Kapitalizm Ekonomi Deil ktidardr

Bir halk deyiidir. Doru haber alnmak istendiinde, ocuktan al haberi olarak deyimlenir. Bir kez daha hem tm ocuklara sayg gerei, Bir halk deyiidir. Doru haber alnmak istendiinde, ocuktan al haberi olarak deyimlenir. Bir kez daha hem tm ocuklara sayg gerei, hem de gerek haber kaynana inmek iin ocuk imgelemelerimi yeniden yorumlamak durumundaym. Komumuz ailenin ocuu Eminin lmihal adl kitab okumaya baladn duyduumda, slam ve camiye olan ilgim artmt. Birka dua ezberleme karlnda imam Mslimin hemen arkasnda saflara szmay baarmtm. Daha sonra duyduumda, Mslimin, Abdullah bu hzla giderse uar deyiini hi unutmadm. Demek ki doru giri yapmtm. Yine hala hatrmdadr; zeytin aacnn kkne sarlm olarak, ilkokul arkadam olacak Azize (sonradan silik kadastro mhendisi ve tapu mdr olduunu duydum), okul ve retmenin nasl olabileceini sormu ve tartmtm. Bana daha ok canavar (modern Leviathan) imgesi gibi gelmiti. Bunda da yanlmamtm. nk okul, yeni tanr ulus-devletin ezberletildii yerdi. ok sonralar Hegel felsefesinde yeni tanrnn ulus devlet olarak yeryzne indiini, Napolyon biiminde yrye getiini okuduumda ve bunun ilkokuldan itibaren rahip-retmenleri tarafndan ocuklara ezberletildiini yorumlamaya baladmda, ocukluumdan haberi doru aldm fark ettim. Mslimin cami tanrs silikleirken, orumlu retmen Mehmetin ilkokul tanrcl ykselie gemiti. Bir de komu Argl kynn kamyon ofr Haydarn arabasnn farlarnn ylda birka kez afak vaktinde ardak zerinde yar uykulu beklenti halindeyken gzlerime vurduunda, makinenin bycl, yar -tanr olarak imgelemime iyice sinmiti. Yeni tanrnn arabas sz konusuydu. Yine ok sonralar endstriyalizmin yeni Leviathannn en gl aya veya sfatlarndan biri olarak yorumlamaya baladmda, ocukluumun hayallerinden bir kez daha doru haber aldma inandm. Hemen burada unu belirteyim ki, hibir tanrsallk endstriyalizm kadar canavarlamamtr. Kymz Suriye hududuna yaklak elli kilometre uzaklktayd. Hudut aydnlatma projektrleri ikide bir yldrm avk gibi kendini gzme yansttnda, devlet -tanr karm bir imgenin olutuunu nc bir ocukluk haberim olarak hep anmsamaya alrm. Trkiye Cumhuriyeti, ulus-devlet haline dntrlen kapitalist modernitenin yar-smrge lkelerde gelien ilk rneklerinden biridir. Trkiye Cumhuriyeti kuruluunda Fransa Cumhuriyetinin izlerini tar. Onun gibi ilk balarda demokrasi ve devlet olarak i iedir. Tpk ran slam Cumhuriyeti, ilk slam Medine Cumhuriyeti, hatta ilk SSCB gibi. Sre iinde kapitalist iktidar biimi olarak demokratik eler budanp yalnkat ulus-devletlere dntrldler. Bu konular ilgili blmlerde daha kapsaml zmeye ve tartmaya alacam. Belki de ilkidir. lk rnekler hep dikkatle yorumlamay gerektirir. Cumhuriyet imgelemelerimi ayr, uzun bir hikye -roman olarak anlatmak isterdim. Ancak tek cmleyle sylemek isterim ki, en gzide Cumhuriyet Okulu olan Siyasal Bilgiler Fakltesini (Mlkiye-Devlet Mektebi) bitirme ylna girdiimde, analitik ve duygusal zeks fel olmu, hibir eyi duyumsayp anlamayan, tam da yeni Leviathann tenekeden yaplma ve onun sesini vermeye zorlanan kara cahili haline geldiimi, daha sonraki anlaym olarak belirtebilirim. Kydeki eski dinin etkisini uzun yllardan sonra zellikle reel -sosyalizm mezhep okulundan ezberlediklerimle krmay baarmtm. unu da belirteyim ki, bu yllarda korkun bir septik (pheci) durumuna dmtm. Dndke batyor, adeta bouluyordum. ok sonralar gerek

Trkiye Cumhuriyeti klnda, gerek Sovyet Reel Sosyalizmi klnda kendini dayatann modern Leviathan olduunu fark ettiimde, biraz kendime gelmeye baladm. Btn dinlerin tanrsndan daha korkun modern dinin tanrsyla (her tarafm kuatan saysz imge ve putlaryla) kar karya olduumu, bunun douunu ve egemen hale geliini anlamakla bu dinin bana gre olmayacan, kendimi bu dine kaptrmamay ve saptrmamay baardm oranda zgr yaam seeneimin geliebileceini hissetmeye ve anlamaya baladm. lk defa duygusal ve analitik zihnim el ele vererek beni kendime getirdi. Bu satrlarla bu sreci yorumlamaya alyorum. K. Marks ve F. Engels bilimsel sosyalizmi, yani kendi sosyolojilerini yorumlarken; ngiliz ekonomi politii, Alman felsefesi ve Fransz sosyalizminden bir sentez oluturduk derler. Bu ekol, tm Avrupa yaamna hkmetmeye alan modernitenin teorik zmlemelerini gelitirmeye almaktadr. ngiliz ekonomi-politik ekol, olup bitenin yeni ekonominin zaferi olduunu kantlamaya (veya yeni din olarak inandrmaya) alrken, Alman felsefesi ba aktrn (tanr -kraln yeni biiminin) ulus-devlet olarak esas alnmas gerektiini, Fransz sosyalizmi ise tm toplum adna (uygarlk ve demokrasinin birlii olarak) eski dinsel anlatmn geriye ekildii laik-pozitivist (sistemin yeni dini) toplumun zaferinin sz konusu olduunu teorikletirmeye ba koyar. 