetlerde alakadar hiikumetlor taralmdan dcrnhtc olur.acaktir.
:

Madde

17

Miihic;Ii(,

MiiUADEU'SiNK DAJU

XfUK

YUNAN

iTiJOAl'ATI

Tarafeyn-i aliycyn-i akidcyn kanunlannda. ibu mukavelenin iorasmi t.cmln icin las'im olacak tadilati mdtakabilen icra eylcmoyi laahhut eylcrler. Maddc 10 i^bu nuikavclcnEinie tarafeyn-i aliyeyn-j
:

Madde

18

(30 Kan-.nuisani 1923)

kur mualicdenamonin

akidoyr. na'^arnida Tiirkiye ile akdolunacak sulh muhcdesinde mlir.deriQ imi? gibi ayn: liiikm ve kuvveti iiaiz olacaktir. Mez-

murahhaslan miitekabiZirde vaziiilimza Tiirk vc Yunan selahiyetnameler ikbulduklari len USUI ve nizamnia muvafik Tiirkiye ve Yunanistanda el:,evm harcketle tevfikan tizasma iiserai harbialikomilan sivil mevkufinin nuitekabilen iadc vc kararlatu-nuatiyeyi ahkani-i yenin miibadelesini tcmin i(;in
lardir:

iki larafi alii jniiteakid tarafindan tasdikini miiteakip deriial mori olacakiir.

Tasdikon lilmakal salaliiyetnanielorinin usule muvafik vemutcber oldiigu miiiekabilen tanman vaziini inu.a, murahhaslar i,5bu mukavelenanieyi imza etml^lerdir. Lozanda 30 kamuuisani 1923 te 3 nii.slia iizerine tanzim
Irakunietine ve biri Tiirkiye Biiyiik Millet Moclisi Iliikumotine ita edileeck ve iiciinciisu Tiiredilmi? olup biri Yunani.stan
ile

FASIL
SiVil-

MEVKIFIN

Madde
le

vil Tiirk iiserasi vc rehineleri

Elhalctihazihl Yvmanistanda alikonunan siYunanistan hiikumcti marifetiy-

mtinakit sulh muahedenamesino va:-!i jjnza eden di;nievsuk nushasi verilmek iizerc Praraa cunihuriyeti hazinei ovrakma tevdi kihnacaktir.
veli saireyo birer

kiye

mezkGre iadc ohmacaklardu-. Hiikumcti ehasi izmir'e ve esas itibariyle Anadolunun sckcnesinden olan Trakya ahalisinden olan kcsani da istanbula naklettirecektir. erkani esna-smda miiahade ve tesbit edilecek
memleketlerine

Yunanistanda

*^-^T
Dr,

RIZA

NUR

VKNiZELOS

HASAN HUSNU

KAKLAMANOS

PROTOKOL

olan lade keyfiyeli esas itibariyle irjbu itilafname imzalandiktan 7 giin sonra baslayacak vc berveehi ati hitam bulacaktir: Yunan hiikumcti tarafmdan iVizar olunan listelerde A ehas i(,un iki haftayi teeaviiz etmeyecek bir mezkur Isimleri

Usulen haizi selahiyet olan zirde vaKiin-i imza liirk murahhaslari Tiirk hiikfimetini Rum ve Tiirk ahalinin miibadelesme dair bugiinkii tarilile akdolunan mukavelenamenin raev-

miiddette, Tiirkiye hiikumcti tarat'mdan ihzar olunan listelerde B muddet> goriilen ve taharrisi icabedcn wjhas icjiu en kisa bir

zarfmda vukubulacaktu-.

Madde

Tiirk

ve

Yunan

hiikumetleri tarafindan mii-

203
tekabilen tnvdi oJuiian

L O

Z,

A N
itinam ve ikmal

L O Z A

299

iack; lislnlcri bilah.aro

Eiicab

noktalarmda Tiirk vc Yunan momTirlarmdan

olunacaklardir.
{''AKII,
:

tiSERA-i HARESiYK Maddc 4 -- Birinci n!;i.ddeiiin <A) fikrasmda gostcvilfin sivil Tiirk rehiuolorinin Yunan hiikumotinin Tiirkiy(> hiikumetine iado cdccogi tarihten miimki'in meii.cbo dorhal sonva ve bu tarihten i1;ibarcn 15 Kihui lecavir'^ ctmRycco;:: bir mikldot /arfmda Yima.n hiikunioU clindc bulunan ii.scra-i hP.rbiyenin mecmminu bir dofada tzmirc nivkil vc Tiirkiyoye iade cdecclctir. Zabite nnikabil Kabil, vo ncJcrc mukabil ncfcr olmak iizerc Tiirkiye, Ynnanistana miJsavi miktarda Yunan harb esirlerini iado cdoccktir. Bu harb esirleri Turk ii.scrai harbij'psini getiren Yunan sefinolprhii avdot. soyahaMarmda mcmloketicrine iade olunabihnok iizero Tiirk hiikfancti taranndan f.ainani laznr.mda vo bu i.5 icin miinasip mahallerdc com etUrile:

memlekctlerine aide olunacak rehinelerle OKlrlcri kabul, bunlann hiiviyet vc adedini talikik eylemek ve ihrae noktalarnida Turk vc Yunan menaurlarnia ifjbu harb osirleriyle rehinelcri teshm etmek, Erkab Umanlarindan itibfircn iade oUmacak Tiirk ve B Yvuian rehinc vc liarb (^sirlerinin nalUini Tiirlc vc Yunan huYunan hiikiamefci miislerc;kcn (.a))//nn eylemok, kumctleriylc

bunun
cektir,

igin hizunui olan vcsaiti nakiiycyi, bahriyeyi ita ede-

ceklerdir.

Yunan harb csirlcrinin miitcbakisi sulh muahedenamesinin imzalanniasnii nrlileakip vo iniza larihindcn iic; hafta zarfinda Tiirkiye marifeUyk; iade nli;nacakvu-. Madcie Tiirk ve Yunan hiikumelicri, cllcrinde bulu5 nan bilciimle harb esirlcriyle .sivH nacvkufhic gerek hukuku uniumiyeyo ait cinayct veya ciinl;alardan ve gerek inzibata mugayir hutyandan dolayi cezaya mahkum veya eeza tertibi icin lakibaia maru?; buhmmus ol.sunlar at'l'i umumiden istifa:

C Her iki hiikumeti.en biri tarafnidan talcp olunan ve teslim edilmeniii? bulunan harlj esirleriyle sivil rohinclerin mukaddcrauni tayin iein Inzim !',elon bilciimle valikikat ve taliari.stirak ve riyatm icrasnia Tiirk ve Yiman hiikimiellerinin muaveneti ile raiibaeret cylemeklc miikclleC olacakiir. Alakadar hiikumetler bu husxisda konii.syona biitvn niiizahcretlerini ibraz vc bilciimle leshiiat-i ita etmeyi taahhiit
eylerler.

Maddo
allik

Komisyoniin idarosino vo faaliyctine miite7 masarif miitesaviyen Tiirk vc Yunan hiikumctlerine ait
:

olacaktar.

isbu itilafname derhal mevkii mcriyete konacaktir. Lozanda 30 Kanunu.sani 1923 tarihdo 3 niisha olarak tan-

zim

edihnistir.

deyi tesmil hususunda toskini e/,han niaksadij'le karar vermislerdir. Her iki hiikiamet eezalannni veyahut aleyhlerine balamis clan takibahn ikmalini na;^an ilibare ahnaksizin isbu ke.sani bilJitefrik

iSMET
Dr.
-M

VKNt/EI^OS

RIZA NUR

KAKLAMANOS

iadede miittahiltirlcr.

HASAN HUSNU AFFI UMUMiYK MilTJCAIJjK BKYANN'AME VK I'l'vOTOKOI,

letler

FASIL 3 iCRA KOiVliSyONU

:

Bugiinkij tarihli muahedei suUiiyeye vazi imza eden devarkta sulhu ihlal ofuniK olan vakayiin miinsi kalmasi.

Madde

1914

1918 harbine ifjtiruk

etmeyen dcvlet-

ahmer comiyellerinden ilg minucKsil ile Tiirk ve Yunan hiikumetlerhiin bir miimessilinden niiirekkep beynelmilcl bir komisyon aniflilbeyau birhiei ve ikuici Jfasillarda mezkfir erait dahilinde rehinelerle sivil iiseranin iadesine ve
lere tabi salibl
tiserai hartaiyenin miiba.delesine miii.eallik

arzusuyla ayni dorecedn miitchassis olduklarnidan: Selahiyetnamelcri mu(;ibin(;(; harckct eden -/irdc va^aini imza hususati iitiyeyi bcyanda miittefiktirier.
1

muamclati idare
:

ile

Tiirkiyede ikamek eden veya ikamet ctnii? olan. Iiigl^ir kimse ve miitekabilen Yunatiistanda ikumet eden veya ikamet etmi ola,n hicbir ahi.s 1 Agustos 1914 vc 20 Te.'jrinisS.ni 1922 tarihleri beyiiinde

mukellef olaeaktir. isbu komi,syori bu nuiamelatm tarz ve suretini tesbit ve icrasma nezarol; cyleyecck ve bilhassa

askeri veya siyasi hatti

hut

bugiinkii tarihli

harckatmdan veyanmahedci sulhiycye vazi imza eden bir ec-

300

Z A

L O Z A

301

nebi devlete veya tebaasnia herhanKl bir muavenette buluniiMsmdan dolayi hi?bir vesile ilo Tiirkiyode ve miitekabilen Yiinanislanda i/,'ac: veya taap edilomiyecektir.

Bilumum

miyenin temini arzusuna

Kczalik moxkur mnahcdci .snlhiyo niucibince Tiirkiycden aynlmis olan araw ahalLsvidou hicbiri Kerck 1 Aiiustos 1914, tanhiiiden 30 Tc-jrini.sani 1022 tarihino kadar Ki^eran olan

devletlerin pcrvordc oyledikleri musfilemeti uraui.'jtirak eden Tiirk Iniikumeti, harb

muddet zarfmda

dolayisiyla dagilmig ailcleri tekrar com'etmek ve nelehiilliukukun enivallerini ycd'i tasaj-nifla,rma maksadiyla miittefiklcri ziri himayeleriyle ve 20 1918 tarihiyle 20 Tegrinisani 1922 tarihi arasinda

me?ru meniade etmsk

Terinievvel

tabiiyntini .surdi LayinJndcn dolayi iniyoceklir.

