http://kickme.to/dawa http://dawa.vze.com "...Hlis tevbe suyuyla gnahlarndan arn; sdk, safa, hudu' ve hu u elbisesini giyin.

Seni Allah' zikretmekten alkoyacak ve O'na itaatten uzaklatracak her eyden kan.
Allah'uTel'ya davetinde, Urvetu'l-vusk'ya s ms k sar l p Allah'a

doru, saf, halis ve temiz bir icabette sebat et.

Mslmanlarla birlikte Beyt'in etraf nda kendi vcudunla yapt n tavaf gibi, arn etrafnda meleklerle birlikte kalbinle tavafda bulun.

knla birlikte gaflet ve hatalarndan k, sana helal olmayan ve hak

Hev'ndan tamamen uzakla , g ve kuvvetinden beri ol, Mina'ya

etmediin eyi isteme, Arafat'ta yanl itiraf et, Allah Tel katnda ahdini Allah' birleyerek yenile; O'na yakla, Ve Mzdelife'de Allah'dan ittika et..."1

Yayncnn Notu

Bu kitap, ehit Ali eriat'nin bizzat gzden geirip ilaveler yapt ve "retmen ehid Dr. Ali eriat'nin Eserlerini Derleme Brosu"nun Klliyat arasnda yaymlad Farsa son Hacc basksnn tam evirisidir. ra Yaynlan Editr

 N D E K L E R
YAYINCININ NOTU ......................... 4

GR: OKUYUCU LE HASBHAL

Ters Dnm Post Elbise ........................ 7 Yirmi Gnde Yirmi Yl ................... 11 brahim'le Szleme ............................ 14 Mensik........................................... 14

I. BLM HACC
Hacc .............................................. 25 Buluma Zaman .............................. 27

Mkt'ta hram ................................. 30 Niyet.............................................. 34 Mikat'ta Namaz ............................... 35 Yasaklar............................................37 Ka'be ...............................................43

Tavaf........... 49
Haceru'l-Esved: Bat.............................52 Makm- brahim ..............................58

Sa'y .................................................62 Umre/Kk Hacc'n Tamamlan .........74

H. BLM BYK HACC Byk Hacc.......................................79 Arafat ............................................. 81 Me'ar.............................................. 89 Min ............................................. 104

eytan Talama ................................... 114 Kurban............................................. 116 Teslis Putlar ...................................... 137 Bayram .......................................... 146

Bayramdan Sonra ki Gn Vakfe ............. 146 Genel Bir Bak ................................ 152

Bayram Sonras Talama......................... 153 Vahyin Son Mesaj Sonu ............................. 157

............................................ 184

Dn ............................................ 185

III. BLM EHDET: HACC'DAN DAHA BYK BADET Notlar ........................................... 196 Resim 1 .......................................... 206

Resim 2 .......... ................................. 207

Giri
OKUYUCU LE HASBIHAL

Ters Dnm Post Elbise

ir "din bilimci", zellikle de "dinler tarihisi" olarak, Francis Bacon'un ifadesiyle "din duygu ve frka taassubu karm bir bakas"yla, tarihin din "misyon"larn, her dinin2 "tarih deiim sreci" ni incelediim, "nceden zde var olan" la "sonradan var olmu olan" ve ondan sonra "fasla"lar, yani dinlerin "hakikat"i ile "realite"si arasndaki mesafeleri karlatrdm zaman u sonuca ulatm:3 "Her dini, insann kurtuluunu uhdesine alan misyon asndan deerlendirdiimizde, sosyal geliimde, -bilin, hareket, sorumluluk, insan idealizm, sosyal bakas, adaletilik ruhu, onurunu muhafaza etme ruhu ve nihayet gerekilik, tabiatlk, maddi gle uyum, bilimsel ilerleme, yaratclk, medeniyet, fikr mcadele ruhu ve halklkta... - Hz. Muhammed'in (s.) risletinin, yani slam Dininin brahim Tevhid mektebinden daha ileri, daha vkf ve daha gl bir rislet tanyamyorum." "Fakat ayn zamanda slam kadar kme dorultusunda ilerlemi olan ve "nceden zde var olan"la "sonradan olmu olan" ara-

snda tenakuz derecesinde bir mesafe am olan bir rislet de tanmyorum."! "Eer siz, gnmz slm'n km olan dier dnya dinleriyle mukayese ederseniz, benim bu yargm, doru bulmayabilirsiniz. Fakat byle bir mukayese doru deildir. Her hakikatin sapma derecesini, o hakikatin kendi serveni iinde deerlendirmek, ilk seyir izgisi ve ilk hareket noktasyla lmek gerek." "Ve yine biz, ayn yntemle, slm mezhepleri arasnda bir mukayese yapsak, slm dahilinde bulunan ia'y, dinler arasnda slm' nasl gryorsak yle grrz." Hayret! Dier dinlerin "hakikat'i ile "realite"si aras nda karlatrma yapld nda "ihtilaf" kelimesi kullan labilir. Halbuki slm ve ia'nn tarih yazgsyla slm ve ia'nn "tabiat" mukayese edildi inde, byle bir kelime, tam olarak uygun d mez. Onun yerine "tezat" veya "tenakuz" szc n kullanmak, daha uygun olur. 4 Daha da alacak olan u ki!: Btn madd, manev, ak, gizli amil ve imkanlardan olumu bir g, en gl ve en sekin tarih felsefecileri, sosyologlar, antropologlar, filozoflar, beer bilim uzmanlar, din bilimciler, sosyal psikologlar, siyasetiler, doubilimcileri, slmbilimcileri, Kur'an bilimcileri, fakihler, hikmet, irfan ve slm edebiyat uzmanlar ve Ortadou halklarnn sosyal geleneklerini, ruh ve fikr zelliklerim, Ortadou toplumlar ve dzeylerindeki zaaf noktalarn, duyarllklar, sosyal ve snfsal davrana zg eilimleri iyi bilen kimselerden ibaret bir heyet grevlendirilmi sanki. Hangi amala? Elbette halkn ve evrenin tam ve.bilimsel bir incelemesini yapp slm' derin bir ekilde tanyarak, slm' kelimenin tam anlamyla "ters dndrmek" amacyla... Zira apak ortadadr ki sz konusu olan, bir dinin tabi deiimi ve ykl deildir. Bilakis slm'da ortaya kan ey "ters dnmlk"tr. Bu yle tam bir ters dnmlk ki tesadfle izah edilemez. Bu, tarihteki tabi bilinsiz faktrlerden, yabanc kltrlerle karlamadan domu veya slm'a girmi olan milletlere zg kavm, snfsal ve geleneksel grlerin tesiri altnda

ortaya km ya da genellikle fikr bir ekole veya din bir imana etkide bulunan, onu deitirip saptran baka bir tarih, sosyal ve kltrel zorunluluk, art ve sebeplerin tesiriyle kendini gstermi de deildir, aksine yle grlyor ki slm'da bu ters dnmlk, ok bilinli ve gelimi olarak ortaya kmtr; yle ki slm'n en ileri itikad ve amel boyutlar, en ykk anti sosyal etkenler haline gelmitir. lgin olan u ki burada da zellikle ia, byle bir yazgya sahiptir. Birbirine benzeyen iki tabiatn, benzer iki yazgya sahip olmas, anlalr bir durumdur. Daha doru, bir ifadeyle ia'nn, slm misyonunun en ileri tecellisi oldu u gibi, bu ters dndrmede slm misyonunun fiilen km grntleri haline gelmesi de tabidir. Anladm kadaryla slm'n, takipilerinin bilgi, bilin, zgrlk, hareket ve onurlarn garanti altna alan, hepsinden de te, sosyal g ve sorumluluk oluturan en ileri itikad ve amel boyutlar, u nden ibarettir: Tevhid, Cihad ve Hacc. Tevhid retiminin, okullarda son bulduunu gryoruz. Sonra gndeme gelse bile sadece ilah bilgelerin ve Rabbani ariflerin toplantlarnda gndeme geliyor. O da kelam ve felsef tartmalar, hayattan kopuk ve halka yabanc zihniyetler ve daha ok da Allah'n varlnn isbat biiminde szkonusu ediliyor. Yani tevhid deil gndeme getirilen. Pratikte tevhid hi demek! Yani hallolmu bir mesele! Ve bu daha ziyade d man n formasyla oluyor, en azndan dmann karna uygun olarak yaplyor! Ve cihad! Tarihte braklm, unutulmu bir szck; cihadn felsefesi olan emr bilmaruf nehy ani'il-mnker ise tekfir topuzu: dmann bana deil, dostun bana inen topuz! Ve Hacc: Mslmanlar arasnda her yl tekrar edilen en irkin, en mantksz eylem! Ve ite insan klavuzluu, zgrlk ruhu ve devrimci sorumluluu, Ali'yi seven mslmanlara ilham eden, ia'nn kendine zg en ileri itikad ve amel boyutlar :

mamet, Ara ve intizr. Bunlardan birincisinin, teklif karsnda tevessl arac olduunu, ikincisinin "musibet" mektebi, ncsnn ise teslimiyet, zulm ve fesat zorbaln tevil felsefesi, slah yolunda atlan her admn ve adalet yolunda yaplan her kyamn peinen mahkumiyeti felsefesi olduunu gryoruz! Btn bunlar bir siyasetle elde ettiler: "Dua kitab"n kabristandan alp ehre getirirken Kur'an' hayat ehrinin iinden kabristana gtren ve llerin ruhlarna gnderen bir siyasetle. Bu siyaset, din ders havzalarnda "usul", slm ilimler rencilerinin nne koymu ve Kur'an' ellerinden alarak rencinin odasnn rafna koymutur. Aktr ki Kur'an hem mslman toplumun hayatn, hem de slam' terketmitir! Onun yokluunda her i yaplabilir; nitekim her ii de yapmlardr! Bir aydn, kendi halkna kar; bir mslman, imanna kar sorumluluk duygusu tar. Bir mslman aydn ise iki ynl bir sorumlulua sahiptir. O, hem imannn, akn deerlerinin bakalamndan, hem de halknn knden strap duyar. Onun grd en byk strap ise toplumunun, l bedene hayat veren, kr gz grr yapan Mesih ruhlarla birlikte olduu halde lp, gitmesi ve grmez olmasdr! Bu mslman aydn slm ve ia'ya mslman topluma ve i halka -kar, zellikle slm ve ia'nn bu en yapc boyutuna kar nasl bir duyguya ve ne gibi bir sorumlulua sahip? Acaba sessiz kalabilir mi? Acaba Batl bir ideolojiye tutunmak, derde derman, halk iin kurtulu yolu mudur? slm ve ia'nn yazgsna kar bu ruhan ulemann sorumluluu bulunduunu bahane ederek kendi sorumluluundan soyulabilir, sonusuz beklemelerle asrlarca oturabilir ve "entelce laflar ederek" varlk gsterebilir mi? Eer slm -zellikle slm'n i telakkisi-, bilim ya da felsefede bir uzmanlk dal deil de bir "misyon" ise, o halde "insanlk" onun direkt muhatabdr, bilinli aydn da ona kar dorudan sorumludur.

Ve sen benim dert ortam aydn! benim arkadam aydn, sen ister kendini halk (insanlar) karsnda sorumlu bil, istersen Allah karsnda sorumlu bil, Pratikte seninle bizim iimiz bir, sorumluluumuz ayn! Zillete dmemiz iin dmann setii yol, izzetimiz iin seebileceimiz en iyi klavuzdur da. Tam da d man n bizi "gnderdi i" yoldan tekrar "dnmek". Kur'an' kabristandan ehre getirmek ve sonra dirilere okumak, "raflar" m zerinden indirmek ve derste ap okumak. Kur'an' yok edememi, fakat kapatmlardr. "Kitab" "teberrk edici ey" haline getirmilerdir. O'nu tekrar "kitab" yapalm, "ok okunan Kitap"! Nitekim Kur'an, "ok okunan kitap" demektir. Acaba din okullar m zdaki slm derslerin mfredat nda Kur'an'n da bir ders kitab olarak kabul edildiini grebileceimiz bir gn gelecek mi? Acaba ictihad derecesine kavumak iin Kur'an'n da din bir kitap olarak zorunlu bir biimde retilecei bir gn gelir de biz de grr myz? Eer Kur'an' dinimize, hayatmza ve mezhebimize yeniden dndrrsek, O, Tevhidi, "dnya gr" olarak bize yeniden kazandracak. Hacc, cihad, imamet, ehadet ve intizar ise Tevhide hayat veren ruhlarna kavuacaklardr. Biz de kendi hayat veren ruhumuza! Ve ite imdi tevhide kendi hayat veren ruhunu yeniden bulan Hacc'a geebiliriz: Tevhidi dnya gr nde yer alan ve Tevhidin dnya gr olan Hacc'a! ' Yirmi Gnde Yirmii Yl U Hacc ve bir Umre'de edindiim tecrbelerle sahip olduum d ncelerin z ve Hacc konusunda syleyeceklerimin tamam, kitapta toplanmtr: Birinci Kitap: Bst u Se Sal der Bst u Se Rz [Yirmi Gnde Yirmi Yl]* baln tamaktadr.
*Kitapta keli parantez iindeki ifadeler evirene aittir. (ev.)

Dndm ki her ranl, Hacc iin Arap yarmadasnda yirmi gn kalmaktadr. Nice yllardr enine boyuna Peygamberi dnmekte, hayatn tahayyl etmekteyim. Maalesef toplumumuzda Peygamber, btn mezhebi ahsiyetlerimizden daha mehul kalmtr.5 Arada bir onun hayatndan sz alsa bile, bu da frkasal problemleri, kelam ve tarih kavgalar, i ve Snn ihtilaflarn ortaya getirmek iin bir ara olsun diye yaplmaktadr. Sonuta daima Peygamberin retici ve hayret verici hal tercmesinden zel ve snrl birka husus tekrar edilmektedir; stelik bu da sorgulayc, aratrmac bir gzle, mstakil aratrc bir ruhla deil, aksine sabit n yarglarla; tek yanl, nceden belirlenmi, takliti ve genellikle banazca mevz almalarla yaplmaktadr! Netice itibariyle birka yldr, Peygamberin hayran brakan ahsiyeti, yce ruhu ve cezbedici hayatna tamamen garkoldum. Yirmi yllk elilik hayatn -Mekke'de yl yl, Medine'de ay ay- derledim. "Tarih"te, bu "byk mm Peygamber"in hayatyla ilgili okuduum eyleri, Peygamber lkesine ardarda yaptm drt seyahat sonucunda "corafya"da buldum. "Peygamber"in hayatn, Peygamber lkesine yerletirdim. Bu temel zere, Peygamber dnemi Arap yarmadasnn bir haritasn kardm ve o zamann btn kabilelerini Arab yarmadasnn mevcut coraf haritasna yerletirdim. Peygamber andaki Mekke ve Medine ehirlerinin haritasn yaptm. Mekke'de, Medine'de, Taif de ve bu ehirlerin evrelerinde, gerek Peygamberin gerekse Peygamberle, akrabalk, dostluk veya dmanlk yoluyla ilikisi olmu olanlarn ayak bast her yeri bu haritada gsterdim. Seferlerinde takip ettii btn gzergahlar, btn sava sahnelerini, hayatnn btn izlerini, -her nerede yaam ve her nereden gemiseizledim. Her halkarda O'nunla hatras olan bu ehir, da ve sahralarda her yeri buldum. Bedir, Uhud, Hendek, Ben Kurayza, Hayber, Fetih, Huneyn, Taif ve....cephelerinin ayrntl haritasn, Mekke ve Medine'deki evlerin haritasn, hatta Ben Haim Mahallesinin mstakilen ayrntl krokisini, Mescid-i Nebev'yi, elerinin evlerini, Fatma'nn Medi-

ne'deki evini, Hatice, Eb Talib ve Fatma evladnn evlerini, mamlarn, Ashabn tam adreslerini ve de byk dmanlarn n Mekke'de oturdu u mahali gsterdim.... Bugn Mekke, Medine, Taif vb. ehirlerin bakalam vaziyeti ierisinde bulunulabilsin, Peygamber'in yaad ehir ortamnn, sosyal ve ailev yaamnn tam tasviri zihinde canlandrlabilsin, tarih canl bir ekilde grlebilsin ve bizim canmzla ba l olan ve o zaman, mekan ve durumlarda hissedilebilsin diye.... Ve bylece sen "ey ranl Hac kardeim"! Bu yirmi gnde her yerde Peygamberle birlikte olabilirsin. Peygamberin on yl Mekke'de kalnn bir sembol olarak sen de Mekke'de on yl kalabilir; O'nun izini srerek Taife sefer yapabilirsin; O'nun gittii her yere gidebilir, davet iin, sava iin sefere kabilirsin... Ve bu on yllk Mekke hayatnn ardndan Muhacirlerle birlikte Mekke'den Medine'ye hicret edebilirsin; Rebeze ve Bedir yolundan geerek Kba'ya ve ardndan Medine'ye girebilir; Medine'nin Peygamber'den ve ailesiyle dostlarndan bir iz tayan her sokan, her noktasn dolaabilir, yreinde hissedebilirsin. Akabinde Hayber'e, bu ssz, suskun, el dememi sanki ondrt asr nceki haliyle kalm olan vadiye sefer yapabilirsin. Rutubetli hurmalklarnn derin esrarengiz sessizliinde, evreni kuatan dalarn zirvesindeki 'Yahudi' kalelerini grebilir, birer birer tanyabilirsin. Orada, hl bu vadinin hatralarla dolu sessizliinde nlamakta olan "Ali'nin gkgrlts gibi feryad"n duyabilir, onun eser ve izlerim dnya gzyle grebilirsin: ferah kalenin keskin iniindeki Ali mescidini -ki buras, onun asker ss olmutur-, Ali pnarn, hl grnmekte olan kaleleri, metruk evleri ve ssz Hayber hurmalklarn temaa edebilir, seyre dalabilirsin... Ve o servenlerde, o topraklar zerinde, Bedir, Uhud, Hayber, Hunenyn ve Mekke'de... sergilenen savalarn, sahne ve cephelerin ayrntl bir haritasn da grebilirsin... Evet, Medine'de Peygamberle birlikte on gn ya ayabilirsin, O'nun burada on yl kalmasnn ansna! O'nun gittii her yere gidebilir, oralarda Ali'yi de grebilirsin. Birer birer Ashab ve Ashabn

evlerini de tabi. Bugnn Medinesi'nde Medine'nin gemiim bulabilirsin. Ve bylece heyecan, ak, coku, hareket ve cihad dolu slm tarihinde yerini alabilir, insanlk tarihinin bereket dolu yirmi yl ierisinde, kendini Muhacirim ve Ensar arasnda bulabilirsin. Hacc'la birlikte slm tarihini ve Peygamberin sretini bu ekilde grebilirsin. Genellikle beyhude beklemeler, bo szler, al-veri, alveri temaas, alveri hakknda sohbet ierisinde heder olan mrn en zgr zamanlarnda, en amade hallerde, en aziz zemin ve zamanda, sen ey mslman kardeim! slm'n beiinde Hacc'la birlikte, slm'n deiim getiren mkemmel, dakik, zinde bir devresini renip tecrbe edebilir, yaabilirsin. brahim'le Szleme Hacc konusunda tedvin ettiim ikinci kitap, Mad b brahim [brahim'le Szleme] adn tamaktadr. Bu kitap, Adem, brahim ve Tevhid'i, slm'n insan misyonu ve tarih felsefesini, "Tevhid" ve "irk"in fikr, tarih, sosyal, ahlak veya antropolojik roln, Hacc'n simasnn ana hatlarn ve Hacc felsefesini konu edinmektedir. Mensik kitaptan nc kitap ise elinizdeki kitaptr ve Mensik adn tamaktadr. Mensik, "ne-se-ke" [nsk] kknden gelen "mensek"7 kelimesinin ouludur. Kelimenin iinde ne gibi anlamlar bulunmaktadr? Prestij, zahidlik, riyazet, Allah karsnda huu, insan, Allah'a yaklatran ey, elbiseyi ykayp temizlemek, eve varmak, doru ve gzel yolda yrmek ve yrmeye devam etmek, Allah'tan gelen her hak, Allah'a sunulan ey, kan ve kan tazminat... Bu anlamlara gre; nsik insan: bid, zahid insan. Nsik yer: zerine yeni yamur yam yemyeil gzel yer, Mensek: tandk, dost memleket. Gnln lfet ve ba kurduu diyar, Allah'n her mmetin ayaklar altna serdii dosdoru yol.

Ve Mensik ne Hacc'n adab ve amelleri hakknda tam bir fkh risale, ne de bu dabn felsefesi, bu amellerin yorum ve analizi hakknda fikr bir risaledir; aksine Hacc'daki adb ve amellerin zel addr "Mensik". Bu, slam'n bizzat ona verdii isimdir. Bu da benim, "topluluk" halinde "zaman"a bal olarak yaplan "dzenli hareketler" btn eklinde yaptm Hacc tarifimin, bu isimlendirmeyle uygunluk olu turdu unu gstermektedir. Bu kitap, Allah'n bu aciz kulunun szkonusu dab ve ahkam konusundaki yorum ve zmlemelerini ihtiva etmektedir. Hibir mslman, Hacc merasimini bu kitaba gre alglamakla grevli deildir: Mensik, fkh bir risale deil, fikr bir risaledir. Benim tek yaptm, "Hacc Mensik"ini yorumlamaya almaktan ibarettir; stelik de bir ruhan veya bir slm mercii olarak deil, "mslman bir hac" olarak yaptm bunu. Elbette mslman bir Hac nn Hacc dn nde Hacc'dan ve Hacc makam nda grdklerinden sz etme hakk vardr, nitekim sz etmektedir de. Di erlerinin de onun szne kulak verme haklar vardr ve kulak da vermektedirler. Bu, sadece bir "hak" de il, ayr ca bir ananedir de; Hacc ziyaretisi, Hacc dnnde -halkn yolcuyu grmeye gittii seyahat adeti gibi deil- akrabalarn, tandklarn, dostlarn ve komularn davet eder. Bu gelenek dolaysyla, her yl Hacc meselesi dnce ve zihinlerde ekillenir, bahis konusu edilir, her kes, Yaratan ve yaratlanlarla olan miadnda "elde ettiklerim", kendi memleketine getirir, kendi toplumuna armaan eder. Bu, her yl gc yeten aznln pratik olarak ve gc yetmeyen ounluun teorik olarak Hacc'a katld "byk Hacc retimi"dir. Eer btn bir dnyadan, en uzak ky ve en geri kalm kabilelerden Hacc'a gelen bir milyondan fazla mslman n e itim ve retiminden sorumlu olanlar, Hacc kart lks gsterimlerinde, irkin aristokratizmlerde, yemede, imede, uykuda, salkta ve sefer hediyesinde gsterilen dikkati ortaya koysalard, amellerin yapl eklinde, yani d grnnde sergilenen banazlk, titizlik, kl krk yarma ve vesvesenin binde biri, Hacc'n ierii ve manasn idrak etmede sergilenseydi, evet byle olsayd, o takdirde Hacc, her yl, yzbinlerce gnll, itiyakl ve hr temsilciyi, bir aylk teorik ve pratik slmbilimi boyunca Hacc

ruhuyla, slm misyonuyla, Tevhid mektebiyle ve mslman milletlerin yazgsyla tantracak bir ders dnemi olabilirdi. O zaman Haclar lkelerine, ehir ve kylerine, i, hayat ve iman evrelerine dopdolu elleri ve yrekleriyle dnebilir, kendi rendiklerini halklarna retebilirlerdi. Bylece Hacc, her yl, berrak dnce ve imanyla mslman mmeti sulayabilen cokun bir zemzem olacaktr; "Hac", pt ta (Hacer-i Esved) yemininden baka mrnn sonuna kadar karanlk evresini aydnlatabilen bir nur taycs olacaktr. Her Hac, kendisinin ve evresindeki insanlarn idraki dzeyinde, en azndan evde oturduu gnlerde, dost akraba ve meslekdalarndan drtyz kiiyi tekrar edilip duran, basit, mide bulandrc hatra ve olaylarn dnda Hacc okuluyla tantrsa, her yl, btn dnya mslmanlar, bir milyon beyz bin Hacc retmeni vastasyla retim grm olurlar. slm gelenekte bir mslman, insanlar, kendisini grmeye iki konuda davet etmelidir: biri, Hac; dieri, lm! Ylda bir kez, belirli bir zamanda Hacc' dnmek iin! Ve lm dnmek iin! lm!...Onun belirli bir zaman yoktur. lm, kurbanna haber vermeden gelir. Ancak lmn setii kurban, seni haberdar eder: Akln bana al! lm vakti sana da gelip atar.! Vakit! lm vakti! Hacc, dier din veya din olmayan hkm ve ameller arasnda mstesna bir yere sahiptir. Namaz, "ruhun, evrenin manev merkezine, varln byk mabd ve maukuna doru yapt gezinti"; Victor Hugo'nun ifadesiyle "kk bir sonsuz"un, "byk bir sonsuz" karsnda duruudur. Bu "somut, sabit bir kavram"dr. Tabii ki farkl derecelerde. Cihad, bir "akde sava"dr. Elbette onu anlama dercesi, mcahidin dncesinin derinliine baldr. Oru da byledir, Zekat da... Fakat Hacc byle mi?

Hacc somut bir kavram ve ifade ile tarih etmek mmkn m? Hacc nedir? Bu soruya, dnen Haclarn says kadar deiik cevaplar verilebilir. Hacc, hangi manasyla anlalrsa anlalsn, "kendi"nden "Allah"a doru "halk"/yartlmlar/la birlikte yaplan bir harekettir. Hacc, "Mteabih bir hkm"dr..., Mteabih yet gibi...! Kur'an'daki ayetler iki ksmdr: Muhkem ve Mteabih. Muhkemler, tek boyutlu ayetlerdir. Ak, sabit manas olan szlerdir. Mtebihler ise ok boyutlu ayetlerdir. Zihni deiik yollara sevkeden, bir ka mnnn anlald szlerdir. En zengin, en esasl mnlar, "mtebiht" kapsamnda gizlidir. Her ada ve her keifle, bu yetlerin saysz batnlarndan bir batn alr; dnce ve duygularn deiim ve geliiminde, beyann srlarla dolu karmak dokusu ierisinde bu ayetler daha bir alr, daha bir aydnlanr. ifreli sedef iindeki bu Mteabih ayetler, gelecek yzyllarn dalg dncelerinin avlayp skmeleri gereken eyi, bugnn ve dnn kem gzleri ve kaypak dncelerinden saklamlardr. "Kur'an'n sz"n sade bir mesaj yapan, bu Mteabih ayetlerin ok renkli, yzlerce kenarl prizmasdr. Mesajndaki sadelikten dolay, onlar, bir l bedevisi kolayca anlayaca, kendisini ona muhatab grecei gibi, meden bir filozof da onun sanatsal mucizesi, manev zenginlii ve fikr kurgu derinliinden hayrete der, bu filozofun aratrmac dncesi ve anlam bulucu gnl, onun sonuna eriemez, onu aamaz! Bu Mteabih ayetlerdir ki bu kitabn ebedliini, etkinliini, reticiliini, srekli tazeliim; her eyi rten, khne yapan ve ldren zaman srecine ve de "kevn. ve fesad", "lm ve hayat" yeri olan zemine kar korumu, teminat altna almtr. Benim gzmde, hkmler de ayetler gibi muhkem ve mtebih diye ikiye ayrlr. Cihad, bir "muhkem hkm"dr. Hacc ise bir "mtebih hkm"! Bu "mtebih hkm"n anlalmasn zor-

latran, onu beyan etmek iin seilen dilin, "remizli bir dil", bugnk stlahyla sembolik dil oluudur. Bunun anlalmasn daha da zorlatran ey ise, bu "sembolik dil"in "lafz" deil", "hareket" oluudur.! Ve sessiz bir hareket! "Remz hareketler"le aklanm olan "mteabih bir hkm"! Ve Hacc mteabih klan sadece "dil" deildir. Onun mteabih ierii vardr! Niin byle? Zira Hacc, iindekileri, bir ada, bir neslin gz nne karp koyacak ve batnn, bir "kavray" ihtiyac ve bir "duygu" gc iin sofraya getirecek kadar basit birey deildir. O takdirde gelecek asrlar iin tekrarlanan bir gelenek haline gelir ve gelecek nesiller iin kalpsal seronomilerden, taabbd bir hkmden, abes ruhsuz, bombo, kelamsz, rolsz, naksz, khne, bitmi ve tarihte kalm bir eyden ibaret olurdu! Bu durumda Hacc, bir akideyi, bir prensibi ve bir "deer"i ortaya koymayacaktr. Halbuki gerek bir Hacc, slm'n ta kendisidir. slm, "kelimeler"le Kur'an; "insanlar"la imamdr. Ve "hareketler"le de Hacc! yle anlalmaktadr ki Allah, insana anlatmak istedii her eyi, Hacc'da ortaya dkmtr! Varlk felsefesi ve dnya grnden tutun insann yaratl felsefesi, tarihin seyri ve insan tekmln aamalarna -nsann toprak zerine ilk ortaya kndan, niha kemalinin en son kalesine kadar her ey... Ve yine insann renmesi gereken eyler ve lah miracna ykselebilmek iin kullukta katetmesi gereken aamalar... Ve nihayet, "beer tr" nn tekvini projesi ve "rnek beer mmetin tekili plan, "beer ferd"in tekml ve "ebed deiim"in esas, "sabit dzen", "zamanla tam bir uyum", "sosyal asalet" ve genel olarak "bir topluluun, Mutlak Ebediyet'e, sonsuz Keml'e doru bilinli, sekin hareketi" "Allah"a doru hareketi...! Evet:

Hidayet meselesi, ahlak deerler, imamet, mmet, mekteb, tarih "ittisal", beer "toplumsallama" kltrel "kollektivite", siyas "ittihad", snfsal vahdet, kavm vahdet, itikad vahdet, yol, hareket, yn, rehberlik, hedef, sorumluluk, ideoloji, fedakarlk, takva, bilgi, bilin, vukfiyet, seferberlik, hazrlk, silah, strateji, cihad, ehadet, ak, kan, zafer, zgrlk... Tevhidi dnya gr ve varlk felsefesinden tutun sava, ayrmclk, ve alkla mcadeleye kadar her ey! Hem Allah, hem ekmek! Hem kulluk, hem kurtulu! Hem "kendini yetitirme", hem "ferd"in "mmet'te erimesi. Kendini "halk"a feda etme; ama kendin iin deil. Halk iin de deil; sadece Allah iin! Acaba benim Hacc'dan anladm nedir? Esasen ncelikle u soruyu cevaplandrmak gerek : Temel olarak Hacc'dan ne anlalabilir? Hacc, genel bir bakla insann Allah'a doru varlk seferidir; Ademoullarnn yaratl felsefesinin sembolik gsterisi; bu felsefede ortaya konan eyin nesnel tecessmdr. Tek kelimeyle Hacc, "yaratl tiyatrosu"dur. Ayn zamanda "tarih tiyatrosu", ayn zamanda "Tevhid tiyatrosu"dur. Yine Hacc "mekteb tiyatrosu", "mmet tiyatrosu", (slam'n insanlar arasnda kurmak istedii rnek itikad toplumun tiyatrosudur.... Ve nihayet Hacc,. "insann yaratl" nn ve "slm mektebi" nin sembolik bir gsterimidir. Bu gsterimin ynetmeni Allah, dili ise harekettir. Asl karakterler: Adem, brahim, Hacer ve blis; Sahneler: Harem ve Mescid-i Haram blgesi, Sa'y, Arafat, Me'ar, Mina. Semboller: Ka'be, Safa, Merve, gndz ve gece, gn batm ve gn doumu, put, kurban. Elbise ve ss: hram, tra ve taksir... Bu tiyatroda oyuncular kim? - Bu daha da artcdr-

Hacc

ahenk, niyet ve ynelme, yani hareket ve ayn hacc: zamanda cihet-i hareket. Her ey; kendini, kendinden, hayatndan, btn balarndan koparmakla balyor. Yoksa sen, kendi ehrinde sakin deil misin? Sknet mi? Skn mu? Hacc, nefy-i skn; hayat, hedefi bizzat kendisi olan ey, yani lm; bir tr soluk alp veren, can tayan lm, murdar yaama, bir nev bataklkl var olu. Hacc: akc ol! Hayat, dngsel bir hareket, ksr dng, bo, anlamsz, tekdze git-geller... Peki iin asl? Yalanmak, gerek sonu mu? rmek. Tek dze ve aptalca bir sallant. Acmasz bir ikence. Gndz, geceye bir giri, gece de gndze. Ve: lnceye dein mr ipini kemirerek ksaltan bu iki siyah ve beyaz farenin souk mkerrer oyunuyla oyalanmak. Hayat m? Temaa; sonusuz, anlamsz sabah ve akamlarn seyri. Tatsz, sonu gelmez bir oyun... Zamann yoktur... Her strap, tela, intizar... Vakit bulduunda elde ettiin ey, bir hi, bo, abes felsefesi, nihilizm...

