T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

VNCN MAKNE AKSAMI

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ............................................................................................................... ii GR ..................................................................................................................................1 RENME FAALYET1.................................................................................................3 1. VN SSTEM ...............................................................................................................3 1.1. Vinler ......................................................................................................................3 1.2. Vin Motoru (Bilezikli Asenkron Motor)...................................................................6 1.3. Kumanda Panosu.......................................................................................................7 1.4. Uzaktan Kumanda Modl........................................................................................8 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................9 LME VE DEERLENDRME .................................................................................10 PERFORMANS TEST .................................................................................................11 RENME FAALYET2...............................................................................................12 2. VNLERN DL SSTEM .......................................................................................12 UYGULAMA FAALYET ...........................................................................................16 LME VE DEERLENDRME .................................................................................17 PERFORMANS TEST .................................................................................................18 RENME FAALYET3...............................................................................................19 3. VN TAIMA HALATI ..............................................................................................19 UYGULAMA FAALYET ...........................................................................................25 LME VE DEERLENDRME .................................................................................26 PERFORMANS TEST .................................................................................................27 MODL DEERLENDRME...........................................................................................28 CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................29 NERLEN KAYNAKLAR ..............................................................................................31 KAYNAKA ....................................................................................................................32

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI 523EO0065 Elektrik Elektronik Teknolojisi Elektro Mekanik Tayclar Vincin Makine Aksam Vincin motorlarn, dili sistemini ve tama halatnn tekniine uygun olarak kontroln ve deiimini yapabilmek iin bilgi ve becerilerin kazandrld bir renme materyalidir. 40/32

MODLN TANIMI

SRE N KOUL YETERLK

Vincin makine dairesinin bakm ve onarmn yapmak Genel Ama Gerekli atlye ortam salandnda; vincin motorlarn, dili sistemini ve tama halatnn tekniine uygun kontroln ve deiimini yapabileceksiniz. Amalar 1. Her trl vincin kumanda devresinin elemanlarnn kontroln ve deiimini yapabileceksiniz. 2. Her trl vincin dili sisteminin kontroln ve deiimini yapabileceksiniz. 3. Her trl vincin tama halatnn kontroln ve deiimini yapabileceksiniz. Atlye ortam, iletme, takm antas, uzaktan kumanda tertibat, alyan anahtar takm, anahtar takm, dili takm, halat Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda size lme arac (uygulama, soru-cevap) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Teknik elemanlar hzl sanayilemenin, ekonomik, sosyal ve kltrel kalknmann en nemli unsurudur. Her meslekte olduu gibi elektromekanik tayclarn da bakm onarmnda yetimi teknik elemana ihtiya duyulmaktadr. Sanayinin hzla ilerledii lkemizde vinlere ve bu alanda yetimi teknik elemanlara olan ihtiya gnden gne artmaktadr. Gnmzde vinlerin bakm onarm; elektrik, elektronik bilginin yannda mekanik bilgisini de gerektirmektedir. Yaplan iin istenen artlarda olmas iin teknik elemanlarn devre emalarn tam olarak okuyarak salkl bir ekilde arzaya mdahale edebilmektedir. Arzalarn doru ve zaman kaybna uramadan yaplmas bilgi ve becerinin gelitirilmesi gerekir. Elemanlarn kendilerini, teknolojiye ayak uyduracak ekilde aratrmac ve yeniliki olarak yetitirmeleri gerekmektedir. renmenin ya yoktur. Mesleklerin kendine has zelliklerinden sonra benzer mesleklerin zellikleri hakknda ksada olsa bilgilerin edinilmesi kanlmaz olmutur. Genel olarak bir meslek grubunda her bilgiye sahip olamazsnz. Bu nedenle benzer mesleklerden iinize yarayacak bilgileri edininiz. Sizler de bu modl baaryla tamamladnzda vinlerin bakm onarmndan anlayan birer eleman olabileceksiniz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Uygun atlye ortam salandnda; vin motorlarn, kumanda panolarn ve uzaktan kumanda modln tekniine uygun olarak kontroln ve deiimini yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu modln hazrlk aamasnda internet ortamndan, vin firmalarndan ve ktphanelerden yaralanabilirsiniz. Aadaki talimatlar uygulayarak gerekli bilgileri bir rapor halinde snfta sununuz: nternette bulunan arama motorlarna Vinler yazarak asansrler ve otomatik kaplar hakknda bilgi toplaynz. nternette asansr firmalarnn net sayfalarna baknz. Firmalar bulmak iin (www.sektorum.com, www.sanayitesisleri.com, www.insaat-yapi.gen.tr, www.ostim.org.tr), Asansr Yryen Merdiven Sanayiciler Dernei (www.aysad.org.tr), Ege Asansr ve Yryen Merdiven Sanayi Dernei (www.eaysad.org.tr), Bursa Asansr Sanayicileri Dernei (www.bursad.org) adreslerine girerek gerekli firma adreslerine ve ynetmeliklere ulaabilirsiniz.