3

bmce

Tiirkiyeyo mii.sait veya muhalif siyasi veya asken hatti harelMainden vn iieiTk muahcdei mcrfcure nniciix/ac;

bilumum muamelata
beyan
eder.

itiraz

ctmemek

niyet;inde

icra olunan bulundugunu

veya taziu odile-

Maahaza bu
ruzzikir

niyet alakadaranin miiracaatlari hallnde

ma-

Zikrolnnan miiddet zarfmda miilcli.addis vakayii siyji^iyeyo bedii bir surotte nuirlcbit olarak yine ayn; nuiddet Jiarfnid?
irtikap
cdihni.s

olan

TurK vo Yiinan
niutlak
l;;r

InikiimcUcM':

alli

unuimi

biuuimle dnayot ve cttr.halar hakkmda (arafitidan miitekabilen tarn ve

iJan odJleeoktir.

muamelatin yenidcn tctkik inikanini selb etmez. Eshas ve emvale alt miiddaiyat Hilal-i Ahmcrin bir murahhasi lie Salibi Ahmerin bii- murahhasmdan miirekkep bir komisyon mariietiyle tetkik ohmacaktir. ihuilaf zuhurunda ibu murahhaslar bir hakemi alelhixkem intihab edeceklerdlr, ijayet bu intihapta itilaf edemejilerse hakemi aid hnkem ccmiyet-i akvam
meclisi tarafindan tayin olunaoaklardir.
7

4
_

QCi

20 lesruKsani 1922 tarihinden mukaddem niezkur muai^cdei siuh.ye nctice.indc Ti.rk kaiacak olan ara.ide

tebaasmdan vo mittckabileu busiinkii taribl^ n-iahesulliiyoye va.i im.a cdeu diger devletier tabaa.sindan
Tiirk

oiup

mevkufinin iadosi ve iiserai harbiycnin miibadelesi hakkmda Yunanistan hiikiimetiyk; Tiirk l:iiki;met) beyninde
Sivil

30

Kanunusani

1923 tarlhinde miin'akit ivilafnamenin 5 inci

memurmi
Isgal

ye veya a.sker:yeyi hai?, esbaptau dolayi diivel: ir.ezkure inc-muTiirk niemurini tarafindan derdes^ taap veya mahku.n edilmi, olanlar alli u.ir.miden mustefit'olacaklai ve movkiu- iseier tob.aalannda bulunduklan devletlerin

mahivotl sivasi-

rmi veya miitekabilen

maddesinin mevzuimu tc.^kil eden tcdabiri teskiniyenin nef'ini tasdik eden Britanya, Fransa ve I'^alya hiikumetlcri Tiirk hlikumetl tarafindan muamelei miitekabile sartiylc 20 Tesrinisani 1922 tariliinden sonra hukuku umumiyeye miiteallik cinayet ve ciiuhalan irtikap etmig olanlar miistesna olmak iizere el-

yed'ine tesliiu cdiloccklcrdir.

bir ferfc

ordulanna mensi'.p

yevm mevkuf olarak yedierinde bulunabilen

vev- air
ve
sivil

iiserayi

harbiye
cl-

hakkmda muti

mevkufin leiilerinde ayni hiikmii kabule mi'.heyya duklarmi beyan edorler,

24

bu unsanlar balada beya.i edilen ara.iniu mis an dcjletlorin memuri.d taraCndan

"^'"^

"'" "''" ''"'^''" ""uaniyeyc ait bir ciirumden dolayi deTdn vl^^r olsim veya laiUeri Tiirkiyc haricine
bir

iT^rn

'"^."rr

''^^" ^^"'^'" ^'^"-'^ t^^-i'u

mox,kurdan mukadsevkedilmis
ilg

Temmuz

1923 tarihinde I-o/anda Lanzim olrjiraustur.

tSlMET
Dr.

HORACE RUMBOLT
PT'lU.Ti^

kusmim

RIZA NUR HASAN HtJSNU

derdest takip ve

ts:^:i2r "
Bu bapta
ita

'''' '''^^- '-''-'^

^- -^^A

GlWlXOm .MONTANYA
U(?iYAt

5 oli.nmu!} hiikiimlerin kaffosi iptal edilecek ve derdest balunan bilciimle takibat tovkif

KAKL/VMA.M03 TTiAMANDi
KONCIjlSKO

olunacaktir

302
1'

L O Z A

N
5.

X.

A N
iSIiAMi^EYK

303;

U O T

()

K O

YUNANiSTANBA

ItlllillNAN KMI.AiKi

Mil'I'EALI JK

BEVAM NAMK
ahali liakkiiida 30

mnumiyoyo ail; beyannamenin Tikk hiikurneti I'lkrai mezkurode istihdaf odilmi.? olan ki.sim cshaKa dahil bnhinan 150 ki;?!nin TttrJciyeyo duhul vn orada ika.in(;t,iiii inon ctmck hakkini muhafaza odci-. Kinamuiljwalik Tiirk hiikiiincti mcvzuubahs
Tir;isi

mTikarrei-clir ki, afCi

birinci bendinrlon kat'annazai'

Haiz oldiiklan sclahiyet-namcler iinudbinc;c hareket eden.

zii-dc

vaziiilinina,

m.iit5ad(!l(;-i

Kanunusani

olan cfshaatan clyovm koiidi a.razisindc bulunanlan oradau ihrag ve mcmaliki ecnobiycdekikn'in avdet.lerj.ni men cdebileccktir. i'bii cshasm esaniisi bugiinkii tarihli muahodei suhuyiyenin mevkii meriyclo iiini vaznida affi unnimi bcyanr.aniesinin kendisine miiteallik ki.snnnui intaci zunnmda hukumcti naezolan affi uninrni ilannamcsine .jurasi da nnikarrerdir ki, Tiirk hiikurneti bu husustaki arzusunu izhar cylediSi vcc'hile efjhasi nici!liurcnin Tiirkiye daliiiinde biilunan emlaklannni vc diger emvaiierinin tasfiycsine iptidar eylenielcrine karar verdigi takdirdc ibu tasl'iyoy: kendi hiisnii rix.alanyla icra etniek iizere
kiire

1923 tarihinde Lozanda imza olunan nnikavelenan^c ahkamiyla istilidaf odihnemif} olan vc 18 te^rinicvvel 1912 larihindcn mukaddem Girit adasi da dahil oklugii halde Yunanistani ter-

ketmi? veyahnt jninclkadim Ynnanislan haricinde

lunrm'. olan eghasi mii.sliiiienin ederler. Ehasi

mukim

bu-

hukuku

niiilkiyctlcrinc hiobir

halel iras edilmeyceegini Yunanistan hiikunicti

namnia beyan

mezkure emlaklerinc

serbest<;c tasarnif etniek

tarai'nidan

nerodilcc;ck

hakkini muhafaza edoceklerdir.

raptcdilccckUr.

Bundan maada

Bu

niiisliimanlarm cnivali

hakkmdakL

surcti

istisnaiyede

bimlara saliliiizzikr ilannamc larihindcn i1/;barcn 9 aylik bir miihlet b:rakilacak ve bii miihlelin inkisaznidan sonra tasfiyc muamclesi Tiirk hiikianeti iaraiindan yapildigi lakdirde liasilati bilcn-.amlha osiiaA-i nipz.kurc:;in yedlerine tcslini olunacaktn-.

ahkani ve tcdabir ref edilecektir. igbii emvalin varidati gimdiyc kadar Jade edilmeksizin vemahsusaya yahut hiikCur.etlo alakadaran bcynindc itilafati mevzu tekil c:.mek,s:/-in Yunanistan hiikumet veya niemurini tarafnidan ahzukabz edilniiij oldu!:;u haldc varidati inczkurc ashabi emlakin ycdinc tewlim oluruicaktir. Varidat niebhu.sun anha miiteallik bilciimle metalib lie cshasi mczkiirenin. sure';i umuiniyede niiittohaz tcdabirin gayrl nTusavi bir suretle tatbikinden dolayi hukuklannin halckiai oidugunv; iddia etittihaz veya talbik cdilmi.'j olan

Kezalik ^urasi da mukarrcrdir ki, affi umumiye miiteallik beyannamenin birinci bendindc niunderi<^ hlQbir kayit Yunan hukimictinin Yunanistan lie Tiirkiye arasiiidaki muhasamao

esr.asmda vczaifi askeriyelorinco kusur tofjkil eden csbapta" doiayi kendi ordu^una mnjisup bnlunau voya niensup ol!:iu gayrimijslini tebaasmi takii) etmok hakkuii iiilal ctmeyecektir.
24

Temnuu

1923 oarihinde

Lozanda

tan/,iin odilmitir.

Dr.

ISMET RIZA NUR

IIOK-ACIO

RUMBOLT

meleri keyfiyctinden nuinbais bihniui:n mol.a'iip hakkmda maruzzikir mukavelenamcdo miinderig komisyon tarafmdan karar Ita olunacaktir. Maaliaza metalib; mozkurcnin ibu metalibin bugiinku tarihin mlimzi mnahedci sulhuyenin mevkii mcriyete vazmdan ii-baren 6 aylik bir niiiddet zarfinda dermeyan edilmis olmalan sarliyla melalib mcbhusiui anha muahedei mezkiirenin mevkii ineriyctc vazmdan itibar.on nihayet bir senelik miiddet zarfinda bir karara raptoluuabilmek Igin komisyon tarafmdan miistacelcn tctkik olunacaktir. Yunanintan hiikiimeti .saliliizzikr cshasm gaybubetlerin-

HASAN HtlSNU

0/\HRONi MON?.'ANYA UCiYAt VF.NV/MhOB

.KAKLAMANOS
DiAlvrANDi

den nasi mallanna .serbo.stcc hakki liusarrullan hususunda tahaddtis edebilecek miisjkilati fiiliycyi na/.ari itibarc aiarak bunlarm arzu eyledikleri takdirdc miilklerini fcra.g ctmek icin baiada mezkiir muhtelit komlsyonun vofjatel-i miicamelekarisinden istifade edebilmelnrini kabul cyler. ?iirasi raukavrerdir ki bu takdirde muhtelit komi.syorum miidahalesi Yunanistan hiikurneti iin

KONgESKO

mevzuubahs olau emlakin

igtirasi

hixkkmda

bir gii-

:..:?;P'''.^'':'''':

304

I.