Ve Hacc: Senin bu aptalca cebre, bu anlamsz lanetli yazgya kar isyann. Kararsz, sallantl, tereddtl ve dngsel hayattan, tketim iin retim, retim iin tketimden kurtuluun. Hacc, ucu kam bir yumak gibi, varln aar. Bu kapal daire, "devrimci niyet" ile alr, yola koyulur, ufuklar iaret eder. Dosdoru bir seyir izgisinde ebediyete, baka bir yne, "O"na hicret eder! "Kendi evin"den "Allah'n Evi"ne, "halkn evi"ne hicret! Ve sen her kim olursan ol, insan idin, Adem'in evlad idin; fakat tarih, hayat, insanlk d sosyal dzen seni irkinletirmi, kendine yabanclatrm, line klm, seni kendinden, o ftr znden uzaklatrmtr. Zerreler Aleminde insan idin, Allah'n halifesi idin. Allah'n sohbetda idin, Allah'n zel emanetisi idin. Tabiatn sahibi, Allah'n yakn idin, Allah'n ruhu sana flenmiti. Allah'n zel rencisiydin. Allah sana btn isimleri retmitir. 8 Allah sana kalemi retmitir. Allah seni kendine benzeterek yaratmtr.9 Seni yaratm ve kendi yarat olan sana byk bir makam vermitir. Seni yaratp kaldrm, uzak ve yaknndaki btn melekleri ayana kapandrtmtr. Btn melekleri sana boyun edirtmitir. Yer, gk ve onlarda var olan her eyi senin gl ellerine brakmtr. Senin yanna gelerek kendi ze emanetini omuzlarna yklemitir. Seninle anlama yapm, seni toprana getirmitir. Senin ftratna yerlemi, seninle yuvada olmutur.10 Ne yaptn grmek iin seni gzetlemede kalmtr.11 Sense tarih caddesini nne katp yola dtn, Allah'n "emanet" yk omuzunda, Allah'n szlemesi elinde, Allah'n sana rettii isimler yreinde, Allah'n ruhu, "varlnn" bedeninde ve... Btn sermayen "Asr". in ne? Btn yaptn sermayeden yemek! Hayatnn hneri ne? Zarar etmek; kardan zarar deil, sermayeden zarar: "Hsran". "Ve asra andolsun ki insan daima ziyandadr". Bunun ad da yaamak oluyor! Sen u ana kadar ne yaptn? Gya yaadn! - imdi elinde ne var? - "Kaybettiim yllar"!

Ne hale gelmisin? Ey Allah'n simas zere olan! Ey Allah'n emanetinden sorumlu olan! Ey Allah'n meleklerinin secde ettii! Ey Allah'n yeryzendeki halifesi! Evrendeki halifesi! Para oldun; evhet oldun, ikembe oldun, yalan oldun, vahiletin, yrtc oldun, kof, iibo oldun, bombo! Yoksa dopdolu mu! Olsa olsa amurla dolu, baka birey deil, bir hi! Balangta amurdan, murdar bir kalp idin. "Hamein mesnn": pis, kt kokan amur! Allah, bu amur olan "sana" kendi ruhundan fledi! Hani nerede o ruh! Ahura ruh, Allah'n ruhu! Ey amur yiyen karga! Varln bu bataklktan, yaamn bu amur deryasndan kurtar! Kendini hemen sahile at, ey rm beden, ey amur ceseti! Bu "utan verici" ehir, ba ve bayndrlktan, yarmadann gne lne ba koy; kuru, kzgn, kum deryas lnde, Vahyin yad gn altnda Allah'a ynel. Ey kurumu, sararm, boalm ney! gurbet, srgn ve yabanclktan inle dur! Ey yabanclarn, dmanlarn elence arac! Ey bakalarnn dudaklarna tatl melodiler konduran! Kendi sazlna ynel.
Buluma Zaman

imdi, kap alma zaman gelmitir; vakit, kap alma vaktidir. Zilhicce'dir, Hacc ay: Hrmet ay. Bu ayda kllar dinlenmeye ekilmi, sava atlarnn kinemesi, savalarn ve kl kuanm olanlarn naralar lde sessizlie gmlmtr. Sava, kin ve korku, yerini bar, peresti ve gvenlie brakmtr. Halkn, Allah'la grme zamandr; Mevsim'inde gitmek gerek oraya. Allah'n yatma, insanlarla birlikte gitmek gerek. brahim'in yeryzndeki arsn duymuyor musun?:
"nsanlarn iinde Hacc' duyur; gerek yaya gerekse uzak yollardan gelen yorgun dm develer stnde sana gelsinler."12(Hacc, 27)

Ve sen ey amur! Allah'n ruhunu ara. Geri dn ve O'ndan bir haber al. Kendi evinden O'nun Evi'ne ynel. O, Evi'nde seni beklemektedir. Seni aryor: Davetine lebbeyk de! Sen ey hi bir ey olmayan! Sen, sadece "O"na doru yol almadasn, baka bir ey deil.13

Zaman, buluma zamandr. Pis, zelil, utan verici ve hakir hayatnn skclndan, yani dnyadan, boucu ve kapal ferdiyet kafesinden, yani nefsinden kendini kurtar: O'na ynel, insan ebed hicret adresine, Allah'a doru sonsuz insan olmaya: Hacc'a ynel! Borlan demek, keder ve skntlardan kurtulmak, kahr ve krgnlklar atarak bar yapmak, hesaplar kapatmak, dierlerinden helallik dilemek, yaamn, ilikilerini, suretini, birikim ve kazanm-larn aklamak, evet btn bunlar, hemen burada lecekmisin, sanki bir daha dnmemecesine gidiyormusun gibi yapmak, son veda annn bir sembol, insan yazgnn bir iareti, ebediyyete kavumak iin btn her eyi kesip atmann bir gstergesi ve dolaysyla: vasiyetin bir ifadesidir, yani lmn iareti, lm iin bir provadr. lm ki bir gn seni zorla seer... Sen imdi Haccet, sonsuzlua ynel, Allah'la grmeye, Hesab Gnne, artk "amel edemeyecein" yere: mahkemeye; kulak, gz ve kalbini yarglayacaklar, tek tek hesaba ekip sorgulayacaklar mahkemeye.
"... phesiz kulak, gz ve kalbin hepsi bundan sorumludur". (sra, 36)

Sen sorumlu olduun gibi btn organlarn da sorumlu. Ve sen orada amellerinin imansz ve acmasz saldrs karsnda ciz bir kurbandan bakas deilsin. O halde imdi "dr-i amel"de [amel yurdu] iken, kendini "dri hesb"a [hesap yurduna] yolculuk iin hazrla. lm iin idman yap. Bir bakma lm prova et. "lmeden nce l."! lm, imdi lm gstergesiyle se, lme niyetlen ve ynel. Haccet ! Hacc m?... Hacc, O'na dnn bir gstergesidir; O, mutlak ebediyettir, O, sonsuzdur. O'nun snr, ucu-buca yoktur. "O'na" dn, mutlak keml, mutlak iyilik, mutlak gzellik, mutlak g, ilim, deer ve hakikate doru hareket etmek; yani Mutlak'a doru hareket, mutlak kemle doru mutlak hareket, ebed hareket demektir. Yani sen, bir "ebed olu"sun, bir "sonsuzluk hareketisin. Allah senin "durak yer"in deil, "maksad"ndr. Allah,

senin seyri sefer izginin en son noktas deildir. Seim seferin, ebed hicretin, yle bir cadde, yle bir yol zerindedir ki onun son noktas yoktur. Senin zerinde gittiin yol, asla bitmeyecek bir yoldur. Mutlak giditir yani. Allah, senin kainattaki ve kendi varlndaki bu hareketinde, ebed deiim, hareket ve hicretinde, "yn" gstericidir, bir durak, bir son nokta deil. Tasavvuftaki gibi "Allah'da" lmek, "Allah"da kalmak deil. slam: "Allah'a doru" giditir.
"phesiz biz, Allah iiniz ve O'na dncleriz." (Bakara, 156) "Bilin ki iler Allah'a dner" (uara, 53)

"Fena" deil, "hareket", "Fh" (O'nda, iinde) deil, "ileyhi" (O'na). Zira Allah senden uzak deildir ki ona kavuasn. Allah senden daha yakndr: Kime?: Sana. Ve Allah, ulalabilmekten, ulalabilecek olandan uzaktr, mnezzehtir. Kimin ulaabileceinden? : Herkesin, her eyin! Zaman "buluma zaman"dr. Vakit gelip atmtr. Grme zaman yakndr. Mikat'a git bulumak iin! Ey Allah'n davetlisi! An, grme andr! Buluma zamandr, mikattr, miaddr. Ey amur! Allah'la gr! Sen ey Allah'n yakn, meleklerin secde ettii! nsan, Allah'n dostu (ens), Allah'n tek byk dostu (cels)14 tarih seni bakalatrm, yabanclatrmtr, hayat, seni bir hayvana dntrmtr. Ve ey sadece O'na kulluk edeceine ve O'nun dndaki btn ilahlara ba kaldracana dair Allah'la szleme yapm olan sen! Bu szlemeye ramen imdi tauta kulluktasn; puta, "kendi yonttuun eye" kul oluyorsun! Evrenin lah'na, insanlarn lah'na, kendi lah'na deil, yeryz tanrlarna kul olmusun ey "zalm"! Ey "cehl"! Ey hayat alveriinde "zarar eden"! Ey, zulm, cehalet, ziyan, zillet ve ihtiya kurban; korku, hrs ve tamahkarlklarn oyunca! Ey ki hayat, toplum, tarih seni "kurt" yapmtr, veya "tilki", "fare" ya da "koyun"!

Zaman "buluma zaman"dr: Haccet! Mkt'a git, nsan'n byk Dostuyla, yani seni insan yaratan Dostla randevun var. ktidar saraylarndan, servet hazinelerinden, drar ve zillet mabedlerinden ve oban kurt olan koyun srsnden kap kurtul, kamaya niyet et ve Allah'n Evi'ni, insanlarn evini Haccet.
Mkt'ta hram Mkt15, gsterinin balad an, gsterinin sahne arkas. Ve sen ki Allah'a yneldin ve imdi Mkt'a geldin! yleyse elbiselerini deitirmelisin. Elbise: Seni, senin insanlnn iini zerine alarak giyinen ey. Elbise, insan giyer gerekten. Bir de insan elbiseyi giyer derler: Ne byk bir yalan! Elbiseyle insan insanlm gizler; kurt, tilki, fare veya koyun elbisesi iinde kendini gsterir. Elbise bir hiledir, bir "kf r" dr. Elbise (libs) kelimesinin manidar bir anlam da vardr. Bunu "iftil" babnda "iltibas" kelimesiyle anlamak mmkndr. ltibas, itibah, yani yanlmak demektir! Elbise, gstergedir, iarettir, hicabdr, simgedir, derecedir, rtbedir, unvandr, imtiyazdr. Elbisenin rengi, modeli ve cinsiyle btn her eyi; "ben" demektir. "Ben" demek, "sen" demek deil, "siz" demek deil ve "biz" demek de deildir. Yani byklk taslama ve dolaysyla "ayrmclk", yani "snr" ve dolaysyla "tefrika" demektir. Bu "ben", soydur, kavimdir, tabakadr, snftr, gruptur, ailedir. Rtbe ve makamdr, mevki dknldr, deerdir. Ferddir ve fakat "insan" deildir. Snrlar insan lkesinde saysz denecek kadar oktur. Tarihin Kabiloullarndan celladnn klc, Adem oullarnn arasna derek beer tevhidi paralamtr: patron-uak, hakim-mahkum, tok-a, zengin-fakir, efendi-kle, zalimmazlum, smren-smrlen, istirmarc-istirmara urayan, eekletiren-eekletirilen, zorba-zayf, mir-memur, aldatan-aldatlan, erefli-erefsiz, ruhn-cismn, havsavm, malk-memlk, iveren-ii, mutlu-mutsuz, beyazsiyah, Doulu-Batl, uygar-gerikalm, Arab-Acem... Evet, bu ekilde insan birlik, paralanmtr.

nsanlk, rklara; rklar, milletlere; milletler, snflara; snflar kabile, grup ve ailelere blnm. Bunlarn her biri de kendi iinde ayrca unvanlara, ereflere, onurlara, derecelere, lakaplara ve kk kk bir "ferd", bir "ben"e varncaya kadar paralara ayrlmtr. Bunlarn hepsi de elbisede kendini aa vurmaktadr: yleyse Mikat'ta dkl. Kefen giy. Renklerden tamamen arn. Beyaz giy, beyazlatr, herkesin rengiyle renklen, herkes ol, kabuunu atan ylan gibi, kendinin "beni olmak"tan kurtul, halk ol, insanlar ol. Bir zerre ol, zerrelere kar; katre ol, deryada kaybol; "Mid'a gelmi herhangi bir kimse olma" "Mikat'a gelmi bir p ol."16 "Yokluunu hissettiren bir varlk ol veya varln hissettiren yokluk."17 "lmeden nce l"18 Hayat elbisenden kurtul, lm elbiseni giy. Buras Mikat'tr. Kim olursan ol, hayat elinin vcuduna balad ss, iaret, renk ve modelleri ve seni: kurt, tilki, fare veya koyun gsteren bu gibi eylerin hepsini "Mikat''ta at, insan ol. Balangta olduun gibi, yek vct: Adem! Sonunda olacan gibi, yek vct: lm!

ki paral bir tek elbise giy: Bir paras omuza, dieri bele, tek renk, beyaz, dikisiz, modelsiz renksiz, hi bir sembol tamayan, "sen" olduunu ve "bakas" olmadn gsteren hi bir iareti bulunmayan bir elbiseyi giy. Herkesin giydii bir elbiseyi, Mikat'ta hemahenk olduun, sade bir ekilde ilerine kartn herkesin elbisesini. Allah'a doru yolculuunun banda giydiin elbiseyi Allah'n Evine doru seyahatinin banda giy. Buras Mkat'tr. Yeryznn eitli ynlerinden hareket eden kervanlarn yollar zerinde belirli noktalar bulunur. Bunlarn isimleri Mkt'tr. Hayret! sm-i zaman, mekan zerinde! Ne demek? Mekanda da "hareket" mi var demek? Bu, mekanda hareket olduu anlamna m gelir? Yani her ey zaman demek mi? Bu, mekann da zaman olduu anlamna m gelir? Yani aslnda durmak yok mu? Evet zaten insan da bir "var bulunu" olmayp bir "olu", Allah'a doru bir olu deil mi? Ve ilallahi'l-masr: Btn dn Allah'a dr. (Nur, 42) Hayret! Her ey hareket, kemal, lm ve hayat, hayat ve lm, tezat, deiim, yn! "O'nun vechinden baka bir ey yok olucudur" (Kasas 88) Yani O'na yn olan eyden baka herey yok olucudur. Allah, vcud- mutlak, kemal-i mutlak, huld-i mutlak ve ................................................................. mutlak- mutlak! "O, her gn bir itedir." (Rahman, 29) Ve Hacc : hareket, bir hedefe ynelmek, insann "Allah'a" ricatinin gstergesi. Zuhuleyfe'de btn benlerin iin bir mezar kaz, kendini, kendi cenaze merasiminde kendi lmne ahit tut. Kendi mezarnn ziyaretisi ol, kendi hayatnn takdirini kendi ellerinle kendin olutur, Mkt'ta l. Mkt'la Miad arasndaki alanda yeniden diril. Buras

Kyamet alandr. Kefen giyenlerin ufkuna kadar ufuk, "beyazlar"n grleyen seli, insanlar! Hepsi tek renk, tek model, hi kimse, hi kimseyi tanmyor, dolaysyla hi kimse kendini yeniden bulmuyor. "Ben" Mkt'ta kalmtr. imdi harekete geip coan ruhlardr. O ruhlar ki rksz, nasipsiz, snfsz, an ve namsz olarak mcessem hale gelmilerdir. Bu ruhlar topluluu iice gemi, birlik olmu bir maher, ilah tevhidden insan bir abide, kurtulu, hareket, korku, evk, heyacan, vecd, hayret ve cezbe! Herkes, bu ekici manyetik alanda bir zerre. Kble'de Allah. Hi bir ey yok, sadece insan meydanda. Btn ynler bir hi, sadece O'nun yn var. Btn milletler ve gruplar, insanlk; lde bir "kabile" olmu, varlkta ve hayatta tek "kble"leri var. Elbiseni at. Seni gsteren btn gstergeleri, btn iaretleri bir kenara brak ve halk maherinde kaybol. Hayatn sana bal kld veya seni hatrlatan, senin dzenim anlatan her eyi, halkn kyamet kalabalnda unut, hepsini kendine haram kl. hram giy! Nedir hram? Haram klmak! Demek ki masdardr. Fakat burada isimdir, stelik de bir tr elbise ismi. "Ben"ler Mkt'ta lyor ve hepsi "biz" oluyor. Herkes kabuk deitiriyor ve insana dnyor. Sen de ferdiyet ve ahsiyetini, gurur ve benini defneder ve "halk" olursun, "mmet" olursun: Mina'dan ktnda kendini yok eder, bize hulul edersin. Herkes bir toplum olur. Ferd, "mmet" olur; tpk brahim'in tek mmet olduu gibi,19 Sen de imdi brahim olmaya gidiyorsun! Herkes birbiri oluyor, birisi hepsi, hepsi birisi. irk toplumu, Tevhid toplumuna erer, mmet olur. Ve mmet, yoldaki toplumun addr. mm, yani ahenk, uyum, bir hedefe doru hareket, bir kbleye doru azimet, bir toplum, ama olduu gibi kalmak iin deil, saadet iin, saadet iin deil, kemal iin, rahat ve sknet iin deil hareket ve coku iin bir toplum. Ve sonuta "idare" deil rehberlik", hkmet deil "imamet"! Ve imdi sen ve dier saysz senlerle benler, ne diyeyim ben? Dier hiler, dnyann drt bir yanndan gelmi, kendilerine srtla-

rn dnp ilahlarna ynelmiler. Batakla srt dnp Allah'n ruhuna ynelmiler. Srtlan, dnyann srgn yerlerine dnk, yzleri Ahirete. Srtlar izaflik ve maslahatlara, yzleri mutlak ve hakikatlere dnk. Srtlarn cehalet ve zulme dnerek, bilgi ve adelete ynelmiler. Ve bilahere irke srt evirip Tevhide ynelmi, Mkt'a erimisiniz, hram elbisesini giyip, birbirinize karyorsunuz! Bir maher olay. Sanki bir Kyamet! Herkes bir yabancy dost ediniyor, bir garibi kendi kavminin yerine koyuyor. Herkes bir bakasnn ayakkabsn giyebilir ve her hram, senin hramn olabilir. Bunlarn hepsi yllardr, kendi insanlk durumlarn unutmu. Zor ve basknn, altn veya makamn, nam, toprak ya da kann cinzedesi olmulard. "mevcutluk"larn "vcud"lar olarak gryor, derece, rtbe, unvan ve lakaplarn "kendi"leri sanyorlard. Evet kendilerini yllardr byle gren bunlarn hepsi, imdi kendileri olmu, kendi z-insanlklarna dnmlerdir. Herkes tek nefer olmu. nsan olmu sadece, baka hibir ey deil. Hepsi tek sfat! Hac! -Niyetlenen ve hedef edinenzeti bu! Niyet Eie varnca balamak m istiyorsun, hereyden nce niyet etmelisin. Niyet nedir peki? Bu kkten ne gibi anlamlar kar acaba? "Bir eye ynelmek, kastetmek, bir yere azmetmek; "nevke'llh": Allah yol arkadan olsun ve seni korusun. Yer deitirmek, bir halden baka bir hale gemek. Yolcu: uzaklara gitmek. Dii deve: Semiz olmak! Niyaz: elleri amak! Hurma: meyveye durmak (dnlebilir!); konak: ikamet etmek, uzaklk, yolcunun ilerledii istikamet; niyyet: kasd, azm-i kalb, yrein, kensiyle hemahengini bulduu eye doru hareketi; niyaz, emr: er: kendim dnme hazrlamak, bir kavmin inancn, bir toplumun yazgsn elinde tutmak..."! Mkt'ta byk bir deiimin, devrimci bir deiim ve dnmn, bir "intikal" in snrndasn : kendi evinden insanlarn evine;

dnyalk ilerden aka; kendinden Allah'a; esaretten zgrle; nifak, ikiyzllk, rtbe, nian, snf, soy sop ve makamlardan doruluk ve samimiyete; gizlilikten akla; geici gndelik elbiseden ebediyet elbisesine, kaytszlk, laubalilik ve "hereyi mubah grmek'ten zveri, sorumluluk ve "hram" libasna bir intikal ve dnm snrnda! Niyet et! Meyveye duran hurma gibi. Ey kabuk, ey kof! O "bilin" tohumunu kendi iine ek, bo iini onunla doldur. Bsbtn beden olma, meyve ver! Varln kabuk yap, imannn ekirdeini olutursun; varlk ol, var ol, hep abajur olma, karanlk gnlnde yak, lda. Msade et de dolu ol, parla ve aydnlat, brak da bu z n parlakl, seni kendinden geirsin, kendin yapsn. Ey hep "cehalet", hep gaflet olan! Allah' bilen ol, yaratlmlar bilen ol, bilinli ol. Sen ki her zaman i aleti oldun. Sen ki her yerde aresiz oldun, iini seiyor, alyorsun, fakat adet olarak, gelenek olarak, cebren... imdi niyet et, bilinli, zgr ve bildik bir tercihle se: Yeni yolu Yeni yn Yeni ii Yeni olmakl Ve .. yeni kendini
Mkt'ta Namaz Mkt'tasn, niyet ediyor, Hacc'a balyorsun. Yani baladn eyi hissediyorsun; ne yaptn, niin yaptn anlyorsun. Elbiseni de zerinden karyorsun, kendini harekete geiriyorsun. ryan oluyor, ihram giyiyorsun. Ve sonra namaza duruyorsun. hram namaz, yeni elbisenin iinde kendini Allah'a sunmandr. hramla birlikte unu demek istiyorsun: "Allah'm! Ben artk Nemrud'un kulu, tautun klesi olmayacam. brahim suretinde olacam. Zor ve g krtnn, hilekar tilkinin, parac koyun'un, zillet ve teslimiyet koyununun elbisesine brnmeyecek, klnda grnmeyeceim. insan suretine gireceim. Yarn topraktan kalkarak grmem gere-

ken elbisenin iinde olacam. Yani ben, kendi tabiatmn, kendi zelliklerimin farkndaym, bir hi olduumun bilincindeyim. Ama ayn zamanda her eyim de: Sana itaat ederek kulun olmuum. Senden baka herey ve herkesten azade olmuum. Senden baka herkese isyan etmiim. Hayatmn buraya kadarki nih yazgsn biliyorum; takdr-i lh'nin insana yazd eyi imdi bizzat kendim seiyor, provasn kendim yapyorum. Mkt'ta ak hram kefeni iinde, Miad'n eiinde namazn baka bir anlam vardr! Sanki yeni kelimeler duyuyor gibiyiz. Bu, bir farzn tekrar deildir. "O"nunla konumaktayz. O'nun varlnn arln kendi zerimizde hissetmekteyiz: Ey dostun gnln okayan Rahman! Ey Rahm: Senin rahmet gnein, kfrle iman, liyakatla liyakatsizlik, temizlikle pislik ve hatta dostlukla dmanlmzn snrndan geer. Evet, artk senden baka hi kimseye vgde bulunmayacam; zira hamd sadece sana aittir. Senden baka kimseyi Rabb edinmeyeceim; zira herkesin Rabbi bir tek sensin. Din gnnn Meliki ve Mliki sensin. Putlarmn hepsini kryorum. Senden baka hi kimseye tapmyorum. Senden baka hibir gten yardm almyorum. Ey benim bir tek mabudum, ey benim bir tek yardm edicim! Biz cehaletin bozuk yollarna dmz. Bizi zulm sapknlklarna drmler. Zaaflarmzn oyunca olmuusuz, senin dndaki ve kendi dmzdaki glerin oyunca durumuna dmz. Evet ya Rabbi! Bu kt durumda olan bizleri, dostdoru yola, o gerek pak yola, bilin, vukfiyet, hakikat, kemal, ak, gzellik ve hayr yoluna ilet. Bizi dost edindiin, nimetlerinle nimetlendirdiin kim selerin yoluna ilet, fkelendiin kimselerin ve sapklarn yoluna deil. Mkt'taki her rk, Kyamet'in ak elbisesi hram'n iinde yaplr, bir korkulunun, bir meta verenin veya bir kutsaln huzurunda ediimiz her bir ban ihram iinde. Her secde, bir gcn, bir iktidarn huzurunda topraa koyduumuz alnlarn inkar demektir.

Mkt namaz! Her kyam, her kudu (oturuu), bir mesajdr onun. Bir anlama, bir szveritir, Ey Tevhid Rabbi, Ey bir olan Allah'm! Senden bakasna, senin vechinden bakasna hibir kyam, hibir kud (oturu) asla olmayacaktr diye. Selam sana ya Muhammed (s.a.v). O'nun kulu ve elisi! Allah'n rahmet ve bereketi senin zerine olsun. Sen ki bu hayatn iinde, bu yeryznde, byle bir rahmet ve bereketi insan bir bala baladn. Selam olsun bize ve Allah'n pak olan ve pak klan kullarna Selam size... Bu kelimeler, oradan canlanr, bu zamirlerin hepsi, kendi yerlerine dner. Btn iaretler yakndr. Herkes orada hazr bulunur. Mkt'ta hi kimse gib deildir: Allah, brahim, Muhammed, Halk, Ruh, Kyamet, Cennet, Kurtulu, zgrlk, Ak Ve ite sen! Adem'in elbisesi, halkn elbisesi, vahdet elbisesi, renksiz, modelsiz elbise, beyaz takva elbisesi, lm elbisesi, baka bir doum elbisesi ve nihayet yemden dirili elbisesi: hram iindesin. Ve sen ey insanolu Allah'n kovduu, blis'in oyunca, yeryz srgn, gurbet, yalnzlk ve toprak zdrab mahkmu! imdi piman, zr dileyen olarak kendi isteinle O'na dnmsn. imdi artk kaytszlk, ba boluk yok. nk bir "kayt" iindesin, zgrln, bilginin ve bilincin zirvesinde bizzat senin setiin kayt: bir cebir iindesin, bizzat senin setiin bir cebir: artk mukayyedsin, hramdasn, Harim'desin, harem bir yoldasn, haram bir mekana niyetlisin, haram bir zamanda hram elbisesi iindesin! Yasaklarla dolu bir harmdesin... hram ne demek peki? Haram klmak! Menetmek. hram senden neleri men eder? Hangi eyleri sana haram klar?
Yasaklar

Seni hatrlatan her ey, bakalarn senden ayran her ey, senin kimin hayatnda olduunu, ne i yaptn gsteren her ey. Ve nihayet senden iaret tayan, hayat dzenini gsteren, toplum dze-

nini iaretleyen her ey, "dnya" yadigar her ey. Hayatta terkedilmeyeceini sandn her ey, insan olmayan her ey, insandan bakasn hatra getiren her ey, sende gndelikleri artran her ey, Mkt'tan nceki hayattan bir koku tayan her ey, seni defnedilmekten nceki durumuna geri dndren her ey....
1- Aynaya bakma ki gzn kendine ilimesin, kendini unu tasn, kendi "var bulunu"unu zihninden atasn. 2- Koku srme, gzel koku koklama ki gnln hayatn hatr lamasn, "arzu ve hevesler" iinde yeermesin, heves koku su ban dndrmesin ve zevkleri artrmasn. nk burada atmosfer baka bir kokuyla doludur, Allah'n koku sunu burnuna ek, brak da ak kokusu seni mest etsin. 3- Hi kimseye destur verme, kardelii dirilt, birlikteliin altrmasn yap. 4- Hibir canlya, hibir hayvana eziyet etme, hatta hakir bir bcei dahi ldrme, incitme, zorla da itip kakma. Bu Kay ser dzeninde birka gn Mesih gibi yaa. 5- Harem toprandan bitki koparma, krma, tabiatla ilikide barl olmaya al. Tecavz ve tahrip huyunu iinden s kp at. 6- Avlanma. Katl zerinden at. 7- Yaknlk yasaktr. Arzunun peine dme ki ak btn varln zerinde adr kursun. 8- Evlenme ve baka evlilik trenlerine katlma. 9- Sslenme ki kendini olduun gibi gresin. 10- Kt sz, cidal, yalan ve bbrlenmek gibi olumsuz dav ranlardan uzak dur. 11- Dikili veya dikiliymi gibi elbise giyme. hramnn ze rinde iplik olmasn ki kibir, bencillik ve gsterie giden yol lar kapansn. 12- Silah tama. Eer tamak gibi bir zorunluluk varsa gs terme. 13- Ban gneten koruma, glgeye sokma. emsiye altn da, ardak altnda ve otomobilde ba rtmek.... yasaktr!

14- Ayaklarnn zerini orap veya ayakkabyla rtme. 15- Zinet takma, ss balama. 16- Ban rtme. 17- San kesme. 18- Glgelerin altna gitme. 19- Trnak kesme. 20- Krem srme. 21- Kendinin veya bakasnn vcudundan kan alma. 22- Di ekme. 23- Yemin etme. 24- Ve sen ey kadn! Yzn rtme!

Hacc balamtr. hram elbisesi iinde, yasaklarla dolu harmde Ka'be'ye hareket... Lebbeyk Nidalaryla Allah'a yneli. Lebbeyk, yani Allah seni davet etmi, sana gel diye seslenmi. Sen de imdi gelerek O'na cevap veriyor, O'nun davetine icabet ediyorsun: Lebbeyk! Lebbeyk Allahmme lebbeyk, inne'l hamde ve'n-ni'mete leke ve'1-mlk, La erike leke lebbeyk! Evet Ya Rabbi evet, "vg" ve "nimet" sana zgdr, "saltanat" da tabi! Senin hibir ortan yok elbette. Bunu can gnlden kabul ediyorum. Hamd, nimet ve mlk! u egemen gcn reddedilii: istihmar, istismar ve istibdat, tarihe egemen olan l! Hepsi de koyun olan, Allah'n koyunlar olan halkn bana m, tilki, fare ve kurt... Allah'n sesi sahrada duyuluyor, her bir zerreden bu ses yanklanyor, yerle gk arasndaki btn boluu dolduruyor, herkes onu duyuyor, herkes onu kendine hitab alarak kabul ediyor ve dinliyor. Dinliyor; nk Allah onu aryor, ona sesleniyor. O ise can- gnlden, gnlnn derinliklerinden feryd ediyor: Lebbeyk Allahmme Lebbeyk!

Sen, adeta gl bir mknatsn ektii adi demir tala zerrecii gibisin: seni tayann, seni gtrenin bu ayaklarn deilmi gibi hissedersin, seni tayorlar ve ayaklarn senin peinden srkleniyor. Sanki iki elin ok byk iki kanata dnm, bir grup beyaz kula uzayda uuyor, Mirac'a kyor, Simurg'a gidiyorsun... Ka'be yaklatka yaklayor, heyacan fkrdka fkryor, kalbinin sesini tam olarak duyuyorsun, sanki ierden, ban senin varlk duvarna arpp vuran ve seni krp kamak isteyen yaral vah bir hayvan gibi! Kendinden daha byk olduunu hissediyorsun; cotuunu, kabna smadn gryor, artk kendi kendine dar geliyorsun, varln ayanda dar ayakkab, varln bedeninde dar gmlek, gz ya aman vermiyor. Adeta yava yava Allah'n doldurduu bir atmosfere giriyorsun. Allah'n varln derinin zerinde; kalbinde, aklnn zerinde, ftratnn derinliklerinde, bir zerrenin parltsnda, her tan parltsnda, her ln yznde, her dan srtnda, her ufkun uzak gizliliklerinde, lnn derinliklerinde hissediyorsun, sadece ve sadece O'nu buluyorsun. Sadece O "var". Onun dndaki herey dalga, kpk ve yalan. Malik Dinar'n dedii gibi: "Ak yam le, yer slanm nsan ayann glzara dalmas gibi Aka dalyorsun sen de" Gidiyor ve yok olduunu hissediyorsun, kendinden uzaklayor, O'na yaklayorsun. Her ey O oluyor, tamamen O oluyorsun sen de. Sen artk bir hisin, unutulmu, mazide kalm bir ansn; Mikat'ta atmsn yk omuzundan; hafiflemi olarak Miad'a gidiyorsun. Artk yok olduunu, bir evk paras olduunu, evet artk bundan baka bir ey olmadn hissediyorsun. Sadece bir "hareket"sin. Bir "yn"sun yalnzca : lerliyorsun. Geri adam atma hakkna sahip deilsin, O'na ynelmisin ve O'nda yok oluyorsun, tpk gnein emdii bulut paras gibi.

Varln kalbi arpyor. Feza Allah'la dolmu. Sen de Allah'la dolmusun. "Ak yam le, yer slanm insan ayann glzaran dalmas gibi aka dalyorsun sen de". Mekke'nin banliyosuna varyorsun. ehir yakndr. Burada bir almete, "Harem blgesi" nin snrn gsteren bir iarete vsl oluyorsun. Mekke, Harem blgesidir. Bu blgede sava ve haddi tecvz haramdr. Dmandan kap "Harem"e snan herkes, takipten azadedir. Bu blgede avlanmak, hayvan ldrmek, hatta yerden ot koparmak haramdr. Peygamber Ka'beyi putperestlikten kurtarmak iin Mekke'yi fethettikten sonra, kendi eliyle blgenin snrlarn yeniden izdi ve Harem'in korunmas, blgede sava ve ldrmenin yasak olmas noktasnda eski gelenei teyid etti. Bu snr geince Harem'e girdin demektir. Anszn doruklara ulaan coturucu lebbeyk ferydlar kesiliverir : sessizlik! Demek ki: "ulatn"! Vardn varacan yere! Seni aran burasdr! O'nun evine vardn, sus! Huzurda, Harem'de, Allah'n Haremi'nde sessizlik! Gidiyorsun, Kabe'nin evki seni coturur. te ehir! Byk bir anak Ve evre duvarlar hep da, her caddesi, soka, arka soka, bir vadi, bir da yolu, bir geit. Her taraftan bu byk dalk aiyann avucuna doluyorlar. te buras Mescid'l-Haram'dr. Ortas ise Kabe! ehrin dolambal ve kvrk dalklarndan geiyor, adm adm Kabe'ye yaklayor, iniyorsun. Namsz, ansz ve iaretsiz tek renk topluluk, tpk bir nehir yatandan akan sel gibi, caddede vadinin derinliklerine doru, Mescid-i Haram'a akyor. Sen ise bu sel iinde bir damlasn!

