Mehemet Babayev anlar

09:13 / 08 ubat 2009 Sovyetler Birlii dneminde Azerbaycanda kurulan ilk Krt rgt Yekbunun bakan ve Kzl Krdistann yeniden inas iin verilen mcadelenin banda yer alan Mihemed Suleymanovi Babayev Sovyetler, Ermenistan ve Azerbaycandaki Krtleri ve mcadelelerini anlatt.
MOSKOVA -

1993 ylnda calann yanna giderek bar grmelerine katlan Babayev artk yaalandm ayaklarm almyor ama yreim PKKlilerledir diyor. Mehemet Babayev anlarn ve Kafkas Krtlerinin yakn tarihini ajansmza anlatt. SRGNDEK OCUKLUK * nce biraz ailenizden ve ocukluk yllarnz anlatr msnz? - Ailem Erivan evresinin eski yerlilerindendir. Erivann Agri yakasndaki Ararat kynde yaamlar. 1915de Trkler Ermeni soykrmn gerekletirip Trkiyede yaayan Ermenileri Erivana srerken; Ermeniler de kendi yaknlarnda bulunan Mslman Krtlere bask yapp srgn etmitir. Ailem o dnem bir sre iin Van, Karsa gidip yerlemek zorunda kalm. Ailem orada yedi yl kaldktan sonra 1922de tekrar eski yaadklar blgelere gelmek istemiler. Ama Ermeniler onlar kabul etmezler ve bir sre Azerbaycann Gen Blgesindeki Yevllaxa srgn eder. Ancak onlar tekrar dnmek isterler. ay sonra yine onlar Ermenistan snrlarnda Basaev blgesinde tutarlar ve 1928 e kadar byle devam ederler. Ben de bu srgn ve g srasnda yani 1922 de dnyaya gelmiim. G yollarnda dodum. Daha kkken babam bu yollarda hayatn kaybetti. Bir amcamda yine yollarda yol kesen ekyalar tarafndan ldrld. Daha sonra Ermeniler bizi alarak Erez Irmann kysndaki Noraimi mntkasnda kurulan 12 Krt kyne yerletirdiler. Balarda ok kt olan bu 12 ky Krtler tarafndan yerleime elverili hale getirildi. Bu arada sosyalizmin olumlu etkisi olsa gerek Krtlere kar bir yumuama geliti. Bu kylerde ocuklar iin Krte okullar kuruldu. Ben de bir yandan Erezin kysnda obanlk yapp bir yandan da okula gidiyordum. Bylece bir ans eseri ilk eitimi kendi anadilim olan Krte grdm. Bu yaammm btnn etkiledi. Kymz olan Marajinide 4. snfa kadar okuduktan sonra bizden 6 kilometre uzaktaki kyde Krte eitimime devam ettim. Orda 7. snfa kadar okuduktan sonra Erivanda kurulan Krt Teknikomda (Sovyet dneminde yatl okunan meslek liseleri) okuma frsat buldum. O dnem bu konuda bana hayatta kalan ve molla olan tek amcam destek verdi. TREN STASYONLARINDA BEKLETLEN BNLERCE KRT * Krtlerin Orta Asya srgnn yaayan ender tanklardan birisiniz. Srgnler nasl geliti. Sovyetlerin srgn politikas nasl ekillendi? - 1937lerdi bir gn Mustafa amcam beni ard. Yanna gittiimde bana Sovyetlerin yeniden Krtlere el attn ve Mslman Krtleri srgn etmek isteini, hatta bunun iin k ylerimizi toplamaya baladn syledi. Benim bu srgne gitmemem iin gizlenmem gerektiini tembih etti ve gerekirse bunun iin yardm edebilecek birka ev bildiini syledi. Ben bunun

sama olduunu byle bir eyin olmayacan syleyerek tepki gsterdim ve kapy arparak ktm. Teknikomun yurdundaki odama gittim. Ayn gece saat 3 sralarnda Sovyet istihbarat beni odamdaki yatamdan paldr kldr kaldrd. Ne olduunu anlamadan eyalarm toplamam istedi. Ben buna itiraz edip burada okuduumu syleyince onlar Krtler iin okullar tatil edildi, kalk gidiyoruz deyip kolumdan tutup beni gtrdler. Ertesi sabah Erivann dndaki tren istasyonunda gtrdklerinde grdm manzara iler acsyd. Binlerce Krt orta yerde ylece aresiz bekletiliyordu. Etraflar asker ve polislerle