Aryen Dil ve Kltrnn Yaylma Sorunlar

Tarihte kltr ve uygarl temel alan yaklamlar snrldr. Var olanlar da deiik bak alarna sahiptir. Burada zmeye altmz sorunlar kltr ve uygarlk

Tarihte kltr ve uygarl temel alan yaklamlar snrldr. Var olanlar da deiik bak alarna sahiptir. Burada zmeye altmz sorunlar kltr ve uygarlk temelli olarak koymuyoruz. Toplumsal gelimede kltr ve uygarln yerini ve zamann, belirleyiciliiyle birlikte katks orannda deerlendirmek durumundayz. Aksi halde eldeki tarih (ki, ounlukla byledir) olaylar ynndan teye bir anlam tamaz. Tarih biliminin reten deil, renmeden alkoyan nitelii bu zellikle yakndan balantldr. Din, hanedan, kral, sava, kavim ve benzeri olgularn saysal dkmnden ibaret olan tarih; toplumsal gelimeyi reten deil, renilmesini engellemek iin bilinlice retilmi bir perdelemenin, zihni ve toplumsal hafzay iktidar ve istismar sahipleri iin hazrlamann ideolojik abalardr. Bu tarz anlatmlar yksek bir belirleyicilik orannda ideolojik temelde meruiyet salamann ok eskiden kalma propaganda aralardr. Yntem ve bilgi sistemine dair aklamamza bal kalarak zmlememizi biraz daha boyutlandralm. Aryen dil-kltr grubuna ynelik bir eletiri de, gya Hitler de bu kavram kulland iin rklk kokusu tayabileceine ilikindir. Bunlara unu sylemek gerekir: Hitlerin partisinin isminde sosyalizm szc de vardr. O zaman rklk kokar deyip sosyalizmi terk etmek mi gerekir? Kald ki, faizm ok farkl bilimsel ve ideolojik kavramlar baaryla kullanmada, yani demagojik abasnda son derece baarldr. Byle olduu iin herhalde bilim ve ideolojiyi brakacak deiliz. Aryen dil-kltr kkenli milliyetilik yapmak aklmzn kesinden gemedii gibi, milliyetilie kar en anlaml yorum sahiplerinden biri olduumu da gururla, onurla belirtmek durumundaym. Eer bugn bile Iraktaki vaheti anlamak istiyorsak, imdiye kadarki tarih ve sosyoloji bilimimizin iflas ettiini ncelikle kabul etmeliyiz. Ondan sonra eletiri ve yeni tarihsel-sosyolojik neri hakkmz doar. Yapmaya altmz da bu insanlk trajedisi iin kk bir katkdr.zgr nsan Savunmasnda uzunca anlatmaya altm konuya ana hatlaryla yer vermek durumundaym: a- Aryen dil-kltr grubunun gerek dilin oluumunun, gerek kkl bir kltrel altyapya temel tekil etmesinin tarihsel ve corafi kouluna bal olduunu sylyoruz. M.. 10000-4000 yllar aras, yaklak olarak bu dil ve kltrn iyice kurumlat uzun dnemi ifade eder. Her tr mlekilik, tarm iin saban ve hayvan koumu, tekerlek, dokuma, elle tme deirmeni bulunmu, sanat ve din kurumlamtr. ok verimli bir bitkisel ve hayvansal rn listesi, nfusun byk art gstermesinde kendini kantlamtr. Sadece yeni ve gelikin yontma talardan balta, bak, deirmen, tekerlek, mimari ve dier sanatsal ve dini eserler yaplmyor; kalkolitik dnem dediimiz dnemde maden tandan da daha verimli eserler yaplyor. Bunlarn rneklerine gnmzde bolca rastlyoruz. Zagros eteklerindeki Bradostiyan kaz merkezlerinden, ayn ve en son Urfa yaknlarndaki kaz merkezlerinden (Gbeklitepe) on bir bin yl ncesine dayand

