Guv STR Sayi 15 Haziran2012

Gvenlik Stratejileri
Dergisi
The Journal of Security Strategies
STRATEJK ARATIRMALAR ENSTTS STRATEGIC RESEARCH INSTITUTE
Yl/Year: 8 Say/Issue: 15 Haziran/June 2012
DERGMZ TARAYAN VER TABANLARI DATABASES INDEXING OUR JOURNAL
EBSCO Publishing Academic Complete Search
International Security and Counter-Terrorism Reference Center
Central and Eastern European Online Library
STRATEJK ARATIRMALAR ENSTTS GVENLK STRATEJLER DERGS

Yl 8 Say 15 ISSN 1305-4740 Uluslararas Hakemli Dergidir. Stratejik Aratrmalar Enstits adna Sahibi Dr. Hasip SAYGILI EDTR Dr. R.Kutay KARACA KTAP NCELEME VE TANITIM EDTR Dr. Hasip SAYGILI EDTR YARDIMCILARI Dr. Kemal EKER Dr. Nesip OGN YAYIN KURULU Prof.Dr. Ercment TEZCAN Do.Dr. Glden AYMAN Do.Dr. Esra HATPOLU TUNCEL Do.Dr. Bar ZDAL Yrd.Do.Dr. skender Cengiz ZKAN YAZI KURULU Abdurrahman LKER Yrd. Do.Dr. Ferdi BKN Dilek KARABACAK DZELTMEN Dilek KARABACAK SAYFA DZEN Murat ECE BASKI Harp Akademileri Basmevi YAZIMA VE HABERLEME ADRES Harp Akademileri Komutanl Stratejik Aratrmalar Enstits Mdrl Yenilevent / STANBUL Telefon: 0 212 398 01 00 Dahili: 1166/1123 Faks: 0 212 398 01 00 2150 E-posta: saren@harpak.edu.tr Web: www.harpak.edu.tr/saren
Stratejik Aratrmalar Enstits yayn olan Gvenlik Stratejileri Dergisi, ylda iki kez Haziran ve Aralk aylarnda yaymlanan uluslararas hakemli bir dergidir. Makalelerdeki dnce, gr, varsaym, sav veya tezler eser sahiplerine aittir; Harp Akademileri Komutanl ve Stratejik Aratrmalar Enstits sorumlu tutulamaz.
STRATEGIC RESEARCH INSTITUTE THE JOURNAL OF SECURITY STRATEGIES

Year 8 Issue 15 ISSN 1305-4740 International Peer-Reviewed Journal
Owner on behalf of Strategic Research Institute Hasip SAYGILI, Ph.D. EDITOR R.Kutay KARACA, Ph.D. REVIEW ESSAY AND BOOK REVIEW EDITOR Hasip SAYGILI, Ph.D. VICE EDITORS Kemal EKER, Ph.D. Nesip OGN, Ph.D. EDITORIAL BOARD Prof. Ercment TEZCAN, Ph.D. Assoc.Prof. Glden AYMAN, Ph.D. Assoc.Prof. Esra HATPOLU TUNCEL, Ph.D. Assoc.Prof. Bar ZDAL, Ph.D. Asst.Prof. skender Cengiz ZKAN, Ph.D. PUBLICATION BOARD Abdurrahman LKER Asst.Prof. Ferdi BKN, Ph.D. Dilek KARABACAK PROOFREAD Dilek KARABACAK GRAPHIC DESIGN Murat ECE PRINTED BY Turkish War Colleges Publishing House CORRESPONDENCE AND COMMUNICATION Harp Akademileri Komutanl Stratejik Aratrmalar Enstits Mdrl Yenilevent / STANBUL Phone: +90 212 398 01 00 ext: 1166/1123 Fax: +90 212 398 01 00 2150 E-mail: saren@harpak.edu.tr Web: www.harpak.edu.tr/saren
Published biannually in June and December, the Journal of Security Strategies is a national peer reviewed journal. The opinions, thoughts, postulations or proposals within the articles are but reflections of the authors and do not, in any way, represent those of the Turkish War Colleges Command or of the Strategic Research Institute.
DANIMA KURULU
Prof.Dr. Ycel ACER Prof.Dr. Aye Nket ADIYEKE Prof.Dr. nder ARI Prof.Dr. Esat ARSLAN Prof.Dr. Serta BAEREN Prof.Dr. Yaar GRBZ Prof.Dr. Naganishi HISAE (JAPONYA) Prof.Dr. Mustafa KBAROLU Prof.Dr. Ayegl KBAROLU Prof.Dr. Wang LI (N HALK CUMHURYET) Prof.Dr. Jean-Sylvestre MONGRENIER (FRANSA) Prof.Dr. Masanori NAITO (JAPONYA) Prof.Dr. Maqsudul Hasan NUR (PAKSTAN) Prof.Dr. Yaar ONAY Prof.Dr. Murat ZGEN Prof.Dr. Hasan SAYGIN Prof.Dr. Hale IVGIN Prof.Dr. Tolga YARMAN Prof.Dr. Trel YILMAZ Do.Dr. Fuat AKSU Do.Dr. Mitat ELKPALA Do.Dr. Ali Faik DEMR Do.Dr. Ulvi KESER Do.Dr. Frat PURTA Do.Dr. Fsun TRKMEN Yrd.Do.Dr. Ahmet HAN Dr. Giovanni ERCOLANI (TALYA)
BU SAYININ HAKEMLER
Prof.Dr. Yaar GRBZ Prof.Dr. Kamer KASIM Prof.Dr. Yaar ONAY Prof.Dr. Murat ZGEN Prof.Dr. Trel Ylmaz AHN Prof.Dr. Hayri LGEN Do.Dr. Yelda DEMRA Do.Dr. Mustafa HERGNER Do.Dr. Haldun YALINKAYA Yrd.Do.Dr. Asiye Selcen ATA Yrd.Do.Dr. Serhat ERKMEN Yrd.Do.Dr. M.Hakan KESKN Yrd.Do.Dr. Gltekin YILDIZ Dr. Aydan Fatma ERTAN
ADVISORY BOARD
Prof. Ycel ACER, Ph.D. Prof. Aye Nket ADIYEKE, Ph.D. Prof. nder ARI, Ph.D. Prof. Esat ARSLAN, Ph.D. Prof. Serta BAEREN, Ph.D. Prof. Yaar GRBZ, Ph.D. Prof. Naganishi HISAE, Ph.D. (JAPAN) Prof. Mustafa KBAROLU, Ph.D. Prof. Ayegl KBAROLU, Ph.D. Prof. Wang LI, Ph.D. (P.R.C.) Prof. Jean-Sylvestre MONGRENIER, Ph.D. (FRANCE) Prof. Masanori NAITO, Ph.D. (JAPAN) Prof.Maqsudul Hasan NUR, Ph.D. (PAKISTAN) Prof. Yaar ONAY, Ph.D. Prof. Murat ZGEN, Ph.D. Prof. Hasan SAYGIN, Ph.D. Prof. Hale IVGIN, Ph.D. Prof. Tolga YARMAN, Ph.D. Prof. Trel YILMAZ, Ph.D. Assoc.Prof. Fuat AKSU, Ph.D. Assoc.Prof. Mitat ELKPALA, Ph.D. Assoc.Prof. Ali Faik DEMR, Ph.D. Assoc.Prof. Ulvi KESER, Ph.D. Assoc.Prof. Frat PURTA, Ph.D. Assoc.Prof. Fsun TRKMEN, Ph.D. Asst.Prof. Ahmet HAN, Ph.D. Giovanni ERCOLANI, Ph.D. (ITALY)
REFEREES FOR THIS ISSUE

Prof. Yaar GRBZ, Ph.D. Prof. Kamer KASIM, Ph.D. Prof. Yaar ONAY, Ph.D. Prof. Murat ZGEN, Ph.D. Prof. Trel Ylmaz AHN, Ph.D. Prof. Hayri LGEN, Ph.D. Assoc.Prof. Yelda DEMRA, Ph.D. Assoc.Prof. Mustafa HERGNER, Ph.D. Assoc.Prof. Haldun YALINKAYA, Ph.D. Asst.Prof. Asiye Selcen ATA, Ph.D. Asst.Prof. Serhat ERKMEN, Ph.D. Asst.Prof. M.Hakan KESKN, Ph.D. Asst.Prof. Gltekin YILDIZ, Ph.D. Aydan Fatma ERTAN, Ph.D.
NDEKLER
Editrden Dalk Karaba Sorununda Azerbaycan Tarafndan Kuvvet Kullanm Olaslnn Analizi ............................................................................ 1 Ahmet SAPMAZ, Gkhan SARI rann Nkleer Teknoloji Politikas ve Trkiye iin Yarataca Sonular ................... 33 Fikret BRDL Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Terr Sular Amaz: zm Asndan Bir Deerlendirme ........................................................................... 55 Grkan DOAN Stratejik letiim Modeli ve Gvenlik Alanna Uygulanabilirlii ................................ 99 Metin GRCAN Stratejik Planlamann Dayana Olarak Stratejik ngr Gereksinimi ve Gelitirme Yntemleri ........................................................................................... 139 Nazmi EMEC Osmanl Bahriyesinde lk Denizaltlar: Abdlhamid ve Abdlmecid ....................... 163 Evren MERCAN
Kitap ncelemesi On China, Henry Kissinger ........................................................................................ 187 Wang LI Kitap Tantmlar Kltrler Aras Karlamalar ve atmalar (ngilizce) ............................................ 199 Gen Trkler Miras ve Ulus nas ............................................................................ 207 Bat Nasl Kaybedildi: 50 Yllk Ekonomik Delilik ve Gelecee Ynelik Karartc Seimler (ngilizce) ............................................... 211 nsan, Dnyay ve Terrizmi Anlamak ....................................................................... 217 Osmanl Klasik anda Sava ................................................................................... 221 Taras Bulba ................................................................................................................. 227 Yaym Esaslar........................................................................................................... 231
CONTENTS
Editors Note An Alternative Solution of the Problem of Nagorno-Karabakh: Use of Force by Azerbaijan ............................................................................................ 1 Ahmet SAPMAZ, Gkhan SARI Irans Nuclear Technology Policy and the Consequences for Turkey ........................... 33 Fikret BRDL International Criminal Court and the Dilemma on Crimes of Terrorism: An Evaluation for the Resolution ................................................................................ 55 Grkan DOAN Strategic Communication Model and Its Usability in the Security Field ................... 99 Metin GRCAN Necessity and Development Methods of Strategic Foresight as the Foundation of Strategic Planning ..................................................................... 139 Nazmi EMEC The First Turkish Submarines in Ottoman Navy: Abdulhamid and Abdulmecid ...... 163 Evren MERCAN
Review Essay On China by Henry Kissinger .................................................................................... 187 Wang LI Book Reviews Cross-Cultural Encounters and Conflicts ................................................................... 199 The Young Turk Legacy and Nation Building (in Turkish) ......................................... 207 How the West was Lost: Fifty Years of Economic Folly and the Stark Choices Ahead ...................................... 211 Understanding the Human, the World, and the Terrorism (in Turkish) ...................... 217 War in the Classic Era of Ottoman Empire (in Turkish) ............................................ 221 Taras Bulba (in Turkish) ............................................................................................. 227 Publishing Principles ................................................................................................ 231
Editrden Deerli Gvenlik Stratejileri Dergisi okuyucular, yeni bir sayda yeniden sizlerle birlikte olmann heyecann yayoruz. 14. say ile birlikte yeni bir yz ve uluslararas hakemli bir dergi olarak yaynlanmaya balayan dergimize olan ilginin arttn grmek bize mutluluk vermektedir. Dergimize gnderilen makalelerin giderek nicelik ve nitelik ynnden byk bir gelime gstermesi mutluluumuzu daha da artrmaktadr. Dnyada saygn akademik indeksler bir dergiyi taramak iin 5 yl dzenli kma ve belirlenen kstaslara uyma artlar aramaktadr. Bu adan bakldnda Gvenlik Stratejileri Dergisinin ilk saysndan itibaren dzenli, zamannda ve bilimsel kstaslara uygun kt grlecektir. Sekizinci yayn ylna giren dergimiz halen ULAKBM Sosyal ve Beeri Bilimler Veri Taban dnda, EBSCO (Academic Complete Search), International Security and Counter-Terrorism Reference Center (ISCTRC), Central and Eastern European Online Library, ASOS Sosyal Bilimler ndeksi ve ARATRMAX Bilimsel Yayn ndeksi tarafndan taranmaktadr. Ayrca lkemizde sosyal bilimler alannda yaynlanmakta olan sadece birka derginin tarand Social Sciences Citiation Index (SSCI)ya bavurma karar alm bulunmaktayz. Deerli Gvenlik Stratejileri Dergisi okuyucular, bu saymzda ilgiyle okuyacanz alt makale, bir kitap incelemesi ve alt kitap tantm bulunmaktadr. Bu sayya makale, kitap incelemesi ve tantm gnderen deerli akademisyen ve aratrmaclara, kymetli vakitlerini makaleleri incelemeye ayran hakem heyetine, dergi yayn ve danma kurulu yelerine, yaz kuruluna ve emei geen herkese teekkr eder, bir sonraki sayda bulumak zere hepinize sayglar sunarm.
Dr. R. Kutay KARACA Editr
Editors Note Dear Journal of Security Strategies readers; We have the excitement of being with you in a new issue of our journal. Our journal became an international peer-reviewed journal with its new face, starting with its 14th issue (December 2011). We are happy to see the interest in our journal increasing day after day. The considerable improvement both in terms of quantity and quality of the articles submitted to our journal for evaluation makes us happier. Prestigious academic indexes throughout the world seek a five years publication history and compliance to their established criteria in order to index a journal. From this perspective, you can see that the Journal of Security Strategies has been published timely and appropriately to the scientific criteria, starting from its very first issue. Entering its eighth year, our Journal is now indexed in EBSCO (Academic Search Complete), International Security and Counter-Terrorism Reference Center (ISCTRC), Central and Eastern Online Library (CEEOL), ASOS Social Sciences Index and ARASTIRMAX Scientific Publication Index, as well as in Social Sciences and Humanities Database within ULAKBM (National Academic Network and Information Center), which is under TBTAK (Scientific and Technological Research Council of Turkey). In addition, we have decided to apply to Social Sciences Citation Index (SSCI) which indexes only a few journals published in the field of social science in our country. In this 15th issue of our journal, we have six articles, one review essay and six book reviews, all of which youll read with a great interest. I would like to thank the esteemed academicians and researchers who have sent articles, book essays and book reviews, the referees who have reviewed the articles by spending their valuable time. I would also like to thank to the members of Advisory Board and of Publication Board, and the staff who contributed to our Journal. Hoping to meet again in the next issue of the Journal of Security Strategies, I present my deepest respects to all of you. R. Kutay KARACA, Ph.D. Editor
Dalk Karaba Sorununda Azerbaycan Tarafndan Kuvvet Kullanm Olaslnn Analizi

An Alternative Solution of the Problem of Nagorno-Karabakh: Use of Force by Azerbaijan
Ahmet SAPMAZ* - Gkhan SARI** zet Dalk Karaba sorunu, Gney Kafkasyada gvenlik ve istikrarn nndeki en byk engellerden biridir. Temel olarak Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat AGT Minsk Grubu erevesinde srdrlen bar grmelerinden bugne kadar herhangi bir sonu alnamamtr. Azerbaycan topraklarnn %20sinin Ermenistan tarafndan igalinin srmesi, 600.000e yakn Azerinin yerlerinden edilmi olarak yaamak zorunda kalmas, Azerbaycann askeri harcamalarnda grlen art ve Azerbaycan siyasi ve askeri liderlerinin igal altndaki blgeleri askeri g kullanarak alma sylemleri yeni bir savan kma olasln artrmaktadr. Ancak 2008 ylnda Rusya ile Grcistan arasnda yaanan sava, Azerbaycann Dalk Karabaa ynelik muhtemel askeri harektnda dikkatli davranmasn gerekli klmaktadr. Bu noktada Azerbaycann dikkate almas gereken en nemli faktr, Rusyadr. Anahtar Kelimeler: Dalk Karaba, Azerbaycan, Rusya, Ermenistan, Askeri G Kullanm. Abstract Nagorno-Karabakh is one of the greatest obstacles to security and stability in the South Caucasus. Basically, within the framework
* Kara Harp Okulu, Savunma Bilimleri Enstits, Uluslararas Gvenlik ve Terrizm Doktora Mdavimi, ahmet_sapmaz@yahoo.com. ** Dr., Kara Harp Okulu, Savunma Bilimleri Enstits, Gv.Bil. A.B.D., gsari@kho.edu.tr.
1
Gvenlik Stratejileri Yl: 8 Say: 15
Ahmet SAPMAZ - Gkhan SARI
of the OSCE Minsk Group, peace talks havent produced any result so far. Continuing occupation of 20% of the Azerbaijani lands by Armenia, nearly 600.000 IDPs in Azerbaijan, the increase of Azerbaijans military spending and the political and military leaders rhetoric that the occupied territories of Azerbaijan will be liberated by using military force increase the likelihood of getting a new war. But the war between Russia and Georgia in 2008, for the possible military operation in Nagorno-Karabakh, requires caution of Azerbaijan. At this point the most important factor to take into account for Azerbaijan is Russia. Key Words: Nagorno Karabakh, Azerbaijan, Russia, Armenia, Use of Military Force 1. Giri Bir gazete haberi: Ermenistan Devlet Bakan Sarkisyan Bakde Azerbaycan Devlet Bakan Aliyev ile gerekletirdikleri grme sonrasnda Azerbaycan ile Dalk Karaba sorununun zmne ynelik bir mutabakata vardklarn aklad. Sarkisyan, zerinde uzlalan mutabakatn Azerbaycan tarafndan Dalk Karabaa en st dzeyde zerklik tannmasn ve Ermeni glerinin Azerbaycan topraklarndan bir ay ierisinde ekilmesini kapsadn bildirdi. Sarkisyan ayrca, bundan sonra blgenin atma deil bir i birlii alan olacan da vurgulad. Yukarda yazarlar tarafndan kurgulanan haberin gerekleme olasl ne kadar uzak bulunuyorsa, Azerbaycan ile Ermenistan arasnda Dalk Karaba nedeniyle yeni bir sava kma olasl da o kadar yakn bulunmaktadr. SSCBnin beklenmeyen bir zaman ve ekilde kmesi sonucu Gney Kafkasyada ortaya kan etnik kkenli sorunlar, blgesel ve kresel aktrlerin blgede izledii politikalar ile daha karmak bir hal almtr. Sz konusu sorun alanlarndan belki de en nemlisi Ermenistan tarafndan Azerbaycan topraklarnn yaklak %20sinin igal edilmesidir. Sz konusu sorun, her iki lkenin kolektif kimlik
2
Security Strategies Year: 8 Issue: 15
ina srecindeki neminden dolay, taraflar iin vazgeilmez bir nitelik tamaktadr. Bu nedenledir ki, uzun sren diplomatik abalar sonucunda bara ulalamamas ve yakn bir zaman iinde ulalamayacann ngrlmesi, zellikle mevcut statkodan honut olmayan Azerbaycan daha da rahatsz etmektedir. 2. Dalk Karaba Sorunu a. Sorunun Ortaya k Karaba, Azerbaycann Kr ve Aras rmaklar ile gnmzde Ermenistan snrlar ierisinde bulunan Gke gl arasndaki dalk blge ile bu blgeye bal ovalardan oluan bir corafyadr. Karaba blgesi gerek Azerbaycan gerekse Ermenistan ve ran iin jeopolitik neme sahiptir. Stratejik neminden dolay blge yzyllar boyunca ran ve Osmanl mparatorluu arasnda da anlamazlk konusu olmutur.1 Karaba ile Dalk Karaba birbirine kartrmamak gerekir. Dalk Karaba, Karaban (yzlm 18.000 km2dir) yalnzca 4392 km2lik bir blmn oluturmaktadr.2 Dalk Karaba SSCB dneminden beri Ermenistan ve Azerbaycan arasnda sorun olmutur. Sovyetler Birlii dneminde merkezi ynetim tarafndan basklanan sorun, mevcut otorite zayflayp ortadan kalknca yeniden su yzne km,3 Azerbaycan ve Ermenistan gibi iki bamsz devlet arasnda uluslararas bir atmaya dnmtr.4 SSCB dneminde Dalk Karaba, Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetine bal zerk bir blgeydi.5 Fakat Dalk Karaban 1989 ylnda 192.000 olan nfusunun yzde 70ini Ermeniler oluturmaktayd. Sorununun balangc ise 1988 ylna uzanmaktadr. .
1 Christian Neef, Kafkasya: Rusyann Kanayan Yaras, ev: zalp Gneralp, Yeni Hayat Ktphanesi, stanbul, 2004, s. 86. 2 Araz Aslanl, Tarihten Gnmze Karaba Sorunu, Avrasya Dosyas, ASAM Yaynlar, Cilt: I, No: 7, lkbahar 2001, 393-430, s. 393-394. 3 Rus arl ve SSCB dneminde Karaba sorunu hakknda bilgi iin bknz. Elin Neciyev, Azerbaycann Sovyetletirilmesi Srecinde Karaba Problemi, Ermeni Aratrmalar, Say: 39, 2011, s. 163-186. 4 Vladimir Kazimirov, Looking for a Way Out of the Karabakh Impasse, Russia in Global Affairs, Vol. 2, No. 4, October December 2004, 145-154, p. 147. 5 Emin Grses, Kafkasyada Uluslararas Rekabet, Avrasya Dosyas, ASAM Yaynlar, Cilt: I, No: 7, lkbahar 2001, 250-273, s. 253.
3
4
Zira bu tarihte SSCBnin dalma srecine girmesiyle Dalk Karaba, Azerbaycandan ayrlarak Ermenistana balanmay talep etmitir. Fakat 18 Temmuz 1988de, SSCB Yksek Sovyeti, Dalk Karaban, Azerbaycann bir paras olarak kalmas kararn alm ve Ocak 1989da ise Dalk Karaba dorudan merkeze balamtr.6 Bamszln kazanan Azerbaycan, 26 Kasm 1991de Dalk Karaban zerklik statsn kaldrarak blgeyi dorudan merkezi ynetime baladn aklamtr. Bunun zerine Dalk Karaba Ermenileri, 10 Aralk 1991de bamszlk karar almtr. . 1992 ylnda Rusya Federasyonu birliklerinin Dalk Karabadan ekilmesi ise anlamazl, savaa dntrmtr. Azerbaycanda, Elibeyin iktidara gelmesinin ardndan Moskova tarafndan desteklenen Ermeniler, 19931994 dneminde Dalk Karaba ve Dalk Karaba Ermenistana balayan Azerbaycan topraklarn igal etmilerdir. Dalk Karabada be (Hankenti, Adere, ua, Hocal, Hocavent) ve evresinde de yedi rayon (Kelbecer, Lain, Kubatl, Zengilan, Cebrail, Fuzuli, Adam yerleim blgeleri) olmak zere gnmzde toplam on iki Azerbaycan rayonu Ermenistan igali altndadr. Rusya Federasyonu (RF) araclyla iki taraf arasnda 12 Mays 1994de salanan atekes halen yrrlktedir. Ermenistan, Birlemi Milletler Gvenlik Konseyinin igal edilmi Azerbaycan topraklarndan askeri birliklerini derhal ekmesini isteyen 822, 853, 874, 884 sayl kararlarna uymamtr. AGT Bakanlar Konseyinin, 24 Mart 1992de ald bir kararla soruna zm bulmak amacyla, Trkiyenin de dhil olduu 12 yeli Minsk Grubu oluturulmutur.7 Bylelikle sorun Rusya Federasyonunun tekelinden karak uluslararas nitelik kazanmtr. 2 Aralk 1996da, Lizbonda toplanan AGT Devlet Bakanlar Zirvesinde Ermenistann muhalefetine kar dier tm yeler, Er6 Mustafa Aydn, Dalk (Yukar) Karaba Sorunu, Trk D Politikas, Ed: Baskn Oran, Cilt II, 8. bask, 2005, s. 401. 7 Minsk Grubunu oluturan 12 lke; Azerbaycan, Ermenistan, Beyaz Rusya, Rusya Federasyonu, talya, ABD, Fransa, Almanya Trkiye, sve, ek Cumhuriyeti ve Slovakyadr.
menistann igal altnda bulundurduu Azerbaycan topraklarndan ekilmesini, Dalk Karabada halkn gvenliinin salanmasn ve Azerbaycan tarafndan Dalk Karabaa en yksek derecede zerklik stats verilmesini ngren bir plan kabul etmitir. Plan kabul eden Ermenistan Devlet Bakan Ter Petrosyan, 5 ubat 1998de istifa etmek zorunda kalmtr. Petrosyann yerine cumhurbakan seilen Robert Koaryann uzlamaz tavr sonucu, zme ynelik diplomatik bar yolu tkanmtr.8 AGT Minsk Grubu gnmze kadar soruna zm bulmak amacyla taraflara neri sunmutur. Bu zm nerilerinden ilki olan ve Haziran 1997de ortaya konan paket zm plan ile Dalk Karaban ve igal edilen dier blgelerin statlerinin ayn anda zme kavuturulmas ngrlmtr. kinci olarak Ekim 1997de taraflara sunulan aamal zm paketinde Dalk Karaba ve igal edilen dier blgelerin statlerinin ayr ayr ele alnarak zme kavuturulmas ngrlmtr. nc zm nerisi ise Kasm 1998de Rusya Federasyonu tarafndan ortaya konmutur. Bu neri, Azerbaycan ve Dalk Karaban ortak bir devlet kurmasn ngrmtr. Bu plana gre Dalk Karaba ynetiminin kendisine ait bir anayasa ve ordusu olacak ve Azerbaycan Milli Meclisinin alaca kararlar zerinde veto yetkisi bulunacaktr.9 Bu nerilerden ilk ikisi Ermenistan tarafndan, nc neri ise toprak btnln ve 1996 Lizbon kararlarn ihlal etmesi nedeniyle Azerbaycan, tarafndan reddedilmitir.10 Bar iin umutlarn en fazla ortaya kt grmelerden biri de, dnemin ABD Dileri Bakan Colin Powell nclnde Key Westte gereklemitir. Bu grmeler ile Azerbaycann Nahvan, Ermenistann ise Dalk Karaba ile kara balants salanmas amalanmtr. Ancak bu grmeler de somut sonu ortaya koymaktan
8 Mustafa Aydn, Dalk (Yukar) Karaba Sorunu, Trk D Politikas, Ed: Baskn Oran, Cilt: II, 8. bask 2005, s. 401. 9 Kamer Kasm vd., Dalk Karaba Sorunu: Dar Alanda Byk Oyun, Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu, No: 11-07, Eyll 2011, s. 8-11. 10 enol Kantarc, Karaba Sorunu Diplomasi le zlemez: Askeri Mdahale art, Trkatak, http://www.turkatak.gen.tr/index.php?option=content&task=view&id=85&Itemid=37. (Eriim tarihi: 27 Nisan 2006); Kamer Kasm vd., age., s. 8-11.
5
6
uzak kalmtr. 2004 yl sonras ise Azerbaycan ve Ermenistan Dileri Bakanlarnn ska bir araya geldikleri ve sorunun her ynn ayrntl bir ekilde ele aldklar grmeler maratonu balamtr. 29 Kasm 2007 tarihinde Minsk Grubu e bakanlar tarafndan taraflara aada belirtilen Madrid Prensipleri sunulmutur: - Dalk Karaba'n evresinde igal edilmi olan blgeler boaltlmal, - Ermenistan ile Dalk Karaban irtibatn salayan koridor almal, - Bar gcnn ilevini yerine getirecek uluslararas gvence salanmal, - Btn gerler topraklarna dnmeli, - Dalk Karaba Ermenilerine gerekli gvence verilerek kendilerini idare etme haklar tannmal, - Dalk Karaba'n hukuki konumunun belirlenmesi iin inisiyatif kullanlmal. Azerbaycan, Minsk Grubunun yalnzca Ermenistann karlarn gzettiini dnmektedir. Gnmze kadarki gelimelerin gsterdii seyir, Azerbaycann bu dncesinde hakl olduu ynndeki grleri desteklemektedir. rnein, Birlemi Milletler Genel Kurulu, 14 Mart 2008de, Ermeni glerinin atmalarda ele geirdii Azeri topraklarndan ekilmesi ynnde ar yapan bir karar yedi oya kar, 39 oyla kabul etmitir. Karara muhalif yedi oydan Minsk Grubu e bakanlar olan Rusya, ABD ve Fransadr. Bu sebeplerden dolay Azerbaycan, sorunun zm srecine tarafsz olduunu dnd dier uluslararas rgt ve devletleri de dhil etmek istemektedir.11 b. Dalk Karaba Sorununda Taraflarn Grleri Dalk Karaba sorununda taraflarn farkl iddialar bulunmaktadr. Her iki taraf da, dier tarafn Dalk Karabaa kendisinden sonra geldiini ve bu topraklar zerinde kendi varlnn meru olduunu iddia etmektedir.12 Dalk Karaba sorununda taraflarn konuya baklarn
11 Hatem Cabbarl, Dalk Karaba Sorununun zmnde Son Gelimeler, Stratejik Analiz, ASAM Yaynlar, Cilt: V, No: 57, s. 11. 12 Takayuki Yoshimura, Some Arguments on the Nagorno-Karabagh History, 52-60, p. 58, http://srch.slav.hokudai.ac.jp/coe21/publish/no18/3_yoshimura.pdf. (Eriim tarihi: 01.01.2012)
aadaki gibi aklamak mmkndr: Dalk Karaba Ermenilerinin 1988den itibaren bamszlk taleplerini esaslandrdklar temel sebepler; tarihsel hakszla maruz kaldklar, kendi kaderlerini belirleme haklar, soydalar ile beraber yaama istekleri ve Azerbaycanllarn kendilerine kar yrttkleri ayrmc ve baskc politikalar savlarna dayanmaktadr. Buna karlk Azerbaycanllar iin Karaba sorunu; toprak btnlnn ve snrlarnn dokunulmazl prensibinin ihlali, tarihsel anavatanlarndan kovulma giriiminin bir simgesi, Ermenilerin byk Ermenistan yaratma projelerinin bir aamas, topraklarnn Ermeni tecavz ve igali, ve vatandalarnn anavatanlarndan kovulmu olmas olarak alglanmaktadr.13 Dalk Karaba sorununda zmn zorlamasnn en nemli nedenlerinden birisi de sorunun ortaya k zamandr. Sz konusu sorun, her iki lkenin de bamszlklarn elde etmeleri esnasnda ortaya km ve ulusal kimlikler bu sorun zerinden biz ve tekiler olarak tanmlanmtr.14 Her iki taraf da, sorunun dier devletin hkmetinden deil, dier devletin halkndan kaynaklandn dnmektedir.15 Gnmzde Bak, toprak btnl ilkesini savunmaya devam ederken; Erivan, milletlerin self determinasyon hakkna vurgu yapmaktadr. Azerbaycann pozisyonunun temel dayana, Dalk Karaban Azerbaycann bir paras olduudur. Bak, szde Dalk Karaba ynetiminin zmn taraflarndan biri olmasna da kar kmaktadr.
12 Takayuki Yoshimura, Some Arguments on the Nagorno-Karabagh History, 52-60, p. 58, http://src-h.slav.hokudai.ac.jp/coe21/publish/no18/3_yoshimura.pdf. (Eriim tarihi: 01.01.2012) 13 Aye Ergun, Gney Kafkasyada Etnik Kimlik ve atma: Azerbaycan ve Ermenistan Ulusal Kimliklerinde Karaba Sorunu, Dou Bat, 2008, Say: 44, 195-207, s. 203. 14 Ergun, agm, s. 205-206. 15 Patricia Carley, Nagorno Karabakh: Searching for Solutions, United States Institute of Peace, No: 25, December 1998, p. 14. http://www.usip.org/publications/nagorno-karabakhsearching-solution-0. (Eriim tarihi: 02.03.2012)
7
8
Ermenistan ve szde Dalk Karaba ynetimi, soruna Dalk Karaban Ermenistana katlmas ya da bamszlk kazanmas ile zm bulunmas gerektiini ileri srmektedirler.16 Bu durumlardan biri gerekletii takdirde, Ermenistan gvenlik blgesi olarak tanmlad Dalk Karaba dnda igal altnda tuttuu yedi Azerbaycan rayonunun bazlarndan ekilmeyi kabul edeceini ne srmektedir. 1998den beri Dalk Karaba kkenli politikaclar tarafndan ynetilen Ermenistan, kendisini Dalk Karaban gvenliinin garantr olarak grmektedir. Bu garantinin temel dayanaklarn ise Ermenistann Kolektif Gvenlik rgt Anlamas yesi olmas ve Gmrde bulunan 102nci Rus ss tekil etmektedir.17 Kimi analistlere gre sorunun taraflar bilinli olarak sorunun zmn geciktirmektedir. Ermeniler tm taraflarn statkoya alacan umut etmektedir. Azerbaycan ise mitlerini petrol fiyatlarnn artna ve ordusunu glendirmeye balamaktadr. Her iki taraf da zamann kendi lehine olduunu dnmektedir.18 3. Azerbaycann Dalk Karabaa Ynelik Kuvvet Kullanmasnn ncelenmesi a. Azerbaycan Karar Alclarn Etkileyen Nedenler: Azerbaycan Cumhuriyeti, Nahvan zerk Cumhuriyeti de dhil olmak zere 86.800 km2 yzlme sahiptir. Azerbaycan, Gney Kafkasyann en byk nfusa sahip lkesi olup, 2008 yl itibariyle nfusu 8,6 milyondur. Bulunduu corafi konum ve sahip olduu zengin doal kaynaklar tarih boyunca lkenin jeopolitik durumunu etkilemi, bu zellikleri nedeniyle dnemin byk glerinin ilgisini ekmitir. Azerbaycan gnmzde de sahip olduu petrol ve doal gaz rezervleri ile byk gler ve ok uluslu irketlerin ilgi odandaki bir lkedir.19
16 Kavus Abushev, The Nagorno Karabagh Conflict as a part of the New Eurasian Geopolitics, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, No: 60-3, 1-32, s. 6. 17 Robert migielski, Prospects for Nagorno-Karabakh Settlement Following the RussiaGeorgia Conflict, Polish Institute of International Affairs, No. 10 (10), 16 February 2009, pp. 19-20. 18 Vladimir Kazimirov, Looking for a Way Out of the Karabakh Impasse, Russia in Global Affairs, Vol. 2, No. 4, October December 2004, 145-154, pp. 147-148. 19 Glen Seyhan Alk, Btv Azerbaycan Kavram zerine Bir Deerlendirme, Deien Dnya Dzeninde Kafkasya, Ed: Okan Yeilot stanbul, 2005, s. 145.
Enerji sektr, Azerbaycan ekonomisinin en nemli dayanan oluturmakta ve politik nfuzunu snrlar tesine tamaktadr.20 Azerbaycann ihracat ierisinde enerji sektr %90 gibi ok byk bir orana sahiptir.21 Azerbaycan, 21 Eyll 1994de Asrn Antlamasn imzalamtr ve bu antlama erevesinde karlan petrol, Bak Tiflis Ceyhan (BTC) boru hatt ile uluslararas pazarlara tanmaya balanmtr. Azerbaycann bamszln kazanmasnn ardndan karlat en nemli sorun, topraklarnn %20sinin Ermenistan tarafndan igal edilmi olmasdr. Bu sorun gnmzde, Baknn i ve d politikasna yn veren en nemli etkendir ve Azerbaycanda yol at byk ekonomik, siyasi, askeri, sosyal ve kltrel olumsuzluklar vardr.22 40.000i Dalk Karabadan, 560.000i ise Dalk Karaba evreleyen yedi rayondan olmak zere toplam 600.000 Azeri kendi lkelerinin topraklarnda gmen (kakn) durumuna dmtr. 250.000 Azeri ise iki devlet arasndaki atmalar nedeniyle Ermenistandan Azerbaycana g etmek zorunda kalmtr.23 Dalk Karaba ve evresinin igali sorununun diplomasi yolu ile zm iin youn aba sarf edilmesine ramen yaklak 20 yln sonunda, herhangi bir bar salanamad gibi, barn hangi esaslar zerinde ina edilecei konusunda bile ortak bir gre varlamamtr. Bu nedenle taraflar arasnda yeni bir savan ortaya kma olasl da artmaktadr. nk iki taraf arasndaki g dengesi Ermenistan asndan statik grnrken, Azerbaycan ekonomisi ve askeri gc bymeye devam ettiinden dolay daha dinamik grnmldr.24
20 Jonh E. CHICKY, The Russian-Georgian War: Political and Military Implications for U.S. Policy, Central Asia-Caucasus Institute & Silk Road Studies Program, February 2009, p. 12, http://www.silkroadstudies.org/new/docs/Silkroadpapers/0902Chicky.pdf. (Eriim tarihi: 02.02.2012) 21 Azerbaijan, The World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/ the-worldfactbook/geos/aj.html. (Eriim tarihi: 03.02.2012) 22 Azerbaycan Devlet Bakan lham Aliyevin Azerbaycan Milli Meclisini A Konumas, http://president.az/articles/1179/print?locale=en. (Eriim tarihi: 03.03.2012) 23 Tackling Azerbaijans IDP Burden, International Crisis Group Policy Briefing, No. 67, 27 February 2012, p. 2. 24 Joshua Kucera, Is War over Karabakh Inevitable?, Eurasianet, http://www.eurasianet.org/node/62716. (Eriim tarihi: 14.01.2011).
9
10
Henry Kissingern da belirttii gibi, diplomasi dnyasnda dolu bir tabanca, hukuki bilgiden her zaman daha gldr.25 Buna karn askeri g kullanma karar, ok ayrntl olarak dnlp irdelenmesi gereken, devlet adamlarnn verdii en nemli kararlar arasnda bulunmaktadr. Politikann belirledii hedeflere ulamada askeri g kullanm veya sava, akln rehberliinde bir ara olarak kullanldnda anlamldr. Zira saf askeri baar diye bir eyden bahsedilemez. Askeri baarnn dayanmas gereken bir takm siyasi ve moral deerlerin var olmas gerekmektedir.26 Azerbaycann gnmzdeki durumu, kendisi asndan bir ikilem yaratmaktadr. Bir yandan ekonomik kalknma paralelinde silahlanp Ermenistana kar stnlk elde ederken, dier yandan muhtemel bir savan ykc etkileri sonrasnda ekonomik geliiminin nnn kesilmesi ihtimali Baky frenlemektedir. Ermenistann Rusya ile ittifak kurarak Trkiye ve Azerbaycana kar blgede tesis etmeye alt g dengesi Azerbaycan askeri bir harekta bavurma hususunda dikkatli davranmaya itmektedir.27 Azerbaycan birok ortamda diplomatik grme srecinin yetersizliini ne srm ve Devlet Bakan lham Aliyev, Azerbaycann toprak btnln yeniden salamak iin kuvvet kullanma da dhil olmak zere her yola bavurulabileceini ifade etmitir.28 28 Haziran 2011de bar grmelerinin 1994ten bu yana onuncu kez baarszlkla sonulanmasnn ardndan Aliyev, savan daha bitmediini bildirmi ve bamszln kazanlmasndan sonra yaplan en byk askeri geit treninde Azerbaycann toprak btnlnn salanmas gerektiini ve salanacan vurgulamtr. Bu konumadan birka hafta sonra Ermenistan Devlet Bakan Sarkisyan, Ermenistan ne kadar a25 Henry Kissinger, Diplomasi, ev: brahim H.KURT, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2004, s. 785. 26 Ergder Topta, 21. Yzylda Sava, Kripto Yaynlar, Ankara, 2009, s. 113. 27 Gayane Novikova, Implications of the Russian-Georgian War in tje Nagorno Karabkh Conflict: Limited Maneuverability, Caucasus Edition, http://caucasusedition.net/analysis/implications-of-the-russian-georgian-war-in-the-nagornokarabakh-conflict-limited-maneuverability. (Eriim tarihi: 13.03.2012) 28 Azerbaijan and Armenia Make 'Progress' on Karabakh, BBC, http://news.bbc.co.uk/2/hi/8372747.stm. (Eriim tarihi: 12.03.2012)
buk tannr ise, bu Azerbaycan da dhil olmak zere herkes iin iyi olacaktr. Hedefimiz hibir zaman Dalk Karaba Azerbaycan ynetimine brakmamaktr aklamasnda bulunmutur.29 Azerbaycan, Dalk Karaba sorununu gerektiinde askeri g kullanarak zme iradesini resmi politika ve doktrinlerinde de ilan etmektedir. Bunlarn en nemlilerinden biri Azerbaycann 8 Haziran 2010da kabul edilen askeri doktrinidir. Bu doktrinde, Azerbaycann uluslararas hukuktan kaynaklanan haklar erevesinde, Dalk Karaba ve evresindeki yedi rayonun Ermeni igalinden kurtarlmas hususu defalarca vurgulanmaktadr.30 Yeni askeri doktrinin bir yansmas olarak, 24 Haziran 2010 tarihinde Azerbaycan en byk askeri tatbikatn gerekletirmitir. Cumhurbakan Aliyevin de izledii tatbikata 4000 Azeri askeri, 100 tank, 77 zrhl ara, 125 topu silah, 17 sava ua ve 12 sava helikopteri katlmtr. Tatbikatn senaryosu; Azerbaycana ynelik askeri bir saldrya karlk olarak, toprak btnln salamak maksadyla kar taarruz icra edilmesi hususlarnda olduu bildirilmekle beraber;31 askeri g gsterimi, baka anlamlara da yorumlanabilmektedir. Baknn askeri harcamalarnda son yllarda istikrarl bir art grlmektedir. 2010da askeri harcamalar 1.42 milyar dolara km ve 2004te yaplan askeri harcamann yaklak kat olmutur. Ayrca 2010 ylnda Azerbaycann yapt 1.41 milyar dolarlk askeri harcama tutar, Ermenistann ayn yla ait milli bte tutarn amtr.32 Ermenistann askeri btesi ise 2010da 404 milyon dolara ulaarak, 2004 ylnn yaklak 2 kat olmutur.33
29 Azerbaijan and Armenia: Peace Prospects, Military Realities&the Role of the Armenian Diaspora, Caspian Information Center, No.16, October 2011, pp. 1-2. http://www.caspianinfo.com/wp-content/uploads/2011/10/OP-No.-16-Armenia-and-Azerbaijan-Peace-Prospects-Military-Realities-and-theRole-of-the-Armenian-Diaspora.pdf. (Eriim tarihi: 16.03.2012) 30 Zaur iriyev, Azerbaycan Askeri Doktrini ve D Politika Yansmalar, Orta Asya ve Kafkasya Aratrmalar, 2010, Say: 9, s. 138. 31 Tackling Azerbaijans IDP Burden, International Crisis Group, No. 67, 27 February 2012, p. 8. 32 Hans-Joachim Schmidt, Military Confidence Building and Arms Control in Unresolved Territorial Conflicts, Peace Research Institute, Frankfurt, No: 89, 2009, p. 8. 33 Richard Giragosian, The Military Balance of Power in the South Caucasus, The Armenian Center for National and International Studies, No: 2, April 2009, s. 3. http://acnis.am/publications/2009/THE%20MILITARY%20BALANCE%20OF%20POWER%20IN%20THE%20SOUT H%20CAUCASUS.pdf. (Eriim tarihi: 15.02.2010)
11
12
Her iki lkenin Dalk Karaba Sava sonras salanan atekesten itibaren (1995-2010 yllar aras) askeri harcamalara ayrd bte karlatrldnda; Ermenistann 3.4 milyar dolar, Azerbaycann ise 11 milyar dolar harcama yapt ortaya kmaktadr. Azerbaycan, sz konusu sre ierisinde yaklak olarak Ermenistann yaklak drt kat byklnde askeri harcama yapmtr. zellikle 2006 ylndan itibaren Baknn askeri harcamalarnda belirgin bir art gzlemlenmektedir. Bunun nedenini soruna diplomatik yollardan bar olarak zm bulunamamas ve buna bal olarak Azerbaycann zm giderek askeri seenekte aramaya balamas eklinde yorumlamak mmkndr. Askeri literatrde, genel olarak baarl bir taarruzun icra edilebilmesi iin dman kuvvete gre askeri anlamda kat byklnde kuvvete sahip olunmas gerektii belirtilir. Azerbaycann askeri btesini ayrd mali kaynak, gerekletirdii silah ithalat ve yerli savunma sanayisi gelitirme abalarn orta vadede Baknn Ermenistana gre 3 kat byklkte bir askeri gce ulamasna imkn salayacak gibi grnmektedir. SIPRI 2012 raporuna gre, Azerbaycann 2007-2011 dneminde silah ithalat, 2002-2006 dnemine gre % 164 artm ve Azerbaycan dnyada en ok silah ithal eden 38inci lke olmutur. Ayn raporda, Ermenistann ayn dnemler arasnda silah ithalatnn dt ve dnya sralamasnda 71inci sradan 84nc sraya indii belirtilmektedir. Rusya, iki lkenin ana silah ithalats durumundadr. Moskovann Azerbaycann silah ithalatndaki pay %55, Ermenistann silah ithalatndaki pay ise %96dr. 34 Bu durum Dalk Ka34 Paul Holtom v.d.Trends in Internatonal Arms Transfers 2011, SIPRI, March 2012, http://books.sipri.org/files/FS/SIPRIFS1203.pdf. (Eriim tarihi: 23.03.2012)
raba sorununun ortaya kmasndan gnmze kadar Rusyann oynad rol gzler nne sermektedir. Moskova, silah satlarnda izledii politika ile sorunun taraflar arasnda askeri bir denge kurmaya almakta, glenen ekonomisi ile birlikte giderek silahlanan Azerbaycana kar Ermenistan desteklemekte ve zmn ancak Rusya ile birlikte olaca mesajn vermektedir. Atekes hattnda kontrolden kmas her an mmkn olan atekes ihlallerinin says giderek artmaktadr.35 2010 ylnda, atekes hattnda yaanan ihlaller sonucunda iki taraftan toplam 20 asker hayatn kaybetmitir. Bu rakam 2009da 19dur. Herhangi bir atekes ihlalinin kontrolden karak, byk lekli bir savaa neden olabilme ihtimali mevcut bulunmaktadr. Gnmze kadar saysz atekes ihlali yaanm olmasna ramen bunlarn byk lekli bir savaa dnmemesi, Bak ve Erivan ynetimlerinin askeri glerini etkin bir ekilde kontrol edebilmelerinden kaynaklanmaktadr.36 Azerbaycan devletinin en st siyasi-askeri ynetim kademelerinde igal altndaki blgelere ynelik kuvvet kullanm ciddi olarak tartlp masaya yatrlan bir konu olarak karmza kmaktadr.37 Gnmzde kuvvet kullanmann mevcut uluslararas hukuk dzeni iinde tek meru ekli, meru mdafaadr. Zira Shafa Qasimovaya gre, Dalk Karabadaki Ermeni igaline ynelik Birlemi Milletler Genel Kurulunun alm olduu drt karar, igali ortadan kaldracak bir etki yaratmad ve uzun sredir srdrlen tm diplomatik zm yollar sonusuz kald iin Azerbaycan meru mdafaa hakkn uluslararas hukuka uygun olarak kullanabilir.38
35 Amanda Paul, Nagorno-Karabakh A ticking time bomb, European Policy Center, p. 2, http://www.epc.eu/documents/uploads/pub_1148_nagorno-karabakh.pdf. (Eriim tarihi: 21.12.2011) 36 Azerbaijan and Armenia: Peace Prospects, Military Realities&the Role of the Armenian Diaspora, Caspian Information Center, Occasipn No. 16, October 2011, pp. 1-4. http://www.caspianinfo.com/wp-content/uploads/2011/10/OP-No.-16-Armenia-and-AzerbaijanPeace-Prospects-Military-Realities-and-the-Role-of-the-Armenian-Diaspora.pdf. (Eriim tarihi: 16.03.2012) 37 Armenia and Azerbaijan: Preventing War, International Crisis Group, No:60, February 2011, http://www.crisisgroup.org/en/regions/europe/south-caucasus/B60-armenia-and-azerbaijanpreventing-war.aspx. (Eriim tarihi: 04.11.2011) 38 Shafa Qasimova, Article 51 of the UN Charter and the Armenia-Azerbaijan Conflict, Perceptions, Spring Summer 2010, p. 75.
13
14
Mevcut statkonun devamndan Azerbaycan rahatsz olduundan dolay Baknn igal altndaki topraklarna ynelik askeri harekt gerekletirme olasl daha yksektir. Azerbaycann muhtemel bir askeri harektta baarya ulaabilme kapasitesi konusunda farkl grler bulunmaktadr. Bir ksm gre gre, Azerbaycan ordusu igal altndaki topraklarn ele geirebilecek kadar geni apl bir askeri operasyonu gerekletirebilecek yetenee sahip deildir.39 Bu gre sahip olanlar Dalk Karaba sorununun zmnde Baknn silah kullanmasnn baz sakncalar bulunduunu ifade etmektedirler. Bunlar aadaki ekilde sralanabilir: - Muhtemel bir sava Baknn ok deer verdii enerji boru hatlar altyapsna zarar verebilir..40 - kabilecek bir sava ile Azerbaycann uluslararas alandaki bar yanls tutumu bozulabilir ve dnya enerji piyasasndaki konumu olumsuz etkilenebilir. - Azerbaycan Devlet Bakan lham Aliyev, savata muzaffer olamaz ise iktidarn kaybedebilir. - Azerbaycan ilerine kayan bir sava, ok sayda insann hayatna mal olabilir, yeni toprak kayplarna yol aabilir.41 Kart bir gre gre ise Azerbaycan ekonomisi ve askeri gc, Ermenistan ile kyas edilemeyecek bir stnle sahiptir. Muhtemel bir Azerbaycan-Ermenistan savanda, Ermeni kuvvetleri igal altndaki Azerbaycan topraklarndan atlabilir.42 Azerbaycan ordusunun tm bileenleri kendi blgesinde etkili ve etkin bir g haline dnmtr. Gn getike gelien ekonomi, paralelinde glenen
39 C.W. Blandy, Azerbaijan: Is War Over Nagornyy Karabakh A Realistic Option Defence Academy of The United Kingdom, May 2008, p. 7. 40 Jon E. Chicky, The Russian-Georgian War: Political and Military Implications for U.S. Policy, Central Asia-Caucasus Institute & Silk Road Studies Program, February 2009, p. 11. http://www.silkroadstudies.org/new/docs/Silkroadpapers/0902Chicky.pdf. (Eriim tarihi: 02.02.2012) 41 Amanda Paul, Nagorno-Karabakh A ticking time bomb, European Policy Center, p. 2. http://www.epc.eu/documents/uploads/pub_1148_nagorno-karabakh.pdf. (Eriim tarihi: 21.12.2011) 42 Zaur iriyev, Azerbaycann Askeri Doktrini ve D Politika Yansmalar, Orta Asya ve Kafkasya Aratrmalar, Say: 9, s. 144.
silahl kuvvetler ve moral deerler, zaferin garantisidir.43 Blgede ortaya kacak bir savan bir nceki savaa gre daha tehlikeli olaca ve byk zararlar douraca kesindir. nk her iki taraf da gemie nazaran byk lde silahlanmlardr ve muhtemel sava koullarna ynelik ordularn eitmektedirler. b. Dalk Karaba Sorununu Etkileyen Blgesel Dinamikler: (1) Ermenistan: 29740 km2 yzlmne ve 3.27 milyon nfusa sahip bir lkedir. Ekonomik adan zayf, g veren, her alanda Rusyaya baml olan ve blgede gerekletirilen uluslararas projelerden izole edilmi bir devlet konumundadr. Bamszl ncesinde balayan Dalk Karaba sorunu, bamszlk sonras da lkenin i ve d politikasn etkileyen en nemli unsur olmaya devam etmektedir.44 Bu konuda i ve d politikay etkileme gcnde olan diyasporann nemli bir yeri vardr. Ayrca Dalk Karaba sorununda Erivan, taviz vermez bir politika izlemektedir. Ermenistan, SSCBnin dalmas sonrasnda, yerini alan Rusya Federasyonu ile siyasi ve askeri ilikilerini sk bir ekilde srdrmeye devam etmektedir. Blgede Kolektif Gvenlik rgt Anlamasna dhil olmak suretiyle, uluslararas bir gvenlik rgtne ye olan tek lke Ermenistandr.45 Rusya ile Ermenistan arasnda imzalanan ikili anlama ile 3200 Rus askeri, 74 tank, 330 zrhl muharebe arac, 14 zrhl personel tayc, 18 Mig-29 sava ua ve iki S-300 V (SA-12 A Gladiator) bataryas Erivana 125 kilometre mesafede bulunan Gmrde konulanm durumdadr.46 Ermenistann Trkiye snr Rus askeri birlikleri tarafndan korunmakta, bu durum Ermenistann Trkiyeden gvenlik tehdidi alglamasn hafifletmekte ve askeri anlamda Azerbaycan zerine younlaabilmektedir.47
43 P. Kesamanski, Economic, Military power, High Combat Morale guarantee of Victories, Trend News Agency, 23.06.2011, s. 7, http://www.gab-ibn.com/IMG/pdf/Az6-_Economic_Military_power_High_Combat_Morale_guarantee_of_Victories.pdf. (Eriim tarihi: 14 .03. 2012) 44 Kamer Kasm, Ermenistan, Orta Asya ve Kafkasya, Ed: Tayyar Ar, Marmara Kitap Merkezi, Bursa, 2010, 131-154, s. 131. 45 Moscow plays both sides on Nagorno Karabagh, The International Institute for Strategic Studies, Volume 16, p. 1, September 2010, www.iiss.org/.../getresource.axd?...type... (Eriim tarihi: 14.03.2012) (46) Russian Military Deployment, Military Balance 2011, p. 192.
15
16
(2) ran: Gney Kafkasya blgesine ilgi gstermesinin ana nedeni, komusu Azerbaycandr. Azerbaycan ile Rusya arasnda 1828 tarihinde imzalanan Trkmenay Anlamas sonrasnda Kuzey Azerbaycan, Rus arl; Gney Azerbaycan ise ran devleti egemenlii altna girmitir. Azerbaycanda gnmzde 9 milyonu akn Azerbaycan Trk yaarken, randa 30 milyon Azerbaycan Trk yaamaktadr.48 ran, bamszln elde etmesi sonras Azerbaycana kar srekli ift ynl bir politika izlemitir. Bunlardan ilki, Azerbaycann siyasi, askeri ve ekonomik adan gl bir lke konumuna gelmesini engellemektir. nk Tahran ynetimi, Azerbaycann Dalk Karaban igali sorunu bata olmak zere mevcut problemlerini zmesi halinde Baknn, Gney Azerbaycana ilgi gstermeye balayacandan ve Birleik Azerbaycan, hedefine ynelebileceinden endie etmektedir.49 Bu nedenle bir slam Cumhuriyeti olan ran, Mslman ve ii Azerbaycan ile Hristiyan Ermenistan arasnda, Ermenistan desteklemeyi tercih etmektedir. Dier yandan bnyesinde bulunan, Azerbaycan Trkleri arasnda milliyetiliin gelimesini nlemek maksadyla, Azerbaycann ok kt bir duruma dmesini de istememektedir.50 Ksacas ran, Azerbaycann mevcut sorunlar ile yaamasndan, yani statkonun devamndan yanadr. rann Azerbaycana ynelik politikasnn dier bir boyutunu ise Tahrann Bat ve srail ile olan skntl ilikileri oluturmaktadr. ran kendisine ynelik muhtemel bir askeri harektta veya kendini evreleme stratejisinin bir paras olarak, Azerbaycanda Batnn askeri varln grmek istememektedir. Son dnemde ran-Azerbaycan ilikileri, Azerbaycann srail ile srdrd askeri ve siyasi odakl sk ilikiler nedeniyle bir hayli gergindir.
47 Hans-Joachim Schmidt, Military Confidence Building and Arms Control in Unresolved Territorial Conflicts, Peace Research Institute Frankfurt, No: 89, 2009, p. 11. 48 Emil Souleimanov, Ondrej Ditrych, Iran and Azerbaijan: A Contested Neighboorhood, Middle East Policy, Vol. XIV, No. 2, Summer 2007, pp. 101-105. 49 Nasib L. Nassibli, Azerbaijan-Iran Relations: Challenges and Prospects (Event Summary), Kennedy School of Goverment, Harward University, http://belfercenter.ksg.harvard.edu/publication/12750/azerbaijan_iran relations.html. (Eriim tarihi: 05.02.2012) 50 Haley Sweetland Edwards, Irans Near Abroad, Foreign Policy, 20 September 2010, http://www.foreignpolicy.com/articles/2010/09/20/irans_near_abroad?page=full. (Eriim tarihi: 31.10.2011)
(3) Trkiye: Souk Savan bitmesiyle kendisi asndan mevcut gvenlik sorunlarnn ortadan kalkacan dnrken, ortaya kan g boluklar, evresinde yeni ve nemli gvenlik sorunlarn beraberinde getirmitir.51 Gvenlik sorunlarnn younlat blgelerden biri de Gney Kafkasyadr. Trkiye asndan Azerbaycan; tarihi, kltrel, jeopolitik ve jeoekonomik nedenlerle nemlidir. Ermenistann bamszln ilk tanyan lkelerden biri olmasna ramen Trkiye, Ermenistann Trkiye topraklarna ynelik talepleri nedeniyle diplomatik ilikisini kesmi, Dalk Karaba igali nedeniyle de 1993 ylndan itibaren bu lkeyle olan snrn kapatmtr. 2009 ylndan itibaren Ermenistan ile ilikilerin normalletirilmesine ynelik abalar ise zellikle Ermenistan iinde yaanan politik sebeplerle arzu edildii ekilde sonulandrlamamtr. 1990l yllar boyunca blgedeki g boluunu doldurmak iin ura veren Trkiye, ekonomik ve i politik nedenlerden tr baarl olamam ve nihayetinde bu boluk Rusya tarafndan doldurulmutur. 2000li yllarda Trkiyenin Gney Kafkasya politikas; i birlii, karlkl bamllk, bar ve istikrar zerine ina edilmitir. Bu erevede bata enerji olmak zere, ekonomik alanda Bak-Tiflis-Ceyhan petrol boru hatt ve Bak-Tiflis-Erzurum doal gaz boru hatt gibi byk projeler hayata geirilmitir. Trkiye, Ermenistan ile ilikilerin normallemesi iin Dalk Karaba sorununun zmn art komutur. Trkiye Dalk Karaba sorununa uluslararas hukuk erevesinde Azerbaycann toprak btnl gzetilerek, grmeler vastasyla zm bulunmasndan yanadr.52 Dier taraftan Trkiye, Azerbaycan ordusunun glendirilmesi hususunda byk aba harcamtr.53 c. Kresel Glerin Muhtemel Refleksleri: (1) ABD: Gnmzde blgede Rusyaya kar politika gelitirebilecek en nemli aktrdr. ABD, blgeye enerji ve jeopolitik gereke51 Efe aman Kafkasya ve Ortaasyada Trkiyenin Yeni Blgesel Politikas: D politikann Ynelim Sorunsal, Avrasya Dosyas, Cilt: 12, Say: 1, 2006, s. 185-186. 52 Blent Aras, Pnar Akpnar, The Relations Between Turkey and the Caucasus, Perceptions, Autumn 2011, Volume XVI, Number 3, pp. 53-66. 53 Sergey Minasyan, Grigor Hakobyan, Balance of Power in South Caucasus and the Probability of War in Nagorno Karabakh, Armenian News Network, http://groong.usc.edu/ro/ro-20060411.html. (Eriim tarihi: 15.12.2011)
17
18
lerle ilgi duymaktadr. Vaington blgede zellikle Grcistan odakl bir politika izlemitir. Rusyann Grcistana yapt askeri mdahaleden en ok etkilenen lke ABD olmutur. Blgedeki en nemli mttefiki Tiflise kar Rusyann mdahalesine engel olamad iin en azndan byk prestij kaybna uramtr. Bu savala Rusya; ABDye, Grcistan da dhil olmak zere Vaingtonun Avrasyadaki karlarna istedii zaman fazla bir maliyete de katlanmadan mdahale edebileceinin mesajn vermitir.54 ABD son dnemde ilgisini Grcistan-Azerbaycan ikilisinden, Trkiye-Ermenistan ikilisine kaydrmtr. ABD, Dalk Karaba sorunu nedeniyle kopan Trkiye-Ermenistan ilikilerini yeniden tesis etmek istemitir. Ayn zamanda ABD ynetimi, uzun bir sre Azerbaycana bykeli atamamtr. Bu durum, Bak tarafndan Vashingtonun ikili ilikilere gsterdii ilgisizliin bir gstergesi olarak alglanmtr. 55 Daha da nemlisi, Obama ynetimi Dalk Karaba politikasn Rusyaya kar uygulamakta olduu ilikileri yeniden balatma ve yumuatma politikas erevesinde ele almakta ve greceli olarak pasif bir tutum sergilemektedir.56 Minsk Grubu e bakanlarndan biri olan ABD, zelikle Kongrede gl bir etkiye sahip olan Ermeni lobisinin etkisiyle Azerbaycann taleplerine ve karlarna ynelik gerekli hassasiyeti gstermemektedir.57 Bu durumun en bariz rnei ABD Kongresinin 1992 ylnda SSCBnin yklmas sonras bamszlklarn yeni kazanan devletleri desteklemek iin kard zgrlkleri Destekleme Yasasnda grlmtr. ABD Kongresi, sz konusu yasaya eklenen 907 sayl
54 Jon E. Chicky, The Russian-Georgian War: Political and Military Implications for U.S. Policy, Central Asia-Caucasus Institute & Silk Road Studies Program, February 2009, p.4. http://www.silkroadstudies.org/new/docs/Silkroadpapers/0902Chicky.pdf. (Eriim tarihi: 02.02.2012) 55 Inessa Baban & Zaur Shiriyev, The U.S. South Caucasus Strategy and Azerbaijan, Turkish Policy Quarterly, Volume: 9, Number: 2, pp. 99-100. 56 Fariz Huseynov, Tamerian Vahabov, Obamas policy toward the Caucasus and U.S. credibility, Global Politician, http://www.globalpolitician.com/26432-caucasus-obama. (Eriim tarihi: 12.02.2012) 57 Haluk Alkan, Azerbaycan Paradoksu, USAK, Ankara, 2010, s. 226.
madde ile Azerbaycana yaplacak yardm engellemi ve buna neden olarak da Azerbaycann Dalk Karaba ve Ermenistana kar gerekletirdii saldrlar gstermitir.58 (2) Rusya: Hem Azerbaycan hem de Ermenistann Dalk Karaba sorununun zmne ynelik politikalarnda dikkate almak zorunda olduu bir devlettir. Gnmzde, blgede en etkili aktr Rusyadr. Moskovann souk sava sonras Gney Kafkasya politikas genel olarak Ermenistan ve Grcistan odakldr. Bu politika Ermenistan ile ok ynl ittifak, Grcistan ile ise atmac bir iliki biimi eklinde tanmlanabilir.59 Rusyann Gney Kafkasyadaki rol ve etkinlii iki temel varsaym ile zetlenebilir. ncelikle Rusya, Gney Kafkasyada sahip olduu nfuzunu srdrmek istemektedir. kinci olarak, tm blge devletlerine nfuz edebilecei ve bu devletlerin Batnn siyasi-askeri yaplanmalarna kaymalarn nleyebilecek bir ortam yaratarak, etki alann korumak istemektedir.60 Rusya ile Ermenistan ilikileri karlkldan ziyade Ermenistann Rusyaya bamll eklinde srmektedir. Blgede dlanan Ermenistan, zafiyetini giderebilmek iin giderek daha fazla Rusyaya baml hale gelmektedir. Buna rnek olmas asndan, 1995te imzalanan ve Rusyaya Ermenistanda 2020 ylna kadar askeri s bulundurma izni veren anlama, 2010 ylnda gerekletirilen dier bir anlama ile 2044 ylna kadar uzatlmtr..61 Her eye ramen, Moskova-Erivan arasndaki ilikilerin her iki lkenin de karlarna hizmet ettii gz ard edilmemelidir.62
58 Kamer Kasm, ABDnin Kafkasya Politikas: Enerji, Gvenlik ve Demokratikletirme Denklemi, Orta Asya ve Kafkasya G Politikas, Ed: M. Turgut Demirtepe, USAK, Ankara, 2008, 119-146, s. 130. 59 Alain Guidetti, South Caucasus: What Prospects after twenty years of Managed Instability?, Geneva Center for Security Policy, No: 22, October 2011, p. 2. 60 Esra Hatipolu, Gney Kafkasyada Byk Gler Arasndaki Oyun: Blgesel rgtler ve Oluumlarn Rol, Orta Asya & Kafkasya G Politikas, Ed: M. Turgut Demirtepe, USAK, Ankara, 2008, 1-29, s. 6. 61 Hatem Cabbarl, Erivan Moskova Askeri Anlamas ve Gizli Protokol, Caspian Weekly, http://tr.caspianweekly.org/ana-kategoriler/kafkaslar/3536-erivan-moskova-askeri-anlasmasive-gizli-protokol.html. (Eriim tarihi: 23.10.2011) 62 Oktay F. Tanrsever, Rusya-Ermenistan likilerinin Stratejik Boyutu, Stratejik Aratrmalar Dergisi, Mays 2009, Say: 13, s. 132.
19
20
Rusya-Azerbaycan ilikilerine bakldnda, son dnemde, Moskovann Bak ile olan ilikilerine daha fazla nem vermeye balad grlmektedir. Karlkl st dzey ziyaretlerin yan sra, zellikle petrol ve doal gaz alanndaki ibirlii, Rusyann Azerbaycana iki adet S-300 bataryas satmas, iki lke ilikilerinde yeni bir dneme mi girildi sorusunu akla getirmektedir. Rusyann Gney Kafkasyada Azerbaycan ve Ermenistana kar son dnemde izledii ift ynl ve greli dengeli politika; Dalk Karaba sorunu nedeniyle taraflar arasnda yeni bir atma kmasn nlemek, Moskovann blgedeki etkinliini srdrmek ve ayn zamanda silah satndan elde ettii gelirini artrmak amalarn gtmektedir.63 Rusya, hem Azerbaycan hem de Ermenistan zerindeki etkinliini srdrmek iin sorunu istismar etmekte ve sorunun zm yerine devamn amalayan bir politika izlemektedir. Moskova soruna, taraflar haricinde d glerin mdahalesine kar kmakta, sorunun zmnde asl aktrlerin, Azerbaycan ve Ermenistan olduunu vurgulamaktadr.64 Rusya, Austos 2008 savandan sonra Dalk Karaba konusunda, Minsk Grubu ile almak istememekte ve sorunun zmn kendi bana stlenmeye almaktadr. Medvedev, Eyll 2008de Gney Kafkasyann Moskova asndan ayrcalkl blge olduunu yinelemitir. Bu beyann hemen ardndan, Azerbaycan ve Ermenistan Cumhurbakanlar Medvedevin ev sahipliinde Moskova Bildirisini yaymlamlardr. Soruna bar zm iin uluslararas hukuk ve garantilerin temel alnmasn vurgulayan bildiri, 1994ten beri iki tarafn imzalad ilk belge olmas dolaysyla byk nem tamakta ve geen zaman ierisinde Rusyann sorun zerindeki etkinliini halen devam ettirdiini ortaya koymaktadr. Kimi analistlere gre Azerbaycan igal altndaki topraklara ynelik bir askeri harekttan nc taraflarn yani Rusyann mda63 Moscow plays both sides on Nagorno Karabagh, p. 1. 64 On the problem of security in trans Caucasian region, Agency WPS, http://www.gabibn.com/IMG/pdf/05_12_R_11On_the_problem_of_security_in_trans_Caucasian_region.pdf. (Eriim tarihi: 02.12.2011)
halesinden ekindii iin saknmaktadr.65 Bu noktada, Azerbaycann igal altndaki topraklarn yeniden kazanmak iin Ermenistana kar giriecei muhtemel bir askeri harektta, sonucun belirlenmesine en byk etkiyi yapaca dnlen Rusyann muhtemel reflekslerinin ele alnmas bir zorunluluk tekil etmektedir. Zira Dalk Karaban Ermenistan tarafndan igalinde byk etkisi olan Rusyann, sorunun zmnde de byk etkisi olaca aktr. Moskova, kendi karlar aleyhinde blgede statkonun bozulmasna izin vermeyecektir.66 Moskovann bir sava durumunda muhtemel hareket tarzlarnn aadaki balkta ele alnabilecei deerlendirilmektedir: - Birinci hareket tarznda, Rusya, Azerbaycann askeri mdahalesine dorudan siyasi ve askeri adan mdahil olmaz ve arabuluculuk rol stlenerek yeni bir statko yaratmaya alabilir. - kinci hareket tarznda, Rusya, Azerbaycann askeri mdahalesine siyasi ve askeri olarak kar kabilir. - nc hareket tarznda, Rusya, Azerbaycann askeri mdahalesine siyasi olarak ve ksmen kar kabilir. Birinci hareket tarznda; Rusyann ayrcalkl kar alan ilan ettii blgede, Azerbaycann yapaca muhtemel askeri harekta siyasi ve askeri adan hibir mdahalede bulunmamas, gnmze kadarki kresel/blgesel gelimelerde dikkate alndnda mmkn grnmemektedir. kinci hareket tarznda; Azerbaycan, Rusya nezdinde herhangi bir giriimde bulunmadan bir askeri harekta baladnda muhtemelen Rusyann siyasi ve askeri mdahalesi ile karlaacaktr. Rusyann muhtemel askeri mdahalesini Ermenistan ile ikili anlamalar erevesinde blgede bulunan askeri gleri ile gerekletirebilecei, zira Kolektif Gvenlik Anlamas rgtnn Rusyann bu tr askeri mdahalesine uygun bir zemin oluturmad deerlendirilmektedir.
65 War in Karabakh inevitable, Russian expert says, Newsam, 20 November 2010, http://news.am/eng/news/38756.html. (Eriim tarihi: 15.09.2011) 66 zgr zdamar, Security and Military Balance in the Black Sea Region, Southeast European and Black Sea Studies, Vol. 10, No. 2, September 2010, 341-359, p. 354.
21
22
nc hareket tarznda, Azerbaycann askeri bir harekta balamas iin uluslararas siyasi-askeri ortam ekillendirmesi, ncelikle de Rusyann tarafszln salamas gerekmektedir.67 Azerbaycann, Rusyann mdahalesini nlemek ve tarafszln salamak maksadyla, Moskovaya siyasi, askeri veya ekonomik alanda nemli tavizler vermesi sonrasnda gerekletirecei bir askeri harektta ise Kremlinin Ermenistan yattrma amal sadece siyasi tepki gstermesi muhtemel bir gelime olarak deerlendirilebilir. Azerbaycann bu noktada verebilecei tavizler; enerji ulam ve retimi konusunda nemli derecede Rusyay muhatap kabul etmesi, Azerbaycan topraklarnda Moskovaya askeri s vermesi veya Kolektif Gvenlik Anlamas rgtne ye olmak eklinde olabilir. Tm bunlara karn gemiteki bir takm rnekler, Azerbaycann yukarda belirtilen tavizleri vermesi halinde dahi Rusyann tarafszln salayamayacana iaret etmektedir. rnein, Tiflis ynetimi ayrlk blgelere kar 1990larn banda giritii askeri harektta baarsz olmu, Moskovann arabuluculuu ile atekes salanm, Rusyann da dhil olduu bar gleri blgede grev yapmaya balam ve Tiflis BDTye ye olmay kabul etmitir. Tm bunlara karn Tiflis ynetimi sorunun kendi lehine zmlenmesi iin Moskovann desteini alamad gibi, 2008 ylnda Rusya ile savamak zorunda kalm ve sonrasnda ayrlk blgelerin bamszlklar Moskova tarafndan tannmtr. Yine Azerbaycanda Elibeyin iktidardan uzaklatrlmas, Baknn BDTye ye olmas, Gebele Radar ssn Rusyaya kiralamas ve Moskova ile gelitirilen enerji alanndaki ibirlii, Dalk Karaba sorununda Moskovann tutumunda bir deiiklik yaratmamtr. Dolaysyla mevcut durumda Azerbaycann verebilecei hibir taviz, Rusyann sorunun zmnde radikal bir deiiklie giderek Azerbaycan desteklemesine yol amayacaktr. Bu durumun gereklemesi iin kresel ve blgesel dzeyde Rusyann blgeye bakn ve karlarn yeniden deerlendirmesini gerektirecek gelimelerin ortaya kmas gerekmektedir.
67 Aleksandra Jarosiewicz, Krzysztof Strachota, Nagorno-Karabakh-conflict unfreezing, Center for Eastern Studies, p. 6, http://www.osw.waw.pl/en/publikacje/osw-commentary/ 2011-10-26/nagornokarabakh-conflict-unfreezing. (Eriim tarihi: 12.01.2012)
Tm bunlarn yannda, Rusya muhtemel bir askeri harekt gerekletiren Azerbaycana mdahale ederken, Grcistandaki kadar hareket serbestsine sahip olamayacaktr. Zira souk sava sonras Grcistan zerindeki etkinlik ve nfuzunu kaybeden Rusya, bir de Azerbaycan kaybetmeyi gze alamayacaktr. Dier bir ifadeyle Rusyann Azerbaycan aleyhine izleyecei politikalar, Azerbaycan Batya daha fazla yaknlatracaktr. Vurgulanmas gereken dier bir nokta ise Azerbaycann Grcistan gibi tamamen Bat eksenli bir politika izlememesi ve Rusyay gzard etmemesidir. Ayrca, Azerbaycann istikrarsz bir devlete dnmesi, sadece Gney Kafkasyay deil, tm evre blgeleri olumsuz olarak etkileyerek kontrol edilemez kaotik bir ortamn ortaya kmasna neden olabilir. Azerbaycann muhtemel bir askeri harekta, Trkiyenin grn almadan balamas mmkn grnmemektedir. Zira Azerbaycann tek ve en nemli mttefiki Trkiye ile olan ekonomik, siyasi, askeri ilikileri ve Ankarann gsterecei muhtemel tepki Moskovann hamlelerinde gz nnde bulundurmas gereken nemli bir faktrdr. Rusyann Ermenistan destekler tarzda aktif bir ekilde askeri mdahalede bulunmas, Trkiyeyi zor bir karar verme durumunda brakacaktr. Bir NATO yesi olan Trkiye, katlaca aktif bir askeri harektn kazan ve kayplarn iyi tahlil etmek durumunda kalacaktr. Ermenistanda bulunan Rus askeri sleri, Erivann Kolektif Gvenlik rgt Anlamasna ye olmas ve Rusya ile bata enerji olmak zere ekonomik adan sren karlkl bamllklar, Ankarann karar zerinde etki edecek nemli faktrler olacaktr. 4. Sonu Dalk Karaba sorununa yakn bir gelecekte diplomatik adan bar bir zm bulunmas mmkn grnmemektedir. Azerbaycan ve Ermenistann sorunun zmne ynelik perspektiflerinde ortak bir nokta bulunmamaktadr. Uzun yllardr bar grmelerinin en nemli dayana olan Minsk Grubunun ilevsizlii ise bugn bir gerekliktir. Minsk Grubunun e bakanlarnn Ermeni yanls Fransa ve her alanda jeopolitik rekabet halinde olan ABD ve Rusya olmas, bu grubun Azerbaycan asndan istenen sonucu retemeyeceine iaret etmektedir.
23
24
Mevcut statkodan rahatsz olan Bak, zellikle son be yldr sorunun askeri zmne vurgu yapmaktadr. Azerbaycann savunma btesinin Ermenistan karsnda asimetrik olarak artmas, Azeri siyasi ve askeri liderlerin askeri zme bavurulabilecei ynndeki sk sk lahtmad atmaka. atekes hattnda youn bir ekilde yaanan ihlaller, iki taraf arasnda bir sava kma ihtimalini srekli gndemde tutmaktadr. Belki de bunlardan daha nemlisi, Azerbaycan elde ettii petrol ve doal gaz geliri ile gn getike siyasi, ekonomik ve askeri alanda Ermenistan karsnda stnlk elde etmekte ve iki devlet arasndaki g dengesi deimektedir. Aliyev iin nmzdeki dnemde Dalk Karaba sorununun zmne ynelik seenek mevcuttur. Birincisi, statkoyu srdrmek ki, bu u an Azerbaycann istemedii bir durumdur. kincisi, bugne kadar sonu retmeyen soruna bar bir uzla ile zm bulmay amalayan diplomatik grmelerdir.68 Bu seenekte gn getike Bak ynetiminin daha az gvenilir bulduu bir yoldur. Ancak askeri bir harekt balayncaya kadar uluslararas siyasi ve askeri durumu ekillendirmek maksadyla gnmzde bu seenek izlenmektedir. Son seenek ise igal altndaki topraklarn kesin sonulu planl bir askeri harekt ile geri alnmasdr.69 Bu seenek, Azerbaycan asndan sorunun zmne ynelik en ksa ve kesin yntemdir. Ancak mevcut uluslararas durum ve zelikle Rusyann muhtemel reflekslerinin Azerbaycan asndan olumsuz olabilecei ihtimali, Baky kstlamaktadr. Bamszlk sonras izledii politikalar ile Azerbaycan, Rusyann blgedeki karlarna hizmet etme asndan Ermenistann yerini alamamaktadr. Dolaysyla Rusyann Dalk Karaba konusunda mevcut durumda taraf deitirmesinin gerei bulunmamaktadr. Azerbaycann ksa dnemde askeri ve siyasi gcn bir arada ve dengeli olarak kullanaca, 2012-2013 yllarnda Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi geici yesi olmas nedeniyle sorunun askeri zmne eilim gstermeyecei, bu esnada bir yandan ikili ve uluslara68 Vartan Oskanian, Nagorno-Karabakh: War, Peace, Or BATNA, Radio Free Europe/RadioLiberty, http://www.rferl.org/content/NagornoKarabakh_War_Peace_ Or_BATNA/1746559.html. (Eriim tarihi: 12.02.2012) 69Farid smailzade, The Nagorno Karabakh Conflict: Current Trends and Future Scenarious, Istituto Affari Internazionali, Working Paper 11, 29 November 2011, pp.8-9
ras alanda sorunun diplomatik yollardan zm konusunda aba harcarken, dier yandan glenen silahl kuvvetleri ile zme ksa srede ulalabilmesi maksadyla Ermenistana gzda, uluslararas topluma da mesaj vermeye devam edecei deerlendirilmektedir. Sonu olarak; ksa vadede Azeri diplomat ve askerler sorunun zmne ynelik beraber ter dkeceklerdir. Ancak orta ve uzun dnemde, Ermenistann askeri harektla ortaya kard bu olumsuz durum, uygun bir uluslararas ortam bulunduunda Azerbaycan ordusunun gerekletirecei muhtemel bir askeri harekt ile son bulacaktr. SUMMARY After demise of the USSR, 20% of Azerbaijan territory was occupied by Armenia, as a result of the Nagorno-Karabakh war between Azerbaijan and Armenia. There are many problems in Azerbaijan caused by the Nagorno-Karabakh problem. Peace talks in the framework of the OSCE Minsk Group havent produced a positive outcome so far. While Azerbaijan is argues that the problem must be solved with the principle of territorial integrity Armenia suggests that the solution must be compatible with the principle of self-determination. Azerbaijan is not satisfied with the current status quo. As a result of failed peace talks, Azerbaijan has been emphasizing of using military force in order to seize occupied territories. Thanks to the income from the energy, Baku increases its military spending on a regular basis. Economic and military strengthening of Baku changes the balance of power in the region. Armenia is responds to this situation by increasing its military and political cooperation with Russia. Russias possible intervention to a military operation towards Nagorno Karabakh is the most important limiting factor for Baku. Russia will not let any change of status quo in the region without its consent. For limiting the reaction of Russia and ensuring Russian impartiality, any concession in the context of Azerbaijan's energy and security fields will not change the position of Moscow. There must be important changes in regional and global conjuncture for Russia to be impartial in solving this problem. Most likely, the problem of Nagorno-Karabakh will be solved by a possible military action by Baku after providing neutrality of Russia.
25
KAYNAKA Kitaplar: ALKAN, Haluk. Azerbaycan Paradoksu, USAK, Ankara, 2010. KASIM, Kamer. Souk Sava Sonras Kafkasya, USAK, Ankara, 2009. KISSINGER, Henry. Diplomasi, ev: brahim H.KURT, stanbul, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, 2004. NEEF, Christian. Kafkasya: Rusyann Kanayan Yaras, ev: zalp Gneralp, Yeni Hayat Ktphanesi, stanbul, 2004. TOPTA, Ergder. 21. Yzylda Sava, Kripto Yaynlar, Ankara, 2009. Makaleler: ABUSHEV, Kavus. The Nagorno Karabagh Conflict as a part of the New Eurasian Geopolitics, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, No: 60-3. ALIIK, Glen Seyhan. Btv Azerbaycan Kavram zerine Bir Deerlendirme, Deien Dnya Dzeninde Kafkasya, Ed: Okan Yeilot (Ed.) stanbul, 2005. ARAS, Blent. AKPINAR, Pnar. The Relations Betwwen Turkey and the Caucasus, Perceptions, Autumn 2011, Volume: XVI, Number: 3. ASLANLI, Araz. Tarihten Gnmze Karaba Sorunu, Avrasya Dosyas, ASAM Yaynlar, Cilt: I, No: 7, lkbahar 2001. AYDIN, Mustafa. Dalk (Yukar) Karaba Sorunu, Trk D Politikas, Ed: Baskn Oran, C.II, 8. bask, 2005. BABAN, Inessa & SHIRIYEV Zaur, The U.S. South Caucasus Strategy and Azerbaijan, Turkish Policy Quarterly, Volume: 9 Number: 2. CABBARLI, Hatem. Dalk Karaba Sorununun zmnde Son Gelimeler, Stratejik Analiz, ASAM Yaynlar, Cilt: V, No: 57. AMAN, Efe. Kafkasya ve Orta Asyada Trkiyenin Yeni Blgesel Politikas: D politikann Ynelim Sorunsal, Avrasya Dosyas, Cilt:12, Say: 1, 2006.
26
ERGUN, Aye. Gney Kafkasyada Etnik Kimlik ve atma: Azerbaycan ve Ermenistan Ulusal Kimliklerinde Karaba Sorunu, Dou Bat, 2008, Say: 44. GRSES, Emin. Kafkasyada Uluslararas Rekabet, Avrasya Dosyas, ASAM Yaynlar, C.I, No: 7, lkbahar 2001. HATPOLU, Esra. Gney Kafkasyada Byk Gler Arasndaki Oyun: Blgesel rgtler ve Oluumlarn Rol, Orta Asya & Kafkasya G Politikas, USAK, Ankara, 2008. KASIM, Kamer. Ermenistan, Orta Asya ve Kafkasya, Ed: Tayyar Ar, Marmara Kitap Merkezi, Bursa, 2010. KASIM, Kamer ABDnin Kafkasya Politikas: Enerji, Gvenlik ve Demokratikletirme Denklemi, Orta Asya ve Kafkasya G Politikas, Ed: M. Turgut Demirtepe, USAK, Ankara, 2008. KAZMROV, Vladimir. Looking for a Way Out of the Karabakh Impasse, Russia in Global Affairs, Vol. 2, No. 4, October December 2004. NECYEV, Elin. Azerbaycann Sovyetletirilmesi Srecinde Karaba Problemi, Ermeni Aratrmalar, Say: 39, 2011. ZDAMAR, zgr. Security and Military Balance in the Black Sea Region, Southeast European and Black Sea Studies, Vol. 10, No. 2, September 2010. QASIMOVA, Shafa. Article 51 of the UN Charter and the Armenia-Azerbaijan Conflict, Perceptions, Spring Summer 2010. Russian Military Deployment, Military Balance 2011. RYEV, Zaur. Azerbaycann Askeri Doktrini ve D Politika Yansmalar, Orta Asya ve Kafkasya Aratrmalar, Say: 9. SOULEMANOV, Emil. DITRYCH, Ondrej. Iran and Azerbaijan: A Contested Neighboorhood, Middle East Policy, Vol.XIV, No. 2, Summer 2007. TANRISEVER, Oktay F. Rusya-Ermenistan likilerinin Stratejik Boyutu, Stratejik Aratrmalar Dergisi, Mays 2009, Say: 13.
27
28
Raporlar: Armenia and Azerbaijan: Preventing War, International Crisis Group, No:60, February 2011, http://www.crisisgroup.org/en/regions/europe/south-caucasus/B60-armenia-and-azerbaijan-preventing-war.aspx. (Eriim tarihi: 04.11.2011) Azerbaijan and Armenia: Peace Prospects, Military Realities&the Role of the Armenian Diaspora, Caspian Information Center, No.16, October 2011, http://www.caspianinfo.com/wp-content/uploads/2011/10/OP-No.-16-Armenia-and-Azerbaijan-PeaceProspects-Military-Realities-and-the-Role-of-the-Armenian-Diaspora.pdf. (Eriim tarihi: 16.03.2012). BLANDY, C.W. Azerbaijan: Is War Over Nagornyy Karabakh A Realistic Option? Defence Academy of the United Kingdom, May 2008. CARLEY, Patricia Nagorno Karabakh: Searching for Solutions, United States Institute of Peace, No: 25, December 1998, http://www.usip.org/publications/nagorno-karabakh-searching-solution-0. (Eriim tarihi: 02.03.2012) CHICKY, Jonh E. The Russian-Georgian War: Political and Military Implications for U.S. Policy, Central Asia-Caucasus Institute & Silk Road Studies Program, February 2009, http://www.silkroadstudies.org/new/docs/Silkroadpapers/0902Chicky.pdf. (Eriim tarihi: 02.02.2012) GIRAGOSIAN, Richard. The Military Balance of Power in the South Caucasus, The Armenian Center for National and International Studies, No:2, April 2009, http://acnis.am/publications/2009/THE%20MILITARY%20BALANCE%20OF%20POWER%20IN%20THE%20SOUTH%20CAUCASUS.pdf. (Eriim tarihi: 15.02.2010) GUIDETTI, Alain. South Caucasus: What Prospects after twenty years of Managed Instability?, Geneva Center for Security Policy, No:22, October 2011. HOLTOM, Paul, et al.Trends in International Arms Transfers 2011, SIPRI, March 2012, http://books.sipri.org/files/FS/SIPRIFS1203.pdf. (Eriim tarihi: 23.03.2012)
SMALZADE, Farid The Nagorno Karabakh Conflict: Current Trends and Future Scenarious, Istituto Affari Internazionali, Working Paper 11, 29 November 2011. JAROSIEWICZ, Aleksandra. STRACHOTA, Krzysztof. NagornoKarabakh-conflict unfreezing, Center for Eastern Studies, p.6. http://www.osw.waw.pl/en/publikacje/osw-commentary/2011-1026/nagornokarabakh-conflict-unfreezing. (Eriim tarihi: 12.01.2012) KASIM, Kamer. vd. Dalk Karaba Sorunu: Dar Alanda Byk Oyun, Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu, No: 11-07, Eyll 2011. PAUL, Amanda Nagorno-Karabakh A ticking time bomb, European Policy Center, http://www.epc.eu/documents/uploads/ pub_1148_nagorno-karabakh.pdf. (Eriim tarihi: 21.12.2011) SCHMIDT, Hans-Joachim Military Confidence Building and Arms Control in Unresolved Territorial Conflicts Peace Research Institute Frankfurt, No: 89, 2009. MIGIELSKI, Robert. Prospects for Nagorno-Karabakh Settlement Following the RussiaGeorgia Conflict, Polish Institute of International Affairs, No. 10 (10), 16 February 2009. TACKLING Azerbaijans IDP Burden, International Crisis Group Policy Briefing, No.67, 27 February 2012. The Military Balance in Nagorno-Karabakh, Caucasian Review of International Affairs, Issue:18, 19 January 2009. http://cria-online.org/CU_-_file_-_article_-_sid_-_19.html. (Eriim tarihi: 21.02.2012) nternet Kaynaklar: Azerbaijan, The World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/aj.html. (Eriim tarihi: 03.02.2012)Azerbaijan and Armenia make 'progress' on Karabakh, BBC, http://news.bbc.co.uk/2/hi/8372747.stm. (Eriim tarihi: 12.03.2012) CABBARLI, Hatem. Erivan Moskova Askeri Anlamas ve Gizli
29
30
Protokol, Caspian Weekly, http://tr.caspianweekly.org/ana-kategoriler/kafkaslar/3536-erivan-moskova-askeri-anlasmasi-ve-gizliprotokol.html. (Eriim tarihi: 23.10.2011) EDWARDS, Haley Sweetland. Irans Near Abroad, Foreign Policy, 20 September 2010, http://www.foreignpolicy.com/articles/2010/09/20/ irans_near_abroad?page=full. (Eriim tarihi: 31.10.2011) GRGORYAN, Armen. Nagorno-Karabakh Conflict Resolution: A Prolonged Stagnation Period Ahead, Caucasus Edition, http://caucasusedition.net/analysis/nagorno-karabakh-conflict-resolution-aprolonged-stagnation-period-ahead/. (Eriim tarihi: 02.02.2012) HUSEYNOV, Fariz. VAHABOV, Tamerian. Obamas policy toward the Caucasus and U.S. credibility, Global Politician, http://www.globalpolitician.com/26432-caucasus-obama. (Eriim tarihi: 12.02.2012). KANTARCI, enol. Karaba Sorunu Diplomasi le zlemez: Askeri Mdahale art, Trkatak, http://www.turkatak.gen.tr/index.php?option=content&task=view&id=85&Itemid=37. (Eriim tarihi: 27.04.2006). KESAMANSKI, P. Economic, Military power, High Combat Morale guarantee of Victories, Trend News Agency, 23.06.2011, http://www.gab-ibn.com/IMG/pdf/Az6-_Economic_Military_power_High_Combat_Morale_guarantee_of_Victories.pdf. (Eriim tarihi: 14.03.2012) KUCERA, Joshua. Is War over Karabakh Inevitable?, Eurasianet, http://www.eurasianet.org/node/62716. (Eriim tarihi:14 .01. 2011) Moscow plays both sides on Nagorno Karabagh, The International Insttitute for Strategic Studies, Volume 16, September 2010, p.1, www.iiss.org/.../getresource.axd?...type... (Eriim tarihi: 14.03.2012) NASSBL, Nasib L. Azerbaijan-Iran Relations: Challenges and Prospects (Event Summary), Kennedy School of Goverment, Harward University, http://belfercenter.ksg.harvard.edu/publicati-
on/12750/ azerbaijan_iran_relations.html. (Eriim tarihi: 05.02.2012) NOVKOVA, Gayane. Implications of the Russian-Georgian War in the Nagorno Karabkh Conflict: Limited Maneuverability, Caucasus Edition, http://caucasusedition.net/analysis/implicationsof-the-russian-georgian-war-in-the-nagorno-karabakh-conflict-limited-maneuverability/. (Eriim tarihi: 13.03.2012) On the problem of security in trans Caucasian region, Agency WPS, http://www.gab-ibn.com/IMG/pdf/05_12_R_11-_On_the_problem_of_security_in_trans_Caucasian_region.pdf. (Eriim tarihi: 02.12.2011) OSKANIAN, Vartan. Nagorno-Karabakh: War, Peace, Or BATNA, Radio Free Europe/Radio Liberty, http://www.rferl.org/content/NagornoKarabakh_War_Peace_Or_BATNA/1746559.html. (Eriim tarihi: 12.02.2012) SIPRI Arms Transfer Database, http://armstrade.sipri.org/armstrade/ page/trade_register.php. (Eriim tarihi: 26.12.2011) YOSHMURA,Takayuki. Some Arguments on the Nagorno-KarabaghHistory, http://srch.slav.hokudai.ac.jp/coe21/publish/no18/3_yoshimura.pdf. (Eriim tarihi: 01.01.2012) War in Karabakh inevitable, Russian expert says, Newsam, 20 November 2010, http://news.am/eng/news/38756.html. (Eriim tarihi: 15.09.2011)
31
rann Nkleer Teknoloji Politikas ve Trkiye in Yarataca Sonular