16. yzyldan itibaren Arupada gelien dnce devriminin temelinde kapitalist tekelin muazzam altst edici etkisi vardr. Bu dnce devrimini tanmlamaya alrken, benzer birka tarihi rnei sk sk dile getirmek gerekir. lk rneimiz Smer rahip devletinin tapnan (ziggurat) dl yatanda domasna ilikindir. Artk-rn zerinde devlet tipi rgtlenme koullar dnce devrimiyle birlikte deerlendirilmektedir. Artk-rn hangi denetim aygtyla kapatlabilir? Temel merulatrma aralar (toplumu yeni dzene inandrma) nasl gelitirilip dzenlenmelidir? Bulunan areler devlet rgtlenmesi ve tm uygarlk dinlerinin ilk rnei olan yeni tanrlarn ina edilmesidir. ok radikal bir cevap retilmitir. Devlet ilk defa rahip-kral olarak rgtlenmektedir. Ekonomi ilk defa devlet sosyalizmi olarak devletle i ie rgtlendirilip denetim altna alnmaktadr. Geleneksel hiyerarik gler ise yeni gk, yer, hava, su, ehir tanrlar olarak ina edilip maskelenmektedir. nsann ilk kleletirilmesi yaratl destannda tanrlarn dks olarak simgeletirilmektedir. Tm bu icatlarn yeri ise ziggurattr. Tapnak olarak zigguratn en st kat tanr panteonu (tanrlar birlii, hiyerarik st tabaka otoriteleri), onun altndaki kat rahip-kraln (sistem yaratcs ilk ynetici hegemon) yeridir; en alt kat ise artk-deer-rn reten kleler ve zanaatkrlara ayrlmaktadr. Tapnak ehrin, devletin, snflarn ilk prototipi, dl yatadr derken, tm uygarlk sistematiinin formln de belirlemi oluyoruz. En son Avrupa modeline kadar hepsi bu rnein izini tamaktadr. Onun iin Smer rneine muhteem orijinal kaynak demenin doru olduunu savunuyorum. Hibir versiyon, trev orijinali kadar ekici ve etkileyici olamaz diyorum. onya-Grek versiyonu ncdr. Smerlerin ikinci versiyonu, Yukar Mezopotamya kaynakl Hurriler ve onlarla i ie olan Hitit uygarldr. Greklerin fark, klasik mitolojik sylemi ap felsefi tarz ina etmi olmalardr. Doa ve toplum felsefesini ina etmelerinin temel nedeni, ortaya kan ve daha gelimi kent devletlemelerini mitolojiyle izah etmenin inandrc deerinin zayflamasdr. Her ne kadar alt tabakalarda mitolojik anlatmn merulatrma gc devam ediyorsa da, somut ynetim sorunlaryla bouanlar iin daha ikna edici bir syl em gittike kendini dayatan bir ihtiya haline geliyor. Sosyal yaam pratii kentlerin yol at problemler nedeniyle felsefi izah tarzn gerektirmektedir. Fakat Zeusla balatlan Olympos tanrlar panteonu halen ok etkilidir. Sokrates ilk kukucu yaklamlarn hayatyla derken, rencileri taslak halindeki retisini felsefenin temel kayna haline getirmeyi baarrlar. zellikle Eflatun ve Aristoya felsefenin babalar demek yanl dmez.

branileri Smer ve Msr mitolojisinden ilk tek tanrl dinsel anlatma geen kabile olarak tanmlamak mmkndr. Ayr bir koldan versiyonlatrmadr. Birok yan kollar da (Zerdtizm, Yunan felsefesi bata olmak zere) katarak Musevilik, sevilik ve Muhammed trevleri doururlar. Avrupada 16. yzylda byk bir hamle gc kazanan yeni maddi ve manevi kltr birikimleri, esas olarak bu tarihi orijin ve versiyonlarna dayanr. Onlarsz dnmek, tarihi Avrupa ile balatmak, ancak inandrc olamayaca batan belli olan yeni mitoloji ve din icat etmekle olur. Pozi tivizm, laiklik, liberalizm, hatta sosyalizm ad altnda yaplan dnce ina faaliyetleri her ne kadar yenilik tasalar da, tarihsel ana kaynan derin etkisi altnda oluturuldular. Kavram ve ierikleri ezici ounlukta nceki versiyonlarda gelitirilmitir. Sadece Greko-Romen felsefe, bilim, sanat ve hukukuna deil, Msr ve Smer mirasna dayanmadan Avrupa Rnesansnn, Reformasyon ve Aydnlanma dneminin izah mmkn olamaz. Avrupann katks phesiz vardr. 