Halid Ziya Uaklgil _ Krk Hayatlar

KIRIK HAYATLAR Yalnlatrmak iin pek ok yorgunlua katlandm. Dil bakmndan bugn Krk Hayatlar, kukusuz ok daha iyi olmutur. Bir yazar, kendi yaptlar zerine ak bir dnce syleyemez. Bununla birlikte, yreklenerek diyeceim ki, Krk Hayatlar, gerek dil, gerek yap bakmmdan bundan nce yazlan ve naslsa yazn tarihimizde zel bir onura deer grlen Mai ve Siyah ile Ak- Memnu romanlarndan ok stndr. Eletiriciler nasl bir yargya varr, bunu bilemiyorum. Ancak bu sav ne srerken hi bir nme isteine kaplmadan sylemek isterim: Bu kitap, yazarnn en olgun dneminin rndr. Kukusuz, bu yargy, "Yapt, her trl eletiriye yol aacak eksikliklerden uzaktr" anlamna almak doru olmaz. Krk Hayatlar 1901 ylnda Servet-i Fnun da yaymlanrken,* sansrn basksyle yarda kald. 1901, baskl ynetimin aydnlara en soluk aldrmad bir yla raslar. Daha sonra roman, 1924'de kitap olarak yaymland, bunu 1944 ve 1968 basklar izledi. Uaklgil, Krk Hayatlar 35 yanda yazd. Sayn Cemil Yener'in bir incelemesine gre, Uaklgil'in tm erkek kahramanlar, aa yukar, onun romanlarn yazd zamanki yalardadr. Krk Hayatlar daki mer Behi'in 30 - 35 yalar arasmda olduu gibi... Romanlarnn byk bir blmn stibdat Devri denilen baskl ynetim zamannda yazan Halid Ziya Uaklgil'in sosyal konulara genilikle el atamamasn ok doal karlayan kimi eletirmenler, yine de onun ll davranmay elden brakmadan eitli toplum sorunlaryle ilgilendiini belirtir. Yazarn stnde en ok dur(*) Serveti Fiinun, mays - ubat (1901 -1902), cilt 22 - 23, no. 532 - 565 KIRIK HAYATLAR 7

duu sosyal kurum, Aile dir. Bunu da Krk Hayatlar da en yksek dzeye karmtr. Krk Hayatlar da her zaman evremizde Taslayabildiimiz aile yaamndaki aksaklklar ve nedenler vardr. Yazar, bu romannda yalnz kendi toplumsal yaammz ilgilendiren aile sorununu ele almam, aile ya* minin ykntlaryle nedenlerini baka toplumlarda da grmek olanan verecek biimde gstermitir. Yaptn en ilgin yanlarndan biri, baskl ynetime karn Uaklgil'in aile hukukunu yreklilikle eletirmesi... Uaklgil'de yaad dnemin yasalarn eletirdii pek grlmedii iin roman, bu ynyle de ilgi ekicidir. rnein, yasalarn, kocalarndan ayrlmak isteyen kadnlara ezici glkler karmas ktlenir; mahkeme koridorlarndan insanlk aclarm dile getiren grnmler izilir. Evlenme yntemleri ve gelenekleri eletirilir, e seme hakknn yalnz genlere braklmas savunulur. Anne ve babalarn bulduu elerle evlenen genlerin'nasl mutsuz olduunu da anlatan yazar, evlenmek iin onlarn yaama yetecek kadar yetitirilmesini ister.

Bir bakma Krk Hayatlar, evlenmeyi savunan bir romandr. Evlenmeyenlerin yalnzln acsna nasl dtn yklendiren Uaklgil, evlenmek iin iki eyi koul olarak ne srer: Sevmek ve beenmek... Evlendikten sonra da ok duyarl, ok ll davranlmasn, insann tm varlyle kendini yuvasna vermesi gereini .olaylarla gsterir. Krk Hayatlar, aile mutluluunu sessizlikte arar. Yuvaya uzak yakn hi bir akraba katlmamaldr, katlrsa ok kez mutluluk ve sessizlik bozulur der. Mutlu aile, ona gre, kar koca ve ocuklardan oluabilir ancak*. 8 KIRIK HAYATLAR Roman, yazarn genellikle balca yaptlarnda grlmeyen zellikler de tar : Mahalle ve konu komu yaamndan izler gibi... Doa betimlemeleri hi grlmez... Dil, byk lde yalmlamtr, ama yine de yazar, kimi alkanlklardan kurtulamaz! Yapt, geni lde gerekleri de yanstr. ok gerek ve unutulamayacak tipler de vardr, Krk Hayatlar da... Andelip Bac, bunlarn banda gelir. Uaklgil'in romanlarnda karlalan kiilerin en canls, en baarl tipi, bir bakma, Andelip Bac'dr. Romanda e konuda ve ok sayda deiik olaylar, kiiler vardr. Baka bir deyimle, bir olaylar bolluudur, Krk Hayatlar. Uaklgil'in romanlarnn konu bak-'mndan en kardr. Ama yazar, bunlar okuyucuya bktrmadan izletir. Bu, dzenli bir almann sonucudur. Sayn Dr. Olcay nertoy'a gre, eitli kiilerin yaaylarna ilikin olaylar birbirine kartrlmadan verilmitir. zellikle romann plan dzeni, okuyucuya Krk Hayatlar glk ekmeden izleme olanan salar. imdi, Krk Hayatlar a gemeden nce, romann baskl ynetim yllarnda geirdii serveni Uaklgil'in kaleminden dinleyelim. N.K. BR ROMANIN YKS Halid Ziya UAKLIGL I YRM BE yllk bir aradan sonra geriye bir dnle gemie baknca, o zaman Serveti Fnun evresinde oluan yazn akmm daha ak izgilerle emberlenmi gryorum. Bu akmda her eyden ok ayrt edilen nitelik, uydu: O, bir zel dzen iinde, onu oluturanlarn enikonu siyasal bir gidi yolu saptamak iin nceden dnp tasarladklar, benimsenmi ilkelerin stne kurduklar, bir grme ve anlama sonucu ortaya kardklar bir olay deildi. stelik, onda eksiksiz anlamyle bir birleme bile yoktu. Ancak bir raslantmn rnyd. urada, kendi evrenlerinde, kendi alnlarna yazl ans izleyerek ilk deneme aamalarndan gemi kalem ustalarndan birka, stelik nce pek iyi tanmadan, pek sk grmeden, naslsa esivermi bir yel

soluuyle yine o basmevinin ats altnda toplanmlar, yine o derginin yapraklarna sanat sevgisinden baka bir eyle duygulanmadan, yazlarn getirmilerdi. Aralarnda balama yoktu, ama buna karlk uyum vard. Birbirleriyle bulutuka sanatla ilgili dncelerinin birrnek olduunu renen ve belki birbirine yakn yaamakla birbirinden alanan bu insanlarda edeer konularda, edeer duygularla karlamaktan, yine o 10 KIRIK HAYATLAR ufuklarda, yine o uu biimine yaratltan yetenek tamaktan doan bir uyum olumutu. Bu uyum da, aralarnda dayanma ve birlik duygularn az ok bereleyebilecek nitelikte ne varsa, onlar btnyle abucak bir yana atmaya doal olarak gerek gren bir sevgi ve itenlik dourmutu. Ne evre, ne snf, ne orun, ne ya ayrmlar, onlarn arasnda esen scak arkadalk havasna souk soluunu frmeye elverili ortam bulamad. evre, ne kadar olabilirse o kadar kar eler ve zor koullarla doluyken, her admda bir ekince olasl kendilerini beklerken, tm o bezginlik, bkknlk verecek eylere kar g alabilecekleri tek ruhsal kaynak, ite ancak aralarnda varl gereken bu sevgiydi. Bu nedenle de, doal olarak, uzun uzun dnme gerei bile duymadan, yalnz birbirine sokulmak gereksinliinin srklemesiyle bu kalem ustalar, sevimek iin ilerinde ne kadar g varsa, o kadar sevimilerdi. Ve her trl yoksunluklarn, tatszlklarn; hak edilmemi saldrlara, aalamalara uramaktan doan aclarn, her dzmece nedenle tannmayan, aalanan sanatlarna ilikin mutsuzluklarn, yorgunluklarn biricik giderilme yolu, ite bu sevimeydi. Bununla mutlu, bununla kvanlydlar; bununla her eye stn geldiler. Yalnz bir eye yenik dtler: Balarnn stnde gzda verircesine duran bir kaza yumruu, sonunda bir gn bu topluluun ortasna dt ve onlar kerterek datt. Topluluk, doal olarak, o dnemdeki ynetimin kuruntularn uyandrmaktan geri kalmyordu. Bundan uzak olsayd bile, ervesinde kaynayan ekemezliin drtc sesi, kuruntuyu uyandrmak iin gereken bozgunculuk grevini fazlasyle yapyordu. Her gn bu topluluk, kuruntular ne lde uyandrdnn bir kantn grrd. Ve her gn ona ilikin koKIRIK HAYATLAR 11 runma yollarnn uygulanmasnda daha ok sertlik isteyen bir gereksinmeye kurban olurdu. Ylmad. ldrmek iin boaznda giderek daha skan zincir, her gn biraz daha soluk alnacak yeri, darlatrrken o, bylece soluyabileceini, yaamakta direneceini sand. Sonunda bir gn zincir, birdenbire btn btn skt: Artk soluunu kes! dedi.

te ancak o zaman kalemleri krmak, bir keye ekilmek ve yllarca, giderek ypranan, giderek kendi yeteneklerini unutan bu genler iin sanat eskimi bir eya gibi bir dolabn karanlklarnda ve tozlarnda uyutmak zorunlu oldu. Bu sralarda topluluun en sonunda, balanm bir romanla ben kaldm. .Bu roman, Krk Hayatlar. di. Bu yaptmda, nceki kitaplarmda kullanlan iir ve d elerinden ayr bir yol izlemek istiyordum. Bunda, yalnzca yaam olacakt. lkenin gerek yaamndan bir grnm... Onda gzleri oyalayacak, d okayacak sslerden hi bir iz bulunmayacakt. Balzac'n, Stendhal'n, Bourget'nin kullandklar yntemde bir roman... Bu ustalarn adlarn anmsarken onlara yetimek saygszln dnmemekle birlikte, romann kendine zg, kendi de-erince o trn kk bir rnei olmasn istiyordum. Roman iin o kadar acmasz olmyan zaman, bu romann nitelii stne abucak engellerini kard ve onu didiklemeye, delik deik etmeye balad. lk nce kopan, engellere taklarak giden paralara karlk yine de srebileceini sandm; ama o, artk yargya varmt. Ne olursa olsun, topluluun son kalemini krmak ve bu evrede uyanan kmldann son titreyiini de sndrmek iin kesin karar vard. Sonunda bir gn... Bundan sonrasn, o gnlerde yazlarak bir yana atKIRIK HAYATLAR 13 12 KIRIK HAYATLAR lan ve bugn yeniden ortaya kan u yapraklarda grmek olana vardr: 19 aralk 1901, cuma sabah ^

Bugn yazmasamn bana ok ac bir zorunluk-la oturuyorum: En sonunda yazmay brakmak gerekiyor. Yazmak! Yaammn yarsndan ounu avutup oyalyan bir elence, tm bezginliklerine, yorgunluklarna, bo kan umutlarna kar bilinemez nasl belirsiz bir avutmayla, ite ta ocukluktan bugne dek beni aldatan bir elence... Evet, sonunda bu elenceyi de brakmak, artk yaamn bitirip de miraslarn dnen aile babalar gibi, yazmasamn banda, ldkten sonra yaplmasn istediim eyleri yazmak gerekiyor. nk bundan sonra bir , ey yazma olana yok. ki gn nce basmevinin minimini dizgicisi, daha on drt yalarnda gzel bir ocuk, elinde drt stunluk basl yazyle yanma geldi. Bunlar, basn sansrnden geerek zavall sanat yavrusunun kan-laryle bulanm bir kalemle, acmasz, kyc, yaban bir kalemle, kanlar iinde brakldktan sonra yzme atlan romanmn paralaryd. Onlar nasl bir elle aldm, nasl gzlerle baktm anlamak iin, eitli abalardan sonra ortaya km bir yaptn *K* bir dakika iinde bir tekmeyle parampara edildiine, hi bir ey yapmakszn ,elden hi bir ey gelmeksizin, uyuuk bir tank olan bir sanat sahibi olmak gerekir.

Neler karlm, neler izilmi, nasl tertemiz dncelerin grtlaklar sklarak boulmu! 'Sonra bunu yapan kalem o kadar dnceden yoksun, o kadar mantktan uzak ki, birounun niin bu kalemin acmaszlndan kurtulamadklarn anlamak olanan bile bulamadm.

Bir yapt dnlsn ki, daha ok canllkla titrer grnen paralar, daha ok bir eye benzeyen dnceleri, mantk deil, stelik dil bilgisi ve sz dizimi balarna baklmadan kaldrlsn; sonra bu tesinden berisinden blk blk yaralanm yapt, ilgisiz bir arkadan zenden uzak dzeltmelerinden geerek mantk balarnn, dil bozukluklarnn, dizgi yanllklarnn tm plaklyle ortaya atlsn... Oh! ite artk bunu onaylayamayacam. Ben, krmz kalemin yargsna yenilenler iinde, sanrm, sonuncu kaldm. Btn arkadalarm birer birer ekildiler, ortaya yalnz ben vardm. Aka syleyeyim ki, onun hakszlna en az ben uradm. Kk yklerimde, Mai ve Siyah ta, Ak Memnu da byle kurban edilmi eyler ok azd. Bunun nemli bir nedeni var: Bunlar, her eyden nce, btn btn iire ve de dayal gibiydi. Yaamn aclklarna dokunduka bunlar hep sslerdim, ama sonunda sslenemeyecek aclklar, Krk Hayatlar' yazmak istedim. Ve o zaman krmz kalemle savamak geFekti. te alt aydr bu savama iinde kk ve kayglym, alt ay onda yorulmaz bir kyn, bende yorulmaz bir inat, savatk. Bu sava arasnda mutsuz yapt, Krk Hayatlar, birer birer paraland. Artk anlyorum, daha teye gitmek olana yok. Bugne kadar yaptn en dokunulamayacak yerleri dergide yaymlanyordu. Bundan sonra balayacak blmn yine byle bir boumayla kurtarmak olana yok. Ya da sanat kaygsn bir yana brakarak, yapttan el ekerek, alakalem bir yazar olmaya katlanmal.. imdiye dek bunlardan biri olmadma belki yakksz bir duyguyla o kadar mutluyum ki, bugnden sonra da kalem zgrlm deitirmeye gerek grmyorum. Bundan sonra, yaymlamak iin yazlamayacak eylerin cn, yaymlamamak iin yazmakla alabilecek miyim, acaba?. Gn gnne, zaman bulduka, yaamn acmasz yorgunluu ve ilerinden on dakika alabildike gelip u yazmasasnn banda yaamdan, evremde kaynaan bir amur maya-lanyle, ne yazk! kirli yaamdan duygulanmalarm belirtmek, duyulduklar gibi sssz, gsterisiz, sanki gecelik giysileriyle yaammn mutsuz hastalkl 'yavrusunu dank kt paralarnn stne atmak, ne byk bir avunma olurdu! Bylece Krk Hayatlar kalm, ama bunlardan belki daha ac, daha baka trl bir aclkla ac bir baka krk hayat km olurdu. Hi sanmak istemiyorum ki, Baskl Ynetim* diye anlan yllarda bir yandan Denetleme ve Yoklama Kurulu**nun, bir yandan Basn-Yaym Genel Mdrl***nn yazlanlar inceleme konusunda gnden gne artarak sonunda kuruntunun delilie ok benzeyen bir trne dnen ikillii, gerekte Padiah'tan esinlenmi olsun. Bu, daha ok, evresinin ar abasyle, sanki birbirine kar ballk rnei verme isteinin bir yarma iinde gittike artan bir katla ynelmesine balanmaldr. * stibdat Devri.

** Tefti ve Mu'ayene Encmeni. *** Matbu'at tdresi. Az ok siyasal yanllklara dm olmasna, ara sra ruhsal durumlar nedeniyle yaratlnn kuruntulara ar eilimi yznden, bata bulunduu srece birtakm ynetim bozukluklar gstermesine karlk ok yksek bir zekya sahiplii tarihin tanklyle kantlanan Abdlhamit'in bu kadar kk eyleri onaylamyacan benimsemek, daha yerinde olur, inancndaym. Bu nedenle, imdi o dnemin konuyla ilgili olaylarn anmsarken, vicdanmn paylamasn; devlet ynetimi dilisinin asl kt yere deil, onun dn biimine dorulur gryorum. Aada grlecek rneklerle, sanrm, btnyle belirecektir, bu gibi eyleri izmek yntemini benimseyen kalemlerde tek drtc, yine kendi benliklerinin dokusunda saatten saate dileri daha derinlere inen kuruntu kurtlarndan baka bir ey deildir. lerin zorlamalara gereinden olacak, bu konuda o zaman hep byle dnrdk. O dnemden bugne dek de bu dnce biimini yanl karacak bir kanta ras-lanmad. stelik, bizleri byle dnmenin doruluuna daha ok inandracak olaylar bile grld: Sansr grevlilerinin yaymlanmasn uygun bulmadklar yle yazlarla karlald ki,' yazarlar daha yksek grevlerin adamlar olduu iin, gidip yasaklanan yazlarn Padiah'n izniyle karttlar. Bu tr olaylar neredeyse her gn yeniden denetim grevilerinin akn burunlarna uzatan becerili bir ocak vard: Baba Tahir'-in Ma'lmat Matba'as*... lgi duyanlardan bir aratrmac ksa .da, sansr grevlilerince izilen eyleri, eer imdi de duruyorsa, ba* Baba Tahir'in Malmat Matbaas: Ma'lmat Matbaas'nn (Bilgiler Basmevi) ilk sahibi Artin'di. Artin, Ma'lmat adl haftalk bir edebiyat dergisi de kard (22 ubat 1894). 48 say -LO smevlerinden toplanarak bunlardan seilmi rneklerle bir kitap yapsa ve bunu, szgelimi Ma'lmat Matba'a-snm rahata yaymladklarndan seileceklerle kar-latrsa, ok ilgin bir yapt ortaya koyar. Sz edilen Krk Hayatlardan karlan eyleri o zaman basn belgelerindeki asllarndan alarak saklamadma bugn kendi hesabma ok yazklanyorum. Yalnz, elde, bu znty biraz hafifletecek bir kt kalabilmi: O da romann son kan blmlerine ilikin izili paralarn kk bir rnei.. Bunlar uzun yllardan sonra gzden geirmek ve Acaba u szck, bu birka tmcelik sz neden sakncal grlerek karlm? diye dnmek, olduka ilgi ekici bir elence saylr. Bu elenceden romann bugnk okuyucularna da bir pay ayrmak istedim. Dorusunu syleyeyim, greceiniz eylerden bir blnn niin izildiine ben de iyice akl erdiremedim! karlan szckler ve tmceler, ayra iine alnanlardr:

*** ...hep kafamn iinde (gizli gizli yaayan) dakikalar... ...dul! (Bu szcn anlamn renecekti. Bu szcn anlam dsz, ksz bir geceydi. Nasl getii sezilemeyen bir umut dnemi ve mutlulukla nasl gelecei bilinemeyen kuru bir gelecein arasnda uzun bir bekleyi...) ktktan sonra dergi kapand ve ikinci kez Baba Tahir tarafndan yaymland (23 mays 1895). Bu tarihlerde yaymlanan Serveti Fnun dergisiyle Ma'lmat arasnda uzun sre edebiyat tartmalar oldu. Serveti Fnun yeni edebiyat, Mal'mat eski edebiyat geleneini srdrmek isteyenleri savundu. Bu szlerden birincisinde gizli gizli yaayan deyiminden Abdlhamit'in kendisine, ikincisindeki dul tanmndan o srada Padiah soyundan bir boanma iinin belirtildii kuruntusuna kapnlm olacak. Fazla olarak, Kayg verici bir gelecekten de sz ediliyor. *** ...alann gznde (kardelerinin artk kskanlklar yaratmaktan, didimeyi brakan acmaya benzer sevgilerinde...) .. .sz verirdi. (Kimbilir?. Evet, bu kimbilirlerle ne ka-dar gzya kurutulacak, ne kadar aarm sa telleri ko-parlacakt?..) Bu tmcelerin karlma nedeni, ok aktr. * * * .. .bir dolasalar, (bu, yerden bitercesine fkran kenti bir grseler...) Bu, Yerden fkran kent, Feriky ve ili'ydi. Ama, belki Yldz yaplan anlalabilir diye, karlmas uygun grlm. *** Krk Hayatlar F. 2 18 KIRIK HAYATLAR

{Damadn) kutluyordu. O srada Mahmut Cellettin Paa* ve Kemalettin Paa olaylar kmt. Bu nedenle damat szcn Trk dilinden uzak tutmak gerekiyordu! *** ...cebine koydu. (Mademki her zaman bir kahkahann yannda bir yas iniltisi vard, yaam byle benimsemeliydi...)

Bunun nedenini iyice anlayamyorum. Belki neeyi bozacak ackl bir dnce ileri srlmesi, yerinde grlmemitir. *** ...abucak (inklp) ederdi... nklp szc, kullanlmas yasaklanm szcklerdendi. Nasl olmutu da, o kadar deneylerden sonra, yine bo bulunup bu szc kullanmtm? *** ...yaslanmak gerekince, (babasndan ayrarak) annesine ynetiyordu. (Doann dorudan doruya yargsna bal olan davranlarda babalk, annelie oranla ne kadar yabanc kalyordu?) * Mahmud Celleddin Paa (1853-1903): Abdlmecid'in kzlarndan Seniha Sultan'la evliydi. Adalet Bakanl da yapt. Ab-dlhamid II ynetimini eletirdii iin grevinden alnnca Avrupa'ya kat. Eletirilerini srdrnce de idama mahkm edildi. Avrupa'da yokluk iinde yaarken ld. Cenazesi, daha sonra olu Prens Sabahaddin tarafndan yurda getirildi. ...o, (erkek, baba,) annesine... ...sz geirtemeyen (tepkisiz erkee), kocasna... Bu tmcelerde izilen deyimler, aklanmaya ge-reksinli deildir. Biraz dnmekle bile denetleme! grevlisinin kuruntusunda ne kadar hastalkl bir* keskinlik olutuu abucak anlalyor. *** .. .bir sevecenliin (ycelik ve grkemi, derin bir gnl tokluunun iir ve kutsall) somutlam ulu bir ant, (ayann yce tozuna yzler srnerek vgler sylenecek kutsal bir put paras) olurdu. Bugnn diline gre gln bir gsterile dolu grnen bu szlerde izilen birinci parann nedeni, pek anlalamyor. Usa en yakn gelen olaslk, u: Denetim grevlisi, sevecenliin ycelik ve grkemini, zellikle bundan sonra gelen Gnl tokluu deyimini kullanarak kendi gnl tokluunun anlamn ve kutsalln romanna koyma yrekliliini gsteren bir yazarda ok ykseklere ulamak isteyen siyasal bir kyn grm olacak. kinci parada da, Padiah'a bir dokundurma bulunmasndan ekinmi. *** ...bu, sonunda, (bozgunculua ok yatkn), hasta... Nedeni ortada.. O zaman bozgunculua ok yatkn bir yin, stelik bir romanda yalnz duygular belirtmek ynnden de olsa, varlna izin verilemezdi.

*** ...dmemeliydi... (Ben, yalnz sizi tutmak, siz de yalnz tutunmak iin birbirimizin elini skalm. Sizi kurtaraym, kurtarc bir aabeyiniz olaym. Bana yle gnl borcu duyun ki, bundan mutlu olaym) demeliydi. Pek aka anlayamyorum. Acaba, Padiah ailesi arasndaki bir iliki iin mi, yoksa devlet bykleri ve Padiah'a yakn olanlar arasnda bir kimse iin mi ya da Almanya mparatoru'yle olan kardelik gsterileri iin mi, her nedense, eitli anlamalara srklenebilecek bu dolak szler, denetim grevlisinin esenlik iinde uyumak isteyen ruhunu zecek nitelikte grlm ve krmz kalemle lm yargsna varlm. *** ...ocuklar olmam. (Behet Efendi karsnn stne evleneceine, Nesime Hanm da Fenerbahe'de arabalara, stnde gvercin gagasnda mektup resmiyle ak arlar frlatacana) birer... Ben de bugn kafam yorarak bu szlerde eitli nedenlerle iliilebilecek dnceler ve szckler buluyorum. stnde durulursa anlalr. Kukusuz, susmay ve bunlar bulma tadn arayacaklara brakmay yeliyorum. *** ...szn kesenler (onu sinirli bir syleyile gevezeliinde zgr brakarak)... Az ok anlalyor. *** KIRIK HAYATLAR 21 .bir masal (kimbilir nasl kimselere) anlatyordu... Anlayamadm. *** .bir (el ekmek)... Belli. *** ..duyulmayan (bu gizli yalnzln arasnda).. Padiah'n srd yaaya dokunur dncesiyle kaldrlm. III te, bu gsterilen rneklerle Krk Hayatlar romannn nasl, hrpaland anlalabilir.

Yirmi yl durduktan sonra roman, Vakit "gazetesi yaz kurulunun araclyle yeniden canlanyor. Yazarna kalsayd, onu unutulmaya yargl brakmay daha uygun grrd. Krk Hayatlar yeniden diriltme cmertliini gsterenler mi yerinde davrand, yoksa onu bsbtn bir kede brakmak dncesinde olan yazar m usa yakn bir davran iindeydi; bunu saptamak yetkisine bugn artk sahip deilim. EDDE! Vedide! Daha perdeleri taklmam evde kendini biraz da sokakta sanan gen kadn, salarnn stne geliigzel dolanm ince rtsn bandan karmaya zaman bulamadan, kocasnn sesine kotu. Onun gl vurularla amaya alt boyalar kurumam ii yeil, d beyaza yakn mavi pancurun yanma yaklat. mer Behi, bu dolgun ve gen kadn bedenine, sekiz yldan beri yaamnn tm duygularna her zaman bir arkada olan bu deerli ee, u mutluluk dakikasnda daha fazla yakn olmak istedi. Onu omuzundan tuttu, hafife gsne ekti. Sonunda amay baard pencereden eli. ni uzatarak: Bak, ne grnm, deil mi?.. te geni ovalar, ite ak ufuklara karan dalar.. Biraz aasz, biraz yeillik-siz ama, dzlklerin yabans grn, birdenbire beliren ini klar burasn aalardan, yeilliklerden daha ok sslyor. Ya gne! Aka syle: Gne, burada daha baka trl parlamyor mu? Bak, tm yaldzl, sanki gneten daha saydam bir gm alayan akyor; havalarda, krlarda beyaz bir alev kaynyor. Karsn biraz daha kendine ekti. Dudaklar, rtsnn kysndan sarkarak hafif hafif titreyen salarna srnrken, sanki bu mutluluu bakalarndan esirgemek isteyen bir sesle ekledi: Bilsen, ne kadar mutluyum! Ne derin bir mutlulukla mutluyum. Hep senin yannda,, anlyor musun Vedide ,se24 KIRIK HAYATLAR nin yannda. te byle, omuz omuza, soluun soluumu okayarak, ellerin ellerimi skarak, her gn byle, her gn birlikte... Sanki ona daha yakn, onunla daha i ie olmak isteyerek, karsn biraz daha kendine doru ekti. Sonra rtsn yavaa aarak, dudaklanyle salarnn arasndan boynunu aratrd: Sen, sen! dedi, Yaammn gerek ve biricik mutluluu! Vedide, biraz darlm gibi, gzlerini ili'nin mays gnei altnda byk bir idoygunluuyla gsleri kabara kabara taze bir yaam iinde uyuduu sanlan topraklarndan ayrmadan sordu: Selma ile Leyl'y unutuyor musun?..

mer Behi, duraksamadan karlk verdi: Ama onlar, onlar da sen! Onlar, bence, senden baka birey deil ki... Senin bedeninden ayrlm, senin ruhundan km, senin soluklarnla bym eyler! Onlar daha ok, senin ocuklarn olduu iin seviyorum. Babasnn szlerini yinelermi gibi, daha hi bir eyin yerine konamad bu yeni evde, bir ucu pencerenin demirine, bir ucu kapnn topuzuna balanarak geici bir yataa dntrlen hamaktan, gndz uykusundan yeni kalkan Leyl'nn sesi duyuldu: Anneni, seviyo; bebabac, seviyo; abaci sevi yo; epi-sini, seviyo... Vedide, kotu: Ah! Sen tmn m seviyorsun? Anneni, beybabac-n ,ablacn; hepsini, hepsini mi seviyorsun? Bu minimini yrek, herkes iin bir eyler mi duyuyor? Hamaa eilerek, yavrusunun pembe yanaklarndan, terlemi tombul ellerinden pyordu. inden tap gelen bir mutluluk sevinciyle ocuu hrpalayarak, bu kk ince eyi sanki yorarak, onu bir pck yamuru iinde bo. KIRIK HAYATLAR 25 uyordu. Leyl, ister hrpalanarak, ister yorularak sevilmekten, plmekten holanm, kesik kesik soluuyle, saanan arasnda zaman bulmaya alarak, szlerini yineliyordu: Anneni, seviyo; bebabac seviyo;abac seviyo; epi-sini, seviyo... Yaklaan mer Behi, dudaklarnda geni bir mutluluk glmsemesi, bu grnme bakyordu. Aman Tanrm! Ne kadar mutluydu!.. Yaamnda hi bir zaman byle mutlu olmamt. te, sonunda kendisini karsyle, ocuklaryle evinde, kendi evinde gryordu. Bu ev, onun btn yaamnda amalarn zetleyen bir dt, ite, sonunda gereklemiti. imdiye dek ilk olarak tmgnn kendi evinde geiriyordu. O kadar beklenen, o kadar sslenip bezenilen mutluluk saati, ite buydu. Kendi evi!.. Anlarn ne zaman' yaamnn en uzak zamanlarna yneltse, hep bu d bulurdu. Daha okuldayken, sonra tp renimi iin yabanc kentlerden birinde, yoksul renci odasnda d kurmaya zaman bulduka, hep bunu dnr, bu yaam beklerdi. Her delikanl gibi, biraz kadnlarn kollar arasnda yuvarlanarak, biraz elenerek geen genliinde gerek bir akla hi karlamamt. ocukluk yllarna ilikin bir ak ans vard, yalnz onu dnrken belki o zaman k olduunu sanrd. Ama bu, o kadar uzak ve uzaklyle o kadar silik bir anyd ki, doru bir yargya varlacak kadar ayrnty anmsya-mazd. Tm ak ve heyecan, evliliine brakmt. Karsna bozulmam ve temiz bir ruh armaan edecekti. Ak mutluluunu byle bir evlenmede bulacana inanyordu. Bu yzden,

istanbul'a dndkten sonra, yeni yeni bir tandk evresi edinirken, ilerinin yolunda gittiini grr grmez, ilk kan uygun evlenme ortamlarndan birini yakalad. 26 KIRIK HAYATLAR Vedide'yi, kk bir souk algnlna tutulduu srada grm ve kendi kendine ilk sz, te, beni mutlu edecek bir kadn! olmutu. Sand eyde hi yanlmam ve karsn, genliinin o zamana dek hi bir yere harcanmayan, tutulup bir yere zorla kapatlan tm ak gcyle sevmiti. Evlenme, onun iin, ateli bir genliin kvlcmlar sndrlecek bir durgunluk dnemi deil, tm sevgi gereksinliinin bir parlama a olmutu. Sonra ocuklar: Selma ile Leyl... Hemen ilk yl Sel-ma, alt yl arayla Leyl... Bu ikincisi bir olan olsayd, belki daha ok sevinecekti. Ama mutluluunun parltsna toz kondurabilecek eyleri usundan abucak silmek iin yaratlndan geen bir eilimi vard. kinci ocuunu da kz dourmaktan biraz utanm grnen karsn abucak perek: Ne zarar var? demiti, Bunlar abuk gelin edersek, oullarmz da olur... Hem, ben sana bir ey syleyeyim mi? Bu, senin iin daha iyi! Damatlar iin ok iyi anne olan kadnlar, gelinleri iin... Szn btnlememi, sa gzn krparak kesik bir glle ne demek istediini anlatmt. Bu akasndan yle sevinmiti ki, artk bir erkek ocuu olmas konusunu dnmedi bile... nc ocuu ikisi de istemiyordu; onlarn nc ocuklar evleri olacakt. Mutluluklarnn istek ve amalarnn gerekleip btnlemesi iin bir bu kalmt. kisi de sekiz yl bu ev d'ne gebe olmu, onu ruhlarnn gizliliinde sekiz yl beslemilerdi. Bugn ili'nin byk caddesinde beyaz ta yzyle glmseyen bu minimini ev, bu kvan dolu mutlu yuva; onlarn iinde yava yava, her paras ayr ayr, en ince, en kk ayrnt ve paralara kadar birer birer, nokta nokta domu, beslenmi, bymt. KIRIK HAYATLAR 27 .%. Bu d, ta ilk gecelerden balad. Az bulunur damatlardan biri olan mer Behi, karsnn babasn, sa koluyla baca hafife inmeli bu emekli askeri, sevmemi deildi. stelik, karsnn annesini de seviyordu. Aralarndaki uzaklk gittike artan ablasndan baka dnyada kimsesi olmad iin, buraya abucak snmt. Ama einin ailesiyle kolayca kaynaabilmesi de, onu yalnz kendisinin olan bir aile yaam dnden alkoyamyordu. mer Behi'in gznde bir ev, yaam denilen eyi bir konukluk biiminden kararak onunla kendisi arasndaki ilikiyi perinletirecek bir gt. Bu, benimdir, benim, yalnz benim! diyebilecek bir avu topraa sahip olmak, onun gznde yle tatl bir duygu, ylesine snrsz bir mutluluktu ki, gereklemeyecek olursa yaamn eksik kalm bir d, sakat domu bir yavru zavalllna indirecekti.

Ve sekiz yl, gittike salamlaan nnn kazanlarn, lmnden sonra yaknlarna saklayan elisk bir baba gibi, hep o istein gereklemesi iin biriktirerek, yaamda kendisinin olacak o bir avu topra aram, orada kurulacak yuvay kafasnda canlandrmt. Ev daha ortada yoktu, dnde onun bir varl, bir biimi ve grn vard. Gzlerini kapaynca; ince, ho, kttan oyulmu gibi ince balkonuyle, beyaz tatan yzyle, parmaklktan geildikten sonra yapnn nnde ilemeli bir hal paras gibi duran minimini bahecikten* kvrlarak trmanm mermer merdiveniyle kendi evini grrd. ili'de o bir avu topra edindikten sonra, ara sra nnden gelip geerken, dnde bu kadar aklk ve gle var olan eyi orada gremeyince kk bir aknla urard. Tm bir evde saklanacak eyleri, mermer merdivenin bir yanndan alan kapsyle en alt kata yerletiriyor; sonra asl evin kapsndan girince kendisini geni bir holj de buluyordu. Buraya gzel sakslar iinde iekler, yap28 KIRIK HAYATLAR raklar yacak; yer yer yeillikler iine saklanm kafeslerle kular, zellikle kanaryalar koyacakt. Her gn yaamn aclaryle ezilip hrpalandktan sonra evine gelince burada kendisine koan karsnn; boynuna sarlan, dizlerine trmanan Selma'snn, Leyl'snn arasnda, ldrc aclarla gemi bir gnn szlarn dinlendiren bir hasta sevinci iinde, kanaryalarn bann stnden yaan ezgileriyle; ieklerin, yapraklarn yzn, salarn okayan pckleriyle dinlenecekti. Ruhunda acl insanln sert davranlarndan kalan lekeler de, bu mutlu ve neeli evrenin temiz havasyle ykanacakt. Evine, asl o zaman, burada arndktan sonra girmi olacakt. alma odas; btn o tpla ilgili deerli, grkemli grnleriyle evreye byk bir arballk havas serpen kitaplar; temiz, parlak, ince ama insan ten ara gereleriyle birlikte bu ilk katn n yznde bulunacakt. Yemek odas; evin arka yzn boydan boya kaplayacak ve buradan caml bir kapyla, st yeilliklerle sarlan ssl kk bir ardaktan sonra baheye inile-ekti. Vedide'ye, Btn yaz orada yemek yeriz! derdi. Sonra kar koca, bu d saraynn geni, aydnlk merdiveninden karlard. Burada, evin tm n yznde, konuklar iin bir oda yaplyordu. Konuk odas, ikisinin de yaratma becerisine sonsuz aklklar kazandran konumalara yol aard. Buray yeniden deyeceklerdi. Kanepeler, koltuklar, tabureler, markizler, kapsz dolaplar, ayakl kk masalar yyorlar; duvarlar bin trl eski eylerle, tablolarla, allarla, minimini sanat yaptlaryle, ipek ve ok ender raslanan seccadelerle, gzleri artan, dnceleri bunaltan anlalmaz ufak tefeklerle rtyorlard. kisinin de dkknlarn, maazalarn nlerinde uzun uzun durduklar olurdu. Byle, urada grp de ilerinden almay tasarladklar eyler vard. Sonra bir gn nce beenilmi, szgelimi bir bibloyu yerinde grmeyince biraz tasalanrlard. nemli bir olaym gibi de biri brne bildirirdi:

Sorma! Bizim bibloyu armlar! Bu arlan eyler iin o belirsiz alcya kar gizli bir dmanlk duyarlard. Arada bir isteklerini yenemez-ler ve evin anaparasna kk kk delikler aarlard. Onlarn byle birer birer alnm, gerek yerlerine konmak zamann bekleyerek saklanm birok ufak tefekleri vard. steklerine en ok yenilen, mer Behi'ti. Bu konuda daha salam, szn geirmesini bilen Vedide'den korkar; stelik, fiyatlar konusunda syledii yalanlar yznden sululuk bile duyard. br sorunlarda aralarnda bir dnce birliine varamamlard: Bu katn arka yznde biri kk, teki byke, aralarnda bir ara kaps olan iki odayla yukar katn n ve arka yanlarnda yine byle ikier oda bulunacakt. Ya yatak odalar nasl dzenlenecekti?.. mer Behi: ocuklar, Andelip* Bac ile yukarda yatarlar diyordu. Vedide, bunu onaylamyordu: Dnyada olmaz! Yanmzdaki kk odada onlar yatar, ara kapy kaldrrz. Bac'nn ocuk bakacak gc var m? O da bir ocuk olmu artk.. Bu iin zmn evin yaplp bitmesinden sonraya brakmlard. Sonra, bir gn nasl oldu bilinemez, yapnn balamasn uygun grdler. Birikmi paralarnn bu ie yeteceine gvenemediklerinden, bir yl daha beklemeyi yerinde bulmulard. Ama bir gn, iin bir yldan faz* Andelip (Andelp) : Blbl (genellikle kadm ad). la srecei anlalnca, o zamana dek duyduklar dayanma gc birden snvermiti. mer Behi: Yava yava yaparz! diyordu, Para yetimezse o zaman bekleriz. Bu dnce ok ekiciydi; Vedide, yaratlnn btn dayanmn yitirerek, sonunda, ok uzun srecek bekleme dnemini bir yl azaltmann tad karsnda yenik dvermiti. Bundan sonra mer Behi iin byk bir kouma balamt. Mimarlara gidip geliyor, saatlerce ev resimlerinin karsnda dalyor, gzel grnl bir yapyla karlamak umuduyla Moda'ya, Tarabya'ya, Bykada'ya yolculuklar yapyordu. Ayrca, ev yaptrm dostlarn saatlerce sorguya ekiyor ve srekli, sk duraksamalardan, kukulardan sonra o bakt resimleri, karlat yaplar bir yana atarak, kendi dnn yz beyaz ial evine, o kttan oyulmu kadar ince, ho oyaya dnyordu. Karsndan sz almt: O izin vermedike Vedide, gidip yapy grmeyecekti. Gerek amac, ev bsbtn bittikten, stelik eya tanp dendikten sonra Vedide'yi, Selma ile Leyl'y bir arabaya bindirip oraya gtrmek ve te evimiz! demekti. Yapnn ilk gnlerinde bile Vedide'ye bilgi vermemek iin, onun soruturan gzlerinin karsnda kendi dayankllna pek gvenemeyerek, dudaklarn skard. Sonra yap ykselmeye, o d biimlenmeye balaynca dayanamad. Tozlara batm olarak eve

dndke, daha ykanmaya zaman bulamadan, o gn nc ocuklarnn ne kadar bydn anlatr, en kk ayrnty bile unutmazd. Kn yamurlu gnleri gelmeden at rtlmt. Ama para azaldka yaplacak eylerin bykl yrekliliklerini kryordu. Aralk ve ocak aylarn yapy durdurtarak geirdiler. Sonra, ubatn, ara sra yaklaan baharn mjdesini getiren gneli gnleri; bu nc ocuun damarlarnda taze kan dolamn hzlandrd; onda bir bymek, serpilmek istei uyandrd. mer Behi, kararm unutarak bir gn karsn oraya gtrd. Birlikte iki hesap uzman arballyle yaplacak eyleri dndler, paralarn saydlar. Sonra Vedide zveriyle, eer para yetimezse teden beri hi houna gitmeyen zm salkm biimindeki ie yaramaz, ktnn kts kpesini satacan syledi. Gen kadn, biraz utanarak bayle Hayr diyen kocasn kandrmak iin: te, hi olmazsa yz elli lira! diyordu, Sonra sen buna rem olarak elli lira eklersin, tek tal bir kpe alrz. Bu koulla mer Behi, boyun emi grnd. Karar verildi. Vedide'nin annesiyle babas Erenky'e tanrken, onlar da evlerine geeceklerdi. Nisann son haftasnda mer Behi, bir gn nemli bir bildiriyle geldi: On be gn sonra eve tanyoruz! O zaman nasl tanacaklarn dndler. mer Be-? hi, dzenli bir yol tutmak istiyordu. Son ivi akldktan, son fra vurulduktan sonra evi sildirecek, temizletecek, muambalarla kilimler ve hallar serilecek, mutfak ara gereleri yerletirilecek ve sonunda... Burada kahkahadan krlarak Vedide, kocasn durdururdu: Hangi perdeler, hangi kilimlerle hallar, hangi mutfak ara gereleri, yalvarrm?.. Onlarda bu saylan eyadan neredeyse hi biri yoktu. Vedide'nin gelin olduu sralarda babas, zamanndan nce grevinden ekilmek zorunda kalarak emekli albay ay-lyle ailesine ancak rahatla yakn bir geim verebiliyordu. Bu eski askerin bandan ok, Beikta'ta babadan kalma, altnda dkknla bir evi; Erenky'de geni bir ba iinde kk bir kk bulunan annesinin bana dayanlarak bir gelin odasyle bir yatak odasndan, birka para mcevherle gmten baka bir ey verilmemiti. Sekiz yllk evlilik dneminde de bunlara birok gereksiz, yararsz eylerden baka bir ey katlamamt. yleyse yeni evleri bo kalacak, her ey yeniden yaplacakt. mer Behi, isteklerini eksiksiz demeden, eski ve az bulunur eyaya kadar genileterek, elde edilebilecek eylerden ayrlmyor, ama btn alnabileceklerin de gzel ve sekin olmasn istiyordu. Beyolu'nda grlm mutfak eyalarndan, bir yerde bulunmu yemek takmlarndan, Baker'in kilim demelerinden sz ayor; karsna en kk eyaya kadar alnacak bir yer gsteriyordu.

O zaman Vedide, salk ve mutluluk dolu yzn sevinle rten bir glmsemeyle: Ah! derdi, Satlacak birka salkm kpem daha olsa... mer Behi, abucak karlk verirdi: Hayr hayr.. Bunlar hep yava yava, birer birer alnacak, yaplacak... Tezcanl davranmaya artk hi bir neden yoktu. imdi bir evleri vard, nemil olan da buydu. Ev; ister duvarlar plak, odalar bo, merdivenleri kilimsiz, pencereleri perdesiz olsun... Evet, imdi kendi evlerinin bacasndan minimini bir duman ttecek ve bu kentin yaamnda varlnn tankln izerek evreye duyuracakt: urackta mutlu bir ailenin kendi evlerinde, kendi ocaklarnda eri yollara saplmadan kazanlm tenceresi kaynyor... nemli olan, gerekte buydu. mer Behi, bu konuda yorulmaz bir konumacyd. Ona gre en byk mutluluk, insann kendi evinin kapsn kapayp kilitledikten sonra yaamn dardan, evreKIRIK HAYATLAR 33 nin tm patrdsndan elik bir engelle ayrlm grebilmekti. Ve bu, ancak insann kendi evinde, benliinden, varlndan bir para olan kendi evreninin kesinde gerekleebilirdi. Evi; yaamla kendi yaam arasnda, birinin bayalklar, kayglan, aclar; brnn nee ve mutluluunu, esenlik ve sessizliini, temizlik ve inceliini gelip bozamyacak kadar ayrc bir izgi izecekti. Tm insan yaamnn aclar, her zaman ayakta bir kaya salamlyle duran bu evi sert vurularla sarsmak ve ykmak istedike, onun daha eiinde; gten dm bitik, beceriksiz, daha ileriye gidemeyerek, yeniden bir saldr iin g bulamayarak, dp snecekti. Ve mer Behi; scak, rahat bir odann penceresinden kt bir k gnnn kar frtnasna bakarcasna; kendi evinin scak ve esenlik veren kucanda, sokan ilgisiz bir izleyicisi olacakt. Bu, biraz da yalnz kendini dnmekti. mer Behi, bunu saklamayarak dudaklarn kvrr, kk bir dnce duraklamasndan sonra eklerdi: Evet, ama gerekli de bu.. Bencillik ya kukusuz, doru... Ama her gn, her dakika tm doktorluk yaammda yreimi alayan acl insanlardan sonra yalnz evimde geecek birka saati kapsayan bu bencillik, bir eit ila deil midir? Tpk hastalara verilen, onlarn aclarn yattran ilalar gibi bir ey; bir sre, birka saat uyutan, uyuturan, insan aclarndan ayrarak bir zaman beikte sallayp uyutan bir ila... Sonra, pek beenerek; tm yaamnn akn gzlerinde toplayan bir bakla karsn sararak: te derdi, O ila, sizler; sen, ocuklar ve ev... Onun doktorluk yaamnda nasl hasta bir duyarlkla her gn eve bitkin dndn gren Vedide, kadnla

Knk Hayatlar F. 3 34 KIRIK HAYATLAR zg bir sevecenliin yardmyle, kendisinin de kocas iin bir doktor olmas gerektiini anlamt. mer Behi'in alkanlyd: Her gn daha soyunurken hastalarn anlatmaya balard. Onlarla birlikte hastalanarak, onlarla birlikte onulmaz aclara srklenerek, azndan dklen kesik kesik tmcelerle, birbirini koval-yan, saldran szcklerle, yaamn ar glkleri iin boaznda derin bir i eki; bu yoksulluu yattrmaktan ve avutmaktan uzak bilim iin fkeli bir sesle, tm grdklerini anlatrd. Sonra onu bu hastalklarn, bu yoksulluklarn stnde baka bir ey, daha nemli, daha korkun bir hastalk, daha al, daha kt bir yoksulluk; evlilik dnyas ve ev geimsizlikleri, takn bir sinir duyarlyle ldrtrd. O zaman kendini yitirir, doktorluk yaamnda ister istemez renilen toplumun btn o ok ackl gizleriyle rperirdi. Onda bylece, yava yava, iki kiilik; bedene ve ruha ilikin hastaliklara alayan iki doktor kimlii gelimiti, i gerei yolunun stne yaralarn sererek geen bu iki tr hastalk iinde sakatlanarak, bir ey yapamamaktan, iki yanna avu avu salk ve esenlik serpememekten ileri gelen bakaldrmayla hrpalanm, yorulmu olarak karsna gelirdi. Ve onu gen, gl kadnlnn, mutlu eliinin iinde; yanaklar salkla dalgal, gzleri mutlulukla glmser grdke karanlk bir geceden sonra parlak bir sabah izlemenin tadn duyard. Vedide, dinleye dinleye; onun grdklerini tanr gibiydi. Sanki ortak bir ba kurulmu dostlara ilikin bilgileri alrcasma kocasna sorular sorar, una buna dein haberler isterdi. stelik, adm adm izlenmi ykler, servenler vard; ikisi de zel bir incelikle, bu aile olaylarnn daha sonraki durumunu aratrrlard. evresinde byle birok, trl aclaryle, zntleriyKIRIK HAYATLAR 35 le, saysz gzyalaryle, iniltileriyle KIRIK HAYATLAR, yardmsz, hasta, kimi iyileemeyecek yaralarla kemiri-len, kimi bilinmedik alarla gizli gizli ryen yaamlar vard. Onlar, bu krk yaamlarn arasnda kendi aile yaantlarnn diri ve gl mutluluunu daha belirgin duyarak, kendilerini dnen bir tatla, mutluluklarn is-teklendirici bir iki yudumlarcasna, damla damla, sze sze, kendilerinden gemi, baygn yayorlard . En sonra, iste mutluluklarnn geni bir glmseme parlts gibi beyaz yzyle evleri, nnden geenlere glmseyen evleri, bu eksiksiz aile yaamnn ycelik ve deerine tanklk edercesine ykselmiti. Sabahtan beri ilk kez evlerinde olmalarna karn sevinten, aknlktan, biraz da

becerisizlikten; bir trl yerleemiyor, yerlemeye bile balayamyorlard. Vedide'nin babas Mansur Bey, inne geldiinden beri birdenbire doan dnceleri, abucak alnveren ve tmne benimsettirilen yarglar arasnda, maysn parlak gnlerini grr grmez, Erenky'e tanmak istemiti. Erenky'e gidecek aile bireyleriyle ili'nin yeni ev sahipleri ayn gnde Beikta'tan ayrlmlard. mer Be-hi, btn bir perembeyi eyay gndermekle, ili ve Beikta arasnda birka kez gelip gitmekle geirdikten sonra, cuma sabah eyann son kalanlaryle Vedide'sini, Selma ve Leyl'sn bir arabaya bindirmi; arkalarndan Andelip Bac'y, a Sabriye Kadn'm kz smet'i tayan ikinci bir arabayla yeni evin tm kiilerini getirip yeni yuvaya koymutu. Evdekilerin hepsi, balarnda mer Behi, hi bir ie yaramayarak, hi bir eyi alp yerine koyamayarak; karm kafalaryle, evin kesine bucana almam ayak-laryle, uraya buraya ylan eyalarn arasnda dolayorlard. Yar alm bir dengin iinden alnmaya balanan yatak takmlarnn, ipleri zldkten sonra alp 36 KIRIK HAYATLAR fk.JLKJ.fk. JlAIJllLAA.

boaltlmaya zaman bulunamayan sandklarn stne ilierek, hi bir i grmeden yorulan bacaklarn dinlendiriyorlard. Yukarya karlrken, Hayr, aada kalacak! denilerek merdiven ayaklarna braklm iskemleler, bohalar; hamallarn yanll sonucu en st kata kadar karlan, iinde kimbilir ne kark eylerle dolu amar sepetleri, evde baslacak yer; stelik komakszn duramayan Sema'ya iki metrelik bir yer bile brakmamt. Bu nedenle Selma da Beikta'ta, bykbabasndan gizlice, smet'in yardmyle toplanp el sepetinin iinde byk bir zenle getirilen glleri yeni evin daha topraklar apalanmam bahesine dikmek gibi bir yalanla, saatlerden beri ieri girmiyor; Sabriye Kadn'n elinde dolu gelip leyin boalan sefertasnm bir gzyle topraklarn stne yatrlvermi gllere bol bol su tayordu, smet kar ktka ocuk: Greceksin bak, yle tutacak ki, bir hafta sonra benim boyumda olacak! diyordu. Sonra da orada beliren amur glnn iine baygn yapraklarn salveren zgn, buruk, boynu bkk glleri; bir hafta sonra boyunca bir fidan olabilmek umudunu paylaamayarak gittike balar den iekleri annesine gstermek iin baryordu: Anne! Baheyi grmyorsun ki! Bykbabam aacak, bizim bahenin gllerine... Evde tmnden ok Sabriye Kadn alm, her yerden nce mutfak yerlemiti. Bu arada mer Behi, kimseye bir ey sylemeden, tasarlarndan hi olmazsa mutfakla ilikin olann uygulamt. Vedide'nin, Hi dnmyoruz, yemek nerede piecek? sorularn, Hele bir kez tanlsn da... gibi belirsiz bir karlkla geitirdikten sonra, yeni eve gelir gelmez karsn elinden tutmu; mutfan bir kysnda duran sandkla bir kfeyi gstererek:

tte! demiti, ***

Yemeklerin nerede

pieceinden kayglanyordun. Bunlarda piecek...

Vedide, Leyl'y hamaktan indirmi, parmaklanyle ocuun terden slanm, yzne yapm salarn tarayarak kocasna: Yatak iini bugn bitiremezseniz ocuklar geceyi de hamakta geirecekler diyordu. O, dolgun bedenli insanlara zg bir engelikle, ar ileri her zaman kocasna brakrd. mer Behi, arkasnda yalnz bir gmlek, en sonunda yukar katta yapmay uygun grdkleri yatak odasn hazrlamak iin saatlerce uram, ara kapy ak brakarak her zaman gz nnde bulunduracaklar kk odaya ocuklarn yataklarn yerletirmiti. Gc, daha fazlasna yetmiyordu. Bedeni almaya almamlara zg bir geveklikle ilk alma saatleri getikten sonra karsnn yannda oyalanyor, alacak denklere uzaktan bakarak: Fazla bir ey kalmad, ilteleri karp serersek en nemli i bitmi olur diyordu. Leyl, annesinden kendisini kurtararak babasna komutu. Minimini kollanyle onu bacaklarndan kavrayarak pantalonunu pyor, evrenin sevincinden, taze cierlerini iiren bu mutluluk havasndan doan bir sevgi glmse-inesiyle: Bebabac! Bebabac!.. diyordu. Bu balangtan sonra da babasn kandrmak iin ancak ensesine kadar dklen dz siyah salarn dalgalandran bir ba silkiiyle sordu: Abac nede?.. Baede?.. Ben de gidecem... I Sarlmasn srdryor, babasn eke eke srklemek istiyordu. Peltek konumasyle, onu kandrmak iin glmseyen parlak siyah gzleriyle, btn bu kk var-hyle yle sokulgan, yle sevgili bir grn vard ki, mer Behi onu iki koltuundan yakalyarak kaldrd ve tombul yanaklarna durmadan pckler kondurarak tat: Ah, nine kadn! Nine kadn! Babasnn ninesi, minimini ninesi.. Onu hep byle severdi. Biraz fazla tombulluuyle, biraz ge yrm olmaktan ileri gelen ve ancak sezilebi-len paytaklyle, biraz karka sesine tatllk veren peltekliiyle, stelik her yapmak istedii ey iin ban sallayarak yabans bir inatla brndkten sonra kararl kararl, Yapacam, gidecem, koacam deyiinde yle bir hava vard ki... Hele, Ismet'in eline geen her eyden yapverdii bebekleri arbal bir davranla tutup sallayarak, yine smet'ten kapma bir azla, Benim gzma ninni diyerek ninni syleyiinde; bu ninelie yaraan, ona taptaze minik bir nine grnm veren hava-syle bu Nine szc babasnn diline kendiliinden gelmi, Leyl'ya yalnz babasmca kullanlan zel bir ad olmutu.

Eve girer girmez ona seslenirdi: Nine?.. Neredesin, Nine? , bouk ve peltek sesiyle karlk verirdi: Buada! Annecin yannda! Anneciinin yanndan ayrlmazd. Hep koan, oyunlarn hep dolaarak, oradan oraya rpnarak seme alkanlnda olan Selma'nm tersine, Leyl hep sessiz oyunlar bulurdu. Kendisine annesinin yanndan, onun evresindeki havadan ayrmayacak elenceler dzenler ve yreinin sonu gelmeyen bir sevgi cokusuyle ikide birde onun kucana atlr; boynundan, yanaklarndan, salarndan I per perdi. Sonra kendisini srayla yznn her yanndan ptrr ve Vedide, onu doymak bilmeyen pcklere boarken Leyl, kendinden geer, duyduu tattan gzleri szlrd. Babas, ocuktaki bu sokulma gereksinliinin, onu bir yandayken az daha ellerinden alverecek zatrreden ileri geldiini sanyordu. Bu, ne korkun bir anyd! Bir gn ocuk, stnineriin lsz davran sonucu, bir gezinti srasnda birdenbire kan dondurucu bir mart esintisinde bir saat kaldktan sonra eve getirilmi ve hemen o gece hastalk balamt. Onuncu gn kan koca, Leyl'larnn baygn, bitik, can ekimeye benzeyen tutuk soluunun iinde boula boula ldn grmee dayanamayarak pmler, onunla esen-lemiler, son grevi artk bakalarna brakarak uzak bir odaya kamlard. Orada birbirlerini avutmaya g bulamayarak, birden, balarna indirilen bu ok acl yumruun sersemliiyle zntlerinden saatlerce kvranmlard. . Hi konumadan, evin en kk bir yaam titreiminden anlamlar kararak duruyorlard. Ara sra alan bir kap, yavaa merdivenlerden inen bir ayak, sokak kapsnn ekingen ngra birer zel anlatm kazanyordu. Bir aralk odalarnn kapsn hafif bir el am ve Vedi. de'nin annesi Salime Hanm, ban uzatarak: Gelsenize demiti, ocuk kendine geliyor. O byk acdan sonra bu, ne sonsuz bir sevin olmutu! Hastaln artmasndan beri Leylsm iyiletirmeye g bulamayan ve onu arkadalarndan birinin bakmna brakan Dr. mer Behi, bu dakikadan sonra btn gcyle uyuukluktan kurtulmu, yine ayaa kalkm; yine babal, doktorluunun nnde silinmiti. yileme dnemi ok iyi gitmi, o gnden sonra srekli zenlerle bir bakm dnemi balamt. En kk nedenler gocukta ok byk geyler dourabilirdi. stelik mer Behi, bir aralk ocuun eski tom-balakha dnmesinin geciktiini grerek raitizm hastalna tutulmasndan korkmutu. O zamandan sonra Leyl, ufak tefek nezleden, ksrklerden baka hastalk ge-irmemiken bile babas, imdi de onun tombulluuna bsbtn gvenemiyordu. Bu nedenle ocuk, iki yldr trl salk nlemleriyle sarlyd.

evresindekilerin stne titremesinden, ne zaman souk olsa evde tmnden nce onun dnlmesinden, yediine itiine, stelik her zaman hastalndan konuulan bykbabasndan fazla kendisine zen gsterilmesinden ileri gelen bir baylanlk ve bu kadar kaygya yol amasnn armaann drtbir yanndakileri sevmekle deyebilecei yargsna varan ocuk mantyLe oluan bu sokulganlk, Leyl'nn balca zellii olmutu. ocuk, evdekilere hep birer ci eklerdi: Bebaaci! Anneci! Abaci! Yalnz Bac'ya eklenecek bir ey bulamamt. Onu hatr iin sevdii, disiz kk enesiyle pmesine gcenmesin diye kar koymad belliydi. Ara sra kendisini tutamyarak Andelip Bac'dan kaar, ama sonra onun, Aaa, baksana Hanm'm, benden kat! deyiine dayanamayarak kendini zorlar, azn olabildii kadar uzak tutarak yanan Bac'nm kk enesine uzatrd. Babas imdi onu byle, bugnn mutluluundan daha ok taan bir sevgiyle sanki emerek, smrerek perken, aadan Sabriye Kadn'n Selma'ya kan sesi duyuldu. Sabriye Kadn'n Selma'yla aras hi iyi deildi. Bugn ieklere su tamak iin ieri dar durmadan girip kan Selma, en sonunda mutfan inilerini o kadar amura bulamt ki... nce yumuak bir dille homurdanmakla yetinen Sabriye Kadn; ince, kara. kuru bedeninden nasl ktna alacak iri, kaln sesiyle ocuun yaramazlklarn babasyle annesine duyurmak iin barmaya balamt: Artk yaptklarn yetiir! Gl gibi talar batrdn kardn. Nasl ocuksun, bilmem ki! Sabahtan akama dek didindim. stn ban annen grmesin! Selma'nn, ince, yava sesiyle onu yattrmaya alt anlalyordu. Ama Sabriye Kadn, sesini daha ok ykselterek ekliyordu: Hi olmazsa smet'e rahat ver de kzcaz i yapsn. Senin yznden yine benden dayak yiyecek.. Annesinin en olmayacak sudan nedenlerle her sinirine dokunan eyin fkesini kendisini dizlerinin arasnda kskvrak tutarak yumruklamakla kardn her gn deneyen ismet on drt yanda, annesine benzer, kara kuru; babasnn bir gn Bursa'nm bir kynden getirerek istanbul'da alkla para kazanp yine kendisine yardm iin gnderen Sabriye Kadn'n bana atverdii bu clz kz u dakikada kimbilir evin neresinde bzlm, sinmiti? Selma, yavaa silinerek merdivenleri ar ar kyor, amurlanm giysisiyle birdenbire annesinin yanna girmeye yreklenemeyerek dzmece bir neden aryordu. O dzmece nedeni holde buldu. mer Behi, tamlr. ken en son akla gelen eyi kendi eliyle bir kat parasna sararak Andelip Bac'nn koltuuna sktrmt. Selma, onu alarak odaya girdi, annesine bakmadan sz babasna yneltti: Beybaba, bunu ne zaman yerine koyacaksnz?

mer Behi, birdenbire aklna gelmedii iin, sordu: O nedir, kzm?.. Nereden kardn? Leyl, ablasna yaklam, ellerini uzatarak kad amaya alyordu. Biraz sonra, sokak kapsnn yanma 42 js.ik.ijv taklacak san, ho bir Levha kt. mer Behi, onu ocuklarn elinden ald, bir daha bakt: MER BEHt hastalklar Uzman Evet, ev bununla btnlenmi olacakt. Onu, hazrlanan yeni yerine kendi eliyle koyacakt. Karsna: te her eyden nce yaplacak bir i! diyordu. Sonra ocuklarna: Haydi dedi, Siz de nme dn, bana yardm edersiniz. Bu levha onun tm yaamnn z, varlnn kant yerindeydi. Adnn altna o yarm satrlk tmceyi yazabilmek iin nasl yorucu, ypratc yaam aamalarndan gemi; ara sra umutlar krlarak, artk almaya g bulamayarak aylarca sren bitkinliklerden sonra yeniden ura*mak, almak, bu bo yaam bir ey olmakla doldurmak iin uyanan isteklerinden meydana gelen o uzun ural yllar dizisini nasl sknt ve eziyetlere gs gererek srklemiti! mer Behi, kk bir memurun oluydu; ocukluunda renimi dzgn gememiti. Babas, her mevsimi istanbul'un baka bir yerinde geiren kiraclardan biriydi. Bu nedenle de ocuk, kentte ev deitike okul deitirirdi. Olduka bym bir yaa kadar babasnn her dediine ses karmadan peki diyen mer Behi, bir meslek seme zaman gelince kendi isteinden baka bir eyi dinlemez olmutu. O zamana kadar boyun een ve uysal yaratlndan baka bir eyini bilmedikleri bu ocuun birdenbire kiilii ortaya kvermiti. Doktor olacakt. Babas, tandk bir devlet memurunun yardmyle onu ilerine ya da Maliye'ye yerletirmeyi dnmt. mer Behi'e devlet rgtlerindeki btn ilerleme olaslklar, ok parlak dlerin ekiciliiyle birok kez anlatlmt. Babas konuurken o, hep somurtarak dinler dinler, sonunda artk kandrldna inandklar bir srada ban kaldrarak karlk verirdi : Ben, doktor olacam! Bir gn eve hi umulmayan bir haberle geldi: Ben, okula girdim!..

Tm ararak yzne bakmt. Evet, evdekilerin hi birine bildirmeden kendi iini kendi grm, en sonunda tp fakltesine girmeyi baarmt. Enitesi kendisinden drt ya byk olan ablasnn kocas o zaman Maliye Bakanl'nda bir yazmanken imdi Anadolu'da hesap uzman olarak dolaan akir Bey; ocuu korumu, sonunda mer Behi'in bu oldu bit-tiden sonra artk bir doktor olmas benimsenmiti. Babasnn oradan oraya ev deitirmek tutkusuna uyarak Saryer'den, Paabahe'den, Haydarpaa'dan, K-skl'dan, Fener'den,^stelik Horhor'dan, Vefa'dan, Samat-ya'dan yllarca Glhane'ye tanmt. Giyiminden, yiyeceinden ksarak, harlndan artrlan paralarla Bey-olu'ndan tp kitaplar alarak, geceleri bunlarn stnde uyumay bile brakmt. evresi; deerli saatleri tavla, dama banda, Gala-ta'nn ad sylenemeyecek sokaklarnda geirenlerle doluydu. mer Behi, ne zaman zendirmelere yenilerek onlarla arkadalk etse, yanl davrannn hemen arkasndan onu aylarca yinelemekten koruyan bir acnmak duyard. Sonunda okulu birincilikle bitirip Avrupa'ya gnderilecekler arasna alnnca, okulda da, evde de kimse buna amad. Yalnz annesinde bu baar, sevinten ok, znt uyandrmt. Bu zntnn kkeninde derin bir yas anlam vard ki, mer Behi'in de sevincine bir aclk vermiti. Daha ilk ylda ok az arayla annesiyle babasn yitirince, annesinin o yas anlam aklk kazanm oldu. 44 KIRIK HAYATLAR Yoksul odasnda, kimsesizliinin iinde kendisini bsbtn anasz babasz bularak ne kadar ok alamt! Artk onun ruhuna g verecek, varln destekleyecek kimse kalmamt. Onlarn lmnden sonra da Anadolu'da bir memurluk bularak istanbul'dan ayrlan enitesinden, ablasndan seyrek mektuplarla daha seyrek kk kk yardmlar geliyordu. Bu ilk yldan sonra yaam; kimsesizliinin yokluk aclar iinde, byk kentin elenceleriyle bile giderilemeyen bir can skntsna gmlmt. stelik bir k, onu bir hafta yatran hastal srasnda uzaktan bile olsa, sevgisiyle kendisini sanp iyiletirecek bir annenin artk bulunmadn dnerek, saatlerce sren gzya bunalmlar geirdi. Yaamnn yalnzlklarn, bir d evreni yaratarak, neelendirir gibi olmutu. Kitaplarnn stne kapanr, uyuklayarak dnrd: Burada renimini bitirdikten sonra istanbul'a dnecekti. Orada yava yava, fazla tez-canl olmadan bir yer tutmaya alacakt. Sonunda iinin ona ekmek verebilecei kansna varnca, bir aile yaam kurmay gerekli grecekti. Bu d ssleyerek gelecekteki karsn, ocuklarn, evini kafasnda canlandrr, kalp ve dnde onlara birer yaam verirdi. Bu d, kimsesizliinin buzlarn eriten iyiletirici scak bir soluk gibi ona g ve avunma verirdi. Ta o zamandan beri kesinleen bir dle kapnn kysnda, kendi adyla o yarm satrlk sar levhay grrd. Biraz nce onu Selma'yla Leyl'nn elinden alnca bir saniye iinde, imdi uzak kalan o didinme yllarnn aclarn ansd. Bu anda yine annesini dnd. Babasnn ansna da ball vard, ama zntl ya da sevinli zamanlarnda, elinde olmayarak, ruhunun bir

atlyle annesinin kucana koard. Annesizlik acsndan hi bir zaKIRIK HAYATLAR 45 inan kurtulamamt. Hele imdi onu, iinin ta derinliklerinde szlayarak anmsyordu. Ne olurdu, o da bu ailenin mutluluunu grseydi, ne olurdu... Gzlerinden dklen sevin yalar bu yeni yuvann havasna tanrsal bir yamur ve esenlik gibi serpilseydi?.. Nine kadn! Elimi brakma, deceksin.. Selma nde, Leyl yannda inerken, merdivenin yu-karsndan Vedide, Sabriye Kadn'a sesleniyordu: Ismet'le birlikte gelseniz de biraz i yaplsa! Sonra birden aklna Andelip Bac geldi: Bac nerede?.. Yine kendine uyuyacak bir yer bulmu olmal... Onu unutmulard. Sonunda ele geirdii tsmet'i nne katarak merdivenden kmaya balayan Sabriye Kadn: Bac, ka saattir yukarda! diyordu, Ben de onu sizin yannzda sanyordum. Vedide, yukar kotu; bo evin iinde yanklar yaparak genileyen sesiyle, kimbilir nerelerde uyuyup kalan Bac'y aryordu: Bac! Neredesin, Bac? Vedide, onu, kendisine ayrlan kk odada, hi yanndan ayrmad yemeni seccadesinin stne kvrlarak, belki le namazndan sonra bandan karlmaya zaman bulunamam rtsyle uyurken yakalad. Bac, sanki odasnn kullanm yetkisine uzun bir uykuyla balamak istemiti. Vedide'nin kahkahalanyle alan gzlerini ovuturarak, ne yapacan ararak, seccadesinin stnde topland: Ah, hanmm, ayplama.. Yorulmuum da... Eee, ne de olsa yallk! Artk Bac'dan i beklenir mi? Ayp ettim, deil mi, hanmm? Bugn hi uyunacak gn m? 46 KIRIK HAYATLAR KIRIK HAYATLAR 47 t O, her yaptnn ayp olmasndan her zaman kukulanrd. Yalln bunaklndan ileri gelen bir ene dknlyle kafasnda kurduu ayplarn balattrmak iin bitmez tkenmez konumalarla, artk zmlenip bitmi konulardan sonra, durup durup ayp olmadklarnda hep birlikte karar verilmi eylere yeniden dnd olurdu. Ona, Aa, hi ayp deil, niin ayp olsun, Bac? denirdi. Artk akl yatar, susard. Sonra bir saat arayla, birdenbire yine anmsyarak, Aa, dorusu ayp ettim, hanmm! Siz, bile isteye yle sylediniz derdi.

Vedide, bu uyku aybnn onlar akama kadar uratracan birdenbire anlad. Bac'nm konumalarn nlemek iin yar arbal, yar akak bir davranla: Aa, kukusuz! dedi, Saatlerden beri ie balamak iin hep seni bekliyoruz. Bac, davrand. Krpk, knal salarnn arasnda daha sar grnen yznde pek aka olduuna gveneme-dii bu szlerden byk bir kayg duydu; srtarak Sab-riye Kadn'a sordu: Hanmm benimle eleniyor, deil mi? Bac'nm ie artk ne yardm olur?.. Amma Bac'nm bu durumuna bakp da ayplamamak. Onun bir zamanlar tek bana koca konaklar ynettiini bilirler. Byk kadnm size bir anlatsa da... Byk kadn, Vedide'nin annesiydi. Bac, Salime Hanm'm doduu zaman alnm, evlendii zaman rak karlmt*. O zaman ad yalnzca Andelip olan Bac'nm on yl sren bir evlilik yaamndan sonra bir gn birdenbire, eve dnd grlmt. Ta genliinden beri * rak karmak: Eskiden saray ve konaklarda yllarca hizmet eden kiilerin geimi salanarak zgr- braklmas. Bunlar genellikle odalklar, erkek ve kadn hizmetilerdi. yle meyva vermez kavrulmu bir aa grnm vard ki, uzun sre bekledikten sonra kocas: Sana bir ey syleyeyim mi? demiti, Gerekte ben ocuk iin evlendim. Seninse ocuk douracan yok. Ya brakrsn stne evlenirim ya da... Andelip, dnmeye gerek grmeden ikinci neriyi yelemiti. Evine baka bir kadn gelecek, belki de onun kocasna veremedii eyi verecekti, yle mi? Bu dnceye bakaldrm, kimseye danmadan abucak o gn bo-anarak adam evden atmt. Salime Hanm: Ne yapalm? demiti, Evini kiraya verirsin, baka aday kncaya dek Vedide'ye baclk edersin. Andelip'in baclk san bylece balamt. Yrein-deki gizli bir umutla, kukusuz bir gn dulluk yaamna son verecek adayn kmasn bekleyerek, kafasnda ikinci kocasna da bir ocuk veremeyerek yine ayrlmak korkusunun kurduyla, dadlktan bacla kendini tutarak, boyun eerek geivermiti. nce, yaplacak ileri olduunu syleyerek bir hafta ortada gzkmemiti. Dnd zaman syledi: Evi kiralanmt bile.. Yalnz bir odasna en deerli eyalarn, rak karlrken ona verilen, o zamandan beri dokunulmaya kyl amayarak yeil tahta sandnda zenle saklanan eyizini, hele Salime Hanm'm gelinliinden kalarak Andelip'le birlikte kan ksa kadife krkn, sar stne ieklerle donanm uzun etekli mantin* giysiyi, btn hizmetilik yaamnda bir karnca tutumuyla toplanp biriktirilen, ortalk sprldkten sonra faran iinden ayklanarak, Gerekir dncesiyle saklanan dkntlere, krpntlara kadar tmn; ikinci evliliine brakarak yerletirmiti. mantin: Kaln ve parlak ipekli kuma.

48

KIRIK HAYATLAR

Bakr takm, ot minderlerle yastklarn, kurban derilerinden biriktirilerek byk bir minder oluturan ynlerini, yataklaryle yorganlarn; Hanm'm, Vedide iin ocuk dourduunda ilettirdii mavi dalgal yorgan, sar sinisiyle pirin mangal hep birer birer dzenleyerek ym, stlerini rtmt. Farelere kar da ortaya su dolu bir ukur tabakla bir keye iinde bir para peynir bulunan bir kapan kurduktan sonra anahtar, Acyan ve esirgeyen Tanr'nn adiyle iki kez evirerek al kuana balam, koltuunun altnda bir bohayla eve dnmt. Andelip, o anahtar kuandan ayrmazd. Haftada, on be gnde bir Kpr'ye iner, oradan Eyp'e kadar gider, Balclar Yokuu'na trmanarak evine girerdi. Kiraclar komuya gitmise kapnn eiine melerek yaknmadan bekler, kmrlkten tavana dek bu buuk odal ykk kmesinin her yann inceden inceye gzden geirirdi. Merdivene damlam bir zeytinya lekesinden, bir ubuu yerinden oynad iin bir bez parasyle tutturulmu kafesten balayarak kiraclara epeyce ktktan sonra, yreinde bir tapmaa girercesine derin bir saygyla tm zenginliinin gmsn, hi unutulmayan Acyan ve esirgeyen Tanr'nn adiyle aard. Anahtar yeniden -rarak kaps ierden kilitler ve burada saatlerce kalrd. Andelip Bac, acaba ierde ne yapard?.. Sk sk deien kiraclardan hi biri bu gizi renememiti. Bir kez Andelip, kapnn bir yerinde merakl bir gze yetecek kadar kk bir delik grnce kapy abucak kilitlemi ve bu delii aan kiracya artk gveni kalmyarak onu hemen karmt. Bir insan ldrme kadar nem verdii bu olay, bir uyarma olarak, her yeni gelen kiracya anlatmak, artk bir kural olmutu. Kiraclar, saatlerce sren bu geli srasnda yalnz derinden bir an sesi duyarlard. Yeil tahta sandn kilitine zg bu ustaln ne olduunu bulup karamaya-rak soran bir kiracsna. Andelip, anlaml bir glmsemeyle: Aa, anlayamadn m? demiti, Hrsz dokunmasn diye odaya tuzak kurdurdum. Bu, kiracsna sanki gzda olacakt. Trl ar abartmalarla o gn mahallede bu sz byyerek yaylmt: Ne dersiniz, Andelip Hanm'a?.. Odasna by yaptrm... Oday ap kaparken hep bir eyler okurmu. Uzaktan uzaa kulana alman bu sylentiye Andelip kzmam, yalanlamaya gerek grmemi, stelik o zamandan sonra tahta yeil sandn kilitini daha fazla t-trmeye almt. Eyasn birer birer elden geirip silkeledikten, tozlarn aldktan sonra, girip karken odasn yabanc gzlere gzetleme olana brakmadan, ukur anan suyunu deitirir; kapann inesine, gelirken mahale bakkalndan, Ver bakalm, benim taynm! akasyle ald peynir parasn takard. Sonra da, ikinci koca adaynn kma kadar uyuyacak olan bu zavall eyalarla derin bir gs geirmesiyle esenleerek kapsn kilitler; kendi kendine mrldanarak. Artk Tanr'ya braktm! der, kiraclara her zaman yinelenen:

Evimi teiniz tutun, sonra karmam, haaa! uyar-syle giderdi. Bu i bitince Andelip'in gezmesi balard. Tm eski komularn dolar; kimiyle be dakika, kimiyle bir saat, dnen dedikodularn nemine gre, gecikirdi. Sonunda bir haftalk, on be gnlk elencesinin yorgunluuyle ve kmas umudu hep gelecee ertelenen ikinci adayn gecikmesinden doan bezginlikle her dnnde boyu biraz daha bklerek, sular kararmadan eve dnerdi. Krk Hayatlar F. 4 "1 Yllar o kadar abuk geti ,o boy yava yava kvrla kvnla o kadar erilip gkt k, sonunda Andelip, kmamakta anlalmaz bir direnme gsteren bu ikinci kocadan artk umut kesmenin gerektiini, yreinde buzlar aktan bir rpermeyle, anlad. Yalnz bir kez, o lm umuda taze bir yaam, o kk boya yeni bir g verecek bir olay geti. Bir gn Andelip'i grmek iin ta Eyp'ten Beikta'a bir kadn geldi. Bu, nasl yaad kukulu bir kadnd; mahallede Fakihe Hocanm diye tanlyordu. Yaamnn bilinmemesinden, hocalk sanndan ve ona mahalle kadnlnn stnde bir grn veren arballndan ileri gelen bir saygyla, her eye uzanmaktan ekinmeyen mahallenin en keskin dilleri bile; Fakihe Hocanm dan sz alnca, azlarda birka kez dndkten sonra konuurlard. O, Eyp'n kimi saygn aile ocuklarna ders verir, hastalar iyiletirmek iin okuyup flerdi. Mevlid de okur, dnlerde yeni gelinlerle gveylere en gizli hizmetlerini gsterir, pek skk durumlarda gizlice ebelik yapar ve zellikle ke bucakta unutulmu kzlarla dullarn mutluluuna alrd. Hoca Fakihe Hanm' her eyden ok bu son becerisiyle tanyan Andelip'in yrei, onu grr grmez, hop-lamt. O gn evde Andelip, hi kabna samad. Fakihe Ho. canm' nasl arlayacan bilemedi. Onu kimsenin bulunmad bir odaya kapad. Ancak yarm saatlik bir grme, yanaklarna sanki taze bir yaamn kann getirmiti. Konuunu kahvalt ettirmeden brakmak istemedi. Sonunda, kapdan uurlarken, szde pmek iin elini alarak, avucuna bir ey bile sktrd. Evde bu geliin nitelii abucak anlald. O zaman bir ocuk olan Vedide, bacsnn boynuna atlarak:

Dn ne zaman? diyordu. Mansur Bey: Andelip'in bana yine ku kondu. Ama bu kez greyim seni, Andelip; bir tosun karmal! akasyle askerce kahkahalarn salveriyordu.

O gnden sonra Andelip'in sk sk Eyp'e gittii, gnlerce gelmedii grld. Evindeki odasna, eyalarna nem vermez oldu. Yalnz oraya gider, yeil tahta sandn aar, yine tezcanllkla koltuunda bir eyle kard. Mahallede Fakihe Hoca'ya saygdan, yalnz fiskosla: Andelip, elindeki tm eyalar kaptnyormu, ayol! Hi olmazsa asl ksa!.. deniliyordu. Bu iin gerek olup olmadna bir trl karar verilemedi. Bir gn Fakihe Hocanm, gizlice ebelik yaparken korkun bir yanllk sonucu hem ocuun, hem annenin yaamn tehlikede brakarak korkusundan svm, evine girer girmez avlunun ortasna boylu boyunca uzanver-miti. Andelip, Eyp'e gelip de Fahike Hanm'n ldn daha yokuun banda duyar duymaz kemiklerinin balan birdenbire zlvermicesine hemen oraya kvermi ve ilkin alayamayarak kuru gzlerle bu kara haberi veren kadna akn akn bakakalmt. Andelip, o gn Beikta'a dnnce ba omuzlarnn arasndan biraz daha ne doru kaym, boyu biraz daha eilmi grnd. Bu yumruun altndan kendisini canl bir soru iaretine dntren bir biimde kalkmt. Bu grnmyle, anstan, u ikinci koca adaynn elinden alnmasnn nedenini bugn de soruyor gibidir. Bu olup bitenden sonra Andelip, hafif bir hastalk geirdi. Eyp'e aylarca gitmedi. Acaba kendisini bsbtn dul brakmay m uygun grmt?.. Bu, imdi bile anlalm deildi. Vedide'nin kk erkek kardei, gelecek yl kurmay snfna gemesi beklenen Sadettin, tm tatil gecelerini Andelip Bac'nn evlenmesine ilikin uydurulmu oyunlarla geirirdi. Sonra herkes bu oyunlardan Andelip'in sanld kadar cannn sklmadn anlad. Sadettin, ara sra bu kavrulmu bedeni kollarnn arasnda skarak: Benim minimini karcm! diyerek onu pmeye alrd. Andelip, sanki sinirli bir erdemlik korkusuyle o prsk yanaklarn karmaya alr ve ciyak ciyak bararak: Ayp, ayp! Ben senin anneni elimde byttm. Hi insan bacsna byle eyler syler mi? derdi. Onun bu savunmalar, bu oyunlarn btn btn aka olduuna inanmadn kesinlikle ortaya koyar gibiydi. stelik Sadettin, onu biraz rahat brakp oyunlarn savsatr grnse Andelip, dzmece nedenler bularak srnar: Artk Kk Bey'imi evlendirmeli! diyerek konuyu delikanlnn aklna getirirdi. Sadettin, bugn Beikta'ta ondan ayrlrken: Artk yeni eve tanld, gelecek hafta orada gvey girerim! demiti.

Andelip, yzn kaparak lk atmt: Aaa, ayp ayp! . Ve evresindekileri tank gstererek eklemiti: Bakn, bacsna neler sylyor!.. Dnyada en byk kaygs, Aypt! Hizmetilik yaamnda her uydurma nedenle kafasna sokulan bu szck, en sonunda orada yle derin bir iz brakarak kaznmt ki, beynine yazlanlarn iinde en ok onun canll ve gc vard. Szcn anlam gittike byyen bir kapsamla genileye genileye Andelip, artk tm yaam ve evreni bu szcn arasndan grr gibiydi. Evren, onun KIRIK HAYATLAR 53 gznde ayp olan eylerle ayp olmayan eylerden oluan bir toplamd ve kukusuz, bu toplam meydana getiren u iki eden birincisi, ikincisinden kimbilir ne kadar fazlayd! stelik, biraz nceki uyku ayb, yreinin stnde, bir insan ldrme arliyle duruyordu. Vedide, sonunda, Sabriye Kadn'la smet'in kldan dokunmu byk uvaldan kararak getirdikleri ilteleri yataklklara koyup yerletirirken Bac, o korkun ayb balatmak iin araflarn ucundan tutarak, yastklarn yzlerini dzelterek, ne yapacan arm, yardm etmeye, yararl olmaya yelteniyordu. *** mer Behi, derin bir gnl yatknlyle hafife glmseyerek sar levhaya bakt. Selma'yla Leyl bahe kapsnn parmaklklarna tutunarak birbirini kovalayan tramvaylara, bu yeni yaam evresinin yeni elencesine bakarken mer Behi, levhay yerine takmt. Artk ev, bununla btnlenmi oluyordu. Uzun bir ey okuyormucasma sessiz, gzlerinin harfler stnde geciken durmalanyle bu iki satr yeni batan okuyordu. Bu iki satr byyerek, uzayarak, gelip geenlere avunma verircesine, Geliniz diyordu, Geliniz, siz, tm kar yolu olmayanlar, dknler; hasta ocuklarnn iyilemesini dileyerek dolaan analar; cierlerini kemiren yara iin ila arayan genler; yatakta, hasta, belki yarn ocuklarnz a brakacak babalar iin daha yaam bekleyen kadnlar; yaamn tm onulmaz aclarn yenik, yoksul, kaygl, akn srkleyen zavalllar; siz tmnz buraya geliniz. Buradan bir para umut, gzyalannza biraz dinme verecek bir avunma, belki de kimbilir, iyiletirici bir eyler bulacaksnz; burada fazla bir eyler bulacanza inanabilirsiniz: Zavall, insanlk iin bitmez t. kenmez bir acnma ve sevecenlik... 54 KIRIK HAYATLAR Ne yazk! Onun btn o alayan, inleyen insanlara verilecek baka nesi vard? ite, yzyllardan beri yenmek, btn olamaz eyleri krp paralamak, aa vurulmamak iin direnen btn gizi kafasna tutsak etmek isteyen, uramaktan, her gn tazelenen bir bkmayan kesin kararla savamaktan yorulmayan bilim, zavall insanlarn o zavall bilimi, en sonunda, azn aarak ateten kavrulan cierlerine bir salk damlas serpilmesini bekleyen insan aclarna dzmece umutlardan, yalan avutmalardan baka ne verebiliyordu?

Bilim, insanln gelecekteki bu grkemli gnei, gsnden tm yaam zavalllnn stne stp dirilten, yakp temizleyen atelerinin korkun ya boalacak olan o gne, ne kadar gsz, ne kadar beceriksizdi! Tanrm! Doktorluk yaamnda kk bir nezlenin, inat bir ksrn karsnda ellerini ovuturmaktan baka bir ey yapamadka bilimden kukulanm, bilimin tkeneceine inanr gibi olmutu. Ama sonra gvenine dadanan bu geici sarsntnn arkasndan umut yeniden ye-erdi. Bu beceriksizlik ve gszlkle birlikte bilimin bulular ve zaferleri ne parlak bir baar dizisi oluturuyordu. Bilimin gzleriyle ne kadar karanlk gizler aklk kazanm, yaamn ne kadar karanlk gizlilikleri akla kavumutu!.. Kukusuz, bugn ancak ilk aydnl grlen bir gn mutluluk gnei doacak, onun ve scakl altnda baka bir mutlu insanlk yetiip yaayacakt. imdiki bilim, hi kuku yok, b beklenen gne deildi. Ama bu karanlklar iinde olabildii kadar dmeden yrmek, onun parlakl ufuklar tututuruncaya dek ilerleyebilmek iin bu, yol gsteren bir alevdi. Onu tayanlar, yani bizler, yorulmamal, durmamal, yrmeli, her zaman yrmeli derdi. Ne zarar var? Biraz sendelemekten, arada bir dmekten ne zarar . KIRIK HAYATLAR 55 kar? Yeter ki, dtmz yerde kalmayalm. Leyl, artk tramvaylara bakmaktan bkmt, ablasnn gllerini grmek istiyordu. Babasnn eline aslarak: Bebabaci, aydi! diyordu, Baae gidecem. Selma, sonunda bahesine sra geldiini grerek sevinle nlerine dt. Yeni eve tanma haberi ktktan sonra Selma, btn konuma gcyle babasn kandrmaya balamt: Yeni evin bahe bakcs o olacakt. Babas ona bir apa, bir kova alacakt. Annesinden de bahe iin bir nlk istiyordu. Sonra daysyle birlikte iek Paza-r'na gidecekler, oradan tahta kutular iinde iekler getireceklerdi. Bahede babasna gstererek: Buraya bir erik aac, uraya bir dut, bir de ide ekeriz, olmaz m beybaba? diyordu. Selma, evde, ieklerden sonra, yemi aac sevgisiyle tannmt. Babasnn doktorluuyle hi de uyuama-yan bu ilgi, neredeyse her gn ikisinin arasnda, Sel-ma'nm gzyalaryle son bulan konumalara yol a.ard. Onun bu sevgisinde bykbabasyle bykannesi, balca etken olmulard. mer Behi, kznn tasarlarna birdenbire kar koydu: Baheye istediin kadar iek dik: Gller, karanfiller, ortancalar, menekeler, ebboylar, yaseminler... Tm iek Pazau'm buraya getirebilirsin. Ama meyva aac yok. Hele eriklerden, hani senin ceplerinde bularak .attm yeil eriklerden, bir tane bile bu eve girmeyecek.

Sonra bu nemli konumasn ocuu sevindirecek bir sonla bitirmek iin ekledi: Hele i bitsin, eve bir kez yerleilsin de ben sana bahe bakcs da getirtirim. Sana, stelik Leyl'ya bire.r kk apa, azlarnda minimini szgeleriyle birer kova... 56 KIRIK HAYATLAR Birden sustu. Kap m alnmt?.. Evet, Selma da yle sanmt. Yeni evlerinin kapsnn ilk kez alndn duyuyorlard. Bu, nemli bir olay niteliini kazand. Yukardan Vedide'nin sesi geldi: Bey! Kap m alnd? ocuklar arm, stelik biraz korkmu, babalarnn yzne bakyorlard. Kap ikinci kez, hem de serte, yerleilmemi evin iinde fazla bir sesle terek, alnd. Bu, nc ocuklarnn yaam sesi gibiydi. Yukardan Vedide'nin sesi ekledi: Aman, kapmzn ne gzel sesi varm! Sonunda Selma komu, kapy amt. mer Behi, ilk bakta, giren kadn tanyamad, sonra kucandaki ocuktan anlad: Aa, sen misin, Suzidil*? Vedide, gelenin kim olduunu bir an nce anlamak isteyerek merdivenin yukarsndan bakyordu. Kadn, bir eliyle peesini aarak kucandan ocuunu indirdi ve etekleyerek** karlk verdi: Bugn Beikta'a inmitim de.. Tandnz orada bildirdiler de... Daha hizmetileri yoktur, gideyim yardm edeyim, dedim... Siyaha yakn koyu yeil soluk arafnn altndan gzlerini kaldrmadan konuuyordu. Vedide de yukardan inmiti. Suzidil, sonunda ocuu yere brakt, Vedide'nin eteini pt: Tanr kutsasn, kk hanm! dedi, Ev, ok gzel olmu. Tanr dilerse, nice nice konaklar yaptrrsnz. Vedide: Ne iyi ettin de geldin, Suzidil! dedi, Biz de ne yapacamz bilemiyorduk. Sabriye Kadn mutfaktan knca bsbtn aryor. * Suzidil: Gnl yakan (kadn ad) ** eteklemek: Birinin eteini pmek ya da per gibi yapmak. KIRIK HAYATLAR 57

Sonra kocasna dnd: Gerekten, Bey! Her eyden nce hizmeti sorununa bir kar yol bulalm. Bu i, mer Behi'in en byk uralarndan biriydi, yice gereksinme duyulmadan eve erkek hizmeti sokmamak, balca ilkelerinden biriydi. Bu nedenle bir kadn hizmetinin tutulmasna gerek vard: Hem erkek konuklara grnebilsin, hem de sokakta ocuklarla birlikte bulunabilsin.. Bu ilke benimsenmiti ama. uygulamada, zellikle eve alnacak bu yeni kimse iin iyi bir ansla karlamakta yle zorluklar aklna geliyordu ki, kendisine bildirilen hizmeti kurumlarna bavurmaya yreklenememiti. Bunlar grmeden nasl olabileceklerini biliyordu. Fistanlarnn* etekleri sokaklarn amurlaryle nasl kirlenmi, alnm bir gmlek ya da berber kalfas bir sevgili iin kapsndan kovularak koltuunda bir gazete parasna sarl buuk kirli amaryle kurumun krk sandalyesinde onu bu amur dnyasndan ekip gtrecek alcnn kmasn bekleyen bu dknleri gzlerinin nnde grerek imdiden tiksiniyordu. Bir koluyle Selma'y, bir koluyle Leyl'y ekerek pen Suzidil'e sordu: Ferit, nasl?. Yine gs tyor mu? Gel bakaym, Ferit... ki yan gemiken on admdan fazla yrmek istemeyen kansz, anasnn stnden yoksun edildikten sonra sade suya pirin lapasndan baka bir eyle beslenmedii iin clz, sska kalan ocuk; hep nezleye tutulur, gs eski bir krk hltsyle ter dururdu. * fistan: Eski zaman modasnda kadnlarn giydikleri eitli biimde krmal ve ssl giysi. 58 KIRIK HAYATLAR Ferit, Selma'nm eskisinden kltlerek yaplm bir ceket bozuntusunun iinde bzld. Fesinin stnden yznn yansn rterek balanm sar yemeni arasnda daha san, sanki yeil grnen yzne yoksulluun ve zavallln trl yoksunluklaryle solgun, hastalkl, daha iki yanda derin bir acyla kapl bu yze dokunakl bir pnlt, sanki bir gzellik veren uzun kirpiklerle glgeli iri, parlak siyah gzlerini mer Behi'e dikti ve korkarak bir adm geri ekildi. mer Behi, ocuu ne zaman grse alr, soyarak uzun uzun gsn dinler, bu gsz bedene bir para g ve salk sunacak ilalar verir, annesine trl uyar ve uyarmalarla izlenecek yolu anlatrd. Suzidil, bunlar ya-kmmasz dinler, gs geirerek: Peki efendim, yapanz! derdi. Bu Yapanz karl nasl bir yaknma iniltisiyle kard! Evet, yapmal! Kukusuz yapmak isterdi, ama nasl?