Irans Nuclear Technology Policy and the Consequences for Turkey
Fikret BRDL* zet ran sahip olduu kaynaklar ve radikal ynetim biimi nedeniyle Ortadounun en tartmal lkelerinden biridir. 1980lerin ortasndan itibaren ran ABD ve dier Bat lkeleri tarafndan nkleer silah retmeye almakla sulanmakta ve bu nedenle ABD tarafndan blge ve dnya bar iin bir tehdit olarak deerlendirilmektedir. ran, nkleer teknolojisini gemite Batdan transfer etmi olmasna ramen bu sulamann gerek nedeni rann Bat tarafndan tam olarak kontrol edilemeyen bir lke olmasndan kaynaklanmaktadr. Bir blge lkesi olarak, Trkiye, bu atmada anahtar lke olma konumundadr ve Trkiye nkleer teknoloji konusunda rana koullu destek vermektedir. Trkiye ran dorudan bir tehdit olarak alglamamasna ramen, rann nkleer politikas blgedeki dengeleri Trkiye aleyhine bozacaktr. Ayrca ran zerindeki uluslararas bask nedeniyle de Trkiye-ran ilikileri hassas bir zemin zerinde ilerlemektedir. Bu makale rann nkleer politikasnn tarihsel gemiini inceleyerek Trkiye iin sonularn deerlendirmektedir. Anahtar Kelimeler: Blgesel gvenlik, ran, Nkleer teknoloji, Ortadou.
* Yrd.Do. Dr., Kahramanmara St mam niversitesi, ..B.F. Uluslararas likiler Blm, Siyasi Tarih, A.B.D. Bakan, e-posta: fbirdisli@ksu.edu.tr.
33
Fikret BRDL
34
Abstract Iran is the one of the most speculative country of the Middle East because of its strategic resources and radical government. Since mid 1980s, Iran has been accused of producing nuclear weapons by the USA and other Western countries and has been evaluated as a threat against the peace of the region and the world by the USA. Although Iran had transferred its nuclear technology from West, real reason of this accusation stems from the fact that Iran is a country which cannot be controlled completely by the West. Turkey, as a region country, is a key country in this conflict and Turkey gives a stipulated support to Iran about its nuclear technology. Although Turkey does not perceive Iran as a direct threat, Irans nuclear policy will corrupt the balance in the region against Turkey. Additionally, the relations between Turkey and Iran proceed on a delicate ground. This essay evaluates the consequences of Irans nuclear policy for Turkey by examining its historical background. Key Words: Iran, Middle East, Nuclear technology and Regional security. 1. Giri: ki kutuplu sistemin dengelerine dayanan uluslararas sistem Sovyetler Birliinin dalmasndan sonra istikrarsz bir hale gelmitir. Eskiden Sovyet nfuzu altnda olan lkeler, bu istikrarszln neticesi olarak gerek i politikalarnda gerekse uluslararas ilikilerinde skntl dnemler yaamlar ve halen yaamaktadrlar. Tarih boyunca hassas dengeler zerinde bulunduu iin ok abuk sorun haline gelebilen Balkanlar, Souk Sava sonras dnemde istikrarszln kendini gsterdii ilk blge olmutur. 11 Eyll terr saldrlar ile dnyann gndemini giderek artan bir younlukta igal eden Ortadou ise bu istikrarszln grld ikinci blgedir. 11 Eyll terr saldrlar sonrasnda ABD, saldrlarla Usame Bin Ladin ve Taliban ynetiminin arasnda kurduu balantya dayanarak Afganistana operasyon dzenlemitir. Fakat ard ardna gelien
olaylar ABDye sadece bir hkmeti devirmesine olanak tanmakla kalmam, blgede Amerikan varln ve etkinliini arttracak bir dizi stratejik politikay hayata geirme frsatn da vermitir .1 ABD, 11 Eyll saldrlar ertesinde Souk Sava sonras dnyay tehdit eden yeni olgunun kresel terr olduunu aklayarak dier lkeleri bu mcadelede saflarn belirginletirmeleri konusunda uyarm ve kresel terr beslediini ve kolladn dnd devletlere kar operasyon dzenlemek konusunda tereddt etmeyeceini ilan etmitir.2 Bu kapsamda Irakn diktatr Devlet Bakan Saddam Hseyini devirmeyi hedefleyerek Iraka mdahale etmi ve 11 Eyll saldrlar ncesi dnemde hayal bile edemeyecei Afganistan, Basra Krfezi, Irak bata olmak zere Krgzistan ve zbekistana kadar olan blgelerde sler amay baarmtr.3 Bu gelimeler srasnda blgede nemli lkelerden biri olan randa cumhurbakanl seimleri yaplm, daha nce lml politikalar izleyen Muhammet Hatemi ve Haimi Rafsancani izgisinin yerini, daha radikal sylemlere sahip Mahmud Ahmedinecad ynetimi almtr. Aslnda ynetimden daha modern ve liberal politikalar bekleyen ve bu dorultuda reformlar isteyen ranllarn 4 umulann aksine daha radikal sylemler tayan birini Cumhurbakan olarak semesi ancak rann uluslararas alanda kendini kuatlm hissetmesinin i politikaya olan tepkisel yansmasyla aklanabilir. Bu nedenle seilir seilmez ABDye ynelik sert mesajlar veren Cumhurbakan Mahmut Ahmedinecadn ynetimindeki rann nkleer silah gelitirmeye altna ynelik iddialar blgedeki gerginlii daha da artrmtr. ABD ve ran arasnda sren gerginliin tam ortasnda kalan Trkiye ise bir orta yol arayndadr. Bu almann te1 Stephan Blank, The Greater Middle East and Its Strategic Profile, War in The Gardens of Babylon, (ed.Blent Aras), Tasam Yaynlar, stanbul, 2004, s. 34. 2 Melvyn P. Leffler, 9/11 and Past and Future of American Foreign Policy, International Affair, 79:5, 2003, pp. 1045-1063. 3 Bob Woodward, Bush At War, Simon & Schuster Ltd, London, 2003, p. 163. 4 Amy Waldman, In Iran, an Angry Generation Longs For Job, More Freedom and Power, Iran Press Services, http://www.iran-press-service.com/articles_2001/dec_2001/nyt_iran_81201.htm. (Eriim tarihi:30.10.2011)
35
Fikret BRDL
36
mel varsaym rann nkleer g edinmek istemesindeki temel nedenin blgede kendi lehine bir nkleer g dengesi oluturmak istedii ynndedir. Bu balamda blgedeki ABD yanls lkeleri ran karsnda zayf ve krlgan hale getirecek olan bu stratejinin Trkiye iin de bir tehdit ve risk potansiyeli tad aktr. Bu makalede ranla ABD arasnda yaanan bu nkleer gerginliin tarihsel gemii irdelenerek, rann nkleer politikasnn Trkiye bakmndan tad tehdit ve riskler incelenmektedir. Aratrmada tarihsel ve betimsel yntemler kullanlm olup bulgular niteliksel olarak analiz edilmitir. 2. rann Nkleer Enerji Politikas ve Nkleer almalarnn Ksa Gemii rann ah Rza zamannda Batyla, zellikle ABD ile olan ilikisi en ileri dzeyde gereklemitir. ABD, ran SSCB iin bir tampon blge olarak grmenin yan sra rann sahip olduu zengin petrol ve doal gaz kaynaklaryla yakndan ilgilenmitir. Bu balamda ABD, SSCByi evreleme politikas gerei ran nkleer silahla donatmay dnm ve 1967 ylnda rana 5 MWlk ilk hafif su aratrma reaktrn satmtr. Tahranda bulunan bu reaktr %93 orannda zenginletirilmi uranyum kullanmaktayd. Bunun yan sra ABD, rana birka kilogram yksek oranda zenginletirilmi uranyum vermitir.5 Ayrca ran, ABDnin desteiyle 1958 ylnda Uluslararas Atom Enerji Ajansna ye olmu ve 1968 ylnda da Nkleer Silahlarn Yaylmasn nleme Anlamasn imzalamtr. 6 ah Rza Pehlevinin randa kurduu Atom Enerji Kurumu daha sonra nkleer aratrma merkezine evrilmi, Tahran ve iraz niversitelerinde ise nkleer mhendislik eitimi verilmeye ve uzmanlar yetitirilmeye balanmtr. rann nkleer yaplanmas bunlarla kalmam ,1977 ylnda ABD, ranla nkleer ibirlii anlamas imzalayarak sekiz santral daha kurulmas kararlatrlmtr. Ksa bir sre sonra bu almalara randa iki nkleer santral kurmay taahht eden Fransa da katlmtr.7
5 Gawdat Baghat, Nuclear Proliferation: The Islamic Republic of Iran, Iranian Studies, 2006, vol. 39:3, Routledge Pub, London, pp. 307-323. 6Arms Control and Proliferation Profile: Iran, Arms Control, http://www.armscontrol. org/factsheets/iranprofile, (Eriim tarihi: 31.10.2011). 7 Gawdat Baghat, 2006, p. 308.
Busherde 1974 ylnda yapmna balanan ilk nkleer santral ihalesini Alman Siemens Grubu kazanm, 1979 ylna gelindiinde randa dini lider Ayetullah Humeyni nderliinde yaplan slam Devrimiyle birlikte bu almalar askya alnmtr. Devrimden sonra Siemens Grubu santral tamamlayamayacan belirterek onun yerine doal gaz santral kurabileceini ranl yetkililere iletmitir.8 Devrim sonras ran ynetiminin ABD ve Bat ile olan ilikileri giderek ktlemitir. Devrimden ksa bir sre sonra balayan ran-Irak savanda her iki taraf ABD ve, Baty taraf tutmakla sulamtr.9 Gerekten de ABD, Basra Krfezinde tek bir lkenin hakimiyet kurmasn engellemek amacyla rann Irak yenmesi muhtemel olduu anda Saddam tarafn tutmutur.10 Bu dorultuda rann ABD ile olan ilikileri daha da ktlemitir. Sava srasnda Busherde yer alan santraller tahrip olduundan 1990 ylnda ran nkleer alt yapnn tamamlanmas iin Ruslarla anlamtr. 2002 ylnda ise Irakta bulunan muhalif ran Ulusal Direni Konseyi, Bushere ek olarak Natanz ve Arakda da nkleer tesisler kurulduunu haber vermitir.11 Gnmzde sfahanda bir uranyum dntrme santrali bulunduu bilinmektedir. Burada nkleer santraller iin ham uranyum zenginletirildii ileri srlmektedir.12 Uranyum zenginletirme ilemi, uranyum madeninde binde 7 orannda mevcut olan uranyumun yzde 4 oranna ykseltilmesi anlamn tar. Enerji santralleri iin yzde 4 zenginletirme yeterlidir fakat bu orann daha da arttrlmasyla nkleer silah yaplabilmektedir.13
8 Mark Gaffney, Will Iran Be Next?, War in The Gardens of Babylon, (ed. Blent Aras), stanbul,Tasam Pub. 2004, p. 131. 9 Michael R. Gordon, Papers from Iraqi Archive Reveal Conspiratorial Mind-Set of Hussein The New York Times, http://www.nytimes.com/2011/10/26/world/middleeast/archive-offersrare-glimpse-inside-mind-of-saddam-ussein.html?pagewanted=all. (Eriim tarihi: 31.10.2011) 10 John J. Merarsheimer ve Stephan M.Walt, srail Lobisi ve Amerikan D Politikas, (ev. Hasan Ksebalaban), Kre Yaynlar, stanbul, 2009, ss. 346-347. 11 Gawdat Baghat, p.308-310 12 ran srail ve Trkiyede Nkleer Tesisler, SETA, http://www.setav.org/ups/dosya/23957.pdf, s. 6. (Eriim tarihi: 29.12.2011) 13 Sema Zararsz, (2005), Uranyum, Trkiye Atom Enerjisi Kurumu, http://w3.gazi.edu.tr/~enyilmaz/uranyum.pdf. (Eriim tarihi: 13.03.2012)
37
Fikret BRDL
38
Yine randa bulunan Natanz Nkleer Merkezi zellikle silah yapmnda kullanlabilecek yksek oranl uranyum zenginletirme iinde gerekli uzmanlk birikimine sahip olan bir yer olarak bilinmektedir. Ayrca Arak Nkleer Merkezinde, zenginletirilmi uranyumun alternatifi olan pltonyumun retiminde kullanlan ar su retilmektedir. ran, tm bu almalarn enerji elde etmekte kullanlan nkleer santraller iin gerekletirildiini ileri srerken: ABD, rann nkleer silah yapmaya altn ileri srerek bu durumun blge iin byk bir tehdit oluturduunu belirtmektedir.14 Bu nedenle uranyum zenginletirmeyi ranllara reten ABD, imdilerde uranyumun zenginletirilmesini nlemek iin rana uluslararas alanda bask yapmaktadr. rann nkleer silah rettii ya da nkleer silaha sahip olduu ynnde salam kantlar bulunmamasna ramen rann bu almalar ilerletecek bilgi ve tesislere sahip olduu bilinen bir gerektir.15 ran ve Bat, zellikle ABD arasndaki nkleer gerginliin tarihi arka plan bu ekilde olmakla birlikte, taraflarn ileri srd argmanlar u ekilde zetlenebilir: 2.1. rann Nkleer Enerji almalar in leri Srd Nedenler ran, orta ve uzun vadede 20 nkleer enerji santral daha ina etmeyi planlamakta ve bu almalar tp ve tarm alannda enerjiye duyulan ihtiyaca dayandrmaktadr. ran slam Danma Meclisi Bakan Ferhangi, Batnn bu almalar baltalamak istemekteki asl nedeninin Batnn dier uluslar ve hkmetler zerinde kibirli stnln srdrmeye ynelik olduunu ileri srmtr.16 Ayrca Ferhanginin, kitle imha silahlarnn slam dnyasnca mantksz olarak kabul edildiini ve rann bu silahlara gereksinimi olmadn sylemesine ramen petrol ve doalgaz konusunda rann sahip ol16 rann hedefi 20 nkleer santral daha, USAK Stratejik Gndem http://www.usakgundem.com/haber/2955/iranin-hedefi-20-n%C3%BCkleer-santral-daha.html. (Eriim tarihi:31.10.2011) 14 Gawdat Baghat, p. 310. 15 Gngr Uras,rann Nkleer Santral, Silah Maceras, www.milliyet.com.tr. (Eriim tarihi:25.03.2006)
duu zenginlik gznne alndnda nkleer teknolojinin enerji gereksinimi iin gelitirildii sav kukuyla karlanmaktadr. Bat ile ran arasnda yaanan nkleer enerji konusundaki gerginlik 2002 ylnn Austos aynda srgnde bulunan rejim muhaliflerinin rann Birlemi Milletler (BM)yi bilgilendirmeden ar su tesisi kurduunu ve uranyum zenginletirme ilemine baladn ihbar etmesiyle yeniden alevlenmitir. Ayn yln Eyll aynda ise Buehrde rann ilk nkleer reaktrnn inasna balanm, Aralk 2002de ABD, ran kitle imha silahlar retmekle sulamtr. Karlkl sulamalarn ardndan ran, UAEA (Uluslararas Atom Enerjisi)nn denetleme yapmasna izin vermitir. Denetlemeler sonucunda somut delillere ulalamasa da 2003 ylnn Haziran aynda UAEA Bakan Muhammed El-Baradey, 18 yldr gizlice uranyum zenginletiren Tahran nkleer almalarn saklamakla sulayarak uzlama ars yapmtr. ran, gerekli kolaylklar salayacan syleyerek BM uzmanlarn rana davet etmi bu denetlemenin tamamlanmasnn ardndan 2003 ylnn Kasm aynda UAEA Bakan El-Baradey, rann nkleer silah rettiine dair bir delil olmadn aklamtr. ABD ise bu aklamay tatmin edici bulmamtr.17 2004 ylnn ubat aynda ise Pakistann nkleer sanayisinin babas saylan Abdulkadir Han, rana nkleer silah teknolojisi hakknda bilgi sattn tm dnyaya aklanmtr.18, 19 Bu aklamalardan sonra UAEA, randa nkleer silah yapmnda kullanlan polonyum210 maddesi bulduunu rapor etmitir. Bu gelimeler sonras yaplan basklar neticesi ran, uranyum zenginletirme faaliyetlerini durdurma sz vermi ama almalarn durdurmamtr.
17 Implementation of NPT Safeguards Agreement in The Islamic Republic of Iran, IAEA, http://www.iaea.org/Publications/Documents/Board/2003/gov2003-40.pdf. (Eriim tarihi: 06.03.2006) 18 Erich Follath ve Susanne Koelbl, Is A.Q. Khan a 'Patriot' or the 'Godfather of Proliferation?, Der Spiegel On line, http://www.spiegel.de/international/world/0,1518,571252,00.html. (Eriim tarihi: 31.10.2011) 19 Daha sonra Abdulkadir Han bu aklamalar Bakan Pervez Merrefin basklaryla yaptn beyan etmitir,A.Q.Khan, Global Security http://www.globalsecurity.org/wmd/world/Pakistan/khan.htm. (Eriim tarihi: 03.11.2011)
39
Fikret BRDL
40
2004 ylnn Eyll aynda UAEA randan tekrar uranyum zenginletirme almalarn durdurmasn istemi, ABD ise rana yaptrm uygulanmas iin BMe arda bulunmutur. AB yesi Almanya, Fransa ve ngiltere, rann ihtiya duyduu uranyumu kendilerinin zenginletirebileceini duyurmular ve 2004 ylnn Kasm aynda Tahran, Avrupa Birlii AB ls ile uranyum zenginletirme faaliyetlerini durdurma anlamas imzalamtr. Fakat 2005 ylnn Nisan aynda ran uranyum zenginletirme almalarna yeniden baladn duyurunca AB mzakereleri askya almakla tehdit etmi ve bu durumda ran, ABnin teklifini bekleme karar almtr. Ayn yln Austos aynda ran AB tarafndan yaplan teklifleri yetersiz bularak reddetmi ve uranyum zenginletirmeye yeniden balamtr. Bunun zerine UAEA, rann gerektiinde BMye sevkine ilikin karar alm, 2006 ylnn Ocak aynda ise ran nkleer yakt aratrmalarna yeniden baladn duyurmutur. Bu gelimeler zerine BM Gvenlik Konseyinin daimi 5 yesi ve Almanya, rann BM Gvenlik Konseyine ikayet edilmesi ynnde karar almtr.20 2.2. ran, ABD likileri u ana kadar yaplan aklamalarda ran-ABD gerginliine yeri geldiince deinilmiti fakat ran ABD gerginlii sadece nkleer tartmalarla snrl deildir. Humeyni ncesi dnemde olduka iyi seyreden karlkl ilikiler, devrimden sonra srekli olumsuz ynde trmanarak kkl dmanlklara ve karlkl tehdit alglamalarna dnmtr.21 rann ABDyi Byk eytan olarak niteleyip, zellikle slam dnyasnn ba dman ilan etmesine karn ABD, ran Haydut Devlet (Rogue State ) ilan ederek kresel terr himaye ve finanse etmekle sulam ve rann tm dnya bar iin nemli bir tehdit olduunu ileri srmtr.22
20 UN Web Page, Security Council Resolutions 1696, http://www.un.org/docs/sc/unsc_ Resolutions06.htm. (Eriim tarihi: 03.11.2011) 21 Mark Gaffney, Will Iran Be Next?, War in The Gardens of Babylon, (ed. Blent Aras), stanbul, Tasam Pub, 2004, p. 132. 22 U.S. Department of State Web Page, State sponsor of terrorism, http://www.state.gov/s/ct/c1415.htm. (Eriim tarihi: 02.11.2011)
Cumhurbakanlna Hateminin gelmesiyle rann d politikasnda greceli bir yumuama yaanmasna ramen i politikada vaat edilen deiimlerin baarlamamas ran kamuoyunun beklentilerinin karlksz kmasna neden olmutur. Bu baarszlkta muhafazakrlarn Cumhurbakan Hatemi ynetimine kar gsterdikleri direncin byk katks vardr. Sonuta muhafazakrlarn desteinde seimlere katlan Ahmedinecad rvet ve yolsuzluk skandallarnn toplumda yaratt hayal krkln kullanarak seimi kazanm ve bu umutsuzluu ran kamuoyunu yeniden geleneksel izgiye ekmek iin kullanmtr. Genlik yllarnda hareketli bir aktivist olarak bilinen Ahmedinecat kiisel yaamnda olduka sade bir grnm vermektedir.23 Bu sade grnme karn i politikada ABD ile srail konusunda radikal klaryla kamuoyu desteini korumaya almaktadr. Ayrca ABDnin ran evreleme ve bask altnda tutma politikasna 24 kar kamuoyunda ykselen tepki, sosyal hayatta zayflayan devrim dokusunu yeniden sklatrmak iin kullanlmaktadr. Bu balamda hkmet tarafndan yrtlen nkleer almalar da kuatlmlk duygusu iinde olan ran kamuoyu tarafndan destek grmektedir. ran, ABD tarafndan etrafnda daraltlmaya allan emberi sadece nkleer almalaryla krmaya almamakta ; gerektiinde srtn dayayabilecei uluslararas bir platform aramaktadr. Bu nedenle halen gzlemci lke olarak yer ald anghay birlii rgt ()ne yakn bir gelecekte asil ye olmay planlad bilinmektedir. Bu stratejik hedef dorultusunda rann ne gl bir ekilde katlmak iin nkleer enerji almalarna arlk vermesi ihtimali de olduka gldr.25 Rusya, in, Kazakistan, Krgzistan, Tacikistan ve zbekistann oluturduu ne ranla birlikte dier gzlemci lkeler olan Hin23 Christopher Dickey and Dehghanpisheh, Devoted and Defiant, Newsweek, February, 13/2006, New York, p. 20. 24 Blge Devletlerin Perspektifinde Afganistan, ORSAM Avrasya Stratejileri, Rapor:82, http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/20111028_orsam82afganistan.pdf. (Eriim tarihi: 31.10.2011) 25 lyas Kamalov,angay Ekseni, NATOyu Dengeleyebilir mi?, Stratejik Analiz, vol.6:69, Ankara, 2006, ss. 12-13.
41
Fikret BRDL
42
distan, Pakistan ve Moolistann katlmas n blgesinde olduka etkin bir g haline getirecek ve blgedeki NATO arln hafifletecektir. Sonuta rann nkleer hesaplar irrasyonel bir idelojiden, ok gelien farkl tehditler ve potansiyel karlara kar gerek bir caydrcla ulama abasndan kaynaklanmaktadr.26 2.3. ABD ve Batnn rann Nkleer Enerji almalarna Kar Argmanlar ABD ve Bat ncelikle rann nkleer enerji almalar ad altnda kitlesel imha silahlar retebilecei endiesini tamaktadr. Ayrca ABDnin, rann siyasal slam temsil ettiini ve dnyadaki radikal rgtleri desteklediini ileri srmesine karn kimilerine gre aslnda rann Lbnandaki sava gerillalar hari, dier sava guruplara hkmettiine dair ok az delil mevcuttur.27 Yine baz yazarlara gre. Batnn slamiyeti Hristiyanln ciddi bir rakibi olarak grmelerinden kaynaklanan n yargl yaklamn da konunun psikolojik arka planna eklemek gerekir. 28 Huntingtonun tartma yaratan Medeniyetler atmas makalesinde Souk Sava yllarnda ABDnin silahlar kontrol altnda tutmaya ynelik abalarnn Varova Pakt ile NATO yeleri arasnda istikrarl bir denge salamaya ynelik olduu belirtilirken, 1990 sonrasnda ise nkleer g ve kapasitenin Bat karlarn tehdit edebilecek glerin eline gemesini nlemeye ynelik olduu vurgulanmaktadr.29 Samir Amin ise Batnn kendi dndaki lkelere ynelik tutumunun ellerinde tuttuklar be tekeli korumaya ynelik olduunu belirtmektedir. Bu be tekel ise unlardr:30 a. leri teknoloji tekeli, b. Finans akmlarn denetleme tekeli,
26 John J.Maersheimer ve Stephan M. Walt, 2009, s. 350. 27 Fawaz Gerges, Amerika ve Siyasal slam, (ev. A. E. Da), Anka Yaynlar, stanbul, 2001, s. 228. 28 Edward Said, Haberlerin Anda slam, Babil Yaynlar, stanbul, 2000, s. 80. 29 Samuel P, Huntington, Medeniyetler atmas, (der. Murat Ylmaz), Vadi Yaynlar, Ankara, 2001, ss. 22-59. 30 Samir Amin, Capitalism in the Age of Globalization, TED Book, New York, 1997, p. 3.
c. Kritik neme sahip doal kaynaklara ulama ve denetleme tekeli, d. Kitle iletiimi ve medya alannda tekel, e. Kitle imha silahlar alannda tekel. Bu dorultuda kitle imha silahlarnn nemli bir kaynan oluturan nkleer teknolojinin Bat d lkeler tarafndan kullanlmas ve gelitirilmesi engellenmek istenmektedir. Bunlara ek olarak, ABDnin eline geen her frsat devrim sonras randa ald diplomatik malubiyetin rvan olarak grp avantaja evirme aray iinde olduu dnlebilir. ABD ve ran arasndaki gerginlikte srail faktrnn nemli bir katalizr olduu herkes tarafndan bilinmekte ve kabul edilmektedir. Nitekim ran ABD iin dorudan bir tehdit oluturmad gibi, randaki rejimin aslnda ABDyi rahatsz etmedii Clinton ynetimi srasnda defalarca dile getirilmitir.31 Buna karn srailli liderler kyameti bir tarih vizyonuna sahip rann srailden gelecek bir karlktan ekinmeyeceklerini ileri srerek, rann her koulda silahszlandrlmas ya da etkisiz hale getirilmesi konusunda ABDli yetkililere eitli yollardan bask uygulamaktadrlar.32 ABD ise srail taraftar kar gruplarnn basklarnn yan sra srail hi olmasayd bile stratejik neme sahip Basra Krfezinin bir lkenin kontrol altna girmesine raz olmayacandan, ranla ilgili politikalarn benzer biimde devam ettirecek olmas olasl olduka yksektir. Benzer ekilde, kk krfez lkelerinin ran tarafndan emilme riski, ran konusunda ABDye Arap dnyasndan gelen gl destein bir aklamas olabilir. 3. rann Gelitirmeye alt Nkleer Teknolojisinin Trkiye in Yarataca Sonular rann bar amalarla ve enerji retimi iin balattn iddia ettii nkleer enerji almalarndan kukulanmak iin olduka geerli nedenler var. Bunlardan birincisi rann ihtiyacndan fazla uranyum zenginletirmek istemesidir. Sahip olduu nkleer santrallerin saysn arttrmay dnd dile getirilse de planlanandan
31 John J.Maersheimer ve Stephan M.Walt, 2009, s. 357. 32 a.g.e., s. 349.
43
Fikret BRDL
44
daha fazla nkleer santrale yetecek kadar zenginletirilmi uranyum retecek tesisler kurmaya alt dikkati ekmektedir. Ayrca enerji amal nkleer aratrmalara kar herhangi bir uluslararas kstlama bulunmamasna ve btn lkelerin bu yndeki almalara destek olmaya hazr olduklarn aklamalarna ramen rann nkleer almalarn gizli yrtmesi kuku uyandrmtr. Yine nkleer tesislerin bir askeri sde yer almas da zihinleri kartran dier bir durumdur. Hepsinden te, zengin petrol ve doal gaz yataklarna sahip rann enerji iin nkleer almalara ihtiya duymas da inandrc bulunmamaktadr.33 rann halen sahip olduu fzelerin Avrupa ve hatta ngiltereyi tehdit edecek menzillere sahip olmas nkleer teknolojinin Bat iin tad riskleri daha da arttrmaktadr. rnein, ahap 5 fzesi tm Avrupay ve ngiltereyi, X-55 fzesi Avrupann byk bir blmn, ahap 4 fzesi Trkiye ve Yunanistan, ahap 3 fzesi ise yine Trkiyenin byk bir blmn kapsayabilecek bir menzile sahiptir.34 ABD, rann blge lkeleri iin bir tehdit ve Ortadou bar iin bir engel olduunu aklamasna ramen srailin dnda hibir devlet tarafndan ran ontolojik bir tehdit olarak alglanmamaktadr.35 Suudi Arabistan, Bahreyn, Katar ve Birleik Arap Emirlikleri gibi dier Krfez lkelerinin ran zerinden algladklar tehdit ontolojik olmaktan ok, stratejiktir. Bir devletin sahip olduu askeri kapasite ise dorudan tehdit oluturmak iin yeterli deildir. Ayn zamanda bunu kullanabilme olasl da deerlendirmeye alnmaldr. Yine konuya Trkiye asndan bakacak olursak, ranla Trkiye arasnda yllardr ciddi anlamda diplomatik bir kriz yaanmamtr. Osmanl mparatorluu zamannda yaplan Kasr- irin anlamasyla tespit edilen snrlar, gnmzdeki snrlarla hemen hemen ayndr. ran, Milli Mcadele yllarnda ngilizlerin basklarna ramen
33 Kemal Yurteri, Ankarada ran Raporu, Milliyet Haber Sitesi, www.milliyet.com.tr. (Eriim tarihi: 03.03.2006) 34 Gawdat Baghat, p. 312. 35 John J. Maersheimer ve Stephan M. Walt, 2009, s. 345.
TBMM Hkmetini tanm ve Trkiyeye eli gndermitir.36 Milli Mcadelenin daha balangcnda ranla yaplan anlamalar erevesinde ilk olarak Trkiyenin dou snrlar emniyet altna alnmtr. Kasr- irin anlamasndan bu gne kadar ciddi bir snr anlamazlnn yaanmamasnn en nemli nedeni ranla Trkiye arasnda tespit edilen hukuki snrn jeopolitik bir kuak atmasna neden olacak fiziki ve ekonomik zellikler tamamas yani hukuki snrlar ile doal snrlarn birbiriyle rtmesidir.37 1979 devriminin ardndan radikal slamn Trkiyeye yaylabilecei endiesi tanmasna ramen geen zaman iinde ran ve Trkiye arasnda bu kayglar hakl kartacak ciddi bir gelime de yaanmamtr. Zaten ran ve Trkiye arasndaki mezhep farkll ile her iki lkenin farkl tarihsel gemileri bu olasl olduka gletirmektedir. 1980de balayan ran-Irak sava boyunca ise Trkiye iki lke arasnda arabuluculuk yapmaya alm, bu giriimleri sonusuz kalnca da aktif tarafszlk politikas izlemitir. Trkiyenin bu tutumu her iki tarafta gven oluturmu ve 1987 ylndan itibaren her iki lke de kendi menfaatlerinin korunmas iini Trkiyenin Tahran ve Badat bykeliliklerinden istemitir.38 Trkiyeran ilikilerinde hkmet politikalarna bal aklamalar dnda, uluslararas sahada hibir problemin yaanmam olmas rann elindeki askeri kapasitesini Trkiyeye kar kullanabilme ihtimalini olduka zayflatmaktadr. Bu nedenle Trkiye ran dorudan bir tehdit olarak alglamamaktadr.39 Buna ramen rann nkleer gce sahip olmas blge zerindeki ran ve Trkiye etkisini ran lehine bozacandan Trkiyenin stratejik karlarna aykrdr. Bu nedenle Trkiye, rann nkleer kapasiteye sahip olmasn istememekte ancak bunun askeri seeneklerle deil diplomatik yollardan zlmesini beklemektedir.40
36 Mehmet Saray, Trk- ran likileri, Atatrk Aratrmalar Merkezi, Ankara, 1999, s. 113. 37 Ahmet Davudolu, Stratejik Derinlik, Kre Yaynclk, stanbul, 2001, s. 18. 38 Mehmet Saray,1999, s. 155. 39 Sami Kohen,ABD ile Stratejik Farkllk, Milliyet Haber Sitesi, www.milliyet.com.tr. (Eriim tarihi:21.03.2006) 40 Kerim Balc,ABDnin Asyadaki Yeni Mttefiki, Aksiyon Haber Dergisi, Cilt:10, say: 589, 2006, stanbul, s. 24.
45
Fikret BRDL
46
rann nkleer g elde etmesi blgede ncelikle srailin aleyhinedir. Radikal sylemlerle k yapan ran ynetimi sahip olduu ya da olaca gc sraile kar kullanp kullanmayaca belirsiz olmakla birlikte ran ve srail arasnda karlkl restlemeler devam etmektedir. srail zaman zaman rann nkleer tesislerini bombalayabileceini dile getirmesine ramen bu olaslk olduka gtr. nk bu tesislerin srail den 12001500 km. uzakta olmas, bu mesafenin de srail uaklar tarafndan yakt ikmali yaplmadan kat edilmesinin gl ve birka snrdan geme zorunluluu gibi nedenler taktik bir harekt zorlatrmaktadr. srailin bu sorunu aabilmesi iin yakn lkelerin topraklarn ve slerini kullanmas gerekecektir. Bu duruma uygun iki lkeden biri Trkiye dieri ise Hindistandr. Trkiye ve srail ilikilerinin son gnlerde daha nce hi olmad kadar kt bir mecraya srklenmesi srailin gvenlik konusunda seeneklerini daha da azaltmtr. Hindistann ise yakn bir gelecek iinde byle bir harekta izin verme olasl zayftr. Fakat zaman zaman ABD ve Hindistan arasnda yaplan ikili grmeler ve anlamalar srailin blgedeki yalnzln amaya ynelik olarak da deerlendirilebilir. Sonu Sonu olarak ncelikle rann nkleer enerji politikas Trkiye ve ran arasnda blgesel liderlik konusunda yaanan rekabeti Trkiye aleyhine etkileyebilecei iin stratejik adan risklidir. Ayrca rana ynelik tepkilerin artmas Trkiyeyi bir tarafta yer almas konusunda zorlayabilecei iin diplomatik adan da olduka skntl sonular dourabilir. ran ve srailin arasnda yer alan gerginliin scak bir savaa dnme ihtimali ise ran ve srailin tm radikal klarna ramen dktr. ABD asndan ran ve ABD arasnda ikili ilikilerin olduka gergin ve kopuk olduu bir dnemde ortaya kan Watergate Skandal gibi olaylar gstermitir ki, ABD ve ran arasnda ticari iliki en zor anlarda bile rtl olarak devam edebilmektedir. ABD, rana dorudan mdahale etmek yerine, orta vadede ran rejim muhaliflerini destekleyerek randa bir ynetim deiikliini salama-
ya altna ynelik gl kantlar vardr. ABDnin uluslararas alanda ran sktrmaya almas ise ran kamuoyunu starak bir kar devrime zemin hazrlamaya almasndan kaynaklanmaktadr. OPEC lkesi olan rana yaplacak bir operasyon sadece petrol fiyatlarn kresel piyasalarda olumsuz etkilemekte kalmayacak Rus tekelini ran zerinden krmaya alan ABnin enerji gvenliini tehlikeye drecektir. Bu nedenle ABnin rana ynelik askeri bir operasyonu desteklemesi zor grlmektedir. Ayrca ran, ABD tarafndan operasyon dzenlenen Irak ve Afganistandan daha sk bir toplum yapsna ve gl devlet geleneine sahiptir. Yaklak on yl sren ran-Irak savanda Batnn Iraka verdii onca destee ramen rann alt edilememesi bunun nemli bir gstergesidir. Bu nedenle ABD, ranla dorudan scak bir atmaya girmek yerine, 1998 ylnda Mezar- erifte ranl diplomatlarn Taliban tarafndan ldrlmesi olaynda ran Afganistanda bir savan iine ekmek istemesinde olduu gibi, ran farkl bir zemin ve siyasal kriz iinde ypratmay tercih edecektir.41 Bunun son rnei ran ve Suudi Arabistan arasnda Suudi Arabistann ABD Bykelisine ynelik suikast dzenlenecei iddiasyla bir ranlnn tutuklanmasnda yaanmtr.42 rana Birlemi Milletler (BM) koordinesinde ortak bir operasyon dzenlenmesi, bata Rusya ve in vetosu nedeniyle imkan harici, NATOyu kullanmak ise en bata Trkiye ve AB faktr nedeniyle adeta imkanszdr. Ayrca rana dorudan yaplacak bir mdahale, blgede ABD tarafndan ncelikle gzetilen srailin gvenliini daha da riske atacaktr. Barl amal nkleer enerji politikas konusunda Trkiyenin rana verdii koullu destek hem d politikada tutarl olmak hem de ranla olan ilikileri belli bir dzeyde korumak arzusundan kaynaklan41 Blge Devletlerin Perspektifinde Afganistan, ORSAM Avrasya Stratejileri, Rapor: 82, http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/20111028_orsam82afganistan.pdf. (Eriim tarihi: 31.10.2011) 42 Charlie Savage and Scott Shane, Iranian Accused of a Plot to Kill Saudis U.S Envoy, The New York Times, 11 October 2011, http://www.nytimes.com/2011/10/12/us/us-accuses-iranians-of-plotting-to-killsaudi-envoy.html?scp=1&sq=Plot%20against%20saudi&st=cse. (Eriim tarihi: 31.10.2011)
47
Fikret BRDL
48
maktadr. Trkiye-ran arasndaki ikili ilikiler blgesel liderlik sz konusu olduunda gerilerek yerini sulamalara brakabilmektedir. Bunun son rnekleri Arap bahar ve Suriyedeki rejim aleyhtar gsteriler karsnda Trkiyenin ald tavr sonucu ortaya kmtr. Dier slam lkeleri tarafndan Trkiyenin model olarak alglanma olasl rann slam dnyas zerindeki etkinliini azaltacandan, ran tarafndan hi de ho karlanmamaktadr. zellikle Msr ziyareti srasnda Babakan Erdoann slam lkelerine yapt laiklik ars ,ran tarafndan tepkiyle karlanm, Trkiyenin liberal slam yayarak Ortadouda yaanan gelimeleri kendi lehine kullanmaya alt ileri srlmtr.43 Trkiye ve ran arasnda uzun sredir var olan blgesel liderlik rekabeti ve nkleer bir g olarak srailin varl dikkate alndnda, rann blge zerindeki etkinliini arttrmak ve nkleer g dengesini kendi lehine etkilemek amacyla nkleer almalara hz verdii grlmektedir. Nkleer gce sahip olmak ran iin ABD ve srailden gelebilecek tehditlere bir gvence olmann yan sra blgedeki ABD yanls lkeleri ran karsnda daha zayf hale getirecektir. Blgede rann etkisini dengelemek iin Trkiyenin de nkleer enerji almalar yapmas bir seenek olabilir. Fakat Arap Baharnn Ortadouda yaylarak tm lkelerin demokratik bir ynetime kavumalar Trkiyenin blgede etkisini kendiliinden arttracaktr. Bu nedenle blge lkelerinde demokratikleme abalarn desteklemek Trkiyenin orta ve uzun vadede karlarna uygun bir davrantr. SUMMARY Iran is the one of the most speculative country of the Middle East because of the strategic resources and radical government. Iran was added to the neoconservative designed Axis of Evil in 2002 and accused of producing nuclear weapons by the USA. Although nuclear technology has been transferred from West to, the Iran, the real reason of this accusation is that Iran is a country which couldnt be controlled by the West.
43 randan Trkiyeye Ar Sulama, Hrriyet Planet, http://www.hurriyet.com.tr/planet/18577298.asp. (Eriim tarihi:03.11.2011)
Iranian officials deny these accusations and claim that their nuclear program is designed for civilian purposes and related with the energy requirement. But this argument is not convincing because Iran has plenty of fossil reserves. On the other hand, Israels pressure on the political system of the USA has caused an increase im of the tension between Iran and USA. Actually, Iran isnt perceived as an ontological threat by the most countries except Israel and USA which does not perceive direct threat from Iran. Of course Iran knows that to having nuclear weapons is most deterrent factor under the stress of regional and international threats. So, as long as Israel has nuclear weapons, having nuclear power is the most effective way to feel in safe for Iran. Israel also thinks that Iran would not hesitate to attack to the Israel because theyre view of doomsdaystic historical perception even if Israel has nuclear weapons. So, Israel claims that Iran is a threat not only Israel but also for the whole region. In regards of USA; Iran does not a real threat for USA, even if they have nuclear power. But the controlling of the Basra Gulf is vitally important for USAs interest. So, USA is against the emerging of any dominant and unique power in the gulf region. In this point of view, it can be said that if the Israel has not been there, USAs politic aggression to the Iran would be same. In the regard of Turkey; Iran is not a direct threat for Turkey. Turkey and Iran have the oldest border of the Europe. And they have close historical relationship. Therefore, Turkey usually chooses to remain neutral about Iran in many cases. But there is also a rivalry about regional leadership between Turkey and Iran. For this reason, Iran is uncomfortable about the rising of the popularity of Turkey in the Middle East. So, regional competition would be serious problem between Turkey and Iran. Of course, emerging of another nuclear power is against Turkeys national security interests. Iran thinks that having nuclear weapons will not only provide security against Israel for itself, but also will cause decreasing of the
49
Fikret BRDL
dominance of USA in the region. So emerging of the Iran as a regional power would cause spreading of the Irans influence in the Middle East. Its also against regional peace. In this circumstance, having nuclear power would be alternative for Turkey. But spreading of the nuclear arms is not favor of international and regional peace. So Turkey should trust in his own specific gravity on the region via using of diplomatic, economic and cultural relationship. KAYNAKA Kitaplar: AMIN, Samir. (1997), Capitalism in the Age of Globalization, New York, TED Book. CEVDET, Ahmet. (1977), Ahmet Cevdet Paa Tarihi, stanbul, Bedir Yaynevi DAVUDOLU, Ahmet. (2001), Stratejik Derinlik, stanbul, Kre Yaynclk GERGES, Fawaz. (2001), Amerika ve Siyasal slam, (ev.A.E.Da), stanbul: Anka Yaynlar. HUNTINGTON, Samuel P. (2001), Medeniyetler atmas, (der. Murat Ylmaz), Ankara, Vadi Yaynlar. MEARSHEIMER, John J. Stephen Walt, (2009), srail Lobisi ve Amerikan D Politikas, (ev.Hasan Ksebalaban), Kre Yaynlar, stanbul SAID, Edward, (2000), Haberlerin Anda slam, stanbul, Babil Yaynlar SARAY, Mehmet. (1999), Trk- ran likileri, Ankara, Atatrk Aratrmalar Merkezi. WOODWARD, Bob. (2003), Bush At War, London, Simon & Schuster Ltd. Makaleler: BAGHAT, Gawdat. (2006), Nuclear Proliferation: The Islamic republic of Iran, Iranian Studies,39:3, London: Routledge Pub. BALCI, Kerim. (2006), ABDnin Asyadaki Yeni Mttefiki, Ak-
50
siyon Haber Dergisi, cilt:10, say:589 BAYIR, Emre. (2003)Reform Yapmayan Reformcularn Anatomisi, Stratejik Analiz, say 33. BLANK Stephan. (2004), The Greater Middle East and Its Strategic Profile, War in The Gardens of Babylon, (ed. Blent Aras), stanbul:Tasam Publication. DICKEY Christopher and Dehghanpisheh. (2006), Devoted and Defiant, Newsweek, February, New York, FOLLATH, Erich ve Susanne Koelbl. (2008), Is A.Q. Khan a Patriot or the Godfather of Proliferation?, Der Spiegel On line, http://www.spiegel.de/international/world/0,1518,571252,00.html, (Eriim tarihi: 31.10.2011). GAFFNEY, Mark. (2004), Will Iran Be Next?, War in The Gardens of Babylon, (ed.Blent Aras), stanbul, Tasam Publication. GELP, Bernard A. (2011), , Caspian Oil and Gas: Production and Prospect, CRS Report For Congress, http://fpc.state.gov/documents/organization/74906.pdf, (Eriim tarihi: 30.10.2011). GORDON, Michael, R. (2011), Papers from Iraqi Archive Reveal Conspiratorial Mind-Set of Hussein The New York Times, http://www.nytimes.com/2011/10/26/world/middleeast/archive-offers-rare-glimpse-inside-mind-of-saddam-hussein.html?pagewanted=all, (Eriim tarihi: 31.10.2111). KAMALOV, lyas. (2006). ?anghay Ekseni, NATOyu Dengeleyebilir mi?, Stratejik Analiz, 6:69, Ankara. KESKN, Arif, (2006), Devrim inde Yeni bir Devrim Aray: Ahmedinecat ve Radikal Muhafazakar Akm, Stratejik Analiz. KOHEN, Sami,(2006), ABD ile Stratejik Farkllk,www.milliyet.com.tr, (Eriim tarihi: 21.03.2006). LEFFLER, Melvyn P. (2003), 9/11 Past and Future of American Foreign Policy, International Affair, 79:5. SAVAGE, Charlie and Scott Shane, (2011), Iranian Accused of a Plot to Kill Saudis U.S Envoy, The New York Times, http://www.nytimes.com/2011/10/12/us/us-accuses-iranians-ofplotting-to-kill-saudi-envoy.html?scp=1&sq=Plot%20aga-
51
Fikret BRDL
inst%20saudi&st=cse, (Eriim tarihi: 31.10.2011). URAS, Gngr,(2006), rann Nkleer Santral, Silah Maceras, www.milliyet.com.tr (Eriim tarihi: 25.03.2006). WALDMAN, Amy, (2001), In Iran, an Angry Generation Longs For Job, More Freedom and Power, http://www.iran-press-service.com/articles_2001/dec_2001/nyt_iran_81201.htm, (Eriim tarihi: 30.10.2011). YURTER, Kemal,(2006), Ankarada ran Raporu, www.milliyet.com.tr, (Eriim tarihi:03.03.2006). ZARARSIZ, Sema, (2005), Uranyum, Trkiye Atom Enerjisi Kurumu, http://w3.gazi.edu.tr/~enyilmaz/uranyum.pdf, (Eriim tarihi: 25.03.2012). nternet Kaynaklar: Arms Control Web Page, Arms Control and Proliferation Profile: Iran, http://www.armscontrol.org/factsheets/iranprofile, (Eriim tarihi: 31.10.2011). Global Security Web Page, (2011), A.Q. Khan, http://www.globalsecurity.org/wmd/world/pakistan/khan.htm, (Eriim tarihi: 03.11.2011). IAEA, (2003), Implementation of NPT Safeguards Agreement in The Islamic Republic of Iran, IAEA, http://www.iaea.org/Publications/Documents/Board/2003/gov2003-40.pdf. (Eriim tarihi: 03.11.2011). ranoloji,(2006),www.irankulturevi.com (Eriim tarihi: 06.03.2006) rann hedefi 20 nkleer santral daha, (2006), USAK Stratejik Gndem, http://www.usakgundem.com/haber/2955/iranin-hedefi20-n%C3%BCkleer-santral-daha.html, (Eriim tarihi: 31.10.2011). randan Trkiyeye Ar Sulama, (2011), Hrriyet Planet, http://www.hurriyet.com.tr/planet/18577298.asp (Eriim tarihi: 03.11.2011). Nation Master Web Page, (2011), http://www.nationmaster.com/country/ir-iran/ene-energy, (Eriim Tarihi: 30.10.2011).
52
ORSAM, (2001), Blge Devletlerin Perspektifinde Afganistan, ORSAM Avrasya Stratejileri, Rapor: 82, http://www. orsam. org.tr/tr/truploads/yazilar/dosyalar/20111028_orsam82afganistan.pdf, (Eriim tarihi: 31.10.2011). SETA,( 2011), ran srail ve Trkiyede Nkleer Tesisler, http://www.setav.org/ups/dosya/23957.pdf, s.6, (Eriim Tarihi: 29.12.2011). UN Web Page, UN Security Council Resolutions 1696, http://www.un.org/Docs/sc/unsc_resolutions06.htm, (Eriim tarihi: 03.11.2011). U.S. Department of State Web Page, State sponsor of terrorism, http://www.state.gov/s/ct/c14151.htm, (Eriim tarihi: 02.11.2011).
53
Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Terr Sular Amaz: zm Asndan Bir Deerlendirme