Adm adm inersin ve ihtiam, azamet adm adm daha da yaklar. Hislerimi ok iyi ifade eden bir deyile : daima, yksekte, harekette, yukarya, ykseklie, ululua ve ihtiama ulamaya altk, zellikle de ululuk ilah ise; sz ilah melekttan ise. Ancak burada tersine ne kadar aaya iner, ne kadar yksekten inersen, Allah'a daha da yaknlarsn! Demek ki grkem ve celle, huu ve alakgnllkle ularsn. Klelikten ulvlie tevazu ile eriirsin. Demek ki Allah' gklerde, maverada aramalsn; O'nu ite bu toprakta, bu adi yerde, u sert, ta maddiyyatn deriliklerinde bulabilir, grebilirsin. Yolun dorusunu bulmal, doru bakmay, doru grmeyi renmelisin... Belki de bu, insan yazgy, topraa gmlmeyi ve Allah'n karsnda durmay sembolize eder! Ka'be yakndr. Skt, endie, tefekkr ve ak Her admda daha bir meftunsun; her nefeste daha bir korkmaktasn; O'nun varlnn arl anbean daha ar hale gelir. Gzlerini ap kapamaya cret edemezsin, gsnde nefes yukar kmaz. Bineinde, otomobilinin koltuunda aklp kalrsn. Tam bir skt, hayret ve evk halindesin, birazck ne, ileriye mtemayilsin; btn vcudun gz olmu ve sen baklarn sadece nne, karna, Kble'ye yneltmisin. O'nu grmeye tahamml etmek ne kadar zor! Btn bu azameti grmek ne etin bir i! Hassas nazik omuzlarn, kalbinin dayanksz perdeleri buna nasl tahamml edebilir? Vadinin dolambal ve kvrml yollarndan yukardan aaya inersin. Her kvrm veya dolamba geiinde "ite Ka'be" diye yrein arpar. Ka'be, varlmzn, akmzn, imanmzn gece ve gndz namazlarmzn, mrmzn kblesi... Her sabah, le, ikindi, akam ve yats vakitlerinde ona ynelerek namaz klarz. O'na doru ynelerek lr, ona doru defnediliriz, lmmz ve yaammz ona dorudur. Evimiz ve mezarmz O'na dorudur. Ve imdi ona birka admlk yakn mesafedeyiz, bir an artk O'nun karsndayz! Kabe gzlerimin nnde, baklarmn altndadr artk!

Ka'be

Mescid-i Haram'n eiindesin. te Ka'be, karnda durmakta! Geni bir alan ve ortada bo bir kpten baka hibir ey yok! Anszn vcudunu bir titremedir kaplyor! Hayret ve aknlk iinde kala kalyorsun! urada hi kimse yok, burada... hibir ey yok... hatta seyredecek bir ey bile yok! Bo bir oda! o kadar! Duygularn, kldan ince kltan keskin bir kpr zerinde karar klyor! manmzn , akmzn, namazmzn, hayatmzn, lmmzn kblesi gerekten bu muydu? Birbiri zerine dizilip ylm sert koyu siyah talardan ve kirele derzedilmi eir br duvarlardan baka bir ey yok! Birdenbire skt-i hayale uruyorsun! Buras da neresi? Nereye geldik acaba? Saray bilirim: saray, sanatkrne bir mimari gzelliktir! Tapna bilirim: yksek ve celalli tavanlar altnda kutsal grkem ve ruhan skt, batan baa gzellik ve sanat! Ant bilirim: byk bir ahsn, dah bir kahramann, Peygamber'in, mam'in defnedildii yer...! Btn bunlar bilirim ama peki buras ne...? st ak bir meydann ortasnda bo bir oda! Ne mimar, ne sanat, ne gzellik, ne hat, ne ini ve ne de alyla svama var burada!... Ziyaret edeceim, yad edeceim, eiine varacam bir Peygamber kabrinde, bir mamn mezarnda, bir pakn trbesinde, bir byk insann kabrinde dahi dikkatlerimi ekecek, hislerimi kendine balayacak bir nokta, bir ehre, bir gereklik, bir nesnellik ve nihayet bir kimse, bir ey veya bir yer bulunur. Oysa burada hibir ey yok, hi kimse yok. Tabii birdenbire anlyorsun ki bu ne gzel bir ey! Gerekten ok gemeden bunun ne kadar gzel bir ey olduunu anlyorsun. yi ki hi kimse yok, hibir ey yok, duygularm kendine eken hibir iaret yok. Aniden Kabe'nin bir dam olduunu, bir uu ats olduunu hissediyorsun. hsasn hemen Ka'be'yi brakp fezada uuyor. te o anda "mutlak" hissediyorsun!

"Ebediyyet'i hissediyorsun. O ebediyeti ki paralanm hayatnda, nisb evreninde asla bulamaz ve hissedemezsin; sadece felsefe yapabilirsin. Buradadr ki mutlak', ebediyet'i, ynszl grebilirsin. Grebilirsin burada "O"nu! Ne iyi burada hi kimsenin olmamas. Ka'be'nin bo olmas ne kadar gzel bir ey! Ve sen artk yava yava anlyorsun, "ziyaret"e gelmediini. Anlyorsun ki sen Hacc'a gelmisin, buras, senin konak ban deildir. Ka'be, "yolun kaybedilmemesi iin bir iaret tadr". Bu sadece bir almet idi. Sadece sana yn gsteren bir "ok iareti"ydi. Sen haccetmisin, yneltmisin; ebediyyet'e mutlak yneli, hareket, O'na doru ebed hareket. Elbette Ka'be'ye kadar deil; zira Ka'be yolun sonu deil, tersine balangcdr. Burada "sonluluk" sadece senin g yetirememen, lmn ve duraklamandr. Burada olan ey, harekettir, yndr, baka bir ey deil! Buras madgahtr, Allah'n madgah, brahim, Muhammed ve halkn madgah! Ya sen? Sen "sen olduun" mddete kaypsn. yleyse halk/insanlar olmalsn! Sen insanlar (ns-halk) olduun zaman, topluluk olduun, halkn elbisesini giydiin zaman, buras senin de madgahn olur, "halk/topluluk/insanlar, Allah'n namusudur, Allah'n ailesidir ve Allah, ailesine kar herkesten daha kskantr"! Buras O'nun Harem'idir. Harm'nin iidir, O'un Evidir. Buras "halkn/insanlarn evi'dir.
"Gerek u ki insanlar iin ilk kurulan ev Mekke de o kutlu ve btn insanlar iin hidayet olan (Ka'be)dir" (3/Al-i mran, 96)

Sen -"sen" olduka- Harem'de sana yer yoktur. Ka'be, "Beyt-i Atk'tir, Atk kle azad etmek, manasna gelen "akt" kelimesinden olup hr demektir. zel mlkiyetten, zorba, despot dikta rejimlerinin saltanat ndan zd/hr olan ev. Onun

zerinde hi kimsenin eli yoktur. Ev sahibi Allah, Ev halk ise halk, yani insanlardr! ehrinden, kynden, evinden drt fersah (24 km) uzaklatn an seferi olur, namazn ksaltrsn. Bu yolcu namazdr. Ancak buraya dnyann neresinden gelirsen gel, namaz tam klarsn. nk kendi evine geldin, dolaysyla seferi deilsin. lkene, memleketine gvenlik harmine, evine "tekrar dndn". Kendi lkende garib idin, gurbette idin, seferi idin. Ey kovulmu kesik ney, ey yeryznn gurbet srgn: insan! Kendi neyistanna dndn; yeniden geldin buraya. Kendi gerek doum yerine, vatanna dn yaptn! Allah ve ailesi: nsanlar, halk! Dnyann bu aziz ailesi imdi evinde. Sen ise "sen" olarak kalmaya devam ettike yabancsn, kimsesizsin, yakn olmayan, kesik ve snaksz birisin. ssz, barnaksz bir vresin, evsiz barksz bir varlksn! "Senlik"ten k, "senlik"i dna at, Ev'in iine gir ve bu aileye katl. Eer Mikat'ta kendini gmm olsaydn, "halk/insanlar" olmu olur, tandk, dost, yakn akraba, Allah'n ailesinden biri gibi Ev'in iine girerdin. brahim'i dergahta grrdn, yeryznn tm tanrlarnn kafiri olan, tarihteki bu s piri, bu byk a, Tevhid Allah'nn bu naiz kulunu! O bu Ev'i kendi elleriyle ina etmitir. Ka'be yeryznde bir simge, Allah'n evrendeki bir sembol. Yap malzemeleri, zineti ve ss m ne? Mekke yaknndaki "Acun" dandan kopartlp getirilmi siyah ta paralarn, sade; sanatsz, tekniksiz ve sssz bir biimde st ste koymular, hepsi o kadar! Ya ad, vasflar ve lakaplar ne? "Kabe"! Bir "kp"! Hepsi bu ite! Peki niin "kp"? Niin byle sade, gsterisiz ve sslememiz? Ne iin byle? Allah, "ekil"sizdir, "renk" sizdir, "benzer"sizdir. nsanolunun tercih ettii, grd ve tasavvur ettii her trl model ve tarz, Allah deildir. Allah'a zg de olamaz.

Allah "mutlak"tr, "yn"szdr. O'nun karsnda yn tutan "sen"sin. Gerekten sen Ka'be ynndesin, ancak Ka'be'nin yn yoktur. nsanolunun dncesi ise "ynszl" kavrayamaz. Her neyi "mutlak ynszlk" olan O'nun varlnn bir simgesi olarak alrsan, aresiz o bir yn alr. Remz, Allah deildir. "Ynszlk" yeryznde nasl gsterilebir? Sadece "btn birbirine zt ynleri" bir araya getirmek suretiyle. Ta ki her yn, kendi zt ynn ortadan kaldrsn ve bylece zihin, ondan "ynszl" anlasn, ona ynelebilsin. Btn ynler, toplam ka tane?
Alt!

Btn bu alt ynn hepsini kendinde toplayan tek ekil nedir? Kp! Kp, yani btn ynler. Ve tm ynler, yani ynszlk! O'nun tpk simgesi! Ka'be!
"Hangi yne ynetirsen, oras Allah'n yz, O'nun yn."

(2/Bakara, 115) Bilindii gibi Ka'be'de hangi yne dnerek namaz klarsan, Allah'a doru namaz klm olursun. Ve Ka'be'nin dnda da her ne yne ynelirsen, O'na ynelmi olursun. Ka'benin dnda her ekil, ya kuzeye dnktr, ya gneye. Ya douya doru uzanmtr. Ya da batya. Ya yere yneliktir ya da ge. Ka'be ise birine deil hepsine, bir yere deil her yere ynelik. "Btn ynllk" veya "ynszlk", Allah! O'nun sembol! Ka'be! Fakat... Hayretmiz bir durum var! Ka'be'nin bat ksmnda bir ilavesi mevcut. Bu ilave Ka'be'nin eklini deitirmi, ona "yn" vermitir.

Bu nedir? Ka'be'ye dnk, hilal biiminde ksa bir duvar. Peki ismi ne bunun? "Hicr-i smail"! "Hicr" ne anlama gelir? Etek! Gerekten de bir "etek" biimindedir, bir kadn gmleinin etei! Evet [bu kadn], bir Habeli kadn, bir cariye! siyah bir cariye! bir cariye kadn! Bu vnsz cariyeyi bir kadn, kocasnn ei olmas iin semitir. Yani bu cariye, o kadnn kumas olarak telakki edilme deerine bile sahip olmayacak. Ve kocas, sadece bir ocuk edinmek iin onunla evlenmitir. Beer sistemlerde her iftihar ve vnten ari olmu bir kadn. imdi Allah, onun elbisesinin etek ksmn, kendi varlnn sembolyle birletirmitir. Bu, Hacer'in gmleinin eteidir. smail'i byten etek. Buras, "Hacer'in Evi". Hacer, ite burada, Ka'be'nin nc ayann yannda gml. alacak bir ey! Halbuki hi kimseyi -Peygamberleri bile- Camiye gmmemek gerek. imdi burada Allah'n Evi, bir cariyenin evinin duvarna bitiik ve Allah'n Evi bir annenin kabri mi? Ben ne diyorum? Allah'n ynszl, sadece Hacer'in eteinde bir yn tutmu! Ka'be O'na doru etek uzatm! Bu hilalle Ev arasnda bugn kk bir aralk bulunmakta. Ev'in etrafn dolarken bu aralktan geilebilir.

Fakat Hacer'in etei olmadan Tevhid sembol Ka'be'nin etrafn dnmek, tavaf olarak kabul edilmez. Hacer deil bu! Fermandr bu, Allah'n fermam: Bu Ferman'a gre btn insanlk, btn zamanlar "Tevhid"e iman eden btn herkes, Allah'n davetine lebbeyk diyen btn insanlar. Allah'n evi Ka'benin etrafn ak tavaf yaparken Hacer'in gmleinin eteini de tavaf etmelidirler! Bu Allah'n bir buyruudur. Onun Evi, onun kabri, onun etei de tavaf edilen yere dahildir, Ka'be'ye bal bir paradr o. Ka'be, bu "mutlak ynszlk", yalnzca bu etein ynnde yn tutmutur. Afrikal bir cariyenin, iyi bir annenin gmleinin, beeriyetin ebed tavaf yeri Ka'be'nin eteinin ynde! Tevhid Rabbi, kendi kibriya ar- celalinin zerinde tek bana oturmutur. Btn bir kinat, kendi "msiv"sna srmtr. O, hereyin tesindedir, tektir, kendi lahi melektunda yegnedir. Ancak... sanki btn yaratklar arasndan, bu sonsuz yaratl leminden birini semi, en erefli yarat, insan semi. nsanlar arasndan da: kadn. Ve kadnlar arasndan: siyah bir kadn Ve onlar arasndan da: siyah criye bir kadn, ve siyah criye kadnlar arasndan da: Bir kadnn siyah cariyesini! -en hor yaratn!-Onu kendi yanna oturtmu. Ona kendi Ev'inde yer vermi. Veya Allah, bizzat, onun evine gelmi; onun komusu olmu, onunla ayn evi paylam.

Ve imdi Bu "Ev"in tavannn altnda iki kii! Biri: Allah, teki: Hacer! Tevhid milletinde isimsiz kahraman byle semilerdir: Btn Hacc, Hace/in hatrasna balanm. Hicret, en byk amel, en byk hkm; Hacer isminden treme. Muhacir, en byk ilah insan, Hacervri insan. "Muhacir, Hacer gibi olandr"! Peki Hicret nedir? Hacervri bir i! slam'da vahlikten medeniyete gitmek. Bu seyir, kfrden slam'a gelmek demektir. "Bedevleme, Hicret'ten sonradr". Bu beer dilinde medeniyetten sonra vahlik demektir. slam'n dilinde ise imandan sonra kfre dn demektir. yleyse kfr vahlik demek, din ise medeniyet! Hacer'in dili Habece bir kelime olan "hicr", "ehir" ve "medne" anlamndadr. Habeli siyah bir kle, Afrikal bir kadn vah insann mazhar olan Hacer, burda medeniyetin temeli demektir. Hacervri insan, meden insan demektir. Hacervri hareket, insann medeniyete doru hareketi demektir. Ve ite insann Allah'n Evi etrafndaki hareketinde yine Hacer! Ey Allah'a ynelmi muhacir! Senin tavaf yerin, "Allah'n Ka'be"si"dir ve "Hacer"in etei"! Ne gryoruz? "Aklmz" almyor! , zgrlk ve hmanizm a insannn duygusu, bu mnya tahamml edecek nitelikte deildir! Allah, Afrikal siyah bir cariyenin evinde. Tavaf te Ka'be! Bir girdabn ortasnda. Haykrp grleyerek Ka'be'yi tavaf eden bir girdabn. Ortada sabit bir nokta. Ondan baka herey evresinde hareket halinde, daire iziyor.

Sonsuz sabitlik ve sonsuz hareket! Ortada bir gne ve evresinde her biri bir yldz, kendi yrngesinde, daire izerek gnein etrafnda dnyor. Sebat, hareket ve dzen! = Tavaf! Bu, bir zerrenin sembol demek midir? Bir manzumenin canlan mdr veya Tevhidi dnya grnde btn bir dnyann simgesi midir? Allah, dnyann kalbi, varln mihveridir. Alemin evresini tavaf ettii merkezdir. Sen bu manzumede -ister Ka'be'de isterse alemde- bir zerresin. Hareket iinde bir zerre; her dem, bir yerdesin, ebed bir devinimsin. Yalnzca bir "tarz"sn ve her an "bir" tarz iindesin. Daima deiim halinde, olu halindesin, deimekde, olmadasn. Tavaftasn. Fakat her zaman ve her mekanda "O"nunla, Ka'be ile arandaki mesafe sabittir! Uzakln ve yaknln, bu dnen dairede hangi n seeceine baldr. Uzak veya yakn, fakat Ka'be'ye asla yapmyorsun, asla Ka'be'nin yanbanda durmuyorsun. nk durmak yok; senin iin sabitlik yok, duraanlk yok. Vahdet-i vcd yok. Tevhid var. nsanlarn oluturduu girdab, Ka'be'nin evresinde dnyor. Ak olan, grnen sadece insandr. Burada "insanlar" grebilirsin, "kll"yi grebilirsin; onu bunu, beni, onu, seni, onlar gremezsin, kll'yi grebilirsin, cz'yi gremezsin. Fert "insan"n kll'sinde zelmitir. Burada, ferdin fenas, ama Allah'da deil, "biz"de,"insan"da ve "insanlar"da daha dorusu "mmet"te fensdr! Ancak Allah ynnde, Allah' tavafta Allah iin bir fena! Yani ferdin toplulukta, halkta fenas, ferdin insanlarda bekas: Allah ve insanlar/topluluk bir cihette, bir saftadrlar. Yani burada Allah'a giden yol, insanlardan geiyor. Ferdiyetten yalnzla varan yol, Allah'a giden yol deildir. Tabir caizse senin ruhbanln "manastr"da, deil, "toplum"dadr, "meydan"dadr: fedakarlk, ihlas ve zveridedir; esaretlere, mahrumiyetlere, ikencelere, dertlere tahamml etmede, tehlikeleri karlamada ve mcdeleler sahnesindedir.

Halkn hatrna Allah'a varyorsun. Hz. Peygamber ne gzel buyurmu: "Her dinin bir ruhbanl vardr. Benim dinimin ruhbanl ise cihaddr." u halde Tavaf esnas nda Ka'be'nin iine girmemelisin, Ka'be'de oturmamal, durmalsn. Topluma katlmal, Tifn topluluunda yok olmalsn. Bu insan girdabnda boulmalsn. "Kendini Tavaf eden halka teslim ederek", kendinden geerek ve toplulua balanarak ancak hacceder, Hac olursun, Allah'n davetine lebbeyk der, Allah'n Haremine yol bulursun. Ne gryorsun? Ka'be duruyor: evresinde ne var? Beyaz bir sel, tek vcut, tek renk, tek tarz, gsterisiz, kibirsiz, ferdlii sekin ve ayrcalkl klan hibir iaret ve almet-i farikas yok. Hi kimse tannamaz burada. Burada sadece "kll" olan grebilirsin. Ka'be'nin dnda ferdin gereklii vardr, cz', objektif bir gereklii, "kll" zihinsel bir kavramdr. "nsan", bir mn, bir ide, akl, zihn ve mantk bir kavramdr. D lemde sadece "insanlar" vardr. Hasan ya da Hseyin, kadn ya da erkek, doulu ya da batl her kim olursa olsun burada gerekliklerin hepsi yok olmutur. Kll kavram, akl veya zihn hakikat, dsal nesnel bir gereklik elde etmitir. imdi Ka'be'nin etrafnda, sadece insandr tavaf eden halktr! Gerisi hi! Sen, "sen" olduun srece tavaf emberinin dnda bir seyircisin ancak, bu "insan" girdabnn "sahil"inde durmusun, "durmu dikilmisin"! Demek ki sen yoksun, demek ki sen bir yabancsn, bir "ferd"sin, demek ki sen bir yabancsn, bir "ferd"sin. Demek ki sen bir hisin, sistemden bolua frlatlm bir zerresin. yle ise var olmalsn, burada sana, "kendi"ni olumsuzlamakla ancak olumlulua eriebileceini, kendini reddetmek ve yok saymakla ancak ispata varabileceini retirler. "Kendini" zerre zerre, az az, yava yava, bakalarna feda etmek, mmete feda etmek'le ancak zerre zerre, az az, yava yava, "kendi" ne eriirsin, kendim kefeder, asli benliim bulursun.

Burada "kendini ani ve devrimci bir biimde lme brakmak, kzl lmde yok etmek"ledir ki ancak "ehadet'e erer, ehid olursun. ehadet, var olu demektir, hayat demektir. Yani daima gz nnde olmak, hissedilir olmaktr. ehid ise daima diri, hzr ve nazr, ak, grnr, objektif numune, lmsz canl varlk demektir!
"Allah yolunda ldrlenleri sakn ller sanmayn. Hayr! onlar, Rableri katnda diridirler, rzklanmaktadrlar." (3/Al-i mran, 169)

Seblullah (Allah'n yolu), seblu'n-ns, yani insanlarn yoludur. kisi ayn eydir. Ferdiyetten Allah'a doru bir yol (sebl) yoktur. "Peki yleyse ferd olarak yaplan ibadetler niye?" dersen, u cevab veririz: kendini yetitirip oluturman eitmen iin. Kendini eitmendeki ama, fedakarlk mertebesine eriebilmen, toplum iin zveride bulunma liyakati kazanabilmen, insan olabilmendir. Gerekte fert fn, insan bakdir. nsan, tabiatta Allah'n halifesidir, Allah, Allah olduu iin O'nun halifesi, glgesi ve ayetidir, yani insandr. Sen "kendini bu ebediyyette ldrmek" le dirilir, ebed kalrsn. Denizden, nehirden ayr bir damla, ebnemdir, o yalnzca geceleyin vardr; mr bir gecedir, sakindir, gnein ilk aydnlk parltlaryla birlikte yok olur. O halde ebedlemek, akmak, denize kavumak iin rmaa balan. Niin duruyorsun yle, ey ebnem? Kendi dzeniyle yaratl dzenini ifade eden bu bo sedal dalgal girdabn kenarnda niin beklersin? Gel, bu girdaba katl, adm atarak ilerle! imdi halka/insanlara balanmak/katlanmak istiyorsan, "niyet" etmelisin. Niyet etmelisin ki bilinli olasn, ne yaptn, niin yaptn bilesin, bilinli bir ekilde, kendin iin deil, Allah iin, siyaset iin deil, hakikat iin yaptn bilesin. Burada her i, bir hesap zeredir; bu srekli harekette, mkemmel-dakik bir dzen egemendir; zira evren byledir. Haceru'l-Esved ve Bat "Hacer'l-Esved rkn"nden balamalsn tavafa. Buradan gi-

H A C C

rersin dnyann sistemine; halkn girdabnda insanlarn arasna. Bir damla gibi yok olur, kalrsn. Kendi yrngeni bulur, kendi hareketini balatrsn. "Merkeze" yerleir, yrngeye oturursun, Allah'n yrngesine, ama halkn arasnda! ncelikle Hacer'l-Esved'e "dokunmal"sn. Sa elinle Hacer'l-Esved'i svazlamal ve hi vakit kaybetmeden kendini girdaba atmalsn. Bu ta, "el"in semboldr, sa elin. Kimin eli bu el? Allah'n sa eli. "Hacer-i Esved, Allah'n yeryzndeki sa elidir"! Yalnz bir insan, yaayabilmek iin; yalnz bir kabile, lde barnabilmek iin, kabile reisiyle, kabilelerle andlama yapar, kabile reisi veya kabilelere mttefik olurdu. Dostluk anlamas, himaye anlamas. Fertler, bir i bir lk adna bir rehberle anlama yaparlard. Bu anlamann ad, biat idi. Biat nasl m yaplrd? yle : Bir kabile reisi veya bir liderle biatlemek istediin zaman sa elini uzatrdn. Reis veya rehber, sa elini, senin sa elinin zerine koyard. Bylece sen ona biat etmi, onunla mttefik olmu olurdun. Gelenee gre, sen elini biat iin bir kimsenin eline koyduunda, nceki biatlardan kurtulurdun. te imdi byk seim anndasn; kendi yolunu, yazg ve hedefini seme zamann gelmitir artk. Hareketin balangcnda, kendini terkedip dierlerinde gark olmann eiinde, halka balanma, toplumla btnleme annda, Allah'la biatlemelisin. Allah, sa elini sana uzatm; sen de sa elini uzat, O'na biat et. O'nunla mttefik ol. nceki btn ittifak, anlama ve balar at, iptal et. Elini, zer u zor ve hile ile biat iin uzatmaktan, yeryz ilahlar, kabile reisleri, Kurey eraf, patronlar ve kk sahipleri'yle anlamaktan, evet bunlarn hepsinden uzak dur; brak onlar, zgr ol.
"Allah'n eli, onlarn eli zerindedir"! (Feth, 10)

Allah'n elini, kendi elinin zerine koy. Bu el, onlarn elinin stndedir, senin elinle, kendilerine biat alanlarn elinin.
53

Dierlerinin biat bandan kurtulup zgrletin. Allah'a el verdin. "Ftrat msak"n yeniledin. "Sorumlu" hale geldin. Allah'la mttefik oldun. Harekete ge, halka katl, yrngeni bul, "seimini yap. Kendini topluma ver. Tavaf zamandr, gir yleyse tavafa! Byk ve gl bir nehre dklen ufak bir dere gibi, ayr kalm olan beninden uzaklayor, topluma katlyorsun; uzaklayor ve kendi tavaf dairenin nnn "Ev"e daha bir yaknlamas iin aba harcyorsun. "Yalnz gitmediini" Toplumla gittiini hissediyorsun. Yava yava "kendin gitmediini", "toplumun seni gtrdn", seni her zaman tam olan ayaklarnn kurtulduunu hissetmeye balyorsun. Topluluun gc, topluluun hareketi, topluluun ahengi ve cazibesi, dnyann namusu, seni smsk kucaklam. Artk kendi ayaklarnn stnde deilsin. Bakasnn elinde deilsin. Evet deilsin, yoksun. Sadece topluluktur var olan. Ne kadar derine inersen, toplumun basks da o kadar artar. Seni kendi iinde skar. Topluluk, hl ben olan "sana" tahamml edemez, seni yok eder, iine alr, sindirir. Topluluun diri, ebed ve hareketli bedeninde: halk, insan, kan damlas, canl, ebed. Akc, ama "kendi"ne deil, "toplulua". Ve topluma dklr balanrsn. Fakat siyasetle deil, "ak"la! brahim'in Rabb'ine bak! O kulun kendine balln, ferdin topluma ballna balamtr. Ne kadar ho, gzel ve incelikli! Seni kendi ak cazibesine, toplulua ekiyor. Allah' grmeye gelmisin, kendini halkn ortasnda buluyorsun. Seni Evine davet etmi. Sen tek bana onu grmek iin bunca yol katetmisin. Sana diyor ki toplulua katl. Toplulukla yr, Evin iine girme. Evin yannda durma. Eve ynelme. Eve ynelerek, tavaf etme. Toplumda omuz omuza yr. nne bak. Ka'be kbledir. Fakat eer tavafta kendi ynn brakp Kbleye dnersen, tavafm helak edersin! Durma: saa veya sola gitme, geri dnme, ban arkaya evirme. "Ka'be'nin yan"ndasn: onu ziyaret etme! "Kble'nin yan"ndasn. Ona bakma. Kble senin nndr. imdi artk yaratl dzeninin bir paras oldun. Bu sistemin yrngesine oturdun. Dnya gneinin ekim alanna girdin. Sol-

dan saa dnen bir yldz gibi tavaf yapyorsun. Allah'n evresinde tavaf yapyorsun. Dnyor, dnyor ve nihayet bir hi olduunu hissetmeye balyorsun. Artk kendim hatrlamyorsun. Var olan, yalnzca aktr: akn cazibesi. Sen ise bir "meczb"! Dnyor, dnyor, "hi" diye bir ey olmadn, ancak "O"nun var olduunu, kendinin yokluk olduunu, "kendi varlm hisseden bir yokluk" veya Kendi yokluunu hisseden bir varlk" olduunu hissediyorsun.. Dnyor... dnyor., bir "nokta" olduunu hissediyorsun: bir nokta idin. Bu "tavafta, balanm bir izgi, bir medar, bir haraket, bir tavaf ve bir haccsn. Onun tavaf, onun hacc ve sen bir "teslimiyet"! Bir tevekkl, ileri Allah'a havele etmek! zgrlkten daha stn, daha te bir ey: bizzat kendi kendine setiin cebir! Ak zirvesine ermitir. Ak mutlaka ermitir. Ve sen kendini kendinden tecrit ettin. Soyutladn, soyut oldun. Anlyorsun ki zerre zerre onda eriyor, zerre zerre onda yok oluyorsun; batan baa ak oluyor, kendini feda ediyorsun! Ak, hareketle izah etmek isteseler, nasl izah ederler? Acaba bu hareket, nasl bir ey? Kelebek, teden beri bize retmedi mi! Ka'be ak merkezidir. Sen ise bir pergel merkezisin ve bu dairede sersem olmusun! Hacer bize retmedi mi? retti elbette. Byk mauk, insann byk mttefii -Allah- insana ferman vermektedir. Memedeki ocuunu al, ehir, memleket ve bayndr yerden hicret et, otlarn, hatta l dikenlerinin bile yeermeye korktuklar, bu korkun vadiye gel. O, btnyle teslim olup, emre boyun eiyordu. Sadece akn kabul edebilecei, yalnzca akn anlayabilecei bir emir! Bu uzak vadinin ortasnda, bu kuru, yank ve rkn dalarn arasnda tek bana bir kadn ve tek bana bir ocuk! Talar nce erimi sonra katlam ate ktleleri gibi.

Nasl olur? Susuz? Bayndrsz, imarsz? Kimsesiz? Ipssz? Fakat... O sylemi, o istemitir. Tevekkl, tevekkl-i mutlak... akl, mantk ve hesabn anlayamad ey. Hayat su ister, ocuk st. nsan ,dost ister, kadn, murakp; anne himayeci; dost yalnz; yardmc gsz... Evet doru... fakat ak, btn yokluk ve olumsuzluklarn yerini doldurmaktadr. Eer ruh, ak tana, akla yaanabilir. Mcahid, ak silahn kuansa, bo elle savalabilir. Ey yalnz insan, ey yalnz criye, gsz kadn. Ey ocuk, ey anne O'na dayan, aka sarl, tevekkl et! Yedinci turun sonunda tavaftan karsn. Yedi mi dedin? Evet! Burada yedi, alt+bir deildir. Yedi Allah'n evini tavaf etmem, kendimi halka adamam demektir. Burada yedi sonsuzdur; daima halkn gei yerinde O'nun evinin evresinde dnyorum. Bu haccdr, ziyaret deil. Yedi, "kainatn yaratl"n hatrlatr. Ve sen tavafta kendini lemin bir zerresi sanmyor muydun? Yoksa bir merkezin evresinde tavaf etmek, varln bir nmayii deil midir? Tevhidi dnya grnn pratik yorumudur bu? imdi sra Makam- brahim'de iki rekat namaz klmaya geldi. Buras neresi? Makam- brahim: zerinde barihim'in ayak izlerinin bulunduu bir kaya paras. brahim, bu tan zerine karak Hacer'l-Esved'i -Kabenin yapta- yerine koymutur. Evet, brahim, bu tan zerinde durmu, ve Ka'be'yi ina etmitir. Ne kadar sarsc deil mi? Ne kadar etkileyici olduunu anlyor musun? Yani ayak, brahim'in ayan koyduu yerde durmaktadr. Kimin aya senin ayan! Vay be! Bu Tevhid insann ban neler getiriyor, insana neler yapyor! Ne kadar zor ve etin! Bazen seni bir hi yapyor, bazen her ey. Bazen senin "sen olmaklna" tahamml edemiyor, seni amu-

ra batryor, bazen melektun zirvesine kartyor ve Allah'la diz dize oturtuyor, Allah'n zel Haremine gtryor, Allah'n ok yakn yapyor, Allah'n benzeri olarak gryor. Sana vuruyor, arpyor, eziyor, yok ediyor, eritiyor, tahkir ediyor, boynuna klelik buyunduruu geiriyor, alnn topraa secde ettiriyor ve sonra da seni aryor: Ey dost! Ey arkada! Benim yalnzlk dostum, haremimin mahremi, srdam, emanetim, muhatabm, yarat gayem, zel dostum...! Bir saat nce, tavaf girdabnn kenarnda durmu, azar yamuruna tutulmutun. "Senlik" iinde durmu, kendi ferdiyetinin aya zerinde karar klm, halkn dnda, halk seyretmi olan seni deersiz bir zerre olarak gryor, "pis kokulu bir amur", "kuru kil", "anak mlek yapmnda kullanlmann dnda bir ie yaramayan toprak paras" ve "sel art amur" olarak... Hareket eden, haccetmek gibi bir hedefi olan, dolaysyla geri kalmayan, korkmayan ve koku salmayan akc sel gider, saf, ihtiaml, cokulu, ezici bir biimde yol arayarak, llere galip gelerek ve setleri ykarak... Ve sonu lde ba, bahe, bayndrlk, cennet bitirmek... te sen byle bir selden geri kalrsan, kelir, yere yapr, kuru bir amur tabakas olursun. Kat, sert ve delik deik bir tabaka:
"Atete pimi gibi kuru bir amur." (Rahman, 14)

Sonra ne olur? Yerin, ba ve bahelerin, toprak, filiz ve bitkilerin zerini rtersin (kfr). Senin bu rtn ak ve evkle filizlenmeye hazr binlerce tohumu kararszlatrr. Bitab drr, amaya, yerden ba vermeye, fezaya doru dal budak salmaya, dallanp budaklanp gklere kmaya, gnee erimeye mecalleri kalmaz hale getirir. Topran derinliklerine gmersin onlar, rtr ldrrsn.
"Onu rten de kesinlikle ykma uramtr."20 (ems, 10)

Sel, mest olmu, saf ve parlak bir biimde hayat bahederek, tpk Mesih bir ruhla akp gidiyor!

