‫خاقانی شروانی‬

‫افضل‌الدّین ابراهیم بن علی خاقانی شروانی متخلّص به خاقانی ‪ ،‬شاعر و متفکر بزرگ آذربایجان در ‪ 1126‬میلدی در‬
‫‪.‬شاماخی متولد شد و در ‪ 1199‬میلدی در تبریز درگذشت‬
‫‪.‬از هشت سالگی تحت حمایت و تربیت عموی خود کافی الـدّین عمر بن عثمان قرار گرفت‬

‫کافی‌الدین مردی فرهیخته بود و به شغل عطاری اشتغال داشت‪ .‬وی که ظاهراً در فقه‪ ،‬ادبیات و به‌ویژه در نثر دست‬
‫‪.‬داشت‌‪ ،‬در تربیت و آموزش برادرزاده خود‪ ،‬کوشش فراوان به عمل می‌آورد که شاعر نیز از آن یاد کرده‌است‬
‫مرگ کافی‌الدین‪ ،‬خاقانی را عمیقا متأثر می‌نماید که به همین مناسبت و به منظور بزرگداشت وی‪ ،‬چندین قصیده و مرثیه‬
‫سروده است‪ .‬از دیگر وقایع تلخ زندگی خاقانی مرگ فرزندش «رشید» در سن بیست سالگی است که بدین مناسبت نیز‬
‫‪.‬احساس خود را به نظم کشیده است‬
‫خاقانی بدون شک یکی از بلندپایه‌ترین شاعران فارسی گوی آذربایجان است و ازجمله ادیبانی است که مورد استقبال و‬
‫اقتباس دیگر شاعران قرار گرفته‌ است‪.‬حتی شاعران بلندپایه‌ای مانند سعدی و حافظ بسیاری از ابداعات و مضامین او را‬
‫‪.‬استقبال و تضمین نموده‌اند‬
‫همچنین دیوان خاقانی یکی از پیچیده‌ترین دیوان‌هاست و به همین سبب از منظر مقام سخنوری و توانایی‪ ،‬در بین عامه‬
‫‪.‬مردم از توجه کمتری برخوردار است‬
‫بعضی از قطعات و قصیده‌های خاقانی بازگو کنندهٔ رخدادها و اتفاقات واقعی زندگی شاعر هستند‪.‬از همین‌رو‪ ،‬با وجود‬
‫این‌که سبک شعر خاقانی تصنع است بازهم خوانندهٔ آشنا با اشعار خاقانی بدون شک با بسیاری از خصوصیات زندگی‬
‫شاعر‪ ،‬ویژگی‌های اخلقی‪ ،‬احساسات واقعی و بطورکلی با شاعر از دیدگاه روانشناسی و جامعه‌شناسی زمان وی آگاه‬
‫‪.‬می‌گردد‬
‫قصاید خاقانی به نسبت در مرتبه‌ای بال قرار دارد‪ .‬از او قطعات بسیار خوبی نیز دردست است اما غزلیاتش در سطح‬
‫قصاید او نیستند‪ .‬از آثار خاقانی که در دست است یکی دیوان اشعار اوست و دیگری مثنوی تحفةالعراقین‪ .‬علوه برآن‪،‬‬
‫‪.‬می‌توان به منشأت خاقانی و مثنوی کوتاه ختم‌الغرایب نیز اشاره کرد‬
‫نمونه اشعار خاقانی‬
‫‪Atasından şikayət‬‬
‫‪Çox ağırdır xasiyyəti mənim nəccar atamın,‬‬
‫‪Onu xalis yanar oddan yaratmış pərvərdigar.‬‬
‫‪Sanki ekiz doğulmuşdur Nəmrudun Azərilə,‬‬
‫‪Ona təlim verən usta olmuş Yusifi-nəccar.‬‬
‫‪Təbiəti: kərkisi tək, mahir olmuş yonmaqda,‬‬
 Xasiyyəti, mişarı tək, yaman kəsib doğrayar.
Hər gün fələk sitəmindən o eyləyir şikayət,
Gecə Zühəl ulduzuyla səhərədək çarpışar.
Mərrix əgər olsa idi sakin birinci göydə,
Dərhal ona əl uzadıb, vurardı iki mismar.
Ağırlaşıb qocalıbdır, qıçlarını tutub yel
Başı isə dazlaşaraq, huşu pərsəng aparar.
Köhnəlmişdir lıkka kimi dərisində vücudu,
Əti sanki bədənində əprimişdir aşikar.
Nə üzündə səfası var, nə başında sevdası,
Hamımızın üzərində ağır bir yükə oxşar.
Yazıq anam mənbər kimi qısılmışdır bir küncə,
Minarə tək baş qaldırıb atam edir iftixar.
Zəmanənin mən ki belə ən layiqli oğluyam,
Osa mənim hünərimi özü üçün bilir ar.
Deyir: kaş ki, bu Xaqani bir toxucu olaydı,
Olmayaydı söz mülkündə belə qabil sənətkar.
Nə etməli, atam odur bir oğulam ona mən,
Ağ olmaram, o nə qədər eyləyərsə məni zar.
Axır mənə çörək verib bəsləmişdir birtəhər,
Böyük allah, qoru onu, bəlalardan çək kənar.