O, ocuuna her sabah iki taze yumurta, her gn bir kilo st, biraz orba iirmek istemez miydi ? Btn bir k kuru brlceyle, pastrmayla, lahana kapuskasyle geirmilerdi. ocua efendilerinin iyilikseverliiyle alnan ilalar yinelenemiyor, uzun aralar veriliyordu. Sonra bu yaplamayan eylerin zntsyle yaplabilecek eyler de artk savsaklanarak yoksulluun bu susuz kurban, byyecek yerde, gnden gne klyordu. ocuun bacaklarnda gittike kendini belli eden bir arpklk, omuzlarnda ban ieri ekiyor sanlan bir kklk vard. mer Behi'in acnma ve sevecenlik dolu gzleri, bu zavall yoksul grnn stnde epeyce durdu. Hastalkl ocuk, btn o doyacak kadar yiyemeyen, meyecek kadar giyenemeyen, dm, aalanm, iren; yoksulluk kelerinde; rk, korunaksz ykntlarda; slak, pis KIRIK HAYATLAR 59 kokulu, kan alayan, kemikleri rten konutlarda bir ey getirmeyen yaamlanm, sonunda gtrlp bir ukura atlacak bir yk arlyle srkleyen o mutsuz snfn bir rnei gibiydi. Gen adam, ocuun rktn grerek, stnde fazla durmad. Vedide, Suzidil'e sordu: Seninkiyle naslsnz? ki aydr bize gelmeyiinden, adamn biraz yola girdii sonucuna vanyordum. Hafif bir glmseme, Suzid'in dudaklann at, kendi kendine konuur gibi, hafif bir sesle: Her zaman rahatsz edilir mi? dedi. Sonra gzleri, bilinemez nasl bir duygu akntsna kaplarak, dileriyle parman kemiren, rkek bakn yine mer Behi'ten ayrmayan Ferit'e evirdi ve iri iki damla kirpiklerinin ucundan szlerek, hzla yuvarland. mer Behi'le Vedide bakt. kisinin de yreini, bu mutlu gnn cokulu sevinci arasnda birdenbire zorlu bir el skmt. Yaamn acl onlar izlemi ve bu gler yzl beyaz evin kapsn aarak, bu mutluluk kesine kadar sokularak, yal gzleriyle, Beni unutmaynz! demiti. kisinden de souk bir titreyi geti. Sanki bu iki damla ya, mutluluklarnn stne dt. kisinin de kvancn kran bir ey oldu. Vedide, mer Behi'in her zaman duyarln koruyan anneliiyle, konumann srmesini nlemek istedi; kocasna: ocuklara Bac baksn da biz Suzid'le biraz i yapalm! dedi. mer Behi, kansmn bu zc konuyu hemen kapatmak isteine uyarak: Selma'y bana braknz dedi, Babana yardm edeceksin, deil mi Selma? Seninle, bakalm kitaplan yerletirebilecek miyiz?

Bu, Selma iin bir bayram oldu. Babasnn kitaplan 60 KIRIK HAYATLAR arasnda bir gezinti yapabilmek, onun pek az eriebildii tadna doyulmaz bir elenceydi. Yardm etmekten ok karkla yol aarak, sanki onun almasndan pek sevinli grnen babasna iki kitap uzattktan sonra bir derginin fotoraflarna dalp saatlerce gecikerek, bitmez tkenmez sorularyle, yaramaz bir kedi gibi oradan oraya aras kesilmeyen gidi geliiyle, artk karlk vermekten yorulan babasnn ilgisini ekmek iin trl dzencilikleriyle Selma; alma odasnn yerletirilmesinde yararl olmaktan ok, zararl oldu. Ama onun varl mer Behi'e bir elence gibi geliyor, sanki ocuun takn neesinden btn o arbal kitap ciltlerinin stne kahkahalar serpiliyordu. mer Behi'in donuk cevizden* iki byk dolab vard; aralarna ancak kk yazmasasyle maun sandalyesine yetecek kadar yer braktktan sonra odann yan duvarn bsbtn doldurmu gibiydi. Gen adam, kitaplara ayrlan birini hemen bitirdikten sonra ikincisine balamak amacyle, iinde ara gerelerin bulunduu sand amaya alrken, Selma'dan uslu duraca yolunda sz almay zorunlu gryordu: Bak, bunlar kitaplara benzemez, kzm! diyordu, Bir tanesine dokunup kracak olursan, Beybaba'yla klahlar deiirsin! Selma, saatlerden beri yaramazlktan, rpnmaktan ileri gelen yorgunlukla, artk uslu oturacana sz veriyor gibiydi. Sonra da, kendisine yeni bir oyun iin uygun bir ortam ktndan umutlanarak, evresine bakma bakma, babasna sordu: Hangi klahlar, Beybaba?...* * donuk cevizden dolap: Parlakl olmayan ceviz kerestesinden yaplm dolap. W EDDE'nin sesi duyuldu: * Bey! Bey! Kounuz, grlecek eyler var burada! Artk bsbtn yorularak odann kar duvarn kaplayan geni sedirin stnde bitkin yatan Selma, uyuukluundan silkinerek, babasndan nce frlad. mer Behi, iini bitirmeden ayrlmak istemedii iin: Ne var, Vedide? Nasl grlecek eyler bunlar? diye sordu. Kthane dn! abuk., abuk geliniz. mer Behi, birden-anlayamad. Kthane dn?.. Bunu hi dnmemiti. Gerekten, btn bir mevsim, cumalarla pazarlar*, evlerinin n, istanbul'un bir toplumuna, en grlmeye deer, en ilgi ekici insanlara bir geit yeri olacakt. kt.. Vedide, konuk odasnn balkonunda, dardan grnmemeye alarak, pancurl^r kapamaa urayordu. Kocasna: Ne gzel! dedi, Evimizin penceresinden btn Kthane'yi greceiz, demek..

Selma, annesinin byk bir heyecanla belirttii bu grlmeye deer eylerin ne olduunu anlamak iin pencereden bir kez baktktan sonra, balarnn stndeki odada tepinen Leyl ile arkadalarnn oyunlarn grmeyi daha ilgi ekici bularak yavaa svt. * cumalarla pazarlar: Romann yazld yllarda Mslmanlar cuma, aznlklar pazar gn hafta tatili yaparlard. Kar koca, balkonda, pancurun arkasndan bakyorlard. evreye sisler dken serin bir esinti km, dn daha yeni balamt. Kpr'y geeceklerle erken dnmek zorunluunda olanlar hzl bir akla birbirini kova-lyarak geiyorlard. Sonra caddenin tesinde berisinde ikier er arabadan oluan seyrek ynlar, kukusuz tez davrandklarna zlerek, kyya ekilmi bekliyorlard. Mevsimin gzel gnlerinden biri olan bu cumada kira arabalar ok azd. Bugnn halk, konaklarnda geirdikleri souk mevsimi drt be Kthane gezintisiyle btnledikten sonra yazlklarna ekilen sekin snftan olumutu. Vedide, birden, iinden gelen bir lkla: Oh! Ne gzel atlar! dedi. Onun en byk tutkusu, bir ift hayvanla ho ve gzel bir arabayd. Evlerinden sonra bir de arabalar olacakt. Bundan sonra istek duyulacak bir ey kalmyordu artk. mer Behi, yalnzca: ok gzel! dedi. Sonra karsna, Beyolu ahrlarndan olduu arabacsnn giyiminden anlalan bir lando* gsterdi: Kim olduklarn bilebilir misin? Vedide, eilerek bakt, istanbul yaamnda daha unutulmam bir giyim biiminin en sekin rnekleri ilgisini ekti. Krkl binek arabasnn iinde gsleri ak, yakalar geni boncuklu sslerle bezenmi, yavru az, ikisi bir rnek bir ift ferace**, sonra arabann yrmesi arasnda bir imek hzyle geiveren, salarn topuzuna * lando: Drt tekerlekli, ift krkl, geni binek arabas. ** ferace: Eskiden kadnlarn sokakta yamakla birlikte giydikleri st giyecei. eitli biimleri vard. uygun olarak ilitirilmi ince yamaklar* grd. st kapal arabann iindekiler, kadndan ok kz sanlan iki gen yzd. Vedide: Ne gzel giysiler!. Nasl yapyorlar, bilinmez ki... iki ineyle byle gzel eyler yaratmak?.. Kimlerdi bunlar? Veli Bey'in kzlar!.. Bu ad, Vedide'yi ok artt, istanbul'un bir zamanlar ok nl bir ailesinin son ocuklar olan bu iki kz, annelerinin elinde kalan kk zenginlik krntlarn terzilerle arabaclara verdikten sonra, ilikileri ancak bir bahar mevsimi sren nianllarn bir incelii olarak, Beyolu ahrlarndan salanan arabalarla gezinti yerlerini dolamakla tannmlard. Vedide: Ne yazk!.. dedi. Gen kadn, onlar iin uzaktan bir acnma duyard. ounlukla bu yaamn nasl

ynetilemeyen, nne geilemeyen, balangcnda tertemiz sanlarak ekinceli bir sonuca varaca hesaplanamakszm akn deitirmeye gerek grlememi olaylardan, zmlemeden kaacak kadar kk kk nedenlerin sonunda artk gcne kar konamayacak birikiminden ileri gelmi acnmaya deer dkn bir yaam olduuna; kurbanlar, naslsa nem verilmeyerek en sonunda iyiletirilemeyecek kadar kor-kunlaan hastalklara yakalanm insanlar gibi, savunmaya gereksinli zavalllar olduklarna; o canl bir namusu andran kadnlnn gzel yreiyle yargya vararak, ikiyzl knamalarla Tann'nm ba ve acmasndan uzak tutulan bu mutsuzlara kalbini szlatan derin bir duyarlkla acrd. * yamak: Kadnlarn, eskiden yzlerine tutturduklar ince, beyaz tlbentten rt. Bir yukardan, bir aadan gelerek gzlerin nnde biraz aralk braklan iki paradan oluurdu. o* Artk arabalar sklayor, halkalar gittike birbirine yaklaan ar bir zincir oluyordu. Ara sra bu zincirden ayrlan tek tk arabalar, kylardaki kmelere karyorlard. Kar koca, btn geenleri iyice izleyemiyorlard. Bir zaman oldu ki, gelip geenler, gzlerini bulandran, balarn dndren dalgal bir akntya benzedi. Renkler, yzler birbirine karyor; giysilerin gzleri okayan renkleri, byk bir demetin birdenbire dalvererek bir kasrga iinde yuvarlanan iekleri gibi akp gidiyordu. Ara sra bu akta bir duraklama oluyor, teden bir araba diziden ayrlarak bir kam akrtsyle hzla szlp gidiyordu. Az grlen krkl binek arabalar, biraz daha kk, ancak iki kiilik kupalar*, faytonlar, urada burada arabalarn arasndan yol bulmaya alan atllar, bu sekin halk topluluunun iinde yoksul grnmleriyle kendilerini yalnz bulan kira arabalar; tm bu ar, tez-canl yaam ve kprdan alayan, ili'nin geni caddesini doldurarak, neredeyse taacak, kabara kabara evreye dklecek bir sel gibi, stnde tozdan bir bulut, akp gidiyordu. mer Behi, ara sra, tannm bir yz gsteriyor, anlarnda bir yk uyandran adlar yineleniyordu. Kar kocann, birlikte okuduklar birtakm yklerin imdi resimlerine baklyor gibiydi, istanbul'un neredeyse tm soylu evresinin servenleri, allmam ak ilikileri; bu byk kente glmsemeler, kahkahalar serpen hava fiei gibi birdenbire bir keden frlam yabans olaylar canlanarak, birer biim ve yze dnerek, geiyordu. Sonra bunlarn yannda Kthane gezisinin ilgisiz kiileri, adlarnn evresinde anlatlacak ykler, arabalarnn arkasnda pencereden frlatlmak iin uygun zaman * kupa: Kapal ve yalnz arkada oturulacak yeri olan drt tekerlekli araba. KIRIK HAYATLAR 65 arayan ktlar, arbal yzlerine ancak sayg ve ballkla baklabilecek soylu, saygn ve deerli snf, dirsek dirsee birlikte gezilen br snftan kilometrelerce uzak-mcasna, rahat ve sessiz geiyorlard. mer Behi, peeleri kapal iki siyah arafl kadn gstererek:

Vedide, bak! dedi, ekure Hanm'la annesi... Arabaclarndan tandm. Kukusuz, kocasn izliyor! Sonra birdenbire, teki yolun kysnda iki arabadan oluan bir kmecie parman uzatarak: ite ite!.. Gryor musun? Karda, siyah atlarla, yannda kira arabas var. Kukusuz, ak lgn Rafet'in arabas.. Ah, mutsuz ekure! Sessiz ve uysal kadn! Kukusuz, Ferruh, karsnn arabasn gitmi sanyor; bu mutsuz melein burada can ekitiini bilmiyor. O srada kar koca, cierlerini paralayacak bir eye tank oldular. ekure Hanm'la annesinin arabas, onlarn balkonuna yakn bir yerde, br arabalarn arkasnda saklanmt; yalnz karda o iki arabadan oluan kk kmeyi grebilecek bir durumdayd. mer Behi'le Vedide, Ferruh Bey'in arabasnn iinden yar grnen yzn seiyorlard. Rafet'in arabas biraz daha ilerledi, iki araba neredeyse pencere pencereye geldi; ancak bir dakika sren bir konuma oldu. Bu srada karda, yz st braklm zavall karsnn bu aldatl olayn grmek, daha iyi grmek, grerek lmek isteiyle ekure'nin ban uzatt, eilerek bakt; sonra artk o iki araba arasnda sylenecek drt szck bitip de Rafet'in arabas szlerek diziye katlnca, ekure'nin krlm, ezilmi bir bozgunla ban ekerek arabasnn iine yasland grld. O zaman annesinin sarkarak, kaygyla arabacya buyruk verdiini anladlar. Artk ekure, gezintisini sona erdirmiti. Krk Hayatlar F. 5 66 J&.1K1&. AIA1LAK. Vedide, gzlerinde belirmeye hazr iki damlayla: Ah, bu erkekler! dedi. mer Behi, dudaklarnn arasndan ekledi: Ara sra da kadnlar.. Daha dorusu, genellikle hem erkekler, hem kadnlar... Vedide, ekure Hanm'n yksn kocasnn azndan dinlemiti. Bir yl nce de istanbul'da byk olay yaratan dnne bile giderek onu bir kz grnmne girmi bir iek gibi, yakndan grmt. Dnden ancak sekiz ay sonra bir akam mer Behi, eve dnnde: Biliyor musun demiti, Bugn ekure Hanim'dan geliyorum. Hani senin dnne gidip de inceliinden, gzelliinden konua konua bitiremediin kz... Sonra, ban sallayarak eklemiti: Korkarm, bir yl sonra o grkemli dn, ac bir an olarak kalacak. Ve yle de olmutu. ki gnde bir mer Behi, ekure Hanm'la ilgili ac bir haberle geliyordu. Hastalk nasl balamt, bunu kestiremiyordu, ama korkun bir ykm gcyle, bir adm gerileme bilmeden, yryordu. Ortada yama bana uymayan hafiflikler yapan, uaklar elinde eitilmi, en byk beeniyi Kthane'de, Gksu'da arabalar, sandallar izlemekte bulan, tm yaamnda hayat arkada kadnn, szgelimi, bir mevsim tandktan sonra bir keye atlarak unutulacak bir boyunba inesinden daha fazla nem tayacan hi bir zaman dnmemi bir kocayla, bir Raf et; aile mutluluklarn dilerinin acmasz bir vuruuyla krp paralayan kk canavarlardan biri vard. Bunu btn ev, stelik biraz da dardakiler, biliyordu.

ekure'nin babas, kzn ldren bu olay duyunca Ferruh'u pis, uursuz bir kedi gibi kulandan tutarak sokaa frlatmak istemiti. Ama gen kadn, Olmaz diyordu. Bir yaknma szcne bile gerek grmeyerek, zavall yaral yreinin bir lm Dile fazla sayarak, kocasnn kendiliinden ellerine sarjhp balanma isteyeceini yorulmak bilmeyen bir umutla, ama her gn bir para daha lerek, bekliyordu. ekure, kocasnn aldatn nasl renmiti?.. Bunu kimse bilmiyor, kendi de aklamyordu. stelik yaknma-sz bekleyiine, her eyi Tanr'ya brakmasna yar dargn gzle bakanlar elden geldiince bu konuya kartrmamak iin gzyalarn kurutarak, yreinin tamak isteyen ln yutkunarak, hi bir eyi bilmeyen bir glge sessizliiyle, her gn bir para daha eriyen, sararp szlen ackl grnmyle dolayordu. ekure, her eye dayanrken, yalnz bir eye dayanma gc bulamyordu: Hastalanmak... Yalnz hasta olmaya, yatmaya, lmeye dayanamyor; yalnz bunu istemiyordu. Artk onu saatlerce saran korkun ateler arasnda soyup yatrmak iin steleyen annesinin szn dinlemeyerek, hep yeni gelin zenleriyJe srtna geirilmi ekici giysilerinin iinde bir kanepeye kvrlr, dudaklar kavrulmu, gzlerinde siyah bir yangn, solgun yanaklarnn stnde krmz birer el; kendisinin ackl bir glmsemeyle Stma dedii bu ateli titremeleri geirirdi. lmemek, yaamak, kendisine byle ac bir armaan brakan yaama aslmak iin onda hastalkla savaan, ne olursa olsun yenilmek istemeyen elikten bir gllk vard. Bahar gelince ekure'de bir gezme istei uyand. Birden, havann en kk uygunluundan yararlanarak, ufack bir ocuk marklyle annesine yalvarr; arabay hazrlatarak kar, hi konumadan, siyah peesinin altndan gzleri bir eyler ararcasma saatlerce dolard. ekure, bir ey mi arard? Onu byle sokak sokak dolatran, gzlerini yaam ve canllkla doldurma isteinden baka bir ey miydi? Kthane mevsiminin balangcnda ekure orasn istedi, kocasyle orada karlat. Birbirlerine glmsediler. Akam dnnce Ferruh, ona sordu: Bugn Kthane'yi beendinia mi? O, karlk verdi: Fazla elenemedim, bir daha gitmeyeceim. Az kald ekleyecekti: Rafet orada myd?.. Oh! Bilseniz, onu grmeyi ne ok istiyorum!.. Onu, stelik, kocasiyle birlikte grmek istiyordu. imdi ekure'de yalnz bu istek vard. Nedenini bilmeksizin, bu istekle bedeninde fazla bir g bularak kocasnn giyinmesine yardm edip onu uurladktan sonra, artk bir daha gitmeyeceini syledii Kthane'ye, ite haftadr, her cuma, her pazar gidiyor; uzaktan onlar izliyordu. lkin, Kthane'ye inmeden yukarda dn beklemi, onlar bu srada grmt. Evde

Ferruh'a hi bir ey sylemedi. Gerekte, aralarnda hi bir zaman buna ilikin bir sz gememiti. Evde, bu gezinti isteinin gerek nedeni anlalmamt. Yalnz bugn annesi, ekure'nin artk ac soluunu tutarak arabann iine yar baygn serildiini grnce, birden her eyi anlamt. Vedide, btn dncelerini topluca belirten bir bakla gzlerini kocasna evirdi ve yineledi: Ah, bu erkekler!.. mer Behi, bu kez dorudan doruya karlk vermeyerek, karsna baka bir araba gsterdi: Bak, ite Kamer! Sana, 'Ah, bu erkekler!' sznn karln vermek iin geiyor. 'Ah, bu erkekler!' demek ne kadar doruysa, 'Ah, bu kadnlar!' demek de o kadar dorudur. nsanlar, kadn erkek, hep birbirine benzer. Aile yaamnda bu iki eye ayrlacak sorumluluk ve ondan den su pay, sanmam ki eit olmasn.. Karsn aldatan bir Ferruh'un karsnda, kocasn aldatan bir Kamer vardr. Karsnn ballna krkrne bir gvenle; KIRIK HAYATLAR 69 onun sslenmelerine, araba giderlerine, trl lgn harcamalarna para yetitirmek iin alarak, her hafta bir sevgili deitiren bu kadn doyurmak iin yaamn veren bu koca, ekure kadar acnacak bir insandr. Vedide, dudaklarnn arasndan: Sanmam! dedi, Aldatlan bir kadnn gszlne, yoksunluuna, zavalllna karlk; aldatlan bir erkekte yle bir g, yle bir salamlk, yle bir egemenlik grevi var sayarm ki, alakln altnda baya ve dkn srklenen Kamer'in kocasna benzer erkeklerin aklanmasna kaygszln bile yarar dokunamaz. Syleiye zaman yoktu. Dn hzlanmt. Tepeden balayarak urada burada toplanan ynlar artk yerlerinden oynayarak tm Kthane halknn arta kalan birden taan bir gidile akyor ve cadde; birden eriyen donmu bir akarsuyun dalgalanyle yuvarlanyordu. Kan kocann gznden bir boanma davas, bir kaynana yks, bir metres konusu, daha sonra eler arasnda karlkl anlamayla kurulmu yabanl bir serven geti. Bunlar geerken btn duyulup renilmi servenler yalnz birer adla anlarnda canlanyordu. mer Behi, srayla: te Mrvvet Hanm! diyordu, Kocasndan yllardr ayrlacak... Bak bak, Talat Bey'in annesine bak! Korkun kadn, gelinini evden dar attktan sonra imdi Kthane'de oluna baka bir e aryor olmal... stte, haremaasyle sar tekerlekli arabay gryor musun? Tayyar Efendi'nin metresi!.. On be yanda ya var ya yok. Kim anlatyordu bilmem; geen yla kadar Tayyar Efendi'ye kz, 'Efendi baba!' dermi... Kukusuz, u siyah atl ak arabadaki kellifelli adam tanmadn: Behet Efendi...

Vedide, sordu: Yannda oluyla?. 70 KIRIK HAYATLAR mer Behi, karsnn sorusundaki tertemiz bilmezlii dzeltecek szckler kullanmayarak, ama onun tersini belirten bir karlkla: alacak ey dedi, Kars, Nesime; hizmetisiyle bugn Kthane'ye gelmemi... Vedide, anlamt. Kalbinde bir irenme duygusu, daha fazla bakmak istemeyerek, pencereden biraz ekildi. Bu grntlerden, elenmekten ok, tiksinmiti. Tm bu az ok kirli, az ok ac, daha bilinmemi, duyulmam; byk kentin kimbilir hangi kelerinde yitirilmi eylerin varln tasarlattrarak gznde aile yaamn hep aldatlardan olumu, ok ac gizlerle dolu, uursuz korkun bir olay kertesine getiriyordu. Demek, gznn nnden btn bu aile yaamnn trl ackl olaylarn ve kirlerini anlatarak geen topluluk, birbirine dost ve bal kalmak iin birok neden varken, tersine, aralarna aldatma ve ktlk uurumlar koyan btn bu evli kadn ve erkekler; kafasnda ar bir genilik kazanarak ac ve tasayla serilen, saylamaz, ounun korkunluunu dne sdramaz, ykk, eski evlerden olumu, sonsuz bir sknt ve kle uzanp giden kara bir tablo iziyordu. Bu siyah tabloda yklm, ykntsnn iine gmlm, son ykk paralar topraklarnn dilerinde kemiri-len l evler... Sonra bunlarn yannda daha lmemi, daha ban krp drecek yumruu yememi, ama can ekimesinden kemiklerini atrdatan sarsntlarla kvra-* narak sonunda eklemlerini krp paralayacak dakikaya hazr can ekien evler... Daha sonra ssl grnler altnda gzlerden saklanmak isteyen gizli bozukluklarla sakat, damarlarnn zehirleyen kanlaryle gizli gizli, iin iin ryp ypranan hasta evler vard. Ve tm bu korkun grnmn arasnda, ykntlarda dolatklar kuruntusu veren glgelerin belirsizliiyle VeKIRIK HAYATLAR 71 dide; uzaklarda, bu dkn evlerin ykk duvarlar kysnda, sallanan atlar altnda krk yaamlarnn yaslarn tutan depreme uram bir kent halk danklyle aptal aptal dolaan glgeler gryordu. imdi o 'souk akam esintisi, donmu bir yokluk soluunun acmaszliyle, biraz nce burada kaynaan yaam ve canllktan, topraklarn derinliklerinden birdenbire alvermi bir uuruma kp yiten btn o grltl topluluktan sonra karanlk ve sessizlik saarak, bu bitkin grnmn zgn ufuklarna gittike siyah sisler yarak kara bir kefenle her eyi rtmek istiyordu. Vedide, arkasnda dncelere dalm kocasna bakmadan, karanlklaan odaya gz

gezdirdi. Kalbinde belirsiz bir soru vard: Kendi evi, kendi yeni evleri ne olacakt ? evresinde sallanp yklan yaplarn arasnda bu ev beyaz yznde her gn taze bir mutluluk ve sevin parlt-syle tutuarak, hep' esenliinin neesiyle glmseyecek miydi? imdi oda o kadar karanlkt ki, sorusunun bilinmezliine daha ok bir kuku katlyormu gibi bundath rkt:' Karanlk! dedi, Onu hi dnmedik. Evimizde ilk geceyi karanlkta geirmek, hi de ho deil. mer Behi,. ayaa kalkt; Vedide, gzleriyle onun gidiini izledi. Dalgn dalgn, kocasnn merdivenlerden inen ayak seslerini dinledi. Sonra bedenini kaplayan byk br geveklikle iskemlesinin stnde, ba pencerenin kysna dayanm, dnd. Bu, dnmeden ok;" bir uyuukluk, tm duygularn ve dncelerini birbirine kartran, bir kendinden geiti. Bu mutlu gn birdenbire byle dokunakl bir sonla bitivermiti. Byk sevinleri izleyen skmtyle Vedide, kafasnda zgn olmak iin bir neden bulmadan, u dakiKa-da anlalmaz bir kayg isteine kendisini brakyordu. 72 KIRIK HAYATLAR KIRIK HAYATLAR 73 Yaamnn mutluluunda srekli bir tasa vard ki, onu en sevinli saatlerinin arasnda bile arayp bularak izlerdi: Bu mutluluun srememesi; bir gn en beklenmedik, en umulmadk bir dakika bir olayn bu mutluluu krp yokedivermesi dncesi... Ve uzakta, belirsiz bir ufkun kesinden le dolu irkin bir glle bu olaslk, srp paralamaya hazr dilerini gcrdatarak onu, iinin derinliklerine kadar titre-tirdi. Bu; gizli bir dmann, onlarn byle mutlu olmalarn ekemeyen nitelii belirsiz soyut bir dmann gzda veren, almak iin her zaman elverili ortam bekleyen yzyd. Bu yz, Vedide'nin mutluluuyle elenerek, ona uzaktan, Mutlu kadn! Bunun byle sonsuza dek sreceine inanyor musun? demek isteyen ktcl bir anlamla bakard. Gen kadn, bu grntnn acmasz izlemesinden hi kurtulamad. te, bugn de onu karsnda buluyordu. zellikle, artk tm mutluluk istekleri son aamasna vararak biraz daha mutlu olmak iin baka bir ey aramaya gerek yokken, o korkutan ey daha ok belirginlik kazanyor; o dman .yz, mutluluun bu eksiksiz yengisinden bsbtn taan gizli bir dmanlkla dakikasn daha fazla ertelemeyerek, kudurmu bir alkla bakyordu. Ka kez kocasna bu korkusundan sz etmi, bir gn mutluluklarn ykacak bu belirsiz dmann kendisini bir trl koruyamad davranndan kurtulmak iin bir ocuk gibi ona sokularak dnce esenliini mer Behi'-in sevgi dolu szlerinde aramt. O, karsn bir pckle, bir szckle yattrrd: ocuk! derdi, Siz kadnlar, tmnz, az ok ocuksunuz. Bir kaygya, yreinizde sizi

kemirecek bir kurda her zaman yer verirsiniz. Bu, yle sinirsel bir tkenitir ki, tek yattrc gzyalar dr. Mutluluk kvancnz salkl tutmak iin kk kk dzmece nedenler bularak alatmal sizi.. Kadnlar alayamazsa, mutluluklarnn esenliini bozacak eyler yaratrlar; kafalarnda kurduklar onulmaz ykmlarla kendilerini alarlar, biraz mutsuz olmak iin ne yapp yapp nedenler bulurlar. ounlukla da bu, o kadar ekinceli, o kadar zararl olur ki, bir gn artk kendileri de sezmeden, bir daha mutlulua erimemek zere, mutsuzlarlar. Ve glerek eklerdi: Haydi, Vedide! Biraz ala! Ka kez kocas ona, Haydi! Biraz ala! derken Vedide, hem kesik kesik glm, hem alamt. mer Be-hi, onu brakr, Gzyalaryle iyiletirme adn verdii bu yntemle karsn be dakika kendine getirmeye altktan sonra, sorard: imdi bitti mi ? Artj.k on gn btnyle mutlu olabiliriz. Deil mi ki, o kskan ansa borcumuzu dedik... Vedide, kocasna aka sylemiti: En ok ondan, mer Behi'ten korkuyordu: Beni sevdiinize ya da sonsuza dek seveceinize inanamyorum! derdi. Kocas, onun bu konudaki sorularndan birer akayla kurtulurdu: Dorusu, bundan ben de kukuluyum! mer Behi'in buna benzer bir akas yznden Vedide, bir gece sabaha kadar dargn durmu, stelik kocasnn gnl esenlii iinde uyumas sinirlerini daha ok bozarak yatanda saatlerce alamt. Evet, en ok ondan, kocasnn baka kadnlarla kendisini aldatmasndan korkard. Tm kar koca olaylarn dinlerken kafasnda hep kendi mutluluunu rkten o korku vard. O korkun aile servenleri, bu korkunun arasnda grnr, ona byk lde etkiler ve Vedide, kendisine, kendi mutluluunun yklp yok olmas dn74 KIRIK HAYATLAR KIRIK HAYATLAR 75 cesine zlrd. l bir ocuun karsnda kendi ocuunun da lebileceim ansyarak alayan annelerin sezgisine benzer bir duyguyla gen kadn, bu yklm mutluluklar karsnda yle dnrd: Bir gn kendi kocas da, ite btn o karayazgl e-kre'leri ldren acmasz Ferruh'larn yaamna benzer bir aldatla, ona artk bir daha altndan kalklamayacak, artk yaamak iin bir soluk daha almaa g brakmayacak .kemiklerini para para ederek hemen oraya yk-verecek bir yumruk indirecekti. O zaman Vedide, beli krlm, kazaya uram bir kedi, bir ana kedi zntsyle, evresinde baran yavrularn ekerek, srklenerek topraklarn iinde bulana bulana, bu krk bedene sessiz bir lm kesi bulmak iin, bir duvarn kysnda yklp

kalacakt. Selma ile Leyl'y evresinde yal gzlerle grd. Onlar, tertemiz gzlerinin anlayamayan baklaryle, yalarnn bulutlar arasndan, can ekien annelerine bakarak: Ne oldu?,diyeceklerdi, Bizler ok en, ok mutluyduk. imdi niin byle bir duvar dibinde braklarak can ekiiyoruz? D'nn bu ac grnm karsnda gzleri dolar, arada bir bol yalarla taarak alar, sonunda ocuklat-n dnerek gzya denizinden kesik kesik kahkahalarla syrlrd. Sonra dnn bu ac grnmn yalanlayacak ak bir kant bulmak gereksinliiyle, gzlri kzarm, dudaklarnda utandn belirten bir glmseme, kocasnn yanna gider, sokulur, ban omuzuna koyarak gzlerini arar: Gzyalaryle iyilemeden geliyorum! derdi. Kocasna o kadar byk bir gveni, ona ilikin yle iyi dnceleri vard ki, aldatlaca varsaymna kapldka utanr, kendi kendini knard. stelik, kendini ona r kar bir gnah ilemi olmakla sulayarak, bu gnahn balanmas iin ona daha ok sokulur, daha fazla gsterilerle sever, bu ilgisine daha ok analk zeni katarak; balanmay bunlarda arard. ii; salkl bir evrenin havasnda, hasta tohumlarn etkisinden uzak bir toprakta yetimi beyaz bir iek kadar tertemizdi. Evlenmesine kadar yaam; onun iin okunmas ekinceli, uzakta, daha el srlmeye, sayfalar evrilmeye yreklenilememi kapal bir kitap gibi dururdu. Kocasndan, ocuklarndan, evinden baka ilgilenecek bir eyin varlna inanmayan bir annenin kzyd. Ailesi; sokaklardan, amurlardan kirlenmemek iin eteklerini toplayarak ekingen ve ll duran o az bulunur ailelerden biriydi. Evde baba ok sevilecek, en kk isteklerine kutsal bir buyruk saygsyle uyulacak, egemenlik ve yneticilii insanln stnde, bir baka trl varlk gibiydi. Anne ve ocuklar, onunla biraz yava, gsz ve buyruk altnda olduklarn aka belirtircesine alak gnll bir sesle konuurlard. O fkelendike balarnn stnde bir frtna duyan bzlm kular gibi sinerler, glmek iin dudaklarnda bir glmseme beklerlerdi. stelik bu boyun ei ve ballk, ilerini tatla doldurur, tmn mutlu ederdi. Bir gn mer Behi iin Vedide'ye, Baban seni, eer istersen, ona verecek! dedikleri zaman gen kz kpkrmz olmu, karlk verememiti. Haftalarca babasnn, annesinin yannda gzleri yerde gezmiti. Andelip Bac, araya biraz akaclk kor, anne baba ve kz arasnda ili dllk yaratmak iin akalar bulurdu. Sonra Vedide'yi kzarm, odadan frlayarak kam grnce: Ah, Hanm'm ayp sanyor derdi, Ayp deil ki... Niin ayp olsun sanki? 76

KIRIK HAYATLAR i Andelip'in kafasnda bu, yaamn ayp olmayan pek az eylerinden biriydi. lk gece kocasnn yzne baka-mayan Vedide'yi bir aralk dzmece bir nedenle odadan karm : Niin yle duruyorsun, Hanm'm? demiti, ok ayp.. Sonra, 'Ne psrk kzlar varm' derler! Vedide, kocasna kar bu psrklktan yllarca kurtulamamt. Onu herkesten, stelik kendisinden yle yksek bulmutu ki, mer Behi'in yannda ocuklar; yanl bir ey yapmak, bsbtn ocuk grnmek korkusuy-le; konuurken, bir i grrken birden kendisini artan utangalklar iinde bunalrd. nceleri, sevdiini bilmiyordu. lk gnlerde kocas, sayg duyulacak, korkuyla tapnlacak bir varlk gibiydi. Sonra arada, dalgmlaarak stnde uzun uzun saatler geirilen br beik meydana knca, buna bir itenlik anlam katlm oldu. Vedide, kocasna saygdan baka bir duyguyla da balln o zaman anlad. Bu duygu, her saat biraz daha glenerek, varln biraz daha duyurmutu. Gen kadn, kendisini hi bir zaman, hi bir eyde onunla eit bulamazd. Arada bir kocasnn yannda be-liriveren kk bilgisizliklerinden gzlerinin beyazna kadar kzarrd. Onu dinlerken btn kafa gcn zorlayarak onun bilgisine yetimeye alr, ikide birde aralarnda geen konumalarda kocasnn sz syleme ve insan inandrma gcne kar pek de beceriksiz kalmamak iin urard. Ve gcn aan bu uramalar arasnda onun yksek dnce katlarnda dolaan anlan, en sradan sorunlar byleyici bir havayla aydnlatan ve deerlendiren konumasn yle ulalamayacak aamada bulurdu ki... Sonunda yenik, dank ama pek beenmi ve tut-kunlam, onu o kadar yksek bulduu, yle gzel konutuu iin daha ok sayg ve sevgiye deer grmekten mutlu olarak, her eyde byle kocasnn altnda bulunmaktan ve bunu duymaktan doan yabanl bir tatla, gzlerinde mutluluk sevinci, susard. Vedide'nin, aralarndaki bilgi uurumunu ok fazla bularak umutsuzlua kapld da olurdu. Kocasnn tand, her gn grd kiilerin arasnda kimbilir ne kadar iyi yetimi, bilgili kadnlarn varln, mer Behi'in onlardan sonra kendisini kimbilir ne kadar kk grerek payna sradan bir kadnn dmesine yakndn dnerek yrei derin bir acyle szlar; uzaktan uzaa kendisine stnlklerini sezdii, zellikle kocasnn tanmlarken yceltir gibi olduu kadnlar iin gizli bir dmanlk duyard. Ona yle geliyordu ki mer Behi, kendisini bir iyilik ve acma duygusuyle seviyordu. Bunu, biraz da sadakaya benzer bir sevgi tr sayar, stelik kendisini hi gzel bulmazd. Biraz uzunca boyuyle gen kzlk dneminde ince ve hoken, imdi gittike artan bir dolgunlukla kaln. layor, bu da onu davranlarnda daha az zgr, yrynde daha ar yapyordu. yice anlamt: mer Behi, hep ince, ho, yaamlarnda hep gen kz kalan kadnlar gzel buluyordu. Vedide, sokakta, eldivenlerinin iinde bir ocuk eli kadar kk duran elleriyle eteklerini kaldrarak kaldrmlarn stnde ancak ayaklarnn hafif bir

dokunuuyle sanki uarak uyumlu ve ezgili yryen kadnlarla karlatka byle olmadna zlem duyar; kendi dolgunluu, arl gznde arlk kazanarak yreinde derin bir acyle o ince ve ho kadnlar kskanrd. mer Behi, orta boyu ile, retingotunun iinde belinin incelii btn btn beliren ve hi bir zaman imanlamayacak sinirden bedeniyle; enesinde biraz uzuri braklm krkk sakalyle; ince ipek kaytan kulann stnden dolanm gzlnn altnda tatl tatl glmsyor sanlan koyu sar gzleriyle; giyiminde, yrynde, konuuunda hi aldanmayan olaanst beenisiy-le o kadar k, o kadar inceydi ki, Vedide'nin onunla birlikteyken aralarndaki ayrcaln geniliini gereinden fazla byk grerek titredii dakikalar olurdu. O, ocuklar iin iyi bir anne, evi iin eksiksiz an-lamyle bir kadn, kocas iin biraz da analk eden bir e olduuna inanyordu. Ancak, evini kahkahalarnn nee ve hayatiyle canlandran, ipek eteklerinin hrtl mziiyle evresinin havasn dolduran, evresindekileri durmadan gldrecek, elendirecek ocuka davranlariyle, akrak-lklariyle nerede bulunsalar orada kesinlikle bir sevincin dalgalar iinde yuvarlanlan kadnlardan deildi. Kocasnn uzun okuma saatleri arasnda ocuklarn uyutup elinde ky bastrlacak bir mendil ya da ilikleri onarlacak bir gmlekle geldikten sonra koltuklardan birine gmlr; biri kitaplaryle, br iiyle, uykuya benzer bir sessizlik iinde susarlard. Ara sra Vedide'nin elinden ii kayarak dizlerinin stne der, gzleri kocasna evrilir, uzun uzun ona bakar, sonra byle uzak durmak istemeyerek, kendisini yenik dren bir sokulganlkla bir glge kadar hafif, yanna gider, otururdu. Elini uzatarak, onu bu kadar uratran sayfann stne kapar ve ban abucak oraya, kitabn yanma koyarak, Biraz ben! demek isteyen bir anlamla durur, tm korkularnn giderilmesini onun bir pcnden beklerdi. Bu akam da urada, artk oday btnyle kaplayan ..karanlkta, benliini birden kavrayan sknt iinde ona sokulmak, kollarna atlmak ve: Beni, hep beni seveceksin, deil mi? Biz, biraz nce geenlerden olmayacaz, deil mi? demek isteiyle yanyordu. Merdivenlerden inen ocuklarn grltsyle uyuguk-luundan silkindi; Bc'nn Leyl'ya, Kk Hanm'm tp tp merdivenlerden iniyor diyen sesini duydu. smet, Suzidil'e baryordu: Teyze! Mumu buraya getirsene! Feride kucamda, karanlkta ikimiz de deceiz! Grlt uzaklayordu. Kocas nerede kalmt? Caml kapda hafif bir n titrediini, sonra elinde bir mumla Suzidil'in getiini grd. Seslendi: Suzidil! Suzidil, kapy at: Siz burada mydnz, Kk Hanm? Ben de sizi aryordum. Beyefendi, sizin iin, 'Karanlkta kalmasn' dedi de...

Sonra mumu tahtann stne brakarak, abucak oraya, Vedide'nin ayaklar dibine diz kt ve ekledi: Tanr daha iyi etsin, kk hanim. Sizi byle grdke ne kadar vnyorum, bilseniz.. Beyefendi, hep sizi dnyor. imdi de aafda Sabriye Kadm'la birlikte size yemek leni hazrlyor. Suzidil, gzlerini indirdi; sylenecek eyi arar gibiydi. Vedide: Kar koca, siz naslsnz, Suzidil? diye sordu, Yine grnnde bir bakalk var. Suzidil, birden karlk vermedi, boazn tkayan bir ey vard. Sonra gzlerini kaldrmadan: Biz ne zaman iyi olduk ki?.. dedi. Szn btnleyemeyerek boand. Gzyalar hzla, pr pr damlayarak, dizlerinin stnde kilitlenmi kuru, clz ellerini slatyordu. Boularak ekledi: Kovulduk da ondan geldik. Sizler olmasa, sokaklarda kalacaz. Gznden durmadan yalar akarak, artk her eyi sylemek, tmn anlatmak isteyen bir cokuyle konumasn srdrd: 80 K1KJIJS. Neler ektiimi anlatamam ki... Nasl dayandma ayorum. Ne de kmaz canm varm! Sabahtan akama kadar o cad anasnn szlerini duy. Aman ne aza alnmaz szler, Kk Hanm'cm! Neler neler sylemiyor? Acaba yeryznde benden aalk, benden kt bir kadn var mym?.. ldracak oluyorum. Gnl, ya bu kadnn grtlandan yakala sk ya da kendini Ferit'inle birlikte kaldr kuyuya at, diyor. Sonra gece, yatslardan sonra ykla ykla zil zurna eve gelir. O gn ne kazanmsa, ikili yerlere vermitir. Yeleinin cebinde ya unutulmu birka kuru, ya ikili yerlerde srlememi bir silik eyrek* bulunursa onu gizlice almal da, ertesi gne yiyecek bir eyler almal. Yreklenirsen az a da bir sz syle. O zaman tokat hazr. Tokat., imdiye dek yediim tokatlar saysz... lk nce armtm. Kzlmda karlarn dven erkekleri duyardm da inanmazdm. Bu ykler bana uydurma gelirdi. Sonra bir gn, imdi nedenini bilmiyorum, olmayacak bir ey iin onun ilk tokatn yiyince ardm. Gerekten vurmam da bir yanllk olmu sandm. Aptal aptal bakyordum. O, yaptndan biraz utanarak, glyordu. O zaman bakm cadyle karlat. Gzlerinde, 'Oh olsun!' diyen bir sevin vard. Kaynanam yle grnce alamaya baladm. Bu ilk tokattan sonra artk kural oldu, ikide birde tokat.. Ferit hasta olur, tokat; cad tencereyi atete brakr, komuya savuur, yemein dibi tutmu diye tokat; 'Baheye bartsz kmsn!' der, tokat; tokat!.. To-katsz sz sylemez oldu. Ben artk alamay

braktm. Niin alayaym? Ne yaran olacak? Gzmde artk ya kalmad ki... KIRIK HAYATLAR 81 * eyrek: Eskiden gm mecidiyenin drtte biri deerinde olan para.. Vedide sessiz, yreinde bir elin acmasz trnaklany-le, bu dkn yaamn szlanmalarn dinliyordu. Suzidil donutuka fkeleniyor, gzlerinde yalar; uzun aralarla durarak azndan szckler birbirini kovalarcasna dklyordu: En sonunda benden usand. Artk diline Ferit'i dolamt. Yine hep o cadnn kkrtmas! Beni ldrecek yolu ararken aklna Ferit gelmiti. Olunu ikide birde bir keye ekip, 'Ferit unu yapt, Ferit bunu yapt' diye doldurur doldurur.. Sonunda bugn... Gzyalar yeniden boand. Suzidil, artk konuam-yordu. Bir dakika nce gzlerinde ya kalmadn belirten mutsuz kadn, imdi gzyalarnn arasnda boulur gibiydi. Vedide, bir ey sylemek gereini duymuyordu. Neden sylenecekti? Avutmak iin mi? Suzidil, z derin bir kendinden verme duygusuyle yorulmu bir insand. Hizmetilik yllarnda bakalan-nm isteklerine gre davranmaktan oluan yle uzun bir dnem geirmiti ki, ona kendinden verii ve daha baka bir yaamn varln unutturmutu. Bu, onda, kendisinden ok bakalan iin yaadn kurallatracak kadar hastalkl bir yaratla dnmt. Ayaklarnn altna bir fra verirler, Tahtalar silinecek derlerdi. O da clz bacaklannn stnde, kirli sular iinde, byk sprgenin kanlm sopasna tutuna tutuna, fra grltsnden zaman bulabilen sesinin mnl-tlaryle yorgunluklarn uyuturarak tahtalar silerdi Sonra nne bir kk da kadar amar yarlar, Ykanacak derlerdi. Yine o bitmez tkenmez ses karmama erdeminin gcyle teknenin nne melir, ellerinin derileri yzlerek, parmaklannn kemikleri kmlarak, ne kadar uzak olduu bilinmeyen bir yannn gizli umutlanKnk Hayatlar F. 6 82 KIRIK HAYATLAR n kaynar sularn bulutlarnda sezmeye alan dyle amar ykard. Bu; her gn, her saat byleydi. ocuu elendirir, evin btn hastalarna bakar, gezmeye gidilirken eer tanlacak boha yoksa ev beklettirilir, sonunda pek seyrek bir raslantmm iyiliiyle artk buyrulacak bir i yoksa, artk yorgun bacaklarn uzatarak dinlenmeye zaman brakacak bo iki saat kalrsa, eline bir diki tututurularak, Al kz, unu dikiver! denilirdi. O; sessiz, yaknmasz; hi bir zaman yaptklarndan mutlu olmayan azarlayc gzlerden duyduu derin ac altnda ezilerek, silinerek, kuruyup dklen bedenini bir su saklarcasna,

daha az yer kaplamak, daha az gze arpmak iin daha klterek, karayazgsmm karsnda her eyi Tann'ya brakp eilerek, gzleri yerlerde srnerek, mutsuz ve yoksun yaamnn kimsesizliiyle evde keden keye, aadan yukarya dolar, en sonunda soluk alacak bir yer arard. Yaamnn en byk mutluluklar, bayramdan bayrama yaplan basma giysilerle ylda bir kez yenilenen mercan terliklerdi.* Ama btn bu geen yorgunluk ve sknt yllarna karlk Suzidil'in ruhunu taze tutan bir umut, o bilinemeyen yarnn umut verici d vard ki, onu yeterli bulurdu. Sonunda o kadar beklenilen umudun gerekleme zaman gelince, at. Bu kadar abuk geleceini hi sanmamt. Yaam ve almann en ie yarayan blmnn artk geri dnmemek zere gittiini unutmutu. Bu saatin bir mr karlnda kazanlan bir yi-' kklk belgesi olduunu da dnmek istememiti. Vedide'nin dul teyzesinin lmnden sonra, Hanm'n * mercan terlikler: Topuu kavrayan, arka blm olmayan kesiz terlik. KIRIK HAYATLAR 83 vasiyetiyle tavan ivisi inesi*nin satlarak kendisinin gelin edilecei sylenince ocuka sevindi. Bu, yle beklenmedik bir armaand ki, gznde yaamnn btn aci' larn birden sildi. Uzun sren bir aday bekleyiinden sonra, en sonunda Suzid'i isteyen biri kt. Onun iin, Elinden her i gelir, ekmeini tatan karr bir adam deniliyordu. Yalnz bir annesi vard. Gmen mahallesindeki evleri pek kt deildi. Babas, bir zamanlar Rusuk'ta deeri bilinen bir adamm. Kendisi de Suzidil'e baklarak ekleniyordu yakkl bir adamd. Daha ilk akam kocas, Suzid'i uyard: Bak, sana syleyeyim dedi, Annemin sznden dar kmayacaksn. O ne derse, o olacak! Ve yaamnda ilk kez buyuran bir adamn vncyle ttn kesesini Suzidil'in nne frlatarak: Bana sigara sar, bakalm! demiti. Yllardan beri beslenen mutluluk dnden gerein bu sert arpyle uyan, Suzidil iin ok ac oldu. Kaynana, Suzidil'e gre, tm yaam grkem ve varlk iinde gemi bir hanmefendiydi; kentinin masalms bir kesinde braklan iftliinin, konann grkemli ansyle gelinini egemenlii altna almak istiyor, btn buyurucu isteklerini onun kavrulmu varlnda deniyordu. Kaynanas, daha ilk gnlerde sylemiti: steyerek, bilerek kul trnden gelin aradm ben.. Yoksa, oluma kar m yok? Elimi sallasam ellisi, bam sallasam ba tellisi.. O zaman Suzidil iin baka bir acl dnem balad. Bu kez buyurucular, yle kolayca

gnlleri yaplamayacak, ne kadar kendinden verilse hi bir zaman sevindiri* tavan ivisi inesi: Divanhane ivisi adiyle tanlan kaln, yuvarlak elmas yzk.. ok deerli bir takdr, imdi antika deeri de vardr. 84 KIRIK HAYATLAR lemeyecek trdendi. O da yava yava, hizmetilik yaamnda, hi ses karmadan boyun ei olarak benimsedii terbiye anlayn bozdu; onun da sesi ykselmeye, kerte kerte artmaya balad. Sonunda Suzidil, kaynanasnn gelini olmutu! kisinin arasnda yaam, bir urayd. Sabahleyin kaynana, gelininin evresinde dolanmakla ie balyor, bundan nceki btn gnlerin acsn karacak bir saldr nedeni aryordu. Gelin, sezmiyormucasna, kk bir trnak ucu grse tm gcyle saldrmaya hazr, yoksul yaamnn birikmi aclaryle hrn, yaklaan kavgann fkesiyle titreyerek, zamanndan nce balamamak iin dudaklar kslm, evresinde dolaan dman grmyormu gibi bakmadan, ya Ferit'e lapasn yedirir, ya kocasnn bir skn dikerdi. Sonra birden, kimin neden olduu anlalamadan, kavga balard. Bu, saatlerce toplanm bulutlarn birden patlayan grltsyle, korkun bir saanak gibi taard. Sonra ikisi de yorgun, ypranm sinirlerle krk, susarlard. Kavga, uzun aralarla yinelenirdi. kisi de ayr ayr kelerde, uzaktan uzaa ufuklar dolaan gk grltleri gibi ayr ayr homurtularla gizli dmanlklarnn kavga srasnda sylenenemi alarn boaltrlard. Ara sra bir kvlcm neden olur, yeniden imekler tutuurdu. Yine iki dman, aralarnda korkusundan baran Ferit'le, birbirlerine sokulurlard. Gzleri gzlerinde, yumruklar sklm, dileri kilitlenmi, birbirini paralamaya hazr iki canavar yabanlyle yeniden bouacaklar sanlrd. Bir sreden beri Suzidil, bu kavgalardan yenik kyordu. Yzne barlrken artk frlatlacak bir szck bulamayarak birdenbire boazna bir ey tkanyor, sinirleri boanyor, sonra elleriyle enelerini kilitleyerek, kollan uzanarak kaskat dp seriliyordu. KIRIK HAYATLAR 85 Kadn, kocasndan, sonunda tkenen dayanma gcne biraz avunma verecek bir sz, bir acnma ve sevecenlik dolu bir szck tale duyamyordu. Mehmet Ali; hrn, baruttan yaratlm kadar tutumaya elverili, toplumda payna den aa snf cn evdeki clz varlklardan karmak isteyen canavarlar gibi sertti. arpan, sokan tyr acmaszd; kendi kkln, bakalarn daha kk-letirmek, daha fazla aalamakla unutmak isterdi. Evlenmesine kadar annesine bir dakika soluk aldrmayan ok acmasz biriydi. Sonra kabaln hep bir insann stnde toplamaktan, acmasz buyrukuluk ge-reksinliini hep bir yere harcamaktan yorulmu, baka birini aramt. Onu evlenmeye srkleyen, hayvanlnn derinliinde gml bir sevginin belirmesinden ok, tm zorbalk isteklerine

daha fazla ba eecek birine sahip olmak gereksinliiydi. Mehmet Ali, bir gn bir kavgada krmz kuann arasndan hi eksik olmayan kk ban ekecek kadar fkesine yenildikten sonra Feriky Biraevi'nden kovulmu, o gnden sonra unun bunun arabalarnda gndelikle almaya balamt. Akam saat altdan balayarak, arabay ahra ekinceye dek iki saat iinde yoluna raslayan ikili yerlerden ayakta abucak- alman kadehlerle ttslendikten sonra, eer o gece kendisiyle birlikte ikievinde gecikecek bir iki arkadala karlama-msa, eve gelir; eksik kalan elencesini Suzidil'e aclar vererek btnlerdi. Suzidil, onun elinde, acmasz bir ocuun avucuna dm mutsuz bir bcek gibiydi. Yava yava bir baca, sonra bir kanad koparlr, elden geldiince ldrme zaman geciktirilir, ancak iin tadn karmak iin dayanlmaz aclara sokulurdu. O, tm gn Ferit'in hastalklanyle, yaramazlklaryle uratktan; bir zamanlar kocasndan, son zamanlarda tla olundan ektiklerinin acsn gelininden karmak iste86 KIRIK HAYATLAR yen kaynanasyle savatktan; bir kk sevin sz bile beklemeden bu korkun savan arasnda bulabildii zamanlar amar ykayarak, tahta silerek, ortal sp-rerek, diki dikerek geirdikten sonra ancak oturmaya zaman bulur; yorgun, donuk bir kafayla dnmeksizin kocasn beklerdi. Onu sevip sevmediini kendi kendine hi sormamt. Bunu bilmiyordu. Suzidil'de yalnz diileri erkeklerine balayan hayvansal bir boyun eme vard ve bu, onu btn hakszlklarna, acmaszlklarna bir yaknma szc bile karmadan hep dkn, hep yalvaran bir yklla varln; diliyle erkeinin yelesini kayan bir dii uy-sallyle kocasna srklerdi. Yreinde byle dayanlmaz aclar iinde yaamaktan tatl bir ann yabans ta_ . dini duyarak gzlerinden yalar akarken bir keye bzlr; kocasnn, Haydi bakalm, ok naz istemez! szyle nne att ttn kutusunu alarak, ona sigara sarard. Suzidil'in yalnz bir konuda kocasna ba kaldracan renmilerdi: Ferit... Ana oul, onu ayaklandrarak daha ok ac vermek iin, imdi Ferit'le urayorlard. Bu, nce, Ferit'le ilgili uydurma bir nedenle Suzidil'e saldr biiminde balamt. Sonra yava yava, kaynanann geline dmanl, tersine bir akla, daha ok Ferit'e ynelmiti. Bir gn kaynanas, salarn boyad knay dolaptan ekerek dken Ferit'i, Suzidil'in orada bulunmayndan yararlanarak, iki bacann arasna sktrm ve zavall ocuun kavruk clz ellerine ine batrmt. Yavrusunun lklarna koan Suzidil, lgn bir ana fkesiyle yal kadnn salarn yakalam: Cad! Ben san demet demet koparaym da-, sonra sen kna yakacak ey ara! diye barmt. O gn ilk kez komular ie karmlard.- Tm de kaynanasna hak veriyordu. Oysa, Suzidil'e gerekli olan hak deildi; onun istedii

yavrusuna dokunulmamasyd. Bu olay baka bir savaa yol at. Artk sava alan, Ferit'in srekli hastalklarla rm sska bedeni, zavall gsz varlyd. Suzidil, szlerini srdryordu: Yavrucak, imdi evde bucak bucak kayor. Dnn bir kez, Kk Hanm'm! Bu ocua insan nasl acmadan vurur? Onun yumruk yiyecek durumu mu var? Dokunsanz yklacak... Dn cad ne yapt, ne syledi yine, bilmem ki.. Sanrm, biraz fazla karmt. Onu yemee bekliyorduk. ocuk ackm, alyordu. Ama nce doyurup yatrmama izin vermiyorlard artk. Babasyle birlikte yemeliymi. Oysa, babasndan yumruk yiyecek, deil mi? Gelir gelmez ona att: 'Sus! Pi! imdi gebertirim!' diye stne yrd. Ben, ses karmamalydm. Karnca ldryor nk.. ocuun arkasna ite o zaman yle bir yumruk att ki... Alamaktan konuamyor, szckler boaznda dmleniyordu: Ben de azmla eline yaptm .srdm! Ellerim kilitlenmiti, elini kurtaramyordu. O gece de Suzidil'i, ocuunu kucana vererek, kovmulard. Gen kadn komulara snmt. Saatlerce belirsiz bir umutla hep kocasnn gelip kendisini aramasn bekleyerek komu evinde gecikmiti. Sonra aklna Vedi-de'lerin evi, o ikide birde gidilip gzyalaryle snlan yer gelmiti. Suzidil, yksne son vererek: te byle, Kk Hanm! dedi. Kadn, iinin onulmaz aclarn dktkten sonra btn btn gcn tketerek oraya, Vedide'nin ayaklarnn dibine, plak tahtalarn stne kt; ban iki eli88 KIRIK HAYATLAR nin arasna alarak yzn kapad. Uursuz yaamn biraz olsun deitirecek soyut bir sman iyilik dolu eiine tm alarn dkercesine ta't. Bu, alamak deildi; bir inilti, btn varln szlatan aclarn uzun, souk yaknma iniltileriyle dolu bir uluyutu. Ak pencereden giren esinti mumun n fryor, bir anda yzlerce resim biimine giren rpntlarla kvranyor, uzanyordu. Bu hafif k paras, kendisiyle oynayan esintinin her davranna, her isteine uyuyor, arada bir kopmu, snm sanlrken yeni bir yaam umuduyla yeniden canlanarak rpnyordu. Sonra yalnz bir saniye rahat bir solukla dinleniyor; artk durgun, mutlu yaayacak sanlrken esinti yine sert bir solukla onu isteine uyduruyor, sanki bura bura kvryor, uzatyor, eke eke koparyor, hi bir zaman doymayan gizli bir dmanlkla izleyerek, onulmaz aclar iinde sarsyordu. Ve evresinde karanlklar, bu onulmaz aclar grnmnden korkuyla titrerken, mutsuz k paras, esintinin elimsiz oyunca; biraz tede uluyan Suzidil'i yknerek, daha acmasz bir esintinin bu daha elimsiz oyuncana bir dert orta olarak, ar damlalarla yava yava alyordu. Vedide, dalgn gzleriyle bu yar karanlk odada rpman a bakarak, kafasnn iinde tm dncelerini korkun bir karklkla dndren bir kasrga, sanki uzaklardan, o biraz nce dnde izilen zgn kara tablonun ykk evlerinden geliyor gibi, Suzidil'in

uluyuunu dinliyordu. Kendi kendine de: Bunda su kimin? Kim sorumlu? diye soruyordu. Biraz nce gznn nnden geen yaamn tm korkun olaylar; Veli Bey'in kzlar, Ferruh'la ekure, stelik Rafet, sonra Kamer, onun mutsuz, temiz, aklsz kocas; daha sonra tekiler, daha bilinmeyen karayazgllar; ite u Suzidil... Bunlar nasl nlenemez, nasl ynetilemez bir gcn kurbanlar; ne korunma yolu bulunabilenine iyiletirme yolu ortaya konabilen onulmaz hastalklarn eline dm zavalllard ? Byle olmamas iin ne yapmalyd?.. Hi! Hi!.. Bu szck, souk bir dle, orada yardm bekleyen, inleyen Suzidil'in bana iniyor gibiydi. Yaplacak hi, hi bir ey yoktu. Veli Bey'in kzlar yava yava, ilkin se-zeneyerek, iyice sezince de artk geri dnme olana kalmad kansna vararak, bu d mutlu saydklarna kendilerini de inandrmak isteyen bir glmsemeyle gittike daha ok amura gmleceklerdi. ekure, Ferruh iin lecekti; Suzidil, byle her zaman uluyacakt, gerekte birbirlerini sevmek zorunda olanlar, tersine, tr-malaacaklar, bouacaklard. O zaman yeniden kendini dnd; bir saniye kendisini de byle yerlere kapanm ulurken grd. Kocasnn sesiyle silkindi: Vedide! Ne yapyorsun-yukarda?.. A RTIK yerlemilerdi. Konuk odasn dnmeyi son-** raya brakarak evlerinin en gerekli eylerini btnle-milerdi. mer Behi'in karsndan saklam ufak tefek borlar bile vard. Vedide, ara sra ona taklyordu: Kulaklarmn delikleri tkanacak! mer Behi, buna kar bir yol bulurdu: Birer kk sprge p sokarsn, alr! Bir aralk, yine kocasnn gelip kendisini arayacan umut eden Suzid'le Sabriye Kadn' evde brakarak, ocuklar ve Andelip'le birlikte Erenky'e konuk gitmiler, gece kalmlard. Bu hafta iinde de onlar bekliyorlard. mer Behi, bu pazar sabah, aadaki odasnda Selma'ya ilk kez abece retmeye balatmt. Ders, J ye kadar ok iyi gidiyor, oraya gelince konuma balyordu: Kzm, kt okuyorsun. Z deil. Bak, iyice kulak ver: J. Selma sklyor, babasna kzyordu: Aman, Beybaba! te sylyorum ya: Z.. Z... mer Behi, dayanma gcn yitirmemeye alarak rnek bulmaya alyordu: Erenky'deki komumuzun ad neydi? Hani, pembe evin hanm?.. Selma, duraksamadan karlk veriyordu: Menize! Menize deil, kzm.. Menije, Menije.. Je..^

K.1K1K. HAYATLAR 91 Kap alnd. Selma, daha ilk derste balayan bu dayanlmaz skntdan kurtulmak iin frlad. mer Behi'in zel hasta bakmevine gelen mektuplarla birtakm ktlar getirilmiti. Cuma ve pazar gnleri almazd. Bu mektuplarla ktlar, Selma iin, raslantmm zel bir armaan oldu; azndan bir saat ders yaplmayacakt. mer Behi'in gzne nce krmz bir kt arpt: Bir telgraf... At ve sapsar oldu. Bu srada odaya giren Vedide, elinde krmz ktla kocasn o kadar sararm grd ki, birden kt bir eyin souk soluunu duyarak: Neyiniz var? diye sordu, ok sarardnz! mer Behi, karlk olarak karsna telgraf uzatt. Vedide, bu bir satrlk eyi okuduktan sonra sylenecek eyi aratrrken kocas, dncesini belirtti: Ablamn dayanma gcne inanrm; eer enitemin durumu kt olmasayd, kaygya gerek grmezdi. Sorun yine kalptense, artk kurtulacan hi sanmam. Bu, yle cana kyan acmasz bir hastalktr ki, ok az balar. Vedide, dudaklarnn arasndan: Zavall Mveddet Hanm! dedi, Bu byk acya nasl dayanacak? Vedide, grmcesini tanmazd; kocasyle grev gerei il il dolatklarndan, yllarca sren aralarla istanbul'a gelirlerdi. mer Behi'in evlenmesinden sonra onlar istanbul'a ekecek bir konu da kmamt. Bu bakmdan Vedide grmcesiyle kocasn iyice tanyamamt. mer Behi de onlardan ok az sz aard. Doktor, enitesini sevmemek iin hakl nedenler bulamazd. Ama bu adamn bir gn birdenbire ailenin iine girerek evde babasndan sonra egemenlii ele alan; yaamda en yumuak ve duygulu ilk sevgiyi, kz karde sevgisini abucak yabanclatran, artk lm, soumu bir sevgi ansna dntrveren o enitelik sann bala92 KIRIK HAYATLAR KIRIK HAYATLAR 93 yamayarak, onu btn btn sevmeyi de baaramamt. Biraz da ablasna dmanlk besliyordu. renimini bitirdikten sonra, babasyle annesinin anlarna birlikte alamak gereksinlii, onu ablasna srklemiti. Kk bir gezi yaparak, on be gn onlarda konuk kalmt. Bu ksa buluma srasnda ablasn, babasyle annesinin ansndan ve kendinden o kadar uzak,

kocasna ise o kadar yakn, onunla o kadar yakndan ilgilenir, ona o kadar benliini ve yaamn vermi grd ki... Byk bir ac duyarak, bu karde yreinin artk bir daha kendisine dnmeyecei kansna varm, gerekte o zaman yaamda yalnzln tm karamsarlk ve zntsyle cierlerinden bir damar daha koparak, yanlarndan kamt. mer Behi, onlarn, ellerinden geldii kadar kendisiyle az kalmak istediklerini; stelik on be gn iinde birbirine sk ballklarn en kk bir aksaklktan kskan bir zenlekanmak iin nleyemedikleri, gizleyeme. dikleri bir gereksinme duyduklarn anlad. Ayrca, onun yanndayken, onunla konuurken ablasnn kendisinden uzak durduunu; gzleriyle, gzlerinde uan tm benliiyle tekine, eniteye sezilmemesi olanaksz yaknln grd. Btn bunlar, gen adama kskanlk, gizli dmanlk gibi bir incinmeyle ac ektirmiti. mer Behi, bir de onlarda derin, ancak kendilerini dnen bir benlik bulmutu. Evlilik yaamlar ocuksuz geiyordu. Birbirlerine o kadar yetiyorlard ki, bu rn-sz evlilikten mutlu gibiydiler. Bitmez tkenmez bir esirgemezlik, bir zveri, bir baka varlk iin yaamak; yalnz onun iin soluk alma yaam demek olan baba ve analk duygular, ikisinin de kalbine yabancyd. Tm harcanmam sevgi ve ballk duygular kendilerine dnm; yreklerinin stnde, evreye taamayarak gittike kabaran bir gl birikintisi gibi kalmt. Bu bakmdan, pek seyrek birbirlerine gnderdikleri mektuplarda bile bir yabanclk vard. mer Behi'te de, yalnz kendi evresi iinde kapal kalmak, dla elden geldiince az ilgilenmek tutkusu, sezilemeyen bir ilerlemeyle, iyice yerlemiti. Ancak Vedide, kocasna bal bir ee yarar dnceyle, o kadnn kocasn yitirmeye nasl dayanabileceini sorarken mer Behi,. birdenbire ablasn gzleri yalarla dolu, ocuksuz, kocasz, kimsesiz; dulluun tm acla-ryle, tm yalnzlyle grr gibi oldu: Evet dedi, Zavall kadn! stelik hi kimsesi yok, yapayalnz, tek bana... Vedide, birden atld: Niin? dedi, Siz yok musunuz? Ben, ben onun iin bir karde deil miyim? Birlikte onu avutur, aramzda iyiletiririz. Bu, o kadar kendiliinden, iyi kadn yreinden fkran bir avutmayd ki. mer Behi ayaa kalkt; karsnn yanma giderek iki elini tuttu: Benim, melekler kadar iyi, melekler kadar gzel karcm! dedi, Bu yapmak istediin eyin yceliini bil-sen! Bir evde bir baka beden, bir nc kalp, bir grmce; evet, bir grmce; ne ar bir eydir! Ama sen o kadar iyi, o kadar gzel bir kalbe sahipsin, beni de o kadar ok seviyorsun ki... Karsn salarndan, yznden, gzlerinden kk .kk pcklerle pyor, ona teekkrlerini bu pcklerle demek istiyordu. Bir aralk ekledi: Kimbilir, belki de bu acya hazrlanmakta tez davrandk! Sonra biraz durularak yazmasasna oturdu, mektuplar amaya balad. Kk bir zarf

yrttktan sonra glmsedi; gzlerini kaldrarak yabans bir anlamla karsna bakt. Vedide: 94 KIRIK HAYATLAR

Ne oluyorsunuz, yalvarrm? Neden bana yle yabans yabans bakyorsunuz? diye sordu. mer Behi, yine glyordu: Kt haber, Vedide! diye karlk verdi, Kskanlacak bir ey daha kt sana. Veli Bey'in ei zatrreden yatyormu. Doktor Bekir Servet, yarn sabah geerken beni almak istiyor. Anlyor musun? Kk hanmlar... Vedide, nem vermiyor grnerek: Onlar evli ve ocuklu bir adam ne yapsnlar? Bekir Servet beyleri var ya.. mer Behi, bu konuda karsn zmek isteine yenilerek: Kimbilir? dedi, Onlar iin tm erkekler araba alacak, giysi yaptracak, parmaklarnn o saysz yzklerine yenilerini ekleyecek yaratklardr. Sonra, biraz da benden korkulur! Gen kadn, nem vermeme oyununu srdrerek, birden atld: Evet, pek de korkulmaz deil! Bu szler Vedide'nin azndan, ruhunun yle cokulu bir itenliiyle kmt ki, mer Behi'in gzlerinden aka anlam silindi. Karsna bakt, dudaklarnn arasndan: Anlalmazsn, Vedide! szckleri kt yalnz.. Sonra oturdu, hangisini alacan bilemeyen elleriyle yeni gelen gazetelerin, dergilerin kuaklarn zmeye balad. Vedide, gerekten anlalmaz bir kadn myd? mer Behi'in kendisinde de bu korku vard. Evliliin grltsz ballyle tm tutku ve ak isteklerini uyutabilmi uslu bir koca sannn arasndan, arada bir byle bakaldrmalar olurdu. Byle zamanlarda bir baka mer Behi; birdenbire esen ateli bir yelle kan tutumu, btn sinirleri alevler iinde agzl, baygn, anlalmaz bir KIRIK HAYATLAR 95 T lgnln korlaryle akl bandan gitmi bir mer Behi kard. Bu Uslu koca sannn; gerek benliinin zyle badamadna, bu elerden birincisinin ikincisini, o hi bir zaman kapanmayan yaray yalnz rtmekten baka bir eye yaramayan etkisiz bir yakdan*, onu her zaman az ok szlamaktan, az ok kanamaktan kurtaramayan, en kk bir nedenle demeye, sonunda o hastalkl noktay olanca irkinligiyle ak brakmaya hazr deersiz ve yararsz bir iltan baka bir ey olmad yargsna vardracak gsz dakikalar olurdu. En sonunda onu dzmece ve aldatc bularak karp atacak kadar yenilmekten korkard. Gmleine el uzatlsa da biraz alsa, o iren yarann iyileemeyecei grlecekti. in iin szlayarak gsn kemiren bu sakat noktay kapatmak, uyuturmak ve unutmak istiyordu.

Bu iki eyin; birbiriyle hi badaamayarak, biri brn boup ldrmeye her zaman elverili bir ortam arayan bu iki zn bitmez tkenmez ekimeleri arasnda; hi bir zaman varlna kesinlikle sz geirtemeyerek, hi bir zaman dndn yapacana inanamayarak ortaya kacak szde nedenlerin tutsa, azgn bir selin gsz ve dayanksz p paras, doru giderken birdenbire lgncasna evresine rpnarak, batp karak, ama hep yuvarlana yuvarlana, hep srklene srklene akp gidiyordu. mer Behi, gs duvarlar arasndan gizli hastalklar sezip bulmak sanatiyle incelegmi, keskinlemi bir zmleme duygusuyle kendini de inceler; sanki kulan, bu hastann da trl gizli belirtilerle sakat gsne koyarak dinlerdi. Zavall gsnn iinde yle hastalklar, y* yak: Tedavi amacyle bedene yaptrlan herhangi KIRIK HAYATLAR 96 Ae korkun belirtiler bulurdu ki, kendi kendisinden korkard. Bu hastalklar, kemirdikleri bedenleri yle acmaszca kavrayarak onlar davranlarndan sorumlu tutulamayacak bir biimde ynetecek eylerdi ki, btn yaamlarnda yanl davranlarda bulunanlar; artk onun gznde az ok yargl, kendiliklerinden bir ey yapma konusunda gsz, hastalklarnn durumuna gre kendilerini yneten gcn istemine az ok bal, ayplanmaktan ok acnacak bir sr mutsuzlard. Bu konuda doktorun dnce biimine derin bir kukuculuk dadanmaya balamt. Bu kukuculuk, gerekte bakalarn ayplarken, en kk eyleri cezalandrmakta tezcanllk gsterirken kendisi de btnyle bilemeden, elbette kendi itenliinin aldatlarna kaplarak, yarglarnda elinde olmadan ar gittiini bilerek balamt. Gsz saatleri aklna geldike, yarglarnda saknlacak noktalar aratrma zorunlu duyard. Kendi yaratt hafifletici nedenlerle buluncuna kar duyduu susuzluu, e suu bakalarnda cezalandrarak pekletirmeye alan, bakalarn knarken kendi gszl iin ahlk mahkemesine zarar demi dalgn bir insan olmaktan korkard. Sonra birden kendini susuz grmek gereksinliiyle: Ben, bu gsz anlarma yenilmediime gre, yenilenlerle aramzda byk bir ayrlk var.. te, btn nem bu ayrlktadr derdi. Gerek dalgnlar, aymazlar; ona gre, yenik dp de bulunlarn susturacak kadar kendilerini aldatanlard. Kukusuz, imdi Perruh'a sorulsayd, o da kendisini sulu grmeyecekti. Onun da buluncunun knayan sesini susturacak kendine gre bir aklanma kant vard. yleyse, bugn ekure'yi ldren, toplumun tm e-kure'lerini ldren bu su kimindi? Ahlk konusunda bu dnce biiminin nasl korkun bir evrinti, insann baKIRIK HAYATLAR 97 bir madde...

n dndrecek, yarglamasn kasrgalar iinde evirecek, gr alann her saniye baka bir noktaya kaydrarak her eyi bir baka biim ve rnekte gsterecek ldrc bir durum olduunu biliyordu. Ve usavurumlar-nn nnde, korkulu bir soruyla bir uurumun kysna yaklatn sezince karlk vermek iin daha ok gecikmek istemeyerek dnerdi: Yaam byle olduuna ve byle olmasn hi bir g nleyemeyeceine gre, bunu byle grmeye katlanmal derdi. Dncelerini evlenmesinden ncelere dndrdke, gszlklerine yenilgilerinden sonra bakaldran, kendi kendinden irenen mer Behi'i grrd. yleyse, onda temiz bir insann z vard; knamaya, kaamaklara dayanamayan, erdemlik kurallanyle yargya varmaya hazr bir temizlik z... Ancak onun yannda, bir de bu sakat durum vard. Evet, derin derin szlayan bir yaras olduunu ok iyi, ok ak sezerdi. Ve bu yara arada bir dayanma gcn kracak yle aclarla szlard ki, onu ldrtrd. O zaman kendi kendinden korkar, kendisini byle sakat ve yenik bir raslantya, bir gszlk dakikasna kaplr grmekten utanarak yaamdan kamak istercesine yalnz kalmak gereksinliiyle evine gelir; Vedide'ye koar, onun scak sevecenlik havasnda ruhsal bir iyileme dnemi geirirdi. O zaman kukuculuunun yerini bir baka dnce biiminin, kurtulu ve esenlik veren bir dnce biiminin anl ve temizlii alrd. Kendi kendine: te, insan erdemi! derdi, ekinceyi grdnzde kamak, kartnza, ocuklannza, evinize snmak ve orada, bu snlan yerin temiz ve i ac kucanda uyuyarak iyilemek... Tehlike, kk bir gzn sizi eken miKrk Hayatlar F. 7 98 KIRIK HAYATLAR KIRIK HAYATLAR 99 ninnini bir glmseme alevindedir. Bu alev, glmsemenin ekici bys altnda sizi karnzla, ocuklarnzla, yaamnzn mutluluuyle birlikte yakacak, yutacak bir yangn saklyor. Kurtulu, ondan kamaktadr. Yeter ki, ondan her zaman kamak olana bulunsun. Ve kaard. Ka kez kamak iin harcad gcn yor-gunluuyle ezilmi, hastalanm bir durumda, onu birka saat iinde aylarca savam kadar yorup kran bir bozgunlukla, kalan eyin yokluk acs cierlerini yorarak, bakm bekleyen bir hasta ykmyle evine gelir, birden balayan bir alma ateiyle odasna kapanarak; karsnda Vedide, uzakta Selma ile Leyl'nn grltleri, alrd. mer Behi, yalnz iinin iinde bu ekinceden uzakt. Hastalarnn iinde onu hastalklarndan baka bir nedenle uratran olmamt. Doktorluu, kendinden,

insanlndan ayrlarak soyut bir kimlikle grnrd. O zaman bu mer Behi, yalnz hastalarn aclaryle inleyen, onlar ldrc szlardan kurtarmak iin insanlkst bir acnma ve sevecenlik simgesi olurdu. Onu ykan toplum yaamyd. Sanatnn bo saatleri ne zaman onu toplum yaamna yneltse, kendinde br Behi'in tm ak ve lgmliyle, varlnn her noktasnda ateten bir kadn istei yanan yaratn azdn duyar ve bu kiilii; brn yle korkun bir zorlamayla isteklerine yenik drmek, sonunda tamak isteyen bu zorla bastrlm ak tutkularyle birlikte yle bir kasrga iine atmak isterdi ki, bu boumadan hrpalanm kard. Yenik dt anlar da olmutu. Kendi kendine, evlilie byle bsbtn bal kalmasn eletirerek: Aptal! derdi, Bu evlilik mademki onun ak isteine karlk veremiyor; yleyse evlilik, aktan baka bir ey.. Onlar birbirinden ayrmal. kincisinden birincisine zarar vermemenin yolunu bulmak da, erdendik" kaygsmdaki vicdan susturmak bakmndan yeterli olmal. Bu yarglamann eksik yanlarm abucak grerek gler ve eklerdi: te, btn ktlk yapanlarn kulland 'nce vicdan aldatmak' kuraln ben de uygulamaya balyorum! Ama, elence evrelerinde geirilen gecelerin, o en, aklanamaz isteklerin, gereklemesi en olanaksz gl ereklerinin yak dokunulanyle insan hrpalan saatlerin atelerine kar ne yapmalyd ?.. Byle zamanlarda ne anlatlamaz byk aclar olurdu! nce, kendisini oyalayan birka insan yz bulunurdu. Birinin plak omuzlar, brnn giysisi, tekinin gzlerinde sezilen derin bir anlam, bir drdncsnn geerken duyulmu sesi... Btn bu ayr ayr eyler, onun ayr ayr damarlarn actarak titretirdi. mer Behi, birdenbire stnden atamad bir zntyle dolar; evreden yaan klarn prlts arasnda kapkara bir adam kesilirdi. O plak omuzlar, dudaklarnn nnden, mermer antlarn soukluuyle geecek; o ipek giysinin hrts kulaklarnda bir alay sl brakarak uzaklaacak; o byl gzler gizinden bir ey sylemeden yitecek; u ses, biraz nce iini etkileyen u ezgili ses, ona, yalnz kendisine iki szck fsldamayacakt. nk btn bu arkalarndan titrenen, lnen eyler, sizin iin yabancyd! Onlarn tmnn sizin olmasn istemenize karlk, biri bile sizin olmayacakt. Onlar bakalarnnd, her biri bir bakasnn... Sonra onlar da, o bakalar da sizin kadar yoksundu. Onlarn da yreklerini yoran baka plak omuzlar, hrtl etekler, aldatc gzler, alayc sesler vard. mer Behi, byle elence toplantlarnda karanlk bir glge skntsyle dolard. Sonra bir yze, ruhunu kavrayveren bir bedene raslard. Bu, gen adamn tm 100

KIRIK HAYATLAR KIRIK HAYATLAR 101 I1 isteklerini, yoksunluklarn, belirtilememi duygularn, bir biim alamam dlerini ksaca toplayp bir araya getiren bir grnt z; bu grntnn evresindekiler de giderek snen bir ayla kesilirdi. Uzaktan ona bakar, sanki ruhu eriyerek onda emilir, yreinde derin bir znt duyar; birka saat can ekiir gibi olurdu. Bir kez, byk bir gece elencesinde, byle bir yzle karlamt. Bu, bir gen kzd. Biraz szlm yznn solgun rengiyle, iri gzleriyle, hafife ak duran ince soluk dudaklaryle hasta bir iee benziyordu. Sonra bu hasta grnyle elien yle cokulu, yle ocuksu bir neesi vard ki, herkesi evresine topluyordu. mer Behi, bu ondaki needen anlalmaz bir znt duyuyordu. Gen kz kaygl, topluluun ilgisini ekmemi, bir kyda unutulmu; kendisinden baka hi kimsece sezilmemi grmek isterdi. O, btn bu evresindekilere nedenini bilemedii gizli bir dmanlk duyuyor; gen kz elendirdikleri, onu oyalayabildikleri iin btn erkeklere kinleniyordu. mer Behi, onu yalnz kendismin grmesini istiyordu. Bu dans kasrgas, bu k alayan iinde onunla kalabaln arasnda kar karya, yapyalnz ancak ikisi kalmalyd. Ve o, herkese nem verilmezken, yalnz bir ruhun kendisi iin eridiini, szlp yok olduunu sezerek mutlulua erimeliydi. O gece bu gen kzn karsnda hayalinin kanatlan-masyla bir d kurmutu: Bir gece, bilinemez nasl bir raslantyle, onunla yalnz olacakt. O kadar yalnz bulunmak istiyordu ki o gece; kapkaranlk, tm evreni saklayan bir gece olacakt. Onlar bile birbirlerini gremeyecek, yalnz sezeceklerdi. O; kk, ince elleriyle mer Behi'in ban kendine ekecek, dizlerinin stne yatracak, bu siyah gecenin bilinmezlerle dolu gsnden geldii sanlan fltl bir sesle: Hani o akam? diyecekti, ok eleniyor grn-yordum. Bu, bir yaland, anlyor musunuz? Tersine, ok sklyordum: Tm evredekilerden, danstan, mzikten, elenceden; her eyden, her eyden... Yalnz bir kiiyi gryor ve onunla ite byle siyah bir gecede, her eyden uzak, yalnz onunla birlikte, ban dizlerimin stne alarak, parmaklarmla salarn tarayarak bunlar kendisine sylemek istiyordum. mer Behi, karlk vermeyecekti. O konuurken, bu geceyi kendisine sunduu iin gen kzn yalnz dizlerini pecekti. Bu gece hi bitmeyecek, hep byle srecekti. Gen adam bu dleri kurarken bir dostu onu dalgnlktan kard: Ne dnyorsunuz?

Hi! Hi mi? Buna gerekten inanyor musunuz?.. Geliniz, sizinle tantrlacak biri var! Ve dostu, gen adam elinden ekerek tantrlacak kiiye doru yrmt. mer Behi, eer elinde olsayd, abucak geri dnerdi. Korkun bir ey yapmak zerey-mi gibi rkyor; aznn kuruduunu seziyordu. Gen kzla konuamayacan, ba dnerek olduu yere yl-vereceini sand. Gen kz, mer Behi'i birden arlaan bir yzle karlad; sonra evresindekilere oynak bir glmsemeyle: Niin duruyoruz? diye sordu. Dostu, mer Behi'in kulana: Bu vals sras benim dedi, Yansn size vermemi ister misiniz? Be dakika sonra yeni bir vals balarken gen kz, mer Behi'in kollar arasndayd. kisi de arbal dav. ranyordu. Ancak birka szck konutular. Gen kz, 102 KIRIK HAYATLAR mer Behi'e, Biraz nce dndklerinizi ben de eksiksiz anlyordum, uzaktan... der gibiydi. Gen adam, birdenbire, onu dostunun yanna brakma zamannn geldiini dnd. Durdular. mer Behi, onu, koarak gelen arkadann yannda brakrken gen kz, kendisinden nce davrand: Saolun, efendim! dedi. Ve bir saniyelik aradan sonra ekledi: Yine grrz... Gen kz, imdi arkadann kollar arasnda o kadar neeli, cokulu, kendisini dansn byl dalgalarna brakarak byle akp gitmekte o kadar mutlu grnyordu ki mer Behi, ac bir incinmeyle abucak geree dnd. Bu gen kzn ruhu ondan, onun dnden ne kadar, ne kadar uzakt, Tanrm? Aralarnda ne bitmez tkenmez uzaklklar vard! Belki de, imdi onu kollarnn arasnda dndren adama yakn bir gelecekte ocuklar douracak, birdenbire yaamn somutluu iine decekti. Bu gen kzda bir gecenin u yarm saatlik dnden hi bir ey kalmayacak ve o, mer Behi iin, bir gece elencesinde karlalm, be dakika birlikte dans edilmi yabanc, snk bir yzden baka bir ey olmayacakt. Tm byleydi. Btn o sokaklarda, bahelerde, tede beride karlalm, size yaamnzn en prltl birka dakikasn geirten yzler; gzlerinizi anca sona eren dlerin uuculuuyle, saptanamayarak, anlalamayarak uup yok olan imeklerdi. Bunlar, sizi bir saniye parltl ve hi olmam bir evrende yaattktan sonra karanlklara boulup silinecekti. Ama, neden Yine grrz? demiti?.. Mademki yaam byleydi, mademki bu

sonusuz bir dten baka bir ey olamazd, mademki dler hep byle kalacaklard; yeniden grmekten, ve bir daha zehirlenmekten ne kaakt?.. Gen kz, btn gece mer Behi'ten kk bir bakn bile esirgeyerek, bu be dakikalk tanmadan belleinde bir glge bile kalmam; danstan, mzikten mutlu, ara sra uzakta iftlerin arasnda yiterek, ara sra nnden geerek gidiyordu. Gen adam, bunald. Bu topluluk, onu boan bir skmatan baka bir ey deildi. inde, buradan kamak iin nne geilmez bir istek vard. Kendisini sokakta bulunca, k gecesinin souk havasndan byk bir esenlik duydu. Arabalarn arasndan syrlarak, emsiyesi koltuunda,, elleri paltosunun ceplerinde, hi bir yerde durmadan, fenerlerin sisli camlan arasndan kayarak, sokan slak talar stnde titreyen ctiz klarn karanla yakn aydnlnda byle uzun uzun yrmekten gelen yaban bir tatla, Taksim'e kadar kt. Kaldrmn kysnda bekleyen bir araba grnce eve dnmek aklna geldi. -Bu insan alayan dler ancak orada, evde yoktu. Ruh ve dnn bu gereksinme duyduu bakaldrmalarndan sonra kendisini Vedide'ye kar soyut bir su ilemi grerek ona daha fazla sokulur, onun yannda daha uzun saatler geirmek iin yollar bulur, suunun balanmasn onu daha fazla sevmekte arard. Hayalinin bu l domu iirlerinden, bu d gerek-sinliinden, baka bir eyle hrpalanrd. Bu, bedeninin birdenbire oluan bir cokusuydu. Bu, kann tututuran, btn sinirlerini sarsan yle ateli bir yel olurdu ki, onu hi bir eyi dnmeye zaman brakmayan bir hz ve gle ekip srklemek isterdi. Byle dakikalarda mer Behi, belirtilemeyen bir d iin ak ve sevime vgleri yazan bir ozan deil, yalnzlk yaamna uzaktan gelen .bir solukla sarholam erkek bir canavar olurdu. Byle zamanlarda i ekimesi 1U4 JSJ.K1JS. JtlAIAlJ-AK. yle ac, yenilie yle yakn sonularn ekincesindeydi ki, ok kez kendinden korkar, irenirdi. O zaman bedeninde bir sinir bozukluu olabileceini dnerek kendi kendisini, yaamnn btn ak ayrntlarn, eletirici gzle zmlemeye alrd. Evleninceye kadar yaamnda ak, hemen hemen hi bir rol oynamamt. Yaamnn gerek ak, evliliiydi, Vedide'siydi. Elencelerinde, bir gececik sren ilikilerinde, ele avuca smaz olmaktan ok, uslu bir gen diye tannrd. stelik, bu elencelerden, onu haftalarca byle yerlere gitmekten alkoyan bir irenme duygusuyle ayrlrd. mer Behi'te yle bir i temizlii vard ki, kendisine en az sahip olduu zamanlarda bile kiiliini knamaktan geri kalmazd. Gen adam, bu ekimelerden birinde yenilse, evlilik yaamn kk bir aldatmayla olsun kirletse, bunun kirinin her zaman kendisini izleyeceini; onu her zaman kendisiyle mutluluunun arasnda bulacan dnrd. Ve byle bakaldrma zamanlarnda, bir hastay iyiletirmeye alrcasna, kendi kendine: Hastalk ateini andran bu dnemleri atlatmak iin biraz direnmeli! derdi.