16. yzylla birlikte zaten meyvelerini vermeye balar. Francis Bacon, Montaigne, Machiavelli, Kopernik bata olmak zere bilim, felsefe ve din karm anlatmlar yeni versiyonu belirlemektedir. Uygarlk sadece ehir, devlet, snf, tccar, para ve pazar sunmad; felsefe, din, bilim ve sanat da sundu. Avrupa kadim tarihin maddi ve manevi kltrn en ok alma ve kendi potasnda laboratuar incelii iinde inceleyip sentezletirme yeteneine sahip olduunu kantlamtr. Bunu Hint ve in uygarl baaramamtr. Ortadou uygarl da son hamlesi ni yapma gcn gsterememitir. Nedenlerine sk sk deindim. Avrupann uygarlk tarihinde yapt nc byk versiyonudur derken, ksaca bu tarihi gerekleri yeniden hatrlamak reticidir. Antony Giddens, Avrupann katklarn sreksizlikler olarak kavramlatrr. Bununla orijin belirlemeye alyor. phesiz Avrupa uygarlnn orijinalleri vardr. Ama Giddensin sreksizlikleri (kapitalizm, ulus-devlet ve endstriyalizm) ksmen kantlaycdr. Gnmz kapitalizmini kurtarma anlam tayan Giddensin sosyolojisini ileriki blmlerde deerlendirmeye alacam. Fakat amlad temel konu derinliine zmlenmeyi gerektirir. Bu nedenle balant kurmak nemlidir. Yeniden Marksizmin nemli kaynana dnelim. Avrupann dnce kaynaklarn to parlamak asndan ayrm anlamldr. Fakat arasndaki benzerlii yakalayamamtr. nk yakalasayd kendisini de ele verecekti. Marksizm de dahil, ngiliz ekonomi -politii, Alman felsefesi ve Fransz sosyalizmini ortak klan Aydnlanma ideolojisidir. Esas zmlenmesi gereken bu ideolojidir. Dnyada hala ok etkili ve egemen olan bu ideolojidir. Her ne kadar sosyoloji bilim olarak sunuluyorsa da, ayn ideolojinin erevesi dnda herhangi bir yenilik iermemektedir. Yanlmyorsam gnmz ABDli nl Sosyolog E. Wallestein, Marksizm de dahil Avrupa dncesini yorumlarken, una benzer bir itiraf yapar: Biz konuurken, zgrlk ve sosyalizmi tartrken, korkarm ilahlarn gazabna urarz. nk ayn zehirli kaynaktan itik. Bahsedilen dnce, Aydnlanma ideolojisidir. Frankfurt Felsefe Okulunun gl temsilcisi Adornonun mehur itiraf ise, Yanl hayat doru yaanmaz eklinde bizzat kendisi tarafndan deyimlenmitir. Nietzsche ve benzer ardllar Aydnlanma ideolojisini ok daha ak eletiri rler. Nietzsche, Aydnlanmann btn kavramlar dinden alnmtr der. Carl Schmitt siyaset felsefesinin tm kavram ve varsaymlarnn dinsel kkn aydnlatmtr. Avrupann kendi dnce tarzndan kukusunun derinletiine ilikin zengin bir literatr ve rnek kiilikler listesi vardr.

Uygarln Avrupadaki hali ok karmak ve rktcdr. Sadece korkun smrgeci, emperyalist din ve ulus savalaryla deil, ekonominin kontrol altna alnp ynlendirilmesiyle, iktidar ve devletletirilmesiyle de tarihin hibir dnemiyle kyaslanmaz byklklere ulamtr. Bu noktada birok sreksizlii inkr edilemez. Hatta baz alardan kapitalizm, endstriyalizm ve ulus -devlet phesiz ok nemli sreksizlikler arz eder. Fakat bata Aydnlanma ideolojisi olmak zere, tm bu anlatmlar Avrupa uygarlnn sreksizliini aklamyor. Bilinlice olmasa da, her din mensubunun kendi dini propagandasn yapmak durumunda kalmas gibi, son tahlilde bir din olarak benimsenip balln sunmada anlatm sahipleri benzer konumdadr. stisnalarn her zaman mmkn olmasnn genel yargy bozmayp doruladn hatrlatmak isterim. Kkleri tarihin derinliklerinde olan, birka versiyondan gemi, kendi orijinleri olan ok karmak bir maddi uygarlk ortamnda oluan Avrupann dnce yapsnn dinsel metafizik nitelii asla gz ard edilmemelidir. Her din gibi, ifade ettii maddi kltr koullarn savunmak ve ebediletirmekle ykmldr. Tm dnyaya yaymak stratejik grevleridir. lk rahiplerinden okul ve akademileriyle tm resmi niversitelerine, ilkokuldan klaya, fabrikadan byk alveri merkezlerine, medyadan mzelerine, eski dinlerin kalntlarna, hastaneden hapishanelerine, mezarlarna kadar kresel ve yerel, zellikle ulusal apta tm toplumu zihniyet alannda fethettii gibi, politik iktidar teknikleri ve askeri zoruyla zrh gibi sarmalamtr. Tm toplum Demir kafese kapatlmtr. Dinler ve izlerini tayan dnceler resmiletike ideolojileirler. deolojiler ise, somut olarak insan gruplarn ve karlarn savunan program ilkeleridir. Dnya apnda resmileen Avrupa dncesi veya dini artk bir ideolojidir. Uygarlk olarak st tabakasn btn gcyle savunmak, ebediletirmek ve egemen klmak zorundadr. Ayrca yanl anlalmamas asndan bu eletiriler sadece Avrupal insana yaplmyor; kendim, blgem, dnyam dahil, fethedilmi insanln tmne yaplyor. Aydnlanma ideolojisinin neden bu kadar etkili olduu yerinde bir sorudur. En gelimi kozmopolit din niteliindedir. Kendisinden nceki tm din mensuplarna seslenir. Ulusaldr; ulus-devlete tapmayan bir ulusallk, toplumsallk neredeyse dnlmez klnmtr. Ulus-devletsiz insan dinsiz insan durumuna sokulmutur. En zayf din durumundadr. Dolaysyla kabullenmek eski dinler kadar zor deildir. Bilimcilikle srekli beslenmektedir. Maddi yaam tarz bir nevi dinin riteli haline getirilmitir. Manevi kltr aralar, bata medya organlar srekli