Anası haqqında
Ey Xaqani, bu dünyada hər zaman,
Anan vermiş zəhmətilə sənə can.
Su, çörəyin qıt olsa da atmadın, -
Yurdun oldu bu əzablı, dar Şirvan.
Heç bir kəsə sən olmadın tüfeyli,
Kömək aldın allahdan nə anandan.
Sən oturdun kölgə kimi ananın
Cəhrəsinin kölgəsində anbaan.
Ey ağ qartal! Nə vaxtadək olacaq
Ana yurdu vücuduna aşiyan?
Nə vaxtadək, İsa kimi atasız, -
Ana ilə tanısınlar səni? Qan!
Bir dəfə də Xzır kimi yoxa çıx,
Bəsdir oldun ananla həmxaniman!
Sən qiymətli bir dürrsən, nədəndir
Oldun ana astanasından pünhan?
Sən ağıllı övladsansa dilə gəl,
Ana kimi özünü danla bir an.
Hər nə etsən ana haqqın unutma,
Bil, anandır sənə edər can qurban.
Bu ananın xatirinə, düşməndən
Gələn dərdə dözüb, sən ol mehriban.
Qorx o gündən, bir gün səni tək qoyub,
Əbədilik anan köçər dünyadan

Həbs edildiyi barədə vəzirə məktub

Nə qədər ki, dövlət sənin qapındadır pasiban,
 Açacaqdır qapısını sənə geniş asiman.
Qüreyşilər bayrağınla sənin səfərbər oldu,
Yəmanilər xəncərinlə sənin müzəffər oldu.
İnsaf sənin dəzgahına gəldi sevinc ilə, bax,
Zülmü sitəm astanadan qaçdı yaxa yırtaraq.
Fələk sənin qullarının qollarına baş əydi,
Ona görə fanilikdən azad oldu əbədi
Öz qələmin rəng vermişdir məharətlə ruzgara,
Gecə, gündüz bu səbəbdən olmuş belə ağ, qara.
Söz Misrinin Yusifləri saflığına hər zaman
Nuş eyləyir mənaların badəsini durmadan.
Mənim bütün varlığımı bürümüşdür qəm, kədər,
Razılığın olmayınca, bu varlıqdan nə səmər?
Mənim yüksək qiymətimi təkcə bir sən bilərsən,
Simurğə də bu dünyada Cəmşid verə bilər dən.
Gözəl bilər bu mətləbi göy cəlallı hökmdar,
Mənim kimi yer üzündə tapılmaz bir sənətkar.
Baxma sadə bir xarratın oğluyam mən, bil, Azər
Xarrat idi, lakin oğlu Xəlil oldu peyğəmbər.
Bu sənətdə hər kəs məndən öyrəndi bir fəsahət,
Sonra gedib hazırladı mənə min cür fəlakət.
Bu təəccüb deyil, əgər bir qurşun almas qıra,
Hünər ona deyərəm ki, almas polad sındıra.
Gedən zaman bu dünyadan Sənai tək bir ustad,
Əvəz gəldim ona, atam mənə Bədil qoydu ad.
Boğazına gövhər tıxdım bu dünyanın nə qədər,
Onu aman deməyə də qoymadı bu gövhərlər.
Sən təbimin bağçasından istə təzə xurmalar,
Gedib hər bir yaramazın söyüdündən umma bar!
Hər an xurma ağacından boldu xurma dərərsən,
Yel əsərsə, kəpənəklər uçar fəqət söyüddən.
Əgər qəmdən qocalmışsa vücudum, nə eybi var? –
Mədhin ilə bu dünyanı təzələrəm aşikar!
Tərifini edən qəlbim sınsın gərək hər anda,
Çünki xəznə olar ancaq xarabazar məkanda.
Qaynaq: http://www.qaynaq.com/