SU KLTRMZDE HZ. HSEYN SEVGS (Kastamonu Eitim, Yl:4, Say:5. s.

19-27, Kastamonu, 1998)

Bnyamin ALAYAN* Su, canllar iin vazgeilmez bir maddedir. Hayat kayna olan bu madde en deer verilen eylerden olmu, insanlar ona hep yakn olmaya gayret etmilerdir. Misafirlerimize ilk ikram ettiimiz ey su olur ve buna karlk onlarn su gibi aziz ol, mrn su gibi uzun olsun dualarn alrz. Bir toplulukta kendisine su ikram edilecekler arasnda ilk tercih daima su kn sofra byn anlay gereince kkler yani sevdiklerimiz olur. En byk nimet olan sudan herkesin istifade etmesi esastr. Peygamberimiz (S.A.S) bir Hadis-i eriflerinde Her kim ihtiyacndan fazla bir suyu esirgerse Cenb- Hak da kyamet gnnde kerem ve inayetini ondan esirger. (1) buyurur. Alemlere rahmet olarak gnderilen Hz. Muhammed (S.A.S) ve soyundan gelenlere kar oluan sevgi hlesi onun bykl ile mtensiptir. Ancak talihin garip bir cilvesi sonucu Hz. Hseyinin Kerbelda 10 Muharrem H. 61de ehit edilmesi Mslmanlar iin gnmze kadar srecek byk aclarn balangc oldu. Kerbel hdiseleri srasnda kk ocuklar dahil Ehl-i Beytin Frat suyundan istifade etmelerinin engellenmesi, sevenlerin yaral yreklerine ekilen tuz misali oldu. Bu durum su kltrmzde Kerbel olaynn acsn yd eden ve Hz. Hseyin sevgisini ifade eden elerin yer almasna yol at.

Gazi niversitesi Kastamonu Eitim Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Eitimi Blm, Kastamonu, TRKYE.

Hz. Hseyinin ac hatrasna hrmeten halk arasnda kana kana su imemek gerektiine inanlr. Eskiden cam kaplardan su iilmemesi de yine bununla ilgiliydi. Bir yerde su bulunmadn veya kuraklk sebebi ile sularn kesildiini anlatmak iin kullanlan Kerbelya dnmek deyimi Kerbelnn halkn zihninde susuzluk remzi olarak yer ettiini gsterir. Bekti ve Aleviler arasnda Hz. Hseyinin ehit edilmesi dolaysyla Muharrem aynn ilk on gnnde su orucu tutulur (2). on gn sresince devaml olarak gece gndz su iilmez ve ykanlmaz. Fakat sulu gdalar alnabilir. Baz yerlerde oru bozulurken iilen suya Hz. Hseyinin mezarndan alnan toprak katlr.(3) Peygamberimiz (S.A.S)e hangi sadaka efdaldir? Diye sorulduunda Su Sadakas (4) buyurmas hatta bu hususta Mslim-kfir eklinde bir fark gzetilmemesi slmn hkm srd topraklar zerinde sadaka-i cariye messesesinin nemli unsurlarndan birisi olan su vakflarnn teekklne yol amtr. Hz. Osman tarafndan vakfedilen Rume Kuyusu bu konuda tarihte bilinen en eski sebildir. Rumetl-Gfari adl bir Yahudiye ait olan kuyudan cret karl su temin etmekte Mslmanlara zorluk karlmas zerine Peygamber (S.A.S) Rume Kuyusu nu kim satn alr da Mslmanlara karlksz hediye ederse onun iin Cennet vaadedilmitir. (4) buyurur. Hz. Osman bu kuyuyu otuz be bin dinara olarak vakfetmitir. Daha sonraki devirlerde hemen her yerde bu mnasebetle canllarn sudan istifadesini temin veya kolaylatrmak iin eitli eserler yapldn grrz. Hatta su bulunmayan sahralarda civar ky halk tarafndan yol uraklarna kpler gmlerek scak mevsimlerde her sabah doldurulup yolcularn su ihtiyacn telafiye altklar vakidir. (4) bylece Allah ve Resulnn rzas kazanlmaya allrken Hz. Hseyin sevgisi de ifde edilir. Bu eserlerin says bakmndan bir fikir vermesi asndan stanbula bakacak olursak Osmanl dneminden kalan ve bir ou ileri gelen devlet erkan tarafndan vakfedilen 671 eme ve sebilin varl SK (stanbul Su ve Kanalizasyon daresi) bnyesinde kurulan Su Vakfnn basnda yer alan tespitlerinden (5) anlalr. Kastamonudaki tarih emelerin iki tanesinin kitabelerinde Hz. Hseyin akna su iilmesi istenirken ac hatras yad edilir ve