O Z A N

L O Z A N

306

istilzam etmeyocck vo komisyonun vasiifesi bunferagini teshilc iniinlaasir kalacaktir. ?urasi miikarrerdir ki, ibii beyannamc IS tcgrinievvel 1912 tarihinden evvel Tiivkiyoyi terk ctmi?j olan vcyahut minelka-

na mecburiyct

lann

dim Turkiyc haricindo ikamet eylcinekto bulunaii Rum ashab emiaki Ichinde inuamck;i miitakabelc icrasi .jartiyla tanzim olunmutur.
Lozanda
24

hiikumetinin ectlnibe Tiirk rnahakimi huzurunda hiisnii tevzii adaletin bilciimle tcminatini ita oylemcyc vc liakimlyetini tamamiylc istimal oylcmck sxiretiylc vc hicbir miidahalei ecnebiye olmaksizm buna nczaret etmeye kadir bulundugunu evvelce de boyan oylemcl?: fn-.satina nail olmu.^ idi. Hiikiimeti

mezkure tcrakkiyati
dedir.

alilaklyo vo

mcdeniycnin muhik gostere-

ce&i islahati icra iQin tctkikat ve tctebbuat ifa ettirmeye amS.-

Temimiz

1923 tarihinde t.anzim

ohmmugtur.

KAKI,AA^ANOS VENiZELOS
MKSAiL-i

Haiz olduklan salahiyetnaineler niucibince

zirdc vaziini imzalar iibu miilahazaya

hareket eden
ati

mcbni bcrvcfhi

be-

SmoiYKYK MtJTEAUJK HEYANNAME

yanatta bulunmaga

llizuni goriirlcr.
1

Haiz olduklan solahiyotnair.clcr mucibinco hareket eden zirde vaziini imza, Tiirkiyo luikumcUnin, n senelik bir miiddet igin hndudu sihhiyt.! iduresini; mii.'javir olarak 3 miitehasSIS Avnipali tabib tayin cdecegini beyan cdrrler. Bu tabibler
Tiirk nioniuru olacaklav vo sihhiyt; vckilinc tabi bulunacaklardir. Muniaileykin Turk hukumctince Ccnilyef-i Akvam hifzjssihha enciir.icni bnynolniilol umumi hifzis.sihJia idarcsi taraflarir.dan miisterekon laiiziir. oilman G csamiyi havi bir cetvel

Tiirk hiikumeti 1914

1918 harbinc igtirak

etmeml olan

meinalik tcbaasi hukuk.^lnasani meyanindan olinak iizre Lahey beynehnilel adalct mahkcmei daimcKl larafmdan tanzini kilmacak lis'Jodcn intihap edoccti Avrupali hukuk miiavirlerini 5 seneden dim olmamak iizcre liizum gbrccegi bir miiddet
Icin Tiirk

meniuru

sifatlyic bilatcliir hiznietine

almak niyetin-

dedir.
2

nieyanmdan intihap olunacaklardir. Bunlann maaslanyla riiger crait islihdamlan Tiu'k hiikumeU ile manizrikr :ki beynelmiie! niiiesscse beyninde raiiliofikan karargir ola^aktir. Tiirk idare-i sihliiyesi saUliizzikr 3 Avnipah ir.utehassi-

Turkiyo sahil vc huduUarinin hideinat-i sihhiycsi tefjkilatuu tayin eden bir nizamname viicuda getlrecektir. ibu ni'/amname bcynolniilcl n;ukavelat-i sihhiye ahkamuia ve bogazlava ait kiann icin boAazlar usuliine muteallik bug-dnkii tarihic nnmv/A n:.ukav(;lcnarae ahkamma
ilc

sm

inzimam-i muavcneti

ibu hukuk mii5avirleri adllye vckilino mcrbut olacaklar ye bir taknnlaruini mcrkczi Istanbul ehri vc digcrlerinin nierkezi Izmir scliri olacaktir. Miimailcyhin kavanin komisyonlamesaisine i-^tirak edocekler ve smifi hukkamm vezaii'ine miidahale etmcksizin Tiirk hukuk, ticarct vc ceza mahkemele-

nnm

rinin tarzi Ifai vczaiflni tp.kibe ve Adliye VckiJine liizum gorecekleri biitiin raporlan itCiya momur cdilcccklerdir. Miimailey-

tevaf-.ik eyleyccektir.

silati

Turk idaresi tarafnidaii istifa olunan riisumu sihhiye hamunhasiran Ttirkiyonin lunuru sihhiyesi ihtiyacma ha-

sir ve tahsis olunacak ve sihhiye vckaletince hn hasus icin tan,zim edilecek bir miilhak biit.oedc uiiinderic- bulunacaktu-.

Lozanda

24

TeinmuK

lf)23

iSMET Dr. RIZA NUR

liarilUnde tau'<sim edilmistir

hin gerek hukuk, tioaret veya cezaya miiteallik niuamelati a.dliyeden gerek miicazatni temyizindcn ve gerek kavaninin tetkikinden tebelliig edebilecek bilciimle lkayati Adliye Vekilinin Tiirk kavanlnine tamamil riayeti tcmin icjin haberdar eylemek iizerc kabul selahiyctinl haiz olacaklardir. Hukuk miiavirleri mosakiiic duhul taharriyat veya tevliifatm mahal vcrcbllecegi .jikayctl dahi kabule selahiyettar
olacaklardir, dlger taraftan Istanbul ve Izmir devairi kazaiyesinde zikrolunan nmamclat icra olnnduktan sonra Adliye Vekilinln mahalli miimossiii tarafnidan bilatehir hukuk miigavirine bildirilcccktlr. Miiraessil raiimaileyh, bu halde hukuk
miigaviri
ile

HASAN

HtJS.NU

iDAKE-i: AD.,ti'EYK DAi.K

BEYANNAME
hu-

dogrudan dogruya muhabere selahiyetini haiz ola-

Tiirk heyeti murahliasasi Tiirkiyo Riiytik IMillet Meclisi

caktir.

LOZAN

20

306

Z A
3

N
L O Z A N
307
tatil

hor vakifc mecbu yiwdon asayi^i umumi haleldar ola veyahut jiiuvakkaten tahliye kcyfiyeti tahkikatm srlamet-i ccreyanmi ililal cdc.
buriyiil ifa olacaktir.

Ciinha mcvaddincUi

kofalot.le tahliyci ,sebil

latta

miinderic muamehlt, Tiirk

hiikumetinin talebiyle

Moger

Id

olunacaktu'.
Biigiinkii tarihli siilh mualicde.sinin mevkli meriyete vatarihindcn itibarcn 6 aylik bli- miiddct /.arlinda Tiirkiye hiikiimctiylfe mczkur sirkotlor ara.smd;).. gerek mnkavolati mebhusun anhanin tadi) scraiti RCi-elc yoni bir iintiya.^'.a.tin itasi hnsuslarmda bir ittifak hasi) olmadigi takdjrdo anifiizzikr sirkctl&rln bosinci madde niuoibince men.siib ehli hibreye bilmliracaa oski mukavolatni fcshini telafi edooek olan yeni imtiyazatjn tesbit .jeraitini aniara tevdi etmeye haklari olacaktir. Maalias-a sura.si mukarrordir I'.i, ycni imtiya/; ioin elili hibre tarafindan iesbit odilecck olan .'jorait tarafoyndcn birinin ikl.iran ctmcdigi takdirde eski veya digerinin rauvafakatine
7.1

Movaddi hnknkiye vo tioariycdn

riyla

bilciimk- hiikihn kararla-

luikmc

nuil-.ciallik

ahkam

vt;

jnukaveU'iti.

suretlo vcriiecolv luikiun kararlan bidayef; le icra udilccoktir. Bidayct reisi inUzami

mccaz olup bu mahkcmcsi lasdikiyamnieye mugayir ol-

madikna
cektir.

roisinin

hukmii kararim. tasdiktwi iiuUna odcmiye-

islni

boyannarac
2-1

5 sonelik bir

Loza:;da

Tcnnmiz

nuiddct i(;in mcridir. 1023 t.arihiiKio tanzini edilmistir

imtiyazlannm

feshi keyl'iyetindcn dolayi

clili

maddetcn

diigar ol~

iSMET Dr. RIZA KUR

hibrenin muhik gorocegi miktar tazminati mczkur ;rkctlere tesi'iye otmoyi Tiirk hiikumeti taahhiit
duklari zarar icin
eylor.
2)
va?.i.

HASAN

HUSJs'-U

OSMANM

ir.IP.IUATOULUGU TAUAFIKDAN ITA EDJLMiS OLAx ijAzi i;\iTiyAzATA nAi;i

Bueiinkii

tarilili

.sulh

niualiode.sinin

mevkii

meriyete

PROTOKOI,

VI-:

l$!';rAN.\A.ME

Britanya imparatorlufiu, Fransa, itaiya, Yunanislan, Romanya, Sjrp - Hirvat - Sloven dcvlctt vo Tin-kiyc, Osmanli
imparatcrlu'vu dahilindc vcrilmi.s olan baxi inuiyazata miitoallik mesaili niiittefikan hal vo tesnyo etuick ar^usunda olduklanndan usulcn hai/i sclahivL-l oh\n zirdc vaziini imza ah-

kami

atiyeyi kararia^tirmiijUirdir

tarihinden itibarcn C aylik bir miiddct. zarfmda (reji 'eneral de simcndoier) irketi kendisine 1914 de verilmis olan Samsun - Sivas siinendoferinin in.sa.si ve i.sictilme.si hakkmdaki imtiyaza herhana'i bir .sebepten dolayi tekrar sahip kiUnamadigi takdirde Tiirk liiikunioti bu girkcie talebi ilzcriiie ve telafi maksadiyla yeni bir imtiyaz ita etmoyi deruhi.2 eyler. Bu telafinin mukcbil ve muadil olup oUnadiginda itilaf olunmazsa ijbu teadiil noktayi na^'.ariudan yeni im'iya'/iin viisatiyle i?letme scraitini tayin bcsinei madde mucibince mon-sub chli
hibreye ait olacaktu-,

owe! bir taraftan hiikumeti Osmaniye, voya hor mcmuru mahalli ve diger taraftan Tiirkiyoden maada diivoli akidc tcbaa.si (^irketlcr de dahil oldugu halde) arasuida usuliinc nnivafik olarak vukubulmus imtiyaz mukavelati ile aniara mutoallik itilafati muah:

Madde

TASIl.