*** mer Behi, bir sre sessiz durduktan sonra gzlerini kaldrmadan karsna sordu: Gerekten, gitmemi istemiyorsan, onlardan zr dileyeyim, Vedide! Kocasnn byle bir szyle Vedide'nin btn kayglar yok olurdu. Biraz nce azndan lsz kaan o tmceden yle utand ki, kocasnn kafasnda beliren kukuyu yapmack bir dargnlk yaratarak gidermeye almak iin: Aa!. Siz de! dedi, Hi aka yapmayalm m? Artk size bir sz sylemeye de gelmiyor. KIRIK HAYATLAR 105 Sabahleyin mer Behi'i almak iin eve urayan Doktor Bekir Servet, yaya getikleri caddeden Nianta'na saparken, arkadan birden durdurdu; giysisinin dmesinden tutarak: Sana bir ey sylesem inanr msn? dedi, Seni armay onlar dnd. mer Behi, anlayamad; arkadana bakt. Bekir Servet, ekledi: Hastann ikinci bir doktor armay gerektirecek hi bir eyi yok. Nezle, gsne inmi, o kadar... nce baka bir doktora danmay, sonra da seni, kk Neyyir dnd. Eer neri Nebile'den olsayd., anlyor musun? mer Behi, gld: Hayr, hi anlamyorum. Yrmeye balayan Bekir Servet: Kurnazlk ediyorsun dedi, Eer seni Nebile d-nseydi, o zaman ben de" dnecektim. Neyyir'i nerede grmtn, dostum? Her yerde ya da hi bir yerde.. Veli Bey'in kzlarn herkes ne kadar tanrsa, ben de o kadar tanrm. stelik, Neyyir Hanm'n beni dnm olmasna ok ardm. Bekir Servet, hep alay eden tutumuyle karlk verdi : Ben hi amam. Bu, olsa olsa, kn beeni sahibi olduunu gsterir. mer Behi, holanmad bu konumay kesin bir karlkla bitirmek istedi: Beeni konusunda ablasndan pek geri kalmam sanrm. Bekir Servet, mer Behi'in en eski okul arkadala-nndand. Her eyiyle bir mahalle ocuu olan Bekir Servet, sokaklarn amurlarnda yetimi bir bitki kirliliiyle bym,

yapraklarn amurlardan btn btne temizleyememiti. Cami avlularnda, ykk yerlerde birdirbir106 KIRIK HAYATLAR le, uzuneekle balayan okul kaakl, yava yava ders kitaplarnn ranl ekercinin tepsisine ya da mahalle mescidindeki mezzinin odasna sonra alnmak zere braklarak, Aksaray'dan kiralanm atlarla kale dnda gezintilere ya da Kumkap'dan tutulmu bir sandalla denize almaya kadar ilerlemiti. Arkadalar arasnda onun bambaka bir zellii vard: Tmnden kk olmakla birlikte tmne szn geirtmek... Ona, Pi Bekir derlerdi. nsan eken zelliinin nitelii bilinemezdi. Kar durulamaz szgeerlii-ne boyun een tm arkadalar, mahallede hep birer takma ad tayan o Ategz Osmanlar, Bilya Hasanlar, Yenge Sleymanlar, Vurkzmaz Cemiller; Pi Bekir'. in kafasnda doan btn dncelerin birer oyuncayd. Ksa, kk, clz, fareyi andran bir grnm vard ve kprdakl, eviklii, taklganl, yapt ktl belli etmeyen ele avuca smazl o kk yapsna yle bir anlam katard ki, nce evde babasyle annesinden balayan Pilik san pencerelerden sokaa tam, btn ocuklarn azna dm; muhallebiciden bakkala, kavun karpuz sergisinden okula kadar yaylarak Bekir'in bir fotoraf gibi benimsenmiti. Bekir denilince bu adn uyandrd biim belirsiz kalrd. rnein, mam Efendi, gzn kapayarak mahallenin yazl defterinde Bekir adnda birinin bulunup bulunmad sorulunca, uzun uzun aramaya balard. Soran, bir ara eklerdi: Pi Bekir! O zaman mam Efendi, aramaya gerek grmeyerek gzlerini aar: Byle syleseniz ya! Pi Bekir, evet.. Ne yapm yine? derdi. Bu tanmla Bekir, belirginleirdi. KIRIK HAYATLAR 107 mam Efendi'ye arkasndan dilini karan; okulda falakann altndan kalkar kalkmaz bir gzn krparak arkadalarna srtan; Vurkzmaz Cemilin iki krek kemii arasna yumruu yaptrdktan sonra birden dnerek duvardaki rmcei izliyormueasma sessiz duran; nndeki ocuun kulana sprge pn soktuktan sonra gzlerini kapayarak, kendinden geerek tatl tatl ensesini kayan Bekir, ancak Pi Bekir denilince belir-leirdi. Ondan herkes yaknmaya bir neden bulur, ama, yine de onu severdi. Bir gln szckle, herkesin yaratlna gre dzenlenmi elendirici bir davranla btn tanyanlarn dostluunu kazanrd. Mahallede kzgnlyle n yapan mam Efendi'yi bile tek yumuatan yine oydu. Bir gn, mescidin duvarndan bir para sva drmek suuyle mam Efendi'nin yanma arlmt. Kzgnlndan kpren imam, sormutu:

Mescidin svasndan ne istedin, bakalm? O, eksiksiz bir arballkla, aldr etmeden karlk verdi: Gerekti de onun iin, mam Efendi. ' Sonra aklamt: Bizim komu hanma, bakkaln karsna gtrecektim., biraz kendisine dzgn yapsn diye... Parmak kalnlndaki dzgnyle birlikte Kara Aye sanndan kurtulamayan bakkaln kars, mahallenin en byk yzkarasyd. mam Efendi, bu akaya o kadar glmt ki, suluyu cezalandrmaya gc kalmamt, Bekir'in bu konudaki akasn uzaktan uzaa duyan bakkal, onu dkknnn nnden geerken yakalam, kulan ekmiti: Svay kime gtrecektin, kime?.. Hele bir daha syle! 108 KIRIK HAYATLAR K-IK1K. HAYATLAR 109 Bekir, hi sesini karmam, cannn acmasndan ya-knmamt. nk, bakkalla iyi geinmek zorundayd; Ramazan yaknd, sonra denmek zere karagz takm alacakt. Bakkal, ocuun kulan ekti ekti, brakt. Bekir, abucak ban yana evirerek br kulan uzatt: Bunu da, kuzum, Tanr iin, lmlerinin can iin dedi, Biri uzun, biri ksa kalmasn! Annesi ona kznca kt yakarlara balard: Gzlerin kr olsun, baka bir eycikler dilemem, Yce Tanr'mdan!.. Boyun devrilsin, e mi? Seni teneirlerde uzanm greyim! Bann stnden bu karglar yaarken Bekir, uzaklarda dolar, frtnann gemesini beklerdi. Be on dakika sonra da eve dner, yavaa sokulur, Git, istemem! diye baran annesinin dizine ban koyar, yaltaklanrd: lrsem sen ne yaparsn sonra? Ben, senin tekne kazntn deil miyim? Senin onulmaz aclarnn orta, kara maan, pten minaren, austos bcein deil miyim? Ben lrsem o adam sonra seni ne yapar? Kadnn yrei yufkalar, zellikle O adam konusunda bsbtn yenik derdi. Evet,

Bekir, onulmaz aclarnn ortayd. Babasndan, o adamdan ektikleri, hep bu austos bceinin sevgisi iin deil miydi? Ne zaman gzleri yaarmaya balasa Bekir frlar, ayaa kalkar: Bas yirmilii! derdi. Aa! Bende be para yok, yirmilik ne gezer? Sonra karmam! Ana yakar bu.. Belki tutuverir de lrsem, br dnyada iki elim yakandadr! Bekir, bu szleri davranlaryle o kadar glnle. tirirdi ki, annesi yar alayarak; belki Tanr'ya yakar-yle benimsenip lverecek ocuun kursana bir para tavukgs indirecek yirmilii basard. O zaman" Bekir, parmaklarn akrdatarak ve bir havaya uydurarak, sevinten ldrm, ark sylerdi: Mangiz de, mangiz de, mangiz!.. Sokak kapsndan karken de, sokakta da annesi, olunun ark syleyen sesini dinlerdi: Mangiz de, mangiz de, mangiz! Ve dudaklarnn arasndan on dakika nce kan kar. gl szlerinin gcn azaltmak amacyle mrldanrd: Tanrm, sen onu koru! Ahrkap okuluna Bekir Servet adiyle geldi. Okula yazlrken, baka bir ad daha bularak, o eski sannn yinelenmesini engellemek gereini duymutu. Ancak bu, bo bir nlemdi. Bir gn kendiliinden, yeniden; mahalle yo-luyle deil, ancak ona yakt, onun yapsna, davranlarna, yaratlna bir kalp kadar uyduu iin o san yine meydana kt. Dersliin havasnda Pi BekiT ad utu ve herkes, stelik kendisi, bundan o kadar kvan duydu ki, artk Bekir Servet ad, ona yalnz dolabndan karlarak fralanp tlendikten sonra bir iki saatine giyilecek bir tren giysisi gibi, yabanc kald. Yeni adnn ssllne uygun bir arballk taslarken; gerek san ortaya ktktan sonra kendisini; asl kimlii, o her zamanki alaycl, an neesi ve yakksz davranlaryle birlikte sevilen mahalle ocukluiyle gstermekten ekinmemiti. Bu durumuyla tanmca da btn arkadalarn evresinde toplayan bir odak oluverdi. Dzenlenecek elenceler hep onun kafasndan kar ve o, elencelerin ruhu olurdu. Kt eylere yaratl bakmndan eilimi bulunduundan, bu elencelere ancak kulaktan kulaa fsltlarla anlatlabilen eitler de katard. P Bekirin en byk becerisi, bir erdemlik. sorunu yaparak bu elencelere katlmayanlar, zellikle mer Behi'i, kandrmakta grlrd. Onu bir keye sktrr, yan kafa tutarak, yar gldrerek: 'E 110 KIRIK HAYATLAR

Aval, sen de! diye balard, Hep byle miskin miskin otur ite! Sonra yaplacak eyin kt bir ey olmadna yarayacak kantlar en gln biimde sralard. Sonunda mer Behi'i o kadar gldrrd ki, onun bayle belli belirsiz karg koymasn bsbtn kran bir tutumla: Artk ekinilecek bir ey kalmad derdi. Sonra da, sanki onun gnl kanisiyle birden bir beenme duymu gibi, cokuyla mer Behi'in ellerini tutar, olanca gcyle sarsarak eklerdi: Grndn kadar hmbl deilsin sen! Bekir, yava yava mer Behi'i yle etkilemiti ki, onun temiz kanna karm ktlk mikrobu gibi damarlarnda dolard. Ve mer Behi; irkin, kt bir ey nasl sevilirse, o tutkunlua benzer bir gereksinmeyle onu sevdi. Okulu bitirdikten sonra birbirlerinden ayrlmlard. Bekir Servet, istanbul dndaki kk devlet hastanelerinden birinde asistanlk buldu. mer Behi, Avrupa dn onunla istanbul'da karlat. Tek gzlyle, Macar biimi kvrlm byklaryle*, kl rengindeki eldiven-leriyle birlikte kavranm tpla ilgili bir sr dergilerle bu mahalle ocuuna raslaynca armt. Bekir Servet, bu eski arkadan nce arbal, stelik souk karlamt. Sonunda istanbul'a yerletim. Oh! Byk baar! Gnde bo iki saatim bile yok! Sonra ,eski ilikilere ballk duyan ve yararl olmay amalayan bir itenlikle eklemiti: Dostum, balang her zaman gtr. Denemelerimle . her zaman sana yardma hazrm, inan. Byle souk balayan yeni iliki, birok raslantyla

Macar biimi byk: Dolgun, dudaklarn yanlarnda incelip dzleen zamann nl bir byk modas. I KIRIK HAYATLAR canlandrla canfandrila bulutlardan syrlarak parlama, ya balayan uzak anlar gibi, yeniden g ve zellik kazanan bir dostlua dnmt. Bekir Servet'in Beyolu'nn yan sokaklarndan birinde bir odas vard. mer Behi'le ilk karlamasnda gnde iki saatlik bo zaman bile olmadndan yakman bu gencin Taksim Bahesi'nde, Tepeba'nda; elenilen ve zellikle kadn bulunan btn yerlerde geirilecek

uzun zamanlar oluyordu. Beikta'a inmek iin ounlukla Beyolu'ndan geen mer Behi, onunla sk sk karlar ve yarm saatini arkadann yeni bir baarsna ilikin yksn dinlemekle geirirdi. Bir gn Beyolu'nda bir yerde otururlarken Bekir Servet, birden ayaa kalkm ve ona: zr dilerim, dostum demiti, Kayorum! Bir dakika nce Veli Bey'in kzlar gemiti. Yeniden karlamalarnda mer Behi: O gn kimi izliyordun? diye sordu. Bekir Servet, birden gerei syleyememiti. Ama sonra arkadann renmek iin stelememesinden sklarak kendi anlatt. lk gn, yle byle dnmeye meydan brakmayacak biimde balad: Yalnzca aile doktorlarym, anlyor musun? Hi sanldklar gibi deiller. Yakndan tanan, aarsn. Gerei, sylentilerle o kadar elikili bulacaksn ki... Bir kez de bu sylediklerini unutarak: Mutluyum demiti, Yaammn en byk ak Nebile, benim iin ldryor. Tanr'dan, biraz uslu davranyorum da., yle olmasa... mer Behi, arkadann szn yarda braktrarak: Evlenme kesin! demiti. Bekir Servet, evrende her eye olabilir gzyle bakaryalnz buna olaslk vermiyordu: Evlenme, hi bir zaman! Her ey olabilir yalnz o di 112 KIRIK HAYATLAR olmaz.. Evlenmek iin az ok sana benzemeliyim. Sen, ta okuldan beri bir para, nasl diyeyim?.. mer Behi, glerek, bu bulunamayan deyimin zorluundan arkadan kurtarmt: Hmblcaydm! ***

Sahire Hanm'm yannda, ince bir bartsyle omuzlarna yle athvermi ho bir yeldirmeyle yalnz Nebile vard. mer Behi, Bekir Servet'in gerekli grd bir gevezelikle hastaya ilikin dncelerini dinledikten ve hastay yokladktan sonra, yeil gzlerinin iinde kendisini yine gzel gstermek isteyen bir kadn glmsemesiy-le bakan Sahire Hanm'a: Nezleniz hafiflemi dedi, Arkadamn yntemlerine eksiksiz katlrm. ksrklere gelince: Onlar iin yaknma deil, sevin belirtmelisiniz. ksrmek kadar gs temizlemeye yarayan bir ila olamaz. stelik, yaknmalarnza bakmadan Bekir Servet Bey, uruplarnza sizi ksrtecek eyler koyarak dzencilik yapyor... Grdn m, Nebile? Ben sylemiyor muydum? Bu uruptan kullandka ksrklerim bsbtn kabaryor, diye.. Saolun, beyefendi, beni aydnlattnz. Bundan sonra Nebile bana urup iirtebilirse... Nebile, ilk kez mer Behi'e dorudan doruya sz yneltti: Bilmezsiniz, efendim; annem ne kadar ocukluklar yapyor? Bir kak urup iirtmek iin saatlerde yalvarmak gerekiyor. nce ve akyan bir sesi vard; bunlar sylerken ocuka bir yaknmayla titriyordu. mer Behi, ancak bu birka szc konutuu srece bakt ona. Yeille sardan hangisine daha yakn olduu pek kestirilemeyen gzlerinin, sesindeki ezgili yaknmay glendiren kaygh ve scak bir bak vard. Bu bak, biraz szgn gzkapak-lannn arasndan kadifelenerek kayyor ve baygn bir durula akn deitirmekte gecikiyordu. Kanatlar ok titrek ince burnunun, uuk pembe dudaklarnn, koyu bir st mavilikleriyle donuk beyaz teninin arasnda bu rengi bilinemeyen gzlerin dalgalarndan bir panlt uuyor ve onu, gece kibrit yle grlm bir yze benzetiyordu. mer Behi daha karlk vermeden, Nebile; annesinin yatann yannda duran saate bakt ve birden neeli, ocuksu bir abuklukla; dantelelerin arasnda bileklerini ak brakan bir davranla, kollarn kaldrd: Aa! dedi, On dakika geirdik. Akar gibi bir yryle mer Behi'in yanndan geti, yatan yanndaki masaya kadar gitti; arkasna bakmadan: Bekir Beyefendi, bana yardm eder misiniz? dedi, Ben ka tutaym, siz ieyi aln. Sahire Hanm, yatandan: Bu kz beni uruplarla bitkinletirecek diye szlanyordu. Bekir Servet, tek gzln takmt. Omuzu Nebile'-ye hafife dokunuyor, urubu ienin ekerlenmi azndan aktmaya alyordu. mer Behi, onlar arkalarndan yan yana, omuz omuza gryordu. Bekir Servet, dudaklarnn arasndan Nebile'ye bir eyler sylyor gibiydi. Gen kz, onu dinlemiyormu gibi grnerek, ban evirmeden, mer Behi'le konumasn srdrd:

Greceksiniz ya, sizin yannzda hi direnmeyecek. * Uslu ocuk olacak, annesinin her szn dinleyen bir ocuk.. Siz bilir misiniz, doktor; ben annemin annesiyim! Deil mi, anne? Sahire Hanm," ka grnce dudaklarn bzd. Zorla aktlacakmcasma azn skyor, ban evirerek, siKnk Hayatlar F. 8 nirli bir glle sarslarak elini sallyor, Gtr! stemem! demek istiyordu.

Nebile, bir koluyle, yeldirmesinin bolluklar iinde tm ince ve uzun boy pounun dalgal uyumunu gsteren bir yaslanla annesinin ban kucaklad. Bir yandan da, dklmesin diye eliyle ka uzaktan tutuyordu. Annesinin yabansln mer Behi'e gstermek isteyen bir glmsemeyle, sesi bir ocuu aldatan yaltaklklarla dolu, yalvard: Oh, benim minimini, sz dinleyen ocuum! Annesini hi krmaz. te, imdi azn aacak! Nebile, bu kk gldry yle doal bir beceriyle oynuyor ve bu ocuunu aldatmak isteyen anne oyunu ona o kadar yarayordu ki, mer Behi dalgn, dudaklarnda bir glmseme, ona bakyordu. Sonunda hasta, urubunu itikten sonra, bu yavan eyin tadn unutmak istiyormucasna gzlerini kapayarak ban yastna brakverdi. Nebile, ka el bezine silerek yerine koymaya alyordu. mer Behi, artk burada fazla kalmann yersiz olacan dnd ve Bekir Servet'e gzleriyle, Gidelim! dedi. Arkada da bu dncede olduunu gstermek iin bir iskemlenin stnde duran eldivenlerini ald. mer Behi, izin ister bir durumda ayakta bekliyordu. Bekir Servet, arkasn mer Behi'e vererek Nebile'ye yaklat; yava sesle bir ey syledi. Nebile, mer Behi'in kendisine bakan gzlerinden sklmayarak, tersine, Bekir Servet'e karlk verirken gzleri mer Behi'in gzlerinde, oynak bir kahkaha salverdi: Oldu! dedi, Kadn, alt ay sonra beni de ayrtsn, oluna'baka bir kz arasn.. Ne iyi bir evlenme olurdu!.. Sonra Bekir Servet'i brakarak, gideceklerini yeni sez-micesine, mer Behi'e kotu: Gidiyor-musunuz, efendim? Bilseniz ne kadar gnl esenlii verdiniz.. Bekir Servet Bey'i, ne yalan syleyeyim, beni biraz aldatyor sanyordum. Sonra, birden baklarna yakar katt: Yine gelirsiniz, deil mi, doktor? mer Behi, artk gitmek, bir daha da buraya hi gelmemek istiyordu. Nasl bir ba olduunu sezmeksizin, bir dakika nce Nebile'yi Bekir Servet'le yle gizli kapakl, yle glyor grmekten, tpk bir gece kendisini bir elenceden karan zntye benzer bir ey duymutu. Bu duyguyla Nebile'ye karlk verdi: Bekir Servet Bey'in beni aratacan sanmyorum. Ama o, gerek grrse...

Hasta dalgn yatyordu. Nebile'ye esenlikler dilediler. Bekir Servet nden yryordu. Geerlerken kapnn cicim* perdeleri salland; arkada birden durarak perdenin iki kanad arasndan grnen kvrck sal baa: Vay, siz orada mydnz? dedi, Ben de dnyordum... Bu ba, tpk biraz nce Nebile'nin bakyle Bekir Servet'e karlk verirken mer Behi'e bakarak, gzlerinde burada yakalanmaktan doan ocuka bir sevin dalgasyle, bedeninin bandan aasn perdelerin iinde sk sk saklayarak karlk verdi: Oh! Bir sreden beri buradaym, dinliyordum. Bekir Servet, mer Behi'e dnd ve bir ocuk ban andran bu kvrck sal, glmser gzl ba eliyle gstererek: Size tantraym dedi, Dnyann en ok konuan, en ok glen ye insana en abuk danlan bir kk hancicim: Ensiz olarak dokunmu paralarn yan yana eklenmesiyle meydana gelen, perde ya da rt olarak kullanlan nakl ince kilim. m.. On sekiz yanda diyorlar, ama ben inanmyorum; se-kizden fazla olmadna ant ierim! mer Behi, hafif bir selm verdi. Ba da, bunu glmseyerek karlatktan sonra, birden perdelerin arkasna ekildi. ki arkada, sokakta bir szck bile konumadlar. Sonra mer Behi, birdenbire: karken Nebile Hanm'a bir eyden sz etmitin. Sanrm, bir evlenme sorunuyla ilgiliydi, deil mi? diye sordu. Bekir Servet, aknlkla: Anladn m, dostum? dedi, Sen nerelerdesin, rica ederim? ki aydan beri istanbul'da bundan baka bir ey konuulmuyor. Talat Bey'in annesi, sonunda gelinini bandan att, imdi de oluna Nebile'yi almak istiyor. Bu, mer Behi iin o kadar inanlmaz bir eydi ki, durdu; doru konuup konumadn anlamak iin Bekir Servet'e bakt. Uzaktan uzaa bu yky bilirdi: Ac bir gelin-kay-nana yks.. Gzel, daha ocuk yata bir gelin; yine daha ocuk, daha byklar kmaya balamadan kiilii, mutluluu grlmek istenerek evlendirilmi bir olan.. Sonra bu iki ocuun arasnda, olunun kendisinden baka bir varla balanmasna dayanamayan bir anne... Ne o kzda kocay elinde tutacak kadar bir yetenek, ne o kocada annesinin elinde balmumundan bir oyuncak yu-muaklyle istenilen biime sokulmaktan kendini kurtarabilecek bir g vard. Anne, hi bir zaman yatmayan bir kskanlkla ilk gnden beri gelinine dmanlk

duymutu. Zavall gen gelin, bu dmanln bir dakika bile snmemesi, bir kk acmas bile grlmeyen srekli zntsyle saranp solmutu. Sonunda, talihin bir uursuzluuyla bana arpan bu korkun yumruun altnda aran, kendinden geKIRIK HAYATLAR 117 en mutsuz gen kadn, bu daha ocuk kadn, bir gn iki bohayla bir arabaya bindirilerek babasnn evine gnderilmiti. Anne hanm, zaman yitirmeden evreye duyurmutu: Olunu yeniden evlendirecekti. Kadn, Hem de o rfntnn stne! diyordu. Karsyle gizlice haberleen olunu yine onu dnyor grdke de, daha ok parlayan bir kzgnlkla, baka bir gelin aryordu. mer Behi'le Vedide, birka kez Talat Bey'in annesine, gelin arayan gzlerle, Kthane'den dnerken ras-lamlard. Vedide, bu tutuma kar karak: Ama niin annesini dinliyor? Karsn sevdiine gre, onun yanma gitsin demiti. mer Behi, karsnn temiz dnce biimine smayan bu konuyu bir szckle zmlerdi: Para! Evet; insan, drt yz kuruluk aylkla* evlenirse karsnn kollarna atlamaz, annesinin dizinde yatmak zorunda kalrd. Vedide: yleyse neden evlenirler? diye sordu. mer Behi, karlk verdi: Mutsuz olmak ve bakasyle mutlu olacak bir zavally da birlikte mutsuz etmek iin! Yalvarrm, karcm, sus! Bu konularn bana ne kadar dokunduunu, beni nasl hasta ettiini bilemezsin! Karsna susmay tlerken, kendisi cokuyle konumasn srdrrd: Bu gibi evlilikler toplum yaam iin ne korkun, ne ekinceli bir hastalktr! Sonra, bunun ne kadar umursa* drt yz kuruluk maa: Romann yazld yllarda Osmanl mparatorluunda maalar aln lira zerinden hesaplanrd. Drt yz kuruluk maa, bugnn aa yukar 3 bin 500 lirasdr. 118 KIRIK HAYATLAR maz, temiz duygularla yayldna, snnet edilir, okula balattrlr gibi ana babann ocuklarnn sevinli gnlerini grp mutluluk duymak iin dzenledii evlenmelerin nasl yapld incelenirse, insan aar. Ana baba, bu 'ocuklarnn sevinli gnlerini grp mutluluk duy-ma'nm buna mrvvet diyorlar altnda ne cinayetler saklandn bilseler,

titrerlerdi. ocuk, okuldan kar kmaz, stelik kmadan, byklarnn biraz terledii grlse, evre ne yapacan arr: 'Yetiti, byd: artk torunlar okamak zaman geldi' denir. Bu ocuktan bir koca, bir baba yapmak isterler. mer Behi, biraz daha taarak konuurdu: Ancak bundan nce yaplacak bir ey var: Her eyden nce ondan bir adam; kars iin bir koca, ocuklar iin bir baba olabilecek bir adam yaratmak... Bugn evlendirme araclyle mahalleden mahalleye, kapdan kapya srten kadnlarn ellerinden mektuplarla fotoraflar toplansa, ana babaca bu 'Sevinli gnleri grlerek mutluluk duyulacak' mutsuzlardan ne gln, akn; glnl, aknlyle birlikte toplum iin ne ac, korkun bir yn oluurdu. Byklar yeni yeni terlemi ocuklar; kimisi okuldan yeni km, istanbul'a yerlemek iin bir arka aryor; kimisi filan bakanln filan kolunda parasz yeni greve balam, kendisine yarar dokunacak bir iliki kolluyor... Birinin annesi ldkten sonra babas evlenmi, olunu frlatp atacak bir yer aryor; baka birinin, gz almasn diye, bir an nce ba balanmak isteniyor... Bunlar yle ocuklar ki, kendi kendilerini ynetmek iin braklsalar, boulurlar. Sonra onlara, 'te size bir kariyle bir sr ocuk. Yaamda; bu evrin tinin dalgalar iinde, kendinizden baka onlar da kurtaracaksnz!' deniliyor. Bu clz ocuk kollar, doal olarak, byle zor bir grev iin gerekli g4CIRIK HAYATLAR 119 f c bulamyor. O zaman hep birlikte; kendisi, kars, ocuklar yle bouluyor. Vedide, ok kez yalvarrd: Susunuz, sevgilim! ime baygnlk geliyor. Demek, imdi de Talat Bey iin Nebile isteniyordu. mer Behi, aknlndan gzlerini Bekir Servet'ten ayramyordu: Nebile de bu yabans neriye glyordu, yle mi? Bekir Servet .arkadann koluna girdi, dudaklarnda ince bir glmsemeyle karlk verdi: Bak, bu konuda kesin bir kanm yok. Benimle bu ii grrken hep glyor. nk bir gn Bekir Servet Bey'in kars olmak da var! Aka syle: Bu, bir kadn iin o kadar hafife alnacak bir evlenme olmasa gerek, deil mi? Ancak, Bekir Servet^Bey, ok ll.. Nasl anlataym? Yani, ok ekingen, evlenme iinde bir adm bile atmak iin alt aydr kesin bir yargya varamyor. yleyse, ii abuklatrmak. Araya baka bir evlenme olasl koymal; anlyor musun? mer Behi, sesinde saklanamayan bir sertlikle:

Bunu anlyorum dedi, Ama anlalmayan baka bir nokta var. Mutsuz bir kza hi bir zaman gereklemeyecek bir umut verdiine gre... Bekir Servet, abucak szn kesti: zr dilerim, yalnz umut deil, baka eyler de veriyorum. . Elini i cebine sokarak para czdann gsteriyordu: Terzinin faturas burada duruyor. imdi oraya ura-' yacam. Sonra birden sesini deitirdi. nandrmaya alan, arkadann dncesini iyice etkilemek isteyen yava, tatl bir sesle ekledi: Evlenmek, kukusuz, iyi bir ey.. Toplumun nemli 120 KIRIK HAYATLAR bir tresi, varlnn z.. Ama kimi erkeklerle kadnlar iin hi de byle deil. Bugn bir Bekir Servet'ten bir mer Behi yapabilir misin, dostum? Bana, kahvelerin sigara dumanlaryle dolu havas, Beyolu caddesinin kadn kokusuyle akan alayan, bir gazino kesinde iilmi drt kadeh rakdan sonra bulutlu gzlerle, bulutlu bir kafayla gece dolamalar gerek... Beni bu evreden karp da neydi senin ocuklarn adlar? Oh, ok gzel ocuklar, pek tatl, pek ince ocuklarn arasra sokar da, 'Her zaman bunlarn cvltlarn dinleyeceksin!' dersen, Bekir Servet belki bir ay dayanr. Ama sonras iin bir ey diyemem. yle sanyorum ki, bir gn birdenbire yuvasndan kaar ve bir Nebile bulmaya gider. yle az raslanan bir yaratk, bir ince iir ki, trl d arklaryle ilenerek okunacak, gidilip dizlerinin kysnda oturulacak, o minimini, yumuak, beyaz, canl bir iei andran eller plecek.. Onun iin dndnz lgnlklar, ipek eteklerinin ucundan serpilecek; bu d ieklerini onun ince, o avularnzn iinde okaya okaya doyamadnz ayaklarna ineteceksiniz. Sonunda o, artk sklp da tutulamam bir esnemeyle size, 'Yetiir!' deyince ayaa kalkacaksnz; terzinin denmi faturasn masann stne, gstererek ya da gstermeyerek, yavaa braktktan sonra gideceksiniz. imdi Nebile'yi, bu iiri; burnu akan ocuunu emziren bir anne yapabilir misin?.. mer Behi, ayrlmak iin elverili bir durum gzlyordu; arkadana daha fazla konuma olana vermedi: Bilirsin, dedi, Senin bu dnce biiminden ho* lanmam. Bence, burnu akan ocuunu emziren bir anne, gerek bir iirdir. Deeri, terzilere denmi faturalarla deil, elleri plerek ykseltilir. Bu bakmdan, isterim ki, Nebil'e de erdemli bir babaya, senin adlarn unuttuun KIRIK HAYATLAR 121

Selma ve Leyl'ya benzeyen iki ocuk armaan edecek bir anne olsun... nan, bugn ona, ykma uram bir kz kardee acrcasna acdm. Bekir Servet'in elini abucak skt, ama arkada bu eli brakmad: iyi yapmyorsun dedi, Acmak, ok tehlikeli bir eydir, bilir misin? mer Behi, onun ne demek istediini dnmeye gerek grmeden Bekir Servet'ten ayrld. Saatine bakt. Birden, kendisini bekleyen hastalar aklna gelerek mrldand : Ne kadar ge kalmm! mer Behi, akam st evinin nnde tramvaydan atlarken, birka adm tede bir konak arabasnn beklediini grd. Onu byle gelip aldklar ok olurdu. Selma ile Leyl, evin nnde, kk bahede oynuyorlard. Selma, stne atld; yanaklarna yetiemedii iin kolundan pyordu. Gnn nemli olayn da bilirdi: Suzidil, Ferit'le birlikte gitti, baba! Leyl da koup gelmiti: Bana ne getidin, bebaba? Ne getidin?.. mer Behi, Leyl'ya: Bugn eker yok, nine kadn! dedi. Sonra onu susturmak iin, hasta ocuklar kendine sndrmak amacyle cebinden eksik olmayan kk ekerlemelerden bir tane verdi, Ben artk dersimi rendim, beybaba.. Z, z.. deil mi, beybaba? imdi iyi sylyor muyum? diyen Selma'ya sordu: Suzidil nereye gitti, kzm? Kapdan Vedide seslendi: Bey, imdi Suzidil'i brakn. Sizi ierde var. mer Behi ieri girince yava sesle: ekure Hanm, ierde iki saattir sizi bekliyor. Ya122 KIRIK HAYATLAR KIRIK HAYATLAR bekleyen

123 nna gidiniz, ben artk kendimi tutamayacam dedi. Vedide'nin gzleri dolu doluydu. mer Behi, hasta bakm odasna girdi; ekure'yi, yannda dads, kendisini ayakta beklerken buldu: Bugn ehirde miydiniz, efendim? diye sordu. ekure: Evet dedi. Bu sabah yalnz dadmla birlikte... imdi artk o kadar iyiyim ki, bugn ilk kez istanbul'a iner inmez sizi grmek istedim. Size byk bir teekkr borluyum, deil mi efendim? Beni yle zenle, bir aabey zeniyle iyiletirdiniz ki... Gzlerini indirerek, dizinin stnde arafn kvran parmaklarna bakarak, yava bir sesle ekledi: Ben, ne yalan syleyeyim, yaamak iin o kadar byk bir istek duymuyorum. Ama babamla annem., onlar hep gzmn iine bakyorlar. Tek bir kz., kukusuz haklar var. Yapyalnz kalrlarsa ne yaparlar? Onlarn adna da size teekkr etmeliyim. Gzlerini kaldrd, mer Behi'e bakyordu. Sonra bak, ters bir akla, dadsna dikildi. Ondan, baka bir konuda sze balamasn bekliyor gibiydi. Nasl balang yapacan arm grnyordu. Sonra birdenbire konutu. Szckler, nce azdan, karanlkta tutunarak yryenlere zg bir duraklamayla, hafif teklemelerle kyordu : Sizden kk bir dileimiz var, efendim. Dileyen benim.. Dadm bilmiyor, imdi o da aracak. Kanma gre, kyden imdiye dek beklenen yararlar salanm oldu. Ben. biraz da kuruntuma kaplyorum belki.. Kyde daha fazla oturursak elde edilen btn yararlar yitire-cekmisim gibi geliyor bana... Anlatabilivor muyum, efendim? Dilediim ey, sizin iin o kadar kolay ki... Babama bir iki sznz yeter. " mer Behi, hastalarn bu tr yadrganan isteklerine alm doktorlara zg, bir glmsemeyle: Sizi ok iyi anlyorum dedi, Ky, size fazla alnm bir il etkisi yapyor, biraz tiksiniyorsunuz. ekure, sevindi: Oh, ok iyi buldunuz! Btnyle yle.. Ben bunu bulamyordum. Evet evet, artk kyden; bana iki ay nce verdiiniz, bilmem ka kez de yinelediiniz o ila kadar, tiksiniyorum.

mer Behi: zin verir misiniz, sizi ksa bir yoklamadan geireyim? dedi. ekure, doktor yoklamalarna alm bir hasta usta-lyle arafnn stn att, belini gevetti; abucak gmleinin dmelerini at, korsasn bollatrarak ekti, dadsnn kucana att ve- onun rahata soyunmas iin pencereden sokaa bakan mer Behi'e: te efendim! dedi. mer Behi; bu hasta ve bitkin gsn iki omuzun-dan tuttu; onu dikletirerek dorulttu; ekure'nin srtnda kalan ince gmlekleri eliyle svazlayarak dzeltti. Parmaklarnn ucuyle bir noktay, kendince bilinen bir noktay, aryor gibiydi; kulan oraya koydu: Soluk alr msnz?.. Biraz ksrr msnz?.. Biraz daha.. imdi soluk almaynz... Alnz. Biraz daha ksrnz. Ve ekure, doktorun elinde uysal, istendike kollarn indirip kaldran, ban sallayp gzlerini yuman bir bebek gibi soluk alp ksrrken. zavall bitkin cierlerinin iinde soluunu tutmaya alarak yeniden ksrrken mer Behi'in kulaklar, sanki bu gsz cieri delip geen i keskinliiyle hasta gsn ilerinde geziyor, onu btn sakat yanlaryle gryordu. Ka kez, ka yz kez byle bitkin gslere kulak124 KIRIK HAYATLAR larn yaptrm, Soluk alr msnz?.. Biraz ksrr msnz?.. Biraz daha, biraz daha szlerini yineleyip durmutu. Kula, ona bildirirdi: te burada! Evet, hastalk oradayd. Byle zamanlarda gizli bir canavar bulmu kadar sevinirdi. Ama bu canavarn keskin trnaklar vard, onlar gstererek dmanlk ve fke dolu gzleriyle mer Behi'e bakar; onunla, onun gszlyle alay ederdi. Biraz daha ksrmenizi isteyebilir miyim? ekure, yalandan oyunlar yapyordu. mer Behi, birok hastasnda bu dzencilii grmt. Onlarda, doktorlarna kendilerini biraz daha iyi gstererek, gerekte de biraz daha iyi olmak umudu var denebilirdi. mer Behi, parman gezdirerek vuruyordu: Yine burada bir ar duyuyorsunuz, deil mi? ekure, ksa bir duraklamadan sonra: Eskisi kadar deil, efendim dedi. mer Behi, bu sesi, yalan syleyen bu hasta sesini ok iyi bilirdi. Parman oradan ayrmyor, orada kendisine durmadan alayc gzlerle bakan hastala, te, burada,

parmamn altndasn, seni orada gryorum; yalnz skamyorum! der gibiydi. Evet, yalnz skp ldremiyordu. Byle zamanlarda iinin, bilimin, doktorluun gszlne kar byk bir ayaklanma duyarak hastalarnn yzne barmak isterdi: Haydi, gidiniz! Elimden hi, hi bir ey gelmeyecek! Anlyor musunuz; hi hi!.. Sonra, gszlkten doan bu ac ln stne kapanarak; mutsuz insanlk, mutsuz yaam iin byk bir umutsuzlukla alamak isterdi. Yoklamas bittikten sonra gen kadnn karsna geti ; gerek duygular hi bir zaman anlalamayan bir gldr sanats, bir doktor glmsemesiyle: Az kald bana kt bir yanllk efendim dedi. ekure, anlayamayan gzlerle bakyordu. mre Behi, eksilmeyen glmsemesiyle szlerini srdrd: Eer sizi bakp yoklamay dnmeseydim, kyden ehre yerlemek iin gsterdiiniz nedenlere aldanacak-tm. Sizi o kadar iyi, kyden o kadar yararlanm buldum ki, imdi ehre inmenize izin veremeyeceim! ekure, yantlayamad; arafnn stn omuzlarna ald. Sonra karsnda bekleyen mer Behi'e bakmadan, dargn bir sesle: Evet., ama benim iin kyden inme nedenleri var dedi, Size anlatlamayacak nedenler... Son szleri ok yava bir sesle sylemiti. Bir saniye kadar ar bir sessizlik oldu. mer Behi, gzlerini kaldrmayan ekure'ye, yannda bir ey sylememek iin yutkunan dadsna bakyordu. Sonunda dad, kendini daha fazla tutamad, ekure'ye doru eildi: Niin beyefendiye dorusunu sylemiyorsun? ekure, ban kaldrd. Gzlerinde derin bir kararllk, yanaklarnda ateli bir dalga vard: Bakn, efendim dedi, Size dorusunu syleyeyim. Biz kye gittiimizden beri kocam haftada iki gn eve gelmiyor. stelik bir kez btn bir hafta gelmedi. Bu konuda ocuka birok nedenler buluyor. Bunlar ben sylemeden siz bilebilirsiniz: Grevden ge klm da yeti-ilememi ya da deniz biraz ktym de vapura binmeye yreklenilememi gibi... Btn aldatlan kadnlara sylene sylene bellee "kazlm eyler. Ben, hep inanyordum. Bu da ok doal deil mi? 'Hayr yalan sylyorsun, hep onun, Bayan Rafet'in yannda kalmak iin.. diyemezdim ya... Oysa gerei; Rafet'e ehirde bir ev tutulduunu, benim kyde bulunmamdan yararlanarak orada kaldn ok iyi biliyordum. stelik, imdi buraya gelirken, evin nnden getik. Eer ieri girilebilseydi onlar, ikisini birlikte... yaptracaktnz,

ekure, sustu. ok ksa bir sessizlikten sonra gzlerini mer Behi'in gzlerine dikerek: Anlyor musunuz, efendim; kyden niin inmek istiyorum? diye sordu. Karlk beklemeyerek dadsnn kucandan korsa-sm ekti, gzleriyle onu giyebilecek bir ke aryor gibi grnd. Sonra mer Behi'in yazmasasnm stndeki gazeteye uzand: Gerekli mi efendim? Hayr, alabilirsiniz. Korsasn sinirli parmaklarla gazeteye saryor; mer Behi, de dudaklarn srarak, verilmesi gereken karl dnyordu: Bugn konakta msnz? diye sordu. Gen kadn, korsasn dadsna uzatt; gitmek gereini belirtircesine peesini dzeltti: Evet.. Bugn, belki yarn ,belki de her gn... mer Behi, ekure'nin dncesinden hi bir zaman dnmeyeceini anlamt: zin verir misiniz? dedi, Babanzla greyim? ekure, ayaktayd: Kukusuz, efendim. Gerei de syleyebilirsiniz. Vedide, talkta onlar bekliyordu. ekure'yi byle ilk kez yakndan grm, bu mutsuz kadn iin derin acn-mazla kark bir sevgi duymutu. Sarlp pmemek iin kendisini g tutuyordu. Mutlu Vedide ile mutsuz ekure, birbirlerine esenlikler dileyerek ayrldlar. Kar koca yalnz kalnca derin derin baktlar. Vedide, kendini tutamad, birdenbire gzlerinden yalar boand; hemen oraya, talkta bir sandalyeye oturdu. ki eliyle yzn kapayarak, hasta gsyle biraz nce kapdan kan karayazgl kadn iin bolbol; zntsnden titreyen dudaklarla kmldamadan duran kocasnn karsnda, uzun uzun alad. VEDDE, Suzid'in yksne hi amad. Onda, ilk gnlerdeki parlamann yava yava yerini tutan bir durgunluk, kocasyle kaynanasndan yaknmada bir geveklik, pencerelerin nnde uzun uzun durmalar, btn grnnde artk bu dargnln son bulmasn bekleyen bir umut glgesi, sabahleyin mutfakta Sabriye Kadn'a yordurulan dler, daha sonra Andelip, Bac'yle bir bakasnn ayak sesi duyulunca kesiliveren fiskoslar sezmilerdi. Ve tm bu kk eylerin belirttikleriyle kocas, Suzidil'e dnmezse; Suzid'in kocasnn ayana gidecei yargsna varmlard. mer Behi, yalnz: Kadnlar genellikle byledir demiti, Kocalarn bir kez severlerse, sevgilerini yenecek hi bir g yoktur. Kocalarnn acmazl da, irkinlii de, geimsizlii de onlar kendilerini dven, kran eli pmekten, ayaklarnn altnda srklenmekten alkoyamaz. Ama, bir de

sevmezlerse... Vedide, Andelip Bac'ya ayor: Hep onun bann altndan km diyordu. Andelip, Suzidil gittikten sonra gizi saklamaya gerek grmemiti: Aa, kukusuz, Hanm'm; koca ekmei bu.. Tanr, kimseciklere baka ekmek vermesin. Ayp deil kadnm, ayp deil. Kocasn kukusuz arar, dvse de arar, svse de arar... Sonra, knal sal ypranm ban nne eerek, birka szckle tm yreini ortaya koymutu: Kocasndan ayrlsa daha m iyi olurdu? Sonra acnacak, dvnecek deil mi? Kukusuz, Andelip Bac, kocasn kartan ilk kzgnlk dneminin yatmasndan sonra acnm, dvnmt! Adam, bir kez deil, kez stne evlenseydi de, yine birlikte olsalard! Ortaklarnn ocuklarna bakard, onlardan bir ikisini stne alrd. akn! O zaman adm banda bir koca var sanm, Biri olmazsa br demiti. Ama nerde koca?.. te, hep bekliyordu. Andelip Bac'nn o birka szcklk dncesinin iinde bunlarn tm vard; kuru, sska gsnn kabarnda, Nerde koca? diyen bir dvnmenin ac i ekii sakl gibiydi. O akam hep mer Behi'in evresinde dolat, onun gzlerini arad. Gen adam, gizlice karsna glerek dargn duruyor, yalandan bir inatla gzlerini Andelip Bac'nn bsbtn klen kambur bedeninin stnde gezdiriyordu. Bac, o kadar akn, bu dargnlktan yle zgnd ki, gzlerinin, Ayp m ettim, Beyim? Aa, hi ayp deil! diyen yalvarna en sonunda acyan mer Behi: Ee, Bac dedi, Suzidil'i gnderdin, ha? ok kt de olmad, bir bakma, iyi ettin, Bac.. Ayp deil ya, her kadn kocasnn yannda gerek. O zaman Andelip tat: Tanr yaamn uzatsn, Beyim; Tanr, fidanlarn* balasn. Grdnz m, Beyim durumdan nasl anlar?. Sonra, arada ocuklar da var... Gzlerini szerek, ban eerek ekledi: Ee, ayplanmaz! fidan: ocuk anlamnda... Bu Ee.... sz trl deerli anlamlarla uzam, uzamt. Kar koca, kahkahalarn salverdiler. Ne olduunu pek bilmeden, halnn stnde yuvarlanan Selma ile Leyl da bu kahkahalara katldlar. Bu srada evin nnde bir arabann durduu iitildi. mer Behi:

Kukusuz, hasta iin... dedi. Doktorluk yaamnda her zaman byle gelip ondan yardm bekleyen, iyilik dilenen bir gereksinme eli, zavall insan acsnn kurtulma umuduyla titreyen bir eli vard ki, her an bu kapnn ngrana basabilirdi. O zaman, sona ermi sanlan bir gnn skntlarna yeniden gmlmek zere, kendisine ayrlm saatlerden geerek, o gn sabahtan akama dek grlen trl hastalklardan, acna acna dinlenen yaknmalardan sonra bir sre avutup dnceleri baka bir mutluluk ve dinlenme ufkuna srkleyen kitaplarn, sevdii eini, ocuklarn, tm bu sessiz, tatl yuvac brakarak, kapsna gelip yardm bekleyen o elin arkasndan gitmek, gidip bakalarnn yaslarna, ykmlarna karmak gerekirdi. Byle zamanlarda kendi beenilerini bir yana brakmaktan derin bir tat duyarak silkinip kalkar, koar; ne zaman dneceini bilmedii iin karsna: Yine uykun kamasn. ocuklar yatr, sonra kendin de ninni yap, olmaz m koca bebeim? derdi. Vedide, sokak kapsnda konuan Sabriye Kadn' dinliyordu. Sonra birden anlayarak, sapsar, kocasna dnd: ekure Hanm'dan... dedi. mer Behi, dilerinin arasndan; Oh! Yazk! diye mrldand. Bugn onu yle bitmi, bitmeye o kadar yakn grmt ki, bir gn byle birdenbire arlacan dnKnk Hayatlar F. 9 xn. n mt. Ama o gnn bu kadar yakn olduunu sanmyordu. mer Behi hazrlanrken Vedide: Ne oldu acaba? diye sordu. Arkasn getiremiyordu Ama bugn ok kt grnmyordu, deil mi? Sonra, kadn duyarlyle birden kafasndan bir imek geti: Yoksa?. Onun.. Rafet'in evine gitti de... Kar koca, birbirlerine baktlar. Bu, olacak bir ey deildi ama, yine de dnceleriyle elimiyordu. mer Behi, karsnn grne Sanmam derken; iinden, Kukusuz, yle olmal diye geiriyordu. Gen doktor, sokakta arabaya binmeden nce arabacya: Kk Hanm bugn ok iyiydi. Buradan doru konaa gitmediniz mi? diye sordu.

Arabacdan ald yarm karl kafasnda btnle-yerek dinledi: ekure, oradan ktktan sonra Rafet'in evine uram, dadsn zorlayarak biraz ieri girmilerdi. karken Kk Hanm'n titrediini anlamt. Daha sonra konaa yaklarken birdenbire ekure baylmt. Arabac, ekliyordu: Konakta da kimse yok. Birden, mer Behi'in usuna bir ey geldi; bir doktor olarak deil, bir dost, bir insan olarak yapacakt bunu.. Gen kadn orada lrken, kocasnn, onu ldren erkein baka bir evde, baka bir kadnn kollar arasnda bulunmas akla smaz bir eydi. Dndn doabilecek btn ekincelerine kar uygulamak istedi. Arabacya: nce, o gittiiniz eve urayalm dedi. Evet, hi olmazsa o uar adam alacak, can ekien kadnn yanma gtrecek, kurbannn nnde diz st kertecekti. Sonra bir insanlk grevi yapan eliyle adamn ban ee ee ekure'nin ayaklarna indirerek, p! diyecekti, p, bu ayaklan.. Bu mutsuzdan zr dile; hi olmazsa bir lnn son soluuna kk bir avutma armaan ver. Evet, bu gsz doktor, gsz ve zavall bilgisiyle bu gen kadna bir ey verememiti. Hi olmazsa kocasn alp gtrecek; byle aa ve dkn, cinayetinin bu korkun grnm karsnda bir saat iin dje olsa yaptklarndan utandracak, bylece doktorluun fiahtk stnde bir grevi, insanln gereini yerine getirecekti. Eve ilk kez gelen yabanc bir konuun yukar kmasn pek ho karlamayan uaa, mer Behi: ok nemli bir i iin Bey'i grmek istiyorum dedi. Gen adam aadaki yemek odasna aldlar. Daha yemek yenmemiti. ki kiilik gzel bir yemek masas, billur ve gmlerinin prltlanyle tavandan sarkan lambann altnda glmsyordu. u masa, kimbilir, ne ok sevincin, mutlu kahkahalarn tanyd! stelik biraz sonra, tede mutsuz kadnn can ekitiini akla getirmeden yine mutluluk ve neeyle dolacak; evresinde pckler uuacakt. mer Behi'i buraya kadar getiren yreklilii, u birka dakikalk bekleme srasnda sarslmaya balamt. inde kk bir heyecan vard. Bu sulu kocaya ne diyecekti? Ona, Senin u yemek masasnda bir hakkn yok. tede, senin iin len bir karn bulunduuna gre, burada toplanlan pckleri, aranlan mutluluklan brakacaksn. Onun son soluunu verdii yatann bana giderek son saatlerini gzyalannla avutacaksn diyebilecek miydi? Ve bunu sylemeye yetkisi var myd? Belki Rafet de gen adam, Ferruh'u seviyordu; ikisi de mutluydular. Ya o mutsuz kadn, o can ekien kadn?.. O, nasl kt bir raslantnn kurban olmutu da, bu iki insann mutluluu arasnda kvranarak lyordu?

Ferruh, mer Behi'in karsna yeil bir yzle kt. Doktor, sormaya gerek brakmadan, dorudan doruya ,hi bir dzencilie, dolambaca sapmadan, geliinin nedenini aka syledi: Bugn ekure Hanm'a baktm. Zavall kadnn daha uzun sre ac ekeceini sanmyorum. Bizden ktktan sonra buraya uradn rendim. imdi de beni aryorlar. Belki bu srada hastann yannda bir doktordan ok, kocasnn bulunmasnda yarar vardr diye dndm. mer Behi, konuurken gen adamn dudaklarnda kk bir titreme seziliyordu. Belki Ferruh'tan kaba bir karlk alacakt. O zaman ne yapard? Bunu hi dnmemiti. Belki de Ferruh hi bir ey yapmayacak, kendisine kk bir sz bile sylemeyecek, doru hastann yanna koacakt. Ferruh, bir saniye sustu. Sonra lm soluu esen odada kendisine yi adam sann geri veren bir duyguyla birden yargya vararak: Gidelim, efendim dedi. Ferruh'u yine beklemesi gerekti. Bu kez mer Behi yerinde duramyordu. Geen dakikalar, bitmez tkenmez bir abartmayla uzuyordu. ekure ne durumdayd? Kocasnn yanndayken ne olacakt? Ona ne diyeceklerdi? mer Behi, kafasnda bir oyun canlandryordu: Ferruh, kendiliinden gelmi olacakt, karsndan zr dilemeye gerek grmt. Evet, bunu birlikte kararlatracaklard. Arabada, nce Ferruh konutu: Kimbilir beni ne ok sulu buluyorsunuz. dedi, Ancak gerei bilseniz, beni o kadar sulayamazsnz. Ferruh, biraz fazla imi grnyordu. Duygularn aklama isteiyle bugnk olay anlatt ekure'nin araKIRIK HAYATLAR 133 bas kapnn nnde durunca pencereden bakm, onu arabadan inerken grmt. Rafet'le birlikte bakmlard. Ne yapacaklard? O zaman gen kadn atlm, daha ne yapacaklarn dnmeden : Bana brak demiti, Bir saat... Bir saat Ferruh yukarda kvranmt. Bu bir saat iinde, her dakikas bir yzyl kadar uzun gelen bu korkun acl srede iki kadn birbirlerine neler sylemi, neler konumulard?.. ekure, byk bir soukkanllkla Rafet'ten kocasn sormu, gen kadn bir saniye bile

gevemeyen bir gle, Ferruh adnda bir kimseyi tanmadna ant imiti. e-kre, buna inanm grnerek gen kadndan zr dilemekle sze balam, sonra bir arkadaa, bir dosta fsldanabilecek yrek yaralarn, onulmaz aclarn, kocas baka bir kadnn kollar arasndayken kendisini fkeden, szdan ldren geceleri anlatmt. Rafet, kadna acm, byle bir nedenle evine geldii iin ona kzacak gc kendinde bulamayarak, yalnz dinlemiti. Sonra da ekure, ac bir glmsemeyle kalkm, Rafet'e: Sizinle grtm iin mutluyum demiti. ekure, kocasni elinden alann bu kadn olmad kanisiyle kyormucasma ondan dosta ayrlmt. Yalnz, ayrlmadan nce, sokak kapsnn yannda Ferruh'un, topuzunda adnn ba harfleri gmten yazl bastonunu alm, gen kadna gzlerini evirmeden, geerken raslan-m ilgin bir ey grmcesine bir dakika bakarak, yine yavaa yerine koymutu. Rafet, olduu yere ylmamak iin duvara dayanm, bunlar Ferruh'a anlatrken de alamt. Ama ne yapabilirdi? Onlarn ne suu vard?.. 134 KIRIK HAYATLAR T KIRIK HAYATLAR 135 Ferruh, kendini temize karmak isteiyle, evlenmesinin yksn de anlatyordu: Rafet'le nce bir evde tanmlar ve abucak birbirlerini sevmilerdi. lk zamanlar hi kimse bu ilikiyi renememiti. Ama sonra araya anneyle baba girmi, ocuklarn kurtarmak iin bir kar yol dnmlerdi: Evlenme! O zaman ekure bulunmutu. Birisini kurtarmak isterken baka birisinin, susuz bir kzn yaamn ekinceye drmekten hi kimse korkmamt. Onlarca ekure bir ara, alnacak bir ila, bavurulacak bir kar yoldu; kendisinden beklenilen yarar salanamazsa, atlabilirdi. Ferruh, kesik kesik, bouk bir sesle bu yky anlatrken mer Behi, bunun eksik yanlarn kafasnda tasarlayp btnlyordu. Ferruh'u, annesiyle babasnn elinde, evlenme giriimlerinin akna kaplm srklenirken gryordu. O, kukusuz, en son dakikada kar gelmeyi uygun bularak o ana dek kendini brakmt. Ancak o son dakikada kendisinde kar koyacak gc bulamamt. Kukusuz, babasyle annesi, evleninceye kadar oullarn Rafet'in elinden kurtarmaya alm; evlendikten sonra da bu grev yalnz ekure'ye, bu ku kadar ince ocua braklmt. Kimbilir, belki bir gn bir dostu gelerek Ferruh'u karsna gtrmek isteseydi, Rafet artk braklmas gereken bir d olacak ve sonunda grev, ak yenecekti. Ferruh, ban ellerinin arasna alm, bir ocuk ta-kmlyle bara bara alyordu.

Demek, bu adamda in-^nlk duygular doru yolu gsteren bir sesi duymayacak kadar sarlamamt. Bu da bir hastayd, iyilemek iin zavall sakat ruhuna bakacak bir doktora gerek-sinliydi. Bu doktorluk grevini de, en byk ustal ocuklarna kurban edilecek bir kzcaz bulmakta sanan babayla annesi yapmalyd. , imdi, imdi bunlar nasl iyiletirmeliydi?.. Ortada baklacak iki kii, hayr, kii vard. Belki de tede, o billurlaryle, gmleriyle prl prl yemek masasnda bu gece yalnz yemee katlanmak iin yutkunan gen kadn da acnacak, alanacak bir mutsuzdu. mer Behi, yannda Ferruh hkra hkra alV-ken, kendi kendine, Hangisine acmal, Tanrm? Bu kiiden hangisini kurban etmeli? diyor, sonra usundan bir saniye, abucak arabadan atlamak, kamak, bu insanlar kendi aclarna, kendi balarna brakmak geiyordu. Ferruh'la birlikte arabadan indikten sonra erkek blmnn avlusunda, ikisi de ne yapmalar gerektii konusunda, akn akn birbirlerine baktlar. Sonra iki szckle mer Behi, dndn anlatt. Ferruh, bayla hep onaylyordu. Uak, mer Behi'e: " Buyurun dedi, erde Kk Hanm'la dadsndan baka kimse yok. Elindeki amdanla yol gsterdi; mer Behi, bo evin toplanm eyalar arasndan, hollerden, odalardan gemeye balad. ekure'nin odasnn nnde dadsn buldular. Ba rtl, mer Behi'i karlyordu: Sizi bo yere yorduk, efendim! dedi. mer Behi, geni bir soluk ald. ekure, yatanda oturmutu, hafife glmsyordu: Grdnz m yaramaz hastanz dedi, Sizi gece yans nasl yorduk? Gerekte su, dadmn.. Arabada, sanrm yorgunluktan, iime biraz baygnlk gelmi. Bitkinlikten deil mi, efendim? Kayglanacak ne vard? abucak arabay size gndermi. mer Behi, yatan yanndaki sandalyeye oturdu.: Bir hasta iin anlp da byle gler yzle karlanmak kadar doktorlan sevindirecek bir ey yoktur deI 136 KIRIK HAYATLAR

di, Arabada kk bir baygnlk geirdiinizi sylyordunuz. Evet, yorgunluktan ileri gelen bir ey olacak. Bugn olduka yorulmutunuz. Bende de biraz su var, sizi incelerken biraz fazla yormutum.

iki dost gibi konuuyorlard. ekure, abucak yaplm yatanda, bir gecelik konukluk iin uykusundan kaldrlan odann yarm braklm dzeninden bulaan bir zavalllkla mer Behi'in gzne, iki saatte erimi, klm grnyordu. Ferruh'tan, o olaydan tek sz edilmedi; stelik ekure, rahatszlndan bile sz amak istemiyordu. mer Behi'in evinden, kars Vedide'den, ocuklarndan konutu: Evinizi ne kadar beendim! stelik o talk., insan, kendini gzel bir bahenin amlnda sanyor. Sonra hanmefendi, Vedide Hanmefendi.. Sizi kutlarm. Bugn kendilerini de kutlamtm, Kadnlarn iyiliine biraz da erkekler yol aar, deil mi, efendim?.. Selma Hanm'la Leyl Hanm.. Baknz, onlar kskandm. Ben de boy boy ocuk yetitirmek isterdim... Kyde bir komumuz var, yoksul bir kadncaz.. Her yaz gidiimizde kucanda yeni bir ocuk gryoruz. imdi ka tane oldu, bilemem.. Kadn, pililerini gezdiren bir tavuk gibi... Sonra birden*konumay deitirdi: Biliyor musunuz? Kye deinirken aklma geldi. Biz, yine dnce deitirdik, yarn dadmla kye dnyoruz. Size babamla konumanza artk gerek kalmadn syleyecektim. Bugn kyn daha iyi olduunu anladm. Burada, tanmlayamadm bir sknt var... Gen kadn, elinden geldiince mer Behi'in az konumasna alarak konudan konuya atlyordu. Bir aralk odann kaps vuruldu. Dad kotu. ekure, kim olduunu renmek isteiyle bekliyordu. Bir dakika sonra dad dnd. ekure'nin yatana eilerek, yavaa: Reyefendi, kocanz dedi. KIRIK HAYATLAR 137 Gen kadn, anlamamcasna, donuk gzlerle dadsna bakt; Gerekten mi? demek istiyordu. Ak bir sesle: Niin ieri girmiyor? diye sordu. Sonra mer Behi'e bakarak arbal, doal bir sesle: Kocam gelmi de... dedi. de ne yapmalar gerektiini bilemeyen birer oyuncu gibiydi. Sonra mer Behi, onlar yalnz brakmas gerektiini dnd, ayaa kalkt. ekure'ye: Yarn burada m olacaksnz? diye sordu. ekure: Hayr dedi, Erkenden kye!

Sonra onaylamasn bekleyerek kocasna bakt: Yarn erkenden birlikte gideriz, deil mi?.. Birden, Ferruh'un karln beklemeden gzlerini yine mer Behi'e evirdi. Bu kez, artk be gn sonra mer Behi, bunu kendi kendine sylyordu glmeyecek olan bu ocuksu gzlerde yle bir alay vard ki... Gen kadn, aka, Beni aldattnz m sanyorsunuz? der gibiydi, evremde nasl bir oyun dzenlendiini bilmiyor muyum? Ama, be gn sonra yaamn yalanlarndan bsbtn kurtulacama gre, beni avutan bu son yalan benimsemi grnyorum. Ve yine o gln iinde, o anlam veren gzlerinin bir esenliiyle ekler gibiydi: Bununla birlikte, size yine de saolun derim. Ferruh, mer Behi'le arabaya kadar indi, kendinde tek bir szck sylemeye g bulamadan... Yalnz mer Behi arabaya binerken, bouk bir sesle sordu: Artk hi umut yok mu? Doktor, gerei saklamaya gerek grmedi: Sanmam dedi, Onu varn tezelden kye gtr138 KIRIK HAYATLAR nz. gn, begn, bilinmez ki... Biz byle eyleri kesinlikle saptayamayz. Oysa mer Behi, bu adamn yzne barmak istiyordu: Ah sen! Sen isteseydin belki byle bir son hi olmayacakt. Bugn iinde zsuyu kuruyan bir iek zntsyle boynu bkk, dmeye hazr bu kadn yaamaktan sevinli, yaamak mutluluunun tadyle gnden gne serpilerek sana ne gzel bir yaam, ne derin bir mutluluk ve melek kadar gzel ocuklar verecekti. Ama sen onu istemedin, yaamda o umudu grecek gzlerin yoktu. Onu her gn bir para ldrdn, imdi be gn kald. Artk daha oturulmadan kalklan yemek masasnn bana dnebilirsin. Yine orada neeli pcklerle sana yalanc tutkulardan baka hi bir mutluluk veremeyecek o kadn kucaklayabilirsin. Ancak, aranzda bir tabut; ac ac glmseyen bir tabut bulunacak. *** mer Behi, yavaa anahtarn sokarak evinin kapsn at. Minimini mutlu yuva derin bir uykuya dalm gibiydi. Merdivenin banda durdu. Derin bir solukla evindeki ongun havay iine ekmek istiyordu. Yaamn ac veren korkun olaylaryle karlatktan sonra kendi yaamnn sessiz mutluluu daha byk bir aklkla onu oarar, evinin ongun ruhu yumuak ve sevecen dudaklarn uzatarak onu gzlerinden, salarndan perdi. Bir dakika duraklad: Yukarya m kacakt, kitaplna m gidecekti? Uyuyamayacam biliyordu. nk bu, doktorluk yaamnn en ac gnlerinden biriydi. Sabahleyin Bekir Servet'le Sahire Hanm'n evinde anlalmaz bir gldryle balayan gn, ne korkun bir

olayla bitiyordu! Sonra bir imek iinde Nebile'yi, annesine ilacn iirirken dirseklerine kadar plak kollaryle; KIRIK HAYATLAR 139 Neyyir'i perdenin arasndan glmseyen eytan gzleriyle grd. Onlar da yarn birer Rafet olacak, onlar da getikleri yerde devrilip den tabutlar brakacaklard. Bir daha oraya gitmeyeceim! dedi. Sonra birden kendi kendine, Bunu sylemeye neden gerek grdn sordu. Yukardan bir kapnn aldn, holde ekingen admlarla yrndn sand. Biraz sonra da Vedide'nin sesini duydu: Niin yukar gelmiyorsunuz? Geceleri her knda karsna uyumasn sylemesine karlk onu bir kez bile uykuda bulmamt. Vedide, Uyuyacam diye yatana girer, sokaktan geen arabalar dinleyerek beklerdi. Uykusunda bile dinleyerek gzleri kapanr, beyni szlr, bir bolua der gibi olurdu. Belki uyurdu. Ama bir dakika gelir, bir g onu uykusundan silker, kulana bir ses, Kalk, geliyor! derdi. Bu duygu gen kadn hi bir zaman aldatmamt. Yatanda dorularak bekler, bir dakika sonra da kapnn aldn duyard. mer Behi, karsn, elinde amdanyle buldu. Geceliinin iinde yar ak boynundan kayp gsne doru akan salaryle, uykulu, kapaklar hafife i gzlerini kamatran mum nda bu yz ne kadar gzeldi! mer Behi, akla, tutkuyla kolunu karsnn beline sard, hafife ekti ve dudaklarn daha uykunun scakhyle bir kadnlk kokusu datan omuzuna koyarak bu taze canlln salkl soluunu uzun bir ple iine ekti. Vedide, ekure'yi soruyordu: Nasl? Ne durumda braktnz? ocuklarn odasndan getiler. Kendi odalarnn bitiiindeki kk odada Selma ile Leyl, karlkl, minimini yataklarnn iinde uyuyorlard. mor Behi, eile1 140 KIRIK HAYATLAR rek, ikisini de pt. Sonra her zaman ak duran ara kapdan getiler. mer Behi, soyunurken yksn anlatyordu. Bitirince Vedide: Demek kadn lecek sonunda, yle mi? Bu gerek o kadar acmasz, o kadar doa d grnyordu ki, usuna smad. Kocasna

sanki yalvaran gzlerle bdkyor, lmeye yargl kadn iin bir para umut dileniyordu. Kar koca, saatlerce uyuyamadlar. mer Behi'in btn ince noktalar birer birer Vedide'ye anlatmas gerekti. Kars, gzlerinden boanmaya hazr yalarla dinliyordu. Sonunda, dalgn gzlerle sessiz kald. Derin bir ey dnyor gibiydi. mer Behi: Ne dnyorsun, Vedide? diye sordu. Gen kadn, bir sre karlk vermedi. Dudaklarnda utanga bir glmseme dolat. Dndnn ocuka bir ey'oluundan utanr gibiydi. Sonra kocasnn soruturan bakna karlk vermek iin dndn saklamad : Selma ile Leyl'y dnyorum! dedi. Ve bunu akladktan sonra, ocuklarnn da birer ekure olabileceini dnerek, bir ana acsyle gzlerinden arabuk titrek iki damla yuvarland, dt. Sabahleyin tmnden nce Selma kalkt. Minimini bedeninin iinde her zaman bir frtna dolat sanlan yavrunun kendini tutmak isteine karlk, yine de en kk davranlarndan o kadar grlt kopard ki, sabahlar onun kalkmas btn uyuyanlar iin bir alar saat yerine geerdi. Selma, nce ayakkablarn elinden drmekle balad. Sonra Vedide, uykusunun iinde, onun bir fare tkrts yle kelerde dolatn, bir eyler aradn* duydu: Ne yapyorsun yine? Baban uyanacak. Selma, istemeksizin kard grltden utanm, ne yapacan arm, annesine benzetmeye alarak, kesik sesle karlk verdi: oraplarm bulamyorum. smet, nereye koydu, bilmem ki?.. Koca kz! Kendi iini kendin gremiyorsun! Vedide, yatandan atlad. tede, mer Behi'in de gzleri almt. Kk odada Leyl'nn kprdand duyuluyordu. Selma, tmn uyandrmaktan utanmt ama, bundan biraz da sevinliydi. Dudaklarnda, annesinin dargn yznden btnyle almaya yreklenemeyen yanm bir glmsemeyle, bir yandan oraplarn giyiyor, bir yandan da dudaklarnn yava bir kprdanyle, annesinden gizli, babasna soruyordu: Bugn gelecekler mi? mer Behi de, karsnn sezmesinden korkarak, gzleriyle karlk veriyordu: Gelecekler.. En sonunda uyanan Leyl, ierden, sabah baygnlnn kocakarlyle; Art kakacam! Skdm art! diyordu.

Vedide, onu kapt gibi babasnn koynuna gtrd. Bu, Selma iin yeni bir nee oldu; o da babasnn yatana srad. kisi de birer yanda mer Behi'i pcklere bomaya balad; yz birbirine kart. Leyl, ban babasnn boynuna sokarak kek cierlerinin tm gcyle pyor; her pnden ayr bir mutluluk duyuyor, baba kokusundan baygn gzleri szlerek, Oh! diyordu. Ne zaman gelecekler, baba?.. Mansur Bey'le Salime Hanm'dan bugn iin sz almlard; yeni evlerine ilk kez geleceklerdi. mer Behi, evde bulunmak iin ilerini ona gre dzenlemiti; yaplacak o kadar eyleri vard ki... Karsnn babasyle annesini en iyi biimde karlamak istiyordu. Ka gnden beri bunun iin hazrlklar yaplyor, o zamana dek akla gelmemi eksiklikler gideriliyor, sonra kalacaklar sre iin hi olmazsa bir hafta brakmayacaklard Sab-riye Kadm'la yemek izelgeleri dzenleniyordu. Geni yemek odalarndaki masa, ilk kez boydan boya alacakt. k kez zenilerek alnan Christophe, porselen, kristal takmlar beyaz keten rtlerin stnde tm parltlarn serecek; Selma'nn dzeltilememi bahesinin ieklerine kar Feriky Bahesi'nden getirilecek iekler, yn yn masay rtecekti. Mansur Bey; burada birka gn iin inmesini unutarak akamlan birer rak akacak, atalnn ucuyle beyaz havyardan, ton balndan mezelenecek, stelik iki yarm kadeh ampanya bile iebilecekti. mer Behi de orada deil miydi, kukusuz payn alacakt. Maden suyu ieleri imdiden yemek odasnn caml dolabnda teki ielere arkadalk ediyordu. Ksacas, birka gn iin kk ev, byk bir enlie tank olacakt. Andelip Bac'mn masada yeri bile ayrlmt. Sedefli boynuz ka masada yakk almayacakt ama, kendisi knal salanyle nianls Sadettin'in yannda yemee fazla bir ss katacakt. mer Behi, ona: Deil mi, Bac? diyordu, Koca bac, ite sana sonunda drt kal* bir koca! Tanr, her insana vermez. Bac, kkrdayarak; sanki kap saklanacak bir ke arayarak: Aa, Bey'im, ayp; o nasl sz? Tanr fidanlarnz yetitirsin de onlarn yavrularn sevelim diyordu. * drt kal: Byklar yeni kmaya balam delikanl; kaln ve gr kal... Yemek masasn dzenlemek iini mer Behi, hi kimseye brakmak istemiyordu. Vedide, yukarda hazrlanan yatak odalarn smet'le birlikte son kez gzden geirirken mer Behi, aada, evresinde Selma ile Leyl, masann stne takmlar yerletiriyordu. Bu srada kap alnd. ocuklarn ikisi de kouarak bard: Geldiler! Evdeki takn needen byk bir genlik kazanan Bac, evik davranlarla kotu. Onlar deildi. Selma, babasna bildirdi:

Bekir Servet Bey. mer Behi, onu hi beklemiyordu. Bekir Servet'in sinirli bir grn vard. Doktor, onu elleri cebinde, bir yerde duramayarak dolar buldu. Bekir Servet, balangca gerek grmeden, geli nedenini ksaca anlatt: Dn biz ktktan sonra onlara kim gelse beenirsin? Talat Bey'in annesi..., Korkun kocakar sonunda gelinini boatm, dn de Sahire Hanm'dan Nebile'yi istemeye gelmi, yknn arkasn anlyorsun, deil mi?. Akam bana haber gnderdiler. Bekir Servet, son szleri yalanc bir sesle eklemiti. mer Behi, kendi kendine yle dzeltti: Akam, her zamanki gibi yine oraya gittin! Olay anlattlar. Sonra... Evet, sonra? Sonra susarak benden karlk beklediler... Doktorun gzlerine bakarak bir saniye durdu, onun bir ey sylemek istemediini grnce konumasn srdrd: Ah, dostum! Bu gibi eyler az ok birbirine benzer. Onlarn bir gn beni iki yoldan birini semek zorunda brakacaklarn biliyordum: Ya iliii kesmek ya da evlenmek.. Ancak, buna daha zaman var sanyordum. imdi, anlyor musun? mer Behi, arballkla karlk verdi: Bu ilerdeki tutumumu bilirsin, dostum. Seninle aramzda yle gr ayrlklar, yle birbiriyle uyuama-yan dnce bakalklar var ki, eer t almaya geldin-se, bende senin tutabilecein hi bir t yok. Bekir Servet, gld: Ama sen hep on be yandaki bir ocuk gibi dnyorsun. Bu ilerde t istenmez. nsan bir gn byle bir ak apraklna raslar, kafasn o kadar uratrr ki bu, odann drt duvar iinde kendini tutamaz. nsan biraz boalmak, yaamnn fazlasn biraz dkmek ister; aklna bir dost, bir mer Behi gelir. Bu mer Behi; ya-kmmasz dinleyen, iyilikseven bir adamdr; fazla olarak, ceplerinde yn yn kuramlar, grler vardr. sterseniz, bir Havana purosu sunarcasma size onlardan verir. tler, bir sre dumanlanyle elendikten, dnce ve duygular uyuturduktan sonra atlacak kokulu birer puro olduuna gre, onlardan bana da bir tane verebilirsin, dostum. Doktor, arkadann akalarna karlk vermedi, kesin bir sesle, dorudan doruya dncesini syledi: Bence, erdemli bir insan iin yaplacak ey ok yalndr. Nebile ile ilikinin ne trden olduunu aratrmaya pek gerek grmyorum. Bu iliki, ister yzeyde kalan bir sevimeden olusun, ister biraz daha ileri gitmi bulunsun.. Ama Nebile bir kadndr, kadn olmak bakmndan kadnla gsterilecek her trl saygya hakk vardr. Bu hakk da ona yalnz bir

ey verebilir: Evlenme... Seninle, Talat Bey'le ya da bakasyle olsun, bu kadnn yerini temiz bir temel stne oturtacak yalnz bir ey vardr: Evlenmek... Eer sen bu kadna o onuru vermek istemiyorsan, brakmalsn; onu bir bakas versin. Bekir Servet, ayaa kalkt. Islkla uydurma bir hava tutturarak, elleri yine ceplerinde, tek gzlyle mer KIRIK HAYATLAR 145 Behi'in kitaplarn taryordu. Birka dakika odada yalnz bu slk duyuldu. Sonra, birden ayaklarnn stnde evrilerek mer Behi'e dnd: Kitaplarn nerede ciltletiyorsun? diye sordu. Ve karln beklemeden: Biliyor musun? dedi, Ben, be gn btn ileri, stelik Nebile'yi de brakarak, Bykada'ya gidiyorum. amlarn altnda biraz dinlenmek istiyorum. Bu sre iinde Nebile, isterse, Talat Bey'in kars olabilir; olamazsa su benim deil. Ayrlrken de sokak kapsnda: Neyyir'i sormuyorsun diye konumasn srdrd, Seni diline dolam, senden baka bir ey konumuyor. Dn akam saatlerce seninle ilgili sorular yneltti bana. yi ki, sen uslu bir ocuksun, Nebile'nin annesine dedii gibi... Bekir Servet'in gelii, mer Behi'in neesinde bir ey krm oldu. nce btn bu konumaya dein varlacak yargy bir szckte toplamak istemi, arkada ktktan sonra kendi kendine, yksek sesle, apkn! demiti. Ama, yukar katta gece lambasna kadar hazrlanan yatak odalarn gstermek iin, Bey, biraz buraya gelir misiniz? diye seslenen Vedide'ye koarken, Feriky Bah-esi'nden getirilen iekleri yemek masasna yerletirirken, Sabriye Kadm'la yaplacak son ileri konuurken kafasnda dakikalar getike byyerek sonunda rahatsz edici bir bilmece nemine brnerek beynini trmalayan bir soru vard ve hep Bekir Servet'in kt bir dnce soukluu veren alayl yz daha ok srtarak, Bilsen, kk senin iin ldryor! diyordu. Kendi kendine yineliyordu: apkn!.. O, kukusuz, pis bir apkndan baka bir ey deilKnk Hayatlar F. 10 146 KRK HAYATLAR di. Nebile de, kimbilir, bu adam iin ne dnyordu?.. Yaamn eviren bu korkun

karanln, ayaklarnn ucunda azlarn aan korkun uurumlarn zavall bir av, zoruna dayanlamayan bir akla bir yerlerde tutuna-mayarak, hi bir noktada dinlenmeye zaman bulamayarak srklenirken ona kurtulu ve esenlik umudu veren eller uzanyordu. Yalanc eller! Bunlardan kana dokunmak, minimini elini bunu dnrken Nebile'nin dirseklerine kadar syrlarak tombul bilekleriyle annesine il hazrlayan ellerini gryordu minimini elini kurtarlacak bir ku verinmesiyle brakmak istemiti. Ama bu ellerde yalan sz veriler altnda irkin bir doymazlkla dileri grlen bir ktlk vard: Bekir Servet'in eli.. Biri gidip Nebile'nin kulana, Aldanyorsun, mutsuz ocuk! demeliydi, Bu el, Pi Bekir'in elidir; Talt Bey'in eli daha temizdir, onu tut! Sonra birden, usavurumun ters bir akyle Nebile'yi brakarak br ackl olay, dn bohasyle birlikte evden karlan, hrsz bir hizmeti gibi aalanarak kovulan o kk dul kadn dnyordu. Ona kocasndan gizli gizli mektuplar gelirken bugn dul kaldnn haberi ulamt. Dul! Bu ne demekti? Hi dnmemiti bu szcn anlamn.. Daha gelinliine alamamken imdi dul kalmak gerekiyordu... Dul! Bu szck, mer Behi'in gzlerinde san rengiyle, baklarnda snm bir eyle, yaamn bu ac akasn sran sinirli glyle bir kadn yz oluturuyordu. Bu yz; bir eli yananda, yapyalnz, ke penceresinde ssz bir sokan kapal ufkuna bakyordu... O, imdi byle kelere snyor, kendisine bile fazla gelen bedenini elden geldiince saklamak iin kamak, gizlenmek istiyordu. Daha dn braklmken bugn dnlen bu scak aile yuvacmda bile imdi onu ten, omuzlarnn arasndan buzlu sular aktan bir ey var giKIRIK HAYATLAR 147 biydi. Babasnn, annesinin onu yalar arasnda pp avutmaya alan gzlerinde, kardelerinin artk kskanlklar yaratmay, didimeyi brakan acmaya benzer sevgilerinde daha ak grnen ac bir anlatm vard. Ona herkes, Mutsuz gen kadn! Dul, yle mi? der gibiydi. Dul! Bu szcn ne demek olduunu renecekti. Bu szcn anlam, dsz, ksz karanlk bir geceydi. tesinde nasl getii sezilemeyen bir umut ve mutluluk-la berisinde nasl olaca anlalamayan bir gelecein uzun bekleyii... Ve bu szck korkun bir ey oluyordu. evresini kaplayan eyada bile, Aa, siz misiniz? Biz, sizi gitti sanyorduk diyen akn bir anlatm seziliyordu. Sonra bu gzlerden, sorularn acmaszca insann arkasna dmesinden kurtulmak iin hep o keye, o ke penceresine gidip oturarak kendi yalnzlyle bu ufku kapal sokan sszl arasnda evrenden silinmek, tatl bir lmn uyuukluuna gmlmek ister gibiydi. Ara sra yreinde bir yara szlar, btn ruhunu yakarak kanatrd: Onu dnrd, onu, kocasn... Onunla nasl sevimilerdi! Yine durmadan seviiyorlard. yleyse, nasl olmutu da byle ayr yayorlard? Bunu aklna sdramazd. Demek, imdi o, baka bir kadnn kollar arasnda kocasn arayacak ve bu yarm kalan yaamnn yksn ite u ke penceresinde btnlemek iin baka birini bekleyecekti! O zaman lmek istei veren karanlk bir umutsuzluun iine kmesinden kurtulmak iin silkinir, kalkard. Umutsuzluun altndan taze bir umut, ona yaamda daha toplanacak

mutluluk pay olduunu sylerdi. Kimbilir?.. Evet, bu Kimbilirlerle ne kadar gzya kurutulacak, ne kadar beyazlm sa telleri koparlacakt ? Sonra, mer Behi'in dlerinde, Nebile'nin temizliini andran szgn yzyle bu umutsuz dul yznn arasnda, birden, baka bir yz, Neyyir'in ele avuca smaz I 148 KIRIK HAYATLAR ilgin yz karak, sanki perdenin iki kanad arasndan, insan tututuran bir kahkahayla soruyordu: Size sylediler mi? Ben, sizin iin ldnyorum! Kk bir lgnm ben, anlamsnzdr ya... Bu, kukusuz, Bekir Servet'in bir akasyd, onunla yalnz elenmek istemiti. mer Behi, durmadan yineliyor, apkn! diyor ve glyordu. Ne glyorsunuz, kuzum? mer Behi, karsna: Sana glyorum dedi. Leyl, imdiden masada kendine ayrlan yere oturmu, szde karsnda onunla konuan bykannesine bir masal anlatyor; Selma, elinde kitabiyle daysna, Okumu hanm kzlnn ssn satmaya hazrlanyordu. Birbiri arkasndan iki arabann evin nnde durduu iitilince btn azlardan bir ses kt: Geldiler! Evet, en sonunda gelmilerdi. Onlar daha arabadan kmadan Selma ile Leyl dar frlamt. Leyl, Man-sur Bey'in arabasna trmanmak istiyordu. Selma, bykannesinin elini arabann penceresinden yakalam, pyordu. Andelip Bac, mer Behi'in oda penceresinden sarkm: Kadnm, kadnm, hogeldiniz, esenlikler getirdiniz, kadnm! diyordu. lk dakikada tmnn ne yapacan armasndan, sevincinden ok fazla grlt olmu, ama hi bir i yaplamamt. Arabadan alnacak bohalar, karlacak emsiyeler, antalar, sepetler, armaan olarak getirilen bir kanarya vard. mer Behi, tama iinde arabaclara yardm ediyor, Selma babasnn elindekileri kaparak gtryordu. Ancak en nemli i, Mansur Bey'in arabadan indirilmesiydi. Onu arabadan indirmek, byk bir sorundu. nn.njjitv

Sra buna gelince Mansur Bey, sonunda arabaya binmeyi baaran Leyl'y gstererek: Hayr dedi, Biz gezmeye gideceiz, Leyl ile yle szletik. ocuk, bykbabasna bsbtn yapyor, mer Be-hi'e korkulu gzlerle bakarak: nmecem! diyordu, Ben gezme gidecem. Sonra bykbabasna srtarak gzlerini krpyor, ona, Haydi bakalm, sen de yardm et.. Byle konumadk m? demek istiyordu. Gerekten, bu dnce kt deildi! Mansur Bey, uzun sredir buralar dolamamt. Hazr arabadayken yle ili'de, Feriky'de dolasalar, bu yerden bitiveriyormu-casna fkran yeni kenti grseler; biraz daha aba gstererek Kthane'ye kadar da uzansalar ne olurdu? Bu dnce birden mer Behi'i de ekti. Onun da byle bir dolamaya, ak havada soluk almaya gerek-sinlii vard. Giyindi, Selma'y da almak istedi. Ama ocuk, bykannesine kahve gtrmek iine kendini yle kaptrmt ki, gelmek istemedi. Yalnz Leyl'y alarak gezintiye ktlar. Dndkleri zaman, ili'nin en canl dakikalaryd. Akam gezintisi yapan ailelere, bakclaryle km ocuklara, ellerindeki kitaplarla evlerine dnen rencilere rasladlar. Mansur Bey, burasn ok beenmiti: Ne gzel! diyordu, Hem kent, hem ky... Sonra, arabay evin karsnda durdurdu. Uzun uzun eve bakmak istedi. mer Behi'i kutluyordu. Birden kaygyla elini uzatarak: Ben orada m yatacam? diye sordu. Yeryznde en byk korkusu, merdiven kmak zorunda olmakt. Sonra, askerliinden kalma bir yiitlikle, yanndaki koltuk deneini gstererek: J.OU Bu saolsun dedi, Bununla minareye bile karm! Eve girdiklerinde kendilerini Vedide karlad. Alnnda gizli bir kaygnn glgesi var gibiydi. Mansur Bey'in yannda bunu sormak istemeyen mer Behi, uygun bir durumdan yararlanarak karsna: Ne oluyorsun? Sende bir ey var dedi. Vedide, nce sylemek istemedi. Ama yalan sylerken ocuk gibi yle beceriksizleirdi ki kocas, bir ey olduuna kesinlikle inand. Birden aklna gerek, asl saklanmak istenen gerek geldi: Ablasndan bir haber ulam olmalyd... Ka gndr bu haberi bekliyordu. Sonunda, kendince kanlmaz grlen o sonu gelip atmt. Vedide'nin elinden kd ald. Enitesinin lm dorudan doruya bildirilini yordu. Ablasndan yalnz bir szck vard: Geliyorum. Baka bir kt daha vard. Sinirli ellerle mer Behi, bunu da at. Ferruh'tand:

Sizi ivedilikle bekliyoruz. Hasta ok ar. Yaamnn en mutlu, en sevinli bir dakikasnda st ste iki lm bildirisi gelmi, neesini sarsmt. Hi konumadan ktlar uzun uzun katlad, bkt, cebine koydu. Her kahkahann yannda bir yas iniltisi olduuna gre, yaam byle benimsemeliydi.. ekure'nin yardma koma olana yoktu, ablasn da yalnzca bekleyecekti. yleyse, u iki acnn arasnda yaamn akntsna kendini brakvermesi gerekiyordu. Yaam, byleydi ite. Tm yaamn z altnda az ok gizlenen bencillikler vard. akir Bey'in lmn bugn evin neesi iine atan bu krmz kt; tede can ekien ekure'nin, mutsuz kadncazn dokunakl grnts abuk geen bir titreme verdikten sonra aile sofrasnn banda toplanan bu aileyi yaam yeniden ele geirmi, onlar kendilerine, K1K1K HAYATLAR 151 kendi salk ve kvanlarna kavuturmutu. Mansur Bey, ok yemek yemesine neden bulmak iin Sabriye Kadn'a ilgin vgler dzyor; Sadettin, Ande-lip'in kulana eilerek, onun: Aa, Kk Bey'imin azna yakmayacak eyler.. Tanrm esirgesin, o nasl sz? Ayp, ayp! Kk Bey'imin azna biber doldurmak! lklarna kar ak iirleri mrldanyordu. Anneyle kz bile, biri kocasnn perhizden gittike uzaklamasna aldrmadan, teki mer Behi'in dalgnln grmeye zaman bulamayarak, yeni yaplm bir dne ilikin konumalarla kendilerini unutmulard. mer Behi, dalgnd. Tmyle, zellikle Mansur Bey'le ilgilenmeye alrken, kafasnda bir dnce vard. Enitesinin lmne, kukusuz, zlmt. Dzmecilie gerek grmeden, bu zntnn niteliini aka saptyordu. Bu, zlme duygusundan ok, can sknts gibi bir eydi. Enitesinin lmnden nce akla gelebilecek tm sonular dnmekten kendini alkoyarken, imdi bunun kendi yaamn nasl etkileyeceini dnmeye balamt. Artk kendi kendidisine saklamaya gerek grmyordu: mer Behi'in yaamndaki sessizlii bozacak bir olayd bu.. Vedide, kalbinin nne geilemeyen sevecen-liiyle evini, mutlu yaamnn bu giz dolu gsn kocasnn dul kardeine amak istemiti. Kukusuz, gelecek kadnn grmcesi olduunu dnmemiti. kisi de yreklerinin en iyi duygularyle, dncelerinin en doru yanlanyle davransalar bile, biri Gelin, teki Grmce olmaktan kurtulamayacaklard ve o zaman bu sessiz yuva, bir cehenneme dnecekti. mer Behi, daha kendilerini anlayacak kadar zaman gemeden yalnzlklarn bozan bu olayn btn ayrntlarn ne olabilecekleri dnyordu. Kz kardeine, kendisiyle karsnn arasnda, aile iinde bir yer ayryordu, tik 12 JS.1K1JS. JtiAIAlLAJK.

gnleri, daha bklmam bir konuk olarak, ablasnn varlndan sklmayacaklard. Ama sonra birbirlerine syleyecekleri eyler iin ll olmaya gerek gren, artk kimi szckleri yutkunarak sylemeye, kimi davranlar ekinerek yapmaya zorunlu duyan kar kocada, yava yava, onun varlndan aka bir bkma deil, O olmasa, daha iyi olurdu diyen bir duygu uyanacakt. Uzun susmalar, neyle doldurulacanda arlan uzun bo saatler olacakt ki, ikisinin arasna giren kadna, Gryor musun? Bu, senin burada olmandan kyor hep.. Sen, iki k kumrunun sevimelerini rkten bir kedi gibisin; gzlerinden onlar titreten bir ey akyor demek isteyeceklerdi. Sonunda ablas bunu anlayacak, evde elinden geldiince silinmek, odasna kp kapanmak, sk sk ba arlar ne srerek onlar yemek masasnda yalnz brakmak istecekti. te o zaman, ister istemez, biri yaam krlm bir dul, teki mutlu bir e olan iki kadndaki Grmcelikle Gelinlik uyanacak; hi bir insan gcnn nleyemeyecei bir yrtckla birbirlerini trmalayacaklard. Bu sava, nceleri, yer altnda gizli gizli duyulan uul-. tular gibi, belli belirsiz anlalacakt. mer Behi, bir akam eve geldiinde iki kadn bir arada grmeyecekti. Birinin ba aryor, tekinin can konumak istemiyor olacakt. mer Behi de, ll davranarak, daha gizli kalmas gerekli grlen eyleri amaktan ekinerek, bir ey sormayacakt. Sorsa bile, karlk alamayacakt. Bu, istenmeden kullanlm bir szckten, anlam verilmi bir davrantan ileri gelen bir ey olacakt ki, birine sorulsa gln dmekten korkarak ya da susmasyle daha nemli bir olay havasna brnmek iin ses karmayacakt. tekine sorulsa, dnlmeden sylenen bir sz ya da yaplan o davran anmsanmayacakt. Bir gn sonra birinin ba ars geecek; tekinin koJS.K1K HAYftlLAK 153 numa istei uyanacak, ama iki gn sonra baka bir olay... Ve bu olaylar gn getike oalacakt. Sonunda?.. Kendi kendine bunu sorarken Vedide'yi, mutluluu kazaya uram karayazgl bir kadn zntsyle; artk evini, kocasn, ocuklarn sevmekten tat alamayan kskn bir davranla keye ekilmi dnyor; dargn gzleriyle, azarlamak ve ineli bir yaknmayla kendisine, Yazk, yaamm ktletirdiniz.. Evet, sen ve kz kardein! derken gryordu. Yaam kitabna ite bir yazg eli byle bir sayfa ekliyordu, gerekti bu; kendisini aldatmaya hi gerek yoktu. Bu, yle bir eydi ki, kesinlikle olacakt. Mansur Bey'in bir sorusuna karlk verirken, Vedi-de'nin bir sz iyice kulana arpt: Eve ilk tandmz gn grdm. Kthane'den geliyorlard. Ben olu sanyordum, Nesime Hanm' da... Uzun sredir ana kz arasnda geen konumaya ancak imdi karyordu: Ne olmu, Nesime Hanm'a? Mansur Bey, atld:

Ayy, bilmiyor musun? Bizim ky halk drt gndr birbirine giriyor. yi ki, i tatlya baland da... ocuun ad neydi, Salime? Kocasnn deyimlerinde gerei kadar ll olmayndan her zaman yakman Salime Hanm, gzlerinin ucuyle, yky dinlemeye alan Selma'y gsterdi. Sel-ma, artk yannda kimi szckler kullanlmayacak ,kimi anlamlar susmakla btnlenecek bir yaa gelmiti. Mansur Bey, kendisini toplayarak deyimlerine eki dzen vermeyi gerekli grd: Mesrur Bey.. Mesrur Bey... imdi aklma geldi. Mesrur Bey iin haremle selmlk arasnda bir oda varm. Anlalan, odann selmla alan kaps her gece kilit1D4 K1KK hAIAILAK lenirken, hareme alan kapsn srmeleme gerei duyul-mazm.. Bunu ocuun dikkatsizliine vermek de olabilir. Ama, bu dikkatsizliinin cezasna arplm, sanrm. Nesime Hanm'n hizmetisi daha dorusu eyi, her neyse geceleri Behet Efendi'yle Nesime Hanm odalarna ekilip de anahtar evirdikten sonra, Mesru Bey'in bu dikkatsizliini dzeltmek iin oraya girer ve kapnn srmesini srermi. Ad veriz olan zavall kz, ne bilsin? Srme srldkten sonra dar kamayacana bir trl akl erdi-remezmi, sabahlara kadar ierde kapal kalrm. Bir gece Nesime Hanm'a bir ey gerekir, tveriz'i uyandrmak zorunluluu vardr; kapsn aar. Ayy! veriz'in yerinde yeller esiyor. Doru kocasna: 'Hit! Efendi, baksana! Aman, ne de derin uykun var. veriz, odasnda deil. Yata bozulmam bile!' Efendi yatanda dorulur, hanm elinde amdanyle ayakta; birbirlerine bakrlar. kisinin de aklna bir ey gelir, Mesrur Bey'in odasnn nne kerler. Tak! Tak!.. Ses yok. Yine tak, tak!.. Yine ses yok. En sonunda ierde bir kk kaygl kprdan, yavaa fiskos.. Beriden 'Tak taklar' gittike artyor, sertleiyor. Nesime Hanm'n sinirleri boanm, azna geleni sylyor.. erden selmlk kapsn amaya alyorlar, oysa korkudan, kaygdan beceremiyorlar. Selmlktan uaklar, haremden hizmetiler aranyor; sonunda kaplar alyor. Hanm Mesrur Bey'in, Efendi veriz'in stne saldryor. kisi de fkelerini aldktan sonra verilecek karar dnlyor. Hanm, kocasna tutunuyor: 'Yarndan tezi yok, o apkn buradan gidecek Y Kocas, abucak onayn bildiriyor: 'stersen, imdi kolundan tutup frlataym ikisini de, hem o apkn, hem o oynak kz; imdiden tezi yok, frlatp ataym!' diyormu. Ama, naslsa Nesime Hanm'n azndan bir KIRIK HAYATLAR 155 'Evet' sz kmazm. Ho, Behet Efendi de bunu bildiinden olacak, Mesrur Bey'le veriz konusunda verilecek yargy birbirine bal biimde nermi... trl

Mansur Bey, yksn iinden gelen bir hafiflikle daha ok neelenerek srdrrken Vedide, annesiyle yavaa konuuyor, onu dinlemez grnyorlard. Biraz da, ykye ilgisizlik gstererek, bylece szn ksa kesilmesini istiyorlard. mer Behi, gzleri tabanda, yalnz ara sra evresinde geenleri anlamak iin ksa bir bak frlatarak, kafasn kurcalayan dncelerin arasnda yar dinleyerek, yan anlamayarak susuyordu. Damad, Mansur Bey'in bir kez yk anlatacak ortam bulur bulmaz sz kolayca bakasna brakmayacan deneyleriyle biliyordu. stelik, ykde ak dn kkrtacak, az ok ak sak anlamlara, dolayl szlere olanak verecek bir yan bulurfursa, onun bu konuda itah ekici taneleri gagalayp kararak evresine sunmaktan tat alan horozlara zg bir eelemek ve her tane ktka sevinli gzlerle bakmak dknl vard. Yal askerin teden beri ak yklerine kar zel bir ilgi duyduunu, herkes gibi, damad da biliyordu. Ama mer Behi, bir doktor olarak, herkesin bilemedii yeni bir ey daha renmiti: Mansur Bey'in ak dknl, inme geldii gnden beri artm, bir eit hastala dnmt. Hastaln belki balca nedeni buyken, sonu nedenin artmasna yol amt. ou durumda tp gzlemleriyle kantlanm anlalmaz gerekler dizisinden olarak, Mansur Bey'de hastalk yerletike, bunu douran dknln de gcne bir arlk eklenmiti. Eve gelen giden kadnlardan, komulardan, zellikle hizmetilerden balayarak sokakta karlalan yzlere kadar onun yle ylk ve sntkan bir ak sunuu vard O JS.1K.1JI HAIH1UVK ki, bunu grmemek elde deildi. Ancak yal hastann cokuya kaplmak isteyen bu genlik istei, insan kzdrmaktan ok; neelendirirdi. stelik, Salime Hanm bile, alkanlktan m, utantan m, nitelii pek bilinmeyen yle bir davran izlerdi ki, kocasnn bu konudaki tutumunu ho grdn kantlar gibiydi. Kadn, belki de byle deildi, belki aralarnda srp giden bir sava vard, ama bu doruysa, da yansyan bir belirtisini imdiye dek kimse grmemiti. Hele son gnlerde o sakat koluyle, yine kendi deyimiyle, Krpe pililerin evresinde arpk arpk dolamasna bakarak karsnn hem aalamaya, hem acnmaya benzeyen bir glmsemesi vard ki, Seni sakat horoz, seni! diyen akayla kark knamasn dile getirir gibiydi. mer Behi, Mansur Bey'in ne gln olaylarn bilirdi! Bugn yemek masasnda gzlerini kaldrdka grmt: Mansur Bey, yksn anlatrken zellikle, ste-lemeyle Ismet'e, kapnn yannda glmseyen gzlerle kendisini dinleyen bu on drt yandaki kara kuru kza bakyordu. Mesrur Bey'le veriz'in yksnde smet'e kimi eyler alayacak yerleri, sanki bakndaki anlamlarla glendirmek istiyordu. mer Behi, iinden, Bu ok gln ite... smet'e kadar, yle mi? diyordu. nsan, ne anlalmaz ve ok zaman da ne kokumu bir bilmeceydi! Bunu dnrken kendisini de dnyordu. Kafasnda ekure'nin can ekimesi, kendi aile yaam stnde birdenbire patlayan bir yazg mermisinin korkusu alkalanrken yine o dakikada, gizli gizli,

baka bir dnce, ateten bir burgu gibi beynini delmiyor muydu? Btn dnce bulutlarn, minimini ellerle kap perdesinin iki kanadn ayrarak kan o kvrck ba, eytan gzlerinin trl bozguncu anlamlanyle, datmyor muydu? Szde; orada, beyninin iinde krmz dilinin ucunu kararak kendisine, Nasl? Bunu beenmediniz mi? deKIRIK HAYATLAR 157 n yor muydu?.. Mansur Bey, yksn bitiriyordu: iin nasl sona erdiine amamal, deil mi? En kolay biimde sorun zmleniyor: Iveriz'le Mensur Bey'in evlenmesi uygun grlyor ve bylece... Mansur Bey, szgn gzlerle smet'e bakyordu. mer Behi, gen kzn da ancak sezilebilen bir krtmayla yknn byle bitmesinden sevindiini belirten bakn yakalad. Baka bir ey daha grd: Sadettin, Andelip Ba-c'y bir yana brakarak, bir babasna, bir Ismet'e bakyor, o da glmsyordu! mer Behi, yine iinden, Hay apkn olan, hay! diyor, sonra kendi kendini uyarmaya alarak, Uyank durmal, yeni evin namusu iki kuan gzda altnda diye ekliyor, Vedide'yi de uyarmaya karar veriyordu. Mansur Bey, yksnn sonunu getirdi: Yeni gelinle gvey, Behet Efendi'yle Nesime Ha-nm'n, bu ocuk yetitirememi kar kocann, damad ve gelini olarak evde kalyorlar. Bu srada kapnn zili hzl hzl alnd. smet kotu, beklediler. mer Behi, ekure zavallsndan bir haber olacak diye davrand. Gerekte, yemekten kalkar kalkmaz oraya gitmek iin alnm bir karar vard. skemlesinde yan dnerek, kalkmaya hazr, bekledi. Dnen smet, mer Behi'e: Rafet Hanm adnda biri sizi grmek istiyor dedi. mer Behi, karsna bakarak: Anladn, deil mi? diye sordu. Vedide, gzlerini kapayarak: Evet! dedi. Bu sessiz karl verirken de yreinde, o kendisini hi bir zaman brakmayan, ne zaman istanbul elencelerinin nl kadnlarndan biri kocasna bavursa yinelenen bir ac dmlendi. 158

KIRIK HAYATLAR Rafet, kapnn yanndaki bekleme odasnda bir iskemleye oturmu, elleriyle yzn kapam, alyor gibiydi. mer Behi'in girdiini sezince ayaa kalkt. Ve doktor, ilk kez bu kadn yakndan grd. Uzunca boyuyla, dolgunca bedeniyle, beyaz teniyle koyu kestane gr kalarnn altnda iri gzleriyle ok gzel bir kadnd. ylece stne giyilivermi bir yeldirme, bana dolanvermi bir tlle gelmiti. Onu buraya srkleyen bu tezcanl davrann bir nedeni vard, kukusuz. Bir rpda konutu: Size ekure iin geliyorum, efendim. Benim byle bir bavuruumu, sanrm, yadrgayacaksnz. Ama o gnden beri, bilseniz.. Siz, her eyi biliyorsunuz, efendim. Doktorlar, biraz da giz arkada deil midir? Zavall kadn lyormu.. Hi kurtulu yolu yok mu, efendim? Onu yaatacak bir yntem?.. Gc burada tkendi, birden dizlerinin balar zl-mcesine yeniden sandalyeye kt ve yine ellerini yzne kapayarak omuzlar sarsla sarsla alad. mer Behi: Ben de oraya gitmek zereydim dedi, Ama bir ie yaramak umuduyle deil.. O istediiniz kurtulu yolundan tp bilimi, ne yazk ki, yoksun bulunuyor. Doktor olarak bu karl verdikten sonra, tutulamayan bir vicdan atlyle ilerledi, bir insan olarak gen kadnn yanna kadar gitti ve bir sana susuzluunu bildiren yarg gibi, ar bir sesle: Sizi kutlarm! dedi. Birlikte Beikta'a indikleri srada, arabada alayan Ferruh'la biraz nce alayan Rafet'i; tede, belki u dakikada son soluunu veren ekure'yi dnerek, u korkun olayn sorumlusu saylamayacak sulularn karsnda kendi kendine soruyordu: yleyse su kimde?... ARADAN on gn gemiti. Ama bu on gnn iine o kadar olay, ruhunu bunaltp artan o kadar duygu ylp tklmt ki mer Behi, onlara bu kadar ksa bir srenin nasl yettiine ayordu. Evinin darmadank anlamnda, kafasnn ve ruhunun kargaalna benzeyen, birden patlayan bir frtnann saanaklarndan yeni kmasna slanm; dallar, iekleri, imenleri baylp serilmi bir bahe bozgunluu vard. Sinirlerinin duyarln byle bereleyen izlenim y-lamasndan sonra toplumdan, stelik Vedide'den, Selma ve Leyl'dan bile kaarak kendi kendine kalmak, yalnzln yattrc ninnisiyle, lk bir banyonun dnmeyi nleyen durgunluu iinde uyku kestirmeye benzeyen bir duygu engelii yntemine bavurmak alkanl vard. Szde bir neden bulur, ilerine dein bir neden yaratr ve yalnz braklmak istendiini bylece hakl gsterdikten sonra alma odasna kapanr, kapsn kilitler; artk kendinden

baka bir yaama bylece bir engel koyduktan sonra koltuuna ker; bacaklarn uzatarak, ban arkaya yaslayarak, gzlerini kapayarak durur ve dnrd. Dakikalar getike, hafif bir yelin duyulmaz soluklar yle yava yava dalp alan'sisler gibi ruhundaki izlenimlerin stnden onlar karartp boan duman kat ar ar syrlr ve altndan kark ynnn bulanklndan kurtularak artk saydamlk kazanm biimler ve 160 KIRIK HAYATLAR grntler gibi tepeler, doruklar, izgiler ve grnmler birbirinden ayklanarak, aydnlk ve lcivert bir dzlk stnde apak, kendi bamalklarmm panltsyla grnmeye balard. Bu, duygulanmalarn yle bir ayrmasyd ki, dzene alk bir dncenin kargaala dayanamayan titizliiyle ancak byle yapnca rahat bir soluk alabilirdi. Ve bu ilem kendiliinden olurdu; onca kendini zorlamaya, bir sralama ve dzenleme istemine gereksinlik gstermeyen sinirsel bir olayla, sanki dtan gelen hafif bir devinme soluuyle yerlerinden oynayp her biri kendi yolunu tu-' tarak zel yerlerinde yerlemeye giden byl eya gibi dolak ve kark duygular zlmeye balar; her biri ayr ayr yolunu bularak kendilerine ayrlan odacklara ynelir, sessiz ve gvenli bir akla yerleirlerdi. Durgunluk dneminin bu ilk dakikalar getikten sonra, mer Behi'te yava yava yeniden yaama dnme tutkunluu balard: Gzlerini aar, her eyi yerli yerine yerlemi grmekten rahatlam bir bakla bakar, sonra dorularak ya kalkar odasnn ufak tefek ileriyle urar; bir hokkay dzeltir, bir kalemin ucunu siler, bir iskemleyi saa evirir, bir kitabn tozunu fler ya da ya-zmasasmn stne dirseini dayayarak zenli parmaklarla bir derginin yapraklarn evirir; okumayan gzlerle karlksz braklacak bir mektubun satrlarn szerdi. Bunlar, varlnn dnmeye gereksinli olmayan almalaryd; odasnda bir koltuk deneinin yardmyle gsz bacaklar yrmeye altrlan bir hasta gibi, onun ruhunu, gerek yaamn uralarna kmadan nce, ilkel bir deneyle altrm olurdu. Yazmasasmn stnde ak duran bir dergiyi kartrmaya balad. Bu, Londra'nn byk Mapple maazalarnda satlan eyalar gsteren bir dergiydi. Sk sk, gereklemesi kimbilir ne kadar uzun bir sreye bal f isteklerini avutmak iin bunu kartrr, kendi kendine de glerdi. Hi bir zaman Londra'dan, Paris'ten, Stok-holm'den, Berlin'den eya getirtecek deildi. Yalnzca Beyolu'nun bir maazasnda kesesine uygun, ama ho, ar bir oda takm yaptrtacak, belki bir zamanlar Avrupa'da grd eylerden, Mapple'in, Lafoyette'in dergilerinden esinlenecekti. Bir aralk konuk odasna hep Dou eyas koymak, burasn bir eit az bulunan Dou yaptlar sergisi yapmay dnmt: Deerli allar, ei grlmemi hallar, iniler, emi blbller*, tablolar, srma ve ipek ilemeler, oyalarla ssl yemeniler, kasnak ilenmi yorganlar, sarma naklarla yastklar, daha daha, btn ak artrmalarda arkasndan zlem duyulan eyleri, Bedes-ten'de dolarken karsnda titrenmi gzel eyleri dnrd.