1. VN SSTEM
1.1. Vinler
Vinler fabrika, liman ve konteynr terminallerinin can damardr. Vinler kullanlacak i ve yke gre iyi planlama yaplarak kurulmaldr. Ancak ne kadar iyi planlama yaplrsa yaplsn vinlerin bakm ve onarm zamanlarnda iler kanlmaz olarak aksar. Bu aksamay en aza indirmek hatta arzalanmasn nlemek iin belirli srelerde dzenli ve dikkatli olarak vinlerin bakm yaplmaldr. Vinler yk kaldrma bakmndan iki gruba ayrlr: Halatl vinler Zincirli vinler Tek kirili gezer kprl halatl vinler 2 ve daha fazla kirili gezer kprl halatl vinler Bayrak (pergel) vinler Dner arabal vinler 3

Halat vinlerde ok eitlilik bulunmaktadr. alma ortamna gre vin eitleri:

Merdane tama vinci Teleskopik tutucu aparatl konteyner vinleri Tek Kirili Gezer Kprl Vinler

Tek bir kolon zerinde tutunarak hareket eden hafif ykleri tamak zere dnlm vinlerdir. Ksa mesafeli alak tavan bulunan iletmelerde daha ok tercih edilir (Resim 1.1). Tek ynde hareket ederken araba sistemi yoktur.

Resim 1.1: Tek kirili vin

2 ve Daha Kirili Gezer Kprl Vinler

ki ve daha fazla kolon zerinde hareketli olarak yksek tavanl blmlerde kullanlmak zere retilir. 100000 kgdan fazla yk tanacak yerlerde tercih edilir (Resim 1.2).

Resim 1.2: ki ve daha fazla kirili

Pergel Vinler

Kapal alanlar da; tama, ykleme ve buna benzer ilerde kullanlmak zere imal edilmektedir. Montaj edildikleri kolon etrafna180, 270 ve 360 derecelik hareket yapma kabiliyetine sahiptir. stee gre zincirli vin kullanlmaktadr.

Resim 1.3: Pergel (bayrak) vinler

Dner Arabal Vinler

360 dnme hareketi yapabilme zeliine sahip elektropalanga ile donatlan gezer kprl vinler (Resim 1.4).

Resim 1.4: Dner arabal vinler

Merdane Tama Vinci

zel kanca sistemi sayesinde merdaneleri kavrayarak ilem yapan, kanca sistemi motorlu, zel halat k alarna sahip vinlerdir (Resim 1.5).

Resim 1.5: Merdane tama vinci

Teleskopik Tutucu Aparatl Konteyner Vinleri:

Standart ift kirili gezer kprl vince, teleskopik tutucu aparat eklenerek imal edilen standart konteynr vinleri 360 dnebilme zelii sayesinde depolamada kolaylk salamas yannda, deiik boyutlardaki konteynrlar tutabilmek iin konteynrn boyutlarna gre ayarlanan spreader ile donatlmtr (Resim 1.6).

Resim 1.6: Teleskopik tutucu aparatl konteyner vinci

1.2. Vin Motoru (Bilezikli Asenkron Motor)

Vinlerde yaygn olarak alternatif akm motorlar kullanlmaktadr. Genel tanm ile elektrik motoru; elektrik enerjisini mekanik enerjiye eviren bir makinedir (Resim 1.7).

Resim 1.7: Elektrik motoru

Vin yapmnda en nemli aamalardan biri uygun kapasitedeki motor seimidir. Motor seilirken tam ykteki momentin %1520 fazlasna cevap verecek ekilde seilmelidir. Bunun nedeni ise, dili kutusu verimi ve srtnme deerlerinin olmasdr. Asenkron motorlarda az bakma ihtiya gsterdiinden rulmanl yataklar kullanlr. Motor seiminde dikkat edilmesi gereken dier hususlar ise montaj ekli, d yzey korumas ve soutma ekilleridir. Asenkron motorun redktr (dili kutusu) ile birlikte alma yerine balanma ekli; kapal alanda veya ak alanda almasna gre d yzey kaplamas ve alma ortamna gre soutma ekli nemlidir.

Resim 1.8: Bilezikli asenkron motor

Asenkron motorlar e zamanl olmayan makinelerdir. Stator sarglarnda oluan dner alan hz ile rotorun dnme hz birbirinden farkldr. Asenkron motorlar bir, iki ve fazl olarak imal edilebilir. Ancak iki fazl asenkron motor genellikle kullanlmamaktadr. En fazla kullanlan asenkron motor fazl sincap kafesli motordur. Ancak bilezikli asenkron motorun kalk momenti daha iyi olduundan vin motoru olarak bilezikli asenkron motor kullanlmaktadr.