kendisine duyulan sevgi ve hrmet ifade edilir. Abdulcebbar Mahallesindeki ekerci Ali Bey emesinin kitbesi yledir:
Arif Hseyn Efendinin mr fzn Bu hayr oldu cri o l sfattan Trih-i Kevser edildi leb-tenegna M i Hseyn akna b- hayattan (1184)

Honsalar Mahallesindeki Taraklar emesinin tamir kitbesinde de benzer bir ifde yer alr:
Bis-i cri olan bu emeden m-i lezz Hak Tel eylesn hayrn fzn- rzn- mnf Ayndr m-i zll hem cn-fezdr llesi Gelse kef-i vezne ta cmle sulardandr haff Oldu bu eme ki gzel yerde bin Gele gelse r-be-r diller dker durmaz zarf Gy oldu llesi aynen tsemm selsebl Hseyn akna bu emeden zt- erf ki leb demede karar tene i tarih ile fiyetler ola Bismillhla i b- latf (1180)

Dn gnlerde bilhassa muharremde halka su datan ve para toplayan kiilere Anadoluda halk sebilci derdi. Sk de denilen bu sebilciler siyah sahtiyandan ceket ve potur, balarna kee klah giyerler, zerine aban sararlard. Bellerine yirmi santim geniliinde sahtiyan kemer balarlar ve bu kemere bal halkalara da sar renkli, ii yazl taslar asarlard. Sol omuzlarna ucu musluklu, krba denilen mein bir depo asarlard. Bunlardan biri arnn bir ban, dieri de br ban tutar, karlkl mersiye okurlard. Taslara birer ikier yudum su koyarak halka Kerbel ehidi mam Hseyin akna sunarlard. Bu suyu besmele ekip ien herkes kk bir paray sknin sa tarafndaki kemere asl duran mein torbaya atarlard. Suyun ad f-seblillah (Allah ak iin) sznden ksaltma olarak sebil idi. Halk arasnda zebil de denilir. Skler belde belde dolarlar hele Alev kylerinde ok iir ve mersiye okuyup dnyalklarn temin ederlerdi (6). Kastamonuda Hz. Hseyinin ehit edilii mnasebetiyle her 10 Muharremde dzenlenen mersimlerde Nasrullah Meydannda toplanan halka, sebilcilerin, zerinde Esma-i Hsna ve Yasin yazl

taslarla su dattklarn ve bu srada Kerbel mersiyeleri okuduklarn aratrmac hsan Ozanolunun verdii bilgilerden reniyoruz (7). Mehmet Zeki Pakaln sebilcilerin su datrken Harab Babann aadaki mersiyesini yksek sesle okuduklarn belirtir (8):
Etmeyip h- Peyamberden hay Hakdan hazer Kfiyn- b-veflar nakz- ahd etmi meer Kurretl-ayn- Rasl eylemiler derbeder Var ise gel htr- h- Raslullah eer Ey sab var Kerbel detinden eyle bir gzer Ver bize ltf et Hseyn bn-i Aliden bir haber Tenegna kl nazar bir katre su bulmu mudur Glsitn- Ahmed-i Muhtr gr solmu mudur Kerbel topra hep al kan ile dolmu mudur Ol Hseyn-i Kerbely bak ehd olmu mudur Ey sab var Kerbel detinden eyle bir gzer Ver bize ltf et Hseyn bn-i Aliden bir haber Krdlar m glbn-i h- nebnin daln Kestiler mi ol Aliyyl-Murtazann baln Hi soran var m garbann aceb ahvlini Eyle tahkk hnedan- ehl-i beytin hlini Ey sab var Kerbel detinden eyle bir gzer Ver bize ltf et Hseyn bn-i Aliden bir haber Gel yetimler hline rahm et Hudnn akna Sdkl-vadl-emin ol Mustafnn akna Ftih-i Hayber Aliyyel-Murtaznn akna Kaffe-i ervh- pk-i enbiynn akna Ey sab var Kerbel detinden eyle bir gzer Ver bize ltf et Hseyn bn-i Aliden bir haber Hazret-i Abbs ehd olmu mu eyle cst c Kavm-i Sfyn ordu-gh- ha etmi mi gul Zabtna alm mdr nehr-i Frat ol ad Verdiler mi bak yetmna aceb bir katre su Ey sab var Kerbel detinden eyle bir gzer Ver bize ltf et Hseyn bn-i Aliden bir haber Zulm ile seddoldu mu rh- ehd-i Kerbel kd m eflke dek h- ehd-i Kerbel Bak zevle erdi mi mh- ehd-i Kerbel Hn ile lde mi h- ehd-i Kerbel