International Criminal Court and the Dilemma on Crimes of Terrorism: An Evaluation for the Resolution
Grkan DOAN* zet Yz yl aan bir gemie sahip Uluslararas Ceza Mahkemesi (UCM) dncesi nihayet 1998 ylnda Roma Konferans ile ekillendirilebilmi ve 2002 ylnda Mahkemenin kurulmas ile birlikte hayata geirilmitir. Bu srete terrizm, Souk Sava sonras dnemin en nemli gvenlik risklerinden birisi haline gelmi ve giderek uluslararas bir nitelie sahip olmutur. Bu kapsamda uluslararas terrizmle mcadele asndan, terr sularnn da Mahkemenin yarg kapsamna alnmasna dair giriimler sz konusu olmu, ancak bu giriimler sonusuz kalmtr. Bu almada ncelikle UCM dncesinin tarihsel geliimine yer verilecek, ardndan UCMnin kurulu sreci ve terr sular ele alnacaktr. Son olarak terr sularnn da insanla kar bir su olarak kabul edilmesi gerektii dncesinden hareketle, muhtelif terr olaylaryla Roma Statsnn 7. maddesi karlatrmal olarak deerlendirilecektir. Anahtar Kelimeler: Uluslararas Ceza Mahkemesi, Roma Stats, Terr Sular.
55
* Dr., Ul., Per.Okl. ve Et.Mrk.K.l, gurkan_dogan@hotmail.com.
Grkan DOAN
56
Abstract The idea of an International Criminal Court (ICC), which has a history of over one century, was finally shaped in the Rome Conference in 1998 and implemented with the establishment of the Court in 2002. Within this process, terrorism has become one of the most serious security risks of the post-Cold War era and has gradually had an international characteristic. In this context, there have been attempts to include terrorist offenses in the scope of jurisdiction of the Court in order to war on international terrorism; however, they have remained inconclusive. This study will cover the historical development of ICC idea, the establishment process of ICC, and terrorist offences. Based on the idea that terrorist offences should be accepted as crimes against humanity, the study will finally analyze different types of terrorist offences according to the Article 7 of Rome Statute. Keywords: International Criminal Court, Rome Statute, Crimes of terrorism: 1. Giri ki kutuplu sistemin sona ermesi pek ok konuda olduu gibi terrizm asndan da nemli bir deiimin balang noktas olmutur. Bu dnemin ardndan ulusal bir sorun olmaktan kmaya balayan terr sorunu, giderek uluslararas bir nitelik kazanmaya balam ve ksa srede Yeni Dnya Sisteminin en nemli gvenlik sorunlarndan bir tanesi haline dnmtr, Terrizmde yaanan bu dnm srecinde, 90lardan balayarak 11 Eyll saldrlarnda adeta dorua ulaan terr eylemleri, gerek nitelii ve iddeti gerekse ykc sonular nedeniyle devletleri ve uluslararas rgtleri ciddi tedbirler almaya zorlamtr. Nitekim 11 Eyll saldrlarnn hemen ardndan 21 Eyll 2001 tarihinde, Avrupa Birlii Konseyinin olaan d toplanarak terrizmle mcadele politikasn gzden geirmesi, 28 Eyll 2001 tarihinde Birlemi Milletler (BM) Gvenlik Konseyi altnda Terrizmle Mcadele Komitesinin kurulmas uluslararas rgtler asndan bu kapsamda ifade edilebi-
lecek nemli gelimelerdir. 20 Eyll 2002 tarihinde Amerika Birleik Devletleri (ABD) bakan George Walker Bush tarafndan ilan edilen nleyici Asker Mdahale doktrini ve bu doktrinin uygulamaya geirilmesinin hemen ardndan gerekleen Afganistan ve Irak mdahaleleri ise ulusal dzeyde balayan, ardndan uluslararas katlm salanan dier gelimelere dhil edilebilmektedir.1 Ancak bu noktada akla gelen soru, uluslararas terrizmle mcadelede gerekli ve yeterli tedbirlerin alnmaya balanmasnda neden bu kadar ge kalnd ve hali hazrda alnan tedbirlerin doru ve yeterli olup olmaddr. Bu almada, uluslararas ceza hukuku yaklamnn, terrizmle mcadelede daha nce tercih edilmemi nemli bir zm arac olabileceine duyulan inanla, terr eylemlerinin insanla kar ilenen birer su olarak kabul edilerek UCMnin yarg alanna dhil edilip edilemeyecei hususu aratrlacaktr. Bu kapsamda, ncelikle UCM dncesinin tarihsel geliimine yer verilerek Roma Stats ve UCM ele alnacaktr. Ardndan, UCMnin kurulu sreci ve terr sular incelenecektir. Son olarak, terr eylemlerinin neden insanla kar bir su olarak kabul edilmesi gerektii dncesi, muhtelif terr olaylar ile Roma Statsnn 7. maddesi esas alnarak karlatrmal olarak tartlacaktr. 2. Uluslararas Ceza Mahkemesi Dncesinin Tarihsel Geliimi 2.1. kinci Dnya Sava ncesi Dnem Uluslararas Ceza Mahkemesinin kuruluu her ne kadar 01 Temmuz 2002 tarihinde gerekletirilebilmi olsa da byle bir mahkemenin kurulmas ile ilgili dncenin yz yl aan bir gemii bulunmaktadr. 1864 ylnda Sava Alanlarnda Yaralananlarn Tedavisi ile ilgili olarak imzalanan Cenevre Szlemesinin ardndan, 1870-1871 yllar arasnda meydana gelen Fransa-Prusya Savanda, her iki tarafn szlemeyle ilgili ciddi ihlalleri sz konusu olmutur.
1 Grkan Doan, Stratejik Mttefikten Uluslararas Terrizme, IQ Kltr Sanat Yaynclk, stanbul, 2007, s.14.
57
Grkan DOAN
58
Bu ihlallerin sonucunda 1874 yl ierisinde, svireli hukuku Gustave Moynier ve ABD Bar Dernei tarafndan Cenevre Szlemesi hkmlerinin yerine getirilmesinin salanmas iin bir uluslararas ceza mahkemesi kurulmas nerisi getirilmi ancak herhangi bir sonu alnamamtr.2 1895 ylna gelindiinde, bu defa Uluslararas Kzlha rgt tarafndan, sava kurallarnn ihlaline kar bir yaptrm arac olarak UCMnin kurulmas nerisi getirilmitir. Ancak bu neri, Uluslararas Hukuk Enstits tarafndan, ne cezalar ne de uygulama esaslar belirlenmi bir sava kural bulunmad gerekesiyle reddedilmitir.3 Uluslararas Ceza Mahkemesi dncesinin uluslararas kamuoyunun gndemine yeniden gelii Birinci Dnya Savann ardndan gerekletirilen Paris Bar Konferansnda sz konusu olmutur. Konferansta, galip devletlerle malup devletler arasndaki bar grmelerinin yan sra Milletler Cemiyetinin ve UCMnin kurulmas da gndeme gelmitir. Bu kapsamda ngiltere, Alman mparatorunu ve dier sulular insanla kar iledikleri sular nedeniyle yarglamak maksadyla uluslararas bir mahkeme kurulmasn savunurken4; Fransa, bir UCMnin kurulmasn, bununla birlikte mahkemenin kararlarnn uygulanmasn salayacak uluslararas bir ordunun kurulmasn ngrmtr. ABD ise ulusal asker mahkemelerden yana gr belirtirken; Hollanda, daimi bir uluslararas adalet divan kurulmasndan yana olmutur.5 Bu srete, birbirinden farkl pek ok nerinin ortaya atlmas ve herhangi bir tanesi zerinde gr birlii salanamamas nedenleriyle, uluslararas ceza mahkemesinin kurulmas bir kez daha dncede kalm ve hayata geirilememitir.6
2 Christopher W. Mullins, et al., The International Criminal Court and the Control of State Crime: Prospects and Problems, Critical Criminology, 2004, vol. 12, no. 3, 285-308, pp. 288-289. 3 Rothe Dawn and Christopher W. Mullins, The International Criminal Court: Symbolic Gestures and the Generation of Global Social Control, Lexington Books, Lanham, 2006, p. 30. 4 Daniel B. Pickard, Security Council Resolution 808: A Step Toward a Permanent International Court for the Prosecution of International Crimes and Human Rights Violations, Golden Gate University Law Review, 1995, vol. 25, 435-462, p. 442. 5 Mullins, et al., ibid, p. 290. 6 Bu srete Alman mparatoru Hollandaya snm, diplomatik kanallardan Hollandaya yaplan iade teklifleri Alman imparatorunun kuzeni olan Hollanda Kral tarafndan reddedilmitir. Mttefik lkeler de bir mahkeme kurulamamas ve yarglama yaplamamas konusunda Hol
te taraftan, Paris Bar Konferansnda, uluslararas bar ve gveni salayacak ve devam ettirecek bir Milletler Cemiyeti kurma dncesi kabul grm ve 28 Nisan 1919da Bar Konferans Genel Kurulunun ald kararla Milletler Cemiyetinin kurulmas oybirlii ile kabul edilmitir. Ancak Milletler Cemiyeti Szlemesinin Versay Antlamasnn bir paras olmasndan tr , tekilatn resm kuruluu 8 ay sonra, yani 10 Ocak 1920de, Antlamann onaylanmasyla gereklemitir.7 Kuruluunun ardndan Milletler, Cemiyeti Konseyi tarafndan hukukulardan oluan Danma Komitesine, daimi nitelikte bir Uluslararas Adalet Divan iin taslak stat hazrlama grevi verilmitir. 1920 ve 1921 yllar arasnda almalar sren taslak stat, 1922 yl ierisinde ABD haricindeki dier ye lkelerin ounluu tarafndan imzalanarak onaylamtr.8 Bylelikle Adalet Divan, 15 ubat 1922 tarihinde faaliyetlerine balam ve 18 Nisan 1946 tarihinde Milletler Cemiyetinin dalmasna kadar faaliyetlerine devam etmitir.9 09 Ekim 1934 tarihinde, dnya kamuoyunu sarsan bir gelime yaanm, Yugoslavya Kral I. Alexander ve Fransa Dileri Bakan Louis Barthou Marsilyada uradklar silahl saldr sonucunda hayatn kaybetmitir. zellikle bu olayn yaratt etki sonucunda Milletler Cemiyeti tarafndan ayn yl ierisinde balatlan almalar 16 Kasm 1937de tamamlanm ve iki szleme kabul edilmitir. Bunlardan ilki Terrizmin nlenmesi ve Cezalandrlmas Szlanday sulamlardr. Bknz.: M. Cherif Bassiouni, FromVersailles to Rwanda in Seventy-Five Years: The Need to Establish a Permanent International Criminal Court, Harvard Human Rights Journal, 1997, vol. 10, 11-62, p. 18. Bassiouniye gre bu iadenin gereklememesi, Alman mparatorunun yarglanmasn samimi olarak istemeyen mttefik lkelerin uluslararas bir mahkeme kurma dncesini terk etmesine neden olmutur. Bknz.: M. Cherif Bassiouni, The Time Has Come for an International Criminal Court, Indiana International and Comparative Law Review, 1991, vol. 1, 1-44, p.2. 7 Abdullah Kran, Milletler Cemiyeti ve nlenemeyen Sava, GAU J. Soc. & Appl. Sci., 2008, 3(6), 19-36, p. 21. 8 Sandra L. Jamison, A Permanent International Criminal Court: A Proposal that Overcomes Past Objections, Denver Journal of International Law and Policy, 1995, vol. 23, issue 2, 419-458, p. 423. 9 Ali ahin Kl, Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Devletlerin Egemenlii zerine Ulusal Egemenlik Odakl Bir nceleme, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, 2009, cilt: 58, say: 3, 616-658, s. 619.
59
Grkan DOAN
60
lemesi, ikincisi UCMnin Kurulu Szlemesidir.10 1938 yl itibariyle, literatrde terrizmin tanmlanmasna ynelik ilk uluslararas giriim olarak da deerlendirilen11 Terrizmin nlenmesi ve Cezalandrlmas Szlemesi, 19 lke tarafndan imzalanm ve sadece Hindistan tarafndan onaylanmtr. UCMnin Kurulu Szlemesi ise 13 lke tarafndan imzalanm ancak hibir lke tarafndan onaylanmamtr.12 lkenin onayyla yrrle girmesi kararlatrlm olan bu szlemeler, ksa sre sonra patlak veren kinci Dnya Sava nedeniyle zerlerinde bir uzlamaya varlamadan, dolaysyla da yrrle giremeden geerliliklerini yitirmilerdir.13 2.2. Nuremberg ve Tokyo Uluslararas Asker Mahkemeleri kinci Dnya Savann balamasnn ardndan ortaya kan ve giderek etkisini arttran Nazi mezalimi, bir UCM kurulmas gerekliliini tekrar gndeme getirmitir. Bu kapsamda, 1941 ylnda gerekletirilen yar resm Uluslararas Londra Toplantsnda sava sularnn yarglanmas iin uluslararas bir mahkeme kurulmas arsnda bulunulmutur.14 Bu ar net ve olumlu bir yant alamasa da 13 Ocak 1942 tarihinde mttefik lkeler kendi aralarnda, sava sularnn cezalandrlmasn deerlendirmek maksadyla Londra St. James Saraynda bir konferans gerekletirmilerdir. Konferansa Belika, ekoslovakya, Fransa, Hollanda, Lksemburg, Norve, Polonya, Yugoslavya ve Yunanistan devletleri delegeleriyle katlm salarken; ABD, Avustralya, in, Hindistan, ngiltere, Kanada, Gney Afrika Birlii, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii (SSCB) ve Yeni Zelanda ise misafir lke statsnde temsil edilmitir. Konferansta Almanya, Yahudilere ve igali altndaki lkelerin
10 Leo Gros, International Terrorism and International Criminal Jurisdiction, The American Journal of International Law, 1973, vol. 67, no. 3, 508-511, p. 508; Myra Williamson, Terrorism, War and International Law, Ashgate Publishing Limited, Farnham, 2009, p. 27. 11 M. Cherif Bassiouni, International Terrorism: Multilateral Conventions (1937-2001), Transnational Publishers, New York, 2001, p. 71. 12 Jamison, ibid., p. 424. 13 Edward McWhinney, Aerial Piracy and International Terrorism, Martinus Nijhoff Publishers, Dordrecht, 1987, p. 130 14 Paul D. Marquardt, Law Without Borders: The Constitutionality of an International Criminal Court?, Columbia Journal of Law, 1995, vol. 33, 73-148, p. 81.
sivil halklarna kar gerekletirdii insan haklar ihlalleri ve ayrca kara savalar kurallar ve teamlleri ile ilgili 1907 Lahey Szlemesi hkmlerini ihlal etmesi nedenleriyle net bir dille uyarlmtr. Konferans bildirisinde bu saldrlarn sorumlularnn ve sulularnn mutlak surette yargya teslim edilecei ve yarglanaca ifade edilmitir. Bildirinin ardndan devam eden grmeler sonucunda, 1943 ylnda, sava sularn aratrmak zere Birlemi Milletler15 Sava Sular Komisyonu kurulmutur.16 Komisyon almalarna balam, ancak bir sre sonra sava sulularnn yarglanmasnn ulusal mahkemelerde gerekletiremeyeceini ngrerek bu maksatla bir uluslararas sava sular mahkemesi kurulmasna karar vermitir.17 Bu gelimenin ardndan 08 Austos 1945 tarihinde, ABD, Fransa, ngiltere, Kuzey rlanda ve SSCB tarafndan, Avrupann nde gelen sava sulularnn yarglanmas ve cezalandrlmas maksadyla Londra Szlemesi imzalanmtr. Nuremberg Szlemesi olarak da ifade edilen Szlemede, 30 Ekim 1943 Moskova Deklarasyonunda ifade edilen Almanyann igali altndaki lkelerde gerekletirilen mezalimin ve sularn sorumlusu olan Nazi Partisi subaylarnn, adamlarnn ve yelerinin yakalanp suun ilendii lkeye iade edilmesi ve bu lkede yarglanarak ve cezalandrlmas; iledikleri sular zel bir blgeye has olmayan, nde gelen sava sulularnn ise mttefik lkelerin ortak karar ile yarglanmas hususlar aynen kabul edilip esas alnmtr.18 Bununla birlikte, Szlemeye ekli Uluslararas Asker Mahkeme (UAM) artnn 6. maddesiyle, bara kar ilenen sular, sava sular ve insanla kar ilenen sular olmak zere tip su tanmlanm19 mahke15 Birlemi Milletler ifadesi bugnk manasndan farkl olarak kinci Dnya Savandaki mttefik lkeleri ifade etmektedir. 16 M.E. Bathurst, The United Nations War Crimes Commission, The American Journal of International Law, 1945, vol.39, no. 3, 565-570, pp.565-566. 17 Jamison, ibid., p. 424. 18 Yale Law School (a), Nuremberg Trial Proceedings, Vol.1, London Agreement of August 8th 1945, http://avalon.law.yale.edu/imt/imtchart.asp. (Eriim Tarihi: 22.02.2011) 19 Bu sularn tanm iin bknz.: Hseyin Pazarc, Uluslararas Hukuk Dersleri-II. Kitap, 6. Bask, Turhan Kitabevi, Ankara, 1999, s. 175. ... (a) Bara kar sular: Bir saldr savann ya da anlamalara aykr bir savan yne-
61
Grkan DOAN
menin yarg alanna dhil edilmitir.20 Sonu olarak, Almanyann Bavyera eyaletinde bulunan Nuremberg ehrinde 20 Kasm 1945de21 balayan durumalar, 01 Ekim 1946 tarihinde22 sona ermi ve toplam 22 kii23 yarglanmtr. 19 Ocak 1946 tarihinde, mttefik devletler tarafndan yetkilendirilen General MacArthur tarafndan, kinci Dnya Sava srasnda Uzakdouda ilenen sava sularnn nde gelen sorumlularnn yarglanmas maksadyla, Uzakdou (Tokyo) UAMnin kurulduu ilan edilmitir.24 Uzakdou UAM artnn 5. Maddesinde, daha nce Nremberg artnn 6. maddesinde yer verilen bara kar ilenen sular, sava sular ve insanla kar ilenen sular olmak zere tip su aynen yer alm ve tanmlanmtr.25 25 Nisan 1946 tarihinde Mahkemenin usl kurallarnn ilan edilmesinin ardndan 03 Mays 1946 tarihinde Tokyoda balayan durumalar 12 Kasm 1948 ylnda sona ermi ve toplam 29 kii26 yarglanmtr.27
62
tilmesi, hazrlanmas, balatlmas ya da srdrlmesi ile bu eylemlerin gereklemesi iin bir ortak plna ya da ibirliine katlnmas eylemlerini iermektedir. (b) Sava sular: Sava eylemi srasnda uyulmas gereken kurallarn inenmesini belirtmektedir. Bunlar zellikle, igal edilen lkelerde sivil halkn ldrlmesi, kt muameleye tabi tutulmas ya da zorla altrlmas eylemleri ile sava tutsaklarnn ldrlmesi ya da kt muameleye tabi tutulmas, rehinelerin ldrlmesi, kamu ve zel kiilerin mallarnn yamalanmas, gereksiz yere kentlerin yaklp yklmas gibi eylemleri kapsamaktadr. (c) nsanla kar sular: Sava ncesi ve sava srasnda sivil halkn ldrlmesi, kle olarak kullanlmas, srlmesi ve teki insanlk d muamelelere tabi tutulmas ile sava sularna bal olarak siyasal, rk ya da dinsel nedenlerle yaplan zulmleri kapsamaktadr. 20 Yale Law School (b), Nuremberg Trial Proceedings, Vol. 1, Charter of the International Military Tribunal, http://avalon.law.yale.edu/imt/imtchart.asp. (Eriim Tarihi: 22.02.2011) 21 Nicholas R. Doman, Aftermahth of Nuremberg: The Trial of Klaus Babie, Universtiy of Colarado Lax Review, 1989, vol. 60, 449-470, p. 455. 22 Quincy Wright, The Law of The Nuremberg Trial, The American Journal of International Law, 1947, vol. 41, no. 1, 38-72, p. 38. 23 David A. Blumenthal ve Timothy L. H. McCormack, The Legacy of Nuremberg: Civilising Influence or Institutionalised Vengeance, Martinus Nijhoff Publishers, Lediden, 2008, p. 103. 24 Robert Cryer, et al., An Introduction to International Criminal Law and Procedure, Cambridge University Press, 2nd Edition, Cambridge, 2010, p. 115. 25 Research Center for International Criminal Law and International Humanitarian Law, Charter of the International Military Tribunal for Far East, http://www.rcicl.org/english/list_more.asp?infoid=523&classid=44. (Eriim Tarihi: 24.02.2012). 26 Blumenthal and McCormack, ibid, p. 103. 27 Maga Timothy, Judgement at Tokyo: The Japanese Ear Crimes Trials, University Press of Kentucky, Kentucky, 2001, pp. 2-3.
Nuremberg ve Tokyo UAMleri pek ok ynden eletirilmektedir. Bu kapsamda, Mahkemeleri ceza hukukunun temel ilkeleri asndan ele alan pek ok hukuku, gemie dnk ceza verilemeyecei ilkesinin (ex post facto) ve kanunsuz ceza olmaz ilkesinin (nulla poena sine lege) eitli gerekelerle ihlal edildiini iddia etmektedir.28 Konuyla ilgili bir baka eletiri ise mahkemelere atanan hkimlerin, sava galibi lkelerin atanm hkimleri olmas, dolaysyla tarafsz olamadkla dncesidir. Son olarak bu mahkemeler glnn adaleti olmakla eletirilmitir.29 Nitekim bu dncenin savunucularna gre, Japonyann Hiroima ve Nagazaki kentlerine atlan atom bombalarnn sonucunda hayatn kaybeden yz binlerce30 insana ramen ne ABD bakan Truman ne de Genel Kurmay Bakan Marshall yarglanmam, bilakis, yarm milyon Amerikalnn lmn nledii iin mazur grlmtr.31 Bu ve benzer rnekler her iki mahkemede de savunmann, kendisine yneltilen sulamalar karsnda sava galibi lkelerin de nceden veya hli hazrda ayn suu ilemi veya ilemekte olduunu ima eden bir savunma argmann kullanmasna olanak salam, dolaysyla da tu quoque durumunun ortaya kmasna neden olmutur. yle ki, Nuremberg UAMde hkimler mttefik devletlerin de benzer sular ilediine dair savunma klarna msaade etmemitir.32 Yer verilen tm bu olumsuzluklara ve eletirilere ramen uluslararas nitelikteki sularn ilk kez Nuremberg UAM Statsnde yer almas ve tanmlanmas, bununla birlikte bireylerin cezai ykmllklerinin belirlenmesinde uluslararas nitelikte bir yarg mekanizmasnn gerekliliinin ifade edilmesi gibi nemli hususlar, gerek Nuremberg gerekse benzer zelliklerle kendisini takip eden Tokyo
28 Gordon Ireland, Ex Post Facto Rome To Tokyo, Temple Law Quarterly, 1947, vol. 21, 2761, p. 49; Hans Ehard, The Nuremberg Trial Against The Major War Criminals and International Law, The American Journal of International Law, 1949, vol. 43, 223-245, p. 236. 29 Cryer, et al., p. 113. 30 Ruud Van Dijk, Encyclopedia of the Cold War, Routledge Taylor & Francis Group, New York, 2008, p. 406. 31 Barton J. Bernstein, Reconsidering Trumans Claim of Half a Million American Lives Saved by the Atomic Bomb: The Construction and Deconstruction of a Myth, Journal of Strategic Studies, 1999, vol. 22, no. 1, 54-95, pp. 54-55. 32 Cryer, et al., p. 114.
63
Grkan DOAN
64
UAMni daimi bir UCM kurulmasnda nemli birer kilometre ta haline getirmitir.33 2.3. Birlemi Milletler ve Uluslararas Ceza Mahkemesi Dncesi kinci Dnya Savann ardndan uluslararas bar ve gvenliin korunmas, lkeler arasnda dostane ilikiler gelitirilerek, sosyal geliimi, daha iyi yaam koullar ve insan haklarn tevik etmek maksadyla 24 Ekim 1945 tarihinde Birlemi Milletler rgt kurulmutur.34 rgt kurulmasndan sonra pek ok alanda olduu gibi uluslararas hukuk asndan da nemli gelimeler salamtr.35 lk olarak BM Genel Kurulunun 09 Eyll 1948 tarihinde New Yorkda yapt oturumda, Soykrm Suunun nlenmesi ve Cezalandrlmas Hakknda Szleme imzalanmtr.36 Bu gelimenin ardndan 10 Aralk 1948 tarihinde BM Genel Kurulunun Pariste yapt oturumda nsan Haklar Evrensel Bildirisi kabul edilmitir. Meydana gelen son gelime ise Cenevre Diplomatik Konferans tarafndan 12 Austos 1949 tarihinde gerekletirilen toplantda sava hukukuna dair drt szlemenin imzalanmas olmutur.37 Bu szlemeler srasyla; Harp Halindeki Silahl Kuvvetlerin Hasta ve Yarallarnn Vaziyetlerinin Islahna likin Szleme, Silahl Kuvvetlerin Denizdeki Hasta, Yaral ve Kazazedelerinin Vaziyetlerinin Islahna likin Szleme, Harp Esirlerine Yaplacak Muameleye likin Szleme, Harp Zamannda Sivillerin Korunmasna likin Szlemedir.38
33 Canan Ate Eki, Uluslararas Ceza Mahkemesinin nsanla Kar Sular zerindeki Yarg Yetkisi, Ankara, Sekin Yaynlar, 2004, s. 5. 34 United Nations (c), UN at a Glance, http://www.un.org/en/aboutun/index.shtml (Eriim Tarihi: 25.02.2012); United Nations (d), History of the United Nations, http://www.un.org/aboutun/unhistory/. (Eriim Tarihi: 25.02.2012) 35 Bu gelimeler, Uluslararas Ceza Mahkemesinin yarg alan dhilindeki sularn yani Soykrm, nsanla Kar Sular, Sava sular ve Nefret Sularndan ilk nn temel dayanan oluturmaktadr. 36 International Committee of the Red Cross (b), International Humanitarian Law - Treaties & Documents, http://www.icrc.org/ihl.nsf/INTRO/357?OpenDocument. (Eriim Tarihi: 25.02.2012) 37 Zeki Mesud Alsan, 1949 Cenevre Szlemeleri, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, 1950, cilt: 7, say: 3, 4, 37-57, s. 37. 38 Cenevre Szlemelerine ilave olarak ikisi 1977, birisi 2005 ylnda olmak zere ayrca protokol imzalanmtr. Bknz.: International Committee of the Red Cross (a), The Geneva
Birlemi Milletler dneminde UCM dncesine resmi adan ilk olarak BM Genel Kurulunun 1951 ylnda Cenevrede gerekletirdii toplantda rastlamak mmkndr.39 Bu toplantda BM Genel Kurulu, uluslararas cezai yarg yetkisi konusunda bir komite kurarak, bu komiteyi UCM konusunda alma yapmak zere grevlendirilmitir. Komite, yapt almann sonunda BM Genel Kuruluna beraberinde UCM taslak statsnn de bulunduu bir rapor sunmutur. Bu raporla ilgili olarak ye lkelere yaklak on aylk bir sre tannm ve bu sre zarfnda grlerini bildirmeleri istenmitir. Bu deerlendirme srecinde ye lkelerce; UCMnin amac, mahkemenin kurulmas iin gerekli artlarn neler olduu, mahkemenin yarg kapsamnn belirlenmesi ve hangi hukuk kurallarna mracaat edilecei konular gndeme getirilmi ve bu konularda yaanan gr ayrlklar nedeniyle arzu edilen sonuca ulalamamtr.40 Bu srete konuyla ilgili karlalan dier bir glk BM Genel Kurulunun saldr suunu tanmlamak ile ilgili younluu ve Uluslararas Hukuk Komisyonunun ise Genel Kurulun talebi zerine nsanln Bar ve Gvenliinin Salanmasna Ynelik Sular Szlemesinin taslan oluturmak ile megul olmas ve karar alamamasdr. Nitekim szleme tasla ile ilgili karar 1954 ylnda BM Genel Kurulunun kararyla ertelenmi, 1982 ylna kadar hi grlmemi ve szlemenin revize edilmi metni on drt yl sonra yani 1996 ylnda Uluslararas Hukuk Komisyonu (UHK) tarafndan kaConventions of 1949 and Their Additional Protocols, http://www.icrc.org/eng/war-andlaw/treaties-customary-law/geneva-conventions/index. jsp. (Eriim Tarihi: 25.02.2012). 39 Birlemi Milletler dneminde UCMnin kuruluu dncesi aslnda hep var olmutur. rnein, 09 Eyll 1948 tarihinde imzalanan Soykrm Suunun nlenmesi ve Cezalandrlmas Szlemesinde soykrm suunun uluslararas hukukun kapsamnda olduu kabul grm ve dolaysyla bu suu ileyen bireylerin yarglanmas iin bir UCMne ihtiya duyulduu kanaati hkim olmutur. Bknz.: Yusuf Aksar, Implementing International Humanitarian Law: From Ad Hoc Tribunals to a Permanent Criminal Court , Routledge, London, 2004, p. 46. Bununla birlikte UCM dncesinin resmi ilk ifadesi ise 1951 Cenevre Genel Kurul toplantsnda sz konusu olmutur. 40 Quincy Wright, Proposal for an International Criminal Court, The American Journal of International Law, 1952, vol. 46, no. 1, 60-72, p. 60.
65
Grkan DOAN
66
bul edilmitir.41 Saldr suunun tatminkr bir tanmnn yaplmas ise ancak 1974 ylnda gerekletirilebilmitir. Dolaysyla BM nezdindeki UCM dncesi, 1954 ylndaki ertelemeler nedeniyle yaklak yirmi yl sreyle ivmesini kaybetmitir.42 te taraftan 1971 ylnda ABDde bamsz bir grup hukuk profesr tarafndan uluslararas ceza hukuku konulu bir konferans dzenlenmi, bu konferans 1972de talyada gerekletirilen dier bir konferans takip etmitir. Bu konferanslarn sonunda UCM iin taslak bir stat dahi oluturulmu ancak konferanslar iin resm bir yetkilendirme ya da grevlendirme olmadndan taslak, akademik bir alma olarak kalmtr.43 1973 ylnda Uluslararas Hukuk Komisyonu tarafndan rk ayrmcl suunun nlenmesi ve cezalandrlmasna ilikin bir szleme hazrlanm ve bu szlemenin uygulanabilmesi iin bir uluslararas ceza mahkemesinin kurulmas arsnda bulunulmutur.44 Mteakiben, bu aryla balantl olarak, BM nsan Haklar Komisyonu geici Gney Afrika Uzmanlar alma Grubu tarafndan Prof. M. Cherif Bassiouniye, UCMnin kuruluu ile ilgili bir szleme tasla hazrlama grevi verilmitir.45 1988 ylnda gerekletirilen Lockerbee saldrsndan sonra ABD, bu saldrnn faillerinin yarglanmas iin giderek bir UCM kurulmas dncesini benimsemi ve BM nezdinde giriim ve desteklerini arttrmtr. Bu dnemde, Somalide BM bar glerine yneltilen saldrlarn sorumlularn yakalanarak yarglanmas ve cezalandrlmas konusunda UCM duyulan ihtiya da BM Gvenlik Konseyini harekete geirmitir.46 Nihayetinde 04 Aralk 1989 tarihinde BM Ge41 James Nicholas Boeving, Aggression, International Law, and the ICC: An Argument for the Withdrawal of Aggression from the Rome Statute, Columbia Journal of Transnational Law, 2005, vol. 43, no. 2, 557-612, pp. 567-568. 42 Dumas Nanette, Enforcement of Human Rights Standards: An International Human Rights Court and Other Proposals, Hastings International and Comparative Law Review, 1990, vol. 13, 585-608, p. 590. 43 Ibid. 44 Ibid. 45 M. Cherif Bassiouni, A Draft International Criminal Code and Draft Statute for an International Criminal Tribunal, Martinus Nijhoff Publishers, Dodrecht, 1987, p. 216. 46 Michael P. Scharft, Getting Serious About an International Criminal Court, Pace International Law Review, 1994, vol. 6, issue 1, 103-120, p. 106.
nel Kurulu tarafndan, bir UCM ya da kiiler zerinde yarg yetkisine sahip bir uluslararas yarglama mekanizmas kurulmas ile ilgili olarak Uluslararas Hukuk Komisyonuna teklif gtrlmesi karar alnmtr.47 2.4. Eski Yugoslavya ve Ruanda Uluslararas Ceza Mahkemeleri Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi, eski Yugoslavyada balayan karkln bir insanlk dramna dnmesiyle birlikte, 1991 ylnda ald 713 sayl kararla taraflara atekes arsnda bulunmu, meselenin barl yollarla ve BMin katksyla zlmesi nerisini getirmitir.48 Bu arnn karlk bulmamas zerine Konsey, blgede devam eden vaheti durdurmak ve 01 Ocak 1991 tarihinden itibaren meydana gelen insan haklar ihlallerinin sorumlularn yarglamak maksadyla, 22 ubat 1993 tarihinde ald 808 Sayl Kararla, Eski Yugoslavya Uluslararas Ceza Mahkemesinin kuruluunu kararlatrm ve ye lkelerin grlerine amtr.49 Ardndan UCM dncesinin seyri asndan nemli bir gelime olarak kabul edilen 25 Mays 1993 tarihli ve 827 sayl kararyla Eski Yugoslavya Uluslararas Ceza Mahkemesini hayata geirmitir.50 Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi, 08 Kasm 1994 tarihinde, bu defa Ruandada meydana gelen i savata, 01 Ocak 1994 ile 31 Aralk 1994 tarihleri arasnda meydana gelen insan haklar ihlallerinin sorumlularn yarglamak maksadyla, Ruanda Uluslararas Ceza Mahkemesinin kurulu kararn almtr.51
47 United Nations (s), A/RES/44/39/C.6/152/A/44/PV.72 4 Dec.1989, http://daccess-ddsny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/547/98/IMG/NR054798.pdf?OpenElement. (Eriim Tarihi: 25.02.2012). 48 United Nations (m), S/RES/713, 25 September 1991, http://daccess-ddsny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/596/49/IMG/NR059649.pdf?OpenElement. (Eriim Tarihi: 26.02.2012) 49 United Nations (n), S/RES/808, 22 February 1993, http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N93/098/21/IMG/N9309821.pdf?OpenElement. (Eriim Tarihi: 26.02.2012) 50 United Nations (o), S/RES/827, 25 May 1993, http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N93/306/28/IMG/N9330628.pdf?OpenElement. (Eriim Tarihi: 26.02.2012) 51 United Nations (p), S/RES/955, 08 November 1994, http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N95/140/97/PDF/N9514097.pdf?OpenElement. (Eriim Tarihi: 26.02.2012)
67
Grkan DOAN
68
Eski Yugoslavya ve Ruanda Uluslararas Ceza Mahkemeleri ad hoc nitelikte mahkemeler olarak kurulmu olup, Nuremberg ve Tokyo UAMlerinden farkllklar gstermektedir. ncelikle her iki mahkemenin meruiyeti de BM artnn bara ynelik tehditler, bar ihlalleri ve saldr eylemleri konulu 7. blmne dayandrlmaktadr. Nitekim bu blm, barn korunmas maksadyla Gvenlik Konseyine eitli yetkiler vermektedir. Bunlar geici nlemler, silahl kuvvet kullanlmasn gerektirmeyen nlemler ve silahl kuvvet kullanm gerektiren nlemler olarak belirlenmitir.52 Ancak 7. blm incelendiinde Gvenlik Konseyine UCM kurma yetkisi verilmesi ile ilgili herhangi bir madde ya da ifade bulunmamaktadr. Bu nedenle her ne kadar insani ve acil nedenlere dayandrlm ve dnemin BM Genel Sekreteri tarafndan uygun grlm olsa da bu konuda eletirisel yaklamlar mevcuttur.53 te taraftan sz konusu mahkemelerin kuruluu ve baarsn bir tarafa brakarak bu mahkemeleri sava sularnn yarglanmas asndan olumlu bir balang olarak deerlendiren hukukular da bulunmaktadr.54 Eski Yugoslavya ve Ruanda Uluslararas Ceza Mahkemelerinin nemine ilikin bir dier tespitse; bu kapsamda, ilki uluslararas bir atmada dieri bir i savata ilenen sular yarglamak zere kurulan bu mahkemeler, ad hoc nitelikte olmalarna ve snrl kalmalarna ramen 1949 Cenevre Szlemelerinde yer bulan sular, sava hukuku ve rf adet kurallarnn ihlalini, soykrm ve insanlk aleyhine ilenen sular yarg yetkisine dhil etmekle, srekli bir UCM kurulmas dncesine byk katk salamlardr.55
52 United Nations (r), Charter of the United Nations, http://www.un.org/en/documents/charter/chapter7.shtml. (Eriim Tarihi: 26.02.2012). 53 Tevfik Odman, Eski Yugoslavya ile lgili Uluslararas Ceza Mahkemesinin Kuruluu ve Yasal Dayana, Ankara Hukuk Fakltesi Dergisi, 1998, cilt: 45, say: 1-4, Ankara, 131151, ss. 145-146. 54 Sean D. Murphy, Progress and Jurisprudence of the International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia, The American Journal of International Law, 1999, vol. 93, no. 1, 57-97, p. 57. 55 Arzu Alibaba, Uluslararas Ceza Mahkemesinin Kuruluu, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, 2000, cilt. 49, say: 1-4, 181-207, ss. 189-191.
2.5. Roma Stats ve Uluslararas Ceza Mahkemesi 1989 ylnda Birlemi Milletler Genel Kurulunun altnc komitesinde, bir UCM ya da kiiler zerinde yarg yetkisine sahip bir uluslararas yarglama mekanizmas kurulmas ile ilgili olarak Uluslararas Hukuk Komisyonuna yneltilen talep,56 Eski Yugoslavya ve Ruanda Uluslararas Ceza Mahkemelerinin getirdii tecrbeler ve konunun hassasiyetine yapt katklar sayesinde etkisini yitirmeden devam etmitir.57 Bu talebin ardndan srdrlen youn almalar 1993 ylnda sonu vermeye balam, nitekim UHK 17-28 Mays 1993 tarihleri arasnda gerekletirdii btn toplantlarda sadece grevlendirdii alma grubu tarafndan hazrlanan UCM n taslak statsn grmtr. Bu toplantlarda, hazrlanan n taslan blmleri olan mahkemenin kurulmas, organizasyon ve ileyi, yarglama yntemleri ile bu blmlere ait 37 madde ele alnmtr. En ok tartlan konulardan birisi ise UCMnin BMnin bir organ olup olmamas hususu olmutur.58 Stat n taslanda dikkati eken en nemli husus ise mahkemenin yarg kapsamna dhil edilecek sulardr. Bu sular; soykrm ve bununla ilgili sular, 1949 Cenevre Szlemelerinin ve bu szlemelerle ilgili 1977 protokolnn ihlali, ayrca Uan Yasa D Olarak Ele Geirilmesinin nlenmesi Szlemesi, Sivil Havacln Gvenliine Kar Yasa D Eylemlerin nlenmesi Szlemesi, Irk Ayrmcl Suunun nlenmesine ve Cezalandrlmasna likin Uluslararas Szleme, Diplomatik Ajanlar Dahil Olmak zere Uluslararas Korunmaya Sahip Kiilere Kar lenen Sularn n56 United Nations (s), A/RES/44/39/C.6/152/A/44/PV.72, 4 December 1989, http://daccessdds-ny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/547/98/IMG/NR054798.pdf?OpenElement. (Eriim Tarihi: 25.02.2012) 57 Bununla birlikte Uluslararas Ceza Mahkemesi ile Yugoslavya ve Ruanda Mahkemeleri Statleri arasnda ciddi farkllklar bulunmaktadr. En nemli farkllk ise Uluslararas Ceza Mahkemesi Statsnn saldr sular hakknda da yarg yetkisini iermesidir. Bknz.: Yusuf AKSAR (b), Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Uygulamalarna Genel Bak, Uluslararas Hukuk ve Politika, 2005, cilt: 1, no: 3, s. 7. 58 United Nations (a), Yearbook of The International Law Commission 1993?, Volume II, Part Two, Geneva, 1995, pp. 10-20.
69
Grkan DOAN
70
lenmesi ve Cezalandrlmas Szlemesi, Rehin Almaya Kar Szleme, Denizde Seyir Gvenliine Kar Yasa D Eylemlerin nlenmesi Szlemesi ve Kta Sahanl zerinde Yerletirilmi Sabit Platformlarn Gvenliine Kar Yasa D Eylemlerin nlenmesine Dair Protokolde belirtilen sulardr.59 Uluslararas Hukuk Komisyonu almalarn devam ettirirken, 09 Aralk 1993 tarihinde gerekletirilen BM Genel Kurulu toplantsnda, ye devletlerin 15 ubat 1994 tarihine kadar UHK tarafndan hazrlanan UCM taslak statsne yazl gr bildirmesi kararlatrmtr. Toplantda ayrca, Uluslararas Hukuk Komisyonunun almalar takdir edilmi 69fakat taslak stat ilgili almalara ncelik verilmesi talep edilmitir.60 Uluslararas Hukuk Komisyonu, lkelere tannan srenin de dolmasyla birlikte 02 Mays - 22 Temmuz 1994 tarihleri arasnda icra edilen toplantlarda, UCM taslak statsnn hazrlanmas maksadyla tekrar bir alma grubu oluturmutur. Oluturulan alma grubu, n taslak ile ilgili olarak lkelerden gelen yorum ve nerileri61, ayrca bu dnemde gerekletirilen BM Genel Kurulu toplantlarnda ifade edilen grleri dikkate alarak n tasla gelitirmi ve taslak staty oluturmutur.62 60 maddeden oluan taslak srasyla; mahkemenin kuruluu, mahkemenin yaps ve ynetimi, mahkemenin yarglamas, soruturma ve kovuturma, duruma, itiraz ve inceleme, uluslararas ibirlii ve adli yardm ile uygulama blmlerinden oluturulmutur. Taslakta UCMnin BMnin bir organ olup olmamas hususu, her iki alternatif dikkate alnarak deerlendirilmi ancak sonulandrlmamtr.63
59 Ibid, pp. 106-107. 60 United Nations (t), A/RES/48/31/C.6/143/A/48/PV.73, 9 December 1993, http://daccessdds-ny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/711/15/IMG/NR071115.pdf?OpenElement. (Eriim Tarihi: 01.03.2012) 61 United Nations (b), Yearbook of the International Law Commission 1994?, Volume II, Part One, Genava, 2001, pp. 21-96. 62 United Nations (e), Report of the International Law Commission on the work of its fortysixth session (2 May-22 July 1994), pp. 20-74, http://untreaty.un.org/ilc//documentation/english/A_49_10.pdf. (Eriim Tarihi: 03.03.2012) 63 Ibid, pp. 27-28.
Taslak statnn 20. maddesinde ise mahkemenin yarg alanna dhil edilecek sular belirlenmitir. Bu sular n taslak statde belirtilen sulardan ksmen fakl olup; soykrm suu, saldr suu, yrrlkte bulunan silahl atma hukuku ve teamllerinin ciddi ihlali, insanla kar sular ve taslan ekinde yer verilen anlama hkmlerine gre ciddi sular olarak nitelendirilen sulardr.64 Hazrlanan bu taslak, yaplan yorum ve tekliflerle birlikte UHK tarafndan gncellenerek BM Genel Kuruluna ynlendirilmitir. Genel Kurul da 09 Aralk 1994de ald kararla tm ye lkelere veya uzman kurulularn katlmna ak bir ad hoc komite kurulmasna, bu komitenin de UCM taslak stats zerinde alarak Genel Kurulun 1995 yl 50. dnemi balangcna kadar bir sonu raporu hazrlamasna karar vermitir.65 Komite, 03-13 Nisan ve 14-25 Austos 1995 tarihleri arasnda gerekletirdii toplantlarla taslak zerinde almalarn tamamlam ve Genel Kurula sunmutur.66 Ardndan Genel Kurul, 11 Aralk 1995 tarihinde ald kararla, taslak statde yer alan tartmal maddi ve idari konular grmek zere ayrca bir hazrlk komitesi kurmaya karar vermitir.67 Ksa sre ierisinde kurulan komite
64 Ibid, p. 38. Bu anlamalardan ilk grup 1949 Cenevre Szlemeleri ile bu szlemelerle ilgili 1977 protokoldr. Dier grup ise Irk Ayrmcl Suunun nlenmesine ve Cezalandrlmasna likin Uluslararas Szleme, kenceye ve Dier Zalimane, nsanlk D veya Onur Krc Muamele veya Cezaya Kar Szleme ve Uyuturucu ve Psikotrop Maddelerin Kaaklna Kar BM Szlemesidir. alma asndan en ilgi eken ve n taslakta da yer verilen son grup ise BMnin terrizmle ilgili szlemeleri olarak kabul edilen Uan Yasa D Olarak Ele Geirilmesinin nlenmesi Szlemesi, Diplomatik Ajanlar Dahil Olmak zere Uluslararas Korunmaya Sahip Kiilere Kar lenen Sularn nlenmesi ve Cezalandrlmas Szlemesi, Rehin Almaya Kar Szleme, Denizde Seyir Gvenliine Kar Yasa D Eylemlerin nlenmesi Szlemesi, Kta Sahanl zerinde Yerletirilmi Sabit Platformlarn Gvenliine Kar Yasa D Eylemlerin nlenmesine Dair Protokoldr. Bknz.: Ibid, pp. 67-68. 65 United Nations (u), A/RES/49/53/C.6/137/ A/49/PV.84, 09 December 1994, http://daccessdds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N95/767/77/PDF/N9576777.pdf?OpenElement. (Eriim Tarihi: 03.03.2012) 66 United Nations (h), Report of the Ad Hoc Committee on the Establishment of an International Criminal Court, General Assembly Official Records, Fiftieth Session, Supplement No. 22 (A/50/22) http://www.undemocracy.com/A-50-22.pdf. (Eriim Tarihi: 04.03.2012) 67 United Nations (v), A/RES/50/46/C.6/142/A/50/PV.87, 11 December 1995, http://daccessdds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N95/257/60/PDF/N9525760.pdf?OpenElement. (Eriim Tarihi: 03.03.2012)
71
Grkan DOAN
72
25 Mart-12 Nisan ve 12-30 Austos 1996 tarihlerinde toplanarak taslak staty grm ve genel kabul grecek bir UCM taslak szlemesi zerinde almtr.68 Birlemi Milletler Genel Kurulu yrtlen bu almalarn belirli bir aamaya gelmesinin ardndan, 17 Aralk 1996 tarihinde gerekletirdii toplantda, UCMnin kurulmasn salayacak szlemeyi sonulandrmak ve hayata geirmek iin 1998 ylnda lkelerin tam yetkili temsilcilerinin katmndan oluacak diplomatik bir konferans dzenlenmesine karar vermitir. Ayrca Genel Kurul, hazrlk komitesinin, dzenlenecek bu konferansta sunulmak zere, szleme taslan tamamlamas amacyla 1997 ve 1998 yllarnda toplanmasna karar vermitir.69 Hazrlk komitesi planland gibi 1997 yl ierisinde 11-21 ubat, 04-15 Austos ve 01-12 Aralk tarihleri arasnda toplanarak genel kabul grecek konsolide bir szleme metni iin almalarna devam etmitir.70 Bu toplantlarla e zamanl olarak Genel Kurul, 15 Aralk 1997 tarihinde ald kararla, Uluslararas Ceza Mahkemesinin Kuruluu Hakknda Birlemi Milletler Tam Yetkili Diplomatik Konferansnn 15 Haziran - 17 Temmuz 1998 tarihleri arasnda Romada gerekletirilmesine karar vermitir.71 Hazrlk komitesi son olarak 16 Mart-03 Nisan 1998 tarihleri arasnda toplanarak planlanan konferansta grleecek UCM taslak szlemesini tamamlamtr.72
68 United Nations (f), Draft code of crimes against the peace and security of mankind, http://untreaty.un.org/ilc//summaries/7_4.htm#_ftn45. (Eriim Tarihi: 04.03.2012 69 United Nations (y), A/RES/51/207/C.6/147/A/51/PV.88, 17 December 1996 http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N97/761/47/PDF/N9776147.pdf?OpenElement. (Eriim Tarihi: 04.03.2012) 70 Bu almalar iin bknz.: International Criminal Court (a), A/AC.249/1997/L.5, http://www.iccnow.org/documents/DecisionsTaken11to21Feb97.pdf. (Eriim Tarihi: 04.03.2012); International Criminal Court (b), A/AC.249/1997/L.8/Rev.1, http://www.iccnow.org/documents/DecisionsTaken14Aug97.pdf. (Eriim Tarihi: 04.03.2012); International Criminal Court (c), A/AC.249/1997/L.9/Rev.1, http://www.iccnow.org/documents/DecisionsTaken18Dec97Eng.pdf. (Eriim Tarihi: 04.03.2012) 71 United Nations (z), A/RES/52/160/6th/150/A/52/PV.72/15Dec.1997/GA/9382, http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N98/762/49/PDF/N9876249.pdf?OpenElement. (Eriim Tarihi: 04.03.2012) 72 United Nations (f), a.g.d.. (Draft code of crimes against the peace and security of mankind, http://untreaty.un.org/ilc//summaries/7_4.htm#_ftn45. (Eriim Tarihi: 04.03.2012)
Uluslararas Ceza Mahkemesinin Kuruluu Hakknda Birlemi Milletler Tam Yetkili Diplomatik Konferans (Roma Konferans) planland gibi 15 Haziran - 17 Temmuz 1998 tarihleri arasnda Romada gerekletirilmitir. Toplantya 160 devlet, gzlemci olarak Filistin Kurtulu rgt, 16 uluslararas rgt ve kurulu, be uzman kurulu, dokuz BM program ve organ ayrca 135 sivil toplum kuruluu katlmtr.73 Konferansn sonunda UCM Roma Stats yedi ret oyuna karlk, 21 ekinser ve 120 kabul oyuyla kabul edilmitir. Ancak Roma Stats, Mahkemenin hayata geirilebilmesi iin Statnn 60 lke tarafndan onaylanm olmas artn getirdiinden, Mahkemenin kuruluu 60. onayn ardndan 01 Temmuz 2002 ylnda gereklemitir. Roma Stats, toplam 128 madde ve 13 blmden olumaktadr. Blmler srasyla; Mahkemenin Kuruluu, Yarg Yetkisi, Kabul Edilebilirlik ve Uygulanacak Hukuk, Ceza Hukukunun Genel Esaslar, Mahkeme Yaps ve Ynetim, Soruturma ve Kovuturma, Yarglama, Cezalar, Temyiz ve Revizyon, Uluslararas birlii ve Adli Yardm, nfaz, Taraf Devletler Asamblesi, Mali Konular ve Son Hkmlerdir. Roma Statsne gre UCM bamsz ve daimi bir kurulu olarak uluslararas toplumu ilgilendiren en ciddi sular ileyen kiileri yarglamak ve ulusal ceza yarg yetkisini tamamlamak maksadyla Hollandann Lahey ehrinde kurulmutur. Dolaysyla, uluslararas tzel kiilie sahip Mahkemenin BM ile hibir organik ilikisi bulunmamaktadr. Mahkeme; Bakanlk, stinaf Blm, Dava Blm ve n Dava Blm, Savclk Brosu ve Yaz leri Brosu organlarndan olumaktadr. Mahkemenin yarg yetkisi, uluslararas toplumu bir btn olarak ilgilendiren en ciddi sular ile snrlandrlm olup , bu sular; soykrm suu, insanla kar sular, sava sular ve saldr suudur. Ancak Mahkemenin zaman bakmndan yarg yetkisi Roma Statsnn yrrle girmesinden sonra ilenen sular ile snrlandrlmtr. Mahkemenin yarg yetkisini kullanabilmesi iin topraklar
73 Ibid.
73
Grkan DOAN
74
zerinde sorun tekil eden olayn meydana geldii devletin, su bir uak veya gemide ilenmi ise gemi veya uan kaytl bulunduu devletin veya sulanan kiinin vatanda olduu devletin Statye taraf olmas veya taraf deilse de Mahkemenin yarg yetkisini kabul etmi olmas gerekmektedir. te taraftan Mahkemenin yarg yetkisi gerek kiiler ile snrlandrlmtr. 3. Uluslararas Ceza Mahkemesinin Kurulu Sreci ve Terr Sular Uluslararas Ceza Mahkemesinin kurulmas srecinde, zellikle terrizmden muzdarip lkelerin en nemli beklentilerinden bir tanesi de terr sularnn Mahkemenin yarg kapsamna dhil edilmesi olmutur. Nitekim amzn en nemli sularn iinde barndran, bir baka yaklamla da en nemli gvenlik risklerinden birisi haline gelen terrizmin, 90larla birlikte giderek uluslararas bir nitelik kazanmaya balam olmas ve zellikle lkeler arasnda siyasal ya da hukuksal adan pek ok gr ayrlna neden olmas terrizmle mcadelede ulus st bir zm arayn beraberinde getirmitir. Terr sularnn, UCMnin kurulmas ile ilgili olarak 1989 ylnda balatlan ilk almalardan itibaren aslnda srekli gndemde olduu ve tartld grlmektedir. Nitekim UHKnin ilk alma grubu tarafndan hazrlanan n taslak statnn, anlamalar ile tanmlanan sular balkl 22. Maddesi ile buna mteakiben kurulan ikinci alma grubunun gelitirdii taslan mahkemenin yarg alanna giren sular balkl 20. Maddesi incelendiinde, aslnda BMnin terrizmle ilgili szlemeleri74 olarak kabul edilen szlemelerin ve bu szlemelerde ifade edilen sularn mahkemenin yarg yetkisi ierisine dhil edildii grlmektedir.75
74 Bu szlemeler: Uan Yasa D Olarak Ele Geirilmesinin nlenmesi Szlemesi, Sivil Havacln Gvenliine Kar Yasad Hareketlerin nlenmesi Szlemesi, Diplomatik Ajanlar Dhil olmak zere Uluslararas Korunmaya Sahip Kiilere Kar lenen Sularn nlenmesi ve Cezalandrlmas Szlemesi, Rehin Almaya Kar Szleme, Denizde Seyir Gvenliine Kar Yasa D Eylemlerin nlenmesi Szlemesi ve son olarak Kta Sahanl zerinde Yerletirilmi Sabit Platformlarn Gvenliine Kar Yasa D Eylemlerin nlenmesine Dair Protokoldr. 75 United Nations (a), pp. 106-107; United Nations (e), pp. 38, 67-68.
te taraftan 1994 yl ierisinde ikinci alma grubu tarafndan n taslan gelitirilmesi maksadyla icra edilen grmelerde, terr eylemlerinin ve bu eylemlerle balantl olarak uluslararas uyuturucu ticaretinin taslaa dhil edilmesi ynnde grler sz konusu olmutur. zellikle terr eylemlerinde bulunan sistematik olma zelliine vurgu yaplm ve etnik ve rk ayrm motivasyonlu terr eylemlerinin genel uluslararas hukuk yaklam ierisinde tanmlanan sulara dhil edilebileceine vurgu yaplmtr. Ancak bunun yan sra, terrizmin uluslararas toplum asndan ortak bir tanmnn olmamas da bir sorun olarak dile getirilmitir.76 Birlemi Milletler Genel Kurulunun ald kararla kurulan ad hoc komitenin hazrlayarak 06 Eyll 1995 tarihinde Genel Kurula sunduu raporda ise uluslararas terrizm ve uyuturucu kaakl ile ilgili sularn Mahkemenin yknn artmasna neden olaca deerlendirilmitir. Raporda, uluslararas ceza mahkemesinin, terrizm ve uyuturucu balantl sular gibi, anlama sularn yarglamak zere var olan mekanizmay deitirmek maksadyla kurulmad, aksine; Statye ye lkelere belirli bir su konusunda ulusal ya
76 United Nations (e), pp. 38, 41. Genel anlamda yaplan bu deerlendirmelerin yan sra lkesel bazda, Macaristan temsilcisi tarafndan terr sularnn taslaa dahil edilmesinin halihazrda kapsam dahilideki dier sulara oranla gerekli olmad deerlendirilmi, Japonya temsilcisi tarafndan terr sularnn kapsam dahiline alnmas hususunun UHK tarafndan tekrar ele alnmas gerektii dile getirilmi, Malta temsilcisi tarafndan terr sularnn ve kresel uyuturucu trafiinin kapsam dahiline alnmasnn kurulmas planlanan uluslararas ceza mahkemesine kurumsal bir konsept kazandraca ifade edilmi, Yeni Zelanda temsilcisi tarafndan uluslararas bar tehdit eden zellikle narko-terr eylemlerinin taslaa dahil edilmesi teklif edilmi, Slovenya temsilcisi tarafndan uluslararas terr sularnn sava sular ve insanla kar sular kapsamnda taslaa dahil edilmesi teklif edilmi, Sri Lanka temsilcisi tarafndan uyuturucu ticareti ve terr eylemleri arasndaki ban uluslararas bar ve gvenlii tehdit etmesinden tr taslaa dahil edilmesi teklif edilmi, ABD temsilcisi tarafndan zellikle sularn tanmlanmas ile ilgili oluabilecek muhtemel sorunlardan tr terr sularnn taslaa dahil edilmesi konusunda olumsuz kanaat belirtilmitir. Bknz.: United Nations (g), Observations of Governments on the report of the Working Group on a draft statute for an international criminal court, A/CN.4/458 and Add.1-8, ss.44, 51, 56, 59, 67-68, 70, 8384, http://untreaty.un.org/ilc/documentation/english/a_cn4_458.pdf. (Eriim Tarihi: 04.03.2012). ABD mteakip srete de UCMnin etkisizletirilmesi ynnde uluslararas ceza ve insan haklar hukukuna aykr olacak ekilde giriimlerde bulunmutur. Bknz.: Yusuf Aksar (a), Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Amerika Birleik Devletleri, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, 2003, cilt 52, say 2, s. 139.
75
Grkan DOAN
da uluslararas dzeydeki yarg arasnda seenek salamas amacyla tasarland ifade edilmitir. Terr eylemlerinin mahkemenin yarg yetkisi kapsamnda gndeme getirilebilmesi iin bu sularla ilgili szlemelerin taslan ekinde belirtilen listeye dhil edilmesinin gerekli olduu dncesine ise bu hareket tarznn aklcl ve uygulanabilirlii ile ilgili endieler nedeniyle kar klmtr. 77 te taraftan Genel Kurulun, 1995 ylnda ald kararla, taslak statde yer alan tartmal maddi ve idari konular grmek zere kurduu hazrlk komitesinin dzenledii toplantlarda terrizm grlmekle birlikte, dier sular kadar detayl incelenememitir.78 Buna
77 United Nations (h), pp.17-18. 78 lkelerin tekliflerinin grld 27 Mart 1996 tarihli toplantda Hindistann terrizmin uluslararas ceza mahkemesinin esas sular arasnda dhil edilmesi teklifine karlk olarak; Rusya Federasyonu temsilcisi uluslararas terrizmin mahkemenin yarg yetkisi ierisine dhil edilmesini ancak ok ciddi olaylarn yarglanmasn; Gana temsilcisi taslakta yer alan sulara ilave sular dhil etme giriimlerinin sreci durdurabileceini; Danimarka temsilcisi baka sularn tartlabilmesine olanak salamak maksadyla statye gzden geirme konferanslar ile ilgili bir madde eklenmesini; Gney Afrika temsilcisi terr sular gibi sularn statye dhil edilmesi iin ncelikle bu sular tanmlanmasna ihtiya duyulduu ve bu srecin mahkemenin kuruluunun ertelenmesine neden olabileceini; ABD temsilcisi uyuturucu kaakl ve terr sularnn statye dhil edilmesini onaylamadklarn; Fransa temsilcisi mahkemenin yarg yetkisinin snrlanmas gerektiini, terr sularnn ulusal yarg ve hkmetler aras ibirlii ierisinde zmlenmesinin daha uygun olduunu; srail temsilcisi mahkemenin ulusal yarg usullerinin yetersiz ve etkisiz kalmas durumunda bu konularda yarglama yapabilmesini; Avusturya, sve, Malezya, Kore Cumhuriyeti ve Hollanda temsilcileri terr sularnn ulusal yarg tarafndan hkme balanmas gerektiini; Lbnan, Libya ve Katar temsilcileri ncelikle terrizm, bamszlk mcadelesi ve kendi kaderini tayin hakknn belirlenmesi gerektiini; Pakistan temsilcisi ise smrgeci ve igalci glerin bamszlk hareketlerini terr eylemleri olarak bask altna aldn ve yabanc hkimiyetinin terrizmin bir biimi olduunu ifade etmitir. Bknz.: Coalition for the International Criminal Court (a), Terrorism should be core crime of proposed international Court India tells preparatory committee, http://www.iccnow.org/documents/ Terrorism27Mar96.pdf (Eriim Tarihi: 05.03.2012). Gerekletirilen toplantda hkmet d uzman kurululardan merkezi ABDde bulunan nsan Haklar zleme rgt tarafndan terrizm ve uyuturucu kaakl ile ilgili sularn mahkemenin i ykn arttraca iddia edilerek mahkemenin yarg yetkisi dnda braklmas teklif edilmitir. Bknz.: Coalition for the International Criminal Court (b), Human Rights Watch, Commentary for the Preparatory Committee on the Establishment of an International Criminal Court http://www.iccnow.org/documents/1PrepCmtCommentary HRW.pdf (Eriim Tarihi: 04.03.2012). Uluslararas Hukukular Komisyonu ise farkl bir yaklamla terr sularnn uluslararas ibirlii yoluyla ele alnmas gerektiini ifade ederek mahkemenin yarg yetkisi dnda braklmasn talep etmitir. Bknz.: Coalition for the International Criminal Court (c), International Commission of Jurists, http://www.iccnow.org/documents/1PrepCmt3rdPositionPaperICJ.pdf. (Eriim Tarihi: 04.03.2012)
76
ramen terr sularnn Roma Statsnde yer almas konusuna, son karar sakl kalmak kaydyla karar verilmitir. Bylelikle terr sular, hazrlk komitesinin 14 Nisan 1998 tarihinde tamamlad ve UCMnin Kurulmas Hakkndaki Raporla birlikte sunduu nihai Taslak Statye 5. madde olarak dhil edilmitir.79 15 Haziran-17 Temmuz 1998 tarihleri arasnda Romada gerekletirilen Uluslararas Ceza Mahkemesinin Kuruluu Hakknda Birlemi Milletler Tam Yetkili Diplomatik Konferansnda (Roma Konferans) ise terr sularnn UCMnin yarg yetkisi kapsamna dhil edilmesini dile getiren lkeler Cezayir, Ermenistan, Hindistan, srail, Krgzistan, Kongo, Libya, Makedonya, Rusya, Sri Lanka, Tacikistan ve Trkiye olmutur.80 06 Temmuz 1998 tarihinde icra edilen toplantda Hindistan, Sri Lanka ve Trkiye, terrizmin bir su olarak UCMnin yarg alanna dhil edilmesini ieren ve ayn zamanda stat taslanda yer alan terr sular tanmn revize eden resm bir teklifte bulunmutur.81 Bu teklifin Roma Statsne dhil edilmeyeceinin anlalmasnn ardndan ise 14 Temmuz 1998 tarihinde Barbados, Dominik, Hindistan, Jamaika, Sri Lanka, Trinad ve Tobako ve Trkiye tarafndan Hazrlk Komitesi terrizm ve uyuturucu ile ilgili sularn tanmn ve unsurlarn detaylandrr ifadesinin 5. maddeye ilave edilmesi
79 United Nations (i), Report of the Preparatory Committee on the Establishment of an International Criminal Court, A/CONF.183/2/Add.1, 14 April 1998, http://www.un.org/law/n9810105.pdf. (Eriim Tarihi: 06.03.2012) 80 Ad geen lkelerin delegasyonlarn kabul ve grleri iin yukardaki srayla bknz.: United Nations (), A/CONF.183/13, Summary records of the plenary meetings and of the meetings of the Committee of the Whole,Vol. II, New York, 2002, pp. 177, 78, 178, 173, 77, 112, 142, 86, 220, 176, 92, 124. 81 United Nations (k), A/CONF.183/13, Reports and Documents Vol. III, New York, 2002, p. 242. Bu konuda farkl grler de bulunmakta, ancak BMnin ad geen resm kaynaklarnda resm tasar teklifi Hindistan, Sri Lanka ve Trkiyeden gelmi gzkmektedir. Bu kapsamda Vydera gre Roma Konferansnn ikinci gnnde spanyann terrizmin Uluslararas Ceza Mahkemesinin yarg yetkisini dhil edilmesi ynnde bir teklifi olmu, fakat yaplan bu ilk teklifte terrizm tanmlanmamtr. Ardndan Cezayir, Hindistan, Sri Lanka ve Trkiyenin ayn maksatla bir teklifi olmutur. Son olarak Barbados, Dominik, Hindistan, Jamaika, Trinad ve Tobako, Sri Lanka ve Trkiyenin bir teklifi daha sz konusu olmutur. Bknz.: Johan Van der Vyver, Prosecuting Terrorism in International Tribunals, Emory International Law Review, 2010, vol. 24, no. 2, 527-547, p. 538.
77
Grkan DOAN
hususunda resm bir teklifi daha sz konusu olmutur.82 zet olarak, Roma Konferansnda yaplan grmeler sonucunda, terrizm ve uyuturucu ile ilgili sularn UCMnin yarg alanna dhil edilmesini ieren ilk teklif, bu sularn genel kabul gren bir tanmnn olmamas nedeniyle reddedilmitir.83 kinci teklifle ilgili olarak ise 5. maddeye ilave edilmesi teklif edilen metin kabul gr82 United Nations (k), p. 248. 83 Bu kapsamda, gerek Hazrlk Komitesinin hazrlad nihai stat taslanda belirtilen gerekse Hindistan, Sri Lanka ve Trkiyenin yapt teklifte yer alan terr sularnn tanmlarna yer vermekte yarar grlmektedir. Bu kapsamda Hazrlk Komitesinin 14 Nisan 1998 tarihinde tamamlad nihai Taslak Statnn 5. maddesine gre terr sular u ekilde ifade edilmitir. Bknz.: United Nations (i), pp. 27-28: Mevcut statnn amalar asndan terr sular: (1) Kendilerini hakl gstermek iin bavurulacak politik, felsefi, ideolojik, rksal, etnik, dini ve benzeri nitelikteki sebep ve ama her ne olursa olsun; kiilerin, topluluklarn, genel olarak halkn veya toplumlarn zihinlerinde terr, korku ve gvensizlik yaratmak maksadyla, baka bir devlete kar mal ve ahslara yneltilecek iddet eylemlerine teebbs etmek, organize etmek, desteklemek, dzenlemek, kolaylatrmak, finanse etmek, tevik etmek, gz yummak. (2) Aadaki szlemeler kapsamnda bulunan sular; (a) Havacln Gvenliine Kar Yasa D Hareketlerin nlenmesi Szlemesi, (b) Uan Yasa D Olarak Ele Geirilmesinin nlenmesi Szlemesi, (c) Diplomatik Ajanlar Dhil Olmak zere Uluslararas Korunmaya Sahip Kiilere Kar lenen Sularn nlenmesi ve Cezalandrlmas Szlemesi, (d) Rehin Almaya Kar Szleme, (e) Denizde Seyir Gvenliine Kar Yasa D Eylemlerin nlenmesi Szlemesi, (f) Sabit Platformlarn Gvenliine Kar Yasa D Eylemlerin nlenmesine Dair Protokol. (3) Kiilere, topluluklara, topluma ya da ciddi hasar vermek maksadyla mlke kar, ateli silahlarn, silahlarn, patlayclarn ve tehlikeli maddelerin lm ya da ciddi vcut yaralanmalarn da ierecek ekilde ayrm gzetmeksizin iddet tatbik etmek amacyla kullanlmasn ieren sular. 06 Temmuz 1998 tarihinde icra edilen toplantda Hindistan, Sri Lanka ve Trkiyenin yapm olduu resm teklifte terr sular u ekilde tanmlanmtr. Bknz.: United Nations (k) p. 242: Terr eylemi: (i) Terr eylemi, kendisini hakl gstermek iin bavurulacak politik, felsefi, ideolojik, rksal, etnik, dini ve benzeri nitelikteki sebep ve amaca baklmakszn, genel olarak halkn ya da toplumlarn zihninde terr, korku ve gvensizlik yaratmas niyet edilerek ya da hesaplanarak gerekletirilen, masum insanlara ya da mallarna kar dzenlenmi, tm ekli ve tezahratyla rastgele iddet ieren, lm ya da ciddi vcut yaralanmalar veya zihinsel ya da fiziksel yaralanma ve ahslarn mallarnda ar hasarla sonulanan bir sutur. (ii) Bu su, uluslararas terrizmin ortadan kaldrlmas iin imzalanan szlemelerin kapsamnda olan ve ye lkelerce sulusunun iade edilmesi veya yarglanmas zorunluluu bulunan herhangi ciddi bir suu ierebilir.
78
memi, ancak Konferans Karar Metninde, statnn 123. Maddesi ile ilgili gerekletirilecek Gzden Geirme Konferansnda, terrizm sularnn deerlendirmeye alnlarak, kabul edilebilir bir tanmna ulalmas ve Mahkemenin yarg alanna dhil edilmesi nerilmitir.84 Ancak 31 Mays - 11 Haziran 2010 tarihleri arasnda gerekletirilen UCM Roma Stats Gzden Geirme Konferansnda terr sular gndeme alnmam ve bu konuda lkelerden de herhangi bir teklif gelmemitir.85 4. Terr Sular ve Roma Statsnn 7. Maddesi Kapsamnda nsanla Kar Sular Terr sularnn Roma Statsnde yer alamamasnn temel nedeni olarak bu sularn genel kabul gren bir tanmnn olmamas gerekesi ifade edilmitir.86 Bu noktada akla gelen soru Roma Statsnn 7. Maddesinde yer verilen nsanla Kar Sular balnn aslnda terr sularn da kapsayp kapsamaddr. Nitekim bu maddeyle belirlenen n koullar dhilinde gerekleen ve insanla kar su olarak kabul edilen fiillerin terr sularnda da aynen var olduu grlmektedir. Bu noktada ilk olarak n koullar ifade etmek, ardndan konuyu muhtelif terr olaylaryla birlikte detaylandrmak doru olacaktr. Roma Statsnn 7. maddesinde belirleyici iki n koulun varl sz konusudur. Bunlar; eylemin sivil nfusa kar yaplmas eylemin yaygn veya sistematik bir saldrnn paras olmasdr. Bu
84 United Nations (l), A/CONF.183/13, Final documents, Vol. I, New York, 2002, pp. 7172. Trkiye byk lde, uyuturucu ve terr sularnn Mahkemenin yarg yetkisine dahil edilmemesi nedeniyle Staty imzalamayan tek Avrupa lkesi olmutur. Bknz.: Yusuf Aksar (c), Uluslararas Sular, Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Yeni Trk Ceza Kanunu, Uluslararas Hukuk ve Politika, 2005, cilt: 1, no: 1, s. 52. 85 International Criminal Court (d), Review Conference of the Rome Statute of the International Criminal Court, Kampala, 31 May-11 June 2010, Official Records, International Criminal Court publication, Hague, 2010. 86 United Nations (l), pp. 71-72. Resm gereke olarak ifade edilen dncenin yan sra Roma Konferans ve ncesindeki srete terrizm ve uyuturucu maddeler ile ilgili sularn mahkemenin yarg yetkisine dahil edilmesinin mahkemenin i ykn arttrabilecei ve mahkemeyi siyasallatrabilecei dile getirilmi ve bu kanaatler sonu asndan da en az tanm sorunu kadar etkili olmutur.
79
Grkan DOAN
80
n koullar, meydana gelen terr olaylaryla rneklendirmek gerekirse: Eylemin Sivil Nfusa Kar Yaplmas: El Kaide Terr rgt tarafndan, 11 Eyll 2001 tarihinde ABDde gerekletirilen saldrlarda yaklak 3000 insan hayatn kaybetmi, binlerce insan da yaralanmtr. Hedef alnan Dnya Ticaret Merkezi binalarnda ise gnlk olarak yaklak 50000 kiinin alt ifade edilmektedir.87 Dolaysyla dzenlenen bu eylemde hedef alnan ve eylemin sonularndan dorudan etkilenen sivil nfus olmutur. Eylemin Yaygn veya Sistematik Bir Saldrnn Paras Olmas: 11 Eyll saldrlar sivillere ynelik eylemler iin ne ilk ne de son saldr olmutur. Dnyann pek ok yerinde szde siyasi ve din gerekelerle Mslman olmayan Batl insanlar ve Yahudiler hedef alnarak gerekletirilen saldrlar yaygn ve sistematik bir ekilde devam etmitir. Dolaysyla mnferit olarak 11 Eyll saldrlar, bu yaygn ve sistematik saldrnn belki de en iddetlisi ve kesinlikle en nemli parasdr. Bu kapsamda, El Kaide Terr rgt ve balantl olduu dier yaplanmalarn egdml olarak, sadece sivil hedeflere ynelik gerekletirdii eylemlerden bazlarna yer vermekte lzum grlmektedir. Bu saldrlar; Austos 1998 Nairobi, Kenya, Darsselam ve Tanzanyada ABD eliliklerine yneltilen saldrlar (303 l, 5000 civar yaral)88 11 Nisan 2002 tarihinde Tunusta bir sinagoga gerekletirilen bombal saldr (19 l, 22 yaral)89, 12 Ekim 2002 tarihinde Bali-Endonezyada bir gece kulbne dzenlenen saldr (202 l)90, 28 Kasm 2002 tarihinde Mombasa-Kenyada bir otele dzenlenen
87 The 9/11 Commission Report, Final Report of the National Commission on Terrorist Attacks Upon the United States - Executive Summary, pp. 1-2., http://www.cspan.org/pdf/911finalreportexecsum.pdf. (Eriim Tarihi: 09.03.2012) 88 William Rosenau, Al Qaida Recruitment Trends in Kenya and Tanzania, Studies in Conflict & Terrorism, 2005, 28:1, 1-10, p. 2. 89 Federation of American Scientists, Memorandum Terrorist Attacks by Al Qaeda, http://www.fas.org/irp/crs/033104.pdf. (Eriim Tarihi: 09.03.2012) 90 David Martin Jones, et al., Looking for the Pattern: Al Qaeda in Southeast Asia-The Genealogy of a Terror Network, Studies in Conflict & Terrorism, 2003, 26, 443-457, pp. 443.
bombal saldr (15 l)91, 12 Mays 2003 tarihinde Riyad-Suudi Arabistanda Batl yerleim yerine saldr (34 l)92, 16 Mays 2003 tarihinde Kazablankada Batl ve Yahudi hedeflere gerekletirilen saldr (40 l, 65 yaral)93, 15-20 Kasm 2003 tarihinde stanbulda iki sinagoga, ngiliz Bykeliliine ve HSBC Bankasna dzenlenen bombal saldrlar (53 l, 718 yaral)94, 11 Mart 2004 tarihinde Madrid-spanyada banliy trenine gerekletirilen bombal saldrlar (191 l, 2000 civar yaral)95 ve 07 Temmuz 2005 Londra saldrlardr (54 l, 700 civar yaral)96. Roma Statsnn 7. maddesindeki belirleyici iki n koula rneklerle yer verdikten sonra, grlmektedir ki, terr sular bu n koullar salad gibi adam ldrme, toplu yok etme, kleletirme, fiziksel zgrlkten baka biimlerde mahrum etme, uluslararas hukukun temel kurallarn ihlal ederek, hapsetme veya fiziksel zgrlkten baka biimlerde mahrum etme, ikence, rza geme, zorla fuhu, kiilerin zorla kaybedilmesi, rk ayrmcl gibi fiillerden birisini veya bir kan ierebilmektedir. rnein Aum, Shinrikyo olarak bilinen terr rgtnn inanna gre yeni bir dnya yaratmak veya dnyay kurtarmak iin kendileri ile ayn inanc tamayan insanlarn yok edilmesi gerekmektedir.97 Bu nedenle nce Japonyay sonra da dnyay ele geirmeyi hedefleyen ve birok adi sua da kart bilinen rgt, 27 Haziran 1994de Matsumoto, Naganoda, 20 Mart 1995de Tokyo metrosunda sarin gaz saldrlar d91 Beth Elise Whitaker Reluctant Partners: Fighting Terrorism and Promoting Democracy in Kenya, International Studies Perspectives, 2008, 9, 254271, s. 255. 92 Thomas Mockaitis, Winning hearts and minds in the war on terrorism, Small Wars & Insurgencies, 2003,14:1, 21-38, p. 32. 93 Angel Rabasa, et al., Beyond al-Qaeda: The Global Jihadist Movement, RAND Corporation, Santa Monica, 2006, p. 122. 94 Hseyin Durmaz, et al., Understanding and Responding Terrorism, IOS Press, Amsterdam, 2007, p. 375. 95 M. Algora-Weber, Madrid train bombings: what we have learnt from that sad event, ISBT Science Series, 2011, vol.6, issue 1, 216-218, p. 216 96 D.J. Lockey, et al., London bombings July 2005: The immediate pre-hospital medical response, Resuscitation, 2005, vol.66, issue 2, 9-12, p. 9. 97 Robert Jay Lifton, Destroying the World to Save It, Metropolitan Books, Hery Holt and Company, New York, 1999, pp. 25-27.
81
Grkan DOAN
82
zenlemi ve toplam 18 kiinin hayatn kaybetmesine, yaklak 4000 kiinin de yaralanmasna neden olmutur.98 Baka bir isim altnda hl varln devam ettiren bu rgtn gemite dorudan sivil nfusa kar dzenledii eylemlerin yaygn veya sistematik bir saldrnn paras olduu, bununla birlikte ierisinde adam ldrme, toplu yok etme, ikence, kiilerin zorla kaybedilmesi ve rk ayrmcl gibi filleri de dorudan barndrd grlmektedir. te taraftan, iki kutuplu sistemin sona ermesinin terr rgtlerini yeni finans kayna araylarna ynelttii bilinen bir gerektir. Bu durum, yok olmamak iin hemen her yolu deneyen terr rgtlerini birer su rgt haline dntrrken birbirleriyle olan ilikilerini de byk lde arttrmtr. rnein, 1998 ylnda, Msr slami Cihad rgt yesi Muhammed Abed Abd al-Aal, Kolombiya Devrimci Gleri (FARC) ve El Kaide ile birlikte uyuturucu kaakl, silah kaakl ve kara para aklama ileri yapt gerekesiyle Kolombiyada tutuklanmtr.99 Terr rgtlerinin yeni finans kayna araylarnn benzer bir rnei de bu rgtlerin uyuturucu madde retimi, kaakl ya da bu ii yapan su rgtlerini vergilendirmek ya da himaye etmek suretiyle nemalanmas olmutur. Latin Amerikada faaliyet gsteren FARCdan100 Asya ve Orta Douda faaliyet gsteren Al Kaide101 terr rgtne kadar hemen her rgtn bu yollarla finansal g salad bilinmektedir.
98 Christopher W. Hughes, Japans Aum Shinrikyo, the changing nature of terrorism, and the post-cold war security agenda, Pacifica Review: Peace, Security & Global Change, 1998, 10:1, 39-60, pp. 49-50. 99 Steven Hutchinson and Pat OMalley, A CrimeTerror Nexus? Thinking on Some of the Links between Terrorism and Criminality, Studies in Conflict Terrorism, 2007, vol. 30, 1095-1107, p. 1095. 98 Christopher W. Hughes, Japans Aum Shinrikyo, the changing nature of terrorism, and the post-cold war security agenda, Pacifica Review: Peace, Security & Global Change, 1998, 10:1, 39-60, pp. 49-50. 99 Steven Hutchinson and Pat OMalley, A CrimeTerror Nexus? Thinking on Some of the Links between Terrorism and Criminality, Studies in Conflict Terrorism, 2007, vol. 30, 1095-1107, p. 1095. 100 Emma Bjrnehed, Narco-Terrorism: The Merger of the War on Drugs and the War on Terror, Global Crime, 2004, vol. 6, no. 3-4, 305-324, p. 311. 101 Raphael F. Perl, Taliban and the Drug Trade, CRS Report for Congress, http://fpc.state.gov/documents/organization/6210.pdf. (Eriim Tarihi:11.03.2012)
Nitekim PKK Terr rgt, Birlemi Milletler tarafndan tekrar tekrar bir narko-terr rgt olarak ilan edilmitir.102 ABD Uyuturucu ile Mcadele Dairesi tarafndan dzenlenen 1998 raporunda ise Trkiye zerinden Balkanlara alan ve oradan da Avrupaya yaylan hat zerinde sevk edilen eroin miktarnn aylk tahmini 4-6 ton arasnda olduu ifade edilmektedir. PKK Terr rgtnn de gerek uyuturucunun Trkiyeye girmesi gerekse Avrupadaki son noktaya kadar gvenle ilerlemesine katk salad ve bundan nemaland hatta militanlar ve sempatizanlar vastasyla uyuturucu madde satna dahi, araclk ettii bilinmektedir.103 Steinberge gre PKK Terr rgtnn bu faaliyetlerden yllk olarak elde ettii gelir 50-100 milyon dolar arasndadr.104 Bal bana bir su olan uyuturucu kaakl ve ticaretinin her trl adi suu da beraberinde getirdii phesizdir. Nitekim adam ldrme, rza geme ve zorla fuhu bu sektrle anlan balca sular olmakla birlikte, zellikle uyuturucu retimi yapan narko-terr rgtlerinin insanlar kararak ve alkoyarak kleletirdii, gerek retimde gerekse bu kapsamda saylabilecek dier ilerde zor altnda altrd bilinmektedir. nsanla kar su olarak kabul gren fiillerden bir tanesi de az nce de ifade edildii zere, uluslararas hukukun temel kurallarn ihlal ederek, insanlar hapsetmek veya fiziksel zgrlkten baka biimlerde mahrum etmektir. Bu da terr rgtlerinin dhil olduu bir baka suu iaret etmektedir. Bu suun genel itibarda iki farkl boyutu bulunmaktadr. Bunlar, insan kaakl ve rgte eleman kazanmdr. Uluslararas alma rgt ve BMye gre, insan kaaklarnn kurban olan insan says yllk olarak 700.000-900.000 arasnda deimektedir. Bu saylar yllar baznda deerlendirildiindeyse tah102 Doan, a.g.e., s. 48. 103 Fuat Salih Sahin, The Kurdistan Workers Party, The Liberation Tigers of Tamil Eelam, and The Shining Path, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, University of North Texas, 2001, pp. 40-42. 104 Michele Steinberg, PKK Terrorists Named Drug Kingpins; Nations Move Against Narcoterrorism, Executive Intelligence Review, August 2008, 48-52, p. 48
83
Grkan DOAN
84
mini olarak 12-27 milyon arasndaki bir toplama denk gelmektedir.105 Terr rgtlerinin de gelir elde etmek maksadyla insan kaakl suunun ilenmesinden dorudan ya da dolayl olarak nemaland bilinmektedir. Verilen bu rneklerin nda genel bir deerlendirme yapmak gerekirse Roma Statsnde yer verilen insanla kar su fiilleri, gnmze kadar meydana gelen ve farkl terr rgtleri tarafndan gerekletirilen eylemler ile tr ve nitelik asndan karlatrldnda; Statde yer verilen insanla kar sular balnn, n koullar, su ve fiil uyumu kapsamnda terr sularn kapsayabilecei sonucuna ulalmaktadr. Bununla birlikte 7. Madde tekrar deerlendirildiinde, ad geen n koullarn varl sabit olmakla birlikte , bu n koullar altnda sralanan fiillerin bir silahl atmada ya da savata vuku bulmu olmas artnn bulunmad, dolaysyla bar zamannda ilenen bu tip sularn Mahkemenin yarg yetkisine dahil olacilecei sonucuna ulalmaktadr. te taraftan insanla kar su fiillerinin kapsamn snrlandran 7. Maddenin 2. Paragraf, bu fiilleri sivil nfusa kar yaygn veya sistematik olarak ynelten unsuru sadece devlet ile snrlandrmam bilakis devlet ya da rgt eklinde geniletmitir. Nitekim 11 Haziran 2010 tarihli Gzden Geirme Konferans kararyla Statye dahi edilen saldr suu iin bir devletin siyasi veya asker eylemlerini etkili biimde kontrol edebilme veya ynetebilme konumunda bulunan bir kimse tarafndan... ifadesiyle fiili dzenleyen unsur net bir ekilde tanmlanm ve daraltlmtr. Bu noktaya kadar insanla kar sular balnn terr sularn kapsamasna mani bir hal bulunmamaktadr.106 Ancak Statnn 22. Maddesi, bu genel kany ortadan kaldrmamakla birlikte ksmen srncemede brakmaktadr. Bu madde hukukun temel ilkelerinden
105 Bekir nar, Human Trafficking in Recruiting Terrorists, Turkish Journal of Politics, 2010, vol. 1, no. 1, 60-77, p. 60.. 106 Ahmet Hamdi Topal, Uluslararas Terrizm ve Uluslararas Ceza Mahkemesi, Uluslararas Hukuk ve Politika, 2005, cilt: 1, no: 3, s. 87.
birisine, nullum crimen sine lege yani kanunsuz su olmaz ilkesine atfen Bir suun tarifi, dar anlamda yorumlanr ve bu tarif kyas yoluyla geniletilemez. Su tarifinin belirsiz olmas halinde; bu tarif, soruturulan, yarglanan veya mahkm edilen ahs lehine yorumlanr. kuraln getirmektedir. Bu kural kapsamnda, 7. Maddenin 2. Paragrafnda yer verilen ve insanla kar su fiillerini snrlandran esaslara bakldnda, bu esaslarn terr sularna ait fiilleri belirlenen dar anlam dnda brakmad grlmektedir. Ancak bu esaslar sz konusu fiillerin bir terr rgtnn eylemi sonucunda ortaya km olmasn da ifade etmemekte ya da vurgulamamaktadr. Dolaysyla sz konusu fiilleri sivil nfusa kar yaygn veya sistematik olarak ynelten unsurun 2/(a) Bendinde devlet ya da rgt eklinde tanmland dikkate alnrsa, suu oluturan fiilin Madde kapsamnda deerlendirilmesi mmkn olmakla birlikte dzenleyen unsurun terr rgt olmas nedeniyle konu yoruma ak hale gelmektedir. 5. Sonu Uluslararas Ceza Mahkemesi dncesi, sava kurallarnn ve teamllerinin ihlalinden doarak, dnya genelinde yaanan soykrm, insanla kar ilenen sular ve saldr sular ile ilgili trajik tecrbeler sonucunda giderek ekillenmi ve olgunlamtr. Geici uluslararas askeri mahkemeler ve uluslararas ceza mahkemeleri ile test edilen bu dnce nihayetinde, 01 Temmuz 2002 tarihinde daimi nitelikteki bir Uluslararas Ceza Mahkemesinin kurulmas ile hayata geirilmitir. Uluslararas Ceza Mahkemesi dncesinin geliimi srecinde dikkatleri zerine en ok toplayan, bu srete yaanan ve ierisinde pek ok suu barndran savalar olmutur. Nitekim bu savalar, bazen bir i sava bazen de bir dnya sava leinde gereklemi olmakla birlikte, sonular asndan insanlk tarihinde kapanmas mmkn olmayan derin izler brakmtr. Bugn, Uluslararas Ceza Mahkemesinin yarg yetkisi kapsamna dhil edilen su trlerinin de bu savalarn sonularyla ve insanln bir daha byle sonulara katlanmak istememesiyle ekillendiini sylemek yanl olmaya-
85
Grkan DOAN
86
caktr. Ancak ihmal edildii deerlendirilen ve gnmzn en nemli gvenlik risklerinden ve su mekanizmalarndan birisi haline gelen ciddi bir tehdit daha bulunmaktadr. Bu tehdit, terrizm ve terr sulardr. Balangta ulusal bir tehdit olarak ortaya kan terrizm, terr rgtlerinin kendilerine gvenli blge ve finansal destek araylar, siyasi ideoloji tercihleri ve buna mukabil baz lkelerin d politikalarnda bir mdahale arac olarak terr rgtlerinden istifade etmesi gibi nedenlerle giderek blgesellemitir. 90l yllarn banda kutupsuz bir dnya sistemine geile birlikte finans kaynaklarnda meydana gelen deiim, lkelerin etki ve ilgi alanlarndaki snrlamann ortadan kalkmas, bunlarla birlikte hzn arttran kreselleme ve teknolojinin arpan etkisi, yerelliini koruyan ya da hali hazrda blgesellemi terr rgtlerini uluslararas ve rgtl su ierikli bir nitelie dntrmtr. Dolaysyla, gnmzde terrizmle mcadele gemie oranla daha da zorlamtr. Hedef alnan lkenin dnda bir ya da daha ok lkede slenme ve rgtlenme olana, dier terr rgtleri ve snr aan su rgtleri ile yakn ibirlii, kendi kendini finanse edebilme yetenei, haberleme, propaganda ve eylem asndan bilgi iletiim teknolojilerindeki kolaylklar ve snrszlk gibi nedenler bugn terr rgtlerini gemie oranla daha gl klarken, terrizmle mcadelede uluslararas ibirliine duyulan gereksinimi daha da arttrmtr. Nitekim bugn terr rgtlerinin var olabilmek adna en iyi baardklar eylerden birisi de terrizmle mcadeledeki boluklardan istifade etmektir. Terrizmle mcadelede uluslararas bir hukuk ve yarg sistemine duyulan ihtiyacn temelinde iki ana neden bulunmaktadr. Bunlardan ilki caydrclktr. Herhangi bir terr rgtne destek vermesi, bu rgtn faaliyetlerine gz yummas ya da terrle mcadele konusundaki sorumluluklarn yerine getirmemesi nedeniyle, uluslararas bir yarg mekanizmas tarafndan cezalandrlabilme ihtimalini bilen bir devlet veya siyaset adamnn ya da hedef lke haricinde kendisine gvenli yerleim yerleri, finans kaynaklar veya propaganda mer-
kezleri arayan terr rgtlerinin ve destekilerinin artk dnyann her yerinde yakalanp cezalandrlabilme ihtimali olduunu bilmesi hi phesiz byk bir caydrcla sahip olacaktr. te taraftan, bir su olan terr eylemlerini dzenleyenlerin yakalanabilmesini, yarglanarak cezalandrlabilmesini mmkn klmak bylelikle hem suu cezas brakmamak hem de gelecekte meydana gelebilecek sular engellemektir.107 Literatrde bir klie haline gelen birisinin terristi dierinin zgrlk savas yaklamnn da ancak uluslararas bir hukuk ve yarg sistemi tarafndan ortadan kaldrlabilecei aikrdr. Nitekim hukuk, siyasetten farkl olarak, suun niteliinden ve sonularndan yola karak almakta ve suu meru gstermek iin bavurulacak politik, felsefi, ideolojik, rksal, etnik, dini ve benzeri nitelikteki sebep ve amalar dlamaktadr. Terrizmle mcadelede uluslararas bir hukuk ve yarg sistemine duyulan ihtiyacn ifade edilen bu iki temel nedeninin ve olumlu sonularnn yan sra byle bir sistemin hayata geirilmesinin ilave birtakm avantajlarnn olmas da beklenmektedir. Bu avantajlar zetle; uluslararas bir yarg sisteminin tarafszlnn tm evreler tarafndan kabul grecek olmas, ulusal ynetimler, siyasi evreler ve yarg sistemleri zerindeki basknn azalmas hatta ortadan kalkmas, siyasi ve ekonomik adan terrizmle mcadele etmekte yetersiz kalan lkelerin bu sorumluluklarnn paylalacak olmasdr. Gelinen nokta itibariyle, Uluslararas Ceza Mahkemesinin terrizmle mcadele asndan uluslararas yarg grevini yerine getirebilecek hali hazrdaki tek kurulu olduu dnlmektedir. Bununla birlikte, terr sularnn insanla kar ilenen sulardan ayr tutulmasnn temelinde aslnda siyasi kayglarn bulunduu, sz konusu sularn tr, nitelik ve sonular asndan birbirinden ayrlmasnn pek de mmkn olmad deerlendirilmektedir. Bu dnce ve deerlendirmenin nda; terr sularnn Mahkemenin yarg yetkisi107 Nitekim terr sularnn hangi balk altnda olursa olsun erevesinin belirlenerek Roma Statsne dhil edilmesi, zellikle terr suu faillerinin dier lkeler tarafndan, iadeden veya yarglamadan kanmak suretiyle korunmasn nleyeceinden Trkiye asndan byk nemi bulunmaktadr. Bknz.: Ersan en, Uluslararas Ceza Mahkemesi, Sekin Yaynclk, Ankara, 2009, ss. 81, 83.
87
Grkan DOAN
ne dhil edilebilmesi iin Roma Stats ile getirilen genel kabul grecek ekilde tanmlanma artnn salanmasnda, bu sular iin ok farkl bir tanm yaratlamayaca ve bu artn yerine getirilmesinin insanla kar ilenen sular bal altnda yaplacak baz dzenlemeler ile mmkn olabilecei sonucuna ulalmtr. SUMMARY The idea of an International Criminal Court (ICC) has a history of more than a century. The history of the idea started with the proposal of Swiss jurist Gustave Moynier in 1874. This proposal was followed by the proposal of the Peace Society of USA at the same year and the proposal of International Red Cross in 1895. However, these proposals went nowhere. After the end of World War I, the Allied and Associated Powers convened the 1919 Preliminary Peace Conference in Paris. Much of the debates among the Allies addressed the issues concerning the prosecution of German war criminals. Articles 227-229 of the treaty provided both the creation of an ad hoc international criminal tribunal and also prosecution of war criminals. But this attempt also could not be implemented. On October 9, 1934, King Alexander of Yugoslavia and French foreign minister Louis Barthou were assassinated in Marseilles. This tragic event motivated League of Nations for the decision of establishing an ICC. Soon afterwards, Convention for the Creation of an ICC opened for signature on November 16, 1937. Convention was signed by only the representatives of ten European States, but it never came into force because of the lack of ratification. During the World War II, on January 14, 1942, representatives from the nine occupying countries met in London to draft the InterAllied Resolution on German War Crimes. After several meetings about the issue, Allies decided to hold an International Military Tribunal (IMT) named Nuremberg IMT. A series of trials from November 1945 to October 1946 held by the IMT to indict and try 24 former Nazi leaders for committing and conspiring to commit war crimes and crimes against humanity during World War II.
88
On January 19, 1946, General MacArthur issued a special proclamation ordering the establishment of an IMT for the Far East (Tokyo). The Tribunal was convened on April 29, 1946, to try the leaders of the Empire of Japan for war crimes and crimes against humanity during World War II. The tribunal was adjourned on 12 November 1948. Another important development after the World War II was the foundation of the United Nations. Organization was founded by 51 countries committed to maintaining international peace and security, developing friendly relations among nations and promoting social progress, better living standards and human rights. In 1991 a civil war broke in former Yugoslavia as a result of Serb nationalism. United Nations Security Council Resolution (UNSC) 808 of February 22, 1993 decided to establish an International Criminal Tribunal (ICT) for the prosecution of persons responsible for serious violations of international humanitarian law committed in the territory of the former Yugoslavia since 1991. UNSC created another ICT for Rwanda by the Resolution 955 of 08 November 1994 by virtue of genocide and crimes against humanity. The purpose of this measure is to contribute to the process of national reconciliation in Rwanda and to the maintenance of peace in the region. The ICT for Rwanda was established for the prosecution of persons responsible for genocide and other serious violations of international humanitarian law committed in the territory of Rwanda between January 01 1994 and December 31 1994. On the sixth committee of United Nations General Assembly in 1989, it was adopted to request the International Law Commission to address the question of establishing a permanent ICC. As a result of this request, International Law Commission started to work on the draft statute of ICC with the help of several committees. After having completed the final draft, The United Nations General Assembly convened a five-week diplomatic conference (The United Nations Conference of Plenipotentiaries on the Establishment of an International Criminal Court) which took place from June 15, to June 17, 1998 in Rome, Italy. The Rome Statute entered into force on July 01, 2002 after ratification by 60 countries.
89
Grkan DOAN
90
During the Conference India, Sri Lanka, and Turkey proposed to include the crimes of terrorism and illicit drug trafficking in the scope of jurisdiction of the Court but the proposal did not attract sufficient support. The Conference adopted a resolution recommending that a future review conference consider the crimes of terrorism and drug crimes with a view to arriving at an acceptable definition and their inclusion in the list of crimes within the jurisdiction of the Court. The principal reason advanced for exclusion included that there was no agreed definition to these crimes. This study covered the historical development of ICC idea, the establishment process of ICC, and terrorist offences. Based on the idea that terrorist offences should be accepted as crimes against humanity, the study finally analyzed different types of terrorist offences according to the Article 7 of Rome Statute. As a result, it was figured out that there was a great similarity between the crimes of terrorism and crimes against the humanity and it was possible to interpret the crimes of terrorism as the crimes against the humanity under the rules of the Rome Statute and the International Law.
KAYNAKA Kitaplar AKSAR, Yusuf. Implementing International Humanitarian Law: From Ad Hoc Tribunals to a Permanent Criminal Court, Routledge, London, 2004. BASSIOUNI, M. Cherif. A Draft International Criminal Code and Draft Statute for an International Criminal Tribunal, Martinus Nijhoff Publishers, Dodrecht, 1987. BASSIOUNI, M. Cherif. International Terrorism: Multilateral Conventions (1937-2001), Transnational Publishers, New York, 2001. BLUMENTHAL, David A. ve McCORMACK, Timothy L. H. The Legacy of Nuremberg: Civilising Influence or Institutionalised Vengeance, Martinus Nijhoff Publishers, Lediden, 2008. CRYER, Robert; FRIMAN, Hakan; ROBINSON, Darryl ve WILMSHURST, Elizabeth. An Introduction to International Criminal Law and Procedure, Cambridge University Press, 2nd Edition, Cambridge, 2010. DAWN, Rothe ve MULLINS, Christopher W. The International Criminal Court: Symbolic Gestures and the Generation of Global Social Control, Lexington Books, Lanham, 2006. DIJK, Ruud Van. Encyclopedia of the Cold War, Routledge Taylor&Francis Group, New York, 2008. DOAN, Grkan. Stratejik Mttefikten Uluslararas Terrizme, IQ Kltr Sanat Yaynclk, stanbul, 2007. DURMAZ, Hseyin; SEVN, Bilal; YAYLA, Ahmet Sait ve EKC, Sddk. Understanding and Responding Terrorism, IOS Press, Amsterdam, 2007. EK, Canan Ate. Uluslararas Ceza Mahkemesinin nsanla Kar Sular zerindeki Yarg Yetkisi, Sekin Yaynlar, Ankara, 2004. International Criminal Court (d), Review Conference of the Rome Statute of the International Criminal Court, Kampala, 31 May-11 June 2010, Official Records, International Criminal Court Publication, Hague, 2010. LIFTON, Robert Jay. Destroying the World to Save It, Metropolitan Books, Hery Holt and Company, New York, 1999.
91
Grkan DOAN
92
McWHNNEY, Edward. Aerial Piracy and International Terrorism, Martinus Nijhoff Publishers, Dordrecht, 1987. PAZARCI, Hseyin. Uluslararas Hukuk Dersleri-II. Kitap, 6. Bask, Turhan Kitabevi, Ankara, 1999. RABASA, Angel; CHALK, Peter; CRAGIN, Kim; DALY, Sara A.; GREGG, Heather S.; KARASIK, Theodore W.; OBREIN, Kevin A.; ROSENAU, William. Beyond al-Qaeda: The Global Jihadist Movement, RAND Corporation, Santa Monica, 2006. AHN, Fuat Salih. The Kurdistan Workers Party, The Liberation Tigers of Tamil Eelam, and The Shining Path, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, University of North Texas, 2001. EN, Ersan. Uluslararas Ceza Mahkemesi, Sekin Yaynclk, Ankara, 2009. TIMOTHY, Maga. Judgement at Tokyo: The Japanese Ear Crimes Trials, University Press of Kentucky, Kentucky, 2001. United Nations (a), A/CN.4/SER.A/1993/Add.l, Yearbook of The International Law Commission 1993, Volume II, Part Two, Genava, 1995. United Nations (b), A/49/10, Yearbook of The International Law Commission 1994?, Vol. II, Part One, Genava, 2001. United Nations (), A/CONF.183/13, Summary records of the plenary meetings and of the meetings of the Committee of the Whole, Vol. II, New York, 2002. United Nations (k), A/CONF.183/13, Reports and other documents Vol. III, New York, 2002. United Nations (l), A/CONF.183/13, Final documents, Vol. I, New York, 2002. WILLIAMSON, Myra. Terrorism, War and International Law, Ashgate Publishing Limited, Farnham, 2009. Makaleler ALGORA-WEBER, M., Madrid train bombings: what we have learnt from that sad event, ISBT Science Series, 2011, vol. 6, issue 1. ALBABA, Arzu Uluslararas Ceza Mahkemesinin Kuruluu, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, 2000, cilt 49, say: 1-4.
ALSAN, Zeki Mesud. 1949 Cenevre Szlemeleri, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, 1950, cilt: 7, say: 3, 4. AKSAR, Yusuf (a). Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Amerika Birleik Devletleri, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, 2003, cilt: 52, say: 2. AKSAR, Yusuf (b). Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Uygulamalarna Genel Bak, Uluslararas Hukuk ve Politika, 2005, cilt: 1, no: 3. AKSAR, Yusuf (c). Uluslararas Sular, Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Yeni Trk Ceza Kanunu, Uluslararas Hukuk ve Politika, 2005, cilt: 1, no: 1. BASSIOUNI, M. Cherif. The Time Has Come for an International Criminal Court, Indiana International and Comparative Law Review, 1991, vol. 1. BASSIOUNI, M. Cherif. FromVersailles to Rwanda in Seventy-Five Years: The Need to Establish a Permanent International Criminal Court, Harvard Human Rights Journal, 1997, vol. 10. BATHURST, M.E. The United Nations War Crimes Commission, The American Journal of International Law, 1945, vol. 39, no. 3. BERNSTEIN, Barton J. Reconsidering Trumans Claim of Half a Million American Lives Saved by the Atomic Bomb: The Construction and Deconstruction of a Myth, Journal of Strategic Studies, 1999, vol. 22, no. 1. BJRNEHED, Emma. Narco-Terrorism: The Merger of the War on Drugs and the War on Terror, Global Crime, 2004, vol. 6, no. 3-4. BOEVING, James Nicholas Aggression, International Law, and the ICC: An Argument for the Withdrawal of Aggression from the Rome Statute, Columbia Journal of Transnational Law, 2005, vol. 43, no. 2. INAR, Bekir. Human Trafficking in Recruiting Terrorists, Turkish Journal of Politics, 2010, vol. 1, no. 1. DOMAN, Nicholas R. Aftermahth of Nuremberg: The Trial of Klaus Babie, Universtiy of Colarado Lax Review, 1989, vol. 60. EHARD, Hans. The Nuremberg Trial Against The Major War Criminals and International Law, The American Journal of International Law, 1949, vol. 43.
93
Grkan DOAN
94
GROS, Leo. International Terrorism and International Criminal Jurisdiction, The American Journal of International Law, 1973, vol. 67, no. 3. HUGHES, Christopher W. Japans Aum Shinrikyo, the changing nature of terrorism, and the post-cold war security agenda, Pacifica Review: Peace, Security & Global Change, 1998, 10:1. HUTCHINSON, Steven ve OMALLEY, Pat. A CrimeTerror Nexus? Thinking on Some of the Links between Terrorism and Criminality, Studies in Conflict Terrorism, 2007, vol. 30. Ireland, Gordon. Ex Post Facto Rome To Tokyo, Temple Law Quarterly, 1947, vol. 21. JAMISON, Sandra L. A Permanent International Criminal Court: A Proposal that Overcomes Past Objections, Denver Journal of International Law and Policy, 1995, vol. 23, issue: 2. JONES, David Martin; SMITH, Michael L. R. ve WEEDING, Mark. Looking for the Pattern: Al Qaeda in Southeast Asia-The Genealogy of a Terror Network, Studies in Conflict & Terrorism, 2003, 26. KILI, Ali ahin. Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Devletlerin Egemenlii zerine Ulusal Egemenlik Odakl Bir nceleme, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, 2009, cilt: 58, say: 3. KIRAN, Abdullah Milletler Cemiyeti ve nlenemeyen Sava, GAU J. Soc. & Appl. Sci., 2008, 3(6). LOCKEY, D.J.; MacKENZIE, R.; REDHEAD, J.; WISE, D.; HARRIS, T.; WEAVER, A.; HINES, K. ve DAVIES, G.E. London bombings July 2005: The immediate pre-hospital medical response, Resuscitation, 2005, vol. 66, issue: 2. MARQUARDT, Paul D. Law Without Borders: The Constitutionality of an International Criminal Court?, Columbia Journal of Law, 1995, vol. 33. MOCKAITIS, Thomas. Winning hearts and minds in the war on terrorism, Small Wars & Insurgencies, 2003, 14:1. MULLINS, Christopher W.; KAUZLARICH, David ve ROTHE, Dawn. The International Criminal Court and the Control of State
Crime: Prospects and Problems, Critical Criminology, 2004, vol. 12, no. 3. MURPHY, Sean D. Progress and Jurisprudence of the International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia, The American Journal of International Law, 1999, vol. 93, no. 1. NANETTE, Dumas. Enforcement of Human Rights Standards: An International Human Rights Court and Other Proposals, Hastings International and Comparative Law Review, 1990, vol. 13. ODMAN, Tevfik. Eski Yugoslavya ile lgili Uluslararas Ceza Mahkemesinin Kuruluu ve Yasal Dayana, Ankara Hukuk Fakltesi Dergisi, 1998, cilt: 45, say: 1-4. PICKARD, Daniel B. Security Council Resolution 808: A Step Toward a Permanent International Court for the Prosecution of International Crimes and Human Rights Violations, Golden Gate University Law Review, 1995, vol. 25. ROSENAU, William. Al Qaida Recruitment Trends in Kenya and Tanzania, Studies in Conflict & Terrorism, 2005, 28:1. SCHARFT, Michael P. Getting Serious About an International Criminal Court, Pace International Law Review, 1994, vol. 6, issue: 1. STEINBERG, Michele. PKK Terrorists Named Drug Kingpins; Nations Move Against Narcoterrorism, Executive Intelligence Review, August 2008. TOPAL, Ahmet Hamdi. Uluslararas Terrizm ve Uluslararas Ceza Mahkemesi, Uluslararas Hukuk ve Politika, 2005, cilt: 1, no: 3. VYVER, Johan Van der Prosecuting Terrorism in International Tribunals, Emory International Law Review, 2010, vol. 24, no. 2. WHITAKER, Beth Elise. Reluctant Partners: Fighting Terrorism and Promoting Democracy in Kenya, International Studies Perspectives, 2008, 9. WRIGHT, Quincy. The Law of The Nuremberg Trial, The American Journal of International Law, 1947, Vol. 41, No. 1. WRIGHT, Quincy. Proposal for an International Criminal Court, The American Journal of International Law, 1952, vol. 46, no. 1.
95
Grkan DOAN
96
nternet Kaynaklar Coalition for the International Criminal Court (a), Terrorism should be core crime of proposed international Court India tells preparatory committee, http://www.iccnow.org/documents/Terrorism27Mar96.pdf. Coalition for the International Criminal Court (b), Human Rights Watch, Commentary for the Preparatory Committee on the Establishment of an International Criminal Court http://www.iccnow.org/documents/1PrepCmt CommentaryHRW.pdf. Coalition for the International Criminal Court (c), International Commission of Jurists, http://www.iccnow.org/documents/1PrepCmt3rd PositionPaperICJ.pdf. Federation of American Scientists, Memorandum Terrorist Attacks by Al Qaeda, http://www.fas.org/irp/crs/033104.pdf. International Committee of the Red Cross (a), The Geneva Conventions of 1949 and Their Additional Protocols, http://www.icrc.org/eng/war-andlaw/treaties-customary-law/geneva-conventions/index.jsp. International Committee of the Red Cross (b), International Humanitarian Law-Treaties&Documents, http://www.icrc.org/ihl.nsf/INTRO/357?OpenDocument. International Criminal Court (a), A/AC.249/1997/L.5, http://www.iccnow.org/documents/DecisionsTaken11to21Feb97.pdf. International Criminal Court (b), A/AC.249/1997/L.8/Rev.1, http://www.iccnow.org/documents/DecisionsTaken14Aug97.pdf. International Criminal Court (c), A/AC.249/1997/L.9/Rev.1, h t t p : / / w w w. i c c n o w. o r g / d o c u m e n t s / D e c i s i o n s Ta ken18Dec97Eng.pdf. PERL, Raphael F. Taliban and the Drug Trade, CRS Report for Congress, http://fpc.state.gov/documents/organization/6210.pdf. Research Center for International Criminal Law and International Humanitarian Law, Charter of the International Military Tribunal for Far East, http://www.rcicl.org/english/list_more.asp?infoid=523&classid=44. The 9/11 Commission Report, Final Report of the National Commission on Terrorist Attacks Upon the United States - Executive
Summary, http://www.c-span.org/pdf/911finalreportexecsum.pdf. United Nations (c), UN at a Glance, http://www.un.org/en/aboutun/index.shtml. United Nations (d), History of the United Nations, http://www.un.org/aboutun/unhistory/. United Nations (e), Report of the International Law Commission on the work of its forty-sixth session (2 May-22 July 1994), http://untreaty.un.org/ilc//documentation/english/A_49_10.pdf. United Nations (f), Draft code of crimes against the peace and security of mankind, http://untreaty.un.org/ilc//summaries/7_4.htm#_ftn45. United Nations (g), Observations of Governments on the report of the Working Group on a draft statute for an international criminal court, A/CN.4/458 and Add.1-8, http://untreaty.un.org/ilc/documentation/english/a_cn4_458.pdf. United Nations (h), Report of the Ad Hoc Committee on the Establishment of an International Criminal Court, General Assembly Official Records, Fiftieth Session, Supplement No. 22 (A/50/22) http://www.undemocracy.com/A-50-22.pdf. United Nations (i), Report of the Preparatory Committee on the Establishment of an International Criminal Court, A/CONF.183/2/Add.1, 14 April 1998, http://www.un.org/law/n9810105.pdf. United Nations (m), S/RES/713, 25 September 1991, http://daccess-dds-ny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/596/49/IMG/NR059649.pdf?OpenElement. United Nations (n), S/RES/808, 22 February 1993, http://daccessddsny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N93/098/21/IMG/N9309821.pdf? OpenElement. United Nations (o), S/RES/827, 25 May 1993, http://daccess-ddsny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N93/306/28/IMG/N9330628.pdf?OpenElement. United Nations (p), S/RES/955, 08 November 1994, http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UN-
97
Grkan DOAN
98
DOC/GEN/N95/140/97/PDF/N9514097.pdf?OpenElement. United Nations (r), Charter of the United Nations, http://www.un.org/en/documents/charter/chapter7.shtml. United Nations (s), A/RES/44/39/C.6/152/A/44/PV.72 4 Dec.1989, http://daccess-dds-ny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/547/98/IMG/NR054798.pdf?OpenElement. United Nations (t), A/RES/48/31/C.6/143/A/48/PV.73 9 December 1993, http://daccess-dds-ny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/711/15/IMG/NR071115.pdf?OpenElement. United Nations (u), A/RES/49/53/C.6/137/ A/49/PV.84 09 December 1994, http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N95/767/77/PDF/N9576777.pdf?OpenElement. United Nations (v), A/RES/50/46/C.6/142/A/50/PV.87 11 December 1995, http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N95/257/60/PDF/N9525760.pdf?OpenElement. United Nations (y), A/RES/51/207/C.6/147/A/51/PV.88 17 December 1996 http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N97/761/47/PDF/N9776147.pdf?OpenElement. United Nations (z), A/RES/52/160/6th/150/A/52/PV.72/15 Dec.1997/GA/ 9382, http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N98/762/49/PDF/N9876249.pdf?OpenElement. Yale Law School (a), Nuremberg Trial Proceedings, Vol.1, London Agreement of August 8th 1945, http://avalon.law.yale.edu/imt/imtchart.asp. Yale Law School (b), Nuremberg Trial Proceedings, Vol.1, Charter of the International Military Tribunal, http://avalon.law.yale.edu/imt/imtchart.asp.
Stratejik letiim Modeli ve Gvenlik Alanna Uygulanabilirlii