evrilmiti. Beni grltl seslerin ykseldii meydandan geirip ailemin yanna gtrdler. Orada amcamn yannda tescil ettikten sonra braktlar. Burada tutulan herkes gibi benim aileme de evden zorla karlrken bir yorgan, bir tencere ve bir bardak dnda hibir ey almalarna izin verilmemiti. Anneme soruduumda annem 12 Krt kynden ikisinin, haberi nceden aldklar iin, Erezin dier tarafna geerek kurtulmay baardklarn ama geriye kalan 10 kyn hepsinin burada olduunu syledi. Kylerde yaayanlarn saysn hatrlamyorum. Ama baz kylerimiz bir kasaba kadar bykt. Bu yzdende binlerce Krt bu tren istasyonunda aresizce bekletiliyordu. Burada birka gn bekletildikten sonra trenlere bindirip yollamaya baladlar. Hi kimse nereye gtrldmz bilmiyordu. Gnlerce yolda kaldk. Yolda her bir Krt ldnde grevlilerden biri bararak ldn sylerdi. Her birka saatte bir birinin ismi sylenirdi, kalanlar ise yerlerinden ona rahmet okurdu. O yolda ok insan ld. Bu benim srgnden hafzamda kalan en trajik durumlardan biriydi. KOLHOZLARDAN KATIK * Kazakistanda sizi nasl karladlar? - Bizi Almaata yaknlarndaki Stalinsa ve Baxalans mntkasna gtrdler. Krtlerden ve deiik halklardan binlerce kiiyi de Kazakistan bozkrlarnn deiik yerlerine dattlar. Yolda lenlerin saysn bilmiyorum ama burada Krtlerden 3000 aile kalmt. Bunlar iki ksma ayrarak iki kolhoza yerletirdiler. Daha sonra Sovyet grevlileri gelerek Krtlerden okumak isteyen genler varsa bunlardan bir ksmn okullara yerletirebileceklerini sylediler. Bunun zerine benimle birlikte 17 Krt intarnat olarak bilinen yatl yksek okula alndk. Ama bir sre gemeden Krt genlerinin hibiri okumak istemedi ve hepsi evlerine geri dnd. Burada sadece ben kalp okudum. Sanrm 6-7 yl okudum. Yine bir gn amcam geldi ve Krtlerin yaadklar kolhozlarda susuzluk ve alkla boutuklarn ve bu durumda bktklar iin topluca kama karar aldklarn syledi. Ben bata buna inanamadm ama yaadklarmdan sonra Krtlerin bana her eyin gelebileceini de renmitim. Ben de olanlar anlamak iin ailemin yanna dndm. Krtler gizlice kolhozdan ayrlarak g etti. Ama bu kadar ok insan fark etmekten gecikmeyen devlet Krtleri li deresinde tuttu. Devlet onlarn eski yerleri olan kolhozlara geri dnmelerini istedi. Ama Krtler lm pahasna oralara tekrar geri dnmeyeceklerini belirterek buna itiraz ettiler. Halkn dnmeyeceini anlayan o zamanki Kazakistan hkmeti onlar li deresi blgesindeki alanlara yerletirdi. Krtler daha buraya yerlemeden bir para ekmei bile almadan alamyorlard. Kimse Krtlere yardm etmiyordu. Orada Krtler yeniden

alktan lmemek iin gl satmaya baladlar. Tm Krt ocuklar kasaba sokaklarnda gl satarak ailelerine gelir elde etmeye alyordu. Ben ise burada fazla kalmadan okula geri dndm ve okumaya devam ettim. Okulu bitirdikten sonra yeniden Krtlerin yanna dnerek orda Krt ocuklarnn okuduu okullarda retmenlik yapmaya baladm. Burada 2 yl kadar retmenlik yaptm. Bu Krtler Ermenistann ok eski yerlileriydi. Bu yzden nereye gitseler hep eski yaadklar yerlere geri dnmek istiyordu. Emin deilim ama sanrm 1941lerdi. Krtler yeniden Ermenistana dnmek istiyordu. Bunun iin yeniden uralara giriyordu. Bunun zerine binlerce Krt Krasnadar yolu zerine kadar geldi burada adr aarak kald. Daha sonra kk gruplar halinde Azerbaycana gelmeye baladlar. Daha ok Akabat blgesine gelip yerleiyorlard. 