Bunlar dnde, imdi hemen hemen bo denecek odasna tekrar taktrr, orasn byle alak gnll kk bir rnek sergiye dntrdkten sonra bir ocuk gibi ellerini rparak, Ah! Ne gzel, ne gzel! derdi. Sonra birden bu dn sevinci stne gerein; daha denememi borlarnn, belirli bir gelirle bir keye ko-nabilmesine ancak olanak veren belirli anaparasnn buzlu havas dklr; mer Behi'e omuzlarnn arasnda souk su dolu bir snger varm gibi gelirdi. Vedide'nin sandnda birka para Dou eyas yok deildi. Salime Hanm'dan da biraz dil dkmeyle alnabilecek ileme yorganlar, srma takmlar, ban** ve kasnak seccadeler vard. Bunlara yava yava uradan buradan alnacak eyler de eklenerek, Beyolu'ndan esinlenilI * emi blbl: (Blbl gz) Eskiden istanbul'da yaplan bir eit izgili cam eya. ** ban (abani): pekten, sarmtrak dall naklarla ilenmi bir eit beyaz kuma. Knk Hayatlar F. 11 mi bile olfca, Bat biiminde yaplm bir odann tesine berisine serpitirilirse... Dergiyi kartrarak bunlar dnrken bann stnde bir gcrt oldu; kendi kendine, Ablam geziniyor! dedi. Bu on gnn olaylar arasnda Mveddet Hanm'm gelii de vard. Yllarca birbirinden ayr yaayan, ilikilerine baka baka yollarda yrnm deiik yaam biiminin geveklikleri giren bu kz kardele erkek karde, birbirlerini karlarnda buluverince, her eyden nce, aradaki akln derinliini grdler. Birbirlerini kucak1 lamalarnda bile gemiin anlarn bulamadlar; e kan ve etten dnyaya gediklerini anmsamann da aralarndaki balar, duygular kolayca canlandrp tatlandrmakta geciktiini anladlar. likileri trensel biimde balad, zenle konutular. Tmcelerini tartan, birbirleriyle konumalarn itenlie dkemeyen bir ekingenlikleri vard. Arada bir ikisinde de doann itmesiyle taveren sevgi atlmlar; pmeye, sarlmaya, sokulmaya zlem duyan davranlara evrilirken, birden ipi kopmu bir makara sarsntsyle yarda kalyor, sremeyerek, akn bir dnle abucak derlenip toplanyordu. mer Behi, ablasnda, daha nce sezilememi, belki ayr olduklar srede yaam deneyleriyle sonradan edinilmi baka bir kimlik de buluyordu. Bu kimlik; dlenen, kafasnda ayrca yaayan ablasnn kiiliinden o kadar baka bir eydi ki, onda tpk bir ruh deiiminden getikten sonra dnm izlenimi brakyordu. Bu nedenle "gen adam, uzaktan sevilen ve ansna bal kalman birinin klna brnm yabanc bir ruhun karsndaym gibi bir duyguya kaplmt. Ablasnda da buna benzeyen amaak-lanmayp gizlenmesine allan, ancak ekingen bir davranla, ekinilerek sylenen bir szckle birden ortaya kveren duygularn alkalandn anlyordu. Tm ocukluk gnlerinin ortak havasna, itenliine dnmek iin, bu souk havann titretici durgunluk ve donukluundan silkinip kmak, iinin takn bir yaam ve canllk almay amalayan atlmlarnda, gereinden fazla

bir sre al iinde skp kalmcasna, sert bir tutukluk vard. Birbirlerine gemi gnlerin olan bitenlerinden, balarna gelenlerden, isteklerinden; ablas kocasndan, yllarca aralarn aan eylerden, gezgincilikle geirilmi memurluk yllarnn sknt ve yorgunluklarndan, ocuksuz yaamn ruhu sktrp nasrlatran kuruluundan sz ederken; mer Behi Avrupa'da baba ocandan uzak geen yllarnda belirsiz ufuklar iinde arkasndan kou-labilecek bir yldz bulmak umuduyle yitirilen ikircimli ve sarsntl dnemlerden, dnnde istanbul'da balayan bir sr yorgunluk ve uralardan, evlenmesinden, zellikle evlilik mutluluundan, ocuklarndan, Sel-ma ile Leyl'dan, yeni eviin varlyle yakn ilikisinden, duvarlarnda, temellerinde, svasnda, en kk parasnda birlikte yorulup gmlen sevin ve aclarndan konuurken ll davranma gereini gryorlar; kaynamaya yatkn davranlara su serpen, cokulara kaplarak zntleri yattran, fazla parlak renkleri ileyip ok keskin izgileri yumuatan br tutum izlemeye gereksinlik duyuyorlard. stelik bu syleyiilerine, yazmalarndan daha az bir itenlik katyorlard. Birbiriyle haberleen, her eit duygularn sylemekten ekinmeyen; nasl birlikte byyp birlikte yaamlarsa ylece srp giden iki kardeken imdi kar karya gelince, ayr ayr yerlerde dzenlendikten sonra bir araya getirilmi iki saz gibi, tellerinde ezgi noktasn bulamayan bir uyumsuzluk vard. mer Behi, her eyden ok, kz kardeinde bir iadam ruhu grnce arp kalmt. akir Bey, tm gelirini karsna brakacak biimde ii dzenlemiti. Meveddet Hanm, ortaya kabilecek miraslarn ne srecei savlar karlamaya btnyle hazrd. mer Behi, grev yaptklar her yerden ucuza alman, baka yere atannca kazanla elden karlarak paraya evrilen bahelerin, tarlalarn, evlerin deerini pek bilmemekle birlikte istanbul'da kz kardeine yetecek kadar akar salayabileceine inanyordu. Meveddet Hanm, bu konudaki dncelerini bildirirken, onun yaamn somut yanlanyle ilgili derin bilgisi karsnda mer Behi, iinden, ablasn kutluyordu. Yalnz Meveddet Hanm bunlar anlatrken, st kapal da olsa, uzun sre konuk kalamayacan ak ak belirtince; renim yllarnda bir kez onlardan grd yardma karlk borcunu demeye uygun bir ortam bulduu iin esenlik duyan mer Behi, tm itenliiyle, yaamnn sessizlii pahasna da olsa, buna kesinlikle izin vermeyeceini sylemiti. O zaman ablas: A kardeim, sen de bunu pek olacak gibi grmyorsun ya! demiti. Sonra kendisini tutarak, eklemiti: Sen belki istersin ama, bir de Vedide Hanm'a sormal. Gerekten, ince dncei bir geline sahip olmaktan vn duyuyorum. Ancak, ince olmak baka, evinde koca-syle ocuklarnn ve kendisinin arasnda yaamnn sonuna dek bir grmceye katlanmak bakadr. 'Da da stne gelmi, ev ev stne gelmemi!' derler. Vedide'ye, stelik Selma'yla Leyl'ya Siz diyen trensellii, Hanm diyerek onlar gznde bytmeye alan uralar, yemekten kalkar kalkmaz kar kocay yalnz brakmaya gerek gren yitmeleri oluyordu. Yemekte bile elden geldiince az yer tutmak, az yemek iin kendini zorlamak gibi davranlar da mer Behi'i tkar gi-

KIRIK HAYATLAR 165 biydi. stelik, bir kez birlikte otururlarken, yannda getirdii besleme iin: Dilad', hi olmazsa sizi ykmden kurtarmak iin getirdim. Ama hizmetilerinize kar yakksz bir davranta bulunabilir diye, iimde bir korku var demiti. Sonra, ok az kulland bir szck olan Kzm diyerek Vedide'ye dnmt: Byle bir ey olursa, kukusuz, gereini yaparsnz, deil mi? Ben ayr bir eve karken Dilad' siz alrsnz diye de dnyorum, eer isterseniz... Bu, bir eit konukluk cretini deme neriiydi. Vedide'ye Kzm! diye iten bir sz yneltile balannca da arkasndan anlaml bir tmce beklenmeliydi. Byle sz ynelti, seslerin alaltlmasna gereksinme duyulan alglarn tellerini germeye yarayan mandal gibiydi; ne zaman anlamn sertlii rtlmek istenirse abucak onu kullanma yoluna gidilirdi. u birka gnlk konukluk ansn kafasndan geirirken mer Behi, kz kardeinden daha fazla uzaklamaktan korkarak, onlardan sanki kamaya, yalanc bir kardelik grevine kar su ilemekten ekinmeye gerek-sinlik duyuyordu. Yine de bu son gnlerde can skmaktan ok amaya ve glmeye yol aan olaylar yok deildi: Mansur Bey'le hizmeti kz smet'in, daha sonra smet'le Sadettin'in yks... Bu, biraz iren, biraz da gln anyla mer Behi, aka gld birden.. O, ne grnmd, Tanrm! Azgn yal adam, bir gece, dzmece nedenler bulduka daha da ileri giden takmlklaryla ylklklarna, belirgin durumlarn anlatm gcn de eklemeye uygun bir ortam ele geirmiti. Tm odalarna ekildikten sonra, isteyerek aada gecikmi,'smet'i mer Behi'in a-lp-nn nAoc-T^.An ^kstrmay baarmt. te urada, u 166 KIRIK HAYATLAR kede, kapnn arkasnda bir blm gzkmeyen u koltukta...

O gece, unutulmu bir dergiyi almak iin mer Behi, aa inmek istemi, merdivenin yarsnda, kapnn aralk duran kanad arasndan onlar sezmiti. te, u koltukta kaynbabas oturmu, salam koluyle kz belinden sararak yava yava ekmeye balamt. Ismet'te de srtkan bir sevinle gevek, dakikadan dakikaya daha yumuayan bir kar koyma vard ki, gerek olmaktan ok, ' grn kurtarmaya alan bir nazd bu.. Tepeden trnaa titreyen yal adamn azndan: smet, tam andasn, anlyor musun yavrum? Taptaze olduunu sezebiliyor musun,

ocuum? szckleri kesik kesik kyordu. Anlalan, kendi kendini cokulandran bu szlerle, yardm edemeyen inmeli kolu yannda sallanarak, yzn kzn gsne srtrp kokluyor, daha sonra boylanm gen bir aaca benzeyen kavruk clz bedeni dizlerine bsbtn ekerek baygn gzlerle dudaklarna yapmaya alyordu. mer Behi, gerekte zararl bir-sonuca varmas d-nlemeyen bu gln grnmn uzamasn neden nle-miyor, rnein, ksrmekte gecikiyordu?.. Bunu daha kendi kendine sormaya zaman bulamadan, te yanda koridorun birinde baka bir kapnn gcrday onu uyandrd. Grltnn geldii yana ilerledi, daha oraya varmadan karsna Sadettin kt. Enite, karsnn kardeiyle hi konumadan bakt. kisi de birbirlerini su ilerken yakalam gibiydi. Bu, bir gldr oyununa benziyordu. Neden sonra, sanki ortada anlatlacak bir ey yokmuasna kendilerine gelerek, be ksa szle konutular. mer Behi, yoluna giden bir insann davranna brnerek alma odasnn kapsna elini uzatmt. erde Mansur BeyM KIRIK HAYATLAR 167 koltuuna uzanm, koca bir kitab okumaya dalm; Is-met'i de elinde bir ty sprge, yazmasasnn tozlarn almaya alrken grmt. mer Behi, ok saklamasna karlk anlam ister istemez aa vurulmu bir alayla: Vay! Siz yine uyumadnz m,-Beybaba? demiti. Mansur Bey'in verdii karl anmsamyordu? O srada kafasna baka dnceler saldrmt. Kendi kendine, Yal adamdan ok, u pi kurnaz diyordu. Ismet'-in, hi aldrmadan, ok doal bir davranla, stelik dudaklarnda yarm kalm bir tadn silinemeyen glmse-mesiyle toz almay srdrne aarak bakyordu. Sonra dnd, Darda Sadettin pusuda dedi, Babasnn kocam apknlndan esen havann etkisiyle olan kt bir i yapmasn da... in sonu baka bir gece, bu olay izleyen gece, Ismet'i ge saatlerde Sadettin'in odasndan karan Sab-riye Kadn'm kz eskisinden fazla dvmesiyle anlald. Evde bu gln olay konusunda susuldu, stelik Ve-dide, babasyle kardeinin cokular iin tek szck bile konumaya gerek grmedi. Yalnz mer Behi, ara sra bandan geenleri kendisine anlatma alkanlnda olan Sadettin'e, onu yine okula kapatacak yolculua uurlarken, iki kap arasm- da: Beikta'a uradn yok mu? demiti, Gzel dulu ara sra yoklamak. Ama Erenky'de baka eyler bul-musan, bak buna diyecek yok. Ancak, ocuum, zararl olmayan ilerde zgrsn, bunu unutma. Bakasna ktln dokunmamak. Erdemin tm bilgelii hemen hemen bu noktada toplanm gibidir.

Sonra daha ilk konukluunda ocua ar bir k yapmaktan ekinerek, yumuak bir davranla omuzuna vurmu ve glerek: 168 KIRIK HAYATLAR Szgelimi, senin Tayyar Efendi bunann gen odal... demiti. mer Behi, bunlar ansrken, Mepple'nin resimli eya dergisini de gzden geiriyordu. Sonra birden can s-kntsyle kitab kapad, ayaa kalkt. Bu gln olaydan sonra aklna ekure zavallsnn akl durumu gelmiti. Fazla bir kanama onu birka saatte gtrvermiti. Cenaze treninde mer Behi de bulunmutu. Bunu, aileden ok, zavall kadna bir borg olarak yapmaya gerek grm, tm ilerini bir yana brakmt. Kocas Ferruh, yznde mendil, durmadan alaya alaya cenazenin arkasndan gidiyordu. Bir aralk yolda, kapal bir arabada mer Behi, Ferruh'un sevgilisi Rafet'in de aladn grmt. Ama bu, iki gn sonra Ferruh'la Rafet'in bir sabah gezintisi yapmak iin arabayla Kthane'ye gitmelerini nleyememiti! Pencereden olanlar gren Vedide: ister misin, sonunda evlensinler? demiti. Gen adam, imdi bunu ansrken: Niin olmasn? diyordu, Evlenmek, kimi zaman birok sorunlarn balangc olmakla birlikte, kimi zaman da birok dolak iin zm yoludur. te, Mesrur Bey'le Iveriz'in evlenmesi... Behet Efendi'nin zel yazman, bugn kkn damad oluyor. Belki de yarn mirass olacak... Yeniden neelenir gibi olurken mer Behi'i, birdenbire baka bir an, gerekte kendisine, kendi yaamnn danklna ilikin bir an sard. O, tm duygularn canlandrma arasnda diinin arsn duymamak iin kendi kendine iler yaratarak avunmak isteyen bir insana benziyordu. imdiye dek sanki benliine bir el uzanarak onu geride brakmaya, kendisine dokunmayan anlan armaya alrken, birden, sanki yine bir perdenin kanatlan ahvermi ve arkasndan Neyyir'in kvrck sal ba KIRIK HAYATLAR 169 kvermi, dilinin ucunu alayla ona, tatl bir baygnln lgn ikisini sz vererek, gsterivermiti. Artk mer Behi bu de kar koyma gcn bulamayarak, kendisini bsbtn brakyor, son olayn da-narlanndan ate aktan ansn yeniden yaayarak bit-kinleiyordu. Olan biteni ksaca yineliyordu gen adam:

Bir gn kendisine Bekir Servet'ten bir mektup gelmiti. Arkada, gerekten bir hava deiikliine zorun-luk duyduunu syleyerek, aile doktoru olduu Veli Bey ailesinden izin alm, bir keye ekilmiti. Bylece Ne-bile'nin evlenmesini nlememi olacakt. Bunu belirttikten sonra, eer gerek grlrse, mer Behi'in amla-candan sz ediyordu. O, bu ary korkuyla, stelik istekle beklemiti. Ve amlnca^bunu Vedide'den saklamaya gereksinlik duymamas, anlalmaz bir eydi. Bu kez doktor bakmna zorunlu olan Neyyir'di. e-kinceli bir biime dnmesinden korkulan bir beden gszl, kk bir ate dalgalanmas vard. Sahire Ha-nm'la Nebile'yi, sokaa kmak iin araflar arkasnda, Neyyir'i de yatanda bulmutu, ilk incelemede gen kzn nemli bir hastal olmad anlalnca Sahire ve Nebile, doktordan ksaca zr diledikten sonra onu hastann yannda brakmlard. Gerekte, o da birlikte kabilirdi. Kendisini tasarlanm bir dzencilikle tehlikeye srklemeye alt grnen raslantlara kendi zayflna izin vermeyerek bu ekici tehlikenin etkisinden uzaklamak olana var-di, gerekliydi de bu.. Ama bunu yapmad. Biraz nce ban koyduu bu gsn, nabzn tuttuu bu bilein, yukar ekilen gmleinin altnda yanana srnen bu gslerin, omuzlarn dikletmek iin eildike kendi omuzuna dayanan kvrck V>53m PHzpi kokulu genliini, tm bu gen beden-

170 KIRIK HAYATLAR den tap onun ruhuna kadar uzanan bayltc scakl biraz daha almak iin yatann yanndaki iskemleye oturdu. inde anlalmaz bir sava vard. Bir yandan ikiyzllkle grevini yapyor grnen, ancak gittike daha silinen erdemli yz yine arbal bir sesle grkemli sylevlerini srdrrken, te yanda lgn bir genliin btn ak susuzluu; Bekir Servet'in o her karlanta ayplanarak, ama iin iin kskanlarak dinlenmi baarl ykleri; stelik... Bunu, biraz utanarak aka sylyordu. Ancak, ne denirse densin, byleydi bu. Evet, stelik Mansur Bey'in gln taknlklar, smet gldrs, Sadettin'in anlattklar, yine kendisinin ona anstt Tayyar Efendi bunann on be yandaki gen metresi; hep birden, bir azdan, o erdemlilik sylevinin arasna alayl grltlerini kartryor, onun gittike bir uultunun iinde boulmaya hazr sz ustalna yaknlaan zaferinin gmbrtlerini boaltyorlard. Eskiden beri birlikte bym, her eit trensel gsterilerin dnda yaamaya alkn iki eski dost gibi uradan buradan konuuyorlard. Neyyir'in bir ocuk bana benzeyen kk ba, srtn dayad kuty yastklara yar gmlmt. Gzlerinde pek yreklice isteklerin apkn bir glmsemesini tayan ve karsndakine de yreklenme gereini ak ak anlatan prltlar vard. mer Behi ise, birka gn nce kendisine bsbtn grnmekten rkerek perdenin arkasnda saklanrken bugn yar plak gsnn, dirseklerine kadar akl yeterli bulmayarak daha yukarlara kadar aan geni kol aznn, ancak kalalarna dek kan beyaz keten yatak rtsnden sonra tm bedenini ince bir ipek

gmlek altnda en gizli izgilerine kadar belli eden zensiz giyimiKIRIK HAYATLAR 171 nin iinde ekici duran bu daha btnyle olgunlamam meyvadan korkmu gibiydi. Neyyir, konudan konuya atlyordu.. Bekir Servet'ten, Nebile'nin Talat Bey'le kararlatrlm evliliinden, onun kocasnn evine gelin gideceinden, yal korkun kaynanadan, bugn annesiyle ablasnn, terzide uzun uzun yaplacak giysilerle uramak iin ktklarndan.. Gittike eitlenen bir gevezelikle konuuyor, konuurken arada bir ablasnn kaynanas olacak kadn iin, Yal, korkun yaratk.. Grndnden de ok yalym, biliyor musunuz? diyor, terzi iin de, Ne iyi kadndr, bilseniz. Tanmyor musunuz? sterseniz sizi tantraym diyerek, niin sylendiinden kuku duyulan bir neri kartryordu. mer Behi, bu senlibenli konumay karlksz brakmamak iin bir yandan sz yetitirirken* bir yandan da dnyordu: Demek bu aile, namus ve saygnlk alanyle yasa d cinsel iliki uurumu snrlarnn birbirine deen bir noktasnda yayordu. stelik, birincisinden ok, ikincisine girmiti. Yalnz arada bir ayrcalk vard: Toplumun dankl dkl yaamnnda o yalan ve ikiyzllk stne kurulmu grg yasasnda birincisine balanma hakkn yitirmemiti. Veli Bey'in kans ve kzlar, toplumca az ok olduklar gibi tannrken, ta aile bakannn yaamndan beri balayan bir gz yummayla, istanbul'un kibar evresinden silinmemiti. Aile, o kadar dolak ve kark balarla kentin kibar yaamna girmiti ki, bir duvar kaplayan yaseminlerin, gllerin, hanmellerinin, ge-linsalarmn arasna sokularak evreye dallarnn binlerce engelini takm yaban bir sarmak gibiydi. tekilerini bozmak kaygsyle sklp atlma olana bulunmad iin de zgrce gelimesine ses kanlamyordu. stelik, bu kzlarn erdemli ailelerin arasna Gelin olarak 172 KIRIK HAYATLAR girme haklar bile vard. te Nebile, yllarca Bekir Ser-vet'le aktan aa ilikilendikten sonra bugn evden kovulan temiz bir kzcazn yerini almaya, imdi bile zavall karsn dnp szlayan gen bir ocuu yal bir annenin ar basksna ba edirmek iin byleyici gcn kullanmaya arlyordu. Yarn da Neyyir... Belki daha on sekiz yanda, daha bir ocuk olmasna karn arkasnda trl servenlerin gnah defterini tayan bu kz, yarn ok varlkl, ok saygn bir evlenmeyle yaamda doal yerini alacakt. Bu son olaslkla rahatlatc geni bir soluk alan mer Behi, Neyyir'in gemiini gz nne getirerek ac duyuyor, ondan yararlanm kimlii belirsiz erkekleri dnerek yrei korkun bir kskanlkla kvranyordu. Elinden gelseydi de Neyyir'le yalnz bir dost olarak kalabilseydi! Gen kzn kendisinden nceki yaamnda onarlamayacak bir eyi olmamasn, eer yoksa dmemesi iin elini uzatmay yle isterdi ki... Evet, onun dmesini istemiyordu. Dmse bile... Dncesinin

bu noktasnda kendisini kudurtan, birden gen kzn ban ellerinin arasna alarak dudaklarn sran bir ple kilitlemek isteyen lgn bir tutku beliriyordu. Evet, dmse bile daha fazla dmemeliydi. Ona, Ben yalnz sizi tutmak, siz de yalnz tutunmak iin birbirimizin elini skalm. Sizi kurtaraym, kurtarc bir aabeyiniz olaym. Bana yle borlu olun ki, bundan mutluluk duyaym demeliydi. Bu szleri iinden geirirken kardan Neyyir, onun aklndan szlen dnceleri anlyormucasna birden patlayan bir kahkahann ezgili dalgalanlamalar arasnda, Oh! Siz ne kadar da kolay aldatlan bir insansnz der gibiydi, Ama yakkl Doktor Bey, yle yan durunuz bakaym. Evet, sizin iin ldryorum, gremiyorsur nuz. Sizin sivrice sakalnzla o kadar gzel duran banz tutup ekmek, ekmek, daha ok ^i""-^' -kollarmn arasnda kendi bama, u kvrck kk bama kartrmak, sonra soluk solua, dudak dudaa birbirimizle eriyerek uyumak istiyorum. Bunu gremiyor musunuz? Neyyir geriniyor, bedeninin derinliklerinden gelen bir rpnmayla yatanda, beyaz keten rty biraz daha kaydran, onu yastklarn stnde biraz daha ykselterek gsn daha ak brakan bir devinmeyle kvranyordu. Sonra bunu balatmak istercesine: Tm bedenimde bilseniz nasl bir arlk var dedi. Ve yeniden uyanan bir anlama, renme isteiyle ekledi: Demek, yalnzca bir souk algnl? Doru mu?.. Demek, gsmde baka bir ey yok, yle mi? Sonra, yorgun dtn belirten bir davranla kollarn kaldrd. Geni kol azlar, koltuklarna kadar kvrck, belirsiz ty glgelerini gstererek dt. Kol azlarn ekmeden ellerini bann-altna gtrd, ok kolay aldatlan bir insansnz! demek isteyen bir glmsemeyle yeniden bakt. Evet, kukusuz kolay aldanan biriydi, bir aptald! mer Behi'in gzleri birden bir sisle buland, bann iinde beyninin dndn anlad. Neyyir: Zili alar msnz?.. la saatim geldi de... dedi. mer Behi zili ararken de ekledi: Hayr, hayr!.. ayan Kalfa, ta aadaki mutfakta.. Duyamaz. Eer bana ieyi verirseniz... Demek, evde, ta aada, mutfaktaki ayan Kalfa'dan, u yalanm, grm geirmi Habe daddan baka kimse yoktu! mer Behi, gsnden birdenbire bir ey kopmu da boazn tkam gibi, skntyla ayaa kalkt. Elleri hafife titreyerek ieyi, ka ald; bouk bir sesle: Ben iireyim! dedi. Gen kz, kukusuz, u dakikada havada uuan ekici titremeyi tm sinirlerinin sarslmasyle duyuyordu. Biraz doruldu; mer Behi de, dkmemek iin btn ilgisini

ellerinde daha ok toplayarak ieden kaa urubu boaltt; sa eliyle Neyyir'i tutarak, uzatt. Kupkuru bir azla da: Size yardm edeyim! dedi. Elini kvrck salarn altna koyarak bu kk eytan ba tuttu. kisinde de konumalarn nleyen bir heyecan vard. Gen kz uzanmak zereydi; bu elverili dakika belki bir daha ele gemeyecekti. mer Behi, kendi kendine, Aptal! dedi, sonra tutulamayan bir atlla Neyyir'e: Sizi kaygdan kurtarmak iin bir kez daha dinlememi ister misiniz? diye sordu. Yaamnn bundan sonraki aknn artk gen kzdan gelecek szce bal olduunu grd. O, Evet! derse, ayaklar geri dnme olasln yok eden bir gle nnde alan uuruma doru ilerleyecek; Hayr! derse, esen-leerek kalkp gidecek ve belki bir daha buraya dnmeyecekti. Soruyu yneltirken aznn ii kupkuruydu. Dudaklar kavrulmu, sesi boulmutu. llemeyecek kadar ksa bir srede o bouk sesle sylenen szcklerin duyulmadn sand ve soruyu yineleme gcn bulamayacn dnerek, kendisini ekinceden koruyacak byle bir raslan-ty sevinle karlamas gerekirken, tersine, bir korku duydu. Kendini anlamaya yetecek kadar zaman gemeden gen kz, birden yatanda dorularak: Ben de sizden bunu dileyecektim, ama yreklenemi-yordum dedi. Neyyir'in de sesinde bir rt vard, onun da sesi aznn kuruluu iinde bouluyordu, belliydi bu.. kisi de u dakikann bir gelecee basamak olacan biliyordu. Kanlarnda bir ate, istemlerinin dnda yanp tutuan ve kendilerini tutmalarn yakp bitiren bir yangn vard; hi dnmeden onun yargsna balydlar. kisi de sanki grnmeyen nc bir kiinin nnde duygularn gizlemeye abalayan ikiyzl insanlar olarak, bir gldrnn oyuncular gibi, oyun oynamaya gerek gryorlard. mer Behi, byle bir dakikada bile bilgelik yapmaya zaman bularak, Ah, u insan! Ne aprak bir bilmece! diyordu. Aka kaplerini ortaya dkerek, btn 'balanglar bir yana iterek birbirlerine Gel! diyemezler miydi ? Mademki alt edilemeyen bir gcn yenik den zavalllarydlar, mademki derilerinin stnden geen akmlarda yaama komuta eden ve onu zorlayan kimyasal bir parlama olay vard; buna ister istemez boyun eeceklerdi. Bu akma zorunlu olarak kaplacaklarna gre, Seni istiyorum, senin olacam! demek daha akll bir davran deil miydi ? Dzmece bir erdefmlik belgesine bor derce-sine; bir dakika, bir gn, bir hafta sonra inenecek bir namus yasas iin nceden Tanr'nn balamasn dilemeye neden gereksinme duyuyorlard? mer Behi, ban gsne koyup gen kz dinlemeye alrken, artk bir doktor deildi. Sa elini yataa, raslantyle onun tam bacann yanma dayamt, sol eliyle srtn tutuyordu. Neyyir'in ince gmleinin altnda diri ve tkz dolgunluunu sezen bir elinden, srtnn gzelliini duyan br eline kadar bu gen beden, istek dolu susuzluunu dudaklar arasndaki kupkuru azna avutucu serin ikisini uzatan bir billur kadeh gibiydi. Onu, bir skma arasnda artk aa vurulabilecek her istee boyun een bir gevekliin etkisiyle eriyerek kendini brakm gryordu.

Evet, artk bir doktor deildi! Onun hzla arpan kalbinden baka bir eye kendini veremiyor, bu gsn baka seslerini duyamyordu. Ama ellerinin gittike onu daha fazla kendisinin yapmak isteyen basksyle sahip olma tutkusunu glendirerek titreyen mengenesinde bu bedeni tutarken, onda, geciken kendini verme dakikasn tkle-meye dayanamyormucasna bir gerginlik buluyordu. Byle tutku dolu bir dakikay yaamnn hi bir dneminde tatmadna inanyordu. Ne genliin ateli saatlerinde, ne daha sonralar kendisini bir ak lgnlnn sarholuklaryle kafasn kartran bunalmlarda, bu dakikann gcne benzer bir eye raslanmt. Demek, sevda gereksinmesine adanm ak havas kendi bilimsel kuramlarna gre bir deyim bularak cildinin redifi olan cild, ite urada, ellerinin altnda, genliinin en diri ekiciliiyle titreyen bedendeydi. Ellerini gevetmeden ban hafife kaldrrd. Gen kzn ba da kendi omuzuna dayanmt. Yaklaarak .soluk solua gelerek, gzlerini arad. Neyyir'in gzlerinde yaylan, dumanlanan bir anlam, kendini veriini, yenildiini aka belirten ve belirtirken de kendini veriinden, yenildiinden tat duyduunu aklayan bir anlam vard. mer Behi de kendi baknda biraz lgmla, biraz yabanla benzeyen bir anlam olduunu biliyordu. Ama gz gze, yz yze, soluk solua o kadar yakndlar ki, birbir-lerini btnyle gremiyor, ancak bir sis arasnda seziyorlard. Gen doktor: Hi bir eyiniz yok! dedi. Bunu ok yava, uyuyan birisine sz yneltircesine sylemiti. Gen kz: Ne kadar iyi! diyerek karlk verebildi, kilitlenmi dudaklarnn arasndan pek anlalamayan bir sesle... Sonra gzlerini daha baygn kapad. mer Behi de artk bu bedeni brakmak, dorulup KIRIK HAYATLAR 177 kalkmak gerekirken, kmldamadan duruyordu. O da gzlerini kapad. Sonra, artk nnde teki glerin silindiini gren, yalnz kendisinin kaldna inanan bir g, onlarn by- ie gzlerini kapayp buyrua uyan balarn ald, birbirine daha ok yaklatrd, dudaklarn ekti ekti, bir ara da dilerinin stnde ezerek kilitledi. Yllarca beklenmi bir yaam havasn doya doya ilerine ekiyorlarm gibi, uzun sre dudak dudaa yaparak, birbirlerinin varln itiler. Neyyir, birden silkindi: Ne delilik! dedi.

mer Behi, birdenbire onun yeni bir korku grnmne dnmesinden korktu.. Oysa, gen kz, kendini btnyle vermek isteyen, buna sz veren bir davranla: Yalvarrm, gszlmden yararlanmayn. Daha sonra, daha sonra... Bu Daha sonra nm belirsiz sz veriiyle yetinemeyen, u imdi sahip olunan dakikadan en byk pay almak isteyen bir gereksinmeyle mer Behi, artk bsbtn lgn gibiydi. Dudaklaryle onun ak omuzlarnda, gsnde, yakas geni gmleinin izin verdii oranda dolat. Diriliin insan kendinden geirten parlakln ortaya koyan bedenin her noktasn pt. Sonra, yaban bir tutkuyla Neyyir'i bileklerinden yakalad, sarsarcasma kollarn ekti. Gen kz bir kez daha kucaklarken gslerinin titreyen dimdik kabarcklarn avularnn iinde buldu: Hayr! imdi imdi! diye yalvard. Neyyir de kendinden geerek, sevimenin btn tatlarn duyarak gsn tm zenginliiyle gen doktorun ellerine brakyor, sonucu isteyen bir gerinmeyle bekliyordu. Krk Hayatlar F. 12 178 KIRIK HAYATLAR mer Behi, birden ll davranma gereini duydu, ama yeniden gen kzn dudaklarm ald ve emerek aznn iinde konuurcasna: Sonra sonra... Ne zaman? diye sordu. Neyyir: Yazarm! dedi. mer Behi, biraz utanarak, ama Neyyir'den deil, kendisinden, kendi yaptndan, Vedide'nin dnden utanarak: Eve deil, iyerime yazn dedi. Ancak o zaman birbirinden ayrldlar, hi bir ey olmamasna ikisi de doal durumlarna brndler. Neyyir: Zile basar msnz? dedi. Gen kz, bu kez zilin yerini eliyle gsteriyordu. Doktor, zile bast ve kuruca szcklerle izin alarak odadan kt. Ayrld zaman bir uyugezer durumundayd, usla ilgili yetileri birdenbire donmu gibiydi. Dnmekten bsbtn uzak, yalnz kaslarn alkanlyla devinen bedeninde tek bir ama vard: Eve gitmemek... Daha dudaklarmdaki o korkun lgnlk alevi snmeden eve giderse kendini

ynetemeyeceine, yaamda en yksek ve en teiniz duygularnn kutsal tapmanda onu bandan tutarak yerlere kapayacak, suunu kvrana kv-rana bartacak bir gcn tutsa olacana inanyordu. Geni ufuklara, sinirlerini dinlendirecek serin havalara, kannn ateini yattracak bir sessizlie gereksinliydi. Nianta Caddesi'ni izledi, yaya kaldrmnda tandklarla karlamaktan korkarak yolun ortasndan yryor, yrrken nnde belirsiz bir noktaya bakyordu. Sonra birden sola kvrld, Tevikiye'den aa bkld; Ih-lamur'a doru ilerlemek istiyordu. T KIRIK HAYATLAR 179 Sokan yaplarla dolu blm bitince birden kendisini Ihlamur'a karan yolun tepesinde ,iki yan geni srtlarla uzanan bir aklkta buldu. Karsnda Yldz tepelerinden balayarak sanda Boaz'n Anadolu kylarna kadar sarkan parlak ve aydnlk gkyzn, btn evresinde kark izgilerle eteklerini seren mahalleler ortasnda Ihlamur kuytuluklarna doru akan yeil srtlar alp gsne basmak isteyen bir bakla kavrad. Ancak o zaman cierlerini serinleterek dolduran uzun bir solukla bu geni ve ssz grnmlerin sessiz ve gnl ac havasn iti. mer Behi, tmsein stnde ayakta durarak gnein altnda mutlulukla uyuyan, urada burada tek tk yolcularn, koyunlarla keilerin, ocuk topluluklarnn yaam dolu grltleri derin uykusunu bozmaya yetemeyen bu sessizlik grnmne fcar, Beni tanmadnz, deil mi? Bugn size bsbtn baka bir insan olarak geliyorum der gibiydi. Bsbtn baka bir insan!.. Evet kafasnda iz brakan iki sz, duyulan ve grlen bir olaydan esmi bir bulama soluu, sessiz yaamnn arasnda birdenbire gelip onu hazrlksz avlayan bir bunalm sarholuu, ruhunun gizli yollarn izleyerek ince dokusunun arasnda gcn ve istemini kmldatmaktan yoksun bir yumak gibi sarp balayan bir rg, onu be on dakika iinde drmeye yetmiti. Yaam boyunca erdemli bir aile babas kalmak; evresini saran o saysz krk hayatlar m arasnda kendi evini, kendi ailesini; atsnn stnde grleyen frtnalardan her zaman sapasalam kan dayankl ve ulu bir tapnak dokunulmazlyle ykseltmek isterdi. Ama bir gszlk dakikasyle ite o da Vedide'sini, bir eliyle Sel180 KIRIK HAYATLAR ma'syle br elinde Leyl'syle, varlnda saygn ve kutsal ne varsa onlarn tek rnei olan bu kadn, acnp alanlan teki kadnlara benzetecek, onu da bir tekmeyle gvermi bir evrenin ykntlar arasna devirecekti. Artk geri dnemeyeceini, gszlyle baedeme-yeceini seziyordu. imdi bir kasrgann alkantsna girmiti; bu, onu alp evire evire dndrecekti. Belki yarn ondan gelmi bir mektup bulacakt, ona bir yer gsterilecek, orada tm yaamnn en ateli saatleri kendisini bekleyecekti. O satrlar grdkten sonra dayanamayacana imdiden

biliyordu. Baya ve alak, kendisini br oyuncak gibi zorlayan bir gce yenilmi, boynunda ipini tayarak yryen bir hkml uysallyle, oraya gidecekti. Bunu, korkun bir acnn arasnda kendi kendine aka belirtirken, birden Bekir Servet'in, o eski mahalle okulu ocuu grnyle kahkahadan atlamamak iin elleriyle kasklarn tutarak gln gryor ve szlerini duyar gibi oluyordu: Sana aptal derdim de inanmakta nazlanrdn. te, bundan iyi rnek olabilir mi? Sen, evinde yine erdemli ve eine bal koca oyunu oyna.. O baka, bu baka... Evet, sen yaamn birden fazla, hi olmazsa iki yz olduuna akl erdiremeyeceksin, yavrum! Hmbl baladn, hmbl bitireceksin. Ama, iyi ki yaam senden daha anlayl da dncelerine katlmyor. Pi Bekir in ka kez bu tr sylevlerini dinlemi, ka kez konumaya gerek grmeden, kalesinin iinde kendisini ok gl sananlara.zg bir gven glmseme-siyle karlk vermeyi yeterli bulmutu. Okul arkadann dnee biimine, konuma diline o kadar alknd ki, onun kendi namus kuramlarna kar kukuculuunun, yeryzndeki tm kurallar yadsyarak tek bilgelii en yksek lde tat alnacak ilerde toplamak fnancndan nnnuuv olumu gren serbest mezhebinin alaylarna o kadar alknd ki, hemen her dncesinde, hayalinde onu grr, onu kendi syleyiiyle, kendi felsefesiyle konuturur, kafasnda kk bir tiyatro kurarak mer Behi'le Bekir Servet'i orada, uzun bir tartma sahnesinde oynatrd. Bekir Servet, ta ocukluk gnlerinden beri allm greneklerin, edinilmi alkanlklarn sonucuyle yaamnn gizlice alan srekli bir denetisi, acmasz bir eletiricisi, dudan bken, bir gzn krparak glmseyen, beklenmedik zamanlarda birdenbire ortaya karak kulann dibinde alayl bir bilmilik kahkahas pskren, her zaman birlikte olunan bir tanyd. Kendisinin u i bozgunluuna tek sessiz arkada olan bu durgun grnm karsnda yine byle bir d canlan-drmasyle Bekir Servet'in yzn kafasnda konuturup dinledikten sonra, mer Behi'in de dudaklarnda bir glmseme dolat. Vicdan acsna kar gelip gldrsnn avutucu soluunu fren bu adamn eliiyle o uyurgezerin iinden bir esenlik uyanklyle kmann tadn duydu; daha hafif bir ruhla kendisine, Ihlamur'a kadar uzanaym dedi. Yava yava, kvrana kvrana inen yokuu izledi. Kasr- Hmayun*a yrd. Buradan teye vadi boyunca giderek grlmeyen belirsiz bir yolun varln biliyor, ama onun Nianta srtna dek uzandn pek sanmyordu. Yolu uzatmak iin oradan kmay dnd. Kkn kapsndan geerken, ar bir trensellikle karsnda saygyla el kavuturan, saray greneiyle kendisine esenlikler dileyen birini grd. Bu, kkn bekilerinden biriydi. Birka ay nce hasta kansyle birlikte kendisine'gelmilerdi. Bunu ansdktan sonra yalnz kk bir esenlemeyi yeterli bulmayarak durdu: * Kasr- Hmayun: Padiah Kk... 182

HAYAl'JLAK : Naslsnz? Hastanz iyi mi? diye sordu. mer Behi, kafasn kurcalayan yolu da soracakt ama, beki: ilginizle ok iyileti, efendim karln verdi, Bir kahve alr msnz, efendim? Kkn bahesi ok glgelidir. neriyi bekletmeden benimsedi ve burada gecikmek olanan bulunca, teki yolu dnmeyi brakt. mer Behi, imdi birer birer ayklayarak o gnn en ince ayrntlarn yeniden yaarken, kkn bahesinde bekilerin, onu ne olur ne olmaz diye dardan grnme-yecek glgeli bir yere yerletirdikten sonra evresinde toplanarak, tresel bir sayg iinde, her birinin bir hastal konusunda dncesini sorularn anmsyordu. Orada ne gzel, ne iyi dinlenmiti! eitli hastalklar iin ondan iyileme yollar soran bu adamcklar, gerekte iyileenin, hastaln korkun bir bunalmn yattrma nedeni bulann kendisi olduunu bilmiyorlard. Acsna kar ar dindirici ine yaplm bir hastann esenliiyle, aryan yeriyle duyarlnn arasna bir perde gerilmicesine, artk eve dnebilecei yargsna vararak kalkt. Evine, evdekilerine, zellikle Vedide'sine daha gl bir istek duyuyordu. Kars yannda olsayd, sudan bir nedenle bir omuzundan tutarak teki omuzunu kendi gsne dayayarak o dolgun bedeni ekecek, pecekti. Bunu dnrken bir saat nce buna benzer bir grnmn dnde canlandn grd ve bir zorlamayla algsnn gzlerini, onun stnde durdurmamak iin, evirdi. Artk ayrlmak zereydi. Arkasnda bekiler, kkn Maiyet Dairesi*sini dolaarak, baheyi geze geze * Maiyet Dairesi: Padiah'm buyruunda alanlarn bulunduklar daire...

KIRIK HAYATLAR l ilerliyorlard. mer Behi, birden: Ah, ne kadar gzel! dedi. Solgun pembe iekleriyle byke bir aa onu birdenbire ekmiti. Kendi kendine, Erguvan deil, pembe leylak?.. Ama sanmam.. Bundan bir dal koparp Vedide'ye gtrmek dncesine yenildi. Bekilerden adn sordu, onlar birbirlerine gz ucuyla sordular, sonra beceremeyerek tede bir gl fidann budamaya alan bahe bakcsna seslendiler. Adam karlk verdi:

Lagerstremia.. (*) Bahe bakcs, yalnz bitkinin adn sylemekle konuk arlama grevini yeteri kadar yapmad kansna vararak ilerledi.. mer Behi'in gerek isteini okumu-casna elindeki gl makasyle kocaman bir dal kesti, eline tututurdu. Doktor, yine aacn adn heceliyordu: La., ger., sit.. re., mi., a... Bunu ilk kez duymutu. Elindeki dal incitmekten, ieklerini dkmekten korkarak, zenle tuta tuta Ihlamur yokuunu bir hafiflikle, kukusuz inerken ayaklarn kstekleyen bir arlk yerine, tersine, neeli bir yryle, hzlca kt. Artk bir an nce eve gitmek istiyordu. Bir aralk Nianta'ndaki drtyol azndan getikten sonra, elindeki kocaman daldan skld. Sokakta her zaman koltuunun altnda ya da elinde czdan, antas, kk bir yk olurdu. Ama hi bir zaman bu kadar yer tutan ve gze arpan bir eyi herkese gstere gstere tamamt. Ancak bunu Vedide iin yaptn dnerek byle bir zorlua katlanmakla davrannn deerini ar* lagerstremia: Tropikal Asya ve Akdeniz lkelerinde yetien dallan keli aa ya da aak. Beyaz ve firfiri renkteki iek leri salkm salkmdr. Krk tr vardr. 184 ivilir

trdn sand; bunda byk bi~ avunma buldu. Sonra birdenbire bu dal Ihlamur Kk bahesinden verdiklerini sylemek gerekeceini dnd. Oraya nasl gittiini anlatmayacak myd? Vedide'de, aklanmasndan ekinilen bir kskanlkla, kocasnn btn gnn nasl geirdiini anlamak isteyen an bir renme istei vard. Gerekte bunun nedenini hastalann durumunu renmek gibi gstererek, ne zaman sorulan yolunu asmp da konu dna ksa, utancndan abucak gzlerinin beyazna kadar kzararak kocasn, gizli tutmaya alt bir sorgudan geirirdi. mer Behi, onda, bir gn bir olayn gelip ikisinin de duygu balarna dayal mutluluklannda bir karklk douracandan titreyen ve her trl gvence nedenlerine karlk yine de gnl esenliini kemiren bir korkunun varln teden beri bilirdi. Ve hi bir zaman yalan sylemek zorunda kalmadndan, belki ara sra bir kayg verebilecek nitelikteki ayrntlar belirtmeden, tm gcn saati saatine, kans-nn sorularla yorulmasna gerek brakmadan, en ince nok-talanna kadar anlatmak alkanlndayd. Oysa bugn ilk kez yalan syleyecekti; ilk kez yalann ktcl eli yuvasnn kapsn alacak ve eiinden geecekti. Neyyir'den, kukusuz, sz amayacakt; bu, yalnzca bir susmadan teye gemezdi. Doktorluk yaamnda byle susularak geilen nice kk olaylar vardr ki, zerinde konuulmazd. Onlann hi birinde susmann gizliliinden yararlanan bir su yoktu, ama ne olursa olsun; susmak, yalan sylemek deildi. mer Behi, bunlan dnrken, konuan baka birini dinliyor ve ona karlk veriyormucasna, bir yandan da:

Ah, insanlar! Tm vicdanlanyle gizli, dankl dK1K1K. MAIAILAK. J.O kl bir anlama yaparak, rahatlk olanan karlkl kar salamada ararlar diyordu. Elinde sallanan dal bir kgeye koysa, szgelimi, u evin kapsnda, kendisine, Bana verin! der gibi gzlerine bakan kz ocuuna uzatsa, btn zorluk ortadan kalkacakt. Az kalsn dal uzatyordu, sonra kyamad. Renginde yle bir tatllk, alakgnll bir gzellik, hastaya benzeyen ama canllk dolu yle krpe bir solgunluk vard ki, onu ne olursa olsun gtrmek istedi. Gerekte bu, suunun bir eit ile simgesi, pimanlnn bedeli, eine balln dorulayan bir belge deil miydi? Bunu kendi kendine sorarken: Alay etmiyorsun ya? tenliine inanyor musun? Ondan gelecek mektubu beklemiyor musun? Ve o mektup gelince oraya, belirtilecek yere komayacak msn? diyor, sonra bunlara karjlk vermekten kanan bir kaygyla daha hzl yryordu. Karsna, yalnzca, Ihlamur'da bir hastaya gittim de... diyecekti. Bu, btnyle yalan da deildi, gerekte de oraya bir hastaya bakmaya, kendi kendini iyiletirmeye gitmemi miydi? Oh! Yine dankl d! diyordu, Yeryznde bir insann btnyle, btn anlamyle ve kesinlikle namuslu kalmasna olanak var mdr? Bu soru, Bekir Servet'in ahlk kukuculuuna bitiik bir kuku alannda douyordu. Her inan bir uurumun kysnda dolayordu, demek... Kk bir sendeleyile bayrdan yuvarlanmak kanlmazd ve evresine uzanan kurtulu eliyle, her tutunulmak istenen al demetinden ancak biraz amurla kan toplaya toplaya daha aalara dldke nereye kadar inilebilirdi?.. Bu uurumun ka-ranlklannda son yoktu; gz, onun siyah katlarm yanp dibini grmeyi baaramazd. i'l 1 R.1K.1JV JtlAIAlLAK. Demek mer Behi, bugn byle bir uurumun ky-smdayd ve geri dnemeyeceini imdiden biliyordu. Ve byle bir yenilikle, yalan bir avuntuyla, elinde kocaman bir daln gzleri okayan ikiyzl renkleriyle evine dnyor, kendi eliyle, kendi isteiyle onu, ktcl yalan, daha boyalar kurumam, daha eyas btnlenmemi evinin krpe yaamna bile bile sokuyordu. *** Odasnda o gnn anlarn birer birer yaarken mer Behi, dnd; lagestremia daln

arad ve onu kede duvara gml kanatsz kk dolabn iinde, artk solmaya, evresine ieklerinin baygn yaprakklarm dkmeye balam grd. Vedider o gn dal alm her armaan veriliinde ocukluundan kalma bir grenekle kocasnn elini perdi o gn yine elini perek Saol demi ve mer Be-hi'in armaann yine kendisine sunmak isteyerek dal, onun odasna yerletirmiti. Gen doktor, oraya kadar gitti. ieklii kaldrarak bakt, suyu daha yetecek kadard. Vedide'nin ona yeniden su verdii belliydi. Eliyle yava yava yere dklm iekleri ald, avucunun iinde toplad; yazmasasmm stndeki sigara tablasna gtrp dkt. Demek, yarn deil, br gn, krk sekiz saat sonra oraya gidecekti. Hi bir dnce, hi bir grev duygusu oraya gitmesini nleyemeyecekti. stelik, bu uray, gcyle gszl arasnda bir yar olarak benimsemekten bile kanm, abucak sonuca varmt. Demek, kendi kendisine vn nedeni saylan tm o erdemlik stnlkleri ve namus konusunda tm kendisinde bulunduu sylenen saygn nitelikler, beden isteklerinin ilk sert saldrsnda yrtlan kt bir perdeden baka bir ey deildi. JS.J.K11S. J. stelik, bugn u dakikada z varln knayarak zmleme gerei duyarken, kendisini asl dn gerekleecei andan ayran saatleri sayyor: Krk sekiz saat! diyordu, Dn bu dakikada yetmi iki saat... Yarn yine buna benzer bir kesinlikle hesaplayarak ka saat kaldn kendi kendine syleyecekti. Neyyir'in mektubunu hasta bakm odasnda alnca onu br sre elinde tutmu, birden okuyamayarak bulank gzlerle yazlan szmt. Mektup; yaln, ksa bir eydi; sanki bir akraba kzndan geliyordu. Nebile'yle Talat Bey'in evlenme treninde giyilecek giysisi iin mer Be-hi'in dncesini alma gerei grlyordu; terzi, gen adamn yolu stndeydi. Doktorun, artk Neyyir iin fazla temiz bir dncesi yoktu. Bu ailenin eitli olaylarn teden beri bilirdi. On sekiz yanda daha ocuk saylabilecek Neyyir, elence dkn toplumun grm geirmi bir kiisi gibi bugn kendisine ak bir buluma yeri saptarken, onu hi artmyordu. mer Behi, Neyyir'den iirli bir erek de, yksek bir ama da beklemiyordu ki... Gen kz yalnz kan, derisi, bedeni istiyordu. Onu burgacna alp yuvarlayan kasrga, krpe bir kadn etinin direnilmez ekiciliiydi. Sonra ne olacakt? Bylece balayan bir iliki nereye varabilirdi? Gc, onu evden nerelere kadar srkleyebilirdi? Durulmas gereken yerde durulabilecek miydi?.. Bunlar dnemiyordu, dnmek istemiyordu. Kendisine sz verilen, yaklaan bir saat vard; ona mrnn en ekici sarholuk dnemini yaatacakt. Ve o saatin gelmesine, nne geilemeyen bir gcn buyruu kartna gre, hi olmazsa sonradan doacak aclarn dncesiyle bunun tadn imdiden bozmaya kalkmamalyd. Byle dnrken mer Behi, kt bir adam olmakHAIA1LAK

188 HAIftlUA tan korktu. Kendisini o kadar iyi, insanlarn en iyisi bilirken imdi insan ldrmeyi tasarlam, vicdan acsna yol aabilecek dncelerin girebilecei btn delikleri de tkamt. Evet, yalnzca kt, iren bir insan oluyordu. imdi urada, odasn kilitleyerek yazmasasnm stne kapanmak ve kana kana alamak, her eyini yitirmi erdemli insanlnn yasn tutmak istedi. Kapnn zili alnd. mer Behi, durup dinledi. Doktorluk yaamnda saatlerini dilediince kullanmak hakk yoktu. Uykudayken, yemekteyken, artk her iini bitirmi, gnn btnlemi saylacak zamanlarda bir el gelir, kapsn alar, onu yatandan, yemek masasndan alr, gtrrd. Bu nedenle kap ne zaman almsa iinde kk bir korku uyanrd. stelik, bugn kendinde hastayla uraacak g de bulmuyordu. Kaps vuruldu. mer Behi: Kim o? diye seslendi. smet, kapy aarak: Bekir Servet Bey gelmi, efendim. Buraya alalm m? diye sordu. mer Behi, bir ocuk sevinciyle frlad. u dakikada Bekir Servet'in arkadal kadar dinlendirici ve yattrc bir ila olamazd. Acsnn yannda onun felsefesini grmekten ok byk bir esenlik duyacakt. Bekir Servet'i grnce, kendisini ok bekletmi bir insan karlarcasma: Nerede kaldn? diye sordu. Arkada, elindeki eyleri mer Behi'in sandalyesine frlatarak: Sylemitik ya dedi, Bir sre gzlerden uzaklamak gerekiyordu. Sonunda i yoluna girip de ortada artk krlp dklecek bir ey kalmaynca... Kukusuz, haberin vardr; Nebile'nin Talat Be/le evlenmesi kesinleKIRIK HAYATLAR 189 mi, nikh da ok yakn. Bugn ne?.. Evet, gn sonra... mer Behi, dudaklarnn arasndan:

Biliyorum dedi. Bekir Servet, Nasl?. Nereden rendin?.. demedi. Deseydi, karlk vermekte aracakt. Arkadana gerei sylememeye karar vermiti. stelik, ona biraz da yarc gzyle bakyordu. Nebile evlendikten sonra Bekir Servet'in kk kz kardee, Neyyir'e gzn evirmesi, olmayacak bir ey deildi. Bekir Servet, bacaklarn uzatarak oturmutu. mer Behi, arkasn yazmasasna dayayarak ayakta kalmay yeledi; iki arkada bylece grtler. Bekir Servet, nce sze: Dnemezsin, ne kadar kolaylkla iin iinden syrldm diye balad, Nebile ile eskisinden daha iyiyiz, anlyor musun? Evlenmeden nce durum neyse, evlenmeden sonra da kk bir ayrmla yine yle kalmasna hi bir engel yok.. Engel yle dursun, stelik buna gl nedenler bile var. Ne gibi nedenler? te, ocuka bir soru daha! Her trl nedenler.. Bunlar saymaya gerek var m? Akla o kadar kolay gelebilecek eyler ki... Kukusuz, bunu i olsun diye sordun! Biliyor musun, Behi?.. Bana bir eit bbrlenme gelmeye balad. Kadn konusundaki basanlarm grdke bende onlar byleyen zel bir ekimin varlna inandm. Kukusuz, bunun yakkllkla bir ilgisi yok.. Kendimi o kadar aldatmaya gcm yetmez. Aynann karsnda, yan tutmayan deerli bir yarg oluyorum. stelik, aynann karsna gemeye bile gerek yok. Clz bedenimin ylece grnveren blmleriyle kadnlar bana eken eyin beden nitelikleriyle ilgisi olmadn ok iyi anlyorum. yleyse nedir?.. 190 KIRIK HAYATLAR mer Behi'in gzlerinde pek az grlen alayc bir gl vard. Bekir Servet'in dar omuzunu, ince kollaryle bacaklarn, bu kk gvdenin stnde biraz fazla byk grnen kafasn, esmer renginin iinde daha karanlk ve bulank duran gzlerini gezdirircesine arkadann stnden akp kayan bir bakla onu sard; Kukusuz, o ekim bu bedenden deil! demek istedi. Bekir Servet, bu konudaki akalara, stelik gerei belirten szlere kzmaktan ok uzakt. ocukluundan beri bunlara yle almt ki, dostlar bu konuda onunla alay biraz unutsalar, kendisi bunu akla getirecek dzmece nedenleri nlerine atard. Kk bir glle: Ne demek istediimi anlamak iin keskin bir kafaya gerek yok.. Evet, anlald, hi yakkl deilim. Belki yakklln kart neyse, bir para da yleyim. Ama bu, bilmeceyi zmekten ok uzaktr. zmek, tersine, zorlatrr. Evet, yleyse bu nedir ki, rnein bir Neyyir, bir mer Behi iin ne kadar ldryorsa; bir Nebile de bir Bekir Servet iin o kadar, belki biraz daha fazla ldryor?.. Bunu aklamak hi de zor deil, stelik bir doktor iin... Kadnlarn ounda bir duygu

saptkanl olduunu sana sylemeye hi gerek yok. Bu, bir hastalk durumudur, tp gzlemleri kitabnn en ilgi uyandran blmlerinden birini oluturur. Bekir Servet, elini uzatarak arkadan susturdu: Dur! Bu vglerinde daha ok ilerleyerek bana bilimsel bir konuma yapmaya kalkma! dedi, Yalnz aka syle ki, Bekir Servet'in baarlan, yalnzca beyaz kadnlar zencilerin, gzel ve gen kzlar kamburlarn kollarna atan duygu saptkanlndan deildir. Bunda, biraz da Bekir Servet'in yakkl olmamasna karlk, KIRIK HAYATLAR 191 bir olaanstln, nasl syleyeyim, bir sekinlie sahipliin pay olsa gerek... mer Behi,, onaylad: Evet, sende biraz Hint'ten, biraz Msr'dan ya da Musul'dan, am'dan yle bir tat var ki, insanda bunun ne olduunu anlama, renme istei uyandryor belki.. Kadnlarda 'merak' dediimiz anlama, renme istei biraz uyand m, artk onlar durduracak snr kalkm demektir. Ben, buna, senin apknlk nn de ekleyeceim. Senin iin sylenen ykler, bir para byltlerek sana yaktrlan baarlar... Bunda, biraz da bakasna yknme olaynn etkisini gryorsun, demek.. Bu aklama bana yetecek. stelik, imdi duyacan haber karsnda aknlktan srt st yere serilmemek iin sana da yetecek! Bekir Servet, ayaa kalkt, mer Behi'in yakasn iki parmayle tuttu: Baar defterime bir ad daha ekle! mer Behi, kulak kesildi. O ise, anlatm dklne meydan vermemek istiyormucasna, zenle heceledi: Muz., zan!. mer Behi, dudaklarn bzerek, ban sallayarak, Tanmadm! demek istedi. Arkada, aklad: Glizar Hanm denilen korkun kocakarnn ilk gelini.. u bohas koltuunda evden kovulan kz, Talat'n ilk kars... mer Behi: Nebile'den nceki! dedi. Sonra, bakaldran bir erdemlik atlmyle: Eer bunu yaparsan...

Arkasn Bekir Servet btnledi: Evet, bunu da yaparsa evrenin en kt, en alak adam Bekir Servet olacak, biliyorum. Senin erdemlik szlnde yaam deiik biimlerde gren insanlara ve192 KIRIK HAYATLAR rilecek ok ssl psl deyimlerin vardr. Ama hi dnmyorsun ki bu, bir eit hesaplama gibi bir ilem oluyor: Talat Bey, Servet'in sevgilisini alyor; Bekir Servet de onun boad kadn alyor, istersen, buna 'Dei toku' diyebilirsin. mer Behi, kzar gibi olmutu. Gzlklerinin cam bir dumanla buulanarak: Buna, yalnzca pis bir i dersem daha doru olur dedi. Sonra, konu nemli bir konumaya deermi gibi, dnce belirtmeye, yarglama yrtmeye gerek grd. Bekir Servet, onu, Aman! Ne aptal! demek istercesine, glen gzlerle dinliyordu. mer Behi, yle konutu: nce, koullar eit deil; stelik birbirinin tersi.. Talat Bey, nlenmesi elinde olmayan bir olayla ahlk kurallarnn dnda ve g durumda kalan bir zavally, doru ve yasal bir yoldan temizlenmeye gtryor. Sen, tersine, yine nlenmesi elinde olmayan bir olayla yaamnn esenlii yiten bir karayazgly alakla, pislie s-rklyorsun. Bekir Servet, onun daha fazla konumasn nledi: Yanl! dedi, Talat Bey, Nebile'yi evliliin kutsal ortamna... Konuurken bir dram oyuncusu gibi kolunu kaldrarak uzatyor, gznn nnde beliren doruklara bakmaktan ii bulanyormucasma gzlerini szyordu: Evet, evliliin kutsal ortamna karrken Nebile'ye hi bir saygnlk vermiyordu. nk Nebile, yine bugn Bekir Servet'iyle, yarn baka biriyle mutluluk nedenlerini o blgenin dnda arayarak neelenecek. Kk Mzzan da, bugn Talat Bey'den cn bir dei toku yoluyle aramakla ne alakla, ne pislie srklenmi olacak. O da yarn yine evlenebilecek., yleyse?.. K1K1K HAYATLAK mer Behi, darlr gibi olmutu: yleyse, ben artk anlamyorum! Bandan'beri bir eye dikkat etmiti: Bekir Servet, kye gidiinden beri Nebile'yi grmt, ilikinin srdrld aka anlaldna ve arkadann kendisinin oraya gidiiyle ilgili anlaml kk bir sz sylemediine gre, demek bunu Bekir Servet'ten saklamaya gerek grmlerdi. Eer Bekir Servet bunu bilseydi, kukusuz trl akalar

yapacakt. mer Behi, geni bir soluk alyor ve bu konumada daha yrekli olma gcn buluyordu. yle ya' Bekir Servet, karsna dikilip de, Sen bana erdemlik yasas adna trl ahlk tleri veriyorsun ama, birka gn nce kk Neyyir'le aranzda geen olay, krk sekia saat sonra sana sz verilen bulumay anlat bakalm! deseydi, ne karlk verecekti? Bekir Servet'in hi bir dzen tanmayan dncelerine bakaldrarak erdemlik taslayan mer Behi, gerekte, ona ne kadar benziyordu! Bir yandan arkadan dinlerken bu benzerlikten korkuyor, bir yandan da aralarndaki bakal aka saptamak isteyen bir zmlemeyle kendine rahatlatc nedenler bulmaya alyordu. Kukusuz, iki erkein duygu gnahnda ok byk bakalk vard: mer Behi'te bedenin seyrek bunalmlar, bakaldrmalar olurdu. Bunlarn karsna, hastal nlemeye hazr bir doktor zeniyle, sarslmaz istemiyle dikilir; hastala stn gelmekle onurlanan bir urann yiiti olurdu. Evlilik yaamnda ite ilk kez yenilmek zereydi ve bu yenilgi onu nereye kadar gtrebilecekti ? Belki bir kez sarsmaktan baka bir ey yapamayacakt. Bu son dnce usundan geerken, yalanlanmaktan korkan bir abuklukla, stnde durmuyordu. Oysa, u karKrk Hayatlar F. 13 194 KIRIK HAYATLAR sida, kendisini bekleyen son baaryle gzleri imdiden tasarlad bir sarholuun tadyle baylan adam; gnah kendisine i edinen bir yaratkt. Gzel ve iyi olan ne varsa onlan yadsmaktan, ayp ve kirli ne varsa onlardan kendisine gre bir anlay rmekten oluan uar bir yaam iinde kendinden gemi, yle olmayanlar aptal sayan bir dnce biiminin vicdan hafifliiyle koan bir yaratk ki... ' Bekir Servetin bann stnden bu sulamay frlatrken, birden durdu, kendi kendine karlk vererek: Ama onda seni balayan grevlerden hi biri yok. O, hi bir sze balanm deil. Oysa sen evlisin, bal kalnacak karn, ocuklarn, evin var... Bekir Servet'i susturabilecek gl bir kant bulduunu sanarak: Sana aka dncemi, senin iin vardm yargy syleyeyim mi? diye sordu. Arkada, gld: Onlarn ne olabileceini az ok kestirebilirim. Yine de, sz verdiin aklkla senin azndan duymak tadndan kendimi alamayacam. Syle, dostum. Bekir Servet'in alayndan sarslmayan bir nemle, ar ar konutu:

Sen, bu uzun dank yaamndan sonra evlenmeli-sin. Szgelimi, kiminle? te, rnein, Nebile'yle... Bekir Servet, ok arm gibi yaparak yzne bakt: ldrmsn! Nebile'yle ancak evlenmeden yaanlr ve inan, ok gzel yaanlr. Yalnz o kendileriyle evlilik bayle birleilecek yaratklardan deil... Ya Talat Bey?.. Talat Bey, erkek rnei olarak ileri srlemez. Eer o, evlenmenin ne demek olduunu bilseydi, kendi yaratlKIRIK. HAYATLAR 195 gn dnr, her eyden nce annesinin dizine ban koyarak uyurdu. Sonra, bir kez naslsa evlenmek yanlgsna dnce, o susuz ve tertemiz ocuu, zavall Mzzan' koruyacak ve onu, ne olursa olsun, gzel bir sanat yapt gibi bir kede tutacakt. Mzzan'dan sz anca 'Susuz, tertemiz ocuk' diyorsun!:. mer Behi'in ne dndn abucak anlayan Bekir Servet, en akrak davranyle sa elinin parmaklarn bzd ve ok ho bir ey iiyormucasna dudaklarna gtrerek: Ah, sorma, dostum! Hem susuz, hem temiz, hem ocuk.. Ve ne eker, ne eker! Bu szlerle uyanan d btnlemek ve pekletirmek istiyormucasma, parmaklarn sze sze pyordu. mer Behi elini uzatt, aznda dnn tadndan ayrlmakta geciken parmaklara vurdu: Sonra da, 'Zavall Mzzan' diyerek acyorsun. Bekir Servet, abucak karlk verdi: yi dedin ya.. Acyorum ve onun mutsuz dulluk yaamna biraz nee, biraz sevin, biraz gne katacam. mer Behi, arkadann btn bu gzpek ve kavruk bedenini iine alan alayl bir bakla dudaklarnn arasndan: Gzel bir gne! dedi. Bekir Servet, kendisine ok gvenen, alaylarn her zaman stne kan bir vnmeyle: Grrsn dedi, Bak, bir kez onun imdiki korkak ocuk elleri bir yreklensin de onu

baka bir evrenin o baka gneine karaym... mer Behi, arkasn dinlemedi. Bekir Servet'in szlerinden, Mzzan'n daha dmediini anlyordu. O zavall kza ne kadar acm, iinde onun iin ne gzel bir acnma vgs ezgilendirmiti. Uzun uzun allp meydana 196 KIRIK HAYATLAR getirilmi bir sanat yaptnn geleceini baka ellerde uzaktan izleyerek onu her zaman iyi korunmu grmek isteyen bir sanat zeniyle evresine en sekin acma duygularndan bir oyma ast bu dul ocuk yzn lekelenmi grmek istemiyordu. Gnl esenlii duyarak geni bir solu kald: yleyse, onunla evlen! dedi. Bekir Servet, artk karsndakine ne demek istediini anlatamamaktan yorgun dm gibi, kendini sandalyeye brakt: Sen, bugn her zamandan daha aptalsn! dedi, Biraz nce, Nebile'yle evlenmek gibi eyler syledin. Nebile, nasl kendisiyle evlenilecek kadnlardan deilse, Bekir Servet de evlenme denen dnyaya hi bir zaman girmeye hakk olmayan bir adamdr. Bunu herkesten cok sen bilmelisin. Ben, sana Mzzan'm yaamna biraz nee, biraz beeni, kk bir gne katmaktan sz ediyorum ve sanyorum ki, ona acyan bir yrekle bundan daha iyi bir hizmet gsteremem. Sen bana, tersine, onun yaamana ac, ar, korkun bir k gecesinin karanlklarn katmay tl-yorsun. Dn bir kez! Bekir Servet'in kars... Onu mutsuz etmek iin bundan daha iyi bir yol bulamazsn! Sonra ayaa kalkt; bu kez ok arbal bir davranla ve itenlii arkadana da geen bir sesle, ekledi: Her zaman grev duygusundan sz ettiin iin imdi konuacaklarm kolayca onaylayacaksn. Bende de bir grev duygusu var: Bakasn mutsuzlua srkleme-mek!.. Eer ahlkn z bakasna zarar vermemekse, inan, bana bir aklanma belgesi sunulmas iin duraksamaya gerek yok. Kendi kendimi bilmek, evlenecek bir adam olmadm, hi bir zaman olamayacam benimsemek, byk bir adaletseverliktir ki, bunu gsterebilenleri abucak yceltir. Evlenebilir olmak ya da olmamak, doutan getirilen js.ik.ijs. J.y< bir yaratl ve bir zelliktir. Bu bakmdan insanlar, bence, iki byk blme ayrlr, ayrlmalar da gerekir: Evlenmek iin yaratlm olanlarla evlenmek iin yaratlmam olanlar.. Ve eer bu ikinci blmdekilerde yeteri kadar kendilerini tanmak becerisi olsa da evlenmeyi yalnz uzaktan baklacak, hi bir zaman iine girilmeyecek bir sahne gzyle grseler, yeryznde mutsuzluk nedenlerinin en az yars ortadan kalkard.

Bekir Servet, arada bir byle coard. mer Behi de onun bu cokularna rasladka, bir sylevci ateiyle kendini yitiren, stelik arasra tellerinde titreen etkili itenlik ezgilerini evresine yayan arkadan sessizce dinlerdi. Bekir Servet kalkt; bir sreden beri, bir yandan konuurken, bir yandan da gznn ucuyle baklarn eken pembe iek dalna doru gitti. Elini uzatarak daln ucunu tuttu. Eilerek bakyordu! mer Behi, arpntdan tkand. Bu daim, gizlenen btn serveni aklayabilecek bir dili varmasna yreinde bir korku duydu. Bir durumada, sann .ortadan kalktna inand somut bir belgenin anszn karsna kanlmasyle dt aknlkla, arkadann eri kk sorusunda bocalayacak, kekeleyecek; o ipucuna tutunularak tm yumak zlecekti. Bekir Servet'in kafas yle uralarla doluydu ki, iekle ilgili bir ey sylemedi, dnd. mer Behi, bir korku atlatmeasma derin bir soluk daha ald. Arkada, ya-zmasasn doru ilerledi, kk bedeninin hafifliiyle-srad, masann kesine iliti. Bir halk toplantsnda bir-duvarn stne tneyerek sylev veren senlibenli bir halk konumacs rahatlyle bacaklarn sallayarak; onun bo brakt sandalyeye yerleen mer Behi'e, konuma gcnn girginliiyle btn sylediklerini dinletti: Ben, birok eksikliklerle, stelik, istersen batan aa stn niteliklere yer brakmayacak kadar eksikliklerle 198 KIRIK HAYATLAR diyebilirsin, ilenmi bir insan olabilirim. Yalnz, ei az grlen bir zelliim var ve bununla tm ayplarm balatma hakk kazanrm: Kendimi bilmek... insan kendisinin zararl olduunu anladktan sonra ekilip bir kede durur. Topluma zarar getirmeyen alanlara girme hakk verilirse, ayn toplum ona kar bor da duymaldr. Bu gerek hangi durumlarda uygulanabilir, bunu kestirmeyi sana brakyorum. Benimle ilgili blme gelince: Evlilikte mutlu olmak iin saylamayacak kadar niteliklere sahip olmak gerekir, deil mi? Hep kendinden verme, ballk, sevecenlik, grev dncesi, adalet duygusu ve daha bir sr gzel ve yksek eyler... Bunlar, insanln kendi bozuk yanlarn gizlemek iin bulunmu boyalara benzer. Ve aka syleyeyim, ok da iyi edilmitir. Ama ne yapaym?.. zntyle belirteyim: Yaratlmn karanlk kuyusunu engellerle aratryorum, bunlardan bir krk para bile bulup gnee karamyorum. Buna karlk ne kyor, biliyor musun? Okulda retmeninin mrekkep hokkasna sinek dolduran, mescitte imamn tam sarna gelecek yerde seccadesine rmcek alar seren, bakkaln kars Kara Aye'nin penceresine ii tebeir tozu doldurulmu kt keseler brakan mahalle ocuu Pi Bekir... Bekir ..Servet, takma adn ok az azndan karrd. Ne zaman stnden onu itenlik bunalmlarna srkleyecek bir heyecan havas esse de bu takma ad dudaklarndan ksa, btn arkadalar tutulamayan kahkahalarn salverirlerdi. mer Behi de kahkahay brakverdi. O, dinleyicilerini gldrmeyi baarm bir konumac

kvancyle: Bu, byle dedi, Sen ve ben ok iyi biliriz. Bir evrene gz gezdir, bir de yeryzndeki tm evlenmeleri dn. Her yerde ve her zaman bu, baka trl olmamtr. JK.IK1JS. Grdklerime bakyorum da bir vn ve beenmeyle kendi kendime srtyorum. Neler bilirim ben, neler?.. Ka evin kapsn aabilirsin ki, seni orada evlilikten soutma- yacak bir kant karlamasn?... Bu yolda artk Bekir Servet'i durduracak bir neden yoktu: Tnelde, Yeniar kiralk kadnlarna oturduu yeri brakacak kadar sokak kibarl satp da evde karsn dven Dileri Bakanl ileri gelenlerinden; Bey-olu'nda bir gazino penceresinin dardan grlebilecek bir kesinde trl ho eylerle ayn yudumlamak iin para esirgemezken, evde ocuklarna, midelerine ksn de fazla yemesinler diye bayat ekmek yediren eli sklardan, iyerinde dilenciler iin bir kutuda bozuk para bulunduracak kadar koruyucu ve sevecen olup da hesle-mesinin kafasn soba maasyle yaran acmaszlardan sz at. rnekler birbirini kovalyor, ard aras kesilmeyerek bir zincirin halkalar gibi balana balana oraya dklp ylyordu. Sana tlerim diyerek szn srdrd Bekir Servet, Bir gn Kpr'den geerken lkenin sekin toplumundan olduklar giyimlerinden, yrylerinden anlalan adamlara bak ve kendi kendine sor: Acaba bunlardan ka, evlerinin anahtar deliinden baklrsa, utanlmayacak bir evlilik yaam kurabilmitir?.. Ben, bu ko~ nuda da bir sonuca vardm. mer Behi: Nasl? diye sordu. Hani, senin bir Suzidil Kalfa'n vard, onun bir de yk arabacs kocas vard?.. Mehmet Ali.. te dostum, grecein adamlarn sanrm yars, btn o gzleri okayan ince grnlerine kar gslerinde Suzidil Kalfa'nm kocas 'yk arabacs Mehmet Ali'nin ruhunu saklar, az ok bir deiiklikle, davran-larndaki az ok eitlemeyle... mer Behi'in bir sreden beri arkadan dinlerken kafasn trmalayan bir soru vard, buna o kadar dalmt ki, Bekir Servet'i pek anlamadan izliyordu. Bir ey sylemi olmak iin, dalgnlnn arasndan: Yani?.. dedi. Bekir Servet, artk sz bitirdiini gsteren bir zet iaretiyle karlk verdi: Yani, Bekir Servet, bir Mehmet Ali snfna girmeye gerek grmyor.* mer Behi, kafasn yoran anlama, renme isteine yenildi:

Biraz nce dedi, Veli Bey'in kzlarndan sz ede-ken, Nebile iin, 'O, kendisiyle evlenileceklerden deil demitin... Bekir Servet, onun sorusunu btnlemesine meydan brakmad: Sana ok yeni bir ey mi retmi oldum? mer Behi, sorgusundak asl amac azndan karmaktan korktu: Hayr.. Ancak... diye balad. Arkada, onun ayrnt vermesine gerek brakmad. Konuma atei btn btn cokuya gelmi, taacak bir delik aryordu. mer Behi'in duraksamasndan abucak yararland: Tm byk kentler gibi, istanbul'da da bir takm aileler vardr ki diye balad, Toplumun kibar snfna girmekle birlikte, ahlk bakmndan yerleri belli deildir. Onlarn arasnda yle st kapal bir anlama yaplmtr ki, adlar kibarlar sicilinden silinip karmak uygun grlmemekle birlikte, gizlice bir noktasna alayl bir glmsemenin ak anlatm yerletirilmitir. Bu glmsemenin altnda kulaktan kulaa fsldanan, ne btnyle KIRIK HAYATLAR 201 inanlm, ne de btnyle 'Yalan' denilmi sylentilerin dalgacklar alkalanr. Btn btn inanlmaz, nk inanmak gerekilse onlar zaman yitirmeden snflarndan karmak gibi zorunlu bir sonu doar. Byle bir ey olamayaca ise, stnde bile durulmayacak bir zorunluk olarak, toplumca benimsenmitir. Btn btn de 'Yalandr' denilemze, nk sylentilerin kantlanmamas onlara yle bir aklanma belgesi verir ki, sonucu yine kibar snfn zarara sokacak bir nitelik alabilir. Sylentilerin karsna kesin bir savunma snr koymaya da madde bakmndan olanak yoktur. Yoktur, nk ailenin temeli, balktan oluan rk bir sprntln stne kurulmutur. te, bylece ne aa vurulabilen, ne de gizlenebilen ayp bir hastalk gibi, bu snrl belirsizlik, ailenin bir eit gelenei olmutur.. 'Gelenek' diyorum, nk bu, naslsa balam ve baladktan sonra artk srdrlmesi kesinlemi, Kaltm Yasas'na bal bir soysuzlama olay gibidir. Bu ailenin rneiyle yetinmek gerekse, bir yandan Sahire Hanm'm, te yandan Veli Bey'in atalarna kadar kan bir soy aac grlr ki, dallarnn glgeleri altnda hep ift ift, kol kola gezen sevgililerin sarma dola ak izlerini saklar. Bunlar yklendirenler var, hele Sahire Hanm'in bandan geenleri... Bekir Servet, Sahire Hanm'n evresinde dnen sylentiler arasnda bir bir dolat. Bykeliliklerdeki grevleri yznden uzun yokluklar kendisine karsnn taknlklarn bilememek susuzluunu veren Veli Bey'in salnda balayp sonra da srp giden ilikileri anlatt. mer Behi, bunlarn tmn bilirdi. Oysa, kafasnda ateten bir nokta oluturan yere

arkadann parman koymasn bekliyor, sessizce dinliyordu. Sonunda kendini tutamad: Ya kzlar? dedi, yleyse onlar da aile geleneinin, JS.1JK.1JS. annelerinin kt sannn sonularna kurban saylabilir... Bekir Servet, yazmasasndan srad, omuzlarn silkti: Sonular?.. 'Sonu' denen o eyler nasl gelir, bilinir mi? Sahire Hanm'n arkasnda ninelerinin glgesini an sayfalarndan nasl silemezseniz, nnde de kzlarnn daha dizlerine kadar bacaklar plak ocukluk zamanndan izilen geleceklerini alnyazs sahnesinden ylece kaldramazsnz. Bakalarnn dncelerinde onlarla ilgili anlar ve istekler dolarken, kendi kanlarnda da birer ktlk atei gibi gezer bunlar.. Varlklarnn her parasnda parlamaya bekleyen bir yangnn ekirdei vardr. lk raslad solukta tutuabilir.. Tutuabilir deil, tutumaya yargldr. Dostum, beni pek zel konulara ekecek kadar sorunun snrn geniletmezsin, kukusuz.. Ama kendi kendine kestirebilirsin ki, ben tanmadan nce batan aa bir yangnd, Nebile.. Alevlerinin kasrgalar iinde grkemle, gsterile parlayan gzel bir yangn... mer Behi, boularak sordu: yleyse Neyyir?.. Bekir Servet, artk konumaktan yorulmu gibiydi. Konuyu ksa kesmek istediini gsteren bir davranla: Ooo... Neyyir?.. Korkun yaratk! dedi. Sonra gzleri bulanan, kulaklar tkanan dostunun yine yakasndan tutarak: Bilirsin ya dedi, Onun iin, 'Annesinin eski klarndan biriyle balam' derler. mer Behi duymuyordu, Bekir Servet gzlerini sr-, drd: Sahire Hanm'a bal kalan, gelip ara sra onu yoklayan erkekler arasnda zellikle biri vard. Bu evde geirilmi mutlu saatlerin tatl anlarn daha kk apta yeniden yaayarak mrn bitirmek amacndayd.-Neyyir'in KIRIK HAYATLAR 203 daha dizlerinin stnde oynatlacak bir ocuk olduu zamandan balayarak... mer Behi, dizlerinin gevediini anlyor, sallanyor du .Kalbinde korkun bir kskanln eli vard. Daha fazla duymamak iin: yleyse, Glizar Hanm'n kararna amamak gerek dedi.