Strategic Communication Model and Its Usability in the Security Field
Metin GRCAN* zet Stratejik iletiim, uzun vadeli stratejik hedeflere ulamay kolaylatrmak maksadyla eylem-sylem paketi olarak kodlanm mesajlarn en uygun yer ve zamanda, en uygun vasta ile, en gl etkiyi yaratacak ve en senkronize ekilde, srekli ve effaf bir srele ilgili (veya hedef) kamuoyu ile paylalmasn ve kamuoyunun etkilenmesini amalayan bir yetenek olarak tanmlanabilir. nceleri ticari anlamda etkin bir pazarlama ve reklam arac olarak kullanlan bu modelin, son yllarda gvenlik alannda da uygulanabilirlii tartlmaya balamtr. Ampirik bir yan olmayan bu almann ilk amac, henz hakknda Trke literatrnn olumad bu kavram bir balang olarak gvenlik alanndaki akademik camiaya tantmaktr. ncelikle modern iletiim ortamndaki deiiklikleri irdeleyen, mteakiben stratejik iletiimi aklayan almann temel amac; stratejik iletiimin bir model olarak gvenlik alannda kullanlp kullanlamayaca sorusuna cevap bulmaktr. alma, stratejik iletiimi gelitirmede lokomotif rol stlenmi olan NATOnun bu modeli niin ve nasl uyguladn da bir rnek olay olarak analiz etmektedir. Anahtar Kelimeler: Stratejik iletiim, halkla ilikiler, kamu diplomasisi, alg, sylem.
99
* Bnb., Genelkurmay letiim Daire Bakanl ve Bilkent niversitesi Siyaset Bilimi Blm, Doktora rencisi, e-posta: metin.gurcan@bilkent.edu.tr.
Metin GRCAN
100
Abstract Strategic communication would be defined as a capability to disseminate the messages in a most efficient, most effective, most coherent, most transparent, most synchronized and fastest way to the targeted audience to influence. Strategic communication, which has initially reputed in economic realm, has currently turned out to be a phenomenon the adaptability and applicability of which has been fiercely discussed to the contemporary global security environment. Modern militaries in the world that grasp the significance of this model have, therefore, commenced to review their traditional communication approaches accordingly. The first aim of this non-empirical study is to introduce this relatively new communication model on which no Turkish literature has emerged so far, as a beginning. To facilitate this objective, this study first defines what strategic communications means and does not mean, and analyzes the new communication environment. The question that this study seeks to answer is that whether strategic communication model is capable enough to respond to the needs of contemporary security environment or not. The study also presents the efforts of NATO to embrace this new model as a case study to better answer this research question. Key Words: Strategic communication, public affairs, public diplomacy, perception, rhetoric. Hayatmn kendisi bir mesajdr. Mahatma Gandhi 1. Giri Geleneksel anlamda strateji; nceden belirlenmi hedeflere en uygun yntem ve vastalarla, en etkin ve en abuk ekilde ulama sanat olarak tanmlanrken, iletiim ise; bir kaynaktan bilgi ieren bir mesajn bir kanal vastas ile alcya aktarlmas sreci olarak tanmlanmaktadr.1 Her iki kelimenin birleimi olan stratejik iletiim,
1 Ayla Okay, Okay Aydemir, Halkla likiler: Kavram, Strateji ve Uygulamalar, (Der Yaynlar, 2005), s. 13.
uzun vadeli stratejik hedeflere ulamay kolaylatrmak maksadyla belirlenmi mesajlarn en uygun yer ve zamanda, en uygun vasta ile en gl etkiyi yaratacak ve en senkronize ekilde srekli ilgili (veya hedeflenen) kamuoyu ile paylalmas ve ilgili kamuoyunun etkilenmesi olarak tanmlanabilir.2 Stratejik iletiim bu ynyle harp prensiplerinden sklet merkezi3 ile aklanabilir. Birlik komutannn, sklet merkezi prensibi nda, kesin zaman ve yerinde azami muharebe gcn toplayarak hedefine ulamay amalamas gibi, stratejik iletiim planlamacsnn da nihai hedefi, kesin zaman ve yerinde azami bilgi gcn toplayarak kurumun stratejik hedeflerinin ilgili kamuoyu tarafndan en iyi ekilde anlalmasn ve kamuoyunun etkilenmesini salamaktr. letiimin stratejik bir kavram olarak alglanmas ve stratejik ynetimi her geen gn daha da nemli hale gelmektedir. nk modern dnyada kitle iletiim aralar gelimi ve eitlenmi, kamuoyuna iletilecek mesajlarn hem ieriinde hem de eklinde nemli deiiklikler meydana gelmitir.4 Bilgi iletiim hzndaki art ve alternatif haber kaynaklarnn oalmasna paralel olarak Bizi daha ok tandka, daha ok severler ve desteklerler anlay olarak zetlenebilecek tantm ve halkla ilikiler merkezli, alcdan ziyade, kaynak odakl ve tek tarafl bilgilendirmeye dayanan geleneksel iletiim anlay sona ermitir.5 En bata internet, hayatn her alannda bilgiye ulama ve bilgiyi paylama bakmndan iletiim ortamnda bir devrime neden olmutur.6 rnein, gnmz iletiim ortamnda basit bir video kameras ve internet eriimi olan birisinin paylaaca bilginin nemine bal olarak ulusal, hatta kresel dengeleri bile deitirebilecek bir gte olduunu sylemek pek de abartl olmaz.
2 Julia Coffman, Strategic Communication Audits (Washington DC, Communications Consortium Media Center, 2004). 3 ABD Harekat Talimnamesi FM 100-5, 1993, pp. 2-6. 4 Beril Aknc Vural, Mikail Bat, Yeni Bir letiim Ortam Olarak Sosyal Medya, Journal of Yaar University, 2010, 20 (5), s. 3348-3382. 5 Taylor, Philip M., Routledge Handbook of Public Diplomacy, (London, Rutledge Press, 2009), p. 17. 6 Marco Numann, Deirdre Hogan, Semantic Social Network Portal for Collaborative Online Communities, Journal of European Industrial Training, (2005), vol: 29. no. 6.
101
Metin GRCAN
Yine internet gerek hz ve gerekse eriim asndan iletiim gcn arttrm, bir bilginin ayn anda tm dnya ile paylalmasn olanakl hale getirmitir.7 2004 ylnda yaplan bir aratrmaya gre, radyonun 50 milyon kullancya ulamas 38 yl srerken, bu sayya ulama sresi televizyon iin 13 yl olmu, internet ise 50 milyon kullancya 5 yl gibi ksa bir sre iinde ulamtr. 8 u anda yeryznde, 1.2 milyardan fazla insan, internet kullanmaktadr.9 nternetin yol at iletiim devrimini henz hazmedemeyen dnya, zellikle son dnemde yine internet kaynakl ve web 2.010 olarak adlandrlan11 yeni bir devrimi yaamaktadr. Sosyal medyann (blog siteleri, Wiki siteleri, Youtube ve benzeri video paylam siteleri, Facebook vb. arkadalk siteleri, RSS gncellemeleri, Podcast vb. platformlar) iletiim ortamnda giderek artan nemi olarak nitelendiri7 nternetin iletiim ortamna olan etkilerini arpc bir ekilde ortaya koyan birka rnek aada sralanmtr. a. Twitter sosyal paylam sitesinin 2009 ylnda byme oran %1500dur. b. Dnya zerindeki her kiiden ikisi mutlaka bir ekilde internete girmitir. c. Her gn Youtubea 100 milyon video ve her dakika Youtubea 20 saatlik video grnts yklenmektedir. d. 350 milyon aktif kullancs olan Facebook bu nfusuyla bir lke olsayd in ve Hindistandan sonra dnyann 3nc byk lkesi olurdu. e. 14 milyondan fazla Facebook kullancs ile Trkiye, Facebookta dnya genelinde en aktif 3nc lkedir. f. Trkiye, Avrupann internette en fazla vakit geiren lkesidir. g. Dnyada, niversite rencilerinin %82si ve 19 ya altnn %55i sosyal alar etkin kullanmaktadr. h. Dnya nfusunun %28i etiketlenmitir. Yani, internet ortamna grnt, yaz veya grleri dmtr, baka bir deyile internete interaktif katlmda bulunarak bilgi katks yapmtr. Bu oran her geen gn artmaktadr. i. Trkiye letiim Kurumu (TUK) 2009 yl Hane Halk Biliim Teknolojileri Kullanm Aratrmasna gre Trkiyedeki hanelerin %30,1inde internet eriimi bulunmaktadr. Yine ayn aratrmaya gre Trkiyede 60.3 milyon mobil telefon abonesi bulunmaktadr. (bknz: www.tuik.gov.tr). 8 Beril Aknc Vural, Mikail Bat, Yeni Bir letiim Ortam Olarak Sosyal Medya. 9 Ibid. 10 zellikle 2004 sonundan itibaren medyada kullanlmaya balayan bu terim, ikinci nesil internet hizmetleri olarak tanmlanan sosyal medya paylam siteleri, iletiim aralar, yani aslnda internet kullanclarnn paylaarak ve ortaklaa yarattklar bilgi sitelerini tanmlar. 11 Necmi Emel Dilmen, Yeni Medya Kavram erevesinde nternet Gnlkleri-Bloglar ve Gazetecilie Yansmalar, Marmara letiim Dergisi, Say 12: ubat 2007.
102
lebilecek bu devrimle, iletiimin temel paradigmalar bir kez daha deimektedir.12 Zaman ve yer snr olmadan, mobil tabanl, paylam ve tartmay esas alan, kiisel arkadalk zerine kurulan, kullanclar tarafndan ortaklaa ve paylalarak yaratlan, genelde cretsiz, deitirilebilen, kalc, kolay eriebilir, yeniliklere ak, hem grsel hem de iitsel iletiim imkan sunan, kullanc merkezli bir insani bir iletiim tarz olan sosyal medya,13 iletiimi stratejik bir deere ykselten en nemli etkenlerden biri haline gelmitir. rnein, yaplan bir aratrmada, 2008 yl Kasm ayndaki bakanlk seimlerinden nce sosyal medyay 400 gnlk seim kampanyasnda stratejik bir kuvvet arpan olarak ok iyi kullanan ABD Bakan Obamann sosyal medya sitelerinde paylalan video grntlerinin 1.5 milyardan fazla sayda izlendii ortaya konmutur.14 Yine ayn aratrmada, Bize Katln (Join Us) slogan ile Bakan Obamann seim kampanyasn desteklemek iin sosyal medya sitelerinde yaplan ba arsna 850.000 kii karlk vermi ve ba kampanyasnda toplam 200 milyon $ toplanmtr.15 Sosyal medya ile ilgili bir dier nemli tespit ise her geen gn saylar artmakta olan sosyal medya kullanclarnn, sosyal medyada karlatklar bilgilere resmi kurumlarca yaplan bilgilendirmelere nazaran daha fazla inanmalardr.16 nternet ve zellikle sosyal medyann birey ve toplum hayatnda artan neminin de aka gsterdii gibi, artk iletiim stratejik bir yetenek haline gelmitir. te yandan, gittike karmaklaan iletiim ortamnda bilgi kaynaklarnn saysnn artmasna paralel olarak, birey tm bilgi kaynaklarn takip edemez hale gelmi, siyasi ve sosyo-ekonomik eilimlerine gre bir veya birka haber kayna ile yetinmeye balamtr.17 nternet ve sosyal medyann bil12 Philip M. Taylor, Routledge Handbook of Public Diplomacy, (London, Rutledge Press, 2009), p. 252. 13 Beril Aknc Vural, Mikail Bat, Yeni Bir letiim Ortam Olarak Sosyal Medya. 14 Abdullah zkan, Sosyal Medya ve Siyasi Partiler, Biliim Dergisi, (2010) yl: 38, say 127. 15 Ibid. 16 Beril Aknc Vural, Mikail Bat, Yeni Bir letiim Ortam Olarak Sosyal Medya. 17 Radyo ve Televizyon st Kurulu (RTK) Televizyon zleme Eilimleri Aratrmas 2 (2009).
103
Metin GRCAN
104
gi kaynaklarnn kiiye zel (customize) haline getirilmesine imkan vermesi sayesinde, birey artk kendi houna giden ve siyasi grne uygun televizyon ve radyo programlarndan oluturaca bir yayn akn takip etme yani bir baka deyile kendi televizyon kanaln yaratma imkan kazanmaktadr. Bireyin alternatif bilgi kaynaklarndan kendini tecrit etmesi olarak tanmlanabilecek bu sre sonunda da ilgili kamuoyu ncelikle siyasi gr ve hayat tarzna gre ok paral hale gelmektedir.18 Kavramsal yan ar basan bu almann aratrma sorusu, temelde stratejik iletiim modelinin gvenlik alannda uygulanabilir olup olmaddr. Bu soruya cevap arayan alma, bu alanda gayretleri en ok kurumsallam gvenlik aktr olan NATOnun stratejik iletiimi gvenlik alanna uyarlama abalarnn bir analizini sunar. a. lk blmde, stratejik iletiimin ne demek olduunu, ne demek olmadn, niin nemli olduunu irdelenmektedir. Bu blmde, geleneksel iletiim modeli ile stratejik iletiim modelinin bir kyaslamas sunulmaktadr. b. kinci blmde, stratejik iletiimin gvenlik alannda kullanlmasnda nc kurumlarn banda gelen NATOnun 2008 yl sonundan itibaren younlatrd iletiimin stratejik ynetimi gayretlerinin bir analizi sunulmaktadr. c. Sonu blmnde ise gnmzde iletiimin geleneksel tanmlarndan taarak nasl bir sreten bir yetenee dnt vurgulanmaktadr. Yine bu blmde gvenlik alannda iletiimin stratejik ynetiminin nemini kavrayan NATOnun bu konuda oynad lokomotif role dikkat ekilmekte, modelin uygulanmas srasnda karlalan problemlere yer verilmektedir. 2. Stratejik letiim Nedir, Niin nemlidir? Stratejik iletiim ksaca, kurumsal itibarn etkin ynetimi maksadyla iletiimin stratejik bir yetenek olarak kullanlmas eklinde tanmlanabilir.19 Stratejik iletiim, uygulanacak kurumsal politikalarn belirlenmesinde bir yol haritas izilmesine rehberlik eder. Bu
18 nsal Oskay, letiimin ABCsi, stanbul, Der Yaynlar, 2007, s. 15. 19 Philip M Taylor, Routledge Handbook of Public Diplomacy, p. 115.
sayede, ilgili kamuoyu ile paylalacak mesajlarn iini doldurarak ne sylenebileceini saptamakta, el yordam ile yaplan iletiim almalar yerine neyi, niin ve nasl yaptn bilen ve kurumsal itibar glendiren bir vizyon ortaya koyar. Stratejik iletiim aslnda karmaklaan iletiim srecini zen bir decoder ilevi grmektedir. Reaktif deil, proaktif bir anlayla sorunlar olutuktan sonra zmek yerine, sorun oluturacak zayf noktalar nceden belirleyip bunlar glendirerek, sorunlar belirmeden veya henz belirmeye balamken zmeyi hedefler. Gnbirlik deil, uzun soluklu bir almay gerektirir.20 Stratejik iletiim ilgili kamuoyunun mevcut algsn deitirmek iin ne dnmesi gerektiini dikte eden gizli bir ajandas olan, gerektiinde uygulanan ve zorlayc bir propaganda sreci deil, tam tersine mevcut algy olumlu ekilde ekillendirmek maksadyla ilgili kamuoyu iin neler hakknda da dnebileceini gsteren alternatifler sunan effaf ve srekli bir ikna etme ve etkileme srecidir.21 Bu adan genelde aldatma, maniplasyon ve kandrma maksadyla yaplan zorlayc propaganda tekniklerinden ayrlr. Stratejik iletiim salt en uygun mesajn ilgili kamuoyuna ulatrlmasn, kamuoyunun bilgilendirilmesini amalayan kaynak odakl pasif bir iletiim sreci deil, belirlenmi mesajlarn kurumun vizyon ve hedeflerine uygun ekilde ilgili kamuoyu ile paylalmasn ve kamuoyu algsnn olumlu ekilde ekillenmesini salayacak ve etkilemeyi esas alan aktif bir iletiim srecidir. Stratejik iletiim, kurumun vizyonunu ortaya koyduu, stratejik hedefleri ile niyet ve maksadn, eylem ve sylemlerinin ilgili kamuoyu tarafndan iyi anlalmasnn amaland, halkla ilikiler, bilgi ynetimi, kamu diplomasisi, medya ile ilikiler ve alg ve itibar ynetimi gibi disiplin-
105
20 Emily Goldman, Strategic Communication Theory and Application Presentation presented in the Office of Coordinator for Counterterrorism of U.S. Departmen of State (2008). 21 Anais Reding, Kristin Weed, NATOs Strategic Communication Concept and Its Relevance For France, RAND Papers (2009), p. 13.
Metin GRCAN
106
leri sinerji iinde kullanr.22 Stratejik iletiim basit ve tek tarafl bir bilgi paylam deil, aksine ilgili kamuoyunu ikna amac gden, kamuoyunun mevcut tutum ve davranlarn da dikkate alan, tutum ve davranlarndaki deiimleri len aktif bir etkileme srecidir.23 Ayrca, stratejik iletiim, ilgili kamuoyunun n artlanmlklarn, mevcut alg ve tutumlarn da dikkate alr, kamuoyunun iletiim srecinde pasif bir deiken olarak deil, sreci etkileyen aktif bir deiken olduunu kabul eder.24 Stratejik iletiim, halkla ilikilerde amaland gibi, kamuoyunun tamamna hitap eden stratejiler gelitirmek yerine ilgili kamuoyu zerinde istenen azami etkiyi oluturmak iin o kamuoyuna zel iletiim stratejileri belirler.25 Bu nedenlerle, geleneksel anlamda bir reklam ve pazarlama faaliyeti olarak alglanan halkla ilikilerden ayrlr.26 Literatr aratrmasnda stratejik iletiimin kamu diplomasisi (public diplomacy) kavram ile yakn anlaml olduu, sk sk birbirlerinin yerlerine kullanldklar gze arpmaktadr. Ancak genelde savunma ve gvenlik alanndaki kaynaklarn stratejik iletiim terimini kullanmay tercih ederken, ekonomi/ticaret ve siyaset ile ilgili kaynaklarn kamu diplomasisi kavramn kullanmay tercih ettii grlmektedir.27 te yandan Emily Goldmana28 gre stratejik iletiim; yabanc lke kamuoylarn etkileme amac gden kamu diplomasisi, yabanc lkeleri etkileme amac gden diplomasi, kendi kamuoyunu etkileme amac gden
22 Dennis Murphy, Jeffrey L. Smith, David J. Ayers, Information As Power: An Anthology of Selected United States Army War College Student Papers, US Army War College, Carlise PA., (2006), p. 55. 23 Jeffrey Jones, Strategic Communication: A Mandate for the United States, Joint Force Quarterly, National Defense University vol.4. pp. 104-114, (2009). Bush ynetimi esnasnda Stratejik letiimden sorumlu Ulusal Gvenlik Konseyi olan Jeffrey Jones, bu kavramn ABD hkmeti ve NATO iinde yaylmasnn aktif savunucularndan biridir. Yaplan kaynaka taramasnda Jonesun bu konuda pek ok makalesine rastlanmtr. 24 Steve Tatham, Strategic Communication: A Primer Defence Academy of United Kingdom, December 2008, p. 18. 25 ABD Savunma Bakanl Report on Strategic Documentation, Washington DC: Department of Defense, 2009. 26 Reding, Anais, Weed, Kristin, NATOs Strategic Communication Concept and Its Relevance For France. 27 Philip M. Taylor, Routledge Handbook of Public Diplomacy, p. 7. 28 Emily Goldman, Strategic Communication Theory and Application, p. 43.
halkla ilikiler faaliyetlerini kurumsal karlar ve uzun vadeli hedefler dorultusunda kullanan emsiye bir modeldir. Ayn zamanda stratejik iletiim, ilgili kamuoyu ile paylalacak mesajlarn etkinliini len, alglama oranlarn belirleyen, yanl anlalan veya arzu edilen etkiyi uyandrmayan sylemler varsa bir hasar tespiti yaparak bunlar annda deitiren bir yaklamdr.29 Stratejik iletiim, asla ilgili kamuoyunun yanl bir alglama iine dmesine izin vermez. nk, kurum hakkndaki mevcut eksik ve yanl bilgiler yanl alglama sorununa neden olmakta, zamanla bu yanl alglamalar tekrarlanarak yanl kanaatlere dnmektedir. Yanl kanaatlerin dzeltilmesi de ok uzun sreli ve olduka masrafl bir sretir. te stratejik iletiim, kurumu bu duruma dmekten koruyan nemli bir kontrol mekanizmasdr.30 Goldmana gre31 gvenlik alannda uygulanacak bir stratejik iletiimde birbirinin tamamlaycs iki temel boyut vardr. Bunlardan ilki sz boyutu olup bu boyut uygun medya vastalar ile bilgilendirmeyi esas alr. Dieri ise eylem boyutu olup; tatbikatlar, g gsterileri, ziyaret ve temaslar, askeri yardm ve eitim ibirlii gibi faaliyetler ile nkleer silahlar, balistik fze sistemleri, fzesavar sistemleri, stratejik hava ulatrma gibi yetenekleri iine alr ve etkilemeyi amalar. Bir gvenlik aktrnn belirledii hedeflere ulamak iin bu iki boyutun optimum oranda birletirildii eylemsylem paketlerinin stratejik iletiimde kullanlmas baar iin ilk arttr. Bir baka deyile, stratejik iletiim, kurumun vizyonu, yeteneklerinin, faaliyetlerinin, halkla ilikiler-kamu diplomasisi-bilgi ynetimi abalarnn, kamuoyu hakkndaki kanaati ve alg ynetimi abalarna ynelik gayretlerinin topland bir lens olduu sylenebilir. Aktr, kendisi ile alakal tm gayretlerini toplad bu lens sayesinde kiiye-zel olarak gelitirdii eylem-sylem paketlerini en uy29 Abdullah zkan, Sosyal Medya ve Siyasi Partiler. 30 Steve Tatham,Strategic Communication: A Primer. 31 Emily Goldman, Strategic Communication Theory and Application.
107
Metin GRCAN
108
gun yer ve zamanda, en gl etkiyi yaratacak ekilde ilgili kamuoyu ile paylaabilir. Burada nemli olan nokta, gvenlik aktrnn tm gayretlerinin bu lense akmasdr. Yani lens atlanarak herhangi bir gayretin mesaj olarak ilgili kamuoyu ile paylalmas gelitirilecek eylem-sylem paketlerinin etkisini zayflatabilir ve hatta yanl alglamalara yol aabilir.32 Yine bir aktr iin yeni iletiim ortamnda baarl olabilmenin en nemli artlar; a. Rekabete dayal bir vizyon, b. Deiime duyarl bir ynetim anlay, c. Emsallerinden farkllaan bir kurumsal kltr, d. Sratli karar verme ve icra sreci, e. nisiyatif, f. Kurum iinde a-merkezli bir iletiim yapsdr.33 Asnda stratejik iletiimin neden zor olduunu ok iyi aklayan bu alt nemli husus, deer oluturabilmek ve gl bir kurumsal itibar iin gvenlik aktrnde bulunmas gereken en nemli zelliklerdir. Bu zellikler sayesinde, aktrn sunduu ve emsallerinden farkllaan deerler btn ilgili kamuoyu tarafndan doru alglanmakta ve bunun sonucu olarak da aktre rekabet st olmann yolunu amaktadr. Neticede bir fark ortaya koyabilen aktr, aslnda imkan ve kabiliyet, gvenilirlik ve iyi niyet kavramlarnn bir bileimi olan kurumsal itibarn glendirebilmektedir.34 Neden Stratejik letiim? Neden stratejik iletiim modeline ihtiya duyulmutur? sorusuna cevap verebilmek iin ncelikle geleneksel iletiim modelinin gnmz iletiim ortamn aklamakta niin yetersiz kaldn irdelemek yerinde olacaktr. Geleneksel iletiim modeli, kaynak tarafndan, bilginin kodlanm bir mesajla, tek bir alcya, d etkilere kapal bir kanal vastas
32 Philip M. Taylor, Routledge Handbook of Public Democracy, P. 156. 33 Ibid., P. 158. 34 Ibid., p. 156
ekil 1: Gnmz letiim Ortam
ile iletilmesi esasna dayanmaktadr. 35 Aada ise gnmz iletiim ortam tanmlanarak geleneksel modelle stratejik iletiimin ngrd iletiim modelinin bir kyaslamas sunulmutur. Geleneksel iletiim Modeli ile Stratejik iletiim modeli arasndaki farklar u ekilde zetlenebilir: Geleneksel iletiim modelinin yukarda ematize edilen gnmz iletiim ortamn aklamakta olduka yetersiz kaldn sylemek mmkndr. O halde u soruyu sormak yerinde olacaktr: Modern gvenlik ortamnda iletiimin stratejik ynetimini hangi model salayabilir? Bu soruya cevap bulmak iin ABD ve ngilterenin kresel terrle mcadele stratejileri kapsamnda, bata el-Kaide olmak zere ar rgtler ve arlkla mcadele etmek maksadyla stratejik iletiimi bir model olarak gelitirmeye alt grlmektedir. Bu kapsamda, ABD ve zellikle Irak ile Afganistanda koalisyonun ykn eken ngiltere ve Kanada bata olmak zere dier lkelerin kresel terrizmle daha iyi mcadele edebilmek, hedef kamuoyu olarak belirledikleri Afgan ve Irak halk bata olmak zere genelde Mslman nfusu olan lkelerde, niyet ve maksatlarn, stratejik vizyonlarn, uygulayageldikleri politikalar merulatrmak iin
35 Ayla Okay, Aydemir Okay, Halkla likiler: Kavram, Strateji ve Uygulamalar, stanbul, Der Yaynlar, 2005, s. 45.
109
Metin GRCAN
hedef kamuoylarnda alg ve tutum deiiklii yaratmaya ynelik bir yntem olarak stratejik iletiimi kullandklar sylenebilir.36
Tablo 1: Geleneksel ve Stratejik letiim Modelleri Arasdaki Farklar
110
ABDnin Stratejik letiim Yaklam ABD Savunma Bakanl stratejik iletiimi; ABDnin ulusal karlarn korumak maksadyla koordine ve senkronize edilmi bilgi harekat, medya ynetimi, halkla ilikiler ve benzeri disiplinlerle hedef kitle ile iletiime geerek onlar daha iyi anlamak ve ABD karlar lehine alg oluturmak. eklinde tanmlanmakta ve zellikle 2008 ylndan bu yana bu modelin kendi bnyesi iinde kurumsallamasna nem vermektedir.37
36 Steve Tatham, Strategic Communication: A Primer. 37 2006 Quadrennial Defense Report Preface, s. iv ve Execution Roadmap for Strategic Communication blm. Ltfen raporun tamam iin bknz.: http://www.globalsecurity.org/military/library/policy/dod/qdr-2006-report.htm. (23 Mays 2010)
ABDnin dnya genelinde itibarnn dmekte olduu sonucuna ulaan Lindsey J. Borga gre38 yeni yzylda savalar aslnda harp sahasndan kiilerin zihinlerine kaym ve fikirlerin sava (battle of ideas) artk tank ve uaklarn savandan daha nemli hale gelmitir. Souk Sava yllarndan kiilerin bilgiye ulamas devlet kurumlar tarafndan milli gvenlik bahane edilerek engellenebilirken, gnmzde artan iletiim hz, eitlenen bilgi kaynaklar ve en nemlisi kiilerin bilgi edinmeyi hak olarak alglamaya balamas nedeniyle iletiim ortamndaki bilgileri filtrelemek bir devlet iin artk mmkn deildir.39 Devletler bu geleneksel sansrc refleksi gstermek yerine iletiimi stratejik bir yetenek olarak alglayarak, bilginin stratejik ynetimine ynelmelidir. Artk modern dnya ordular iin bar dneminde askeri gleri ile retecekleri caydrclk, sava dneminde ise fiziki harp sahasnda verecei askeri mcadele kadar kiilerin bilisel dzeydeki alg ve kanaatleri de nem kazanmtr.40 Bu nedenledir ki, ABD Savunma Bakanlnda, dorudan Savunma Bakanna bal bir Stratejik letiim Konseyinin tekili, ABD Ordusunun stratejik iletiimle ilgili hedeflerinin koordineli ve senkronize gerekletirilerek birleik bir doktrin oluturabilmek maksadyla bir Stratejik letiim Komutanl kurulmas ve askeri eitim sisteminin bu model nda gzden geirilmesi gibi yapsal reformlara giriilmi, yani stratejik iletiim modeli ABD Ordusunda kurumsallamaya balamtr.41 Aslnda ABD Savunma Bakanl (Pentagon) dier dnya ordular ile kyaslandnda ilgili kamuoyuna ulamak iin medyay stratejik bir iletiim yetenei olarak en iyi ekilde kullanan gvenlik aktrlerinin banda gelmektedir. Banda stratejik iletiim konusunda uzman bir sivilin bulunduu medya ve halkla ilikiler birimi, ilgili kamuoyunu en iyi ve en etkin ekilde bilgilendirmek maksadyla ABD Savunma Bakanl iinde yaklak 30 basn kuruluunun ofisinin, stdyolarn, bilgilendirme ve brifing salonlarnn olduu, Bakanlk iinde medya men38 Lindsey J. Borg, Communicating with Intent, Incidental Paper, Harvard University 2008, p. 9. 39 Ibid, p. 11. 40 Ibid, p. 14. 41 Christopher Paul, Whither Strategic Communication, RAND Occasional Papers, 2009, p. 12.
111
Metin GRCAN
112
suplarna kstlanan yerler hari byk bir hareket serbestliinin saland, medya mensuplarnn kafeteryalarda askerlerle bir araya gelebildii effaf bir yap iinde almalarna devam etmektedir.42 letiimin gvenlik alannda stratejik ynetiminde gze arpan bir dier nemli husus ise artk iyice kurumsallaan Pentagon muhabirliidir. Ulusal dzeyde faaliyet gsteren her bir medya kuruluunun yllardan beri Pentagon muhabirlii yapan ve artk kdemli hale gelmi, sistemin nasl altn ok iyi bilen bu gazeteciler, Pentagonun resmi grlerini kamuoyu ile paylamas srecinde kaynak ile alc arasnda ok nemli birer ara birim ilevi grmektedir. ABD Ordusuna gre stratejik iletiim, konvansiyonel kinetik yetenekler (tank-top-uak) ile nkleer imkan ve kabiliyetlerin ilgili kamuoyunu veya hedef lkeyi etkilemek amacyla kullanld bir eylem-sylem srecidir.43 nk gvenlik sz konusu olunca eylem ve sylem eit nemdedir. Murphye gre,44 gvenlik alannda stratejik iletiimin %80i eylem, %20si ise szdr. ABDnin 2006 ylnda kabul ettii ve halen uygulamakta olduu biimlendirilmi caydrclk (tailored deterrence) stratejisinin en nemli bileenlerinden biri stratejik iletiimdir.45 Gerekten de, yeni kresel gvenlik ortamnda rakibin stratejik kararlarn etkileme amac gden zorlama stratejilerinin en nemlilerinden biri olan caydrclk stratejisinin en etkin ekilde kullanlabilmesi iin rakibin niyetiniz ve yeteneklerinizi tam ve doru alglamasn salamak ancak etkin bir stratejik iletiim stratejisi ile mmkndr.46 O halde stratejik iletiimin gvenlik alanna uygulanmas ile sadece sylem deil, eylemsylem paketi nem kazanmaktadr. Gerekten de, ABD Ordusu
42 zgr Eki, Genelkurmay- Basn likileri Raporu, Basn Konseyi, 20 Haziran 2010. 43 ABD Savunma Bakanl, Report on Strategic Documentation, Washington DC: Department of Defense, 2009. 44 Dennis Murphy, Information As Power: An Anthology of Selected United States Army War College Student Papers, US Army War College, Carlise PA., 2006. 45 Metin Grcan, From Traditional into Tailored: The Evolution of the Concept of Deterrence n the Post-Cold War Era, SAREM Stratejik Aratrmalar Dergisi, yl: 9, say:1, 2011. 46 Metin Grcan, From Traditional into Tailored: The Evolution of the Concept of Deterrence in the Post-Cold War Era.
Birleik Harekat Konseptinde operasyonel yeteneklerin stratejik iletiimin znden karlmasnn ve stratejik iletiimin sadece sylem olarak grlmesinin hayati bir hata olduunu vurgulamaktadr.47 ABD Ordusu zellikle Irak ve Afganistan igalleri sonrasndaki dnemde, ilitirilmi gazetecilik (embedded journalism) kavramnn yaratcs olmutur. Irak ve Afganistan bata olmak zere ABD askerlerinin bulunduu blgelerde ve zellikle operasyon zamanlarnda cephedeki askerlerin gr ve grntlerinin dnya kamuoyu ile paylalmas esasna dayanan bu gazetecilik anlay, ou zaman da propaganda ile stratejik iletiim arasndaki hassas snr propaganda lehine ihlal ettii iddialar ile de sklkla eletirilmitir.48 Literatrde, stratejik iletiim hakknda bir dier yaklamn da ncln, yeni kresel gvenlik parametrelerine uygun olarak kendini Avrupa-Atlantik blgesinde grev yapan bir savunma rgtnden kresel bir gvenlik aktrne dntrmek isteyen ve bu srete iletiimin stratejik ynetimini nemli bir ynetim fonksiyonu olarak kabul eden NATO yapmaktadr.49 Stratejik iletiimin gvenlik ortamnda uygulanabilir olup olmad sorusuna cevap bulabilmek iin zellikle 2008 ylndan bu yana bu modele nemli oranda zaman, emek ve para ayran NATOnun bu modeli nasl anlad, modeli bnyesinde nasl kurumsallatrd ve kulland, modelin kuvvetli ve zayf yanlarnn neler olduu sorularn irdelemek yerinde olacaktr. 3. NATO ve Stratejik letiim Gemite Avrupa-Atlantik savunma blounun oluturulmasnda ve tm Souk Sava dnemi boyunca bu savunma blounun ynetilmesinde nemli bir rol oynam olan NATOnun geleneksel iletiim stratejileri incelendiinde, ncelikle Dou Blouna kar ye lke kamuoylarn etkileyecek politik sylemler gelitirerek Sovyet askeri tehdidi konusunda bir farkndalk yaratmaya odakland g47 Marshall V. Eucklund, Strategic Communications: How to Make It Work, IO Sphere, Fall, San Anonio TX, 2005. 48 Barbara Starr, Pentagon sites: Journalism or Propaganda, CNN News, 5 ubat 2005. 49 NATO, Military Concept for NATO Strategic Communication, 2010.
113
Metin GRCAN
114
rlmektedir.50 Ayn zamanda ye lkelerin kendi aralarnda sorumluluk paylama (burden sharing) veya sorumluluklar zerinden atma (burden shifting) stratejilerinde sylem ve bunlar destekleyen eylemler NATOda kullanlan politik dili ekillendirmitir.51 rnein, 1956daki Svey Kanal Krizi, 1957 ilk Sovyet Uydusu Sputnikin uzaya gnderilmesi ve 1960larda bata Vietnam olmak zere uzak Asyada beliren sol referansl ulusal kurtulu hareketleri ile Sovyet Blouna kar g duruma den NATO yesi devletler, askeri, politik ve ekonomik glerini NATO bnyesinde daha koordineli hale getirmeye alm ve bu dnmn slogan politik sylemi karlkl bamllk - Inderdepence olmutur.52 Yine 1958de ibana gelen Fransa Devlet Bakan De Gaullenin Avrupal Avrupa European Europe ve bamszlk- sovereignty gibi bata Fransa olmak zere Avrupal ye devletlerin ulusal karlarn n plana kartan politik sylemlerine ve bu erevede ekillenen iletiim stratejilerine kar etkili bir politik sylem retemeyen NATOnun ikinci Genel Sekreteri Paul Henri Spaak (1957-1961) istifa etmek zorunda kalm, mteakiben gelen genel sekreterler Dirk Stikker (1961-1964) ve Manlio Brosio da (1964-1971) Fransann baroln oynad ve 1966da askeri kanattan ekilmesi ile sonulanan stratejik pazarlklarda De Gaulleye kar pek de etkin politik bir dil kullanamam ve bu politik sylemlerini uygun iletiim stratejileri ile pazarlayamamlardr.53 Bu rneklerden de anlalaca zere, NATOnun politik sylemleri Souk Sava boyunca Sovyet tehdidinin ye lke kamuoylarna etkili anlatlmas ile ye lkelerin kendi aralarndaki stratejik pazarlklarda bilgilendirme, saptrma, uzlama veya muhalefeti pekitirme amacyla kullanlm ve ttifak iindeki iletiim stratejileri de bu kapsamda ekillenmitir. Sovyetler Birliinin kmesi ile bir Souk Sava art olarak
50 Ian Thomas, The Promise of Alliance, Boston, Rowman&Littlefield Publisher Inc., 1997, p. 5. 51 Ibid., p. 6. 52 Ryan C. Hendrickson, Diplomacy and War at NATO, Columbia, University of Missouri Press, 2006, p. 20. 53 Ibid., p. 32.
meruiyeti hakknda sorular domasna ramen54 NATO, gvenlik alannda hala en nemli uluslararas rgt hviyetini korumaktadr. zellikle 11 Eyll sonras dnemde bata Afganistan ve son dnemde Libya olmak zere geleneksel Avrupa-Atlantik alan dndaki blgelerde icra edilen askeri harekatlar ile bugn 26 ye ve 23 ortak olmak zere 49 lkeyi bnyesinde barndran NATOnun kresel gvenlik ortamndaki grnrl olduka artmtr. NATOnun ykselen bu profilinin de rgtn stratejik kar ve hedeflerine uygun olarak nternet ile daha da karmaklaan rekabeti bir medya ortamnda ynetilmesi kanlmaz hale gelmitir. Yeni iletiim ortamnda NATOnun dorudan veya dolayl ilgili olduu pek ok gvenlik sorunu, pek ok NATO lkesinin siyaset ve medya sahnesinde n plana kmaya, NATOnun askeri operasyonlar ve dnm abalar ile ilgili gelimeler medyada daha ok yer bulmaya balam, NATOyu ilgilendiren ou konu pek ok lkenin ulusal ve uluslararas politik sylemlerini ekillendirmeye balamtr. Bu dnemin yeni olgular; kresel terrizm ve blgesel istikrarszlklarla mcadele, kltrel ve sosyo-ekonomik boyutlarda zendirme ve tevii ieren yumuak g, kamusal sorumluluk ve hesap verebilirlik, demokrasi ve insan haklarnn kresel anlamda glendirilmesi, artan mali sorumluluk, hkmet savunma btelerinin denetime almas ve bte ksntlar, daha ak ve effaf gvenlik rgtleri, karlkl ibirlii, gvenlik rgtlerinin nitelikli igc pazarnda zel sektrle artan rekabeti olarak ortaya kmaktadr.55 te yandan NATOnun bir nceki genel sekreteri Jaap De Hoop Scheffere gre deien kresel gvenlik ortamna dnerek uyum salamas gereken NATOnun yeni dnemde bu dnm gerekletirebilmesi iin gvenlik kavramn yeniden yorumlamas, bu kapsamda beliren/belirmek zere olan tehditleri alan dnda henz AvrupaAtlantik blgesini etkilemeden karlamas ve bu maksatla dier lkeler ve uluslararas rgtlerle daha sk bir ibirlii iin iletiime
54 Ian Thomas, The Promise of Alliance, p. 3. 55 David S Yost, NATO Transformed: The Alliances New Roles in International Security, Washington DC, US Institute of Peace, 2001, p. xvi.
115
Metin GRCAN
116
ynelmesi arttr. Bu adan, NATO resmi dokmanlarnda NATO ve ye lke karargahlarndaki iletiim gayretlerinin ekil, ierik ve esneklii tm bu gelimelere paralel olarak snanmal ve kararllkla artk gncelliini yitiren geleneksel iletiim stratejileri gzden geirilmesi gerektii sklkla vurgulanmaktadr.56 NATOnun bu kararll zellikle NATOnun niin 2008 sonrasnda stratejik iletiimi bir model olarak benimsemesi ve bu konuda uluslararas arenada lokomotif rol stlenmesini net olarak aklamaktadr. NATO, yeni kresel gvenlik ortamnda halen geerli ve muteber bir rgt olduunu ilgili kamuoylarna anlatmay meruiyetini pekitirecek en nemli adm olarak grmektedir.57 NATOnun iletiimin stratejik ynetimi ile meruiyetini salamlatrma abalar incelendiinde, ttifakn bu abalarn temeline itibar ynetimini oturttuu grlmektedir. Taylora gre58 itibar aslnda alcnn zihninde olan algsal bir olgudur. Bu nedenle alclarn yani NATOnun belirledii hedef kamuoylarnn NATO hakkndaki alg ve kanaatlerinin olumlu anlamda ve kurumsal itibar glendirecek ekilde ekillendirilmesi nem kazanmaktadr. tibar olgusunun kayna olduuna dikkat eken Taylora gre59 bu kaynaklardan ilki mkan ve Kabiliyet (expertise), ikincisi karlkl ibirlii iin gerekli olan Gvenilirlik (trustworthiness), ncs ise kar tarafn da kar ve dncelerine sayg duyulduunu gsteren yi niyettir (goodwill). Gerekten de NATOnun faaliyetleri bu boyut gz nne alnarak incelendiinde; mkan ve Kabiliyet boyutunda NATO, kendisine temel grev olarak belirledii; - Beinci madde kapsamnda kollektif savunma, - kriz ynetimi, - uluslararas istikrara katk
56 NATO, NATO Concept for Strategic Communication, 22 July 2010. 57 NATO, NATO Concept for Strategic Communication, 22 July 2010. 58 Ibid. 58 Philip M. Taylor, Routledge Handbook of Public Diplomacy, p. 155. 59 Ibid., pp. 158-162.
grevlerini etkin ekilde yerine getirmek maksadyla yeterli imkan ve kabiliyete haiz olduunu (yetenekli olduunu) dost, tarafsz ve rakiplere gstermek zorundadr. Bunu gerekletirmek iin de NATO, ilgili kamuoylarna yeteneklerini gstermek amacyla grnr gvence60 (visible assurance) kapsamnda eitli faaliyetler icra etmektedir. Aslnda eylem-sylem paketinin de eylem boyutunu oluturan olgu imkan ve kabiliyetler ile bunlar grnr kld faaliyetlerdir. rnek olarak NATOnun her yl dzenli olarak icra ettii askeri tatbikatlar,61 hava keif ve devriye grevleri, Bar Salama ve Bar Destek faaliyetleri, askeri eitim ve ibirlii faaliyetleri, st dzey askeri ziyaretler gibi faaliyetler ile NATO stratejik hava ulatrma imkan ve kabiliyetleri, NATO Mukabele Gc ve son olarak 2010 Lizbon Zirvesinde kurulmas planlanan NATO Blgesel Balistik Fze Savunma Sistemi (Fze Kalkan) gibi yeteneklerini grnr klmakta ve bu sayede itibarn mkan ve Kabiliyetler boyutunun iini doldurmaktadr. Gvenilirlik boyutu ile kastedilmek istenen ise NATOnun aklkla (openness) ve effaflkla (transparency) paylat stratejik hedefleri dnda gizli bir ajandas olmad algsnn zihinlere yerletirilmesidir. Karlkl ibirliinin temellerinin atlabilmesi iin gven duygusu ilk admdr. Ayrca tutarl, tahmin edilebilir ve olgun bir caydrclk dengesi iin gvenilir olma en nemli gerekliliktir.62 rnein, gvenilirlik sayesinde Rus kamuoyu ile NATO arasnda karlkl ibirliinin arttrlmas konusunda ,frsatlar yaratlabilmektedir.63 Yine, Lizbon Zirvesi Sonu Belgesinde Blgesel Fze Savunma Sistemi (Fze Kalkan) ile ilgili NATOnun herhangi bir devleti dman olarak vurgulamadna dikkat ekmesi bu boyut ile ilgilidir.64 Ek olarak, NATO 2011 Stratejik Konseptinde effafla da60 Grnr gvence kavramnn tam karl dosta gven, hasma korku vermedir. 61 2010-2011 dneminde Avrupa Mttefik Kuvvetler Komutanl (SHAPE) grev sahasnda toplam 35 askeri tatbikat planlanmtr. Ltfen baknz: www.nato.int. 62 Metin Grcan, From Traditional into Tailored: The Evolution of the Concept of Deterrence in the Post-Cold War Era. 63 NATO, NATO Concept for Strategic Communication, 22 July 2010. 64 NATO 2011 Stratejik Konsepti iin ltfen baknz: http://www.nato.int./lisbon2010/strategic-concept-2010-eng-pdf. (Eriim Tarihi: 22 Nisan 2011)
117
Metin GRCAN
118
yal olarak uluslararas uyuturucu kaakl, korsanlk, terrle mcadele, doal afet yardm konularnda dier devlet ve rgtlerle karlkl ibirliinin gelitirilmesinin vurgulanmas da bu boyutta deerlendirilebilir. yi niyet boyutunda ise ilgili (veya hedef) kamuoyuna kendisinin de karlarnn korunduu, alg ve kanaatleri ile hassasiyetlerinin dikkate alnd mesajnn verilmesi n plana kmaktadr. rnein, NATOnun Afganistan harekat alannda iletiim faaliyetlerinin zn tekil eden bu boyut, hedef kamuoyunun hem kalbini (duygusal boyut) hem de beynini (bilisel boyut) kazanabilmek iin geleneksel yaklamlar dnda farkl iletiim stratejilerinin kullanlmasn zorunlu kld grlmektedir. Afganistanda merkezi ynetim ile blgesel ynetimler arasndaki gven bunalmnda oynanmas gereken arabulucu rol, terrle mcadele, ulus ve devlet ina abalar, geni oranda rvet ve yolsuzluk ve organize su rgtleri ile mcadele gibi konularda eitim ve kltr dzeyi olduka dk olan Afgan halknn desteinin salanmasnn hayati nemde olduunun farknda olan NATO, halk nezdinde meruiyet kazanmak iin uygulayaca iletiim stratejilerinde bu boyutu n plana karmaldr.65 Tathama gre66 Afgan kamuoyuna verilen mesajlarda Batnn slamla savata olmad vurgulanmal ve artk 11 Eyll saldrlarnn mesajlarda tema olarak kullanlmasndan vazgeilmelidir. te yandan Afgan hkmeti tarafndan srekli eletirilen Afganistandaki NATO operasyonlarnda sklkla karlalan sivil kayplar da NATOnun iyi niyeti konusunda soru iaretleri belirmesine ve dolaysyla bu lkedeki itibarnn ypranmasna neden olmaktadr. 67 Bu boyutla ilgili bir baka rnek olarak NATOnun bata Trkiye olmak zere ye lke kamuoylarnda olduka tartmalara yol aan Blgesel Balistik Fze Savunma Sistemine ynelik iletiim stratejisi verilebilir. Fze Kalkannn sadece askeri birlikleri deil,
65 Steve Tatham, Strategic Communication: A Primer. 66 Ibid. 67 Metin Turcan, Seeing the Other Side of the COIN: A Critique of the Current Counterinsurgency (COIN) Strategies in Afghanistan, Small Wars Journal, vol.7, no:3, March 2011, p. 44.
NATO yesi lke halklarn da balistik fze tehdidinden topyekn koruyacak- Madeleine Albrightn ifadesiyle - ttifak oluturan lke halklarnn evlerini koruyan yeni bir alarm sistemi olarak ye lke kamuoylarna pazarlanmasnda ve Lizbon Zirvesinde Fze Kalkann NATO yesi lke halklarn koruyarak kresel bar ve istikrara hizmet edecei temasnn ilenmesinde iyi niyet kavramnn n plana karld grlmektedir. 68 Dier taraftan, NATOnun yukarda boyutlar irdelenen kurumsal itibarn dorudan etkileyebilecek gndemi incelendiinde; a. NATOnun Rusya ile kuraca iliki biimi ve dzeyi, b. NATOnun Avrupa Birlii (AB) ve Birlemi Milletler (BM) bata olmak zere, dier uluslararas rgtlere kuraca iliki biimi ve dzeyi, c. Eurozone blgesindeki lkelerin gvenlik ve savunma politikalarn derinden etkileyen ekonomik kriz, d. Afganistanda NATOnun rol, e. NATOnun genileme politikas, f. Lizbon Zirvesinde kurulaca aklanan Fze Kalkan Sisteminin konulanaca yerler, maliyetinin nasl paylalaca, ynetimi, hangi tehdide ynelik kullanlaca, g. Avrupa ktasndaki konvansiyonel kuvvet indirimi, h. Bar iin Ortaklk (BO) yesi lkelerin69 gelecekteki statleri, NATO ile olan iliki biimi ve dzeyi, i. NATOnun alan d harekat konsepti erevesinde gelitirdii Akdeniz Diyalou,70 stanbul birlii Giriimi71, ve Temas lkeleri72 kapsamnda iliki kurduu lkelerle olan iliki biimi ve dzeyinin NATOnun ncelikli konular olduu grlmektedir.
68 Armaan Kulolu, Hl Akllanmadk, Yenia Gazetesi, 27 Kasm 2010. 69 NATOnun 2007 ylnda balatt BO program Hava Savunmas, letiim, Kriz Ynetimi, Askeri Eitim ve Tatbikatlar, Bar Koruma gibi konularda karlkl ibirliini tesis maksadyla hayata gemitir. BO lkeleri: Ermenistan, Avusturya, Azerbaycan, Belarus, Bosna Hersek, Finlandiya, Makedonya, Grcistan, rlanda, Kazakistan, Krgzistan, Malta, Moldova, Srbistan, sve, svire, Tacikistan, Trkmenistan, Ukrayna, zbekistan. 70 Akdeniz Diyalogu Akdeniz blgesinde karlkl anlay ve ibirliinin tesisi iin 1995te kurulan giriimin lkeleri: Cezayir, Msr, srail, rdn, Moritanya, Tunus, 71 stanbul birlii Giriimi lkeleri: Bahreyn, Katar, Kuveyt, Birleik Arap Emirlikleri. 72 Temas lkeleri: Avusturalya, Japonya, Gney Kore, Yeni Zelanda.
119
Metin GRCAN
120
Bu gndemde ne kan farkl lke ve rgtleri gz nne getirildiinde NATO iin ilgili (veya hedef) kamuoyunun farkl kar ve grleri olan alclardan meydana gelen ok paral bir yap olduu grlmektedir. Bu ok paral kamuoyuna ynelik kar ve uzun vadeli hedefleri dorultusunda farkndalk yaratabilmek ve kurumsal itibarn glendirmek maksadyla NATO iletiim faaliyetlerini dzeyde planlamakta ve icra etmektedir. Bunlar; a. Medya le letiim: Politik liderlik, komuta kademesi, karargahlar ve letiim Ofisleri vastas ile medyann bilgilendirilmesini amalar. b. NATO i iletiim: ttifakn tm askeri ve politik komuta kademelerini ierecek biimde dikey; ye lke ordular ve NATO ile paralel alan dier gvenlik rgtleri ile yatay koordineyi esas alacak ekilde etkin iletiim faaliyetlerini kapsar. c. Toplumsal letiim: NATOnun tm iletiim imkan ve vastalarn kullanarak dost, tarafsz ve rakip lke/rgt kamuoylar ile bilgi paylalmasn salayacak iletiim faaliyetlerini kapsar. rnein NATO; - hem ye lke kamuoylarn birlik ve beraberlii, NATOnun gereklilii ve vazgeilmezliini vurgulayacak temalarla kendine balayacak, - hem BO, Akdeniz Diyalou ve stanbul birlii Giriimi71 ile Temas lke kamuoylarn NATO ile ibirliinin nemini ve kazandrdklarn ve NATOnun gerekliliini vurgulayacak temalarla rahatlatacak, - hem Rus kamuoyuna NATOnun savunma amal ve demokrasiyi ycelten ve Rusyay tehdit olarak alglamayan bir rgt olduunu vurgulayacak temalarla gven verecek, - hem dier uluslararas rgtlere vazgeilmez ve nemli bir kresel savunma aktr olduunu vurgulayacak, - hem bata Afganistan kamuoyu olmak zere uluslararas kamuoyunda NATOnun etkin ve baarl bir rgt olduunu, yeni gvenlik ortamnda da meruiyetini koruduunu ve kresel bar ve gvenlie katkda bulunduu, bartan yana bir savunma rgt olduunu vurgulayacak temalarla iyi niyet gsterecek,
- hem de rakip olarak alglad devlet ve rgtlerle baarl bir caydrclk stratejisi uygulayarak ba etmeye alacaktr. Peki NATO yeleri birbiri ile ounlukla ayn d politika izgisinde olsalar da en son 2008 Rus-Grc Savanda grdmz gibi bazen birbiriyle atan alclarn olduu karmak bir iletiim ortamnda bu hedeflerine nasl ulaacaktr? Veya, Akdenizde icra edilen bir NATO tatbikat, Akdeniz Diyalou ve stanbul birlii Giriimi lkeleri ile Akdenize kys olan lkelerin kamuoylar tarafndan nasl alglanacaktr? Bu tatbikat NATOnun kurumsal itibarn pekitirecek midir, yoksa ypratacak mdr? NATO yukarda belirtilen her bir kamuoyu ile nasl salkl bir iliki kurabilir? te yukardaki sorulara NATOnun bulduu en ksa cevap; ok iyi bir iletiim stratejisi ile olacaktr.73 30 Ekim 2009 tarihinde Kuzey Atlantik Konseyi NATOnun yeni iletiim politikasn aklamtr. NATO stratejik iletiimi; iletiim yeteneklerini ( kamu diplomasisi, halkla ilikiler, sivilasker ilikileri, bilgi harekat) koordineli ve etkin ekilde kullanarak NATOnun politikalarn, askeri operasyon ve faaliyetlerini NATOnun amalarn gerekletirecek ekilde ekillendirerek hedef kamuoylar ile eylem ve sylem paketleri olarak paylamak olarak tanmlamtr.74 Bu tanm incelendiinde, NATO stratejik iletiimi sadece basit bir halkla ilikiler ve bilgilendirme faaliyeti olarak alglamamaktadr. Bunun yannda oklu kamuoyu yapsn da kabul eden NATO, stratejik iletiimi bir kuvvet arpan olarak tanmlamaktadr. NATO, stratejik iletiim politikasn uygulamay ve ilgili birimler arasnda koordineyi bir karargah sorumluluu75 olarak kabul etmitir. Stratejik iletiim kavramn geni bir ekilde yorumlayan NATO, Bilgi Harekat, Kamu Diplomasisi, halkla ilikiler yeteneklerini de muhafaza ederek bu yeteneklere bir vizyon getirecek ve yetenek paketini sinerjik kullanma imkan verecek ekilde stratejik iletiim politikasn belirleme yetkisini NATO Genel Sekre73 NATO, NATO Concept for Strategic Communication, 22 July 2010. 74 NATO ACO 95-2, Allied Command Operations Strategic Communications, 2009. 75 NATO, karargh olarak Kuzey Atlantik Konseyi, Genel Sekreter ve Askeri Komiteleri iine alan l mekanizmay kastetmektedir.
121
Metin GRCAN
122
teri ve Kuzey Atlantik Konseyine, koordine yetkisini ise Kamu Diplomasisinden sorumlu Genel Sekreter Yardmcsna ve NATO Kamu Diplomasisi Blmne vermitir.76 Konsey etkin bir iletiim stratejisi iin genel politikay oluturur. Yine Mttefik Operasyon Komutanl (Allied Command Operations- ACO) stratejik iletiimin icrasndan sorumlu iken Transformasyon Komutanlna ise (Allied Command Transformation- ACT) bu konuda konsept ve yetenek gelitirme sorumluluu verilmitir.77 Ayrca ACO Komutan NATO operasyonlarndan, ACT Komutan ise transformasyondan sorumlu askeri szcdr. letiim alannda gerekli koordineyi salamak ve yeni projeler gelitirmek maksadyla ACO bnyesinde bir stratejik iletiim alma grubu kurulmu olup, bu alma grubu aylk toplantlarla stratejik iletiimin icras ve planlamas konusunda tavsiye kararlar almaktadr. Avrupa Mttefik Kuvvetler Karargahnda (SHAPE) toplanan bu alma grubunda aadaki unsurlardan temsilci bulunmaktadr. a. SHAPE Harekat Komutanl (J3), b. NATO Kuvvet Komutanlklar, c. Medya Faaliyetleri Merkezi, d. Uluslar aras Askeri Halkla likiler Ofisi, e. Bilgi Harekat.78 Yukardaki bilgiler nda NATO stratejik iletiim komuta yapsnn ilk ikisi stratejik, ncs operatif ve taktik olmak zere farkl dzeyde dizayn edildii grlmektedir. Bunlar; a. NATO iletiim politikasnn belirlendii ilk stratejik seviye olan Kuzey Atlantik Konseyi ve Milli Askeri Komiteler, b. Belirlenmi politikalar uygulamadan ve iletiim eitiminden sorumlu dier stratejik dzey olan Avrupa Mttefik Kuvvetler Komutanl (SHAPE),
76 Anais Reding, NATOs Strategic Communication Concept and Its Relevance For France, p. 14. 77 NATO, NATO Concept for Strategic Communication, 22 July 2010. 78 Byle bir alma grubunun faydasn gren ABD Ordusu da bu grubun benzerini stratejik iletiim abalarnn kurumsallamasn salamak maksadyla 2009 ylnda ABD Savunma Bakanl bnyesinde kurmutur (ABD Savunma Bakanl, 2009).
c. Szl, yaz veya davran ekilleri olarak belirlenmi mesajlarn ilgili kamuoylar ile paylalmasnda icrai sorumluluk alan alt dzey komutanlklar ise operatif ve taktik dzeyde grev yapmaktadr.79 Ayrca tm NATO karargahlar ve komuta unsurlar Komuta Grubu iinde bir iletiim birimi kurmakla grevli olup bu birimler komutana dorudan destek salar. Bu birimin bandaki personel, karargahn resmi szcs olarak dorudan iletiim faaliyetlerini yrtr ve komutana rapor verir. NATO, stratejik iletiimden gtt amac, geleneksel iletiim anlayn kinetik yetenekleri ile birletirerek gelitirdii eylem-sylem paketlerini stratejik hedefleri dorultusunda etkin bir ekilde ve srekli olarak hedef kamuoyu ile paylamak eklinde tanmlamtr.80 rnein, NATOnun en temel kurumsal sylemi uluslararas bar ve gvenlii ynelen her tehdide etkin bir ekilde kar koymay ama edinmi ok uluslu ve demokratik mttefiklik81 olarak her frsat ve platformda kullanmaktadr. Bu sylemle NATO, demokrasiyi bir deer olarak kabul eden ve kresel anlamda gvenlik sorumluluu olan ok uluslu bir savunma rgt olarak hem ulusdevlet hem de devlet-d aktrlerden kaynaklanabilecek her trl tehdide kar hazr olduu mesajlarn ilgili kamuoylar ile paylamaktadr. NATO stratejik iletiim prensipleri olarak;82 a. Eylem-sylem Paketlerindeki Tutarllk: Kurum, ilgili kamuoyuna, kendisini ilgilendiren her konuda en gvenilir ve en tatmin edici bilgiyi ve srekli olarak sunabilmelidir. Ayrca iletiim srecinde, kurumun eylem ve sylemleri birbirini desteklemeli ve asla elimemelidir. b. Btnlk: Taktik ve stratejik dzeyin birbiriyle entegre ve sylem birlii iinde olmasn ifade eder.
123
79 Anais Reding, NATOs Strategic Communication Concept and Its Relevance For France, p. 15. 80 NATO, NATO Strategic Communication Policy, 2009. 81 NATO, NATO Concept for Strategic Communication, 22 July 2010. 82 Ibid.
Metin GRCAN
124
c. Sratli Reaksiyon: Kurum, yksek doruluktaki bilgiye en sratli ve en doru ekilde ulaarak ilgili kamuoyu ile paylaabilmelidir. d. effaflk: Kurum, vizyonunu, niyet ve maksadn ve en nemlisi bilgiyi paylarken effaf olmaldr. e. Stratejik Liderlik: Stratejik iletiim, kurumun en tepesinden ynetilmesi gereken ve aslnda bir lider sorumluluudur. Stratejik liderlik kurumun resmi sylemlerini oluturmak zere politikalar belirler. f. Stratejik Sylemlerde adem-i merkezi yaklam ve inisiyatif: Belirlenmi stratejik sylemlerden kurumun tm personeli bilgilendirilerek bu sylemlerin her zaman, her yerde, srekli olarak ve herkesle paylalmas gerekmektedir. Bu nedenle kurum, belirlenen stratejik sylemleri sadece karar alclar dile getirir geleneksel anlay yerine her ne kadar baz riskler ierse de (Gen. McChrystal rneinde olduu gibi)83 - uygun yer ve zamanlarda belirlenmi stratejik sylemlerin tm kurum personeli tarafndan kamuoyu ile paylalmasn tevik eder. Bu sayede resmi sylemlerin kamuoyu ile paylalmas, iletiim hzn arttrmaktadr. g. Sreklilik: Kurum, ilgili kamuoyu ile srekli iletiim iinde olmaldr. letiim srecinde kesintiler olmamaldr. Kurumun hedeflerine vurgu yapacak eylem ve sylemler her frsatta, szl, yazl olarak ve grsel materyal destekli olarak kamuoyu ile paylalmaldr. h. Netlik: letiim hedefleri ve ulalmak istenen nihai sonu net olarak ifade edilebilmelidir. Hedefi olmayan ve nihai sonular kestirilemeyen iletiim srelerinden uzak durulmaldr. i. Yaratclk: Kurum, ilgili kamuoyu nezdinde kurumsal farkndaln arttrmak iin srekli yenilikler peinde olmaldr. j. Analiz yetenei: Kurum iletiim ortamn ve ilgili kamuoylarn ok iyi analiz edebilmelidir. NATOnun bu prensipleri incelendiinde ilgili kamuoyunu srekli ve effaf bir ekilde ve doru olarak bilgilendirilmesini esas
83 General McChrystal, karargh personelinin ABD Bakan Obamann Afghanistandaki sava ynetmede yetersiz kaldna dair Amerikan Rolling Stone dergisine yapm olduklar aklamalardan dolay Haziran 2010da grevden alnmtr.
alan stratejik iletiim kavram ile bir askeri harekat teknii olan Aldatma Harekat (Deception) ve stihbarata Kar Koyma (KK) gayretlerinin birbiriyle att sylenebilir.84 rnein, herhangi bir NATO tatbikat hakknda Halkla likiler Brosu doru bilgileri ilgili kamuoylar ile paylamak isterken bilgi harekatndan sorumlu birimler stratejik hedefler gerei bu tatbikatta kullanlan yetenekleri olduklarndan daha fazla veya daha az gstermek isteyebilirler, NATOnun Lizbon Zirvesinde kurmay kararlatrd Balistik Fze Savunma Sistemi ile ilgili Halkla likiler Brosu mmkn olan azami bilgiyi ilgili kamuoylar ile paylaarak effaflk salamaya alrken, askeri istihbaratlar bir KK prensibi olarak bu konudaki bilgilerin ak kaynaklara verilmesine kar kabilirler.85 Anais Reding, bu hassas konuda mlakat yapt NATO personelinin gzlemlerine dayanarak u sonulara ulamtr:86 a. letiim ortamnda yaanan deiimlere paralel olarak karar alclar gizlilik dereceleri konusunda uygulayageldikleri geleneksel anlay sorgulayarak yeni iletiim ortamnn gereklerine gre gzden geirmeli ve hangi bilginin ne kadarn kamuoyu ile paylaacaklarna iyi karar vermelidir. nk yeni iletiim ortamnda effaflk ile gizlilik arasndaki denge effaflk lehine bozulmutur. Artk herkes her eyi renmek istemekte ve bu isteklerini sadece resmi kaynaklar yerine, bata internet olmak zere pek ok farkl kaynaktan karlayabilmektedir. O halde yeni iletiim ortamnda, her trl bilgiyi gizlilik zrhna brndrmek asl gizlenmesi gereken bilgileri de riske atmak anlamna gelmektedir. b. Yeni iletiim ortamnda ykselen deer, ancak srekli doru ve tutarl bilgi paylam sayesinde salanabilen kurumsal itibardr. zellikle bar ve kriz dnemlerinde taktik ve operatif amalara ulamak iin yaplacak bir Aldatma Harekat veya propaganda faaliyeti nedeniyle stratejik seviyede kurumun itibar zarar grebilir.
84 Anais Reding, NATOs Strategic Communication Concept and Its Relevance For France. 85 Ibid. 86 Ibid.
125
Metin GRCAN
126
c. Yine zellikle souk sava dneminde NATOya hakim olan, medya ve halkla ilikiler uygulamalarnn istihbarat ve bilgi harekat faaliyetlerinde bir vasta olarak grlmesi olarak tanmlanan geleneksel anlaynn brakt tortular NATOdan temizlenmelidir. stihbarat ve psikolojik harekt faaliyetleri ile stratejik iletiim faaliyetleri oluturulacak kurumsal gvenlik duvarlar ile hem fiziki olarak hem de siber ortamda birbirinden kesinlikle ayrlmal ve stratejik iletiim gayretleri istihbarat ve bilgi harekat iin asla kullanlmamaldr. Aksinin olduu durumlarda stratejik iletiim gayretleri ve vastalar kirlenir, ilgili kamuoyu nezdinde ttifak gvenilirliini yitirir ve sonu olarak kurumsal itibar zarar grr. Redinge gre,87 ABD Ordusunun zellikle Irak ve Afganistanda ilgili kamuoylar ile bir trl istedii dzeyde iletiim kuramamasnn ve bugn bile etkileri hissedilen gven bunalmnn temel nedeni zellikle Irak ve Afganistan igallerinin yaand ilk yllarda bu temel prensibe riayet edilmemesidir. Reding, Irak ve Afganistan igallerinin ilk yllarnda ABD Ordusunun Psikolojik Harekat ve zel Kuvvet unsurlarnn dorudan ilgili kamuoylar ile stratejik iletiim abalarnda nemli rol oynadklar iin stratejik iletiim gayretlerinin kirlendii ve neticede sz+eylem paketlerinde tutarszla yol at iddiasndadr.88 Ksaca, Irak ve Afganistanda ksa vadeli hedefler uruna yaratlan iletiim kirlilii, uzun vadede ABD Ordusunun kurumsal itibarna zarar vererek, etkileri hala grlen bir gven bunalmnn domasna neden olmutur. Bu nedenledir ki, artk ABD Ordusunda bir zamanlar ayn odada, ayn kiiler tarafndan ve ayn bilgisayarlarda planlanan iletiim stratejileri ile bilgi harekat stratejileri artk hem fiziki hem de siber ortamda birbirinden gvenlik duvarlar ile tamamen ayrlm ve stratejik iletiim ayr bir yetenek olarak alglanmaya balamtr.89 d. Stratejik iletiimde asl ama kurumsal itibarn korunmas ve arttrlmas olduuna gre, bunu da salayacak en iyi yol, eylem87 Ibid. 88 Ibid, p. 16. 89 White House (2010), National Framework for Strategic Communications, Washington DC: White House.
sylem paketlerindeki tutarllk ve ilgili kamuoyu ile paylalan her bir tutarl eylem-sylem paketi ile ilgili kamuoyunun kurumsal itibar hakknda olumlu kanaat edinmesinin salanmasdr. Bu adan, stratejik iletiim gayretlerini koordine edecek birimin konusunda uzman ve ehil kiilerden olumas gerekmektedir.90 e. NATO iletiimin stratejik ynetiminde sklet merkezini nternet ve sosyal medya zerinde kurmal ve bu alanda aktif olmaldr. Gerekten de nternetin ve sosyal medyann iletiim alannda artmakta olan neminin farknda olan NATO, kendisi ile ilgili uluslararas medyada kan haber ve grleri, kendi yaynlad bilgileri, eitli dokmanlar, yapm olduu sempozyum ve konferans tr faaliyetleri, askeri faaliyetlerini Natochannel.tv adnda kurduu ve resmi sitesinde yer alan bir sosyal medya alannda yer vermektedir. NATO yesi lke ve uluslararas kamuoyu ile daha etkin, daha dorudan, ve interaktif bir ekilde iletiim kurulmasn salamak maksadyla 2 Nisan 2008 Bkre Zirvesinde kurulmasna karar verilen bu nternet televizyonunda bu gne kadar 800den fazla konuda yayn yaplmtr. Daha da nemlisi NATO bu alanda kullanclara yaplan anket ve tartmalara katlma imkan sunmakta, grlerini yaynlamakta yani interaktif bir hizmet sunmaktadr. Ayn zamanda stratejik model nda eitim srecini de gzden geiren NATO, Roma Savunma Koleji, Oberammergau NATO Okulu ve bata Ankarada konulu Terrle Mcadele Mkemmeliyet Merkezi olmak zere dier mkemmeliyet merkezlerinde ksa kurs programlar ve seminerlerle bu yeni modeli tantmay amalamaktadr. NATO, eitim sistemini de iletiimin stratejik bir deer olarak artan nemi nda revize edecek ekilde almalara balamtr. zellikle stratejik iletiim modeli konusunda literatr gelitirmede lokomotif rol stlenen NATOnun 2008 ylndan bu yana uluslararas gvenlik alannda stratejik iletiimi bir model olarak uygulamaya alt, bu model dorultusunda gelitirmekte olduu
90 Anais Reding, NATOs Strategic Communication Concept and Its Relevance For France.
127
Metin GRCAN
128
politikalara uygun olarak tekilat yapsnda gerekli reformlara giderek bu modeli bnyesi iinde kurumsallatrmaya alt grlmektedir. Aslnda blgesel bir savunma rgt olan NATOnun Souk Sava sonras kresel gvenlik ortamnda, blgeselden kresel bir gvenlik rgtne dnme hedefinin bu abalarda rol oynad da sylenebilir. Gvenlik kavramnn ulus-devlet ve ulusal kar merkezli ve realist okulun ereveledii geleneksel tanmlarndan taarak Somali aklarnda uluslararas deniz tamacln tehdit eden korsanlarla mcadele, kresel terrizmle mcadele, Afganistan ve doal afetlerde yardm gibi kresel etkileri olan gvenlik sorunlarnn da NATOyu etkilemesi ttifak alan d anlaya itmitir. Bu alan dln aslnda iki boyutlu olduu sylenebilir. Bunlardan ilki literatrde sklkla vurguland zere corafi alan dlk iken, dieri ise artk NATOnun geleneksel grev ve sorumluluklarnda alan dna kt fonksiyonel alan dlktr. rnein, Somalide korsanlara kar devriye gezen, Libyadaki Kaddafi rejimine kar hava harekatn yneten veya Afganistanda el-Kaide militanlarnn peine den NATO unsurlarnn grev yerlerinin alan dl kadar, faaliyetlerinin de geleneksel tanmlarla aklanmasnn olduka zor olduu grlmektedir. Bu nedenle NATOnun bu alan d blgelerdeki mevcudiyeti kadar, alan d faaliyetlerinin de meruiyeti konusunda ok paral uluslararas kamuoyunda belirebilecek endie ve soru iaretlerini gidermesi gerektii de aktr. te yandan bata Irak ve Afganistan olmak zere, askeri mdahalelerine hem kendi kamuoyunda hem de kresel anlamda gelen tepkilerin giderek ykselmekte olmas ve savunma btesindeki olas kesintilere bal olarak deimekte olan gvenlik politikalar nedeniyle kresel gvenlik ortamnda askeri anlamda profilini azaltmak isteyen ABDnin mevcut g boluunu NATOnun artan profili ile doldurma konusundaki gayretleri de dikkat ekmektedir. 1973 Sayl BM Gvenlik Konseyi karar ile Kaddafi rejimine kar balatlan askeri harekatn sorumluluunun NATOya devredilmesi ile ABDnin Afganistandaki gayretleri hem askeri hem de ekonomik olarak NATOya ihale etme konusunda gsterdii aba an-
lamldr. Ksaca ,Irak ve Afganistandaki stten hem politik, hem de ekonomik olarak az yanan ABDnin NATO ara yz ile kresel gvenlik ortamn ekillendirmeye altn, bu maksatla kresel profilini bilinli olarak drmesinden kaynaklanacak g boluunu NATOnun kresel profilini ykselterek doldurmaya altn sylemek pek de abartl olmaz. Yukardaki temel nedenlerden dolay NATOnun kresel gvenlik ortamnda yeni bir makyajla kollektif ve kresel bir gvenlik rgtne dnmesindeki imaj almasnda iletiimin oynayaca stratejik rol hayati grnmektedir. NATO, bu dnm gerekletirebilmek amacyla karargah ve kuvvet yaplanmalarn, rgt iinde uygulayageldii ynetsel sreleri ve karar mekanizmalarn, bar, kriz ve sava ortamlarnda uygulayaca konseptleri ve en nemlisi geleneksel iletiim stratejilerini gzden geirmektedir. NATOnun stratejik iletiim konusunda en son yaynlad belge olan Stratejik letiim Askeri Yetenekler Uygulama Plannda,91 stratejik iletiimin soyut bir konseptten, planlama ve icra aamalarnda NATOnun poitik-askeri yeteneklerine entegre edildii bir doktrine dntrlmesi srecinde nemli bir adm atlmtr. Bu planda NATO iinde iletiimin stratejik ynetimini gerekletirmek maksadyla ncelikle bir zihniyet deiiklii, mteakiben stratejik iletiimin NATO iinde kurumsallamasn salamak maksadyla planlama ve icrai yeteneklerle, rgt iindeki planlama ve karar alma srelerinde yaplmas gerekenlere dikkat ekilmektedir. Yaplmas amalanan bu deiikliklerin zellikle stratejik iletiim konusunda eitim ve retim faaliyetleri ile planlama aamalarnda ne kt grlmektedir. Uygulama plannda, NATO Mkemmeliyet Merkezlerinin daha etkin kullanld bir eitim sistemi, bir alnan dersler srecinin oluturulmasna, NATO Komutanlar Stratejik letiim El Kitab hazrlanmasna, iletiim alannda baarnn daha bilimsel yntemlerle llmesi iin analiz yeteneklerinin gelitirilmesine, sivil ve askeri gayretlerin btncl bir yaklamla koordine bir ekilde birletirilmesine zel nem atfedilmitir.
91 NATO Strategic Communication Implementation Plan, March 2011.
129
Metin GRCAN
130
Yine NATOnun, aslnda temelde bir Halkla likiler sorunsal olan, Hedef kamuoyuna nce kendimizi mi anlatmalyz yoksa nce hedef kamuoyunu mu anlamaya almalyz? konusunda nce hedef kamuoyunu anlamalyz eklinde zetlenebilecek alc-odakl bir iletiim anlayn benimsedii sylenebilir. zellikle iletiim ile alakal mevcut NATO dokmanlarnn tmnde ilgili kamuoyu ile paylalacak mesajlarn o kamuoyunun bulunduu yreye zg, kendi dillerinde ve motifleri ile sslenmi, nesilden nesile aktarlabilecek ekilde yani otantik olmas gerektii nemli bir prensip olarak yer almaktadr. Hedef kamuoyunun doru analizinin iyi bir iletiim stratejisinin temeli olduu konusunda hem fikir olan mevcut gvenlik literatr hedef kamuoyunun alg, kanaat, dnce ve davranlarn ekillendiren tarihi arka plan, corafi ve demokrafik artlar, sosyoekonomik, kltrel, dini faktrleri de alan d olarak es gemek yerine nemli gvenlik parametreleri olarak kabul etmeye balamtr. Bunun sonucu olarak bir lke/toplumda gvenlie dair nemli davran biimlerini ve dnce kalplarn tarih, corafya, sosyo-psikolojik, sosyo-ekonomik, politik ve dini faktrlerle aklamaya alan stratejik kltr92 kavram gvenlik almalar alanna girmeye balamtr. te yandan stratejik iletiim ile psikolojik harekat faaliyetlerinin stratejik hedefler dorultusunda nasl uyumlatrlaca ve nasl bir tekilatlanma iinde kullanlaca konusunda NATOda mevcut kafa karklnn devam ettii sylenebilir. Bu iki kavram birbirinden tamamen ayr birer harekt fonksiyonu olarak m kabul edilmelidir? Yoksa biri dierinin bir alt unsuru olarak m kullanlmaldr? 93 2006 ylndan bu yana Afganistandaki ISAF komuta karargahnn tekilatlanmasnn bu kafa karkl nedeni yle tam drt kez deitiine dikkat ekmi, her ne kadar kullandklar yntem ve vastalar ayn olsa da, gttkleri amalar ve ortaya koyduklar vizyon farkl olan stratejik iletiim yetenei ile psikolojik harekat yeteneklerinin nasl uyum92 Jeannie L Johnson and Larsen Jeffrey A., Comparative Strategic Cultures Curriculum Project, US Defense Threat Reduction Agency, 2006. 93 Anais Reding, NATOs Strategic Communication Concept and Its Relevance For France, p. 16.
latrlaca ve birbirlerine zarar vermeden nasl kullanlaca NATOnun zmesi gereken nemli sorunlarn banda geldii deerlendirilmektedir. nk ksa vadeli hedefleri gerekletirmek iin etkin zmler sunabilen psikolojik harekt teknikleri, harekt alanndaki iletiim ortamn kirleterek uzun vadede stratejik iletiimin glendirilmesine odakland kurumsal itibarn gvenilirlik ve iyi niyet boyutlarn ypratmakta, bu da kurumsal itibarn zarar grmesi ile sonulanmaktadr. Badattaki Ebu Gureyb Cezaevinde tutuklu bulunan Irakllarn sorgulanmalar esnasnda etik ve hukuk d olsa da bir psikolojik harekt teknii olarak fotoraflanmalar94 ve bu fotoraflarn medyaya szmas nedeniyle ABDnin kresel itibarnn byk zarar grmesi bu konuda verilebilecek en arpc rneklerin banda gelmektedir. NATOnun iletiimin stratejik ynetimi konusundaki bir dier kafa karkl ise iletiim faaliyetlerinde zel sektrn rolnn kapsamnn ve ieriinin ne olaca konusundadr. Alannda baarl danmanlk irketlerinin zel sektrde uyguladklar pazarlama ve reklam stratejileri gvenlik alanndaki aktrlerin iletiim gayretlerine bir model tekil edebilir mi ve bu zel irketlere harekt alanndaki iletiim faaliyetleri ihale edilebilir mi? NATO Afganistandaki iletiim faaliyetlerinin bir ksmnda yerel medya irketlerini kullanmaktadr. Ancak 2005 ylnda Irakta Lincoln Group adndaki pazarlama ve reklam irketine ABD askeri glerinin halkla ilikiler abalarnn bir ksmnn ihale edilmesi ve bu ihale sonucunda bu irketin ABD lehine yayn yapmalar Irakl gazete ve televizyon kanallarna iin rvet verdiinin ortaya kmasna dikkat eken Reding95 iletiim faaliyetlerinin zel irketlere ihale edilmesine kukuyla bakmaktadr. Bu adan, ticari karlar n plana kan zel irketlere harekat alanndaki iletiim faaliyetlerinin ihalesinde bir sorun olduu grlmektedir.
94 Olay esnasnda Ebu Gureyb Cezaevi Komutan olan General Janis Karpinski resmi ifadesinde bu fotoraflarn sorgulamalarn etkinliini arttrmak iin bilinli olarak ekildii, ancak nasl medyaya szdn bilmediini ifade etmitir. fadenin tamam iin ltfen baknz: http://www.fidh.org/IMG/pdf/doc_20_-_Karpinski_Testimony.pdf. (Eriim Tarihi: 02 Mays 2012). 95 Anais Reding, NATOs Strategic Communication Concept and Its Relevance For France, pp. 24-25.
131
Metin GRCAN
132
NATOnun stratejik iletiim ile ilgili dokmanlar incelendiinde NATOnun ncelikli hedef kitle olarak ilgili kamuoyundaki politik ve askeri elitler ile, akademisyen ve gazetecileri belirledii grlmektedir. Bu adan NATOnun iletiim faaliyetlerini sekinci bir anlayla yksek politika (high politics) olarak nitelendirdii ve sokaktaki vatandaa hitap edecek (mass politics) bir iletiim stratejisini yeterince gelitiremedii sonucuna ulamak mmkndr. rnein, NATO tarafndan Rus kamuoyuna ynelik yaplan bir anket almasnda, Rus elitleri ile Rus halknn NATO hakknda grleri arasndaki bariz fark ortaya konmutur. Ankete katlan Rus elitleri arasnda NATO yanls olanlar %4, tarafszlar %42 ve NATO kartlar %54 iken Rus halk arasnda bu oranlar %2, %30 ve %68dir.96 Yukardaki oranlar incelendiinde, Rus elitleri ile Rus halknn NATOyu alglamasndaki bariz fark net olarak grlmektedir. NATOnun Afganistandaki iletiim gayretleri konusundaki literatr incelendiinde Afgan elitlerle Afgan halknn NATO alglamalarnda rastlanan byk uurumun da bu kapsamda deerlendirilebilecei dnlmektedir. Ayn ekilde Almanyada konulu Marshall Fonunun her yl dzenledii Transatlantik Eilimler Anketinin 2010 yl sonularnda bu anketin ilk kez dzenlendii 2004 ylndan beri anket dzenlenen lkelerdeki elitlerin (Trkiye dhil) NATO yanls tutumlarnda gzle grlr bir deiiklik tespit edilemedii vurgulanrken Trkiyede NATOyu destekleme orannn 2004 ylnda %53 iken bu orann 2010 ylnda %30a dtne dikkat ekilmitir.97 Buradan Trkiyede 2004 ylndan bu yana elitlerin NATO yanls tutumu sabit kalrken sokaktaki vatandan NATO alglamasnda byk bir d grld sonucuna ulalabilir. Tm bu rnekler nda bata NATO olmak zere, her gvenlik aktrnn gvenlik konularn birer yksek politika (high politics) konusu olarak gren geleneksel sekinci yaklamlar bir kenara brakarak hem elitlere hem de dorudan sokaktaki vatandaa ulaan bir iletiim stratejisi gelitir96 Leonid, Kosals, Russias Elite Attitude Towards NATO Enlargement (2001) Ltfen baknz: http://www.nato.int./acad/fellow/99-01/kosals.pdf. (eriim 02 Mays 2011) 97 Ankete ulamak iin ltfen baknz: http://trends.gmfus.org. (eriim 02 Mays 2011)
mesi nemli grlmektedir. Ayrca iletiimin gvenlik alanndaki ynetiminde baar llmesi olduka zor bir olgu olarak karmza kmaktadr. lemediiniz bir olguyu ynetemezsiniz prensibinden hareketle eitli bilimsel analiz teknikleri ve yntemler gelitirerek iletiim ynetiminde baarnn saysal verilerle llebilir hale getirilmesinin salanmas, bu sayede daha salkl analizlerle iletiimin faaliyetlerinin planlanmas nem kazanmaktadr. Bu kapsamda, NATOnun iletiim konusunda baary bilimsel analiz ve yntemlerini kullanarak nasl lecei de stratejik iletiimin, baars iin nem kazanmaktadr. Sonu Stratejik iletiimin NATO ierisinde artk kavramsal olarak tartlmas yerine daha somut ve daha fazla ekilde ele alnaca, her trl planlama ve operasyonel faaliyette bu kavramn sk sk gndeme gelecei, kavramn konsept olmaktan karak doktrinleme srecine girdii ve mevcut NATO faaliyetlerine entegresinin balad deerlendirilmektedir. Stratejik iletiimi kresel gvenlik ortamnda kurumsallamasnda lokomotif rol stlenmi grlen NATOnun bu alandaki alma ve faaliyetlerinin yakndan izlenmesinin nem tad deerlendirilmektedir. Yine internet ve sosyal medyann yaygn kullanlmaya baland, kamuoyunun ok paral hale geldii ve bilgilenmeyi bir hak olarak alglad, effaflama ve hesap verilebilirliin nem kazand, gizlilik-effaflama dengesinin effaflama lehine bozulduu ve sansrc reflekslerin eskisi kadar etkili olmad, kurumsal itibarn nem kazand yeni iletiim ortamnda ,stratejik iletiimin gvenlik sektrndeki aktrlere geleneksel iletiim stratejilerini gzden geirmede bir rol-model olabilecei deerlendirilmektedir. Bata ABD, ngiltere ve Fransa ordular olmak zere pek ok modern dnya ordusunun iletiim ortamndaki yapsal deiikliklerin farknda olduu ve geleneksel yaklamlarndan uzaklaarak stratejik iletiim modelini gelitirmeye altklar kolaylkla grlmektedir. alma, gtt amalar ve ortaya koyduu vizyon gznne alndnda gvenlik alannda uygulanabilirlii mmkn grnen stratejik iletiim konusundaki literatrn ve NATOnun ve dier
133
Metin GRCAN
134
modern dnya ordularnn bu modeli gelitirme konusundaki gayretlerinin her gvenlik aktr tarafndan yakndan takip edilmesi gerektii sonucuna ulamtr. Yine almaya gre, gelecekte hem kar tarafa kendini eksiksiz ve doru anlatmay hem de kar taraf eksiksiz ve doru anlamay baarmak isteyen gvenlik aktrlerinin iletiimi basit bir sre olarak grmeyi brakp bir yetenee dntrmeleri gerekmektedir. Bu dnm srecinde ise her bir kurumun halk ve medya ile iletiimde kulland geleneksel yntem, yap, sre ve iliki biimlerini sorgulamas, kurumsal itibar merkeze alan, effaf, stratejik vizyon nda ilgili kitleleri etkileme ve ikna etme amac gden, kesintisiz, sansrsz, aldatma ve saptrma amac tamayan, uzun dnemdeki stratejik hedeflere ynelmi, proaktif bir tutumla ynetilen yeni iletiim modelleri gelitirmelerinin kanlmaz olduu deerlendirilmektedir. letiim ortamndaki bu deiim ve dnm gremeyen aktrlerin ise sk sk telafisi mmkn olmayan iletiim kazalarna urayacan sylemek de pek de abartl olmaz. SUMMARY Some of the strategic changes that took place at the end of 20th century have made influenced the contemporary security environment through communication. To begin with the revolution in information technology has had a huge effect on communication in the contemporary world. It has diversified the resources available especially the appearance of internet and it has also democratized and expanded access to these technologies. These resources have, in return, significantly increased the volume of information being communicated in an almost instantaneous way. The information technology revolution, specifically the emergence of social networks on internet has extremely complicated the communication process. To be the first to communicate with the target audience has turned out to be the most significant issue for organizations. Besides, speed of communication has turned out to be a prerequisite for offering ones own interpretation of events, before audiences
form their own way of thinking. Attaining the requisite speed is nevertheless challenging as numerous other sources of information are also trying to be among the first to communicate. Furthermore, contemporary communication environment complicates the task of communicating in an influential way, as the audience is not a monolithic entity any more. The more partners as the targeted audience there are, the harder it is to agree quickly on the message to be transmitted and to communicate in a coherent way. In this new communication environment, strategic communication has emerged as a candidate to satisfy the communication needs of the actors in the security realm. Strategic communication may be defined as a capability not a process to disseminate the messages of given organization in a most efficient, most effective, most coherent, most transparent and fastest way to the targeted audience in order to achieve the strategic objectives of it. The principle benefit of strategic communication derives essentially from the principle of war called mass. Strategic communication endeavors to mass information among all agents of public information at a crucial time and place to accomplish strategic objectives of the organization. It is not a concept which dictates people what to think, it is, instead, a concept which tells people what else to think about. Strategic communication is a package of efforts which proposes a formal methodology that craft messages through careful deliberation and coordination, analyzes and prioritizes key audiences, and synchronizes and times of release of information to the respective audience in a disciplined fashion. Strategic communication may be regarded as a lens, which collects all efforts coming from the organizational capabilities, the vision of organization, its formal rhetoric and disseminate them to the target audience in a disciplined and effective fashion. It aims to convey deliberate messages through the most suitable media to the designated audience at the most appropriate time to contribute to and achieve the desired long-term effects in accordance with the strategic intention of the organization.
135
Metin GRCAN
NATO, as an international security actor whose relevancy has been a hot-debated topic in the post-Cold War period, has been one of those actors in the global security environment to adapt strategic communication as the model to transmit its messages, or rhetoricaction packages, in a most efficient, most coherent and most effective way. NATO defines the strategic communication as the coordinated and appropriate use of NATO communication activities and capabilities in support of the Alliance policies, operations, and activities in order to advance NATOs aims. NATO also presents credibility, unity of effort, responsiveness, pervasiveness, continuality, leadership as the core principles of this model. NATO has also endeavored to institutionalize this model for two years by fulfilling structural changes and embracing new policies for two years to better meet the needs of contemporary communication environment.
136
KAYNAKA BOCKSETTE, Carsten (2008) Jihadist Terrorist Use of Strategic Communicaion Management Techniques, George C. Marshall Center for European Security Studies. BORG, Lindsey J. (2008), Communicating with Intent, Incidental Paper, Harvard University. COFFMAN Julia (2004), Strategic Communication Audits Washington DC, Communications Consortium Media Center. DLMEN, Necmi Emel (2007), Yeni Medya Kavram erevesinde nternet Gnlkleri-Bloglar ve Gazetecilie Yansmalar, Marmara letiim Dergisi, Say 12: ubat. EK, zgr (2010) Genelkurmay- Basn likileri Raporu, Basn Konseyi, 20 Haziran 2010. EUCKLUND, Marshall V. (2005) Strategic Communications: How to Make It Work IO Sphere, Fall, San Anonio , TX. ERDOAN, rfan; KORKMAZ, Alemdar. (2002), teki Kuram: Kitle letiimine Yaklamlarn Tarihsel ve Eletirel Bir Deerlendirme, Erk Yaynlar.
GOLDMAN, Emily, (2008) Strategic Communication Theory and Application Presentation presented in the Office of Coordinator for Counterterrorism of U.S. Department of State. GRCAN, Metin (2011), From Traditional into Tailored: The Evolution of the Concept of Deterrence n the Post-Cold War Era, SAREM Stratejik Aratrmalar Dergisi, Yl:9 Say:16 Ocak 2011. HENDRICKSON, Ryan C. (2006), Diplomacy and War at NATO, Columbia, University of Missouri Press. HOOP, Scheffer Jaap de, Konumas iin ltfen baknz: http://www.nato.int/docu/speech/2008/s080424a.html (eriim 06 Mart 2011). JONES, Jeffrey (2009) Strategic Communication: A Mandate for the United States, Joint Force Quarterly, Vol.4. s.104-114, National Defense University. JOHNSON Jeannie L., Larsen Jeffrey A. (2006), Comparative Strategic Cultures Curriculum Project, US Defense Threat Reduction Agency. KOSALS, Leonid, (2001) Russias Elite Attitude Towards NATO Enlargement Ltfen baknz: http://www.nato.int./acad/fellow/99-01/kosals.pdf (eriim 02 Mays 2011). MURPHY, Dennis (2006) M., Groh, Jeffrey L., Smith, David J. and Ayers, Cynthia E., Information As Power: An Anthology of Selected United States Army War College Student Papers, US Army War College, Carlise PA. NATO (2010), Military Concept for NATO Strategic Communication. NATO (2010) NATO Concept for Strategic Communication, 22 July 2010. NATO (2009), ACO 95-2 Allied Command Operations Strategic Communications. NATO (2009), ACO 95-3, Social Media. NATO (2009), NATO Strategic Communication Policy. NUMANN, Marco; HOGAN, Deirdre (2005), Semantic Social Network Portal fpr Collaborative Online Communities, Journal of European Industrial Training, vol.29. No. 6.
137
Metin GRCAN
138
OKAY, Ayla ve AYDEMR, Okay. (2005)., Halkla likiler: Kavram, Strateji ve Uygulamalar, Der Yaynlar. OSKAY, nsal (2007), letiimin ABCsi, Der Yaynlar. ZKAN, Abdullah (2010) Sosyal Medya ve Siyasi Partiler, Biliim Dergisi, yl:38, Say 127. PAUL, Christopher (2009), Whither Strategic Communication, RAND Occasional Papers. Radyo ve Televizyon st Kurulu (RTK) (2009), Televizyon zleme Eilimleri Aratrmas 2. REDNG, Anais and WEED, Kristin 2010 NATOs Strategic Communication Concept and Its Relevance For France, RAND Papers. SNOW, Nancy and TAYLOR, Phillip (2009), Routledge Handbook of Public Diplomacy, New York Routledge Press. STARR, Barbara (2005) Pentagon sites: Journalism or Propaganda, CNN News, 5 ubat 2005. TATHAM, Steve (2008) Strategic Communication: A Primer, Defence Academy of United Kingdom, (December 2008). TAYLOR, Philip M. (2009), Routledge Handbook of Public Diplomacy, London, Rutledge Press. THOMAS, Ian, QR (1997), The Promise of Alliance Boston, Rowman&Littlefield Publisher Inc. TURCAN, Metin (2011), Seeing the Other Side of the COIN: A Critique of the Current Counterinsurgency (COIN) Strategies in Afghanistan, Small Wars Journal, Vol.7 No:3, March 2011. U.S. Department of Defense (2009) Report on Strategic Documentation, Washington DC: Department of Defense. VURAL, Beril Aknc; BAT, Mikail, (2010) Yeni Bir letiim Ortam Olarak Sosyal Medya, Journal of Yaar University, 2010 20 (5) 3348-3382. White House (2010), National Framework for Strategic Communications, Washington DC: White House. YOST, David S. (2001), NATO Transformed: The Alliances New Roles in International Security Washington DC, US Institute of Peace.
Stratejik Planlamann Dayana Olarak Stratejik ngr Gereksinimi ve Gelitirme Yntemleri