Sen ise eer bir ukurda, bir ruhbanlk ve ferdiyet kesinde, "kendinin kendi olmakl" kuyusunda kalr, inzivaya ekilir, kendi ferdiyet kalende mahpus olur, kendi zevklerinin veya riyazetinin esiri durumuna dersen, o takdirde, kprr, pis bir su gleti olursun; vcudunda yzlerce hastala sebep olan bcekler yuva kurar, ruhunda rer ve lrler. Rengin bozulur, yzn deiir, tadn ve kokun, asliyetini kaybeder, murdar bir mezarlk olursun. Kokar, bataklk haline gelirsin:
"Kuru bir amurdan, ekillenmi bir balktan" (Hicr, 26)

Ne gzeldir tatan kp ban taa vurmak l olsa, blnrd ortadan, ikiye Dere olsa, inerdi yukardan aaya! Ya senin yrein? Bir bataklk gibi adeta! "Durgun, sakin, yava ve sessiz"!.... Ak, sel ol, Ez, sil spr... ... k da gel! Haccet! Tavaf eden halk girdabna katlarak Tavaf et! Ve imdi bir saat sonra, yani Tavaftan sonra: bu "fena f halk-i k" [ak halkta fena olma] denizine daldn, "Tavaf eden insanlk" girdabnda bouldun. Kendinde sahip olduun "kendi fn varln", Allah'a ynelen "halkn bak varlna brakt n, yokluk dalgalar nn arasnda yzdn, "halkn getii yol"da, "Allah'n yrngesinde" dolatn; "sonsuzluk ekseni"ne ve "sonsuz felek ark"na yerletin... imdi bir brahim oldun!
Mkm- brahim

Tavaf girdabndan k,baladn noktadan! Tpk lmden ha-

yatn, yokluktan varln kmas gibi, battn yerden, bizzat kendinin var olu ufkunda imdi douyorsun, "kendinin kendi oluu" ufkundan...! imdi senin "lah z"n, iinde, senin amursal seninde bulunan "Allah'n ruhu" girdabtan doup ban kaldryor. Nereden? Baladn, iine girdiin keden; Allah'n Eli'nin, Sa Eli'nin altndan. Artk kendin oldun. Btn sahte "ben"lerinin lmyle o gerek "ben"e kavutun... Pak ve ak hram elbisesi iinde Allah'n hareminde, brahim'in iledii yerde!..: Mkm- brahim'de duruyorsun. brahim'in ayak bast yere ayan koyuyor, karsna geiyor, O'na kulluk ediyorsun. Tarihin byk put krcs, yeryznde Tevhid'in bnsi, toplumun hidayet eliliini omuzlayan, ok sabrl isyankar, yol gsteren bakaldrc bir brahim'sin... brahim ki yreinde dert, gnlnde ak, yznde nur ve elinde balta...! Kfrn kalbinden imann ykselii, irk bataklndan Tevhid'in fkrmas... brahim, beeriyet taifesinin putkran insan, kabilesinin put imalats Azer'in evinden kmad m? Putkran, Nemrutlar malub eden, cehaleti ezen, zulm ykan, uykunun dman, zillet suskunluuna isyan eden, zulme kar gvenlii getiren, toplumun nderi ve komutan, hareketin ncs, hayat, hareket ve ynn, lk ve midin, iman ve tevhidin nderi... Evet sen bir brahim'sin imdi! Atein zerine -iineyr zulm ve cehalet ateini; ta ki halk ateten kurtarasn, zulm ve cehalet ateinden. Her sorumlu insann, nur ve necat sorumlusu her insann yazgsnda var olan ate. Ancak... Tevhid Rabbi, brahimler zerindeki Nemrudlerin ateim krmz gle dntryor! Yanmaz, kl olmazsn. Maksat cihad yolunda, "ate"e kadar yrmendir; halkn ateten kurtuluu yolunda kendini atee brakman, en strap verici ehadete erimendir. Sen brahimsin artk! smail'ini kurban et, kendi ellerinle hem de. Boazna ba daya.

Daya ki ba halkn boazndan ekip alabilesin; durmadan iktidar saraylarnn temelleri altnda, talan hazinelerinin banda, drar [zarar] ve zillet tapnaklarnn eiinde boazlanan halkn boazndan ba al ve smail'inin boazna daya. Daya ki ba celladn elinden alabilesin! Fakat .. smaillerin fidyesini O Allah, o brahim'in lah bizzat dyor: ldrmezsin, korkma! smail'ini kaybetmezsin. Ama, iman yolunda "smailini, kendi ellerinle kesme noktasna kadar ilerlemendir. Taki "en dert verici ahadet" e eresin...! Ve imdi sen ey ak tavafndan gelen, "Mkm- brahim"de durmu, brahim'in mevkiine erimisin! brahim, bu mevkie, bu makama gelinceye kadar, felein yedi emberinden gemiti: put krma, Nemrud'u yenme, mancnkla azap ateine atlma, blis'le sava, smail'i boazlama ve ... hicretler, straplar, yalnzlklar, ikenceler ve nihayet nbvvetten imamemete/ "ferdiyet"ten "toplum"a, "put imalats Azer'in evinin yesi" olmaktan "Tevhid binasnn ina edicisi" olmaya kadar bir ok aamalardan gemitir. Sonra burada durmu, salarna ak dm, bir tarih olan mrn sonunda Ev'i ina etmek ve Hacer'l-Esved'i yerine koymakla memur. Allah'n Evi, Allah'n Eli ve dostu smail! smail ta ekiyor ve babasna veriyor. Baba tan zerine karak evin temellerini ina ediyor, evi yapyor! Ne hayret verici bir durum! smail ve brahim, Ka'be binasnn ustalar ve yapmclar. smail ve brahim! brahim, ateten kurtulmu, smail'se kurban olmaktan! Bu aamalardan gemi her ikisi de. Sonunda ikisi birlikte, Allah'n memuru olmular, halkn sorumlusu, yeryznde en eski Tevhid Mabedi'nin mimar, tarihte ilk "halk evi"nin, "zgr ev"in, zgrlk evi'nin, ak Ka'besi'nin ibadet ve haram Ka'be'sinin, melekt'un iffet rtsnn sembol olan Beytullah'n mimar olmular. Ve sen, imdi ite "Makam- brahim"desin. brahim'in ayaklarn koyduu yere basyorsun. brahim'in ykseli merdiveninin en

son basamandasn. brahim'in Mirac'a knn en yksek noktasndasn, Takarrbde brahim'e en yakn mesafedesin: "Makam- brahim"de! Ve sen Ka'be'nin banisi, zgrlk evinin mimarsn; Tevhid'in kurucusu, sorumlu, k, duyarl, bilgin, putkran, toplumun nderi, Nemrud'un zulmyle kavgal, irk cehaletiyle savaan, blis'in vesvesesiyle "halkn iine vesvese tohumlar atan Hannas"la cihad halinde bir insansn. Istrap ve perianlklara tahmml, tehlike, ate gibi eylere sabr... smail'ini kesme! imdi artk kendin iin bir ev, smail'in iin bir karargah szkonusu deil. Szkonusu olan, halk iin bir ev, snmaszlar iin bir at, yeryznde korkarak ve kanlar iinde kaan, snacak bir yer bulamayan kaaklar, takip edilenler, her yerde Nemrud'un takibi altnda olan yaral ve snmasz avlar iin bir snak; bu karanlk eb-i yeld'da bir meale, bu zulm gecesinde bir feryd!.... nsan iin, Allah'n ailesi -halk- iin emin, pak, zgr bir harm ve harem. Tersine baka her yer utan verici, emniyetsiz! Yeryzn saysz ve kocaman bir saygnl olmayan kocaman bir kerhaneye dn trm; tecavz, hile, adam tutmann dnda her eyin yasak addedildii bir mezbahaya evirmiler. Sen ey brahim rolnde ortaya kan Hac! Makam- brahim'de durmu, brahim'in bast yere basm ve brahim'in Allah'nn Eline biat elini vermisin. yleyse brahim gibi yaa, kendi ann iman Ka'be'sinin mimar ol. Toplumunu durgun ve l hayatn pisliklerinden, uyku rahatlndan, zulm zilleti ve cehalet karanlndan kar, harekete geir, onlara yn kazandr, Hacc'a ar, tavafa getir... Ve sen ey Allah'la "mttefik" olan, ey brahim'le admda olan! Ey tavaftan gelen, tavaf eden halkta fn olmaktan gelen, brahim suretinde ortaya kmsn, Ka'be'nin mimarnn, Harem ehrin kurucusunun yerinde Mescid'lHaram'da kendi mttefikin -Allah'nkarsnda durmusun. Kendi topran, harem blge yap! Zira harem blgedesin.

Kendi an haram zaman yap; zira haram zamandasn. Yeryzn de Mescid-i Haram kl; zira Mescid-i Haram'dasn, zira "yeryz Allah'n Mescidi'dir". Oysa gryorsun ki imdi yle deil! Sa'y Mkm- brahim'de tavaf namazn ifa ettikten sonra "Sa'y yeri" ne gidersin; Safa ile Merve tepeleri arasnda, yz metre kadar bir mesafe. ki tepenin arasm yedi kez "sa'y" edersin. Safa tepesinden aaya inersin. Yolda Ka'be'nin hizasna varr ve ondan sonra yolun bir ksmn "hervele" yaparsn. Daha sonra normal yryne geersin. Yolun geri kalann, Merve tepesinin eteine kadar sa'y edersin. Sa'y, hedefi olan aray dolu bir harekettir, komak ve atlmaktr. Tavafta Hacer rolndeydin Makam'da hem brahim hem smail rolnde imdi sa'y'e balyor, tekrar Hacer rolne geri dnyorsun! Herkes birdir burada. Btn ekiller, kalplar, grnler, unvanlar, benlikler, rtbeler, ayrcalklar, snrlar, mesafeler, almetler, renkler ve modeller silinmi, yok olmutur. Burada doal haliyle insan ve doal haliyle insanlk szkonusudur. man ve ak, akde ve ameldir burada geerli olan. Gerisi bir hi...! Burada ahsn, falann, filann sz edilmez, brahim, Hacer ve smail de szkonusu deildir burada . Bunlar, burada artk fertler ve ahslar deil, sadece kelime ve anlamlardan ibarettirler. Var olan her ey, hareket ve sebat, insanlk ve ulhiyyettir ve burada sadece dzen vardr. te Hacc budur: Ynelmek, niyet etmek, sabit bir ynde mtemadiyen, hareket etmek... Btn bir evren de budur esasen.

Ve imdi Sa'y. Burada Hacer'sin! Hacer: bir kadn, vnsz, tahkir olmu Afrikal bir kadn, bir criye, siyah bir criye, Habeli... bir kadnn: Sara'nn cariyesi! Btn bunlar, beer dzende irk dzeninde geerlidir. Fakat Tevhid dzeninde: bu criye Allah'n muhatab, Allah'n byk Peygamberlerinin annesi, Allah'n rasl, Allah'n yaratt en gzel ve en aziz deerlerin tecelligah. Hacc tiyatrosunda ba kahraman, en sekin sima, Ve Allah'n zel hareminde bir tek kadn, anne! Ak buyruuyla st emen ocuunu tutup mamur ehirden, kendi hayat ve toplumundan, akrabalarndan, bu ta ve ask suratl tepelerin arasna geldi, tek bana, hibir az ve hi bir kimsesi yok, sadece ak var! Geldi, ocuunu -Allah'n fermanyla- bu vadinin ortasna brakt, kuru, yank, susuz, erimi, kurak, bitkisiz bir vadi, bir hi yani. Korku, dehet, rperti, yalnzlk ve lm vadisi... Mutlak tevekkl! Ne kadar artc bir ey! Allah byle yap demitir: Ben sana, ocuuna, yaamna, geimine ve geleceine kefilim! Sen ey Hacer! teslimiyet ve tevekkl timsali, aka inancn ve tevekkln byk muzafferi! sen benim himayem altndasn. Ve Hacer, teslimiyet ve itaatle ocuu vadinin ortasna brakmtr. Zira Allah byle demiti. Ak, byle istemiti! Fakat Hacer, teslimiyet ve rza kahraman bu kadn, hi durmakszn ayaa kalkt, tek bana, Mekke evresindeki kuru, kurak, yamk-yakc dalarda su aramaya, su bulmak iin kouturmaya, btn gcyle aramaya, hareket, gayret, himmet, kararllk ve kendine gvenle, kendi ayaklar zerinde durarak, kendi iradesiyle, kendi dncesiyle su bulmaya abalad. Bir kadn, bir anne, tek

bana, vre, perian, muztarip, mesul, telah, aray iinde, k, m'min, afte, dertli, korumasz, snmasz, evsiz, toplumsuz, snfsz, rksz, kimsesiz umutsuz... ama umutlu, bir esir, bir garib, bir criye, kimi kimsesi olmayan, nefret srgn, aristokrat dzeninden kovulmu, milletin, soyun, snfn nefretini kazanm, hatta ailenin kovduu siyah bir cariye ve kucanda bir ocuk, evinden ehrinden uzaklatrlm, stn rk lkesinden atlm, ln gurbet ellerinde vre, uzak dalklarn tutsa.. Ve imdi tek bana, alkan, yorulmak bilmez, umutsuzluk tanmaz, kararl gayretli, dalar arasnda vre, yalnz bana, Yksek tepelerin banda feryad etmeden kouturuyor. Su aray iinde! brahim kltrnn prometesi, Bir Tanr deil, bir criye "Ate" deil "su" baheden bir criye. Su mu? Evet su! Gayb deil, metafizik deil, ak deil, tevekkl deil, teslimiyet ve itaat deil, b- hayat deil, b- ruh deil, b- mn deil? Peki ya nedir? Aydnlanma suyu mu? Gkyz m? Hayr, hayr... Artan yaan deil, yerden kaynayan. Maddi'nin maddsi. Yeryznde akan sv bir madde. Madd hayatn tene olduu, bedenin muhta olduu, vcudunda kan halini alan, annenin memesinde ste dnen ve ocuun aznda su olan ey! Su aramak iin Sa'y, madd hayatn olmaz olmask, batac, yeryz hayatnn bidesi, nesnel bir ihtiya, insanla toprak ve dnyay birbirine balayan ba, bu dnyaya ait cennet, yeryz sofras... Ve Sa'y: madd bir i, Maddi bir aba; su iin, ekmek iin, susuzluunu gidermek iin, ocuunun aln gidermen iin, iyi yaaman iin abalamak ve kouturmak... Susam bir kimse, bu yanm ve yakc lde bir pnar bulup kendisine su armaan etmeni beklemekte. Zira sen sorumlusun. Sa'y: ihtiyacn doann kalbinden temin edinceye, tatan su karncaya kadar yeryznde, toprakta didinmek.

Sa'y: mutlak maddiyat, madd ihtiya, madd eylem, madd hedef! ktisat, tabiat, gayret! Yani: ihtiya, maddiyat ve insan! Mutlak akledi! Hayret! Sa'y ile tavaf aras, bir ka adm, bir ka saniye ve fakat bunca yol, bunca mesafe szkonusu! ki zddn, iki kartn faslas! Tavaf, mutlak ak, Sa'y ise mutlak akl! Tavaf, bsbtn "O"! Sa'y ise bsbtn "sen" Tavaf cebr-i lah! Sa'y ise ihtiyr-i insan! Tavaf, mumun evresinde dne dne yanp kl olan, hi olan, akta yok olan, kta len bir kelebek... Sa'y ise sarp ve kara dalarn tepelerinde kendi byk gayretiyle uup rzk arayan ve rzkn tatan karan bir kartal... Gk ve yer onun emrinde; rzgarlar, onun uuuna ram. Uzak ufuklar, onun uu menzilinde, btn bir uzay boluu onun himmet ve gayretinin cilvegh, btn bir yeryz onun kanatlarnn altnda, Yeryznn sarp kayalkl dalar, onun keskin ve marur baklarna ezilmi ve teslim olmu! Tavaf, kendini "hakikat"te kaybetmi insandr. Sa'y ise kendini "gereklik"te kaybetmi beerdir. Tavaf, insan- metel! Sa'y ise insan- muktedir. Tavaf, ak, peresti, ruh, estetik, fedakarlk, ehadet, ahlak, hayr, deer, maneviyat, zihniyet, hakikat, iman, takva, riayzet, huu, kulluk, irfan, irak, kalp, teslimiyet, tevekkl, meiyyet, ma'vera, gkyz, ayb , cebr, itaat, bakalar, halk, din, ahiret, mead ve Allah. Dou ruhunu meraklandran ey!

Sa'y ise : akl, mantk, ihtiya, hayat, realite, ayniyet, nesnellik, yeryz, madde, tabiat, fayda, endie, ilim, sanat, maslahat, lezzet, medeniyet, iktisat, igd, cisim, tercih, irade, tasallut, dnya, kudret, geim yolu ve kendin : Baty gayrete getiren ey! Tavaf, yalnzca Allah'la ilgili; Sa'y ise sadece beerle. Tavaf, ruhtan baka bir ey deil, Sa'y ise cisimden baka bir ey deil. Tavaf, "var olma" strab, "gkyznn dadaas", Sa'y ise "yaam zevki", "topran sknet". Tavaf "susuzluu" aray, Sa'y ise "su"yu aray. Tavaf, kelebek, Sa'y. kartal. Ve Hacc : iki zddn birlemesi, cem'-i zddeyn! Tarih boyunca insanl megul eden, "materyalizm mi idealizm mi? Akl m irak m? Dnya m Ahiret mi? Metlanma m zhd m? Yeryz sofralar m gkyz sofralar m? Maddiyat m maneviyat m? rade mi meiyet mi? Ve nihayet Allah'a m dayanmak, kendine mi?" gibi ikilemli sorulara insanolunu maruz brakan tezadn halli. brahim'in Rabbi, sana retiyor : "Her ikisi de"! Bu renim, felsefe, irfan, ilim, kelimelerle deil, bir rnekle, bir "insan"la yaplr. Bu "insan", dnya filozoflarnn, dnya ariflerinin, btn iman araylarnn ve hakikat sevdallarnn, Allah'n byk dersini almalar gereken bir simadr. Bu sima bir kadndr, siyah bir kadn, Habeli bir kadn, bir cariye. Hacer! Bir anne! O, "ak" fermanyla kendini "O'na" mutlak olarak teslim eder, ocuunu ehir, memleket ve hayattan alp bu yank, yakc, suzu, harab, kimsesiz vadiye getirir ve vadinin eline teslim eder. Tam bir tevekkl, btn hesap-kitaplarn yerini iman gcne brakmak, aka, "O"na dayanmak...! Tavaf!

Fakat o, bidler ve zhidler gibi, ocuunun yanbanda oturarak mucize beklemez, aybdan bir el uzansn da bir zm bulsun, gkten bir sofra insin, cennetten bir nehir gelsin, tevekkl ihtiyac gidersin diye bekleyip durmaz. ocuu "ak"a emanet eder ve kendisi hemen "Sa'y"e balar, kouturur, "iradesini" sembolize eden ayaklar ve gcn simgeleyen elleriyle... imdi Mekke'nin etrafndaki ssz, kurak dalarda "yalnz", "susam", "sorumlu", "garib", "vre" bir insan, "su" temin etmek iin aresizce didinip duruyor! Hayret edilecek bir durum! Acaba Hacer'den mi sz ediyorlar, yoksa "insan"dan m? "Hacer'in sa'yi" baarszlkla sonulanr, umutsuzca ocuuna dner ve bir de ne grsn: Ne garib! aka emanet ettii bu ocuk, susuzluunun bkknlyla kvranp dururken, ayaklaryla yere vurmu, umutsuzluun zirvesinde, sonusuz abalarn sonunun geldii yerde, evet tam o anda, tahmin edilemeyecek bir anda, beklemedii bir yerden, anszn, birden bire, evet mucizevi bir ekilde : -Allah'n niyaz ve rahmet gcyleZemzem...! "Suyun ayak sesi" Zemzem! Tan kalbinden kan, hayak bahedici tatl su kayna, te... ders! "Su"yu bulmak, "Sa'y"le deil, akla bulmak, fakat "Sa'y"den sonra"! "Her ne kadar, alarak ona ulatrmasalar da ey gnl, sen yine de gcnn yettii kadar al"! aba gster, ey aka dayanm kii, Sa'y et! Tam bir iman, tam bir tevekkl! Yedi kez, tam tavaf says kadar! Fakat ember izerek deil, embersel aba, deirmen eeinin sa'yi gibidir, ksr dngdr, sonuta baa dnersin. Byle bir ey "abes", "anlamsz", ii bo daire, ieriksiz, hedefsiz: tpk sfr gibi.

Yemek iin almak, almak iin yemek. Peki sonuta ne var? lm! Yaamak iin yaamak deil? Allah iin yaamak. Sa'y iin Sa'y deil, halk iin Sa'y. Ve hareket, elence yerinde deil, dosdoru bir izgi zerinde, bir yol, hicret zerinde hareket, bandan sonuna, balangtan hedefe bidayetten nihayete, Safa'dan Merve'ye. Gidip gelmek, yedi kez gidip gelmek. Fakat ift deil tek, Sa'yin, Safa'da deil, hareket ettiin yerde bitmesi iin. Yedi defa, yani her zaman yorulmak bilmeden, btn bir mr boyu "Merve"ye ulancaya kadar...! Acaba : "Safa"dan balamak, "bakalarn pak olarak sevmek" demek mi? Merve'de bitirmek, "niha insanlk=mrvvet", bakalarnn uygunsuzluk, yanllk ve eksikliklerini grmeme bykl demek midir? O bakalar kimler? Hangi bakalar? Sa'yde seninle birlikte olanlar m? Ne bileyim ki? Fakat bildiim bir ey var, o da u: Ak'ta "kendini yok sayma" girdabnda kendini gster, brahim'in ayaklarn koyduu yere ayak bas. Bunlar yaptn zaman ey insan, ite o zaman Hacer gibi "yalnz" , "vre", "su arayan", yeryz lnde "srgn", "sorumlu", "susam", hayat serabnda "su peinde" sin demektir. Safa tepesinde, vre, didinen beyaz insan seline bak. Bak ki ne kadar aray iinde olan, bitkin ve susam olarak Safa'dan inen insanlar gresin. insanlar, bu ln yankyakc kayalklarndan su bulmak iin kouturup duruyorlar. Merve'ye doru akyor, Merve tepesine kyor, su bulamyor, bo eller, merakl baklar ve susuzluktan atlam dudaklarla geri dnyorlar. Sonra yine Safa'nn ku-

ru ve kurak lne varyor ve gryorlar ki yolun sonunda, daha nce var olan eyin ayns var. Geri dnyor ve aceleyle geliyorlar. Yine Merve'ye varyorlar. Deien bir ey yok. Tekrar dnyorlar. Deien bir ey yok. Tekrar dnyorlar, aceleyle gidip geliyorlar, yedi defa oluncaya kadar! Daima! Sonuta su bulamaz, ama Merve'ye ular, o insan seli! Sen ey katre! Kendini Safa tepesinden, bu beyaz avarelik, tela ve susuzluk nehrine at! Cemiyet selinde boul, yukardan aaya brak kendini, Sa'y et herkesle birlikte. Yolun ortasnda Ka'be'nin hizasna varrsn, o zaman "hervele" yap, herkesle uyumlu bir ekilde... [Sa'y konusunun bu ksmnda Cell-i l-i Ahmed'den sz etmek istiyorum] Onunla birlikte Sa'y etmem gerekiyordu. Bir kez daha Hacc'a gitmeyi ahdetmitik, ama bu kez birlikte gidecektik. lm melei o yl onu aramzdan ald. Ve ben tek bama gitmek zorunda kaldm. Ama gittiim her yerde onu yanbamda gryordum. Btn ibdetleri yapmaya, adm adm birlikte gidiyor, Hacc birlikte ifa ediyorduk sanki. Fakat bilmiyorum, bu beraberliimiz, niin Sa'yde daha fazla "idi". Aydnlk bir zuhuru, zinde ve scak bir huzuru vard. Koarken ayak seslerini iitiyordum, afte, hzl hzl nefes allar, yallk nefesleri gibi, o kadar ateli, o kadar tene ve akt ki. Kendimi yalnz bana sersemce o tarafa bu tarafa kouturan halkn cokulu susamlk ve aknlk seline attm, ama hangi yne baksam onu gryordum. Bazen hem onu srklerken, bazen de o beni srklyordu. Bazen gryordum: tpk Safa tepesinden dm bir kaya gibi sele karyor ve ilerliyordu. Bazen de onu ensemde hissediyordum, hevvele yapyordu, Sa'y alan adeta titriyordu o esnada. Onu anlyor, duyuyor ve gryordum : Bam, beton diree vuruyor ve patlayncaya kadar bunu yapyordu; tpk Halla gibi bu ar yk tamaktan bkmt. Sa'y de onca atla kapatamyordu. Ban ellerinin arasna alyor ve halkn arasna gelerek fer-

yadu figan eyliyor, vurun vurun diye yalvaryordu. Bana kar ok isyan etmiti! Acaba btn bunlar niin daha ziyade Sa'y'de "oluyordu". Belki kendi Hacc'nda da byle olmas nedeniyledir. Hep "rapor" olan ve her yerde keskin baklarn alt bu "seyahatname" de, sadece, Sa'y alannda alevlenir ve kalbini verir, Hac ruhu ftratna girer ve aybn grkemi onu bitkin drr, kendini kaybettirir! Belki de bu, Sa'y yerinin onun mrne, Sa'yin de onun hayatna benzemesindendir. Bu lde susam olan smaillere "su" bulma telayla susam, vre ve merakl... Belki onun yry Sa'ye benzediinden, ne kadar abalasan ona ulamak iin durmadan koman gerekirdi. Bir an dalgnlk etsen de arkaya, saa ve sola bir an bakversen, geri kalrdn. O acele ederek kendi mrn geiyordu. Asla yrmezdi, adm atmaz, hervele yapard. Yani koarcasna yrrd. Adeta aray cokusuna susam, aratrmaya a gibi, daima zerinde hram, Safa ile Merve arasnda heyecanl bir ekilde aba harcard gider ve lde su arard. Bu onun yaamyd aslnda: Hacc'da tek bana Sa'y alanna adm atar atmaz, yanp tutuur, "Mkt'ta bir p" iken Sa'ye ular ulamaz "Miad'da bir kimse" olur ve "kalp gz alr, ondan sonra grlmeyeni grr ve unlar anlatrd: "Safa ile Merve arasndaki bu Sa'y, akna eviriyor insan. Ynn birden bin drtyz sene ncesine, on bin yl ncesine dnderiyor. "Hervele" siyle, (sekmek deil, bilakis sadece hzl gitmek) ve yksek ve gayr-i ihtiyar terennmyle, ayaklar altnda kalmalaryla, ezilmeleriyle, insanlarn "kendi"nde olmamalaryla, terkedilmi terliklerle, grup grup birbirine zincirlenmi olan cemaatin buulu gzleriyle ve meczubluktan ar olmayan bir komaca iinde, yallar gtren arklar, iki kiinin nden ve arkadan omuzlarna ald mahfelerle ve ferdin toplumda kaybolmasyla Hacc... Bu topluluun en son hedefi nedir? Ve bu seferin en son hedefi nedir? Belki onbin belki de yirmibin kii yek vcut bir ameli yapyorlard. ylesine byk bir kendinden gemilik arasnda sen kendin olabilir, tek bana amel edebilir misin?

Topluluun basn ve tazyikinin seni srkledii bir yerde, bir cemaatn arasnda korkman ve bir eyden kaarken engele rastlaman mmkn olabilir mi? yleyse korku ve vahetin yerine "kendinden geme"yi koy, kamann yerine de "avarelii" ve snak aramay. yle seme hakk olmayan bir topluluun iin de seninde ihtiyarn yok. Byle bir toplulukta acaba "kii" hangisidir? kibinle on binin fark nedir? Yemenliler, salar perian ve pis, gzleri km, bellerine ip takmlar, her biri mezardan km tpk bir hortlak gibi. Ve siyahlar; iri, uzun boylu ve kazk gibi, dudaklarn kpk brm, bedenin btn azalaryla hareket ederler. Bir kadn ayakkablar koltuunun altna almt ve tpk sokakta kaybolmu biri gibi inleyerek kouyordu. Sanrsn ki bunlar insan deiller ve ellerinden bir yardm gelmiyor. Atik ve heyacanl genlik itip kakarak gidiyordu. Sanki kark, kalabalk bir pazarda bir aptal. Yal bir adam zorlanarak yava yava kyor, itilip kaklarak ne srlyordu: Nann halkn ayaklar altna dmesine tahamml edemeyeceimi anlaynca, elini tuttum ve "Sa'y" yolunun ortasnda gelenleri gidenlerden ayran snrda bir yere oturttum. On-onbe kiilik bir kadn grubu, ihram elbisesinin beyazlklarndan enselerini, -renkli bir resmi, ileme yaplm bir naks- gstermilerdi. Her biri baka birinin ihramnn belinden tutarak, birbiri pei sra bir tavafnn peinden gidiyorlard. Bu beyhdeliin sonunu, son iki Sa'y'de gryorsun: Biraz yoku var, dn yapp gelmelisin. Yemenliler vardklar her seferinde evik bir hareketle atlama yapyor, dnyor, Ev'e selam veriyor ve bunu her defasnda yeniden yapyorlar.... Grdklerime tahamml edemiyorum, alamam tuttu ve katm... Ve buralara gelmeyen ve dolaysyla kendini byle bir cemaatn ayaklar altna atmayan o Meyhene? ve Bestam zndnn ne hata yaptn grdm. Az bir benlik gururunun orada yeri yoktur. Tavaf da byle bir hali kaldrmad ve tevik etmedii gibi nler. Tavafa bakalaryla omuz omuza gidersin, bir eyin evresini dolarsn, dolarsnz. Yani bir hedef ve bir dzen var. Sen merkez dnmeye gre bir k zerresi-

sin. Sonra bitiiksin, balsn, serbest deilsin yani. Daha da nemlisi, orada iin iinde bir yzyze geli szkonusu deildir. Dierleriyle omuz omuzasn, yzyze deil yani. Beyhdelii, sadece hzl insan gvdelerinin geiinde grrsn. Veya onlarn dilinden kan eyi duyarsn. Fakat Sa'y'de gider ve geri dnersin. "Ayrlan" vre olur. in iinde bir hedef yoktur. Bu gidip gelmede sana gerekten rahatszlk veren ey, srekli olarak gzlerle yzyze gelmektir. Bir Hac, "Sa'y" halinde, koan veya hzl giden bir ift ayakkabdr ve kendi olmayan veya "kendin"nden gemi ya da "kendinden km bir ift gz. Ve gzler asla gz deil. Belki plak vicdanlar. Veya gz ukurlarnn eiinde oturmu, kamak iin ferman bekleyen vicdanlar. Acaba bu gzlerle bir andan daha fazla bakabilir misin? Bugne kadar sanrdm ki sadece gnee baklamaz. Fakat bugn anladm ki bu gz deryasyla da baklamyor... Katm. Sadece iki kez gidip geldikten sonra o topluluk iinde hangi sfrdan nice sonsuzluklar yaptn rahat bir ekilde grebilirsin. te o an gzel grme, ho grme vaktidir. Ve yeni balamsn. Yoksa byle bir sonsuzluk karsnda sfrdan daha azn bile gremezsin. Aynen deryada bir psn. Tabi ki insan deryasnda deil! Belki bir p zerresisin ve o da havada. Aka syleyeyim: Deli olmakta olduumu grdm; bam ilk beton diree vurup patlamay o kadar arzuladm ki... Meer kr olmusun ve "Sa'y" ediyorsun. "Sa'y" den knca pazarla karlarsn, dar, her eyin birbirine yapt pazar. Bir keye oturdum. Srtm "Sa'y" yolunun duvarna dayadm. Bu "su birikintileri"nden biriyle susuzluumu gidermekteydim. Batl bir yazardan okuduum kadaryla "ferd" ve "cemaat" hkmyle dnyordum. Buna gre cemaat, he ne kadar "kendi" kapsam iinde daha bykse de "kendisi" sfra daha da yakndr. Kendimin byle bir eitlik ierisinde ayb leminin karsnda kendini, aclarn unutan bir doulunun "ben"i olduunu anlyordum. Cemaatle byle. Ferdleme halinde ise itikafta ulatn temayz derecesinde ulhiyyet iddiasnda bulunan bir "ben". Tpk zndk! Meyhene, Bestam ve dierleri gibi veya Hind fakirleri

gibi. Gryor ve anlyordum ki bu "ben" toplum iinde, cemaat halinde kendini "feda ettii" oranda, ferdiyet halinde "feda olmaktadr". Yoga, son riyazet snrnda bundan baka neye eriiyor? Riyazet, riyazetke'e bir emniyet, bir rahatlk verir. Ki eer amel dnyasnda, bu bedenin dndakini kefetme dnyasnda ona bir el yoksa, kendi iradesinin nakn kendi vcuduna vurabilir. Peki yleyse ferdin asaletiyle topluluun asaleti arasnda ne fark var? "Sa'y"de kendi bamzdan kaar, kurtuluruz ve hedefi "kendi"ni yok etmek olan bir eylem (amel) yaparz, gerek zihinde ve gerekse vcutta. "Yoga" ile "kendi" bamzda kalrz; yani kendi beden alanmzn dnda amel gcmz yok. Kk bir alanla ve kendi bedenimiz zerinde hakir bir iktidarla iktifa ederiz. "Sa'y"da topluluk otoritesini kabul ederiz; fakat sadece ayb alemi karsnda. "Yoga"da ise topluluk otoritesini sfr noktasna vardrrz, fakat yine ayb alemi karsnda. Eer gelip bu btnden "ayb alemi"ni alsaydn, o zaman geriye ne kalrd? inde bulunduumuz bu sistemde, "fert" ve "toplum"un hi bir asaleti yok. Asalet ayb lemi'ndedir. Ki pazara yapm. imdi ise kumpanyann ayaklar altna dm. Fert ve toplum, ebed anlamlandrn karsnda geici iki surettir. Byle bir erevede ancak, "yetullah" ve " zllullah" ifadeleri anlam kazanr. Biz gerek fert gerekse toplum olarak kef ve amel dnyasnn kapsn zerimize kapatmz. Halbuki gerek fert, gerekse topluluk; fertten toplulua, kef ve amel bir niyetle yrnlr veya topluluktan ferde ayn niyetle geilirse anlam kazanrlar... Yoksa biz bin drtyz senedir "Sa'y" yapyoruz. Binlerce yldr da itikaf, inziva ve ile ekmelerimiz olmaktadr; fakat kef kasdyla olmam btn bunlar. Dier tarafn kendine yeterli olmas, kendini feda etmekle gereklemektedir. Halbuki bu kendi, cemaati cemaat yapan bir zerre olarak bile "kendi" deildir; kesinlikle bir hitir, bir ptr, ama (bin kerre ama) bir iman veya bir korku havzasnda anlam olan bir p. Bu yapc ve ina edicidir. "Piramitler"den "in Seddi"ne kadar. in'in kendisi... bu, boydan boya Dou demektir. Adem'in dnden bugne kadar., yapcdr."21.

