MOTORI SA UNUTANJIM SAGOREVANJEM 1.

1 Definicija motora sus Maina koji preobraava bilo koji vid energije u mehaniku energiju naziva se motor. Da bi bio upotrebljiv motor mora imati pretvaranje energije iz jednog vida u drugi, pouzdano i ekonomino. Zavisno od vida polazne energije motori mogu biti: toplotni, elektrini, hidraulini, itd. Motori sa unutranjim sagorevanjem (motori sus) spadaju u grupu toplotnih motora, jer se toplotna energija sadrana u gorivu, posredstvom sagorevanja pretvara u potencijalnu energiju radnog fluida, a zatim putem ekspanzije radnog fluida u korisnu mehaniku energiju. Pretvaranje hemijske energije, sadrane u gorivu, posredstvom sagorevanja u potencijalnu energiju radnog fluida, mogue je izvesti ili u samom motoru ili van njega. Prema tome, postoje dvije grupe toplotnih motora prema mestu pretvaranja hemijske energije u toplotnu i to: - motori sa spoljnjim sagorevanjem - sss - motori sa unutranjim sagorevanjem - sus 1.2 Prednosti i nedostaci motora sus Da bi se istakle prednosti i nedostaci motora sus, oni se obino uporeuju sa motorima sss. Osnovne prednosti motora sus: - Visoka ekonominost (velike vrednosti efektivnog stepena korisnosti motora ove vrijednosti idu i preko 45%) - mala specifina masa (kg/kW), odnosno visoka specifina snaga (kW/kg) - kompaktna gradnja (mala vrijednost boks zapremine motora po snazi m3/kW) - brzo su spremni za rad nakon startovanja - koriste gorivo velikog energetskog potencijala (kJ/kg) - troe gorivo samo dok rade. Nedostaci motora sus su: - Zavisnost od kvaliteta goriva. Koriste gorivo tano propisanih osobina. Danas se rade i motori, koji mogu zadovoljiti iri spektar kvaliteta goriva. - Nesamostalan start moraju imati strani pokreta za startovanje motora (elektrostarter, runo, komprimovanim vazduhom, itd.) - Ne moe se mnogo preopteretiti. - Komplikovana gradnja (sloena konstrukcija sa dosta pomonih ureaja). - Zahtijeva veu strunost osoblja za opsluivanje i rukovanje. - Ima loe ekoloke karakteristike (zagaujue materije, buka). Ove karakteristike su danas postale dominantan parametar u oceni kvaliteta motora.

1.3 Podela motora sus

Vrlo iroko polje primjene motora sus, uslovilo je svojim raznovrsnim zahtevima i veliki broj vrlo razliitih tipova i konstrukcija motora sus. Zbog toga se u nastavku daje podela motora sui prema nekim od osnovnih kriterijuma. a) Prema namjeni motora - Motori za transportne svrhe (automobilski, brodski, traktorski, lokomotivski, zrakoplovni, ) - Stacionarni motori (pogon u elektranama, pumpnim i kompresorskim stanicama, itd.) - Motori za sportska i trkaka kola i motocikle. b) Prema vrsti goriva - Motori na laka tena goriva (benzin, benzol, kerozin, ) - Motori na teka tena goriva ( dizel gorivo, mazut, ulje za loenje) - Motori na plinovita goriva (prirodni plin, propan butan,) - Motori na meana goriva-osnovno gorivo je plinovito, a za paljenje se koristi teno gorivo (dualfuel engine) - Viegorivi motori (koriste laka i teka tena goriva) c) Prema nainu stvaranja smee - Motori sa spoljanjim stvaranjem smee. Smea se priprema pre ulaska u cilindar motora (tipian predstavnik oto motor, izuzev GDI oto motora). - Motori sa unutranjim stvaranjem smee. Gorivo i zrak se dovode odvojeno u cilindar, gdje se vri meanje (tipian predstavnik dizel motor). d) Prema nainu paljenja smee - Motori sa prinudnim paljenjem smee sa elektrinom varnicom (oto motori), - Motori sa samopaljenjem smee (dizel motori), - Motori sa paljenjem plinovitog goriva sa malom koliinom tenog goriva, - Motori sa prinudnim paljenjem bogate smjee u pretkomori. e) Prema ostvarenju radnog ciklusa Zbog lakeg praenja daljih objanjenja, ovdje e biti prikazana skica motornog mehanizma sa svim glavnim delovima (sl. 4). Radni prostor motora formiran je od cilindra (4), koji je sa jedne strane zatvoren cilindarskom glavom (5), a sa druge strane pomerljivim klipom (1). Radni prostor se sastoji od: Vc kompresione zapremine i Vh hodne (radne) zapremine D prenik klipa; s hod klipa.