Ey sab var Kerbel detinden eyle bir gzer Ver bize ltf et Hseyn bn-i Aliden bir haber Masumn u mazlmn hep anda kurbn oldu mu Dmen-i pk-i Sekne Zeyneb al kan oldu mu Ksm u Leyl Zleyh hep peran oldu mu Ehl-i Beyte bak esr-i l-i Mervn oldu mu Ey sab var Kerbel detinden eyle bir gzer Ver bize ltf et Hseyn bn-i Aliden bir haber Bir haber yok mu Hrb hdan hayretteyiz Alayp m seher h dzah- firkatteyiz Htr- n-d pr-hzn keder uzletteyiz Pek harbz mtem-i cn-sz ile mihnetteyiz Ey sab var Kerbel detinden eyle bir gzer Ver bize ltf et Hseyn bn-i Aliden bir haber (9)

20. yzylda sebilcilerin son temsilcilerinden olan Sebilci Hseyinin okuduu bir Kerbel mersiyesinin de yer ald Trk mzii rneklerinden oluan Unesco tarafndan hazrlanm bir longplay Prof. Dr. Cemal Kurnazn arivinde bulunmaktadr. Bu mersiyenin gftesi 16. Yzyl airi Virni Babaya ait olan u gazeldir:
Gel ber ey kavm-i ad Hddan dnmezem n ehdet etmiem kim Mustafdan dnmezem Pre pre vcdum sad hezrn etseler Ben gulm- hnednam Murtazdan dnmezem Zehrini n eyledim verdim Hasan rhnda ba U Hseynem ben Hseyn-i Kerbeldan dnmezem h Zeynel-bidn Bkr hakkn zhid Snemi kalkan edindim her beldan dnmezem n bana kefetti Cafer enel-Hak srrn Ms-i Kazm Ali Ms Rzdan dnmezem Drt tebyiden Tk vurdu bin-y cismime ol sebebten hk-i p-y reh-nmdan dnmezem Mesken etdi n Nak dil mlknn sultndr Asker ol Mehd-i shib-livdan dnmezem Hricler zmresinde ok teberr klmam l evld bugn medh u sendan dnmezem

n Viran Abdal dedi ismim Aliyl-Murtaz Cmle varm Haydarndr evliydan dnmezem (10)

Kerbel mersiyelerinde Hz. Hseyinin ehit edilmesine duyulan samimi znt dile getirilirken bu hdiseler srasnda susuz braklmas dima n plana karlr. Bu vesileyle Yezidin zlimlii ifde edilir ve cezsnn ar olaca ima edilir:
Bir iim suyu virmeyp itdn ehd ol serveri Hay zalim anmadun ferd ikb- maheri (11) Kydlar ol tt-i le dir Virmediler su o nihle dir (12)

Baz airler mersiyelerinde Hz. Hseyine su vermeyenlere hakret ve beddu ederler:

O nahl-i br-vere Kerbel zemininde Su vermeyenler olsun mbtel-y lerz-i bd (13)

Hz. Hseyinin zde-i ski-i Kevser olduu belirtilir ve dnya Ehl-i Beytin yz suyu hrmetine yaratld halde zlimlerin bir iim su vermemesinin mnasebetsizlii dile getirilir:
Zde-i ski-i Kevserken o h- hed Bir iim suyu dir etti ne sersemdir bu (14) b- ry hrmetine yaradlmken cihn Bir iim su vermediler ehl-i beyte zlimn (15)

Gelibolulu Ali, felein ters dnm bir testiye benzetilmesini Hz. Hseyine bir iim su vermemesine balar:
Felek kanna girdi bir iim su virmedi ana Annn kzesin dest-i nedmed ser-nign etti (16)