10 yl sren bu srgn ve yolculuk yllarnda binlerce insan lmesine ramen Krtlerin ok ocuk yapma kltrleri onlarn oalmasn salyordu. Gittikleri her yerden geri dnseler bile arkalarnda binlercesi kalyordu. rnein Kazakistana birka bin gelebilmiti ama ksa srede birka kat art bir ksm geri dnmek iin yollara derken binlercesi de Kazakistan bozkrlarnda kalmt. Ve halen Kazakistanda yaayan on binlerce Krt o dnemden kalmadr. N BAVURDUUM GN SAVA BALADI * Sanrm bir de istihbarattaki gemiiniz var? - 1941de Ermenistana geri dnmek istedim. Ermeniler beni snrdan evirdi ve lkeye giriime izin vermediler. Bende Azerbaycanda Derbende kaldm. Hi unutmam orda retmenlik yapmak iin devlete bavurmaya karar verdim. Eitim ilerine bakan devlet dairesinden ieri girdim ve bir kadna belgelerimi uzatp retmenlik bavurusu yaptm. Bavuruyu yaptm memur kadn byk bir aknlk ve fkeyle yzme bakt, sonra da bir ey sylemeden katlarm geri itti. Bende tuhaf oldum ve kzarak neden byle davrandn sordum. Bana bu gece Almanlarn Sovyetlere saldrdn ve byk bir savaa girdiklerini syleyerek bundan nasl olurda haberdar olmadm sordu. Ben ok olmutum ve hibir ey sylemeden oradan ayrldm. Eve geldiimde herkes duymutu ve herkes byk bir endie iindeydi.. Sonraki yl Ermeniler bir ksm Krd geri almay kabul etti ve tekrar geldiim yerlere geri dndm. Sava yllaryd yoksulluk, kargaa ve umutsuzluk vard. Devleti olmayan aznlklar -eer kiisel neri ve srarlar yoksa- savaa gndermediler. Bir gn yanma Abdullah sa geldi ve Ermenilerin beni istihbarata almak iin ardn syledi. Benden daha nce 23 Krdn bu iler iin arldklarn, ama gidenlerin bir daha geri dnmediklerini syledim. Bu yzden fazla dnmeden reddettim. Ancak sa, devletin beni ardn bunu kabul etmeyeceksem orada sylemem gerektiini anlatt. stemeyerek Erivandaki istihbarat merkezine gittim. Merkezde beni Rus istihbarat grevlisi alp odasna gtrd. Grevliye teklifi kabul etmediimi ve bu ii yapmak istemediimi syledim. stihbarat grevlisi Krdistandaki Krtlerin ayaklandn ve bu grevi kendi halkma yardm etmem iin nerdiklerini syledi. Beni o dnem kurulu almalar sren Mahabad Krt Cumhuriyetiyle ilikilerde kullanmak istediklerini sylediler. Ben bunu da istemediimi

syleyince grevli bana, Sen bilirsin ama bu sizin halknz, siz yapmazsanz kimse sizin iin yapmazdedi. Bunun zerine bende bu ii kabul ettim. Ruslar beni alp Tiflisteki bir istihbarat ssnde bir buuk yl eittiler. BR KRT AJANIN MAHABAT ANILARI * Gerekten de sizi Krtler iin mi kullandlar? - Evet, eitimim bittikten sonra beni randa yeni ortaya kan Gazi Muhammed denetimindeki Mahabad blgesine gndermek iin ardlar. Bana, orada bir sre kalacam ama esas olarak onlarn silah ihtiyalarn tespit ederek buradan karlama almas yapmam sylediler. Ksa bir sre sonra Mahabada gittim. Orda benim dmda Sovyetlerden gelen 2-3 Krt kkenli istihbarat daha vard. Bunlar daha nce sz ettiim gidip de gelmeyen Krtlerdi. Ruslar ile Krler arasndaki ilikilerde tercmanlk ileri yaptm. Bir gn Gazi Muhammed bizi ard ve karsna ktk. Beni bu iler iin ok gen buldu. Gsterdiim baar iin kutlad ve Krt genlerinin byle baarl olmasndan gurur duyduunu syledi. Gazi Muhammed bize ok moral vermiti. Yine ksa bir sre sonra Mahabada gelen Molla Mustafann yanna gittim. Molla Mustafa ve Rus grevlilerle Krtlerin cephane ihtiyalarn tespit