kantlanan muazzam yontulmu tatan ev ve dini mimari rneklerine, maden tandan yaplm birok ara gerece rastlanmtr. Bugn bile yerel halkn kulland bu kltrel aralar ve onlar ifade eden kelime gruplar ekirdek alan kimliine k tutmaktadr. Ceo (Geo-yer), Erd (yer, toprak, tarla), jin (kadn, yaam), roj (gne), bra (karde), mur (lm), sol (ayakkab), neo (yeni), ga (kz), gran (byk, ar), me (yrme), guda (tanr) ve daha onlarcasn sayabileceimiz kelimelerin bugn bile birok Avrupa dilinde kullanlmas kaynak meselesine k tutmaktadr. Otantik (en eski yerleik halklar) halk gruplar olan Krt, Fars, Afgan, Beluci gibi tannm olanlarn dillerinde de halen kk olarak yaayan bu kelimeler Ari dil-kltr grubunun Avrupa ve Hint kaynakl olmayp, tersinin doruluunu kantlamaktadr. Tarihi kklerini yazl olarak Smer metinlerinde, arkeolojik olarak birok blge merkezlerinde en azndan on iki bin yl ncesine gtrebileceimiz bu kltr zamannda Avrupa eski ta devrini yaarken, Hindistan Pigmeler dnemini yayordu. Aryen dil-kltrn bu uzun sre tarihinde insanln bugn yaad tm argmanlarn (temel yaam aralarnn) yaklak yarsndan az olmayanlarn retip kurumlatrdn rahatlkla gsterebilecek durumdayz. Baz rneklerini sunduumuz merkezler dnda binlercesi daha yer altnda beklemektedir. Ayrca bugn bile mevcudiyetini koruyan otantik dnemden kalma halk gruplar birer canl arkeolojik merkez durumundadr. Bu halklarn kimlik olarak en azndan alt bin yl ncesinden varlklarna (etnik farkllama) rastlamaktayz. Bir kez daha belirtmeliyim ki, bu ekirdek kltr mer-kezinde (Verimli Hilal) olup bitenler btn ynleriyle anlam olarak ifade edilmedike, tarih bilimi byk eksiklikler tayacaktr. b- nemli bir yan kol olarak Semitik dil ve kltrn yerini kesinlikle gz ard edemeyiz. Tarih bakmndan ayn dnemde farkn oluturan bu dil-kltr yapsnn zenginliinden kuku duyulamaz. obanlk ve airet kltr asndan belki daha da zengindir. Aryen dil-kltr grubundan bu ynyle daha gelikin olabilir. Smer metinlerinde buna dair izlere rastlamaktayz. Bu metinlerde oban ve tarla kkenlilerin iki ana kol biiminde rekabet ve atmalarndan destans olarak sz edilmektedir. Bugnk Iraka ne kadar da benziyor! Dil ve kltrnde destans yap gelikindir. Yeknesak l zellikleri benzerlik arz ettiinden, gksel tanr El, Allah oluumu bu dnemlere denk gelebilir. Airet toplumunun harikulade ve ilk farkllaan kimlii gkler misali yceltilerek, El, Allah olarak kutsal bir kavrama kavumu olabilir. Durkheimin tanr kavramn toplumsal kimlik olarak yorumlamasnn El, Allah rneinde gl bir kantla desteklenmesi mmkndr. Semitik kltrde en erkenden eyh, seyyid kavram ve kurumlar ekillenmi olsa gerekir. Uygarlk dneminde bunlar peygamber ve emir kurumlarna dneceklerdir. Semitik sahada yer almasna ramen, Msr Firavun uygarlnda Semitik kltrn katks gzlemlenmemektedir. oban kltrnn M.. 4000lerde bylesi bir kent uygarlk kltrne yol amasnn maddeten, kavram ve kurum olarak herhangi bir ieriine rastlamamaktayz. Zaten Msr belgeleri de bu kltr kendine ok yabanc hissetmektedir. Dil yapsnda da benzerlik yoktur. Semitik kltr ilk katmanda Akad, Babil, Asur, Kenan, srail kimlikleriyle yaklak M.. 2500lerde yazl tarihte yer bulmaktadr. Arap kimlii, ok sonralar yaklak M.. 500lerde