Necessity and Development Methods of Strategic Foresight as the Foundation of Strategic Planning
Nazmi EMEC* zet Strateji gelitirme ve stratejik planlama hemen her kurum iin orta ve uzun vadeli hedefleri gerekletirmek iin zorunlu almalar haline gelmitir. Stratejik ynetim kapsamndaki i faktrler kurumlarn kontrol altnda geliebilmektedir. Ancak d faktrler gelecekteki evresel koullarn etkisi altnda ekillenecektir. Sz konusu evresel koullar doal olarak bugn iinde bulunulan evresel koullar ile ayn olmayacaktr. Bu gerekten hareketle, kurumlar ve devletler gelecein nasl ekillenecei hakknda bilgi sahibi olma ihtiyac iindedirler. Gelecei tahmin etmek, tarih boyunca hep yaplagelmitir. Son yllarda bu almalar gemite yapldndan farkl olarak bilimsel verilere dayanlarak yaplmaya ve bu konuda yntemler retilmeye allmaktadr. Bu makalenin amac, stratejik planlama iin ihtiya duyulan gelecek tahminlerinin nemini vurgulayarak, bu konuda literatrde yer alan balca almalar ve yntem denemelerinin analizini yapmak ve ortaya kan boluklarla ilgili nerilerde bulunmaktr. Anahtar Kelimeler: Stratejik ynetim, stratejik planlama, trend deiimleri, pradigma dnm, stratejik ngr ve senaryo planlama.
139
* Yrd.Do.Dr., Piri Reis niversitesi; e-posta: nazmi_cesmeci@yahoo.com.
Nazmi EMEC
140
Abstract Strategy development and strategic planning have become essential for almost every institution to fulfill their medium- and longterm goals. Environmental conditions in the future are not as same as the ones which we experience today. Based on this fact, the institutions and the states are in need for having information about the way in which the future will take shape. Predicting the future was a widely-seen study throughout the history. However, unlike in the past, studies which have been done in recent years for predicting the future, have been based on scientific data and have tried to produce methods. The purpose of this study is to highlight the importance of predicting future which is needed for strategic planning, to analyze the major studies and method attempts on this subject in the literature and to make recommendations about the emerging gaps on this subject. Key Words: Strategic management, strategic planning, change in trends, paradigm shift, strategic foresights, scenario planning. 1. Giri nsanolunun gelecei bilme arzusu yeni bir ey deildir. Binlerce yl ncesinde de liderlerin zihinleri, kabilelerinin veya devletlerinin ve doal olarak kendi saltanatlarnn gelecei hakkndaki endielerle megul olmutur. Sz konusu liderler, gelecei belirleyecek olan i faktrlerin yan sra kendileri tarafndan kontrol edilemeyen d faktrlerin nasl gelieceini de bilmek istemilerdir. Tarihin birinci dalgas olarak nitelenen tarm anda bile yneticilerin ilgi alanlar hem rakiplerinin durumu hem de kendi glerini dorudan etkileyen kuraklk, ktlk ve bolluk gibi doa olaylarndan etkilenen dnemlerinin tahmin edilmesi zerine younlamtr. Bu ilginin temel nedeni, gnmzdeki stratejik ynetim ilkelerine benzer bir ekilde, ynetmekle sorumlu olunan kurumun orta ve uzun vadede varln srdrmek ve gelitirmek isteidir. Dier bir deyile, orta ve uzun vadede karlalmas muhtemel tehditler ve frsatlar bilebilmek ve frsatlar deerlendirip, tehditleri savuturarak devleti ya-
atmak ve gelitirmek arzusu hep var olmutur. Eski liderler bu amala gelecei okuduklarna inanlan insanlar yanlarnda bulundurarak onlarn ngrlerini dikkate almay denemilerdir. Bu kiilerin kehanetlerinin sadece mucizevi glerinden kaynaklanmadn ve birtakm bilgilere de dayandn dnmek yanl olmayacaktr. Ancak bu bilgilerin herhangi bir metodoloji rn olup olmad konusunda bir kant mevcut deildir. Aydnlanma anda youn bir ekilde ilenmeye balanan Metodoloji konusunun da etkisiyle 20. yzyl balarnda ortaya kan bilimsel ynetim paradigmas, yzyln ikinci yarsndan itibaren letmelerin stratejik ynetimi kavramn da kapsamna almtr.1 Bu dnemden itibaren gelecek ngrleri de bilimsel temellere oturtulmaya allmtr. Yzyln sonuna doru bu almalarn younlat ve stratejik ynetimin girdileri arasna alnmaya baland grlmektedir. Alvin Toffler ve Igor Ansoffun 1970lerdeki almalar ile popler hale gelen bu konuda 1990lardan itibaren baz modeller retilmeye baland grlmektedir. Bu almada, 1993 ylndan itibaren C. Taylor, R. Slaughter ve J. Voros tarafndan ileri srlen stratejik ngr gelitirme modelleri kapsamndaki almalarn analizi yaplarak bu modellerin T. Khunun Paradigma kuram erevesinde incelenmesi amalanmaktadr. 2. Terminolojinin Evrimi: Harp Sanatndan letme Ynetimine Gnmzde, strateji szc ve bu balamdaki terminoloji yaygn bir ekilde kullanlmaktadr. Zaman zaman farkl kullanmlara ve anlam kaymalarna da rastlanmaktadr. Bu nedenle almay da, konunun zne odaklamak amacyla ilgili terminolojiye ksaca deinmenin yararl olaca deerlendirilmektedir. Strateji szcnn etimolojik kkeni hakkndaki en yaygn gr, antik Yunanca kaynakl iki kelimeden olutuu eklindedir. Kelimenin ilk blm yaylm ordu ya da geni insan topluluu anla1 Henry Mintzberg, The Rise and Fall of Strategic Planning: Reconceiving Roles for Planning, Plans, Planners (illustrated edition). The Free Press. New York, 1994, p.225
141
Nazmi EMEC
142
mna gelen stratos kelimesinden gelmektedir. Kelimenin ikinci blm egy ise yn vermek fiilinden kmtr.2 Ayn alarda yazld kabul edilen inli asker-dnr Sun Tzunun Harp Sanat adl eserinin de askeri stratejinin ilk ba yapt olduu pek ok yazar tarafndan kabul edilmektedir.3 Szcn kkeninin bu kadar eskiye gitmesine ve uygulamalarn tarih boyunca srdrlmesine ramen modern terminolojide yer al olduka yenidir. (1656da ngilterede Harrington, 1721de Fransada Trevoux szlnde kullanlmtr).4 Prusyal General Clausewitzin 1832 ylnda yaymlanan Sava zerine adl eseri de yakn an bayapt olarak kabul edilir.5 Tarih boyunca asker bir terim olarak kullanlan strateji, gnmze doru yaklatka kullanm alann geniletmitir. Gnmzde artk, devletlerin, irketlerin, siyasi partilerin, futbol takmlar dahil her trl organizasyonun kendi karmak sorunlarn incelemek ve zmek iin kullandklar bir terim haline gelmitir.6 Stratejik terimi ise genellikle sfat olarak kullanlmaktadr. Bu kapsamda; ya asker ve gvenlikle ilgili konular nitelemekte ya da daha geni anlamda, byk, ok nemli, ulusal veya kresel aptaki terimleri ve st ynetim kararlarn nitelemek amacyla kullanlmaktadr.7 Stratejik Ynetim iin eitli bak alarna gre farkl tanmlar yaplmaktadr. Bu tanmlarn ortak ynleri birletirildiinde; bir organizasyonun uzun dnemde yaamn devam ettirebilmek ve ra2 John Adair, Etkili Stratejik Liderlik, ev. Salih Fatih Gne, Babali Kltr Yayncl, stanbul, 2004, s. 15. 3 Colin S. Gray, Modern Strategy. Oxford University Press Inc. New York, 1999, p.80; Gerald A. Michaelson, Sun Tzu: The Art of War for Managers; 50 Rules for Strategic Thinking, Pressmark International, Alcoa U.S.A. 2001, p.4; Gary Gagliardi, The Art of War and the Art of Marketing: A Translation for Marketing Warfare.,Clearbridge Publishing, Shoreline U.S.A. 2002, p. x. 4 Jean-Marie Mathey, Comprendre la Stratgie, Economica, Paris, 1995, p. 11. 5 The Clausewitz Homepage, Bassford, Clausewitz and His Works, Eriim tarihi: 30 Mays 2010; Colin S. Gray, Ibid, p. 75. 6 Hayri lgen, ve S. Kadri Mirze, letmelerde Stratejik Ynetim. Literatr Yaynclk. stanbul, 2004 s.20; Jean-Marie Mathey, Ibid, p. 7. 7 Robert C. Shirley et al., Strategy and Policy Formation: A Multifunctional Orientation (2nd Ed.), John Wiley & Sons, San Antonio U.S.A., 1981, p. 1.
kiplerine stnlk salayabilmek amacyla eldeki kaynaklar en etkili biimde kullanmay hedef alan bir ynetim biimi olarak tarif etmek mmkn grlmektedir.8 Burada zerinde durulmas gereken konu, tarih boyunca asker ynetim ve devlet ynetimi iin kullanlan terminolojinin, giderek irket ynetimlerini de kapsayacak ekilde tm organizasyonlar iin kullanlr hale gelmi olmasdr. Sadece, sava alanlarnn yerini pazar, dmanlarn yerini de rakipler almtr denilebilir.9 Giderek, ticari iletmelerin ynetimi konusunun, alan iinde daha fazla yer igal ettiini ve bu konudaki literatrn daha yaygn hale geldiini ifade etmek ok yanl olmayacaktr. Bu kapsamda, uzun dnemi kapsayan stratejik planlama konusu da, stratejik ynetimin temel unsurlarndan biri olmaktadr. 3. Stratejik Ynetimin Stratejik ngrye Olan Gereksinimi Bu noktadan itibaren stratejik ynetimde esas alnabilecek Uzun dnemin tanm nem arzetmektedir. Bu konuda baz kaynaklarda 3 yldan 20 yla,10 veya 3-4 yldan 30-40 yla kadar olan bir zaman aralnn esas alnmasnn uygun olaca yer almaktadr. Bu kapsamda rnein, aalarn dikim, geliim ve retim sresi gz nne alndnda, ormanclk sektr iin stratejik ynetim sreci 2030 yl, petrol ve enerji retimi iin ise 3040 yl olabilmektedir.11 Stratejik ynetim srecinin gelecee ynelik bu zaman boyutu, stratejik ngr almalarnn temel gereksinimini oluturmutur. Bu konudaki en zl ifade olarak stratejik planlama bir gelecek dncesidir cmlesi kabul edilebilir.12 Stratejik planlama ile stratejik ngr veya gelecek tahmini, birbirleriyle ile ok gl bir iletiim iinde olmalarna ramen aralarnda ok temel bir fark vardr. ngr veya gelecek tahmini gelecekte ne olacak sorusuna cevap aranmasdr. Stratejik planlama ise, gelecekte ne yaplmal sorusunun cevaplarn hazrlamaktr.13
8 Hayri lgen, ve S. Kadri Mirze, Ibid, s. 26. 9 Leslie W. Rue ve Lloyd L. Byars, Management Skills and Application, McGraw-Hill, New York, 2002, p.102; Gary Gagliardi, Ibid, p. 2. 10 Leslie W. Rue ve Lloyd L. Byars, Ibid, p. 97. 11 Hayri lgen, ve S. Kadri Mirze, Ibid, s. 27. 12 Henry Mintzberg, Ibid, s. 7. 13 Hayri lgen ve S. Kadri Mirze, Ibid, s. 108.
143
Nazmi EMEC
144
kinci soruya verilecek cevaplar iin almalara balarken, ilk sorunun cevaplarna ynelik somut baz verilere ihtiya duyulmaktadr. Szkonusu soruya cevap bulabilmek iin yaplan almalara tahmin teknikleri de denmektedir. Tahmin teknikleri ise saysal olmayan, saysal ve yaratc tahmin teknikleri olarak balk altnda toplanmaktadr.14 Devam eden paragraflarda irdelenecek metodolojiler her teknikten de yararlanmakla birlikte her geen gn znel teknikleri daha az kullanp nesnel tahmin tekniklerine arlk verilme gayreti iinde olunduu gzlenmektedir. 4. lk Adm; Gemiten Bugne Literatrdeki tm almalarda, gelecei bilmenin mmkn olmad zellikle vurgulanmaktadr. Ancak, stratejik dzeyde alnmas gereken tm kararlar gelecee ynelik iken eldeki tm bilgiler gemie aittir. Gncel olarak kabul edilen tm bilgiler bile, zerinde allmaya baland zaman gemie ait bilgiler olmaktadr. Bu bir elikidir. Ancak gelecek ngrs yapmaya teebbs edenlerin, bu bilgilere dayanmaktan baka areleri yoktur. Bu durumda gelecekle ilgili tahminlerin temel dayanann, gemii ve bugn doru okuyabilmek ve somut verilerle tanmlayabilmek olduunu kabul ederek almaya balamak en gvenli yol olarak grlmektedir. Bu amaca ynelik olarak pek ok bilimsel yayn, istatistik ve deerlendirme kayna mevcuttur. Kresel apta ele alndnda Dnya Bankas, Uluslararas Para Fonu, Birlemi Milletler Kalknma Ajans, dier uluslararas rgtler, uluslararas ticaret ve sanayi odalar, sektrel uzmanlk kurulular gibi pek ok kuruluun almalar, yakn gemii ve iinde bulunulan zaman dilimini tanmlayabilmek iin veriler sunmaktadrlar. Bu veri zenginlii kukusuz baz zorluklar da iermektedir. Ayn konu veya sektr ile ilgili farkl saylar ve deerlendirmelerle de karlamak mmkndr. Byle bir ortamda kurumlar ve devletlerin, kendi durumlarn deerlendirirken znel yaklamak ve lehlerine olan verileri semek gibi bir zafiyetleri olabilmektedir. Hi kukusuz bu tr yaklam, gemii ve gn doru okuma asndan kanlmas gereken bir durumu oluturmaktadr.
14 Hayri lgen ve S. Kadri Mirze, Ibid, s. 109.
Gn tanmlama ile ilgili parametreler belirlenerek gnn evresel koullar tanmlandktan sonra ayn parametreleri kullanarak belirli aralklarla geriye doru gidilmeli ve o gnlerin evresel koullar tanmlanmaldr. Bu gemi incelemesinde ilk bakta, Churchillin zdeyiinde olduu gibi, ne kadar geriye baklrsa o kadar ilerisinin grlebilecei dnlebilir.15 Bu ilke genel olarak doru kabul edilmekle birlikte, bu almada nerilen metodoloji iin, en ok 40 50 yllk bir gemiin baz alnmasnn doru bir yaklam olaca dnlmektedir. Zira bu ilem esnasnda, her geriye gidi aamasnda, ihtiya duyulan bilgilerde azalmalar ve eksiklerle karlalmaktadr. Bu da durum tespitlerinde bir lde belirsizlik veya bulanklklarla karlamak demektir. Yukarda deinilen stratejik ynetimin zaman menzili olarak kabul edilen 30 40 yl16 geriye doru ulaldnda, bu tespitlerin bir grafie dklerek bir trend erisi oluturulmas mmkn olabilecektir. 5. Genel veya Tek Parametreli Yaklam Bu yaklamda sadece bir trend erisi kullanlmaktadr. Bu eri bir sektrn genel durumunu veya sadece bir parametredeki deiimi temsil edebilir. rnein bir irketin satlarnda veya bir lkenin ihracatndaki deiimin 30 40 yl geriden gelerek bugne ulatnda nasl bir trend erisi izlediini gsterebilir. Bu yntemin en sade aklamas ekil1de grlmektedir.
145
ekil 1: Trend izgisinin oluturulmas 15 Winston Churchill Quote, http://www.brainyquote.com/quotes/authors/ w/winston_churchill_6.html. Eriim tarihi: Mart 2011 The farther backward you can look, the farther forward you can see. 16 Hayri lgen ve S. Kadri Mirze, Ibid, s. 27.
Nazmi EMEC
Mteakip aamada trend izgisi ekil 2de grld gibi gelecee doru uzatlmak suretiyle, incelenmekte olan kurumun veya sektrn gelecekteki durumu hakknda bir tahmin yaplabilir. ekilde birinci dereceden dz bir doru olarak temsil edilen bu trend izgisi kukusuz daha karmak bir eri olabilir.
146
ekil 2: Trend izgisinin gelecee doru uzatlmas
Bu yntemin dayand temel varsaym, sz konusu sektr, gemiten bugne geliinde etkileyen i ve d faktrlerin ayn olaca veya trend zerinde anlaml bir deiiklie yol aamayacak dzeyde kalacadr. Dier bir varsaym da inceleme yaplan dnemde trend krlmalarna yol aabilecek byk krizlerin, doal afetlerin veya tarihi dnemelerin yaanmayacadr. 6. ok Boyutlu veya ok Deikenli Yntem Bu yntem ilk kez Charles F. Taylor tarafndan 1993 ylnda yaymlanan Uluslarn Yeni Dzeni in Alternatifli Dnya Senaryolar isimli almasnda nerilmi olan Gerekleebilirlik veya Makuliyet Konisi (Plausibility Cone) modeline dayanmaktadr.17 Takip eden dnemde pek ok kurum tarafndan yaplan gelecek almalarnda bu yntemden yararlanlmtr. 18 Bu metoda gre gelecek projeksiyonu yaplmas istenen alan etkileyecei dnlen faktr
17 Charles W. Taylor, Alternative World Scenarios For a New Order of Nations, Strategic Studies Institute. U.S. Army War College, 1993, p. 8. 18 Harp Akademileri Yaynlar, Stratejik ngr, Harp Akademileri Basmevi, stabul, 1994, s. 8.
veya deikenler, yine belirli zaman dilimleri iindeki gemiten gnmze kadar, geniten dara doru bir koni eklinde gsterilmektedir. Ardndan ayn deikenler, senaryo srcleri ad altnda, tahminde bulunulmas arzu edilen gelecekteki zamana, bu kez dardan genie doru uzatlmaktadr. Koni eklinin mantnda, gnmzde doruya en yakn olarak tespit edilebilen lm ve deerlendirmelerdeki kesinliin ne kadar geriye gidilirse o kadar azalaca, ayn ekilde ileriye doru gidildiinde de tahminlerdeki isabet olaslnn zayflayacann yer ald deerlendirilmektedir. Taylor tarafndan nerilen Gerekleebilirlik Konisi Modeli ekil 3te gsterilmektedir. Bu kapsamda, her bir olaslk konisinin, yukarda deinilmi olan genel veya tek parametreli yaklamdaki bir trend erisine karlk geldii eklinde bir deerlendirme yapmak da mmkn grnmektedir. Bu deerlendirmenin, her iki yntemin bir btn olarak anlalmasn salayaca ve bu yntemi kullanarak yaplacak ngr almalarna kolaylk getirecei dnlmektedir.
147
ekil 3: Gerekleebilirlik (Makuliyet) konisi
Nazmi EMEC
Taylor almasnda ayrca baz senaryo srclerinden sz etmektedir.19 Bunlar, corafi, ekonomik, asker, sosyolojik, bilimsel ve teknolojik, demografik, politik, evre ve doal kaynaklar gibi alanlar iermektedir. Bu srclerin, gelecein olumasna etki eden faktrler olarak nitelenmesinin doru bir yaklam olaca deerlendirilmektedir. Taylor, dier ekilsel aklamasnda, gelecek senaryolarn A, B, C, D senaryolar olarak adlandrm ve teknolojik, politik, ekonomik ve sosyolojik faktrleri, koni iinde her bir senaryonun trend dorularnn devam olarak gstermitir.20 Taylor ayrca, balangtaki dzgn ekilli konisine ihtimal d senaryolar veya beklenmedik olaylar senaryosu (Wildcard scenario) ad altnda, kntlar eklinde ilaveler yapmtr. (ekil 4).
ekil
148
4: Senaryolar ve senaryo srcleri faktrler 19 Charles W. Taylor, Ibid, p. 11. 20 Charles W. Taylor, Ibid, p. 14.
Bu modelde irdelenmeye ihtiya duyulan iki husus olduu deerlendirilmektedir: Birincisi, faktrlerin senaryolarn devam gibi gsterilmesi faktrlerdeki deiimin farkl senaryolar ortaya karacan varsaymak ve bu varsayma dayanarak faktrlerdeki deiimleri inceleyip trend erilerinin oluturulmas ve gelecee ynelik olarak da bu trendler dorultusunda senaryo tahminlerinde bulunulmasnn daha uygun bir alma yntemi olaca dnlmektedir. Bylelikle bir faktrsenaryo (neden-sonu) ilikisi modelde grlm olur. Ayrca, gelecee ynelik faktr-senaryo ilikisi kurulurken bir senaryonun bir faktre balanmas yerine, her bir senaryonun, sz konusu faktrlerin tmndeki farkl deiimlerin ortak etkisi altnda gerekleebildiini varsaymak daha gereki grnmektedir. Dier taraftan, faktrlerden bazlarnn baat rol oynayabilecei ve bunlardaki deiimin dier srcleri de etkileyebilecei gznne alnmaldr. Burada teknolojik faktrlerin zel bir konumu olmaldr. rnein, bir-iki on yl iine san teknolojik deiikler dier faktrleri de etkileyerek yeni bir dnya sistemi veya rekabet ortam oluturabilmitir. Bu savn kantlarn yakn tarihte grmek mmkndr. rdelenmesi gereken dier konu da 30 40 yllk dnemlerin, ayn trend erisinin veya ayn olaslk konisinin zaman boyutu iinde temsil edilmesi durumudur. Sz konusu zaman boyutu iinde bir veya birden ok trend krlmasnn olumayacann garanti edilemeyecei deerlendirilmektedir. Byle bir trend krlmas olduunda, trendin devam edecei varsaymna dayanarak ngrlen senaryolarn hibirinin gereklememesi ve yepyeni bir ortamn domas da sz konusu olabilecektir. Bu konuda yakn tarihteki en somut rnek, 1985 2005 yllar arasndaki 20 yllk bir zaman diliminde, Souk Savan sona ermesi ve 11 Eyll 2001 saldrs gibi kresel apta iki byk trend krlmasnn yaanm olmasdr. Taylorn, almasnda da bu kapsamda deerlendirilebilecek htimal d senaryolar ad altnda, kntlar eklinde ilaveler mevcuttur. Taylor bu kntlar normalden sapmalar olarak tanmlam ve gerekleme olasl dk olarak nitelemitir. Bu kntlarn koni iine girme-
149
Nazmi EMEC
150
si halinde, koninin deforme olacan belirtmi ve bir sapma analizi olarak ayrca incelenebileceini ifade etmitir. Ancak, bu aamada sorgulanmas gereken konu, ngrnn 30-40 yllk menzili iinde ortaya kabilecek yapsal deiikliklerin gerekten gerekleme olasl dk normalden sapmalar m, yoksa bir ekilde kanlmaz olarak gerekleecek durumlar m olduudur. Bu kapsamda, Thomas Kuhnun ilk kez 1962 tarihinde yaymlanan Bilimsel Devrimlerin Yaps adl eserinde Paradigma kavram ortaya atlm ve her bilimsel kuraln veya algnn bir geerlilik sresi veya mr olduunu, bir organizma mant iinde doup, geliip, eskiyerek sonunda yklaca ne srlmtr.21 Geen zaman iinde Kuhnun balangta fen bilimlerine dayandrd kuramnn, gerekleen pek ok olayla sosyal bilimler alannda da glendii grlmektedir. rnein, yukarda Souk Savan sona ermesi olarak deinilen konu kapsamndaki sosyalizmin yaam yksnn bir paradigma dnemi, yklnn da bir paradigma dnm olarak tanmlanmas mmkndr. Bu bilgiler nda , gerekleebilirlik konisinin dndaki kntlar, hl olasl en dk senaryo olarak grmek ve balangta alma d brakmak ok da gereki grnmemektedir. Zira gemi deneyimler 30-40 yllk zaman dilimleri iinde benzer olaylarn vuku bulma olaslklarnn dk olmadn kantlamaktadr. Hatta Kuhnun kuram esas alnrsa,sz konusu dnmlerin, herhangi bir zaman diliminde vuku bulmalar kanlmazdr. Taylorun konisinde beklenmeyen olaylar kapsamnda yer alan kresel ekonomik krizlerin ve doal afetlerin bile belirli birikimler sonucunda yaand artk kabul edilen gerekler haline gelmitir. Sadece kesin zamanlarn tayin etmekte zorluklar vardr. Stratejik ngr almas 30 40 yllk bir dnemi kapsayacaksa bu dnem iinde bu tr olaylarn gerekleme olasln yksek grmek ve almay, organizma mant iinde yrterek -kesin olmasa bile yaklak olarakzamann tahmin etme zerine younlatrmak gerektii dnlmektedir. Sonuta eer trend krlmalarnn veya paradigma dn21 Thomas S. Kuhn, Bilimsel Devrimlerin Yaps, ev. Nilfer Kuya Krmz Yaynclk, stanbul, 2006, s. 161.
mlerinin vuku bulma zamanlarna ynelik tahminler belirli bir zaman dilimi (rn. 5 6 yl) iine sokulabilirse 30 40 yllk gelecek ngrleri kapsamnda retilecek alternatif senaryolarn bu tahminler de dikkate alnarak oluturulmas gerektii deerlendirilmektedir. 7. Gelecein eitlendirilmesi Taylorun almas gelecekte dnya iin alternatif senaryolar oluturulmasna ynelik olmasna ramen modelin ad, gerekleebilirlik veya makuliyet olarak tercme edilebilecek tek bir terime (plausibility) dayandrlmtr. Taylorun takipileri ise gelecei; gerekleme ve arzu edilme derecelerine gre eitlendirmeyi denemilerdir. Avustralya Swinburne Teknoloji niversitesi ngr Enstitsnden Prof. Joseph Voros, kendisinden nceki almalara da atf yaparak eitlendirilmi bir Bir gelecek konisi (A future cone) modeli nermitir.22 Bu almaya gre Taylorn gerekleebilirlik/makuliyet (plausible) konisinin ortada yer ald ve bu koninin iine ve dna birer koni daha ile ilave edildii konilik bir gelecek ngrlmtr. Bu dtaki ve iteki konilere de muhtemel (probable) gelecek ve mmkn (possible) gelecek isimleri verilmitir. Ayrca birbirinden bamsz bu koniye dierlerinin az veya ok stne binerek arakesitler oluturan tercih edilen (preferable) gelecek ad altnda drdnc bir koni eklenmitir.23 Sz konusu model ekil 5te sunulmutur. Vorosun ok konili gelecek almasnda en da yerletirilen mmkn gelecek konisi, gelecek senaryolar iin en geni alan temsil etmekte ve hemen her senaryonun bu kapsamda grlmesi gerektii dnlmektedir. eri doru inildiinde daralmakta olan koniler daha hassas almay gerektirecek daha net tahminleri temsil etmektedir. Dier taraftan, drdnc koni olan ve dier koni ile az veya ok arakesitler oluturan tercih edilen gelecek konisinin getirdii yenilik zerinde durulmas gerektii deerlendirilmektedir. Voros ve arkadalarnn gelecek ngrs almalarna genel22 Joseph Voros, A generic foresight process framework. Foresight, 2003 5(3), pp. 10-21, p. 17. (Voros, Taylorn 1993 tarihli koni modelinden balayarak, Hancock ve Bezolt tarafndan 1994 ylnda ileri srlen, gelecek trlerini ngr konisine adapte ettiini belirtmektedir.) 23 Terimlerin Trke karlklar yazar tarafndan nerilmitir.
151
Nazmi EMEC
ekil 5: Gelecek konisi
152
likle iletme/kurum asndan yaklatklar bilinmekle birlikte, nerilen modelin makro lekli kurumlar olan devletleri de kapsayacak ekilde yorumlanabilecei deerlendirilmektedir. Bu kapsamda; iletme, kurum veya devletlerin, stratejik hedef planlarnda ulamay arzu ettikleri hedeflerinin, doal olarak tercih edilen kesiti iinde olmalar beklenir. Bu modele gre, tercih edilen konisi darya doru geniledike, sz konusu hedeflerin gerekleme olaslnn azalaca grlmektedir. Tercih edilen konisi en iteki muhtemel gelecek konisiyle tam aktnda ise hedeflerin gerekleme olasl en yksek dzeyde olacaktr. Byle bir tercih kurumun hedeflerinin kk tutulmas anlamna da gelebilir. Ancak her kurum genellikle yksek hedefler koyma eilimindedir. Bu durum da hedeflerin gerekleme olasln azaltacaktr. Bu paradoksu amak iin risk ynetimini dikkatli bir ekilde uygulayarak hedefleri kontroll olarak bytmek, bu modelden karlacak bir sonu olabilir. Dier taraftan, piyasaya hkim irketlerin veya gl devletlerin, en iteki, olasl en yksek koninin kesit alanlar zerinde oynama yani gelecei kendi hedefleri dorultusunda ekillendirme arzular akla gelmektedir. Bu imknlara her zaman sahip olup ol-
madklar konusunun net bir yantnn olmad dnlmekle birlikte, gl kurum ve devletlerin gelecei kendi tercihlerine gre ekillendirme arzularnn, model zerinden bu ekilde yorumlanabilecei deerlendirilmektedir. Dier taraftan, konilerin dzgn hatlarna baklarak Vorosun almasnn da trend mant zerinden srdrld anlalmaktadr. Ancak Voros ihtimal d olaylar (wildcards) kavramna da almasnda yer vermitir. Bu kavrama alan d adn vermi, hayal gcnn tesi olarak tanmlam ve konilerin dn bilinemeyen alan olarak gstermitir. htimal d olaylar konusunda yukarda yaplm olan deerlendirmeler gz nne alnarak, parametrelere dayanan trend kavram ile hayal gcnn tesi arasnda olduka geni bir mesafe olduu ileri srlebilir. Geri Voros, Taylordan farkl olarak, gelecek konisini eitlendirmi ve daha geni ve alternatifli olaslklar hacmini koni modelinin iine dhil etmitir. Ayrca makalesinde, hayal gcnn snrlarn zorlayacak beyin frtnas oturumlarnn faydalarna da deinmitir. Bu kapsamda 10- 11 Eyll 2001 gnlerinde kendi enstitlerinde yaptklar bir alma oturumunda, ABDnin balca ehirlerine terrist saldrlarn olabilecei grn wildcards kapsamnda ortaya attklarn, hemen arkasndan da gerekleen olay haber aldklarnda wildcards kavramnn ne kadar nemli olduunu anladklarn sylemektedir.24 Ancak burada itiraz konusu olmas gereken nokta dorudan trend wildcards ilikisi deildir. Bu makalenin dikkatlere sunulmasn arzu ettii husus, Taylor konisi iin szkonusu olduu gibi, grlebilir gelecek zerinden yaplan ngr menzilinin (rn. 30-40 yl) iinde, bir trend dneminin sona erip bir dier trend dnemine geiin yani bir paradigma dnmnn gerekleme olaslnn da gz nne alnmas gereidir. 8. Metodolojiye Dier Katklarn rdelenmesi zellikle son bir ka on yl iinde, gelecee ynelik ngrde bulunma ve senaryo retme kapsamnda pek ok eser verilmektedir. Bu almalarn nemli bir ksm, metodoloji nermekten ok, beyin
24 Joseph Voros, Ibid, p. 18.
153
Nazmi EMEC
154
frtnas eklinde gerekletirilen ftrist eserlerden olumakta ve nitel tahminler kapsamnda olduklar deerlendirilmektedir. Byk yank ve etkiler yaratan bu eserler, bir yandan gelecek almalarna nemi katklar salarken, bazlar da zaman iinde demode olma ve bazen bizzat yazarlar tarafndan revize edilme durumuyla karlamlardr.25 Bu makale, bu kapsamdaki ftrist almalarn nemini yadsmamakla birlikte, esas olarak ngr metodolojileri zerine younlat iin sz konusu literatr inceleme dnda braklmtr. Dier taraftan, Joseph Vorosun da grev yapt Avustralya ngr Enstitsnn mdrln yapm olan Profesr Richard A. Slaughtern gelitirdii dnceler, bu makalenin inceledii alanlarla olan ilgisi nedeniyle zetlenerek aada sunulmutur.26 Slaughter, sosyal ngr adn verdii almasnda, bir organizasyon veya kurum iinde ngr gelitirme srecini ele alm ve gelecek dncesinin her insanda bir igdsel yetenek olduunu, dolaysyla her insann bir ngr kapasitesi olduunu ileri srmtr. Bu kapsamda, bir kurumda veya camiada, sadece st yneticilerin uzun vadeli dnme yetenei ile yetinilmesinin demode kabul edilmesi gerektiini, bunun yerine kurumun tm bireylerinin, bu doal yeteneklerinin gelitirilerek, kolektif bir ngr ve stratejik dnce kapasitesi oluturulmasnn gerekli olduunu vurgulamtr. Bu amaca ulamak iin de ngr almas yapacak kurumlara be aamal bir sre nermektedir. Bunlar; - ngrnn doal bir insan kapasitesi olduunun ve her bireyin bu yetenee sahip olduunun kabul,
25 Nazmi emeci, Stratejik ngr almasnn Tanm, nemi ve Yntemleri zerine Dnceler, Harp Akademileri Dergisi, 2005, Say. 13, 57-61, s. 59. (Gelecek almalarna katkda bulunduu deerlendirilen nl yazarlar ve eserleri kapsamnda, S. Hantingtonun Medeniyetler atmas, F. Fukuyamann Tarihin Sonu mu, J. Nashbitin Megatrendler, M. J. Pennin Mikro Trendler, A. Tofflerin Gelecek oku ve Yeni Bir Uygarlk Yaratmak, J. Attalinin Gelecein Ksa Tarihi, G. Friedmann Gelecek 10 Yl ve Gelecek 100 Yl saylabilir.) 26 Richard A. Slauther Developing and Applying Strategic Foresight http://www.forschungsnetzwerk.at/downloadpub/2002slaughter_Strategic_Foresight.pdf. (Eriim tarihi: 11 Mart 2011)
- ngr kavramlar zerinde youn pratik yaplmas, - ngrde metodolojilerinin kullanlmas, - kurumsal ngr hcrelerinin oluturulmas ve - uzun vadeli dnmenin yaplandrlmas. Slaughtern nermi olduu stratejik dnce kapasitesi ve kolektif ngr yntemi kullanlarak somut sonular elde edilmesinde ngr kavramlar zerinde youn pratik yaplmas aamasnn byk nem arz ettii deerlendirilmektedir. Bu aamann sonucunda, kurumdaki her seviyedeki bireyler arasnda asgari dzeyde bir terminoloji birlii ve ortak strateji alglamasnn gerekletirilmesi gerekir. Bu husus salanamad takdirde, nerilen yntemin daha ikinci aamadayken tkanmas riski ortaya kabilir. Zira, yaplan almalarda bir kurumun veya toplumun orta-st dzey yneticilerinin dahi stratejik kavram va alglamalar arasnda anlaml farklar bulunmaktadr.27 Slaughter, ayrca akademik ve kurumsal alanlardaki benzer almalarn drt balk altnda gruplanarak, zerinde allmasn nermektedir. Slaughtern bu konudaki katks ok zet olarak u ekildedir: - Girdi (Input) Metodu: Bu metot, organizasyonun gelecekteki ihtiyalar ile ilgili verileri toplama yollarn nermektedir. Bu amala, yakn gelecee ynelik yksek kaliteli sorular reterek bulunan cevaplar btnletirilir. Bu metodun gl yan, hzl bir ngr almas yaplarak uygulamaya geme imkan salamasdr. Zayf yan ise, yaplan alma, nitelikli bir ekilde icra edilemezse, amatr bir ekil alma tehlikesidir. Seilen anahtar sorularn kalitesi byk nem arz etmektedir. - Analitik Metot: Slaughtere gre basit tahmin ve tek boyutlu trend analizi yntemlerinin poplaritesi artk azalmtr. Zaman-olaylar izelgeleri ar27 Nazmi emeci, Perceptions on Strategy in General and Strategic Management: A Survey on Common Strategic Perception Among Medium-High Level Managers in Turkey, Ik niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, stanbul, 2010, s. 150 (Yaymlanmam Doktora Tezi).
155
Nazmi EMEC
156
tk yeterli olmamaktadr. Artk pek ok faktrn karlkl etkileimlerini esas alan, apraz etki (cross-impact) analizlerine dayanan senaryolar zerinde allmaldr. Nitelik ve nicelik boyutlar birlikte mtalaa edilmelidir. Varsaymlar mutlaka hesaba katlmaldr. ngrlmeyen deiimler sistemin yumuak karnn oluturmaktadr. - Paradigmatik Metod: Slaughter, bu yntemin stratejik ngr alannn nispeten yeni aktrlerinden olduunu, yeni kuak gelecek dnrlerinin son yllarda paradigma kavramnn rol ve neminin farkna vardklarn ancak bu farkndaln henz metodolojilere dntrlemediini ifade etmektedir. (Bu ifadelerin makalenin bandan itibaren yaplan tartmalar ile paralellik gsterdii grlmektedir.) - Kefedici Metot: Gelecek dncelerini bir araya toplama ve alternatifli senaryo retimi; gelecek dncesinin yerletirilmesinde en etkin yntemlerden biridir. Ancak ok iyi hazrlk ve detayl analizlere ihtiya gstermektedir. Bu makalenin kapsam gerei bir ksmna deinilen Slaughtern stratejik ngr alanndaki grleri literatrde yer alan pek ok almaya referans tekil etmitir.28 Sonu Kurumlar ve devletler orta ve uzun vadeli hedeflerine ulamak iin stratejiler gelitirip bu stratejilerine uygun planlamalar yapmak durumundadr. Orta ve uzun vade kavramlar 4-5 yldan 30-40 yla uzanan bir zaman sreci olarak kabul edilmektedir. Bu sre iinde kurumun veya devletin stratejik hedeflerine ulamas yeni bir d evre iinde olacaktr. Yeni d evrenin koullarn nceden bilmek mmkn olmamasna ramen bu konuda tarih boyunca ngr ve tahminler hep yaplagelmitir. Yakn zamana kadar znel yeteneklerle yaplan bu tahminler, son bir ka on yldr bilimsel yntemlere dayandrlmaya allmaktadr. Bandan itibaren en yaygn kabul
28 Maree K. Conway ``The Swinburne experience: integrating foresight and strategic planning, Scenario and Strategy Planning, 2004,Vol. 3 No. 4, 7-16, p. 12; Joseph Voros, Ibid, p. 14.
gren yntem, eilim (trend) kavramna dayanan yntemdir. Buna gre, belirli bir gemiten bugne getirilen trend erisi gelecee doru uzatlarak gelecek tahmini yaplmaktadr. Bu en sade yntem nceden bilinemeyen pek ok etkinin tehdidi altndadr. 1993 ylnda Charles Taylor tarafndan yaymlanan Alternatif Dnya Senaryolar adl almada, bir gerekleebilirlik/makuliyet konisi yntemi nerilmitir. Bu yntemde; llebilen sosyal, ekonomik, siyasi, askeri vb. parametreler onar yllk zaman aralklar ile gemiten bu gne, geniten dara doru getirilmekte ve bu gnden gelecee doru da dardan genie doru, yine on yllk zaman aralklar ile gtrlmektedir. Bu yntem daha sonra yaplan pek ok almaya esin kayna olmutur. Son yllarda kresel apta pek ok ftrist yazar gelecekle ilgili grler ileri srerken pek ok enstit ve dnce kuruluu da gelecek ngrleri iin bilimsel yntemler zerine almaktadr. Bunlardan Avustralya ngr Enstitsnden iki uzmann almalar bu konudaki literatrde zel bir konum kazanmlardr. Prof. R. Slaughter, ngr yeteneinin insann doasnda olduunu ileri srerek, bu doal yetenein be aamada gelitirilerek bir sosyal ngr evresi oluturulmasn nermitir. Slaughter ayrca nc aama olarak belirttii ngr metodolojileri kapsamnda; Girdi, Analitik, Paradigmatik ve Kefedici balklar altnda toplanabilecek drt metodoloji grubu zerinde allmasn nermitir. Ayn enstitden Prof. Voros ise Taylorn gerekleebilirlik konisinin gelimi bir modelini gelecek konisi ad altnda nermitir. Bu modelde gelecek; muhtemel (probable) gelecek, tercih edilen (preferable) gelecek, makul (plausible) gelecek ve mmkn (possible) gelecek eklinde i ie drt koni olarak tabakalandrlmtr. Bunlarn iinde Tercih edilen gelecek konisi belirli bir esneklikle ifade edilmi ve dier tabaka gelecek ile ara kesitler oluturmutur. Yaplan tm almalar sonuta bir ekilde gelecek senaryolar oluturulmasn nermektedirler. Mutlaka alternatifli olmalar gereken bu senaryolar, belirli parametreler zerinden bir eit trend erilerini veya dardan genie doru giden hacimli trend konilerini
157
Nazmi EMEC
158
nermektedirler. Ayrca, beklenmedik durumlarn vuku bulmasna da yer verilerek ihtimal d veya hayal gcnn tesindeki senaryolar olarak isimlendirilmektedir. Gelecek tahmini veya stratejik ngr metodolojileri zerinde yaplan daha pek ok alma mevcuttur. Bu makalede zikredilen almalar bata olmak zere, hemen hepsinin nemini ve deerlerini teslim etmek gerekir. Ancak halen yeterince doldurulmam bir alann da metodolojilere dhil edilmesi gerektii dnlmektedir. Bu alan, 1962 ylnda Thomas Kuhnun Bilimsel Devrimlerin Yaps adl eseri ile literatre giren paradigma alandr. Bu kuram, tm bilimsel kurallarn ve alglarn bir mr olduunu, bir organizma mant iinde doup, geliip, sonunda eskiyerek geerliklerini yitireceklerini ve bir paradigma dnmnn yaanacan ileri srmektedir. Yaklak yarm yzyllk bir srete bu kuram fen bilimlerinden sosyal bilim alanlarna doru yaylarak geerliini pek ok rnekle kantlamaktadr. Stratejik planlamann, dolaysyla ngr menzillerinin 30-40 yllk bir sreyi hedef ald gz nne alndnda, gnmzde geerli olan pek ok deer ve parametrenin bu srenin iinde paradigmatik mrn doldurmalar olaslnn da gz nne alnmas gerektii deerlendirilmektedir. Prof. Slaughtern ksmen deindii bu konunun dier almalarda yer alan ihtimal d olaylarn vuku bulmas olayndan farkl olduunun ortaya konmas nem arz etmektedir. Baz yazarlarca demode olarak deerlendirilen trend ynteminin deerini koruduu dnlmektedir. Ancak, her paradigma dneminin kendi trend erisini ortaya karaca, bu nedenle paradigma dnemlerinin tahmininde kullanlabilecek bilimsel yntemler zerinde allmasnn uygun olaca deerlendirilmektedir.
SUMMARY The institutions and the states have to develop strategies and make appropriate plans according to these strategies in order to achieve their medium- and long-term goals. Medium- and long-term concepts are considered as a time frames ranging from 4-5 years to 30-40 years. During these time frames, achievement of these strategic goals by the institutions and the states will be realized in a new external environment. Although to know the future conditions is impossible beforehand, throughout the history, there were always foresights and predictions. These predictions which were being realized by subjective talents until recently have, in the last decades, become studies which have been tried to base on scientific methods. From the very beginning, the most-widely accepted method is to constitute and follow a trend curve. This most simple method is threatened by many factors, which cannot be known in advance. In 1993, the study with the title of Alternative World Scenarios published by Charles Taylor proposed a plausibility cone method. In this method, the measurable parameters such as social, economic, political and military parameters are brought with time periods of ten years from past to today and from today to future with the narrow end to the wide end. This study has been an inspiration for many studies later on. In recent years, while many futurist authors argue their opinions about the future, many institutes and think-tanks have studies on scientific methods for the prediction of future. Of these researchers, the works of two professors who are the heads of Australian Foresight Institute have gained a special place in the literature on this subject. Professor Voros suggested a more developed model of the Taylors cone method under the name of cone of future. In this model, the future has been layered as four overlapping cones as probable, preferable, plausible and possible futures. Among these cones, cone of preferable future has been expressed with a certain degree of flexibility and formed intersections with the other three cones. Professor R. Slaughter has argued that the ability of foresight is within the human nature and has suggested to create a social foresight environment by developing
159
Nazmi EMEC
160
this natural ability. Moreover, Slaughter has proposed that a study should be done on four methodology groups (classified under the headings of Input, Analytic, Paradigmatic and Exploratory) within the context of foresight methodologies. All the works which have been done until today have somehow suggested a creation of scenarios for the future. These scenarios which must necessarily have their alternatives puts forth a kind of trend curves using certain parameters. The possibility of occurrence of unexpected situations have also been kept in mind and wildcard scenarios or scenarios beyond imagination have been formed for these kind of situations. There is a wealth of studies made on the prediction of the future. The author is convinced that all of those studies should be appreciated due to their importance and value, mainly those that are cited in this paper. However, it is considered that another area should be included also into those methodologies. This area is the concept of paradigm, which has been included into the literature by Thomas Kuhns book of the Structure of Scientific Revolutions in 1962. This theory asserts that all scientific rules and perceptions have a life span and that they are born, develop and in the end get old and lose their validity, similar to living organisms, giving rise to the change of paradigms. Within the past half century, this theory has proved to be true both in physical and social sciences. When taking the fact that strategic planning therefore the range of prediction cover a period of 30-40 years, it is deemed that many of the values and parameters of present day shall have lost their validity. As partially mentioned by Prof. Slaughter, this subject is different from the concept of wildcards, the occurrence of non-probable events. It should be accepted that the method of trend is still a valid method. However, it is considered that each period of paradigms shall create their own trend curve and new curve will be different from the previous one. In conclusion, the efforts should be concentrated on prediction of periods and nature of new paradigms in order to generate more realistic and valid strategic foresights.
KAYNAKA Kitaplar ADAR, John, Etkili Stratejik Liderlik, ev. Salih Fatih Gne, Babali Kltr Yayncl, stanbul, 2004. ATTAL, Jack, Gelecein Ksa Tarihi, ev. Turhan Ilgaz, mge Kitabevi, stanbul, 2007. GAGLIARDI, Gary, The Art of War and the Art of Marketing: A Translation for Marketing Warfare, Clearbridge Publishing, Shoreline, U.S.A., 2002. GRAY, Colin S., Modern Strategy, Oxford University Press Inc. New York, 1999. HUNTINGTON, Samuel P., The Clash of Civilization and the Remarking of World Order, Simon & Schuster Paperbacks. N.Y., 2003. KUHN, Thomas S. Bilimsel Devrimlerin Yaps, ev. Nilfer Kuya Krmz Yaynclk, stanbul, 2006. MATHEY, Jean-Marie, Comprendre la Stratgie, Economica, Paris, 1995. MICHAELSON, Gerald A., Sun Tzu: The Art of War for Managers; 50 Rules for Strategic Thinking, Pressmark International, Alcoa, U.S.A., 2001. MINTZBERG, Henry, The Rise and Fall of Strategic Planning: Reconceiving Roles for Planning, Plans, Planners (illustrated edition.), The Free Press., New York, 1994. PENN, Mark J., Micro Trends the Small Forces Behind Tomorrows Big Cahanges, Hachette Book Group, USA, N.Y., 2007. RUE, Leslie W. ve BYARS, Lloyd L. Management Skills and Application, McGraw-Hill, New York, 2002. Stratejik ngr Harp Akademileri Yaynlar, Harp Akademileri Basmevi, stanbul, 1994. LGEN, Hayri ve MRZE S. Kadri, letmelerde Stratejik Ynetim, Literatr Yaynclk. stanbul, 2004.
161
Nazmi EMEC
SHIRLEY Robert C. et. al., Strategy and Policy Formation: A Multifunctional Orientation (2nd Ed.), John Wiley & Sons, San Antonio U.S.A., 1981. TAYLOR, Charles W., Alternative World Scenarios For a New Order of Nations, Strategic Studies Institute., U.S. Army War College, 1993. Makaleler CONWAY, Maree K. The Swinburne experience: integrating foresight and strategic planning, Scenario and Strategy Planning, 2001,Vol. 3 No. 4. EMEC, Nazmi, Stratejik ngr almasnn Tanm, nemi ve Yntemleri zerine Dnceler, Harp Akademileri Dergisi, 2005, Say: 13. VOROS, Joseph A generic foresight process framework, Foresight, 2003 5(3). Tezler EMEC, Nazmi. Perceptions on Strategy in General and Strategic Management: A Survey on Common Strategic Perception Among Medium-High Level Managers in Turkey, Ik niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, stanbul, 2010, (Yaymlanmam Doktora Tezi). nternet Clausewitz Homepage Bassford, Clausewitz and His Works, http://www.clausewitz.com/readings/Bassford/Cworks/Works.htm., (Eriim tarihi: 30 Mays 2010). Richard A. Slauther Developing and Applying Strategic Foresight http://www.forschungsnetzwerk.at/downloadpub/2002slaughter_Strategic_Foresight.pdf . (Eriim tarihi: 11 Mart 2011). Winston Churchill Quote, http://www.brainyquote.com/quotes/authors/ w/winston_churchill_6.html. (Eriim tarihi: Mart 2011).
162
Osmanl Bahriyesi*nde lk Denizaltlar: Abdlhamid ve Abdlmecid The First Turkish Submarines in Ottoman Navy: Abdlhamid and Abdlmecid Evren MERCAN** zet Osmanl Bahriyesi tarafndan Nordenfelt irketinden sipari edilen Abdlhamid ve Abdlmecid denizaltlarnn dnemin konjonktrel gelimeleri gz nnde bulundurularak hangi ama dorultusunda sipari edildii ve sz konusu denizaltlara ne tr taktik roller biildii, bu makalenin problemini oluturmaktadr. XIX. yzyln son eyreinde denizaltlara; balangta, ablukay krmak ve daha sonralar ise savunma amal ky ve liman azlarn koruma grevleri uygun grlmtr. Dnemin hkimiyet stratejisinin merkezinde denizlerin olmas, lkeler arasnda alevlenen silahlanma yarnda denizalty nemli bir savunma silah haline getirmitir. Yunanistann 1886 ylnda Nordenfeltden bir denizalt sipari etmesiyle tarihte ilk defa bir lke denizalt gemisine sahip olmutur. Buna karlk, Osmanl mparatorluu da Egedeki rakibinin sahip olduu gizli silahn daha teknolojik uyarlamasn ve saysal olarak iki katn alarak taktik ve psikolojik stnlk salamay amalamtr. Anahtar Kelimeler: II. Abdlhamid, Tahtelbahir, Denizaltclk, Osmanl Bahriyesi, Nordenfelt.
163
* Bu makalede gnmzde geerli olan donanma (navy) terimi yerine bahsi geen dneme zg bahriye terimi kullanlmtr. ** Sakarya niversitesi, Tarihi Blm Doktora rencisi, e-posta: emercan@yahoo.com.
Evren MERCAN
164
Abstract The problem of this article is, by considering the cyclical state of era, for what purpose Abdulhamid and Abdulmecid submarines are ordered by Ottoman navy from Nordenfelt Company, and what kind of tactical roles is given to these submarines. In the last quarter of the 19th century, submarines were found appropriate particularly for the coastal and harbor defense, and then break the blockade the mouth guard duties deemed in the light of developments. The seas which strategy for the period of domination is the center, submarine becomes an important defensive weapon, flaming arms race between countries. When Greece ordered Nordenfelt I submarine in 1886, for the first time in history a state had a submarine vessel. Against this, the Ottoman Empire aimed to have two times more tactical and technological superiority in number than his opponent with a higher technological adaptation of a secret weapon in the Aegean. Key Words: II. Abdlhamid, Submarine, Submarining, Ottoman Navy, Nordenfelt. Giri Tarihte, Osmanl Bahriyesi, tahtelbahir yani denizalt gemisini envanterine alan ikinci bahriyedir. 1886 ylnda Nordenfelt irketinden sipari edilen iki adet denizalt, Sultan II. Abdlhamid tarafndan Hazine-i Hassadan denmek zere satn alnarak, Abdlhamid ve Abdlmecid isimleriyle donanmaya katlmlardr. Alnan iki denizaltnn savunma m yoksa taarruz maksatl m alnd Trk denizaltclk tarihi ierisinde nemli bir tartma konusudur. Bu yzden, makalede bu denizaltlarn alnma sebebi ve kendilerine biilen taktik roller zerinde durulacaktr. Daha nce derinlemesine allmam olan Abdlhamid ve Abdlmecid denizaltlar, gnmz Trk denizaltclnn temelini oluturan ve aydnlatlmay bekleyen bir konudur. Trk denizaltcl ile ilgili bu zamana kadarki tek alma Rait Metel tarafndan 1960 ylnda kaleme alnan Trk Denizaltclk Tarihi adndaki iki
Osmanl Bahriyesinde lk Denizaltlar: Abdlhamid ve Abdlmecid
ciltlik kitaptr. Dier taraftan, belirli tarihlerde yaynlanan Deniz Kuvvetleri Mecmualarnda ve ngilizce yazlm denizalt ile ilgili referans kitaplarnda bu iki denizaltdan ksa bir ekilde bahsedilmektedir. Gnmzde denizalt gemisinin hlen stratejik ve taktik dzeyde nemini korumas, bu iki denizaltnn hangi maksatlarla alndna dair fikir retilmesi dnemin bahriye stratejisini ve denizaltnn konjonktrel durumunun anlalmas asndan nemlidir. Denizalt gemisinin geliim aamalar ve kazand asker deer, Osmanl Bahriyesine alnan Abdlhamid ve Abdlmecid denizaltlar ile ilgili ariv belgeleri ve denizaltclk zerine referans kitaplar esas alnarak, dnemin donanma hassasiyetleri, stratejisi ve taktik ncelikleriyle ilikisel ba kurularak deerlendirilecektir. Makalede kullanlan kaynaklar ounlukla Deniz Mzesi ve Babakanlk Osmanl Arivinden elde edilen belgelere dayanmaktadr. Sultan II. Abdlhamid tarafndan alnan Abdlhamid ve Abdlmecid denizaltlarnn zellikle alm sreci, teknik altyaplar ve tecrbe seyirleriyle ilgili veriler bu kaynaklardan temin edilmitir. Denizalt Gemisinin Sava Alanna Girmesi Denizaltnn icadyla ilgili kesin bir tarih bilinmemekle beraber gerek anlamda denizalt tasarmlar XV. yzylda balamtr. 1465te Konrad Kyeser, 1500 ylnda Leonardo Da Vinci, 1578 ylnda William Bourne, 1603 ylnda Cornelius Van Drebbel, 1797 ylnda Robert Fulton 1719da Osmanl tersane mimar brahim Efendi gibi aratrmaclar denizalt gemisini, denizler altndaki yaama kar duyulan ve onu gzlemleme arzusuna bal kalarak gelitirmilerdir.1 Ancak nerdeyse XIX. yzyla kadar denizalt gemisi deneysel bir ara olarak kalm, geliim rotasnda olduka ar bir yol izlemitir. Denizaltlarn bir sava arac olarak sualtndan bir sust gemisine baarl ilk hcumu Amerikan Savana rastlamaktadr. Kuzey
1 Denizalt Eitim Merkezi Komutanl, Sessiz ve Derinden, Deniz Kuvvetleri Komutanl, stanbul, 2007, s.9.
165
Evren MERCAN
166
Donanmasnn Charleston Limannda yapt ablukay krmak iin Gneyli Konsorsiyumun ina ettii CSS Hunley denizaltsnn 6 km akta demirli bulunan USS Haustonic korvetini 17 ubat 1864de batrmasyla denizaltclk tarihindeki ilk baarl hcum gereklemitir2. Denizaltnn bir silah olarak kullanlmas fikrinin en byk dayana Kuzey Donanmasnn yapt abluka karsnda Gneyli eyaletlerin ok mkl bir duruma dmesidir. zellikle deniz ticaretinin ve dardan gelecek yardmn sekteye uramas, ablukaya kar bir mukavemet gelitirilmesine olanak salamtr. O dnem deneysel dzeyde faaliyet gsteren denizalt aracnn sava alanna tatbiki ve harp silah olarak kullanlmas dman ablukasn krma maksatl olarak ortaya kmtr. Ayrca, Gneyli Konfederasyonun kendilerinden ok daha gl Kuzey Donanmasyla mcadele edecek yeterli deniz kuvvetine sahip olmamasndan tr, abluka gemilerine su altndan hcum etmeyi dnmelerini gndeme getirmitir. Bu aamadan sonra denizaltlar daha gl, dmana kar adeta kuvvet arpan niteliiyle caydrc bir role brnmtr. Bahriye Teknolojisindeki Gelimeler Inda Denizaltlar XIX. yzyln son yarsnda itibaren dnyada denizcilik (maritime) teknolojilerinde yaanan olaanst deiim, usuz bucaksz okyanuslar karsnda buhar gl makinelerin ve zrhn verdii zgvenle yol almaya imkn salayan firkateynler, korvetler gcn merkezini bir anlamda karalardan denizlere kaydrmtr3. zellikle XIX. ve XX. yzyln sper glerinin, rakiplerine kar stnlk salamas, donanma ve tersanelerinin gleri nispetinde olmutur. Bu dnemde dnyada gcn ve hkimiyetin anahtar bahriye olarak grlmektedir. Dnyada yaanan bu hzl teknolojik gelimelerden denizalt gemisi de nasibini almtr. Deneysel bir aratan, rakibine kar nemli bir tehdit unsuru olabilecek bir silaha dnmesi, denizalt gemilerine olan ilgiliyi arttrmtr4.
2 Antony Preston, Submarines: The History and Evolution of Underwater Fighting Vessel, Phoebus Publishing Company, London, 1975, p. 15. 3 akir Batmaz, II. Abdlhamid Devri Osmanl Bahriyesi, Zeki Arkan ve Ltf Sancar, Trk Denizcilik Tarihi, Deniz Basmevi, stanbul, 2009, 159-173, s. 159. 4 Denizalt Eitim Merkezi Komutanl, Sessiz ve Derinden, Deniz Kuvvetleri Komutanl, s. 18.
Bu yzden XIX. yzyln ikinci yarsnda denizalt tasarm ve ina teknolojisinde nemli atlmlar grlmektedir. Simon Lake ve John Philip Hollandn denizalt tasarmlar hem basnca dayankl gvde yapsyla hem de gelimi sarn-denge sistemiyle denizalt gemisinin geliimine nemli katkda bulunmulardr5. zellikle yzyln sonuna gelindiinde denizalt gemileri nemli bir aama kaydederek, gnmzdeki grnmne olduka yaklamtr. 1900lerin balarnda denizaltcla nem veren devletler denizalt boyutlarn bytmeye, seyir ve silah sistemlerini mkemmelletirilmeye ynelik almalar yapmlardr. Dnyada denizalt gemilerinde yaanan hzl gelimeler, deniz muharebelerinde bu silahn etkinlii ile ilgili byk tartmalar da beraberinde getirmitir. Denizci lkeler, temelinde, bu yeni silahn yetkinlii ve kullanm alanyla ilgili birok taraftar ve buna kar fikirler ortaya kmtr. Bilhassa Fransada Amiral Auben idaresinde bulunan Jeune Ecole6 (Jn Ekol) taraftarlar denizalt gemisinin nemli savunucular olmulardr. Bu grn esasnda byk gemilerin yapmnn ngiltereye kar byk bir hata olaca ve Fransann hibir zaman ngiltereye eit bir sava gemisi filosuna sahip olamayaca dncesi vardr. Buna karn Fransann yeni teknoloji rn olan denizaltlarla ngilterenin gl donanmasna kar byk zararlar vermesinin mmkn olaca Jn Ekol taraftarlarnca iddia edilmitir7. ngilterede bahriyenin olduka mesafeli bakt ve hatta sava hilesi olarak grd denizaltlara kar tam bir kanaat olumamtr. Denizalt gemilerinin sahip olduu teknoloji ve zellikler dorultusunda bu silahn potansiyelini fark eden lkeler onlarn taarruzdan baka savunmaya ynelik olduklarn dnmlerdir8. Fakat denizalt teknolojisinde geliimin olduka hzl olmas, her yaplan yeni denizalt gemisinin yeterlilik asndan bir ncekin5 Dan Van der Vat, Stealth at Sea: The History of Submarine, Houghton Mifflin Publishing, Chicago, 1995, p. 35. 6 Le Jeune cole Gen Okul Fikri 19. Yzylda Fransz deniz teorisyenleri tarafndan gelitirilmi yeni bir deniz stratejisi fikridir. Fikrin temelinde, yetenekli ve daha byk sava gemisi filosu ile mcadele iin kk, gl donanml birimlerin kullanlmas yatmaktadr. 7 Batmaz, a.g.m., s. 159. 8 Richard Hall-Compton, The First Submarines: The Beginnings of Underwater Warfare, Periscope Publishing, Cornwall, 2003, p. 24.
167
Evren MERCAN
168
den daha stn oluu, denizci devletleri bu yeni silaha sahip olma hususunda kararsz brakmtr. Bu nedenle, denizci lkelerin, deniz kuvvetlerine denizalt filolarn eklemeleri XX. yzyln ilk yllarn bulmutur9. Osmanl Bahriyesindeki lk Denizalt Aslnda Osmanl mparatorluunun denizaltclk faaliyetlerine girmesinin olduka eski gemii vardr. Dnya denizcilik tarihinde nemli yere sahip olan Trk denizaltclnn ilk rnei XVIII. yzyln balarna rastlamaktadr. lk kez Rait Metelin dikkat ektii Seyid Vehbi Hseyinin Surnamesine verilen bilgiye gre; 1720 senesinde Osmanl mparatorluunda Sultan III. Ahmedin 532 fakir ocuk ile birlikte oullar Sleyman, Mehmet, Mustafa ve Beyaztn snnet enliklerinin onnc gnnde, tersane mimar brahim Efendi tarafndan ina edilen timsah eklinde bir sandal boy gstermiti. Yazlanlara gre, sandal tersane koyundan karak tersane bahesinde Aynalkavak Kasrnn nne gelerek dalm, bir mddet sonra padiahn ocuklaryla oturduu otan nnde suyun zerine kmtr10. Timsah eklindeki sandaldan sanki deniz zerinde bir mutfakm ve iinde zerde pilav piiriliyormu gibi, be kiinin balarnda pilav zerde tepsileri ile beraber birer birer timsahn aznda kt da Seyid Vehbinin Surnamesinde kaytldr. Bu olay, Trk denizaltclk tarihindeki ilk ve sonuncu baarl olan dal denemesi olarak tarih sahnesinde yerini almtr11. Osmanl mparatorluunun denizaltlara tekrar ilgi duymas XIX. yzyln sonlarna doru olmutur. Osmanl Bahriyesi, bir silah olarak denizalt gemisine ilk defa Sultan II. Abdlhamid devrinde sahip olmutur. Bata ngiltere olmak zere dnemin denizlerdeki byk glerinin denizaltlara gsterdii snrl ilgiye ramen Osmanl Bahriyesi an en yksek teknolojisine sahip iki denizalty Nordenfelt irketinden smarlamtr12.
9 Vehbi Z. Dmer, Denizaltclk. T.C. Askeri Deniz Matbaas, Ankara, 1944, s. 50. 10 Vehb, SRNME: Sultan Ahmetin Dn Kitab, haz. Prof Dr Mertol Tulum, Kabalc Yaynevi, stanbul, 2008, s. 382. 11 Rait Metel, Trk Denizaltclk Tarihi, T.C. Deniz Basmevi, stanbul, 1960, s. 1. 12 Serhat Gven, Turkeys Submarine Piooners, Warship International Fleet Review, AUG/SEPT 2001, s.49.
Abdlhamid ve Abdlmecid Denizaltlarnn Alm Osmanl Bahriyesinin denizalt gemisiyle tanmasndan yaklak yedi yl nce, George William Garrett adndaki ngiliz mhendis Resurgam adn verdii buhar tahrikli makineyle donatlm denizaltsn tecrbe etmektedir. Dnemin ilk makine tahrikli denizalts unvanna sahip olmasna ramen Portsmouthdan Birkenheade ngiliz Kraliyet Donanmas iin yaplan gsteri esnasnda batmtr. Baarszlkla sonulanan denemesinin ardndan mali destek arayan Garrett, sonunda sveli silah fabrikatr Thorsten Wilhelm Nordenfelt ile anlamtr. Nordenfelt, denizaltlarn ticari potansiyelini fark ederek, 1885 ylnda Stockholmde Garrettin tasarm olan Nordenfelt-I denizaltsn ina ettirmitir. Kendi ismini verdii ve buhar gcyle hareket eden Nordenfelt denizaltlar byk ticari hedefler gzetilerek seri retime konulmutur. Nordenfelt serisi denizaltlardan drt adet retilmitir. Bir numaral Nordenfelt Yunanistana, iki ve numaral denizaltlar Osmanl mparatorluuna teslim edilmi ve son olarak daha gelimi bir tasarm olan Nordenfelt-IVe Rusya talip olduysa da teslimi esnasnda yolda kaza geirmesi sonucu teslimi hi gereklememitir13. Nordenfelt denizaltlar, teknolojileri ve sahip olduklar zellikleri bakmndan denizaltlarn olduka hzl bir ekilde gelitii bir gei dnemine rastlamaktadr. XIX. yzyln popler tahrik gc olan istim (steam), yani buhara dayal makine gc, Nordenfelt denizaltlarnn hem sathtaki hem de su altndaki hareket sisteminde de yerini almtr. stim sisteminin en nemli arts, buhar gcyle itilen pistonlarla yksek beygir gc retilmesidir. Byk zrhllar iin ucuz ve etkili bir zm olarak grlse de, yeni nesil bir silah olan denizalt iin istim sisteminin uygulanmasnn sakncalar ortaya kmtr. zellikle i hacmin dar olduu denizaltlarda, byk blmn buhar kazanlarna ya da sarnlarna ayrlmas ve bunlarn ierdeki sy 40 Cnin zerine karmas denizalt mrettebat iin uzun seyirleri imknsz hale getirmitir. Dier taraftan, buharla alan
13 Cyril Field, The Story of the Submarine, W. Hodge Publishing, London, 1908, p. 126.
169
Evren MERCAN
170
makinelerin su alt kullanmlarnda takatinin zayf olmasndan tr denizaltnn yapabilecei harektn olduka dar kapsaml olmas, denizaltlara biilen taktik rollerin en belirleyici unsuru olmutur. stisnai olarak Nordenfelt denizaltlarnn su altndaki denge bozukluunun olmasnn nemli bir sebebi de suyun altnda buhar takatini korumak iin kullanlan ek scak su sarnlar ve denizalty tehlikeli meyillere sevk eden ar buhar kazanlardr14. Bu denizaltlarn reticisi olan Thorsten Nordenfelt, 1885 ylnda dnyada olduka ilgiyle karlanan yeni icat Nordenfelt-Iin ticari alanda tantm ve satlmas maksadyla sve Landskronada bir deneme seyri tertiplemitir. Bu seyre Avrupann byk deniz gleri, Japonya, hatta artc olarak Meksika ve Brezilya dhil, toplam otuz dokuz sekin seyirci lke davet edilmitir15. Bu otuz dokuz davetiyeden biri dnemin Osmanl Bahriye Nazr olan Hasan Paaya gnderilmitir. Thorsten Nordenfelt tarafndan kaleme alnan davetiyede Osmanl Bahriye Nezaretinden Nordenfelt-I denizaltsnn yapaca tecrbe dallarna bir Osmanl subaynn itirakinin arzu edildii belirtilmektedir16. Fakat Bahriye Nazr Hasan Paa, bir subayn gnderilmesinin olduka maliyetli olacan deerlendirerek, ilk olarak Londradaki Osmanl Sefaretindeki bir asker ataenin gnderilmesini dnmtr17. Fakat daha sonra Hasan Paa Berlinde bulunan asker atae Binba Halil Efendinin asker tecrbelerini gz nnde bulundurarak, Landskronada yaplacak denizalt tecrbesine onun gnderilmesine karar vermitir18. Nordenfelt-I denizaltsnn tecrbe seyirleri izleyen seyirciler zerinde istenilen etkiyi yaratamamtr. Nordenfelt-I denizaltsna tarihte ilk olarak Whitehead torpidosu konuyduysa da botla yaplan tecrbelerde deneme atlar yaplmamtr. zellikle denizaltnn dal esnasndaki
14 Farnham Bishop, The Story of the Submarine, D. Appleton-Century Company, London, 1943, p. 63. 15 K. Zhukov and A. Vitol, The orgins of the Ottoman Submarine Fleet. Oriente Moderno, January 2001, vol. XX, 221-232, p. 222. 16 Babakanlk Osmanl Arivi (BOA), Yldz Mtenevvi Maruzat Evrak Blm, 18/63. 17 BOA, Y. Mtv, 18/63. 18 BOA, Y. Mtv, 20/99.
dengesizlikler ve buhar makinesini beslemek iin kullanlan kmrn yaratt karbon monoksit ve 40 Cye varan scaklk denizalty kullanan personel ve denizaltnn tecrbesini izleyen seyirciler zerinde olduka kt bir etki brakmtr19. Osmanl Bahriyesi tarafndan gnderilen Binba Halil Efendi 25 Kasm 1885 tarihli raporunu ve Nordenfelt-I denizaltsnn elle izilmi resmini20 Sultan II. Abdlhamide takdim etmitir. Raporda, tecrbe edilen denizalt gemisinin eksik ve kusurlarndan bahsedilmektedir. zellikle, sratinin dk olduu, akntl sularda gsterecei performansn belirsiz bulunduu ve istisnai olarak sualtnda geminin yatay olarak sabit tutulamamas en nemli kusurlar olarak belirtilmitir. Ayrca Halil Efendinin raporunda denizaltnn hlihazr durumuyla kullanlmasnn beklenen fayday salamayaca, tadile muhta ve gelitirilmesi gerektii belirtilmitir. Bu rapor dorultusunda, Osmanl Hkmetinin de denizalt gemisine bak temkinli olmutur. Her naslsa, tm eksikliklerine ramen Nordenfelt-I denizalts Yunan Kraliyet Bahriyesi tarafndan 1886 ylnda satn alnmtr. Bu satn perde arkasnda nl silah tccar ve Avrupann Gizemli Adam olarak bilinen Sir Basil Zaharoff21 vardr22. 9,000 sterline alnan denizalt, Yunanistann Egedeki ezeli rakibi Osmanl mparatorluunu kkrtp Sir Zaharoff araclyla Nordenfeltden iki adet denizalt alnmasna yol amtr. Ayrca, Yunanistan tarafndan alnan Nordenfelt-I denizaltsnn Salamis Tersanesindeki tecrbelerinde sualt dengesi sabit olarak tutulamamtr. Teknik adan olduka sorunlu olaca ve ancak gerektiinde snrl olarak liman azlarnn savunmasnda kullanlabilecei anlalmtr23. Nordenfelt-I denizaltsnn Yunanistan tarafndan alnmas ngilterede de tartlan bir konu olmutur. ngiliz ordusunda grevli Korgeneral Sir Henry Clarke, Yunanistanla beraber ayn fiyata ngilterenin
19 Antony Preston, Submarines: The History and Evolution of Underwater Fighting Vessel, p. 18. 20 BOA, Y. Mtv, 20/99. 21 Osmanl Devleti nfus kaytlarnda Vasil Zaharyas olarak da yazlr. 22 Richard Hall-Compton, The First Submarines: The Beginnings of Underwater Warfare, p. 66. 23 Edward Horton, The Illustrated History of the Submarine, Sidgwick and Jackson Publishing, London, 1974, p. 43.
171
Evren MERCAN
172
de Nordenfelt denizaltsndan almas gerektiini savunmutur. Clarke, nemli stratejik limanlarn denizalt gibi savunma zellikleri daha n plana kan yeni bir silahla korunmas, kydaki pahal ve ok personele ihtiya duyulan savunma surlarnn yerine denizalt gemisi gibi ucuz ve etkili bir seenein tercih edilmesi gerektiini ne srmtr24. Aslnda, Yunanistan tarafndan 1886 ylnda 9.000 sterline alnan bu denizaltnn Salamis aklarnda yaplan tecrbelerinde ksa zamanda tatmin edici sonular veremeyecei anlalmtr. Kontrolnn zor olmas ve su altnda en fazla be dakika kalabilmesi Yunanllarn gznde denizalty deerli kaynaklarn israfna yol aan, ie yaramaz bir ara yapmtr. Bu olaydan sonra Yunanistan denizalt fikrine olduka souk bakm ancak 1911 ylnda tekrar bir denizalt gemisine sahip olabilmitir25. Yunanllarn denizalt ile yaptklar tecrbeler hakknda istihbarat ya da basn araclyla bilgi edinilemedii iin ve kifayeti henz ispatlanmam bir deniz silah olmas sebebiyle sahip olunan bilgi sylenti mertebesinde kalmtr26. Sylentilerin nitelii Yunanistann kara zerinden olmasa da, denizden sahil, Adalar ve Selanik istikametine gidecek nakliye gemilerine darbe vuraca ve sonrasnda stanbul zerine harekt yapaca ynnde kkrtc bir dorultuda olmu ve sonunda Nordenfelt irketinden iki adet daha stn nitelikte denizalt sipari edilmitir27. Birok kaynakta belirtildii gibi, Osmanl mparatorluunun Abdlhamid ve Abdlmecid denizaltlarn sipari etmesini en nemli tehdit olarak alglanan Yunanistann denizalt gemisi almasna balanmas da yetersiz bir deerlendirmedir. Esasen, bu deerlendirmenin bir anlam ifade edebilmesi iin dnemin Osmanl mparatorluunun o dnemdeki diplomatik gerginliklerin arka plan olan silahlanma yar iersindeki durumuna baklmaldr.
24 Richard Hall-Compton, The First Submarines: The Beginnings of Underwater Warfare, p. 68. 25 Ibid, p. 68. 26 Emin Yatkal, Dnyada ve Trkiyede lk Denizalt Gemileri, Deniz Kuvvetleri Dergisi, say: 539, Ocak 1988, 8-15, s. 9. 27 Erdin Sancar, 21. Yzyl Stratejilerinde Trk Denizcilik Tarihi, IQ Kltr Sanat Yaynclk, stanbul, 2006, s. 253.
lk bakta Osmanl Bahriyesinin taarruza dayal bir tutum sergiledii dnlse de, aslnda hkim dnce Ege ve Karadenizde statkoyu koruma yolunda savunmac bir anlaytr. zellikle ticaretin devamll iin liman ve ticaret yollarnn gven altna alnmas Osmanl mparatorluu iin kritik neme haizdir. Bata ana gei gzerghlar anakkale ve stanbul Boazlar ile Selanik, zmir, Trabzon, Beyrut, skenderiye ve stanbul limanlarnn denizden gelebilecek tehditlere kar savunulmas Osmanl Bahriyesinin stratejik nceliidir. Osmanl Bahriyesi bnyesinde ticari limanlarn korunmas, ticaretin ve lojistiin ana gei gzerghlar olan boazlarn savunulmas, dnemin denizalt teknolojisi dhilinde nemli bir imkn olarak grlmektedir. Bu yzden 1880 ylndan itibaren kk, modern, daha ucuz maliyetli ve ok ynl kullanma uygun seri gemilerden oluan bir donanmann kurulmas abalar grlr. Bata yeni icat denizalt, torpidobot ve gambot gibi ky savunmas, snr muhafazas ve limanlarda kolluk grevini icra edebilecek gemilere ihtiya duyulmas,28 Osmanl Bahriyesinin yeni ve ada bir stratejik savunma anlayn benimseme abasnda olduunun nemli bir kantdr. Daha nceki dnemde bahriyesini ihmal eden, nicelik olarak yksek ama nitelik olarak olduka zayf donanmasn bile kullanmaktan aciz bir durumda olan Osmanl mparatorluu, dnemin atma alanlarndan biri olan denizlerde z savunmasn glendirmenin peindedir29. zellikle 1877-78 yllarnda Ruslarla yaplan sava sonucunda alnan ar yenilginin perde arkasnda Osmanl Donanmasnn Karadenizdeki etkisizlii ve ky boyunca yaplan muharebelerde Osmanl Kara Ordusunu desteklemesindeki baarszlk yatmaktadr.30 93 Harbi srasnda Osmanl Bahriyesi Karadenizde neredeyse hibir etkinlik gsterememi, aksine Tuna dolaylarnda yaplan deniz muharebelerinde Rus torpidobotlar Osmanl sava gemilerinin en byk kbusu olmutur. Bu yzden, torpidobot gibi ufak apl ve
28 Batmaz, a.g.m., s. 165. 29 Erol Mtercimler, mparatorluun kne Denizden Bak, Toplumsal Dnm Yaynlar, stanbul, 2004, s. 45 30 Celalettin Yavuz, Osmanl Bahriyesinde Yabanc Misyonlar, s. 112.
173
Evren MERCAN
174
manevras yksek bir teknenin Osmanl Bahriyesi zerinde yaratt asker etki de hayli nemli olmutur. Osmanl mparatorluunun bu yenilgisi, karsndaki dmann zayfln tahlil etmekte Yunanistann olduka iine yaram ve ilk olarak Ege ve sonra ksmen Akdenizde Osmanl mparatorluunun varlna kar byk tehdit oluturacak faaliyetler ierisine girmitir. Bu faaliyetlerin balcalar: Yunan Bahriyesi tarafndan Girit isyanlarna destek verilmesi, stanbul-Selanik ticaret yolundaki Osmanl gemilerine taciz edilmesi ve Yunan Hkmetinin 1885 ylnda Bulgar-Srp Savann balamasyla birlikte Epir ve Gney Makedonyay ilhak giriimleridir31. Osmanl Devleti, Ruslarla yapt sava esnasnda torpido silahnn etkinliini tanm ve Tuna nlerinde Rus torpidobotlarnn Osmanl sava gemilerine verdii zayiatn acsn da ekmi olduundan torpido atabilen ve dman tarafndan grnmeyen bir silaha sahip olmann gayreti ierisindedir32. Osmanl-Yunan politik gerginliini ticari bir frsat olarak deerlendiren Nordenfelt irketi ve arac Basil Zaharoff, her iki tarafa da aslnda daha gelitirilmesi gereken Nordenfelt denizaltlarn satn alnmasn tevik etmitir. Yunanistann denizalt gemisine sahip olmas haberinin ardndan Nordenfelt irketine her bir denizaltnn deeri 11.000 sterlin olarak iki adet denizalt smarlanmtr. 1886 ylnda Osmanl Bahriyesi, Nordenfelt irketiyle iki adet denizalt almna ilikin kontrat imzalamtr. Sultan II. Abdlhamidin irade-i seniyesi ile Hazine-i Hassadan denmek zere alnan denizaltlarn iki buuk ay gibi ksa srede bitirilmesi, paralar halinde vapura yklenerek, montajlarnn Halite, Takzak Tersanesinde yaplmas kararlatrlmtr33. ngilterenin Des Vignes-Cherstey tezghlarnda kzaa konan ve Nordenfelt-II ve Nordenfelt-III adyla anlan denizaltlar, Yunanistann sahip olduu Nordenfelt-I e gre daha byk ve daha fazla torpido alabilmektedir. ncelikle, iki denizalt sathta mil ve dalta iki mil farkla Nordenfelt-Iden ok daha hzldr. Osmanl Bahriye31 bid, s. 119 32 Emin Yatkal, Dnyada ve Trkiyede lk Denizalt Gemileri, s. 9. 33 Rait Metel, Trk Denizaltclk Tarihi, s. 11.
sine alnan denizaltlar 31 metre boyunda ve 3,6 metre eninde olup 160 ton arlndadr. 250 beygir gcnde iki silindirli makineye sahip olan denizaltlar, dal esnasnda tepe bacasn kapayarak, kazanda kalan buhar tazyikiyle hareket etmektedir. Mrettebat, bir gverte subay, makine subay ve bir atei er olmak zere toplam be kiidir. Nordenfelt snf denizaltlar tarihte ilk torpido atabilen denizaltlardr. Nordenfelt snf denizaltlarn sualtndaki seyir menzili 12 milden az olduundan, daha ziyade su stnde taarruz yapabilecek ekilde tasarlanmtr34. Yedi blmeden oluan denizaltlarn montaj on gn gecikmeyle Takzakda balam ve gemilerin inasna Nordenfelt mhendisi William Garrett elik etmitir. ki ve numaral Nordenfeltlerin montajlar yapld esnada Garrett bir numaral Nordenfeltin tecrbeleri iin Salamis ve stanbul arasnda mekik dokumutur. Nordenfelt denizaltlar Yunanistan ve Osmanl arasnda adeta bir silahlanma ve an stn teknolojisine sahip olma yarna dnmtr35. Bu yzden, Osmanl Bahriyesi iki denizaltnn montajnn olabildiince abuk bitmesi iin Nordenfelt irketine ve mhendis William Garretta bask yapmaktadr. Osmanl mparatorluunun bu aceleci tavrna karn, montaj iin gelen denizaltlar hi beklenmeyen eksiklerle gelmi ve montaj esnasnda birok sorunla karlalmtr36. Ayrca, bir an evvel sorunlarn giderilmesi ve noksanlarn tamamlanmas iin Sultan II. Abdlhamid tarafndan irade-i seniye37 yaynlanmtr. Gecikmenin sebebi denizaltlardaki teknik eksiklikler dnda, Osmanl mparatorluunun bulunduu ekonomik krizden tr denizaltlarn montajnda alanlara maalarn bir trl deyememesidir. Fakat Osmanl Bahriye Nezaretindeki yazmalarda gecikmeler asl sebebinin ngiliz mhendis William Garrett olduu ve bu kii olmadan bu denizaltlarn montaj ve sonrasnda tecrbelerinin ya34 B. Langensiepen and A. Gleryz, The Ottoman Steam Navy 1828-1923. The Bath Press, London, 1995, p. 160. 35 Serhat Gven, Turkeys Submarine Piooners, p. 49. 36 Batmaz, a.g.m., s. 169. 37 Bahsedilen irade-i seniyeye Babakanlk Osmanl Arivinde rastlanamamtr. Ancak Rait Metelin Deniz Mzesindeki ahsi arivinde bir kopyas bulunmutur.
175
Evren MERCAN
176
plamayacandan bahsedilmektedir38. Ayn yazmalarda Osmanl Bahriyesi iin kritik neme haiz bu denizaltlar iin personel temin edilmesi amacyla gereinin yaplmas istenmitir. Osmanl Bahriyesi montaj yaplmakta olan Nordenfelt II ve III denizaltlarn bir an evvel denize indirme abas iine girmitir. Osmanl yetkililerinin gsterdii youn aba, Bahriye Nazr Hasan Paann 31 Temmuz 1886 (29 evvl 1303) gn kaleme ald yazdan ak bir ekilde anlalmaktadr. Bu yazda; Tersane-i Amirede montaj yaplan denizaltlarn en ksa srede denize indirilmesi iin leylen ve nehren yani gece ve gndz hi durmadan alld ve bunun iin youn bir aba harcand belirtilmektedir. Hasan Paann imzasn tayan belgede denizaltlarn gecikme sebebi; iilerin alt mahallerin yeterince geni olmamasndan dolay fazla iinin altrlamad, dolaysyla iilerin geceleri de altrlarak denizaltlarn montajnn tamamlanmas iin byk gayret gsterildii eklinde aklanmtr39. Tm bu zorluklar esnasnda, Osmanl Bahriyesinin sahip olduu bu yeni silah, bata Rusya ve Yunanistan olmak zere birok lkenin de ilgisini ekmitir. 1887 ylnda iki denizaltnn Takzakda inas ve tecrbeleri srasnda bir casus tarafndan ceket altndan, objektif dme delii eklinde gizlenerek denizaltlarn fotoraflar ekilmitir40. Bu ahsn kimlii hakknda bilgi sahibi olunmad iin mikrofilmlere el konularak ertesi gn idam41 edilmitir. 6 Eyll 1886 gn Nordenfelt-II denizaltsnn montaj tamamlanm sonra Haliteki tecrbe seyirlerine hazr hale getirilmitir. Abdlhamid ad verilen bu denizalty, para eksiklikleri ve William Garrettin eitli bahaneleriyle denize indirilmesi geciken kzak kardei Abdlmecid, Abdlhamid denizaltsndan ancak 11 ay sonra 4 Austos 1887 gn denize indirilmesi takip etmitir42.
38 Deniz Mzesi Arivi (DMA), Mektubi, 568/ 12. 39 BOA, Y. Mtv, 21/190. 40 ekilen fotoraflarn asl Washingtondaki Smithsonian Mzesindedir. 41 Rait Metelin Trk Denizaltclk Tarihi kitabnda yakalanan casusun idam edilmesiyle ilgili bilginin kayna belirtilmemitir. Ayrca, bu bilgi birincil kaynaktan da dorulanmamtr. 42 Rait Metel, Trk Denizaltclk Tarihi, s. 17.
Halite Sarayburnu ve sonrasnda skdar aklarnda yaplan tecrbelere, ngiliz personel ve William Garretta teknik adan baml olunmamas iin atanan drt subay personel de katlmtr. Kumandas torpidobotlarda tecrbeli Yzb. Halil Develioluna verilen Abdlhamid denizalts ile Yzb. Halil Develiolu, William Garrettla beraber Aynalkavaktan Divanhane nne kadar seyir dallar yapmlardr. Seyir esnasnda, zellikle dallarda tehlike arz edecek ar meyillere maruz kalnd fark edilmitir. Sualtndaki dengesiz hali dnda, denizaltnn garanti edilen 5-7 mil su alt sratine eriemedii, sualtnda eriilen en yksek sratinin ise mil olduu tespit edilmitir. Sualtndaki bu dk srat ve denge sorunu dolaysyla, denizaltnn Boazdaki akntya kar koyamayaca kansna varlmtr43. zellikle denge sorunu, Osmanl Bahriyesi tarafndan alnan denizaltlarn tam olarak dalarak su altnda seyrini riskli kld, bylece ancak gzlem kulesi gzkerek hedefine taarruz imknna sahip olduu yaplan tecrbelerde ortaya kmtr44. Daha sonra her iki denizaltnn ak denizde yaplacak daha kapsaml tecrbeleri iin zmitte gnderilmesi ile ilgili tezkere dzenlenmitir. Tezkerede William Garrett ile yaplan denemelere ramen, bu denizaltlarla nasl bir harektn gerekletirilebileceinin belirlenmesi iin ak denizde test edilmesi talimat verilmitir45. Burada Abdlhamid ve Abdlmecid denizaltlar mterek seyir yapma imkn bulmutur. Tecrbeler esnasnda ilk defa su st hedefine torpido at tatbikatlar yaplmtr. Sualt srati ve performans baarl bulunmam, ancak gzc kulesi su zerindeyken su st gemisine torpido at yapabilecei kanaatine varlmtr. Tecrbeyi izleyen ve deerlendiren komisyon tarafndan hazrlanan raporda ve Bahriye Nazr Hasan Paann bu raporla birlikte Sadarete sunduu kendi grlerini belirttii yazsnda; gemilerin su st seyirlerinin grevlerini icra etmesine uygun olduu, dolaysyla torpidobot43 M. F. Sueter, The Evolution of the Submarine Boat Mine and Torpedo. Griffin and Co., Portsmouth, 1907, p. 55. 44 BOA, Y. Mtv, 30/53. 45 DMA, ura-i Bahriye, 304/ 205-A.
177
Evren MERCAN
178
lara nazaran daha zor grlebildiklerinden liman azlar ve kylar gibi stratejik mahallerin savunulmas bakmndan kullanlmalarnn faydal olaca belirtilmitir. Raporda, denizaltlarn kusurlar ynnden su alt yatay seyrinin emniyetsiz olduu ve kontrat hkmlerine uygun olmad, gelitirilmesi ve tamamlanmas gereken ynleri olduundan da sz edilmektedir46. Nitekim Korgeneral Clarke da, Nordenfelt denizaltlarnn ngiliz Bahriyesine alnmasn ne srerken sahip olunacak denizaltlarn nemini daha ok s sularda, ky ve liman azlarnn korunmas grevini icra edecek operasyonel yarap dar olan taktik rollerle kymetlendirmitir. an denizaltlarnn sahip olduu yeteneklere paralel olarak biimlendirilen bu roller, teknoloji ilerledike rakibine kar nemli bir tehdit unsuru olabilecek denizaltlar zerinde daha ok allmas gereken bir silah haline getirmitir47. Denizaltlarn son denemesi stanbulda Sarayburnu nlerinde yaplmtr. 1888 ylnn yaz ortasnda bir gn Dolmabahe nne gelen Abdlhamid denizalts, hedef olarak belirlenen eski bir vapura torpidosunu ateleyerek, vapuru bir anda denizin dibine gndermitir. Dnyada ilk defa yaplan bir denizaltnn vapura yapt hcumu48 boazn her iki tarafndaki halk, yabanc eliler ve asker ataeler heyecanla izlemitir49. Bata Farnham Bishop ve Richard Hallun denizaltclk kitaplar ve dier birok kaynaa gre ,bir denizaltdan ilk defa torpido atlarak bir sust gemisinin batrlma baars Abdlhamid denizaltsna aittir. Bu sralarda, 28 ubat 1888 tarihli mhendis William Garrettn Hasan Paaya yazd ahsi mektupta50, denizaltnn satndaki ara46 BOA, Y. Mtv, 30/53. 47 Richard Hall-Compton, The First Submarines: The Beginnings of Underwater Warfare, p. 68. 48 Bu olayla ilgili herhangi bir ariv belgesi bulunamamtr ancak Abdlhamid ve Abdlmecid denizaltlarnn zmit aklarnda yaptklar baarl torpido at denemeleri sonucunda, bu denizaltlarn bir sust gemisini batrabilecek kabiliyette olduu anlalmaktadr. Nitekim Farnham Bishop gibi birok yabanc yazar da bu olayn gerekletiinden sz etmektedirler. 49 Emrullah Nutku, lk Denizalt Gemisini Trkler Kullanmlard. Yakn Tarihimiz, 1962, (4), 120-122, s. 157. 50 BOA, Y. Mtv, 44/60.