29 Tesriniovvol 1914 ten

hare mahfuzdur.

Madde 2 1) Hiikumeti Osmaniye ile Sir A. J. Armstrong Vitore ve gurfikasi Limited vo Vikors Limited arasmda 1913 ve 1914 sencleri siarlindli doklar, torsaneler vo ingaati bahriye miigtcrekul menfaat ,?irketi saViaiiei
:

Osmaniyesinin te-

ekkiilune ve imtiyazma miiteallik akdolunraug olan

mukave-

u cihct mukarrerdir ki, egor rcji jencral irketi Samgun Sivas im.tiyazina tekrar sahip kilinirsa bu imtiyaz, (be.sinci maddede gosterilea ehli hibre usuliiylo) .'scraiti cedidci iktisadiyeye tevfilc edilocoktir. Yoni bir imtiya'/; ile telafi takdirinde dahi erait cedidei iktisadiyeye tevlik selahiyeti keaalik hesaba almacaktir. Ehli hibre tarafmdan tayin edilon yeni imtiyaz eraiti tarafeynden birinin voya digerinin muvafakatino iktiran etmedigi takdirde Samsun - Siva.s fjimendoferi imtiya/.nnn feshinden dolayi irkstin maddetcn ducar oldugu '/arara vo bahri siyah sebekesinin diger aksami hakkmda irket tarafindan mahallinde ameliyati kegfiye i^in yapilan masarifine mukabil eh-

.f^

::iiMM^:A:^:k:.

308

I,

O Z A N

7,

A N

309

li hibrenin miihik Roroccgi miktar tazmlnati racijkur irkete tesriyo otmoyi Tiirk hiikiimeti taahhiit cylcr. Tijrkiyc, yukarida gastorili;)! Jjorait, dahilindc ifjter Samsun

Sivas imtiyai'.ina !jirk(>U Ickrar sahip kilmak ister yenl bir imtiyaz ita cyloniok vn niljayet istai-.sc (.aziniaat vermck ile girkctc kar.si kaff(;i taahhiiclatmclan lainanicn toberri cclecektir.
-

kolda mezkCir ehli hibre tarafmdan m\ihik goriilecck olan miktar tazminata miistehak olaeaktir. Madde 7 - Hiikumeti Osnianiye ile birinci maddede mszkiir mukaveiat ve imtiyazattan miistcfit olanlar bcyninde 30
:

Terinievvel 1918 tarihi

ile

Tejriiiisani 1922 tarilii

arasmda

Maddo 3 Hirinci vo ikinci maddelcrdc gosterilen mukavelatta ihlilafaUan miistcfit olaiilann emlakmdan veya hi:

cfradi hususiye arasmda ve yine bu miiddet zarfnida imtiya/. devir ve ieragmi mutazanimm olarak miinalcit olmu? mukavelat Tiirk hiikiimel.inin tasvibine iktiran

vukubulan

ilitilaflar

ile

veya me^ikur mukavclatla iUlaftan musterit olaiilara niiycU muhascbo noticcsinde ait olacak mebalig mcvcufc mukavelat veya itilafat mucibince yahut mukavciat veya itik'ifal. movinit olniadigi surcUc ibu protokolda gosierilen ehli hibro usuluno tevfikan tcsfiye okmacaktir. Maddo 4 Altinci maddo ahkami niahruz kalmak kaydi ihtjrazisi altmda birinc;i niaddcdc gosterilen mukavclatla itilafat: muahharo ah):ami bilittifak vc iki tarafa da miiteallik
dcvlel.o
:

dematindan dcvlclcc bulunmak l:a;;obiylo

.-iinKliki

ara/.isi

daliilinde istifade edilmi?

soraii iktisadiyoi cedidcyc tevfik cdilccektir. 5 BuRiiiikii larihli muaiindci si;li:!iycn;n :ncvkli mariycte va'/.indan itibareu bir sene iuiiddct zarfmda ittifak has:! olmadigi vakdirde tarafcyn i>;erck ruyeti muhasibata
iizci'o

olmak

edinceye kadar mcvkii mcriyctte kalacaklardu-. Bu tasvip tervic olunmadig'i takdirde eshabi imtiyaza oftcr mahal var ise diicar olduklan hasara mukabil bcinci maddcdeki .'jcrait daliilinde mensup ehli hibre tarafuidan tesbit olunacak bir tazminat verilecektir. Bu ahkam 29 Tesriniovvel 1914 den evvel aktolunmu5 mukavelat hakkinda ibu prolokolda munderic serait iktisadiyei cedidcye tevfik hakkmi ililal ctmcz. Madde 8 igbu protokolun ahkami 25 Nisan 1920 den itibaren Tiirkiye Biiyiik Millet Meclisi Hiikiimeti ile ashabi imtiyazat ai'asmda vaki olmu.? iUlaiata tatbik olunmaz.
:

Madde

FASIL

Maddo

Hiikiimcti O.smaniye veyaiiut. her Osmanli

.^erati iklisadiyci cedideye tevfikine miitehusasatta yukarida zikredilen bir senclik miiddctin inkizasmdan itibaren iki aylik birmiiddet x;arfinda tayin edecekleri iki ekii hibrenin miina.sip ve nuihlk gorenogi a'nkami kabul

gcrck imtiy-.ualm
allik

memuru

mahallisi ile 29 Tcsrinievvel 1914 larihindon evvel aktolunmi! mukavnlati imtiya/iyodca n-.iisVefit clan Tlirkiyedcn maada diiveli akide tcbaasma veya diiveli mezkure tcbaasi serbugiinkii tarihli

ittifak ha.sil cdomezlerse 1914 1918 iniiharcbcsino istirak etmenz:^ meirJeket tebaasindan isvicre hiikumeti cumhuriyesi umuru nafia idaresi reisinin yapacagi 3 kiilik ILste meyannidan Tiirk hiikumetince iki aylik bir miiddet iyinde tayin edilecek bir iicuneii eiili hibreye miiracaat edeceklerdir.

edeceklerdlr.

i.-jbu

ohli hibre

mayeslnin niiitefevvik bulundugu .^irkcUere kar?i Tiirkiyenln muahedei sulhuyc ile aynlan arazi dahilindeki

vczaifine halcf olan devlnt tamamen kaim. olTiirkiyeden Balkan muhabcrelori neticesindo aynlmis olan arazi dahilindc dalii isbu ara'/iinin intikalini tasrih

hukuk vc

miLstur.

Madde
iktiran

Bugtinkii tarihli bir

mukaddemei

tatbikiyeye

etmemi? olan birinci maddedc mczkur mukaveiati imtiyaziye ashabi bu protokolun gcraili ikti.sadiyei cedidcye tevfik hakkmdaki ahkammdan istifade edcmeycceklerdir. Bu mukavelat bugimkii tarihli nmahedoi suiluyoniia mcvkii mcriyete vasimdan itibaren G ayhk bir miiddcl, xarfuida ashabi imtiyaz^ tarafmdan vukubulacak miiracaat uzerine fesholunabilecekfcir. 3u takdirde sahibi imtiya/. cgcr mahal var ise ameliyati kesJiye lein tarafeyu arasmda ademi ittifak halinde isbu proto-

eden muahedenin mevkii mcriyete vazindan mukaddem hiikiimeti Osmaniye veya bir Osmanli memuni mahallisi lie munakit olmug mukavelati imtiyaziye hakkmda ayni muamele cari olaeaktir. Bu kaimiyet arazinin intikalini tasrih eden muahedenin mevkii mcriyete vazi tariiiinden itibaren mutetaer clacaksa da bugiinkii tarihli muahedei suUiiye ile Tiirkiyeden infikak eden arazi hakkinda istisnacn 30 Te.'jrinievvel 1918 tarihinden Itibaren meri bulunacaktir. Madde 10 isbu protokolun birinci fash ahkami 7 ve 8 inci maddeler muslsna olmak iizero 9 uncu maddede srosterilen mukavclata .tatbik odilccektir. Upiineu madde ahkamina gelince bu madde arazil mijnfcke dahilinde ancak ashabi Im:

'iyfM^>^

yh *':''''-^S-i*5!'Mi4:''5yf!'',:l:

310

h O

7.

AN
L O Z A

N
I^IAMAN.DI

311

tlyazatm nmlak veya hidomatandan orada iurai hakimiyet etmekte olan devlot t,arafinda)i iKlifadct cdilmis oldu^u takdirde
tatbik edilecoktir.
'^^^'^^^^
i'i

C>oi-k

bugiinku

l.arihli

iniialiodei KiUhiye

KOBTANTiN DIAMANDt KOSTANTiN KONQESKO

BEYANN.%JE
Usulen hai/j solahiyet olan zirde vaziini imza beyan ederler ki, TiJrk hiikumeti, Osmanli imparalorlugu tarafmdan veriimi olan bazi imtiyajiata nriitcallik bugiinkil tarihli proto-

birmm kanununa tevnkan

menafiin dcvredilcccfsi

Osnianli kanumaia tevfikan tosokkiil elmiK olan Turkiyndon maada diiveli akide tebaasi mciianiniii miitcfevvik bidiuKluKU \u:v r.irket iPOJkur muahedcnin mcvkii moriycte vawndan iUbanm !> scne s^arraida cjnval liukuic ve menafiinin gcrck inovzuubah.s arazidc icrai hakimiyct. etmokte olan devlotin gcrok tebaasi cvv-'lki irke(.i murakabc eden Tiirkiyedcn maada digor diiveli akideden
miitcijekkil

liiiknuinco vo gerok Balkan muharobatini miitcakip Turkiyede-i aynlaii arazi dahilindo icrai faaliyol, cdip

kolun birincl

fasli

ahkfunun mczkiir protokolu akteden diger

1

devletler tebaasi scrmayesinin

bulundugu Osmanli
ler.

irketlerine

d(;

Agustos tarihinde mtiteveffik tatbik etmcyi taahhiit ey-

digcr hcrhans-ib^v

kcte devrotn-iege sehxhiyottar olacakLir.