propagandasn yapmaktadr. Siyasi ve ekonomik yaam tam kontrolndedir. Kresellemitir. Bu genellemeleri yaparken, iinden klmaz bir dnya imaj yarattmn farkndaym. unu hemen eklemek durumundaym ki, kendini byle sunan bir uygarlk, zgveni kalmayan Roma mparatorluunun son dnemine benzer. Ne kadar grkemli ve gl gzkse de, ykma uratt tm toplumun iindeki okluklarla evrenin ekolojik savunmas oktandr mcadele halindedir. Uygarln imparatorluklamas kadar demokrasinin konfederasyonlamas devam ediyor. A- Kapitalizm Ekonomi Deil ktidardr Kapitalizmin ekonomi olmadn dnmek, en az Marksn Das Kapital kitab kadar sonular olmas gereken bir dncedir. Burada aklamaya altm dncenin iktidar indirgemeciliiyle ilikisi olmadn peinen belirtmeliyim. Ayrca kapitalizmi ekonomi olarak devletle balantlandran dnceyle de eletirilmeyi kabul etmem. Kapitalizm, kapitalist ve kapitalist ekonomi diye kavramlatrlann, ekonomiyi kontrol eden politik bir gcn, kliin oluumundan bahsediyorum. Bu g ilk defa 16. yzyl Avrupasnda etkili olmu, Hollanda ve ngilterede bizzat bu adlarla bu

lkelerin esas politik egemeni olmutur. Ekonomiyi kullanmas ekonomik olduunu gstermez. Fernand Braudel, denilebilir ki, bu gerei ilk fark eden deerli bir sosyolog -tarihidir. Fakat dncesini sistematize edememitir. Hatta tm Avrupa dncesinin bir amentsn ne denli bozduunu fark etse de pek dillendirmemitir. Belki de bu ynl dncesini gelitirememitir. Kapitalizmin pazar kart, tekel talan ve dtan dayatma olduunu aka sylemektedir. O zaman sormak gerekiyor: Bu dtan kendini dayatan, pazara kart ve ekonomi olmayan nedir? Bu soruya yant ok yetersizdir. Politik g mdr, din midir, dnce okulu mudur? Teorik dncenin atallat iliki alanlarnda pratik gelimeyi incelemek, irdelemek daha retici sonular verebilir. rneimize Venedik zerinde irdelemeyle balayalm. 13. yzylda Venedikte byk tccar bir grup vardr. Fakat bu grup ayn zamanda kentin ynetimine de egemendir. Rakipleriyle savayor. Deniz armadalar vardr. Yani askeri olan bir Venedik de vardr. Ayrca Rnesansa hamilik yapyor. Ekonomi ve toplum zerinde denetimi gldr. Tm bu ilikilerin i ie olduu, bunda parann bir zamk ilevi grd de rahatlkla belirtilebilir. O zaman bu ilikiler btnlne hangi kavram yant verebilir? Aklanabilecek hususlar olarak; ekonomiyi byk tccar ad verilen grupla denetlemekte ve artk-deerin nemli bir ksmn szdrmaktadr. Bunun iin politik erkin ya kendisini ya da kontroln elinde tutmaktadr. Zor uygulamak gerekti inde ordu gcn kullanabilmektedir. Dikkat edilirse, aa yukar ayn grubun komple bir hareketi sz konusudur. Grubun iinden baz isimler deise de, en azndan Venedik apnda belirleyici konumda olan bir grup vardr. Tekrar bu grubu niteleyelim. Tccar tekelidir, devlettir, ordudur, brokrasidir. nde gelen kilise ve sanat camiasnn hamisidir. Devleti de aan, ekonomiye kendini dtan tekel gibi dayatan, ama ekonomi olmayan, topluma devleti de aan bir hegemonya dayatan bu gruba iktidar younluu dem ek, bizzat iktidar olarak adlandrmak doruluk pay gl bir yorumdur. Eer grubumuz tm talya apnda etkili olsayd, ona ulusal iktidar diyecektik. Toplumun tm kesimlerine kendisini yaysayd, ulus-devlet diyecektik. lke ekonomisini denetimine geirseydi, ekonomik iktidar olarak adlandracaktk. Tm Avrupaya, oradan dnyaya konumunu taracak olsayd, Avrupa ve dnya imparatorluu diyecektik. Bu varsaymlar temelinde 16. yzyln bugnk Hollanda ve ngiltere corafyasna bakalm. Belirleyici olay, Fransa ve spanya Krallklar tarafndan srekli sktrlmalardr. Bu krallklar kendilerini imparatorluk olarak ilan edip ngiltere ve Hollanday da kendi eyaletleri haline getirmek istemektedirler. Hlbuki bu iki lkenin kral ve prensi siyasi bamszlklarn korumak ve gelitirmek istemektedir. Bunun iin iddetle gce ihtiyalar vardr. Aksi halde yutulmalar an meselesidir. htiya duyulan g siyasi, askeri, parasal ve entelekteldir. Dnr ve sanatkrlar davet ediyorlar. Descartes, Spinoza, Erasmus oradalar. Yahudi sarraflar para sahibi olarak oraya akn ediyorlar. Yeni bir ordunun temeli atlyor. Bu profesyonel, talim, disiplin ve teknii yeni olan bir ordudur. Toplumsal dayanma ve destek iin zgrle nem veriyorlar. siyasi atmalar gideriyorlar. En nemlisi de, Avrupa apnda verimli olan bir ekonomik beceri salyorlar. Tm bu etkenleri bir arada dndmzde, Hollanda ve ngiltere rakiplerine kar kendilerini gl savunuyorlar. Hatta yzyln sonlarnda kendilerini hegemon klma ansn yakalyorlar. Gelimelerin pratikteki ana izgisinin byle olduunu az ok bilgisi olanlar kabul edecektir. O zaman sorularmz yeniden soralm. Tm bu i ie ve birbiriyle balantl iliki alarna ne ad verelim? Nasl bir sistem olarak tanmlayalm? Tm bu gelimeyi yeni bir ekonomik yaratc snf m salad? Ortada verimli klnm bir ekonomi vardr. Kimdir bunu yaratanlar? Binbir eit zanaatkr, ifti, ii, kk tccar, dkknc, pazar ve dolam hzlandran para ve senetler. En ne mlisi, bu ekonomik verimlilik artk-deeri bytyor. Kim aslan payn alyor? Herhalde ekonomiyi para ve