c kiiler ve denizaltclktan anlamayan kiilerin padiah bu konuda yanl bilgilendirdiini, denizaltlarn imkn ve kabiliyetlerinin zerinde bir i yapacaklar eklinde bir fikre sevk etmi olduklarn syler. Bu yzden, eksiklerin tamamlanmas ve mteakip tecrbeler iin Osmanl Bahriyesine hizmet etme arzusunda olduunu belirtir. Ayrca, denizaltlarn Trk liman, boaz ve denizlerinin savunulmasnda nemli bir rol oynayarak iyi bir hizmet verdiinde, dier devletler iin iyi bir rnek olacan syler. Bu mektup zerine, birok eksik ve soruna ramen denizalt gemilerinin Osmanl Bahriyesine kabul gereklemitir. Bahriye Nazr Hasan Paa tarafndan Bahriye Nezaretine gnderilen 22 Mart 1888 tarihli yazda, mhendis William Garretta Sultan II. Abdlhamid tarafndan bir irade-i seniyye ile fahri binbalk rtbesi verildii ve alnan tahtelbahirlerin bahriyeye kabulnn karara balandndan bahsedilmektedir51. lgin bir ekilde, Abdlhamid ve Abdlmecid denizaltlar baarl geen tecrbe seyirlerinin hemen ardndan Haliteki Valide kzaklarna ekilmilerdir. Seyre kmas, kzaklarndan indirilmesi hatta gemi personelinin dahi denizaltlarn yanna yaklamas yasak edilmitir. Denizaltlar daha sonra Stlcedeki barakalarda rmeye terk edilmitir52. Zaten mhendis William Garrettda 1888 yl Mart ay sonunda denizaltlarn Osmanl Bahriyesine kabulnn ardndan ngiltereye dnm ve bir daha Osmanl mparatorluu iin grev yapmamtr. Sonu Gerek anlamda tasarmlarnn balad XV. yzyldan XIX. yzyla kadar denizalt gemileri gllerde veya nehir azlarnda krallara, imparatorlara veya hkmet grevlilerine gsteri yapan deneysel boyutta bir ara olmulardr. XIX. yzyln ikinci yarsnda bu deneysel ara, muharebelerde rakibin uygulad ablukay krmaya ynelik etkin bir silah konumuna gelmitir. Bu yzyln sonlarna gelindiinde denizalt teknolojisinde yaanan hzl deiimler, kendile51 BOA, Mtv-Ask, 45/113. 52 Haydar Alpagut, lk Denizalt Komutanlarmz. Deniz Mecmuas,1935, (336), 233-241, s. 240.
179
Evren MERCAN
180
rine sava alannda biilen rollerin gelitirilmesine yol amtr. Denizaltlar artk sadece dmann uygulad ablukay krmak iin deil, rakibe kar caydrclk ve bu balamda stnlk salamann en nemli unsuru olmutur. mkn ve kabiliyetleri henz ispatlanmam bir silaha sahip olmann bir dier getirisi de politik arenadaki mzakere kozunu glendirmesidir. Akdeniz, Ege ve Karadeniz gibi jeopolitik ve jeostratejik deere sahip denizlerin savunulmas dnldnde, rakipler zerinde nemli etkiye malik bir silahn varl Osmanl mparatorluu iin kritik bir ihtiyatr. Bu balamda, Nordenfelt gibi an en ileri teknoloji rnleri olan denizaltlarn ilk mterisinin Yunanistan, hemen ardndan Osmanl Devleti ve Rusyann olmas rastlant deildir. Bu durum Yunanistan, Osmanl ve Rusya gibi ayn corafyann dinamiklerini paylaan devletler iin birbirleri arasndaki silahlanma yarnda geri kalnmamas gerekliliini ve ayn zamanda o blgenin asker gereksinimlerinin ortak bir anlaya dayandn gstermektedir. Aslnda, Osmanl mparatorluu XIX. yzyln sonlarna doru kendisini an hkimiyet anlaynn merkezi olan denizlerdeki silahlanma yarnn iinde bulmutur. Osmanl mparatorluu bu silahlanma yarnda ekonomik ve teknik nedenlerden tr geride kalm, bu yzden zm Fransz Jn Ekolne yakn kk apl, etkin ve savunmaya ynelik gemilerde bulmutur. Osmanl mparatorluu, dnemin grnmez, baskn ve srpriz tesiri yksek silah olan denizaltya sahip olmann avantajlarn, silahlanma yarndaki geri kalmlkla eitlemenin bir yolu olarak grmektedir. Bunun dnda, mali iflasn eiinde olan bir imparatorluun, Yunanistan ile yaanabilecek muhtemel bir savatan kanarak savunmaya ynelik statkocu bir strateji izlemesi, Osmanl Bahriyesinin nazarnda denizalt gemilerini mantkl bir seenek yapmtr. Ticaretin devamll, lkenin gvenlii, Karadeniz ve Ege Denizine balanty salayan stratejik gei gzerghlar olan Boazlarn korunmas Osmanl Bahriyesi asndan kritik neme haizdir. Bu sebeple, Osmanl Bahriyesi, dk maliyetli ve ok ynl kullanma msait torpidobot ve gambotlarn yannda denizalt gemisiyle ablukay krmak, rakip ze-
rinde caydrclk ve gl donanmaya kar ucuz yoldan eitleme amalar dnda, ticar liman durak ve yollarn korunmasn ve ayrca karakol grevlerini gerekletirmeyi hedeflemitir. Zaten an denizaltlarnn sahip olduu teknik kabiliyetler nedeniyle ak denizde dman filolarna saldrarak harekt gerekletirmesi neredeyse imknszdr. Ne var ki, Abdlhamid ve Abdlmecid denizaltlarnn alnd dnemin, Osmanl mparatorluunun politik, mali ve asker adan k dnemine rastgelmesi, tarihte ilk defa torpido atarak bir su st gemisini batrma baarsna sahip Osmanl denizaltlarnn zerinde alma imknn ortadan kaldrmtr. Byk beklentiler neticesinde alnan bu denizaltlardan faydalanlamamasnn en nemli sebebinin, imparatorluun iinde bulunduu mali yetersizliklerden kaynakland deerlendirilmektedir. zellikle, tadilat gereken taraflar iin nemli bir kaynak aktarlmasna ihtiya olduu dnldnde ve dahas Nordenfelt denizaltlarnn tasarmndan kaynaklanan, zm neredeyse olanaksz olan kronik denge sorunlarnn varl, bu denizaltlara ynelik giriimlerin nn kapamtr. Ayrca, o dnemde denizalt teknolojisindeki geliimin olduka hzl olmas ve her yaplan yeni denizalt gemisinin yeterlilik asndan bir ncekinden daha stn oluu muhtemel yksek maliyetle yaplacak epeyce tadilatn boa kmas anlamn da tamaktadr. Yukarda belirtilen tespitler neticesinde, Osmanl Bahriyesinin alm olduu denizaltlar hizmet dna kard dnlmektedir. Trk denizaltclnn gelitirilmesiyle ilgili II. Merutiyetten sonra birok giriim yaplsa da, hepsi sonusuz kalm, Trkiye Cumhuriyeti Bahriyesi kendi envanterine denizalt gemisini ancak 1928 ylnda tekrar katabilmitir. Abdlhamid ve Abdlmecid denizaltlarnn denizlerdeki muharebelerde yer almamas onlara atfedilen tarihi deeri yok etmemelidir. Bu iki denizalt dnemin sper gleri saylan lkelerden ok nce Osmanl Bahriyesine alnarak adeta denizlerdeki silahlanma yarn farkl bir alana kaydrmtr.
181
Evren MERCAN
182
SUMMARY In this article, a brief summary of the submarining history was given and the story of purchase of Nordenfelt II and III submarines and their inclusion in the Ottoman Navy with the names Abdlhamid and Abdlmecid was told. The seas, which was the center of the domination strategy in the period the submarines that arose as the consequence of the developments in the last quarter of the nineteenth century, had been among the significant parts of the arming competition flaring up in between the countries. And the Ottoman Empire appeared in this arming competition by purchasing the Abdlhamid and Abdlmecid submarines in 1886, by the attempt of Sultan Abdlhamid II. But the misfortune that the Abdlhamid and Abdlmecid submarines mets the political, military and financial collapse period of Ottoman Empire have removed the opportunity to work on Ottoman submarines that have the success of sinking surface ships by throwing torpedo and the submarines were left for deterioration in the Golden Horn. The most significant reasons for this were the general attitude of Sultan Abdlhamid II against the navy and financial crisis which the Ottoman Empire was in. KAYNAKA ALPAGUT, Haydar. lk Denizalt Komutanlarmz. Deniz Mecmuas, 1935. ARIKAN Z. ve SANCAR L.,Trk Denizcilik Tarihi, Do. Dr. akir Batmaz, II. Abdlhamid Devri Osmanl Bahriyesi, Deniz Basmevi, stanbul, 2009,159-173. Babakanlk Osmanl Arivi, Yldz Mtenevvi Maruzat Evrak BlmDefter\Belge No:18\63. Babakanlk Osmanl Arivi, Yldz Mtenevvi Maruzat Evrak BlmDefter\Belge No: 20/99, IV. Belge. Babakanlk Osmanl Arivi, Yldz Mtenevvi Maruzat Evrak BlmDefter\Belge No: 20/99, VI. Belge. Babakanlk Osmanl Arivi, Yldz Mtenevvi Maruzat Evrak Blm-
Defter\Belge No:21/190, I. Belge. Babakanlk Osmanl Arivi, Yldz Mtenevvi Maruzat Evrak BlmDefter\Belge No: 44/60, II. Belge. Babakanlk Osmanl Arivi, Yldz Mtenevvi Maruzat Evrak BlmDefter\Belge No: 30/53, I. Belge. Babakanlk Osmanl Arivi, Yldz Tasnifi Perakende Evrak Askeri Maruzat- Defter\Belge No:45/113. BATMAZ, akir. II. Abdlhamid Devri Osmanl Bahriyesi, Zeki Arkan ve Ltfi Sancar, Trk Denizcilik Tarihi, Deniz Basmevi, stanbul, 2009. BISHOP, Farhnam. The Story of the Submarine, D. Appleton-Century Company, London, 1943. Deniz Mzesi Arivi, Mektubi, Defter No: 568/ Sayfa No:12. Deniz Mzesi Arivi, ura-i Bahriye, Defter\Sayfa No: 304/ 205-A. Denizalt Eitim Merkezi Komutanl, Sessiz ve Derinden, Deniz Kuvvetleri Komutanl, stanbul, 2007. DMER, Vehbi Z. Denizaltclk. T.C. Askeri Deniz Matbaas, Ankara, 1944. FIELD, Cyril. The Story of the Submarine, W. Hodge Publishing, London, 1908. HALL-CAMPTON, Richard. The First Submarines: The Beginnings of Underwater Warfare, Periscope Publishing, Cornwall, 2003. HORTON, Edward. The Illustrated History of the Submarine, Sidgwick and Jackson Publishing, London, 1974. GVEN, Serhat. Turkeys Submarine Piooners, Warship International Fleet Review, AUG/SEPT 2001. LANGENSIEPEN, B. and GLERYZ, A. The Ottoman Steam Navy 1828-1923. The Bath Press, London, 1995. METEL, Rait. Trk Denizaltclk Tarihi, T.C. Deniz Basmevi, stanbul, 1960. MTERCMLER, Erol. mparatorluun kne Denizden Bak, Toplumsal Dnm Yaynlar, stanbul, 2004. NUTKU, Emrullah. lk Denizalt Gemisini Trkler Kullanmlard. Yakn Tarihimiz, 1962. PRESTON, Antony. Submarines: The History and Evolution of Under-
183
Evren MERCAN
water Fighting Vessel, Phoebus Publishing Company, London, 1975. SANCAR, Erdin. 21. Yzyl Stratejilerinde Trk Denizcilik Tarihi, IQ Kltr Sanat Yaynclk, stanbul, 2006. SUETER, M.F. The Evolution of the Submarine Boat Mine and Torpedo. Griffin and Co., Portsmouth, 1907. VAT, Dan Van der. Stealth at Sea: The History of Submarine, Houghton Mifflin Publishing, Chicago, 1995. Vehb, SRNME: Sultan Ahmetin Dn Kitab, haz. Prof Dr Mertol Tulum, Kabalc Yaynevi, stanbul, 2008. YATIKAL, Emin. Dnyada ve Trkiyede lk Denizalt Gemileri, Deniz Kuvvetleri Dergisi, say:539, Ocak 1988. YAVUZ, Celalettin. Osmanl Bahriyesinde Yabanc Misyonlar, Deniz Basmevi, stanbul, 2003. ZHUKOV, K. and VITOL, A. The orgins of the Ottoman Submarine Fleet. Oriente Moderno , Ocak 2001.
184
Kitap ncelemesi Review Essay
ON CHINA
Henry A. Kissinger New York: The Penguin Press, 2011, 586 pp. ISBN 798-1-59420-271-1. In the four decades since Henry Kissingers visit to China in 1971, the relationship between Washington and Beijing has undergone through a dramatic transformation. One case in point is that China has emerged from the painful isolation to become the most dynamic economy of the day; and the United States has to reexamine its role in a rapidly globalized world, even now its preeminence has been unrivaled since the end of the Cold War. Given this, Kissinger explores the shifting relations between the two powers in his 13th book, On China, published in 2011. As usual, this 89-yearold former United States National Security Advisor (1969-75), then Secretary of State (1973-77) provides an intimate historical perspective on China affairs, in particular Chinas relationship with the United States. Called as Dr. Diplomacy by media, Kissinger is one of the legendary figures in American foreign relations during the Cold War diplomacy. For the first time, Kissinger turns at a book length to a country that he has known intimately for four decades and takes the key issue that can China and the United States evolve a genuine partnership which would secure a world order in the new century. Once again he draws the world attention with his intriguing but controversial analysis. Since then, there are a few book reviews or comments on his book, including well-known literati, such as Jonathan Spence, Robert Dallek, Niall Ferguson and Michiko Katutani. They all did diligent survey of the book with interesting views. Yet, few of them seem to venture to discuss the Sino-US relationship from the perspective of the classical tenets of diplomacy, as this book review does, and to critically expound Beijings assertion of the peaceful development. Kissinger observes that as China and the United States are walking toward two extremes, hence it is necessary to see each others intentions and capabilities from a strategic height. Since he has gone through the American presidency of eight presi-
187
188
dents (from Nixon to Obama) and closely watched the leadership shift of four generations of China, Kissinger has sort of career insights and incredible capacity to offer a clue of how the worlds two largest economies would collaboratively handle their current issues and potential concerns with regard to the global crises and where the world should be heading for. Kissinger was trained in political science at Harvard University, yet he tends to perceive international affairs not from abstract theories but from history. As he wrote in his Ph.D. dissertation A World Restored (1954), no sound foreign policy is made possibly without an awareness of history.1 Due to this, Kissinger starts his On China with a historical review of how the leaders in Beijing, from the past Mao Zedong to current Hu Jintao, have perceived the world through the classical Chinese wisdoms. The singularity of China is the concept defined by Kissinger who has come to admire the Chinese people, their endurance, their subtlety, their family sense, and the very culture they represent. Indeed, no other country can claim so long a continuous civilization, or such an intimate links to the ancient past from which classical principles of strategy and statesmanship derived. In this light, Kissinger covered Chinese history from the third century B.C. to the twenty-first century into eighteen chapters, with four peculiar themes; as they follow; From preeminence to decline (prologue and chapters 1-3); the Mao era (chapters 4-11); Dengs demarche and his successors (chapters 12-17); and the new millennium (chapter 18), with an inspiring epilogue.2 Kissinger was not an expert on China affairs, in terms of his early studies and cultural affinity. In the 1950s, he saw China as a staunch Communist regime with a view of defeating Capitalism by
1 Henry Kissinger, A World Restored: Metternich, Castlereagh and the Problems of Peace 1812-1822 (Boston, MA: Houghton Mifflin Company, 1957), p. 331. 2 Yale University historian Jonathan Spence divided On China into six sequential themes: 1. Chinas early history, 2. Chinas inadequate attempts to modify the imperial system of the later dynasties, 3. the formative years of Maoist consolidation, 4. Kissingers own experiences while orchestrating President Nixons 1972 China visit, 5. Chinas later cycles of opening up and repression under Deng Xiaoping, and 6. epilogue. However, it is believed that they are inaccurately overlappednoted by author.
flexible tactics and inflexible purpose. However, his insight into history, especially into Chinese ancient philosophy, and his rare capacity as a senior official of the White House, as a message carrier between the two capitals, and as a scholar all help make him an old China-hand in the purview of the foreign policy-making and the thinking of the ruling elite in Beijing. Kissinger reluctantly if not never comments on the human rights issues in China, but this is due to his pragmatic style and religion faith rather than his immoral trait, as some scholars argued. He is actually well-aware of Chinese subtlety and their strong sense of compromise and the win-win approach. For that end, Kissinger does play as a key interlocutor compared with other scholars who were trained in Chinese studies but short of real sense of Chinese reality. As a retired statesman and senior diplomat, Kissinger wrote On China in his late 80s with an obligation of revealing when China and the United States first restored the tattered relations in 1972, the greatest contribution of the leaders of the time was their willingness to raise their sights beyond the immediate issues of the time. In doing so, they had the courage and vision necessary to cross the short-term barriers resulting from their long isolation from each other. The efforts made by the leaders of a generation ago in effect laid the basis for a world unimaginable then and unachievable today in the event of no mutual trust and cooperation between the two countries. This has been surely a complex journey, because both societies deem that they represent unique values. The Americans hold that they have a duty to spread their values and institutions to every part of the world in terms of Manifest Destiny. In contrast, the Chinese are more proud of their continuous tradition and universal culture, that is, the ancient intellect of the Middle Kingdom.3 Meanwhile, it has no motive of proselytizing other aliens nearby or afar, as the Chinese graded all other states as
3 One hundred years ago, American missionary and scholar W. A. P. Martin wrote his book The Lore of Cathay: the Intellect of China, wherein he argued If China is to be a part of family of civilized States,Chinese thought, the principles at the basis of Chinese history and life must be understood. (Honolulu, Hi: University Press of the Pacific, 2004), p. 2.
189
190
various levels of tributaries based on their approximation to Chinese cultural and political forms. Yet, this raison d etre was severely diminished when Chinas low place was exposed in the world dictated by the West; for sure, its ancient pride and modern ordeal resulted from foreign powers have aroused the contemporary lan for a stronger, progressive and respected place in the world. Looking into the new century, Kissingers primary focus in On China is to illuminate the inner workings of Chinese diplomacy that prized the virtues of subtlety, patience, indirection over feats of martial prowess during all pivotal events, with an emphasis on the decades from 1972 until today, during which eight U.S. presidents and four generations of Chinese leaders have managed their delicate relationship in a consummate manner, considering their disputes in light of their strategic goals. He puts it that Beijing and Washington have allowed neither historic legacies nor current domestic politics to jeopardize the essentially cooperative relationship. Obviously, most of the political elite and popular opinion of the two sides come to a de facto consensus that, though diverse ideologically and institutionally, the fundamental interests of China and the United States have been so closely interdependent economically and strategically that a new round of Cold War between them would impose negative effects on the development of a whole generation in the Asia and the Pacific or even beyond that region. Once again, in his book, Kissinger examined the Chinese, their leaders and the outlook of the world order. Drawing on his extensive and intimate meetings with four generations of Chinese leaders, he brings to life towering figures such as Mao, Zhou Enlai and Deng Xiaoping, revealing how their different visions have shaped Chinas modern destiny. With his singular vantage point on U.S.-China relations, Kissinger observed that Chinese negotiators like to use diplomacy to weave together political, military, and psychological elements into an overall strategic design. Yet, American diplomats feel an obligation to break deadlocks with new proposalsunintentionally inviting new deadlocks to elicit new bargains. Given this, it is
surely necessary for the two sides, either leaders or their aides, sensibly to incline towards understanding of the culture of each other. Kissinger argues that Chinese leaders never sound unreasonable, but sensible and pragmatic in most cases; unlike their counterparts in the United States, they make unreasonable demands and have confused ideas about democracy and human rights. For example, he describes Mao advocated his ideas in a Socratic manner, beginning with a question or an observation and inviting comment. He would then follow with another observation: Out of this web of sarcastic remarks, observations and queries would emerge a direction, though rarely a binding commitment. Also in Kissingers eyes, Zhou always conducted lengthy conversations with the effortless grace and superior intelligence of the Confucian sage. He sensibly remarks that the elegant Zhouwho would be criticized for having concentrated on softening some of Maos practices rather than resisting them, who must balance the benefits of the ability to alter events against the possibility of exclusion, should he bring his objections to any one policy to a head. Frankly, Kissinger calls Deng Xiaoping the indestructible leader of China, as he was politically rehabilitated again in the wake of Maos demise and then resolutely guided Chinas economic modernization during the crucial decades that follows. He writes that Deng is acerbic, no-nonsense style and he rarely wasted time on pleasantries, nor did he feel it necessary to soften his remarks by swaddling them in parables as Mao did. Yet, the rise of China nowadays is a sure testimonial to Dengs vision, tenacity and common sense. Due to Dengs reform that has transformed China from a povertyridden, poorly educated nation into a great power, it now plays an increasingly pivotal role in the world affairs. As he analyzed in his Diplomacy (1994), in view of all the great, and potentially great, powers nowadays, China is the most ascendant. The United States already is the most powerful status quo country. Europe must work harder to forge greater unity as expected, Russia, though a giant still, needs time to recover; Japan is wealthy for sure but even so, it is
191
192
timid geopolitically. China, with rapid economic growth, a strong sense of national cohesion, and an ever more muscular military, will exhibit the greatest relative increase in stature among the major powers. Should the United States use all the means at its disposal to delay as long as possible the emergence of China as a major power? The answer from Kissinger is obviously negative. He argues that, first, China does not challenge the domestic structure of other states on ideological grounds; economically China is still a developing country but the largest one in the world; internationally, modern China has a huge stake in the world economic system much more than the Soviets ever had generating powerful incentives not to challenge the status quo in both Asia and the world at large; culturally, the Chinese are patient and long-range, deeply believing in their historical destiny. It is true that, viewed from the past, the geopolitical challenge is likely perceived not as the conquest of neighboring countries but as preventing a combination of them against China. Least of all can it be in the interest of Chinas leaders to provoke the United States, the most distant power, which has never grabbed Chinas territory and dignity. To be sure, Chinese public statements often express concerns with American alliances in Asia, giving credence to the view that Chinas long-term objective is to undermine the Americas political role and military presence in the region. Yet, prudent Chinese leaders will not lightly risk major confrontation with the worlds dominant military power at this stage of Chinas development. Here is the wisdom of Kissinger like a sage that conflicts with the United States would free all the countries around the vast Chinese periphery to pursue their various ambitions as well as territory claims. Thus, a far more prudent course for China would be to implement the basic maxim of its intellectof pitting the far-off barbarians against those close by. In such a context, the United States is cast in the role of a geopolitical option for China rather than an innate adversary necessarily. To take that evidence, Kissinger reveals the Dai Bingguos discourse on the peaceful development of China.4
4 Kissinger, On China, p. 508. Dai is State Councilor, the highest-ranking officials overseeing Chinas foreign policy noted by author.
However, the argument that a cooperative United States-China relationship is essential to global pace and stability needs mutual trust in their search for common goals. Can China and the United States develop a genuine strategic trust to overcome their cultural divergences and security concerns? At this point, even Kissinger cautiously raises the question of Does History Repeat Itself, with presenting a classic case of preWorld War I diplomacy, known widely by its authors name as the Crowe Memorandum. Eyre Crowe was a career diplomat in the British Foreign Office with a special knowledge of Germany. In this well-written document (1907), Crowe wrote that Germany was bidding for the mastery of Europe with a view of projecting a kind of ruthless common sense rather than profound complexity. In light of that rationale, there are senior military officers and policymakers in both China and the United States today who wonder whether Crowes formulas could be adapted to the present time so as to replace early-twentieth-century Germany and England with the choices facing China and the United States now. Kissinger frankly admitted there is today a Crowe school of thought in the United States, which sees Chinas rise as incompatible with Americas position in the Pacific and therefore best met with containment policy or even a pre-emptive option. He perceives growing anxieties in both societies and fears they are exacerbated by Americans who claim that democracy in China is a prerequisite for a trusting relationship. He also warns that the implied next Cold War would arrest progress in both nations and cause them to analyze themselves into self-fulfilling prophecies when in reality their main competition is more likely to be economic than military. Thus, Kissinger warns that were a cold war to develop between the countries, it would arrest progress for a generation on both sides of the Pacific and spread disputes into internal politics of every region at a time when global issues like nuclear proliferation, the environment, energy security and anti-terrorism impose global cooperation. Thus, relations between China and the United States need not and should not become a zero-sum game.
193
194
Indeed, in the post-Deng period, Kissinger observes that the successors to Deng, from Jiang Zemin to Hu Jintao who are technocrats rather than career politicians, have reiterated the calls for Chinas peaceful rise. In particular, after the return of Hong Kong and Macau, Chinas leaders no longer made any claim to represent a unique revolutionary truth available for export. Instead, they have espoused the essentially defensive aim of working toward a world not overtly hostile to their system of governance or territorial integrity and have invested all energy to develop the economy and work out diverse domestic problems. In light of this, Kissinger suggests if Americas preference for democratic governance is made the main condition for progress on other issues with China, deadlock is inevitable. Those who battle to spread American values deserve respect. But foreign policy must define means as well as objectives, and if the means employed grow beyond the tolerance of the international framework or of a relationship considered essential for national security, a choice must be made. He insists that the best outcome in the American debate would be to combine the two approaches: for the idealists to recognize that principles need to be implemented over time and hence must be occasionally adjusted to circumstance; and for the realists to accept that values have their own reality and must be built into operational policies.5 Similarly, Kissinger is worried about the rise of a new assertive nationalism in China along with its dynamic economic development. Internationally, there are some arguments going as this, China has a saying: Hide ones capabilities and bide ones time, and endeavor to achieve something. So foreign observers speculate that Chinas declaration of taking a path of peaceful development is a probably conspiracy carried out under circumstances in which China is still not powerful enough of the time. Beijings rhetorical commitment to peaceful rise is obviously taken as a propaganda with full of ideological jargons. But, Kissingers analysis sounds more instructive and reflective. Because Chinas economic growth
5 Kissinger, On China, p. 508
has benefited from the current globalized world system wherein the United States carries on free trade rules and liberal regimes, Kissinger argues, Chinas economy will suffer tremendously from a duel with the United States. In addition, he never disregards Chinas domestic affairs. As Kissinger puts it, despite its unprecedented economic ascendance, China must keep its economic growth rate at annually 7 percenta goal that would leave any Western nation gasping. Otherwise, the much-dreaded internal unrest will be expected. Corruption, meanwhile, is deeply embedded in the economic culture. He writes, it is one of historys ironies that Communism, advertised as bringing a classless society, tended to breed a privileged class of feudal proportions. Then followed is Chinas rapidly aging population that may dwarf our own impending Social Security crisis. Yes, the Chinese may be better equipped, psychologically and philosophically, to withstand the coming shocks than the rest of us. However, that is an issue ever overlooked. Due to the diverse and thorny issues faced by both Washington and Beijing, Kissinger once again exhibits his habitual preference for diplomatic architecture. He insists that the common interests the two powers share should make possible a co-evolution to a more comprehensive framework. With a solid awareness of the concept of collective security of the Atlantic, he puts forward a wise notion of creating a Pacific community, comparable to the Atlantic community that America has achieved with Europe. In doing so, all Asian nations would then participate in a system perceived as a joint endeavor rather than a contest of rival Chinese and American blocs. And leaders on both Pacific coasts would be obliged to establish a tradition of consultation and mutual respect, positively making a shared world order an expression of parallel national aspirations. To that end, Kissinger does invest his hopes in a concert of nations represented. In summary, forty years ago, the first American presidents visit to China was assumed to change the world; but four decades later, if the United States and China could merge their efforts not to change the
195
world only, but to construct it in a creative way, that might be indeed the mission of the first Kissingers journey to Beijing. While he does not quite say so, but his book On China implies clearly. True, Kissinger shares privileged insight into the thinking of the Beijing leadership and weaves historical and philosophical understanding of China. No matter how your view of this senior policy practitioner, government messages carrier and political scientist, On China is an essential book for students of Sino-American relations and perhaps anyone who is eager to be aware of the world politics. But to Beijing, Kissingers initiative that all Chinese on either side of the Taiwan Strait maintain that there is but one China and that Taiwan is a part of China has been always appreciated highly as the token of his friendship to the Chinese people. Wang Li, Ph.D. Professor of International Affairs, Nankai University, Tianjin, China
196
Kitap Tantmlar Book Reviews
CROSS-CULTURAL ENCOUNTERS AND CONFLICTS Charles Issawi New York: Oxford University Press, 1998. 150 pp. ISBN: 9780195353471. This book aims to clarify both the interactions and the contradictions of different cultures coinciding in the Middle East. It consists of an introduction and nine chapters to define the historical process of cultural interactions and its impacts on Middle Easterners, excluding the preface and the conclusion as a common feature of the intellectual works. In the introduction, the author encounters the factors which inspired him to write this book as his family background, educational progress and professional career which should be handled generally in the preface. According to this part of the book, Issawi grew up in a Westernized, Christian, Syrian1 family, in the cosmopolitan, but essentially Egyptian, city of Cairo, was educated in British and French schools in Cairo and Alexandria, then went to Oxford and finally served in the United Nations Secretariat in New York (p. 3). This personal self-information seems correct but incomplete. During his higher education in Magdalen College, Oxford, he studied politics, philosophy and economics in which he was specialized and began a public career as the chief of research at the National Bank of Egypt (1938-1943), then served briefly at the Arab Office in Washington and also joined the United Nations Secretariat in the Middle East Unit of the Department of Economic Affairs (19481955).2 He began his teaching career in American University of Beirut (1943-1947), then joined Columbia University in 1951 as Professor of Economics and he moved to Princeton University in 1975 where he taught on Near Eastern Studies until 1986.3 The introduction of the book continues with brief content and summary of each chapter facilitating the analytical framework by
1 Assyrian would be a better definition to describe authors ethnicity. 2 http://www.princeton.edu/pr/news/00/q4/1210-issawi.html. 3 Ibid.
199
200
giving an edge on a better understanding of the authors main points and in general on the reading of the book. In the first chapter named as The Clash of Cultures in the Near East, Issawi exposes the impacts of intercultural relations generally transforming into conflicts. The author underlines the conflicts in the Near East among Greek-Hellenic and Semitic cultures for 2000 years and also between European (mainly Anglo-Saxon and French) and Arab-Islamic ones during the last two centuries as cited also in introduction. According to Issawi, the Greek-Hellenistic culture, inherited later by Romans, had a very powerful influence in this region for approximately a millennium beginning from Alexander the Great to the Arab-Islamic expansions contributing to science, medicine, literature, the plastic arts and various branches of scholarship (p.7). However, despite these deep socio-cultural contributions, the local peoples of the Near East have generally resisted this cultural influence from the Greek-Hellenic civilization except Syrians (p. 8). This chapter mentions also the reaction of Jewish population to the Greek-Hellenic influence in both ways referring to Arnold Toynbees terms: Herodianism and the Zealotism (p. 11). Herod, the King of Judea, was an admirer of Greco-Roman culture and Herodianism is then used to describe the typical conduits of local elites fascinated by new cultural influence adopting its values, way of thinking and institutions in order to modernize their own populations. Contrarily, Zealotism, represented first by Maccabees4 in history, is the typical reaction of a minor group among masses indifferent and even disliked to the new culture preferring a fanatical and militantly struggle to crash its influential and persuasive impacts. In this perspective, Issawi describes Mustafa Kemal Atatrk and Shah Reza Pahlavi as New-Herodians, whilst Islamist fundamentalist groups are categorized as New Zealots of the Middle East focusing on their reaction toward European cultural influence
4 A Jewish rebel militia organization revolted against Seleucid rule in Judea circa 160s BC.
occurred especially since the 19th century in this region (p. 12). As a felicitous remark, the author underlines the continuing struggle between two reacting groups and abstains the final declaration of the triumphant in the socio cultural clash between European secular and Arab-Islamic way of lives. The second chapter named as Empire Builders, Culture Makers and Culture Imprinters examines the main factors in the emergence of different cultural regions in which different languages and religions play a major part. According to the author, Chinese, Indian (despite remarkable internal linguistic diversities), Anglo-Saxon, Russian (excluding Caucasia and Central Asia), Latin American, Latin European and Arab languages creates distinguishable cultural zones in the World (p. 23).Issawi asks the reasons beyond the expansion of cultural influence by some empires such as Roman, Russian, Spanish and Arab (pp. 23-24). He then transposes differentiations between three notions: Empire Building, Culture Making and Culture Imprinting. In the context of this chapter, it would be cited that empire builders didnt need to stand on a culture making or imprinting in order to expand their influence but durable and widespread political institutions (p. 4), in contrast, culture makers were the creators of a high culture in form of religion, law, literature, music, natural and human sciences, visual arts (p. 26). The cultural imprinters didnt necessarily rely on imperial expansions but they stamped their high and popular (food, dress, architecture, way of life) cultures among local populace in a distinguished zone. At the process of imprinted a culture in a region, religion and language become the major instruments such in the case of Arabs, Romans, Spaniards and Russians. The third and fourth chapters named as Shelly and the Near East and Ibn Khaldun on Ancient History: A Study in Sources focus on two important intellectuals of their time with very distinguished historical period and socio-cultural background studying the impacts of foreign culture: Percy Bysshe Shelly (1792-1822) and IbnKhaldun (1332-1406).
201
202
It seems that the author has selected Shelly because of his interesting ways of thinking and living as an archetype for European intellectual of his time. For instance, he was known as a vegetarian and a strong feminist and advocated a non-violent political struggle in favor of socialism known as Chartist Movement criticizing the French Revolution for the replacement of a tyranny by another one in the process (p. 45). Shelly mostly attracts the attention by his Philhellenic stance and by this way his remarkable anti Ottoman-Turkish opinions and sentiments in his lyrical poems despite his personal sympathy towards Egyptians at that time (p. 47). In his regard to Ibn Khaldun, Issawi tries to demonstrate the intellectual evolution of this Arab-Tunisian historian citing his two historiographical books: Al Muquaddima and AlIbar. Both of these books relied mostly on the medieval history of Islamic states and populations citing a correct but relatively brief history of pre-Islamic civilizations in the Middle East. In spite of his satisfactory knowledge on Greco-Roman civilizations, Judaism and Christianity, IbnKhaldun preferred quasi-short explanations about them on the cultural shaping of the Near East in Al Muquaddima.Al Ibar which is less popular than the first one, concerns more detailed information on both Hellenic and Roman cultural heritage in the Near East but the author criticizes him to be confused on the history of Spain (p. 61). According to the author, the detailed information in the second book on pre-Islamic heritage depends on the abundance of sources such as Roman-Byzantine historians (Orosius, Josippon, Procopius, Psellus, Malalas, etc.), some Arabic historians (Ibn AlAmid and Al Mussabbihi) and finally Bishop Otto of Friesing of German descent (pp. 62-72). In the fifth and sixth chapters named as The Ottoman Economic Legacy and The Greeks in the Middle East, the author aims the observation of Ottoman Empires the socio-economical and sociocultural structures. The fifth chapter discusses a critical stance on the functioning of the Ottoman economical and bureaucratic institutions comparing
them with the European models at that time. As an adept scholar on economics, Issawi observes in detail Ottoman empires main technological aspects (agriculture, mining, metallurgy, textiles, paper and printing and also mechanical power) and its economic structure (economic practice, statistics and policy of the Empire). Despite the general self-sufficient characteristic of the Ottoman economy partly based on Islamic principles (waqf system to replace corporations in Europe and the prohibition of riba5), Issawi underlines the absence of modern banking system and corporations similar to European model until the 19th century when some political, economic and socio-cultural reforms debuted to be executed. The author cites appropriately the economic policies of Young Turks (Unionists) executed at the beginning of 20th century basing on economic nationalism and the increase of state control on the economy inherited and successfully ameliorated by Atatrks reforms in 1920s and 1930s after the foundation of the Turkish Republic followed by many Arabian states and Iran at that time (pp. 95-96). The sixth chapter mentions the millet system executed by Ottoman rulers applied to Greeks, Armenians and Jews with other nonMuslim minorities positioning in this system. According to the authors detailed information which would be considered as historically accurate, Ottoman Greeks were highly urbanized and most active group among millet entities (p. 102). They had also good trade connections with Europeans (Venetians, French, Russians and British) and occupied serious posts in some bureaucratic institutions (especially in the Foreign Ministry) thanks to their relatively higher educational level and fluent speaking of French at the time. In 1912, Greeks accounted for 52 percent of physicians, 52 percent of architects, 49 percent of pharmacists, 37 percent of engineers and 29 percent of lawyers (p. 107). Besides Anatolia, Greek community enjoyed similar commercial and professional positioning in other parts of Middle East (especially in Iraq and Iran) except Egypt where
5 Mainly used instead of interest in Islamic literature despite reservation by some Muslim theologians.
203
204
this community hadnt acquired a position to influence Egyptian politics (p. 110). The next two chapters focus on the encounter of two main European cultures (French and British) with the Middle Eastern one citing not only the reaction towards these new foreign cultures in the Middle East but also their internal rivalries in order to gain a preeminent position both at regional and global scales. The seventh chapter named as The Costs of French Revolution discusses the demographic, economic and other casualties caused by French Revolution and Napoleonic era as mentioned in introduction part of the book (p. 5). Regarding to the demographic losses of the French Revolution this reference committed to French historian Pierre Goubert by the author exposes clearly and dramatically the consternation of this poque: Paris, where over 2,000 persons were guillotined in 16 months. Of the 14,000 victims who have been fully identified, less than 15 percent were nobles and clergymen and nearly 60 percent workers and peasants. Adding the killings in Vende, the number of victims was well over a hundred thousand, perhaps close to twice that figure (p. 120). According to the author, the true casualties of both Revolutionary and Napoleonic Wars exceeded one million Frenchmen. The revolutionary terror caused not only the loss of important scientists and intellectuals such as Lavoisier, Condorcet, and Olympe de Gouges but also a very large number of castles and churches were demolished under the Directory (17951799) (p. 121). In the economic field, the Revolution had disastrous effects on French economy. Because of the civil wars, confiscations and currency depreciation business and trade collapsed and the new rgime lost some colonies such as Haiti to the British which declared its supremacy on oversea trade over France (p. 124). Despite all shrinking rates in demographics and economics compared to the Ancien Rgime observed in detail by the author, the Revolution succeeded to implant its sociopolitical reforms, normative values and after a period of recovery which endured almost a century, France began to expand its political, economic and cultural influence in Middle East and other parts of the World.
In the eighth chapter named as The Struggle for Linguistic Hegemony, 1780-1980 the author compares the linguistic influence of French and English at global scale. Beginning from the second part of the 17th century, the French language began to expand its linguistic influence thanks to the military supremacy of French Royal Army and important artisans and thinkers such as Corneille, Racine, Molire, La Fontaine, Descartes and Pascal (p. 135). The following century has also been generous to French cultural contribution in terms of the emergence of the Enlightenment thinkers: Voltaire, Rousseau, Diderot, Baron dHolbach and other Encyclopdistes. After the French Revolution and Napoleonic Wars, the French language become widespread as spoken by elites in Balkans, Anatolia, the Levant, Egypt Iran and even in Iraq which was under British commercial influence (p. 137). However, the Industrial Revolution occurred in late 1700s and the amelioration of trade attached to this revolution contributed to the scientific and technological advance of the British Empire causing imperialistic expansion campaigns in many parts of the World including the Middle East. Thus, French began to lose its supremacy to the English in process. Especially after the emergence of United States as a new power in international politics since the beginning of 20th century, becoming also a super power at the end of World War II, English became to be spoken more prevalently than French. The last chapter named as Change in Western Perceptions of the Orient since the Eighteenth Century examines the remarkable change in Europeans perception of the Oriental civilizations between 18th and 19th centuries. In the 18th century European thinkers and artisans generally admired Oriental societies (especially Chinese and Indians). Contrarily, in the next century, they tended to contempt them as the author indicates (p. 143). Issawi relates this change of attitude of Europeans towards the Easterners to the economic growth and the technological advance after the Industrial Revolution giving ad edge on main European powers military campaigns in Asia and Africa (p. 145). According to the author, the European standpoint toward Islam had been ambiguous in the historical pro-
205
206
cess and spiritual, political and economic rivalries between the believers belonging to both religions continued. Apart this statement, Issawi emphasizes that European powers considered Islam as an obstacle to their imperialistic rules in the Middle East maintaining the prejudice of Islams opposition to all forms of progress and thus creating severe reactionary climate among Arab masses in the Middle East emerged as radical Islamist movements towards Occidentalism, secularism and modernization efforts. Issawis Cross-Cultural Encounters and Conflicts was written five years after the famous theory of Clash of Civilizations introduced by Samuel Huntington and thus it creates an appropriate sphere of thinking and debate on the scientific validity of this theory taking notice both modernization efforts by elites and harsh reactions towards foreign cultural values observed in Arab-Islamic societies in the Middle East in the historical process. In this context, the observation of cultural interrelations and conflicts in the Middle East would be considered as a popular and recent topic since the emergence of the Arab Spring at the beginning of this year expanding its political, sociological and ethno-cultural impacts among many Middle Eastern societies. In brief, despite some methodological differentiations from other books written in form of a resultant of quasi-independent articles and a sense of general disharmony between chapters, authors detailed and generally appropriate remarks and evaluations contribute on both thinking and debating main factors on the internal and external dynamics shaping sociopolitical and socio-cultural structures of the Arab-Islamic universe. Alp Yce Kavas Strategic Research Institute
THE YOUNG TURK LEGACY AND NATION BUILDING Erik Jan Zrcher Londra: I.B.Tauris & Co Ltd, 2010. 351 sayfa ISBN: 978-1848852723 Erik Jan Zrcher 12 yandan itibaren 19uncu yy.da Osmanl mparatorluunda bir Alman gezginini anlatan Kara Ben Nemsinin maceralar ile bym, bu kitaplarda olduka gl bir Trk kartl olmasna ramen. Osmanl hayran olmutur. Lisans eitimini Leiden niversitesinde Orta Dou almalar programnda, yksek lisans renimini ise Osmanl ve Trk tarihi hakknda yapmtr. Yksek lisans tez konusu Atatrke suikast giriimi ve buna bal olarak yaplan yarglamalar olmutur. Nijmegen niversitesinde ders vermeye balayan Erik Jan Zrcher takip eden 15 yl ierisinde yksek lisans tezinin mantksal uzanmlar olan iki kitap yazmtr. Bunlardan ilki Leidende 1984 ylnda savunduu ve ayn zamanda doktora tezi olan Milli Mcadelede ttihatlkdr. (The Unionist Factor. The Role of the Committee of Union and Progress in the Turkish National Movement (19051926)). Bu alma Osmanlnn son dnemiyle, Cumhuriyetin ilk yllar arasda Jn Trk hareketinin devamlln vurgulamaktadr. kinci kitab ise 1991de kan Cumhuriyetin lk Yllarnda Siyasal Muhalefet Terakkiperver Cumhuriyet Frkas (1924-1925), (Political Opposition in the Early Turkish Republic. The Progressive Republican Party (19241925). Kitap 1926da kinci Grubun (Terakkiperver Cumhuriyet Frkas) tasfiyesini ve 1924 ylnda Mustafa Kemalle yollarn ayran milli direniin eski liderlerini konu almaktadr. Yazar, incelemesi yaplan bu kitabnda ise 30 yl ierisinde yapt almalar yazd baz ilgin makaleleri bir araya getirmitir. Kitaptaki makalelerin byk ksmn daha nce baslan fakat temininde zorluk ekilen veya sadece Felemenke ya da Trke olarak baslm olan makaleler oluturmaktadr. Makalelerin bazlar yzeysel olarak, bazlar da ayrntl olarak, tekrar gzden geirilmitir. Farkl makalelerde yer alp akan konular mmkn olduu kadar kartlm veya birka makale bir araya getirilerek tek bir makale haline dntrlmtr.
207
208
Kitabn dili ngilizcedir. Okunmas ve anlalmas kolay bir kitaptr. Bunda yazarn, ana dilinin ngilizce olmamas nedeniyle, basit cmle yaplarn kullanmas ve kitabn konusunun Trk okuyucular iin yabanc olmamas etkilidir. Kitap drt blmden olumaktadr. Bu blmler; Literatr ve Kaynaklar, mparatorluun Son Dnemi, Byk Sava ve Milli Devlete Dorudur. Kitaptaki blmler oluturulurken konu btnlnn yan sra mantki bir kronolojik sra da salanmaya allmtr. Yazar; kitabn banda kitab yazd koullar, yapm olduu nceki almalar, yapt almalarn okuyucularnda brakt izlenimleri ortaya koyarak, daha kitab okumaya balamadan kitapta yazlanlarn doruluunu ispatlama gayretine girmitir. Zira Osmanlnn son dnemi ve Trkiye Cumhuriyetinin ilk yllarn Jn Trkler balamnda ele alan kitap, bildiimiz tarih ile elimektedir. Kitapta Atatrkn Nutuk eserinin Nutukun yazlmas sreci hakknda bilgi verilmektedir. Nutukun Mecliste ne zaman okunduunu, okunmasnn ne kadar srdn ok iyi bilen okuyucular genellikle yazm sreci hakknda bilgi sahibi deildir. Ksa, z ve anlalr olarak verilen bu bilgi, kitabn ekiciliini arttrmaktadr. Kitabn farkl blmlerinde verilen buna benzer bilgiler (halkevlerinin haftalk program, karlatrmal saysal ekonomik veriler vb.) kitabn ayrntl ve tutarl bir alma olduunu gsterme gayretindedir. Benzer ekilde, Jn Trklerin fikir ve siyasi tercihlerinin kaynan anlamak iin onlarn kiisel tarihlerini bilmek gerektii ynndeki dnceden hareketle sz konusu kiilerin memleketleri, baba meslekleri, bitirdikleri okullar gibi bilgilerin analizi yaplarak kitapta ortaya atlan fikirler desteklenmitir. Yazar, genel kabul grm olanndan nemli derecede farkl olan bir erken 20nci yy. Trk tarihi ortaya koyma abasndadr. Ancak almalarnn zellikle ilk yllarnda nemli lde grg tanklarnn ifadelerine (hatrat) bal kalm, birinci derece kaynaklar kullanmamtr. Yazara gre bunun nedeni, Trk devlet arivlerinin almann yapld tarihlerde ulalmaz olmasdr. Yazar, almalarnda kulland hatratlarn demokrasiye geilerek sansrn kaldrld 1950 ve 1960l yllarda ok sayda baslm olma-
sna ramen 19221927 yllar arasnda Mustafa Kemal Atatrk tarafndan ortaya konan tarih anlayn deitiremediini vurgulamaktadr. Bunun nedenini ise sansrn ve tek parti iktidarnn hkm srd yllarn ortak bir tarih anlay oluturmak iin kullanlm olmas ve muhalefetin deiik vastalarla susturulmu olmasna balamaktadr. Yazar, Jn Trklerin Osmanl mparatorluunu bir arada tutma gayretlerini, Padiahn Osmanlnn zayflamasna engel olamamasna kar, Mslman halkn bir tepkisi olarak grmektedir. Yazar akl almaz zorluklar iinde ngilizleri drt defa yenen Osmanl Ordusunun I. Dnya Savan yeni bir Trk Devleti kurmak iin deil, mparatorluk ve slam iin yaptn ifade etmektedir. Milleti her zaman ortak bir gemi deil, bazen de paylalan bir sessizlik oluturur demektedir. Yazar, yeni Cumhuriyetin kurulmas ile sona eren I. Dnya Sava ve Kurtulu Savandan sonra gen lkede yaananlar da paradoks olarak tanmlamtr. Yeni devlet ve mevcut liderler, askeri ve brokratik yap Osmanlnn devamdr. Bunun yannda ,politikaclar ve elitler kendilerini farkl tanmlamaktadr. Bunlar kendilerini Trk olarak adlandrmakta ve Trkl yeni milli devletin temeli olarak grmektedir. Yazara gre bu yeni kimlik dil, din gibi farkllklar yok saylarak topluma yava yava empoze edilmitir. Kitapta ayrca Cumhuriyetin kuruluunun 15inci ylnda merkezde gerekletirilen devrimlerin taradaki yansmalarn gstermek maksadyla Robert Anhegger, Andreas Tietze ve Lilo Linkenin Anadoluda gerekletirdii yolculuklarla ilgili gzlemlere yer vermitir. Sonu olarak kitap, Osmanl mparatorluunun son dnemi ile Cumhuriyetinin ilk yllarn farkl bir bak as ile ele almaktadr. Kitabn, tarih aratrmaclar iin yeni alma konular ortaya koyabilecei, Trk okuyucular iin ise ilgi ekici ve srkleyici bir eser olduu deerlendirilmektedir. Nuh Bayazt Stratejik Aratrmalar Enstits
209
HOW THE WEST WAS LOST: FIFTY YEARS OF ECONOMIC FOLLYAND THE STARK CHOICES AHEAD Dambisa Moyo New York: Farrar, Straus and Giroux, 2011, 226 pp. ISBN 978-0-374-17325-8. This is the best of times, this is the worst of times. Nothing can be more appropriate to describe the post-2008 world than these words from Charles Dickenss A Tale of Two Cities. While the West, led by the US and Europe, is undergoing a rocky time of crisis in its economy, the Rest, represented by China, is enjoying a prosperous time of growth in both economic power and confidence. Given that China was far from being a global super power 20 years ago, the contrasting scenarios between the current Western world and the Rest of the world is like a myth that has been drawing the attention of observers from various backdrops. Born in Zambia, but educated as an economist at Harvard and Oxford, Dambisa Moyos provocatively- entitled book How the West was Lost: Fifty Years of Economic Folly and the Stark Choices Ahead surely stands out as one of the most notable books dealing with the ongoing global geoeconomical and geo-political power shifts. Unlike Martin Jacques who looks to Chinas ascendancy to understand the process of power transition in his equally eye-catching book When China Rules the World: the Rise of the Middle Kingdom and the End of the Western World, Moyo turns her eyes on the West itself to explain the tipping of the economic see-saw from the West to the Rising Rest, in particular so called the BRICs, arguing that it is the fundamentally flawed economic policies that is eroding the once substantial advantage of the West. As is indicated from the title, the book is divided into two parts. The first part takes a full account of the past fifty years of economic folly that has brought the West in to the situation it is facing today. From the perspective of an economist, Moyo frames her analysis on the basis of growth theory which treats capital, labor and technology as its three pillars. One by one, she examines these three key ingre-
211
212
dients in terms of quantity and quality with a view to illustrating how public policies have weakened the three components and thus contributed to the decline of the West. Starting with capital, Moyo argues that across the West capital is being misallocated and squandered to which three factors are responsible: government-sponsored policy in the form of subsidies and guarantees has eroded the checks and balances between debt and equity holders; the misguided belief that asset prices would only go up; the culture of debt that fosters a breakdown of the lender-lendee relationship. To demonstrate this, the housing market is taken as an example where the US governments well intended policy of homeownership for all has driven people to overinvest in the nonproductive housing assets, causing misallocation of capital, excessive leverages and finally the 2008 financial turmoil. Moyo goes on to point out three ways through which labor is misallocated to its detriment in the industrialized West: the introduction of pension plans by postwar governments has hidden the cost of labor which is besetting the West now; the broad societal shift to favor the service sector over the productive industry has created a mispricing of labor that drives people to fix their eyes on highly-paid nonproductive areas (sportsman, Hollywood actors) rather than those with broader social gains (engineering, doctors, teachers); the tightening of visa policies has made it more difficult for the West to take advantage of the global pool of talent. Again, the author builds on evidences to illustrate that quantitatively the West is losing hand due to a lower birthrate and aging population, and qualitatively the Wests growing number of unskilled, unemployed and disaffected population is threatening its wealth and economic stature. Followed is Moyos elaboration on how technological monopoly the West once enjoyed is now being breached by the emerging countries (in particular China and India) through industrial espionage, technology transfer or increasing investment in Research & Development. She thinks that there is a lack of investment in technological innovation in the West and controversially maintains that the
West is generously giving away to the Rest its intellectual property for which it should have bargained. The second part of the book looks into the present with some possible choices for the future of the West. By cherry-picking a series of facts, ranging from the Americas deteriorating infrastructure to Chinas legendary infrastructure construction, Moyo provides the reader with a picture in which the liberal capitalism in the West is on the decline, whereas the state-led capitalism in the Rest is in the ascendant. And to shed light on this new transference of economic power to which she equates the shift from Great Britain to the USA after WWII, the author teaches us a simple yet fundamental formula to calculate GDP: Y=C+I+G+(X-M)., on any of these aspects, being it consumption (C), investment (I), government fiscal position (G) or trade balance (X-M), China has over the years been performing better than the US in her analysis. Finally the book is boldly concluded with some stark options: that is for America to fight fire with fire, to focus on more on productive investment, to implement crucial policies that will reverse the earlier misallocation of resources in capital, labor and technology. A more radical way for American to fight back, she argues, is to pursue a brinkmanship policy, namely, to retreat to protectionism and default governmental debt so that the US could wipe its slate clean and redress its financial statement. For sure, Moyo has done an admirable job in the sense that she managed to handle such a grandiose issue in an easily-understandable way, which may be one of the reasons that this book became a New York Times best-seller. At a time when Western economy is sick, it is wise and laudable for Moyo to come up with her diagnosis as an economist. And on the macro-level, the author has indeed grasped the fundamental trends of global economy and enriches our understanding of the challenges of Western economies. The book is also well-structured by breaking down the analysis into the three pillars of growth theory. Nevertheless, when it comes to the micro-level, Moyo tends to to-
213
214
uch upon many specific issues without very convincing explanation. This is especially true in her discourse on China, no matter it is about capital, labor, education or technological innovation. Using the same logic in her examination of the three elements of Western economies, it is easy to come up with some counter-arguments to her onesided interpretation of Chinas performance. On capital market, while Chinas abundant surplus money is seeking footholds in housing market or foreign debts, many private sectors are retreating because of money shortage, which is an obvious sign of capital misallocation, arguably a more serious and detrimental one than the West in the long run. On the labor issue, China is also facing an aging population which is exacerbated by the one-child policy. Meanwhile, Chinas comparative advantage in providing cheap labor is also being encroached with the rise of its labor cost which may lead to a rebalance of global division of labor. In the field of education, Moyo seems to exaggerate Chinas success and Americas failure, as her evidence for this is the number of graduates produced in science and engineering, inclusive of the growing input of Chinese education budget. Perhaps, she is right in proposing that there is an important, positive and strong link between the production of scientists, technicians and engineers in a country and its level of economic growth and development.1 This noted, it is never more natural that China is producing fourteen times as many engineers as Britain in a stage of economic industrialization and modernization. Even if China catches up in quantity which is relatively easy to achieve, its educational system still have a long way to go in view of improving its quality of degree and efficiency of management. Therefore, it is unjustifiable to say the US has lost its lead in education when China is still seeking an answer to its famous scientist Qian Xuesens question: Why do our schools always fail to nurture outstanding talents In fact, Moyos obsession with GDP (or to be precise, the quan1 Dambisa Moyo, How the West was Lost: Fifty Years of Economic Folly and the Stark Choices Ahead, p.87.
tity of GDP) in defining a countrys success or failure makes she somewhat blinded by Chinas growth, overlooking the qualitative dimension of Chinas rise. In any case, Chinas averaged 10 percent annual GDP growth over the years has been astonishing. Yet a closer look at the quality of Chinas economy will show that behind Chinas impressive economic growth are high pollution, high energy consumption and low added value. If we perceive Chinas power from the view of civil society, China is even seen as an uncertain giant facing with multiple domestic challenges deeply rooted in its social system. Moyo has a point in say that through political strongarm tactics and apparatus, developing countries can and do make the harder, tougher decisions, and have the authority to implement them in a less time than their Western counterparts,2 but she does not say a word about the corruption and cronyism in this kind of state-led capitalism which may be good at building infrastructure but not so good at innovation. Actually, in a newly-published report the Chinese government has realized that after 30 years of rapid growth, China has reached another turning point in its development path, one that calls for a second strategic, and no less fundamental shift.3 This means that Chinas current economic growth model which has served it so well in the past decades is unsustainable and China has to restructure its economy to balance the governments role in view of curbing state industry and strengthening market-based economy. Besides, Moyo tends to interpret the transition of economic power from a mercantilist perspective of a zero-sum game in which the West is losing while the Rest is gaining a wining hand. As she put it, we cant all be winners, economics is one sort of warfare, one country seeking dominance over another. Such rhetoric of competition, domination, counter-attack, tit-for-tat are seen throug2 Dambisa Moyo, How the West was Lost: Fifty Years of Economic Folly and the Stark Choices Ahead, p.171. 3 China 2030: Building a Modern, Harmonious and Creative High-Income Society, http://www.worldbank.org/en/news/2012/02/27/china-2030-executive-summary.
215
hout the whole book, leading to a nuclear option suggested at the end. It is reasonable for the West to be upset in times of crisis, but a cold-minded idea of protectionism would go too far in light of the growing economical interdependence between US and China. In summary, the West headed by the United States is lost, yes but only relatively; the future is Chinas, no in terms of productivity, innovativeness and efficiency. Historically, China does indeed have recovered three times from its physical decline, so there are salient grounds for the re-emergence of China this time. However, the issue here is that the rise of China will be globally rather than regionally, and fundamentally is that China has to dealt with its severe domestic issues prior to its surpassing the West.
216
Yan Shaohua, PH.D. Candidate Europe Study Programme The University of Hong Kong
NSANI, DNYAYI VE TERRZM ANLAMAK Ercan itliolu stanbul: Destek Yaynlar, 2011. 276 sayfa, ISBN: 9786054455805. Bu kitap, yazarn terrizm zerine yapt aratrma ve incelemelerin, birinci basks 2005 ylnda yaynlanm olan Gri Tehdit, Terrizm adl eserinin devam niteliindedir. Kitapta, kresel bir tehdit olarak terrizm, terrizmin gelecekteki yaps ve eylem biimleri, kreselleme ve terrizm arasndaki organik ve psikolojik ilikiler, terrizmin eitleri, toplumsal etkileimleri, intihar eylem ve eylemcileri, adanmlk duygusunun kkenleri, terrizmin nlenebilmesi ve engellenmesinin olas bulunup bulunmad, zm ve neriler konular deerlendirilmektedir. Bu balamda yazar, allmn dna karak , terrizmle ilgili analizlerini sonu odakl deil, neden odakl olarak yapmaktadr. Kitapta internet bata olmak zere, konu ve kavramlarla ilgili yerli ve yabanc kitaplar ve makaleler kaynak olarak kullanlmtr. Kitabn dili anlalrdr. Zaten yazar da gerekli grd yerlerde dipnot aklamalar ve ekillerle bunu pekitirmitir. Blmler aras gei ve blm uzunluklar makul dzeydedir. Lakin cmleler gereinden fazla uzundur. Kitab terrizm, terrizmin kresellemeyle ilikisi, terrizm ve insan olarak ana blmde ele almak mmkndr. Birinci blmde terrizmin ne zaman yaamn bir paras olduu belirtilmitir. Anarizmin, kresel adyla terrizmin, balangc Souk Sava dnemine denk gelmektedir. Souk Savala birlikte kutuplaan dnyada yeeren veya yeertilen Marksist kimlikli ideolojik rgtler, gnmzde radikal dinci ve etnik ayrlk rgtlere dnmtr. Ayrca, Birinci ve kinci Dnya Savalarndan sonra smrgeciliin sonlanmasna elik eden, sosyo-politik ve sosyo-ekonomik gelimelerin doru okunmad iin ortaya kan yeni sorunlarn artarak gnmzde yaanan olumsuzluklara zemin hazrlad zerinde de durulmutur. Burada yazar, smrgecilii Bat kaynakl gren zihinlerin, evrensel deerler olan demokrasi, bireysel hak ve zgr-
217
218
lkleri Bat ile zdetirdikleri iin zmsemediklerini hatta bir saldr arac olarak grdklerini deerlendirmitir. Bu yzden kimi toplumlar ie kapanarak dinci kktencilik noktasna, kimi toplumlar da Bat ile hesaplama ve deme noktasna gelmitir. Bu srete, konumlar ve haklarn eit ya da yeterli bulmayan, bask ve dayatmalara maruz kaldklarn dnen kimi dini ve etnik topluluklar, gerek varlklarn srdrme gerekse amalarna ulama ve sonu elde etmek iin rtl iddeti yani terrizmi yeni bir sava yntemi olarak kefetmilerdir. Gemite yaanan kt hatralar ile Batnn gl konumu birleerek, genel bir teki algs oluturmutur. Bu alglamann da kktencilik ve terrizmin giderek yaygnlamasna katklar yeterince anlalamam ya da gz ard edilmitir. Yazar ayrca terrizme ilikin ortak ve genel anlamda kabul gren bir tanma ulalamamasnn siyasi plandaki nedenlerinin dnda, bu alanda alan aratrmaclarn terrizmin kkeni, gerekeleri, trleri, terr rgtlerinin eitliliine neden olan moral etmenler arasndaki farkllklarn ve benzerliklerin neler olduu gibi sorunun zmlenmesine ynelik temel sorulara yant retememi olmalarna balamaktadr. kinci blmde, yazarn kitabnn genel kuramn da oluturan terrizmin kresellemeyle ilikisi ele alnmtr. Yazara gre kresellemenin, terrizmi de kreselletirdii yanlgsna dayal yaplan analizler, terrizm ile nedenleri arasnda deterministik ilikiler kurulmasn gletirmitir. Ayrca yazar, 11 Eyll eylemiyle birlikte yeni bir olgu olarak alglanan Kresel Terrizm kavram zerinde durmutur. Yani Terrizm kavram bir milat olarak kabul edilen 11 Eyll saldrlaryla m kresel bir kimlik kazand yoksa kresel dzlemde zaten hep vard da o gne dein zerinde ayrca durulmasn gerektiren nedenlerle tanmlamaya m gerek duyulmad sorularna cevap aramtr. Yazara gre de, 11 Eyll saldrs; planlama, yntem ve sonular itibar ile eylemsel temelde bir milat olmakla birlikte Kresel Terrizm in milad deildir. nk terrizm, gerek rgtsel gerekse eylemsel te-
mellerde 11 Eyll 2001 tarihinden ok daha nceleri de kresel dzlemde vard. Bu balamda, ABDnin kendi evinde urad terr saldrs; hedefin deniz ar oluu, planlamalarn birden fazla lkede yaplm olmas, eyleme katlanlarn ve kurbanlarn milliyetlerindeki eitlilik, terrizmin kresel kimliine gereke olarak gsterilmitir. Fakat yazar bu grlerin yanlln verdii rneklerle gzler nne sermitir. rnein, 19151918 yllar arasnda, Ermenilere kar uyguland iddia edilen soykrmn intikamn almak zere kurulduu aklanan ASALA ve JCAGnin, 19751986 yllar arasnda be ktada 22 lkede yaklak 700 eylem gerekletirerek 39u Trk, dierleri eitli milletlere mensup 72 kiinin ldrlmesi ile sonulanan eylemlerinin terrizmin kresel kimliinin ok ak bir kant olmas gerekir. Sonu olarak, 11 Eyll, kresel terrizmin balad gn olarak deil, kresel dzlemde uzun yllardr var olan terrizmin ulat son nokta olarak deerlendirmek gerekir. Bu noktann bundan sonra yaanmas kanlmaz dnm ve aamalarn bir balangc olarak ele alnmas ve mcadele yntemlerinin gelitirilmesinde ok daha gereki bir yol at ortadadr. nc ve son blmde, terrizm ve insan unsuru zerinde durulmutur. Yazar, terrizm ve terrizmle mcadelenin gerek eylemci gerek mcadele edenler gerekse kurbanlar olarak her evresi ve aamasnda yer alan insan unsurunu anlamadan ve zmeden gereklere ulamann mmkn olamayacandan bahsetmitir. Kitapta bu konuda dikkat eken hususlardan biri de etnik ve dini kkenli terr rgtlerine mensup kiilerin profillerinin birbirinden ou yerde farkl olduudur. rnein, El Kaide rgtnn ye profili, rgtn kendisi ve lideri gibi bir sra dl yanstmaktadr. rgt sevecen bir aileye mensup, yksek renim grm, evli, ii olan, su gemii, kiilik bozukluu bulunmayan, dini eitim almam kiilerden olumaktadr. ok byk bir ounluu oluturan bu kiilerin, nasl radikal dinci bir rgtn aktif ve aksiyoner mensuplarna dnt ve intihar eylemlerinde bulunduu derinlemesine irdelenmeyi gerektirecek nemdedir.
219
220
El Kaidenin ye profili ile Trkiyede ve randa faaliyet gsteren PKK ve PJAKn ye profilleri karlatrldnda farkllklar gze arpmaktadr. PKK terr rgtne mensup kiilerin eitim dzeyleri dk, ou isiz ve ok ocuklu ailelerden gelmektedir. Bu iki rgtn benzer yanlarnn ye devirme konusunda olduu grlmektedir. Etnik milliyeti ya da dini referans alan rgtler ye devirmede, yakn evre ilikilerine ncelik ve nem vermektedirler. ye profilleri, katlmn arlkla gerekletii yer ve evreler geni anlamda deerlendirilerek analiz edildiinde neden odakl mcadelenin younlatrlmas gereken alanlar ortaya kmaktadr. Yazar terrizmi, terrizmin kresellemeyle ilikisini ve terrizmdeki insan unsurunu sonu odakl deil, neden odakl deerlendirmi. Bu konuda yaplan genellemelerin ve aratrmalarn yanl ya da eksik olduu noktalar belirtmitir. zerinde ok fazla durulmayan konularn nemini vurgulamtr. z itibar ile terrizm ile ilgili soruna geni bir erevede baklan, iyi bir kaynak taramas ve dncenin yanstld kitabn, literatre katk salayaca deerlendirilmektedir.
Funda nce Stratejik Aratrmalar Enstits
OSMANLI KLASK AINDA SAVA