.jirket
i.jbu

vr-

Lozanda

'?A

Temmu?;

1923 tarihitsdc tanzim kilinmitir,

cUigi hulaik vo imUyazat da daliil oldugu halde evvelki sirketir. haiz buiunduAu ayni hukuk vc imtiyazattan
iniis^e-it

Bu cmvai .h'ukuk' ve prolokol ahkaminm tcmin

iSMET Dr. RIZA N^^^

HASAN HtnSNtJ LOZANDA IMZA

El)iLE\f SF.NF.D.\TI

DLVELtYEMlX

B.4ZI

olacaktir.

Madds
liyet:

I2

-.

Turk topraginda kalmis olaeak .sahibi imtiyaz i!r.:unr:ye irkstloi-inR tatbik ohmamaz. Maahaza mezkiir irkeUer, Tiirkiyo liariclndcki
dcvretmek

inci ir.adde ahkaiv.: bir kJsim sahp.i faahideiivit'

sahra

va=>-

AHK-^.ruIXA BEI.QiK;\ VIE POKTEKti'ii.N iLTillAXilNA l>AiK PilOTOKOif. Bugiinkii tarihli muahcdoi sulhuyeyi imza eden tarafeyni alieyni akideyn mezkur muahedcnin ikinei kisminin (ahkami maliyc) birinci fa.sU ahkannyla iioiincii kismi (ahkami
iktisadiye) ahkamnra Belcika vc Porteki?: devletlerinin iltiha-kmi kabuldc mlittefik olup bu jitihak iijbu muahedcnin ayni seraiti dairesindc vc ayni xamanda iktisabi mcriyet edeccktir.

liyetbri aksamini yeni bir girketn sam icin 11 ve i:^ iinoii maddeler
bilcccklei'dir.

."arntiyi"

o akola"

ahkanimdan

miistof^v

Maddc

13

11

inci

madde

Bu

lerinm hukuk, cmval vc monafi iizorlerine dovrcdilccek olan sn-i:etle.r, Tiirkiyedcn infikak edon ara/i iizerindo bu dnv^rden voya bu devir hascbiylo tO';C!kkii]lc;rindcn dolayi hicbir r-sni mahsusa -mevkii meriyoUc olan boynchnilel luukavelat muku-izasinca buna bir mani oUnadikca tabi tutulmayacaklardrc
Ru-.<etler

niucibince Osmanli sirkpt-

tabiiyetierino

herbnanm

iktisap cdccekleri

diiveli

Skideden

ara^isinde dahi kcndi

24

aevlet muhalofot etmedik,.

ahkam. kanuuiyesinc gore bu

Lomnca
, ^^^^;J' Dr. KIZA

Tenunux

..,yni nuun,,.oloye tabi olacaklardn1923 tariliindc ban.im kiUnrmstir,

verilmi? bazi imtiyazata milteprotokola ayni erait dahilinde Belcikanm dahi iltihakmi kabulde kezalik miittefiktirler. Binaenaleyh tarafcyni aliycyp.i akideyu Belcika ve Portekizin usulen haizi solahiyet miimes.silleri tarafmdan bu.^iin vaki olan iltihak bcyanatini .scnedi ittlhax cdcrler. Mezkiir beyanata gore bir taraftan Tiirkiye diger taraJ'tan i.-jbu iki devletten her biri arasmda muhtac,; olduklan hali sulh ile miinasebati rosmiye i.5bu bcyanatm mcvkii moriyete gecmesi ile belaber tekrar teessiis tmi,s addolunacaktir.
aliik bugiinkii tarihli

Osmanli imparatorlugunria

NUR

HORACE RUMBOLT
I'VtrE

Lozanda

24 Temmu'/S 19^3

tarihinde tanzim

kilmmi^tir.

iSMET
Dr.

HORACE RUMBOT

HASAN

HtJSNij

GARRONi
MON'J'ANYA

RIZA

NUR

"PELLE

HASAN HUSKU

GAliRONt

"

KAKLAMANOS "^^

VENiZELOS

MONTANYA.

-mi

ugiYAi

.i'.'.'i'r'-:',,'')/.!-:

312

L O Z A

N
VENi7,ELOS

L O
milletlerinin

7-

A N

313

KAKLAMANOS
DiAMANDi

KONQESKO
BELCiKA IJKYANNAIVIKSi
mi5 devletlerin mumossiUorine badcJibraij
Zirde vaMinim;.a nsulunc miivafik vc muteber goriilen selahiyetnamesinin bugiinkii tarihii muahcdo sulhlycyi imi^a eti.?bu

sulh pcrverilnclerlni bilatehir tatmin etmek emniyesinl miltesaviyon perverdc cttiklcri cihetle. Haizi salahiyet olan zirdc vaziini imza miitekabilen tedabirl

amah

atiyeyi ittihaz

hususunda

ittlfak ctrnlfjlcrdir:
1

Belgika namina innzkur muahedci sulhiyenin ikinci kismmin (ah>cami maliyo) birinol fasli ahkami ilc liQiincu kismi (ahkami iktisadiycahkannna ve ke/.alik OsinanU, imparatorliiguna yerilmig olan baxL hntiya.ata miitcallik vc bUKiinkii tarihii protokoi

beyanname

ile

ahKanuna

iltihak ctugjr.i

boyan cdcr.

Hali sulhu vo munasebati resmiycyi iadelcn tesis edecek olan bu iltihak me/kur muahodei sulhiycyi im.alavan devletlenn BelQikayi iltihaka kabul cttiklcri bugunkii tarihii protokolca B^stcrilen anda vc mo.kur protokolda mtinderic ahkam ve scrai. dairesindo ikUsabi meriyct edccektir Lozanda 24 Tcmmux 1923 tarihinde tanzim olunmustur,

edcn muahedci sulhiye ve diger senedadiivell tasdik kihndigi tin Biiyiik Millet Mcnlisi tarafmdan miittefikanm istanbuldaki fcvkaiade komiscrliglne tcblig edilir edilmez diivcli mezkure kitaati kcndilcri tarnXmdan igal edllmis olan arazinin tahllyc ameliyatma tevcssiil cdeceklerdir. ibu ameliyat Canakkale Boga/.i, Marmara Denizi ile Karadenizde bulunan ingiliz, Frans;/, vc italyan bahri ciizi taml::rinin da ?ekilmcsini ihtiva edccektir.

Lozanda

tekerriir

Tahliye ameliyati

hafta zarfinda ikmal edilecektir.

3

rOllTEKiZ KEYANNAlVlKSi
lahiyctnarne.sinin

FERNAND PELETZER

Zirde va^iinim.a iisuliino mnvafzk vc mutcbcr goriilen sebugiinkii

yet

tarihii P.ii::.h.cdci siilhivcvi imza etnu5 cevletlcrin miimcs.siUerine badolibra ibu beyanname ile Porteki^ nannna muahcdei sulhiyenin ikinci kisminm (ahkami maliye) birinci fash ahkann lie iiciincii kisnn fahkann iktisadiye) ahkamina iltiliak cttigini boyan cdcr Hali sulhu ve nuinasebati resmiycyi iadeten tesis edecek olan bu Iltihak muahcdei sulhiycyi me.kurcyi im.alayan devletleran Portek.zi iltihaka kabul cttiklcri bugimkli tarihii m-o"'''"" ''^ '''''' ^''"^"'^'"^'^ '''''^^ "--"

Tahliye vukuDuldukga tahliye ohmacak arazide Tiirk hiiMmetino veya Tiirk uinunu idarclerine aldiyetin alelusul tahakkuk eden ve elhalcti ha/Jhi nraticfikin n-:cm\irinin tahti igal veya tasarrul'unda bulunan hcrncvi emvali gayi"i menkule ve emvali Tiirk hiikiur.etine iadc olunacaktir. Her nevi haciz ve vazlyct tedabirl rof olunacaktir. ibu iade ve refiyed hakkmda kali vc tarn bir ibra senedi kiymetini haiz olacak zabit varakalan tan/i:n edilecektir. memurini Tiirk hiikumetine ait olup ta e^hasi salii.5gal seye ve bilhassa Osmanli ijirketlerine vcrilmis olan emval e-

edLeS

ya ve nievaddin miimkiin oldugu kadar tam bir defterinl hilkumeti mezkureye vcreccklerdir, miinakit mukavelati-jgal memurini ilc efrad arasmda tan miitevellit diiyun mukavclati. mezkiircde muayyen erait
daliilhide tesfiye olunacaktir.

L05:anda 24

Temmu.

1923 tarihinde tan.im

^-

ohmmustur.

BRfTAWA

T^o^^rc,

^-

B^RTOLOMO PERBYRA

IGAL EDII.EN TUKK AUAZISiNIN TAHLtVESiNE DAill I'ROTOKOL Kitaati elhaletihazihi Tiirk ara.isinin baxi aksammi
"^"^*^"'"^ y^"l F^-^nsa, Biiytik Britanya iSZT>^ Italya hukumetlen He Turkiye Biiyiik Millet Meclisi
!:

is-

ve hiikumeti

4 Evvelce Osmanli hiikumetine ait olup 30 te.^riniovvel 1918 tarihinde Mondros'ta im-^a olunan miitarckc mukavelesi mucibince diiveli miittcfika cnu-ine gccen vc i.";bu protokolun imzasi tarihinde Tiirkiyedo diivcli miittefikai mezkure memurini yeoldugu dinde bulunmakta olan (Yavuz Sultan Selim) dahil halde selaini hartaiyo esliha cephane vesair malzemei harbiye ikinci bentto silkredilen miililct zarfnida hali hazirlan He ve bulunduklan mevakide Tiirkiyeye iade olunacaklardir.

314

L O
tognnievvel

7a

A N

L O Z A N

315

11

:i<)2:e.|:.arihindo

clan

d)r,d/;

iC-in

askoriyo ahkami i5;lni protokolun ikinoi ben: zikrolunan miid(ict wirlinda mori kalacaktiv 3.5bu miiddet ^ariinda birRuna liadi.seyo; meydan vermemek

makavoki

Mndanyadu imza

edzlmis

si

arasmda

mukta.i todabir miiW.clik.yn vc Tiirk memurini a.skeriyebiliUilak

itt,iha?i

olnnaoaktir

i,-,'f '

''"''".^''*'""'
'''

mevkii meriyete vamna intizaron ii? muttefik dovlel; donanmalaniiui bogazlardan tarn vo Icamil bir sorbestii inuriir miihafaza ctmeleri takarriir otinistir. Bp:a'/lardan transit ge^en diime^ikiire scfaini harbiyosi liasarat veya arizai bahriye veli sefer demirlemeyi ahvali miistcsna olniak sart.iyk; emniycti icab ettigi takdirde geceleyin dcmirleme miiddeti de dahil oldugu halde miirurlan elz(;m olan zamandan fazla tavakkuf
cdomiyeceklordir.
2)

^^'^''"''

^Wleei

dijver kaffei
i'^Kal

l,o?f nine ait \"''T7""' o2acak(,ir.