siyasi-askeri gle denetleyenler. nk para olmazsa sat olmaz. O olmazsa verim durur. Ordu ve siyasi g olmazsa igal grr, o zaman yine verim der. Demek ki belirleyicilikte para ve trevlerinin etkileri olmakla birlikte, ekonomiyi ancak kontrol dzeyine getirmek ve karlnda da byyen artk-deeri gasp etmek iin bu denetimi srdryorlar. Bunlar muhtemelen siyasi ve askeri erkle sk iliki iinde olan kesimlerdir. Prensin ve kraln ordunun ba olduu, paraya da ok ihtiyalar olduu, dolaysyla artk-deer toplayanlarla ya ayn gruptan ya da youn ilikiler iinde olduklar yksek bir ihtimaldir. Bu arada sanat ve fikir hareketleriyle de aralarn iyi tutuyorlar. Avrupada zgrle nem veren kral ve prens olarak tannma ilerine geliyor. Rakiplerindeki muhalefet hareketlerini de desteklemekten geri kalmyorlar. Bir kez daha soralm: Bu komple hareketi nasl kavramlatrabiliriz? Ekonomiktir desek, ortada gerek ekonomiyle uraan bir kii bile yoktur. Olanlar artk-deeri ele geirenlerdir. Bunlar kimlerdir? Kendilerini dtan ekonomiye dayatanlar. Para-deeri dolamda hzlandrarak paray oaltanlar. Devlete bor olarak aktaranlar. Karllnda belki de devlete ortak olanlar. Gryoruz ki, kapitalizm, kapitalist ve kapitalist ekonomi dediimiz dolayl olarak ekonomiyi denetleyenler, ama esas olarak iinde yer almayanlar oluyor. Esas uralar ne bunlarn? ktidar tekeliyle ilgililer. Ekonomik tekellerini iktidar tekelleriyle birletiriyorlar. Savayorlar; lkede sava kazandklarnda lke iinde gleri artyor. Bu daha ok artk-deer demektir. Da doru sava kazandklarnda, bu smrge kazanm ve hegemonya demektir. Bu gelime ise tekel talan demektir. ngiltere ve Hollanda rneini zamana ve mekna yaydmzda, gelimeler daha somutluk kazanyor. Aralarndaki ittifak nce Avrupadaki hegemonyalar iin kullanrlar. 16. yzyl sonlarnda spanya mparatorluunun boyunduruu krlm ve Avrupa apnda imparatorluk emelleri lmcl bir darbe yemitir. 17. yzyln sonlarnda Fransa monarisi de yenilgiye uratlm ve Avrupa zerindeki hegemonik emelleri ar darbe almtr. Avusturya karsnda Prusya Almanyasn destekleyerek, Habsburg slalesiyle Avrupa zerindeki imparatorluk dlerine de lmcl darbe vurulmutur. Son Otuz Yl Savalaryla din sava ana son verilmi, 1649 Westphalia Anlamasyla kendi izgilerinde ulusal devletler dengesine dayal sistemin temelini atmlardr. Fransann 1789 Devrimiyle buna cevab, Napolyon ahsnda stratejik hegemonya kaybyla sonulanmtr. Ayn dnemlerde smrgeler sava da kazanlp, 19. yzyla endstri devrimiyle girilmitir. Endstri devrimi ngiliz hegemonyacln kesinletirmi, kendisine dnya imparatorluunun yolunu amtr. Prusyann ahsnda ge uyanan Alman devi, 1870te Fransaya kar kazand zaferden sonra, Avrupa ve Dnya hegemonu olmak iin iki dnya savayla iki defa ar yenilgiye uratlmtr. kinci ngiltere olarak ABD iki dnya savandan da kazanl km ve kinci Cihan Harbinden beri yeni Dnya hegemonik gc olmutur. Almanyann roln tekrarlamak isteyen Rusya Sovyet mparatorluu hegemonya savandan yenik kmtr. Artk Dnya mparatorluuna oynayan bir ABD var ki, k engellemek iin bir nevi savunma savayla mrn uzatma peindedir. ktidarn ana dorultusu byledir. Uruk sitesinden balayan iktidar nehri, akna binlerce yan kol alarak, ABDnin Newyork kenti yaknlarnda artk okyanus sularnda kaybolmaktadr. Baka dolaaca ky olarak inin Okyanus kylar dnlmektedir ki, imdilik bunun varsaym yaplmaktadr. Oraya varmas ihtimali, varmamas ihtimalinden dktr. Uygarlk toplumunun zlme ans daha yksek bir ihtimaldir. Dnya apnda dev boyutlara varan toplumsal ve evresel sorunlar, demokratik toplumlarn devreye girmelerini ve kendi uygarlklarn ina etmelerini ncelikli olaslklardan biri haline getirmitir. Eski devlet sistemlerinden kalma imparatorluk klt yerine, demokrasilerin konfederatif birliinin kresel sorunlarla ba etme ans daha yksektir.