ettik ve daha sonra bunlarn karlanmas iin birka Krt grevli ile birlikte Azerbaycana geri dndk. Azeriler ayn dnem randa zerklik ilan eden Acemlere snrsz silah sunmalarna ramen Krtlere eski silahlar karlnda yeni ferdi silahlar vermeyi kabul ettiler. Krtlere silahlar verdiler ama ihtiya duyduklar ar silahlar vermek istemediler. Benim giriimlerim ve srarlarm zerine 12 kadar yar zrhl ara verdiler. Ama bunlarda ngilizlerin destekledii ran ordularna kar direnmek iin ok yetersiz eylerdi. Daha sonra beni Erivan istihbarat merkezinde grevlendirdiler. Gazi Muhammed ve cumhuriyetine ne olduunu bilmiyordum. Erivanda bir sre kaldktan sonra bir gn birinin beni grmek istediini sylediler. Gittiimde karmda Molla Mustafa Barzaniyi grdm. ok ardm bana ran ordularnn Azeri ve Krtlerin zerine yrdn Azerilerin oray terk ederek katklarn, kendisinin de Gazi Muhammedin yanna gidip kenti terk etmeleri gerektiini syledi. Barzani, Gazi Muhammedin bunu kabul etmediini ve birka adamyla birlikte Azerilerle birlikte Azerbaycana geldiklerini syledi. Buna ok zlmtm daha sonra Barzani bir sre daha burada kalmak istediini syledi. Bunu grevliye teklif edince grevli kabul etti. KIZIL KRDSTAN SREC * Ermenistana srgn edilen Krtlerin geri gelmesi iin hi giriimlerde bulunmadnz m? - Molla Mustafa bir gn bana neden hep Ezidi Krtlerinin iinde dolatklarn ve Mslman Krtlere ne olduunu sordu. Ona ocukluuma denk gelen btn srgn hikyesini anlatnca ok etkilendi. Ve bu olaydan dolay hkmete giriimlerde bulunmamz ve Krtleri buraya geri getirmek iin almamz syledi. Bunun zerine Krtlerin okuyan insanlarndan 6 kiiyle birlikte Ermenistan devletine ynelik bir mektup kaleme aldk. Mektupta srgn edilen Krtlerin yaadklar yerlere geri dnmelerini istedik. ok gemeden Ermeni istihbarat bizi ard, bu mektuptan dolay bizi tehdit etti ve bir daha yapmayacamza ilikin bir kt imzalatt.

ok gemeden bu sefer tek bama ayn ierikte bir mektubu kaleme alp gnderdim. Ama bu mektupta Kafkasyada yaayan Krtlerin Kzl Krdistanda toplanmasn ve orda Krtlere otonomi tannmasn istedim. Bunun zerine 1946da Moskova bir komisyon oluturup Kafkasyada zelliklede Lain ve Kelbecelde Krtlerin bir otonomi isteyip istemediklerini aratrmt. Daha sonra heyet Erivana gelerek benimle grt. Grmede Krtlerin srgn edilmesinde hkmetin sorumlu olduunu belirterek, amalarnn Kazakistandaki bo alanlara insan yerletirmek olduunu syledi. Asl sebebin bu olmadn biliyordum. Asl sebep ikinci dnya sava gerginliinde bu aznlklardan duyduklar gvensizlikti. Rus komisyon bunu direkt itiraf etmiyordu ama dolaylda olsa srgn ve bunun yanlln kabul ediyordu. Komisyon asl olarak mektupta talep ettiim Kzl Krdistan sorunu konusunda aratrma yapm ve sonular konusunda benimle tartmak iin gelmiti. Tabii bu grme sadece benim mektuptan dolay da deildi, Sovyet iktidar Krtlerin ezilen bir halk olduunu ve bir yerde toparlanarak kontrol atlna alnmasn istiyordu. Hem de byle yapmakla Krdistandaki milyonlarca Krd etkilemi olacakt. Ama Moskovadan gelen komisyon Lain ve Kelbecelde yaptklar toplantlarda Kzl Krdistanda otonomi istememiti. Komisyon oradaki yerleik halkn bu konudaki yazl grlerini de bize aktard. Bu doruydu nk oradaki Krtler, Azerilerin Kzl Krdistann yaamasna izin vermeyeceini biliyordu. Bunu Moskova ynetimi de biliyordu. Bu