1.3. Kumanda Panosu

Kumanda panosu; sigorta, kontaktr, ar akm ve zaman rlesi gibi vincin alma zelliine gre kullanlan malzemelerin yerletirildii kutudur. Vincin almas iin gerekli olan tm devre elemanlar bu pano iinde bulunmaktadr. alma esnasnda motorun ar yklenmesi, voltaj dmesi ve artmas, bir fazn kesilmesi, faz srasndaki deiiklik gibi kritik olaylar meydana gelebilir. Bu gibi olaylar esnasnda bir tehlikenin olumamas iin eitli elemanlar (termik, faz sras rlesi vs.) bu pano iinde bulunur.

Resim 1.9: Kumanda panosu

Kumanda panosu d etkenlerden korunacak bir yere monte edilmitir. alma ortamna gre yaltm da yaplm olmas gerekmektedir. Herhangi bir bakm veya arza durumunda kumanda panosuna kolay mdahale edilebilir olmas da gerekmektedir. Teknisyenin rahat ve gvenli bir ekilde almasna olanak vermesi gerekmektedir. Kumanda panosunda kullanlan elemanlarn balant ekli ise her vin modeli iin zel olarak hazrlanmaktadr.

Resim 1.11: Zaman rlesi ve ray klemens

1.4. Uzaktan Kumanda Modl

Uzaktan kumanda modl, vincin her trl hareketini salamak zere tasarlanm zerinde butonlar bulunan paradr. Uzaktan kumanda modl gnmzde kablolu ve kablosuz olmak zere iki eittir. Kablolu modl ask halat ve elektrik kablosu ile panoya balanmtr. Kablosuz modl ise elektronik devre ile kumanda panosuna kumanda etmektedir. Tm uzaktan kumanda modl zerinde herhangi bir tehlike esnasnda sistemin enerjisini kesmek iin kilitli emniyet butonu bulunmaktadr. Bu modl zerinde vincin yapsna gre deien miktarda buton bulunmaktadr. En basit vinte arl kaldrmaya ve indirmeye yarayan yukar ve aa butonlar bulunur. Kpr tipi bir vinte ise kprnn istenen yne hareketini salayan iki buton, arabann hareketini salayan iki buton ve yk kaldrp indirmeye yarayan iki buton bulunmaktadr.

Resim 1.12: Kablolu uzaktan kumanda modl

Resim 1.13: Kablosuz uzaktan kumanda modl

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

lem Basamaklar
Vinleri seiniz. kullandklar yerlere

neriler
gvenlii tedbirlerini alnz. gre Kullanlacak ii ett ederek zelliklerini belirleyiniz. Ykn durumunu iyi aratrnz. Dikkatli bir ekilde vinci gvenli bir yere alnz. Kumanda panosunun dikkatlice kontrol ediniz. Atk sigorta veya termik olup olmadn aratrnz. Eer atk sigorta veya termik var ise at kontrol sebebini dikkatlice aratrnz. Atk sigorta veya termii onarnz. G devresinin enerjisini keserek kumanda devresinin doru alp almadn kontrol ediniz. Kumanda devresi doru alyorsa dikkatli bir ekilde g devresine enerji vererek kontrol ediniz.

Vincin ediniz.

kumanda

panosunu

Kumanda panosundaki deiimini yapnz.

Kumanda panosunun enerjisini kesiniz. Deiecek elemanlar (Kontaktr, sigorta, termik vb.) dikkatle kontrol ediniz. Deitirilmesi gereken malzeme ile ayn zellikteki malzemeyi temin ediniz. Balant ve montaj durumuna dikkat elemanlarn ederek deimesi gereken malzemeyi sknz. Temiz ve dzenli bir ekilde yeni malzemeyi monte ediniz. Balantlarn dikkatlice yapnz. Deiim bitiminde tm balantlar tekrar gzden geiriniz.

Uzaktan kumanda elemann dikkatlice sknz. Uzaktan kumanda sisteminin deiimini Ayn zellikteki uzaktan kumanda yapnz. elemann dikkatlice balaynz. Son olarak sistemin doru alp almadn kontrol ediniz. 9

LME VE DE ERLEND RME LME VE DE ERLEND RME

LME SORULARI
1. 2. 3. 4. 5. 6. Vinlerde ne tip elektrik motoru kullanlmaktadr? Motor seimi yaplrken yk momentinin %1520 fazla seilmesinin nedeni nedir? Asenkron motorlarda kullanlan rotorlar nelerdir? Vin kumanda elemanlar nerede bulunur? Kumanda panosunun vin zerinde monte edilecei yer seilirken nelere dikkat edilmelidir? Uzaktan kumanda modlnde mutlaka bulunmas gereken buton hangisidir?