Bu varsaymlar kapitalizmi yerli yerine oturtmak iin yaplmaktadr. Ufuk turu gibi bir eydir. Uygarlk ana nehrinin ngiltere ve Hollanda dura derin bir girdap yaptktan sonra devam ediyor. Yeni bir hz ve renk kazanarak. Girdabla birlikte ana nehre katlan sreksizlerin uygarln sonraki akna yeni bir renk ve hz verdikleri aka belirtilebilir. Geleneksel devletin ulus -devlet olarak yeni versiyonu, yine neolitik devrimden sonra en byk ekonomik devrim olarak endstrisi, iki ok gl akarsudur. Geleneksel uygarl hzlandran ve renklendiren de bu iki etkendir. Yine srekli sorduum soru devreye giriyor. Kapitalizm nerede? Kapitalizm ulus-devlet ve endstrinin neresinde? Bu sorular ekonomik ierik asndan soruyorum. Cevabn ok sk aramama ramen ekonomi iinde bulamyorum. Biiminde tekrarlyorum. Belki tuhaf karlanabilir, ama bana gre ekonominin gerek sahibi, tm igal ve smrgeletirme abalarna ramen kadndr. Ekonomiyi sosyolojik adan anlaml deerlendirmek istiyorsak, en doru yaklam, mademki ocuu karnnda beslemekten tutalm, en zor doum sonras ayakta durabilecek hale getirinceye kadar kadn besliyor, evin besleme zanaatkr da kadndr; o halde en temel g kadndr. Cevabm geree daha saygl sosyolojik bir cevaptr. Biyolojiyle ban da kesin gz nnde bulundurarak. Kald ki, tarm devrimindeki rol ve milyonlarca yl bitki toplayclyla, halen sadece ev iinde deil, ekonomik yaamn birok alannda ark dndren kadndr. Bilimlerin temelini atma onurunu tayan Antik Yunanllarn ekonomiye ev yasas, kadn yasas olarak ad koymalar da bu gerei binlerce yl nce tespit etmitir. kinci srada phesiz uygarlk glerinin ba sanat olarak belledikleri artk-rn ve artk-deer gasp iin srekli ve acmasz yntemlerle hep denetim altnda altrdklar kle, serf ve ii kategorisinde yer alanlar vardr. nc srada biraz daha zgr her tr zanaatkr, kk tccar, dkkanc ve kk arazi sahibi iftiler gelir. Bunlara sanatkr, mimar, mhendis, doktor vb. serbest meslek erbabn da dahil etmekle tabloyu aa yukar tamamlam oluruz. Ekonomik ark tarih boyunca eviren toplumsal grup veya snflarn bunlar olduu tartmaszdr. Yine aralarnda kapitalist, senyr, aa, efendi yoktur. Bunlar ok ak ki, ekonomik gler deil, insan ve emei zerine her tr smry, igali, smrgecilii ve asimilasyonu dtan ve tekelci olarak dayatan igalci, smrc, smrgeci ve asimilasyoncu glerdir. Dtan dayatmac ve ekonomi olmayan sadece kapitalist deildir. Byk tccar, sanayici ve bankac olarak kapitalistten baka senyr, efendi, politikac, asker ve uygarlk entelektel de ekonomik olmayan, ekonomiye dta n kendilerini dayatan glerdir. B- Kapitalizmin Ekonomi Olmadna likin Veriler Kapitalizmin sadece ekonomi olmadna, daha da vahimi ekonomi kartl olduuna ilikin de eldeki veriler arpcdr. 1- Ekonomik krizler. Kapitalizmi bir ekonomik sistem olarak kantlama abasndaki pozitivistbilimci rahip takm, krizler sorununu da yanl alglamakta ve alglatmaktadr. Ekonomik krizlerin tek bir izah vardr. O da ekonominin can dman, kartl kimliinde yatmaktadr. Bazen fazla retimden kaynaklanan krizler diye bir tanm gelitirilmektedir. Bir yandan dnyann byk ksm alktan krlacak, dier yandan retim fazlas bulunacak! Kapitalizmin ekonomi kartl en ok bu tr bilinli olarak yaratlm bunalmlarda kantlanmaktadr. Nedeni de gayet aktr: Tekel kr. Yok pahasna rettii emeki glere braklan paylar alm gcne yetmeyince, szde bunalmlar ortaya kyor. Daha dorusu, karlm oluyor. Bu durumda hangi sahte rahip, daha dorusu szde ekonomist imdada yetiiyor? Keynes! Ne diyor? Harcamalar devlet arttrsn. Nasl? Emekilerin alm gcn ykselterek! Oyun btn irenliiyle nasl ortaya kyor? Bir yandan cebini boaltacaksn,

dier yandan elinle dier cebini dolduracaksn! Bu, bal gibi emekileri ve tm uygarlk d toplumu lm gsterip stmaya raz etme politikasdr. ok ak ki, politik bir ilikiyle kar karyayz. Uygarla kar demokratik glerin eylemi bastrlmak istendiinde nce a braklr. Sonra yalvartlarak karnlar doyurulur. En eski sava taktikleriyle kar karyayz: Bir halk, bir ehri teslim almak istiyorsan, nce ablukaya alacak, a brakacaksn! Sonra teslim olma karlnda karnn doyuracaksn! Kapitalizmin sahte bunalm teorisinin gerek znn bu olduunu yzlerce rnekle kantlaya bilirim. Sadece mehur 1930 bunalmn zmlersek, tm mant skm oluruz. Bu dnemde neler oluyor? ngilterenin hegemonyasn kabul etmeyen Sovyetler Birlii kalc ve baarl bir rejim haline geliyor. Hem de kapitalist ad verilen dnyay tehdit ederek. Avrupa iinde ar artlarla teslimiyet antlamas dayatlan Almanlar ve balaklar sa ve soluyla direni halindedir. in, Mao nderliinde byk bir kyl bakaldrsn ynetiyor. Anadolu bata olmak zere, ngiliz hegemonyaclna kar smrge ve yar smrge lkeler ulusal dirili mcadelesiyle dnya apnda bakaldrmaktadr. ngiliz dnya hegemonyaclnn bunlara verdii yant, 1929 -30 bilinli bunalmdr. Bir yandan da gibi ylm mallar, dier yandan alktan krlan halklar, emek iler. ngiliz Keynesin ilac her eyi aa vuruyor: Dnya emekilerine ve halklarna krntlar kabilinden ayakta kalma ans. Szde sosyal devlet politikalar. Sonucu ne olmutur bu kapitalist sosyal devlet politikalarnn? Ekim Sovyet htilali ile balayan dnya demokratik toplumunun, uygarln yeni hegemon gc karsnda adm adm geriletilmesi, arptlmas, asimile edilmesi; 1990larda Sovyet sisteminin ok nceden balatlan (1930larda Stalinin antidemokratik politikalar, yani diktatrl: Niin? 1929-30 bunalmnn etkisini bertaraf etmek iin. Kim bertaraf oldu? Stalin ve ekibi, Sovyet ekonomisi) iten kertilme politikalaryla resmen ortadan kaldrlmasnn ilan. Ulusal kurtulu devletlerinin sosyal ieriinden (demokratik devrim ve toplum ieriinden) boaltlarak hegemon kapitalist sisteme entegre edilmesi. Tm bunalmlarn ana amacnn bu olduu, bilinli devlet politikalaryla hegemonik sistemin varlnn srdrlmesiyle amaca eriildii, en azndan kritik bir aamann geride brakld. 