Glizar Hanm! Aman dostum, Glizar Hanm, Sahire Hanm'n balca koruyucu meleiydi. Sahire Hanm'n btn servenleri; onun Gksu sandallaryle yine onun Kthane arabalarnda kendi gemi yaamnn arkasn bir kez daha yayor grmekten tat duyan gzlerinin altnda rlmtr. Herkesin bir beenisi var.. Grdn m ii imdi; Glizar Hanm'dan konuurken aklma Mzzan geldi! Bekir Servet, arkadann omuzuna vurdu, yine parmaklarn azna gtrerek pt pt. Ve her pnde yineledi : Ne eker! Ne eker! Bu srada odann kaps vuruldu, mer Behi ban evirerek: Kim o? diye sordu. Vedide'nin sesi duyuldu: Girebilir miyim? mer Behi: Evet! dedi. Kap ald; yaln, ince ev giyimiyle, dudaklarnda titrek kk bir glmsemeyle Vedide girdi. nce Bekir Ser-vet'le selmlat. Bekir Servet, abucak, en grgl ve arbal saygl davranna brnmt. Ne zaman arkadann karsyle karlasa, varln saran derin bir sayg duygusunun etkisinde kalrd. Tanr'nn varlna inanmayan bir insann dinsel trenin en grkemli bir ye rinde tapnaa girerken duyduu heyecanla, her eyden 204 KIRIK HAYATLAR nce bu eksiksiz kadnlk ve annelik rneinin arball nnde duygusunu iyice belirtmeyi ar saygda arayan bir duruma ve gsterili bir konuma biimine srklenirdi. Vedide, ok gsterisiz, ama arpntsn btnyle gizleyemeyen saygl bir glmsemeyle: Doktor Bekir Servet Bey'in burada olduunu biliyordum. Leyl'ya bir kez de beyefendi baksalar.. Diyorum ki, gerek sen, gerek ben; her gn gre gre alan gzlerle ocuktaki deiiklii iyice deerlendiremiyoruz. Vedide, glmseyerek konuuyordu. Ama nceden hazrlanm bu szleri bir rpda syleyebilmek iin byk bir aba harcamak zorunda kald belliydi. Sonra gc tkenmicesine, yavaa kocasnn yazmasasna dayand. Karsnn bu dilei zerine mer Behi, Leyl'nn kayg verici durumunu arkadana aklad: ocuun, bir yandayken yakaland ift zatrreeden lme ok yaklat bir zamanda

son dakikada kurtarldn, bundan sonra onun srekli bir bakm iinde glendirilmesine almaya bir an bile ara verilmediini, bilim ve ilgi yoluyle her dakika ekinceli bir durum doabilir diye hazr ve uyank bulunulmasna karlk ocuun en kk nedenlerle ok byk sarsntlar geirdiini, g be gn sren, nasl gelip nasl getiine usa yakn bir aklama yaplamayan ateler srasnda aylarca bakmdan sonra elde edilen iyi sonularn birden nasl yitirildi-ini anlatt. mer Behi, tm ayrntlaryle biliyordu ki, bu aile mutluluunun iinde, ok parlak bir yaz gnn ucuna saklanm siyah bir bulut noktas gibi, bir ykmn oluabileceini belirten bir kayg vard: Leyl... Doktor Bekir Servet'e yalnz bir eyden sz edilmedi. mer Behi, bunu bakasna sylerse, kuruntunun var sand bir eye gereklik kazandracandan korkuyorKIRIK HAYATLAR 205 L du. stelik Vedide, ne zaman kaygsn kendisine yinele-se, mer Behi sudan bir neden bularak; okuyormu, g-dklyormu gibi Leyl'y abuk ellerle yoklasa, karsnda beliren korkuyu kendisinin de benimsemesine olanak brakmak istemeyen bir geitirmeyle: Kuruntuya kaplyorsun,, dncen btnyle yanl! derdi. Sonra, biraz gereinden fazla gler, konuyu byle glp geitirirken asl kendisini, kendi kafasnda da gizlice szlamaya, yeni rmeye balam bir diin daha meydana vurmam acs gibi, gerek olup olmadna kuku duyulan bir belirsizlikle sancmaya yeltenen kaygsn yattrmak ve susturmak isterdi. Vedide, kocasnn ruhsal durumunu anlyor ve susuyordu. Ara sra mer Behi'in kendi z varlna kar oynanan bu gvenlik ve esenlik oyunu, ona da bular, bir sre kaygs uyuur kalrd. Sonra yine bir gn, gece uykusunun iinde onu brakmayan ve ac veren dnce, sabah uyannca karsna her zamandan daha sert, daha gl bir katlkla gzda biiminde dikilince; yine ocuu her zamanki gibi ykarken, yn keseyle gsn, srtn ovalarken, elleri kaburga kemiklerinde oyalanarak, karnndan balayp srayla onlar izleye izleye, her sray getike kemiklerin yumuaklk ve kabarklna dikkat ede ede bakard. Bunlar kafasnda ler ve sonunda yreini yoran bir kanyle Leyl'nn gsnde, ta omuzlarna ve boynuna yakn st blmnde, doal durumda olmad kuku gtrmeyen fazla bir kabarklk grrd. Kalarnda bir atknlk, tm yznde kara bir glge; kocasna gelir, yine syleyip sylememekte duraksayan bir tutuklukla dururdu. mer Behi, onun bu durumuna o kadar almt ki, ortaya atlacak sorunu abucak sezinler, ama yeniden konu alrsa belki bu kez kuku gerekleebilir korkusuyle 206 KIRIK HAYATLAR

KIRIK HAYATLAR 207 karsnn yreklenmesine uygun ortam brakmayan bir ilgisizlie brnrd. Byle zamanlarda Vedide, mer Behi'e hem kzar, hem acrd. Acrd, nk kendisinde bir uursuzlua kar hazr duran direncin kocasnda bulunmadn, ocuklara ilikin bir atmada onun tm erkek gcnn yklacan sanyordu. Onu byle uursuz bir olay karsnda yerlere km, ezilmi, bir yn kalnt olmu grrd. Kzard, nk onda artk gizlenmesi elde olmayan bir gerei grmemek iin gzlerini yuman bir inatlkla kaygnn ypratc ykn tamakta kendisini yalnz brakan bir bencillik bulurdu. Kocasnn, onun analk sevecenlii ve sevgisinin keskin gzlerinde, babann biliminden ok, daha btnyle meydana kmam bir sakatl grp anlama gc olabileceini hi sanmadn da biliyordu. Sonunda, teden beri alnm bir kararla bugn Bekir Servet'in evde bulunmasndan yararlanarak, ne zamandr yreini kemiren onulmaz acy gelip ortaya atmak, akla karmak istemiti. Kocasnn iyimserliine ya da kendisinin ktmserliine katlarak terazinin bir gzn indirecek bir nc kii gerekliydi. Eer terazinin kt gz inerse... Bir korkunun rpnts iinde bu olasl da benimsiyordu. Evet, eer terazinin kt gz inerse, hi olmazsa, tehlikenin nne dikilebilecekler ve elden geldiince onun admlarn daha fazla ilerlemekten alkoyacak savunma nlemlerine bavuracaklard. Bekir Servet, mer Behi'in ksaca sorunu anlatmasna kar Vedide'ye bakarak: Ooo! Hi sanmam diye balad, sonra Vedide'nin ille Leyl'ya baktrmak istemesine, Peki dedi. Yalnz Vedide: Leyl, ok yakn bir zamana kadar, gsnde kay1 g uyandran bir eyin olduuna nem vermemi grnyordu. Biz onun bedenine bakp incelerken oyunlara bavuruyor, o da bunlara aldanm gibi yapyordu. Vedide, bunlar sylerken, zntsne yenik dmemek iin, o titrek glmsemesini srdrmeye alyordu: Bu sabah ocuun gsn ovalarken, yine anlama ve renme isteine kapldm. Yine akalaarak parmaklarmn ularyle onu yokluyordum. O, birdenbire ellerimi tuttu, durdurdu, gzlerini gzlerime dikti. ocuun baknda bana kar gizli bir dmanlk vard. 'Ne var, Leyl?' diye sordum, karlk vermedi. Sonra, 'Anneci! s-temiyo...' dedi ve parmaklarmn ucundan tutarak daha fazla yoklanmasn nledi. Vedide, szlerinin burasnda Bekir Servet'e dnd: Anlyor musunuz, efendim? Sanrm,

ocua niteliini anlamaktan yoksun olduu bir korku verdik. Kukusuz, ikide birde gelip kendisini yoklayan ellerden bir korkusu var. Bu nedenle sizden dileyeceim; bir yargya varacak kadar inceden inceye olmakla birlikte, yoklama srasnda. .. Szn srdremedi. Bekir Servet: Anlyorum, efendim dedi. Vedide, biraz tezcanllmdan, biraz alama ekincesine yenilmek korkusundan, frlayp kt. ki arkada sessizce bakt. mer Behi'in kafasndan tm evren silinmiti. Be dakika sonra da Bekir Servet'in azndan kan yargnn bykl yaamnn btn teki duygularn ezmi, kltm, grlemeyecek kadar kk yapmt. Bekir Servet, tede, Mapples'in ak kalm eya dergisini kartryor; ar ar yapraklarn evirirken, biraz sonra Leyl'ya oynayacak oyunu ve yoklama sjo208 KIRIK HAYATLAR nunda eer kt bir durum ortaya karsa babayla anneye kullanlacak dili dnyordu. Leyl, annesinin yannda, eer bu girilen yerde kanlacak bir ekince varsa imdiden snabilinecek bir ke bulmak iin eteinden aynlmayarak, ama topluma ilk giri treni yaplan bir hanm kzn tresel arba-llyle, ieri girdi. Odada babasyle Bekir Servet'ten baka kimseyi gremeyince ii rahatlad. stndeki fazla giy^ sileri abucak atarcasna; arballn, davrann deitirdi, babasna kotu. Ona, her grnde iinden gelen bir sevgi atlganlyle, Babaci! derdi. Sonra Bekir Servet'e gitti, onu en tatl glmseme-siyle, elini uzatarak selmlad. Aras ok iyi, en iyi olan dostu Servet'ti. O, ocuklar her zaman gldrecek eyler bulmakta ustayd. Selma iin bu, ok kolaylkla elde edilen bir eydi. Oysa, glmekte her zaman ll davranan, Kadn Ninelik sannn arballn gzden karmakta eli sk davranan Leyl iin biraz daha fazla alr, urard. Sonunda, bir zaman gelir, Bekir Servet'in bu kadar yorulmasna acyarak ancak bir iyilik belirtisi gs-teriyormucasna Leyl'nn dudaklarnda silik bir gln glgesi belirirdi. By bylece bozulunca da artk Leyl, kendini ocuklua brakarak ak ak ve olanca gnlyle fkr fkr glerdi. Bekir Servet, onu koltuklarnn altndan yakalayp da eilmeden yanaklarndan pecek kadar yukar kaldrdktan sonra, birdenbire aklna gelmicesine yere brakt. Da-, rlma benzeyen bir sesle Vedide'ye: A, Hanmefendi dedi, Bu nasl olur? Siz Leyl'y evlik giysisiyle getirmisiniz. Oysa biz ak bir araba tutup gezeceiz. Sakn Selma duymasn! Leyl'y aramza oturtacaz. nce Kthane srtlarnda gezintiye kacaz. Sonra Leyl isterse geri dnp Beyolu'na kadar uzaKIRIK HAYATLAR

209 nacaz, Taksim Bahesi'ne* gireceiz. Oradan Bon Mar-che'ye** kadar gideceiz, hi arabadan inmeden... Bon Marche'de.. Oradan neler alacamz sylemeyeceiz, deil mi, Leyl?... yleyse, en gzel giysileri buraya getirtilir, burada onu gzmzn nnde ssleriz. Aman, Selma bir eyler akmasn! Leyl, gzlerinde alan bu elence ufkunun sevinciyle dz salarnn llelerini dalgalandran birer ba silki-iyle Bekir Servet'in her szn onaylyordu. Sonra peltek diliyle annesine: Mavi entayiyi isti yo... dedi. Vedide, her eyi getirip Bekir Servet'e verdi. O da Leyl'y dizlerinin stne oturttu. Vedide, oraca, halnn stne meldi. Annesi ocuun ayakkablarn deitirirken, Bekir Servet de usta elleriyle Leyl'y soymaya balad. Ve dikkat etti: ocuk, ok eleniyor grnmesine karlk Bekir Servet'in gsne bakp bakmadn, o her zaman annesiyle babasnn uratklar yerde gecikip gecikmeyeceini anlamak istiyordu. Bekir Servet'in parmaklar o yerlerde dolatka da minimini bedeninde sanki souk bir eyin dokunmasndan doan bir rperme oluyordu. Bekir Servet, sonunda, ssl giysinin giydirilmesi iin Leyl'y, plak olarak yere brakt. Seilecek giysiyi elleriyle aratrarak, bir dakika, ayakta bekletti. Leyl, bir gen kz utancyle plak bulunmaktan korkuyor, glmekten krarak: * Taksim Bahesi: Bugnk gezinin sonunda, Taksim Gazi-nosu'nun bulunduu yerde, Cumhuriyet Caddesi'yle Gney Park'a giden caddenin birletii yerde imdi de var olan bahe... ** Bon March (Bonmare): Fransz Bartoli Freres (kardeler) in istanbul Beyolu stikll Caddesi'nde kurduu byk ve nl sat maazas.. Sonra Karlman'a gemi, daha sonra da bu yeri Ziraat Bankas satn almtr. Krk Havatlar F. 14 210 KIRIK HAYATLAR d., d... diyordu. Bekir Servet: Aman, dn m sen? Gel bakaym diyor ve ellerini gsne koyarak sanki onu styordu. En sonunda oyun bitti. Bekir Servet, nce Vedide'ye, gzleriyle, Kayglanacak bir ey yok demek istedi. kmak iin artk hazrdlar. mer Behi, Leyl'y alarak odadan ayrlrken Bekir Servet de esenleme srasnda Vedide'ye gvence vermek zamann buldu.

Yalnz, daha sonra yaplacak eylere kadn hazrlamak iin bu gvencenin aldatc olmamasna zen gsterdi: ocuun gsnde kaygy gerektiren olaanst bir ey yok diye balad, Sezdiiniz yuvarlaklk, kabarklk var ama, ocuklarda kemik yapsyle ilgili bu eyler genellikle grlr. Olaanst bir hastalk durumunu dnmeye gerek yok. imdiye kadar uygulanan bakm yine srdrmeli. Leyl'nn bir yandayken geirdii hastaln belirtileri bsbtn ortadan kalkncaya kadar yapmal bunu. Sonra, tlemesini daha yreklendirici bir szle bitirmi olmak iin, ekledi: Bu amaca da bugn ulalm gibidir. Bekir Servet, arabada arkadayle daha ak konutu. Aralarnda oturan Leyl'nn anlayamayaca bir dille btn dncelerini syledi. Onun ll davranarak, ama uza grerek anlattklarndan hi biri mer Behi'in bilmedii eyler deildi. mer Behi, onlar, yalnzca kafasnda her zaman aka grmeye g bulamayarak bir kuku sisiyle rterdi. Kendi kendini aldatmaya dayanan bu oyuna, imdi arkadan dinlerken bavuramyor ve yreinde bir acyle, sanki sahiplik hakkn daha fazla glendirmek iin Leyl'y biraz daha kendine ekiyordu. Ve, u dakikada grev yapan Bekir Servet, biraz nce odasnda kukucu ahlknn taknlklarn zgrce aktan KIRIK HAYATLAR 211 apkn adamdan ne kadar uzakt! O, yalnz arbal deildi imdi, arballnda bir zntnn titremeleri bile vard. Nasl oldu, nasl bir ekim olayyle bu iki adamn anlalmayacak bir dille konutuklarndan bu ocuk ruhuna bir anlayn as damlad? Kthane srtn izleyen caddeye daha yeni kmlard ki Leyl, birdenbire: Eve dnecem dedi. ikisi de irkildi. Birbirlerine bakarak, Ne oldu? diye sorutular. Leyl, her zamaki gibi, kesinlikle, buyruklarnn yerine getirilmesine alm bir kadn nine yarg-syle, onlarn dnmekten caymas iin btn sylediklerine: Gidicem.. Eve dnecem diyordu. ikisi de eilerek, onu iki yandan sarsmaya alan saldrlarla yenmek, dayatn krmak istediler. Leyl, hi sarslmayan inadyle, dz salarnn llelerini durmadan dalgalandran ba silkintileriyle: Gidecem.. Eve gidecem diyor ve sesinin iine, kendisinden gizleyerek yine kukusuz kendisiyle ilgili eyler konuan bu iki insana dargnlnn cn koyuyordu. Sonunda bir anlama noktas buldular. Kthane'ye gitmekten cayarak geri dnlecekti.

Ama eve gidilmeyecek, Taksim Bahesi'ne kadar uzanlacakt. mer Behi, bu gzel havada kzma araba gezintisi yaptrmak, bahede mavi denizin karsnda, mavi gn altnda bol bol hava aldrarak onu biraz iyiletirmek umuduna balanm gibiydi. Her trl inadna karn ilac iirilecek bir hastaya yaplan stlemeye benzeyen bir direnile de Leyl'y elden geldiince eve ge gtrmek ve biraz daha Bekir Servet'le kalarak aklk kazanan bu konu stnde, o zamana dek kendi dncesinden bile uzaklatrlan kukular iin onunla artk apak grmek istiyordu. 212 KIRIK HAYATLAR KIRIK HAYATLAR 213 nerilen anlama iin ocuktan onay alnnca dndler, Taksim Bahesi'ne girdiler, ta kyda seti eviren parmakla kadar gittiler. Bahede yn yn ocuk vard. lklar iinde koanlar, srayanlar, ip atlayanlar, birbirini kovalayanlar grltl bir yaam uyandryordu. Leyl, bunlara uzaktan ve uzak kalmak isteyen bir gzle bakyor, babasna daha ok sokuluyordu. Sonra oturduklar yerden ancak drt admlk bir ayrla dayanabilen bir yakn kalma gereksinliiyle melerek kumlarla oynamaya balad. mer Behi, Bekir Servet'in sylediklerini kafasnda zetlemiti: Leyl, hep o bir yanda geirdii zatrreeden arta kalanlarn korkusu altndayd. Gsnde imdilik bir hastalk yoktu. Buna karlk, bilmezlikten gelinemeyecek bir yuvarlaklk vard. Bu, ocuun yapsn, en kk dzmece nedenlerle en byk tehlikelere sokabileceini gstermeye yeterdi. Buna kar korunmann tek yolu, doabilecek sonular engelleyici ll nlemler olabilir; bu da ksaca yle belirtilebilirdi: ocuun yapsn glendirmek. .. Glendirmek! Glendirmek! Gerekte uzun sreden beri baka bir eyle uramyorlard ki... mer Behi, gsterdii abalarn olumlu sonulanyle vnurcesine, ara sra Leyl'nn dolaan bacaklarn, kollarn kk tokatlarla okar, kalbinden taan bir sevinle onu havaya kaldrp Vedide'ye gsterir: Grebiliyor musun? Bak, ocuun nasl bir aslan yavrusuna dnyor? derdi. Bu sevincin mutluluu bir hafta srmez, kk bir me ona krk sekiz saatlik bir gck getirir, beden ssn birden krka kadar karrd. gn be gn iinde de Leyl, bu sarsntdan, nceleri kazandklarn yitirmi olarak .incelmi bacaklarnn stnde titreye titreye, kurtulurdu. mer Behi, bunlar birer birer Bekir Servet'e anlatt. Arkada, hi sesini karmadan kumlar parmaklarnn arasnda eleye eleye oynayan Leyl'ya bakarak dinliyor, her olay anlattka Anlyorum! demek isteyen bir ba sallamasiyle karlk veriyordu. Bilim! Bilim!.. mer Behi'in bilime gveni kalmyordu. Dalan devirip delen, denizlerin altndan kendisine yol aan, gkyzn yanp sonsuz uzaklklann tesine szn geirten

bilim; sonra urada, bu minimini bedenin iinde nasl bir acmasz ann gezindiine inandnc bir aklama yapmaktan yoksun, ellerini outuruyor; gszl, eitli deyimlerin st kapal dar ve uzun geitlerinde babo iyileme arayan aknlndan baka getirebilecek bir ey bulamyordu. ocukta, byle her zaman kaygl zen gsterileriyle karlamaktan, ikide birde yataa girmek zorunluunda kalmaktan, sevin iinde koup oynayan, kendisiyle hi ilgilenilmeyen Selma'nm zgrlne karlk her zaman trl balayc koullar altnda tutulmaktan ileri gelen bir ksknlk vard ki, ona yayle hi de uygun dmeyen bir arballk veriyordu. Bunu anlatrken mer Behi, Bekir Servet'e: Bak, grebiliyor musun? Oynaynda bile bir dargnlk var. stelik, kendi kendini oyuna verecek kadar arballn unutmu grnmekten doan bir utangalk... Leyl, bir sredir hem oynuyor, hem onlann yine kendisinden konutuklann anlayan bir duyguyla gzlerini kaldrmyordu. Babasnn son szlerindeki baklar ocuun stne toplayan apak ar, ayn zamanda onun gzlerini de ekmi oldu: Bir saniye kumlar brakan Leyl da ikisine bakt. Bekir Servet, yavaa: Dostum dedi, Bir ey daha gryorum: ocuun 214 KIRIK HAYATLAR banda da fazla bir byklk, stelik iki gznn arasnda biraz fazla uzaklk var. Bu dncesini hem syledi, hem kendine kzd. Nasl olmutu da dilini tutamamt? Karsndaki bir baba, bir doktordu. Dzeltmek istedi: Belki yanlyorum diye mrldand. mer Behi: Hayr dedi, Onu ben de biliyordum. Leyl yanlarna geldi, iskemlesine trmand, deminden beri kendisini bekleyen pastasna uzand. ki parma-yle onu alp azna gtrd; ucundan, tiksinilen bir ila alyormuasna, istemiye istemiye srd. Lokma, ocuun aznda irileti, iti, yutulamayacak kadar byd. Neden yemiyorsun, Leyl? Sen pastay ok severdin. Niin byle somurtuyorsun? Bekir Servet, onun karln beklemeden sze bir elme att. Diretirse Leyl'nn alayacan sezmiti. ocuunu gldrmek iin en akrak davranlarn taknd, gldrc eyler yapt. ***

Baheden karken mer Behi'in yreinde anlalmaz bir duygu vard: Ya Leyl'y kurtaramazlarsa... Taksin'den aa yava yava yryorlard. Birden, yukar doru gelen bir arabadan iki araf sarkt ve elleriyle oynak bir iaret yollayarak onlar selmlad. Bekir Servet: Nebile'yle Neyyir! dedi. Bekir Servet sevinle, mer Behi arballkla selma karlk verdi. Sonra birden Bekir Servet: Bana izin, dostum! Bir arabaya atlayaym; sanrm, beni istediler dedi. Arkada ayrldktan sonra mer Behi de bir araba ard. Her eyden, stelik Neyyir'den, tm evrenden uzak, Leyl ile evine dnd. k^l E DNYORSUNUZ? \\ IN mer Behi, iinde bir saatlik mutluluun baygn tad alkalanan gzlerini szd; yar plak, uzun divann stnde uzanm, bir trl kalkp gitmeye karar veremeyen, bir kez daha sevime ateiyle tutumak umuduyle orada bekleyen Neyyir'e glmsedi, karlk vermedi. Ne karlk verebilirdi?.. Tm duygularna karan dncelerin, dalgal bir su kysna vuran aa saplarna benzeyen, saniyeden saniyeye deien, erilip bklen, kvranp dolanan akc bir grnm vard; hi birine belli bir biim veremiyor, hi birini belirli bir ynde tutamyor ve alkoyamyordu. Son saate kadar kendi kendisine hep oraya gitmeyeceini syleyip durmutu. Karsnda birlii srdrmesin-' den kukulanlan bir ortaa, karlkl ykmllklerden sz ederek onu anlamaya ballk grevinde her zaman uyarmaya gerek gryormuasna hep kendisini oraya gitmemek kararnda durmaya armt. Sonunda, bu terzievinin karanlk merdivenlerinden karken biri ona, Nereye gidiyorsun? deseydi, hi dnmeden, Oraya gitmeyeceimi bildirmeye diyecekti. nsan ruhu ne anlalmaz ve gln bir sahneydi! Orada *ayn kiinin eitli oyunlar, arpmaya dnen duygulara gre ayn ayn durumlar alyor, grev yapyor; kk oyunlarn oynuyorlard. Ve bu sahnede oynanan oyunun altnda tm grev yapan oyuncularn diline, dncesine, inancna kar gerek oyun, sahnenin gze grnmeyen karanlklannda, ruhun denetim ve gzetim al216 KIRIK HAYATLAR tna alnamayan baka gizli oyuncularnca oynanyordu. Asl gerekleecek sonu neyse, ne olmas alna yazlmsa, o sahnenin arkasnda douyordu. yleyse, gl karar ve istem, her eyi bir dzenba ve sz dinleme altnda tutarak bilgelik sopasnn belirtilerine gre yneten ve oynatan g, o neredeydi?..

mer Behi, bu yarglamasnn da rkln benimsemekte gecikmiyordu. O, bir istem gszlyle, al-alm ve yenilmi gelip de, burada kendisine sz verilen bir mutluluk saatini yaama gcn bulamamsa, bundan kapsam gereinden fazla geniletilmi bir anlam karmaya kalkmamalyd. Onun her trl temiz ve ince duygularna kar yaamn yalnz aclarn ve yorgunluklarn grm mrnde bir gnaha, ama ruhunu belki o zamana dek tadlmam ba dndrc tatlar iinde uyuturup sarholuun doruuna karan bir gnaha ge-reksinlii vard. Bu gnaha bile bile gelmiti, gelmesini nleyemeyeceini ta bandan beri de biliyordu. Btn o ura, o ekime izleyicilere zg bir eydi. O izleyiciler de. kendilerine u kadaYck bir zen borcu gsterilmesine gerek grm olan yine kendi sekin duygularndan baka bir ey deildi. Zarar biline biline iilen bir afyon ubuu rnei, bilerek kendini zehirlemek, ancak zehirlenirken salkl yaamna bu ann can alc tadn kesinlikle gerekli bir madde gibi iine katmak iin Neyyir'e komutu; onu kollarnn arasna almt. Dudaklarn srm, yemi; kollarnn gl skmalarnda kck bedenini krarcasna skmt. Ondan gelen karagaa havasn, evet, kargaa ama bayltan cehennem havasn kana kana imi, cierlerinin en Kk paralarna kadar ayr ayr aktmt. te, daha gsnn stnden ayrlal on dakika olmamt; imdi onun, Ne dnyorsunuz?- diyen sesi KIRIK HAYATLAR 217 yine damarlarnda bir yangnn alevlerini dolatrmt. Yine btn yarglamasn, kendini tutmasn altst eden bir yel, sanki bann iinde bir evreni tersine eviriyordu. Mademki sarhotu ve byle olmaya gereksinliydi, bu lgnlk saatini yaamak iin kesinlikle buyruuna uyacak acmasz bir gcn darmadank olmu bir yenii saylrd. Hi olmazsa gnahnn tadn bozacak, ondan alnacak sarholuunun tmn yok edici dncelerden silkinip kurtulmalyd. Karlk vermeden yanma kadar gitti, divann ucuna iliti. Onun scakln, bedeninden uuarak kendi teninde bir titreme ak dolatran canl scakl duydu, eildi. Yzn gsne srerek koklaya koklaya ta enesine, dudaklarnn yanna gtrd; len bir sesle: Biliyor musunuz? dedi, imdiye dek beni bu kadar kendimden geiren bir dakika yaamadm. Bunu, kendilerine bal kalmas gereken anlarna duyurmaktan ekiniyormucasna, ok yava bir sesle sylyordu. Neyyir, yaklaan bir dakikann arpntlaryle kendinden geerek, gen bedeninin snmek bilmeyen ak baygnlklarnda eriyormucasna, bir soluk iinde: Ben de! dedi.

Bu szck, birden mer Behi'in kafasnda Neyyir'in kendisinden nceki servenleriyle ilgili bir sr varsaym tututurdu: Kimbilir bu bedeni ondan nce kimler byle kollarnn arasnda tutmu, bu terzievinin yatak odasnda kimbilir kimler gelip byle divann stnde onu bir saat iin sevilip okanacak, sonra aada hesab dendikten sonra bir daha grlmemek zere braklan bir oyuncak gibi kullanmt ? Demek o, byle, her yerde karlalan, ne zaman olsa bir aracyle getirtilebilen yaratklardan biriydi, yle mi? 218 KJLK1JS.

Bu olasl birdenbire kafasndan kovdu, byle olmamalyd, byle olamazd. Btn sylentilerin tersine, onda sakl kalm temiz yanlarn varlna inanmak istiyordu. Belki yalnz o yal adamdan, annesinin eski dostundan, yallnn bozuk yanlarn saptkanln kark glgelerinde dolatrarak lmek isteyen o ypranm apkndan baka belirtilmeye deer bir suu yoktu. Birden o yal adamn yznn canlanmasyle tutuan bir ate gzlerini brd, korkun bir kskanln burgusuyle zvarl deliniyor gibiydi. Azndan, acyle barr gibi, soru biiminde bir szck kt: Neyyir?.. Gen kadn, bunda sakl btn tehlikeli sorulan anlayarak, aklamalar nlemek istiyormucasma, dudakla-ryle mer Behi'in azn kapad; daha yakn olmak iin koluyle omuzundan ekerek: Geliniz! dedi. kisi de varlklarn korkun bir derinlie doru alp gtren, uyuturup sersemletiren bir kasrgaya tutulmu gibiydiler. Sonra gen kadn birden frlad: Saatten haberimiz yok! dedi, Anneme ne diyeceim, bilmem? Ayakta, aynann karsnda elleriyle abuk abuk salarn dzeltiyor, peesini ilitiriyor, her eyden nce ban sokaa kabilecek bir duruma getirmek istiyordu. Dudaklarnn arasndan da, tede divann ucunda kendisine bakan mer Behi'i oyalamak iin bir ku gevezelii yle konuuyordu: Annemizin ne anlalmaz sertlikleri vardr, bilemezsiniz. zellikle grenee aykr kk bir yanllk sezse, kzgnlndan ate pskrr. Namus konusunda onun kadar sk bir anneye zor raslanr. mer Behi, glmsemekten kendini alamyordu. Annesinin banazln nemle ve ok doal biimde belirKIRIK HAYATLAR 219 ten Neyyir, odann urasndan burasndan ufak tefeini topluyordu. Kopalarn iliklemeye,

eritlerini* ekmeye urayor ve btn bu ileri o kadar abuk abuk yapyordu ki, oday bir rzgrn dalgalar yle dolduruyordu: Nebile'nin evlenme ii kesinletikten sonra btn kuruntular bende topland. Yalnz kalnca ondan ekeceklerimi dnyorum da... Nebile, haftaya bizden ayrlyor, biliyor musunuz? Bu hafta dn haftas: Ferruh Bey'le Rafet'in de yaknda evleneceklerini duydunuz mu? Hazrlanmt; geldi, divann ucunda bekleyen, kmldamaya bile enen mer Behi'in nne dikildi: Aa! Hep beni syletiyor, siz hi konumuyorsunuz. Daha byle ne kadar duracaksnz? Sizi evinizde beklemezler mi? dedi. . Neyyir'in bu alayl sorusu mer Behi'i kzgn bir i gibi etkiledi. Gen kzn byle evinden, karsndan, ocuklarndan; tm b'gizemli ve kutsal eylerden sz amasndan ekinirdi. Baka bir soruyle karlk verdi: Sizi bir daha ne zaman greceim? Bu soruyu sorar sormaz, yine kendi kendine sezdi ki, bir yandan Neyyir'in evinden konumasna dayanamazken, bir yandan onu yeniden grmek iin sz almaya gereksinme duyuyordu. Gen kz, ok kark ve dolak bir hesabn iinden kmaya alyormucasma, gzleri tavanda, sa eliyle sol elinin parmaklarn birer birer kvrp avucuna yatrarak, sayyordu: Bugn ne?.. Ooo!.. Perembe ne kadar yakn! Bu hafta ok kt!. Dn hazrlklar arasnda nasl zaman bulacaz? Kukusuz, o grlt bsbtn gemeli.. Szgelimi, pazartesi... mer Behi, elinde olmadan: * erit: Eskiden kadn korseleri ince ve uzun eritlerle sklp balanrd. 220 KIRIK HAYATLAR Ne kadar uzak! dedi. Sonra, yalvaran bir sesle sordu: Cumartesi olamaz m? Neyyir, ban sallad: Olanaksz! Pazartesi bile ok kukulu. En iyisi, brakn, ben yine size yazaym. Gen adam, eer bugn ondan kesin bir sz almadan ayrlrsa, derin ac ekeceini dnd. ok uzakt ama, belirli bir gn olduu iin pazartesiyi uygun grd:

Pazartesi dediniz, yle olsun. Neyyir de evetledi: Bir engel karsa size yazarm. Ksa bir dnmeden sonra: Bakalm, yalnz kmak iin annemden izin alabilecek miyim? diye de ekledi. mer Behi, Neyyir'in bu gldrsnden holanmamt. Bunu oynamaya gerek var myd? Gerek durumu, byle ters adan da olsa anstacak ll bir dil kullanmaya ne gerek vard? Yine bu srada iyice anlad: Eer ona tutkunluunun derinliini, yaamnda en byk ak suunu onunla, yalnz onunla ilemek iin kannn, etinin lgnlk gereksinmesini Neyyir bilir de gszlyle oynamaya kalkarsa, bu ykc kk gzelin zorlu ellerinde bsbtn bitkin, uyuuk bir oyuncak olacakt. u bir saatten beri Neyyir'in kendisine gsterdii itenlie inanyordu. Gen kzn varlnda kaynayan, kendi istemini de etkileyen bir gle onu kollarna atan tek ey, delice bir ak yangnnn dalgalanmasyd. Yaratlnda sakl yanarda kaynaklarndan fkran bir ate kasrgasnda mer Behi'i istemi, onun olmak isteiyle ldrm, koarak gelip onun kucana atlmt. Kollarnn arasnda biraz nce yle takn bir ak yaratlnn bozukluklaryle tutuarak titremi ve kvranmt ki, bunun itenKIRIK HAYATLAR 221 liginden kuku duyulamazd. Kendisi ona nasl bir gereksinmeyle tutulmu ve bylenmise, o da kendisine yle tutkulu bir dknlkle srklenmi ve yenilmiti. mer Behi, yeniden sordu: Nerede?.. Neyyir, eliyle peesine son bir dokunula, hi dnmeden karlk verdi: Yine burada, yine bu saatte... mer Behi, bu terzi odasna, baya bir bulumaevi gibi gelinen bu karanlk ve pis yere, nce kar kacak oldu. Sonra, daha gvenli bir yer bulmann olanakszln dnd. Belki ilerde baka eyler dnebilirdi. Bu usuna gelen eye, yine benliinin erdemli mer Behi'i bakaldrd. Daha ilk bulumada gelecek iin geni bir olaslk ufku amaya kalkmasn knayan bir sesle, kendi kendine, Yazk! dedi. Neyyir, ellerini gen adamn omuzlarna koymutu, ayrlmak iin ona dudaklarn veriyordu. mer Behi, yine ban dndren bir sarholuk havas iinde bu dudaklar alarak emdi... Neyyir: Kayorum! dedi. Ve yeniden yakalanmaktan korkan bir ocuk davran-yle frlad, oda kapsndan darya

bir gz attktan sonra, kt. arafnn iinde bandan arkaya yle bir atlver-mi peesinin altnda o kadar gen ve ince grnen bir gzellii; ocuklua, yaramazla yorumlanabilecek yle tatl bir fkrdakl vard ki... mer Behi, daha doya-mayan gzlerle Neyyir'i oda kaps kapanncaya dek yeniden zleyerek, yeniden kollarnn arasnda tutmak isteyerek, bakt. Onu elde etmekten yalnz bir mutluluk deil, bir nme de duyuyordu. Ve su gerekleinceye kadar duyumsanan derin zntnn yerini, artk bir oldubitti karsnda, yaanlacak mutluluklardan en byk 222 KIRIK HAYATLAR pay karmak karar almt. Kafasnda, aile yaamyle bu gnn yaamnn arasna ayrc bir izgi de ekmiti; o baka, bu baka bireydi. stelik, kendi kendine, Neyyir'le ilikilerimde bir ak iiri yok diyor ve buna suunun niteliini deitirecek hafifletici bir neden gzyle bakarak aklandn bile benimsiyordu. Bu, doruydu. Neyyir'i imdi naslsa yle benimsiyordu. Ona, ne stn tutulmu iirsel bir d gibi bakyor, ne de onu dnrken duygularna kanat takyordu. stelik, bir zamanlar Neyyir'i dlerken aklndan geenleri anmsadka kendi kendine glyor, tm yaam deneylerine karlk benliinin derinliinde bn bir ocuun uyuduu sonucuna varyor; Bekir Servet'in kendisine Aptal! diyen bakn hakl buluyordu. Gerekten, biraz nce ocuk bedeninin iinde nasl olup da gizleyebildiine akl erdirilemeyen cokulu bir ak lgnlnn saralaryle kendini veren Neyyir'i, airin bir vg iirinde izdii temizlik simgesi gibi grmeye kalkmt, yle mi? Yaamn gereklerinden byle uzaklarda dolamak iin ne dzeltilmez bir i temizlii vard! Evet, dnde onu, bann stnde tehlike yldrmlary-le ykl kara bir bulut gibi dolaan bir temizlik simgesi olarak grmek istemiti: Ona gidecekti, bir aabey sevgisiyle onu saracakt; onu byle severek, onun gnl borcuna byle hak kazanarak mutlu olacakt. Oh! Ne gln, ne glnt! imdi buna benzer dolayl bir ey sylemediine, kendisini onun yannda glnln bu kertesine indirmediine seviniyordu. ok yaklam bir kazadan kurtulmucasma da kendisini kutluyordu. Aynada boyunban dzeltirken, salarn fralarken kendi kendine glyor ve iinden konuarak: KIRIK HAYATLAR 223 *Demek, onu kurtacaktn, yle mi? diyordu, Kurtarmak?.. ok gzel! Ama neden, nereden kurtarmak? Gezintilerden, elencelerden, gzel giysilerden, Ada'da mevsimlerden, Kthane'de gezmelerden, Gksu'da dolamalardan; bu gereksiz harcama ve ss yaamndan m?.. Ama bu ateten yaratlm bedeni kendi alevlerinden nasl kurtaracaksn? Sonra, onun dilerinin kemirecei zenginlii nereden bulup getireceksin?

Birden dnd, Neyyir'i karsnda enesi titreyen, gzleri bulanan, stne lmn yeil glgesi dm alnn souk ter damlalarnn slatt yal bir adam grd; titrek elleriyle uraya, aynann nne, terzide birikmi hesabn denmesi iin bir demet kt para brakyordu. Sonra bu yal adamn arkasnda gen bir adamn yz, Neyyir'in kulana doru yaklaarak, bir fslt iinde ona, ister misniz? diye soruyordu, Sizin iin yalnz bir aabey olaym?.. Ben, yalnz sizi tutmak; siz, yalnz bana tutunmak iin birbirimizin elini skalm; ben sizi kurtaraym; kurtarc bir bynz olaym. Siz de bana o kadar iylikbilirlik duyunuz ki, ben bununla mutlu olaym. Yine dnde Neyyir'in eli, Hay ocuk, hay! der-cesine enesine akadan -bir tokat atyor ve sonra uzanarak, yal adamn brakt bir demet kt paray alarak gsnn aklna sokuyordu. Bu srada kap vuruldu. mer Behi, hazrln bitirmi gibiydi, dnmeden: Giriniz! dedi. Terzi kadnn ba grnd. Kadn, abucak taknd bir ekingenlikle: Ah! Balaynz, efendim dedi, Sizin gittiinizi, Neyyir Hanm' burada yalnz bulacam sanmtm. 224 KIRIK HAYATLAR KRK HAYATLAR 225 eri girdi: Oh! Bu merdivenlerden yle yoruluyorum ki... Konuurken dizlerini ovuturuyordu, ekledi: zr dilerim, biraz oturup dinleneyim. Demek, sizi yalnz brakt, kat. Ah, yaramaz kz, ah! Kadnn bu son szlerinde akla gelebilecek sorularn yneltilmesi iin bir kkrtma belirtisi vard. Biraz nce Neyyir'le yattklar divann kysna oturarak mer Be-hi'e yle bir eski kiralk kadn gzyle bakyordu ki, Neden sormuyorsunuz? Sorunuz da o yaramaz kzn apknlklarn bir bir anlataym size demek istiyordu. mer Behi, az kald soracakt, sonra birden utand. Bunu yle gz yumulmayacak bir aalk sayd ki, byle bir eyi bir saniye dnmeyi bile kendisine bir ceza olarak grd. Tm varl, demek bu terzi, kadnn iren ellerindeydi. Onun, nasl olup da bu ellerin trnaklarna takldn anlamak zor bir i deildi. Kimbilir burada, ite u divanda Neyyir, ka kiinin bir saatlik ak isteini gidermek iin braklmt? Ve sonra, Mutlu oldunuz mu? diyen gzlerle kadn, dizlerini outurarak kendisine de aka Saolunuz! denilmesini bekliyordu. mer Behi, bu kadn dinleyemeyecekti; btn anlama, renme isteiyle birlikte yreini kemiren sorma tutkusuna yenilmeyecekti. Yalnz Sahire Hanm'n o yal dostunu tmnden ok renmek istiyordu. Kendisine glmseyerek bakarken altn

kapl dileri grlen terzi kadnn konumasna izin verse, onun azndan Neyyir'le ilgili kimbilir ne amurlar boanacakt? Kadn, yineledi: Yaramaz, yaramaz ama, bilir misiniz, sizi gerekten seviyor. Ne zamandan beri sizden baka bir ey konumaz oldu. mer Behi, terzi kadna verilecek karl bulamayarak, artk hazr, odadan kmak iin kadnn szne kk bir ara vermesini gzleyerek, dudaklarnda bir karlk olsun diye taknlm bir glmsemeyle, ayakta duruyordu. Kadn, szlerini srdrd: Yoksa byle bir eye hi karr mym? Kz, kendisini o kadar yiyor ki, acmadm desem yalan olur. Bu son sz sylerken gkleri tank tutmak istercesine gzlerini devirerek tavana bir dikii vard ki, mer Behi bunu iinden, Tavanda asl kalm an artklarna bir sylev biiminde eviriyor, Aman, sizler konumayn, sesinizi kesin! anlamn karyordu. Sonra birdenbire, kendi kendine, Bakalar iin bilmem ama, Neyyir iin doru olabilir; belki ilk kez bu kadnn araclna bavuruyor dedi. Dncesi yreine o kadar uygun geldi ki, kadnla esenleip de merdivenlerden indikten sonra sokakta, gnei grp canl havay iine ekince, bir varsaym g-szlyle balayan bu fikir, eksiksiz bir yetinmeye dnmekte gecikmedi. Gerekte, Neyyir'in ok kirli bir gemii olabileceini dnmekte tezcanl davranmt. Daha bir ocuk denecek kadar kk olan bu kzn yasanm o kadar kiri toplayacak genilie bile erimemiti. Ama, bir kazadan sonra kaza derken, Sahire Hanm'n dostunu dnyordu ilk gnahnn kendisi olmas da akla ok yaknd. Bunu dnrken takn bir scaklkla Neyyir'i seviyor, ondan ok abuk ayrld yargsna varyordu. Dalgn gzlerle dkknlarn camlklarna bakarken, pazartesinin ok uzaklarda olmasna da acnyordu. Ah, o yal dost! O da olmasayd! Belki imdi de vard, belki deil; kesindi... Demek, bu ortaklk srecek, mer Behi bu gln ve iren arkadal benimseyecek kadar gz yumacak ,bilmez grnme siyasas gdeKrk Hayatlar F. 15 226 KIRIK HAYATLAR ekti. Nasl olmutu da Bekir Servet'ten iin bu yann iyice renememiti? Bu yal dostla ilgili bilgileri ustalkla edinemez miydi? Bekir Servet'i dnrken birden yreinde bir nokta szlad. Bu srada Galatasaray' gemiti, eczanenin nndeydi. Leyl iin smarlanm illar vard. Birden kafasnn iinde bir perde indi, her eyi rtt. imdi gerek yaamna, kendisinin gerek kutsal ve saygn

aile yaamna dnyordu. Bir imek arasndan domucasna Nine Kadmm baka bir eyi dnmesine meydan brakmayan dyle eczaneye girdi. HAZRAN scaklar balamt. Kan koca, alma odasnn iki kanad arkasna kadar ak penceresinden bahede oynayan ocuklarna bakyordu. Selma, artk kuruduklarn kendisinin de ister istemez benimsedii gl fidanlarn sulamay brakmt. Gllerden baka da bahede bir eyler yoktu. Hayr, pek ok ey vard, ama bunlar baheyi sslemiyor, tersine, Selma'y sinirlendirecek kadar irkin biimde kaplyordu. Yapdan kalma flar, artm kiremitler; evde amar ykandka kazann altna sokulmak iin ortaya atlvermi tahtalar, direkler... Selma, Beybaba, bunlar ne zaman kalkacak? dedike, hep, Gelecek yl! karln alrd. Yaplacak bir eyden sz aldka onun aznda bu Gelecek yl! sz her zaman yinelenip dururdu: Bahe gelecek yl dzeltilecekti, konuk odasnn eyalar gelecek yl smar-lanacakt. Selma, artk bu karlkla alaya bile balamt. Ona, Dersini ne zaman yapacaksn? deseler, hemen glmekten baka bir karlk verilemeyeceine inanm sra-say-gi tanmayan bir davranla dnerek, Gelecek yl! yantn yaptrrd. Selma, melmi; dirseklerine kadar amura bulanm, bir tepe yapmaya alyordu. Leyl, ayakta, arbal davranyle, ie pek karmadan, yalnz elinde bi 228 KIRIK HAYATLAR denek paras, ta ucuna onu dikmek iin, tepenin bitmesini bekliyordu. Vedide, onlara bakarak, yava sesle kocasna: Leyl'nn ban kapanyor dedi. Bir sreden beri Leyl'nn sal ok iyi gidiyordu. Bekir Servet'le grmeden sonra geniletilen bakm yntemi ocuu sabahleyin yatandan balayan ve gece yine yatanda brakan bir srayla srp gidiyordu. Onlarn gerek zntlerine yol aan eyde bir ilerleme belirtisi yoktu. Genel durumuyla ok iyi gidiyordu. Yalnz son haftada ensesinde iri bir ban km, gnlerce ilemiti. mer Behi, bunu yarmadan iyiletirmek istemiti ve banda olaanst bir durum gremeyince, genellikle kocakar ilalar kullanmt. Vedide, Bu ban da nereden kt? dedike kocas, Bilir miyim? karln verirdi. Evet, fazla beslenmeden mi, bitkinlikten mi, nereden bilecekti? Doktorluunun bulup karma gc, bir kutuptan teki kutba giden varsaymlar arasnda bocalayp duruyordu. Bir bann neden meydana geldiini bile aklamayan bu bilimle gzle grlemeyen, elle tutulamayan yerlerde saklanm, ktcl bir gizlilikle ykm belirtileri gsteren hastalklar nasl bilinebilirdi? Ya da onlar dnlebilse bile nasl iyiletirilebilirdi ? te, rnek olarak Leyl's, Kadn Ninesi... Leyl'da, yllardan beri, hi bir zaman usanlmayan bir bakmn uzun yorgunluklarla alman sonularn kk bir nezle, ufak bir ban, bir gnlk bir stma abucak alp gtryordu. Onun artk kurtulduu, artk bsbtn sala kavutuu sanlan zamanlarda gzle bir trl aka grlemeyen bir eyde gizlenmi dman kt-cllyle etkileyen, ykp yeniden belirsiz dzmece bir nedenle ortaya kmak iin sinen bir as vard. Ve doktor babann bu

dman yakalamak bir kez ele -geirdikten KIRIK HAYATLAR 229 sonra onu btn btn bomak iin aratran parmaklan, her zaman aralarndan kayp kaan bir hava tutmu oluyordu. Yalnz Leyl'da deil, teki hastalarnda da her gn bilimin byle gszlkleriyle karlamyor muydu? te Suzidil'in ocuu Ferit... Bu rnek aklna gelir gelmez, yannda duran Vedide, sanki kocasnn kafasndan geenleri okuyormucasna: Suzidil, yarn sizi hastanede grmeye gelecek.. ocuunu baktrtmak istiyor dedi. ok kez kan koca arasnda byle bir dnce birlii, kafalarn trmalayan eyleri grnmeyen dalgalarn yardmyle birbirine geiren alverileri olurdu. Bunlar birbirlerine syler, Ruhlarnn eksiksiz birlii diye yorumladklar bu olaya glerlerdi. imdi ben de onu dnyordum. Nasl oldu da Suzidil gelebildi? Kukusuz, yine dayak yemi olmal. Vedide: Hayr dedi, imdi dayak yiyen yalnz Ferit'mi. Kendinin dayak yemesine ses karmayan Suzidil, ocuunun hrpalanmasn istemiyor. Sanrm, onu ocuk hastanesine yatrmaya alacak, sizden yardm bekliyor. Ondan sonra da Mehmet Ali'den boanma yolunu arayacak. Adam, bir trl boanmaya yanamadna gre bo yere mahkemelerde dolaacak. Geen gn yine Mrvvet Hanm' grdm. Zavall kadn yine mahkemeye gidiyor. ' yldr urayorum, yaammn en gzel gnleri mahkeme kaplarnda geiyor. imdiye dek harcadm parayla otuz yoksul kzn eyizi dzlrd' diyordu. Birden, eski bir ans uyanarak karsna: Sen, mahkemelerde srten mutsuzlar grmei hi dndn m? diye sordu, Ben bir kez tanklk iin oralardan getim. Gerek krk hayatlar grp anlamak, I 230 KIRIK HAYATLAR nnnuu. Z31 tiksinmek

anladktan sonra da yaamdan, insanlktan iin oralara uramak gerekir. Vedide, oralar, en gizli onulmaz aclarn gidip yabanc kulaklarn yorgun ilgilerine dkerek yaamlarna bir parack avunma olana dilenen zavalllar grmemiti. Ama ezilmenin ve susuzluun, ak ve aldann, dzencilik ve balln, ikiyzllk ve erdemliin, yalan ve temizliin, ksacas, insan yaratlnda birbirini elen ve kart, iyi ve kt ne varsa, onlarn akp getii yollarn stndeki ackl grnmleri dleyebiliyordu: Suzidil'e syledim dedi, Ayrlmak iin uraacana, gelsin bizde otursun. Bu gidile bize birisi gerekecek. Biliyor musunuz, smet'i teden, Erenky'den istiyorlar? Kz da bir gn bizden kaacaa benziyor. Vedide bunu sylerken yznde kk bir pembe dalga belirdi, biraz da glyordu. Babas Mansur Bey'in o konukluktan beri ikide birde, Bana baklmyor! Eskiden tsmet, ne gzel, her iimi grrd diye szlanlarn duymutu. Buna kimse aldrmazd. nmeli yal' adamn buna benzer sylenilerine yalnz glmsemeyle karlk vermek bir kural olmutu. Ama bir sreden beri smet, Sabriye Kadn'dan her dayak yiyiinde, Ben kke gideceim.. Byk Bey'in ilerine bakacam! diye tepiniyordu. Ana kz arasnda olduka grltl bir konuma gemi, Andelip Bac'nm, Aa, ayp ayp! diye rpnmalarna karlk yine de saatlerce srmt. Vedide, bunu anlatfrken mer Behi, bahenin kesinde alak bir iskemlenin stnde yan yana oturan Is-met'le Andelip Bac'y gsterdi. Kz somurtuyor, bac onu kandrmaya alan bir insan kimliiyle abuk abuk ve durmadan konuuyordu. mer Behi: Kz, gerekte, Sadettin iin oraya gitmek istemesin? diye sordu. Vedide, buna olanak vermiyordu, ban sallayarak yantlad: Sanmam.. Ama bu kk balarn iinden neler getii bilinmez,ki... Sadettin'in hi zaman yok, sslenmek-V -,m ten! stelik, Tayyar Efendi'nin etekleri, kz nikhla ala cak kadar tutumu. Altm be yandaki bir adamla on be yanda bir erkez kz... mer Behi, gld: Ancak yarm yzyllk bir fark.. O kadar fazla deil. Kz, gelecek yl Tayyar Efendi'ye bir bebek getirirse hi amam. Vedide, az bavurduu bir akayla: Evet, dedi, Arada, Sadettin kadar bu ie yarayacak usta bir yardmc olursa, ben de amam! Selma, bahede tepeyi bitirmiti. Leyl, ucunda krmz bir bayrak sallanan deneyi dikmeye urayordu. Uzakta, srtn duvara dayam Dilad Meveddet Ha-nm'n beslemesi imrenen, ama karmaya yreklene-meyen bir yzle bakyordu.

mer Behi, bayle onu gstererek sordu: Dilad, bugn uzak duruyor. ocuklarla birlikte niin oynamyor acaba? Vedide, dnmeden: Bilmem?.. Sanrm^ ocuklarla oynamasna ablamn can sklyor dedi. Sonra birden dzeltmek isteyerek ekledi: Daha dorusu, bizim istemeyeceimizi dnerek ona ocuklarla oynamay yasaklam. Andelip Bac bir 'eyler anlatyordu ama, iyice dinleyemedim. Vedide, grmcesiyle ilgili eylerde elinden geldiince az konumak isterdi. Kocas, onu daha ok bilgi vermeye zorlamad, ancak olup bitmi olay tasarlamakta glk ekmedi. Kan koca arasnda bu konuda hi bir zaman aka 232 KIRIK HAYATLAR bir konuma gememiti. Ama mer Behi, eve bir g-rmcenin gelmesiyle balayan yeni yaamn tm grnmlerini en ince yanlarna kadar izliyor, grdklerinin yardmyle, sanki gzlerinden karanlklar aydnlatan bir k izgisi fkryor, gremediklerini de bakp karacak bir aydnlk oluturuyormucasna ,bu ortak ev yaamnn btn yrek atn duyuyordu .Bunlar grp anlarken de kendindeki bulma gcn kutluyordu. Kz kardeinin geleceini renir renmez, kafasnda yeni durumun doacak sonular konusunda oluan grnm, gn getike biimleri ve izgileri tpatp btnlenen bir tasar gibi gerekleiyordu. Ablasnn davranlarnda, anlalmas g olmayan, gereinden fazla bir ekingenlik, arla kaa kaa evresini skacak kerteye gelmi trensel bir hava vard. Evin genel yaamna karmamak iin uzakta duran, gndzn bo saatlerini odasna kapanmakla geiren; beslemesi Dil-ad' bile bu yolda davrana zorlayan bir tutumu vard. Bu da ona, evin iinde hrpalanmak korkusundan korunmay gerekli grrek gizlenmi, karanlk bir keye sinmeye, gznnden silinmeye zorlanm bir kedi susuzluu veriyor; kimliinin evresinde arkasna denlerin amacn ve verecekleri onulmaz aclar kafasnda kurdurmaya yetiyordu. Kz kardei, Vedide'ye, Vedide Hanm! der ya da arada bir ya bykln gelinin hesabna abartarak, Hanm Kzm!, diye sz yneltirdi. Selma ve Leyl'ya bile Hanm derdi. mer Behi'le Vedide'nin her zaman sert kar koymasyle karlamasayd, byle trensellikle, daha dorusu, ansn kendisine ykledii sntlk durumunu ortaya koyan yar aka, yar ineli bir' anlam ekleyerek ocuklara Hanm demei srdrecekti. Bir kez kar kocann kar durmasna: KIRIK HAYATLAR 233

Ne yapaym? ocuklarn beni sevmesi iin yle sylemi olacam gibi, anlaml bir karlk vermiti. Vedide; sapsar, dudaklarn srarak susmutu. ocuklarn kendisinden soutulmaya alld anlam karlsn diye sylendii dnlebilen bu szde, kendisine ynetilmi ineli bir yaknma olabilirdi. Ancak Vedide, g-rmcesinin tm bu ufak tefek eylerini anlamyor grnmek ; yaratlndan, her zamanki tutumundan hi bir noktay deitirmemek yolunu ana kural olarak benimsemiti. Karsnn byle davranmak iin kendini ne kadar zorladn ok iyi anlayan mer Behi, ablasn krmamak krp da onun ineleyici tutumuna daha fazla bir ekilik katmamak iin, ancak uygun zamanlarda Vedide'yi sa-vunurdu. rnein, kz kardeinin o szne kar: Ablacm demiti, Sizi sevmeleri iin ocuklarn bbrlendirilmesi gerekli midir? stelik bu, onlar iin tatl bir davran deil, ceza olur. Ortada ocuklar size stan kan gibi gl bir neden var. Baksanza, yannzdan ayrlyorlar m? Gerekten, ocuklarn ikisinde de ilk zamanlar halalarna ar bir sokulganlk vard. Oysa kar koca gzlemden yoksun deildi; Meveddet Hanm, ocuklar seviyor grnmek ve belki de sevmekle birlikte, onlardan biraz ekiniyor, anlatlamaz, belirlenemez bir duyguyla onlara dokunduka m gibi oluyordu. yice grlmesine karlk insann kafasnda izgileri yeterince belirtilemeyen bu ayrntlar, mer Behi'i, Acaba ocuklar kskanyor mu? kukusuna drrd. Sonra, yaam ocuksuz geen, yaliz yaanacak bir gelecee yazgl bir kadn ruhunda ocuk sevgisini yok etmeden onun yannda doallkla oluan ekemezlik duygusunun varlna inanmak istemez, kukusunun srmesine izin vermezdi. I 234 jts.iK.irv. Meveddet Hanm, baka eylerden de saknrd: HiQ bir zaman Vedide'yle yalnz kalmaz, hele onunla hi sokaa kmazd. lki iin, Benden sklmasn! diye amacn ak ak sylemi; sokak iin de, Benden utanmasn demiti. mer Behi, buna Sizinle vnr diye karlk vermek isteyince de ablas, ne sylediini ok iyi bilirmicesine: A kardeim, ben darlarda yaadm, istanbul hanmlar gibi giyinmesini bilmem ki... demiti. Bu, acaba, Vedide'nin k giyimine bir talama olarak m sylenmiti? ok k, ama soyluca ve arbal giyinen Vedide'de talanacak bir yan olamazd. Ne demek istendiini iyice anlamak amacyle mer Behi, glerek:

Ablacm; Vedide, Andelip Bac'yle birlikte kmaktan bile utanmyor da... diye balamt. Ama Meveddet Hanm, ondan daha yksek bir sesle kesik kesik glrek abucak karlk vermiti: Evet, yle ya.. Andelip Bac'yle kan, Meveddet Bac'syla da kabilir. mer Behi, sapsar olmutu. nce bir beceriksizlik yapt yargsna vard. Sonra bu konuyu daha ok uzatrsa ablasnda gizlenen sarsc bir duygunun tamasna yol amaktan korktu. Meveddet Hanm'da, her eye karg, yalanm bir dul grmcenin gen ve mutlu bir geline duyduu gizli bir dmanln varl aka anlalyordu. Bu duygu bir kez ortaya karsa, artk onun gsterilerini rtbas etmek elden gelmeyecekti. Ses karmamak daha iyiydi. Baka bir gn Meveddet Hanm, mer Behi'i yalnzken gidip grd. Bir para iinden, bir aylk sorunundan sz ettikten sonra: KIRIK HAYATLAR 235 Senden bir dileim var, kardeim! diye balad, amacn anlatt: Arsa ii bitip de ev yaplncaya ve oraya gidip yer-leinceye kadar mutfak giderlerini paylamak istiyordu. mer Behi, birden bu neriye ate pskrd. Ablas nedenler buluyor, byle daha erinlik iinde olacandan, bunun kendi onuruna daha uygun deceinden, yabanclara kar bu szle ne demek istedii eksiksiz anlalyordu daha onurlu bir duruma ykseleceinden sz ediyordu. stelik, kardeinin borlar bulunduunu, u srada skntl gnler geirdiini bildiine de deiniyordu. Bu durum karsnda mer Behi, uraya gerek grd. Arla varan deyimlerle, grd iyilikler yznden enitesine ve ablasna ok eyler borlu olduunu syledi. Meveddet Hanm'n kuruntularn yattrmaya yarasn diye kendi iyilikbilir borcunu bylterek betimleyip anmsatrken ablas buna kar kmyor; sanki kendi hakknn dorulanmasn kardeinin azndan dinlemekle, gerektiinde gsterilebilecek bir belge alm oluyordu. Sonunda ablas, mer Behi'in kesin geri evirmesine kar glmseyerek ayaa kalkt: A kardeim dedi, Gerekte ben kim, sen kim? Benim neyim varsa senin deil mi? mer Behi, bu szleri duymam oldu. Ama o gnden sonra Meveddet Hanm'n her sokaa knda bir eyle dnd grld. zellikle Selma ve Leyl'ya giysilik-ler, oraplar, ayakkablar, amar takmlar geliyor ya da, Balkpazan'ndan geerken grdm diye, eve iki teneke Halep ya yollanyordu. Arsa iinde de Meveddet Hanm'n ayri bir tezcanl-l vard. Bu konuya zellikle Vedide'nin yannda, szgelimi yemekte, gerek grlyor ye tmnde szn sonu, 236

KIRIK HAYATLAR Ktan nce geebilsem! dileiyle bitiyordu. Meveddet Hanm, bunu sylerken, hi kimse stne alnmasn diye gzlerini tabana indirir, kar kocann birbirine gizlice bakarak ikisinde de oluan etki konusunda bir sonuca varmalarn beklerdi. Arsann Feriky'de alnmas kesinlemi gibiydi. Bugn yarn o i bitince mimarla grlecekti. Meveddet Hanm kendi ileriyle o kadar srekli urayordu ki, kardeine ok az bir yardm grevi kalyordu. Yalnzca mimara bir fikir vermek amacyle yapnn ilk,, taslaklarn birlikte dzenlemilerdi. mer Behi, ablasnn isteklerini kda belirli izgilerle geirmeyi stlenirken, tm resim yapma gcn yrekten ortaya koyar, saatlerce urard. *** Selma'yla Leyl bahede oyunlarn bitirmilerdi. Sel-ma, Andelip Bac'yle Ismet'in yanma gitmek iin kouyor, Leyl artk ayakta durmaktan yorularak abucak topraklarn stne oturuveriyordu. Vedide, gzlerinde bir dnce glgesiyle bakn, byk bir yorgunluktan sonra dinleniyormu izlenimini veren Leyl'dan ayrmadan, dudaklarnn arasndan: Grebiliyor musunuz? diye sordu, ocuun olmayacak zamanlarda nedensiz bitkin kallar, yorgunluktan nerdeyse dverecekmicesine kendini brakverile. ri var. Leyl ile ilgili kayglarndan sz aarken, kocasna bakmadan konuurdu. Birbirlerine bakarlarsa asl kayg duyulan dnce ortaya kacakm, kendi kaygsnn doruluu kocasnn onaylanan bir bakyle dorulana-cakm gibi korkard. mer Behi, deminden beri karsna daha yakn olmak, dipdiri bedeninden kan scakl daha ak bir doKIRIK HAYATLAR 237 * #

kunula duyma gereksinliindeydi: Yavaa, sanki ekine ekine elini uzatt, Vedide'yi belinden tuttu; onun belirsiz isteksizliini yenen bir stelemeyle ekti. Dudaklarn kulayle omuzunun arasna koyarak uzun bir solukla karsnn gzel kokulu havasn iine eken bir ple pt ve bu pn arkasndan: Kuruntuya kaplyorsun dedi, Oysa ben Leyl'y ok iyi gryorum. Vedide: Ya da... dedi.

Szn arkasn getirmekten ekiniyor gibiydi. Sonra karar vererek btnledi: Ya da iyi grmek iin kendinizi zorluyorsunuz. Bir saniye durduktan sonra da: Bekir Servet Bey uzun bir sreden beri bize gelmiyor, deil mi? diye sordu. Kocasnn iyimserliine nc bir insan katmak gereksinliiyle sylenilen bu sz, mer Behi'in kafasnda abucak baka bir evrenin, kendi gnah evreninin ufuklarn at. Ancak bu grnmlerin stnde fazla durmak istemedi; imdi Vedide'siyle oyalanmak istiyordu. mer Behi'in byle ara sra karsna ruhsal dnleri vard. Onda gizlendii iin yakc bir znt etkisi yapmaktan geri kalmayan aldatna balanma dileyen, bunu bir karlkla demek isteyen vicdan atlmlar olurdu. Ve anlalmaz bir duyguyla, giz dolu bir kuku havas iinde karsnda, sanki birbirlerine kar davranlarnda ortaya kan bakal biliyormucasma bir tutum sezdi. Vedide, kocasndan ekiniyor, kayor kendisini ondan esirgiyor gibiydi. nceleri tm ruhunu vererek kollarnn arasnda kendini unuturken, imdi mer Behi'in dudaklarndan kanan, yanna ekerse irkilen sinirli bir kanma duygusu vard. Bu, ok belirsiz bir eydi, belki de hi yle deildi de mer Behi'e yle geliyordu. I I 238 KIRIK HAYATLAR Bu duygunun etkisinde kalnca mer Behi'in sevgi atlna birden bir geveme gelir, kollar zlr ve onu salverirdi. te Neyyir'in, mer Behi'in ak yaamn ele geirdii gnden beri kar koca arasndaki iliki, byle ikide birde kopan ve yine bir dmle balanarak yumaklanan rk bir ipe dnyordu. Onlarn ak arklar artk yer yer silinmi, ses vermeyen, yalnz urasnda burasnda kopuk ezgiler karken birden bir czltyle susan bozuk bir plaa benziyordu. Bugn yine mer Behi'te, uyuyan bir sevginin birdenbire uyanm bir cokusu oldu: Vedide'yi pencereden ekti, odasnn en ierlek kesindeki geni koltua kadar gtrd; kendini oraya gmerek karsn da dizlerine oturttu, sanki zorla... Sonra durmacasna hep orasndan, kulayle omuzu-nun arasndan pt. Vedide, imdi de gen, imdi de ekiciydi. mer Behi, onda ruh ve beden salnn grkemli bir parltsn bulur; karsn severken, sanki sekin bir simgeye tapnma tutkusu duyard. Ama imdi aralarnda bu duygunun kuku ile sakatln aa vuran tc bir soluk esiyordu. Scak bir odaya gizli atlaklardan girerek buzlu yelini salveren bir k havas gibi, ikisinin de en fazla scaklkla dolu dakikalarnda ruhsal glerinin zerine ten soluunu flerdi.

Yine yle oldu, yine birden; mer Behi karsn dizlerinin stnde grmekten, Vedide de orada bulunmaktan utandlar. Vedide, bir dakikalk bir dalgnlkla, gereinden fazla bydn unutarak ocukluuna dnm bir gen kz sknganlyle; mer Behi de yaplmamas gereken bir sevgi atlna an bir taknlk katmaktan doan bir bozgunlukla durumlarn srdremediler. Vedide, yavaa kalkt; bu birden oluan heyecan sahnesini gnlk yaamn doallna dntrmek iin: KIRIK HAYATLAR 239 Baknz dedi, Az kald unutuyordum: Ablanz sizinle grmek istiyor. Gidip bildireyim. Sanrm, arsa alm ndelii (pey) iin bugn geleceklermi. Vedide, hzla odadan kt. Meveddet Hanm'n erkek kardeiyle grmek iin gen kadn araya koyduu olurdu. Ve bylece geline, kocas stnde sahipliinin eylemli bir kantn yerecek kadar adaletli bir grmcelie brnrken, bu davranna gizlenen .ineli bir szn st kapal anlamn katm olurdu, mer Behi, bunlar anlard. Yine anlad ve kendi kendine glmsedi. O, en ok Vedide'nin susmasn, er-demlik gstermesini, sanki bir eyler sezmiyormu gibi yaratlndan en kk bir nokta yitirmeyen davrann alklyordu. imdiye dek onun azndan griimcesi iin gizli ya da ak bir tek yaknma szc bile duymamt. mer Behi bunu' dnrken, insan yaratlnn nasl bir anlalmazlklar toplam olduuna da ap kalyordu. Ablas iin bu durumu byk bir temiz yreklilikle benimsemek o kadar kolay, stelik manta o kadar uygunken; her trl yarglamay, terbiyeyi, algy silerek, her dakika buulatka suyun stne kan taneciklere benzeyen ve btn katlar yararak, gelip patlayarak iinde saklanan havay salveren o duygu neydi? mer Behi, ban sallayarak, yksek sesle, Ne anlalmaz, ne anlalmaz! derken; Meveddet Hanm'n yavaa, ekingen bir elle kapy aralayarak: Girebilir miyim, karde? dediini duydu. Ayaa kalkt: Buyrun! dedi. ki karde birbirini aralkla gren ve ilikilerini sen-libenlilie dkmekten ekinen dostlar gibiydi. nce arsadan sz atlar. Bugn alm ndelii verilecekti. Hafta iinde tapu ii zmlenecekti, mimarla da 240 KIRIK. HAYA1J-AK

anlalm gibiydi. Arsann n yzn batan baa yap kaplayacakt. Ortada byk bir giri kaps olacak, sana ve soluna iki byk dkkn yaplacakt. Byk giriten adm atlnca sada ve solda iki kapyle yeni eve girilmi olacakt. Meveddet Hamm'n bunlar anlatrken kendi kendine dlerini toplamaya alan bir grn vard. mer Behi, bu nceden bilinen eyleri abuk gemek iin: Yani dedi, Birlikte yaptmz planlardaki gibi olacak. Kz kardei: Evet! dedi, u bir iki gn iinde mimar da kendi plann getirerek. Ka kadar yapy bitireceine sz veriyor. mer Behi, glerek: yi ama dedi, Bu k gnlerinde daha svalan ku-rumam yeni bir eve gitmenize gz yumacam sanyorsanz, aldanrsnz. Meveddet Hanm, gzlerini kapad, kendi dncelerini kendisine saklamak isteyen bir davran ve dudaklarnda geciken bir glmsemeyle ylece durdu. Sonra: Ev bitsin de o konular sonra dnrz dedi, Tanr yaamnz uzatsn, gerek gelinimden, gerekse sizden ok mutluyum. Size o kadar borluyum ki, bunu anla-, tacak sz bulamyorum. Ama ne de olsa, bir evde grmce, fazla yktr. Yalnz fazla bir yk deil, bir ayak badr da... Baknz, Vedide Hanm'm evinden kmldanmasna olanak yok. stelik ben burada kaldka, Erenky'den gelen giden olmuyor. Bunlar, ev sahibini zgrlkten yoksun brakacak eylerdir. Ben de kendime gre zgrlk iinde yaamaya alm bir kadnm; gen yamdan beri hep ayr evde, ayr bir yaamn hanmydm. mer Behi, bu ll dilin altndan szan al anlamlar gryor, ses karmadan dinliyordu: Meveddet KRK HAYATLAR 241 Hanm'da ise, konutuka kendi sesinden, kendi sznden doan bir zntyle gzlerini yalandran bir heyecan balyordu. mer Behi, birdenbire, konu srerse, hi sylenilmemi, duyulmam olmas gereken szler karlkl kullanlacak; kendini tutamayarak Vedide'yi savunmaya, onu zorla, inandrc kantlarla sevilmeye ve stnde iyi dnlmeye btnyle deer bir kadn olarak gstermeye galacandan korktu. Belki bylece balanacak konumada Meveddet Hanm'm mantna stn gele/cek, onun yarglamasn, rtlemeyen bir sr belgeyle kuatp balayarak kantlayacak ve onu ortaya konulan sonucun nnde ba emee zorunlu brakacakt. Ama bundan ne kard? Akln, anlayn doru bulduuna kalbin de gz yummas beklenebilir miydi? Hi bir zaman ablasna Kt ruhlu bir kadn gzyle bakmamt. stelik birok anlarn tanklyle onu iyi gren, iyi dnen, iyi duyan bir insan olarak tanrd. imdi bile kendisini

dinlerken bu dncesini deitirecek gl bir neden bulamyordu. Ancak onun iinin derinliklerinde, kendisine de gizli kalm bir kaynaktan szan bir c vard ki, adaletinin denetimine alamad dzmece nedenlerle tayordu. Bu ; ocuksuz, evsiz, kocasz kalm olmann cyd. Yllardan beri kurulu bir yaam yumruu altnda ezip kran, dkp datan ansa kar bir t ki, kendisine belirli bir ak alan bulamayarak aprak yollarda dolayor ve yer altnda izi grlemeyen oyulmu damarlardan geerek Vedide'-ye, bu mutlu aile annesine, mutlu bir yuvann kadnna, stelik onun mutluluunu oluturan eylere yneliyordu. Bunu kendisinin de bilmesi gerekirdi: Onda yalnz yalanm bir grmcenin gen bir geline kar deil, belki yaamna kopuk ipliklerin ac ansyle bal kalan yalKnk Hayatlar F. 16 <l 242 KIRIK HAYATLAR nzla yargl bir dulun, z mutluluk olan rnek bir aile ocanda yen duygulan vard. Bu da yle bir ruhsal olayd ki, mantkl dnce gcyle bile susturulamazd. Ablasnn daha fazla konumasn nlemek iin mer Behi, ayaa kalkmt. Arsann plann yazmasasnn gzlerinde aryordu. Dudaklarnn arasndan, durmadan, Nereye koydum acaba? diye kan sorunun arka arkaya yinelenmesi, bir yandan Meveddet Hanm'm konumasna olanak brakmyor, bir yandan da kendisine dnme za,man veriyordu. Masann en alt gzne bakmak iin eilirken, kendi kendisiyle hesaplat: Mutluluunun anamal yetkin aile oca bu ev miydi? Ah, bu evin altnda kaynayan bir yanarda vard ki, tm gzlerden saklyd. Onu sezen, ne olduuna karar vermekten yoksun, ama onun korkutucu havasn soluyarak zehirlenen biri vard: Ve di de... mer Behi, bunu seziyordu. Hi bir ak belirti gstermeden, yalnz evinin itenliine yaylm bir hastalkla karsnn zehirlendiini anlyordu. Onun baknn anlamnda, artk her zaman atkn duran kalarnn izgisinde dnceli, dudaklarnn gelecek bir ykm nceden karlamaya hazr kendini tutan bir grn vard ki, mer Behi'i karsnn ayaklarna atlmak, ban dizlerine srerek alaya alaya sylemesine yreklenemeyen, ama sylemeden de anlalacak suunun balanmasn dilemek gereksinliine kendini brakmaya yaklatrrd. Vedide'yi byle1 belirsiz bir ykmn iinde her eyi Tann'ya brakrcasna dolar grrken, stelik Meveddet Hanm'la ilikisinde her zaman ses karmamay daha uygun bulan erdeminin yceliine ve arballna tank olurken karsn o kadar saygya deer buluyordu ki, gznde onu ykselten nedenler, tersine, kendisini aalatyordu. JS.1K1K tiAXAXLAR 243 Ama hi bir zaman eski yaamnn temizliine dnmek iin Neyyir'in kollarndan silkinip

syrlma gcn bulamyordu. Buna kalkma dncesine bile yanamyordu. Yenik dt saniyeye dek kar koymay tasar- layan gszl bir kez ak lgnlna kapldktan sonra artk kendini brakmaktan baka yol kalmamt. Ak?.. Bu, bir ak myd? Neyyir'e dknlnn Ak adn tamasna kesinlikle izin vermiyordu. Onun ak karmayd, yalnz onayd ve yalnz ona ayrlmt. Bu, daha baka bir eydi; bir hastalk durumuna, bir gn kendiliinden hastalk ateleri duruveren bir beden ykmna daha ok benziyordu. mer Behi, byle bir ayrm yaparak karsna itenlik ve ballk borcunu- belgelemi oluyor, kendisini o hastalk bunalmlarn geiren susuz bir hkml gibi gryordu. Birden: Ah, baknz! dedi, Plan burada, kk antann iindeymi. ki karde, biraz nce konuulanlar btnyle unutarak yazmasasnn stne eildi. Dncelerin kda geirilmi izgilerine bir sre baktktan sonra dlerinde ona bir varlk verdiler. Meveddet Hanm, yapnn arkasnda bo kalan arsa parasn parmayle gstererek: Bir kez n yaplsn, dkknlarla evin biri kiraya verilsin.. mer Behi: kisi de! diyerek ablasnn szn kesti. Meveddet Hanm, yineledi: Evin biri kiraya verilirse o zaman neyle geinilece-i, ne yapmak gerekecei iyice anlalr. Elde para kalrsa arkaya da kiralk dkknlar yaplr, slerine de birer kk ev klabilir. 244 KIRIK HAYATLAR KIRIK HAYATLAR 245 mer Behi, aka yapt: Enikonu koca bir mahalle olacak. Eer sokan ad yoksa ona sizin adnz verelim. Meveddet Hanm'n gzlerinde bir sevin prlts vard, ki karde de imdi birbirine daha yaknd. mer Behi, bir iadam kadar hesabn iyi bilen, istanbul dndaki yllarda edinilmi deneylerle bir kadn anlayndan ok, evreni bir erkek gzyle grmeye alan ablasn iinden kutluyor, Aferin abla! diyordu. Aka da unlar ekledi:

Evler de ok gzel olacak, biliyor musunuz? nce bir grnle ykselecekler.. Meveddet Hanm: Hele mimar planlar getirsin de bakalm dedi, Ben bunlar yaptrrken birini Selma, tekini Leyl iin dndm. mer Behi'in yznden souk bir esinti geti. Ablasnn bu trl davranlarn ok yersiz buluyordu. Bunu, konukluun, karln demek iin yaplan bir eit sz verme gibi yorumlarken sinirleniyordu. Biraz nceki scaklk birden snd, sanki bir k gneinin stne bir bulut gerilmiti. mer Behi, plan kapad, ayaa kalkt. Bu srada odann kapsn titrek bir el oynatt, aralktan Andelip Bac'nm knal ba grnd. eriye kaygl bir gzle baktktan sonra: Aa, ayp ettim, gryordunuz! dedi. Gerekli grg kuralnn bylece hakkn verdikten sonra da kendisini oraya getiren gerek nedeni syledi: Kk Hanm sizi istedi de... Bilmem, Leyl Hanm birden atelenivermi anlalan... Andelip Bac, biraz daha yreklenerek kambur srtn kabarta kabarta ieri iki adm att ve yeniden zr dilemeye gerek grd: Kk Hanm'm beni gndermeseydi gelir-miydim? r Aa, byk bir ayp ettim. Grtnz belki o da bilmiyordu. Meveddet Hanm, anlaml bir glmsemeyle karlk verdi: yi ki kimseleri ekitirmiyorduk, Bac! dedi. Bundaki anlam mer Behi iin o kadar akt k? dolak bir yoldan karlk verdi; Bac'ya: Vedide, grtmz biliyordu. Ama ocuk birden atelenmi, bu da onu kayglandrm olmal! dedi. Ve ablasna bir ey sylememek iin dudaklarn srd. Meveddet Hanm, yine Vedide'ye bir saldr nedeni bulmakta gecikmedi: Gne arpm olacak! ocuu scakta baheye karmamalyd. Ben sylemitim ama... Vedide'ye byle bir sorumluluk yklemek ya da ona bir su pay karmak iin bir inad vard. mer Behi, bunu gryor ve eer ablas her zaman yanlarnda kalsa yaamlarnn ne duruma geleceini dnyordu. Tm Leyl'nn yannda topland. ocuun atei birdenbire otuz dokuza ykselmiti. Leyl'nn yaradln bilen mer Behi, karsn yeni bir sava olaslna altrmak iin: Belki daha da kar, ama uzun sreceini sanmyorum dedi.

Vedide, kendi kendisini aldatmak iin, bir gr ne srd: Mide dolgunluundan olacak.. ocua yine abur cubur vermilerse... Birden Meveddet Hanm stne alnd: A kzm dedi, Aklna baka bir ey gelmesin.. Hani bir kez sylemitiniz; o zamandan beri ocuklara yi; yecee benzer hi bir ey getirmiyorum. Aman efendim, uyarya kim yreklenmi; zaten bu246 KIRIK HAYATLAR na gerek var m? ocuklara getirdiiniz her eyi nce bana gsterirsiniz. mer Behi, az kalsn karsnn boynuna sarlarak onu herkesin yannda pecek, Ah, benim melek karcm! diyecekti. Leyl'nn, her hastalanndaki gibi dargn bir grn vard. Kimseye bakmyor, yksek ateten akmak-lanan gzlerini tavanda gezdiriyor, elleriyle yatan arafn kayordu. Yzne birdenbire szlm bir grnm gelmiti. Bann gereinden fazla bykl, ka arasnn fazla genilii biraz daha ortaya km gibiydi. Babas, atein arkasndan hastaln abucak anla-lamayacana aldrmadan ocuun boazna, gsne, karnna bakt. Grnr bir ey yoktu; grnen tek ey, .Leyl'ya aylardr uygulanan bakmn sonucunu alp gtrecek yeni bir yazg havasnn esmesiydi. Byle hastalktan hastala yuvarlanan Kadn Ninesi, sonunda ne olacakt?.. mer Behi'in yreinde bu soruya verilebilecek karlktan dmlenen bir ac var-di. Kendisine gven duyuracak karl ocuktan bekledi, dilenen bir sesle Leyl'ya sordu: Ne oldun yine, Kadn Nine? Leyl, dargn, kalar atk, yastnn stnde ban kzgnlkla sarsarak karlk vermedi, Ben ne bileyim? demek istedi. Babas yanna sokuldu: Niin bana bakmyorsun, Leyl? Artk bizi sevmiyorsun... Her zaman, her sevmekten sz aldka evdekilerin tmn srayla sayarak sevgisini yineleyen Leyl, bu kea sustu; sanki duymad, stelik daha ok stne dlmesin diye, gzlerini kapad. mer Behi, onu daha fazla sinirlendirmemek iin doruldu, yataktan biraz uzaklat. Vedide'ye: JS.1K.1JS. HAIA'JULAK Z47 v h*

Uzun bir sorun olduunu sanmam diyerek gven verdi. Bu srada sokak kapsnn zili duyuldu. Bir dakika sonra koarak merdivenlerden kan smet: Bekir Servet Bey sizi bekliyor diye bildirdi. *** Bir aya yakn bir sreden beri iki arkada birbirini grmemiti. Nebile'nin evlenme iine kar bir nlem olarak kentten bir sre uzak kalmay uygun bulan Bekir Servet, Talat Bey'le Nebile evlenerek Glizar Hanm'n kkne tandktan sonra da bir zaman ehre dnmemiti. Bunda, belki Mzzan konusunun da etkisi vard. mer Behi, arkadandan bir eyler renmek ge-reksinliindeydi. Ka kez onu zel hasta bakm yerinde aram ya da hastanede ele geirmek istemiti. imdiyse Bekir Servet, kendiliinden geliyordu. Onun aada kendisini beklediini "renince gizlenemeyen bir heyecanla sevindi. Odaya: Kadn Nine, sen imdi uyu, uyannca da bir eyin kalmaz! uyan ve avuntusunu frlattktan sonra, aa inmekte tezcanllk gsterdi. Bekir Servet, odada geziniyordu: Aferin sana! nsan bir kez olsun aramaz m? diye balad. Ve kendisine daha hakl olarak sylenebilecek bu ineli sz bylece savuturunca, arkadan dn brakm gibi abucak doal durumunu ald. Koltua oturdu, ayak ayak stne att, elindeki yanmam sigaray gstererek buyruk verdi: u kibriti uzatsana! Sonra, sordu: Ne var, ne yok? Yine kendisi karlk verdi:JS.1JK.1JV Ne olacak? mer Behi'in yaamnda ne olabilir? Evi, kars, ocuklar... mer Behi, iinden, Oh, bilsen mer Behi'in yaamnda imdi ne olduunu?.. Ama, iyi ki bilmiyorsun. Bilsen... diyor ve dncesini btnleyemeyerek Bekir Servet'in renmesi olaslndan korkuyordu. Yksek sesle: Asl sana sormal dedi, Nebile yaamndan ktktan sonra kukusuz yeni yeni servenlerin olmutur. Bekir Servet, sigarasnn dumann, yaamnn tatl anlarn dnerek baygnca

savurduktan sonra karlk verdi: Dncelerinin ikinci blm ok doru. Yeni yeni servenlerin, daha dorusu, yeni nemli bir olayn baladna hi kuku yok. Sana sylemitim ya: Mzzan... Ama Nebile'nin yaammdan kt, kabilecei yolunda sana kim olacaktan haber vermise, ona btnyle aldandn syle. Nebile'ye daha dn birlikteydik... mer Behi, aknlndan dondu: Yoook! dedi. Bekir Servet, srtarak bakyordu: Neden ayorsun? Kanma gre, tersi olsayd amak gerekirdi. Evlilik yaamna daha dn giren bir kadn... Bekir Servet, yine sigarasnn dumann savurdu: Evlilik yaam Nebile'nin bir erdemlik evrenidir; onun iin hi beklenmemi bir evren ki, oraya gerekte daha dn girmitir. yleyse?.. Ben de onun teden beri allan, birlikte bulunmaktan.tat alnan bir irkinlik evreniyim. Nebile; yeni edinilen bir erdemlik evreni iin eskiden beri allm bir irkinlik dnyasn gzden karmann hi de manta uygun dmediini bilen kadnlardandr. KIRIK HAYATLAR 249 Beni baya tiksindiriyorsun. zr dilerim, ama houna gitmesi iin syleyeyim: Bu eit kadnlara karlk baka tr kadnlar da var. te Mzzan... Onlar da erdemlik evrenlerine bal kalmakta direniyorlar. mer Behi, birden rahat bir soluk ald. Mzzan'n Bekir Servet'e direndiini bildiren bu sz, ona iinden uzun bir Oh! ektirtti. Demek Mzzan?.. Bekir Servet, kalarnda bir atklkla, parmaklarnn sinirli kmldanlaryle sigarasn klle silkti ve arkadana bakmadan: Sorma dostum dedi, Bir aydan beri hep onunla urayorum ama, bir kar bile ilerleyemedim. Bir arlk, bir temizlik, bir anlamazlk, bir ocukluk ki... yleyse, uramay brakmadna aar, stelik yazklar olsun derim. Bij, bir bakma; batan karma, ayartma gibi bir stne dme oluyor.