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

10

PERFORMANS TEST PERFORMANS TEST

KONTROL LSTES
Vincin Makine Aksam Modl Eitimini Vin Sistemi Alann: Her trl vincin kumanda devresinin elemanlarnn Ad ve Soyad kontroln ve deiimini yapabileceksiniz. AIKLAMA: Bu faaliyeti gerekletirirken aadaki kontrol listesini bir arkadanzn doldurmasn isteyiniz. Sadece ilgili alan doldurunuz. Aada listelenen davranlarn her birinin arkadanz tarafndan yaplp yaplmadn gzlemleyiniz. Eer yapldysa evet kutucuunun hizasna X iareti koyunuz. Yaplmadysa hayr kutucuunun hizasna X iareti koyunuz. Modln Ad Konu Ama

DEERLENDRME LTLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 nln giyip, gerekli gvenlik nlemlerini aldnz m? Ykn durumunu ve ii ett ettiniz mi? Vinci gvenli bir blgeye aldnz m? Vincin enerjisinin kesik olup olmadn kontrol ettiniz mi? Kumanda panosunu dikkatlice kontrol ettiniz mi? Atk sigorta veya termii onardnz m? Kumanda devresini kontrol ettiniz mi? G devresini kontrol ettiniz mi? Deimesi gereken malzeme ile ayn zellikteki malzemeyi setiniz mi? Yeni malzemeyi dzenli bir ekilde monte ettiniz mi?

Evet

Hayr

Balantlarnn doru yapldn kontrol ettiniz mi? Uzaktan kumanda elemann balantlarn dikkat ederek 12 deitirdiniz mi? 13 Son olarak vincin dzgn altn kontrol ettiniz mi? D NCELER ...

DEERLENDRME
Arkadanz derecelendirme lei listesindeki davranlar srasyla uygulayabilmelidir. Hangi ltlerde hayr deer leini iaretlediyseniz o konuyla ilgili faaliyeti tekrar etmesini isteyiniz. 11

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
Uygun Atlye ortam salandnda; vin dili sistemlerini tekniine uygun olarak kontroln ve deiimini yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Vinlerin kullanlan dili sistemlerini aratrnz. Aratrma konularn evde, okulda, niversitede, ilgili iletmelerde, teknoloji ve bilgi retim merkezlerinde, internette vb. aratrnz.

2. VNLERN DL SSTEM
Elektrik motorundan ald mekanik enerjiyi dili arklar yardmyla istenen konuma aktaran makine elemandr. Farkl g ve hz iletimi iin dililerden oluan bir sistem olarak gelitirilmitir. Btn dili gruplarna sl ilem uygulanmaktadr. Bu yntem sayesinde malzeme hibir ekilde arplmaya maruz kalmamaktadr. Rulman ve geme yerleri talanarak verimler arttrlmakta ve sessiz almalar salanmaktadr. Di yzeyleri katkl yalarla altrlr. Dililerin alma esnasnda birbirine srtnmesi ile yzey anmasn ve srtnme esnasnda meydana gelen sy almak iin zel dili yalar kullanlmaktadr. Bu sayede hem dili grubunun mr uzam hem de redktr rahat ve sessiz almaktadr. Dililerin zerinde bulunduu miller eitli yataklama sistemleri (Rulman Sar Bur) kullanlarak hem srtnme azaltlm hem de rahat almalar salanmaktadr.

Resim 2.1: Redktr paralar

12

Byk gl redktrlerde yataklama yerlerinin dardan yalama pompalar ile ya verilebilmesi iin zel ular yaplmaktadr. Bu sayede yataklarn yasz kalmas nlenmi olmaktadr.

Resim 2.2: Sonsuz dili

Resim 2.3: Dili miller

13

ekil 2.1: Redktr paralar ve dizilii

14

Para Numaras 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29

Para Ad Alt gvde Kee kapa Cvata Rulman Milli dili (Giri mili) Rulman Segman Kee Kama Rulman bask kapa Cvata Milli dili Rulman Segman Ara boru Kama Dili Ara boru Rulman Rulman Rulman bask kapa Cvata Milli dili Kama Dili Ara bur Rulman Rulman bask kapa Cvata

Para Numaras 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58

Para Ad Milli dili Kama Dili Ara bur Rulman Rulman bask kapa Cvata k Mili Kama Dili Ara bur Rulman Kee kapa Rulman bask papa Cvata Kee Kama st gvde Pim Cvata Cvata Cvata Rulman bask kapa Cvata st kapak Cvata Havalandrma cvatas Mapa Ya boaltma cvatas

Tablo 2.1: Redktr paralarnn listesi

15

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

lem Basamaklar neriler
Dili sisteminin yann durumunu dikkatlice kontrol ediniz. alma esnasnda herhangi bir dzensizlik olup olmadn dikkatli bir ekilde kontrol ediniz. Ya seviyesi eksikse tamamlaynz. Ya zelliini kaybetmise deitiriniz. Vinci emniyetli bir konuma alnz. Vincin enerjisini kesiniz. Gerekli yerlere uyar levhalar koyunuz. Gerekli takm ve aletleri hazrlaynz. Dili sisteminin ya n boaltnz. st (n) kapa titizlikle sknz. Dikkatli bir ekilde deimesi gereken paray sknz. Ayn zelliklere sahip yeni paray taknz. st (n) kapa dikkatlice monte ediniz. Dili sistemine ya koyunuz. Gerekli kontrolleri titizlikle yapnz.