2- Ktla dayal krizleri de ayn kategoride deerlendirebiliriz. Bilinli mal retiminden vazgeilmesi veya hastalk ve afetler karsnda insanlarn aresizliinden medet umulmas. Mevcut teknik ve donanmlarla ciddi bir alk ve kitlevi hastalklar dnlemez. Ama hegemonik sistemin varlk sorunu olduunda bu yapay bunalm trne bavurulmakta, hastalk ve afetler koz olarak kullanlmaktadr. Bir kez daha kapitalist ekonomi ve toplumu denilen aygtn resmi hegemonik uygar gle balantsn nete grp yorumlayabiliyoruz. Metot ayndr: A brak, hastaln ve felaket halini kullan! Hem de kurtarc melek ve hatta tanrs olduunu kantlam olursun. Kullarn sana bol bol kretsin! 3- Kapitalizmin sadece ekonomi kartl deil, toplum kartl olduunu da iyi anlamak gerekir. Teorik olarak toplumun btn olarak kapitalistleemeyeceini, bunun imknsz olduunu ok nceden Roza Luxemburg kantlamaya almtr. Bence ince teorilere pek gerek yoktur. Herkes, her toplum, ii ve kapitalist olarak ikiye blnse, kr amacyla satacak mal retemezsin! Kaba rnek: Yz iinin altrld bir fabrika varsayalm. Yz araba retebilsinler. Toplum da bir kapitalist fazlasyla 1+100 kiiden olusun (nk toplum sadece ii ve kapitalistlerden olumaktadr. Saf kapitalist toplum denilen olay budur. Tabii Marksistlerin en azndan bir ksmnn byk yanl). Yz arabay elden karalm ki kr gelsin. Yz ii cretleri ile arabalar aldlar. Geriye patrona ne kald? 0 (sfr). Demek ki, daimi olarak kapitalistletirilmeyen, benim sistem analizimle uygarlk kart demokratik toplum her zaman var olmal ki, uygarlk toplumu srdrlebilsin. Yeni hegemon g olarak kapitalist uygarlk da dierleri gibi ancak demokratik toplum kartl, eylem zamanlarnda daha da azgnlaarak demokratik toplum dmanl

temelinde var olabilir: Ya savalarla ya barlarla. Tm uygarlk tarihinde olduu gibi, kapitalist uygarlk tarihinde de bu anlatm dorulayacak saylamayacak kadar ok olay ve savalar vardr. 4- sizlik. Kapitalizm sistem olarak artk-deerden kr orann yksek tutmak iin daima bir yedek isizler ordusunu devrede tutmak zorundadr. Hatta yoksa yaratmak zorundadr. sizlik bilinli yaratlan sretir. En sradan canl hayvan ve bitkiler ie yararken, insan gibi bir varlk nasl isiz braklarak yararsz klnsn? rnein isiz karnca olabilir mi? Karnca bile isiz olamyorsa, insan gibi gelimi bir varlk nasl isiz olsun? Evrende isizlik kavramna yer yoktur. Ancak analitik zeknn sapk bir rn olarak, toplumsal yaamn en vahi eylemi olarak isizlik yapay olarak yaratlmakta ve canl tutulmaktadr. Kapitalist sistemin ekonomik yaama kar en amansz dmanln hibir olay isizlik kadar aa karamaz. En ar eletirdiimiz firavun rejiminde bile isiz kle kavramna yer yoktur. Nasl ki isiz firavun olmaz ise, isiz kle de kavram olarak bile dnlemez. Bir klenin her zaman deeri ve ii olmutur. Sadece kapitalizmde isizlik, yani amansz ekonomi dmanl vardr. 5- Kapitalizm ekonomik tekniin de dmandr. Mevcut bilim ve teknik dzeyi, adna ister refah toplumu ister cennetteki toplum diyelim, herhangi bir toplumun rahatlkla hem siyasi sistem olarak demokratik toplum biiminde varln srdrebilecek, hem de ekonomik olarak sorunlarn zebilecek bir tarzda gelimi bulunmaktadr. nsan ihtiyalarna bu bilim ve teknik dzeyin optimum (en verimli tarzda) uygulanmasna kapitalist sistemin kr yasas engel koymaktadr. Kr yasas olmazsa, sadece insann beslenme ihtiyalarna gre dzenlenmi bir ekonomiye, mevcut bilim ve teknik dzeyi rahatlkla gerekli her zm bulabilecek kapasitededir. Bu kapasite hibir zaman tam kullandrlmamakta; bilakis srekli krizler, isizlik, toplumsal ikinlikler yaratlara k kapitalist uygarlk srdrlmek istenmektedir. Demek ki kapitalizm sadece ekonomi dmanl deil, ekonomiyi optimal dzeyde gerekletirebilecek bilim ve tekniin de dmandr. 