Umre/Kk Hacc'n Tamamlan

Yedinci Sa'y'in sonunda, Merve tepesinde hram'dan k, tra ol, gndelik elbiselerini giy. Serbest ol. Merve'den ayrlarak Sa'y alann terk et, tek bana, susam vaziyette, ve bo ellerle, smail'inin yanma ko...! Kulak ver! Uzaktan, kaynayan suyun sesini duymuyor musun? Bak! Susam kular, uarak, bu kurak kayaln tepesinden geldiler! Zemzem, smail'in susuzluunu gidermi. Yaban ellerden gelen bir kabile, bu ho vadinin yalnzlna son vermi. Yeryznn susamlar ln uzak ufuklarndan zemzemin evresinde adr kurdular. Bu "susuz ve umutsuz vadi" de bir ehir ykseldi ta lardan. Vahiy ya muru ya d ve "zgrlk" ve "ak"tan bir "ev" kuruldu orada. Ve sen, ey Sa'y'den dnen insan, ylesine susam, ylesine yalnz kalmsn ki.... Ama yalnzln bitmek zere... Zemzem, smail'inin ayaklarndan fkrarak kyor. Halk etrafnda halka yapm. Sen ne gryorsun? Bak, Allah, evinin duvarna bitiik ev yapm! Senin evinin n, Allah'n Eyi'nin n olmu. Ey "Sa'y"den yorgun dm insan, ey Hac! "ak"a dayan! Ey "sorumlu insan"! abala! Zira smail'in susam. Ve ey "k insan"! dile. Zira ak, mucize gsterir! Sen ey Sa'yden dnen Hac! "varlnn" susuz lnden,"ftrat"nn talam derinliklerinden bir pnar fkrm.

H A C C

Kalbine kulak ver, yumuak bir ekilde bastr, o zaman sesini duyacaksn. Merve'nin kayalndan kp zemzemin yanna git! Ondan i, onunla ykan ve temizlen; Ondan al, kendi memleketine gtr ve halkna armaan et!

Byk Hacc

toplam iki aamadan oluur. nceki blmde ele hacc, aldmz Umre, yani Kk Hacc (Hacc- Asar), birinci aamadr. Kk Hacc' tamamladktan sonra hramdan klr ve hramn yasaklad eylerden yararlanlr. Bu serbestiyet, ikinci aamann balad dokuzuncu gne kadar srer. Dokuzuncu gn, ikinci aama, yani Byk Hacc (Hacc Ekber) balar. Byk Hacc Zilhicce'nin dokuzuncu gn. imdi Hacc balamtr, Hacc- Ekber : Byk Hacc!22 Nerdesin? Nerede olursan ol. Mescid-i Haram'da Ka'benin yannda, sokakta, arda, caddede, hotelde Hi nemi yok; maksat, brakmak, terketmektir; byk bir yolculua balamaktr. hram giy ve "Mekke'den k"! Hayret dorusu! imdi Kabe'yi brakacak Mekke'yi arkamza atacaz yani. Olacak i mi? Gerekten syler misiniz, kble neresiydi? Hacc, Ka'beyi terkle balar!

Peki o zaman Ka'be'ye ynelmek, bulunduum yerden ayrlp Ka'beye ynelmek niyeydi? iinde Ka'be'nin bulunduu seyahat, ne idi? : Kk Hacc, yani Umre! yleyse imdi balayan seyahat, Ka'be'den sefere kmak, Mekke'yi terketmek nedir?: Byk Hacc! Ka'be'ye ynelmek, Hacc deildir. Haccn kblesi, Hacc deildir. Balangta yle sanyordun. Halbuki bu yanl. O halde imdi, Hacc'n "Ka'be'ye gitmek" deil, "Ka'be'den gitmek" olduunu iyi ren. imdi ruhunla tecrbe et, brahim'in Tevhidi'nden, bandan itibaren maksadn Ka'be olmadn ren! Her ey, Ka'be'den o yne doru balar. Ka'be'ye "kendi snrnn sonuna" kadar vard n. Ey maksad "O" olan muhacir! Ka'be'den kp baka bir lkeye ayak basyor, baka bir yol izliyorsun. Bu arada kendini terketmek, evi terketmek szkonusu deildir. Allah'n evini terketmektir, szkonusu olan. imdi sen ey Hac, kulluun doruk noktasnda, "zgrle kavuan" Hac! Sen "kendinden geme"nin zirvesinde, "kendi"nde, "Ka'be'yi brak artk" diyebilme liyakatini bulabiliyorsun. Sen, Ka'be'den daha yaknsn imdi! Ka'be'yi ziyaret sona ermitir. Ka'be seni "senlik"ten "kendi"ne getirdi. Sen, "Allah"a doru yr! Artk "Evi" deil "Evin Rabbi"ni haccet. Burada szkonusu olan "durak" deil, "yn" dr, "Ka'be" deil "Ka'be'ye doru" hareket etmektir. Sabit olarak bir yerde kalrsan, lrsn! Ey Hac, ey ynelen, ey azmeden! Daima O'na doru gitmek! Mtemadiyen O'na doru "olmak"!23 Ey insan, "Allah'n ruhu"! Ey "amel", "amel-i salih"!24

Mekke'ye mi geldin? Ka'be'de durma! Harem'de de kalma. "Ka'be'ye varncaya dek" ynn armaman iin, baka kblelerin seni aldatmamas iin Ka'be kble idi, "Ka'be'de kble baka bir yerdir". Oraya ynel, byk sefere ynel, Ka'be seferinden daha byk bir yolculua, Hacc Ekber'e! Bugn, azimet gndr. Her nerede olursan ol, hram elbiseni giy ve "Mekke'nin dna k"! Zira Byk Hacc, Kble'yi amak, geride brakmaktr. Ka'be'den daha erefli neresi var? Grnceye kadar yrrsn!
Arafat

hram giyiyor ve Mekke'den kp "Dou"ya yneliyorsun. Arafat'tan Ka'be'ye dnte, nce "Me'ar"da, sonra da Mina'da durmalsn. Niin? Grnceye dek gideriz. Ka'be'den nereye kadar gideceksin? En uzak noktaya, yolun sonuna kadar. "Ara durak" larda durma! "Aama aama", "derece derece", "yryenlerin yrdkleri yoldan yr". Birinci olarak, birinci durak, ikinci olarak ikinci durak, nc olarak nc durak, 'makul ve mantkl". Bunlar meslekten retmen, mrid ve vaizlerin souk dersleridir. Bunlar, ina ve dzen konular, geleneksel tertipler, maslahat kitaplardr. Hepsini, Mekke hramnda at ve ka. Ka'be'ye doru hareket eden, susam, aray iinde olan ey k, sonuna kadar "bir nefes" ek; seni yar yolda brakmayacak bir nefes! Dokuzuncu gn, Arafat'ta vakfe, Onuncu gece, Me'ar'da Vakfe. Onuncu gnn sabahndan onikinci -istersen onnc gne-kadar Mina'da Vakfe Arafat, Me'ar ve Mina topraklarnda, girii ve duruu gsteren hibir iaret mevcut deil. Arafat'tan Mina'ya kadar olan mesafede, Mekke vadileriyle birleen yirmibe kilometrelik bir geit mevcut.

Bu bitiik seyir hattnn, ne doal adan; ne tarih adan ve ne de din adan hi bir zellii yoktur. Bu gzergah merhaleye blen ey bir antlamadr. Hacc merhalelerini dzenlemek iin yaplm farazi bir kontrat. Meseleyi hassas klan ey udur: Burada "Vakfe"ye dayanmak szkonusuydu. Yani Arafat'ta asl iin vakfe idi. Me'ar'da asl iin vakfe idi! Arafat'ta esasen vakfeden baka hibir iin yoktu. Me'ar'da sadece yerden yetmi tane kk ta alrdn o kadar. Me'ar'da vakfe nedeni bu olamaz. Geceyi, gnein douuna kadar vakfe yaparak geirmen gerekiyordu. Mina'da da "vakfe"ydi esas olan. Onuncu gn (Kurban Bayram) balca iki iin, eytan talama ve kurban kesme bitmitir. Bunlar, leye kadar biten ilerdir. Fakat tam gn boyunca burada Vakfe yapman gerekir! Vakfe nedir? Vakfe, duraklama demektir. Bu ne "kalmak" ne "skn" ve ne "ikamet"...; bu "duraklay"tr! Yani yoldasn, hareket halindesin, gece ve gndz, bir "ara durak"ta duruyor, mola veriyorsun. Bu durakta konaklyorsun, "Hac" bir yolcusun, ynelen bir yolcusun. Bir yne doru yol almaktasn. Bir ara kervanla birlikte mola verir, konaklarsn. Ondan sonra hareket davuluyla birlikte kalkar, kervanla beraber yola dersin ve baka bir duraa ynelerek bir dura terkedersin. Giri, duru ve g! Gn Arafat'ta, geceyi Me'ar'da: Ve Bayram gneiyle birlikte Mina'da duru. Mina'da Vakfe! gn. Tabi Mina da son duru deildir. Mina hedef deildir. Peki yleyse bu yolculuk ne zaman sonra erecek? Bu kervannn son dura neresi veya nerede? Hi bir zaman! Hi bir yer...! Peki hangi yne gidiyor kervan? Allah'a doru... Ne zamana dek? Nereye Kadar? Niha karargah, son s neresi?

Mutlak Gzellie doru hareket, Mutlak lm'e, Mutlak G'e, Mutlak ebedilie, Mutlak Kemal'e hareket! Ebed hareket, sabit olmayan ve "nihayetsiz" bir hareket, Ve ilallhi'l-masr: [Dn Allah'adr] Bu yolculukta Allah, bir durak yeri deil, yndr! Bizde her ey, gei halinde, deiim halinde ve lm halindedir. Sabit olan, deimeyen sadece yndr, sadece sonsuz harekettir!
"O'nun vechinden baka her ey yok olucudur" (Kasas, 88)

"Kabe"den harekete getik ve hemen Arafat'a geldik. imdi Arafat'tan merhale merhale Ka'be'ye doru dnyoruz! "nn lillhi ve inn ileyhi rcin"
[Kukusuz Allah iiniz ve kukusuz O'na dncleriz] (Bakara,156)

Her yerde, harekettir szkonusu edilen. Hareket-i zat: dolamak; hareket-i intikli: geri dnmek! Her yerde sz edilen "leyh"dir. Hibir zaman "Fhi" denmiyor! Hacc da nitekim mutlak ynelitir. Burada yolculuk yok; yolculuun bir sonu vardr. Hacc ziyaret de deildir; ziyaretinin bir maksad vardr. Hacc'dr burada varolan, geerli olan. Hacc mutlak yneli, mutlak niyet ve kasttr, maksat deil, maksd! Nitekim Mina'da seni brakr; Arafat'tan dnte, Ka'be'ye ulaamazsn! Mekke'nin arka duvarna kadar gelirsin, fakat "kurb" [yaklamak] var, "neyi" [erimek] yoktur. O halde Hacc, "Ka'be"den "Arafat" a gitmek ve Arafat'tan Ka'be'ye doru Mina'ya geri dnmektir. Kabe'ye doru, Allah'a doru dnte merhale vardr. yleyse burada "blge" den sz edilmiyor, Arafat, Me'ar ve Mina diye mekandan bahsedilmiyor. Sz edilen, aamann bir simgesidir. Bunu bana kefettiren, unu grmemdi: bu duran, konan yerinde hibir ey yok. Her ne varsa, Vakfe'de, bu durakta var. Burada "amele niyet" etmiyoruz, "vakfe'ye niyet" ediyoruz! u halde aslolan mekan deil, duru, yani Vakfedir! Bu " duru"un anlamnn ne olduunu nereden bilebiliriz?

Bu aamay, bizzat Allah isimlendirmitir. Bunlar, gkten inen isimlerdir! Arafat, "bilgi", tany, bili ve ilmi ifade eder. Mear, "uur"u, anlay, kavramay ifade eder. Ve Mina "ak", iman ifade eder. Kabe'den kalkp hemen Arafat'ta vakfe : nn lillh: [phesiz Allah iiniz]! Ve Arafat'tan Ka'be'ye doru, duraklayarak, konaklayarak dnte vakfe: nn ileyhi rcin [phesiz O'na dnleriz]! yleyse Arafat balangtr, bizim bu dnyada yaratlmzn balangc. "Adem" kssasnda (insann yaratlnn balangc, beer trnn yeryznde ortaya k) anlatldna gre, initen (hubt) sonra (toprakta insan yaamn balangc) Adem ve Havva bir- birlerini ilk kez burada "tanmlardr."! Arefe, Arafat! "Hubt"! Adem'in "Cennet bahesi"nden k! Bu "Cennet" "va'd edilen Cennet" deil, yeryz cennetidir. Cennettir, yani cennet. Adem doduu zaman, yer yeillik ve aalarla kaplyd. O zaman Adem'in hi bir ii yoktu, sorumluluk verilmemiti" ona. yiyor, iiyor, eleniyor, tok yayordu. Bu durum, Allah'n dnyadaki tek Melei olan ve Adem'e secde etmekten kanan blis'in, Allah'n ruhuna "fcur" ve "takva" ilham ettii Adem'e vesvese vermeye balamasna kadar srd. blis Adem'i "had"di amaya tevik etti, "yasaa bakaldrma"ya, "yasak meyve"den25 yemeye tahrik etti. Yani blis Adem'e iki lah sfat va'd etmiti: "grme ve ebedlik" Adem reddetti. Adem/insanda i gren sadece akl deil ki. blis Havva'nn "ak"nn peine dt. Bu kez Adem "yasak meyve" yi yedi. "Ak" ve "ak" birlikte "melek"in canna okudu ve onu "Adem" yaptlar. Adem: gnah ileyebilen, dolaysyla tevbe ve isyan edebilen ve binaenaleyh itaat edebilen tek melek. syan, Allah'n "irade"sine kar bir "irade", yani "tabiatn cebri"ne kasr "zgrlk", "seim", "sorumluluk", "bilin" ve sonuta

"tokluk ve dertsizlik bahesi"nin "ihtiya, alk, susuzluk, strap ve dert dnyas"na dnmesi demektir. Yani hubt (ini) demektir. Bilinli, sorumlu, isyankar bir varln hayat balangta, dert, strap ve susuzlua mahkum, srgn olmaya, tabiatta gurbet, yalnzlk ve esaret hissetmeye, gklerin uan kuunun toprak kafesine konmaya mahkm... Ve ondan sonra, bitmez tkenmez, dinmek bilmez ayrlk acs; "neyistan" dan ayr dmenin verdii dertten, sorumluluun salad ar ve dayanlmaz baskdan, isyann varlnn korkusundan, "gnahn verdii derin ztrap"tan ve "ftrattan gelen geri dn heyacan"ndan dolay, ney'in; din, hikmet, irfan, sanat, edebiyat., ve hayatn yreklerinde szlamas... te Hacc, yaratln tecessm! Tevbe26 "Bilin", uzak kalma, srgn ve gurbet duygusu, sonuta "geri dn"e ynelmek! Cennet Adem'inin "yeryz Adem"ine dnmesi, bugnk anlamyla insann tahakkuku, s insan, snr aan, blis'in felaketine maruz kalan, Havva'nn tesirinde kalan, Cennetten srlen, yeryz srgn, tabiat tutsa... evet, btn bunlar, yasak meyveyi yemekle oldu. Yasak meyve, ona isyankar bir akl kazandrd. Bilin, Allah'tan gelme grme yetenei verdi, gzlerini at. plak olarak kendini bildi, kendi arifi oldu, kendini tand.... "Ka'be"den, "Arafat" a ini! Adem"in zeminde, yeryznde ortaya knn balangc. nsann zamanda ortaya knn balangc! "Tanma" nn "bilme"nin ortaya kyla birlikte! "Bilme ve tanma"nn, "birbirini takip etmek"le, "ilk ak kvlcm" ile balamas... "Adem ile Havva'nn karlamas! Adem eini, kendini ve kendi nev'ini yeniden tand, kendi tabiatndan olan kart cinsiyle karlat. Orada insan felsef bir bak asyla bir "zat", bir "mahiyet" olarak "bilgi"nin varlyla balamaktadr. Burada insan bilimsel bir bak asyla nesnel bir varlk olarak szkonusu, nsann tarihteki balangc "bilgi"nin ortaya kyladr.

Hacc'da ilk hareket "Arafat"tan balar. Nitekim "Arafat'ta vakfe", "gndz" olur, Dokuzuncu gn le vakti, gnein en tepede olduu bir zamanda balar. "Bilgi", "grme", "tabiat zincirinden kurtulma" "tanma", "sevgi ba", "tabiat ve insan tanma", parlat gnein aydnlnda ortaya kar ilk olarak. Gne batnca Arafat son bulur; karanlkta grme olmaz, tanma, bilme olmaz. Grme yok ki! Gne "Arafat"n bulunduu ovada batt ve insan da gnele birlikte batya doru g etti. Geceleyin hareket, "uur" lkesi Me'ar'de vakfe : bilin "tamma"dan sonraki aama : bilgi Ne kadar artc! nce tanma, ardndan uur mu yani? Herkes sanr ki "tanma"nn gerekleebilmesi iin nce "uur" olmaldr. Oysa tanma ve uur'un yaratcs, aksini sylemektedir: "Karlama", iki kart cinsin karlamas ve iki dncenin arpma-syla, "ba kurmak"la, ilk arpmann gereklemesi ve anlamayla ferd hayat son bulur ve ilk "topluluk" hayat, "aile" balar, "ilk bilinli ak" ortaya kar. Her halkarda iki insann bir olmasyla tanma meydana gelmitir. Onunla insan yeryznde insan ve ondan sonra tanmann tekaml seyri, uurla birleti. lim anlama gcn arttrd. "Bilgi" (science) ise "bilin"i (conscience) dourdu. Nesnellik (objektivite), znelliin (subjectivite) z ve temelidir. Zihnin (idee) d dnya ile iliki kurma ve gereklik (realite) ile ittisal etme srecinde, akl geliip olgunlar, alglama dzeyi ykselir, idrak glenir, insan manev gler artar : nce: Me'ar ve sonra Arafat, hayal bir idealizmdir, ilahi hikmet! Metafizik. nce Mina, tasavvuf: bilgisiz ve bilinsiz din! Me'ar'sz ve Minasz Arafat, Materyalizm, tanrtanmaz siyantizm, bilinsizlik, olaylarn zahirinde kalm ilim, abes hayat, ruhsuz medeniyet, lksz ilerleme!

Arafat'sz Me'ar ve Mina: herkesin anlad gibi bir din! Ama bu dinde, insan, en adi maddeden, topraktan bir olgu! Ancak o lah emanetsel gle, hareket: tanma, dnya gerekliini bilme ve maddi bakla balad. Bu mertebeden insan bilince, bilgiden doan ve ak douran -Arafat ile Mina arasndaki menzil- bir bilince ulat. Sonra bu, karargahtan da en yksek noktaya, en son keml merhalesine, Mira'a, t Sidret'l-Mnteh ve "ka'be kavseyni ev edn"ya kadar! t.. "Allah"a ! Mina'ya srad. Realizme evet, ama ama ve hedef olmamas artyla, ideala, mver'ya uu ss, hareket noktas olmas artyla! Alt yaps madde olan bir idealizm! Maretyalizm.! nsan, bu mektepte, elikili iki zddn birletii, diyalektik bir olgudur! Yars topraktan, kt kokan siyah amurdan dibe km amur, selden arta kalan kat madde! Evet yars byle amur olan varla, Allah'n ruhu fleniyor! Peki sen nesin? "Siyah balktan" Allah'n ruhu"na ykselen bir "muhacir", bir "eylem", bir "zgrlk", bir "seim"! Bu seyahatta aamadan geer, vakfe yaparsn : Arafat, Mear ve Mina. imdi her eyin ne kadar doru ve ayrntl bir ekilde ortaya ktn grebiliyoruz. Ne kadar sade ve gzel! Din mi? "Yol". Hikmet mi?: "bilgi-vukfiyet". Risalet mi?: Hidayet! mmet mi?: azmeden grup. mamet mi?: klavuzluk, rehberlik! mam m ? Yol iaretleri, rehberlik almetleri, "ehd", "hid", "numune" "nder".... Ya ibadet? "Yolu dvp dzlemek". Zhd ve nefsin riyazeti ne peki? Kendim bir sorumlu devrimci yetitirmek; seni kendine davet eden, geride brakan, arlatran her eyi terketmek iin kendini devrimci yetitirmek. "Seblullah"?: kendini terketmek ve Allah iin dnyan halka feda etmekle balayan yol. Peki "dua"? stemek, dilemek, O'na arda bulunmak, niyazlarn, isteklerini, aklarn, nefretlerini kendine, halka ve Allah'a arzetmek, amak, telkin etmek.... "Zikr" mi? Hatrlamak, anmak, unutmamak! "Hacc" nedir? "Ynelmek"! Kastetmek, niyet etmek.!

Hatta aklmza gelen btn elikilerin zm. "Mal" m? Hem "iyi" "ma'ruf", "hayr", "Allah'n ltf", hem de "danya, fitne...." Yani her eyi bu "yol"da lmeli. Eer "namaz", gitmekten alkoyuyorsa, yleyse "vay namaz klanlarn haline!" Allah byle buyuruyor : Veyln li'1-musallin (Maun, 4) Eer bu yolda para kullanlyor, para ie yaryorsa, Peygamber dahi bu mnda para sevgisini kabul eder! imdi Arafat'a varmz, bu yolculukta Ka'be'den en uzak mesafeye sahip olan noktaya. Kuru/kurak ova, yumuak sahil kumlarnn oluturduu dalgalar, ortada kk kayalk bir tepe: Cebel'rRahme. (Rahmet Da). Hz. Peygamber, Veda Hacc'nda bu da, son mesajn halka tebli etmek iin minber yapmt. Bir gnde kumlardan bitip ykselmi hayret ehri, akam namaz gelip atm! Milletleri toplayan ehir, tekilatsz, bir toplant, rgtsz milletlerin toplants, beer kavimlerinin camias; renksiz, dnya lkeleri topluluu, snrsz, btn bir yeryz lkelerini toplayan merkez, evet btn bir dnya lkeleri bir arada, her yerini beyaz adrlarn saf balanarak kaplad alan. Burada farkllklar, byklenmeler ne kadar az! Aristokrasiler, soyluluklar ne kadar rezil, ne kadar zelil! Gzellikler ne kadar irkin! Ve sen, sorarsn kendi kendine: burada ziyaret edebileceim bir eser, bir iaret var m? Yapabileceim bir amel var m? Hi! zgrlk, serbestiyet... Bu usuz bucaksz insan deryasnda gn istediin ekilde geirebilirsin, istersen uyuya da bilirsin! Fakat sanki Arafat'ta imisin gibi "istediin" ekilde! Burada "grlecek" hibir ey yok. Fakat Gide'nin ifadesiyle "azametin, baktn eyde deil, baknda olmas iin ura". Burada hibir sorumluluk, hi bir teklif yok. Burada yapman gereken, "grev-mkellefiyet" kapsamna giren eylerden daha da yce: Teemml: derinliine dnmek Ftrat goncan, Arafat'n pak gnei altnda tut ta asn.

Tarihin bizi iinde yetitirdii det zere aydnlktan, zgrlkten, topluluktan, nurdan, gnelenmekten, gnein altnda durmaktan kanma... Ey zulmn glgesinde yetitirdii! Cehaletin uzlette tuttuu! Gvenlik ve huzur gletlerinin yosunu, ey .... "ben"! adrndan k, bu derin halklar okyanusunun derinliklerinde kaybol, brak da Arafat'n kavurucu gnei seni yaksn. Brak, birgn byle, ey..... bal mumu! Topluluun kalbinde parlayan bir mum! Sakn dmann elinde eriyen; oyuncunun parmaklarnn arasnda oynatt itaatkar bir oyuncak olma! Her halkarda zgrsn. Gn istediin gibi geirebilirsin, uyuyarak bile: her zamanki gibi! Burada senden istenen "Vakfe"dir, durmaktr! Me'ar Arafat'n gnei gitti. Sen de Arafat'tan git. Arafat dahi gidecek. Arafat, geceye tahamml edemez. Gece Arafat' yutar, ldrp mahveder! Geceyi Arafat'ta geirme, Gne gidince sen de git. Halk da g etmitir. Gece, karanln gsterince, hi bir mslman yolunun zerinde gremez. "Gne ehri", gn batmnda anszn yok oldu ve ovadan hzla kap gitti. Nereye? "Me'ar"a!27 Dinlenmene msade etmezler, her menzilde, ksa bir duraklama ve hemen hareket! Durmak m? Asla! kamet mi? Hibir yerde? Vakfe! Yarm gn bir gece, gnn te ikisi, hepsi o kadar! Dn kurulan adrlar, bugn sklr! Seninle konuurlar! Seninle, ey ... "ben"! Ey ki bu yeryznde bir duraktan baka bir ey olmayan! Ey ki zamann sonsuzluunda bir lahzadan baka hibir ey olmayan!

Ey... hi! Ey dalga! senin rahatln, yokluun demektir. Ey sadece "hareket" iinde "var olan"! Ey Mutlak'a ynelmeyle her ey olan! Ey. .... [hi]! Ey "katre"! Grleyen "halk" rmana katl, Katl da sen de ak! "...Arafat'tan hep birlikte akn ettiinizde Me'ar-i Haram'da Allah' zikredin. O sizi nasl doru yola ilettiyse siz de O'n zikredin. Siz daha nce sapk olanlardandnz. Sonra insanlarn topluca akn ettii yerden siz de topluca akn edin..."28 (Bakara, 198-199) Geceyi Mear'da geirmek gerek. Arafat'tan Mina ve Mekke'ye alan geit, gittike daha bir daralr ve insanlar geitte daha bir skrlar. Anszn bat tufan Arafat' alt st edip kartrr ve bir gnlk ehri birbirine katar. Tek renk, tek sima olarak grleyen "insan" seli, Cebel'r-Rahme'nin etraf nda bir girdab gibi dner, gecenin dehetinden dolay perian; yukardan aa geitten akp dklr ve tpk geceleyin grleyen bir rmak gibi, beyaz insan seli, geceleyin geceden kaar; nk gece, Arafat ovasn igal etmitir. Ve sen bu "yol hatt"nda bir noktasn. Dier katreler gibi bir katresin. Ey akan! Ey sel! Ey tela, ey gece heyacan! Ey zulmette iman ve umut! Hayret! "Gne ehri", sanki Arafat atei altnda erimi. Ve ite "uyku/rya ehri", akan ate gibi bu vadinin yata nda akmakta. Herkes, birbirinden fena olmu! Herkes gece ve toplulua gark olmu . Ama korkulacak ne var? Zira yol salam ve gvenli! Kendim bulup yolu kaybetmek, faciadr! Kendini yolda kaybetmek ise kurtulu tur. Bundan daha ycesi ise kendini ibadete yol yapmand r.

"badet", yani: ey "sert kayalk", ey "kokmu bataklk", ey "byk gurur" ve ey zillet alakl! kendini ez; ez ki yol, Allah'n iradesiyle dzgn olsun, senin iin yumuak ve gzel bir yol olsun, hayat cevheri ve cihan ftratnda getii gibi sende gesin bu yol. 29 Ey Hac, yolun sonunda Allah, seni beklemekte... imdi Mear'a ulatk. Mefal, ism-i mekan, uur yeri! Zekya bak, akllla bak, Arafat ta "bilgi-tanma" , "oul" idi, Mear'da ise uur, tekil! Yani gereklikler, eit eittir, oktur, fakat hakikat tektir ve yol da tek! Halkn yolu, Allah'a doru giden halk yolu tektir! Hz. Peygamber, arkadalaryla birlikte yerde otururken, elindeki ple yerin zerine bir ok izgiler izdi, herhangi bir kayt koymamt. Zira, bilgi/tanma, "gereklii" "ilm"i, "var olan eye vukufiyef'i, yakalamaktr. Arafat, modelleri, renkleri, izgileri, slup ve biimleri olduu gibi yanstan bir aynadr. lim, ad "fkh" veya "fizik" olsun, dinin ve dnyann karsnda duran bir aynadr! Evet hepsi bu! lmin iyisi kts yoktur. limde hizmet ve hiyanet yoktur. limde temizlik ve pislik anlamszdr. Her zaman ve her yerde ilim ilimdir. lim, kafir ya da mslman, halk veya halk dman, hain veya hadim ksaca herkes iin birdir! Bu kayt veya artlar, "uur" da szkonusudur. lme, onu kullanan g yn verir; onu kullanan onunla fcur oluturur ya da takva, bar ya da sava, adalet ya da zulm... Kapitalist bir sistemde bilgi, tam kart bir dzendeki bilginin aynsdr. Nazi fizikilerin tabiat hakknda sahip olduklar bilgi, Nazi kurban olan fizikilerin bilgisiyle ayndr. Halife'ye bal bir alimin din hakknda sahip olduu bilgi ile, Halife'nin zincire vurduu alimin din hakkndaki bilgisi ayndr. Birini celld, dierim ehd; birini zgrlk, dierini zorba; birini temiz, dierini pis yapan, "bilgi" deil, "uur" dur. "Hangi ilim?" sorusunun bir anlam yoktur. Zira ilim, birdir. "Nasl bir bilgi?" sorusu yersizdir. Zira bilginin birden fazla tr yoktur.

Fakat "hangi uur?" sorusu cevaplanmas gereken bir soru. Hacc gerekli cevab vermektedir. "Haram uuru"! Harm'de iffet, takva, hrmet ve taharet gibi eyler, koruma altna alnmtr. lk aama tek bana "Arafat" idi. Fakat burada olan ise tek bana, "Me'ar" deil, (tamlama eklinde) "Me'aru'lHaram"dr. Ne ilgin! Me'aru'l-Haram Vakfesi; "gece"leyindir! Halbuki Arafat vakfesi "gndz"ndr. Niin? Arafat "bilgi" (science) aamasdr. Bilgi, objektif bir ilikidir, zihnin d gereklik ("zatn dnda" olan dnya) ile ilikisi, gz ve aydnlk gerektirir. Fakat uur, "bilin" (conscience) aamasdr, "kavrama" gcdr. Bu, znel (subjectif) bir meseledir, "ztn ii"yle ilgilidir. br tarafta "his" aamas, objektif gzlem "nazar" (bak) aamas, varken bu tarafta "fikir" aamas, sbjektif bir gzlemleme "basiret" aamas szkonusudur.30 Fakat bu, "sorumsuzluk dncesi", "patolojik bir kavray", "laubali bir bilin" deildir. Tersine sorumluluk uurudur; ihlas ve takva harminde, imann temizlik ve gvenlik hareminde sorumlu bir bilintir; Mescid-i Haram, Haram Ay ve ehr-i Haram gibi "Me'aru'l-Harem" uurudur...! Onda gnah ve fesat haramdr, cidal haramdr, haddi amak haramdr, bir canly incitmek, bir bitkiyi koparmak haramdr. Oras, hrmet, emniyet, hrriyet ve ismet yeri ve zamandr! Orada "takva", bar ve esenlik kalesindesin: yle bir kale ki ruh kadar temiz, ftrat kadar aydnlk! Ne hayretamiz bir durum! "Bilgi"den doan ve "ak" douran, Arafat'la Mina arasnda, Arafat'tan ve Mina'dan sonra 'ilim' ve iman'a komu olan bir bilin. uurun bizzat kendisi aydnlktr, gnl fanusunda, dnce yana parlak bir k saar.

Hikmet, Peygamberlerin getirdi i, insansanlara bahettikleri "bilin" budur, ne felsefe ne de ilim deil. slam'n szn ettii "ilim", bilgi, bu ilimdir, aydnn ve bilinlinin beslendii, ortaya koyduu ilimdir bu ilim! Bu ilim, olay, olgu ve kurallar hakknda zihinsel, sbjektif tasvir deildir, aydnlktr, nurdur. Dta deil, ite bir nur. mm Peygamberinde ifadesiyle nur olan ilim, Allah'n diledii kimsenin kalbine att nur olan ilim budur: "Yol ilmi", "hidayet ilmi". Arafat ilmini herkes renebilir. Me'ar ilmi, Allah'n, dilediinin gnlne ilham etti i ktr, nurdur. Allah kimi diler? kendi nefisleri yolunda deil, Allah yolunda alp didinen, mcadele eden kimseyi. "Bizim iin cihad edenlere gelince, kukusuz biz onlara yollarmz gsteririz." (Ankebut, 69) "Yol ve hidayet ilmi", bir "mm"yi, bir "bedevi"yi, toplumun nderi ve yol klavuzu-melecisi yapan kurtulu bilinci, kurtulu nuru, zel uur budur. Bu ilim okuma yazma bilmeye ihtiya gstermez. Defter, kitap ve snfla bir ii yoktur bu ilmin. Havzada ve niversitede bu bilgiyi retmezler. Bu bilginin retim yeri cihad sahnesidir. Onun rencileri, toplumun mcahidleri, Allah yolunun erleridir. Bu ilmin, a, lambaya, lambann isine, dumanna ihtiyac yoktur. Kendisi bizzat aydnln ta kendisidir, nurun ta kendisidir. Bu bilgiyle, bu ilimle, Me'ar gecesinde Me'aru'l-Haram gecesinde dahi aka grebilirsin. Geceleyin ve karanlk ortamda korkmak da neyin nesi? Yolda deilmisin? Toplulukla birlikte deil misin? Kervann iinde deil misin? Kendi yolunda akan beyaz halk rmanda bir damla deil misin? Nitekim ferman yle demektedir: "nsanlarn akn akn dnd yerden siz de akn edin... "(Bakara, 199) Halkn coup akt yerden siz de coup akn! Halk seline gark olup halkla birlikte akn! Ne cokulu, ne heyacan verici! Geceleyin silah aramak! O da bilin topraklarnda! Gece olmasayd, silah toplamak niyeydi? Sabah beklemek niyeydi? Ve yarnn cihad niye?