"""^'^'^'^ '"^^'""

^^^'^^'^^

mcsamemuri-

Baladaki protokolun birinci bendi ahkannna halcl gelmek-

sizin ve bogazlar usuliino dair bugiinkii tarihli mukavclenan->eG

aelcrdc .ikroiunan iniiddcUer cercyana bala>nami.? oLsa biie> %e ko^aik ;kamc!. mukavelosi ahkammdan istifade etmeier^ir ^aoul edecekUr, Tiirk hukunicui uih muahodesinin 137 138 VJ 140 mci raaddelerincie miinderig ahkama dahi riayet
ed'ocekti

Tiirk hiikumeti muahcdej. suJhiyenin mcvkii mcriycte va^ini beklomck.i/in me.kur muahodcyc va.nni im.a devietlcr teba arinm 6!), 72. 77 vo .')1 inci maddelerden (72 vo 91 inci mad-

nin mevkii meriyete vagina kadar veyahut 31 Kanunuevvet 1923 tarihinde mczkur mukavclc mevkii mcriycte girmemis ise me^kur tarihc kadar Tiirk hiikumeti bogazlarda U(? miittefik devietten herbiri icin. bir kruvazcir vc iki kontrtorpiyorun bulunina.<3ma mnhalefet ctmoycccktir. i.'jbu sefainin beraberlerinde komijr ve levazmi tedariki icin muktazi vc harb bayra.^mi

gayn hamil
3)

sefain bulimabileccktir. Vaziinl imza bugiinkii tarihli muahedei sulhiyenin mevkii mcriycte vaznidan itibaren kabiitajni vo liman hidematmm
Tiirk milli

Bntanya

ve Turk Ir.ikumellcn l.ndudun i:\yinine kadar

bayragma hasrolunacagici derhatir

ettirirler.

mez-

.u rikia.mda muhalai^as; mev^iuibahs olan statukoyu tadil edomlecek n.nbir ,cy yapmamayi
.nutekabilna

taahh^if^d^^

iiciincu mad-' ikuici numrcsunun birinci rikr.tMnda zikrolunan ve rur.nye He Irak araszndaki hududa ait buiunan mti^akS^^m ir... bcn-te nu.sarrah lahliyo amnliyati ikmal oluuur u a. oaslamasinda ve inoxkur nkrada da .ikrolunan 9 av <Je.>run
.

....^t'"^^'

^^.''-'^"'"'="er

.sulh

muahodcnanicsinin

Si^ mS-

Maniafih 1 Kanimusani 1923 te TUrkiyede kapotaj yapan vsya hidsmati ileten miicssesatni 31 Kanunuevvel 1923 tarihine kadar ilerine devamda tamamen serbes": bn-akilacagm; beyan ederler. Herhalde Tiirkiyc bugiinkii tarihli ticarcc nujkavelenamesine vazhn imza diger dcvletler .sefainine ticaret m/akavelenamesinin ikinci kismuida .sctain ve hamuleleri ve yolcular icin musarrah ve seyrii.-efain ve duhulu tiearcto muteallik buiunan
bilciimlo teshilati hicbir deviet lehine lark

yapmaksizm

31

Ka-

ccLvan etmcsmdc niuttoiiktirlcr Syan'S:s;"r'%?"'^r^^'"^

^^^'^^^^^ ^--^^^^

^^'-^

r^da

24

Tornmu.

iSMET
EI2A ^7U.I^ HASAN HUSNtJ
Dr.

ms

tarihindc tan.hn olumm.stur.

HORACE RUMBOLT
PF.LUi'.

niinuevvel 1923 tarihino kadar liah.sedoceklir. 4) Vaziini im/a irjbu beyanaita bulunurken tiOzanda imzala:nan sulh muahadonamcsiylo diger senedatui siirati miimkine :ile mevkii meriyete dahil olacaklari limidini izliar ederlsr, Lcjanda '24 Tommuz 1923 tarihindc tanzim ohuimustur.

OARltONi

iSMET

Dr.

RIZA

NUR

HASAN HUSNU

MONI'ANYA JJEYANNAMK
.

:karaaga<j; arazLsi

Selahiyetnameleri mucibiuce

ii-iK bokijaada vk iwiioz aiOAlarina WAiR I'UOTOKOL

amza hususati
1)

atiyoyi

beyan edcrler

barekct oden zirde vaziinl

!m
Selahiyeti
.yeyi

tammoyi haiz
:

zirde vaziini

imza mevaddi

atii

Bogazla^ usuluna dair bugiinkii turihli .nukavelenamenin

kararlagtiriruglardir

316

L O Z A N
L O
/-

A N

317

taSUSa uS ,SS*T"=r!S\S"a;s::s.si^SSH
can ..,yo
'T.!

Fikrai anifcdo zikroliinan arazi ve adalann kaffei ahalisine biigiine kadai- irtikap ohinan siyasi veya hukuku umnmlyeye miiteallik bilciimle cinayet vc ciinhalardan dolayi Lam ve kamil affi umumi bah.'johinmu.^tur. LoKanda 24 Tcmmuz 1923 tarihinde tanzim cdilmigth'.

tSMET
Dr.

HORACE RUMBOLT
PlOrj.E

RIZA NUR HASAN HUSNir

GARRONJ

MONTANYA
UCiYAi

VENiZELOS

an>oS!:'rs:;r;;i;;^,-^srss;;rSn:sf'''"-

KAKLAMANOS
ITINANiSTANnA EKALlJYETLKKiX IliMAYESINE DAIR
10 Agustos 1020 tar:lundo ba.^hca diivcli miittefika nanistan arasmda Sevr'do muu'akil muahodc ile
ile

Yu-

ta,c. ,3*>;;^,;x,,

r"s;vit "rr
Yunanistan
t- ,
,

Tt'RKiYEYE AIT
olmak iizere ayni devletlor arasmda ayni ahedeye miiteallik prolokol,
Britar.ya iniparatorlui'iu. Fransa,
tarilite

aktedilen

mu-

lie

Tiirkiye ara.sinda im/,a olun

tt.a,lya,

Japonya ve Yu-

""''"^^^ ^^kim^ndan Istifado ed^oS d' arasmda haU sulhun toesjij;;, ^^^""yTZ .^ :,S X^-" te mecbur ^^^""S^ on ^"'""l"'^^^ edebiiecekJcrdir.
'

muoadc;esine tabi ola.akHrd

1?

' "i

'

'''''''''''

^^^^^^

konfcrans osnavSir.da aktolunan sulh niuahedcsiylc diger sonndatm mevkii meziyetc vazi. Yunanlstandaki ekalllyetlorin himayRSino dalr baslica muttfik devZfitler ile Yunanistan aras:nda 10 Agustos 1920 tarihinde Sevr'de aktolunan muahudcnin vo kazalik TiJrkiyej'e dair ayhiikup.uillcri
i.^bu

nanistan

-..'r;,sr:irar%rrv5'sr;-.r"'"'"'

arasmda Sevr'de aktolunan 10 Agustos 1920 tarihniuahcdonin mevkii icraya va/,un zaniri kildi!>i kanaatmda bulunduklanndan, Usulen haizi solatiiyot olan zirde vaziini imza mlitekabilen kendi hukijmetlcri narama ahlcdmi atiyeyi kararlastirmisni devletler
li

lardir
r ^ Isbii

protokolun

bii-inci

h<>nf!inH,> ,^,^

baasina

"'''''<

HWr

ifa ettigi herln.nr.i

''^""

Scvrde aktolunan salifiizzikr iki muahedenin tasdiknameleri eger gimdiye kadar tediye olunmami.f ise buglinkii tarihle Lozanda imza olunan sulh mnahcdonamesinin ve senpdati saireyo miiteallik tasdiknamolcr ile ayru zamanda tediye olunacaktn-.
1

^"'"'^*^

.a.ae

hi,-

^'^y^'-

te-

.Sr,*

tCZCacSr

^"'--^

I'lkalliyotlerin himaycsinc 2 miiteallik salifiizzikr Sevr miiahndosinin birinci maddnsindo miinderit; ahkara buKiinku tarlhli sulh muahedenamcsinin ikinei uuiddesinln ikinei mimrosundaki ahkam ile mukayyet olacaktir.

ilK^'

318

L O Z A
Lozanda 24 Tcmmuz

N
LOZAN
IIOKACK
GARl^ONi

L O Z A N
KONIi'JOJlANSINA All' SKNKDJ NIIIAt

319-

1923 tanhinclo tnrr/Am odilnai.jtir.