Vincin dili sistemini kontrol ediniz.

Vincin dili deitiriniz.

sisteminin

paralarn

16

LME VE DE ERLEND RME LME VE DE ERLEND RME

LME SORULARI
1. 2. 3. Dili gruplarnn dayankl olmas ve arplmaya maruz kalmamas iin nasl bir ilem uygulanmaktadr? Dili sisteminin sessiz almas iin yaplan ilem nedir? Dililerin zerinde bulunduu miller neden yataklanmaldr?

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

17

PEFORMANS TEST PERFORMANS TEST

KONTROL LSTES
Vincin Makine Aksam Modl Eitimini Vin Sistemi Alann: Her trl vincin dili sisteminin kontroln ve Ad ve Soyad deiimini yapabilecek. AIKLAMA: Bu faaliyeti gerekletirirken aadaki kontrol listesini bir arkadanzn doldurmasn isteyiniz. Sadece ilgili alan doldurunuz. Aada listelenen davranlarn her birinin arkadanz tarafndan yaplp yaplmadn gzlemleyiniz. Eer yapldysa evet kutucuunun hizasna X iareti koyunuz. Yaplmadysa hayr kutucuunun hizasna X iareti koyunuz. Modln Ad Konu Ama

DEERLENDRME LTLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 nln giyip, gerekli gvenlik nlemlerini aldnz m? Vinci gvenli bir blgeye aldnz m? Vincin enerjisinin kesik olup olmadn kontrol ettiniz mi? Gerekli yerlere uyar levhalar astnz m? Gerekli takm ve aletleri hazrladnz m? Dili sisteminin ya n kontrol ettiniz mi? Yan tamamlanmas gerekiyorsa tamamladnz m? Yan deimesi gerekiyorsa deitirdiniz mi? Deimesi gereken para olup olmadn kontrol ettiniz mi? Deimesi gereken paralarn yerine yenisini taktnz m? Redktrn yan doldurdunuz mu?

Evet

Hayr

12 Son olarak redktrn dzgn altn kontrol ettiniz mi? D NCELER ...

DEERLENDRME
Arkadanz derecelendirme lei listesindeki davranlar srasyla uygulayabilmelidir. Hangi ltlerde hayr deer leini iaretlediyseniz o konuyla ilgili faaliyeti tekrar etmesini isteyiniz.

18

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3

AMA
Uygun atlye ortam salandnda; vin tama halatnn tekniine uygun olarak kontroln ve deiimini yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Vinlerde kullanlan halat tiplerini aratrnz. Halatlarda kullanlan malzemelerini aratrnz. elik halatlarn yaplarn aratrnz. Aratrma konularn evde, okulda, niversitede, ilgili iletmelerde, teknoloji ve bilgi retim merkezlerinde, internette vb. aratrnz.

3. VN TAIMA HALATI
Vinlerde ykleri balamak, tutmak ve kaldrarak tanmasn salamak amacyla halatlar kullanlr. Vinlerde kullanlan halatlarda, yk iin gerekli halat tama kapasitesi, anma dayanm, yorulma dayanm, dnmeye kar dayanm ve korozyona kar dayanm ok nemlidir. Kaldrma makinelerinde elyaf halat ve tel halat olmak zere iki tip halat kullanlr. Elyaf Halatlar Elyaf halat balar, bklebilme zelliklerinden dolay dmlenmeye elverilidir, ayrca sarldklar ykleri zedelemezler. Fakat kopma mukavemetleri dk olduundan hafif ykler iin elverilidir. Zamanla eskiyerek ekme mukavemetinden kaybederler. Elyaf halatlar; bitkisel elyafl halatlar ve sentetik elyafl halatlar olmak zere iki gruba ayrlr. Bitkisel elyafl halatlar: Kendir, sisal, manila bitkisinden elde edilen elyaflarla yaplrlar. Rutubete kar fazla duyarl olduklarndan pamuk esasl elyaf halatlar nadiren kullanlr. Bu halatlar dm atmaya, el ile almaya uygunluk gsterdiklerinden genellikle yklerin tespiti, balanmas gibi amalar iin kullanlr. Sentetik Elyafl Halatlar: Naylon ve perlon gibi suni elyaflardan yaplan halatlardr. Mukavemet bakmndan dier elyafl halatlardan stndr. rmemeleri ve daha yksek dayanm gstermeleri en nemli 19

avantajlardr. Ayrca bu tip halatlar donmazlar ve slak halde kolayca eilebilir.