6- Kapitalizm ekonominin en temel ilkesi olan ahlakn, moral deerlerin de dmandr. nsanlk ancak ahlaki ilkeyle ekonomik ihtiyalarn dzenleyebilir. Aksi halde rnein karncalar gibi oalabilir ki, buna on tane dnya gibi gezegen bile yetmez. Ahlak olmazsa aslan toplumuna dnebilir ki, geriye yenilecek sr, hayvan kalmaz. O zaman aslana da dnya kalmaz. Yani kapitalizm snrlandrlp durdurulamazsa, ya toplumu karncalar toplumuna dntrerek ykmn eiine getirecek (rnein in ve Japonyann durumu), ya da aslanlar toplumu durumuna getirecektir (rnek ABD toplumu). Her toplum ABD, in ve Japonya gibi olursa, insan toplumunun srdrlebilirlik ansnn gittike azalaca aktr. Burada kapitalizm esasta ahlaki ilkeyi szde kapitalist ekonomiye kurban etmitir. Bir dnem ocuklar, kz ocuklar da fazlalktr diye kurban edilirdi. Varsa ancak byle bir ahlakla insan kurban edilerek toplum srdrlebilir. Nitekim tm kapitalist damgal savalara insan kurban etme ayinleri olarak bakarsak, nasl bir kapitalist ekonomi ilkesi ya da ahlakszlyla kar karya olduumuzu anlarz. Yalnz toplumun i sosyal dokularn tahrip etmiyor bu ahlakszlk. evreyi, doay da ilk defa hkm altna alarak, byk bir katliam srdrerek sadece insan yaamn deil, tm canl yaam da tehdit edecek boyuta varyor. Bundan daha byk ahlakszlk ve canl dmanl olabilir mi? 7- Kapitalizm ekonominin ana gc, yaratcs kadnn da dmandr. Tm zmlememiz kadnn toplumsal yaamdaki yerinin, ekonomik deerinin birincil dzeyde ve yksek seviyede olduunu kantlamaktadr. Tm uygarlk tarihinde olduu gibi, en acmasz dnemini kapitalist uygarlk aamasnda yaamaya balayan ekonomisiz klnm kadn gerei, en arpc ve derinlikli toplum elikisi haline gelmitir. Kadn nfusu ezici olarak isiz braklmtr. Ev ileri en zor iler olduu halde, be metelik deer etmemektedir. ocuk dourma ve yetitirme hayatn en zor ii olduu halde, sadece deer etmemekle kalmamakta, giderek baa bela olarak dnlmektedir. Hem

ucuz, isiz, ocuk dourma ve binbir zahmetle bytme makinesi, hem cretsiz ve hatta suludur! Kadn uygarlk tarihi boyunca toplumun zemin katna yerletirilmitir. Ama hibir toplum kapitalizmin yrtt ve ok sistemli hale getirdii istismar gelitirme gcnde olamamtr. Bu sefer kadn sadece zemin katta deil, tm katlarda eitsizliin, zgrlkszln, demokrasisizliin nesnesidir! Daha da vahimi, tarihin hibir dnemiyle kyaslanamayacak iddette ve younlukta cinsiyeti toplum iktidarn insann en mahrem organlarna kadar artlandrp oaltarak, kadn bir seks endstrisine dntrerek, ikenceyi toplumun tm katmanlarna yayarak, erkek egemen toplumu kapitalist uygarlk dneminde azamiye kartarak, ekonomostan, ekonominin yaratcs zneden intikam alrcasna kadn ve ekonomi dmanln her yerde ve her zamannda kantlamaktadr! 8- Kapitalizm, ekonomiyi en son kresel aamasnda zirveye kartt borsa, kur ve faiz piyasas denilen para-kt oyununa evirerek dmanln, gerek ekonomiyle ilgisizliini fazlasyla ve tm toplumun gzne sokarcasna kantlamaktadr. Tarihin yine hibir dneminde ekonomi bu tr kt oyunlarna, sanal bir sisteme dntrlmemitir. Ekonomi toplumlarn en hassas dokusu olarak deerlendirilmi, hep kutsallk atfedilecek dzeyde (kutsallk kelimesinin kayna Smer toplumuna kadar gitmekte ve gda kavramyla balantlandrlmaktadr) deerlendirilmitir. Beslenme en ncelikli sorun olarak grlp zmlenmeye allmtr. Btn dinlerde ekonomik gvenceye dayal bir izah yan vardr. Bayramlar ekonomik bolluk veya en azndan kriz olmaktan kt dnemlerin ansna dzenlenmektedir. K. Marks'n hakl olduu bir nokta olarak, toplumun tm alanlarn etkileyecek zelliklerin toplam ifadesi olacak kadar nemli olan ekonomi, duygusal ve analitik zihnin younluk alan olmaktan karlp para-kt oyunlarna balanarak, analitikspeklatif zihniyetin en sorumsuz, gerek yaamdan kopuk alanna dntrlerek gerek niteliini ortaya koymaktadr. Hibir emek harcamadan, kur, faiz ve senet fiyatlaryla oynayarak, kresel apta saatlik sreler iinde milyarlarca Dolar (kresel para) el deitirmektedir. nsanln yars alk ve yoksulluk snrlarnda gezinirken, bu tr deer transferleri kadar ekonomiye ztl yanstacak bir sistemi tasavvur etmek zordur. Kapitalizm, finans a da denilen son evresinde, sadece bu yzyle bile ne kadar gereksiz, ekonomi d ve dmanca sistem olduunu gayet iyi kantlamaktadr. 9- Kapitalizm ekonominin en temel iki alan olan retim ve tketime el atp kontrol altna alarak, toplumlarn gerek besin, giyim, barnma ve dolam ihtiyalaryla ilgisi bulunmayan, sadece krn maksimize etmeyi hedefleyen politikalara arlk vererek ve daha nce belirttiimiz gibi retim ve tketim krizleri yaratarak yaplarn kkten bozmaktadr. nsanlk emeinin gerek retim ve tketim yaplaryla ilikisi bulunmayan veya ncelii olmayan, bilakis byk sakncalar ieren nkleer silahlar bata olmak zere korkun boyutlarda silahlanma, ok kr getirdii iin evreyi felakete gtren karbon kkenli enerji kaynaklarna yatrm, genetii deitirilmi tarm, uzay teknolojisi, kara, deniz ve hava ulam hatlarna ok pahal olmak kadar yol at kirlilik bilindii halde byk yatrmlar, moda lgnlnn sonucu olan ayn tr maln yzlerce versiyonu iin hesapsz yatrmlar sadece birka rnek olarak sunulabilir. Bir yandan lgnca ve gereksiz alanlarda da gibi ylan eyalarn pazarszlktan tketim niteliini yitirip rmeye terk edilmesi, dier yandan tketim gc olamamaktan kaynaklanan alk ve hastalktan krlmalar. sizlik ordular! Tarihte hibir savan, doal felaketin insan toplumuna yapamad ktl ve dmanl; kapitalizm denilen ekonomik biim hem de ekonominin can damarlarna basarak, sktrarak, kopartarak, suni damarlar takarak gerekletirmektedir. Bir uygarlk aamas olarak kapitalizme ilikin bu saydmz dokuz balk phesiz ciltler dolusu kantlamal zmleme gerektirmektedir. Yapmaya altm savunma dzeyinde tez belirleme

olduu iin, byle ksa anlatmlar tercih ettim. Sonu blmyle bundan sonraki iki balk altnda amlama baka ynleriyle devam edecektir.