Za hod klipa vezan je i pojam takt odnosno taktnost motora. Pri radu motora, zapremina prostora iznad klipa se mijenja od minimalne (V min) do maksimalne vrijednosti (Vmax), pomou ega se definie jedan vrlo vaan parametar motora, tzv. stepen kompresije ( = Vmax/ Vmin). Prema ostvarenju radnog ciklusa motori se dele na: - etvorotaktne motore, gde se radni ciklus obavi za etiri hoda klipa, ili dva puna obrtaja radilice motora, - dvotaktne motore, gde se radni ciklus obavi za dva hoda klipa ili jedan puni obrtaj kolenastog vratila (radilice). f) Prema nainu regulacije: - motori sa kvalitativnom regulacijom (kontrolie se dobava goriva) tipian predstavnik dizel motor, - motori sa kvantitativnom (koliinskom) regulaciom, gdje se kontrolie dobava meavine gorivo vazduh - tipian predstavnik oto motor. g) Prema brzohodosti motori se dijele na - sporohode sa cm < 6,5 m/s - srednje brzohode sa 6,5 m/s < cm < 10 m/s - brzohode motore sa cm > 10 m/s

h) Prema odnosu hoda i prenika klipa (s/D) motori mogu biti: - kratkohodi s/D 1 - dugohodi s/D > 1 i) Prema nainu punjenja motori se dijele na: - usisne motor, gdje se usisavanje zraka u motor vri prirodnim putem na osnovu razlike pritiska u okolini i u radnom prostoru, koja nastaje kretanjem klipa, - nadpunjene motore, gdje se zrak prethodno sabije i kao takav dovodi u cilindar. Vazduh se sabije u kompresoru, koji moe biti pogonjen od motora ili pogonjen od turbine, koju pokreu izduvni gasovi svojom ekspanzijom (tzv. turbokompresor) j) Prema nainu hlaenja postoje - motori hlaeni tenou - motori hlaeni zrakom k) Prema nainu izvoenja motornog mehanizma - Motori sa krivajnim motornim mehanizmom , - Motori sa ukrsnom glavom . Motori kod kojih se radni ciklus obavlja sa obe strane klipa (motori dvostrukog dejstva) moraju imati zatvorenu cilindarsku kouljicu sa obe strane i ukrsnu glavu (sl. 6). Uloga ukrsne glave je osim ostvarenja pravilne kinematike klipne poluge i rastereenje cilindarske kouljice od normalnih sila. l) Prema konstruktivnom nainu izvoenja sistema razvoenja radne materije - motori sa ventilskim razvodom - motori sa zasunskim razvodom - motori sa kombinovanim ventilsko-zasunskim razvodom Kod etverotaktnih motora je uvijek ventilski razvod, a kod dvotaktnih zasunski ili kombinacija zasunsko-ventilskog razvoda m) Po broju, poloaju i rasporedu cilindara motori se dele na: 1. Prema broju cilindara na: - jednocilindrine i - viecilindrine 2. Prema poloaju cilindara: - vertikalni-stojei - vertikalni-visei - horizontalni (leei) i - kosi motor . 3. Prema meusobnom rasporedu cilindara: - redni (linijski motori) ,

V motori , zvijezda motori , bokser motori W motor , H motor , X motor , linijski dvoklipni motor , motor , itd.

4. Prema rasporedu klipova motori se dijele na: - jednoklipne - protuklipne 5. Prema djelovanju radnog fluida na klip: - motori jednostrukog dejstva - motori dvostrukog dejstva 6. Prema kretanju klipa: - sa translatornim kretanjem klipa - sa rotacionim kretanjem klipa (karakteristian primjer Wankelov motor )