ad olarak belirmektedir. Aramiler, Aramitler, Apirular daha ok Smer ve Msr kavramlatrmalardr. Fenike, Filistin ve hatta srailin sonradan Semitik dil ve kltr iinde eridikleri (Msr firavun kltr gibi) kuvvetle yorumlanmaktadr. Balang noktalar deniz ve Aryen kltrle i iedir. Semitik g dalgalar iinde ilk doal hallerini yitirdiklerine ilikin kantlar vardr. Semitiklerin Aryen dil ve kltr sahasna dalga dalga saldrdklarna veya g ettiklerine ilikin Smer kaynaklaryla arkeolojik kaytlar ve halen devam eden baz otantik kalntlar bol malzeme sunmaktadr. Bu saldr ve kolonilemeleri M.. 5000lere kadar gtrmek mmkndr. zellikle srasyla Akad, Babil, Asur, Arami ve Arap kolonileri izlerini katmanlar halinde Yukar Mezopotamyada brakmlardr. Asur ve Arap etkileri daha gldr. Araplar slamiyetle birlikte youn bir asimilasyonu beraberinde tayacaktr. slamlama Araplamayla i ie geecektir. Bu istila, koloniletirme ve asimilasyona kar Aryen kltr ve dili byk direni gstermi ve zaman zaman kar saldr, istila, koloniletirme ve asimilasyona g getirebilmitir. Smer uygarlnn ilk kurucular, Msr uygarlnn nclerini, Hiksoslar ve branileri tarihte bilinen rnekler olarak sunabiliriz. Smerlerin ilk nclerinin Yukar Mezopotamya Aryen ekirdek kltrn en gelikin a olan Tel Halaf (M.. 6000-4000) dneminde Aa Mezopotamyaya gle bu kltr tayp orada st bir aamaya urattklar kabule en yakn yorumdur. Smerlerin dil ve kltr yaplanmasna Akad, Babil ve Asur etkilerinin daha sonra dahil edildikleri gayet iyi bilinmektedir. Smerleri g eden gruplardan ziyade, Tel Halaf ann kltr yaylmas olarak adlandrmak tarihin doru yorumlanmasna daha ok katkda bulunacaktr. Belki de Aryen kltr sahasndan baz gruplar g etmi olabilirler. Fakat asl etkileyici unsur, o dnemde en gl an (evrensel olarak) yaayan kltrn yaylmasdr. Bazen iddia edildii gibi, burada Orta Asya veya Kafkas etkileri aramak samadr. nk Smer kurulu anda (M.. 5000ler) bu alanlar daha eski ta dnemini yaamakta, Aryen kltrle yeni tanmaktadrlar. Smer kltr gibi ok gelimi bir kltr ne ierik, ne de biim bakmndan besleyecek unsurlar tamamaktadrlar. Saldr gleri de Aryen dil-kltr kuan aacak kadar gelimi olmaktan uzaktr. Kltrleri saf dnmek doru olmadndan ve i ieliin daima mmkn olmasndan dolay, baz Kafkasik ve Orta Asyaik g unsurlar dnemin Avrupas ve ABDsi olan Verimli Hilale ve Smer kuana g etmi olabilirler. Nitekim dnyann birok alanndan ok farkl ve ou yoksul olan kltr gruplar bugnk Avrupaya akn edip yerlemektedirler. Nasl ki gnmz Avrupa kltr Dnyann her tarafna tanyorsa, Aryen dil ve kltr de zellikle kurumlama ve nfus patlamas aamasndan sonra (zellikle Tel Halaf dnemi: M.. 6000-4000) benzer bir yaylmaya olanak sunmaktadr. Kendi ilerine glerini ise yoksul emekilerin Avrupaya glerine benzetebiliriz. c- nemli bir kltr sahas olarak Nil vadisini doru yorumlamak nem tar. Bu vadideki tarm kltrn gelitirmek ve Msr firavun uygarlna tamak Semitik kltrn dil ve yapsna yabanc kalmaktadr. Semitik kltrn ierii bu yetenekten yoksun gzkmektedir. Sadece Msr dil yaps bile hi Semitik eler tamamakla farkn ortaya koymaktadr. Daha gneydeki Sudan, Etiyopya ve