Bekir Servet, durmadan atmyor, sigarasnn artk kalmayan kllerini silkip duruyor, arkadana bakmyordu. Bir saniye byle sustular. Sonra Bekir Servet gzlerini kaldrd, mer Behi'e bakarak: Ya yalnz Bekir Servet budalaca k olmusa ne diyeceksin? diye sordu. Bekir Servet, yaamnda ok az raslanan bir iyi-niyet gsteriyor belki; ama bunda kendi kendisini aldatyor, diyeceim. Yani, beni aka demeyen bir yaratk sayyorsun.. Belki haklsn, dostum. Ama kukusuz bence bugn pek o kadar allmam bir duygunun etkisindeyim. Bu, yle bir duygu ki, onda biraz nce senin belirttiin batan karma ve ayartma giriiminden baka bir nitelik var Ak konuacam, zaten gizlemeye de gerek yok.. Sana daha nce sylemitim; bildiin nedenler beni bir ky 250 KIRIK HAYATLAR konukluuna srkleyince, bir raslant sonucu Mzzan' orada, ailesinin yanna dnm buldum. Ailesini tanr msn?., istanbul'un kk, ama temiz bir toplumundan.. Yargtay yelerinden bir baba, oktan lm bir tmgeneralin kz olan bir anne; babann memur aylyle annenin krk dkk birka dkknndan baka bir geim kaynaklan, gelecee ilikin umutlar yok; buna kar kk, ho, sessiz bir yuvack. Burada tm dnya isteklerini, nnde yeil sularn alkalayan deniz parasna, gereklemesine olanak grlmeyen d ufuklarndan uzak bri kalple skm sessiz bir yaam... Ne gzel bir grnm! Sen gerekten deimisin. Kendini iire bylesine verdiine gre, aka ok yaklatn sonucuna varmakta glk ekmeyeceim. Bekir Servet, arkadann alayn anlamazlktan geldi. Elindeki daha bitmemi sigaray sinirli davranlarla kllkte ezerek sndrdkten sonra bir ikincisini yakmt. Dumann kk kk savurarak, gzleri tavanda, bacaklan uzanm, kendi kendine knuurcasma szlerini srdrd: tik nce Mzzan, bu temiz evrenin dnda gelip beni bularak genel bir bitkinlikten yaknnca, kendi kendime, 'Ne iyi! Kk dul, olmayacak bir nedenle gen bir doktordan yalnzln iyiletirme yolunu aramaya geliyor!' demitim. Bu, o kadar olaan ve geer bir kuraldr ki, byle dnrken pek aykn bir i grm olmuyordum. stelik, bir raslant sonucu bu gen doktor, kk dulun yancsyle geirdii bir akla n salmt. 'Bir raslant sonucu' diyorum; bu, anlamsz bir szdr; tersine, onun kafasnda almak iin adalete uygun dzmece bir neden akm olmalyd. Bekir Servet doruldu, buraya kadarki dncesinin doruluunu karsndakine onaylatmak isteyen bir ga-le mer Behi'e bakt: KIRIK HAYATLAR 251 Doru deil mi? stelik o zaman sana bunu sylemi, sen de ok olaan bularak bu

sonuca kar durmamtn. mer Behi, abucak evetlemeyi ll davrana uygun bulamayan dnceli bir insann arlyle: Hele sen konuman bitir dedi. Arkada, szlerini srdrd: Ben de, yardmmla oluacak bu alma tadndan u kk ve gzel dulu yoksun brakmamaya yeryznn en iten bir sevecenlik duygusuyle yneldim. Evet, bu byleydi.. Ancak bir aklamam daha olacak sana; imdi bile bundan byle bir dille sz etmekten sklyorum. Kendiliinden kmas gereken sonucu sen bul. mer Behi, glmsedi: Buna yreklenemeyeceim dedi, nk kmas gereken sonu, senin tm yaamnn btn btn yadsmas olacak; sanki sana, 'Doru yolu tutmu' demei gerektirecek.. Bunda da, bilirsin y, ne kadar ll davra-nlrsa o kadar aklllk edilmi olur. Daha bir ay nce burada konuan Bekir Servet'e ne oldu? Bekir Servet, yine aldrmad; hi glecek durumda deildi: lk nce Nebile'ye anlaml davranlar, dokundur- malar olmad deil. Kendi salyle ilgili tlerden ok, yarcs kadna ilikin aynntlara gereksinlii belliydi. stelik ondan konumak iin bavurduu yollarda yle susuz, temiz bir beceriksizlik vard ki; ben de kendisini bo yere kurnaz davranma skntsndan kurtarmak ama-cyle glerek ta yanna oturmu, iki elini tutarak avu-lanmn iinde skp okaya okaya, 'Brakn bu ii!' demitim. Mzzan, bir ocuk aknlyle koyu yeil gzlerini at, 'Neden brakaym?' diye sordu. 'Kurnazlktan!' dedim. Ve ekmek istedii ellerini daha sktnp eze eze Z5Z K.1RIK HAYATLAR tutarken okayp sanki emen avularmda daha fazla bi listelemeyle brakmayarak, ekledim: 'Siz de, ben de aa yukar e durumdayz. Benden Nebile'ye ilikin bilgi almak istiyorsunuz, deil mi? Gelin, ak konualm. Sorun bakaym, neler renmek istiyorsunuz? nann, ne gerekse anlatrm size.' Bunu sylerken daha ylk olmutum. Mzzan'm yznde daha geni bir krmzlk, bedeninde benden uzaklamak iin bir gerginlik ve ellerinde artk utanga bir yenilgiye kar koymak iin aka benimsenmi bir ayaklanma vard. Bu ayaklanma o kadar ak bir durum ald ki, gereinden fazla ileri gittiimi anladm; ellerini b-rakverdim; ikimiz de ayaa kalktk... Byle zamanlarda durumun ne kadar bozuk olduunu kukusuz bilirsin. mer Behi, birden, Neyyir'le kendi arasnda az ok bakalkla geen buna benzer olay ansd. Bekir Servet, yksn srdrme gereksinliine kendini ylesine kaptrmt ki, arkadann karlk vermeyiine bakmad:

Ayaa kalknca bana ne dedi, bilir misin? Bununla onun ocukluuna bir l bulabilirsin. Byk bir temizlikle gzlerimin iine bakarak, 'Kukusuz, bu aldatmadan sonra ona dargnsnz, deil mi?' diye sordu. Ben de gldm, 'Hayr, tersine, ona teekkr borluyum. stelik onunla her zamandan fazla dost kalmak istiyorum' dedim. Anlamayan gzlerle bana yeniden uzun uzun bakt ve sonra kk bir kz renci davranyle, 'Yine grrz, efendim!' diye esenleerek kt. Dn bir kez, dostum. Daha on be yanda, bu okul kz, daha evreni tanmayan, gelip gen bir adam byle bir konuya ekmenin ne demek olduuna akl erdiremeyen bir ev ocuu... Bundan sonra onu artk kendi evinde grmeye balaynca, Mzzan'm btnyle temiz ve ocuk kalm bir ev kzndan baka bir eye benzetilemeKIRIK HAYATLAR 253 yeceini anladm. Tm evlenme olay ve bunun tm sonulan ocuk ruhunun derinliini yararak deil, sanki stnden, kabuundan aarak gemiti. mer Behi, artk bir eyler sylemek zamannn geldii sonucuna vard: yleyse bu, sana gre bir ey deil. Bu ocuu zgr brakmak senin iin, senden ok onun iin, daha iyi bir tutum olur. Bekir Servet, birden parlad: Neden?.. Senin, bende yksek bir duygunun domayacana inanm bir dncen var ki, yanl.. Bugn bu ocuun yannda ok ekingen, ok utanga, stelik onda kt bir dnce uyandrmaktan darmadank olmu beceriksiz bir delikanl gibiyim; inanabilirsin buna.. Bir an nce onu yeme isteimin tutkusuna sunulmu tatl, istek uyandran ve daha yeil kalm krpe bir meyva gibi grrken, bugn ona yalnz uzaktan baklacak, hi bir zaman ulalamayacak, dokunulursa krlacak, solacak ince bir sanat yapt gzyle bakyorum ben; evet, ben, Bekir Servet, P BEKR... mer Behi bu takma adn gerek sahibinden ktka tutamad kahkahasn yine salverdi. P BEKR, bugn onun yannda bir okul ocuu oluyor. rnein, senin Sadettin gibi... Bekir Servet'in akl birden baka bir konuya atlad, elini alnna vurdu: Senin Sadettin'in becerdiklerini biliyor musun? Kutlarm.. yle bir kaynbiraderin var ki, olur apknlardan deil. Tayyar Efendi'nin Piraye'siyle bir yaam sryor ki, imreniyorum. Yalnz ben deil, dnya imreniyor. 'Dnya' deyiime de abartma diye bakmazsn, deil mi? , Erenky'de, btn dnyann gz nnde geiyor. En ok houma giden, apknn srasayg tanmayan davran... S.1K.11S. Geen perembe Haydarpaa'ya kadar Tayyar Efea-di'nin karsnda oturmaz m? Dorusu,

olur ataklk deil.. Yal adamn nnde kumral byklarn yle bir okay vard ki... Byklar da hi kt deil. Sanki zavallya, 'Nasl, sizin kk Piraye'yi mutlu edebiliyor muyum acaba?' der gibiydi. Herifin bak ikide birde istemeden ona takldka gzn eviriinde, bann ufak bir arplnda yz tane 'Lhavle'nin yutkunan sabrlar seziliyordu. mer Behi, bildii bu servenden ok, Bekir Ser-vet'in ak bunalmn daha ilgin gryordu: Babasnn olu dedi, Hi de kt yapmyor. Tayyar Efendi'nin de on be yandaki erkez kzn yalnz kendine zg bir len gibi benimsemeye kalkmas, kukusuz cezalandrlmaya deer bir eydi. Bu adalet grevini Sadettin'in stlenmesine kar kacak ben deilim. Piraye de ancak Mzzan yata bir ocuk olacak... Bu son szn anlam o kadar akt ki, Bekir Servet abucak anlad: *Ayy, sevsinler! Sen ne zamandan beri byle st kapal dokunakl szler syler oldu,n bakaym? Grmeyeli epey ilerlemisin. Yoksa bu sre iinde zel dersler mi aldn? mer Behi, sapsar oldu. Bir ara, arkadann st kapal dokunakl sze edeer bir karlk vermesinden korktu. Neyyir'le ilikimizi bildiini anlatmak istiyor diye yorumlayabilecei bu sznden irkilerek arkadana bakt. Ama onun, bunu sradan bir aka olarak sylediine abucak akl keserek ve Bekir Servet'i yine Mzzan konusuna ekmek isteyerek: Biliyor musun, ne dnyorum? dedi, Senin Mzzan iin duyarln yalnzca baar kazanamamaktan doan bir onur sorunu. Anlamadm, o kadar ak konumadn. KIRIK HAYATLAR 255 Demek istiyorum ki senin yaamn, trl nedenlerin etkisiyle sana ak konusunda her zaman bir sr basan salayan servenlerle doludur. Bu nedenler arasnda, senin adnn evresinde anlatlan yklerin, bylece kurulan nn byk etkisi var. Bu da kadnlarda her eyden nce grmek ve tanmak tutkusu uyandrr. Byle bir duygu kadn iin uurumun ilk admdr. Aka belirtmelidir ki, kiiliinin bakalnda da doru yoldan ayrlmay kkrtacak bir g var. Sonra, senin baarlarnn deerini dnmeksizin ekleyeceim ki, bylece Bekir Servet Bey'in aktaki baarlarna tutkulanarak onunla tanmak gszln gsteren kadnlara nceden yenilmi, sana kendilerini vermi gzyle bakmak dorudur, tekiler zaten seni dnp ilgi duymazlar, bylece de trnaklarna taklmak iin dzmece neden hazrlam olmazlar. Bekir Servet, gzlerini szerek, alayl alayl: Bu uzun a sylevinin arkasndan gerek dnceni sezmeye balyorum! Demek istiyorsun ki... Sonu karmak tadn karsndakine brakmak istemeyen mer Behi, szn srdrd: Demek istiyorum ki, belki ilk kez, ancak ansn bir gdmyle, daha tertemiz dilerim,

her zaman byle kalsn bir ocuk, sana gelip de senin kadnlarda grmee almadn bir gle karna knca, stelik seni alt edince, bundan hemen bir onur sorunu douyor. Bugn yenilgisini benimseme zorunda kalan, ama yarn doabilecek bir zafer olasln bekleyerek zarar gidermek umudu tayan bir onur... Bekir Servet, arkadann szn kesti: Olduka ince bir yorum! Doktor sanma bir de ruhbilimci sann katyorsun. Bylece hi bir ey yitirmiyr, tersine, ok kazanyorsun. Yalnz, pek ince olmakla birlikte, dncenin ancak bir blm doru, nce, bu ie 256 KIRIK HAYATLAR bir onur sorununun kart grn dorulayacam. Ama sonra, yani imdi etkisini gsteren bu onur sorunu deildiF. Baka bir eyin etkisi altndaym. Bunu da ben aklayaym. Bekir Servet, bu aka anlatlacak ruh durumunun nemine uygun bir davrana brnmek iin ayaa kalkt. Arkadann sandalyesine kadar geldi, ellerini cebine soktu ve mer Behi'in onda yalnz hastalaryle urat zamanlarda grd arbal ve dnceli davran yle: Bak, mer, sana bir gerei apak syleyeceim dedi. O, eski arkadana, iten cokular srasnda tek adiyle, mer derdi. Ve byle sylemekle birden okul yaamna, ocukluk zamanlarna uzanan bir itenlik doar ve iki dost birbirine daha fazla yaknlam olurdu. Bekir Servet, sesinde bir titremeyle konuuyordu: nsann yaamnda yle bir an oluyor ki, o zamana kadar sezilememi bir keden birdenbire dnld g-lryor. Byle bir dakikada insan; bir o keden dnerken imdiye dek geilmi denizleri, alm yollar; bir de o keyi u ya da bu ynden dnmekle alacak olaslklar ufkunu dnyor. Geriye ve ileriye atlan bu gz aratmas srasnda verilecek kararn nitelii, o srada, szn .geirten ruhsal duruma bal bir eydir. Ufkun bir rengi, gece grlm bir d, o sabah size sevin ya da ac veren kk bir olay, hilerden olumu bir neden... Bir ift koyu yeil gz... Evet, iinde derin bir ocuksuluun, duru bir temizliin ruhu dinlendiren sessizlii dalgalanan bir ift yeil ocuk gz, sizi o kede durduran ruh durumunu oluturuyor. Ve size yle diyor: Bakn, arkada ne kadar eri brlkle izilmi bir rm yol braktnz. Orada eitli bulank dalgalar atnz, yer yer ho grnmleriyle sizi

oyalayan kylardan getiniz; kimi zaman geminizi paralayacak kayalara bindirdiniz.. Bu uzun yolu deiik ve beklenmedik trl heyecanlarla dolu geirdiniz. Biraz yorgun, biraz bezgin gibisiniz; sonunda buraya kadar dolgun bir olaylar dizisiyle ve onlardan karlabilen tatlarn en son kertesiyle geldiniz. imdi, imdi ne yapacaksnz?.. Yine ite soldan giden yol; bugne dek yrdnz yolun doal uzantsdr. Yine byle bulank bir denizin stnde dolak ve kark bir yol.. te, onun yannda, te yandan, sadan giden baka bir yol; sizi geni ve temiz bir ufka, doru ve dz bir denize, saydam ve beyaz dalgalara gtrecek. Yelkenlerinizi an ve geminizi hafif meltemlerin ilgisine, gvenli sularn salntlarna, parlak ve duru gklerin d veren renklerine brakn. Ve byle, salarnz dalmadan okayan bir solukla, sizi sarsmadan sallayan bir beikle, gzlerinizi bulandrmadan bayltan klarla uyuyun, artk uyuyabilirsiniz. nk geminizin bu yolculukta bir ift koyu yeil gzden oluan fenerleri var ki... Bekir Servet gld ve birden bir dost itenliine snmak gereksinlii duyan bir atlla ellerini ceplerinden kard, arkadann dizlerine dayad, yzn de yzne yaklatrd, koklaan bir kucaklama d iinde yavaa: Evet, mer dedi, Bir ift koyu yeil gz ki, biraz nce 'Doru yol' szn kullanmtn; ben onlarda sz verilen doru bir yolun kutsal ayetlerini okumaya baladm. Arkadann cokulu itenlii karsnda mer Be-hi aka yapamad. Kayna bilinemeyen bir etkiyle boKnk Hayatlar F. 17 gaznda bir eyin dmlendiini anlad, bouk bir sesle: Kutlarm dedi. Sonra sesine biraz daha g gelerek, ekledi: Duygularndaki bu deiikliin gerek olduuna inanyor musun? Eer yleyse bu olay iki bakmdan kutlanmaya deer bulurum: Hem o, hem sen kurtulmu oluyorsunuz. Bekir Servet, gl bir sesle onaylad: Evet, nce o! Yaamn korkulacak trl olaslklarndan, bu byk ve kark kentin trl uursuz ekincelerinden o kurtuluyor.. Sonra ben... her zaman derimin stnde kalan, hi bir zaman iimin derinliklerine kadar inerek beni ykseltmeyen, gelip geici, uup uzaklarda bulutlara gmlen, ereti isteklerin, heyecanlarn arasnda yorula yorula koan ben... Sonunda tanmayacak kadar arlaan bir yn suun arlyle bir tekkenin eiine dm, ban oradaki balayc ve dinlendirici yasta koymak gereksinliini duyan gnah ykl gezginci bir dervie benziyorum. Bam bir eie koymak ve dinlenmek. Evet, sevecen bir dize koymak... yle sanyorum ki, imdi ona bakarken baka trl dnmek iin kendime izin vermeyen bir namus banazl iindeyim, yle varsayyorum ki, onun dizine bam koyacam ve yavaa gzlerimi kapayacam; byle onun dizinde, onu dnp ondan alman scaklkla dinlenirken, ruhumun iinden bir ak szlecek, gidip onun ruhunu bulacak, ona tm dillerden daha dzgnlkle, tm sylevlerden daha itenlikle, 'Burada iyilemeye gereksinli, temiz bir sevginin ilacyle sala kavuturulabilecek hasta bir kalp var' diyecek. O, bunu duyacak, o da hastasn sevecek, bunu yavaa parmaklarnn bam yoklayan dokunuundan, alnmn ateini almaya alan okayndan, salarm tarayan yumuak ve

sevecen ilgisinden anlayacam. Ve 259 onun eli byle demet demet, avu avu gnahlarmdan, kirlerimden alarak rzgrlara atacak, benden uzak, bsbtn uzak ufuklara savuracak. Sanki bir ak tekkesinin incelik ve sevecenlik dolu ile kesinde i temizliime dndrlm olacam. mer Behi, arkadan byle cokulu konumaya ok az kaplm grrd. Yine aka yapmak istedi, ama sesi gerilmemi bir kemandan kar gibiydi, onda imdi derin bir ac vard: Biliyor musun? dedi, Sen, iir sylyorsun, iirle ak... Bunlar yan yana yrm eylerdir. Ne kadar isterim ki, bu elik szlemesi srdrlebilsin ve hep evlilikte... Arkasn getiremedi, Bekir Servet btnledi: Evlilikte iir ve ak birlikte yaayabilsin... ite sen!. Seninle her zaman alay ederdim, ama kukusuz grrdn, akalarmn-altnda seni beenen, stelik sana benzeyememekten ac duyan bir kalp vard. mer Behi'in gzleri buland, az kalsn baracakt, Oooh! Bilmiyorsun diyecekti, Bende beenilecek, benzemeye zenilecek hi, hi bir ey kalmad. Senin girmek istediin o iir ve ak tapmandan ben yalanla, aldatmayla ktm. Sklmadan, utanmadan, sanki aldatmann tadn, sevincini savura savura kyorum, ite bir aydan beri durmadan yalan iinde yayorum. Yarn yine oraya koacam, yaammn yalanma gideceim, yine onun gnde pis bir sarho gibi uyuyacam. u dakikada bile, yukarda aldatlan bir kadn, bir anne hasta ocuunun yannda kvranrken ben burada seni, ona ilikin eyleri anlatmaya srkleyebilmek iin uygun bir ortam bekleyip duruyorum. Evet, az kald bunlar arkadann yzne baracakt. Ayaa kalkt, bir saniye iinde kafasn dolduran bu szlerden en ok yukarda hasta yatan Leyl'nn grnts yreine bir ta yuvarlanmas gibi kt. Ksaca ocuun atelendiini anlatt, gidip onu yoklamak iin izin istedi. Odadan frlad, bir solukta yukar kt; yatak odasnn kapsn yavaa itti. Vedide, Leyl'nn yatann yannda, iskemlede, gzleri ocua dikilmi, duruyordu. Kocasn grnce par-mayle ona ses karmamasn belirtti. Sonra mer Be-hi yaklanca, sapsar olmu dudaklarnn arasndan: Sanrm, biraz atei dt; duruldu dedi. Leyl, dalgnlnn arasndan bunu sezdi: Ne var, anneci? diye sordu. Vedide, karlk verdi:

Bibabac seni sormaya gelmi de... Leyl gzlerini amad, dudaklarn daha ok kst. Ne zaman hastalansa, babasna dargn bir davrana brnrd. Bunun anlamn hi bir zaman iyice anlayamamlard. Verilen ilalar, alnacak nlemler, tm o rahatszlk veren eyler iin gereinde sertlik gsteren babaya kar gizli bir dmanl belirtmeye gerek grdnden miydi? Yoksa, annesine daha yakn olmak iin babasndan biraz uzak durmak gerektii yargsna vardndan myd? Bilinemezdi, ama ne zaman hastalansa, babasna dargn bir tutum gstermeyi esirgemezdi. mer Behi, glerek, yavaa Vedide'ye: Yine dargnz dedi, Bana tatl davranmak yok! Atein keskin duyarl iinde bunu da iiten Leyl'nn yznde abucak tutulmu bir glmseme dalgas dolat. Bu dalga ne kadar geici ve belirsiz olursa olsun, anneyle babann gznden kamad, ikisinde de bir gnl esenlii uyandrd. Bu, onlar, ocuk artk iyilemi kadar etkiledi; mer Behi odadan kt. Bekir Servet, Leyl'nn durumunu sorunca: KIRIK HAYATLAR 261 t Sanrm, kk bir mide dolgunluundan baka bir ey deil! dedi. Arkada: Aman, gz kulak olmal! demeye gerek grd, Kk bir savsaklama ocukta byk bir etki yapabilir. ki arkada ksa bir sre ne konuacaklarn bilmeden durdular. Bekir Servet, o cokulu dakikalarndan sonra doal durumunu almt. Yeniden o konuya dnmek istemiyor gibiydi. mer Behi, biraz kendini zorlayarak: Sahire Hanm' gryor musun? diye sordu. Bekir Servet, glmseyerek: Niin dorudan doruya Neyyir'i sormuyorsun? Kafanda hep onun d var anlalan. O zamandan beri Neyyir'i grmedin mi? Arkadann bu "sorusu mer Behi'e rahatlk verdi, ama Bekir Servet szn srdryordu: Grmek istiyorsan, elini abuk tut, nk kayorlar... mer Behi, sapsar oldu. Bu, ne demekti?.. Nereye gidiyorlard?.. lgisiz grnmeye alarak renmek istedi. Birdenbire aznn ii kurumutu, kendi sesini tanyamad :

Bir yere mi gidiyorlar? Bekir Servet, kendince hi nemi olmayan bu iden byk bir dil hafifliiyle sz ediyordu: Anlalan dedi, Sakp Sleyman Bey, eski sevgilisinin kzma Msr'da varlkl bir koca bulmu. Nebile'-nin sylediine gre, ka doru hep birlikte oraya gide-ceklermi. mer Behi, dudaklarn bkt: Anlalmaz bir ey! dedi, Eer Neyyir, bu yal dostunun yalnz eski sevgilisinin kz olmaktan baka bir eyse, onu byle kendi eliyle b'akasyle nasl evlen262 KIRIK HAYATLAR dirir? Bu son sylenti gerekse, ilk sylentiye inanmak gerekmez. Bekir Servet, elini uzatt, yazmasasnn stnde uzun sreden beri kapal duran Maple eya dergisini ald: Bence stnde durulmaya deer bir konu deil. Bu nedenle dnmedim bile dedi, Ama sanmam ki, bunlar birbirine engel olsun. Nasl?.. Soru, mer Behi'in azndan boularak kmt. Gzlerini bulandran; kafasn, karsnda sigarasn imeye dalm Bekir Servet'in dumanlarna benzer bir danklkla savrulmu buluta dntren; kulaklarn bir uultu iinde belki arkadandan gelecek karl iyice anlamay engelleyecek bir tkanklkla sarlatran bir bunalm iindeydi. Bu karln arkadann bir kah-kasndan, kahkahann arasnda o biraz nce sylenen eyin bir aka olduu yolunda gvence veren neeli bir akasndan baka bir ey olmadna ne kadar inanmak isterdi ! Bekir Servet, ona, Aldatlmas ne kolay bir insansn! Bu, hi olmayacak ey mi? abucak inanrsn. Demek yle?.. Enikonu, kk Neyyir'e tutkunsun demeliydi. O zaman ok sevinecek, bir ocuk taknl yle arkadann biraz nce beklenen szlerine benzer bir aklkla tm olup bitenleri anlatacakt. Bu haberi niin byk bir acyla karlamt? Bir kskanlktan myd bu?.. Ha u tek gzln Avrupa'nn trl elence kentlerinde dolatrdktan sonra emekliye ayrlan eski bir kadn dkn olarak eski sevgililerinin daha ocuk yataki kzlarna apknlklarnn artklarn getiren Sakp Sleyman, o yal adam; ha Msr'n bilmem ka bin feddn* toprandan gelen gelir* feddn: Bir ift kzle bir gnde srlen toprak paras... KIRIK HAYATLAR 263

lerini nasl harcayacan arm varlkl bir adam ki, sonunda varln bir Trk hanmnn isteklerine harcamay uygun grm olsun. Biri ya da teki, isterse ikisi birden... Gerekte bir ortakla gizli-kapakl anlama olmadan Neyyir'le iliki kurabilir miydi? mer Behi'te zaman zaman kuduran kskanlklar, Neyyir'in bakasyle de ilikisi olabilecei varsaymlar aklna geldike gen kz herkesin istekli gzlerinden uzak, gizli tutabilecei bir yerlere gtrp saklamak tutkusu belirirdi. Sonra bunun gereklemesine olanak bulunmad yargsna abucak boyun eer, durumu olduu gibi benimserdi. zellikle Sakp Sleyman Bey"e bir yanc gzyle bakmyordu artk.. O, daha baka bir eydi; bir koruyucu, ruhu hasta bir deli, Neyyir'in yaad srece kesinlikle tanmas gereken bir yk... Bu Msrl ile evlenmede de buna benzer bir ey bulunmas ok olaand. Hayr, onu byle sarsan kskanlktan baka bir eydi. stelik Neyyir'in bir Msrl ile evlenmesinin, onun hi olmazsa, istanbul'dan ayrlmas anlamna geldiini bile birdenbire dnememiti. Kendi kendini btnyle anlayamamakla birlikte, tm bedenini saran acnn stnde gerekte szlayan yerinin arln duyan bir hasta uya-nklyle, her eyden ok, eksiksiz bir aydnlk iinde grlen bir acs vard: Nasl olmutu da Neyyir, uzun bir sreden beri. hazrland kuku gtrmeyen bu tasary ondan gizli tutmutu? mer Behi, eer gen kz kendisine bundan sz asayd, bu iin gereklemesinde hi olmazsa grn alarak onun da yardmc olmasna gerek grseydi, bu acy duymayaca yargsna varyordu. Btn bu eitli duygu ve dnceler, bir an iinde, sanki hep birden e zamanda akan bir pnltyle kafaI 264 KIRIK HAYATLAR snda yaad. Bekir Servet'in karln, uzaktan gelen bir ses gibi dinledi: Evet, biri brne neden engel olsun? Tam tersi.. Ben, bunu ok ustaca dzenlenmi bir siyasa sayarm. Eski bykelilik danmanna ok yakan bir nlem... lerde Neyyir'i ellerinden alabilecek her trl tehlikenin nne imdiden gemek istiyor. Bir evlilii kendi al-masyle, kendi araclyle, belki de her zaman iin kendine borlu kalacak bir kocayla dzenleyen yal bir k, gelecekte kendisine sahiplik hakk salayan yedek bir belge hazrlyor demektir. Niin yle anlamyor, dinlemiyor gibisin? Hem soruyor, hem anlatrken yle aldrmaz duruyorsun?.. Sonra, evet, u da hesaba katlmaldr, zellikle bizler, doktorlar, iin bu yann gzden uzak tutamayz: Altmndan sonra da gen kzlarn arkasnda koan yal azgnlarn damarlarnda bilinmedik yle gizler dolar ki, bunlar btnyle zmlemeye kalkarak doru sonulara varma olana yoktur. Yarglarken delilie ok byk bir pay ayrmak gerekir ki... mer Behi, birden arkadann szn kesti. Artk sklyor, bu konumann bir an nce bitmesini bekliyordu. Sokaa frlamak, biraz gezmek, biraz temiz hava almak gereksinliini

duyuyordu. Yrek arpntsna yakalanm bir hasta gibiydi; k ve hava istiyordu. Birden akamn iyice bastrdn sezdi; oda karanlkt, Bekir Servet'i bir karart gibi gryordu: Karanlkta kaldk dedi, zin verir misin, lambay yakaym? Ayaa kalkt, yannda duran kibrit kutusunu grmedi, ta odann br kesinde kk masann stnden kibriti ald. Geri dnerek ar davranlarla yazmasas-nn zerinde duran lambann iesini kardr Bekir Servet de ayaa kalkmt: KIRIK HAYATLAR 265 < -D

Ben de kaaym. Yannda bu kadar geikebilecei-mi dnmemitim. mer Behi kar durmad, lambay yakmay brakarak arkadayle esenlemek iin bekledi; bir an nce yalnz kalmak isteini saklamaya gerek grmyordu. Bekir Servet, ayrlrken: Umarm, bir iki gn iinde Leyl'nn hi bir eyi kalmaz dedi, Gerekli grlrse kukusuz bana haber verirsin. Sonra, bilmem, ocua bir hava deiimi iyi gelir mi ? Geni bir gkyz, babo bir kr, bol bir hava, prl prl bir gne... Ve ta kapdan karken, arkadann karlk vermesine olanak brakmadan, ekledi: Gelecek kez sana Mzzan'la ilgili daha nemli bir haberle gelirsem artk amaya gerek grmezsin, deil mi?.. ENDSN yalnz bulunca mer Behi, diinin arsini dinmi sanarak geici avuntu duyan bir insann yalanc rahatlyle bir dakika durdu. Kt bir dten uyanm gibiydi. Doal durumda, her zamanki koullar iinde yaadna inanmak istiyormucasma karanlk odasnda dolat. Sonra birden arsnn daha sert baladn gren bir hasta gibi, baka bir zm yolu arad. Bu zm yolunun da, uzun bir sre iin yapyalnz, kendi bana bilinmeyen bir yreye doru sokakta yrmek olduunu sezdi. Baka bir gn de buna, daha Neyyir'le iliii ufukta beliren kanlabilir bir tehlikeyken, Ihlamur'-da gezintiye karak bavurmutu. Odasndan frlad; fesini, bastonunu kavrad, eve bir ey sylemeye gerek grmeden sokaa kt. Dnte sylenecek yalan bulacakt. Bir sredir byle geliigzel hazrlanan yalanlarn dilisi iine girmiti. Bir aydan beri Neyyir'le o ilk ak bulumasn izleyen, gittike daha sk, gittike daha yinelenme gereksinliini ortaya karan birlemelerin arasnda onun gereksiz yere, evde gnlerini dolduracak biimde yalan yaratma abalan vard. ine aynlmas daha doal olan zamanlan Neyyir'e veriyor, eve de bo yere ayrntlar uyduruyordu. Bylece Vedide'yi bir sr aldatma nlemleri dizisi iinde rahatlatmak iin sorumluluklarnn bir blmn stnden attn sanyordu.

Gece bastrm gibiydi. Kendisini byle gsz fenerlerin yle btn btn aydmlanamayan, seyrekleen KIRIK HAYATLAR 267 1 i yolcular ve az sayda arabalarla yeterince canlanamayan sokakta bulunca; byle yanlzlk ve sszlkla evrilmekten esenlik duydu. Dnmeden yryecekti. Byle dnmeksizin yrrken duygularnn kendi kendine kaln bir bezden szlerek damla damla den bir sv duruluuy-le tortularndan syrlarak ruhunun iinde saydamlk kazanacan ok iyi biliyordu. Kendisini iyice anlamak iyice grmek istiyordu. nce, Msr'a yaplmas tasarlanan yolculuk, bir i vuruuyle, duygularnn bulank katlann yrtarak, indi; bir kurun arliyle ruhuna kt. Bu gezi ona gerekli bir zm yoluydu, kurtulu yolu... Kendi kendine kalrsa bir trl bulamayaca bu kurtulu yolunun yargsna boyun ememek iin bavuraca bir nlem yoktu. Belki bu bir doktor ba vuruuydu; varln bir yandan bir yana delip deecek bir vuru.. Ancak bir kez bunu yapp da ilk acnn korkunluu geince, ruhunun iinde gittike daha alayan, gittike daha pis kokan bir ur patlayacak, onu lm kaynan tamaktan kesinlikle kurtaracakt. Bu, bir tp ilemiydi, kurtulmas iin en uygun yoldu... Kimbilir ne kadar szlayacak, ne kadar kvranacak-t! Bunu imdiden seziyor, daha imdiden bir acnn ku-runtusuyle doktor bann vuruunu duyuyordu. Neyyir'i yitirmek?...... Bu olaslk aklna gelince dnde gen kzn kvrck salarla kk ban, gzlerinin en apkn ve akrak glmseyiiyle, dudaklarnn hi bir zaman doyamayan, hep onun dudaklar stnde snmeyen bir ak susuzlu-uyle titreyerek ruhunun btn scakln veren p-yle aka belirdiini grd. Onun kk, iinde fkr fkr kaynayan bir neenin dalgalan alkalanyorcasna kprdak bedenini kucanda, kollannm arasnda duydu. Bu bir aylk ak yaamnn tm tatl anlan, mer Be268 KIRIK HAYATLAR hi'in kurtulu dileyen aldatna karlk vermek iin hep birden saldryordu. Neyyir'i geceliiyle, plak bacaklanyle dizlerinin stnde gryordu. Gen kzn byle dakikalarda suya dm bir ocuun kendisini kurtaran kollarn arasna snmasna benzeyen bir grn vard. mer Behi'in gsne sokulur, kollarn boynuna dolar, kk ban bana dayar, yanan yanana yaptrr, dudaklanyle dudaklarn arard. Ve yalnz onlar bulduktan sonra ra-hatlamcasna derin bir solukla btn ruhunun mutlandn anlatr; daha sonra kendisini btnyle doyuracak kadar yakn olmasn nleyen ,'

duvarlar da kaldrmak is-tiyorcasna, tm kemiklerini atrdatan bir atln sar-sntlanyle daha ok sokulmak, onun ta iine girmek isteiyle titrerdi. mer Behi, onu en ok bu durumuyle severdi. Yava yava' ellerini gezdirerek, bir d glmsemesi iinde, dizlerinin stnde titreyen mutluluun bir gerek olduuna inanmak isteyen hafif okamalarla, omuzlarn-dandan balard. Kollarn yourur, her yanma iner, belinde dururdu. Sonra gen kz daha ok ekerek, ona sahipliini daha ok glendirmek isterken Neyyir, birden gdklanr, sinirlenir, tutulamayan kk kk sinirli kahkahalarn arasnda: Brakn, brakn beni! Siz uslu oturmak nedir bilmez misiniz? derdi. Ve Brakn! derdi de, braklmamak iin dudaklanyle daha ok yapr, kollanyle daha ok dolanrd. Uslu oturmak!.. te mer Behi, Neyyir'le birlikte olunca yalnz bunu yapamazd. Gen kzn yaknlnda yle bir hava vard ki, bir anda sinirlerini ldrtacak bir by etkisi tard. Ve imdi o sevime saatlerinin tatl anlarn kafasnda yaatrken birdenbire yeniden Neyyir'le birlikte bulunmak, onu byle dlerinde deil, gerekte kollarnn arasna almak gereksinliini duydu. Ne olurdu, imdi oraya gitseydi?.. Temiz hava iin her zaman ili yrelerini seerken, bu akam ayaklarnn srklemesiyle hi dnmeden Nianta ynne dorulduunu sezdi. sterse on dakika, on be dakika sonra orada olabilirdi. imdi evde Neyyir'le annesinden baka kimse yoktu, bir de ayan Kalfa... Veli Bey zamanndan beri ailenin btn gizleri iinde yaayan bu Habe daddan fazla ekinmek gerekir miydi? Yavaa kapnn ziline basard. Belki buna da gerek kalmazd, belki ayan Kalfa'ya pencereden sokaa bakarken raslayacakt. Ona yava bir sesle... evet, yava! Bunu dnrken bile sesine yeteri kadar g katama-yaca yargsna varyordu Yava bir sesle: Neyyir Hanm' yalnz grmek olana var m, aca-. ba? diyecekti. ayan Kalfa, kendisinde var olmas gereken deneysel kavray yle anlayacak ve: Aa, niin olmasn, efendim! Zaten Byk Hanm biraz yatmak zorunluu duydu! diyecek, grn kurtararak onlara gvenceli bir olanak salayacakt. Bunlar dnrken her eyi gzel bir raslant dizisine sokuyordu. Ve kafasnda bu tasary o kadar kolay uygulanacak bir duruma getiriyordu ki, kendi kendine, niin oraya komadna, abucak gidip Neyyir'i grmediine ayordu. imdi gen kz grmek, duyduu haberin yalanlama kantn onun kahkahadan konumaya zaman bulamayan takn neesinden almak... O, abucak:

Bakn, uslu duracaksnz, haa.. diyerek dizlerine oturacakt, elleriyle yanaklarna kk kk Sonra, gzlerini ta gzlerine sokarak: Neymi, neymi? diyecekti, Ah! ok gln! Ben bu Msrl'yla evleniyor muymuum? Sonra mer Behi ne olacakm? O, burada, kk Neyyir'inden ayr, yapyalnz kalyormu, yle mi?.. Bunu Nebile mi karm? Neden karm dersiniz? Gen kz, sorularnn karlklarn tavanlarda arayan gzlerle bakacak, sonra aradn bulmann umudunu yitiren bir ocuk gibi dudaklarn bzerek: Kimbilir, yle esmi olmal! diyecekti. mer Behi, bunlar gerekmlcesine yayordu. Artk Neyyir'den baka gvence istemeyecekti. Yavaa onu dizlerinden indirerek, bu kez, onlarn evinde uslu durmaya gerek grerek, ayaa kalkacak, gvenlik kazanan bir n esenliiyle: Yarn, unutma!.. diyerek ayrlacakt. yleyse, niin byle srklenen admlarla yryordu?.. Kendisini o evden ayran yol o kadar uzak deildi ki... Oraya gitmeyeceini, gidemeyeceini, gitmeye asla-g bulamayacan iyice biliyordu. Bu ocukluu, bu hoppal benimseyemezdi. Bunu dnrken, hi bir zaman gereklemeyecek dler kurarak, yalnz onlar dzenlemenin elencesiyle avunan zavalllara benziyordu. Oraya gitmemek iin gl bir neden de vard: T ilk bulumalarnda Neyyir, ondan hi bir zaman, hi bir nedenle eve gelmeyeceine kesin szler almt. Gen kz, annesi Sahire Hanm'n namus konusundaki zenli banazlndan yle konuurdu ki, bunlara inanm grnmek en sradan bir incelik kuralyd. Yaam eitli servenlerin hi bir zaman akllardan silinmeyecek an-laryle dolu bir anne iin bile kzlarnn ilikilerine gz yummak o kadar irkin, o kadar kt bir eydi ki, bunu hi olmazsa ocuklara kar ho grmemek gerekirdi. Onlar bu durumun alaltsndan kurtarmak, stelik bir terzi kadnn yatak odasnda bulumak irkinliine bile katlandracak kadar etkili bir nedendi. mer Behi, bu buluma yerinin irkinliini biliyordu ve ondan rahatszd. Ama gven iinde seviebilmeleri iin bundan baka salam bir yol yoktu. Ka kez bunu dnm, trl biimleri aklna getirmi, bir olaslklar dizisini uzun uzun inceleyerek, stelik Neyyir'den de sorarak, baka yollar aramt. Bulunabilen yollan ne o beeniyor, ne de kendisi yeteri kadar gvenli gryordu. Eer ara sra terzi kadnla karlamak nedenleri olmasayd mer Behi, bu odann biimsizliini unutacakt. Ancak terzi kadnn onu arada bir durduran davranlar oluyordu. stelik de bir kez, bir sylei arasnda mer Behi'e, parasal gleri isteklerine yetmeyen aile kzlarnn sse dknlnden, bundan doan tehlikelerden bir ahlk bilgini azyle konumutu. Sonra, sz arasnda, Neyyir'in an harcamalanna deinmi, gen kzn yaptrd her eyin fiyatnn te ikisini gizlediini, bylece yava yava iinden tokatlar vuracakt...

klamayacak bir bor dolabna girdiini belirten aynntl bilgiler vermiti. Sonra da kendisine btn bu ilerin iinden aklanma sonucu karmaya sklmam: Ne yaparsn? demiti, u kadarcktan beri tanrm, elimizde bymtr. t de verirsin ama, tutarsa... mer Behi .anlatlanlar hem gsn skan bir acyle, sanki tiksine tiksine, Neyyir'i bu duyduu somut ve baya eylerin arasnda grmek kkln bir an nce kovmak iin tezcanllkla; hem de kendisine onun zel yaamna, gizlerine ilikin bilgi veren eyleri renmek gereksinliiyle dinlemiti. Sonunda, byle bir kadnn yannda gen kz borlu grmeye, onun kimbilir nasl araclklarna boyun emek zorunda kaldn tasarlamaya daha fazla dayanamayarak birden szn kesmi ve sormutu: Ne kadar?.. Kadn: Bilir miyim? Deftere bakmal demiti. Sonra mer Behi'in bu sorusuyle alnan st kapal deme sz unutulmasn diye, zaman yitirmeden eklemiti: Gelecek kez hesab hazr bulursunuz. mer Behi, bu hesab bir elde demiti. Neyyir'e bir armaan vermek iin uygun bir neden de dnyordu. Bunu incelikle, ilikilerine toz kondurmayacak biimde yapmak yolunu aratrrken, nne bunlarn en bayas, ama en allageleni, srlmt. O da bunu arabuk benimsemiti. Neyyir'le ilikisini yksek bir ak gibi deil, etinin bir - alk gereksinlii olarak yorumluyor, sanki-onu kafasnda her trl ruhsallktan, temiz grecek ve ykseltecek duygulardan ayrmakla evlilik yaamna balln bir yana, bedeninin bu tutkusunu br yana koyarak bir snflama ilemi yapyordu. Ve mademki bu, brlerinin haklarndan, ona borlu eylerden hi birini, stelik ruhsal saygdan en kk bir paray bile ekip almyor diyor, bylece benliine kar gnahn hafifletici nedenler yaratm oluyordu. Sonra bu para ii knca, bir aralk Neyyir'in bu oyunda parma olabileceini, kadnla ortaklaarak kendisine gerekte olmayan bir hesap gsterilebileceini dnd. Bylece Neyyir, kendisini para karlnda elde edilen bir mal bayalma indiriyordu. Bunu dnrken kendi kendine, Daha iyi!.. dedi. Neden daha iyiydi?.. Bunu belki gerei kadar akKIRIK HAYATLAR 273

I lkla anlatamazd. Ama bu dknl bylece aalamakla aldatnn kendi kendisine bir eit cezasn veriyor, Vedide'nin adna sanki onun cn alyordu. Sonra, daha kark bir duygu dizisi arasnda byle cebinden evinin borlarna, eksikliklerine kar tomar tomar biriktirilen paradan nemlice bir toplam ayrrken kendi varln da utandran ve gelecek iin daha korkun ekinceler gstererek yldran bir ufuk am oluyor, iinden: Gryorsun ya, daha ileri gidemeyeceksin, gitmemelisin. En sonunda durmak ve dnmek gereklidir diyordu. stelik, baka bir duygunun kan bile vafd: Bu, Neyyir'i kendisine balayacak bir yol deil miydi? Belki Sakp Sleyman Bey'le ilgili sylentilerin doru olmad da bununla anlalmyor muydu? Sakp Sleyman Bey... Bu adamla imdiye dek hi ilgilenmemiti. Ancak Neyyir'le ilikisi baladktan sonra onun yaamna karan yz nem kazanmt. Biroklar gibi, mer Behi de bu yal elilik memurunu tanrd. yle, aklda bile tutulmaya gerek grmedii konumalar geliigzel dinleyerek, onun istanbul'un sekin bir ailesinden olduunu renmiti. Daha ok genken, daha ok kk bir memurken onu, Msr'da yksek bir ad ve byk bir varlk tayan yal, dul bir kadnla evlendirmilerdi. Bu evlenme, bir eit dei tokutu. O, karsna Avrupa'da, diplomatik evrelere ak sosyetede yaama olana salayan grevinin kolaylklarn; kadn da gen kocasna her trl tutku ve istek ufuklarn amaya elverili bir zenginliin altn anahtarn getiriyorlard. Kan koca uzun bir gezi ve elence yaam geirmilerdi. Tm bakentlerde, her yer deiikliinde bir st derece ykselerek, oturmulard. ok kez ayr yaarlar, Krk Hayatlar F. 18 Ti.iJXJ.IV KIRIK HAYATLAR 275 biri Suehri'ne giderken br istanbul'a dner, klar ok seyrek olarak Msr'da geirirler, bir sre birlikte bulunmaya gerek grrlerdi. Ve Birlikte bulunmak da bu deyimin tam anlamn vermezdi, ikisi de kendi bana yaard. stelik, bu Kendi basma sz bile durumu anlatmaya uygun dmezdi. Sakp Sleyman Bey karsnn hesabna, ama zgrln koruyarak, yaard. Onun, karsndan bol para ald sylenirdi. imdi bile Sakp Sleyman Bey, etkin grevden ayrlp emekli olduktan sonra, Dnya zevklerinden bir trl elini ekemeyerek ok yalanan ve yatalak denecek kadar hasta olan karsndan, aa yukar her zaman ayr yaamakla birlikte, deneini aksamadan alrd. Bylece de Avrupa'dan ok istanbul'da kalmay ve istanbul'un eski anlanyle evrili yaamay yelerdi. Sivri beyaz bir sakal, srekli taman tek gzl, kl renginin mevsimine gre eitli tonlarndan geen sylentiye gre Londra'da yaptrlm giysisi, iri fildii bal bastonu,

ykseke boyu, stelik bir omuzunu tekinden daha geni gsteren arpkl bile bu yal adam istanbul'un en k kiilerinden biri yapard. Onun istanbul'daki en deerli ak ans da, kukusuz, Sahire Hanm'd. Eer Bekir Servet'in bakalarnca benimsenen szne gvenmek gerekirse, Sahire Hanm'la birlikte kzlar, yine bugn onu istanbul'a balayan en gl bir ilgiydi. Bir zamanlar Sahire Hanm'a tutkunluuyle n salan, trl dzmece nedenlerle istanbul'da kalma yollar bulunarak yaz mevsimlerinde herkesin gz nnde onunla birlikte yaayan, yine kendi yaratl ve tutumunda olduu bilinen Veli Bey'in st kapal izniyle evin nc bir insan gibi tanlan Sakp Sleyman Bey, ya ilerledike genlie dnme isteiyle yanarak Sahire Hanm'n anlarn kzlarnda yeniden yaatmaya gereksinlik duyuyordu Bu, istanbul'un dedikoducu dillerinde dnp dolaan bir ykyd. mer Behi, dedikoduyu en son duyanlardan biri oldu ve belki de bir raslant onu Neyyir'le tantrmasayd, bunu hi bir zaman renmeyecekti. Bir bakma buna btnyle inanmyordu. ok olaan eylerin altndan ounlukla halkn kuruntusu bir giz bulup karmaktan holanr diye dnyordu. Sakp Sleyman Bey'in Veli Bey ailesine yardm belgelenmi olsa bile bundan ne kabilirdi? Bu, ancak deerli eski bir anya ball kantlam olurdu, o kadar... tesini dnmek, bunun arkasnda bir blk iren grnmler yaratmaa gerek var myd? mer Behi bu sorular kendine yneltirken, yreinin acsn gideren karlklar verir, sonunda Sakp Sleyman Bey'i yalnzca bir Koruyucu durumuna sokarak geni bir soluk ajrd. te imdi Nianta'na doru ilerlerken, yine bu dm byle zyordu. Sonra birden kafasna bir sorunun ii sapland: Ya bu Msr ii?.. Bu da bir yaland ya da belki yal adamn tasarlad bir dnceydi, uygulanmasna olanak yoktu. Sakp Sleyman Bey'i gcendirmemek iin abucak Olmaz denilememiti. Bu, yava yava unutturulacak, geersiz, nemsiz bir tasardan baka bir ey deildi. Ve ite Neyyir, bu yzden kendisine iletilmeye deer saymamt. Bu aklama biimi sorunu yle usa yakn geliyordu ki, nasl olup da imdiye dek bunu dnemediine at; scaktan bunalm bir insann souk suyla ykanmaktan duyaca bir serinlikle rahatlad. Yaam, ona yeniden ekici, byl grnd. stelik imdi Neyyir'in evine be on adm kalmt, oraya giderken bile ayaklarnda bir hafiflik vard. Sokaa, bu yan karanlk, yar bo geceyi, tek tk geen arabalar, evresini syrarak yryen yaya glgelerini, her eyi sevdi. Bir kez oraya ulaacak, sonra abucak dnecek, yrye yrye geri gidecekti. Evin nne gelince durdu, ilgisiz bir gzle bakt, ban kaldrd, yalnz sokak kapsnn stndeki pencerelerde k vard. Buras konuk odasyd, ilgisiz kalmay uygun grerek: Konuklar var dedi, sonra bu szle akla gelebilecek bir olasl uzaklatrmak iin, Belki de kendi kendilerine oturuyorlar diye ekledi.

Bu srada onu yalanlamak isteyen bir raslantyle orta pencereleri oluturan cumbada, tl perdelerin arkasnda bir glge, bir erkek glgesi grd. Birden soluu kesildi. Bu, hi kukusuz, Sakp Sleyman Bey'di! Orada Neyyir'le birlikteydi ve hi kukusuz Sahire Hanm'n yine yataktan kmasn nleyen bir ba ars vard. Dnde Neyyir'i, yal Koruyucu suna sokuluyor, dirseklerine kadar plak kollarn boynuna doluyor, tek gzlnn ipek ipini ekerek bir kk ocuk yaramaz-lyle akalayor grd. Yeniden, tm yreinin dayanlmaz acs daha sertlikle tat, yeniden tm anlayn karmakark duygularn bulutlan kaplad. Artk ortada kestirilmeyecek bir neden kalmamt, bir iki adm daha att, biraz sonra kapnn nndeydi. ngran halkasn ekecek, bir dakika sonra ayan Kalfa'nn akn yzn karsnda bulacakt. abucak karlk isteyen kesin bir sesle: Yukarda kim var? diyecekti. Kendi kendine, ayan Kalfa adna karlk verdi: Sakp Sleyman Bey var, Hanmefendi'yle oturuyorlar. Niin sordunuz? Evet, niin soracakt, sormu bulunacakt? Buna yetkisi var myd? Sonra onun Hanmefendi'yle, eski sevgi HAYATLAR 277 lisiyle oturmasnda daha benimsenmee deer bir neden olamaz myd!.. Tm bunlar bir saniyede kafasndan geti, elini zile uzatrken kendi kendine: Bir lgnlk, irkin bir lgnlk yapacaksn dedi. Sonra arkasnda kendisiyle alay'edenler, onu bu durumda, akamn bu saatlerinde, sokakta kendisiyle ilikisi olmamas gereken bir evin kapsnda grp de kahkahayla glenler var sand. Bunlarn iinde Bekir Ser-vet'in grnts: Ne gln bir olay bu! Ben seninkine benzer bir yaama girerken, sen tersine, kar yne gidiyorsun, yle mi? dercesine bakyordu. Kendinden gemi gibiydi, dnd, karanlk sokaa bakt. Bekir Servet'i orada grseydi amayacakt. Sonra birden karsn dnrken yreini szlatan baka bir grnt' grd: Leyl'sn... Nasl?.. Kadn Ninesi evde ateler iinde, tm yaam iin nitelii belirsiz bir korku saklayan bir*hasta-, lkla rpnrken o burada, pis bir tutkunun bunalmlar yle sokaklarda srtyordu, yle mi? Kendi kendisinden irendi. Demek, bu kadar alak bir adamd. Tm aile sahiplerinin, babalarnn arasnda sekin ve yetkin bir rnek olarak tanlan, byle olduuna kendisi de inanan, bununla vnen mer Behi, alak bir yaratktan baka bir ey deildi. Byk bir utan duygusuyle kendi kendinden; aybnn, suunun ktlnden kamak istiyormucasna frlad. Bir an nce eve dnmek istiyordu. Gnahnn balanmasn orada

bulacakm gibiydi. Doru gidecek, Leyl'sna koacakt. Vedide'den ok ona kar suluydu. Belki ocuu durgunlam bulacakt, belki Kadn Nine balandn mutalayan bir anlamla ona glmseyecek ve: Bibabac gedi diyerek bu dn annesine de alklatmak isteyecekti. Bir an nce eve varmak iin seslendii araba doluydu. Sanki koa koa yryordu, iki dakika sonra bir araba sesi daha duydu, yine seslendi. Bu kez ans iyi gitti. Arabaya atlad: ili! abuk! buyruunu verdi. Araba sarslrken mer Behi, kendi kendine: Yarn oraya gitmeyeceim! dedi. Ve tutulaca ok kukulu bu sze bal kalmak iin yksek sesle konuuyor, kendini daha sk balamak iin de kendi szn kendi kulaklarnn sorumluluuna brakyordu. Ertesi gn hastanede grevliydi. Btn sabahn ora-.da geirecek, le yemeinden sonra zel bakm yerine urayacakt. Haftada iki gn hastanede grevli olduunu bilen zel hastalar o gnleri yelemezlerdi. mer Behi, Neyyir'le bu gnlerin akam stlerini birlikte geirmek iin anlamlard. Neyyir'e haber bile gndermeyecek, zel hasta bakm yerinden ktktan sonra, sanki yine onunla bulumak iin erkenden ayrlacak, Galata'ya geecek; ancak tnelle kacana dorudan doruya tramvaya binerek hi bir yerle durmakszn evine dnecekti. Ona aacaklard. mer Behi, bu her zamankinden erken dn onlara aklamak iin: Leyl iin byle geldim! diyecekti. stedii kadar hzl gitmeyen arabacya kzyor: Biraz daha abuk! diyordu. Sonunda eve yaklat. Arabadan inip de yrrse bir an nce varacakm gibi, arabacnn omuzuna bastonuyle dokundu. Araba durdu, frlad, kotu, kapnn ziline bast. KaKIRIK HAYATLAR p abucak ald, evde onun beklendiini gsteren bir durum vard. Meveddet Hanm'la Andelip Bac, hemen orada, evin uzun giriinde birer sandalyeye ilimilerdi. Sapsar,, ieri yrd. Ondan nce ablas: A karde, nerede kaldn? dedi. Alaca karln korkun olabileceinden titreyerek sordu: Ne var?

Andelip Bac, kamburunu daha ok ortaya karan bir ezili bzlle: A, hi bir eyler yok dedi. Ama Meveddet Hanm'n kaygl yznde knayan bir anlam vard: Leyl'ck hep ateler iinde! ocuk, uyuyamyor dedi. mer Behi, ablasnn yzndeki itenlii grd. Leyl'nn durumu byk bir kayg uyandracak kadar ar olmalyd. nk ablas alngan ve kskn, evresine her zaman yar aka yar gerek yaknan o souk grmcelik havasndan km, iyi kadn kiiliine girmiti. Ablasn byle grmekle bir saniye iinde kendisini de bir itenliin scak soluuyle sarlm buldu. Az kald onu elinden tutacak, Andelip Bac'nm gzlerinden uzaa, alma odasna gtrecek ve orada karanlkta, biraz nce Bekir Servet'e sylemek isteyip de bir trl sylemeye g bulamad eyleri, yaamnn aybn bu karde gsne dkecekti. Bir ocuk taknlyle: Ablacm! diyecekti, Gerekte hasta olan benim... Byle gerei saklamayp ortaya koymakla balayan konumasn boula boula, alaya alaya srdrecek, ondan yardm dilenecekti. mer' Behi, iinde szlayan bir acya yardm beklediini anlatan buulu gzleriyle ablasna bakyor, kmldamadan, hi konumadan, yaplacak ii sessizce ondan soruyordu. Meveddet Hanm'n eli uzand, kardeinin elinden tuttu, srkler gibi onu yukarya gtrd. Leyl'nn ateinden baka kayglanacak bir eyi yoktu. mer Behi, hasta kznn yannda btnyle bir doktor kiiliine dnmt. Yumuak ve ince ellerle, ocuktan her davran iin izin isteyen zrlerle, yalvarmalarla bakp yokluyordu. Bir aralk, Leyl'y atee dayanmas iin slak arafla sarmay ya da scak suda ykattrmay dnd; sonra beklemeyi daha uygun buldu. Bu, belki fazla mide dolgunluundan baka bir ey deildi ya da bir gn sonra hi bir izi kalmayacak, bilimsel aklamas pek bulunmayan geici bir bunalmd. Arkasndan nemli ve uzun bir hastal getirebilecek bir hazrlk dnemi de olabilirdi. Evet, bu, belki bir kasrgann balangcn gsteren korkulu bir sis de olabilirdi ya da daha dorusu bir hi... evresini yattrmak iin byle konuurken, kendisini de yattrm oluyordu. Bu, bir hazrlk dnemi derken, akla gelebilecek eylerin en hafifini rnek gsterdi : Szgelimi, bir kzamk, olabilir dedi. Vedide sessiz, atkn kalarla, olabilecek her eyi yaknmadan beklemeye, her ekincenin karsna dayanarak kmaya bel balam duruuyle konumadan, yalnz gl sirkesine bastrp ikide birde yenilenen tlbentleri ocuun bana koymakla urayordu. Leyl da sinirli parmaklaryle annesinin bileini tarayarak susuyor, ba-basyle konumaya zorunlu kalmamak iin gzlerini yumuyordu.

Selma'nn yatan halasnn odasna tamlard. Tm ekilince bir yandan soyunmaya balarken^bir yanKIRIK HAYATLAR 281 dan da ge kalnn nedenini syledi: Bir arkadayle hastalarndan biri iin danlmaya arlmt, Nianta'nda... Ad vermeyerek, sokak sylemeyerek, belirsiz ayrntlar iinde boularak, kopuk kopuk konuuyordu. Vedide, dinlemiyor gibiydi. Bir aralk kocasnn arandn grerek: Bir eyinizi mi bulamadnz? diye sordu. Evet, dereceyi aryordum. Vedide, eliyle gsterdi. Derece orada, mer Behi'in gznn nnde duruyordu. Sonunda kar koca karlkl oturdular. mer Behi'te karsna aka bakmaktan, gzlerinde gecikmekten ekinen bir korku var gibiydt.* Vedide, en doal durumuyle: Leyl'nn nemli bir eyi olduunu sanyordum dedi. Onun ge kaldn, hasta ocuu brakp habersiz evden ktna ilikin bir szck sylemedi. Birden aralarnda her zaman allan hava esmi oldu. Leyl da dalyor gibiydi. Artk yemee inebilirlerdi. mer Behi: Gidelim! dedi. Leyl'nn uykusunda bile annesinin bileinden ayrlmayan parmaklar onu salvermek istemiyormucasma kilitlendi; Vedide glerek gsterdi: Gryorsunuz ya, buraya balandm artk. Sonra biraz bir eyler yerim dedi. Evdekiler, Leyl'nn hastalklarnda Vedide'nin be dakika yanndan uzaklaamamasma alkndlar. mer Behi, kar durmadan aa inmeyi uygun buldu. Kapdan karken Vedide: Bakar msnz? dedi, Aklmdayken yine syleyeI

282

KIRIK HAYATLAR yim: Yarn hastane gnnz, deil mi? Suzidil gelecek, unutmayn, ocuu iin bir kolaylk yapnz. mer Behi, bayle, bunun aklnda olduunu belirtti. *** mer Behi'in doktorluk yaamnn en ackl blmn, bu haftada iki gn yinelenen hastane grevi olutururdu. Oraya acl insanln en zntl ve en skntl paralar gelir, gznn nnde yoksulluklarn sererek dnerdi. Buras somut ve soyut insanlk dnyalarnn en korkun, en iren bir sergisiydi; tm insanl bir inilti ve lk, bir hakszlk ve eziyet, bir yas ve k karkl iinde gsterirdi. Burada yllardan beri haftada iki gn, saatlerce sren bir tiksinme iinde insanl en illetli, en sakat, en irendirici yanlarndan grr ve yaam onun gznde bir yanndan girilip br yanndan klmcaya dek insanlar acmasz bir znt ve ac dizisi altnda eze eze, sktra sktra, sr sr gnderen bir ikence geiti gibi uzanr giderdi. Ve her yineleniinde yaam iin, insanlk iin bir trl susturulamayan bir acnmayla, t ruhunun iinde onu eritip derin bir geveklie srkleyerek boal-tveren bir d duyard. O zaman duygularna ken bir durgunluk altnda, benliiyle ilgili btn anlama gleri donmucasma durur, dinlenir; bann stnden boanan yaam yoksulluklarnn saanandan sonra yeniden ruhunda bir para aydnlk gk parasnn grnne kadar beklerdi. Neler neler grrd?.. stenmeden, aranmadan burada ne ykler, ne ackl olaylar, ne gzyalar, ne amur ynlar bulmutu! Her yineleniinde byk kent; yaam denilen byk kavga alannn krk dkk ykntlarn, kucak kucak kalntlarn getirip bu eie atar; gsnde alkalanan pislik ve hastalk amurunu daha fazla KIRIK HAYATLAR 283 saklamadan; sindirilememi, emilememi bir dalga gibi bu duvarlarn nne kusard. Krk hayatlar!.. ite buras, gerekte onlarn bir ac ve znt sergi-siydi. Asl bu duvarlarn arasnda, bu atnn altnda, bu ila kokularyle dolu ar havann iinde krk hayatlarn rknt ve byk korku veren bir alkants vard ki, bir sre onu soluyup dk niteliini anlayan bir ruhta yaam iin, insanlk iin snr sonsuz bir umutsuzluun karanlklarna gmlmemek elde deildi. Burada her zaman bedenleri kemiren hastalklar gzden geirip incelerken, onlarn arasndan baka eit hastalklar ve sakatlklar grmt. Hastalarn sorguya ekerken, onlarn verdii ayrntlar arasndan yaamlarnn as szar, sanki inceleme merceinin altnda bu ruhlarn gzenekleri genileyerek ona daha ileri, baka ufuklar, gznde ac ve arsndan kvranan, umutsuzluk ve zntsnden inleyen hasta evrenlerle baka gkleri

ak tutard. Burada aldatlm aklar, anlalmak istenmeyerek boulmu duyarlklar, yumruk ve tekme altnda ezilmi ruhlar Vard. Burada, en sekin isteklerinin darmadan olmasna dayanamayarak son soluklarn vermeye gelmi umutsuzlar, yaamn kabalklarn grp de oraya gelinliiyle girmektense bir hastane kapsndan yoksul bir tabutla kmay yeleyen krk dller vard. Gszlk ve yoksulluk, buraya gelip eriilemeyen isteklerinin onulmaz aclarn sustururdu. Atlan, unutulan aklarn, ilikilerin acs buraya gelip yaamakta bulunamayan sevgi balln lmekte arayarak son avunmay alrd. Buras yle bir bozgunluk kyyd ki, orada insan yaam denen grltl usuz bucaksz denizin dalgalarnda krlm, dklm ne varsa hep yava yava gelir, 284 KIRIK HAYATLAR ba uslu uslu sarkk der, serilir; ya yeniden mutluluk, kurtulu sz veren bir dalga parasnn gelip yine kendisini almasna ya da te yandan souk bir yelin, stne, gizlice artk bir daha almamaya yargl bir kum kat ekmesini bekleyerek, Tanr'ya bel balarcasma dururdu. mer Behi, bunlarn arasndan geerken, evresinde byl bir yaamla belirli biimler alm ackl ykler arasnda dolar gibi bir duyguya kaplr ve ounlukta lmn zaferle yryen ykp dkclne kar koymaktan yoksun bilimin zlemlerini duyarken, yaam insanlarn daha dayanabilecei duruma getiremeyen, onu byle ldrc, acmasz, ekinceli bir boumaya itmekten kurtaramayan insan becerileri iin gizli bir dmanlk beslerdi. Mutsuz insanln u amur iinde geen ksa yaamn hep beeniden, elenceden needen, sevinten olumak iin ne yapmalyd?.. Ne yapmalyd ki, bu kk rgnn btn telleri yalnz gne nndan, arasna kk bir kara leke bile dmeden, yalnz beyaz ve duru bir ktan dokunsun?... Bunu byle yapabilmek iin yeryznde ne gzel eyler vard! Ve byle hastalarnn bedensel, ruhsal aclarnn kara evrenlerinde gezerken gzlerini yumar, yeryznn btn gzel eylerini, doann grkemlerini, gklerin ve topraklarn gsnden bol alayanlarla boanp fkran btn gzelliklerini, sonra insanlarn biraz mutlu olabilmek iin yarattklar o sonsuz erin ve geim bolluu nedenlerini, tat ve zevk yollarn; yiyip ime, nee ve genlik, ss ve grkem saatlerini dnrd. Mutlu yaamak iin byle zengin bir anamala sahip insanln nasl olup da o geici mutluluk saatlerine abucak ge-iveren bir d olabilmekten baka bir deer vermediine, nasl olup da o dlerin altnda her zaman alayp inleyen, kvranp dnen, sonunda ar ve aclarnn KIRIK HAYATLAR 28 stnde toparlanp btn yaamdan alnabilmi tat payn ac bir i ekii arasndan varln

yzne tkren bir gerekten baka bir eyi yerletiremediine aard. Bu, o kadar zor bir ey miydi?.. Yzyllardan beri ok ac denemelerinin skmacnda skp kalan insanlk, bo lktan baka bir eye g bulamam, bir sinir atlmyle bu kemiklerini krp ezen cehennem aracnn kollarn paralayarak onun yerine iinde kendine gre kk bir cennet yaam geirilecek bir yuva yapamamt? Ve ite insanlk, byle hep yoksul ve acl yaamt. Byle aldanan dlerin altndan kan acmasz gereklere kurban olarak hep yenik ve darmadank, tm evreni bir ucundan girilip br ucundan klacak bir hastane durumunda brakacakt. Sk sk bu dncelere kaplnca, sonunda kendi kendisiyle alay eden bir glmsemeyle zntsnden kurtulur, sanki bezginlik uurumlarna daha fazla yuvarlanmamak iin bir kahkahann neesine yaparak frlar, srar; ayaklarnn altna daha salam dayanak noktas koyacak bir yerde yeniden ayaa kalkard. Bekir Servet'e bu duygularndan sz aarken, ama kendi kendisini btnyle brakmaktan alkoyan ll bir davranla bu konuda konuurken, arkadann, Bakalm, daha neler yumurtlayacak! yorumuyla ses karmadan dinleyiinden sonra birden patlak veren kahkahalar; Dostum, sen gerekten byle eyleri de dnyor musun ? Peki, neden deliliini topluma aka bildirmiyor-sun? gibi elenileri olurdu. Ve nl bir msra anstarak: Yeryznde ustalk, dnyann skntlarndan olabildii kadar zevklerin en yksek payn almaktadr. Sen de byle yap da bak, o zaman evrene kara gzlklerle bakmay srdrr msn? derdi. Bu, bir yaratl sorunu olacakt, tte bir aydan ben 286 KIRIK HAYATLAR o da yaamnda kendisine bir zevk nedeni bulmutu; onu kendisine yaamak ve yaamaktan tat almak iin bir neden saymak varken yalnz varken deil .stelik tek bir akla yakn yolun bu olmasi gerekirken o hep kendi kendini yiyip didiklemekte, herkes iin ok kukusuz, ok doal bir eyi bir cinayet kertesine kararak ruhunu alamakla urayordu. Byle en yaln eyleri her zaman ok ac yanlarndan alma eilimini nasl gsteriyordu? Kk bir kara nokta bulup da dnde gsn korkun bir gece karanlna bomak iin neden urap dururdu? Bu, yaratlyle ilgili bir karamsarlk, bir kara dnrlkt, Sanki hastalkl bir ruhsal durum ki, buna kar iyiletirici aralarla hazrlkl olmalyd. Koular bitirip de hastaneden kmak iin ykanrken, dncelerinin arasndan bu felsefeye dein sonuca doru yryor ve hafif bir glmsemenin ekingen glgesi dudaklarnda belirmeye balyordu. Kendisine havluyu uzatan odacnn:

Efendim, sizi ocuuyle bir kadn grmek istiyor! dediini duymad. Sonra sordu: Ne diyorsun? Odac yineledi: Sizi bir kadn grmek istiyor. 'Siz syleyin, Beyefendi bilir' diyor. Yannda bir de olan ocuu var. O zaman Suzidil'i anmsad. Suzidil, sonunda karar vermiti: Mehmet Ali'den boanacakt. Mahkeme mahkeme dolaacak, kukusuz adamdan ayrlacakt, istanbul'da bir tandn evine snmt. Orada nne decek, iiyle ilgilenecekler vard. Yalnz ocuk sorunu... KIRIK HAYATLAR 287 mer Behi, kadn, anlatt ayrntlara nem vermeden dinledi. Yllardan beri urap da yine kendisini kocasndan kurtaramayan Mrvvet'Hanm'm zntleri aklna geldi. inden: Suzidil de boyunun lsn alsn! Neyse, imdi ocuu kurtaralm dedi. mer Behi, olan biteni anlamakszn bn bn yzne bakan Ferit'e glyordu. Sanki iinden geeni duymu gibi ocua sordu: Deil mi, Ferit?.. Ferit'e byle sz yneltirken Leyl'sn dnd. Gece sabaha kar ocuun atei bir kerteye kadar dnce, nemli bir hastaln tehlikesinden uzak kalacaklar kansna varn}!. Ama bu kadar ksa srede Leyl, sabahleyin ne kadar szk ve sar bir yzle gzlerini amt! Tombul ve dolgun yanaklarndan bir gece iinde sal eriyip akm gibiydi. Her zaman byle olurdu. Aylarca sren bakmdan, zenden sonra birdenbire ate yeli ocukta salk, canllk, g adna ne toplayabilmise tmn birden alr gtrr; Leyl'y birden haftalarca merdivenlerde dinlenen, oturmak iin sudan nedenler yaratan; Selma koup oynadka dargnlklar karan, kardeinin g ve esenlik taknlklarn ince alaylarla karlayan hastalkl bir ocuk yapard. Bu yzden babas ona bir sre iyilemi gzyle bakamaz, bacaklarn ve kollarn vnerek okarken iinde kskan bir anstan korkan bir duygunun, Aman, iitmesin! diyen sesini duyard. mer Behi, elimsiz ve biimsiz boy posuyle iki yana yalpa vurarak yrmeye alan Ferit'e glmseyerek bakarken, iinden: ster misiniz u Ferit, yoksulluun her trl yoksunluklarndan baka, her dzmece nedenle dayak yiyen bu kavruk beden, yarn serpilmi bir gen olsun da Ley-

288 KIRIK HAYATLAR l, bilimin tm zenlerini boa kararak hep byle ikide birde nereden geldiine us erdirilemeyen nedenlerle korku iinde yaasn? dedi. Sonra, daha kt bir olasl dnmemek iin kendini zorlad. Ferit'le ilgili ii yoluna koyduktan sonra Suzid'e bir t vermek istedi: Sana imdiden syleyeyim: ok uzun ve zor bir ie balyorsun. Bir kez dene; ama daha iyisi, kocanla barmaktr. Bunun iin birok nedenler var, ancak Ferit, tmnden nemli bir nedendir. Ortada bir ocuk olduuna gre, ansna kser, her zorlua dayanrsn. Suzidil'in, t vermek kolaydr! demek isteyen bir dinleyii vard. mer Behi de ona bu szleri sylerken baka trl dnmyordu, tler, tpk iyi gelmeyeceine inanlan ilalara benzerdi. Onlar, i olsun diye, bir kurala uyulmu olmak iin verirlerdi. Doktorluunun ilk gnnden beri evresine onlardan tlerden ve ilalardan ne kadar bollukla, avu avu serpmiti ! Ve bu tohumlardan tutup bir avunma ieiyle alanlara ne kadar az raslamt! stelik, bir iyilik umarak kendine de bu tlerden rnga yapmam myd? Dn geceden beri her dakika kafasnn iine ayak direyici bir tekdzelikle dsen bir uyarcnn sesi byle bir t yineleyip durmuyor muydu? . Oraya gitmeyecekti! Gitmemek gerekti. Silkinip bu derin acdan baka bir ey vermeyen dn yalanc sarholuklarnda yeniden kendisini, mutluluunu, grevini, tm varln bomayacakt. Hastanede ilerini bitirip kmaya hazrlanrken bu kararnn gcyle doluydu: zel hasta bakm yerine urayacak, oradan arabuk evine, hasta ocuuna gidecekti. Hastalarn dardaki yaknlarnca yoklanma gnlerinKIRIK HAYATLAR 289 den biriydi: Koridorlarda, avluda, bahede blk blk, tek tek ya da kmelerle bekleyenlerin arasndan gemesi gerekiyordu. Her geite mer Behi'i durduranlar, hastalar iin bilgi isteyenler, umutsuzluklarn bir an olsun unutturacak szcn azndan kmasn dinleyenler, daha nce bir blm anlatlm yklerinin arkasn sylemeye gereksinme duyanlar, hastay oraya getiren nedenler uzun uzun anlatlmazsa beklenen iyilemenin tam olmayaca kuruntusuyle en gizli kapakl yatak odas ayrntlarn gelip

kulana fsldayanlar vard. mer Behi .bunlar yalnzca bir insanlk gerei deil, ilgi duyularak eitli yerlerde okunmaya balanm srekli gazete yazlarn gn gnne izlemek isteyenlere zg bir aratrla dinlerdi. stelik, yanma sokulmaya rkenleri eliyle arr, ouna adlaryle sz ynelterek: Sonra ne oldu? diye sorard. Bu yolda ne anlalmaz, ne yrekler acs ve iren eyler dinlemiti! Karsnn taklarn satp sokak kadnlarna yediren damatlar, ocuklarn a brakp Galata ikilievlerinde srten babalar, darda yz kiinin uaklna katlandktan sonra evinde bir tabak yemeinin yanna acmasz basksnn alarn dken kocalar... Bu dizelge bitmez tkenmez deiiklikleriyle gznn nnden geerdi. nsan yaratlnn ne kadar kt, irkin, baya, pis, uyuuk hastalklar varsa, burada mer Behi'e korkun olaylarn yklendirirlerdi. Bylece hastane, onun iin insan yaamna drbnlerini dikmi bir gzlemevi yerine geerdi. Ve burada drbnlerin tm mercekleri yeryzn karanlklara gmen bir siyahlkla boyamt. mer Behi, dinler dinler, sonunda bir an gelirdi ki, Krk Hayatlar F.-19 290 KIRIK HAYATLAR artk daha fazlasn kaldrmaya dayanamayan bir doy-guriluk duyarak kap gitmek iin yerinde duramazd. Bir yknn arasnda cebinden saatini karr, bakar; anlatana szn srdrme yrekliliini brakmayan bir kaygyla: Oo! derdi. Ve kaarcasma, artk yeniden yolunu keserlerse: Sonra., sonra... diye szveriler savunarak frlar giderdi. Evine!.. dnyasnn sna orasyd. Yine evini dnd. Son bir aylk yaam, onun doru yolunda naslsa karlalarak evresinde eri izilen bir kntyd. Bugn onu atlatmt.>Yine doru yola giriyordu, yine evinin o eski adam olacakt. Neyyir, Msr'a gidiyormu, evleniyormu, evirdii dolaplar kendisinden saklyormu, yle mi? Ooh! Ne iyi.. Kurtulu! Kurtulu!.. Artk bir i hafiflii,duyuyor, gsnn tm genili-iyle uzun bir esenlik soluu alyordu. Aka:

Oooh! dedi. ZEL hasta bakm yerinden ktktan sonra mer Behi, Caalolu'ndan yrd. Bu gzel havada yrmekten ayr bir tat alyordu. Babli Caddesi'nden indi, Kpr'ye kadar biraz sk admlarla gitti; sonra Kp-r'de sa yan izlerken o srada Boazii'nden gelerek boalan bir vapurun kalabalyle karlat ve ister is-annesi Glizar Hanm ve Nebile olduunu anlad. Bir aralk kardan gelen iki kadnla bir gence yol vermek iin biraz yana ekilirken bunlarn Talat Bey'le annesi Glizar Hanm ve Nebile olduunu anlad. Birden gzleri dumanland. Nebile'yi grmekle onda birden bir bulut patlam ve kendisini sisler boarak kulaklarn tkamt. Ak sak davranlanyle, k arafnn bedenini yar ak brakan ksa stnn bir kanadn kaldrarak Nebile, yeille san karm gzlerinin glmseyen bakyle elini bana gtrerek selm verdi. stelik, Talat Bey'le Glizar Hanm'n da onun gibi esenlik dilediklerini grd. ne karlk verdi ve onlar bir yana, o bir yana geti. Daha bir adm atmamt ki, alayl bir ses, ta yannda, Kpr'nn kysnda, ona: Tanr versin! dedi, Kutlarm! Ban evirdi, karsnn babas Mansur Bey, kendisine srtarak bakyordu. Kutlarm! diye yeniden balad, yle ya, bize tatl davranacak deiller kukusuz; genler dururken... Mansur Bey, damadna her zaman byle aka yap- * maktan holanrd; akalarnn arasndan biraz kskanlk da sezilirdi. mer Behi'in uslu durduuna inanmaz292 KIRIK HAYATLAR di. Ve her elverili nedenle bundan sz aarken gen adama gerei syletmek iin: Ben, bilirsiniz ya diye eklerdi, Erkek dnyada her eyi yapmal, yalnz izini belli etmemeli, derim. Kzndan ok kskanlk gsteren babalardan deilim. Ve-dide duymasn, esenlii kamasn da varsn damadm biraz gnln elendirsin. Erkek deil miyiz, ne demek olduunu biliriz. Bu son dnceyi katarken trl varsaymlara geni ufuklar aan bir anlamla srta srta bakard. imdi yine bu yolda kk bir aka yaptktan sonra: Bunlar kimdi, rica ederim? diye sordu. mer Behi, yalnzca Glizar adn syledi. Man-sur Bey'in inmeli yan daha ok arpld, o kadar ard. nce, ak azndan bir szck kmad, sonra: Yapma, Tanr akna! dedi, Glizar Hanm! O, hi deilse altm beinde vardr. imdi

de byle mi ssleniyor, hep byle mi giyiniyor? Yaamyle ilgili tm ak ve elence sylentileri istanbul'un aznda her zaman yinelenen Glizar Hanm'n ya ilerledike genlie daha ok aslan bir tutkunluu vard. Yava yava gzlerinin srmesini, yznn dzgnn, dudaklarnn^ boyasn, salarnn msr psklne kaan sarsn oalta oalta kendisini gln kiilere dndrmt. nce ve anlaml sz sylemeyi sevenlerden biri, ona, Yal korkun yosma adini takmt. Ne zaman Glizar Hanm'dan sz alsa, bu takma ad usa gelir ve alayl bir glmseme dudaklarda dolard. Bir aralk karlat onur krc ok ar bir aalamaya kar nasl gcendiini sokaa kmamakla gstermek istemi, her eyden elini eteini ekmiti. Evinde; salarn boyamay, all, dzgn brakm, gsterisiz bir giysiyle, stelik banda bir yemeniyle, seecaKIRIK HAYATLAR 293 den kalkmyor, hatim indiriyor; Anlalmaz bir yolculuun hazrlna balam deniliyordu. Grenlerin sy-ldeiine gre bu, bir masal deil, eksiksiz bir gerekmi. Sonra, birdenbire, olu Talat'n dn gnnden balayarak, Glizar Hanm'n her zamandan daha boyal, her zamandan daha ssl olduu aknlkla grld. Mzzan'm yaratl ve dnceleri bu Yal korkun yosma nn yaamyle badaamaynca, onun yerine ten-disine daha yumuaklkla arkadalk edecek, onunla e olabilecek bir gelin koymak gerekmi ve doal olarak aklna, eski dostu Sahire Hanm'n kz gelmiti. te, biraz nce bu altm be yandaki kadnla o daha yirmisindeki taze, ikisinde de e renkten k araflar, ince pabular, ipek oraplar, e nazl yry, e ince boy pos; iki kz karde kadar bir davran benzerliiyle krtp gemilerdi. mer Behi, Mansr Bey'e sataarak onun akalarn nlemek istedi: Demek, Glizar Hanm'dan ok holandnz? Mansur Bey, zaman yitirmeden: brnden niye sz etmiyorsun? Yeni gelin olacak.. Senin onlarla tantn bilmiyordum. mer Behi, kpkrmz oldu. Mansur Bey, diretmeyerek: ok gzel, ok gzel! dedi. Daha sonra damadn savunarak ekledi: yle ya, doktor deil misiniz, herkesi tanrsnz. Ve birden, bir armla srayarak:

Senin-Sadettin'den haberin var m? Erenky'nde baarlarna snr yok. Mnije'den sonra, hani u pembe kkn hanm, Piraye? Tayyar Efendi'nin minik metresi, daha dorusu kars!.. Sadettin olayn sezer sezmez yal adam nikhn koruyuculuuna anmak zorunda kald. Olan kapan kapana... Bugnlerde de Kajner Hanm'n elinden zor kurtuluyor. Anladn, deil mi? u ayda bir k deitirip bir trl kocasn aldattna inandramayan kadn!.. Doruyu sylemek gerekirse, olan hem kskanyor, hem onunla vnyorum. Mansur Bey bunu sylerken gerei dosdoru yanstm oluyordu. Onda olunu hem kskanan, hem de bu genlik baarlarndan kendine tat pay ayran bir duygu vard. Yine bir dnce douuyle szn sratt; Erenky'de yalnz kaldklarndan, kendisinin hizmetiyle pek ilgilenilmediinden, kk byk birok nedenle ac bir yaam geirdiinden abucak sz ederek birden sordu: Vedide'den Ismet'i istemitim. Ne zaman gndereceksiniz? Onun doal bir sesle Ismet'ten konumas mer Be-hi'i gldrd: Bilirsiniz, ben ev ilerine hi karmam! dedi. Rica ederim, syle de unutmasn, gndersin uyarsn karlksz brakarak ayrld. Ayrldktan sonra Mansur Bey'in, evinin durumuyla ilgili kk bir soru bile sormadn dnd. stelik kendisine Leyl'nn hastalndan sz etmeye elverili bir ortam bile brakmamt, kafas o kadar ak serven-leriyle doluydu. Durmadan bunu dnerek yrd. Ve ayaklarnn srklenmesiyle Tnel'e girmi bulundu. Ancak Beyo-lu'na knca istemeyerek bu yolu tuttuunu anlad. Cebinden saatini kararak bakt, daha ok erkendi. Neyyir'-le buluma saatine uzunca bir zaman vard, yleyse gen kz, imdi o bilinen evde deildi. Birden aklna oraya gitmek, Neyyir gelmeden nce terzi kadn konuturmak dncesi sapland. Bu, kendine kar alnm karara o kadar az aykr bir eydi ki, kar koymak gereini bile duymad. Dosdoru, evresiKIRIK HAYATLAR 295 ne bakmadan, her zaman kendisini mobilya maazalar nnde durduran gecikmelere izin vermeden, abuk abuk yrd. En sonunda sokaa sapt. Her zaman buraya girerken kk bir saknmaya gerek grr, iki yanna bakarak o yrede tandk bir yzn bulunmamasn kollard. imdi, bu ll davrana bile gereksinme duymuyordu. Yalnz merdivenlerden karken kendi kendisine sordu: Doruca yukarya, bir anahtar yannda bulunan yatak odasna m kacakt, yoksa orta kattaki i odalarna urayarak terzi kadn konumaya m aracakt? Beyolu yan sokaklarnn gne grmeyen, duvarlarndan slaklk szan, karanlk

merdivenlerinde zeytinya ve yank soan kokulanyle dolu ar bir hava solunan bu evine her geliinde mer Behi, bir tiksinme duymaktan kendini alkoyamazd. O, Neyyir'le sevimesine ho, gneli, iek ve yeillikler iine gmlm bir yuva dnrd. lk bulumalarda bundan sk sk sz aar, gen kzn da yardmn dileyerek kar bir yol arard. Sonra, gven ve esenlii baka yerde bulamayaca kansna varan Neyyir'in kar durmasna, baka bir yer salamann kendisi iin de gsterdii tehlike ve zorlua raslaya raslaya tiksinme duygusu silinmi; bir terzi yatak odasnda sevimenin irkinlikleri artk onu ilgilendirmemeye balamt. Karanlk merdivenden karken yine o kokuyu duydu ve nasl olup da temiz yaamn getirip bu pisliin iine btnyle atacak kadar gszlk gsterdiine at. Evet, bugnden sonra bir daha buraya admn bile atmayacakt. Yalnz terzi kadn grp onunla on dakika grtkten sonra... Ama kadna nasl haber verecekti? Qdalarmm nndeydi, bir.raslant bu zorluu kolaylatrd. mer Behi, camln nnde ne yapacan kestiremezken, iki alcsn geiren terzinin kapy at296 KIRIK HAYATLAR n grd, yana ekilerek bekledi. Kadn, yalnz kalnca mer Behi'e glerek: Konuumuz bugn yine gelecek, deil mi? dedi. Sonra, eski bir kiralk kadn oynaklyle: Bu, ne byk bir ak! Dorusu, kskanyorum diye ekledi. mer Behi, ok arbal, sanki kadnn akasn duymam gibi: Sizi be on dakika grmek iin geldim dedi. Yukarda yalnz kaldklar zaman mer Behi, sze balayamad. Bu kadna ne diyecek, onu nasl sorguya ekecekti ? Kendisini burada, kansyle ilgili kukularn hizmetilerin, dkknclarn, iilerin azlarn yoklayarak zmlemek isteyen kskan kocalarn aalk durumunda grd. nceden hazrlanm hi bir tasars yoktu. Birdenbire amacnn zne girdi: Neyyir ne zaman Msr'a gidiyor? Sizden bunu sormaya geldim! dedi. Kadn, arbal, belki daha denmemi hesaplan dnerek kaygl bir sesle aknln belirtti: Nasl?.. Msr'a m gidiyormu? Bunu bilmiyorum ama, Msr'dan konuklan gelecekmi, bana yalnz bunu syledi dedi. Bu szle birden gerein z ortaya kyor, ancak biimi deiiyordu. Sorunun stne birdenbire aklk getiren bir aydnlk dklmt. Sanki bir el karanlk odann perdesini

ekivermi, oraya gnein her eyi aydnlatan nlann boaltmt: Demek, Msr'dan nianl gelecekti ? Ve belki orada, onlann evinde, Neyyir'in zel yaamna kararak onlarla birlikte oturacakt. Gen adam, bir yere ilimek gereksinliini duydu. Kadnn yanma, sedirin stne kt ve artk ll bir KIRIK HAYATLAR 297 dile gerek grmeyerek, yalvanrcasna bir sesle, Neyyir'le ilgili ne biliyorsa, hi bir yann saklamadan kendisine sylemesini istedi. Kadn, gld: Ooo! dedi, Kskanlk balam.. Bu, iyi deil.. te, gzel gzel burada buluuyor, seviiyorsunuz... Dn nasld, yann ne olacak; bunu dnmeye ne gerek var? Bugnn tadyle doymal, o kadar!.. Siz, ev bark sahibisiniz, o da bugn yann evlenecek, oluk ocuk yetitirecek, ikinizin yolu baka baka... Bugn bulutunuz, yann ayrlacaksnz. Kadn, sradan dnce biiminin, dar szcklerinin arasndan kanlm bitmez tkenmez konumalanyle asl mer Behi'in renmek istediine karlk vermeyerek, elleri bir dizinde kilitlenmi, ara sra glen gzleri onun yznde, szlerini srdryordu. Sonra birden ayaa kalkt: Aada beni bekliyorlar dedi, Burada kendimi unuttum! Oturan mer Behi'in karsnda bir saniye durdu ve tm ak yaamnda geirdii deneylerinin bir zn ona vermeden kmak istemedi: Ben size bir ey syleyeyim mi? dedi, Elenmek baka, sevmek bakadr. Bunlarla elenilir, o kadar... Ama Neyyir olmazsa, bakas bulunur. Yeter ki siz elenmek isteyin. Byle zaman geirtecek yzlerce kadn... Terzi kadn bunu sylerken yzn birden kendine ekme gcn gsterecek bir davranla kk ve ksa bir kahkaha iinde frlad, kt. Elenmek baka, sevmek baka demiti terzi kadn ve tm gerein z bu noktadayd. Neyyir'le bu kadar ilgilenmek, btn yaamn unutacak kadar onu dnmek iin, demek o Elenmek szcyle zetlenmek istenen yntemi amt; demek, Neyyir'i seviyordu! 298 KIRIK HAYATLAR Bunu aka belirtmek gerekirdi. Artk onda ne trden olursa olsun yle bir g vard ki, ba yerleri koparlmaya kalklrsa kanayp szlayacak balarla varln Neyyir'e balam; nce bir bunalm esintisiyle onun kollarna atldktan sonra yava yava yine onun plerinden alman tatlarn anlar bedeninin her noktasna ayr ayr sahipliini koymutu.