Bu elm olaya sularn bile acd, yzn yerlere srp talarla gece gndz dvnd anlatlrken acmak kelimesi tevriyeli olarak kullanlr ve tehis yaplarak su mtem detlerini icr ediyormu gibi gsterilir:
Talarla dnp gice gndz akar sular Srer yzni yirlere her an Y Hseyn (17)

Kerbelda tene-leb can virdne acd Ann in r old b- dery Y Hseyn (18) Derylar acd sana akarsular dahi Talar alp dnd firvn Y Huseyn (19)

Drrnin Kerbel mersiyesinde ilk bend su rediflidir:

Sakiy ver krbadan aklara su Tazelensn ta yrekler ire kane kane su Kendini tatan taa urmaktadr her yane su are ister derdine erem deyu dermane su Vaka- ah Hseynin akna ver cane su Kerbel vdilerinde can veren atane su (20)

Mehmet Memduh Paann Fuzlinin su redifli natine nazre olarak yazd Kerbel mersiyesi bu trn gzel rneklerindendir:
MERSYE- DGER SEN-YI KURRETL-AYN-I CENB-I RESUL HSEYN- EHD RADYALLAHU ANHU Hsl etdi dilde hicrnn ile her yara su Hey ne gl-endir nmyn anda ara ara su Hikmet-i Hak Hzra kld zulmeti ayn- hayat Dde-i skendere zulmet getirdi kara su Reha-p olmaz msn mahrr- akn dna B-bnlar fasl- germda verir gl-zra su Derdmend-i hicrine etvrn nerm eyle kim Penbelerle sarf ederler muhtazar bmara su Akla szn olan b- hayt neylesin Kr eder mi hi habibm murg- ate-hra su ltihb- ak ek ile olur m muntaf Bir yanar taga ne mmkindir ki klsn re su Katresin br kabul eyle sirik-i emimin Gh olur kim bir ged takdm eder hnkra su Etdi istiab tarf- gl-eni ek-i revn Nergisin hakkn erdi devleti b-dra su

Nevk-i mjgnm cigerden tb olur revnak bulur Hn- dilden te-i Ferhd- rn-kra su Bdeyi etme kadehde b ile mhte Ate-i seyyle besdir hne-i humra su Leblerin hiddir and idigime n etmeyem Konsa tas- zer-nigr- mihr-i pr-envra su Tene-i ddr olursam da nazar-bend olmayam Girse Ysuf-ve terzlar ile bzra su Bir iim su bulmad Sultn- det-i Kerbel Sk-i Kevser ayagna ne yzle vara su b-ry hrmetn halk olunmuken cihn Vermedi err l-i Ahmed-i Muhtra su El-ata-gyn olurdu bir tarafda Ehl-i Beyt Zlimn icr ederdi haner-i hnhara su ule-i b tutdu dehri tesir etmedi B Leheb tnetlerin tarh eyledigi nra su Talara seyl-zen olup da nnde ya neden ekmedi sengn hisr ad-y bed-kirdra su Hiddetinden gnllere ksa becdr nr eger Hacletinden yerlere gese rev hemvre su re-cdur magfiret-hah olmaga c s-be-s Al sebebden gzya eyler revn enhra su Edemez bu hn- n-hk lekesin yde h eme-i hurd aktsa hare dek khsra su Gonceye gndermesin gl-ende nme nmiye Dkmesin dolab- arh ezhra su esmra su Dd hb-kerde ruhundan hke mk-efn sa Kan gelir elbette nf- h-y tatara su Var mdr imkn- tecdd-i vuz kim bade m Sret-i huk serb oldu ll-ebsra su Gird-i gam mevcd annla temm eyleriz Dostlar lzm degildir zmre-i ebrra su