Me'ar, Sava meydanyla snr olan bir lkede seferberlik, silah toplamak, ruh hazrlk, plan ve derinmesine dnmek iin vakfe... Btn bunlarn hepsi de gece rtsnde, gizli bir tuzakta, pusuda, Mina'nn snrnda, zulm ynetiminde....! Karanlk gecede silah toplamak, silah kuanmak; Fakat uur aydnlyla, haram uuruyla bilgi birikimi yaparak ve Arafat'n aydnlnda! Gece beklemek, sabah beklemek! Aydnlk sabah; Mina'da zafer ve ak sabahn...! Ordu, coarak ve kkreyerek Me'ar'a ular. Yoldan, dalarn kayalkl yerlerinden geerek "ta" toplamaya alr ve sonra... Sessizlik, sknet! Derin dnme! Bu "maher" meydannda... Hayr Rabbim! "Me'ar"! Hayr artk ne bir adr, bir almet, bir kervan, bir duvar, bir kap, bir at, bir cadde, bir k, bir adres, bir bur ve bir kale.... hibirini arama. Tandk bir kimse kar, kervanm bulurum diye bouna urap durma! Me'ar'da herkes, kendisiyle babaadr. Sadece iki kiisiniz, gece ve sen, herkes geceyle beraberdir. nsan, binit ve srclerle dolu maher kalabalk! Maher! "O gn kii kardei, ana ve babasndan.... kaar" (Abese, 34-36) "Kendi"nden kmtn, imdi "kendi"ne eritin, kendin oldun, kendini nefiyde ispata ulatn. hramda kendini soyutladn, Mikat'ta kendini toplulua attn, Tavafta kendini girdaba braktn, Sa'y'de kendini buldun, Arafat'ta kendini Dicle'ye verdin. imdi ise Me'ar'da onu tekrar al, kendin ol da, "Allah da senin lnde, seni sana versin"! Bu kalabalkta herkes yalnzdr. Ey "kendi'ne eren! "kendi" olan! Ey "kendisi"!: imdi doru olan "kendisi"! Ey yalansz "ben!"

Elbisesiz, iaretsiz, gsterisiz, sssz, renksiz, maskesiz, haiyesiz ben! Ey serapa "metin", ey maskesiz insan! Ey "senin seni"! Bu gece dostla babaa kal! Gizlediin "ben"i itiraf et. Kendini zgrletirmenin, kendinin kendisini aka itiraf etmenin ne kadar heyacan verici olduunu biliyor musun? imdi beklenen an gelip att: duvarlar yk, rty kaldrp at. Btn bir mr boyu, gizli siyah ukurunda tutsak olan brak, burada sensin ve yalnzca sen varsn! Tek bana yalnzlk iinde topluma katldn ve imdi kalabalkta yalnzla eriyorsun! Ne kymetli, ne paha biilmez bir ey! Toplulukta bulduun ferdiyet, dalgcn okyanusun derinliklerine dalarak kard inci gibi halkla omuz omuza ve yalnz-tek bana! Ne muhteem bir ey! "nsanlarla beraber ol, birlikte olma"! Buras "Mzdelife"dir : sklatrc ve yaklatrn"! Kucan daha bir daraltan ve bu orduyu kucanda iyice skan geit. Milyonlarca insan usuz bucaksz lde dalm, herkes bir yerde, birbirinde uzak deil, herkesin duvarlarla kapand, oda kafeslere kapatt, evden kalelere hapsettii, bakalar olmayan bir dnya kurduu kendi iine kapal bir ehirde deil! Bir geitte herkes sklam, yanyana smsk dizilmi, herkesin birbirine yaprcasna skt bir ortam! Buna ramen herkes) kendisi, tek bana, yalnz! bu gkyzyle, bu evrenle babaa! Adeta topluluun mutlak hakimiyeti altnda daha da yalmzlayorsun! Kimse kimsenin umurunda deil. Fakat sen yine de korkma! Gece seni, kendi iffet harmine almtr. Hi bir "bak" seni olduun gibi olmamaya armaz. Kendini geceye brak.

Ne sylyorum ben? Me'ar'da sadece yer gece ile kapldr. Gk ise Allah'n melektunun perdesidir. Bu sessiz ve mehtapl hurmalkta kanl ve bitab kalp yumruunu, gayb skt yamurlarnn altna tutuyor ve tutsak baklarn ak kelebekleri gibi bu yeil mezraya brakyorsun; bu dertsiz ln verdii gurbet acsn, -ki orada yaamaya mahkumsun- ftratnn derinliklerinde hissediyorsun. Gizemli skt iinde Allah'n sesini iitiyorsun, "byk toprak tutsa" nn strap verici iniltilerini, insann "kirli hayat ehri"nde, bu feryadsz yeryz lnn kalbinde ban kuyuya eip alayan "gerek imam"nn sesini iitiyorsun. Me'ar gecesi, sembolik ve metafizik bir ihtiam ve azametle gelirken buna karlk varlk, azn kapatarak skta dalar. Birdenbire akn eden bir sel, kendini Me'ar vadisine atar, fkrarak ve byk bir grlt kararak vadi yatana akn eder. Giderek Me'ar'n dar kucana ve evre tepe ve dalarn eteklerine yerleir. Ondan sonra Me'ar, kendi fizik tesi aleminde tekrar sknete erer. Me'ar gecesi balamtr. Me'ar'de bir k, bir lamba yoktur. Gece, mehtabla, yldz yamurunun byk, parlak katreleriyle, gkyz lambalaryla aydnlanr...! Me'ar gecesi, bu "gzel ve gksel varlk"... mrn hep ban yere sokarak, bakmay yerde arayarak geiren ehirzede ve hayatzede insanlar, o geceyi tanmazlar. Onlarn tand, baka bir gecedir. Me'ar gecesi vasflanamaz! Me'ar gecesi, Cennet'in hayalperver ve dil-engz gecelerinden bir glgedir. Me'ar'n gecesinin mehtab, serin, efkatli ve sevimlidir, Allah'n gnl alc glcdr... Ve onun ehresindedir ki kalbin, "Allah'n aya ve mehtaba yemini"ne tanklk eder. Dumanl ehirlerin, toprakla tozlanm ve nefeslerle buharlanm memleketlerin mehtab, nemli, pis, kasvetli ve keder vericidir. Yldzlar ise sararp solmutur. Zilhicce'nin onuncu gn: Byk Tevhid ordusu "abid mchidler", "silahl arifler" bu dalk karargahta sessizlie brnm, "kane dncelerinin czibesi"ne kaplm, Me'ar gn seyre dalmlardr.

Kendilerinden geerek gkte asl o mavi denize dalmlar; asl mavi denizde ise yldzlar kadar elmas kular tek tek ortaya karak yeryz gecesinin siyah atsnda baka bir dnyaya alan pencereler yapmlardr. Ay da, tabiatn, yeryznn hor grlmlerinin ehresine yanstt, tek gnl alc pck olan grkemli parldayyla, tepenin zirvesinden Me'ar vadisine selam verir, elmas gller aar. Bir melein grnmez eli, gkyznn bir kesinden gzel "lker" kandilini tutup getirir ve Me'ar'in tavanna asar. O zaman sanki direkt sonsuzlua alan aydnlk ve "gizemli cadde", "Ali'nin anayolu", Samanyolu! "Mekke yolu"! Bu da ne demek? Ali'nin Mekke'ye giderken kulland yol mu?! Ulemann -Arafat'ta kalm olan alimlerin- gld bu halk tabirlerinde ne anlamlar sakldr! "Tarih"ten daha derin ve daha zengin olan bu efsanelerde ne "hakikatler" mevcuttur! onlarn tek crm "gereklik" kazanmam olmalardr! Sadece gerekleri anlayan tarihiler ise ne hakikatler kardklarnn, ne bo hurafeler, irkin pislikler, iren yalanlarla uratklarnn farknda deillerdir; mr ve ilmi heba ettiklerinin ayrdnda deillerdir! onlarn tek faziletleri kendilerini ortaya koymu olmalar veya "fiziklerinin mevcudiyetidir! "Promete" yalandr derler, -Sultan Mahmud'un byk ve sakalnn ma'ku "Ayaz" ise dorudur, gerektir! Bak Me'ar gne, arasra gecenin kara kalbine saplanan nur oklarna. Pak gk hareminde-Allah'n melektunun bekisi meleklerin oklar... Kirli ilerle uraanlar, hileyle karanla snarak, gecenin bir kesinden bir yark amaya altklar; "O'nun akn -yce kutsall-" na hibir kirlinin admn atmamas gerektii, onun gzellik ve grkem halvetinin haremine, hibir namahremin girememesi gerektii yere girmeye gayret ettikleri zaman, "melektunun iffet rten haremi"nin perdedarlar, onlar bu ateli, yakc alev ve yldzlarla vurur, toprak le srerler; O'nun byk ismetini, bu pis-kirli anla-

ylar anana dalp hrszca dinlemeye durmasn ve anlamasnlar diye! Ve sen! Ey "halkla yanyana" duran, halkn iinde ve yannda bulunan, "toplulukta kaybolmu " ve bununla birlikte "kendi yalnzlnda Allah ile birlikte" olan! Ey "silahl arif" Me'ar gecesinin -bu gece- zahidi, Mina gndznn -yarnn- aslan! bu geceyi, sabah cihadn bekleyen, bilin dura nda konaklanm olan bu orduda, senin olan ne var? zerinde lm elbisesi ve elinde sava silah. Baka hi birey yok! Bu gece silahn kendine yastk yap, bann altna koy ve Allah'la babaa kal. Bu pak u zd yalnzlkta sadece sen ve O; silahn ve imann. Bu sayl saatlerde, Me'ar yldzlarnn at pencerelerden yaratl atsna k, melekt boluunda u, o darack "varlk" hcrenden ve baya "yaam" dnyandan kurtul. Ey Muhammed'in takipisi! Bir "sra" yap ve "Mirac"a k. Ak ftrat buhurdannda tututur, hayatn sana tahmil etti i zaaf, korku, kar ilikisi ve ukdeleri yak. Bu gece kendini yarna hazrla! Ey "zgr kul"! Ey "mchid ak"! Ey "adalet savas muvahhid"! Mina cephesinde Hannas seni beklemekte! blisler, iman lkesini basmlar... Yarn iin bu gece kendini yetitir, olutur, hazrla... Seher vakti korkun bir sava patlak verecek. Bu gece "bilin ve silah" menzilinde ellerini mermiyle doldur, bilinle doldur, kalbini de "ak" la, "dua" ile! Aklna "burada ziyarete deer hangi eser var?" veya "yaplacak ne i var?" gibi bir soru gelebilir. Hi! zgrlk var... Bu derin insan deryasna dalmakta zgrsn! Geceyi istediin gibi geirmekte serbestsin. stersen uyuyarak dahi geirebilirsin. Fakat Me 'ar'da oldu unu unutmamak kayd u artyla diledi ini yapabilirsin! Burada da grmek iin hi bir ey yok. Baklarna azamet iin ura.

Burada da hibir teklif ve grev yok; var olan, mkellefiyet ablonunda sorumluluk snrlarndan daha te, daha byktr. : derin dnm e, irdelem e, teemm l! Adsz, namsz yzbinlerce insan yerin zerine yaylm... Ve gece, herkesin zerine adr kurmu, herkes yldzlarn akt g temaaya dalm. Btn susuzluunu, Me'ar gnn altnda tut ki ayb vahiy yamurlar seni doyursun, sana su versin. Seni suya kandrsn. Me'ar'in sktu, bu kyamet grltsnde Maher yapar! Sktun sesini pekala duyabilirsin. Bu ortamda idrakinde Allah' snrlayacak hi bir ey yoktur; zira btn bir atmosfer, Allah'la doludur, Allah'a bir mekan ve zaman izafe edemezsin... O'nun kokusunu bir glnki kadar ak, net ve kolay bir ekilde hissedebilir, alabilirsin, O'nun varln gzlerinle, kulaklarnla grr ve duyarsn, btn varlnla hissedersin Allah'n varln. Ruhunun derinliklerinde duyarsn O'nu. liklerinde hissedersin... Daha ne diyeyim, nasl anlataym ki?! Bir sevgi, bir okay ve bir ak misali bedeninde hissedersin...! Me'ar kendini slam'n simas olarak aksettirmektedir. Zira Me'ar slam bir ehreye sahiptir, tpk Ali gibidir o: yrei "ak"la arpar, eli klla. Me'ar'de mslmanln antremann yaparlar : "Gece zahid, gndz aslan"! (Zhhd'1-leyl ve sd'n-nehr) 31 Mear gecesini kendi bana ve kendin hakknda derince dnerek geirmek, kendini arayarak seherlemek... Mear semsnda, ruh Mirac'yla, Allah' arayarak umak... Me'ar topranda cihad iin seferber olmak, silah aramaya koyulmak. Harikulade manzara! Arafat'tan gelen cokulu muhacir seli, anszn bir ordu misli, cepheye koar, dalarn eteklerine dalr, yollardan akn eder, ace-

leyle bineklerinden iner ve aceleyle silah aramak iin dalara trmanrlar. Tevhid ordusu... Bu orduda hiyerari yoktur. Aslnda vardr, ama fertler balamnda deil, Allah balamnda. Derece, makam vs. yoktur. Esasen vardr, ama ad, nam, san ve ne gre deil, ftrat, "z-benlik", "kendin" balamnda; "bugnn benlii" ve "yarnn benlii", "her annn benlikleri-zleri" balamnda. Evet Tevhid ordusudur bu. brahim ferman verir! Geceleyin silahlanmak iin ura var, dada, ama hep birlikte, ayn anda, herkes de kendi sorumluluunun bilincinde olarak tabii ki! Sonraki menzil Mina'dr. Sava mekan daha sonraki gn Kurban gndr, sava zaman. Sava balyor yarn! O halde bu gece silahlanmak gerek. Fakat gecenin karanlnda silahlanmaya almak lazm! Harikulade bir grnt! Byk bir gece! Bykten daha byk... Zaman, byle bir geceyi idrak edemez. Fakat hayr, iyi de anlar aslnda! Bir halk okyanusu, iinde tufan kopmu, sava dnmede, silah toplama abasnda, yzbinlerce gizemli karalt, hepsi karde, bac, hemfikir, sava arkada, herkes birbirini iyi tanyor, iyi anlyor, hi kimse, ne bac ne karde, ne kadn ne koca, ne anne ne baba, ne dost ne dman hi kimseyi, ayrdedemez, grmez; herkes kendi iinin derdinde, Me'ar karanlnda, topraa eilmi, ta ve kayalarla dolu topraa el sryor, kk talar toplamakta. Mina alannda ta atmak, "remy" yapmak iin "comre" (aklta) toplamann peinde. "Comre"! Kk ta, ama her kk ta deil, dikkat et, hava karanlk, bulmas ok zor, fakat aramak gerek, doru drst aramak gerek; bakmak, tam anlamyla bakmak, iyi grmek gerek. Ara-

mak, lp bimek gerek. Bunun da bir yolu, bir kural var. Herkes kurallar harfiyyen yerine getirmelidir: disiplin, birlik, dzen, uyum, emre itaat, sorumluluk... Mesele gerekten de ok ciddi. Topladn, bulduun aklta, senin silahndr dmanla sava silahn; Emretmi; talar nasl toplamak gerektiini sylemilerdir : temiz, dzgn, sykal, parlak, cevizden daha kk, fstktan daha byk... Yani? Yani: mermi! Her ey, en ince ayrntsna kadar hesap edilmi, ngrlmtr: Yarn, brahim cephesinin her eri, Mina'da dman cephesine yetmi kurun atacaktr; dmann ba ve gsne, kalp ve beynine! Bo grlt karan, yanl yere giden, isabet ettiremeyen, ayak ve karna isabet eden, dmann "lmcl yer"inden vurmayan kurun, geerli deildir. yi hesap etmeli, iyi kestirmelisin. Eer keskin nianc deilsen, iyi nian alma yetenein yoksa, daha ok silah topla, daha fazla kurun at ki maharetinin, zaafn, mhimmat ve g fazlalyla telafi edesin. Her halkrda cepheye az gle, az mermiyle kma. Tek kurun dahi eksik atsan, er deilsin demektir, savaa katlmam, Hacc'a katlmamsn demektir. Burada mevzubahis olan asker disiplin. unu da unutma sakn : Mina'da gn "vakfe" yapman gerek: Onuncu, onbirinci ve on'ikinci gnler... lk gn son puta, heykele, tasvire yedi kurunla "hamle" yapma gndr. Vurduun, hesap edilmez, hedefe tam isabet ettirdiin saylr. Bu eylemler asker eylemlerdir. Pratiktir burada esas olan. Eylemin d tesiri, gzle grlr, nesnel sonucu olmaldr. Buras eylem topradr, bir manastr veya bir itikaf yeri deil, bir sahnedir. Emir ve kurallar, dakik, kesin, kanlmaz, iki kere iki drt eder trndendir. Sfice, filozofa ve zhidne izah ve yorumlara tahmml edilemez burada. Dua, tevessl, efaat, inleyi, ne-

zir, niyaz, din rvet, er'i klf, hile-i er'iyye, velayet oyunlar, filozofa hayaller kurma, sfice laubalilik trnde iler yoktur. taat tamdr. Tam bir teslimiyet, eylem ve eser szkonusudur. Harfi harfine emirleri ifa etmelisin, niinsiz ve nksz bir itaat. Hi bir ka yolu yok. taatin yerini hibir ey tutmaz. Hatan, gnahn kimse balamaz, balayamaz... Unutma bu dalarda hi kimsenin bir ii yok... brahim ve Muhammed bile eer tek kurunu isabet ettirememi, bir tane eksik atm olsalard sorumlu olurlard?! Eer yanl yaparsan, cezasn ekmelisin, bunun baka bir yolu yok. nsanlarn balarna er' klah geirenler, burada klahsz kalrlar. Evet: lk gn, yedi kurunlu bir saldr... kinci ve ncn gnler, her hamle yedi kurundan ibaret olmak zere her gn hamle yapacaksn. Dolaysyla imdiye kadar toplam krk dokuz kurun ediyor. Drdnc gn serbestsin, Mina'dan gidebilir veya kalabilirsin, sana kalm bir ey. Eer kalmay tercih edersen nceki iki gn gibi cephede birden sava malsn. Mina'da gn sknet ve rahatlk iinde geiremez, savata dinlenemezsin. Bylece toplam yetmi kurun oluyor. Silah tedarik ettikten ve cihad grevini yerine getirdikten sonra, asker dzen, disiplin ve ruh, bir tarafa braklr; sava, elik, mermi, kurun, disiplin, sertlik, asker sert bak, sorgusuz sualsiz tam bir itaat gibi hususlar yerini hemen irfan ruha brakr. Bar huzuru, yrek safas, akane dnceler, ruhsal mira kendini gsterir. Aslan kkreyii, birdenbire ac bir iniltiye dnverir ve havadan uuan mermilerin yerini, gecenin kalbinde, gkyznn meczb gzlerinden kvlcmlar saan, Allah'la konuan sessiz kelimeler alr.! Olaanst bir manzara! Bu toplum, mekanik bir toplum deil, "inklap bir mmet"tir. Ehl-i ilim, ehl-i amel, ehl-i siyaset, ehl-i ibadet, ehl-i dnya, ehl-i din

vs... yapay, naks insanlar iin yapay snrlandrmalardr. mmet, paral, sosyal bir toplumdur. mmet, paral, sosyal bir toplumdur, snfsal, soya dayal vb. bir hiyerariye yer vermez kendi iinde. mmet, yolda yryen sosyal bir birlik, bir Allah', bir yolu, bir kblesi olan, hepsi bir kabileden, bir atann ocuklar, bir Allah'n kullar olan azimli, hedefine kilitlenmi bir kervandr. Bu kervann aydn savar, savas ibadet eder, bidi ise dnr. imdi bu mmeti sergileyen bir sahnede silahl mcahidler, bid ariflerin halvetine girmiler, bundan nce -Arafat'ta- bilgin aydnlarn simasn tadklar gibi. Me'ar gecesi tanktr : Me'ar anszn, mthi bir ordunun hamet ve grltsnn idrakine vard. Bu ordu, yarnn cephe snrnda, esrarengiz bir gece snanda byk bir tuzak kurma tela iinde. Sonra mehtabn aydnl ve yldz saana altnda geceyle sakinleen rahat, parlak, ve berrak bir deniz olmu, Allah'n rahmetinin ve gzel meleklerinin ini menzili olmutur. Herkes bana bir ku konmucasma ar bir aknlk ve sessizlie gark olmutur. yle bir sessizlik ki sevgilinin "gzyalarnn sesi" dahi duyulabilir. Her birinin bir hikayesi olan ak gnllerin arpndan baka hibir ey, hibir arp, Me'ar'n gzel huzurunu bozamaz! Me'ar, dnyann tek ordusunun da karargah. Bu orduda her asker komutandr. Yarnn zaferini imdiden bayram gecesine dntren ve bayram olarak ilan eden sava gecesinde, gaflet ziyafetleri ve aldan elencelerinin yerine, ak mrlts, huu mtevazilii, yazg karsnda artc sessizlik, kararsz cezbeler, ebediyet huzurunda evk, vahiy yamurlarnn altnda yrek susuzluunun yangn, kendinden gemek iin zhdle "kendini" arndrmak, dua ile ruha g ve gda salamak, bylece yarnn cephesinde tpk "Ysuf un ayrlnda Yakub gibi" lm iin sabrszlanr ve byk komutann-elinden savata liyakat dln, yksek "ehadet" rtbesini alr...! Hayret! Me'ar! Elde silah, dudaklarda dua, beklemede kavga sabahn!

Sabah yaklayor. Seher esintisi, ordugahta gizemli bir hareket ve co ku uyandrmtr. Birdenbire Ezan'n insicam dolu feryatlar her keden uumaya balar; zgr ve her tarafa yaylarak yolu aar: adeta her ynden varlk sahiline arpar ve Me'ara geri dnerler. Yzbinlerce "kamet", byleyici bir bir biimde, rk ve secdeye gider! Ezan esintisi, Tevhid'in bu ak tarlasnda -ki hibir at ve glgelik, hibir iktidar, onun muteem birliini bozamyoresiyor ve o tevhid tarlasna yumuack, insicaml bir ekilde dalgalar gnderiyor. imdi Sabah Namaz, her zamanki namaz; fakat burada klnan bu namaz, baka yerdekine benzemez! Bu namaz bakadr velhasl! Ezanlar susar ve Me'ar bir saatliine uykuya dalar. Gece Arafat'tan gider, yksek dalardan aa iner, Me'ar'da geceleyenlerin zerinden geerek Mina geidine dalar ve ekip gider. Ve aydnlk sabahtr, peinden gelen! Mina En uzun vakfe, en son duru, en son menzil! Yani arzu, ideal, hedef ve... Mina, minye, emanetle ilgili, temenni, ak! Bilgi ve bilin aamasndan sonra, son aama! Dante'nin, bilginin en yksek noktas olan Dou irfann, rak felsefesini taklit ederek iki aama eklinde tasavvur ettii ey, evet "lah Komedya" da akl (Virgil) ve ak (Beatrice) olarak iki merhale eklinde dnd ey, Hacc'da Bu "Byk lah Dram" da a amad r: Bilgi, haram bilinci ve ak!

imdi byk olayn balangcdr. Hacc, zirvesine yaklayor. Bugn Zilhicce'nin onuncu gn. Bayram gn, Kurban Bayram! Sabahn ilk klar, Me'ar geidine szlr ve mslmanlar nur arsyla ayaa kaldrr. Da kemerlerinden, da bellerinden, yarklardan, yollardan patikalardan, kkl bykl mcahid rmaklar, akarak birleir ve byk nehir olutururlar. Geit yerleri daha da daralr ve nehirse gittike skr ve sktka glenerek akar. Me'ar'de vakfe son bulur. Tekrar g vakti gelmitir. Gnl, bir menzilden ayrlr, dier menzile ynelir. Ak Tevhid ordusu, yola dmtr. Geceyi silah temin ederek geirmi ve Allah'la konuarak kavga sabahn beklemitir! Me'ar'n "zahidler"i, imdi Mina'nn "aslanlar"dr. Balar cokulu, yrekler ateli, fkeli, akla dolu, "eidd, ale'lkffr" [Kafirlere kar iddetli], "ruham' beynehm" [birbirlerine kasr merhametlidirler. Mina'nn ahengi geerlidir yreklerde . Allah'n ve blis'in lkesi! Me'ar harekete gemi, Bat'ya doru ilerliyor. En grkemli menzil ilerdedir. Sabahn, bayram sabahnn glmseyii, herkesin harekete gemesine yetmitir. Ordu, cephenin stnde ok dar ve ok etin bir vadiye, "Muhasser" geidine ulayor. "Hcum!" emri gelir. "Ko!, ksa ve hzl admlarla, uygun adm mar!" Sel daha da skp tazyikleniyor. Cephe yakn. Kayalk ve etin vadi, dar yatak ve "acele ol" emri! Hl gecenin sakinliini, derin dnceleri zerinde tayan ordu, sratle evik ve atak bir durua geiyor, coku ve heyacanla Mina'ya kouyo! Birdenbire o takn ve hcuma gemi nehir, byk ve geit vermez bir setle karlar! arpar ve sonra durur, bir adm dahi atlamaz, sadece ordunun son ksmnda clz bir hareket gze arpar. Ne oldu? Bu dnyada bylesine grleyen, bylesine hml bir nehri, apansz bir ekilde, beklenmedik bir yerde durdurmaya hangi engelin gc yeter?

Bylesine kesin ve etkili "dur" emrini hangi ferman verebilir? "Dur" emrini kim vermitir? Tulu': gnein douu "Saldr" emrini veren de odur. Ordu, Mina snrna ulamtr. Milyonlarca zgr asker ve gnll savann sk izdihamndan olumu bu dzensiz ve ekilsiz uzun saf cephesi...Dnyada hi bir gten emir almazlar askerler "keskin bir kl"la koparp atmlardr hepsi. Faaz bir izgi zerinde, bir "dzen/ordu izgisi": hatt- nizma durmulardr. Bu yerinde duramayan ve grleyen takmdan hi kimse, bir adm ileri geme baars gstermez. Grnmez bir duvar Me'ar' Mina'dan ayrtmaktadr. Bu elik duvar dnyada ykabilecek hi bir g yoktur. brahim ve Muhammed dahi ykamaz. Bu bir "karar" veya bir "kanun" deil, bir "snnet" bir "gelenek" tir. Tabiatta var olduu biimiyle bir gelenek. Onu, ilmi yerletiren kimse yerletirmitir. Tabiatn kaidelerini koymu olan da O'dur. Btn bir kainata hakim olan dzeni yerletiren yine O'dur. Ve "Sen, O'nun snnetinde asla bir deiiklik bulamazsn" (Fatr, 43) Tpk "ekim" gc, hayat ve lm hkm, gne ferman gibi... Burada hkm sren, ferman veren, sadece "sabah" tr. Onun yumuak parmak ular, bu yklmaz seti, birdenbire bu hcuma geen selin nnden kaldrp atmaya g yetirir. Brak yleyse sabah ksn! Tpk n gz krpmasyla eriyen glge gibi, o gl selin hcumununu durdurmay baaran bu yklmaz duvar, sabahla birlikte yok olur gider! Grnmez duvarn ardnda asker disiplin hattyla silahl hcumcular, yerlerinde duramamakta, gnein ferman vermesini beklemekteler. Gnein ilk dou klar, geceyi her yerden srp atmtr; fakat kendisinin, dounun yksekliklerinde belirmesine ok ksa bir zaman kalmtr.

Yeryznn hibir noktasnda, hibir zaman diliminde, hibir mmetinde, sabahn byle bir iktidar yoktur. Cenk ve ak iin yerinde duramayan kara sevdallar, Mina kapsnn ardnda, yek vcut, domak zere olan gnein yolunu beklemekteler. Milyonlarca gz ve gnl, ateli bir sessizlik iinde, nurun fermanna kulak kabartmlar. Bazlar yorgunluk ve ihtiyatan, onu ilanndan nce duyarlar! Niin? Destur byle zira. Bu ordu yeryzndeki Tevhid gcnn tamamdr. Dnya tarihinde gneten, ferman alan tek ordu budur. Sabahn iktidarn tanm tek mmettir bu ordu. Sadece sabahn ynetimim kabul etmi tek mmet... Sabah Arafat'tan ykselir ve dan ardnda "soluklanr", "asikun vkb" (Kararan gecenin) siyah adrnn kzl afan kknden kurutmu, zulm ehidleri ve irk kurbanlarnn kanm "Kurban Bayramnn" ehresine srmtr. Tevhid ordusunu ise tarihin tautunun karargahlarna saldrmak zereyken kan talep etmeye armaktadr. Anlar, muhteem, heyacanl anlardr. Gne ve aydnl, afak ve yarp sken kzl klc, sabah ve nefes nefese kal... herkesi yerinde duramaz etmitir. Bugn "Allah'n mukaddes ayetleri", kucak dolusu mutu ve efkat, mit ve iman, sava ferman ve fetih mjdesiyle geliyor; geliyor ki put kranlar hamle emrini ulatrsn. Bugn blis'in yeryzndeki en byk ss yerle bir ediliyor. Bugn irk yok oluyor. Bugn tevhid, ak, zveri ve fedakarlk en muhteem ehresiyle tecelli ediyor. Birdenbire aydnlk seli vadiye akn eder. Gne, dan stnde belirir ve gei emrini verir! Mutluluk nidas, gne nehri ve insan seli birbirine meczolur ve Mina geidinden aa akn ederler. Bu topluluk imdi sadece beyaz bar gvercinlerinden deil, ondanda te silahl sava mcahidlerinden olumaktadr. Dzen, disiplin ve emrin szkonusu edilmesi ite bundandr :

"Geceyi Me'ar'da vakfe yaparak geirin"! "Onuncu gn Mina'ya girin! Sabah snn, Mina snrdr. Sabah izgisi, geceyi gndzden ayrr. Ve ite snrdan gei emri, Mina'ya saldrya balama emri, Zilhicce'nin onuncu gn sabah gneinin elindedir. Mina batdadr, Arafat ise douda. Ordu, Mina'ya ynelmitir. Gne arkadan domakta, Arafat'n stnden dar Mina vadisine dklmekte. Gne de haccetmekte : Arafat'ta domakta, Me'ar'dan gemekte ve Mina'ya girmektedir. Arafat'tan gelerek geceyi Me'ar'da geiren, iman ve silah kuanan mcahidler, cihad ve ak ordusu, Mina snrnda durmak, hem ehadet hem de sava merkezi olan ehir kapsnda kalp gnein dou fermann beklemek, fermana kulak verip amade olmak mecburiyetindedir; Gnein ayak sesine! Niin? Gecenin hkmranlnda kendinizi yetitirin! Gece snanda silah kuann! Doutan nce Mina'ya girmeyin! -nk gece, Me'ar vakfesine zgdrDoutan sonra Me'ar'da kalmayn; -nk gndz Mina'da vakfeye zgdrDou annda balayn; bu gne, Zilhicce'nin onuncu gneidir. Mina'ya saldr zaman gelmitir. Gnein buyruu "zaman"n buyruudur. Zamann cebrine boyun ein! Sadece gnein fermanna kulak verin, sadece gnein douunu gzleyin, sadece onuncu gnei, sadece bayram douunu! Ne hayretmiz bir durum! Mina snrndan blislerin karargahna kadar belli bir mesafe var,

Mina'ya giriten cepheye ulancaya kadar belli bir mesafe mevcut. Bayram cepheden kta eda etmek, kutlamak gerek. -blisleri, eytanlar yendikten sonra, zaferden sonra, eytanlara ta atma eylemini yaptktan sonra! Ve sen kardeim. Tevhid milletine bak, bu kavmin geleneini gr! Bayram, ne dmann yenilgisinde, ne de dostun zaferinde deil, sava balamadan nce meydana varmadan nce kutluyor, yani zaferi, "karar" verdiin anda elde etmi oluyorsun! Yani "Mina snr"na daha henz varmadan fatih oluyorsun! Ve... nasl ifade edebilirim ki? Bu kolay milleti anlamak ne de zor! Bu sade mmet, ne kadar karmak! Yani zaman gelince muzaffersin demektir. Ne.... ! zafer zaman geliyor mu? "Eer" "Arafat" tan gelmisen, "Eer" geceyi "Me'ar"da dnp hazrlk yaparak geirir, tedarikte bulunarak "bayram sabah"n getirirsen... Hayr, hayr! Henz en temel "eerler"i sylemedim. Bu Hacc, tpk tabiat gibidir, slam'n bizzat kendisidir, zdr, "kelime"yle deil, "harekef'le beyan olunan, slam'n zdr. "Mtebih bir olgu''dur, Hacc! Ne kadar dalarsan dal, dibine varamazsn. Sonsuzdur o, "anlayabildiin" kadar bir anlam vardr. Ancak bir kii, hibir ynn anlamayan kii, onu btnyle anladn iddia edebilir! Temel "eer"leri, ana artlar atlamtm: Eer "mevsim"de gelmisen! Eer "Mikat''ta bulunmusan! Eer "hram"a brnmsen!