Ve bundan sonra ancak ok byk bir abayla, yaamn altst edecek bir atlmla silkinip kalkmak, kurtulup kamak gerekti. Neyyir'i ne dnecek, ne arayacak, ne soracakt. Evet, frlayp bu batan iinden kmalyd. Bunu dnrken orada oturuyor, bu yarglamay dzenleyen benliinin iinde kendisiyle alay ederek karanlkta saklanan bir ikinci benliinin gizlice verilmi bir iaretiyle gecikiyor; belki be dakika sonra Neyyir'in etek hrtlarn duymak umudu onu orada, merdivenleri dinleyerek tutuyordu. Bir aralk, bu dnlemeyen gecikmesini hakl bulmak istedi: Onu son bir kez grmekte ve ilikimizi kesme gereini sylemekte ne zarar var? Bu dzmece nedenin gszln kendi de seziyor ve onu daha ok belirtmekten kanarak eelemeye ekiniyordu. Byle uzun bir sre kprdanmadan, bulank gzleri karsndaki duvarda, kulaklar merdivenlerde, durdu. Sonunda, hi bir grlt duymadan, yalnz bir yrek rpntsyle, Neyyir'in geldiini sezdi. Gen kz, her zamankinden neeli, kapnn alan blmnde ince bedeniyle, ocuk bayle, geirilecek mutlu saatlerin sz verici tadyle grnnce mer Behi, ayaa kalkt. Neyyir, konumadan geldi, dudaklarn uzatt. mer Behi, dargn durmak istemiyordu. Gen kz her zaman nasl perse yle pt, pnce de istemine bask yapan JK.1K1K. HAYATLAR 299 bir tutkunlukla yeniden Neyyir'in dudaklarn ald ve yitirilmi sanlrken bulunan bir mutluluu brakmak istemeyerek yeniden uzun uzun pt. Sonra da onu her zamankinden daha ok sevdiini, her zamandan daha ok istediini anlad. Neyyir'de oyun yerine giden bir ocuk sevinci; kk bedeninin sokulganlnda ve yandan daha kk kansn uyandran yznn aklnda kendini vermekten ileri gelen yle bir tat vard ki... mer Behi, onu bu durumuyla kollarnn arasnda grrken, uzun bir gece duygularn alayan alma istei siliniyordu. Bu ocuk aknn ve ona katlan ayrntnn iinde hi bir eyi incelemeye gerek duymayan, yalnz ortada varolan bir tadn, ne snrn dnerek, ne de sonunu ve etkilerini aklna getirerek ancak kendisine sunduu tatlardan yararlanmay hesaplayan algdan uzak bir ruhsallk vard." mer Behi artk ona yrekler acs bir kskanlk oyunu sergilemeye kalkmay utanlacak bir aptallk gibi gryordu. Bu bedeni, byle, u duru-muyle almak daha uygun deil miydi? Aralarnda ne ball gerektiren, ne de sevgide durmay isteyen bir szleme vard. Onlar, yalnz bir dakika iinde tutumu bir alevle birbirinin kollarna dm, birlikte yaanlp iinde kavrulacak yangn saatlerini geirmek amacyle bulumulard, o kadar... ikisinin de alnyazs baka baka yollardayd. Ayrlmak dakikas gelince yalnz birbirlerinin ellerini skarak, o zamana dek birlikte geen tatl ve mutlu saatlerin iyilikbilir-lik borcunu deyen

bir glmsemeyle ayrlacaklard. Terzi kadn ok haklyd! mer Behi, bir an iinde bu yarglamay kafasnda fkrm grd ve glmseyen gzlerle Neyyir'e bakt. Gen kz, mer Behi'in avularnda duran ellerini ekerek sordu: Neden bana yle bakyorsunuz? 300 KIRIK HAYATLAR Sonra karlk beklemeden ve stnden birer birer arafn, giysisini frlatarak szlerini srdrd: Erken geldiim ne kadar iyi olmu! Denemeleri yaplacak arafm, giysim olmasayd, ben yine szletiimiz saatte gelecektim. Sizin byle erken geldiinizi nasl dnebilirdim? Demek, beni zlediiniz iin byle geldiniz... Baknz, bu ok sevinilecek bir belirti... Sizin burada bulunduunuzu aada rendim, o zaman, 'Denemeleri sonraya brakmak daha iyi olacak' dedim. sterseniz, burada da yaptrabiliriz. Siz de bulunsanz ne olur sanki?.. Biliyor musunuz, bize konuk geliyor?- Msr'dan!.. Daha dorusu, konuk deil, bir damat aday.. Neyyir, bunu yle doal bir davran ve sesle sylyor, stelik sesine sylenen eylerle elenen yle bir ocuk neesi katyordu ki mer Behi, birden onu balad. Demek, kendisinden saklamyordu? te Neyyir, Ney-yir'in kendisi, ona Msr'dan gelecek damat adayndan, onun iin yaptrlan giysiden sz ediyor, stelik denenmesinde bulunmasn diliyordu. Birden derin bir soluk ald, ancak bir saniye.. Sonra daha tadn tanmaya zaman bulmadan yreinden bir kuku geti, kendi kendisine: Aptal! dedi, Ona biraz nce aada haber verdiler. Terzi kadn tmn syledi, sana gldr oynuyor. almay amalayan bir sesle, bouk bouk kan szcklerle: Bana imdiye kadar ne Msr'dan, ne damat adayndan; hi, hi bir eyden sz amamtn! dedi. Gzlerinde yle derin bir gcenikliin bulankl vard ki, sedirin kysna oturarak fotinlerinin dmelerini zen gen kz, aknlkla durdu. Hi beklenmeyen bir baa kakmay duymaktan dargn gzlerini mer Behi'e kaldrd: KIRIK HAYATLAR 301 Gerekten dedi, Size hi sylememitim, deil mi? Sonra gzlerini indirdi, dmelerini zmeyi srdrerek:

Anlamal.. Ne kadar nem vermiim diye ekledi, Bu, Sakp Sleyman Bey'in bir dncesi... Bu baba dostu, kendisini - bize kar bir babalk greviyle bal sanyor. Bunak adam! Olacak bir i deil ya.. Ne zamandan beri tutturdu, zellikle Nebile evlendikten sonra duramaz oldu. Sonunda, annemin de onayn alnca... mer Behi, hep o gizli dmanlyle dinliyordu: Annenin ve senin... Gen kz, artk dmelerini zm bitirmiti. Ayaklarndan fotinlerini silkerek frlatt. Yalnz ipek orapla-ryle kalnca ayaklarn sedirin stne ekti ve elleriyle dizlerini kilitleyerek, srtnda yalnzca bir gmlek, yeniden mer Behi'iri yzne bakt: Ooo! Ben... dedi, Ben byle eylere hi bir zaman nem vermedim. imdi yalnz bir eye nem veriyorum... mer Behi: Neye?.. diye sordu. Neyyir, eliyle sedirin stne vurdu, Buraya gel de syleyeyim demek istedi. Gen kzn kollan dizlerinden zld, mer Behi'in boynuna doland, yanan onun yanana kadar gtrd ve srne srne, burnunun scak soluuyle btn takn ak gereksinliinin ateini yzne, gzne frerek: ok iyi bilirsin, kk Neyyir yalnz bir eye. yalnz bir kiiye nem verir dedi. mer Behi tek szck konuamyor, bouluyordu. Neyyir'in tezcanl parmaklar onun boyunban zd, yakaln att. Gen adam, bir ocuk uysalhyle duruyor; Nebile onu soymay ve giysilerinden kurtarmay srdryordu: 302 KIRIK HAYATLAR Btn Msr, btn Trk hanmlar almak isteyen varlkl kiileriyle gelebilir, Sahire Hanm'm Pangalt'-daki kk evine konuk olabilir, ama bundan Neyyir'e ne?.. Ellerinin altnda istemsiz bir beden gibi duran mer Behi'i soymay srdrerek, onu evirirken yanaklarna kk tokatlar vurarak ekliyordu: Kk Neyyir'in koca bir bebei var. Ama koca bebek dargn... una bakn, nasl da kt kt somurtuyor! Ne olmu, ne olmu? Sakp Sleyman Bey denilen bunak, kck Neyyir'e Msr'dan varlkl bir koca m smarlam?.. Sonra, sonra ne olmu?.. Kesik kesik kahkahalarla glyor, burnunun ucunu erkein burnuna srerek, kucana trmanan sokulganlklarla: Sonra ne olmu, sonra ne olmu? diye yineliyordu.

mer Behi de kesik kesik glyor ve dargnlna bal kalmaya alyordu: Demek, doru?.. Demek, gideceksin?.. Neyyir: Gitmekten sz eden kim? Sen benimle gelmeyecek olduktan sonra uradan uraya kmldanacam m sanyorsun? Birden btn yzn, gzn ta ruhunun derinliklerine kadar kavrayarak bryen bu ateten genlik ve ak, mer Behi'i kendinden geirtti. Kafasnn iinde bir evren devrildi; kemiklerini krarcasna tutkulu, l, fkeli bir gle gen kzn kk bedenini sard, skt. Neyyir, o da kendinden gemi, ruhunda da bir evrenin yknts yuvarlanarak, byle hrpalanp horlanmaktan mutlu, bouk bouk: Daha, daha!.. diyordu, Daha sk; krlaym, dk-. leyim; tek senin kucanda leyim! KIRIK HAYATLAR 303 mer Behi, hem kendinden tiksinen, hem de gen kza cn belirten bir sarholuk iinde, sevmekle ldrmek gereksinliinden oluan bir lgnlk arasnda soluyarak; Neyyir de, byle yaban bir mutluluk ann yaamaktan ldrarak; sanki bir uurumun talarna arpa arpa yuvarlandlar... Bu heyecan dakikalar... mer Behi, tm ruhunu, varln alp yok eden, bir dumana dntrerek havalara datrken uacak kadar hafif bir yaamn bayltc beenilerine saran, onu eritip bitirirken ok derin bir boluun iinde ancak baygnlklar, sarholuklar duyulan bir lmn tatlarnda yaamdan umak kuruntusunu veren dakikalar nasl silecek, onlar nasl koparp atabilecekti? Neyyir'i seviyor muydu? Bilmiyordu, stelik Sevmek ne demektir, bu szckle anlatlmak istenen anlam nedir; imdi bunu zmlemek ve aratrmak bile istemiyordu. Yalnz ne denirse densin, buna ne ad verilirse verilsin, mer Behi bir eyi iyice biliyordu: Neyyir'e gereksinliydi. Yaamnda imdi gen kzn yle bir yeri, yle bir etkisi vard ki, onu baka bir gle deitirmek olanandan yoksundu. Biraz nce terzi kadn ve demiti? Bir parmayle yzlercesinin koacandan, evresini alacandan, sr sr, eit eit ona bedenlerinin inceliklerini, genliklerinin tatlarn getireceklerinden sz amt. Ama kadn, ona asl gerekli olann; ite imdi sarho gzlerinde kendisine verilen mutluluk dakikalarnn baygn dalgalanyle glmseyerek kvrck salanyle omuzunda diklenen u ban, bedeninin yannda her parasnda istekli bir titremenin sarsnts duyulan u kk bedenin olduunu dnememiti. Neyyir de kendisini seviyordu; hayr, yalnz sevmiyor304

JV1K1S. du; o da mer Behi'e gereksinliydi. Bunu eitli nedenlerle, sevimelerinin en az isteme bal anlarnda bile sezmiti: Neyyir, onun iin neyse, o da Neyyir iin oydu. Bu iki beden ancak tutuup alevlenen birer cisimdi, ikisinde de uyuyan bir kvlcm vard: Ancak ikisi bir araya gelip de birbirine dokununca parlyordu. Bu, gerekti, yleyse, ona byle bal kalmay, yargl ve yenik olmay srdrp gtrecek, bu incecik ocuk kollarnn boynunda gittike daha skan tutsaklk ipinden ban kurtarmak iin silkinmeye hi mi hi kalkmayacakt. Ama, ya Neyyir, yarn bakasnn olursa?... imdi ona gizli bir dmanl vard. Kendisini bu kadar etkileyebildiinden, gcn stnde bu kerte salamlatrmasndan kzgnlk ve dmanlk dolu bir duyguyla onu hrpalamak, ezmek, bomak istekleri duyuyordu; stelik de ldrmek... Sevgililerini ldren klar dnyordu. Aldatldklar, beklenen sevgiye ball bulamadklar, karlk grmesi gereken bir akn karlndan yoksun kaldklar iin deil de fazla sevmeye, fazla sevilmeye dayanamayan bir ruhun acsn elden frlayan bir ban vuru-uyle susturmak isteyen delileri imdi anlyor, onlarn bunalmna usa yakn bir yorum buluyordu. Kendisinde de byle bir .anlayn uyuduunu, ta ruhunun altnda, grlp anlalamayan bir kvrmnda byle bir dknln zaman gelince frlayp kmak iin pusuda beklediini anlyordu. Belki tm insanlar az ok byleydi. ldrmek, yaamnda yok edilmesine baka trl olanak bulunamayan bu ok byk karkln nedenini ortadan kaldrmak... Belki de umulmayan bir kaza, bir onulmaz hastalk onu alp gtrecek olsa, kendisine dnp acsn sezmeye"zaman brakmadan bir dakikada onu evrenden silip yok etse, bir gn sabahleyin gzlerini anca onun artk var olmadiini reniverse, her eyden nce daha bundan doacak yas aclarn duymak iin duygularna yetecek kadar bir uyan gelmeden nce bir kurtuluun geni soluunu alacakt. Bunu da dnrken: nsanlar, insanlar! Tmnn gs yrtc bir hayvann paralayc tutkularn saklyor! diyordu. Madem bu byle, madem onu yok olmu grmekten beklenen bir kurtulu an vard; ancak o dakika gelince kendisi yeniden sessiz yaamna dnebilecekti, yleyse bu Msr ii, bu evlenme tasars, onu alp da uzaklara, arkasna kimsenin taklamayaca lkelere gtrecek bu beklenmedik olay, ite bu, bir kurtulu yolu deil miydi? Neyyir'den bir Evet sz, hem kurtulan, hem umulan bu eyin gerekleme olanan daha fazla var saydracak bir szck bekleyerek sordu: Dsmek, gerekleme olasl ok fazla bir evlenmenin eiinde bulunuyoruz?

Gen kz, gzlerinde eksilmeyen o baygnlkla, dudaklarnda alman tadn dalmam ho glmsemesiyle, dnn geri kalan blmnden daha uyanmak istemiyor-mucasna hafif bir sesle: Belki olabilir dedi. Sonra bu olasl gerekleebilir brakmak istemedi, onun yanma kartn da koydu: Belki de olmaz.. Bilemiyorum ya da nem vermiyorum. mer Behi, kendisine bask yapan dnceyi birden unuttu, gen kzn bu ilgisizliine kzd: Evet ama, ben nem veriyorum! dedi, Seni bakasnn olmu grmeye nasl dayanrm? Neyyir. yine yaft uykudaymcasna, durgunluunu yitirmeyerek yantlad: Krk Hayatlar F. 20 Biraz nce sylememi miydim? Bakasnn olacak deilim ki... Bir koca? Bu, baka bir eydir. Ya ben evlenmi bir kadn olsaydm? Bu soruyla ban gen adamn omuzundan kaldrd. Kar koyulamayacak bir kant bulmucasma mer Be-hi'in gzlerine bakarak karlk bekliyordu. O gecikti. Neyyir, yeniden sordu: Evet, ya ben evlenmi bir kadn olsaydm, o zaman ne diyecektiniz? Onu bilmem dedi, mer Behi, Bunu hi bir zaman dnmedim. Ama, mademki bugn byle bir durum yok, mademki evlenme bir nc insan yeniden ortaya karacak bir eydir... Neyyir, birden doruldu, sedire oturdu. Ona, imdi hrn bir ocuk davran geliyordu, mer Behi'in szn btnlemesine izin vermedi: Aramzda bir nc insan yok mu? dedi. mer Behi, bu sorunun anlamn birden kavrayamad. O, baka birinden, rnein kendisini unutarak Sakp Sleyman Bey'den sz ediyor sand. Boularak: Kim? diye sordu. Neyyir, oktan yreinin stnde duran bir eyi ortaya frlatyormucasma pskrd: Ama karnz, ocuklarnz, eviniz... Size bunlardan hi sz ettim mi, ben? Onlar size kar bir silh olarak kullanmaya hi ger^k grdm m? Aralarnda imdiye dek onlara ilikin kk bir imleme bile olmamt. Neyyir'in azndan imdi kan bu szcklerin her biri, mer Behi'in yzne arpan bir yumruk oldu. Ve birdenbire kalkt. mer Behi, Neyir'i hi bu durumda grmemiti. O, imdi trnaklarn karan, tylerini

kabartan bir kedi gibiydi; insann stne atlacan sandran bir grn vard. rv KIRIK HAYATLAR 307 Gen adam hi karlk vermedi. Dudaklar titriyordu. Neyyir'in sayd eylerin arasnda Leyl'y grd. ocuk, belki yine ateler iinde yanarken o, buradayd... Kendi kendisinden irendi. Evden, hastaneden, kendi zel hasta bakm yerinden nasl bir kararla kmt? stelik buraya kadar, bir saat ncesine kadar ne dnyordu? Evine gitmek iin nasl kesin bir kararla buraya gelmiti? Sonra, gszlnn uyuukluu iinde yeniden, hi kar koymadan, uramadan nasl dvermiti?.. Bu tutkunluunun karsnda ne kadar gsz ve yoksun, ne kadar uyuuk ve bayayd ? Onda gzel, iyi, yksek ve temiz ne varsa, bu dknlk tmn elinden alm, tertemiz bir yaamn zenleriyle varlna geirilen er-demlik kaftanndan onu byl bir solukla, stelik kar koymaya, uraya olanak brakmadan soymu; ite byle pis bir terzi kadirim yank soan kokulanyle dolu evinde, sakslar yapma ieklerle bezenmi aynasnn karsnda giyinmeye alan gln bir duruma sokmutu. Gln ve iren... Demek, mer Behi buydu? Kim-bilir nasl iftlere buluma yeri olmaya alkn bu pis yatak odasnn yar aydnlnda daha donuk grnen, srlar slaklktan bozulmu aynada yakasnn iliklenmekte direnen dmesiyle uraan adam, sedirin stnde, biraz sonra tasarlanan evlenmesi iin denenecek giysisini bekleyen yar plak ocuun yd. ili'de, daha boyalan btnyle kurumam beyaz tal yeni evin sahibi, san pirin levhada, daha yeni klan bu byk caddede bir acemi ekingenliiyle daha kendisini yrekli gsteremeyen adn sahibi, i hastalklar uzman... Ama gerekte hasta, gerekte benliinin gizle dolu derinliklerinde onulmaz bir hastala tutulan kendisiydi. 308 Ve evresine salk datmaya alan, byk kentin grnen ve grnmeyen hastalklarna kar yaknarak ona yeteri kadar etkili ilalar vereremekten doan zntlerinin iinde kara bir ruh gezdiren doktor, bakalarnn hastalklar konusunda szlerinin keskinliine, yarglamasnn dzenliine alan usta doktor, ite bugne dek yal bir kadn dknnn kirli alkanlklarna ortak olan, yarn kart bir Kahire zengininin kollarnda yprandktan sonra yine kendisine dnecei yolunda verilecek szleri yeterli iyilik saymaya arlan adamd. mer Behi, birden dnd: Eer bu yola evet diyeceimi sanyorsan, aldanyor-sun dedi. Neyyir, konumaya istekli, hrnca sordu:

Yani, benim hep byle adsz, orunsuz, evsiz, yersiz; ne zaman istenilirse bir iarete hazr, gelip geici tutkularn buyruklarn bekleyip durmam m istiyorsunuz?.. nsan, birisine uruna gzden karlacak bir ans nerirken, karlnda bunun yerini dolduracak bir engeli kal-drabilmeli... mer Behi, giyinmiti; Neyyir, szlerini srdrd: Sizin iin byle bir ey dnme gereini duymadm. Zararm deme olanaklarndan hi biri sizde yok ki!.. Kaldrabileceiniz engelin arkasnda karnz, eviniz, ocuklarnz var. stelik, imdi beni burada brakp yine onlara koacaksnz. Bunun iin sizi knamaya bile yetkim yok. Onlara gitmek hakknzdr, grevinizdir. Bunlar bilerek size geldim. Sizden ne beklenecek bir umudum, ne gerekletirilebilecek bir amacm vard; size gelirken yalnz bir eyi dnyordum: Sizi!.. Gen kz konuurken hrnlnn iinde yle bir itenlikle titriyordu ki mer Behi, bunun etkisinde kalmaktan kendisini alkoyamad. Bir adm att, karsnda KIRIK HAYATLAR 309 c durdu ve bu yarat hemen urada grtlandan tutup bomak m, yoksa yine onu kollarnn korkun kskacy-le sararak yeniden bir kendinden gei lgnlnn derinliklerine birlikte yuvarlanmak m gerekeceinde akn, bir dakika sustu. ikisi de birbirine bakyordu. Aralarnda bu dakikann ok deiik bir alnyazs an olduuna inanan kaygl bir bak vard. Azlarndan kacak bir szckle ilikilerine yeni bir biim verilecekti. mer Behi'-in kafas, bir bulut iinde eitli olaslklar kavrad. Ondan ayrlmak, kamak, onu bir daha grmemek, imdi burada onarlamayacak bir ykm brakarak yaamnn bu bann demek; evet, bu acnn iinden bir kurtulula frlayp kmak ya da bsbtn onun olmak ve yaamn sonuna kadar artk bir daha suyun stne klamayacak bir dalla daha ok, daha drin batakla saplanmak. Bu deiik kar yolun niteliini saptamadan, Neyyir'-in yalnz kendisinin olmasn amalayan bir ey dnd. Demek, Msr'a gideceksin.. Neyyir, ban sallad: Bilmiyorum, belki burada kalacaz, belki oraya gideceiz, belki birok yer dolaacaz. Sonra gld ve daha yumuak bir sesle ekledi: Kukusuz, Bebek'te bir yalmz olacak ve yln byk bir blmn orada geireceiz. Az kald mer Behi'in azndan, Sen yal m, kk . m istiyorsun? Bunlar sana verebilirim! diyen, ama nasl yerine getirilebilecei dnlmeyen szler kacakt. Buna karlk yalnz bouk bir hrlt iinde alay etmeye yeltenen bir Gzel! szc kt.

Neyyir, birden sedirden atlad, plak ayaklarnn stnde ykseldi, iki elini mer Behi'in omuzuna koydu ve 310 KIRIK HAYATLAR derin bir balln ta ruhundan gelen kendini brakm-lyle: Gryorsunuz, kk Neyyir hep sizin olacak! dedi. mer Behi, yine dargnd: Beni brak, gideyim! dedi. Gen kz onu brakmad, daha ok kalmas iin yalvard : Bana ne sz vermitiniz? diye sordu, Giysimin denemesinde bulunmayacak msnz? mer Behi, ban sallad: Gitmek zorundaym! Neyyir, ellerini ekti: Evet, doru.. Evden sizi beklerler dedi. Onun evine, eviyle ilgili yaamna imdiye dek en kk anlaml bir szle bile deinmeyen gen kzn dudaklarndan ite imdi nc kez bu szcklerin dklmesi, mer Behi'e anlalmaz bir sknt veriyordu. Kafasnda bu gnah yaamyle tertemiz yaam arasnda gerili duvarda delikler aldn, birinden brne kirli bir eyler aktn sand. Bu iki yaam, kuruntusunda birbirinden ayr ve btnyle bal bana iki kart dnya ekseninde dnen bu iki mr alan, Neyyir'in ondan sz etmesiyle birbirine karacak, birinin gnah pisliinden tekinin temizliine damlalar srayacak diye rkt. Yalvarrm, bana evimden, karmdan, ocuklarmdan konuma!* diye baracakt. Sonra bunun ne ar bir aalama olacan dnerek, yalnz: Leyl hasla! dedi ve birden ocuun hastaln buradan kamaya sudan bir neden gibi kullandna acnarak daha fazla konumad. Btnyle aklk kazanamayan, ama iin iin kaynay gizlenemeyen bir dargnlkla birbirlerinden ayrldlar. A GUSTOSUN en scak gnlerinden biriydi. Vedide, * sabahtan beri her zamandan ok iine baygnlklar getiren bir skntyle eziliyordu. Leyl'nn son hastalndan beri onu bir trl brakmayan bir i sknts vard. On be gn, ne olduu bilinemeyen bir hastaln otuz sekizden alarak krka kadar gtren ateleriyle savamlard. Kar koca, anlarn Leyl'nn geirdii en kk hastalklara kadar dndrerek, bu nitelii

anlalamayan atee bir ad koyabilmek iin gvendikleri tm doktorlarn grn alarak uram, rpnm; bir gn lmn kara glgesini balarnn stnden kovamayarak dakikadan dakikaya gerekleebilecek bir ykmn korkusuyle titreyerek, on be gnn her saatini bir cehennem acs iinde geirmilerdi. Dncelerine bavurulan tm doktorlar, Kimbilir, belki kr kalm, aa kamam bir hastalk atei derler, dudak bkerler ve sonra, yi! Bylelikle geirilmi oldu diye ekleyerek, ocuu besleyerek, gezdirerek, hava aldrarak glendirmeli! dn unutmazlard. Yine bir gn kendiliinden ate durup da Leyl silkinip knca, onda ne zamandan beri srekli bakm sonunda salk ve g adna toplanm ne varsa hep birden erimi akm, derisiyle kemikleri arasnda kaslar rk bir meyvanm eti gibi yumuayp dalmt. ocuk, sar ve donuk bir yzle, cansz ve neesiz gzlerle, yalnz kemikten sanlan alnnda gereinden fazla uzun grnen kalarnn atlm durumuyle, hi bir yiyecei severek almayan, ne nerilse tiksinen gsz bir mideyle, merdivenlerden ekinerek oturup oynanan oyunlar arayan ve 312 KIRIK HAYATLAR be on dakika byle ene ene, oyununa katlan Ismet'-in ya da JDilad'm yaknmamas iin isteksizce parmaklarn oyuncaklarnda gezdirdikten sonra yorularak ban koyup yatmaya srkleyen bir geveklikle, hastaln etkisinden bir trl kurtulamamt. Vedide, Leyl'y her gn iki saat gndz uykusuna yatlyordu. Biraz nce de onu, yine yeil pancurlar kapal, camlar ak odadaki yatana yatrmt. ocuk, oynarken annesinin yannda gezinmesini, yava sesle, ninn,i mrldanrcasma trkler sylemesini isterdi. Vedide'nin yannda bulunduunu gsteren bir belirtisi ve varl olmazsa uyuyamazd. Her zamankinden ok annesine dkn olmutu. Annesini yalnz kendisiyle urar grmek istiyordu. Onu babasndan, herkesten, zellikle Selma'dan esirgiyor, kskanyordu. Gen anne, mutfakta alanlara bakmak, ev ilerine ilikin buyruklar vermek, yemekte kocasna elik edebilmek iin ondan izin almak zorundayd. Yalnz kalnca Leyl; susar, dargn bir grn alr, ok kez sudan bir neden ne srerek yatar, gzlerini kapar, sanki annesi orada olmazsa kendisini ldrecek belirsiz bir ekincenin grntsn grmemek iin dla iliiini keserdi. Vedide, yine orada bulunduunu belli etmek iin yava bir sesle ark mrldanyor ve odann yar aydnlnda pek seemeyen gzleriyle diki dikiyordu. Vedide'nin sesi yoktu, ama yle, kendi kendine, hafif bir sesle mrldanlar olurdu. Bu; iinde, ruhunun gizli kelerinde mrldanan, sevinlerini, daha ok anlatlamaz aclarn dile getiren, elik eden bir eydi ki,, ne zaman dardan biri duysa abucak susar, kendi kendini ele vermekten utanarak saklanrd. Byle zamanlarda en ok kocasndan sklrd. mer Behi ka kez Vedide'ye by-]- >nrk mrldanrken raslamt. Gen kadnn yzn KIRIK HAYATLAR 313

abucak krmz bir ate kaplar, yar glerek, yar utanarak: Aman siz de, nereden ktnz? diyerek bu utanlan eyin aybn kocasna yklerdi. mer Behi, ka kez yalvarmt: u sesini bir kez duyaym, yetiir!.. Bu, hi bir zaman gereklememiti. Vedide, kendi kendine bile ark sylerken o kadar yava, o kadar itendi ki, bu ses bir iniltiden teye gemez, hi bir zaman aklk kazanmazd. imdi yine yle sylerken ruhu, bir alama gereksinliiyle eriyordu. Vedide, imdi de, szleri pek anlalmadan, ne zaman mrldansa kendisine alama istei veren bir arksn sylyordu: Bak ne hale koydu bu baht siyah...* diye mrldanyor ve Bahtiyar olmak ne g lemde ah nakaratn inlerken kendisine acyan, kendi yasnn stne bir atn yanp yaklan iniltilerini dken bir szlanla avunuyordu. Ancak srdremedi, boaznda dmlenen bir eyle birdenbire boand ve elinden dikii atarak sessiz, hkrksz, ama bol bol taan yalarla alamaya balad. Alarken kendi kendine, Yine gzyalaryla iyile-tirme yntemi! dedi. Glmek, bu gzya selini anlamsz bulmaya alarak onunla alay etmek istedi. Ama yapamad, alamasn yerinde gryordu. Sorulsayd, aklayamayacakt, ancak alamakta ok hakl olduuna iyice inanyordu. Leyl'nn hastalyle savarken usanmak bilmeyen bir g gstermiti. Ne bir an sarslm, ne de bir damla gzya gelip onu savann arasnda bitkin brakabilmi* Hac Arif Bey'in (1831-1884) bir arks.. Usul ar aksak, makam hicazdr. O dnemin tutulan bir sarkyd, imdi radyolarmzda pek seyrek almyor. III 314 KIRIK HAYATLAR ti. Ama ate durup da ura bitince, onu yakalayp bir dakika bile salvermeyen bir tehlike kaygs, ikide birde, bir gn gerekleebilecek bir uursuzluun pein ya-syle gelip onu tutar, ounlukla byle, Leyl, szgn ve donuk sar yzyle, dz salarnn arasnda cansz sanlan alnnn stnde yabanl bir glgeyle uyurken, bir kede, ezerek acdan kvrandrrd. Bu acnn iinde yaayan yalnz Leyl'nn lecei olasl myd? Vedide, bunu gereince zmleyemiyordu. Ancak onunla balayan bu gzya bunalm bir an iinde daha genel bir anlam, daha geni bir halka oluturarak tm yaamn, evini, zellikle kocasn kapsyordu. Ta ruhunun iinde, kendisini sarm grnen mutluluk

nedenlerine kar, bu d grnleri yalanc, aldatc sayarak onlarn arkasnda, bir ucunu kaldrp gerisindekileri grme olana bulunmayan bir perdeyle gizlenmi ykmlarn ve savuturulmas elde olmyan skntlarn varlna inanr gibiydi. Kendisine mutsuz, kazaya uram gzyle bakyor ve sonra ok sevilen birinin kendisince bilinmeyen ykmna alayan bir dost duyarl ve sevecenliiyle bu mutsuzluun, bu kaza kurbannn stne acnma yalan dkyordu. Byle alarken kendisini sust yakalayarak kocasnn her zamanki akasn yineler, Gzyalanyle iyiletirme yntemi deyimini aklndan geirir, bununla glp yasndan kurtulmaya alrd. Ama bir sreden beri ruhunun eziyeti, bu yolun iyiletirici gcne kar direniyor, inatlk ediyordu. stelik, kocas bile imdi onu alam, gzleri kzarm grnce aka yapmaya yreklenemiyor, grmemi gibi uzaklarda dolamak iin sudan nedenler yaratyordu. Uzaklarda... KIRIK HAYATLAR 315

Evet, imdi onunla olabildii kadar az yalnz kalyordu. stelik, birlikteyken bile onun uzaklarda kalan bir ruhu, uzaklarda dolaan bir grnm vard ki, kar kocann arasna nasl olup da ald bilinemeyen bir aralk koyuyordu. Ara sra, sessiz zamanlarnda duygularn ayklamak ister, alayp szlamak iin yersiz nedenler yaratan bir ocukla konuurcasna kendi kendine tm mutluluk nedenlerini sayarak t verirdi. Bu yol her zaman ok yararlyken imdi onu inandrmaktan ok uzak kalyor, tersine, bu iten gelen tlere ayaklanan bir ses ykselerek: Ama grmyor musun, kocan grmyor musun? nsan ldrm gibi bir korkuyla senden kaan, saklanan bu adamn gizli bir aldatn sezmiyor musun? diye baryordu. Bu, gerekti;" kukuya olanak yoktu. Kocasyle arasn aan bir neden vard ve bu neden ancak o trden bir ey olabilirdi. te, drt aydan beri, ta yeni yuvalarna, bu mutluluk kesine, ne yazk, o kadar zenip sslenen bu son emel durana geleliden beri, onun ta kk yandan balayarak en byk sevinlerinin arasnda korkutarak kvanlarna bir rkntnn arpntlarn kartran tehlike d gereklemi, mutluluklarn en tatl bir zamanda gelip alamt. Ka kez kadnlk igdsyle kocasnn ceplerini kartrmak, yazmasasn yoklamak, anahtar uydurmak istedi! Ka kez eve gelen hastalanna bakarken onu gzetlemek; dostlann, zellikle Bekir Servet'le konuurken kapdan dinlemek iin yanp tututu! Ama onurlu yaratl bu yollarn bayalmdan irenir, bir yandan da iinden bir korku: Ya gerei yanstacak bir kant bulursan, ya ku316

KIRIK HAYATLAR kunun avuntusundan bile seni yoksun brakan bir ize ras-larsan?.. Evet, o zaman ne yapacaksn? diye barrd. Kocasndan alma biimlerini dnd. Evet, ne yapacakt?.. Boanma!. Bunu irkin, baya buluyordu. ocuklarn alp kamak., ya da evin iinde kendini silerek, onunla her trl ilikiyi keserek bir keye bzlp hep dargn kalmak; stelik, evet, stelik kendini ldrmek... Bu deiik alma biimlerinin tm de kendini ilgilendiren bir zavalllk, bir umutsuzluktu. Ve dnde kendini o durumlara sokarak onlarn ok ac koullar iinde yaatrken kendi kendisine daha ok acyarak, birdenbire bo yalarla boanrd. Kocas imdi ona, Ne dnyorsun? ya da Neden aladn? demiyordu. Belki de onun azndan kacak bir yanta karlk bulamamak korkusuyle, yaptklarndan sz edilmesine olanak verebilecek konulara deinmeyen sululara zg bir ekinme duygusuna uyarak, hi sormuyor, yanndan kayordu. Artk sevimiyorlard bile... Onu perken dudaklarnda bir ekingenlik vard. Kar koca, ocuklarnn hastalklarnda yine birbirlerine daha ok sokulma gereksinimini duyarken, bu kez, Leyl'nn son hastalnda, bugn ocuk, bitkinliinden ince bacaklarnn stnde titrerken, o hep uzaklarda dolaan ruhuyle, evresi donmu bir havayla emberlenmi glge durumuyle, sanki kendi bulunmuyormucasna, duruyordu. Ka kez Vedide, kocasnn kendisini aldattna z bakmndan kesinlikle inandktan sonra, bu inancn daha da geniletmek istemi, Acaba kiminle? diye sormutu. Buna bir karlk verebilmek iin eitli yzleri gznn nnden geirmeye gc yetmeyerek aramay brakm, stelik bu ac kansna bir kaamak bularak, Belki ortada yalnz bir bunalm var, kendi kendine ekime var, belki yarn stesinden gelinecek bir sava var diye bir umut kaps aralamt. KIK1K HAYATLAR 317

yleyse, her eyi doal akna brakmak, hi bir gerein nne kmamak, zamanndan nce olay kar-lanmk gerekliydi; beklemeliydi. gdlemi alksyle, yaratlnn arbashlyle, tutumunun salamlyle o kadar uyuan bu siyasa biimi ona yeniden g veriyordu. Ve bu gre bal kalma konusundaki gl karar, onu ruhsal k iinde taze bir yaamla dirilterek, yine erdemli ve her eyi Tanr'ya brakm, ocuklaryle, zellikle her dakika onun tinsel dayanklma gereksinmesi olan Leyl'syle uramaya yeterli gc buluyordu. Evet, izlenecek en doru yol buydu; ama gerek ondan nce davranr da bir gn, en umulmayan, en beklenmeyen bir dakikada kocasnn aldat, bir kuruntu deil, bir olay olarak karsna dikilirse, evet, o zaman ne yapacakt ? Bu soruya karlk veremez ve kendi kendisine, elleriyle kvranarak: Evet, o zaman ne yapacam? derdi.

Bir gn az kald, bu gerein karsnda bulunuve-receinden korkarak, ta bir uuruma dmek zereyken birden duruvermi bir insann korkulu arpntsn duydu. Son hafta iindeydi. be gnde bir gelerek Leyl'y yoklayan ve her geliinde mer Behi'e Mzzan'la evlenme olaslnn biraz daha arttn bildiren Bekir Servet, en sonunda kesin kararn alarak gelmiti. mer Be-hi, evlenme yaamna doutan dman arkadann bu i deiikliinden Vedide'ye srasyle bilgi vermemiti. Konuya deinirse, kendi gizli yaamyle balant kurulabilecek bir yol amaktan ekinmekle balam, naslsa bunu gizleyio durmu, yalnz son kez, artk i kesinlik kazannca, daha fazla susmaya olanak bulamayarak, bir gn yemekte, nemsizce: Bilmiyorsun! Bekir Servet evleniyor! demiti. 31 JS.1K1JS. HAIAJLAK Vedide, kukulu bir durumun yasalk ve trensellik kazand kanisiyle sevinerek: Ne iyi! demiti. mer Behi, tabana bakarak: Evet, ok iyi bir evlenme yapyor diye karlk vermiti, Talat Bey'in boad kadnla, Mzzan'la... aknlktan Vedide'nin az bir sre ak kalmt. O zaman aralarnda geen ksa ve abuk konuma, bilinemez neden, demir bir kalemle kafasna kazlm kald: Nasl?. Ben, Veli Bey'in byk kzyle evleniyor sanmtm da sevinmitim. Kendisini, stelik o zavally kurtaryor diye.... Veli Bey'in byk kz, Talat Bey'le evlenmemi miydi? Unutuyorsun, Vedide.. yleyse, bu bir dei-toku demek.,. Belki!.. Ama sen yine sevinmeni srdrebilirsin. nk bu evlenmeyle yine iki kii kurtuluyor saylr. stelik Nebile'yi de hesaba katarsak kurtulan oluyor. Birden Vedide'nin aklna, iki ay nce btn istanbul'da almaya deer bir olay olarak alkalanan bu evlenme tm ayrntlaryle gelmi ve bir dakika nceki unu-tuuna glerek: Gerekten! Oysa ben neler dnyordum?.. Nebi-le'nin, Talat Bey'le evlenmesinden sonra yine eski ilikisini srdrd bile syleniyordu. Halk, her eyden sz eder ve her eyden sz edebilmek iin ok kez konular da yaratr. Bence Bekir Ser-vet'e dayatlan bu iliki, doruluundan ok, kukulanlacak bir sylentidir. Vedide, az kald atlacakt:

Nasl?.. Bunu sen sylyorsun, yle mi? Ama seri kendin, bundan bana bin kez sz atn durdun ve yine Bekir Servet'in gerei saklamayp sylediklerine dayanarak... diyecekti, yutkundu. mer Behi de bunu sylerken yzne bakmyor, a319 talinin ters yanma bezelye tanelerini toplamak iin gz leri tabanda, gereinden fazla urar grnyordu Yalnz, iinden gelen bir dnceyle, Neyyir'den sz at: yleyse, kk iin de dolaan sylentilere pek inanmamak gerekecek. Sakp Sleyman Bey'den, evlerin-da konuk olan varlkl Msrl'dan, onunla nianlandndan, Bebek'te bir yalnn onarlmasndan, denmesinden konuulurken o kadar anlalmaz szler ekleniyor ki... Kocasnn yznden kzl bir dalgann getiini, ellerinin titrediini iyice grmt. Vedide, karlk vermiyordu. Birdenbire, kendisi de, szlerini srdrrse asl ruhunu kemiren eyin izleri an-lalacakmcasna tmcenin arkasn getirmeye g bulamad. Konuma, burada kesilivermiti! Bu konuma Vedide'nin kafasna bir sorunun engelini takmt; Acaba?.. kide birde, kocasn dnrken, onun btn tutum ve davranlarn yorumlamaya alarak izlerken hep bu soru, engelini daha ok batryor, onu bartacak kadar ac vererek daha derinlerde szlanyordu: Acaba ?... Ah, bu yalnz bir urann bunalmndan baka bir ey olmasayd! O, bu boumann iinden utku kazanarak ksayd! Ve bir gn yeniden kendisine dndkten sonra, ona sevgi ve ballnn her eyin stnde olduunu btnyle inandrarak gelip dizine yatsayd!.. Hi konu-masayd, gerei hi sylemeseydi; yalnz orada kana kana alasayd... Ve yavaa ellerini alarak, ilenmemi bir suun yalnz boulan dncesini balattrmak iin onlar pseydi, pseydi!.. Bununla ne kadar mutlu olacakt! Ona bir sz sylemeyecek, ancak bu dn ruhunun en duygulu bir noktasna mutluluunun yaldzl bir kant gibi saklayacakt. Ne mutlu, ne mutlu olacakt!.. Ve bunlar dnrken yine iten gelen mnltsyle, Bahtiyar olmak ne g alemde h.. diye yineliyordu. Mutlu olmak iin baka neye gereksinliydi?.. Birden baklar uyuyan Leyl'y buldu ve yreinde szlayan bir acyle, ite alt haftadan beri, o inat ate getikten sonra, daha bir trl sala dnemeyen ocuu dnd. Babas da imdi onun evresinde umutsuzlukla dnp duruyordu. Kocas, tm korkularn kendisine sylemiyordu, kukusuz.. Bir ona, bir Leyl'ya bakar, sonra gzlklerinin altndaki gzlerini gstermemek iin, kaard. Bir gn Leyl'nn rafadan bir yumurtay uzun uzun yalvardktan sonra almasn salam, ama yediini hemen kardn grerek derin "bir ezginlikle odadan ayrlmt. Vedide, kocasn izlemi ve onu odasnda, dirseklerini yazmasasma dayam, ba ellerinin arasnda, h-kra hkra alarken bulmutu.

Leyl'nn byle yiyecek almyan, zorla verilen eyleri hi bir abaya, hi bir atlma zorunluk duymakszn karan bir mide gszl vard ki, onu sala deil, daha ok korkulu bir sona srkler gibiydi. Vedide, yavaa dikiini brakt ve Leyl'nn yatana yaklaarak ocuuna bakt. Odann yar aydnlnda yavrusunun sar yz daha sar, sanki yeil grnyordu. Alnnn geniliinde, kalarnn akaklarna doru arlklkla giden uzunluunda, yznn geueinden fazla szgnlnde yle bir ey vard ki, insan ocuun gzle grlemeyen bir bozukluk geirdii sonucuna vardrrd. Ve ite bata babas, btn doktorlarn ellerini gszlkle outurmaktan baka yapabilecek bir eyleri yoktu. Sonra, o her zaman tm insanlar iin incelik ve yumuaklkla yorulmu ruhunun tatllklarn saan Leyl'da imdi evresini krmaya, incitmeye doru kayan bir titizlik ve hrnlk vard. Annesinden baka neredeyse herkesle dargn gibiydi. Kimseyle oynamak, kimseyle konumak istemiyor, artk evdekilerini birer birer sayarak sevdiini sylemiyordu. Babasna zorla dayanyordu. Tmnden ok da Selma'ya taklmt. Ona amansz, acma bilmeyen bir dmanl vard. Ne zaman Selma'y glerken, oynarken, odaya bir kasrga grltsyle girerek koarken grse, yann stnde bir alayn alarn saarak ona satar ya da darlarak, kendisine ok yakan Kadn Nine davranyle krd. Ve yle satap krken annesinin kendi yann tutmasn, onunla birlikte Selma'ya dmanln gstermesini isterdi. Vedide, yava yava iki ocuk arasnda ayr bir ilem yapmaya zorunlu kalmt. Birka kez byle Leyl'y sevindirmek iin Selma'ya kar aka hakszlk ettikten sonra, vicdan acsn susturabilmek iin onunla gizli bir anlama yapmak istemiti. Ama Selma'nm mantnda bu anlamay benimseyecek kadar salamlk yoktu. Bu yzden ocuu elden geldiince kendilerinden, bylece Leyl'dan uzak tutuyorlar, onu halasnn odasnda yatryorlar, onunla birlikte her gn yapya gnderiyorlard. Bugn yine Mveddet Hanm Selma'y alm, smet ve Dilad'la birlikte oraya gtrmt. Grmcesinin gnden gne artan bir tezlii vard ki, yapnn banda bulunursa iilere daha ok aba alayaca kuruntusuyle kendini avutuyordu. Vedide, grmcesiyle ocuklar arasnda doan bu yeni durumdan sonra baka bir ey daha gryordu: Meved-det Hanm'da, Selma'ya bakmak grevini genileterek buna bir koruma, belki bir sahip kma rengi vermeye alan eilimler belirmiti. Onu odasnda yatrmakla, sokaa karmakla balayan iliki, ocuktan yoksun geen yaamnda ksrla yargl duygularn; tpk uzun sre stnde duran bir tan yetitirme gcn nledii bir Knk Hayatlar F. 21 toprak parasnn birdenbire gnee kmas gibi, geli meine ve tohumlarn srp filizlenmesine yol amt. Meveddet Hanm, bencil bir zenle Selma'y kendisine yaknlatnrken bakalanndan uzaklatramaya alan ruhsal bir susuzluun etkisiyle ne zaman iki karde bir anlamazla dse de Vedide, aralarndaki gizli anlamay belirten bir gz krpmasyle Selma'y dayanmaya ve susmaya ardktan sonra Leyl'nn yann tutsa, hemen Meveddet

Hanm'da bu oyuna katlmayan arbal bir tutum belirir, aka Selma'ya: Buraya gel, kzm! Biz kendi odamza gidelim! der; hastalna sayg gstererek Leyl'ya kar ak ak azar-layc bir dil kullanmamakla birlikte, bakyle, duruuy-le onu ayplar, Selma'y koruyan bir anlam belirtirdi. stelik, Leyl'y gereinden fazla martlan, baba ve annenin brnn zararna fazla sevilen sekin ocuu; Selma'y da tersine, haklan tannmayarak acnacak duruma drlm bir zavall yerine koyabilmek ve bu eitsizlik, hakszlk sorumluluunu neden olanlara daha byk lde yklemek iin Leyl'nn hastalnda onlann grdkleri tehlike ve nemi dorulamaktan ekinirdi. Ka kez, kardeinden ok Vedide'yi belirtmek isteyerek Meveddet Hanm: ocuun gereinden fazla stne dyorsunuz. Kendi bana braksaydnz imdiye dek oktan eski durumunu bulurdu, zellikle bu ilalar! Gerekte ocuun midesini onlar bozuyor szlerine benzer dnceler ortaya atmt. Hastaln uzamasnn sorumluluunu Vedide'nin an kuruntusuna dayandran nce biimini sezmemek de olanakszd. Vedide, bunlarn tmn gryordu. stelik, Selma'ya sahip karak alp odasna gtrlerinde hala ile ocuk arasnda kendi yokluunda geebilecek sahneleri bile XVAXVXXV Z kafasnda canlandmrd. Bir sreden beri grmcesinin odasnda Setma iin birer ekicilik tayan eylerin yn yn biriktiini biliyordu: Oyuncaklar, ekerlemeler, meyveler, kurdeleler, danteller... Ara sra bunlann eskilerinden, bozuklanndan bir iyilik olarak Leyl'ya da verilirdi. Leyl, ne zaman byle knk bir oyuncakla ya da skk dantelle dllendirilse, arbal Kadn Nine davrann taknr, kalann atar, hastalktan beri gittike sertleen alkanlnn ekiliinden teekkre gelebilecek bir szc ya da bir glmsemeyi bulup karm-yarak, getirilen eyi gevek parmaklanyle, bir yoksulun nemsiz armaann geri evirmemek iyilikseverliini gsteren bir sultan hanm davranyle alp yatann teki yanma koyard. Leyl'nn Meveddet Hanm'a sanki bir dmanl vard. Baknda, ona,karlk veriinde, ateini yoklamak iin elini bana koyarken izin veriinde yle aka bir soukluk vard ki, Vedide ka kez yumuak olmasna nem verdii sesiyle: ' Leyl! Halana niin yle davranyorsun? Beybaban sana gcenmez mi? demiti. il/i JL /

Leyl, Ben ne yaptm biliyorum! demek isteyen bir glmsemeyle, karlk vermek istemezdi. Bir gn de halasnn aktan aa Selma'y tuttuunu grdkten sonra, tm duygularn annesine u szcklerle belirtmiti:

Anne! Bu kadn da nereden geldi bamza?... Vedide: O nasl sz yle? Sana bunu hi yaktramadm, Leyl! diye ocuu susturmutu. Ama bu sz kendi dncesine o kadar uygundu ki, iinden, byle dnen yavrusunu, Ah! Canm kzm, ah! diye okamaktan da kendini alamamt. Evet, nereden gelmiti bu kadn balarna?.. Vedide de ne zamandan beri bunu dnmt. nce akir Bey'in lm haberi gelince yeryznde yapyalnz kalan grmcesi iin derin bir acnmayla zlmt. Sonra nc bir kiinin gelip yeni yuvalarna yamanmasna da yce bir esirgemezlikle katlanmt. Yaam onun iin dayanabilir duruma getirmek isteiyle elinden geleni yapmaya kesin karar vard. O zaman mer Behi kendisine, Ah! Melek karcm... Bir evde bir grmce ne demektir, bunu imdiden anlayamazsn! dedike o, Ne olursa olsun, mademki bu bana bir grevdir, bunu yreime sev-dire sevdire yapacam diye dnrd. Daha o zamandan bunu anlamt ve btn iyi dileine, cmertliine, her eyi balamaya ve ho grmeye alan kalp inceliine kar artk bu nc kiinin kendisiyle kocasnn arasna bir geimsizlik izgisi eken bir e olduuna her gn biraz daha glenen bir kanyla inanmt. Bununla birlikte, imdiye dek gelinle grmce arasnda deil bir ekime, bir konuma bile gememiti. Kk bakmndan ikisi de iyi bir zden yorulan, ikisi de grg kurallarnn dna kmamak iin kendilerini srekli denetim altnda tutan bu iki varln arasnda yle zmlenemez aprak atmalar meydana geliyordu ki, gnden gne aralarna gittike genileyen bir uzaklk konuyordu. Ve bundan Vedide'nin ruhunda kocasna kar duyulmamas olanaksz bir douyordu. Gen kadn bu konuda ne kadar haksz olduunu biliyor; ama grmcesi-nin aa vurduu btn dmanlk belirtilerine dayanmaktan ve katlanmaktan, sessizlikten ve susutan, yumuaklktan ve glmsemeden oluan kar bir silh kullanmak kararndan bir an bile caymyordu. Ancak bu zor tutumun her uygulannda ruhunu ezen acdan kocasna KIRIK HAYATLAR 325 da bir dargnlk pay ayrmamak elinde deildi. Kendi kendine: Niin? Onun ne suu var? Tm sorumluluk raslan-tnn, olaylarn deil mi? O, her olup bitende davranm gzleriyle alklamyor mu? Sevgisinin, benden yana kan ruhunun gvencesini vermiyor mu? yleyse... Evet, yleyse ona neden gizli bir dmanlk duymakta kendini hakl buluyordu? Hayr, hak bulmuyordu, ancak bu duyguyu nlemek de elinden gelmiyordu. stelik bir kez, bu son gnlerde mer Behi ona dncesini yalnz gzleriyle deil, szleriyle de belirtmek istemiti: Vedide demiti, Senin bir melek gibi dayanp katlandn bilmiyor deilim. Aylardan

beri en kk ayrnty karmayan bir gzle izliyorum. Ve her zaman da sana olan beeni ve sayg duygularm bir kat daha gleniyor. Kar koca, bu szlerden sonra birbirlerine bakmlard, kisi de, bu tmceyle uyanan sevginin, takn bir ak atlmyle uygulanp uygulanmyacan bekleyen bir umut an geirmiti. Ne yazk ki, onlar birbirinin kollarna atan byle bir neden, daha akp tutumaya zaman bulmadan snen bir kibrite benzedi; sanki bilinemeyen bir azdan ktcl bir soluk karak fledi. Vedide, kocasyle bu konunun aklanmsamdan doacak sakncalar sezen bir anlayla hem onu susturmak, hem de kocasna gizlenmi yar aka bir yaknmann asn vermek iin yantlad: Kendimde beeniye de, saygya da fazla hak kazanm bir durum grmyorum. Yalvarrm, bana bundan hi sz amaynz. Bu dileinde ok itendi. Kocas bu konuda onu glendirecek ya da yalanlayacak bir dil kullanmay srdrrse kendisini tutamayacandan, yreinin stne o za326 KIRIK HAYATLAR mana dek susmak kararnn kiliti altnda birikip duran lerini pskrmeye zorunlu kalacandan korkuyordu. Evet, artk kendi kendine gerei saklamayp sylyordu: Grmcesine, grmcesinden srayarak kocasna uzanan gizli bir dmanl vard. Belki bu biraz haksz, usa yakn nedenlere dayanmayan bir gizli dmanlkt. Bunu yargya vurma gereini bile duymuyordu. Yargla-sayd da tersine karar vermeye zorlayacak bir sonu alsayd, yine bunu byle olmaktan kurtaramayacakt. nce, uzaktan, yeryznde yalnz kalmasna acnan Meveddet Hanm, yakndan grlp tanndktan, bir at altnda ve bir sofrada birlikte yaandktan sonra, o kadar kendisini dnen, bakalarna bir sevgi pay ayrmaktan yle uzak bir bencillikle sakat bir durumda ortaya kmt ki, onu acmaya bile deer grmyordu. mer Behi'e de yklenebilecek su, yalnz onun kardei olmasndan, onu sevmesinden, onunla bir kandan gelmesinden teye gemezdi. Ve bylece yreini, kocasnn grntsne onun niteliinden bulaarak etkileyen yalnz bu olamazd; onu hem bunun renkleri, hem aldatlmak kansnn kara bulutlan arasndan gryordu. almay ama-lyan gizli dmanln katmerletiren bir etken vard ve kendisini birincisinden doacak bir konumann akna kaptrrsa ikincisinin de kendiliinden taaca sonucuna varyordu. O zaman?.. Evet, o zaman, artk aralarnda her eyin biteceini biliyordu. Kendi kendisine aka sorard: Ya aldatlmn yalanlanmayacak bir belgesini ele geirirsem ne yaparm?.. Ve hemen duraksamadan bunu grmeyeceine, anlamayacana, bilmemi olacana karar verdi. Kocasnn kendisine dnmesini bekleyecekti. Dnmeye gerek gren, gereksinme duyan mer Behi'in kukusuz bir pimanl olacak ve karsnda her gerei bilirken

onurlu glmKIRIK HAYATLAR 327 semesiyle bilmezlikten gelen karsndan utanacak, bu da ona yeterli bir ceza yerine geecekti. Sonunda bu alma yolunu bulunca, gnl esenliine kavumucasna geni bir soluk ald. te, imdi yine karmakark tm duygularndan byle i aan bir sonula karken, Leyl yatanda kprdand, gzlerini at. Uyandn m, kzm? Leyl, ellerini uzatarak annesini ekti, pt; kendisini ptrd. Sonra gzlerini yumarak atnd. Neden yle atmyorsun? Sanrm, aramzda yine bir dargnlk var. Kz, gzlerini daha skarak, daha ok atnd; karlk verip vermeme gereini dnyor gibiydi; sonra bulanka gzlerini biraz aarak: Bas aryo... dedi. Ban m aryor? Biraz fazla uyudun, bu yzdendir. Kalk da seni giydireyim, kolonyal suyla ileyim. Vedide, bir yandan Leyl'y giydiriyor, bir yandan onunla konuuyordu. Bu son hastalnda balayan titizlikle herkese kar hrn, stelik gnl krc olan Leyl, annesine kar uysal ve yumuakt; yalnz onun ellerinde her istenen eye raz ve hazr, kendine zg istemi olm-yan bir bedene dnrd. Annesine imdi pek seyrek karlk veriyordu. Pan-curlar amaya alan Vedide, bir ara: Bann ars geti mi, Kadn Nine? diye sodu. Leyl, geip gemediini kendisi de bilmiyormuca- sna, bir saniye, gzleri havada, ban dinledi; sonra karlk verdi: Geti.. imdi Leyl, divann stne oturtulmutu; nne dikileri, oyuncaklar ylmt. Vedide, rvet isteyen bir sesle: 328 KIRIK HAYATLAR Artk bir bardak st de iersin diyerek davrand.

Odann kapsnda onlar bekleyen bir topluluk buldu. Sabriye Kadn, Andelip Bac ve Ferit'iyle Suzidil, tm oradayd. Vedide: Aa, ne bekliyorsunuz? dedi. Andelip Bac: Sizi bekliyoruz, Hanm'm! diye karlk verdi, Ayp olmasn dedik de bu yzden ieri girmedik. Andelip Bac, bu balangtan sonra ok sevinilecek bir haber mutalamak istiyenlere zg bir davranla gld, gznn ucuyla Suzidil'i gstererek: Bar-gr var Hanm'm, Suzidil sizin eteklerinizi pmeden evine gitmek istemedi. Ne de olsa insan iyilik grdklerinden izin almal, deil mi? Eer bana da izin verirseniz Suzidil'i evine kadar gtreyim de bu gece onlara konuk olaym. Mehmet Ali'yi yeniden gvey koyacaz. Desene Bac, en sonunda dileine erdin. Andelip Bac, ks ks glerek knal salarnn llelerini sarsan bir davranla ban sallyordu. Evet, bu iliki yenilenmesi; Suzidil'in mahkeme koridorlarnda grd ackl eylere ve Andelip Bac'nn her ne olursa olsun kocalarla kadnlarn bir arada yaamas gereini alayan bilgeli tlerine borluydu. Suzidil, ne zaman i-li'ye konuk gelse, Andelip Bac'yle bir odaya kapanr, saatlerce sren grmelerden sonra boanmak isteini biraz daha yitirmi olarak yanndan kard. Suzidil'in Ferit'i hastaneye yatrp boanma davas amak iin kentteki o tandk evine yerlemesinden sonra Mehmet Ali, mer Behi'in evine gelerek piman ve yumuak ya da hrn, karsyle arasn bulmalarn isterdi. mer Behi, bunlardan birinde ona uzun uzun t vermi, birinde de adamn ikili olduunu grerek olduka sert davrandktan sonra kap dar atmt. KIRIK HAYATLAR 329 O gnden beri Hanm'dan ve Bey'den pek yz bula-myan bu karsna ackm koca, onulmaz acsn dkebilecek sevecen gs, Andelip Bac'nn erkek sevgisinden yoksunluunu bir trl unutamayarak ateler iinde kavrulan gsnde bulmutu. Bac, Mehmet Ali'yi bodrum kapsndan alr, iki yzl bir ibirliiyle aada saatlerce Suzidil'i kandrmann yollarn arard. Bunu tm biliyordu ve Andelip Bac'nn kar koca arasnda srekli anlama salamay amalayan siyasasndan belki mahkemeden kacak karardan daha iyi sonu alnabileceine inanarak onun bu aracln nlemezlerdi. Vedide, Ferit'e bakt, onu okad: Bu ocuk ne-kadar deimi! Sanki yzne kan gelmi, grbz bir olan olmu... Demek,

hastaneden kardn? erden, annesini aran Leyl'nn sesi duyuldu. Vedide, Andelip Bac'ya: Haydi yleyse Bac, sen hazrlan. Biz de SuzidiPle grelim dedi ve arkasndan Suzidil'le Ferit kendisini izledi. Leyl, Ferit'e glmsedi. Aralarndaki bir eit huy benzerlii, birlikte bulunmaktan sevinmelerine yol aard. Onlar birbirlerini anlayan ok iyi dostlar gibi konuurken, Suzidil de Vedide'nin biraz nce darda sylenen szlerine karlk verdi: Evet, Kk Hanm'm! ocuu hastaneden kardm. Gryorsunuz ya, artk dirildi. ki ay ya oldu, ya olmad, ocuun yzne kan, bacaklarna g geldi, iyi baklp beslenince insan, kukusuz byle olur. Vedide^ gznn ucuyle ocuklara bakyor, istemeden onlar karlatryordu. Leyl; sar yzyle, hastalkl 330 KIRIK HAYATLAR davranyle sanki Ferit'in yannda bir kartlk oluturuyordu, yi baklp beslenmek!.. Yllardan beri Leyl iin baka bir yol tutulmamt ki... Oysa... ii szlayarak ocua bakyordu: Gryor musun, Leyl? ocuklar iyi yiyip ierlerse glenirlermi, koup oynarlarm. Suzidil yle sylyor demekten kendini alamad. Az da olsa, kskanla benzer bir ey duyuyordu. Bu srada Sabriye Kadn Leyl'nn stn getirdi. Vedide ayaa kalkarak ocuuna gtrd ve yanna oturup yava yava iirirken Suzid'e sordu: Demek, sonunda davadan dndn? Suzidil, anlatmaya balad: Dava m? Tanr korusun, Kk Hanm'm! Artk boyumun lsn aldm. Her gn sabahtan akama, kadar dayak yemek, mahkemelerde srtmekten daha iyidir, kukusuz.. Suzidil, her geliinde davasnn yeni bir evresini anlatr, bunu anlatrken de mahkeme koridorlarnda grlen, duyulan yklere yer verirdi. Orada kadn ve erkek, gen ve yal insanlk aclarnn binlerce rnei, kimi dayanarak ve Tanr'ya bel balyarak, kimi alayp szlayarak, inleyip kavglanarak yaamlarnn ok ackl ykmn srklerdi. Evlerin kafesleri ardnda ilac bulunmayan onulmaz aclarnn iinde rm, yatak odalarnn trl sakat ve kirli gizleri arasnda hrpalanp yaralanm bedenler, birden beliriveren bir avunma gereksinliiy-le, bir ila susuzluuyle, ktrm bacaklarn yardm umulan bir trbe penceresinin nne kadar gtrp yalvaran parmaklarla iplik balayan mutsuz sakatlar gibi, son umut ipliklerini getirip burada bir dilein sonu gelmez alnyazs dokusuna ilitirirlerdi. Dayaktan krn dklm kadnlar, alktan omuzlar km ocuklar, hastalktan yzleri oyulmu gzeller,

KIRIK HAYATLAR 331 zamanndan nce lmeyi dnen gen kadnlar, aldatlm aklar, tannmam haklar, tm o insanlar birbirinin acmaszlna ve incitecek davranlarna kurban eden nedenler, hep birer birer bu koridorlardan geerek ya kurtulu, ya yardm, ya geimlik dilenen susuzluklarn sererlerdi. Byle, ya aylarca, yllarca urarlar, bir sonuca varlrsa mutsuz krk hayatlarnn bu bir hi olan karlna, Bunda baka bir ey deildi, demek? bitkinliiyle baka baka, giysilerinin altnda srtlar kamburlaarak baka bir dnyada baka bir yoksulluk nedeni aramaya karlard. Ya da artk bo bir umudun aldatc ve kark evrelerinde bunalan ruhlarnn bir yorgunluuyle yeniden aclar dnyasna dnmeyi, belki de lmn avutucu yatanda son dinlenme saatini yeleyerek, her eyi yarda brakp buradan 'kaarlard. Suzidil, Vedide'ye her geliinde byle yn yn insanlk aclarnn destanlarn getirmiti. Bu kez de ite kendi krk hayatnn ac destann getiriyordu. Elinde avucunda ne varsa tmn kaptrdktan sonra Andelip Bac'nn dncesine uyduunu anlatt. Sonra, birdenbire aklna anmsanmam bir yk gelerek elini alnma vurdu: Aa, bakn, Kk Hanm'cm, az kald unutuyordum. Her zaman renmek istediiniz Mrvvet Hanm'-m yks, bilseniz ne kadar kt bitti! Suzidil, yllardan beri istanbul'un dedikodu evrele-rinde eitli blmleri izlenen bu nl boanma davasnn, acmasz bir kocann elinden kurtulmak iin yaamnn son gcn ve parasn, oradan oraya karayazgh ban vura bura harcayan kadnn yrek szlatan servenisin ackl sonunu anlatt. Mrvvet Hanm, sonunda umuttan umutsuzlua, umutsuzluktan umuda boca-laya bocalaya, davasnn enginlerinde birden karsna 332 KIRIK HAYATLAR kan bir kayaya arpm ve artk dayanmaya, steleme-ye g bulamayarak, birdenbire gc tkeniveren ruhunun k iinde korkun bir inme gelerek mahkeme koridorlarna serilivermiti. Suzidil: Kocas, onun eve dnmesi iin mahkemeden karar alm.. nsanlarn iinde, artk kurtuluyorum diye sevinirken adam karsna dikildi. O zaman grmeliydiniz, Hanm'm! Hayr, Tanr gstermesin; Tanr, mutluluunuzda byle kt eylerin acsn bakalarnda bile grmekten sizi esirgesin... Kadncaz, nce anlamad, sonra avukatyle birlikte ii anlaynca ban tavana kaldrd, baracak sandk. ki eliyle boazn tuttu, sesi kmad iin iyice anlayamadk. Sonunda birdenbire btn arlyle koca bir ktk gibi boylu boyunca dt. Vedide, artk Suzidil'in anlattklarn yar yarya duymuyordu. Kulaklarnda bir uultu vard. Biraz nce Suzidil onun mutluluundan sz ederken, onu bakalarnn mutsuzluklarna bile tank olmaktan esirgerken, yzne kar barmak istemiti:

Sen ne diyorsun, Suzidil? Bilsen ben de ne kadar mutsuzum. Ben de aldatlm, evinin dzeni yklm bir kadnm! Yutkunmu ve yreinde ok ac bir szyla kede oynayan Leyl'ya bakarak susmutu. Leyl, zorla oynuyor gibiydi. Suzidil, yksnn sonunu btnlerken kz, bir aralk gzlerini kapad ve ban arkasndaki yasta dayad. Yoruldun mu, Leyl? Bas anyo.,. Yerinden kalkt, bu srada Andelip Bac, btnyle hazr, kapdan grnd. ki kadn, birlikte izin istediler. Onlar karken Vedide, Suzidil'e kk bir t vermek istedi: Bir zm yolunu denedik ve anladk ki, yeryznde mutlu olmak iin bundan da yarar yok. Bence yaplacak yalnz bir ey var: Dayanmak... Bunu Suzidil'e mi sylyordu, kendisine mi, pek belli deildi. Suzidil ona ne demek istediini anlamayan gzlerle bakyordu. Bu tte saklr gizli nedenin , suyu bulank bir havuza vurmu bir ay paras soluklu-uyle kafasna yansr gibiydi. Suzidil'in yerine Andelip Bac karlk verdi: Tanr yaamnz artrsn, Kadn'm! Grdnz m doru sz. Erkek ne yaparsa kadn dayanmal... Sonra knal ban sallad: Ah, genlik! nsan bunu zamannda bilse!. diye ekledi. Bac, bu yazklanma nleminin iine, acs daha gememi krk yaamnn yasn da koyuyordu. Vedide, glmsemesini nleyemedi. Onlar yanndan ayrlnca Leyl'ya dnd: Ne istiyorsun, Kadn Nine? Leyl, ba hep yastkta, evresinde geen eylere ilgisiz, gzlerini yumarak, kalarn kaldrarak, dilerinin arasndan yineledi: Bas aryo.. Neden gzlerini kapadn kendisi de bilmiyormu-casma annesine karlk vermek iin dnyor gibiydi. Vedide, soruyu yineleyince gzlerini at, sonra abucak kapatarak: Anneci! dedi, Pancurlan rt... Yine mi uyuyacaksn? Leyl, bayle, Hayr! dedi.

yleyse, neden pancurlan kapattryorsun? Gezinti saati de geldi, seni giydireceim, yine birlikte kacaz. Bir sredir her akam st anne kz, ili'nin yaya kaldrmlarnda ksa bir gezinti yapyordu. Leyl, karlk vermedi. Vedide, yeniden gezintiye kmak dncesine dnerek, bu dolamalar srdrrse ocuun salna kavuacana umutlanan bir duyguyla: ok uyudun da ban ondan aryor dedi, imdi biraz gezersen alrsn. zelikle Selma eve gelip de seni bulamaynca, yine gezmeye ktn renince... Anlyorsun ya?.. Leyl, bayle, Hayr! dedi. Sonra birdenbire karar vererek, davrand: Giyinelim! Giyinmeye baladlar. Vedide, belki Leyl yine cayar korkusuyle elini abuk tutuyor ve kzn kararnda glendirmek iin her giydirilecek, taklacak eyde dncesini sorarak isteklendirmeye alyordu. Be dakikada hazrlandlar. Artk kmak zereydiler. Leyl: Anneci! dedi. Ne var, Kadn Nine? Kucak istiyo... Vedide'nin dizlerinin ba zld, abucak sedirin ucuna kt ve Leyl'y, sokak iin hazrlanm ssl k-lyle kucana ekti. Kz, hemen ban onun koluna koyarak gzlerini sk sk yumdu, kalarn kaldrd. Vedide, yeniden sordu: Sylesene, Kadn Nine, ne oluyorsun? Leyl, annesine, sesinde derin bir yaknmayla karlk verdi: Bas anyo... Vedide'nin ayaklarnn altnda bir evren yarld; tm varl sonsuz uurumlarn aan bir yarn arasnda szlp yuvarland. BEH akam eve dnnce, her zamanki gibi kapdan Leyl'y sordu. Kapc aan Dilad, yalnzca: Yukardalar... dedi. mer Behr, baka bir soruya gerek grmeden alma odasna girdi. Bir sreden beri her dnnde Vedide'yle karlamadan nce odasna kapanr, dardaki yaamla ev yaamnn arasna bylece bir ara koyard. Birinden kp tekine girmek iin grnmeyen bir giysi deitirmeye benzeyen bir davranla kendi kendine kalrd.

Vedide, eskisi gibi onu ne kapdan mutlu bir glmsemeyle karlyor, ne de dorudan doruya kapda kar-laamazlarsa odasna kadar gidip ineli davranyle arkasn kolluyordu. kisinde de nedeni sylenmemi, ama olmasna da kar koyulma gc bulunamam bir ayrln uzakl vard ve ikisinde de aklanmasna, onarlmasna kalklrsa ters sonular vereceine, btnyle ykntlar karacana inanlan bir duygu, kendiliinden olumu bu durumu sessizce benimsemeye srklyordu. Tm varln, kararlln ve istemini bir su ev-rintisine tutulmu kopuk bir dal uysallyle evire evire daldrp boarak, yorgun yapraklan biraz gne grrken yeniden alp oradan oraya arparak buyruu altnda tutan bunalm, imdi en keskin bir dneme girmiti. Gen adam, artk kendini denetlemeye g brakmayan bir k iinde bulank gzlerle, kesik dudaklarla, konuulanlar anlamaya gerek grmeyen bir dalgnlkla, korkun bir hastaln ateleri arasnda yayor gibiydi. imdi her zamankinden daha ok darmadankt, her zamankinden daha ok ac ekiyordu. Neyyir'le aralarndaki ak, artk bir sevgiden, stelik bir elenceden belki daha doru bir deyimle birbirlerine doymak durumundan da km; yrtc, yaban bir nitelik almt. Birbirlerini alamak, inciltmek, yaralamak, artk aralarnda gizli dmanla, fkeye evrilmi bir duygunun tm silhlarn birbirine kar kullanmak iin buluuyorlard. Aralarnda yle szcklerin kamlar vard ki, birbirlerinin yzlerine arpldka ikisinde de titreyen dudaklarn, gcrdayan dilerin, yer yer kanla yanan yanaklarn daha byk, daha keskin bir aalamayla arayan gizli dmanln uyandrrd. Yava yava ineli szle, kmayla, tartmayla balayan anlamazlk gittike ikisinin de fazlasyle uymaya altklar snr aa aa sonunda yle tutulamaz bir taknla varmt ki, daha buluur bulumaz birinden brne frlayan ateli bir szckle yangn giderek byyen alevlerle, evresi giderek genileyen azgnlklarla yeniden tutuurdu. Son bulumayla, ondan nce yine bir ekime arasnda biten bulumay birbirinden ayran saatlerde ikisinin de yaptklarn dzeltecek ve onaracak acnmalar iinde geirmedikleri belliydi. Tersine, ikisi de, fazla karlk vermeyi dnen, naslsa o gn gerei gibi yantlanama-m tmceye daha ar bir tmce hazrlayan, birbirlerine dmanlklarn gstermek iin daha etkili saldn nedenleri sergileyen alma tasarlan dzenlemekle urarlard. mer Behi, Neyyir'e neler sylememiti?.. Bunlan anmsarken kendi kendisine tmn uzakla-tnr: Nasl? Bunlar senin azndan kyor, bunlan sen sylyorsun, yle mi? Vah, acnacak yaratk; ne dkn, KIRIK HAYATLAR 337 ne baya olmusun! Ama bunlan bir sokak ocuu, bir mahalle apkn bile sylemez derdi.

Sonra kendi sesini duymaktan ekinircesine ellerini kulaklarna yaptrarak gittike daha hasta, daha illetli olan ban sallard. Bylece kendi kendinden utanr, tiksinir, insanlk deeri kazaya uram bir adamn acsn duyar; yeniden bayala dmemek iin ant ierdi. Sonra ertesi kez Sakp Sleyman Bey'den, varlkl Msrl'dan, Bebek yalsndan, Neyyir'in parmanda grlen zmrt bir yzkten, boynunda grkemini seren bir dizi inciden balayan bir alayla kendini unutarak kskanlnn ve zellikle her eye, her alakla kar gidip yine Neyyir'i arayan dknlnn lerini onu aalayarak yattrmaya balard. Kk kk atlmlarla, para para, gen kadnn yzne kar tm ailenin ayplann, onlann ad evresinde yllardan beri sylenen yadrgatc ykleri, Nebi-le'nin gln servenini, evlenmesinden sonra yine srp giden ilikilerini hep onu aalamak iin birer birer, enesini kilitleyemeyen bir alma tutkusuyle, Neyyir'in yzne arpmt. Daha sonra asl kendisinden, Neyyir'den konuurdu. Ona ak bir dille Sakp Sleyman Bey'in elinde nasl iren bir tat alma arac olduu yolunda dolayl szler bile sylemiti. Neyyir, bunlan, iinde giderek tutuan bir y-le glmsemeye alarak dinler dinlerdi. Parmaklann-da trmalamaya davranan bir kedi hrnlyle rpnmalarn dolat sezilir; sonunda mer Behi artk bitirip de karsndakine alan yaralan grmekten tat duyan yaban bir beeniyle bakarken, karlk vermeye balard. Gen kadn, mer Behi'i fkelendirmek, ondan Krk Hayatlar F. 22 338 KIRIK HAYATLAR almak iin en etkili yolun evinden, evindeki yaamndan aalatc'bir dille konumak olduunu biliyordu. O zaman gen adam, kudurmu bir canavar gibi kalkar, dikilir; kendi kendisine bu kvrck salaryle karsnda temiz yaamna aalamalarn kusan yarat boynundan yakalayp bomak, onu ekip ayaklarnn altnda inemek istekleri duyard. Sonra birdenbire, artk ekimenin ackl bir olayla son bulaca beklenirken, bir anda Neyyir'in, szgelimi, yleyse niin yine bana geliyorsun? Be dakika sonra niin beni yine kollarnn arasna alacaksn? diyen szleri neden olur; birden mer Behi'in damarlarndan akc bir ate koar, tm lerini, kzgnlklarn yakp bitirir, kollarnda bir dakika iinde soyunmu olmak gerek-sinimiyle delice bir tezcanllk taard. Neyyir'de de her eyi bir yana brakarak, soluk solua, burnunun kanatlar ie ie, bir rzgr esintisinin arasnda, bir dakikada soyunur, daha fazla bekleyemeyen bir ivecenlikle sedirin stne atlr ve eliyle ona yannda yer gstererek, abuk abuk, Gel! Gel!.. derdi. O zaman ikisini uzaklatran tm anlamazlklar susar, biraz ncesine kadar iki bedeni birbirinin kanna susam iki canavar gibi tutan dmanlk nedenleri silinir, her eyin stne bir unutma bulutunun dalgalan dklrd. stelik aralarnda bir dzeltme szc, bir zr dileme tmcesi bile gemez, yalnz bedenlerinin iinden fkran bir buuyle gzleri bulanm, kafalar sislenmi, her eyi eliaklkla balama uurumunun iinden bir daha klamayacak derinliklerine gmen bir sarmamayla yeniden aklarna dnerlerdi.

Ancak bu akta ruhu temizleyen ve ykselten, duygulara bir cokuluk ve artnn dallar arasnda ycelik ve byklk veren, sevien iki bedenin birbirinin dsel ereklerine taplan bir sevgili biimini vererek birKIRIK HAYATLAR 339 likte yaanm mutluluk dakikalarn kutsallatran, deerlendiren bir anlam yoktu. Tersine, onlarn bu saril-larmn stnde birikmi lerin, baka yoldan snme nedeni bulamayan kvlcmlar, son bir arp arasnda zlyor gibiydi. Bylece; bouan, birbirini ezip krmaya, skp eritmeye ,incitip hrpalamaya uraan iki dman olurlard. Bu, bir sevime deildi. Sevimelerinde her gnahn stne bir balamann i ac damlalarn serpebilecek yksek ve temiz ne varsa onu sunan bir nitelik yoktu. Yreklerinde birbirine kar birikmi dmanlklarn k-prdanyle yle bir titrerlerdi ki, tek durulma yolunu birbirine sahip olmay daha ok glendirebilmekte ararlard. Tm anlamazlk nedenlerinin gereksinimini giderme yolu, yalnz birbirine karlkl olarak daha fazla sz geirtmek ve. istemini benimsettirmekten baka bir ey deildi. Ve byle seviirken birbirlerini alaltrlar, en byk tad ve beeniyi bu boumadan karsndakini daha fazla dkn ve onuru krlm grerek kmakta ararlard. mer Behi'in yle anlar olurdu ki, imdi kollarnn arasnda kadnlnn eksiksiz veriiyle tutuan bedeni; dnde, yal koruyucusunun trl isteklerine oyuncak oluyor ya da yarn hasta bir duygu sapklna uyarak Msrl'nn gl kollanyle canavarca bir kucaklama arasnda kemiklerini atrdatmaktan deliriyor grrd. O zaman mer Behi'ten de bir lgnln parlama havas geerdi; mer Behi de Neyyir'e sahip olmann yle salam belirtilerini yklemek ister ve onu her isteine boyun eer grmekten bir dmann aalatm kadar yle zevk alrd ki, sonunda bu bunalmdan knca, kar-sndakinden ok, kendine bakarak utanrd. Ruh gcnn bu kadar deceine, bedeninin illetlerine, onda pis ve tiksindirici ne varsa tmnn buyruk340 KIRIK HAYATLAR larna bu kerte yenik ve yargl deceine hi bir zaman olanak vermezdi, nceleri kendi kendisini dinlerken, ok dikkatli bir doktor zeniyle sakat ve gsz noktalarn zmlerken, hastalna her zaman szn dinletebilece-ine inanmt. Ne zaman bir bunalma dse, avucunun iinde onun yattrc ilac varm gibi, esenlikle yaarken; bugn gsz, enge, stelik artk kar koyabilmeyi bile dnmeye gerek duymayan, gnden gne daha aalara den, dn yal bir n pis bir ortakln st kapal benimsedikten sonra yarn daha ak, daha belirgin dkn bir duruma ba eecek iren bir canl oluvermiti. Belki byle dnmek hi doru deildi. Yaamda elde edilebilen zevkleri olduu gibi alarak onlardan mutluluk duymak, ok derinlere gitmeyerek genliin parlak renkleriyle

gzleri aylyan derileri kaldrp altndan iren bir koku karmadan yaln olmak, herkese benzemek, evet, herkese herkese benzemek kukusuz daha doru olacakt. Herkes derken Bekir Servet'i dnrd ve kendisinin bir aptal olduu yargsna varrd. Ve bu dakikalarnda Bekir Servet'in; karsna karak, klna, tek gzlne gvenerek evresine kar taknd davrantan ve almdan syrlarak mahalle ocukluuna dnveren grnmyle onun omuzunu yumruklaya yum-ruklaya bu Aptal! szcn eitli ezgilerle yinelemesini isterdi. Ancak imdi Bekir Servet'e yeni yaamnn verdii bir arballk gelmi, evlilik Pi Bekirden den gvenli, dnceli, yeni grevine saygl bir adam karmt. Bekir Servet, ykselmiti sanki... Bir gn, yeni kocann Taksim'de tuttuklar eve ilk gidilerinde, bir aralk Mzzan'la Vedide iki eski dost itenliiyle konuurken, mer Behi yavaa arkadana: Demek, bir yandan da Nebile'yle ilikini srdryorsun? diye sormu ve ondan bir Evet karl beklemiti. Bekir Servet'in yine Nebile'yle ilikisini srdrdn renmekle byk bir avunma duyacakt. Tersine, arkada ban sallayarak sertlikle yalanlamt: t te, bunda aldanyorsun. Mzzan'la evlenmeye karar verirken, tm gemi yaamma da snger ekme karar aldm. Evliliimde gveni ktye kullanmayacam. mer Behi, karlk vermemiti. Gerekte aptal sensin! Ne zamandan beri bir delilik dneminde olduumu gremiyor musun? Yaammda temiz, yksek ne varsa imdi onlardan en kk bir parann kalmadn da sezemiyor musun? Ka kez, saklanamayacak kerteye gelen aybn arkadana byle sylemek, uzun uzun anlatmakla yreini boaltmak ve ondan bir kurtulu yolu dilenmek, Elime yap ve beni kurtar, nk her eyin btn btn yklmasn* dan korkuyorum! demek istemiti. Yaplacak eyin ne olduunu biliyor, yalnz buna tek , bana g bulamyordu. Arkasnda ona g verecek bir yardmcya gereksinme duyuyordu. Bir el ya da bir olay, bir nc etken olmalyd ki, onu sarsn ve bu bunalmn iinden karabilsin. Bir aralk umudunu Neyyirtn Msr gezisine balamt, imdi bu da bo kyordu. Onlar Bebek yalsnda evlenecek ve k orada geireceklerdi. stelik bugn yine Neyyir'le bulumular, yineT bir , ekime nedeni stnde boumulard. Neyyir, mer Be-hi'i zmekten mutluluk duyan, karsndaki sapsar kesilirken onun acsndan tat alan acmasz bir tutum iinde sk sk bu evlenmeden sz aard. ok bn, konutuklarnn etkisini lmekten yoksun dar grl bir ocuk gibi, her eyden fazla Bebek yalsnn hazrlklarndan, smarlanm eyadan, stelik yatak odasndan sz eder-

KIRIK HAYATLAR 343 ken mer Behi, karsnda yalnzca akla gelen her dncenin kendisine sylenmesi allm giz orta bir dost gibi dururdu. Bir gn bu konuda, yatan iki tane olacandan bile sz am ve karsndakinin dudaklarnn titrediini grmeyerek, baklar baka bir noktada: O, tek yatakta direniyor ama, ben ayr ayr yatmak iin inat ettim diye eklemiti. mer Behi, fkesinin parlamasn yenebilmek iin dilerini skarak, yalnzca, Bunlar bana neden sylyorsun? derken Neyyir aldrmayarak, daha ok kudurtmak, ldrtmak iin ok apkn bir bakla tmcesinin abucak anlalacak anlam altnda gizlenmi teki anlamn aklayarak, szlerini srdrmt: Bilirsin, bir yatakta yatnca uyumak olana yok. Ne ben uyuyabilirim, ne onu uyuturum! O zaman mer Behi stne yrm, sonra yavaa konumutu: Sana yine soruyorum: Bunlar niin sylyorsun?.. Neyyir, bir adm bile geri ekilmemiti. Karsnda titreyen bu erkek kollarnn sanki kendisini tutup sarsarak yere atmasn bekliyor, onun bu byk fkesinin eyleme dnmesini zlyordu: Seni altrmak iin! ok iyi biliyorum, dnden sonra yine bana geleceksin, yine byle srecek. yleyse, imdiden seni bu dnce iinde yaatmak istiyorum. te bunda aldanyorsun! Aralarnda neredeyse her zaman yinelenen bir eydi bu: mer Behi, belki biraz da kendi kendisini aldatmak iin, ilikilerinin kesilmesine dayanak noktas olsun diye, onun yaknda evleneceinden sz eder, o da bir kahkaha iinde buna hi inanmadna ant ierdi.

Bugn yine bu ii st kapal belirtince Neyyir: Beni dinle! dedi, Bizi birbirimize iten bir g var ki, ikimiz de onun elinde bir oyuncaa benziyoruz. Bir sreden beri hi neden yokken, bouna birbirimizi didik liyor, incitiyoruz; kendimize zevkten, mutluluktan ok zehir veriyoruz, ac veriyoruz. Zararl bir ikinin dknlerine benziyoruz ki, bir yandan lyoruz, bir yandan elimizi yine ona uzatyoruz. Niin?.. nk anlalan'__ buna gereksinliyiz. Aka konuuyorum: Bu gereksinmemi karlayabilecek senden baka birini dnemiyorum. nanyorum ki, sen de ylesin... Bu nasl baladysa, yine yle srecek. mer Behi, ban sallad:

Hayr, byle srmeyecek dedi, nk ben o szn ettiin zararl ikiden lmek istemiyorum, ieyi kracam! Neyyir, karsndakinin yreinde sakl btn geenleri okuyan bir yargcn kukulu glmsemesiyle dinledikten sonra: imdi bir kskanlk dnemindesin. Bir kez o dnceye alnca, ha evlenmeden sonra, ha evlenmeden nce balam bir ilikinin ortakln benimsemekte bir ayrcalk olmad sonucuna varlrsa... Birden gzlerinde bir eytanlkla szlerini keserek baka bir konuya atlad: Seni gerekte kudurtacak, dizlerime drecek nedir, bilir misiniz?' mer Behi, Nedir? diyen bir ba silkintisiyle bekledi. Neyyir: Benim, evlendikten sonra, anlyor musun, senden baka biriyle iliki kuracam... mer Behi, karlk verirken fkelenmemeye alyordu: 344 KIRIK HAYATLAR Bunu neden sylediini biliyorum. Bir sredir bana ac verme siyasn srdryorsun. Ama inan, bana gerekte ac veren senin siyasan deil, ilikindir. Baka biriyle de ilgi kurabileceine her zaman olaslk verdim. Yalnz biraz nce kendin de belirttin, sendeki gereksinmeyi benden baka birinin karlayamayacan be dakika nce syleyen yine sendin... Neyyir, gzlerinde eksilmeyen o eytanca dnce, karlk verdi: Yalnz bir kiinin adn ayr tutarak sylyordum. mer Behi'in kalbi burkuldu: O kim? Bekir Servet... Gen kz bunu sylerken elinden frlayan okun etkisine iyice inanm gibi duruyordu. Bu, yle beklenmedik bir add ki, mer Behi bir dakika nasl karlk vermesi gerekeceinden arm, sanki en uygun dncenin domasn beklemiti. Sonra kendini tutamayarak, kzdrlmak iin sylendiine inand bu sze onur krc bir karlik vermekten kendini alkoymaya gerek grmedi: ren yaratk! dedi, Ablasndan sonra kendisi... Neyyir, bu aalamann altnda titremedi, tersine, mer Behi'ten azar yedike, okanrken hrpalanan kedi mutluluu duyuyor gibiydi; zaman yitirmeden karlk verdi:

Kukusuz! Niin olmasn? Bunda sinirleri gcklayan nasl bir zevk vardr, anlarsn.. Onlarn ilikilerini renir renmez bu istei duydum. Ruhumun iinde de o istein gdklayan parmaklan var... mer Behi, artk serinkanlln yitirmiti. Dnd, onu ellerinden yakalad, bir saniye, yere atacak sanld. Sonra tm fkesini yine biraz nce azndan kan aalamaya koydu: ren kadn! dedi. KIRIK HAYATLAR 345 Ve baka bir szck eklemeyerek, arkasna bakmayarak kt. Neyyir, sinirli bir kahkaha iinde arkasndan bard: Yarn geleceksin, deil mi? imdi odasnda durmadan gezinirken, kendini hem baka anlarn sarmasndan korumak, hem kararn pekletirmek iin mrldanarak yineliyordu: Ne yarn, ne hi bir zaman... *** Sokak kapsnn zili alnd. mer Behi'in yrei hoplad. Kapnn her almnda korkan, evine dinlenmeye gelip kapand bir zamanda yeniden kmak ya da uzun uzun bir hastayla uramak zorunda brakacak bir bavurma olasln dnen bir duygusu vard. lk yaknma dakikas getikten sonra doktorluk yan ar basar, grev duygusu yeniden bencil dncelerinin stne karken, bu son gnlerde, onu tm yaama kar ilgisiz tutan, hastalarna elden geldiince az zaman ve zen brakarak yalnz kalmaya, kendi iine uyuup gmlmeye srkleyen bir geveklik saryor; bu deiiklii o da biliyordu. Ve gittike artan hastalnn ykc yeni belirtilerini grdke kendi kntsnn acsn duyan bir hasta zntsyle: Ah! Ne kadar dnyorum, ne kadar dnyorum! derdi. Selma'nn akrak sesinden, sokaktan gelenin o olduunu anlad. Selma, evden ieri girer girmez takn bir sevinle yapdan sz ediyordu: Ev, artk bitiyordu, Selma da halasyle birlikte oraya gidecekti. mer Behi .odasndan Selma'nn sesini duyuyor, szJSJLK.1JS. lerini yar yarya anlyordu. Birden bir paylama sesiyle, Sus! uyarsn sezdi ve Selma'nn dardaki grlts abucak kesildi. Artk bir fslt iinde konuuluyordu. mer Behi ayaa kalkt, kapya kadar gitti ve nce ll davranarak durdu, sonra fsltnn srdn anlayarak kapy at.

Meveddet Hanm, Selma, Dilad, ismet, Sabriye Kadn tm oradayd. Sabriye Kadn anlatyordu. mer Behi: Ne oluyor?.. Ne var?.. dedi. Sabrike kadn: Hi! dedi. Ve daha fazla konumak istemeyerek birden dnd, ekildi. mer Behi, bu kez ablasndan sordu: Ne oluyor, rica ederim? u deli kadn bir eyler anlatyordu. Meveddet Hanm: Kayglanacak bir neden yok. Sabriye Kadn'n davrann bilmez misiniz? Leyl'nn biraz ba aryormu da... dedi. mer Behi, birden ard: Ayy, Leyl evde mi? Ben onlar akam gezmesine kt sanyordum. Ve bunlar sylerken kpkrmz oldu. Eve dnnce Vedide'yle Leyl'y sormam, doru odasna kapanmt. smet ve Dilad, ikisinin yanlarndan kayarak ieri girdiler. O zaman Selma, halasnn szn btnledi: Size zellikle bildirmemiler, Beybaba... Leyl istememi, annemin de uyars varm... mer Behi, fazlasn duymak istemedi. Ablasyle Selma'y brakarak kotu, merdivenlerden kt, yatak odasna kadar gitti. Yavaa kapy at ve Leyl'y sokak giysisiyle yar karanlk odann iinde, annesinin kucanda buldu. Karsna: Ne oluyor? diye sordu. Vedide, gzlerini sk sk yuman Leyl'y bir kk bebekmiesine sallayarak, gzlerinde ok derin bir kayg, karlk verdi: f m Hi!.. ocuun ba aryor. Bana sylemediler. Vedide, gzleriyle Leyl'y gsterdi: stemedi. Ben de onu skmamak iin size bildirme-melerini syledim. Bir fslt iinde konuuyordu. Sonra kocasn rahat-landrmaktan ok, kendi kendini aldatmak iin, ekledi: nemli bir eyi olduunu sanmyorum. Gndz uykusundan byle kalkt, belki fazla

uyumutur da, diyorum... mer Behi, zr dilercesine: Ben sizin yine akam gezintisine ktnz sanmtm. .