RUMBOLT
Japonya hiikumctiylo dc ctmck ondiesi ilc
-

MONTANYA
UOJYAi
VKNi:^KI,03
,.,^ SfKP

Britanya trnparatorlnfiii, Fransa vc ii;alya hiikumetleri.. birlikio S?iu-k(,a kuDiu .sureti katiyedc iabir f.araJtan Ynnaiiislai),

Romanya, Sirp

hukumctloi-z

SJ.OVKX DKVl^K'.r.i TAKAFINDAN iWb.,Hi)EI SULHii'KNiN iAlZASINA J)'rej)Ailt ra<)T(>jrot /ii-de vaziini imza bimunkii Uirihlc ve niuCokabiJou
-

UIKVAT

KAKLAMANOS
-

Sloven dcvleUnhi ve kezalik Ainurika diivcli miittchidosinin ve diger taraftan Tiirkiycyi blitliu milletler tara-

Hirvat

nannna borvcchi

kendi'

all tadal
;

hut

tnilardan. bazilanni yani

olunan senedut. vcv"'

Snlh

inua'icdoiianio.si,

fmdan temenni olunan bir noticeye vasil olacak ahkam vc mevaddi miistereken tetkike davet etmif; okluJvlanndan, iki taraxtan isbu koiiicvansda iniizakGre edihnesi iktiza cdecck olan niesailden bogazlar mesclcsi bahri siyahtan sahildar olan Bulgarisian ve Rusyanm nnixakerata ve kabul edilecek naukai-rerata istiriike davct, odilmeleriyie bilhassa tetkik
olunmak iktiza edecegi kanaaunda bulnndiiklanndan, Vc Sarkta hali harbin Bolcika vc Pcrtek;;'. iiii tevli';
digi mesaili ikUaadiye ve

Botiaiilar

usuluna dair imikavokmamo,

Trakya hududuna dnir nuikavclcnan-'o ikamot vo .solah:ycii aciliye hakkinda inukavelename Hcarct mukavck-nanic-yi,
Aifi inruiniyeyo miiroallik bcya.mairo vo urolokol
Osiiianii

eylc-

IniparatorluSu

dahiiind.

yorilini;;

ba.,

imliva.P

ne ibu

na Be!c:xa He Porteki. iliihakina imitcailik protokolu Loxanda iraxahun..? olmakla herbiri, im^a ctmis oldu-u ncda.a muteallik olmak uxerc Sirp Hirvat - Sieved

maliyenin miir.akasasuia mezkiir iki devletin de isiirakinin kabule karar vcrdiklerinden, Binacnaleyh atiiizikr murahhaslar yani; Britanya imparatoi-lugu igin: Umuru ha';lc:iyc nazu'i asalellil George Natanycl, Marki Glirzon Doke Di'ioston, K. J. J. s. S. i. J. S. i. H.; istanbulda fevkalade komiseri Hiir Horace G^-'O-'ge Montetii Rumbolt, Barrona, J. s. M. .1.;

en.

Fransa
riyetl sefiri

icin

Lean

nas^nndan herhansi

konforansi .soncdi nihaycsindc n.c.l . nnul biri.i vasitas, ilc niuahedc .novkiM^-.

d^^a-

Hasmetlii italya
kcbiri,

Krah

l,egion

hazrellcri nc^^dinde Fransa ciinihudTlonour ni.?ani millisinin Grands

snn zm.a edc^ih^ek s.Iahiyclini l^amniakta ittifi

'- "'"^^^'""^
Jf''^;!!"^
1'-'^^

olSSdh-

Crouve riitbosir.i hai/. MiJsyo Camillc Barrierc; Senato azasi Fransa sefiri kcbiri Legion 'd'Honour nir^am millisinin Grande Officier rlitbesini haiz mosyo Maurice Bompart.

t^-^'-'l^i^cIc

tan.i.n edibnistir

RIZA NUR HASAJ? HUSNU

Dr.

^^^^^'^^^^
.^^lij^j;^''^

MONTANYA
GARRONi
ugiYAi VENiZELOS

Fransa sefiri kebiri cumhuriyetin Sark fevkalade komiseLegion d'Honour nl.sani milli.sinin Grande Officicr rlitbesini haiz ferik general Miisyij Maurice Pcllc.
ri

KAKLAMANOS
IHAMANlJi

italya igin Kraliyet Senato azasi italya .sefiri kcbiri t.stanbul fevkalade komiseri St. Maurice Vclai^;ir vc Couron d'italiy nJ.?anlannm,
:

KONQESKO MORVOV
STANCiOP

Marki Camillc Garroni, cl<,;isi St. Maiu'ice Velazar nisanlarmm komandor vc Corun d'li;aliy nifjanmm grande Dfficier rvitbelerini haii; Mo.syo JliI Sozar Montanya,
Atina fevkalade murahha.s ve orta

Grande Corova

riitbelorini haiz asalctlii.

i
320
:

L O Z A

Japonya igin Londra fcvkalade sefiri kcbir vc murahhasi Soleil Lovan nLjanmin birincd birincl riitbcsini haiz Baron Haya.^i Jonii, Roma fcvkalado so;firi kcbiri vo murahhasi Soleil Lovan nianimn birinci rutbcsini haiz Mosyo Gentaro Ugiyal Juzammi, Yimanlstan ifjin Sabik roisi niizz-ar Souver nl^annun Grande Crovc rutbesini haiz Mosyo Eleftrio;; K, Voni^-clos. Londra orta elQisi, Souver ni^animn komandor rlitbesini haiz Mosyo Dcmetr Kaklamanos,
:

15 1

KLiY

()

G Jl A Y A
I
i.storiii.

(Bir Heyet) Andonckea Niko

Ardakoe M, KamrSn

Anadoluda Yunan Zuluni ve Vah^eti

Poliki

Elados 1821-1950 Atina,

IMS
3
Hilaf(!l. iMo.selesi

istanbul,

19,55.

Hilafel:

Meselcsi Istanbul, 1955,

ve

Anbuniu Kcmal

Mill!

Miicadelo

tnkilaplaria

llgili

Romanya

iQin

Kaniinlur
Ksbab! Mucib!M(;r;
ieri ile
vt;

Hariciyc nazu'i Mosyo llion J. Duka, orta ol^i Mosyo Konstantin i. Damandi, orta clq.i Mosyo Kostanlin KonQesko, Sirp - Hirvat - Sloven devleti iein Hariciye naziri Mosyo MouqIIo NingiQ, Mlroslav Paris fovkaladc murahiias vo orta el^isi Mosyo
:

Mec.hs Gbru5meSiyasasi
Istan-

Ankara, 1957
Di.'j

Bayur Yusul Hikmef,

Beyatl:
Bilsel

TUrk Devletinin
bul, 1042

6
7

Spaiavikovic, Sofya fcvkaladc

murahhas ve orta clc,;isi Mosyo Milan Rak!?, Bern fevkalado murahhas vc orta clQisl miisyo Dr. MilotDiivcli Miittahidci DlivclL mtittahide

Yahya Komal

Aziz Istanbul Istanbul, 1964

1
'.'.

Cemil Ord. Proi

Lnzan C2 cilt Istanbul, 1933 Mudcni Kanun ve Lozan MuaheKanunui:

'5

desi.

ycn Yuvanovig,
Amcrika
icjin
:

(Mctiim;

inci

yi'.dbnuir.a

Roma

sefiri kebiri

asalctlu Riar Vo?8

igin) istanbul,

bon Qayld,
Diiveli mtittahide Istanbul fevkalado komiseri

kontamiral

Burun Vecdi
Cah-d Burhan
Cebesoy All Fuad
Gri.

Nasi; OiclUler Istanbul, 1964

Muc!a!;ya

Lozan
I9;j,'5.

Ankara

Markay,

Bristol,

istanbul

Diiveli n-.iittahidc
igin
;

Bern

sefiri

asalctlii Josef

Gru.

10

General
lan,

All

Puad Cebesoy'un Hatira-

kili

TUrkiyo Edirne Mebusvi, Umuru Hariciye Vekili ismet Pa^a, Sinop MctausH, Umuru Sihhiyo vc; Muaveneti igtimaiye VeDr. Riza Nur bey,

19.-)7.

n -

Crozat Charles Prof,

Devlcnier
1950.

mmi.ni

Hukuku

Istanbul,

12-Dahiliye

Nczareti

Trabzon Mcbusu sabik Vekil Hasan bey,

Bulgarlstan
i<jin
:

Reisi ntizzar,

umuru

hariciyc vc mczhcbiye nazin

mosyo

13 ~- Danimend Ismail
14

Aleksandr

Yunan Pecayii Matbaayi Ahmet ihsan vo ^urekasi Ist, 1337. Turktyndc Yunan Fecayii, 13.37 Hami Garp Menbalanna Gore Turk Seciye
Tiirkiycde

istanbuli.ski,

Londra fevkalado murahhas vo orta elijisi St. Aleksandr niganmm Grande Crouve riitbcsiai haiz hukuk doktoru mosyo
Dlmitri Stan^iof, Belgrat fevkalado mxirahhas vc orta Dorof,
clcisi

ve Ahiaki,

Gur A. Refik

JIukuk Tiuihi ve Tofekkurii Bakunm-

dan Mecelle.
15

mosyo Kostato
!

ilhan Ziya Yiicel

Sevonlerin KaUiiiiiyle Riza

bul, 1962

Nur

istan-

16

inan

Afefc

Prof.

Tiirk t.sUklAli ve
IJellet<;n
-

Lozan Muahedesi

Gilt II

Tommuz

1938.

I
n2
17 -
J,

Z A N
Ku-

I,

O Z A N
(Jilt

323

Kandemir Peridu

ilatiniUu-i
ul'

v(;

KiiyliiyiiinnfUklHri
ISifi!).

II 30

Kftnunusani

vc;

24

Tommuz
ve

ilt;

Orb-.iy

jstiuibu;,

1923 tarihinde
.scnediit
19(i0.

I.ozanda hm\i edilen

Istildal nurbiiui/. islunbul,

Matbaai Ahmet ihsan

Istanbul,
1340.

18

Karacan

Ali

Nnd

lioy/Mi Konfcrau.si

vo.

isniet I'asa
194:j

Ma23

l^urekftKi

arif 19

Malbaasi islanbul.

Kurabulut

AH

Pener
bul,

I'atrikhaiKisinin ig YixziX Istan-

24
25

Macit B. Nur Riza

Lozan Kahraniani Ismet

Dr.
Tiirk Bilik
Ara/,i
Kevii.sii.

Pa,?a ist. 1934

20 - Kijcu Rosut. Ekrcni

WSS Osmanli Muhcclelcii, KapitulasyonUir vc. Lozan Muahfdt'.si islanbul, 1934

1
)

Pelin Fazil Ord. Prof.

Terk v ilhakmda Devlet Borg-

lan ve Osmanli Borelannm Taksimi (Cemil Bilsel'e armagan 1939 Istanbul).

21

Kutay Cciual

M'ttrkiyc

Tstiklai

vv.

Uurriyet

Mti-

cadflyluri Tarihi
5 ve 2)
.i)

26
islanbul, 1953
cilt

Saka Mehmet
Sava Paa

E.no

Deni/.i

Adalarihda Tiirk Haklan

N'azariyati

Ankara,
19.
.27

1955.

Tarih Konufjuyor islanbul,

l.o/.ancia

iS6S.