... Ne desem ki? "Sen" kimsin? "Ben" kimim? "Ferd"in pek bir anlam yok. Kuran "fert" ten deil, "toplum" dan "insanlar" dan sz eder. Ne gzel bir kelime kullanr : "en-Nas"! (insanlar). Tekili yoktur bu kelimenin! "Allah'n eli, Cemaat'n zerindedir" Hareket, keml, Allah'n tabiattaki hilafeti... ve zafer "topluluun takdiri"nde yazldr. Toplum hayatnda Allah'n deimez snneti, insann yaradlnda, Allah'n plannn gereklemesi ynnde, tarihin cebr/determinist gidiat. "Ben" ve "sen" mi?! Yapabileceimiz i, bu snneti kefetmek; bu mukadder gidiat tam ve doru olarak semek; tarihin cebrini, takdr-i lahyi, zamann lahi takdirim, insan hayatnn kesin yazgsn, evrenin adalet datan devriminin kesin servenim doru bir biimde bulmaktr. brahim'in lah ve insann yaratcsdr, bize u gerei haber veren:
"phesiz yeryzne salih kullarm varis olacaktr." (Enbiya, 105)

Evet, yeryznn miraslar Allah'n layk, ayeste kullardr. Bize unu mjdeleyen de O'dur :
"Biz istiyoruz ki, yeryznde zayf braklmlara ltfedelim, onlar imamlar klalm ve onlar varisler klalm." (Kasas, 5)

Demek istiyor ki: yeryznde istizafa kurban edilen kimselere iyilik etmek, onlar zamann ncleri ve yeryznn miraslar klmak istedik! stizaf! insan mesh eden, deitiren, asln bozan, yabanclatran, irkinletiren, malup edip ezen, btn insan imkanlar, btn insan madd ve manev gleri yok eden ey! stizaf; insan ve insanlk kart btn dzenleri, insan hayatn fel eden btn amilleri kapsamna alan bir kelime: istibdat, isti'mar, emparyalizm, smr, kleleme, istismar, istihmar, eekleme.... ve bundan sonra halk dmanlarnn ortaya karaca her ey!

Brak ortaya karsnlar, fakat Allah yeryznn mahkum insanlarnn kurtuluunu irade ettiini, yeryznn horlanmlarnn zgrln istediini ilan etmektedir. Tarihin lah takdiri, beer toplumunun liderlik ve imamlk dizginini bu snfa brakacan, btn bir yeryznn, gelmi, gemi, gelecek, tm mahrum braklmlarn, btn iktidar saraylarnn, btn servet hazinelerinin, btn kltr ve rhaniyet birikimlerinin varisi klacam vadediyor. "Yeryznn mustazaflar"! Ne byk bir benzerlik bu! Fanon'un eserinin ad da Les Damnes de la Tene "yeryz" gadapllar". [Trke'ye "Yeryz Lanetlileri" olarak evrilmitir.] Kyamet'te, Allah'n yazg tayin edici memurlarnn deerlendirdii, lp tartt insanlar iki gruba ayrlr. Cennetlik olan kurtulu grubu ve cehennemlik olan mahkum, madub (condamnes) grup. Yeryznde de blis'in memuru olan yazg tayin ediciler, insanlar cennetlik ve cehennemlik diye iki gruba ayrmlardr. Szkonusu kitabn giriinde Sartre'in ifade ettii gibi "yeryznn iki milyar nfusundan, smr diliyle beyz milyonu "insan", bir buuk milyar ise "yerli" dir. Hor grlen yeryz mahkumlar, nc Dnya cehenneminin sakinidirler!" Fakat "tarihin ilm determinizmi" veya "tarihin lah takdiri" -ne fark eder?- "yeryz gadabllar" veya "dnya mustazaflar"nn -ne fark eder?- zaferine kefil olmutur. "Beer mmet" kervannn -ehid Habil'in ocuklargzergahm, hangi yollan izleyceini lah meiyyet tayin etmitir. Tarihin cebri,32 tarihin determinasyonu, Allah'n deimez Snneti'dir. "Allah'n snneti'nde asla tebdl bulamazsn" 33 Allah "olay ve olgular"a hem "vcut" verir, hem de "cihet". "Yaratmak (halk) da O'nun, "Emr"de O'nun34 Ve sen bir "ayet"sin. Senin yazgn, "Snnet" in cebrini kefetmene, "seme" ne baldr. Tabiatn kendi cebr hareketi bulunduu gibi insan da kendi cebr gzergahn takip eder. Peki sen? Drt "determinizm"in, drt cebrin drt zindan; drt byk zindan; "tabiat", "tarih", "toplum" ve "ben"!

Tabiatn cebrini kefetmelisin, ilmi yani. Bilinli bir ekilde o srete karar klmal, yrmelisin. Tabiatn cebir zindanndan tabiatn cebrine uyum gstererek 35 kurtulursun. Tarihi kefetmelisin, tarih ilminin felsefesini yani. Bilinlice o yolda karar klmalsn. Tarihin cebr seyrini tarihin cebriyle uyumlu olarak deitirebilirsin. Ve sosyal evre cebrini kefetmelisin, sosyolojiyi yani. Toplum kanunlarn tanmal, hizmetine almasn. Bilinli, bilgili bir devrimle, topluma egemen olan zindandan kurtulabilirsin. Her zindandan kurtulu "ilim"ledir. Peki drdnc zindandan nasl kurtulunur, "kendi" zindanndan? igdler zindan, kendi zatnda, znde tadn zindandan kurtulu nasl mmkn olur? lim, bu drdnc zindan amaktan acizdir. zindan senin dndayd. Bu dndnc zindan, iinde, senin kendi "varlk evreni"ndedir! Seni sana tantacak, seni kefedecek bir ilim gerek. Sana bakaldracak, sana galib gelecek, seni sana tahrik edecek bir g gerek. Seni senden uzaklatracak, seni bakalatracak gl bir el gerek. Ancak bundan sonra artk ilim ie yaramyor. lmin alim insann byk muhafz olduunu gryoruz. Bilakis "hikmet", ftrat ilmi, bilin, Peygamberlerin yeryz ebistannda yakt nur, din! indeki zindan sana tantan, varlnn derinliklerinde sakl olan zindanclar, senin iin kefeden bilgi. Seni kendi zindanndan kurtaracak g m? Bu artk "ilim meslei" deil, "ak sanat"dr! Eer ruhun da senin zindann olmusa, ak hneri ehadetle onu krar, eer smail'in sana ayak ba olmusa, onu da senin elinle, ehadetten daha yce olanla ldrr! Drdnc zindandan kurtulu, akladr.! lim ki sana, kendini -tabiatn yapt gibi- ykman, Allah'n istedii gibi klman iin bilin ve ilah yaratclk baheder. Ki sen, tek bir "varlk" sn: kendi "mahiyet'ini kendin yaratmalsn. nsan bu le ini (hubt) yapm ve kendin, oraya yerletirmi bir varlktr.36 Sen mi? "Niteliksiz bir varlk", her ey olabilecek

bir "hisin". "Adem" olabilecek, "Adem"i "seebilecek", ftratn (dini) kefedebilecek, bilinli bir ekilde mecrasnda karar klabilecek bir "bo kabuk", bir "imkan", bir "titreyi", bir "tereddt"sun. Adem'in yazgsyla uyumlu hale gelerek "kendi cebr"inden azade olur, "seim"i yapabilir, tarihin cebri servenini tanyabilirsin. Tarih zaman yatanda akan "insan"dr, cebr bir aknt, Allah'a doru bir "olu"tur. Ve sen ey "hi varlk"! "olu, olmak" ol, insan tan ve insan olmay se; nk bu cebr "nehir" akmaktadr. Bu nehrin aknts ebed bir akntdr. Me'ar'da gecenin egemenlii ve Mina'da "zulm" ynetimi, bu "cebr"in muzaffer gidiatn durduramad gibi saptramaz da. Zira bu Allah'n "Snnet'idir. "Allah'n Snneti'nde asla deiiklik (tebdl) bulamazsn." "Allah'n Snneti'nde asla bir dnm (tahvl) bulamazsn." Senin yazgn, yle bir metindir ki eer o metni "bilemezsen", yazarlarn elleri yazar, yok eer "bilirsen", bizzat kendin yazabilirsin. Sen -ey "hi"-! Ey bilgili ve zgr hi! eer "mevsim" de "mikat"a gelir, kendi ftrat yolunu, -Ademin/insann cebri seyir izgisini- tanr ve seim yaparsan, Allah'n iradesi altnda dmdz bir yol olabilirsin, evden Ka'be'ye giden, "amur"dan Allah'a gtren bir yol! Burada ynetim "Allah'n takdir in" dedir. Hakimiyyet "ilmin cebri"ndedir ve bu "akan nehr"in "muzaffer cebr"in kysnda, bu zgr ve muhtar "sen", seim yapabilirsin; kyda kalp lmeyi veya hareketin cebr gidiat izgisi ve yaratln ebediyetini aknty (seebilirsin) Ve gryorsan ki -imam'n ifadesiyle- bu ne 'cebir'dir, ne de, ihtiyar, tersine bu ikisi arasnda bir durumdur! ,' Bu nedir? "Cebrin ihtiyar" cebri semek! "Tevfizin tevfizi" taat ve teslimiyet! slam! Bu byk "mmet" nehri, bu ebedi "halk" aknts Mina snrndan geer, blis cephesinde muzaffer olur. Halk ordusu ilk admn Mina snrndan ieri atnca Zilhicce'nin onuncu gnei sabah bur-

cundan, fetih sancan kaldryor, ilk glckle birlikte hem gei ve yola balama izni verir, hem hcum ve savaa balama emri verir, hem de fethi ve grevi tamamlama enliini ilan eder! Bu tarihin cebridir, topluluun "mukadder" serencam! Fakat insann ihtiyarnda, insann seiminde, ferdin, senin "tevfiz"inin akbeti nedir? Bu noktada eerlerin eeri, en nemli art nedir? udur: zafer kazanrsn, "eer, bu akan toplulua katlrsan" -Allah'a ynelmi olan halka"mmet'e! bu akan topluma! "halk"a, bu akan rmaa: takdirin meiyyeti, tarihin determinizmi, o akan halk rmann nne kan her kaya ve engeli un ufak eder ve.... "deniz'e" dker! Evet, eer Me'ar'dan geip Mina'ya ulamak iin yolda kalmaz, bozuk yola girmez, topluluktan ayr kendi bana , kendi yolunda yrmezsen, Mina'ya varr, blis'i talar, smail'i boazlar ve en yksek iman ve lk kalene karsn. Eer halkn yoluna adm atar, halkn akt yerden akarsan, ve eer kendi c u hurunu denize balamak iin Me'ar'da geceyi yarnn cihad iin silah toplayp ak mrldanarak geiren halkn cuhuruuyla kartrrsan, mezkur durum gerekleir! Zaten bu karm yapmak bir emirdir, Allah'n ak emri, Hacc'a niyet edenlere hitabdr :
"nsanlarn akn ettii yerden siz de akn edin" (Bakara, 199)

Silahl ve kararl Tevhid ordusu, Mina'ya, sava alan Mina vadisine iner! eytan Talama Her biri, dz bir izgi zerinde -bugn "kral caddesi"bir ka yz metre arayla birbiri ardna kurulmu karargah. Her biri bir "hatra stunu", bir "heykel", bir "ant", sembolik bir bim bir "put"! Her yl, yzlerini aartrlar!!

Allahu Ekber! Ne kadar anlaml! Akn eden, saldran ordu, geite, boaza varr. Elde kk talar, amade bir biimde durmakta! "Birinci pufa varrsn (ilk ta atma eylemi): vurma, ge! "ikinci pufa varrsn (ortanca talama): vurma, ge! "nc pufa varrsn (son at)37: brakp geme, vur! Niin? Yoksa akll, deneyimli tler, insana klavuzluk eden retmenler, mantkl insanlar, "yava, aheste, dzenlice...." demezler mi? Fakat burada brahim'in hkm geer : "lk hamlede sonuncuyu vur"! -Vurdun mu? -Evet! -Ka at? -Yedi at. -Gerekten isabet etti mi? -Gerekten... -Ayak ve karndan m vurdun? -Hayr! -Srtndan m vurdun? -Hayr! -Tam bandan m? Yznden mi? Yuzyze mi? -Evet! -Tamam yleyse? Sava bitmitir. Sonuncusu drlnce, birinci ve ikincisinin ayaklan stnde duracak gleri kalmaz. Birinci ve ikinciyi ayakta tutan bu sonuncusudur. Sonuncu cepheden dnyor musun? O halde Kurban'dan baka iin yok. Fethi ilan et!

Son s dtnde, sefer senindir. Zafer enlii dzenle, hram'dan k; gndelik hayat elbiseni giy, koku srn, sslen,38 eini kucakla. zgrsn, insansn. Minada galip geldin, blis'i fethettin, yendin. Daha ne diyeyim? brahim'sin! imdi o noktaya ulatn ki artk "O"nun yolunda smail'ini kurban edebilirsin!
Kurban

Son putu taladktan sonra, hemen Kurban kes! Bu put, "teslis ant"dr. "blisi" aamann simgesini unutma! "Niyet bu demek"! Daima niyet halinde ol, "kendini bil", bilinli ol. Ne ve niin yaptn bil. "Ameller"inin zahirinde boulma, anlamlardan gafil olma. Bunlarn "hepsi iaret"tir. Bir an dahi gzn iaret edilen yerden ayrma. Formalizm, seni karmak teknik eylerle megul etmesin. Anlamlarn Haccn yap; mensik hacc deil, anlaml bir Hacc yap. Burada herey "niyef'e39 baldr. Hacc tamamen "niyet"tir. Dier ameller, niyetsiz dahi bal bana bir ey ifade ederler. Oru tutarken niyetli olmasan da her halikarda orucun tesir ve eserlerini elde edersin. Cihad ederken niyetli olmasan da her halkarda bir askersin. Fakat Hacc'da eer "niyet" olmazsa, bir hi olur, Haccederken niyetli olmazsan sende bir hi olursun. Niyetsiz hacc, hibir faydas olmayan hareketler btndr. nk bu mensik, btnyle iarettir, nianedir, semboldr. "Secde"nin ne olduunu bilmeyen kii, sadece alnn yere koymu olur. Bu menasikde ne yaptn anlamayan kimse, Mekke'den sadece hediyelik eya getirmi demektir. Valizi dolu, kendisi bo! Hacc'da tavaf etmekle, Tevhid' i pratize edersin.

Sa'y etmekle, Hacer'in ura ve didinilerini beyan edersin. Ka'be'den Arafat'a Adem'in iniini, Arafat'tan Mina'ya: tarihi40, insann yaratl felsefesini, Dncenin ilimden aka seyrini ruhun topraktan Allah'a miracn, Mina'da son kemal merhalesini, ideali, mutlak zgrl, mutlak kulluu, brahim'i. Ve imdi Mina'dasn, brahimsin, smaili'ni Kurban yerine getirdin. Senin smail'in kimdir? Veya nedir? Makamn m ? Onurun mu? Mevkiin mi? Statnm? Meslein mi? Paran m? Evin mi? Ban m? Otomobilin mi? Ma'skun mu? Ailen mi? lmin mi? Rtben mi? Sanat ve maharetin mi? Ruhaniyetin mi? Alimliin mi? Elbisen mi? Adn m? Nmn m? hretin mi? Carim m? Ruhun mu? Genliin mi? Gzelliin mi...? Ben nereden bileyim? Bunu sen kendin bilirsin. Her ne ve kim ise onu sen kendin Mana'ya getirmeli ve Kurban iin semelisin. Ben sadece onun almetlerini sana syleyebilirim. Seni iman yolunda zayflatan, "gitmek"te olan seni "kalma"ya aran, seni "sorumluluk" yolunda pheye dren, seni kendine balayan ve alkoyan, gnl ball, mesaj, iitmene, hakikati, itiraf etmene izin vermeyen, seni firara aran, seni maslahat izah ve yorumlara srkleyen ve ak, seni kr eden herey... brahim'sin ve smail'i zaafn seni blis'in oyunca haline getirebilir. Hayatnda, eref, saygnlk, iftihar ve faziletin doruklarnda birtek ey vardr ki onu elde etmek iin zirveden inebilir onu kaybetmemek iin btn brahim kazanmlarn yitirebilirsin: O, smail'indir. smail'inin, bir ahs veya bir ey olmas mmkndr; bir durum, bir konum, bir zaaf noktas, olmas imkan dahilindedir! Fakat brahim'in smail'i, brahim'in olu idi!

Omurunun sonunda hareket, ura, mcadele, sava, cihad, toplumun cehaletiyle kavga, Nemrud'un zulm, putperest nderlerin banazl, yldza tapmac hurafe ve hayati ikencelerle mcadele dolu bir as rdan sonra mrnn sonuna gelmi yal bir adam.... fanatik, banaz, putperest ve daha da tesi put yontan bir babann41 evinde zgr,aydn ve isyanc bir gen...! ve kendi evinde ksr, mutaassp, soylu bir kadn: Sara Artk o, Tevhid eliliinin ar yk altnda, zalim ve cahil irk dzeninde aydnlk ve zgrln sorumluluu'nun getirdii bir yzyllk ikenceye gs germek gibi bir durum iinde, zulme alm bir kavim iinde ve karanlk ada yalanmtr ve tektir; nbvvetinin zirve noktasna, yine beer olarak kalmtr. Byk lah risaletinin sonunda bir "Allah kulu"42 olarak bir olunun olmasn ok arzulamtr. Fakat hanm ksr, kendisi ise yzn am bir ihtiyar. Onunki umutsuz bir arzudur aslnda. Hasret ve ye's ruhunu yiyip bitiriyordu. Allah, btn bir mrn kendi yolunda geiren bu emin Rasl ve vefal kulunun yallk, umutsuzluk, yalnzlk ve strabna merhamet ediyor, "iftihar" ve "aselet''i olmadndan kumasnn bile kskanln zerine ekmeyen siyah bir kadndan Sara'nn cariyesinden bir evlat bahediyordu, O da bir olan ocuu! smail! smail, brahim iin, sadece bir baba iin olun ifade ettii ey deildi, Bir mr beklentinin sonu idi. Bir asrlk ac ve strarn mkafat Macera dolu bir hayatn meyvesi Yal bir babann tek gen olu Ac bir umutsuzluktan sonra tatl bur umut brahim'in smail'i vard. Senin smail'in ise "kendin" olabilir, "ailen" olabilir veya meslein, servetin, haysiyetin, ne bileyim herhangi bir eyin olabilir. brahim iin olu var idi, stelik de yle bir baba iin yle bir oul! Artk smail, brahim'in aarm kalarnn altnda mutluluktan parlayan gzleri nnde yetimekte, cann olunun bedenine ba-

layan bir babann efkat yamurlar ve ak gnei altnda kanatlanmaktadr. Baba hayatn geni ve yank lnde sadece sevinli, taze fidanna gzlerini dikmi bir bahvan gibi adeta olunun yetimesini grmekte, ak okayn ve umudun scakln ruhunun derinliklerinde hissetmektedir. Sknt ve tehlikeler iinde geinen uzun mrnde brahim, -Gide'in deyimiyle her ann zevkle geirmesi gerektii- hayatnn son gnlerini "smail" e sahip olma zevkiyle geirmektedir. Bir oul dnn ki baba geliini yz yl beklemi, O ise babann hi beklemedii bir anda gelmi olsun! smail, artk verimli bir nihai olmutur. brahim'in ruhunun genci, brahim'in hayatnn biricik semeresi, brahim'in btn bir ak, umudu ve zevk as! "brahim! kendi ellerinle ba smail in boazna daya ve kes! o mesajn okuna geren babann korkusunu kelimelerle vasflayabilmek mmkn m? Vasflayabilseydik veya olay grseydik bile hissedemezdik; derdin ls, hayele smaz. brahim, Allah'n mtevaz kulu, beer tarihinin s insan, koca bir mrnde ilk kez korkudan titremekte, elik yapl risalet kahraman erimekte, tarihin o byk putkran yklmakta, mesaj tasavvur ettike korkmakta; fakat, ferman Allah'n buyruudur. Sava! en byk sava, kendi iinde sava: Cihad- Ekber! Tarihin en byk sava fatihi artk malub, zayf, korkak, perian ve biare! Sava brahim'in iinde Allahla smail arasnda sava. Zor bir "seim"! Hangisini semek istersin brahim?! "Allah" m, "kendi"ni mi? "Fayda"y m, "deeri" mi, "bamll" m yoksa "kurtulu"u mu? "mashalaf' m? "hakikat"i mi? "Kalmay m, gitmeyi" mi? "Mutluluu" mu "kemali" mi? "Zevki" mi, "sorumluluu" mu? "Hayat iin hayat" m, "ilgi ve skneti" mi, "akde ve cihad" m? "gdy m bilinc"i mi? "Duygu"yu mu, "iman" m, "babal" m, "Peygamberlii" mi? "A ve bal" m, "mesaj" m?....

Sonu olarak "smail"ini mi yoksa "Allah'n" m ? Hangisini seiyorsan se brahim! Toplum iinde bir asrlk lah risaletin; bir mr Tevhid nbvveti, halk nderlii, irke kar cihad, Tevhid binasn kurma, cehaleti yok etme, gururu mahvetme, zulm ezme, btn cephelerden zaferle kma ve btn sorumluluklardan baaryla kmann sonunda kendi hevesini gtmeksizin, kendi nefsine uyarak yoldan bir adm dahi sapmakszn, her insandan daha Rabbani olup Tevhid mmetini ina ederek ve insan imametini ilerleterek, her yer ve zamanda iyi bir imtihan vererek koca bir mr geirdikten sonra... Evet btn bunlara ramen sakn ha gururlanmayasn, oturtup dinlenmeyesin; kahraman olduunu, yenilmez ve kusursuz olduunu sanmayasn. Yzyllk cihad zaferleri seni aldatmasn. Sakn ola kendini masum grmeyesin. D tehlikesinden kendini korunmu bilmeyesin. Cinlerle eytanlarn vesvesesinden uzak olduunu zannetmeyesin. Daima "insan olma" yi hedef alan grnmez eller karsnda kendini "elik beden" olarak hissetmeyesin. Bilmelisin ki gzlerinin ukurlar korkun oklarn nfuz yollardr. Cihangir Rstem'i kocattn sanmayasn. Efsanev Simurg seni senden daha iyi tanr ve bilir ki sen hl felakete maruz kalabilir, nfuz edilebilir bir insansn; tepeden trnaa elikten yaplm elbiseler iine brndnden elik vcutlu olduunu sanrsn. Sen bilmezsin; ama o hl seni okla vuracak, yaralayacak, zehirleyecek bir delik veya kap olduunu bilir. Bilir ki dnyaya baktn yerden seni vurur, kr eder. Ey elik, kurun ilemez vcutlu adam! Dnyayla ba kurduun yerden, dnyaya balandn kkten, dnyaya baktn pencereden dnyay gznde karartr. Ey kahraman! Durup dikilmi, sava trkleri syleyen kahraman! Seni alt st eder, srndrr, kann emer. Simurg, Rstem'le dosttur. Senin dn de ortaktrlar Rstem'le Simurg. Ey brahim! Tarihin en grkemli muzaffer kahraman! Ey kurun ilemez vcutlu! Ey elik ruhlu! Ey Uli'1-azm Peygamberi! San-

ma ki bir asrlk lah risaletin nihyetinde sona varmsn! nsanla Allah arasnda fasla yoktur. "Allah insana ah damarndan daha yakndr". Fakat insann Allah'a giden yolunda ebediyet faslas vardr, sonsuzluk vardr! Sen ne sandn?! Sen risalette kemalin zirvesine eritin; fakat "kulluk"ta henz tam deil, eksiksin. Ey "Allah'n Halili"! Ey Tevhid'in yeryzndeki kurucusu! Ey Musa, sa ve Muhammed'in yolunun acs! Ey insan grkem, ululuk, izzet ve kemlin mazhar! brahim olmusun, ama "kul olmak" daha zordur! "Mutlak zgr", mutlak zgrlk olmalsn! Hi kahramanlk trks okuma; zira insan "zirve"de dahi daima d tehlikesiyle kar karyadr. Doruklara kp dmek daha tehlikeli, daha fec'dir. "smail'ini ldr"! "Kendi ellerinle kurban et"! Candan sevdiin evladn, gnlnn meyvesini, cier pareni, gznn nurunu, mrnn semeresini, btn bir ban, zevkini, varlk bahaneni, seni hayata balayan bu dnyada tutan her eyi, senin var olma, yaama ve kalmann anlamn, olunu, hayr, smail'ini kurbanlk koyun gibi kendin bizzat tut, yere yatr, kprdamamas iin el ve ayan, kendi el ve ayann altna alarak bastr, salarn kavra, ban salamca tut, yere bastr ve geriye doru bk ki ah damar ortaya ksn, ban keskin a z n yiyince oynamasn, boyun derisi toplanmasn ve kurbana zahmet vermesin! ah damarn kes. Tepinmediini hissedinceye kadar ayann altnda tut. Sonra kurbanlnn souk bedeninden kalk ve ylece dur. Ey "Hakk'a teslim olan", "Allah'n kulu"! "Hakikat''in senden istedii ey, ite budur. Budur "imann daveti", "risaletin mesaj". Bu senin sorumluluundur, ey "sorumlu insan"! Ey "smail'in babas" Uzun rislet yolunun sonunda "yol ayrm"na gelmitir artk brahim!

Btn vcudu feryd etmekte : smail! "Hak" ise bana vurmakta: "boazla"! Seim yapmas gerek! inde "hakikat''le "menfaat" savamaktadr. Canyla baland menfaat... manyla baland hakikat...! Hakikat, onun kendi lmn istemi olsayd kolayd. brahim yllardr hak yolunda "can"n feda etmi, ruhunu ortaya koymutur. te bu, brahim'i "Hakk'n zgr kulu" olduu konusunda emin klmtr. Bu ise brahim iin bir "bencillik", bir "zaaftr! Gzel ruhlar, iyi insanlar iin iyi/gzel olan, lahRabbn ruh, ulu insan brahim iin irkin ve ktdr.43 brahim'in mektebinde "ahlakn izaflii"nin nasl ve nereye kadar olduuna bir bak! Ey "cann feda eden", smail'i de feda et! 'Tereddt", ne kadar can yakc, ne kadar tehlikeli bir ey! Ve sonuta "tevil"! yle bir an ki insann iman davet ediyor, gnl ise istemiyor. "Sorumluluk", onu kolayca gnlden sklemeyecek bir eyi "gnl'e kkletme"ye aryor, o ise "ka yolu" aryor. "Yanl yorumlar" dan daha kts de "doru yorumlar" olsa gerektirir. Yani bir "hakikat''i ayaklar altna almak iin baka bir "hakikat" e dayanmak! Ne byk bir faciadr ki batl, bir eline kl olarak akl, bir eline ise kalkan olarak "eriat" almaktadr. te burada Kur'an irk sancann destekisi olurken Ali de silahszlandrlmaktadr. "Hseyin mmeti", "Yezid akbeti"yle karlayor! Yorum! Bunun en kt tr : Akl yorum! En fecsi: er' yorum! "Sorumluluk"tan ka! "smail'ini kurban et"! Bu ifadenin bizim anladmz mnda kullanld nereden malum ki?

 "Zebh" kelimesinden maksadn, lgat manas olduu ve me cazi manada kullanlmad nereden belli? Nitekim rnein yle denilmektedir: "Nefsini ldr". Bundan murad da "nefsin vesvese sinden uzak dur" veya, "nefsin klesi olma" gibi anlamlardr. Ya da "mutu kable en temt" (lmeden nce lnz) ma'sum lm ikinci lm (Arapada: temt), hakk manasnda lm; birinci lm (mutu) ise mecaz manasnda lmdr. Burada irad bir lm szkonusu: "Kendinizi ldrn". Aktr ki burada lmden maksat udur: bencillii, egoizmi kendinizden uzaklatrn, zerinizden atn". Bylece sabit olmutur ki bu beyanda "mevt" (lm), bildiimiz gerek "mevt" (lm) manasnda deildir. Dolaysyla "l" emri gerek manada l demek deildir. "smail'in" tamlamasndaki "sen" zamirinin, zellikle bana rc olduunu ve bu hitapta muhatabn ben olduunu nereden bi lebiliriz? Burada hitabn, hitab- m (genel hitb) olmadn nere den bilebiliriz? Mecazen hitb-i hs (zel hitb) eklinde eda oldu u nereden bilinebilir? Nitekim mean ve beyn ilminde bu konu ele alnmtr ve ayetlerde, rivayetlerde, iirlerde bir ka madde bu noktada delil olarak getirilebilir. "smail" lafzndan muradn, bu smail, benim olum smail olduu nereden belli ki? Muhtemeldir ki dier manalardan kinaye dir. Baka bir mnya delalet edebilir. smail kelimesinin bir man veya sfatn ismi ya da mtak (tremi) bir lafz olma ihtimali de vardr. Szlk manasnda kullanlm olma ihtimali de ok uzak g rnmemektedir. Bu ifadede aleniyyet de olmam olabilir. -"Zibh-i smail" terkibinde, smail kelimesinin muzafun iley (tamlayan) olmad, muzaf in (tamlayan) yerine kullanld, muzaf in akl karineyle hazfedildii nereden belli ki? Bu kaide Arap dilinde yaygndr. lah kelmda da u kabil gelmitir: "Seele'l-karye". Bu, "seele ehle'l-karye" demektir. Burada da "Zebh-i smail"den maksat "Zebhu alka-i smail" (smail sevgisini boazlama) olabilir. Varsayalm ki saylan bu ihtimallerin tamam

merduddur. Yani bu muhtemel mnlarn hepsinin muhal olduunu farzedelim. Buna gre Allah'n szn lafzlarn zahirinden zihne ilk arm

yapan mnyla telakki edelim ve o lafzlardan hi biri iin o mmkn mnlardan hi birine kail olmayalm. imdi bu durumda dahi Br Tel'nn emrini in, hkmn icra zamannn o saat olduunu nereden bilebiliriz ki? Bu hkmn nassnda onunla amel zaman o hkmle muayyen ve mukayyed olmamtr. Bu akl ilke aktr : eriatn tayin etmedii, vahiyle nas klnmayan eyi, akln tayinine havale edip mkellefin de mevcut gereklere, artlara, maslahatlara, zaman ve mekana, imkanlara, sebep ve gerelere gre semesi gerek! Nitekim Kitab'da cihad hkm gelmitir; ama cihadn eklini fertler, vaziyete, ahval ve eraite, akln gereklerine gre belirlerler veya Snnet'te "ilim talep etmek" emredilmitir. Her m'mine ilim talep etmek farzdr, grevdir. Herkes ilim aramaya memurdur, ancak hi kimse, bu teklife uymak farz olduktan hemen sonra faslasz ilim aramaya girimekle mukayyad deildir. Eer insan lm deinde, yar canl hale dt mrnn son dakikalarnda dahi bu farz yerine getirirse, emre itaat etmi olur. Tpk Hacy, hayatn iinde mukeyyed klan "Hacc" hkm gibi. insanlar, Hacc ibadetlerini, hayatlarn serbestletirdikleri zamana brakrlar. Bunun er'n bir mahzuru da yoktur. Zira bu, boynundan atman gereken bir bortur, boynunun borcu; ne zaman atarsan at! nk bu m'minin, Hacc konusunda dnyada deil, kyamette sorumlu olduunu, eriat'n hkmlerinin lmden nceki hayatta kemli, eitim ve retimi, fikr eitimi duygu eitimini tahsil etmek iin deil. lmden sonra sevap ve mkafat iin olduunu sanmaktadr. Esasen "smail'i boazla" emir fiilinin usl ilmi asndan emri in olduu nereden bilinebilir? Bilakis gl, hatta en gl bir ihtimal ve yakne yakn bir zanla bir "emr-i irad" olmas uygundur. u anlamda ki "zekat verin" ayeti gibi de deildir. Halk, hi ara vermeden hemen zekt ehline vermekle grevlidir. nk emir Mevlevdir, lahdir; yani Mevla'nn kuluna emridir. Dolaysyla onun "ina"s, yani icad ve encam, klesine farzdr. Hemencecik de emre itaat etmesi gerek. Bu belki u ayetteki durum gibidir : "... o mallar hakimlere aktarmayn" (Bakara, 188) Br Tela bizi bu

emirle irad etmek istemitir: Yetimlerin mallarn hakimler vesilesiyle yemek Hz. Hakk'n nazarnda irkin bir fiildir. Bunun iin bu ayette emir, irddir. Emr-i rd Eer Sri, bu emri vermeseydi bile akln hkmyle onu yapmak gerekli olan emirdir. Baka bir ifadeyle emr-i ird, ri'nin o emir vesilesiyle insan akln hkmne ynelten emirdir. Bundan dolay eer dier ihtimal, tefsir ve tevilleri atarsak, yakn lsnde unu syleleyebiliriz; Hz. Br Tel'nn bu hkmden murad u noktay beyan etmektir: esasen kulluk ve ilah itaat makamnda evlda alaka/sevgi bir hitir ve bunun hasl ettii mn, u kll hakikattir: Hak karsnda mutlak mtevekkil olmak, tam bir teslimiyyet ierisine girmek ve btn her eyden vazgemek, hayatmzn en aziz sevgi ve balarnn Hakk'a ittisale ve Hakk'la itigale engel tekil etmemesi gerek. Evlda kar ar ilgi/sevgi, kulu kendisiyle megul eder, Allah' zikretmekten alkoyar, smail brahim'in ar ilii/sevgi oda olmu ve Vahiy dilinde brahim "kes" szyle bundan nehyedilmitir. Bu nehiyden murad da nehy-i irddir, yani brahim'in dikkatini u hususa ekmektir: Senin smail'e kar ar sevgin, ruhunu ve kalbim tamamen Hakk'n akna vermene, Allah'tan bakasna muhabbet beslemekten uzak durmana engel tekil eder. Yeri geldiinde ispat edildii zere "smail'i boazlamak"tan murad smail sevgisini boazlamak olmaktadr. Bu, haber olarak "Mallarnz ve ocuklarnz bir fitnedir" ayetinde kastedilen mn ile ayn mny ifade eder. Btn bu akl ve er'i vecihleri, ayet ve rivayetlere istinad etmeyi, kelam ve usul ilminin ltleriyle istidlalde bulunmay, akl ve nakl delillerle delillendirmeyi bir kenara brakrsak elimizdeki ltlerle esasen bu amel, er mbne aykrdr! u halde ma'siyeti ve haram fiili emretmek asla Br Tel'ya isnad edilemez. Evet "yorum"! Sorumluluk arlat, insann cannn istedii eye uymad vakit "ka yolu" bulmak. Fakat hakikat, "hayatn kenar"nda bulunduu zaman, bir oklar hakprest kesilir. Kazan esnasnda, pazarda, dertsiz, tasasz, iyi ve gzel yaamda "hayrl