dier Afrika sahalarndaki kltr de eski ta devrini amaktan ok uzaktr. Dolaysyla Msr kltrne yol amalar teorik olarak mmkn olmamakta, daha dorusu dnlmemektedir. Afrika kabilelerinin devam niteliindeki g eden gruplarn uzun sre Nil vadisinde geliim salamalar yine teorik olarak dnlmemektedir. Zira gerekli tarmsal devrim rnleri ve aralarna ihtiyalar vardr. Verimli Hilaldeki hibir tarm bitkisinin Nil vadisinde kendiliinden yetitiine dair bir ize rastlamamaktayz. Hayvansal varlklar iinde Msr eei dnda rneklere de pek rastlamamaktayz. Teorik varsaymlar Dnya geneline yaylm gsteren Aryen kltrn ayn dnemde bir kolunun da bu blgeye ulatn dndrmektedir. Unutmamak gerekir ki, Dou Afrika Rif Vadisi Nile yakndr ve gneyden kuzeye olduu kadar kuzeyden de gneye insan aklar pekl mmkn ve beklenirdir. stn kltrler hep bu eski yollarla kar etkilerini tamlardr. Msr uygarlnn M.. 4000lere denk gelmesi, Verimli Hilaldeki patlamann Smer kltrne yol amas gibi, M.. 5000lere doru bir yaylmasna dayanabilir. erik, biim ve ulam olanaklar buna elvermektedir. Nitekim ayn yol zerinden M.. 2000 balarnda Hiksoslarn, ardndan M.. 1700lerde branilerin (tarihin yazl olarak kaydettii kadaryla) Msrda koloni oluturmalar ve hatta ynetici konumuna ykselmeleri dncemizi kantlayan rneklerdir. Aryen sahasndaki kltrn yaylma gc giderek zayflasa da, Semitik alanlara benzer ak daha sonra da srdrecektir. d- Aryen kltrn Verimli Hilalde kendini kantlayp gl bir kurumlama salamasnn ardndan daha douya, bugnk ran, Afganistan, Pakistan ve Hindistana doru yaylm da olduka etkili olmutur. Tekrar vurgulamalym ki, burada tanan insan gruplarndan ziyade kltrdr, fiziksel deil kltrel etkilerdir. lk belirtilerine ran yaylalarnda M.. 7000lerde rastladmz kltrel tanma, Hindistanda takriben M.. 4000lerde etkili olmaya balamtr. Trkmenistan yaylalarnda bu etki 5000lere erimektedir. Daha nceki kltrel katmanlarn eski Afrikal kkenlerden gelen ve halen eski ta devrinde akl kalan eler olduklar dnlmektedir. Kltrel kalntlar ve baz gruplarn fiziki yaplar (zellikle Hindistanda) bu tezi glendirmektedir. Tpk Msr ve Smerde olduu gibi yerel gelimelerin rn bir kltrel gelimenin teorik ve pratik kantlar yoktur. Baz eletiriler bu tarz dnceyi ar indirgemeci saysa da, tarihte kltrel devrimlerin snrl ve ok zor gerekletiklerini nemle hatrlamak gerekir. Bir Avrupa kltrn dnelim. Baka yerde rnei yoktur. Verimli Hilaldeki kltr iin de dnemine gre benzer bir dnceyi ileri srmek son derece yaratcdr. Yz binlerce yllk alkanlklara akl kalm, imhann eiindeki gruplardan byk kltr devrimini beklemek ve kendilerine bunu yaktrmak, teorik dnceyle ve kltrel kalntlarla desteklenmemektedir. Douya doru kltrel yaylma, M.. 3000lerde rann batsnda Elam blgesinde, daha ok bir Smer kolonisini dndren Sus merkezli ehir uygarlna srama yapm gibidir. Kesinlikle Smer etkisidir. Daha douda bugnk Pakistanda bulunan Penav (Penab) nehri kylarndaki Harappa ve Mohanjadaro kent kurulular da M.. 2500lere denk gelmektedir. Bunlarn Smerlerin izinde kurulular olduu aktr. Zorlama teorilerle bunlar baka kltrel yaplarn orijinal kurulular saymak benzer nedenlerle dnlmemektedir. Orijinal denilen kltr katman neredeyse