Feridun M. Emecen stanbul: Tima Yaynlar, 2010. 318 sayfa, ISBN: 9786051141817. Prof. Dr. Feridun Emecenin kaleme ald ve bir nceki kitab Osmanl Klasik anda Siyaset isimli eserin devam niteliini tayan Osmanl Klasik anda Sava, 2010 ubat aynda neredilmitir. Yazar, birok yerde yaymlanan makalelerini biraraya toplayp grsel malzemelerle destekleyerek kitap haline getirmitir. Yaklak 320 sayfadan oluan eser, Tima Yaynlarndan kmtr. Osmanl Klasik anda Sava isimli eserde; genel olarak Osmanlnn kurulu tarihinden itibaren 17. yzyln sonlarna kadar olan klasik ada, Osmanl Devletinin savalarda uygulad muharebe taktikleri, stratejileri anlatlm ve bunun yannda barutun kefiyle beraber ateli silahlarn nem kazand ada Osmanlnn, Avrupa ile mukayeseli olarak bu teknolojiyi nasl kulland konu edinilmitir. Yazar; muhtelif zamanlarda kaleme ald bu makalelerini Taktikler ve Ateli Silahlar ve Savalar olmak zere iki ana balk altnda toplamtr. Birinci ksmda; ateli silahlarn kullanlmaya baland ve askeri dnmn yaand dnemde Osmanl askeri taktik ve stratejilerinin nasl bir evrim sreci geirdii, bu ateli silahlarn Osmanlda ne derecede ustalkla kullanld ve bunun yannda Avrupada yaanan askeri devrimin Osmanldaki yansmalar, karlatrmal analizlerle yazl belgeler referans gsterilerek tartlmtr. kinci ksmda ise; yazarn birinci ksmda bahsettii teorik yaklamlarn, Osmanlnn klasik dneme ait yapt nemli savalarda ne derece karlk bulduundan bahsedilmitir: Kosova savalar, Nibolu Sava, Mericdabk sava, Ridaniye Sava, Moha Meydan Muharebesi vs. Burada savalarn sebep-sonu ilikisinden ziyade bu savalarda ateli silahlarn nasl kullanld ve buna bal olarak gelitirilen sava taktikleri zerinde arlkl olarak durulmutur. Kitabn muhtevasna dair deerlendirmelerimize gelirsek; nsz mahiyetinde hazrlad giri yazsnda yazar, okuyucuya kitabn genel hatlarna dair bilgiler vermesinin yannda sava olgusunun na-
221
222
sl anlalmas gerektiine dair bir ksm kabul ettii fikirleri okuyucuya aktarr. Yazarn hangi paradigmalara dayanarak kitab oluturduunu anlama asndan bu ksmlar nem arz etmektedir. Yazar; savalar gnmz artlarnda insani deerler asndan kt bir ey olarak deerlendirilmesinin, tarihin sosyal ve siyasi olgularn etraflca anlamay problem haline getireceini vurgular1. Aslnda tek cmle ile dzeltmeye alt bu ironi, tarihilerin ve sosyologlarn yzyllardr sorgulad bir problemdir. Sava, temelinde insanlk var olduu gnden bu yana yaayan ve yaatlan bir olgudur. nk insan, doas gerei mcadele ve rekabet hisleri ile donatlmtr. nsann bu zelliinden dolay, sava ile toplumlar tarihte ve gnmzde birbirinden tefrik edebilmek olduka zordur. Yazar yine savala ilgili; teknolojik gelimelerin ve yeniliklerin ortaya knda savalarn en nemli faktr olduunu belirtmesi2, yerinde bir tesbit olmutur. Aslnda burada yazar okuyucuya dolayl olarak: Savalar olmasayd teknoloji bu kadar ilerleyebilir miydi? sorusunu yneltmitir. Yazar sava ve siyaset kavramlarn birbirinin tamamlaycs olarak grr ve birinin bittii yerde dierinin baladn savunur. Siyaseti kansz bir sava olarak deerlendiren yazar bu balamda kitabn bundan nce yazd Osmanl Klasik anda Siyaset in devam ve tamamlaycs olarak grr. Kitabn Taktikler ve Ateli Silahlar blmndeki ilk makalede, Osmanlnn 14. yzyldaki sava taktiklerinden bahsedilmitir. Osmanl Beyliinin kurulu aamasnda basit bir konar-ger/gebe bir topluluk olarak alglmak doru bir yaklam olmaz3 tespitinde bulunan yazar; Osmanl ordusunun, piyade ve arlkl olarak svarilerden oluan son derece taktiksel donanml ve bozkr toplumu olmann avantajlarn ok iyi kullanabilen askerlerden olutuunu, Osmanlnn ilk dnemlerde yapt savalar rnek gstererek aklar. Bu dnemde Osmanllarn temel sava taktikleri, aknc birlikleri ile dmana pusu kurup onlar ypratmak ve sahte ricatlarla hzl doal savunma artlarn salayan arazilere ekilmek olduunu syleyebiliriz.
(1) Feridun Emecen, Osmanl Klasik anda Sava, 2010, s. 7 (2) A.g.e., s. 7
Yine ayn blmde yer alan bir dier makalede; askeri tarih alannda nemli bir tartma olan askeri devrim konusu irdelenmi ve bu askeri devrimin balang srecinde Osmanl-Avrupa ve Osmanl-Ortadou etkileimleri ele alnmtr. Yazar; burada askeri devrimin taktiksel eitlilik anlamndaki yenilikler ksmn eksik brakm, bundan ziyade askeri devrimi ateli silahlarn ortaya k ve bunlarn yaygn olarak nasl kullanlmaya baland erevesinde ele almtr. Osmanl bu dnemde Batnn askeri teknolojisini almakla kalmam bunu gelitirmi ve lojistik gcn de kullanarak bu anlamda Avrupaya kar stnlk salamtr. Askeri gelimelerde 17. yzyln sonlarna kadar Osmanl, Bat ile e zamanl olarak hareket etmi hatta bir dnemden sonra Batya kar ak bir stnlk kurmutur. Osmanlda top ve tfek kullanm Bat ile beraber balamasna ramen Avrupa, ateli silahlar zellikle tfekleri hemen benimsememi fakat Osmanl Devleti bu silahlara hemen ayak uydurmutur. Bunun en bariz rnei; Batda asilzade ve valyeler tfei nemsemezken, Osmanl ordusunun en nemli birlii saylan yenierilerin nemli bir blmnn tfekilerden olumu olmasdr.4 Osmanl ordusu; tfeklerin ate gcnden ziyade kardklar iddetli grltnn psikolojik stnlnden faydalanr. Yazar bu yargsn, Machiavelliden alnt yaparak desteklemitir:Byk Trk(Yavuz Sultan Selim) ran ahn ve Suriye sultann mukahillerin grltsyle akna evirmi ve bylece dman ordularn datmtr. Mukahillerin kard o allmadk sesler kar tarafn atlarn pskrtm ve bu ekilde Byk Trk kolay bir galibiyet elde etmitir.5 Tam bu noktada ortaya kan bir tartma da o dnemde tfeklerin savalarda kullanlmasna sebep; bunlarn ate gc m, yoksa kardklar moral bozucu grlt m ikilemidir. Ayrca bu silahlarn kullanlmas esnasnda karlalan zorluklar gz nne alnd zaman ok ve yayn tfee gre daha avantajl olup olmad tartmal bir konudur.6
3 A.g.e., s. 16 4 A.g.e., s. 38 5 A.g.e., s. 37 6 A.g.e., s. 47
223
224
Iki sava aletinin de kendilerine gre avantajl ve dezavantajl yanlar vardr. Bunun en basit rnei; ok ve yay, tfee gre daha tesirli etki brakt halde okun kullanm tecrbe gerektiren bir i olduundan okularn uzun bir sre bu iin eitimini grmesi gereklidir. Tfeklerde ise ilem basittir ve tecrbe gerektirmez, birka aylk bir eitim sonunda her asker bu silahlar etkili bir biimde kullanabilir. Bir baka makalede yazar, Avrupann tarafl bak asna sahip kaynaklarnn karsna Evliya elebinin Seyahatnamesini sahneye karmtr ki bu yazarn kitapta orjinalitesini ortaya koyan bir husus olmutur. Seyahatnamenin iinden dnemin siyasi olaylarn ve savalarn ekip alan yazar, Evliya elebinin gznden askeri dnmn nasl yaandnn resmini ortaya koymutur. Kitabn en nemli ksmn oluturan Osmanl-Memlk ilikileri ile Mercidabk ve Ridaniye savalar, Osmanllarn ve Memlklerin ateli silahlar kullanmadaki tavrlarnn ve anlaylarnn mukayesesi ve buna bal olarak slam dnyasndaki askeri devrime kar duyulan ilginin veya ilgisizliin mahiyetini anlama asdan olduka nemlidir. Memlkler ateli silahlar Osmanl ile ayn zamanda tecrbe etmemilerdir. Bu onlarn askeri gelimeye kar olduklarndan deil corafik konumlar gerei bu silahlara ihtiya duymamalrdr. Memlkler, Portekizlilerin ortaya kna kadar bu ateli silahlar kullanma gerei hissetmemilerdi.7 Fakat Osmanllar srekli Avrupa ile sava halinde olduklarndan onlarn ateli silahlar kullanmalar aslnda bir nevi zorunluydu. Osmanlda bunun nemini fark etmi, silah teknolojisini Avrupadan transfer ederek bu silahlar gelitirme frsat bulmulardr. Osmanl, bu teknolojik stnln Mercidabk ve Ridaniye savalarnda Memlklere kar kullanm ve onlar ar bir malubiyete uratmtr. Aslnda iin ilgin taraf bu savalarda Memlkler, top ve tfee sahiplerdir fakat bunlar kullanma becerisi gsteremediklerinden kar tarafla denge kuramam ve yenilmilerdir. Onlar bu yenilgiye hazrlayan temel faktr ise artk devri tkenmi olan sava anlaylar olmutur.8 Kitabn ieriiyle ilgili deerlendirmelerden sonra yazarn bu kitap7 A.g.e., s. 73 8 A.g.e., s. 157
ta kulland sluba ilikin birka kritik yapmamz gerekirse; ilk olarak makalelerin format gzmze arpmaktadr. Kitapta yer alan makaleler gzel bir sistematik zemin zerine oturtulmu ve kitabn genelinde buna sadk kalnmtr. Yazar; makalelerinde ele ald konunun altyapsn okuyucuya vererek, okuyucuyu konuya hazrlar ve savunduu tezi, belge ve kaynaklar referans gstererek ikna kaygs tamadan doal yollarla okuyucuya kabul ettirir. Bu konuda olduka baarl olan yazar, kitabnda tartmacl bir slup kullanm ve zellikle savunduu tez ile ilgili, tarafl tarafsz batl tarihilerin iddialarna yer vererek bunlardan doru olanlarn haklarn vermi, yanl olanlarn ise belgelere ve kaynaklara dayanarak iddialarn temelden rtm, dorusunu okuyucuya izah etmitir. Yazarn kulland bu format, ona tarafl olmayan bak asyla kitab yazma frsat vermitir. Kitabn eletirilecek bir noktas; kitabn farkl zamanlarda yaymlanan makalelerin bir araya getirilmi olmas, baz hususlarn tekrar edilmesine yol amtr. Dier taraftan; okuyucuyu, ilenen konunun etrafnda zinde tutmas bakmndan bu tekrarlar faydal olduu da sylenebilir. Yazarn ikinci blm Savalar bahsinde grsel malzemelere yer vermesi, anlatlan olaylarn aklda daha da belirginlemesi asndan nem tamaktadr. zellikle kitapta detayl olarak ele alnan Moha Meydan Muharebesini anlatan blme, ordularn muharebe dzenlerini resmeden izimler ve savan cereyan edi biimini anlatan resimler ve minyatrler konulmas savan, okuyucunun gznde daha iyi canlanmasna arac olmutur Sonu olarak kitap; yazarn slubundaki akcl sayesinde, popler tarih takipilerinin de rahatlkla okuyabilecei bir eser olarak karmza kmaktadr.
225
Ali Uyank Stratejik Aratrmalar Enstits
TARAS BULBA Nikolay Gogol stanbul: Can Yaynlar Dnya Klasikleri, 2007. 171 sayfa, ISBN: 9789750708350. Amerikal yazar Ernest Hemingway tarafndan Taras Bulba eserinin bugne kadar yazlm en byk on kitaptan biri olarak nitelendirilmesinin altnda yatan en nemli etken, sz konusu eserin ihtiva ettii edebi deer yannda Taras Bulba nderliindeki Zaporojye Kazaklarnn (/Dinyeper Nehri Kazaklar) Polonyallara kar isyanlar neticesinde Taras Bulbann iki olunun yarglan temelinde, Rus siyasi tarihine k tutmasna ve Rus jeopolitiinin deimez ynelimlerine dair karsamalarda bulunmasna imkan tanmasdr. lk defa 1835 tarihinde Mirgorod ykleri arasnda yer alan ve 1842 tarihinde gzden geirilerek Taras Bulba adyla tekrar kaleme alnan eser 16. yyda Ukrayna Kazaklar ile Polonyallar etrafnda cereyan eden gelimeleri bir nevi tarihi vesika eklinde anlatmasna ramen yorumsamac bak asndan alt metni okunduunda eserin gelecee k tutma amacn gtt ifade edilebilir. Bu zellii ile eser, Rusya ve Ruslar iin bir nevi nasihatname zellii de tamaktadr. Dolaysyla yazarn Taras Bulbann azndan gelecek Rus kuaklara aktard nasihat mahiyetindeki szleri, Rus siyasi tarihi ve Rus jeopolitiinin deimez ynelimleri gz nnde bulundurulduunda daha da anlaml olmaktadr. Taras Bulbann kendi azndan oullar Andrey ve Ostapn Kievdeki bir Katolik papaz okulundan mezuniyetleri erefine dzenledii elencede Rusyann dmanlarnn sayld pasajda sarf ettii szlerin, Rus jeopolitiinin deimez gereklerini aa vurmas asndan olduka manidar olduu ifade edilebilir. Taras Bulbann oullarnn erefine Hep kazanmanz dileiyle iiyorum. Mslmanlar, Trkleri, Tatarlar dveceiz; dinimizi kartrmaya kalkrlarsa Lehleri de dveceiz. eklinde sarf ettii szleri, eserin gelecek kuaklara ynelik ilk nasihatidir. Zaporojye Kazaklarnn/Ruslarn tarihi dmanlar olarak Mslman Trklerin, eserdeki deyile Trklerin, oban kpei Tatarlarn ve Katolik Lehlerin
227
228
gsterilmesine ynelik szlerin Rusyann tarih boyunca izledii genileme stratejisi gz nne getirildiinde daha da anlam kazanmaktadr. Dolaysyla Taras Bulbann mezkr ifadesi tarih boyunca sahip olduklar sava yetenekleri dolaysyla Zaporojye Kazaklarnn gneyden Trklerin, kuzeybatdan Lehlerin icra ettikleri saldrlarda Rus arlar tarafndan etkili bir ekilde kullanlmas gereiyle rtmektedir. Bir dier gerekse Zaporojye Kazaklarnn yaad ve gnmzde Ukrayna snrlarna tekabl eden topraklarn tampon blge olmas hasebiyle tarih boyunca iki cephede Rusyann yukarda zikredilen dmanlarna kar bir nevi ileri karakol ilevi grmesi gereidir. Rusyann dmanlarna kar halaskr Kazak imaj, eserin vermek istedii bir dier mesajdr. Bu balamda eserin Trkler ve Lehler arasnda kalan Kazak svarilerinin kendi aralarnda iki cephede savamak zorunda kalmalarnn tehlikelerini tarttklar blm anlamldr. Taras Bulbann yukarda aktarlan hasmane ifadesinde dikkati eken ve eseri siyasi tarih asndan nemli klan bir dier husus ise jeopolitik gerekliliklerin icbar etmesiyle ortaya kan Rusyann tarihi dmanlarnn kimliklerinin mahiyeti hususudur. Trkler ve Krm Tatarlar iin Mslman olmak, Lehler iin Katolik olmak Rusyann dmanlarnn mmeyyiz vasfn tekil etmitir. Dolaysyla Rus arnn hizmetinde olmak zere Ortodoks/Slav Zaporojye Kazaklar bir taraftan Hristiyan olmalarnn gerei olarak Mslman/Trk-Tatar unsurlara kar; dier taraftan da Ortodoks/Slav kardeliinin gerei olarak Katolik/Slav Polonyallara kar iki cephede mcadele etmek zorunda kalmlardr. Eserde Rusyann Ortodoks/Slav bir kimlie sahip olmasnn her eyin zerinde olduu rtk olarak ifade edilmitir. Rusa Ortodoksluk szcnn (pravaslaviye/) Slav tresi/hukuku anlamna gelmesi Slavln Ortodokslukla zde (Ortodoks=Slav) olmasn beraberinde getirmi ve Katolik Lehler mezkr Slav tresini inemeleri dolaysyla Rusyann tarihi dmanlar kategorisine sokulmutur. Taras Bulbann dinlerini kartrmaya kalkan Lehlere ynelik hasmane ifadesi bu mezhep temelli tarihi gerek nda anlaml olmaktadr.
Gogolun okuyucularna vermek istedii bir dier mesaj ise eserin yazld dnemdeki Rus siyasi tarihiyle de yakndan ilintilidir. Eserde Zaporojye Kazaklarnn varolularnn ke talarn tekil eden zgrlklerine dkn vahi yaplarna, Kazak meclisinin (Sech) eitlik ve kardelie dayal doasna yaplan vurgu arlk rejimine kar Gogolun cumhuriyeti ve liberal ideallerini yanstmaktadr. I. Nikola dneminde 1825 senesinin Aralk aynda kendilerine Dekabrist ad verilen ve otokrasiye kar toplumsal deiim sloganyla ara kar bir grup kltrl kiiden mteekkil bir ayaklanma tertip edilmitir. Laytmotifini Fransz Devriminin zgrlk, eitlik ve kardelik iarnn oluturduu bu ayaklanmadan Gogol da etkilenmitir. Dolaysyla Kazaklarn yukarda zikredilen karakterleri, yazarn cumhuriyeti ve liberal ideallerini yanstm ve bylelikle otoriter Rus devletinin karsna zgr ve eitliki ruha sahip Kazaklar konularak siyasi iradeye mesaj verme amac gdlmtr. Yazarn zgr ve eitliki doaya sahip Kazak imaj ve eitliki bir Kazak toplumu kurgusu 19. yyn baskc ortamna tepki mahiyetindedir. Eserin bir dier nemli zelliinin ise dilinde sakl olduu ifade edilebilir. Eserde izilen ve yukarda zikredilen zellikleri tayan Kazak imajnn mstakbel Rus kuaklara ynelik vatansever ve milliyeti faziletleri aktarma amacn hedeflemesi asndan didaktik bir zellii haizdir. Nitekim eserin ieriine dair morfolojik bir tetkik yapldnda bu amacn ipular okunabilmektedir. Eserde Rus () ve Rusya () tabirlerinin oka kullanlmas bu milliyeti sylemi ortaya koymaktadr. rnek olarak Zaporojye Kazaklarnn yaad blgeye Kk Rusya (Mala-rassiya/), kutsal Rus topraklarndan (ruskaya zemliya/ ), Rus gcnden (ruskaya sila/ ), Rus inancndan (ruskaya vera/ ), Rus ruhundan (ruskaya dua/ ) ve Rus karakterinden (ruskiy harakter/ ) bahsedildii pasajlar milliyeti bir dili ortaya koymaktadr. Nitekim Taras Bulbann Tanrya emanet olun kardelerim! Kutsal Rus lkesi var olsun, n btn yeryzn sarsn! ve Size sylyorum
229
eytann dl Lehler! Hani elinize ne geti? Kazaklar yldracanz m sandnz? Daha durun bakalm, gn gelecek, Ortodoks inancnn ne menem bir din olduunu anlayacaksnz! Uzak yakn btn uluslar Rus halknn toparlanacan, hibir kuvvetin onlara kar duramayacan grecekler! eklinde Slavofil milliyetilik ve Mesihi Hristiyanln karm sarf ettii szleri, Rus olmayanlara kar tehditkar ama tm Slavlara/Ruslara vaatkar bir dili ortaya koymaktadr. Dolaysyla milliyeti sylemin zn tekil eden ben-teki ayrm Slav/Ortodoks/Rus olan-Slav/Ortodoks/Rus olmayan eklinde tezahr eden ikili dilinde grlebilmektedir.
Tark Demir Stratejik Aratrmalar Enstits
230
YAYIM ESASLARI Gvenlik Stratejileri Dergisine gnderilen yazlarn baka bir yerde yaymlanmam veya yaymlanmas amacyla baka bir yere iletilmemi olmas gereklidir. A. YAZIM KURALLARINA LKN ESASLAR 1. Yazm dili Trkedir. ngilizce, Franszca ve Almanca yazlm almalar da yaynlanabilir. Dergiye gnderilen yazlarn yazm dzeltmesini Yaz Kurulu yapar. Trke makalelerin yazm ve noktalamasnda ve ksaltmalarda TDK ml Klavuzunun en son basks esas alnr. Gnderilen yazlar dil ve anlatm asndan bilimsel llere uygun, ak ve anlalr olmaldr. 2. Trke makalelerde yaynlanmak zere gnderilen yazlar, zet ve kaynaka dhil yaklak 30 sayfadan fazla olmamaldr. 3. Yazlar, makalenin balang ksmna yazlm, Trke ve ngilizce olarak hazrlanm makale balklarn da ieren 250 kelimeyi amayan zet, Trke ve ngilizce be anahtar kelime ve sonuna yazlm 750 kelimeyi gemeyecek ngilizce makale zetiyle gnderilmelidir. 4. ngilizce dndaki dillerde yazlm makaleler iin 750 kelimeyi gemeyecek bir ngilizce makale zeti yazlmaldr. 5. Yazar ad, sa keye, italik koyu, 11 punto olarak yazlmal; unvan, grev yeri ve elektronik posta adresi dipnotta (*) iareti ile 9 punto yazlarak belirtilmelidir. Dier aklamalar iin yaplan dipnotlar metin iinde ve sayfa altnda numaralandrlarak verilmelidir. 6. Yaz karakteri Times New Roman, 11 punto, satrlar bir buuk aralkl, dipnotlar 9 punto ve tek aralkl yazlmaldr. B. SAYFA DZENNE LKN ESASLAR 1. Paragraf aras, ilk satr 1.25, paragraflar aras nceki 3 nk, sonra 3 nk, iki yana dayal, satr aral bir buuk olmaldr. 2. Sayfa dzeni normal, sayfa yaps stten 5 cm, alttan 5.5 cm, sol 4.5 cm, sa 4.5 cm, cilt pay 0, st bilgi 1.25 cm. alt bilgi 4,5 cm olmaldr. 3. Alt balklar kendisinden nce gelen balktan 3 karakter ieride olmaldr. 4. Sayfa numaralar altta sada verilmelidir. 5. lk sayfadan sonra, ift numaral sayfalara yazar ad, tek numaral sayfalara makale ad 9 punto karakterinde st bilgi olarak eklenmelidir.
231
232
C. REFERANS VE GNDERMELERE LKN ESASLAR 1. Gndermeler (referanslar), Gvenlik Stratejileri Dergisinde dipnotlar sayfa altnda numaralandrlarak verilecektir. Atflar, metin iinde (rn. Karpat, 2001: 101.) eklinde gsterilmeyecektir. 2. Atfta bulunulan kaynan tam kimlii verilecektir, atfta bulunulmam eserler kaynakada gsterilemez. 3. Dipnotlarda yayn adlar (Kitaplarda kitap ad, makalelerde dergi ad) italik ve koyu yazlacak, atflarda alnt yaplan sayfa numaras mutlaka belirtilecektir. Kitaplar iin 1. Ayn kaynaa yaplan atflarda Ibid kullanlmal, ayn sayfa iin ain ayn yer ksaltmalar italik olarak yazlmaldr. ksaltmalar italik olarak yazlmaldr. 2. Dipnotlar verilirken dier dillerden kaynaklar iin ngilizce yazm kurallar, Trke kaynaklar iin ise Trke yazm kurallar temel alnmaldr. (1). Tek yazarl kitaplar : Yazar ad ve soyad, eser ad, (varsa cilt numaras), (varsa eviren), yaynevi, yaymland yer, yaymland tarih, sayfa numaras. (varsa cilt numaras), (varsa eviren), yaynevi, yaymland yer, yaymland tarih, sayfa numaras. Hikmet Celkan, Ziya Gkalpin Eitim Sosyolojisi, MEB Basm Evi, stanbul, 1990, s. 14-25. Joseph Needham, Science and Civilisation in China, vol.:5, Cambridge Univ. Press, Cambridge, 1954, p. 7. (2). ki yazarl kitaplar : Birinci yazarn ad ve soyad ve ikinci yazarn ad ve soyad, , eser ad, (varsa cilt numaras), (varsa eviren), yaynevi, yaymland yer, yaymland tarih, sayfa numaras. (varsa cilt numaras), (varsa eviren), yaynevi, yaymland yer, yaymland tarih, sayfa numaras. Ekrem Memi ve Nuri Kstkl, Yeni ve Yaknada Trk Dnyas, izgi Kitabevi, Konya, 2002, s. 114. Arnold Gessell and Ilg L. Francis, Child Development: An Introduction to the Study of Human Growth, Harper and Row Publications, New York, 1949, p. 280.
(3). kiden fazla yazarl kitaplar : Yazarn ad ve soyad vd., , eser ad , (varsa cilt numaras), (varsa eviren), yaynevi, yaymland yer ve yaymland tarih, sayfa numaras, (varsa cilt numaras), (varsa eviren), yaynevi, yaymland yer ve yaymland tarih, sayfa numaras. Durmu Yaln vd., Trkiye Cumhuriyeti Tarihi II, Atatrk Aratrma Merkezi, Ankara, 2002, ss. 9-14. Luis Benton et. al., Informal Economy, The John Hopkins University Press, Baltimore, 1989, pp. 47-59. (4). eviri Kitaplar : Walter Isaacson, Steve Jobs, ev. Dost Krpe, Domingo Yaynevi, stanbul, 2011, s. 540. Walter Isaacson, Steve Jobs, trans. Dost Krpe, Domingo Yaynevi, stanbul, 2011, p. 540. (5). Yazar veya Editr Ad Bulunmayan Kitap ve Makaleler : Trkiye ve Dnyada Yksekretim, Bilim ve Teknoloji, TSAD Yaynlar, stanbul, 1994, s. 81. (6). Birden Fazla Ciltten Oluan Kitaplar : Halil nalck, , Osmanl mparatorluunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (ev.Halil Berktay), Cilt: 1, Eren Yayn, stanbul 2000, s. 100. Makaleler iin Yazar ad ve soyad, makale ad (varsa eviren), , yaymland sreli yaynn ad, yaymland yl, cilt no (Romen)/say:, dergide yer ald sayfa aral, alntnn yapld sayfa numaras. (1). Tek yazarl makaleler : R. Kutay Karaca, Trkiye-in Halk Cumhuriyeti likilerinde Dou Trkistan Sorunu, Gazi Akademik Bak, 2008, Cilt:1, 219-245, s. 220. John C. Grene, Reflections on the Progress of Darwin Studies, Journal of the History of Biology, 1975, vol: 8, 243-273, p. 270. (2). ki yazarl makaleler : Mehmet Gven ve Derya Krm, renme Stilleri Ve Eletirel Dnme Arasndaki likiye Genel Bir Bak, Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2006, 75-90, s.78. Tom D. Lewis and Gerald Graham, Seven Tips for Effective Listening. British Journal of Social Work, 2003, 13-35, p. 30.
233
234
(3). kiden fazla yazarl makaleler : Mehmet Demir vd., retmen Adaylarnn retmenlik Mesleine likin Alglar, Anadolu Eitim Dergisi, 2005, 70 (1), 2342, s. 24. Michael Stowe et. al., Required knowledge, skills and abilities from healthcare clinical managers perspectives , Academy of Health Care Management Journal, 2011, 55-62, p. 60. (4). Derleme Kitaplarda Makale : Nilgn Gzel zgven, Regional Disputes and Conflicts: The Vision of Turkey and Pakistan, Lt.Col. R.Kutay Karaca, Ph.D (ed.), Security and Cooperation Seminar, War Colleges Printing House, stanbul, 2010, 83-96, s. 83. (5). Yazar Belli Olmayan Makale : Balkanlarda Trk Varl, , Toplumsal Tarih, Ankara, 1990, cilt: X, say: 7, 8-10, s. 8. (6). Gnlk Gazetelerden Alnm Makaleler : Hasan Pulur, Atatrkn Hayalleri, Milliyet, 10 Kasm 2011, s. 3. (7). nternet Dergisinde Makale : Alntnn tam adresi yazlmaldr. Hasan Kopkall, Does frequency of online support use have an effect on overall grades?, The Turkish Online Journal of Distance Education, http://tojde.anadolu.edu.tr/. (Eriim tarihi: 18.11.2009) Tezler iin Yaynlanmam Tezlerin balklar iin n italik kullanlmayacaktr. kullanlmayacaktr. Yazar ad ve soyad, tezin ad, tezin yapld kurum ve enstit, yapld yer ve tarih, sayfa numaras, (Yaynlanp yaynlanmad ve tezin akademik derecesi). Kenan Sezer, Sanayi Atklarnda Baz Organik Kirleticilerin Belirlenmesi, Fen Edebiyat Fakltesi, Trakya niversitesi, Edirne, 2004, s. 53 (Yaymlanmam Doktora Tezi). Raporlar iin (1). Yazar Belli Olan Rapor Fatma Gk, retmen Profili Aratrma Raporu, Eitim Bilim ve Kltr Emekileri Sendikas Yaynlar, Ankara, 1999, s. 25.
(2). Yazar Belli Olmayan Rapor Arnavutluk lke Raporu, TKA Yayn, Ankara, 1995, s. 7. (3). Bir Kurum, Firma Ya Da Enstitnn Yazar Olduu Rapor D Politika Enstits, , Uluslararas likilerle lgili Anayasaya Konabilecek Hkmler, Siyasal Bilgiler Fakltesi Yaynlar, Ankara, 1990, s. 33. Ansiklopedi mer C.Sara, Kat, Milli gelir, Ak ktisat Ansiklopedisi, cilt: II, Ak Yaynlar, stanbul, 1973, ss. 20-30. nternet iin (1). Kamu Kurumlarnn nternet Sayfalar T.C. Dileri Bakanl Resmi nternet Sayfas, Trkiye Ukrayna Anlamas, http://www.mfa.gov.tr/turkce/grouph/ikili/11.htm. (2). E-Posta Yoluyla Tartma Gruplarna, Forumlara vb. Gnderilen Mesajlar Abdulvahap Kara, Kazak Mitolojisinin Dildeki Yansmalar, (Mesaj: 25), 10 Temmuz 2007, http://groups.google.com/group/turk-tarihciler/browse_thread/thread/f8cef971cca8fd7b. Konferanslarda Sunulan Tebliler iin Dritan Egro, Arnavutlukta Osmanl almalar, , XIII.Trk Tarih Kongresi, Bildiriler,4-8 Ekim 1999, cilt:I, TTK Yayn, Ankara, 2002, s. 14. Bror iin Alev Keskin, 1877-78 Osmanl-Rus Harbi Harp Tarihi Bror, Genelkurmay Bakanl Askeri Tarih ve Stratejik Ett Bakanl Yaynlar, Ankara, 2000, s. 7. Resm Yaynlar iin smet Binark, , Balkan lkelerinin Tarihi Kaynaklar Bakmndan Babakanlk Osmanl Arivlerinin nemi, Babakanlk Osmanl Arivi Yayn, Ankara, 1996, s. 9. Haritalar ve emalar iin anlurfa Turizm Haritas, Harita, anlurfa Valilii Yayn, anlurfa, 1983. Blten iin Afyon Kocatepe niversitesi Haber Blteni, Afyon Kocatepe niversitesi Yaynlar, Afyon, 1999, s. 8.
235
236
D. BELGE, TABLO, EKL VE GRAFKLERN KULLANIMINDA UYULACAK ESASLAR 1. Ekler (belgeler), yaznn sonunda verilecek ve altnda belgenin ierii hakknda ksa bir bilgi ile bilimsel kaynak gsterme ltlerine uygun bir ekilde kaynak yer alacaktr. 2. Dier ekler (Tablo, ekil ve Grafik) normal yaz dndaki gstergelerin ok olmas durumunda Tablo, ekil ve grafik iin balklar; Ek Tablo: 1, Ek Grafik: 3 ve Ek ekil: 7 gibi yazlmal, ekler, Kaynaklardan sonra verilmelidir. Bu eklere metin ierisinde yaplan atflarn mutlaka Ek Tablo:1, Ek Grafik: 3 veya Ek ekil: 7 eklinde yaplmaldr. Tablo, ekil, grafik ve resim iin ayet alnt yaplmsa, mutlaka kaynak belirtilmelidir. 3. Metin ierisindeki Tablolar tablo stnde isimlendirilecek alnt yapld kaynak trne gre dipnot sistemine gre verilecektir. 4. Metin ierisinde yer alan ekil, grafik ve haritalar hemen altnda isimlendirilecek ve alnt yapld kaynak trne gre dipnot sistemine gre verilecektir., E. KAYNAKA YAZIMINDA UYULACAK ESASLAR 1. Kaynakada yazar soyad byk ve bata; ad ise kk harflerle yazlacak. 2. Kaynaklar alfabetik sra ve alnt trne gre tasniflenerek verilecek. (Kitaplar, makaleler, internet kaynaklar vs.) 3. Makalelerde sayfa numaralar belirtilmeyecektir. F. DEERLENDRME 1. Dergi Yayn Kurulu, biim ve alanlar asndan uygun bulduu yazlar konunun uzman hakemlere (iki hakeme) gnderir, deerlendirmelerin ikisi de olumlu ise yayna kabul edilir. Biri olumlu, dieri olumsuz ise makale nc bir hakeme gnderilir. Yaynlanmas iin dzeltilmesine karar verilen yazlarn, yazarlar tarafndan en ge (posta sresi dhil) 20 gn ierisinde teslim edilmesi gereklidir. Dzeltilmi metin, gerekli grld durumlarda, deiiklikleri isteyen hakemlerce tekrar incelenebilir. 2. Gnderilen yazlar iki alan uzmannn yaymlanabilir onayndan sonra, Yayn Kurulunun son karar ile yaymlanr. Yazarlar, hakem ve Yayn Kurulunun eletiri, deerlendirme ve dzeltmelerini dikkate almak zorundadrlar. Katlmad hususlar olmas durumunda, yazar
bunlar gerekeleri ile ayr bir sayfada bildirme hakkna sahiptir. 3. Hakem oluru alan makaleler, Yayn Kurulu tarafndan derginin konu ierii esas olmak zere, hakem raporlarnn tamamlanma tarihlerine gre sraya konarak yaynlanr. 4. Dergiye gnderilen yazlar yaymlansn veya yaymlanmasn iade edilmez. 5. Gvenlik Stratejileri Dergisinde yaymlanan makalelerdeki grler, yazarlarnn ahsi grleri olup; hibir kurum ve kuruluun resmi gr niteliini tamaz.
237
PUBLISHING PRINCIPLES Works sent to the Jornal of Security Strategies must not be published elsewhere or must not be sent to another publication in order to be published. A. PRINCIPLES AS TO THE EDITORIAL BOARD 1. Language of publication is Turkish. However works written in English, German and French may also be published. Reductions to papers submitted to the journal are made by Vice Editors and the Editorial Board. The most recent edition of the spelling guide of Turkish Language Institution is taken into account for language use, punctuation and abbreviations. The texts submitted must be clear and understandable, and be in line with scientific criteria in terms of language and expression. 2. The texts submitted to be published must be no longer than 30 pages including also the abstract and references. 3. For other languages, the texts must be submitted together with the abstract no longer than 250 words in the language of the text and in English at the beginning of the paper, and also with the five keywords and the summary of the article no longer than 750 words in English. 4. Texts written other than English must be provided with an article summary no longer than 750 words. 5. Name of the author must be placed at the right corner in bold italics, in 1 type size; his/her title, place of duty and e-mail address must be indicated in the footnote with (*) in 9 type size. Footnotes for other explanations must be provided both in the text and down the page in numbers. 6. The type character must be Times New Roman, 1 type size, line spacing 1,5, footnotes in 9 type size and with single line spacing. B. PRINCIPLES AS TO PAGE LAYOUT 1 Indentation must be, for the first line, 1, 25; spacing before must be 3 pt, after must be 3 pt, justified, and line spacing must be 1, 5. 2. Page layout must be normal, page setup must be 5 cm from top, 5,5 cm from bottom, 4,5 cm from left, 4,5 cm from right, gutter 0, header 1.25 cm, footer 4,5 cm. 3. Sub-headings must be within three characters from the preceding heading.
239
240
4. Page numbers must be placed bottom right. 5. Following the first page, name of author must be provided on even numbered pages, and name of paper must be provided on odd numbered pages in 9 type size as headers. C. PRINCIPLES AS TO REFERENCES AND CITATIONS 1. Citations (references) shall be given down the pages in numbers in The Journal of Security Strategies. References shall not be presented in the text (e.g. Karpat, 2001: 101.). 2. Full identity of the resources cited shall be given; any un-cited resource shall not be presented in the references. 3. Name of publications (name of book for books, name of journal for papers) shall be indicated in italic and bold, page numbers cited shall be absolutely specified. For Books 1. References and citations for the same publication shall be made by using Ibid, the same place for the same page. Techniques for citation are presented below. 2. In the footnotes, Resources from other languages shall use the English principles, and Turkish references shall use the Turkish principles. (1). Books with Single Author: Name and surname of the author, name of work (volume No if available), (translator if any), publisher, place and date of publication, page number. Joseph Needham, Science and Civilization in China, vol: 5, Cambridge Univ. Pres, Cambridge, 1954, p. 7. (2). Books with Two Authors: Name and surname of the first author and name and surname of the second author, name of work (volume No if available), (translator if any), publisher, place and date of publication, page number. Arnold Gessell and Ilg L. Francis, Child Development: An Introduction to the Study of Human Growth, Harper and Row Publication, New York, 1949, p. 280. (3). Books with More Than Two Authors: Name and surname of the author et. al. name of work (volume No if available), (translator if any), publisher, place and date of publication, page number. Luis Benton et. al., Informal Economy. The John Hopkins Uni-
versity Press, Baltimore, 1989, pp. 47-59. (4). Translated Books: Walter Isaacson, Steve Jobs, trans. Dost Krpe, Domingo Publication, stanbul, 2011, p. 540. (5). Books with Name of Author or Editor Non-Specified: Trkiye ve Dnyada Yksekretim, Bilim ve Teknoloji, TSAD Publication, stanbul, 1994, p. 81. (6). Publications with More Than One Volume: Halil nalck, , Osmanl mparatorluunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (trans.Halil Berktay), vol: 1, Eren Publication, stanbul, 2000, p. 100. For Papers Name and surname of the author, name of paper (translator if any), name of periodical in which it is published, publication year, volume No (Roman)/number: pages in journal, citied page number. (1). Papers with One Author: John C. Grene, Reflections on the Progress of Darwin Studies, Journal of the History of Biology, 1975, vol: 8, 243-273, p. 270. (2). Papers with Two Authors: Tom D. Lewis and Gerald Graham, Seven Tips for Effective Listening. British Journal of Social Work , 2003, 13-35, p. 30. (3). Papers with more than Two Authors: Michael Stowe et al., Required Knowledge, Skills And Abilities From Healthcare Clinical Managers Perspectives , Academy of Health Care Management Journal, 2011, 55-62, p. 60. (4). Paper in Compilation Books: Nilgn Gzel zgven, Regional Disputes and Conflicts: The Vision of Turkey and Pakistan, Lt.Col. R.Kutay Karaca, Ph.D (ed.), Security and Cooperation Seminar, War Colleges Printing House, stanbul, 2010, 83-96, p. 83. (5). Paper with Author Non-Specified in Journals: Balkanlarda Trk Varl, , Toplumsal Tarih, Ankara, 1990, volume: X, issue: 7, 8-10, p. 8. (6). Papers from Daily Newspapers: Hasan Pulur, Atatrkn Hayalleri, Milliyet, 10 Kasm 2011, p. 3. (7). Paper from Internet Journal: Full address should be written. Hasan Kopkall, Does frequency of online support use have an
241
242
effect on overall grades?, The Turkish Online Journal of Distance Education, http://tojde.anadolu.edu.tr/ . (Access date: 18.11.2009) For Theses No italics shall be used for headings of non-published Theses. Name and surname of the author, name of thesis, institution and institute of the thesis, place and date of the thesis, page number, (whether it has been published and academic degree of the thesis). Kenan Sezer, Sanayi Atklarnda Baz Organik Kirleticilerin Belirlenmesi, Fen Edebiyat Fakltesi, Trakya niversitesi, Edirne, 2004, p. 53 (Unpublished Doctorate Thesis). Report (1). Report with Author Specified Fatma Gk, retmen Profili Aratrma Raporu, Eitim Bilim ve Kltr Emekileri Sendikas Publishing , Ankara, 1999, p. 25. (2). Report with Author Non-Specified Arnavutluk lke Raporu, TKA Publishing, Ankara, 1995, p. 7. (3). Prepared by an Institution, Firm or Institute D Politika Enstits, Uluslararas likilerle lgili Anayasaya Konabilecek Hkmler, Siyasal Bilgiler Fakltesi Publishing, Ankara, 1990, p. 33. Encyclopedia mer C.Sara, Kat, Milli gelir, Ak ktisat Ansiklopedisi, vol: II, Ak Yaynlar, stanbul, 1973, pp. 20-30. Internet (1). Web Pages of Public Institutions T.C. Dileri Bakanl Resmi nternet Sayfas, Trkiye Ukrayna Anlamas, http://www.mfa.gov.tr/turkce/grouph/ikili/11.htm. (2). Messages Sent to Discussion Boards, Forums etc by E-Mail Abdulvahap Kara, Kazak Mitolojisinin Dildeki Yansmalar, (Message: 25), 10 July 2007, http://groups.google.com/group/turk-tarihciler/browse_thread/thread/f8cef971cca8fd7b. Declerations To Conferences Dritan Egro, Arnavutlukta Osmanl almalar, XIII.Trk Tarih Kongresi Bildiriler 4-8 October 1999, vol.:I, TTK Publising, Ankara, 2002, p. 14.
Brochure Alev Keskin, 1877-78 Osmanl-Rus Harbi Harp Tarihi Bror, Genelkurmay Bakanl Askeri Tarih ve Stratejik Ett Bakanl Publishing, Ankara, 2000, p. 7. Official Publications smet Binark, Balkan lkelerinin Tarihi Kaynaklar Bakmndan Babakanlk Osmanl Arivlerinin nemi, Babakanlk Osmanl Arivi Yayn, Ankara, 1996, p. 9. Maps And Figures anlurfa Tourism Map, Map, anlurfa Valilii Publishing, anlurfa, 1983. Bulletins Afyon Kocatepe niversitesi News Bulletin, Afyon Kocatepe niversitesi Publishing, Afyon, 1999, p. 8. D. PRINCIPLES TO ABIDE BY IN USING OF DOCUMENTS, TABLES, FIGURES AND GRAPHICS 1. Attachments (documents), shall be presented at the end of the text and down below shall be a brief information as to the content of the document and proper citation in line with the relevant criteria. 2. Other attachments (Table, Figure and Graphics) shall be presented as Additional Table: 1, Additional Graphic: 3 and Additional Figure: 7 if indicators other than the text are too many in number; attachments shall be presented after the References. References to these attachments in the text shall absolutely be made as Additional Table: 1, Additional Graphic: 3 or Additional Figure: 7. If citation has been made for table, figure, graphic or picture, resource shall absolutely be indicated. 3. The names of the tables within the text shall be written on the top of the table and these tables shall be citied in the footnote according the publication type from which it was citied. 4. The names of the figures, graphics and maps within the text shall be written at the bottom of the figures, graphics and maps and these figures, graphics and maps shall be citied in the footnote according the publication type from which it was citied.
243
E. PRINCIPLES TO ABIDE BY IN PRESENTATION OF REFERENCES 1. Surname of the author shall be at the beginning with capital letters; name with small letters. 2. Resources shall be sorted alphabetically and according to their types (Books, articles, internet resources). 3. Page numbers shall not be indicated for papers. F. ASSESSMENT 1. Publication Board of the Journal sends to referees of expertise in the field (three referees) the papers it has found relevant in terms of form and fields; the papers are accepted for publication with the approval of at least two referees out of the three. The papers which have been decided to be reviewed, shall be submitted by the author(s) within no later than 20 days (including the duration of postal service). The revised text may be re-examined by the demanding referees if found necessary. 2. The papers submitted shall be published with the final decision of the Publication Board, following the can be published approval of the three experts in the field. Authors shall take into account criticism, assessment and revisions of the referees and the Publication Board. If the author has any points he/she does not agree with, he/she has the right to specify these issues in a separate page with the justifications thereof. 3. The papers, following the approval by the referees, are ordered by the Publication Board, based on dates of completion of referee reports and also based on the scope of the journal. 4. The papers submitted to the journal shall not be given back whether published or not. 5. The views in the papers published in The Journal of Security Strategies are the personal views of the authors, and are no way the official view of any institution or organization.
244