Resim 3.1: Polyester sapan

Tel halatlar

Tel halat yksek mukavemetli aplar 0,4 2,4 mm arasnda deiin ince elik tellerden yaplr. elik teller, apna gre haddelenerek veya souk ekilerek TS normunda verilen artlara uygun olarak yaplr. Tel Halat Yaps; tel halat meydana getiren teller TS normunda verilen artlara sahip elik tellerdir. Halat yapmnda ana tel, dolgu teli, plak tel ve kapl teller kullanlmaktadr. nce elik teller bir ekirdek tel etrafna bir veya birka katl olarak sarlarak kordonlar oluturulmaktadr. Oluturulan bu kordonlar bir z (z; halatn merkezinde, demetlere destek grevi yapan elyaf veya elik tel) etrafna sarlmas ile de halatlar meydana getirilir.

Halatlar kordonlarn sarl ynlerine gre isim alrlar. Kordonlarn sarm saa doru ise Z sola doru ise S harfleri ile gsterilirler. Bunun haricinde kordonlarn sarm ile kordonu meydana getiren tellerin sarm ayn ynde ise dz sarml farkl ynde ise apraz sarml halat olarak adlandrlrlar.

6x7

6x19 Warrington

6x19 6x25 6x37 6x41 Seale Filler Warrington Tablo 3.1: Temel halat kompozisyonlar

8x19 Seale

7 Telli Demet

18 Telli 19 Telli 25 Telli Warrington Seale Filler Tablo 3.2: Temel demet rm ekilleri

20

Resim 3.2: elik halat ve balant paralar

Tel halat malzemeleri unlardr: Parlak Alamsz Tel: Bu tr halatlarn tel malzemesi olarak, dinlendirilmi ve alamsz karbon elii kullanlmaktadr. Tellerin l ve mukavemetine gre karbon miktar %0,4 0,9 arasnda seilmektedir.

Bu alamsz elik malzeme, eitli ocaklarda ergitilerek blok halinde getirilir. Bloklar scak olarak haddelenerek en az 5 mm apnda tel haline getirilir. Tel apnn daha da kltlmesi iin souk haddeleme ilemi yaplr. Telin mukavemeti, alam miktar, sl ilem ve souk haddeleme srasndaki kesit daralmas belirlenmektedir. nce tellerin ekme mukavemeti 4000 N/mm2ye ulaabilmekle beraber bu teller 2000 N/mm2nin zerinde altrlmamaktadr. Parlak Alaml Tel: Krom, Nikel, Molibden, Talyum gibi dk alam elemanlarn bnyelerinde bulunduran tellerdir. Korozyona, sya ve anmaya dayankl ve dk mknatslanma gibi zelliklere sahiptir. inko kapl tel: Korozyona kar dayankll artrabilmek iin tellerin zeri son ekme ileminden sonra inko ile kaplanr. Dayankllk inko kaplamann kalnl ile artmaktadr, bu deer ise yzeydeki inko arl g/m2 olarak ifade edilir.

inko kaplama alevle veya elektrolizle yaplr. Alevle yaplan inko kaplamada zorunlu sl ilem nedeniyle ekme mukavemeti parlak tele oranla %10 azalmaktadr. Alevle yaplan inko kaplamada ise kalnlk elektroliz sresine baldr. Elektrolizle yaplan inko kaplamada mukavemet deerleri yaklak olarak parlak telin ayn olmaktadr. inko kapl tellerde en yksek mukavemet deeri elektroliz yoluyla inko kapl tellerin ekilmesi neticesinde elde edilmektedir.

Resim 3.3: Kilit

Resim 3.4: Halat balant paralar

Resim 3.5: Gerdirme

21

Vin halatnn kontrol; halatn ap kumpasla llerek yaplr. Halat ap DIN llerine gre kontrol edilir ve kaldrabilecei azami arla uygun olup olmadna baklr. Yk kancas en aa seviyede iken tambur zerinde en az iki tam devir yapacak kadar halatn sarl olduu ve halat ular tambura salam bir ekilde balanm olup olmad kontrol edilir.

Bu kontrol halatn zellikle sarlan ksm veya makarayla (eer makaral ise) temas eden ksmnda yaplr. Yaplan bu kontrolde halatta krlmalarn olup olmadna baklr. Gereinden fazla incelmi veya krlmalar bulunan halatlar i Sal ve Gvenlii Tzne gre kullanmlar iptal edilir.

ekil 3.1: Kumpasla halat ap kontrol

Normal ap

Azalm ap

Hasarsz halat

Halat apnda daralma

Hasara uram halat

ekil 3.2: Halat apnda daralma Klavuz kontrol: Halatn tambura dzenli bir ekilde sarlmasn salayan klavuzun grevini yapp yapmad, vin kaldrma motoru harekete geirilerek kontrol edilir. Arlk Kontrol: Vincin kaldrabilecei azami arlnn 1.5 kat yk kaldrlarak denemeye tabi tutulur. Vin gvenli bir ekilde bu yk kaldrarak askda tutabilmelidir. Vin frenlerinin bu yke dayankl olmas gerekmektedir. Yk en az 30 dakika kadar askda tutularak frenlerde kayma olup olmad kontrol edilmelidir. 22

Vin Tertibatnn kontrol: Vincin asl bulunduu mesnetler ve bu mesnetlerin balantlar gvenilir olmaldr. Eer rayl vin isi raylarn her iki bana en az tekerleklerin yarap yksekliinde takozlar bulunmaldr. Tek rayl askl vin ise ask milinin kopmas halinde yk askya alabilecek bir veya birka gvenlik balants bulunmaldr.