Pigmelere benzeyen bir dzeydeyken, onlardan orijinal kent uygarl tretmek eei at halinde dnmek gibidir. Milyonlarca yl sren ve benzer yaam seviyelerinde olan binlerce grubun daha gelikin corafi blgelerde neden uygarlk ve byk kltrel devrimler gerekletiremediklerini hatrlamak, dncemizin doru anlalmas bakmndan reticidir. phesiz bu alanlarn katklar olmutur. Birok sentez gerekletirilmitir. Yaylma ve yerelleme i ie ve daha ok gnllcedir. Kald ki, yaylan smrgeci gruplar deil, gelitirici maddi ve manevi retim deerleridir. Kendini bu ynl kantlam yaylmac kltrler hep tanr vergisi kutsal mucizeler gibi saylmtr. Yaamn deerini maddi ve manevi olarak ycelten kltrel yaylmalar smrgecilik, istila ve zoraki asimilasyonlarla kartrmamak nemlidir. Kltrel yaylmalarn ok az vahi saldrlar, smrgecilik ve zoraki asimilasyon biiminde yrtlmtr. Byk ksm yaam kalitesinin stnln kantlamasndan tr cokuyla benimsenerek kendine mal edilmitir. Tarihe dar milliyeti yaklamlar kltrel yaylma meselesini iinden klmaz hale getirmitir. Milliyetiliin gerek tarihsel aklar arptan, perdeleyen, inkr eden ve abartan tuzaklarna dmemek, yntem ve bilgi sistemi asndan byk nem arz etmektedir. e- Aryen kltrle ana in kltrlerinin karlatrlmas, aratrlmas gereken hayli ilgin bir konu olsa gerekir. inin kendi kltrnde neolitik st evreye M.. 4000lerde ulat dnlmekte ve kantlanabil-mektedir. Ayn tarihlerde Aryen kltrn Avrupadan Hindistana kadar tandn dnrsek, rahatlkla ine de tandn sylemek gl bir tezdir. in kltr byk bir ihtimalle Aryen kltrden beslenmi, fakat zellikle corafyas (Sar Irmak kylar) ve tarihsel koullarnn olduka kapal ve kendine zg yaps yerel gelimeye baat bir rol vermitir. Etkileme kesinlikle vardr. Fakat yerel kltrel zellikler kendine gre bir neolitik devrime yol amtr. Tpk bugnk in gibidir. Byk bir tarihsel gelime ve corafi, demografik koullarn bir arada kendine gre bir komnizme yol amas gibi, kendine gre bir kapitalizme de yol amtr. Komnizm ve kapitalizm in karakteriyle btnlemedike, in komnizmi ve kapitalizmi olamamaktadr. Da kar gl direni, bunun baarszl ortaya ktktan sonra ise gl ve hzl biimde rakip kltr benimsemek, in ana kltr grubundaki kavimlerin (Japon, Kore, Trk, Mool, Vietnam ve dierleri) temel zellikleri halindedir. ok gl direni yanlar, olaanst taklit ve zmseme yetenekleriyle at ba gitmektedir. Bu durum kltrlerindeki derin ve ortak bir zellik olsa gerekir. Neolitik kltr ve daha sonraki uygarlk aamas in zerinden dier grup yelerine tanmtr. inlileri gruplarnda Semitiklerin Araplar gibi dnmek daha aydnlatc olabilir. Tpk Semitik kltr gibi, in kltr grubu da Aryen kltr gibi evrenselleme zellii gsterememitir. Bu durumda birinci srada Aryenleri, ikinci srada Semitikleri ve ondan sonra ini dnmek daha aklayc olabilir. f- Aryen dil-kltr grubuyla Hint-Avrupa dil-kltr gruplar arasndaki ilikiyi aydnlatmak ok daha nemli olup, belki de tarih biliminin temel sorunlarndandr. Bu iliki, zerinde ok speklasyon yaplan, ama ortak bir