Vedide, birden bu zr benimsemediini gsteren sinirlice bir sesle karlk verdi: Demek, eve geldiiniz zaman sormamtnz. Vedide'nin bir sreden beri dorudan doruya deil, ama byle dolak yollardan geerek, meydana kmak iin elverili ortam kollayan yar gcenik davran vard. O zaman mer Behi kanr, bu yolda sakat adm atmaktan ekinerek baka bir konuya geerdi. imdi yine bu yolu izledi, ancak yeniden yzn kendi utancnn 1 alevleri kaplad. Bayle Leyl'y gstererek: Uyuyor mu? dedi. Sanmam. Biraz eildi ve Kadn Nine, ne oluyorsun? diye sordu. Leyl, karlk vermemek iin dudaklarn bzd, gzlerini daha ok yumdu. Babas, karlk almak iin steledi: 348 1s.1ri.1rv Bibabacya bir ey sylemez misin, Kadn Nine? mer Behi, karsnn yanna oturdu ve ocuuna byle sz yneltirken ilenerek, boaznda dmlenen bir eyle, Leyl'nn stne daha ok eildi. Kznn alnnda gl sirkesiyle slatlm tlbenti dzelterek yalvaran bir sesle sordu: Sylesene bana, Kadn Nine, neyin var? Leyl, ban sarsarak babasnn elini kovdu, dargn bir sesle de: Bas aryo... dedi. mer Behi, sapsar olarak doruldu, Vedide'ye: Pancurlar amay unutmusunuz dedi, ocuun yzn iyice gremiyorum. Unutmadk, amken yine kapadk. Neden? Karanlkta oturmakta ne anlam var? Vedide, bayle yine Leyl'y gsterdi: O istedi. Ik istemiyor. Kt bir az mer Behi'in kulana yaklat ve souk bir soluk iinde, Ik korkusu! dedi. ""

Birden yerinden frlad, decek bir yer anyormu-casna odada dnd, sonra abuk abuk konuarak bavurulacak nlemleri karsna syledi: Ben gidiyorum! dedi, uradan bir araba bulaym, Bekir Servet'i getireceim. *** Sonra olaylar sanki zel bir hzla birbirini izledi ve bunlarn arasnda mer Behi, kendini ynetme yetisi yitmi bir insan gibi, gzlerini kapayarak, varln dalgalarn srklemesine brakm kazaya urayan bir adamn verinmesiyle, yuvarlanyordu. Birdenbire evinin atsna ylan kara bir bulut atlam, gsnden bir dolu ya balamt. Bunun alKIRIK HAYATLAR 349 tnda mer Behi, snacak bir ke, dalacak bir yer seme olanan gremeyerek, stelik bunu dneme-yerek, tek bavurulacak nlemi, olan bitene kesinlikle baemekte buluyordu. Byle, hi bir davrana gerek duymayarak, dolu yana gsn, ban aacak, mutluluk yuvasnn stnde patlayan kara bulutun kaza tanelerini benimsemeyi gerekli bir ceza sayacakt. Doktorlar, ilk gnnden Leyl'nn hastalna ad koymakta ll davrand. O gn mer Behi, gidip Bekir Servet'i evinden almt. Arabada arkadana kendi korkusundan sz amaya yreklenemeyerek yalnz yz kez sylenmi, ikisinin arasnda tartma konusu olmu ayrntlar bir kez daha anmsatarak bilgi vermeyi yeterli bulmutu: Bekir Servet, yalnzca dinliyordu. Kukusuz, onun da aklna gelen e eydi, ancak bu konuda hi konumuyor, stelik usa gelen eye deinecek bir soruya bile yreklenemiyor, iin kendiliinden ortaya kmasn bekleyerek susuyordu. O gn ocuu yokladktan sonra Bekir Servet, bir yargya varmad. Korkulan hastaln ad iki arkadan arasnda askda duran, belki dokunulursa patlayabilecek bir nesne gibi, brakld; grlmemi, sanki varl dnlmemi olarak kald. Beklemek, grlecek evrelere iyice bakmak gerekiyordu. Ama ne yazk ki, hastaln evreleri acmasz bir dizeyle birbirini izledi. Leyl, nce ac ekmeye, hasta olmaya alkn bir ocuk dayanklyle, yaam hep byle tanacak ac bir yk gibi saymak iin yeteri kadar deney geirmi bir boyun ei ve sabrla, yalnz ara sra, Bas ar yo... diye balamt. Gzn yumarak, kalarn kaldrarak, kafatasm skan bir emberi kaldrp atmak istiyormucasna alnn 350 KIRIK HAYATLAR

buruturan bir abayla, annesi onu uyutmaya alan bir bebek gibi salladka avunarak, pek zorunlu olmadka o yaknmay yinelemiyordu. Sonra gittike ac daha ok belli olmaya ve artmaya balad; gittike demir ember daha skt, o zaman birka saat acya dayanmakla savuturulacak sanlrken ocuk; daha acmasz, daha dayanlmaz olarak sren ar bir skntya kar bakaldr-m sanld. Vedide, gerekte, ac artmad da Leyl sinirlendi, bu yzden yaknmasn fazlalatrd diyerek kendi kendini aldatmaya alyordu: imdi daha iyisin, Leyl. Neden baryorsun, Kadn Nine'ciim? diyordu, Hani sen her eye dayanrdn?.. O zaman Leyl, birka saniye duruyor, kendini dinliyor, annesinin dedii gibi ncekinden daha iyi olup olmad yargsna varmak iin acsnn bunalm arasndan karlatrmayla sonu karmak istiyormucasna susuyordu. Ama birden, o kendisine sylenen her zamanki sessiz bekleyi ve dayanklk kuralna bal kalmayarak daha yksek bir sesle, dakikadan dakikaya bir lk, bir inilti gc ve nitelii kazanan bir yaknmayla: Bas aryo!.. diye baryordu. Uygulanan ilk nlemlerin boa kmasndan sonra mer Behi'in btn bilim anamal ilemez olmu gibiydi. Kendiliinden kar bir yol bulamyor, usuna gelen her eyden kukulanyor, neye bavurursa ondan yarar yerine zarar gelmesinden korkuyordu. Vedide, bir aralk Leyl'nn yaknmalarna dayanamayarak, yar gcenik bir sesle paylar gibi, kocasna sordu: Yaplacak hi, hi bir ey mi yok? Hep byle bekleyecek miyiz? O zaman mer Behi'in aklna Bekir Servet'le birlikKIRIK HAYATLAR 351 te dndkleri uyuturucu ilalar geldi. Hastalklar dorudan doruya yenemeyen, ancak aclan uyuturan bu gibi eylere kendi kiisel yetkisiyle bavuramayacak-t. Leyl'ya kar doktorluk grevini yapmaya yrekletnemeyerek, uygulanacak nlemlerde bakasndan izin almaya gereksinme duyuyordu. Bylece Leyl, birka saat dalgn kalabildi. Bu sre iinde kar koca hep sessiz, balarnn stnde patlayan bu gk grltsnn nasl bir ykm belirtisi brakacan birbirinin gzlerinde arayarak uzun uzun durdular. Bir aralk Vedide, kocasna: Hastaln ne olduunu sanyorsunuz? diye sordu.

mer Behi'in dudaklar karlk vermeden nce titredi, sonra: Bilmiyorum! dedi. Leyl'nn hastalnda onlar birbirine yaklatran zamanlar olurdu. Birbirlerine sokulurlar ve kar koyma yrekliliini birbirine verilen sevgide bulurlard. mer Behi'ten byle bir ey gelmedi, gelseydi belki Vedide ekilecekti. imdi ikisinin arasnda yle bir uzaklama vard ki, bunun ne olduunu anlamaya gerek gr-. meden ikisi de etkisinde kalyor, kendilerini kurtaram-yorlard. mer Behi, karsna, Bilmiyorum! derken, gerekte de bilmediine, hi bir ey dnmediine kendisini de inandrmaya alyordu. Ama ocuun geici bir sre iin acsn dindiren ilalarn etkisi geip de yasl yanklarla yuvarlanan Bas anyo! lklar balaynca az kald dnde bile anmsamaya g bulamayan szc karsna baracakt: Anlamayor musun, grmyor musun? te o! Bu szc ertesi gn, dncelerine ok gvendii hocalarndan ve arkadalarndan duydu. Onlar, dncelerini sylemeleri iin toplamt, nce kendisini dinlemi352 KIRIK HAYATLAR ler, sonra ocuu grmlerdi. Daha ona bir ey bildirilmeden mer Behi, doktor arkadalarnn gzlerinde, yargcn bakndan karar okuyan lme aday bir sann uyanklyle, vardklar sonucu grm, sezmiti. Konuma sresince aralarnda bulunmuken bir aralk ona, doktorluk sanndan syrlarak yalnzca bir baba kalmasn ve kendilerini yalnz brakmasn istemilerdi. mer Behi, abucak anlamt; varlacak sonucun kendisine ak ak sylenip sylenmemesi yolunda bir yargya varacaklard. Ve sonunda yeniden ieri arlnca, en yal retim yesi doktor sz almt. Onu, gerei bildirmeden nce avutucu szlerle balyor grnce kafasnn iine bir bulut dt. En sonunda ayaa kalktlar; elleri skyor, hocalar omuzunu okuyorlard. mer Behi, onlarn arasnda, basal dilenen yasl bir baba durumunda kalmt. Beyinzar yangs demilerdi ve tehlikesini aka syleyerek: Habis! diye eklemilerdi. mer Behi de bunu bekliyordu. Ik korkusundan sonra balayan, gzlerini akana doru ekerek imdi Kadn Nine sinin solgun ve acsndan yaama, varla derin bir gcenmeyle dargn yzne korkun bir yabanlk veren o alk, ban gittike arkaya doru artan bir sertlikle ekip kasan gerginlik, bu hastalkla birlikte grlen trl korkun belirtilerin hep gelip birbirine eklenen dizesi, Leyl'snn stne den tannn doruluunu ' kantlyordu.

Bunu o da biliyordu; stelik doktor gzleri grmeden nce baba yrei, onu biraz nce uzun uzun bilimin anamaln dken retim yelerinden nce grmt. Bu ar olasl kendi kendine aka sylemeye yreklene-meyerek, hep, cepte taman ve kk bir sarsntyle alevKIRIK HAYATLAR 353 lenmesinden korkulan patlayc bir nesne gibi kafasnn iinde tamaktan bir gn bile geri kalmamt. Bu nedenle Kadn Nine'sine ballnda incelik ve se- vecenlikle birlikte, her zaman szlayan bir yas duygusu vard. Kark bir duyguydu bu; belirtilerini ocuun varl yanna getirdike bir eit tapnma nitelii kazanrd. Onu kollarnn arasnda canl ve salam grrken bile bu avunma ve kvan veren grnn altnda, gidilip stne gzyalar serpilen bir mezarn glgesi der gibiydi. Bu duyguyu kendisi de yeterince ve aklkla zmlemekten yoksundu. Yalnz, Leyl'ya bu tapnmaya benzeyen ballnn yannda Selma'ya kar birden taveren hakszlklar, adaletsizlikler yaptka kendisini daha z sz bir, daha dnceli olmaya arr ve elinden haksz bir ceza k- m bir yargcn i' acsna benzer bir incinme duyard. Gerekte, mer Behi'in, Selma'daki salk ve nee fazlasnn birazn alp Leyl'ya vermek isteyen anlalmaz bir eilimi var denebilirdi; Selma, yeme istei artran bir yemekten Leyl'nn zararna fazla pay alm gibiydi. Bunu sezdike utanr ve kimsenin olmad bir yerde Selma'y kstrarak, o uygun ortam dakikas ele geinceye dek kendisine yaktrlm adaletsizlikleri, hakszlklar dzeltecek kadar fazla perdi. Selma'da bile belirsiz bir duygunun ince sisiyle rtl uyankl vard ki babasnn, belki biraz da annesinin, kendisine kar an davrann biliyor denebilirdi. Bu nedenle ne zaman babasnn byle takn bir sevgisiyle. karlasa, hafif bir irkilmeyle kendisini btnyle brakmaktan ekinir gibiydi Danma toplantsndan sonra yalnz kalnca, o daKrk Hayatlar F. 23 354 KIRIK HAYATLAR KIRIK HAYATLAR 355 kikaya.dek yreinde beklenen bir olaslk biiminde yaayan bu hastalk, birdenbire olamaz bir eymicesine uzak, bir d varsaym gibi alkaland; btn hocalarnn, arkadalarnn byk bir yanlgya dtklerini sanmak istedi. Bann stnde geziniler, koular vard; derinden derine artk evin iinde bir inilti, bir

uultu gibi yuvarlanan, aralksz birbirini kovalyarak bir trl yardmna gelemeyen bilinmez ve sevecen bir gc aran Leyl'nn lklar duyuluyordu. Bir yandan ruhsal acdan erirken, bir yandan kendini yitirmeyerek uykusuz, yemeksiz, dinlenmeksizin geen bu korkun saatlerin yorgunluklarna kar kollarnda ikide birde kucakta sallanmak isteyen Leyl'sn kavramak iin g bulan Vedide, kukusuz yukarda kendisini bekliyordu. mer Behi, doktor arkadalanyle konumasnn avuntu ve g vererek, hastalkla sava srdrmek iin dayanklma biraz daha yreklilik katacak sonucu bekleyen karsn dnrken, ok zor bir konumann anmsanmasndan duyulan bir korku iindeydi: Ona ne diyecekti?... Bu mutsuz annenin karsna nasl bir yalanla kabilecekti? Her zaman herkese sylenen avutucu, aldatc yalanlardan birini onun karsnda da bulup kekelemeden, gzlerinin zntl baklanyle kendi szlerini yalanlamadan bir masal yaratma gcn bulabilecek miydi?.. Vedide'ye sylenebilecek yalan dnrken kendi kendisini aldatmaya gereksinme duydu. Biraz nce verilen kesin karar yalanlayacak, onun tersini umdurarak yukarda inleyen Kadn Nine'sinin onulmaz acsna baka bir ad koyacak bir yardmc bulmak iin kitaplna kotu. Bulank gzlerle iri ve ar cildlerin srtna bakt; ka-

ra az sklklarnn iinden karacaklar yargda daha acyan, daha sevecen olmalar iin yalvard. Duraksad. Hangisine bakacakt?.. yimser kitaplar aryordu; sonunda birine elini uzatt. Bu, her zaman bavurduu ve gr kendine en uygun olan bir danma kitabyd. Onu ekti, masann stne koydu. Sinirli parmaklarla yapraklarn abuk abuk evirdi. Sonunda buldu. Okuyacak myd? Gzlerinden bir bu-ut geti. Kalbinin gizli bir kesinde, biraz nce kararn veren insanlarn dncelerinin doruluundan kukulanarak, daha umudunu yitirmeyen bir duygu var gibiydi. Ve burada, u kitabn satrlarnda onlarn dncesini doru karacak ortak bir gre raslar da o umudu yitirirse kendini ynetemeyerek uluya uluya karsna koacani, tek bana tamayaca bu yas onun da yzne baracan sand. Leyl'ya bile gizli-bir dmanlk duyacakt. Onun da gzlerini amaya alarak soracakt: Kadn Nine, niin bize bu ktl yaptn? Biz ki, senin iin o kadar uratk, seni ldrasya sevdik. Nasl oldu da sence bu cezay hak etmi grldk? diyecekti. Okuyordu. Koa, koa, satrlarn arasndan abucak geerken durmadan Leyl'nn hastalk belirtileriyle kitapta saylanlar karlatrarak ve ne yazk, her birinde baka bir glendirici kant bularak geiyor, bunlar birden rtecek ve yanl karacak bir satra bir an nce varmak iin atlayarak kouyordu. Hastalk belirtileriyle kitabn tanmlar, daha nce yaplan bir antlamayla bir araya geliyorcasna birbirini tutuyor, ama mer Betfi bunlara nem vermez grnerek her birinde yeniden dolan kalbinin derin acsn sanki anlamazlktan geliyordu.

En sonunda, hastaln bedensel belirtilerinden son356 KIRIK HAYATLAR ra ruhsal belirtilerine deinen blmde batan aa dikkat kesildi. Bu konuda dnce ne sren olmamt, stelik kendisi de buna ilikin gzlemlerini saptamaya gerek grmemiti. Bylece, bir perde kalkarak o zamana dek varlndan kuku duyulmayan bir grnm ortaya kmt. zellikle hastann kaba, sert, fkeli bir dili olduunu, evreyi krp incitecek szler bulup kullandn, hele ocuklarda nasl olup da bildikleri anlalamayan kt deyimlerden oluan bir dile Taslandn anlatan blmler vard. Bunlarn ruhsal nedenlerini mer Behi abucak okudu. Bir yandan beyin, ynetme dengesini yitirirken, bir yandan ac, artk Skntsn belirtebilecek en ar szcklerin yardmna gereksinme duyuyordu. Bunu byle yorumlamaya alrken birdenbire oraya kadar anlatlanlara acmasz bir sonu vermek ist&niyormucasna bir satr gzne arpt. Kitap, Eer keskin bir beyinzar yangsnda bir iyileme, bir kurtulma belirtisi grlrse bunu gerekten mutlu bir sona varlr gibi yo-rumlamamal; hastaln bilinmesinde yanlgya dld sonucu karlmaldr diyordu. ite, byle acmasz bir yargyla kitap, her trl umut olanan bir rpda ortadan kaldryor, sanki bir cellt eliyle mer Behi'in yreinden son kurtulu olas-lyle daha titrenjek yolunu arayan damar da koparp atyordu. Kitab oraya, yazmasasmn stnde ak brakarak, ,bir deli damklyle kotu. Byle yolunu durmadan sr-drseydi belki Vedide'ye kadar gidecek, hemen orada demelerin stne kerek, uluya uluya, bara bara alayacakt. Hi kendisinin byle btn istemini yitirmi durumunu anmsayamyordu. Artk o; deerli, ar, herkese arballndan sayg duyuran bir doktor deildi; bir deli, bir ocuk olmutu. KUUK HAYATLAR 357 t3 Yolunda, merdivenin yarsnda Meveddet Hanm'la karlat. O, yine Selma ile yapsna gidiyordu. Az kalsn, bakaldracak, ablasn iki omuzundan yakalayarak: Bilmiyor musun, Leyl'y yitiriyoruz! Sense hep yapnla urayorsun! diyecekti. Bir kendine geli annda insanlarn ne kadar kendileriyle ilgili, ne kadar kendilerini dnen yaratklar ol* duunu anmsad. Ama imdi yle bir parlama gereksin-liiyle onulmaz acsn dkmek, yasn barmak istiyordu ki, daha bir soru sorulmadan, Selma'nn varln unutarak, bir solukta eve yaklaan uursuzlua syledi: Leyl lyor, ablacm; Leyl'y, Kadn Nine'yi yitiriyoruz... Kz kardeine byle ocukluk gnlerindeki gibi Ab-lacm derken, yreinin olanca acsn o tek szcn iine koyuyor gibiydi. O tek szckle hasta, avunmaya gereksinli,

bir- sevecenlik gsnn iine alnarak, tpk yukarda annesinin kollarnda kendisini sallatan Leyl'ya benzeyerek; uyuturulacak, avutulacak bir ocuk oluyordu. Meveddet Hanm'n bir eyler sylemesini bekledi; eer onun dumanlanan bir bak, titreyen dudaklar, ellerini tutmak amacyle uzanan elleri olsayd, ondan da Ah, benim mutsuz mer'im! diye ablaln gsteren bir karlk gelseydi, abucak kollarnn arasna atlacak, bara bara alayacakt. Meveddet Hanm, yalnzca: Kuruntuya kaplyorsunuz dedi, ocuun nesi var? Biraz ba arsyle bu kadar kaygya dmek, Vedide'Hainim'm deerine hi yakmyor.. Siz de onun kuruntusuna kaplyorsunuz. Byle bir zamanda, byle gereksiz bir nedenle yine Vedide'ye bir saldr iin elverili ortam buluyordu. Birden mer Behi'in heyecannn stnden bir fke dalgas 358 KIRIK HAYATLAR kabard, o zamana kadar bu kadnn dmanlna kar ses karlmam olan eyleri bir an iinde barmak istedi. Ama dilerini skarak, yalnz: alacak eyler sylyorsun, abla! dedi, Vedide'-de gereksiz ne kayg gryorsun, rica ederim? Kayg duyan benim. nk gerei gryorum ve belki imdi gidip ona da sylemekten kendimi alamayacam. O, krk sekiz saatten beri bir dakika durup dinlenmeden, bir dakika uyumadan, yemeden imeden, azndan bir szck kmadan, dayanklsndan en kk bir ey yitirmeden urap duruyor. Ah, benim melek karcm! Uzaktan ve byle ablasnn yzne kar sylemekle daha baka bir anlam kazanan konumayla karsna sevgisini sunarken eksiksiz bir itenlikle titriyordu. Sonra yine kendiliinden azna bir soru geldi: Siz yine yapnza m gidiyorsunuz? O, yalnzca: Evet dedi, Selma'y da gtryorum. ocuk, bu grltnn iinde bulunmasn. Sonra, gs geirerek ekledi: Ne olurdu, yap bitseydi de ben de evime geseydim.. Leyl'nn hastal sanki benden gelme bir uursuzlua balanacak diye korkuyorum... mer Behi, hi karlk vermedi. Azndan kmasna izin verecei bir szcn her eyi krp geireceini, onarlmaz bir ykma neden olacan seziyordu. Bu dakikada insanlardan, stelik ite kanyle, etiyle kendisine en yakn olan bir varlktan ne kadar, ne kadar uzakt!

Ona gerekte yakn olan yalnz bir varlk vard, yalnz onunla anlaabilecek, bu derin acda yalnz onunla birleebilecekti. Ablasnn szlerinde bir szck beynini yrtarak, sanki bir ban ucuyle deerek gemitir Uursuzluk! Eer yaamda insanlarn almyazsna egemen olan, onlar ynelten ve yneten zmlenemez ve aa vuru-lamaz anlalmaz gler varsa, asl bu' yeni evin mutluluuna byk ktlk baka bir ufuktan frlm uursuz bir yeldi. Ve bu ufkun rtsn kendi elleriyle, kendi isteiyle amt. Birden, btn bilim adam sannn iinde yaln bir ruhun korkusuyle titreyen baka bir kimse kt. Evine gzda veren bu uursuzluun glgesiyle kendi suunun ansn birletirdi. kisinin arasnda bir balant kurdu. Acaba ?.. diye titreyen bir ses ykseldi ve bu birbiriyle mantkla, bilimle birletirilemeyecek iki olay arasnda bir ba arad. mer Behi, yavaa odann kapsn anca Leyl'y yatakta dalgn; Vedide'yi. ayakta, ellerini yatan demirine dolam, ocua bakarken buldu. Gzleriyle sordu. Vedide, yavaa bilgi verdi: Yine, on dakika nce yattrc bir ila iirmiti. Belki yarm saat srebilecek bir dalgnlk iinde Leyl imdi susuyor, belki ac duymuyordu; belki de gerek bir uykuyla uyuyordu. Leyl, bunu yalanlayan bir iniltiyle inledi. Uyuyan, dalgn duran bedeniyle ac eken benliinin ayr ayr iki' kimlii olduunu, urada serilip baygn kalan Leyl ile beyninin demirden bir el iinde giderek sklp ezilmesine inleyen Leyl'nn baka baka yaamlarla yaadn bildirmek istiyor gibiydi. Ar dindirici ilacn biraz sonra bu: iki kimlii birbirinden ayran etkisi dalp geince, o iki Leyl biraz daha dkn, biraz daha fazla dayanlmaz acyle ezilmi olarak birleecekler ve yeniden bara bara bir azdan yaklaan lme kar uluyacaklard. ikisi de yattrc ilalarn bu etkisini biliyordu. YaU nz bilimin yasas, Eer hastalk iyi olabilecek bir eyse bunun ne zarar var? Tersine, yarar ary geirmek gibi ok byk bir hizmettir. yleyse, niin zavall hastaya geici bir yatma vermemekte direnmeli? diyordu. mer Behi, bu kuram benimsemi, karsn da bu gre altrmt. ocua her dindirici ila verildike onu ardan kurtarmak iin kendi elleriyle lme daha ok yaklatryormu gibiydiler. Vedide, onun kilitlenen, giderek daha fazla inat olan dilerinin arasndan bo ka ektikten sonra o dakikaya kadar yaplacak grev iin srp gelen gcnn, artk J bitince, birdenbire tkendiini grrd. Elinden kak frlayarak der, baygnlklar iinde acsnn lklarn salvermemek iin dudaklarn ksarak, abucak oraya, yatan yanndan ayrlmayan iskemlesine ker, gzleri duvarn belirsiz bir noktasna dikilmi, geni geni soluyan gsyle burnunun kanatlar imi, dnemeyerek, beklerdi. imdi yine kocasnn bekliyordu. O, acaba ne haber getirecekti? Toplantdan ne sonu alnmt?..

Kendisine gerein sylenmeyeceini ok iyi biliyordu. Baka hastalara ilikin ykleri dinleye dinleye kocasnn doktor yalanlarn renmiti. Onun kalplam dzme tmcelerini, deyimlerini, ac gereklerin stne uursuz rtler eken, korku verecek adlar geitirerek yerlerine avutucu terimler yaratan btn syleyeceklerini yineleyip duruyordu. Kocas bunlardan birini kullanrsa onun altnda asl gizli tutulmak istenen hastal grecekti. mer Behi ieri girince btn ruhu boazna toplanm bir dmle gzlerini dikti, ona bakt, Ne haber getiriyorsunuz? demek istedi. O, dudaklarnda bir trl silinemeyen, naslsa oraya yapm da kaldrlmaya zaman bulunamam dank, anlamsz bir glmsemeyle bakyordu. Karsna verilecek bir haber yokmuasna f KIRIK HAYATLAR 361 sustu; tersine, kendisi bir soruyla onun beklenen sorusunu nlemek istedi: Daha iyice, deil mi? Vedide, dudaklarn bzd, omuzlarn kaldrd, sonra kocasnn allm doktor oyununu kendisine de oynamasn nlemek iin aka anlamak istedi: Ne haber?.. Ne dediler?... mer Behi, yava bir sesle, bir soluk iinde: Hi! dedi, Sinirsel bir ba arsndan baka bir ey olmad sonucuna vardlar. Dudaklarnda srekli yapk duran, oraya niin konduuna inandrc bir nedeni bulunmayan o dank glmseme vard. Vedide, birden anlad, ayaa kalkt, elini uzatarak kocasn tuttu. eke eke, imdi bo duran ocuklarn odasna kadar gtrd. mer Behi de byk bir sutan sonra cezalandrlmak iin srklenen bir ocuk uysallyla karsn izliyordu. Vedide, dalgnlnn iinde kendilerini duyamayaca kadar Leyl'dan uzaklanca durdu ve kocasnn elini brakarak, gzlerini gzlerine dikerek: Bana btn gerei syleyiniz dedi, Inanm, benimle her eyi konubilirsiniz. mer Behi, ayaklarnn stnde salland, birden o glmseme dudaklarndan silindi. Buna karlk tm yzn korkun bir deiikliin dalgas kaplad, dudaklar titredi. Bir ara karsna btn gerei haykrmay dnd; yalnz Leyl'nn leceini sylemeyecekti. Gerei korkun bir lkla bu anne gsne frlatrken o dakikada artk birden patlam bir alayann takmlyle kendini tutmaktan ve ynetmekten yoksun bir lgnlk iinde, o zamana dek gizlenen byk suunu, aldatn, bu iki eyin arasnda bir ilgi varmcasna, biri tekine neden olmucasma, karnn kalbine dke-

362 ekti. Sonra onun ayaklan altna kerek kvranacak, onun dizlerini pecek, korkun bir balanma bunalmnn sarsntlar arasnda balanmasn dilerken kendi vicdan acsn yattrmann yolunu arayacakt. Bunu yapamad... Yalnzca sustu. O zaman Vedide: Anladm! dedi. Ve yalnz bu szck, kendi kendisinin lm kararn anlatyormucasma, ruhunun btn dayanma gcn sndrm oldu. Leyl'nn bo yatana dt, gzlerini kapad. mer Behi, karsnn yanma oturdu, kollaryle bu bedeni btnyle yklmaktan koruyarak, sardi. te aylardan beri ilk kez ruhunun tm tutkunluuyle karsn byle kollarnn arasna alyordu. Sonra Vedide, gzleri kapanm, dudaklan kslm, bedeni gerilmi, alayamayarak dururken, kendisi cotu. Yzn karsnn o her zaman pt yere, boynuyle ensesinin arasna soktu ; sessiz ve iten bir alayla, bedeni sarsla sarsla, aylardan beri birikmi aclarnn yalann varlnn en derin noktalanndan karp tmn birden boaltmak is-tiyormucasna, bol bol alad. Vedide, bir sre yle durdu; sonra birden bu alayn iinde yalnz yasn deil, daha baka aclarn, daha baka onulmaz arlarn korkun basksn sezen bir duygu uyanklyle .bakaldrd, silkindi; kendini kocasnn kollarndan kurtard. Alayan adam iterek: Beni braknz, rica ederim! dedi. mer Behi, acnma dilenen bir eziklikle: lyorum, Vedide! Bilen, ne ac ekiyorum dedi. Nasl oldu, niin bu sz azna geldi?.. Dnmeden, yle, kendiliinden Vedide'nin dudaklan, olanca cn pskren bir karlkla ald, bararak kocasna: Hak ettiniz! dedi. Neden?.. imdi ondan sorulsayd nedenini aklayamayacakt. Nerelerden dolaarak, nasl kk .eylerden KIRIK HAYATLAR 363 toplanarak biriktiine bir zm olana bulunamayacak bir kans vard ki, bu yas dakikasnda en sonunda taarak bir anlatm yolu aramt ve bu sz bularak kocasnn yzne bir tokat gibi atmt. mer Behi ban kaldrd, birden duran gzyalarnn arasndan karsna bakt. erde lme yargl ocuklar yatan anneyle baba, bir saniye baktlar. Birinde suumdan korkan, balanma bekleyen acma bak; brnde o zamana dek susan acsnn birdenbire aklk <

kazanvermi c, kar karya geldi. mer Behi, bir soruyla karsnn ne demek istediini soramad; susuz bir insann kullanabilecei bir szckle Vedide'nin o szne kar dikilmek gcn bulamad. Tersine, gzlerinde, Ah, mutsuz karcm! Demek, kocann tm suunu biliyor ve susuyordun. Kimbi-lir, ne ac iinde yaadn? diyen bir anlam vard. Bu anlam o kadar akt ki, Vedide onun susmasn eksiksiz bir itiraf olarak yorumlad, dudaklar titredi. Ona yeniden sylenecek eyi bulamyordu. erden Leyl'nn szlanan sesi geldi: Anne! Vedide, yine bo yatan stne kapanan kocasn yalnz brakarak ve istedii gibi alasn diye ara kapy ekerek, teki odaya geti. *** mer Behi alarken, niin aladn btnyle bilmiyordu. Acsnn stnde tek olarak yzen Leyl'nn yas vard, Kadn Nine'sinin kanlmaz lmne imdiden alyordu. Bunu da ak ak grerek yapyordu, ama bu yasn altnda daha kark, daha karanlk baka aclarn da dalgalar alkalanyordu. Bunlar zmleyemeyerek, stelik kendi ruhuna gi364 KIRIK HAYATLAR ! rip teki aclarn bulmakta gerek yasma kar bir sayg yitimi grerek, yalnz bol bol yala sarsla sarsla aladka szlayan bir bann deilmesinden ileri gelen i esenliine benzer bir hafiflik duyarak, uzun bir sre orada kapanp kald. Bir aralk ayak sesleri duydu. Kaplar alyor, merdivenlerden inip kanlar oluyor, ekingen admlarla geziniliyordu. mer Behi, birden ban kaldrd, dinledi. Fsltlar, holde yava sesle uzun uzun grmeler sezdi. Ne oluyordu?.. Kalkt ve gizlice, saklanacak bir i yapyormucas-na odann kapsna kadar gitti. Holde konuuyorlard. Birden, Mansur Bey'le Salime Hanm'n, Andelip Bac'yla Suzidil'in seslerini seti. Kapy anca drdn de orada buldu. Leyl'nn hastaln duymular ve abucak komulard. Andelip Bac, dudaklar titreyerek anlatyordu. mer Behi'i grnce tm sustu. Mansur Bey: Ne oluyor? diye sordu. mer Behi, yeniden tamamak iin yutkundu. Ve bir szck syleyemeden omuzlarn kaldrd. Zavall, darmadank, bitik bir durumu vard ki, onu acsnn altnda btnyle yenilmi, her trl kar koymaktan, dayanmaktan btn btn yoksun dm

gsteriyordu. Bir aralk gzlerini Salime Hanm'a evirdi: Vedide'yi yalnz brakmazsnz, deil mi? dedi, Bilseniz ne zorlu gnler geireceiz? Bunlar dnmeden sylemiti. imdi evinde kar-syle yalnz kalmamak, aralarna elden geldiince fazla kiiler koymak gereksinliini duyuyordu. Mansur Bey, dncesini sylemeye yreklendi: Dayankl olmal! dedi. KIRIK HAYATLAR 365 Sonra birden usuna gelen bir eyle, sanki damadn avutmak amacyle: Size sylemediler, unutmu olmallar.. Aada bekleyeniniz var... mer Behi, birden Andelip Bac'ya: Yine bir hastadr. Syleyin, kimseyle uraacak durumda deilim. Sonra, birdenbire, sorma gereini duydu: Kim, nasl biri? Andelip Bac: Bilmiyorum dedi, Hi grmediimiz biri, habe bir kalfa.. mer Behi'n gzlerini bir duman kaplad ve bir saniye iinde beyni dondu. Neyyir'den haber geliyordu, aada bekleyen ayan Kalfa' yd! ki gnden beri Ney-yir'i grmemiti. Dn, onunla buluma gnyd. mer Behi, kendi kendisine oraya bir daha gitmemek, Neyyir'-le bir daha bulumamak iin kesin karar Vermiti. Bunda ne kadar durabilecekti? Oraya gitmemek, bir daha Neyyir'le bulumamak gcn kendinde bulabilecek miydi? Belki her zaman nasl dk ve beceriksiz, tutkunluunun tm dknl ve alaklyle oraya srklenmi, gidip orada yenilmiliin miskinlii iinde daha ok g-mlmse yine yle, her trl gce sz geiren bir balln tutsa olarak, koacakt. Demek, ona kesin kararnda g vermek iin daha zorlu, daha baskn bir olay meydana gelmeliydi ve bu olay, Leyl'snn bana gelen ykmd. Oh! Birbirine bu kadar yabanc, birbirinden bu kadar uzak bu iki ey nasl oluyordu da byle bir noktada, onun suu, gnah noktasnda birbiriyle buluuyor, biri brn etkileyecek bir yaknlk kazanyordu? imdi ne yapacakt?.. Birden, eer kendisi inmez, ayan Kalfa ile gr366

KIRIK HAYATLAR mezse yaamnn btn gizi aklanacak, byk bir grltyle o uursuz serven evinin yas dolu havasnda patla-yverecek sand. Andelip Bac, onun bir dakika nce verdii buyrua uyarak gitmee davranrken, mer Behi kadn durdurdu: Hayr, ben ineyim! dedi. ayan Kalfa'y aada holde buldu ve her eyden nce kafasnda bir soru uyand: u anda Bekir Servet gelip de kadn burada grseydi ne anlam verirdi? ayan Kalfa, pek yaln bir grevle geliyordu. Yalnzca: Kk Hanm, sizi diliyor; bir konuda grnz almak istiyormu dedi. mer Behi, dnmeden: Nerede? diye sordu. ayan Kalfa, bu soruyu yadrgatc bulmu gibiydi. Biraz aarak: Evde, efendim dedi. mer Behi, ayan Kalfa'nn btn gizleri bilmesine ve bunu kendiliinden belirtmesine ne kadar gereksin-liydi? Eer byle olsayd ona birok ey soracak, ondan kendisini iin iin yiyen sorularnn zmn arayacakt. Dolayl olarak anlamak istedi: Umarm, Neyyir Harm'm beni grmek istemesi iin nemli bir neden yoktur. Sanmam, efendim. ayan Kalfa, o kadar llyd ki, kadnn hi bir ey bilmediini benimsemek gerekiyordu. Birden aklna, ilikiyi kesmek iin, daha dorusu, bir daha geri dnmeyecek biimde kesin kararn uygulamak iin, Neyyir'e mektup yazmak geldi. Ve eer Bekir Servet geliverirse onu burada bulmasn diye, yaz odasnn kapsn at: KIRIK HAYATLAR 367 Biraz gelir misiniz? dedi. Bekir Servet gelirse sokak kapsnn zilini duyar duymaz kendisi koacak ve onu, ierde hasta var gibi dzmece bir nedenle doruca yukar alacakt. mer Behi, ayan Kalfa'ya yer gsterdi, kendisi de yazmasasna geti. Evet, ona yazacakt. Acaba ne diyecekti?.. yle bir dil kullanmak, yle bir neden

gstermek gerekti ki, artk dn olasl brakmakszn, sonradan gszlne bir delik olaslnn yardmn vermeksizin, her trl balar krsn... Kendini ldrmeye karar vermi bir mutsuzun kurtulu olaslklarn birer birer dnerek nceden bavurulan ll davranla onlar ortadan kaldrmasna benzer bir zen iindeydi... Evet... ama ne yazmalyd?.. Yazlabilecek btn eyleri bir bulut arasnda gryor, bann iinde hi bir dnce yeteri kadar aklkla canlanamyordu. . Kaleminin ucunu ineyerek dnrken, ayan Kalfa:

ocuunuz hastaym, yle mi efendim? diye sordu, ok zldm, evden de rendikleri zaman ok zlecekler... Ona karlk vermedi ve kadnn bu szleri kendisine bir sreden beri aranan konuyu aklna getirmi oldu. Yazmaya balad. Ve yazmaya baladktan sonra da ara vermeden, bir rpda, biraz duracak olursa srdremeyeceinden korkarak, koa koa, usuna nasl gelirse, ylece yazd: Eer imdiye dek birbirimizi sevdiysek, aramzda birlikte geirilmi saatlerin karlkl gnl borcuna benzer bir duyguyu anda olarak brakmasn bekleyebilirsek, eer bundan sonra dayanlmaz bir acnn iinde rpnmakla ikimiz de paralanmak368 KIRIK HAYATLAR

tan baka bir sonuca aday deilsek, artk burada duralm. Bunu size yazarken ite gerei saklamayp olduu gibi sylyorum: Ben, durmak, akla ok yatkn bu sonuca bal kalmak iin sizin evetlemenize, yalnz evetlemenize deil, yardmnza, anlaynza ge-reksinliyim. Bamn stnde u saatte tm yaamm bir daha onarlamayacak kadar korkun bir arpla ykmaya hazr bir yldrm var. Onun gzda altnda, dnebilmekten, kmldamaktan yoksun, dkn bir durumdaym. Yalnz sizi unutmaya, sizden kamaya gereksinli ve zorunlu olduumu seziyorum.. Ve sizi unutabilmek, sizden kaabilmek iin size snmaktan baka kar bir yol bulamyorum. Beni braknz... Burada durdu. Karsnda yakmmasz bekleyen ayan Kalfa'ya bulank gzlerle bakt. ok ksa, yalnz iki satr yazmak iin balamt. Her eyi krp bitiriveren, her zorluu zmleyerek kendisini be szcn byl etkisiyle bunalmn iinden kanveren bir tmcenin kendiliinden kalemine dolamasn istiyordu. Onun domasn bekliyordu. Buna karlk uzun bir duygu betimlemesinin kark yollan arasnda dolandn sezdi. Byle sayfalarca ona acsndan, yasndan sz edecek, bir dnce brn uyandracak, bir znty anlatrken yreinde ylm bir durumda arpan btn aclann dkerek mektubu bitirmek bilmeyecekti. Birden karar verdi: Burada kesecekti. mzalamaya gerek grmedi, kad kaldmp mrekkebin kuruyup kurumadna bakt. Zarfa koyup stn yazd; bir szck sylemeden ayaa kalkp gitmeye hazrlanm duran ayan Kalfa'ya uzatt. Kadn, mektubu alp karken mer Behi.,. yine bir

K1K1JS. HAYATLAR. 369 an gszlne yenildi, dayanlmaz bir bilmek, renmek duygusunun etkisiyle: Acaba beni istemelerine ok nemli bir neden var myd? diye sordu. ayan Kalfa, bu soruyu bekliyormucasna, duraksamadan ve bir rpda karlk verdi: Hayr, efendim, sanmam. Yalnz biraz yorgunluktan, biraz bitkinlikten yaknyordu, Neyyir Hanm... Haftaya dn var da.. Bebek'e gemeden nce... mer Behi, arkasn duyamad. Kulaklarnda bir tkanklk onun daha fazla iitmesini nledi. Elini uzatyordu, ayan Kalfa'nn gitmesine izin verdi. Yalnz kalnca, ban arkaya atarak sandalyesine kendini brakverdi. On dakika nce ocuunun yasma alayan baba, imdi burada, u dakikada daha o yasn kuramam yalan arasna baka bir acnn yalann ka-ntrarak, yeniden uzun uzun alad. *** O gnden sonra mer Behi'le evin yaamnda bir kasrga srmeye balad. Kk evin o zamana dek kurulu dzeni bozuldu. imdi her eye sz geirten, her gn yeni bir ykmn getiren Leyl'nn hastalyd. Gen adamn tm yaam onun dakikalanna balyd. lerini brakm, hastalanndan zr dilemiti. Eve gelen giden, her biri bir keye sinerek sonucu bekleyen, dudaklannda ar bir sessizliin mhryle dolaan akraba, dost yzlerin arasnda mer Behi, hi bir eye aldrmadan, hi bir ie kanmadan; stelik ocuun bakmnda sabah akam Jer gn gelip saatlerce zamann burada geiren Bekir Servet'in yalnzca bir yardmcs durumuna derek, artk alamaya bile g bulamadan kuru gzlerle, bo bir kafayla bir neden yokken merdiKnk Hayatlar F. 24 O4U venleri inip kyor, odalarda dolayor, alma odasna kapanarak gergin sinirlerle, yukardan gelecek en kk grltleri dinleyen kulaklarla uzun saatler geiriyordu. Ve bu sre iinde amansz hastalk gnden gne acmasz ykmlarn getirerek, hkmlsn birdenbire tketmeyerek onu kk kk kemirdike yaban bir tat alyormuasna, ar ama gvenli admlarla ilerliyordu. mer Behi, bir eyden ok zgnd. Leyl'nn; sey-rekleen ayklk zamanlarnda, stelik baygnlk anlarnda bile artan bir aklkla ona kar fkesi var gibiydi. Ne zaman yanma sokulsa onu kovan, elinin demesinden kaman, szlerine karlk vermeyen, gzleri bir iki dakika ak kalrsa o yaklanca sk sk kapanan bir ekingenlii ve konmuu vard ki, mer Behi'in dnde zel bir anlam kazanyordu. Sanki hasta ocuun iki katna kan bir gr gcyle suunu bildiini, kendisinin o sua bir eit kanpahas olarak kurban gittiine

inandn sanyordu. Her hastalnda Leyl'nn ondan kanarak annesine yaklamasna almken imdi bu, kuruntusunu ar biimde etkiliyordu. Ve bilim adam olarak yarglamasnn kantlarn kuruntusunun nne byk bir da gibi ymakla birlikte, ocuundan byle bir dargnlk arasnda ayrlacan dndke gs paralanyordu. Leyl sayklarken kamak istedi. O, imdi sayklamalar arasnda iyi, ince, tatl, sevimli ocuk deildi. Nasl olup da diline girdiine ap kald yabanl szck-lele, kaba deyimlerle bilinmeyen dmanlara, anlalmaz saldrganlara, kendisini byle ezip hrpalayan byl glere kar tiksinti ve dmanlk pskren, kzgnlk ve aalama yadran, cn svg iinde yzmekten alan gnl krc bir ocuk olmutu? Byle durumlarda kar koca bakr, bir yandan lmn karanlklarna inerken, bir yandan da ykma uraKIRIK HAYATLAR 371 m beyninden byle bir dili bulup karan, bu ateler iinde yanan, rengi gittike yeile dnen bedenin kendi Leyl'lar, o yumuak ve ince Kadn Nine leri olup olmadndan kukuya derlerdi. Bu dakikalarda mer Behi uzaklamak isterdi. Yavaa kalkar, sudan bir neden bulur, yine karsn orada, btn uralarn ve aclarn ykne yalnz katlanabilmek gcn bir saniye yitirmeyen bu anneyi o korkun sayklamadan kanlar duymakta da tek bana brakarak odadan ayrlrd. Arada bir, zellikle geceleri, evdekilerin tm kendi kelerine bzlp de hastann onulmaz acsyle savamak grevinde yine onlarn isteiyle kan kocay yalnz braktklar saatlerde mer Behi, Vedide'yle kar karya kalrd. O zaman gen adam, bir yana sinerek dalgn, odann iinde bir glgeden fazla yer tutmamaya gerek gren bir sulu gibi oturur, karsna bakard. imdi Vedide onun gznde her eyden, tm kadnlardan, insanlktan daha yksek bir nem kazanmt, ite, neredeyse bir hafta oluyordu, yaamla ilgisi btn btn kesilmiti. Ne bir usan, dakikas, ne bir geveklik an karsn komaktan, uramaktan, ocuunu elinden almaya hazr hastaln karsnda gzleri atele tutuarak, sapsar, dudaklar ksk, bir coku iinde deviniyormucasna, kimseyle konumadan, uyumaya, yemee zorlanrsa be dakika bir duvara dayanmakla, bir peksimetle bir bardak st ancak benimsemekle yetinerek, durmadan didiniyordu. ini ve dn byle ykarcasna onlarn ikisinden de esirgemezlik ve dayann, kendini tutma ve katlanmann, aba ve gcn en yksek lsn isteyen bu onulmaz hastaln tutkularn yerine getirmek erkesini nasl bir kaynaktan alyordu? mer Behi, artk ba arlarnn ateleri sona eren, buna karlk benliinin en derin nok372 KIRIK HAYATLAR

talarndan gelen iniltilerle yattrc ilalara gereksinme domadan kendiliinden sonsuz dalgnlklara den Leyl'ya bakarken, ocuu bir daha bu uykusunun iinden karacak bir gcn kalmadn grrd. Saatten saate onu benliinden ayrp karanlk bir evrenin, sanki siyah dalga katlarnda oluan usuz bucaksz bir denizin her zaman daha derin, her zaman daha kara derinliklerine daldran bir d iinde yava yava Leyl baka bir bedene dnyor; evinden, annesinden, yaamdan, yeryznden uzaklayor, siliniyor, bitiyor; urada be on gn daha eriyerek buruuk ve ypranm bir kalbn iinden Kadn Nine'ciin ruhu her dakika biraz daha uup yok oluyordu. O zaman gzlerini ocuktan ayramayarak mer Be-hi de birdenbire tm varln emip gtren, smrp yutan bir bolua dmek duygusuna kaplr ve lk kopararak, kalkp kendini yerlere atmak, boazn skan yakasn koparmak ve orada yaama, alnyazsma, insanlara acmaszca szn geirten bilinmedik glere kar bakaldrdn barmak 'isterdi. Sonra gzlerini evirerek Vedide'ye bakard ve onu sapsar, gzlerinde kavrulmu bir eyle, azndan bir yaknma szc dklmeden, bana inen korkun kaza yumruundan anlay gc donmu bir durgunlukla dalgn, kendisine gzlerini dikmi grrd. O zaman aralarnda birlikte yaanm mutlu yllarn ve paylalm duygularn anlan uyanrd. Tek tek anlarla deil, tm ortak yaamlarndan birikmi duygular bir yn oluumunda ikisinin arasna dikilirdi. Ve kar koca, dudaklarnda bir szcn iinde eitli duygularnn tm akl koyabilecek bir gereksinmenin titremeleri dolaarak uzun uzun bakrlard. Bu srada mer Behi, diz st kmek, srne srne karsnn dizlerine ulamak, bir tanrann kutsal kaKIRIK HAYATLAR 373 tnda eilen bir sulu gibi ona tm gerei sylemenin cokulu dalgalan arasnda sevgisini, balln; sonra cinayetini .acsn, umutsuzluunu karmakank ama iinden nasl fknrsa ylece sylemek gereksinliini duyard. Gen doktora yle geliyordu ki, bir kez gerei olduu gibi ortaya dkp karsnn balayarak uzanan elini yzn, gzlerine, dudaklanna srdkten, pp kokladik-tan sonra kendisini pislikten temizlenmi bulacak ve yine eski yaama dnerek mutlu bir kar koca gibi gs g-se, babaa verip birleince bu yas tamak zor olmayacakt. Sonunda tam o szler iinden kopup konumaya balayaca bir srada Vedide'nin le bulanan gzleri kendisinden ayrlarak ocuuna dner ve birdenbire gzya-. lan boanarak, gsnden kabara kabara gelerek boaznda snen hknklarla bol bol dizlerine dklrd. mer Behi'in de gzleri bulanrd, onun da yalar taard ve bylece kan koca, gerekte ruhlannm stne ken eyler konusunda bir szck syleyemeyerek Leyl'nn yeniden uyanmasna kadar alarlard. Artk Vedide'nin her eyi bildiine inanyordu. Acaba nasl renmiti?.. Bunlar kendi

kendine soramyor-du bile... Yalnz, Vedde biliyor! diyordu ve hi bir zaman hi bir uydurma nedenle aldatn yzne kar baramayacak bu kadnda silinmeyen gizli dmanln yerleeceini seziyordu. Ancak zaman,' yava yava, damla damla unutmann kara avuntusunu getirip bu annn stne ydka onla-nn kendilerini unutarak mutluluklarna dn saatleri olacakt ve bu saatler gittike biraz daha sk, gittike biraz daha uzayarak, sonunda... mer Behi, bu mutluluun dnebileceini dnrken, birden yreinde br acftm szladn iyice duyard : Yine o zamann, yine o unutma bulutlarnn altna g374 KIRIK HAYATLAR mecei baka bir ans olacakt. Kadn Nine yi de yine o saniyede byle bir sisin arasnda dakikadan dakikaya grnp silinen, gittike daha uzak, gittike daha soluk bir yz olarak greceklerdi. Bir gece, yine byle evdekiler ekildikten sonra yalnz kalmlard .Yine byle kk bir bardak st Leyl'nn kilitlenmi dilerinin arasndan zorla aktmay baardktan sonra, sanki g kran bir iin yorgunluklar arkasndan; krlm, ezilmi bir bedenle iskemlelerine kerek, kar karya alamlard. Birden Leyl: Anne! dedi. Ne zamandr onun byle bir sesini, byle bir nlemini duymamlard, ikisi de frlad. Vedide, karlk vermeye g bulamyordu. Bu, o kadar belliydi ki, mer Be-hi yaklaarak ve ocuun alan gzlerine gzlerini dikerek, en iten sesiyle: Ne var, Kadn Nine? dedi. Leyl, karlk vermedi, babas yineledi: Ne istiyorsun, Kadn Nine? ocuun donuk gzleri kmldamyordu. Gremiyor-du ama, babasnn sesini ayrt etti. Ve tek bir szcn iine, Seni istemiyorum., sen git... Ben onu, annemi istiyorum! anlamn koyuyormucasma, yeniden: Anne! dedi. mer Behi, yreinde, unutulmu olmann mutsuz-luuyle, byle her nedenle kendisine gizli dmanlk ve tiksinti gsteren bu ocuk sesi bir knama ve sulama ta-yornucasna ona, Ben, senin iin lyorum. Senin gnahnn karl olarak gidiyorum! der gibi, acsndan baracak oldu. ocuun stne imdi Vedide eilmiti. Tlbentlerle dudaklarnn kpn ald, bandaki buz torbasn do-

KIRIK HAYATLAR 375 rulttu; gzlerinin ucunu sildi. Dudaklanyle yeile dnen yanaklarna dokundu ve tm annelik acsnn arpnt-syle dolu umudunu gizleyemeyen bir sesle: Ne var, yavrum? dedi. Leyl, yine'daha derin, ancak bu kez yaln bir sz yneltile deil, bir yardm dileyen anlamyle, acsn anlatacak ve tanmlamaya yetecek szckleri bulamamaktan doan bir bitiklikle: Anne! dedi. Vedide, yeniden sordu: Ne var, Leyl? u dakikada ocuun azndan, onun kendisine yeniden geri verileceini gsterebilecek gibi bir karlk ksayd nasl sevinten ldracak, nasl her eyi unutarak, stelik ona karlk vermeyi nemseyerek, kocasnn boynuna atlacak ve bu kez sevincinden ldrarak baka trl alayacakt. Ama byle olmad, tersine, imdi o sesle, onun beri yannda, yeniden beklenen bir umudun arpnts iinde kalpleri burkulmu, dudaklar kslm, soluklar tutulmu; gzleri dakikadan dakikaya daha karanlklara -gmlyor sanlan yavrularnn gittike daha yeil bir glgeye brnen yzne dikilmi, yaamlar kopmaya hazr ince bir iplie bal duran anneyle babann arasnda bir duvar ykseliyor gibiydi. Leyl'nn bir hrltyle, imdi daha yakmmal, daha yardm dileyen, kendisini yutan bir ekincenin korkunluklarndan kurtulmak isteyen ruhundan zaman zaman kopan bir sesi vard ve giderek korkun bir kuyunun sessiz derinliklerine inildike daha aclaan bir anlamla kendisinin yardmna koabilecek biricik g olduuna inand annesini aryordu. Anne! Anne! dedike daha bouk, daha korkaklaan bu seste zamann getiinden, daha fazla nem verilmezse, bir an nce yardmna 376 KIRIK HAYATLAR koulmazsa artk her eyin biteceinden szlanan bir anlatm vard. Bu, yangnla sarlm bir odann iinde baran, dumana boulmu, atele sarlm bir ocuun l gibiydi. Ve onlar byle ocuklarnn bir kerteye kadar rahat, kmldamayan bedeninin iinde, zavall benliinin bi-v linmeyen bir yangnla kavrulup yok oluuna kar hi bir ey yapamadan, ona bir avunma soluu aldrmak, kurtarc bir el uzatmak iin g verici kk bir davran bile bulamadan, ylece, gsz ve beceriksiz, ackl bir oyunun izleyicileri gibi, yalnz gzleriyle birbirlerinden ne yaplmas gerektii yolunda dnce dilenerek, duruyorlard.

mer Behi, ayaa kalkmt. Ta odann bir ucuna kadar gitti, omuzlaryle duvara dayand. Ve oradan, Leyl'nn ta yannda yatan stne kapanarak, ocuun varlnn derinliklerinde geen ok ackl korkun olay grmek iin gzlerini tm gcyle dikerek, kurtulu yolu arayan anneye bakyordu. imdi her zamankinden daha iyi anlad ki, Leyl'ya gerekte bal olan; kanyle, etiyle, ruhuyle, doann bin eit telleriyle, anlalmaz balaryle, yavrusuna itenlikle ulaan, bu anayd. Ve ite Leyl, kar durulamayan bir istein gcne bal, her dakika admlarn lme daha yaklatran bir akntnn korkun dalgalar arasnda boula boula snen sesiyle yalnz onu aryor, yalnz onu istiyordu. O, her barn salverdike, odann lm soluuyle titreyen havasna her Anne! ln frlattka Vedide, artk bedenini durmadan titreten bir umutsuzluun kntsyle: Ne var, yavrum? Ne var, canm? diyordu. Ve her eyi unutarak, sonunda birdenbire tkenive-ren dayanma gcnn darmadankl arasnda kocasnn ta keye sinmi varln da grmeyecek, yalnz KIRIK HAYATLAR 377 yasl analk ruhunun iinden kabilen szlerle ocuuna esenlik ve avunma verecek tmceler buluyordu: Sen anneni istiyorsun, yle mi, Kadn Nine? ite annen yannda... Korkuyor musun sen, Leyl'ck?.. Ama neden korkuyorsun? Annen, anneciin burada, ta yannda olduuna gre... Bu, byle srd. Leyl'nn grmeyen, artk donmu, bedeninin her parasndan nee lm gzlerinin hi bir anlam tamayan donukluunda Vedide, korkun olayn gizemini zecek bir yol arayarak, gittike daha tutarsz szlerle ocuunun barmalarna karlk veriyordu. Bir dakika geldi ki, artk uurumun iinde Leyl'y dalgalarn saldrs, birbirini izleyen atlmlar bouyor denebilirdi. Anne! Anne! derken sesi, stne ken su ynlarn yarmakta zorluk ekiyordu. Vedide, birdenbire, frlad, odada hi tutunacak bir nokta yokmuasna dnd, salland. Elleriyle evresinde dayanacak yer aryor gibiydi. Sonra iki eliyle boazn tuttu. Soluk alamayan, boaznda bir titremenin dm tkanan insana benziyordu. mer Behi kotu, iki eliyle karsn tuttu: Vedide! Ne oluyorsun, karcm? dedi. O, bir soruyle birden kendisini sarsan bir titreme iinde, tm eklemleri zlvermicesine, bir yn gibi, kocasnn kollarna kendini brakverdi. Ve tede Leyl'nn daha boulan, daha derinlerden inleyen sesi, AnneJ Anne! diye yardm dilenirken ellerinden hi bir ey gelemeyen anne ve baba oraya, yere kt. Vedide'nin dileri kilitlenmi, gzleri kapanm, kollar, bacaklar gerilmiti. Haftalardan beri

bir dakika bile yorgunluk gstermeyen annenin dayanmas, sonunda kvermiti. mer Behi, karsn yavaa halnn stne brakt. Odann bir kesine sinmi, uzaktan bakarken, Leyl'nn 378 KIRIK HAYATLAR kck i dnyasnda geen o byk ve korkun olay anlamt. Bu, hastann son bunalmyd; artk ocukta anlama gcnden ne kalmsa onu da yutup bitirecekti. Bundan sonra tm korkun anlamyle bitkisel yaam balayacakt. ocuk, yle ruhu lm, ancak bedeni daha canlln srdrerek, inat yaam her parada biraz daha gecikmek iin direnerek; gn be gnbilinemez ne kadar bir zaman dirimle lm arasnda bir ekime dnemi geirecekti. Karsnn yanna diz kt, ellerini avularnn arasna almak iin ekti; onlar dudaklarna gtrerek pt pt. Sanki bu baygn bedenden kendi byk suunun balanmasn ald. Sonra onu brakarak Leyl'ya gitti, onu da yanaklarndan pt pt. Ondan da ruhunun balanmasn dilemeye gereksinlii vard. Ve suunun, gnahnn karln dercesine bir hafiflik duyarak, dncelerine abucak bir parlaklk veren bir alla, gerekli nlemleri almaya hazr bir doktor sessizliine, kavuarak, kapnn yanma kadar gitti. Ev bireylerine haber vermek isteyerek parman zile bast. Evin seslii iinde uzun uzun titreyerek yuvarlanan zil sesini dinleye dinleye, gzlerinin nnde yuvasnn serilmi ykk grnmne baka baka, bekledi. URUEME'DEN sonra araba, bklp de Bebek

Bahesi'ne uzanan rhtma knca mer Behi, bu yorgun kira hayvanlarnn talara dzensiz bir takrtyla arpan ayaklarnn grltsnden sarsld. Deminden beri onu arabann kesinde bzlm tutan uyuukluktan, derin bir uykudan syrlyormucasna, uyand. Eyll sonunun slak gnlerine zg, sislerinin iinde yere dklmeden havada duran bir yamurun varln sezdiren bu akam saatinde burada ne aryordu? Bu soruya kendi kendisine, bir raslantyle karsna kan bir arkadan akmlyle sordu. Evet, burada ne aryordu?.. Demek, haftalarca, yasnn arasnda gelip kendisini bulduka susturulan, duyulmamas iin savalan ses, suunun, gnahnn sesi, sonunda bir gn onu yeniden yakalam, artk kendisine sahip olmayan bir sarho gszlyle onu kollarndan tutup bir kira arabasnn kesine tkarak buraya kadar getirmiti. Bu soruyu kendi kendisine sorar sormaz, daha fazla dnmedi. Birden karanlkta yolunu arm bir insan anstrcasna dorularak arabacnn arkasndan cama vururken parmaklarnda, biraz daha gecikecek olursa ekincenin ta iine dmesinden korkan sinirli bir davran vard. Arabacya Dur! buyruunu verdi. Araba durunca deminden beri grmeden, ilerlemeden bulunduklar noktada yalnz yava yava salland sanlan kar kylara, bulank denize bakan gzleri, yeraltnda uzun uzun yol aldktan sonra aydnla kveren bir 380

KIRIK HAYATLAR insann aknln duydu. Arabann ak penceresinden bakt. Kapal bir araba semiti. mer Behi'te o ok ackl olaydan beri durmadan yen, giysisinin yakasn kaldrp iinde bzlmek istei veren bir rperme vard. Arabann kapal olmasn gerekte bu duygunun drtsyle istemiti. Ama bu duygunun yannda bakalarnca grnmemek ve d evrenden daha uzak, dncesiyle bsbtn yalnz kalmak isteinin de etkisi vard. Ve ite, bir saatten beri pencereden hep gzleri ak bakarak, duygular bir bulut iinde son haftalarn saylmadan geirilen, duyulmadan yaanan saatlerini izleyerek, orada daha ok mekten korkan bir kedi gibi bzlerek, kmldamadan, eri br yollarda, bozuk kaldrmlarda yuvarlanmt. Demek, byle hi bir olay gememicesine, bir sevime bulumasna gidercesine alt haftalk ac bir bask yaamn tek bir kmldanla silkerek, oraya, Neyyir'i grmeye gidecekti; yeniden, tpk Nianta'nda sudan bir nedenle balayan tanmaya bu kez Bebek yalsnda bir para eklenecek, bir aradan sonra bu gldrye bir perde daha eklenecekti. Bu ikinci blmn nelerden, hangi olaylardan, nasl heyecan ve ekime saatleriyle dolu sahnelerden oluacan biliyordu. Onlar nceden gryor, yayor ve grp yaarken iinden paralanm olarak kyordu. stelik, onlar gerekte yaanm, geirilmi saatlerin etkisini brakarak kendisine, artk bir daha gnahndan temizlene-meyecek kadar alanm, kir iine batm gzyle bakyordu. Bunu bile bile, gre gre ite yine oraya gidiyordu. Araba durduktan sonra, karsnda Hisar akntsn dnen. buruna bakarak, kendisini Bebek yalsndan ayran uzakln ksalna at. Gzlerini evirerek Bebek KIRIK HAYATLAR 381 koyunda o'nun olmas gereken yapy aratrd. Belki, ite u grlen pencerelerden birinin arkasnda Neyyir vard. Belki yine yle, ilk bulumalarnda olduu gibi, kollaryle gs ak gmleinin iinde gerinerek, ona, Gel! diyen gzlerle bakarak, kendisini bekliyordu. Belki bu buluma iin her trl nlem alnmt. O, yalnzca dudaklarn uzatp onun dudaklarn almakla, kollarn ap bu yar plak bedeni kucana ekmekle, ondan uzak geirilmi saatlerin acsn unutabilecekti. Damarlarnn iinden yine o hi bir zaman sndrle-meyen atein akn duydu. Arabacnn ikide birde dnp buyruk bekleyen gzlerine Yr! szcn frlatacakt. Bunu demedi.. Hayr, bunu yapamayacakt, yapmamalyd. Burada bir dakikada alnacak karar yle bir karard ki, yaamnn btn bundan sonrasna szn geirirdi. Yalnz bir szck yeterdi... Yr! demeyecekti, Dn! diyecekti. Evet, geri dnmek, buradan kamak gerekti. Bunu yapmalyd, bunu yapmaya onu aran binlerce neden vard: Evde krk hayatnn stne alyan Vedide'si, Maka mezarlnda yine bouk bouk Anne! diye bard sanlan Leyl's vard.

Omuzlarndan tutulup da arkasndan denize atlan korkak bir ocuk gibi, bu iki dn kollar arasnda bir gcn yarglsymcasna, kendi kendinden ayrlan bir baka kiilik gibi biri brnn gsnden itip kmldamasn nleyen ikili bir benliinin ekimesi arasnda, pencereden sarkt. Geri dnelim! diye barmak iin, barrsa kararndan dnmesini nleyecekmicesine bu buyruu elinden geldiince yksek sesle vermeye ge-reksinlii vard. Ancak boazndan sesi gsz kt, daha sonra, biraz daha alan bir sesle ekledi: Maka'ya kadar gideceiz! dedi. 382 KRK HAYATLAR Evet, yaamnn bu en nemli kendinden veriini gsterdikten sonra Maka mezarlna gidip onu Leyl'snn toprana balanma dileiyle getirilmi bir elenk gibi brakacakt. Bu karan alnca ruhunda bir hafiflik duydu; gl, kararl bir kiilii olduuna kendi kendini inandrmakla gnl esenliine kavutu. imdi bir an nce dnmek, biraz nce bu eski kira arabasnn sarsntlar iinde bir l uyuukluuyle duygusuz, dncesiz yuvarlanrken imdi komak, bir an nce buraya yetimek istiyordu. yle dnyordu ki, kendisini orada grnce artk bir daha gnahna dnmek olasl kalmayacak, bu kez btn k olaslklar, yaamnn ufkundan, bir daha be-lirmemek zere, silinecekti. Leyl'nn lmnden sonra mer Behi'in btn duygularn salt bir durgunluun sisleri brmt. O bunalm gnlerinin arasnda kurulu bir aygt gibi yaad. Kendi kendisini, etkileri ve izleri karanlklara boan bir bulut arkasnda uzaktan gryordu. Sonra yaamn dilisi yava yava onu dilerinin arasna alarak evirip dndrmeye, oradan oraya srklemeye balad. Hastala-ryle, ileriyle, eviyle, dostlaryle ilgilendike bulut, gnden gne inceliyor, duyarln kiiliinden ayran ara k-salyordu. O zaman aclarn dayanlmaz, g kran bir keskinlikle duymaya balad. Tm aclar birbirine karyor, bir alam oluyor, bunlar ayklamak, zellikle Neyyir'le gerek yasnn arasna bir aralk koymaya urarken biri brne grlmeyen gizli balarla balanyormuca-sma, gerekte ayr ayr yollarda yrmeleri gereken bu iki eit ac, onda tersine her zaman buluuyor, dolayor, zincirlenerek ruhunu saryordu. Neyyir'e o mektubu yazdktan sonra, nce gen kzdan ne bir szck, ne de bir bellilik gelmiti. -Bir yandan KRK HAYATLAR 383 Leyl'nn yaklaan lmyle rpnrken, bir yandan bir karlk, stelik bir ar gzleyen, onun kendisine balln, gereksinmesini giderecek bir davrann bekleyen gizli bir umudu vard. Bu umut gereklemedii srece dayanlmaz bir ac duyuyor, sinirleniyor hrmlayordu. Bir gn, neredeyse kendisini hi yalnz brakmayan Bekir Servet'ten, Neyyir'in annesiyle birlikte Bebek'teki yalya getiini renmiti. Dudaklarn srm, karlk vermemi, arkadana yalnz donuk gzlerle bakmt. Bekir Servet, onu oyalamak iin kentin eitli

yrelerinden trl trl' dedikodular, haberler getirirdi. Baka bir gn yine birok dedikodu arasnda Bekir Servet, Neyyir'in evlenmesinden sz at, dnle ilgili ayrnt verdi, istanbul'da bu kadar grkemli dn pek az olurdu, o gece Bebek koyu istanbul'un eski donanma bayramlarn andran *bir gece geirmiti. mer Behi, bunlar duymuyormu gibi dinliyor, Bekir Servet yklerinin arasnda Neyyir'in evlenmesini anlatrken ne kadar szlayan bir yarasna dokunulduunu belli etmemeye alyordu. Sonunda bir gn Neyyir'den bir ses geldi... mer Behi, kendisine gnderilen basal yazlar arasnda birdenbire gen kadnn mektubunu buldu. Yalnz bir satr: Sizinle birlikte ve sizin iin alayan... Sonra bu satrn altnda kk, ekingen ve anlalmamak, baka gzlere grnmemek iin okunamayacak kadar belirsiz bir imza, yalnzca bir Neyyir... mer Behi, bu bir satrlk mektuba sk sk dnd; onu nce czdannn ta i gznde, sonra yazmasasnn en gizli katlarn bulundurduu bir gzde saklad ve ne zaman odasnda yalnz kalsa, kapsn kilitler, bir aralk onu karr bakar, bitiremiyormucasna uzun uzun okurdu. 384: K1K1JS. HAIALftK Ka kez ona bakarken dnde Neyyir'i grd, ka kez kendi kendine, Ne kar?.. imdi buradan bir araba., birka saat sonra oradaym ve kukusuz, o da beni bekliyor diyordu. Neyyir'in de kendisini benzer bir gereksinmeyle beklediine inanc vard. Sonra, onun, yasna sayg duyarak susmasna, hi bir davran gstermemesine teekkr borluydu. Neyyir'i balyor, onun bu soylu davranna kar tm ansn aalatabilecek eyleri unutuyordu. Bu gszlk saatlerine yenilmek zereyken gerek byk yas, onun szs gelir, yeniden ruhuna kzgm iini saplar, kendisini daha can yakan bir acyle kvrandrr-ken gszlne yenik dmek ekincesinden kurtarrd. Bylece iki acsnn hep birbirini bulup dolaarak rg halini alan arpntlarndan geerken, bir yandan da yaam onu dilisine daha ok doluyordu. Bo saatlerini ok azaltan hastalan, kendisini yalnz brakmamak iin arkadalklarnn avuntusunu getiren dostlar, artk neredeyse her geliinde Mzzan' yanna alan Bekir Ser-vet'in bol gevezelikleri vard. Yaam, onun gz nnden uultular dnmekten alkoyan bir alayan gibi, dalgalarn hi dinmeden srklyor; onu geici bir unutkanln baygnlnda tutarak kafasn uyuturuyordu. Dnmeden, anlamadan bo gzlerle yaama, kendisini evrintisi iine alp gtren saatlere ilgisiz, duygusuz bakyordu. D dnyaya kar odasnn n sndrerek karanlkta sokan taknlna bakan biri gibiydi; ruhu o kadar koyu bir karanlk iindeydi. Onlar evde de neredeyse hi yalnz brakmamlard. Akraba ve dostlarn gnlerce sren konukluklar arasnda kar kocay yaklatrabilecek yalnzlk saatlerinin i-> tenlii seyrek

oluan uygun ortamlarn olumlu bir etkisinden ok, onlarn arasnda ne zamandan beri gittike daha fazla alan aray daha ak, daha belirli yapan yararsz bir sonucu olurdu. Bu nedenle ikisinde de yalnz kalmamak, aralarnda bir nc kiiyi bulundurmak gereksinlii vard. Bu nc kii, genellikle Meveddet Hanm'd. Vedi-de, grmcesinden evin aka Byk Hanm olmak onayn koparrcasna elde etmiti. Geirilen tm o zor gnlerde Meveddet Hanm'n Vedide'nin yerini almas o kadar zorunlu ve doal olmutu ki, balangta bir grev biiminde stlenilen ev ynetimi, imdi braklmas olanaksz bir tre gcn kazanmt. kide birde anahtarlar geri vermeye kalkan ve buna, Sizin iin bir ura, bir elence olur, kzm! diyerek sze balayan grmcesinin eline yeniden anahtarlar tututuran Vedide, Aman Abla-cm, beni bundan kurtarnz! der ve gerekte bu candan sylenmi szden sonra, yine anahtarlar Meveddet Hanm'n elinde grnce byk bir yorgunluktan kurtul-mucasma soluk dudaklarnda bir esenlik glmsemesinin glgesi belirirdi . Vedide, imdi yalnz kocasndan deil, Selma'dan, evinden, tm yaamdan uzakt. Onda birdenbire btn glerin kvermesine, yaamla tm balarn geveyi-vermesine neden olan bir bezginlik vard ki, yalnz iini deil, d grnn de kavram; genliin, saln fkrd bu gzel yeri, birden zsuyuna bir hastaln as kansan boynu bkk bir fidana evirmiti. Vedide'nin evde her eyle ilgisini kesmi bir grnle dolalan da vard; onu ksa bir sre sonra sonsuz bir uyku iin braklacak bir hastanenin koridorla-nndan geen, sonunu bilen bir hastaya benzetiyordu. stnden tm salkl havasn emen bir ate dalgas gemi, kendisini soldurmu, eritmi gibiydi. Gzlerinde Krk Hayatlar F. 25 snm bir eyle, alnnda yzn daha szgn gsteren bir solukluk ve dudaklarnn ucunda bir ekildikle evde dolarken nnden herkesi ekilmeye aran bir grn vard. Andelip Bac'nn bile aka yaparak gldrmeye alan giriimleri yarda kalr, sesi boaznda birdenbire kslrd. Vedide, yalnz bir eyle urayordu: imdi neredeyse her saat odasna kapanyor, uzun uzun namaz klyor ve sonra seccadesinin stnde gecikerek kendisini unutup dardan aka duyulabilecek kadar yksek sesle Kur'an okuyordu. Evdekiler onun byle saatlerce sesini, bir uurtunun derinliklerinde, arada bir aklk kazanan bir at ezgi-siyle, duyarlard. Bir aralk bu ses, bir i ekiiyle dmlenir, sonra bir inilti iinde boulurdu. O zaman evi yava yava yryen bir umutsuzluk ve skntnn kara havas brr ve tmnn gzlerinin nnde, seccadesinin stne kapanp kvrana kvrana alayan, boulup tatka alanan, ama alandka ii alan yasl annenin acl grnm uyanrd.

*** Arabayla dnerken mer Behi, iinde bir esenlik, dncelerinde bir aklk buluyordu. Birdenbire karanlklar yarp datan bir k demeti, kimliini ne zamandr saran bulank havay frm, kendi zvarlm yine kendi gr gcne amt. Birdenbire gzleri frl-m ve bir uyutulmuluun gizemli derinliklerinden karlarak gerek yaama dndrlvermicesine bu iki saatlik araba yolculuu iinde btn yaamnn evrelerini olanca aklyle yeniden grd; kendi kendisini karsna alarak son aylarn duygularn bir aratrmac titizliiyle yeniden yaayp inceledi. Kendi kendine, Ne anlalmaz! Ne anlalmaz! diyor ve insan denen gsz, dkn eyin, zvarln bir isteme, bir kararlla, bir erke ve alnyazsna sahip sayp da nasl ufuklardan paralarnda aldatc tohumlarn etkilerini saklayarak geldiine aklama bulunamayan bilinmez rzgrlarn sknts altnda tutsak, uyuuk yaratn byle bir saat iinde bir kutuptan br kutba geebileceine ayordu. Daha biraz nce ak tutkularnn dn, Neyyir'in o neeli, lgn, bir sevime deliliinin bunalmlar arasnda olanca sevmek ve sevilmek yeteneini bol bol veren takn grnmn nne takarak bir baygnln bulutunda bu yolu geerken; imdi, u dakikada onu orada, varlkl Msrl'nn, kart kocasnn altnlaryle denmi Bebek yalsnda kendisini bekler brakarak Maka mezarlna, li'nin o yas evine gitmekten bir tat, bir beeni duyuyor gibiydi. stelik Neyyir'i, kendisini umarken yatann iinde hrnlayor, kzgnlndan i gmleinin daltellerini dilerinin arasnda iniyor sanarak... Ka kez Neyyir'i bu durumda, fkesinin bu taknl iinde grmt! imdi bunu dnrken yine onu bir saniye iinde arabann camnda canlanyor denecek kadar aklkla gryordu. Evet, onu bu durumda dnerek bir eit alma tad duyuyordu. Neyyir'i; braklmlmn, nem verilmemi-liinin acs iinde fke bunalmlar geirirken, acdan kvranrken grmek isterdi. Gen kadnn byle olduunu bilse, yabanl bir mutluluk duyacakt. Niin?.. yice kestiremiyordu. Kendi yaamna bu kadar karm, yazgsna, duygularna bu kerte bask ve sahiplik hakk kazandndan olacak... Dnebildike bu konuda bir hak bulmazd. Tersine, eer gen kadn onun tutkunluunu ktye kullanmak isteseydi, ona gelip geici isteklerine oyuncak edinseydi, bunu byk bir kolaylkla yapabilirdi. Oysa, ahlk kokumu bir evrede kkrtla kkrtla sonunda kprm takn bir gen kz; tm sevime zenginliini binlerce aday arasndan setii mer Be-hi'in kucana dkmekten baka n yapmt? Oh! Bunu ne bollukla, ne yiitlikle ve cmertlikle, nasl, kendisini candan vererek, baka bir ey dnmeden, sevmek ve sevdirmekten baka bir noktada durmayan bir brakla yapmt?.. mer Behi, yersiz bir kuruntuyle, bakalarn sevindirecek ve mutlu edecek bu sevimede, kendini knayarak dzmece rahatszlk nedenleri yaratrken ve bunu Neyyir'e belli etmekten ekinmezken o; anlamayan, bir trl bu adamn kuruntularnda usa yakn bir neden bulamayan sevgi gereksinliinin rpnlarna daha ok kendini verir ve onu da sinirlelerinin altst olmu bunalmlarna sararak her eyi unutturacak cokulu bir ak saati yaatmak iin minimini bedeninin iinden sonsuz bir lgnlk zenginlii dkerdi.

Bu nedenle ona kar bir bor duymalyd, stelik onu byle brakmaktan, bu kadar kabaca, iyilik bilmezce onu orada kendi bana brakmaktan utanmalyd. 1 imdi kendi kendine gerei saklamayp dorusunu sylyordu: Yasnn arasnda, o dayanlmaz szyle, gz-yalaryle, acsnn ar skntlanyle geirilen gnlerde hep ondan bir ses, kendisini aran, isteyen, alayp szlayarak ballk gvenceleri veren bir ses beklemiti. Gelen btn basal yazlan arasnda en ok onun bir tek satrndan duygulanm, sk sk o satra dnerek uzun uzun dalmt. Sonra gnler birbiri arkasna geip de ondan yeni bir haber almaynca, buna karlk onun tasarlanan evlenmesinin gerekletiini Bekir Servet'ten renince yeniden ac ekmeye, zehirli bir alma duygusuyle ona dman kesilmeye balamt. En sonunda bir gn, bu kez zel hasta bakm yerine, ayan Kalfa gelmiti.' Artk bu habe kadnn araclna KIRIK HAYATLAR 389 pek ak olmamakla birlikte, olduka yeterli bir anlam verilmek zorunluu domutu. O: Kk Hanm size gceniyor. Bir kez olsun arayacanz sanyordu. Ara sra sizin bakmnza gerekli bir durumu var. Bilseniz ne kadar bitkin! Ne yeme istei kald, ne neesi diyordu. * ayan Kalfa bunlar sylerken, bu tmcelerle belirtilmek istenen anlam bilmeyen temiz bir davran taknyordu. Bu, yle bir bildiri klndayd ki, arac olan kii utanmadan, kzarmadan yapabiliyordu. ayan Kalfa'nn geliinden sonra mer Behi, kark bir mutluluk duygusuna kapld. imdi Neyyir onu aryordu. Demek, evlenmesinin btn grkemi, her eit ekicilii arasnda yine kendisinin d uyanm, nnde yeni bir koca, zenginlike ne varsa, hallar, atlaslar, sanat ve ss adma kucak kucak eya ve ufak tefek, onlarn tmn sprp ite ite yol am; gen gelini yatann dinmeyen baygnlklarnda yeniden bularak onu yine kollarnn arasnda sarmt. Erkeklii bundan holanyor, artk aranan bir-adam durumuna girmekle, dayanmak iin yeniden g toplam oluyordu. Neyyir isteseydi, genliinin temiz gsterileri yerine deneyli bir kadnn oyunlarn kullanabilseydi, mer Behi kararnda durmak iin yeteri kadar g bulabilecek miydi? Bu soruyu kendi kendine sorarken, Neyyir'e mektup stne mektup yazan, yalsnn nnde dolaan, stelik kapsn zorlayp onu bulmak iin her trl saygdan uzaklaan, belki gzda vermee kalkan, arada bir bsbtn alalarak yalvarp yakaran, acnma dileyecek kadar bayalaan bir mer Behi dlerdi. Evet, byle olabilirdi. Ve bu olabilecek durumu dncesinde olmu gibi grnce korkun bir dten uyanmak iin kendisini zorlarcasna silkinerek kalkar, akn admlarla gezinirdi. 390

KIRIK HAYATLAR Neyyir'in bu bavurusu onda ayrca iki bakmdan gnl esenliine yol amt. Her eyden nce Neyyir'i bu evlilikte ruhunu dolduracak kadar mutlulua erimemi gryordu. Onun btn btn mutlu olmas iin bir ey daha gerekliydi ve bu ey, kendisiydi. Bundan byk bir gnl kan duyuyordu. Sonra ayan Kalfa onun bitkinliinden, acsndan, yemek yemeyiinden, neesizliinden sz etmiti. mer Behi bunlar; ar anlamlar vererek, szcklerin kapsamna alabildii kadar fazla kt yorumlar koyarak dinlemiti. Onu kafasnda hasta, sararp solan, gittike korkun bir sona yryen bir yargl gibi biimlendiriyordu. Ve hastalarnda en kk hastalk belirtileri iin yreinde ac bir sz duyan bu doktor, kendisine en gzel, en tatl saatlerini yaatm bir beden iin bu korkun olaslklardan yaban bir sevin duyuyordu. O zaman kendi kendini kt br i yaparken yakalanan bir insan gibi grerek: ok yazk, ok yazk. Kt bir yaratk oluyorsun, mer! derdi. Bundan sonra da ayan Kalfa'nn gelileri srmt. kez daha zel hasta bakm yerine gelmiti ve her geliinin anlam btn btn ak olmamakla birlikte, her biri bir ncekine oranla biraz daha aklk kazanyordu. Neyyir, onun diliyle yalvaryor, aklarnn srmesine bir olanak dileniyordu. nceleri Neyyir'in bu davran mer Behi'e dayanmak iin fazla bir g salamken, bu gelilerin yinelenmesi arasnda imdi ters bir etki domaya balamt. Geirilen bunalm gnleri arkada kaldka, yaamn baskl yargs yas yaralarnn szlarn daha derinlere gmdke onu Neyyir'in dne daha yumuak gzlerle bakmaya hazrlyor gibiydi. Ve her eyin stnde yeniden Neyyir'in genliiyle kendinden gemek, yeniden onun KIRIK HAYATLAR 391 sevimesiyle ldrmak gereksinlii etkisini gsterek, bir sre snm sanlrken gizli gizli duvarlarn iinde yryen bir yangn gibi, yine damarlarnda bir ate akn- tsnn dalgalar titremeye balyordu. En son geliinde ayan Kalfa, ona kk bir kat uzatmt: Bir aylk geziden sonra Msr'a geeceiz ve btn k orada, geireceiz. Sizi grmeye gereksinli-yim, bunu benden esirgeyemezsiniz. Nereye isterseniz oraya geleceim. Ama daha iyisi, siz buraya gelin. mer Behi, bu ksa tmcelerin arasndan, ne olursa olsun amacna ulamak isteyen kk kvrck ba grd. Neyyir, en glmser gzleriyle ona, Evetleyiniz, bakalm! der gibiydi. Ona karlk verircesine ayan Kalfa'ya: Gelirim! dedi. Kadn, ak bir sz almakta kararl grnyordu:

Ne zaman? Yarn! mer Behi, bu iden elden geldiince abuk kmak istiyordu. Yarn! szcn frlattktan sonra, daha ak olmak, belki de Neyyir'e kendisini bsbtn zgr benimsetmek olanan vermek iin, zamann da sapta- mak gereini duydu: kindiden sonra! Bunu sylerken ve syledikten sonra oraya gidip gitmeyeceini, pek iyi bilmiyordu. Tm geceyi sarholuunun arasnda dncelerine bir trl dzen verecek gc bulamayan bir adam gibi geirdi; yalnz uykusunun iinde hep Leyl ile urat. Her zamankine benzeyen dlerinin arasnda Leyl'y hem lm, hem imdi de yaayan, imdi de kendisiyle konuulan, yanaklar okanan, szleri duyulan kark bir durum iinde grr, Demek, 392 KIRIK HAYATLAR KIRIK HAYATLAR 393 Leyl yayor! der, sonra yine uykunun iinde kendisini utandran bir itile bunun bir d olduu yargsna vararak, Ah, gerek olsayd! diye szlar ve srayarak uyannca, ta gsnn stne bir krek ate dklm-cesine yanard. Bu geceyi yine onu tm yakp kavuran, ite bu son haftalardan beri onu uzun ve ard gelmeyen bir hastaln ykmlar arasndan geerek yalanvermi, kvermi bir duruma koyan aclar iinde geirmiti. Sabahleyin evden kp da yeniden yaamn skmacna girince kkl bir dncesi yoktu, oraya gidecekti... Bu yargy kendi dnda bir g vermi de, sonra kalbine frm gibiydi. Uykuda, nce alnan bir buyrua uyarak, kafasnda, Oraya gideceksin! diye zaman zaman yinelenen bir sesin tartmasz benimsenmi basks altnda, gnn saatlerini donuk bir kafayla dnmeye, kendi kendisini sarsp silkmeye gc yetmeyen bir uyuuklukla geirdi. Arabaya bu durumda bindi, o uzun yolu hep byle geti. Sonradan birdenbire, artk gidilecek yer, orada yeniden balanacak yaam karsna bir gerek biiminde kverince, ancak o zaman bu uyuukluun iinden kurtuldu; sanki bir uykudan uyand. Nasl bir olay gemiti de onu byle bir dakika iinde iki kart noktann birinden brne atvermiti?.. Evet, nasl olmutu da, bir saat nce oraya doru yuvarlanrken imdi Maka mezarlnn kapsnda bulunuyordu?... Arabacnn parasn verdi. Buradan sonra evine yryerek gitmek istiyordu. Cebinden saatini karp bakarken kendi kendine durmadan kafasnda yinelenen aknlk nlemini mrldand: Ne anlalmaz! Ne anlalmaz!

Demek, insan byle anlalamayan glerin, kendisince bile hep bilinmedik nedenlerin basksnda, en byk L kararlarn karanlklardan toplayan, yaamnn en nemli ansn gizemli etkilerin elinde saptayan bir yaratkt; aa yukar kendi davranlarndan sorumlu deildi. Uykusunun iinde, kendi isteinin dnda nceden alnm bir karara uyarak zaman len, onu filan saatte dakikas dakikasna sarsp uyandran g, o her eye kar benliinin gizli katlarnda yaayp etkileyen anlalmaz dnce aygt, onda gizli gizli alm; bir yandan, Oraya gideceksin! diye buyruunu yinelerken o, karanln iinde, yarglk taknarak ve glerek, Hayr, git-meyecek, dnecek, ite buraya, bu daha ta dikilmemi kk mezara gelecek, sonra da evine gidecek demiti. mer Behi, bu iki buyruun arasnda istemsiz dnp dolaan yalnzca bir glgeydi. Minimini mezarn yanna oturdu, dizlerini kaldrd, bacaklarnda bir halka yaparak kilitledi. Karda uzanan denize, akamn karartlarna gmlen Anadolu kylarna kadar btn grnm bu yksek yerden tarayan bir gzle sard. Orada bir d aryordu, sonra nndeki kk toprak ynna bakt: Kadn Nine! dedi. Ve ancak bu szle Leyl'sna lgnca tutkunluunun tm aclar, yaamnn teki aclarn birlikte srkleyerek tat. Dnmeden, anmsamaya gerek grmeden, iin iin kaynarken birden alvermi bir kapaktan birikmi aclarnn fkeli buusu bir dalga biiminde coarak, alad. Bol, aktka artan, birbirini kovalayarak, ellerini sulayan geni yalarla, aladka ruhundaki yarann iyiletiini duyarak, uzun uzun ya dkt. Ve byle alarken, ara sra yalnzca baka bir szck yaratmaya gerek grmeyerek, acsnn anlalabilmesine ancak onu yeterli bularak: Kadn Nine! diyordu. Sonra bir aralk karsna srayan ,onu dnen, u 394 KIRIK HAYATLAR dakikada onu yannda grmek, onunla birlikte alamak gereksinliinden szlayan bir eyle: Ah, Vedide! Mutsuz Vedide, zavall melek Vedide! dedi. Ve bu dakikada daha coan bir acyle karsnn, kendisinin, beyaz ta yzl yeni evinin krk hayat iin alad... *' * * mer Behi ,odaya girmeden nce, abucak kapnn yanna oturdu. Kollarn gsne kavuturdu; bacaklarn uzatt. Alamaktan ular yanan gzlerini kar duvara dikti ve ierden bouk bir yalvar inlemesiyle gelen Ve-dide'nin sesini dinledi. O, yine Leyl'nn odasnda Kur'an okuyordu.

mer Behi,'dnde Vedide'yi gryordu: Banda, artk taranp toplanmas savsaklanan salarnn stnde namaz rts vard. Seccadesinde, iki dizinin stne oturmu olacakt ve elinde Kur'an'yle, bulank gzleri alkn bir yryle satrlar szerek, okumaktan ok, ocukluktan beri allm, para para bellekte tutulmu "bu kutsal yazlar aa yukar bilerek, onun. kendisine Tcapal kalan anlamnda yaamn ayrlk acsna avun-_ ma veren koruyuculuunu bularak, sallana sallana okuyordu. te, elinden birdenbire Leyl'sn alan kaza vuruundan sonra ana ruhu barnacak bir snak, yasma acma' ve avunmasn boaltacak kutsal bir kaynak bulmutu. Gnden gne daha sklan balantyle ykma uram yaanmna kurtulu veren acma elini; seccadesinin stnde, Kur'an'n yce sesi arasnda uzanyor grm ve ona daha ok tutunmakta, daha sk sarlmakta aramt. imdi baka hi bir eyle ilgili deildi; tm evren gKIRIK HAYATLAR 395 znde yok gibiydi ve oradan baka yerde dolarken gerek benliini baka bir yerde brakm bir glge olarak kalyordu. Gzlerinde yaam, yaamla ilikili eyleri kmseyen, evresinin stne karak bu dkn toprakla ilgisi kesilmi bir bakla dolaan grnm vard ki, ona gksel esinlerden olumu bir saygnlk yz veriyordu. Vedide ierde okurken ara sra sesine bir aklk geliyordu. mer Behi, bu seste ilgin bir cana yaknlk, iinin ta derinliinde uyuyan tellere kadar ulaarak onlar titreten ve uyaran etkili bir g buluyordu. Yavaa kalkt, odann kapsn at. Ve uyuyan birisini uyandrmaktan kaman ll bir davranla yrd yrd; ta karsnn seccadesine kadar gitti. Oraya, Vedide'nin yanna, boylu boyuna uzanarak, ban dizlerine dek gtrd; ancak o zaman kars ban kaldrd, gzlerini aadan yukarya, ona dikti. Gen kadn, gzleri yar kapal, onu grmemicesine, onu duymamcasna ve artk sesini saklamaya gerek duymayarak, hafif hafif sallana sallana, okumasn srdryordu. O zaman, bir yandan Vedide okurken mer Behi mrldanan bir sesle, bu okunan eyin yceliini ve kutsalln bozmaktan ekinen korkak ve kesik bir dille, ne zamandan beri hep iinden yinelenmi bir sz bu kez aktan syledi: Ah, benim melek karcm! dedi. Vedide'nin akc ve abucak kamakta tezlik gsteren bir bak oldu, kocasna bakt. Onu orada alalm, yalvaran, sonunda tvbe eden bir sulu zavalllyle kendisine dnm grd ve abucak gzlerini evirdi. Ama yine o saniyede yalar saldrd ve abuk, srekli damlalarla szgn yznn stnden yuvarlanarak dklmeye balad. 396

KIRIK HAYATLAR O zaman mer Behi, ban karisinin dizlerine koydu, ruhu bu ykseklerden inen balayc damlalar toplamak istiyormucasma t onlarn altna yatt ve hep o rtl ve sakl syleyiiyle konutu: Benim her eyden daha deerli, her eyden daha sevgili Vedide'ciim! Seninle buradan gidelim, hemen yarn! Ta uzaklarda bir yere! Yakack'a, amlca'ya, Akbaba*'ya, bir ky evine... On be gn, bir ay, bilir miyim ne kadar? Herkesi, her eyi, tm evreni burada brakarak, yalnz birlikte olmak, ancak ikimiz bir arada bir sre kendi kendimize kalmak iin... Vedide'nin yalar daha abuk ve daha srekli iniyor, mer Behi'in bana, yzne, kesik kesik sylenen dudaklarna damlyordu. Anlyorsun, deil mi, Vedide? Sen de, ben de buna gereksinliyiz. yle sanyorum ki, ikimiz de bylece artk bizce olabilen bir sona. doru yryebileceiz... Vedide, karlk vermiyordu. mer Behi, dirseinin stne dayanarak ykseldi; bir eliyle onun namaz rtsn ekip at. Dudaklarn ta oraya, alt yere, mutlu zamanlarda, her zaman sevgi plerini alan yere, ku-layle ensesinin arasna gtrd; uzun ve birden gemiin heyecann bulan bir ple karsn oradan pt... Ve perken, ancak o zaman grd ki, Vedide'nin salar lle lle, takm takm beyazlamt. SON N K LAP ve AKA KTAB EVLER UAKLIGL'in baslm br yaptlar: Nemide (Roman) Bir lnn Defteri (Roman) Saray ve tesi (Anlar) Krk Yl (Anlar) *** " UAKLIGL'in gnmzn Trkesiyle yaymlanacak yaptlar: Solgun Demet (ykler) Kadn Penesi (ykler) izmir Hikyeleri (ykler) Nesl-i Ahr (Roman) Bir Ac Hikye (Anlar) Onu Beklerken (ykler) htiyar Dost (ykler) Bu kitaplar, nklp ve Aka Kitabevleri'yle br kitaplardan salanabilir.. * Akbaba: Beykoz'a bal, yeillikler iinde sessiz, gzel bir ky.. Gve yemei nldr.

fNKILPvcAKA K TA B EVLER UAKLIGtLin baslm br yaptlar: Nemide (Koman) Bir lnn Defteri (Roman) Saray ve tesi (Anlar) Krk Yl (Anlar) *** UAKLIGL'in gnmzn Trkesiyle yaymlanacak yaptlar: Solgun Demet (ykler) Kadn Penesi (ykler) izmir Hikyeleri (ykler) Nesl-i Ahr (Roman) Bir Ac Hikye (Anlar) Onu Beklerken (ykler) htiyar Dost (ykler) Bu kitaplar, nklp ve Aka Kitabevleri'yle br kitaplardan salanabilir.. Halid Ziya Uaklgil _ Krk Hayatlar www.kitapsevenler.com Merhabalar Buraya Yklediim e-kitaplar Aada Ad Geen Kanuna stinaden Grme zrller in Hazrlanmtr Ekran Okuyucu, Braille 'n Speak Sayesinde Bu Kitaplar Dinliyoruz Amacm Yayn Evlerine Zarar Vermek Deildir Bu e-kitaplar Normal Kitaplarn Yerini Tutmayacandan Kitaplar Beyenipte Engelli Olmayan Arkadalar Sadece Kitap Hakknda Fikir Sahibi Olduunda Aada Ad Geen Yayn Evi, Sahaflar, Ktphane, ve Kitaplardan Temin Edebilirler Bu Kitaplarda Hi Bir Maddi karm Yoktur Byle Bir eyide Dnmem Bu e-kitaplar Kanunen Hi Bir ekilde Ticari Amal Kullanlamaz Bilgi Paylatka oalr Yaar Mutlu Not: 5846 Sayl Kanunun "altnc Blm-eitli Hkmler " blmnde yeralan "EK MADDE 11. - Ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim

ve edebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksa hibir ticar ama gdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veya nc bir kii tek nsha olarak ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeri 87matlarda oaltlmas veya dn verilmesi bu Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir ekilde satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz. Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur." maddesine istinaden web sitesinde deneme yaynna geilmitir. T.C.Kltr ve Turizm Bakanl Bilgi lem ve Otomasyon Dairesi Bakanl Ankara Bu kitaplar hazrlanrken verilen emeye harcanan zamana sayd duyarak Ltfen Yukardaki ve Aadaki Aklamalar Silmeyin Tarayan Yaar Mutlu web sitesi www.yasarmutlu.com www.kitapsevenler.com e-posta yasarmutlu@kitapsevenler.com yasarmutlu@yasarmutlu.com mutlukitap@hotmail.com kitapsevenler@gmail.com Halid Ziya Uaklgil _ Krk Hayatlar