yzden Moskova bir Kzl Krdistan otonomisi olursa bunun Ermenilerin denetiminde olmasn istiyordu. Ama Kzl Krdistanda yaayan Mslman Krtlerdi ve Ermenilerin Mslman Krtlere ynelik bask ve srgnlerini biliyordu, bu yzden Ermenilere de gvenmiyordu. Onlarn denetimine gemek istemiyordu. Kzl Krdistan tek bana Kafkasyadaki Milliyeti devletler arasnda ayakta kalamazd. Krtler bunu hissediyordu. Bunun kendileri iin yeni katliam ve srgnlere yol aacan hissediyorlard. Bu yanlta deildi. TEKBAINA KIZIL KRDSTAN IN YAAMA ANSI YOKTU * Kzl Krdistan sorunu sonradan yine gndeme geldi - Lain ve Kelbecelde yaplan saymlarda 450 bin kiinin yaad belirtiliyordu. Bu iki blgede yaayan nfusun yzde 80nin Krt olduunu herkes biliyordu. Sadece burada deil Ermenilerin Elegez ve Talin mntkasnda binlerce Krt yayordu ve Sovyet sistemi ilerledike tm kk aznlklara yaadklar yerlerde otonomiler veya belli haklar tannyordu. Ama Krtlere Ermenistanda radyo veya gazete gibi bir iki kk kurumun dnda hibir hak tannmad gibi bunlarda sksk askya alnyordu. Sovyet sistemi herkese belli eyler getiriyordu ama Krtlere srgn ve ac getirmiti. Biz bunu eitli dnemler mektuplar ve grmelerde dile getirip talep ediyorduk biz Kzl Krdistana otonomi tannmas halinde SSCBde dank halde yaayan Krtleri yeniden buraya toplamak ve onlar yaayabilecek bir ortama kavuturmak mmkn olacaktr. Bu taleplerimiz Moskovaya yansmaya devam edince Moskova Kzl Krdistana otonomi verilmesini ve bu blgenin Ermenilerin denetimine gemesini istedi. Bunun iin Kzl Krdistanda bir referandum yaplmasn istedi. Moskova buralarda kk cumhuriyet ya da kk otonomi birimlerinin olmasn kendisi iin yararl olacan dnyordu. Ama Krtler de Ermenilere kar duyduu gvensizlikten dolay hayr dedi.

KOMNST PARTS BNASI NNDE EYLEM * Bu olay 1988 deki Azeri-Ermeni atmasnda m yaand? - Evet, 1988 Ermeni-Azeri atmasnda Ermeniler yeniden kendi iindeki Mslman Krtlere ynelmeye balad. (Ermenistan Ezidi Krtleri inanlarndan dolay kendileri iin tehdit olarak grmyordu.) Ermeniler Krtlere ynelince Krtler ve Azeri mlteciler Azerbaycan snrna yld. Azerbaycan Azerileri alacaklarn ama Krtleri kabul etmeyeceklerini sylemiti. Bunun zerine Krtler bana gelerek Azerilerle grmemi ve onlara bir yer verilmesini salamam istedi. O zaman bende Azerbaycanda byk bir arap fabrikasnn mdrydm. Ben, Ali Abdurahman ve Kinyas Hamit ile birlikte Azerbaycan ileri Komitesi ne bavurduk. Azerbaycan ileri Komitesi Krtleri kabul etmeyeceklerini belirti. O dnem Azerbaycan ile Ermeniler arasndaki gerginlik ve atmalardan dolay srekli i komite ve iileri bakan deiiyordu. Bizde deiik grmeler yaptk son grmede iileri bakan ve komitesine Krtleri kabul etmeleri halinde her Krt ailesinin askerlik yana gelmi bir genci Azerbaycan ordusuna vereceini, bunun da 13 bin asker edeceini, eer isterlerse bu askerlerin Azerilerin yannda Ermenilere kar savaabileceklerini nerdik. Aksi halde Krt ailelerinin orada alktan ve souktan leceklerini bildirdik. Ama Azeriler yine bu kadar mlteciyi kabul edecek yerlerinin olmadn syleyerek ret ettiler. Azeriler kendi iindeki Krtlerin oalmasn istemiyordu. Azeriler tm srarlarmza ramen bizi kabul etmeyince Krtler ileri gelenleriyle oturup grtk. Her evden bir kiiyi alp Moskovaya gitme karar aldk. Sovyet sistemi bu gidie el veriyordu. Ve bylece 