Guv STR Sayi 15 Haziran2012

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Guv STR Sayi 15 Haziran2012

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Gvenlik Stratejileri

STRATEJK ARATIRMALAR ENSTTS STRATEGIC RESEARCH INSTITUTE

Yl/Year: 8 Say/Issue: 15 Haziran/June 2012

DERGMZ TARAYAN VER TABANLARI DATABASES INDEXING OUR JOURNAL

EBSCO Publishing Academic Complete Search

International Security and Counter-Terrorism Reference Center

Central and Eastern European Online Library

STRATEJK ARATIRMALAR ENSTTS GVENLK STRATEJLER DERGS

STRATEGIC RESEARCH INSTITUTE THE JOURNAL OF SECURITY STRATEGIES

REFEREES FOR THIS ISSUE

Dr. R. Kutay KARACA Editr

Dalk Karaba Sorununda Azerbaycan Tarafndan Kuvvet Kullanm Olaslnn Analizi

Ahmet SAPMAZ - Gkhan SARI

Dalk Karaba Sorununda Azerbaycan Tarafndan Kuvvet Kullanm Olaslnn Analizi

Ahmet SAPMAZ - Gkhan SARI

Dalk Karaba Sorununda Azerbaycan Tarafndan Kuvvet Kullanm Olaslnn Analizi

Ahmet SAPMAZ - Gkhan SARI

Dalk Karaba Sorununda Azerbaycan Tarafndan Kuvvet Kullanm Olaslnn Analizi

Ahmet SAPMAZ - Gkhan SARI

Dalk Karaba Sorununda Azerbaycan Tarafndan Kuvvet Kullanm Olaslnn Analizi

Ahmet SAPMAZ - Gkhan SARI

Dalk Karaba Sorununda Azerbaycan Tarafndan Kuvvet Kullanm Olaslnn Analizi

Ahmet SAPMAZ - Gkhan SARI

Dalk Karaba Sorununda Azerbaycan Tarafndan Kuvvet Kullanm Olaslnn Analizi

Ahmet SAPMAZ - Gkhan SARI

Dalk Karaba Sorununda Azerbaycan Tarafndan Kuvvet Kullanm Olaslnn Analizi

Ahmet SAPMAZ - Gkhan SARI

Dalk Karaba Sorununda Azerbaycan Tarafndan Kuvvet Kullanm Olaslnn Analizi

Ahmet SAPMAZ - Gkhan SARI

Dalk Karaba Sorununda Azerbaycan Tarafndan Kuvvet Kullanm Olaslnn Analizi

Ahmet SAPMAZ - Gkhan SARI

Dalk Karaba Sorununda Azerbaycan Tarafndan Kuvvet Kullanm Olaslnn Analizi

Ahmet SAPMAZ - Gkhan SARI

Dalk Karaba Sorununda Azerbaycan Tarafndan Kuvvet Kullanm Olaslnn Analizi

Ahmet SAPMAZ - Gkhan SARI

Dalk Karaba Sorununda Azerbaycan Tarafndan Kuvvet Kullanm Olaslnn Analizi

Ahmet SAPMAZ - Gkhan SARI

Dalk Karaba Sorununda Azerbaycan Tarafndan Kuvvet Kullanm Olaslnn Analizi

Ahmet SAPMAZ - Gkhan SARI

Dalk Karaba Sorununda Azerbaycan Tarafndan Kuvvet Kullanm Olaslnn Analizi

Ahmet SAPMAZ - Gkhan SARI

Dalk Karaba Sorununda Azerbaycan Tarafndan Kuvvet Kullanm Olaslnn Analizi

rann Nkleer Teknoloji Politikas ve Trkiye in Yarataca Sonular

rann Nkleer Teknoloji Politikas ve Trkiye in Yarataca Sonular

rann Nkleer Teknoloji Politikas ve Trkiye in Yarataca Sonular

rann Nkleer Teknoloji Politikas ve Trkiye in Yarataca Sonular

rann Nkleer Teknoloji Politikas ve Trkiye in Yarataca Sonular

rann Nkleer Teknoloji Politikas ve Trkiye in Yarataca Sonular

rann Nkleer Teknoloji Politikas ve Trkiye in Yarataca Sonular

rann Nkleer Teknoloji Politikas ve Trkiye in Yarataca Sonular

rann Nkleer Teknoloji Politikas ve Trkiye in Yarataca Sonular

rann Nkleer Teknoloji Politikas ve Trkiye in Yarataca Sonular

rann Nkleer Teknoloji Politikas ve Trkiye in Yarataca Sonular

Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Terr Sular Amaz: zm Asndan Bir Deerlendirme

* Dr., Ul., Per.Okl. ve Et.Mrk.K.l, gurkan_dogan@hotmail.com.

Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Terr Sular Amaz: zm Asndan Bir Deerlendirme

Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Terr Sular Amaz: zm Asndan Bir Deerlendirme

Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Terr Sular Amaz: zm Asndan Bir Deerlendirme

Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Terr Sular Amaz: zm Asndan Bir Deerlendirme

Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Terr Sular Amaz: zm Asndan Bir Deerlendirme

Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Terr Sular Amaz: zm Asndan Bir Deerlendirme

Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Terr Sular Amaz: zm Asndan Bir Deerlendirme

Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Terr Sular Amaz: zm Asndan Bir Deerlendirme