Vinlerin test ve kontrollerinde dikkat edilecek genel faktrler Vin halat tamburlarnn kaldraca yke ve kullanlacak halatn ap, nitelik ve sarg saysna uygun, iki yannn gerektii kadar fatural olduu kontrol edilir. elik halat ular, tambur iine ift klemensle ya da baka bir elemanla salam bir ekilde balanmal ve halat zerindeki kaldrma kancalar en aa seviyede olduklarnda, tambur zerinde en az iki tam devir yapacak boyda halat sarl kalm olmaldr. Vinler iin ykn kaldrlaca en alt ve st seviyeler geildiinde elektrik akmn otomatik olarak kesecek ve tamburun hareketini otomatik ekilde frenleyecek swiler konularak daha aa inmesi veya ykn yukar kmas nlenmi olmaldr.

ekil 3.3: Ar yk limit alteri

Vinler, kabul edilen en a r ykn en az 1,5 katn, etkili ve gvenli bir ekilde kaldracak ve askda tutabilecek gte olacak ve bunlarn bu yke dayankl ve yeterli yk frenleri bulunmaldr. Halatn tambura dzenli bir ekilde sarlmasn salayan klavuzun grevini yapp yapmad vin kaldrma motoru harekete geirilerek kontrol edilmelidir. elik halatlarn balant ksmlarnda tellerin anmas kopmas ve balantnn gevemesi gibi hallerde, halatn 13 metresi, uygun ekilde kesilmeli ve halatn balar yeniden uygun ekilde balanmaldr. elik halatlarn gvenlik katsays en az 6 olmaldr. 6 bkml elik halatlarn 50 cm veya zel elik halatlarn l metre boyunca dayanmlarn tabloda gsterilen miktarlarda kaybetmi olanlar kullanlmamaldr.

23

7 telli elik halatlarda 19 telli halatlarda 37 telli elik halatlarda 61 telli elik halatlarda Seal zel elik halatlarda gen bkml zel elik halatlarda Nuflese zel elik halatlarda
Tablo 3.3: elik halat incelme oranlar

% 12 % 20 % 25 % 25 % 12 % 15 %20

Kaldrma veya ekme ilerinde kullanlan ip halatlar, iyi cins kenevirden veya benzeri elyaftan yaplm olmal ve bunlarn kopmaya kar, gvenlik katsaylar en az 3 olmaldr. p halatlar, asitlerin veya bunlarn buharlarnn veya ypratc dier kimyasal maddelerin bulunduu yerlerde kullanlmamal ve saklanmamaldr. p halatlar slak olduklarnda kurutulmal, kirli olduklarnda ise ykanarak kurutulmal ve kuru olarak saklanmaldr.

24

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

lem Basamaklar neriler

nce elik tellerde deforme ve kopma olup olmadn gzle kontrol ediniz. Halatn tambura dzenli bir ekilde sarlmasn salayan klavuzun grevini yapp yapmad vin kaldrma motorunu harekete geirilerek kontrol ediniz. Vin halatnn apn kumpasla lnz. Yk kanca en aa seviyede iken tambur zerinde en az iki tam devir yapacak Tama halatnn anma kontroln kadar halatn sarl olduu halat ular yapnz. tambura salam bir ekilde ba lanm olduunu kontrol ediniz. Halatn zellikle sarlan ksm veya makarayla temas eden ksmndan l "bir" metre iaretlenerek kontrol ediniz. Halatta krlmalarn mevcut olup olmadna baknz. Tama halatnn sarlma dzenine dikkat ediniz. Tama halat kalnln ve uzunluunu dikkatlice lnz. Tama halat tipini belirleyiniz. Balant noktalarn aarak eski halat sknz. Yeni tama halatn tambur iine salam bir ekilde balaynz. Tama halatnn deiimini yapnz. Halat zerindeki kaldrma kancalar en aa seviyede olduklarnda, tambur zerinde en az iki tam devir yapacak boyda halat sarl kalm olmasna dikkat ediniz. Balant noktalarnn kontroln dikkatlice yapnz.

