Hiyerari, iktidar, devlet sorunu ve devrim

Devrimlerin ounlukla amalaryla ters dmesi hiyerari, iktidar ve devlet sorununu doru zememeleriyle ilgilidir. Tarih bu konuda da amalaryla ters dm ok sayda devrim enkazyla doludur. Tanrsal olduunu en ok idea eden slam devriminden kendini 18. yzyl aydnlanmasnn devrimi sayan Fransz Devrimine, bilimsel sosyalizmin Rus Bolevik Devrimine kadar ve onlarca benzeri rnekler ksa sre iinde amalaryla elimekten kurtulamamlardr. Bu olgunun temel nedeni ksa sre iindeki bir devleti veya hiyerarik iktidar gcn yenmenin (uzun sre) kurumu, kltr olan uygarlk ve moderniteyi yenmek anlamna gelmediidir. Devleti yenmekle iktidar ve modernite yenilmi saylmaz. ounluklada daha da glenmesinin altndaki temel gereklik budur. Hiyerari, iktidarlar i ie gemi olgular olarak binlerce yllk srelerle yaarlar. Devletler daha ksa sre rndrler. Devrimler ise anlk sre olaylardr. nemli rol oynamadklar anlamna gelmez. F akat uzun ve orta sre uygarlklar ve devlet yaplanmalar iinde zmlenme tehlikesinin gl bir olaslk olarak hep mevcut olduudur. rnein Ekim 1917 devrimi hibir devlete yenilmedi. Fakat uzun sre yapsal sistemi olan kapitalist moderniteye yenildi. Bunda phesiz sadece modernitenin kapitalizm unsuruyla, o da devlet kapitalizmi ad altnda en gerici, tutucu biimi olan vastasyla mcadele etmenin pay belirleyicidir. Endstriyalizm ve ulus -devlet unsurlarn ise azami gelitirmeye alt. Moderniteyi zmlemeden bu tr saplantl taknmas elbette sonuta amalaryla ters drecekti. 20. yzyl bu tr devrimlerin enkazyla doludur. Hiyerari, iktidar ve devlet kltryle mcadele; tarihin doru yorumunu (demokratik unsurlarn tarihi) ve kendi doru tanmlanm kart elerini kullanmay gerektirir. Devrimler ancak bu temelde amalaryla elimeden uzun vadeli sistem olan demokratik moderniteyle btnleirse baarl olur. Ortadounun tek tanr dinlerinin devrimci yorumunu bu erevede yaptmzda neden yce idealleriyle ters dtklerini daha iyi anlam oluruz. Uzun sre yaplar olan iktidar ve hiyerariye zenmeleri ve hemen devletlemeleri bu dinsel devrimlerin baarszlklarnn temel nedenidir. Adeta bir kar devrim yasas olan, savatklarn sandklarnn amalarna ska sapmalarn bu erevede kavramak mmkndr. Modernite dneminde bu oyun ok daha ak oynanr. Tm ulusal devrimler ulus -devletle kurumlanca amalaryla ne denli elitikleri ac ve fkeyle anlmaktan kurtulama zlar. Ortadou toplumlarnda sre ve younluk olarak en uzun ve gl yaanm uygarlklar, hiyerari, iktidar ve devlet kltrnn doruunu ifade ederler. ktidarn hastalk olduu daha Glgame zamanndan beri bilinmektedir. Bilgeler iktidar hastalnd an hep bahsetmilerdir. En cazibeli fahie rolnde tanmlamlardr. Hiyerarinin doduu, tm iktidar ve devlet oluumlarna yataklk, kaynaklk ettii en uzun kltrn de beii olmas itibariyle Ortadouda neden demokratik kltrn hep altta kaldn daha iyi anlayabiliriz. Her aile bakannn kendini kk bir imparator sayd toplumda devrimlerin rolnn neden snrl kald da anlalrdr. Modernitenin tmyle devrim saylmas ise gnmz toplumsal sorunlarnn boyutlarn daha iyi anlamamza imk an sunar. Son yzyl neredeyse bir ulus-devlet sahibi olmak, tanrsyla en byk bulumay gerekletirmek gibi algland. Eski tanrlar bile yeni ulus-devlet tanrsnn hizmetine