13 bin kiiyle Moskovaya geldik. Komnist parti binas nne gelip burada bir eylem yaptk. Komnist partiden baz grevliler gelip bizimle grt. Olaylar ve Krtlerin durumunu dinleyince olanlara inanamadn sylyordu. Ve SSCBnin zor bir dnemden getiini bu yzden olanlardan haberdar olmadklarn belirtiyorlard. Komnist parti temsilcisi grme zerine kitlenin kendi iinde bir temsilci semesini ve yarn temsilciyle grmelerin yaplacan belirtti. Bunun zerine kitlenin nerisiyle ben, Nadir Nadirov ve Ali Abdurahman aday olduk. Hemen meydanda yaplan oylamada ben Sovyet Krtlerinin temsilciliine seildim. Kitleyi yine geri yerlerine gnderdik. Yine grmeler srerken Azerbaycan Moskovann basksyla snrdaki Ktleri ksa bir sre iin lkeye almt. YEKBN ESK SOVYET KRTLERNN LK RGT OLDU * Yekbn rgtn nasl kurdunuz? - SSCB dalyordu her yerde ortaya kan devletlerin ne kadar milliyeti olduunu herkes hissediyordu. Kafkaslar toprak paylam iin kaynyordu. Krtler geleceinden endie duyuyordu. Bizde Azerbaycandaki Krtler iin grmeleri srdrrken SSCBnin eitli yerlerinden Krtlerin ileri gelenleri Moskovaya geldi. Moskovada Krt ileri gelenleriyle yaptmz toplantlarda Yekbn rgtn kurma karar aldk. Bu rgt iin bir program oluturduk ve daha sonra Sovyet Krtleri adna taleplerimizi belirledik. Bu almalardan sonra Primakov bizi ard. Ben ve Vekil Mustafayev birlikte gittik. Primakov bizimle tant ve Azerbaycan daki Krt mlteciler hakknda bilgi ald. Primakov iki gn sonra bizi tekrar babakanlk binasna ard ve bizimle bir daha grt.

Bu grmede Primakov Krt mlteciler iin Krasnadar ve Adgey mntkasn uygun grdklerini belirterek, Krtleri oraya gtrmemizin uygun olduunu belirtti. Yine grmede bize Krtlere kltrel otonomi tanyabileceklerini belirtti. Biz ise kltrel haklar yerine halkmzn zerinde yaayabilecei bir toprak parasnda otonomi istediimizi belirttik. Bunun zerine Primakov Krtleri oraya gtrp yerletirmemiz halinde bunu da tanyabileceklerini sylediler. Bizde bunun zerine Kafkasya dan binlerce Krd trenlerle bu blgeye tadk. Gelenlerden 15 bin kadarn Adgey alanna, 50 bin kadarn da Krasnadar evresine yerletirdik. * Ama Azerbaycan- Ermenistan atmalar srasnda Kzl Krdistan sorunu gndeme gelmiti o zaman neler oldu? - Evet, Azeri-Ermeni atmalarnda bana bir telefon geldi. Kendini Ermeni temsilci olarak tantan kii telefonda benim Sovyet Krtleri temsilcisi seildiim iin mutluluk duyduklarn ve beni kutladklarn syledi. Bende neden sevindiniz dedim. O da nk siz Ermenistanda okudunuz ve Ermeniceyi bilirsiniz, yine siz bir Ermeni dostusunuz dedi. Bunun zerine ben ne istediklerini sordum. Telefondaki kii bana eer gelip (Ermenistandaki Ezidi Krtleri ve Azerbaycandaki Ermenileri kast ederek) Kafkasyadaki Krtleri toplayp liderlik edersem Kzl Krdistan konusunda bize tam destek vereceini syledi. Bende telefondaki kiiye olduka ak biimde siz defalarca Mslman Krtleri srgn ettiniz, onlara bask uyguladnz bugn hangi yzle ve neye gvenerek bana bunu teklif eteklerini imdiki niyetlerinin de Ezidileri srgn etmek mi, yoksa Krtleri kendileri ile Azeriler arasndaki savata yok etmek mi istediklerini sordum. Ermeni devleti Vekil Mustafayev ile de grt. Bu grmeler zerine Mustafayev Ermenistandaki baz Ezidi Krt aydnlar, yine 170 kadar evi alarak oraya gitti. Hatta birka Krt gente gtrd. Orda 7 ay