yoruma varlamayan bulank halkadr. 19. yzylda Hint-Avrupa dil gruplarnn ortakl anlaldnda byk aratrmalara giriildi. Gruplarn ana kayna, ata dili ve kltr hakknda elikili yorumlar gelitirildi. Kimi Yunan kltrne, kimi Hint, hatta Kuzey Avrupa kltrne, Almanlara kadar dayandrlan kken tartmalar yapld. Fakat Dou Afrika Rifindeki primattan (nsan ncesindeki yaratk) kopula Verimli Hilaldeki neolitik-tarmsal devrim kantlannca, ad geen tm varsaymlar boa kt. nsanlk tarihindeki iki temel odak byk nem tad. Ksa zetini sunmaya almtk. Verimli Hilaldeki hangi dil ve kltr grubunun otantik olduuna ilikin tartmalar daha ok nem ka-zand. Yorumladmz biimiyle Aryen gruplar denen protoKrt, Fars, Afgan, Beluci gruplar ncelik kazanmaya balad. zellikle protoKrtler olan Hurrilerin dil yaps anlalnca, otantik halklara dayal Aryen dilkltr aidiyeti netlik kazand. Benim de ahsen doru bulduum tez, neolitik devrimin ekirdek blgesinin ancak bu dil ve kltr yaratabileceine ilikindir. ekirdek blgenin de Toros-Zagros sisteminin izdii kavis olduu, Verimli Hilal olarak da adlandrlan blgenin Aryen dil ve kltrnn merkezini oluturduu kesinlik kazand. Son arkeolojik kazlar ve etimolojik almalarla etnolojik kyaslamalar bu tezi her geen gn daha da glendirmektedir. Bylece HintAvrupa dil ve kltr gruplarna nclk eden kaynak sorunu byk lde zmlendi. Sre ok uzun, corafya ok geni olduu iin, Aryen dil-kltrnn yaylm haritasn olduu gibi vermek gereki olmaz. Fakat gney ve douya doru yaylmann bir benzerinin de kuzey ve bat ynnde Avrupaya doru gelitii rahatlkla yorumlanabilir. Tahminen M.. 5000 yllarnda balayan bu yaylm dalgalarnn M.. 4000lerde Dou Avrupaya, M.. 2000lerde de Bat Avrupaya tamamen yerletii kabul gren temel grtr. Bata Gordon Childe olmak zere nemli tarihiler de Avrupa tarihini bu yllara dayandrmaktadrlar. Daha ncesi eski ta devri dnemini tekil etmektedir. Homo Sapiensin otuz bin yl nce egemen tr haline geldii bugnk Gney Fransa ve spanya arasnda Kuzey Afrika kaynakl bir yaylma sonucunda en ok mezolitik (orta ta devri) dnemin yaand tahmin edil-mektedir. Avrupa neolitii ve tarm devrimini inceleyecek durumda deiliz. Ama kaynak sorununun neminden tr aydnlatld kansndaym. Yine buraya ilikin yaylmann fiziki, kolonici temelde deil, kltrel bir yaylma olduunu tahmin ediyorum. Avrupann zgnl uradadr: Neolitik dnemi en yaratc ynleriyle hazr almtr. On bin yllk birikimi birden veya ksa bir sre saylacak dnemde hazmetme ansna kavumutur. Denilebilir ki, Avrupa bugnk dnyay drt yz yldr nasl kendi kltrel yaylma alan haline getirmise, kendisi de nce Neolitik devrimin, daha sonra Romann uygarlk ve Hristiyanln ruh-anlam devriminin yaylma alan olmutur. byk devrim de Avrupaya daha ok kltrel temelde yaylmtr. Yaylma, Roma mparatorluunun ok sayda olmayan savalar dnda smrgecilik, kolonicilik ve zoraki asimilasyona dayanmamtr. stn kltrlerin tanr vergisi benimsenmesiyle gerekletirilmitir. nsanln yaklak on bin yllk byk kltrel birikimine bu tr eriim salannca, daha sonraki Byk Avrupa devrimlerinin (Rnesans, Reformasyon ve Aydnlana; Politik,

Endstriyel ve Bilimsel Devrimler) temeli atlm olmaktadr. Avrupa zel yetenekleriyle bu byk devrimleri gerekletirmemitir. Tarihin ana nehir ve kollarnn debisinin artarak hep birden akmasyla bu temel kazanlmtr. phesiz ayn dneme denk gelen Buzul dneminin geri ekilmesi, ok elverili iklim sayesinde taze ormanlar, yemyeil ve humuslu verimli topraklarla donanm Avrupa, tm bu koullarn senteziyle gnmze damgasn vuran byk uygarlk sramasn gerekletirmitir. Yeri geldiinde bu yknn ayrntlarn daha yakndan gzlemleyeceiz.