Islam Hukuku
biv

Hakkmda

Ismel. I'a^ayi K:ni Okiure-

Ettid

(1932 tarihli Fransizca as-

cekli? istraioul, 195G

1)

Undan
Ankara,
28

'.orciime
19.")e.

cdon Baha .^rikan)

Yaptip:i

Porilus SuikasCi Istanbul, 1956.

51 Miiiarekeclo

Pontus Su:kas;i istan-

Soysal Ismail
Topc-u Xureddin

Tiirkiye

Devletinin

Di?

Ar.d-

bu!,

1956
29

la^maiavi Ank. 1965.

22

Lozan Zabitlsn

Lozan Sulh Muahc(iL'nan:osi Mukavnlat

Yannki TUrkiye
Pi'of.

Istanbul,

1951.

vo Senedali Saire istanbu!. 1339

30

Tumagil

A,

Rfifik

islamiyet vp MilletlKr Hukuku,

i^arki

Karib Umuru Hakkiuda Lozan Konferansuuia Tcznkkur olur.an

Ilukuk
sayi
31

FakUli'.'si
cilt,

Mectr.uasi
sayi
1-2.

cilt,

1-2-3-4

Senedtit
Birinci

Mccmuas; ve Zabitlar Birir.ci cilt Blri;!ci Taknn

:

Tiirk Diisuncesi
Tutengi". O. Cavit

Ki'oris

Ozfil

S-ayisi

Istanbul, 1958,
tJQ

32

Dr. Rsza

Kur

tizerine

Yazi-Yanki-

Kom-isyonun
koUcr:
Istanbul,
Cilt
TI

Zabitnauie ve
Matb'aasi
tab!

proto33

lar-HoIgKler Ankara, 1965.

Torun Siikru Dr.

TUrkiye.

ingiltero

ve

Yunanistan A-

ikda:n

1024-1340

rasuida
(Paris

Kibrism

Politik

Durumu
tezi)

Ecnobilcrin

olacagi.

Usui

tJniversltesL

Doktora

Istanbul
Cilt
III
I!.

tkdam Matbaasi,
Koir.isyon

1924

Istanbul, 1956

vo

bu

komis34

yona nu;rbut tali konilsyonlann zabitnamo ve raporlan Matbaai Ahmet ilisan vc yiircjkasi, 1924. Cilt IV MuMtkorata ait Vesaik Istanbul Vatan Matbaasi 1924-1340.
tkinci Taknii
:

Unat

P. Re.^it

Lozan
ait

Ban.-j

Andlaffmasinin imzasina

Bazi

ViwikaUu- Maarif Matbaasi

1942.

35

XJrgtiplii

Miinip H.

I.Dzan
vi

Ankara,

1936

(Ankara Halke-

iKi^riyatO

36
-.37

.... ....

Hiiyiik Dojiu M:e<;muasi

cut

Koufiiiansm ikiuci kismina miizabitnamelor

ve
vesikalar
fjiirekasi,

Orkun Mf^cmuasi

teallik

Matbaai Ahmet ihsan ve

192r>-1341.
\

Jtv.^-^r<c

Sayfa

l::;i^':!>KK^!>I':K

Sayfa

Mustafa Necati'nin Konufjmasi Vasif Qmar'an Konu^masi Kibns ve Lozan Konferansi Kibns Adasinm Onemi Kibns Adasmin Tarihi Lozandaki Durum
Kibris ve Bazi Gercekler
'

170 174 177

l"??

178

182 185

Onsoz
Giri?

10

Bir Hadise ve Bir Zihniyet

190
193 321
"

MUzakerelere Toplu Rir Bakis Konferans Oncesi

Misak-i Milli

25
26 27

Lozan Muahedesi Tarn Metal

Bibliyografya

Konferans Neden DagildiV inonii vo Lozan Konferans; inonu Kimdir

inonti ve Milli Miicadele

40
wl

62
6'"'

YANLIS DOCilUJ
Sayfa
20
21

(JE rvKi.i

Salir Yanhfj
29
agiir

Dogru
agir

inonu mil ismet Aga mi inonii Mandaci mi? inonii Harpte Samanliga mi Kacmis
inoniinun Kagirdigi Buytik Bir Pirsat
inonii ve

f>>">

(H

25 29
3

enredihni^
islamilestirlmek
gericolik

emredilmis
islamilestirilmek
gericilik

70 70
71

21

23
23

Komiinizm

proglemleriniizle

problemlerimizle
esbabi

Riza Nur ve Lozan Konferansi Riza Nur Kimdir? Lozan Muahedenamoisi ye Riza Nur Bey Murahhas Heyetinde Hainler mi vardi? Diger Hainler (H. Cahid - Cavid)

88

23
24

13

eshabi

100
103'

20
9

zaran

saran

32
65

zamki
ila

zamanki
ilan

ill

2 14
4

U3
US'
126

65 67
67

I-Iarbinmiz

Harbimiz
yasatacaklar

Kendi Beyanile H. Cahid Riza Nur ve Tstiklal M'adalyasi Lozan Birinci Mecliste
Meclis Elektrikleniyor Lozan ikinci B.M. Meclisinde Niyazi Beyin Konusraasi Yahya Kemal Beyin Konu!>mas]

yatasacaklar

4
13

Garaptan
Muahdcsini

130
145
153

116 resim
118

alti ha5>pihal

garptan hasbihal

Muahedesini
sirasinda

119 resim alti sirasindan

155

160 resim
162 162

alti

imparatorlugumu/
matteesiif

imparatorlugu

159
161
8
11

muzun
maateessiif
Efendriler

H. Suphi Beyin KomjiJ?m.usi Paik Oztrak'm Konusmasi

164

Efendiler

*>*"'

*:;

SEBiL YAYINKViNiN NKSREDEClCOl DIGEK

eserij:u

Kiymetli Okuyucu!.
Elindeki bu dava dolu cscrlc yuyni liayatnia atilan

1
Z

Sebil yaymevi'nin yaymlayacagi

ikinci

muazzam

eser

Tarih lioyunca liiiyiik Mazlumlar, Yazaii Nccip Pazil KISAKUREK.

:

ustad mis

NECiP FAZIL KlSAKUREK'in kaleminden cikTARiH BOYUNCA BUYtJK MAZLUMLAR'dn-.

Merihli
:

nikiiycler

),

:-]

4
5

Yazan Kadir MISIRO6LU SenS (Fahn Kainala Mi-nsur Medhiyc), Yazan Kadir MISIROGLU. Macar Ihtilali, Yazan: Kadir MISIROOlu.
:

Istanbul ve Yeni Lstiklal g-azetelerindc tefrika edildigl zaman biiyiik yankilar uyandu'an bu muazzam

Yeni

eser de bir Sebil Yaynii olacaktn-. Bilahare de

diger birgok cinemli nieselenini

il-itiva (.'den

Lozan'm LOZAN ZA-

FER Mi HEZiMET Mi'nin ikincii cildini sunacagiz. PATRiKHANE, BATI TRAKYA, MUSUL ve HILAFET
g'ibi

Namik Kemal,
Yazan Necip
:

onemli birgok probkmii bu

ikici ciltte

bulacaksiniz.

Pazil

KISAKUREK

Sabn'sizhkla bekleyeceginizi tahmin ettigimiz bu eserleri

Jet >Ietodu

lie

Kur'an Aliabpsi,

takiben de listemizdeki digerlerinl nesrederek hiz-

7
8

Yazan: Hafiz Mustafa CtGDEM Lozan, Zafer mi? Ilczimot mi? (Cill II), Yazan Kadir MISIROGLU. Lozan, Zafer mi? Ilczimrt mi? (Cilt HI), Yazan Kadir MISIROGLU.
:
:

nietinizde
harriri
ile

bulunmaga devam

edecegiz.

Bu

eserin

mu-

haberle^mck isteyenlere adres

I:
,^.

Kadir

MISIROGLU
Be.sikta

Serencebey Mazharpa^a Sokak No. 14/Tl Dogxi Ap.

YENi

nm

I'iSEii

DLU HAKAN
o-eten

iKJNCt ARJlXJS-niAMiT IIAN

saldin.slan
ile

boyiarmdan Buyiik Osmanli imparatorlui-u serhat

mutemadi dusman
H'izli

gitgidc sarsilir-

ken icten de
mtekte
idi.

Bu

iki

edilve hain cller tarafindan tahrip badikuvvel; devletimi/,i badirelerden

karanhklar arasindan bu gidi.sata IKiNCi ABbclirdi dur diyebilecek mtistesna bir sima
relera suruklorkon
:

DUI/KAMiT
azza'P

riAN.

mumkiin olan en muMisilsiz imkansizliklar iQinde vo dalrli dusmanharici neticevi i.stihsal edcrek

lara

actimiayan Ulu Hakan

SULTAN rKINCI ABdu;?man kuvvetlenn

edilmisti.

DULHA?;liT

HAN

f^eno

nesillere

yanlif; takdim telkiu ve tesirleri ile maaleser sahifelerine ge<;inlmi? tarih Fakat emir ve iltimaslarla

zamana ve zamamn getirdifti cesitli tesirlere yalan mukavemet edemiyerek oradan Qikanldiklan gibi kilmamamaktadir. ve tezviratiuda cbedi olmasi mumkiin
olanlar,
iste

bu sebeple son

giinlcrde,

SULTAN ABDULHA-

MiD HAN'm

$ahsiyet,i ve

miibarek Qohrcsi etrafnidaki

muazzam sahsiyalan ve tezvir sisi dagilmakta, onun gikm.aktadir. Son birka^ yeti butiin azameti ile ortaya
sene iinde bu mevzudaki nesriyat i^inde yaniltmaz bir delildir. Pakat biitun bu nesriyat kaleminkudxetli Mcbir iistad Necio Faral Kisiiltiirek'in
fikrimizi teyid

igm

den Qikmi? dan i'lu Hakan SULTAN tKtNCi HAMiD HAJN kadar onun sahsiyetini tebaruz ettirmi?
degildir.

ABDUL-

Otuken yaymevi Tiirk likir hayatmda hadise cak bu kitabi takdim ot-mokten f?eref duyar.
Fiati: 10 liradir.
:

ola-

KitapQilara

%2b

t.enzilat yapilir.

tsteme adresi Otuken ve Sebil Yaymevleri, Istanbul. Buyiik Resit PaRa Cad. No 44 Bayezid :

.,

__-.,.,^.-.-ii?,TA,n,-,ij'iiwiwi!!J/!8!!i

-#^::,