25

LME VE DE ERLEND RME LME VE DE ERLEND RME

LME SORULARI
Aadaki cmleleri doru veya yanl biiminde deerlendiriniz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Elyaf halatlarn kopma mukavemetleri yksektir. Halatn merkezinde bulunan ve demetlere destek grevi yapan elyaf veya elik tele z denir. Kordonlarn sarm ile kordonu meydana getiren tellerin sarm ayn ise apraz sarml halat olarak adlandrlr. Saa doru sarm olan kordonlar S harfi ile gsterilir. Halatn tambura dzenli bir ekilde sarlmasn salayan paraya klavuz denir. p halatlar slak olduklarnda kurutulmaldr. elik halat ular tambura balanmamaldr. Ykn kaldrlaca en alt ve en st seviyeler geildiinde elektrik akmn kesecek swiler konmaldr. Naylon ve perlon gibi suni elyaflardan yaplan halatlara sentetik elyafl halatlar ad verilir. Sentetik elyafl halatlar soukta donar ve slak halde eilmez.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

26

PERFORMANS TEST PERFORMANS TEST

KONTROL LSTES
Vincin Makine Aksam Modl Eitimini Vincin Tama Halat Alann: Her trl vincin tama halatnn kontroln ve Ad ve Soyad deiimini yapabileceksiniz. AIKLAMA: Bu faaliyeti gerekletirirken aadaki kontrol listesini bir arkadanzn doldurmasn isteyiniz. Sadece ilgili alan doldurunuz. Aada listelenen davranlarn her birinin arkadanz tarafndan yaplp yaplmadn gzlemleyiniz. Eer yapldysa evet kutucuunun hizasna X iareti koyunuz. Yaplmadysa hayr kutucuunun hizasna X iareti koyunuz. Modln Ad Konu Ama

DEERLENDRME LTLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 nln giyip, gerekli gvenlik nlemlerini aldnz m? Vinci gvenli bir blgeye aldnz m? Vincin enerjisinin kesik olup olmadn kontrol ettiniz mi? Gerekli yerlere uyar levhalar astnz m? Gerekli takm ve aletleri hazrladnz m? nce elik tellerde deforme veya kopma olup olmadn belirlediniz mi? Halatn tambura dzenli bir ekilde sarldn kontrol ettiniz mi? Tel halatn apn kumpasla ltnz m? Halat l ve tipini belirlediniz mi?

Evet

Hayr

Eski halat sktnz m? Yeni tama halatnn ularn salam bir ekilde baladnz 11 m? 12 Kanca en alt seviyede iken tamburda iki tur halat sardnz m? Son olarak balant noktalarn ve halatn dzgn sarldn 13 kontrol ettiniz mi? D NCELER ...

DEERLENDRME
Arkadanz derecelendirme lei listesindeki davranlar srasyla uygulayabilmelidir. Hangi ltlerde hayr deer leini iaretlediyseniz o konuyla ilgili faaliyeti tekrar etmesini isteyiniz. 27

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Modl Yeterlik lme (Performans Testi) DEERLENDRME LTLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 nln giyip, gerekli gvenlik nlemleri aldnz m? Vinleri kullanldklar yerlere gre seebildiniz mi? Vincin kumanda panosunu kontrol edebildiniz mi? Kumanda panosundaki elemanlarn deiimini yapabildiniz mi? Uzaktan kumanda sisteminin deiimini yapabildiniz mi? Vincin dili sistemini kontrol edebildiniz mi? Vincin dili sisteminin paralarn deitirebildiniz mi? Tama halatnn anma kontroln kumpasla yapabildiniz mi? Tama halatnn deiimini yapabildiniz mi? Halatn dzgn sarldn kontrol edebildiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Bu blmde modl sonu deerlendirmesi yaplmaktadr. Yaptnz deerlendirme sonunda eksikleriniz varsa renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Tm sorulara cevabnz evet ise; modl baaryla tamamladnz, tebrik ederiz.

28

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET1 CEVAP ANAHTARI
1 Bilezikli asenkron motor kullanlr. Dili kutusu verimi ve srtnmelerin olmas nedeni ile. Sincap kafesli (Ksa devreli rotor) ve Bilezikli rotor (Sargl rotor)dur Kumanda panosunda. D etkenlerden etkilenmeyecek; teknisyenin rahat ve gvenli bir ekilde almasna olanak verecek bir yere. Kilitli emniyet butonu bulunmaldr.

4 5

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI

1 2 Isl ilem uygulanmaktadr. Rulman ve geme yerleri talanarak sessiz almalar salanmaktadr. Srtnmeyi azaltmak ve rahat almasn salamak iin. 29

RENME FAALYET3 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Y D Y Y D D Y D D Y

Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz karlatrnz, cevaplarnz doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmn tekrar ediniz. Tm sorulara cevabnz evet ise modl baaryla tamamlam oldunuz. Hayr, cevabnz varsa ilgili konuyu tekrar ediniz.

30

NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLAR

Vin malat Yapan Firmalarn nternet Siteleri elik Tel Halat malat Yapan Firmalarn nternet Siteleri

31

KAYNAKA KAYNAKA
Dr. GERDEMEL smail, Transport Tekniinde leri Konular, Ders Notu. Do. Dr. MRAK C.Erdem, Y.Do. Dr. smail GERDEMEL, Asansrler ve Yryen Merdivenler, Birsen Yaynevi, stanbul, 2000. http://www.celsancelik.com (Eriim tarihi: Nisan 2006) http://www.ozarar.com (Eriim tarihi: Nisan 2006)

32