kaldlar. Ama ok gemeden Ermeniler ve Ruslar Krtlere vaat ettikleri destekten vazgetiler. Krtler, Ermeniler -Azeriler arasnda kalp katledilme tehlikesini hissediyorlar ve oradan ayrlmak zorunda kalyorlar. Bu olayda Kzl Krdistan adna Krtlere oynanan basit bir oyundan ileri gitmemiti. AZERBAYCANDAK KRTLER ASMLE OLDU * imdi Azerbaycan Krtlerinin durumunu nasl deerlendiriyorsunuz? - Azerbaycan Krleri asimile oldu. Asimile olmu bir halk l bir halktr. Onun iin imdi Azerbaycanda yz binlerce Krtten sz ediyorlar. Evet etnik olarak Azerbaycanda yz binlerce Krt var. Ama Ermenistandan gelen Krtler hari dierleri ou dillerini unutarak asimile oldu. Bunlarn ou dillerini unutmu. Bence dilini unutan biri artk Krt deildir. Onun iin bence artk Azerbaycanda Krt yoktur. Artk biz bundan Azerileri sorumlu tutamayz biz kendimizi koruyamazsak bakas neden bizi korusun? nce Krtlerin kendileri kendi dillerini korumal kendi haklarn elde etmeli. Kendileri gibi yaamaldr. * PKK ile tanmanzdan sz eder misiniz? - 1989dan sonra PKK militanlar Kafkasya ile Orta Asyaya gelip gitmeye baladlar. Kendilerini hemen bize, Krtlere kabul ettiriyorlard. Hepsi ok mtevaz ve alkan insanlard. Daha sonra almalar byttler ve Krtleri rgtlediler. 1990lardan sonra yer yer Moskovaya giderek onlarn yannda kaldm. Onlarla altm. Onlar ok yararl iler

yapyordu. BAKAN CALAN BANA DEER VERYORDU * calann yanna nasl gittiniz, ne mnasebetle tantnz? - 1993 Bakan calan zaln nerisiyle bir atekes yapt. nk, Trkiyedeki Krtlerin sorunlarna are aryordu. Bunun zerine Talabani, Kemal Burkay, Ahmet Trkn yannda beni de ard, bar iin ortak ve demokratik bir karar almak istiyordu. calan, ok saygdeer ve zeki bir insand. Bana da deer verdi sayg gsterdi. Bir ara eer istersem benim de Talabani ile birlikte Trkiyeye giderek grmelerde bulunabileceimi syledi. Ama benim durumum el vermediinden gidemedim. Biraz orada da kaldm. Trkler atekesi kabul etmedi. calan srekli benimle sohbet ediyordu. Arkadalar bana Sovyet Krtlerinin mcadeleye destek vermesini istedi. Bende onlara burada yaayan Krtlerin gerillaya sava vereceini syledim. PKKde hareket var onun iinde bereket var. Krtler ok almadan ve kafalarn bu ie koymadan zgrlklerini almay baaramazlar. PKK liler de Krtler iin ban ortaya koyuyor onun iin baaracaklar. Aferin onlara onlar ok iyi alyor. Ben de onlarla alyordum ama yalandm artk ayaklarm tutmad iin evde kalyorum. Ama evde de olsam onlarlaym yreim onlarladr. Her zaman onlarn yannda olacam onlara destek vereceim. Biz kendi haklarmz topraklarmz almasak kimse bize almaz. Onun iin Krtlerin kendi dertlerine kendilerinin are bulmas gerekir. PKK de yle diyor. Onun iin herkes onlara yardm etsin. Gneyli Krtlerin PKKye destek vermesi gerek. Onlarda destek versin ki haklarmz erken alalm Allah bize Trk devletine kar verdiimiz savata yardmc olsun. Allah PKKlilere yardm etsin. * Son olarak sylemek istediiniz bir ey var m? - imdi dnyada yayorum ve Krdm. Krte okudum ve halkmla yaadm. Bundan sonrada ldm gne kadar Krt yaayacam. Bu dnyaya gelenler eer kendi halkyla birlikte zgrl iin mcadele etmezse, Krt gibi yaamazsa on defada dnyaya gelse yine ie yaramaz. Ama bir defa geldiysek onu da halkmz iin yaayacaz. Kendi halkmz, kendi zgrlk ideallerimiz iin yaayacaz bir daha dnyaya gelmeyi beklemeden