kouldu. Ortadou ulus-devletleri halen gerek birbirine kar, gerek vatanda bellediklerine kar bir sava arac olarak ilevselletirildiklerini, sistemin hegemonyasnn onlara bu rol bitiinin farknda bile deiller. ktidar merkeziletirmek, devleti ar ulusallatrmak adeta ulusal devrime yklenmi rol saylmaktadr. Bu kadar elikilerle yklenmi hibir devrimin brakn baar ansn, idea ettii eitlik ve zgrle darbe tekil etmesi iten bile deildir. Devrimler ancak anti -merkeziyeti, anti-iktidarc olduklarnda demokrasiye, eit ve zgr bir topluma hizmet edebilir. Ortadouda demokratik kltr abartlm ulus-devleti kltr at oranda gelime ans bulabilir. znde sermaye ve dier smr tekellerinin younlam ifadeleri olan iktidar ve devlet yaplanmalar, younlam ekonomik ve ekolojik toplumun i fadesi olan demokratik toplumla aldklar oranda toplumsal sorunlarn gerek zm yoluna girecekleri aktr. Demokratik uluslar ve sistematik ifadesi olarak demokratik modernite; hiyerari, iktidar ve devletten kaynaklanan sorunlarn ald a temsil ederler. Devrimlerin anlaml olabilmeleri ve amalaryla paradoksa girmemeleri iin akabinde iktidar hastalna ve devletilik oyunlarna dmemeleri gerekir. Hemen iktidarlaan ve devletleen devrimler sadece bitmi saylmazlar, eitlik, zgrlk ve demokrasi ideallerine de ihanet etmi olurlar. Devrimler tarihi bu anlamda ihanet tarihinin trajedisini de yaarlar. Fransz, Rus ve slam devrimleri bu adan byk derslerle doludur. Dolaysyla devrimleri hemen iktidar ve devlet artlarna balamak yeri ne uzun sreli ahlaki ve politik toplum deerlerine balamak byk nem tar. Ahlaki ve politik toplumun temelleri ise demokratik siyasetle denebilir ancak. Demokratik siyasetle toplumlar ayaa kaldrmadan, her toplulukta demokratik rgt ve nderler yetitirmeden, demokratik yaam tarzn uzun sreli deneyimleyip oturtmadan ahlaki ve politik toplumlar ina edilemez. Somut ifadesi olarak demokratik toplumlar, dolaysyla demokratik uluslar oluturulamaz. Demokratik modernite srecini bylesine uzun sreli demokratik toplumlarn ulusal btnlklerinden oluan bir yenia olarak tahayyl etmek, kuramlatrmak, gnlk yaamn ekmek, su, hava kadar vazgeilmez biimi olarak deerlendirmek durumundayz. Hiyerari, iktidar ve devletle ilikili dier nemli bir sorun bizatihi bu kurumlarn niteliiyle ilgilidir. Bu kurumlara dayanarak eitlik, zgrlk ve demokrasi araylar bata Marksizm olmak zere amalarn byle ilan eden ideolojilerin en byk paradoksudur. Eitlik, zgrlk ve demokratik kimliin inkaryla varlk kazanan bu olgulara dayanarak amaca varmak tarihin yaad en byk paradokstur. roniktir. Snfsalln kurumsallat aralar olan bu olgularn panzehiri, ekonomik ve eko-toplum zerindeki sermaye tekelleriyle demokratik toplum zerindeki hiyerari ve iktidar otoritesini zayflatmak devleti hukukla snrlamaktr. Demokratik siyaset bunun iin de vazgeilmez rol oynar. Eit (farkllklar iinde) zgr topluma demokratik siyaset dnda baka bir arala eriilemez. Ne kadar iktidarlarsan o kadar snfsallarsn. Tersine ne kadar demokratikleirsen o kadar snfszlarsn. Ortadou kltrne ok kapsaml bir demokratik siyaset arac dayatmadan, toplumu srekli bu arala uyandrmadan, ayaa kaldrmadan, eylemletirmeden demokratik topluma varlamaz. Demokratik topluma varlmadan da hibir eitlik ve zgrlk amac gerekletirilemez, demokratik uygarlk ana eriilemez.

Ortadouda Uygarlk Krizi ve Demokratik Uygarlk zm kitabndan alnmtr