Vakt- tfnda ser-i khsr sarmd miyh u musbete eridi knbed-i devvra su Bir musbetdir bu kim mh aglad h aglad Ci-i Zemzemle kd Kabede astra su Rahmet-i Hakdr vcdu oldu arz zre muht Ebr-i rzn etmese ayn- savb bra su Gsterirdi feyz-i aksinden Cinn- deme Sf bir yne tutsayd o gl-rahsra su Vye-mend merebi olmu meger kim her habb imdi rek-endzdr Cemd-i sgar-dra su Ahker-i tkat-gdazndan biter nahl-i enr Olsa ryundan ekde dzah- kahhra su Kesb ederdi ney eker hsiyetin sebz-b- bahr Kulzm-i pr-ra ilk eylese yek pre su Biri olurdu Sleyman digeri Rdvn- huld Rk- Burk at klsayd mr u mra su Hdmete mdedir bir pk-damen criye k- giryn imi h- Cem-i mikdra su Hme-i Memdhda grsn midd- irn Sanki bir murg-bdr alm yine minkra su Hke zerrn nv-dn- Kabe-i esrrdr Bezl eder rh- Hseynin akna zevra su Y ilah eyle ol dem beni tetside leb Dest-i pr-cd- Aliden erie ahyra su (21)

Mehmet Ali Hilm Dedenin, Ehl-i Beyte su vermeyen Yezide rz- cezda hararetinin yksek olmas ve imek iin bir damla bile su bulamamas iin beddua ettii su redifli ktas yledir:
Bak u b-insaf Yezd-i bed-nihd zlime Tenegn- Ehl-i Beyte vermemi bir matra su Sz-nk olsun lhi kalb-i can-gh- Yezid Bulmasun rz- cezda imege bir katre su (22)

Grld gibi Hz. Hseyinin Kerbelda susuz ehit edilmesi milletimizi derinden etkilemi, bu olaya bal adetler gelitii gibi

duyulan znty ifade etmek amac ile yazlan Kerbel mersiyelerinde su ile ilgili hususlara daima yer verilmitir. KAYNAKLAR
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. Zeynd-din Ahmed B. Ahmed B., Abdil-latifiz-Zebidi, Sahih-i Buhari Muhtasar Tecrid-i Sarih (Tercme: Kamil Miras), Ankara, 1981, cilt 7, s.208-209. Noyan, B., Bekti ve Alevilerde Muharrem yini, Are ve Mtem Erkn, Halk Kltr, stanbul, 1984, s.82. And, M., slam Folklorunda Muharrem ve Taziye, Trk Folkloru Aratrmalar Yll, 1976, Ankara, 1987, say 3, s.4. Zeynd-din Ahmed B. Ahmed B., Abdil-latifiz-Zebidi, Sahih-i Buhari Muhtasar Tecrid-i Sarih (Tercme: Kamil Miras), Ankara, 1981, cilt 7, s.119-226. Zaman Gazetesi, 11 ubat 1998. Onay, A.T., Eski Trk Edebiyatnda Mazmunlar, (Hazrlayan: Cemal Kurnaz), Ankara, 1992, s.359. Ozanolu, ., Kastamonu Kltr ve Folkloru, Dn ve Tasavvuf Edebiyat, Muharrem lahileri, Kltr Bakanl HAGEM NE 730065. Pakaln, M.Z., Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, stanbul, cilt 3, s.135. Byk Trk Klasikleri, stanbul, 1989, cilt 9, s.211-212. Bayr, M.H., Virani hayat ve Eserleri, stanbul, 1959, s.150-151. Ferdun, Divan, Sleymaniye Ktphanesi, Lala smail, 470/1, 12/a Cemi, Divan, Sleymaniye Ktphanesi, Lala smail, 432/1, 4/b. Nil-i Kadim, Divan, (Haz: Haluk pekten) stanbul, 1970, s.54). eref Hanm, Divan- eref, stanbul, 11292, s.20. Zeky, Divan- Zeky, (Hazrlayan: Mmin Yakup Akan) Dil ve Tarih Corafya Fakltesi Lisans Tezi, Ankara, 1994, s.11. Gelibolulu Ali, Divan, (Varidatl-Enka), (Hazrlayan: Kudret Altun) stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Doktora Tezi, stanbul, 1989, s.55. Hayret, Divan, (Hazrlayanlar: Mehmet avuolu, Ali Tanyeri) stanbul, 1981, s.9. ems Paa, Divan, (Hazrlayan: Ahmet Akkaya) stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Doktora Tezi, stanbul, 1992, s.515. Sf, Ergun, S.N., Bekt iirleri ve Nefesleri, stanbul, 1944, s.236.

10

20. alayan, B., Kerbel Mersiyeleri, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Doktora Tezi, Ankara, 1997, s.335. 21. Mehmet Memduh Paa, Divan- Ear, stanbul, 1332, s.47. 22. Elhac Mehmed Ali Hilm Dede Baba, Divan, 1313, s.7.

11