iler"! yaparken insanlar hakka raz edilir. "Hakikat", "yaamn mecras"na yerletiinde i, su ve ekmek getiren bir sermaye olduunda ve sonuta meslek resm bir meslek, al veri tezkeresi, su verdiinde, ekmek, nm ve unvan verdiinde, herkes hem hakperest ve mutaassb m'min kesilir, hem de bu yolda hizmetler ina etmeyi ve eserler sahibi olmay arzular. Fakat hak, "hayatn kars"nda yer aldnda ve hakperestlik zahmet vesilesi olduunda, baars, zarar ve tehlikeye yol aacak olduunda... omuzlara ok ar bir sorumluluk yklediinde, yol yoku, talk olduunda, uurumlardan dme tehlikesi bulunduunda, pek ok harami tuzaklar yollarda pusu kurduunda, hava tufanl/dumanl, gece karanlk ve korkun olduunda, yoldalar az olup her admda da gittike azald ve sonuta tek bana kaldnda! Seni vadide kalmaya aran her eyden gnl arndrdnda, geceye alm, vadiye yerlemi ve hepsi yanyana durmu bir topluluk ve kabileyle uyumlu ve hemhal olduunda, evet btn bunlar szkonusu olduunda, Hakk'n mesaj sana gnln nm, ekmek, can ve ak smail'inden arndrman ve yle yrmen gerektiini sylyor. Kalbin vesvesesi ise "kal, u anki durumunu muhafaza et ve yle yap" der. Burada hem bilgin, vukfiyetli, hem de sorumlu olan insann son hilesi "yorum"dur. Mevcut durumu muhafaza edebilme ve ylece kalabilmenin yolunu bulmak. Fakat vicdanm da yle uyuturabilme, iindeki serzeni sesini boabilme yolunu bulabilmek; dini dnyayla uyumlu hale gelerek bozulacak ekilde tahrif edebilmenin yolunu bulmak, dierleri gibi smail'ini de koruma, fakat dierleri gibi Hakk inkar (kfr), Allah'a isyan ve halka hyanetle sulanmama yolu. arab ime, fakat erbet niyetiyle, deva niyetiyle imenin yolu. Yorum, yani hak olmayana hak verme ekli. Sen adn ne koyarsan koy. Fkh izah, er'i yorum, akl, rf, ahlak, ilm, psikolojik, sosyolojik, diyalektik, aydnca vb. tevil.... Ne dersen de. Fakat Hacc'da, stelik de byk brahim'in hayat serveninde, tm denemelerden mutlak sadakat, takva, ilim, amel, strap, ac, cihad ve hakperestlikle baaryla km o ihtiyar brahim'in macera-

snn getii yerde Allah onun adn "blis'in tevili" koymutur. Bu malm "nereden bilinebilir ki"lerden biri brahim'in gl aklna, saf ve sarslmaz sadkatine de musallat olur: "Bu mesaj ben ryamda iittim; nereden bilebilirim ki..."! blis kalbine "evlat sevgisi"ni atar ve aklna "mantkl delil" fler. Bu, birinci aamadr: "lk talama"y yap! Emri yerine getirmekten kanr ve smail'ini korur. "brahim, smail'ini kes"! Bu kez daha ak, daha keskin bir mesaj...! brahim'in iinde sava kzr. Tarihin byk kahraman, perianlk, tereddt, korku ve zaafa tutulmu bir biaredir artk! Tevhid'in byk rislet sancaktan, blis'in oyunca m ne? Allah'la blis arasndaki ekimede iyice ufalanm, iliklerine kadar dert ve ate basmtr. Beer vcut, insan varln derinliklerinde eliki, akl ve ak, uur ve vicdan, hayat ve iman! Kendin ve Allah! Beer, hayvan ile insan, tabiatla Allah, igdyle bilin, yerle gk, dnya ile Ahiret, bencillikle Allah'a ballk, gereklikle hakikat, lezzetle fazilet, kalmakla gitmek, hud ile aybet, imek (bden) ile olmak (oden), esaret ile necat, kaytszlk ile sorumluluk, kendine dknlk ile Allah'a dknlk, irk ile Tevhid, "benim iin" ile "bizim iin" ve nihayet "olan" ile "olmas gereken" arasnda arac halka. kinci gn., "sorumluluun" "arzu ve istein" cazibesi zerindeki arl, nceki gnden daha fazla hissedilmekte... smail tehlikeye dm, onu korumak daha da zorlamtr. blis'in brahim'i kandrmak iin daha ok zeka, mantk ve maharet kullanmas gerekmektedir. "Adem"e verdii o "yasak meyve"den brahim'in de yemesini istiyor, blis. brahim: insan, bu ztlarn bilekesi varlk, aydnlkla karanln, Ahura ile Ehrimen'in sava cephesi, "amur" ile "ruh"un; "kt kokan balk" ile "Allah'n ruhu"nn bileimi, bu "nefs"!

"Ona fcurunu ve takvasn ilham etti" (ems, 8) Ve "sen" bir tereddt, bir "titreyi", bir "seim" ve ite busun! lgi, ba ve sevgiyi mi, mesaj m? Ey Allah'n Rasl! Ey sorumlu! Ey halkn mesajcs! Sen smail'inin babas olarak kalmak m istiyorsun? Ama... nasl olur? smail'imi mi boazlayacam? Hemde kendi ellerimle mi? evet! Evet, halk karsnda smail'i feda etmelidir; akde sorumluluu, efkat/duygu sorumluluundan daha stndr. "Mesaj"n daveti mi yoksa "baba" zevki mi? blis, kalbine "evlat sevgisi"ni atyor, aklna ise "mantk" delil flyor. "Fakat.... ben bu ary, bu mesaj ryamda duydum. Nere den bilinebilir ki..."? Bu ikinci aamadr. "Orta talama"y yap Emri ifa etmekten kanyor ve smail'i koruyor. "brahim! smail'ini kes"! Daha ak ve daha kafi... "Tevil" ii daha da zorlat. Hakikatin akl ve sorumluluun basks daha ak, ka imkan brakmayacak denli daha ar. brahim, ylesine darla, ylesine skntya dmtr ki mesajdan phe etmenin artk izah edilebilir bir yan olmadn, mesajdan kamak iin teviller yaplamayacam, bir takm tevillere girimenin, phe duymann ihanet olacan hissetmeye balyor. "Rd" ile "ayy" arasndaki snr, karsnda yle kesin ve ak bir ekilde belirmitir ki blis'in gc ve dehasnn, etkilenip bo izahlara girimesine yol aacak sahte bir i olmadn anlamtr. brahim, bu mesaj inkar etmede blis'in rolnn olduunu, blis'e itirafta bulunduunu hissediyor... Uurumun kenarnda! brahim'in d! Putkran brahim'in, Ulil-azm Peygamber, slam'n banisi, halkn nderi... brahim'in,

"Tevhid"in doruk noktasndan "irk"in en alak bataklna! d... Daha ne diyeyim? irk mi? Hayr! olamaz! irk ok tanrllk; Allah'la birlikte bakasna veya bakalarna tapmaktr. Ve brahim, Kur'an'n ibadet, tevhid ve irk hakknda kulland dille, Allah yerine blis'e tapma uurumunun kenarndadr. te blis, Mina cephesinde aka Allah'n karsnda durmutur. Hibir hileyle her ikisiyle birlikte yanyana gelinemez. Ve her ikisinden birden uzaklalamaz da. Ne "birlikte yaama", ne de "tarafszlk"! Ah! Bu ne etin, ne korkun bir yk! nsan, evrenin bu Allah -benzeri (hdgne) varl, kainat emri altna alabilecek bu insan, ne kadar da gsz! inde Allah'n ruhunu tamakta, ama "zaaf "la yorulmu!44 Hibir makamda dten korunmu deildir! Uurumun zerinde tpk yeni yrmeye balalayan ocuk gibi, daima kendini kontrol etmelidir! Bilin Masum Tehvid Peygamberlerinin sonuncusu Hatem'l-Enbiya dahi kendini korumasayd sarslabilir debilir, yaptklarn heba edebilirdi. O bile irkten masum deildir! brahim, Sahib-i azm Peygamberlerin babas, insanlk tarihinde putkran ve irk katili! mrnn son merhalesinde, insan gcnn zirvesinde, lah izzet ve onurunun tepe noktasnda, bir tek "evlat sevgisi" onu blis uurumunun kenarna srklemitir! Tevhidin en gl kahraman, Allah'n Peygamberlerinin babas, yz yl brahim olarak yaadktan sonra, tepeden trnaa lah almet, iftihar ve yakn elde ettikten sonra, artk blis'in perian oyunca! Senin iin artk hibir yol kalmamtr. Allah ve eytan iki yannda durmular. Hangisini seersin. brahim!? brahim'in zerinde hccet tamamlanmtr. phe yok ki mesaj, hak mesajdr. Kukusuz mesajdan pheye dmek eytandir. Mesajdan phe blis bir phedir.

Yine de "mantk delil" getirebilir. Mantk delili de yledir. Fakat vicdan onu kuatm, emri altna almtr. Hakikatin aydnl, akl ve scakln tutumu ate paras gibi ftratnn derinliklerinde btn bir varlyla hissetmekte, idrak etmektedir. "Hakikat", akl delillere muhta olmayacak kadar sarih, gl ve yakndir. Hakikat adam, hakikati tpk gnein parlakl gibi hisseder, kendi var oluunu bulup idrak ettii gibi, Hakkn varln da vicdannda hisseder. Hakperest insan hak bulucu bir koku alma duyusuna sahiptir. Asla yanlmaz gl bir duyudur bu. Tpk bal ansnn, yzlerce fersah mesafeden, binlerce da, tepe, ova, karanlk tufan gibi engeller arasndan, saysz yollan, bozuk da yollarn, grnmez kara ve deniz yollarn o yn bulucu gizemli gcyle aarak kendi kovann bulduu gibi hakinas insan da ayn ekilde hakkn peine der, geceler, tufanlar, tuzaklar, komplolar, binlerce vesvese, badndrc hokkabazlk arasnda hakkn ynn tehis eder. Tarihin hak perestlerinin nderi olan brahim de o uzun mrn hakperestlik iinde geirmi, hakk iinde hakkla bym olgunlap pimi, meyve vermitir. Byle bir insan olan brahim, peki nasl olur da Hakk'n hakk mesajn tanyamaz ve blis'in vesvesesini tehis edemez? Her ne kadar dost onun iin bir ate yakmsa da dmann tututurduu yangn ve alevden daha korkun ve daha yakc....! Her ne kadar imdi dman, zerindeki bu yangn soutmaya, krmz gle dntrmeye alyorsa da... Dostla dmann Hakla batln lt, seninle yapt klar eye gre deildir. Bu ikisinin baka bir lt vardr, benim ve senin kar ve zararndan daha te bir ey . brahim, artk ne yapmas gerektiini biliyor. Mesajn anlamn yaknen kavramtr. Bilmektedir ki ta ba ndan beri, o pheler eytann iiydi. Umutsuzluk iinde bir mr boyu bekleyiten sonra bir evlada kavumu olan bir babann tarif edilemez ak, onu bilinsizce, bu tr yorum ve tereddtlere srklyordu. Bu yorum ve

tereddtlerle ka yolu bulmak emelindeydi. Allah'n karsnda durmakszn ve haktan yz evirmeksiz, smail'i kendisi iin koruyabilmenin yolu.... Fakat artk her ey ak ve aydn, dert verici, strap verici! Vah vah, ne korkun bir facia! brahim, mesuldr, evet, bunu artk iyice anlam vaziyettedir. Fakat bu sorumluluk bir baban tasavvur edemeyecei kadar ac ve etindir. stelik de brahim gibi yalnz, yal bir babann tasavvur edemeyecei kadar....! Hem de smail gibi biricik olunu kesme konusunda! Keke smail tarafndan brahim boazlansa, kurban edilseydi, ne kadar da kolay! Ne kadar da zevk verici! Fakat hayr, gen smail lmeli ve yal brahim hayatla kalmal, tek bana zgn ve yrei dal... Kanl yal ellerle! brahim ne zaman mesaj dnse, teslimiyetten baka bir bir ey aklna gelmez. Artk en kk bir tereddt yoktur. Mesaj, Allah'n mesaj; ar, Allah'n arsdr. brahim, evet tarihin bu byk ssi, Allah karsnda tam bir teslimiyet iine girmitir. Ama ne zaman emrin ifasn, smail'inin kesilmesini dnse, aresizlik ve acz, onu yle bir bask altna almaktadr ki fanus gibi kendi zerine katlanmaktadr. Keder, temizlik ve peklik aynas olan ak benzini deri paras gibi yakmakta, morartmakta ve soldurmaktadr. Da gibi dert yk altnda kemiklerinin krldn duyar gibidir. Zaaf, aresizlik ve korku sultasnn, brahim'in btn bir vcudunu sardn, derdin brahim'de neler yaptn gren blis, onun iine hrs ve tama, atmaya alr. blis'in iidir bu: Adem'in yeryzne iniinden beri Ademin ocuklarna tuzak kurmakla megul olan kinci dman blis, nerede bir insan kokusu alsa hemen orada bitiverir. Her kimde korku, zaaf, tereddd, ye's, haset, bencillik, uursuzluk, hatta bir eye ar sevgi ve ballktan bir eser grse he-

men harekete geip ie koyulur. blis iin iyi eyler bile ktlk kayna olabilir, senin yolunun zerine oturma frsat bulup seni kendine arabilir. Sorumluluktan uzaklatrabilir, gnlndeki hak mesajn aydnlk ve akln karartp bozabilir. blis, evlat sevgisini bile ktye kullanabilir. "phesiz, mallarnz ve ocuklarnz birer fitnedir" (Enfal, 28) Nedir fitne? "Deneme/deney oca"! "Akde yolunun eddi"! smail imdi brahim'in tek ak, blis karsnda tek zaaf noktas... Artk smail'e sahip olduu iin brahim'in yrei hoplamaktadr. Mesaj, hak mesajdr. Fakat onun yreim "smail'e sahip olma" zevkinin yerini "onu kaybetme" derdi doldurmutur. Gam, fkeli bir srtlan gibi brahim'in canna reklenmi, onu iten ie kemirmektedir. Gam kokusu blis'i mest etmekte, sevinten uurmaktadr. Keder, insanolunu, blis'in yal penesi ve keskin dilerine lokma yapmaktadr. blis tekrar umutland, kederli brahim'in iine hrs ve tama' atmann gayretine drd, brahim'in peine derek "uurunun bilinsiz" derinliklerinde gizlice akt ve ikinci kez syledii eyi tekrarlad. blis'in mant her zaman birdir, ayn eyin tekrardr. Yzlerce renk ve dzen olsa da: "Bu mesaj, ryamda...."! Fakat hayr yeter, yeter artk brahim! brahim kararn verdi, seimini yapt brahim'in seiminin hangisi olduu belli. Peki hangisi? "Allah'a kulluun mutlak zgrln"! "smail'i kesmek" brahim'i kendisine kullua aran son ba! nce olay ocua amaya karar verdi. Olunu ard, olu geldi.

Baba, "kurbanlm" tepeden trnaa szd! smail, byk kurban! imdi Mina'da kayalk bir kede, baba ve oul babaa konumakta!... Sa-sakalna ak dm, bir asrdan uzun bir mr aclarla geirmi bir baba ve nazik, yeni am bir ocuk! Yarmadann g, ne desem, dnyann g, bu manzaray grmeye dayanamaz. Tarihin iitip de kaydetmeye gc yoktur. Yeryznde baba ile oul arasnda byle bir konuma asla hayal bile edilemez. Byle samimi ve bylesine mthi bir konuma! Baba, sanki hikayeyi anlatacak, ruhunun muzdarib ve acl dalgalanmalarn oluna aacak gc kendinde bulamyor. Hatta ben seni kendi ellerimle kesmeye memur edildim diyerek konuyu dile getirmeye kadir deildir. Nihayet kalbini Allah'a aar, dilerini skar ve yle der: "smail, ben ryada seni kestiimi grdm "! Bu kelimeleri azndan yle hzl karr ki konumas abucak biter, kendisi bile duymaz, anlamaz. Konumasn bitirdi. Ve ylece sesiz kald, smail'e bakmaktan rkm korkulu baklar ve mthi ehreyle! smail meseleyi anlad, babasnn ackl yzne yrei yand ve onu teselli etti: "Baba! Hakk'n emrini yerine getirmede tereddt etme, teslim ol. Beni de bu ite teslim olmu bulacak ve nallah sabredenlerden olacam greceksin."! brahim bu szler zerine, hayret verici bir g bulmutu kendinde. Artk sadece hakperestlik gcyle harekete geen bir iradeye ve sadece mutlak zgrle sahipti. Kesin kararlkla ayaa kalkt. Bu kalk yle eritici, yle evik bir kalkt ki blis'i hemen umutsuzlua gark etti. Mutlak zgrlkten baka bir ey olmayan ve hakperestlik gcnn dnda baka hi bir eyin kmldatamad bir iradeye sahip olan Tevhid delikanls smail de Hakka teslimi-

yette yle yumuak, yle ram olmutu ki adeta "sessiz ve ok sabrl bir kurban"! Baba ba tuttu, keskinletirmek iin tarif edilemez bir g ve hmla taa srtyordu. Hayatta en kymetli gnl bana kar babalk efkatini byle ortaya koyuyordu. ocuuna gsterebildii tek muhabbet buydu o anda. Akn ruha bahettii gle, nce kendini ite ldrd, kendi can damarn kesti ve ii kendinden boalarak Allah'a akla doldu. Sadece Allah diye nefes alan bir canl! Sonra Allah'n verdii gle ayaa kalkt. Rahat, sessiz ve itaatkar duran gen kurbann kurban yerine gtrd. Topraa yatrd ve abucak altna ald. Yanan taa koydu, bandan tutarak sandan bir tutam kadarn avucunun iine ald. Biraz geriye doru ekti. ah damar dar kt. Kendini Allah'a havale etti. Ba kurbannn boazna dayad ve bastrd, fkeli bir bastr, korkun bir abuklukla. Yal adamn btn abas henz kendine gelmeden, gz amadan, grmeden "Onun her eyi"nin bir annda iin bitmesi ve kendisinin kurtulmas iindi. Fakat... Ah! Bu bak! Bu bak... kesmiyor! ncitiyor... Bu ne acmasz bir ikence byle! Ba hmla taa vuruyor! Yaral bir aslan gibi kkrer, dertle, strapla, hmla kendi zerine kvrlr adeta, korkar, babalndan dehete der. imek gibi atlr, ba kaptyla ylece itaatkar, ram ve sakin bir ekilde duran hi kmldamayan kurbannn zerine ikinci kez hcuma geer. Bir de ne grsn: bir koyun! Ve bir mesaj "Ey brahim! Allah smail'in boazlanmasndan vazgemi;

onun yerine kesmen iin bu koyunu gndermitir. Zira sen buyruu yerine getirdin"! Allah Ekber! Demek Allah iin insan kurban etmek yasak oluyordu. Oysa gemite bu, yaygn bir din gelenek ve ibadetti. brahim'in milletinde, insan yerine koyun kurban etmek vardr! Bundan daha da anlamls: brahim'in lahnn dier tanrlar gibi kana susamam olmasdr. A olanlar, ete a olanlar, Allah'n kullardr! Bundan daha manidar olan; Allah'n bandan itibaren smail'in kesilip kurban edilmesini istememesiydi. O istiyordu ki brahim, smail'in kurban edicisi olsun. yle de oldu; ne yrekli bir insan Artk smail'i katletmek bounadr, samadr ! Allah bandan beri smail'in Allah'n kurban olmasn istiyordu. yle de oldu nitekim: ne kadar sabrl bir insanm. Artk smail'in ldrlmesi beyhudedir! Burada szkonusu olan "Allah'n ihtiyac" deildir. Her yerde szkonusu olan "insann ihtiyac"dr. Budur, hakm, efkatli, merhametli, insan seven Allah'n "hikmeti". O, brahim'i smail'ini kurban etmek gibi yce bir makama karyor, smail'i kurban etmeksizin! smail'i de "Allah'n byk kurban" olmak gibi stnzirve bir dereceye ykseltiyor, ona hibir zarar vermeden! nk bu dinin yks, ikence, insann kendine eziyet etmesi, kan ve tanrlarn kana susamlnn yks deil, "insann kemli" nin yksdr. gd zincirinden, dar egoizm zindanndan kurtuluun yksdr. Ruhun ykselii, akn mirac ve beeriyet

iradesinin mucizev iktidarnn; her ba ve kayttan, seni "hakikat karsnda sorumlu bir insan" olarak esir ve aciz klan tm zincirlerden kurtuluun yksdr. Ve nihayet, "ehadet'in yce doruk noktasna erimek, tpk smail gibi. Ve ehdetten daha da te, daha da yce... Bu, beeriyet szlnde henz ad olmayan bir ey brahim gibi! Bu yknn sonu nedir? Koyun kurban etmek. Bu en byk insanlk trajedisinde Allah'n kendisi iin istedii ey nedir? Bir ka a iin koyun kesmek! Ve imdi sen, ey brahim gibi Mina'ya ulam insan! Kurbanln getirmi olmal, ta bandan smail'ini Mina'da kurban etmek iin semi olmalsn. Senin smail'in kimdir? Nedir? Kimsenin bilmesine gerek yok. Sen kendin bilmelisin ve tabi ki Allah Senin smail'inin, ocuun olmas mmkndr. Bu, tek evladn olmaya da bilir. ocuun olabilecei gibi karn, kocan, iin, hre tin, ehvetin, gcn, iktidarn, mevkiin, makamn da olabilir. Senin gznde, brahim'in gznde smail'in sahip olduu yere sahip olan kimsenin veya eyin ne olduunu ben bilmem tabi ki! Sorumluluun gereini yerine getirmene, hakikat iin alma na engel olan, zgrln kstlayan, seni kendinle babaa kal maya, nefsinle, hevnla birlikte olmaya aran zevk ba olan, tp k toplum zincirinin, senin salam yerini balamas gibi yrmene izin vermeyen, smail'ini koruman iin blis'le ibirlii yapan, hak mesaja kar kulan sarlatran, anlayn, akln bozan, kalbini irkinletiren, seni iman ferman karsnda isyana, ar ve zor so rumluluk yk altndan kamaya ynelten.... seni koruyan ve kur bann koruyan her ey ve herkes ! Bunlar smail'in zellikleridir. Sen kendin onu, kendi yaamnda bul ve al, Allah'a yneldiin u an Mina'da kurban et.

Koyunu, hemen ilk batan seme, brak onu Allah sesin ve smail'ini kesmek yerine sana takdir etsin, balasn. Bylelikledir ki Allah kestiin koyunu kurban olarak kabul eder. smail yerine koyunu kesmek, "kurban kesmek" iken koyun olarak koyun kesmek, olsa olsa "kasap"lktr! Teslis Putlar imdi unu sormak gerek Mina'daki putu tandn m artk? brahim'e vesvese vermeye alan bu blis semboln! Acaba insan "kendi benliinden syrlarak" mutlak zgrlk miracna kadar ykselebilir, nsan esaret altna alan kayt, ba ve zincirlerden kurtulabilir, ilah varlk olabilir, "kendisi iin" ve fakat "kendi asliyetinin dnda baka bir ekilde" (existence pour soi) -itibar- "Allah iin" ve faat "kendi z biimiyle" (existence en soi-authentique) asl-zat- var olan brahim varlk aamasna ykselebilir, aamay da geebilir mi? Acaba bu put, Hacc- Ekber'de, Arafat, Me'ar ve Mina'da szkonusu olan msbet seyir merhalesinin menf seyir merahalesi deil midir? lk talama Arafat'n, orta talama Me'ar'n, son talama Mina'nn kart deil mi? Artk dnecek mecalim kalmad. Burdan teye aklm ermiyor. Fakat bu erevede ortaya kan u soruya cevap vermem gerekmektedir: brahim olma yolunun zerinde insana pusu kuran, onu lah risaletini yerine getirmekten alkoymaya alan asl etken ve blis'i g, temel put, tam olarak ne yapar? Hakkn mesajn mesh eder, deitirir, bozar ve tahrif ederler. nsan, en byk zaaf noktas ve d yeri olan en gl sevgi ban ktye kullanarak kemale doru yrmek ve Hakkn sorumluluuna yerine getirmekten alkoyar, fel eder. Bu putun sahip olduu ve bizim onlara iaret eden objektif misdaklar bulmamza yardm eden dier bir zellik udur: Bu put mstakil puttur. Her birinin bir ad, unvan ve karargah bu-

lunmaktadr. Fakat birbiriyle dayanma iindedirler. de bir izgide seyretmektedirler. de sorumlu insann ve yoldaki insann yolu banda pusuda beklemektedir. Bunlarn hepsinden daha da nemlisi udur: bu put bamsz varla sahip olmakla birlikte, bir tek varl sembolize ederler : blis'i Bir "varlk", bir "vcut"turlar, ama ayn zamanda " tane"dirler; " vcut"turlar; ama ayn zamanda "bir"dirler! Ne ilgin deil mi?! "Teslis"in bilimsel ve yaygn tanm da budur! (Trinite): ilahlk! Yahudilik'te: Phylion (filun) denilen Uknum. Hristiyanlk'ta: Baba, Oul, ve Ruhu'1-kuds! Yunan'da: bir bata yz. Hint'de: Vinu, yine bir bata sima. Hinduizm'de: zatta men: ba el, gs Eski ran'da: zer (ate)de (Gonesb, Estakhr ve Berzin mehr) Ahrumazda. Ve baka bir yerde : Allah'n vastas, Allah'n glgesi, Allah'n ayeti. irk nedir? Dnyev bir din: bilimsel tarih felsefesinde doru bir ekilde ifade edilmitir ki irk, toplumun alt yapsndan doan, mevcut dzeni izah edip merulatran, toplumun madd temelleriyle uyumlu aty tekil eden ve nihayet halkn bilincini uyuturan ey! Btn bunlar dorudur, bunlar syleyenlerin anladklarndan daha doru, ama irk dini balamnda... Tevhid dini irkin kartdr ve irkle ayn kaynak, z ve fonksiyona sahip olmas dnelemez. Tarihin sava, dine kar dinin, irke kar Tevhidin savadr. Fakat u da var ki Tevhid dinini dahi sosyal gerekliinde irk dini haline getirmilerdir. Tevhid rts altna gizlenmi irk! Daha korkun ve daha srekli. Hristiyanln teslisi, tevhid idi! Vinu, Ahura vb. ayn ilah deil mi?

Ben inanyorum ki btn dinler tevhid zereydiler. Sosyal dzen tarihte irke; tek toplum, tek ruhlu ve snfsz toplum, snfl ve gruplu toplumlara; tevhid irke dnmtr. Adem'den geriye iki oul kald, iki ademolu. Hayvanclk yapan Habil'i, bol ekin ve arazisi olan kardei Kabil ldrd. Kabil'in lmn kimse haber vermemitir. Kabil lmemitir. Adem'in varisi olan Kabil, bir asb idi, bir katil idi, kardeinin katili, ehvetperest, mlk sahibi, Allah'a kar as ve Adem'in halefsiz halefi idi! Tarihe egemen olan Ademoullar, Kabiloullardr. Toplum geliti; kurumlar, sistemler karmaklat, iblm, uzmanlk ve snflar ortaya kt. Kabil, evet egemen g, belirleyici g, hakkn asbi, madd hereyin sahibi olan Kabil de ayr yzle ortaya kt. lerleyen toplumda siyaset, ekonomi ve din boyutta belirdi ve Kabil, bu ayr sten her birine dayand. Zor, zer ve zhd gibi kudreti ortaya kard. stibdad, istismar ve istihmar, kendilerini gstermekte gecikmediler. Tevhid, bu sembol Firavn, Karun ve Bel'am- Bura olarak isimlendirmektedir. Fakat irk, boyutlu egemen dzendeki bu yeryz tanrsn dinle izah etmekte ve gkteki tanr ile tevil etmektedir. Bu , seni Allah'a kulluktan kendine kullua arr. Ey brahim elbisesine brnm insan! Bunlar sana galip gelebilmek, ban balayabilmek, cebini boaltabilmek, akln idi edip karartabilmek iin seni "smailperestlie" srkler! Vur ey Mina'ya gelmi Hac! Sen ki smail'ini de kurban yerine getirmisin. Tpk brahim gibi ehre iindeki blis'i tala. Ey byk put krcnn takipisi, tevhid eri, putu da kr. Zilhicce'nin onuncu gneinin dousuyla birlikte zaman, hcum ann ilan eder. mmetle ayn admlarla yryerek Me'ar'dan hareket etmi hraml toplulukla Mina snrndan ge, talama geidine hamle yap, ilk hamlede sonuncusunu vur! Gerekten bu sonuncusu kimdir? nce ona m atmak gerek? Firavun mu? Karun mu?

Bel'am- Bura m? Bu put, bu Kabili gcn bidesi, bu blis sembol, tevhid kart irk teslisidir. Firavun'u vur; zira: "Hkm ancak Allah'ndr". Karun'u vur, zira: "Mal, Allah'ndr". Bel'am- Bura'y vur, zira: "Din, bsbtn Allah'ndr". Allah'n tabiattaki temsilcisi, insanlardr, Allah'n yeryzndeki ailesi insanlardr. Yeryznn varisleri ise layk, salih kullardr. Demek ki Allah'n hkmeti, insanlarn elindedir. z kaynaklarn hepsi de insanlarn... Allah'n dininden btnyle sorumlu olanlar da insanlardr. Bu nden hangisi Firavun ve despotizmdir, zrperestliktir? Hangisi Karun ve mala tapclktr, zerperestliktir ve hangisi Bel'm- Bura ve mollaclktr? Her brahim aydn, sahip olduu fikr bakas ve sosyal mcadele yntemiyle ve de sorumlu olduu sosyal dzen temelinde, asl dayana birinin zerine koyar. Siyas bir sava ise sonuncuyu Firavun olarak kabul eder, daha ok da baskc, militarist ve faist dzende... Ekonomi faktrnn belirleyiciliine inanan bir iktisat mtefekkir, sonuncunun Karun olduunu dnr. Cehaleti, fikr donukluu, bilin ve gelimeyi boucu etkeni, irk dini veya bozulmu irk dini olarak gren; beyinler, zihinler sarslmadka hi bir eyin sarslmayacana inanan mcahid fikirli aydn ise sonuncusunun Bel'am- Bura olduunu var sayar. Ben ilk Hacc'mda, sonuncuyu Bel'am olarak kabul ettim ve Bel'am niyetine taladm. Kendi seimimin Kur'an'a uygun dtn de grdm belirtmeliyim. Kuran'n saldrs daha ziyade nifak, irk ve cehalete; itiraz ise mollacladr: "Onlar Allah' brakp da hahamlarn ve rahiplerini rabler edindiler..." (Tevbe, 31) Ruhanilere, din adamlarna ynelik fkeli ac ses : "Onlarn durumu, koca koca kitaplar tayan eein durumu gibidir." (Cuma, 5)

"Artk onun durumu zerine varsan da dilini sarktp soluyan , terketsen de dilini sarktp soluyan kpein durumu gibidir" (A'raf, 176) Allah'n dnda mollalar, din adamlarn rabler edinmilerdir. Bu ie yaramaz mollalar, tpk kitap ykl eek gibidirler. Mnafk molla, zerine varsan da havlayan, terketsen de havlayan kpek gibidir... Bana gre Kur'an'n son sresinde de bu, beyann icazyla, szn lah g ve gzelliiyle ilgin bir ekilde vurgulanmaktadr. Sre Peygamber'in ahsna hitab etmektedir. Kuran'n sana verdii bu sre, byle bir ahsiyete, en byk lah risalet, beerin en byk kurtulu, bilgi ve liderlik sorumluluuna sahip olan Peygamber" e seslenerek yle diyor: Sen "er"den emin deilsin. O halde Allah'a sn! Sre, Allah' sfatla tarif etmektedir : "De ki snrm "insanlarn Rabbi"ne, "insanlarn Meliki"ne, "insanlar lah'na! Szkonusu putun kendilerine tahsis ettikleri gcn, olumsuzlanmas ve Allah'n zatna ait olduklarnn olumlulanmas (Tevhid!). Burada da grmekteyiz ki ilahi ve ruhan g sonda zikredilmitir. Peki Peygamber gibi bir ahs, kimin errinden insanlarn Rabbi'ne, insanlarn Meliki'ne ve insanlarn lah'na (Mlikiyet, Mlkiyet, Rhaniyet) snmaldr? Hanns'n errinden. Hanns kimdir? Kur'an, onu ak bir biimde ortaya koymaktadr : "nsanlarn gslerine vesvese veren el-vesvsi'1hanns'n errinden"! Burada insanlarn sinelerine vesvese (dnce, duygu ve inan) veren bir gten sz edildiini grebilmekteyiz. Mina'da da szkonusu olan, brahim'in sinesine vesvese veren blis'tir. Demek ki sonuncusu, bu vesveseci hannstr... Din ticareti yapan alim klkl, ilim ticareti yapan bilgin ve hain aydn! Kur"an, insanlk tarihinin ilk atmasz ve snfsz toplumunu ihtilaf ve ayr-

la srkleyen ilk zulm, dalalet ve tefrika faktrnn, kendilerini dinin ve din bilimlerinin sorumlu yetkilisi, eri ahkamn uygulayc yetkilisi olarak gren, ihtilaflar gidermek iin geldiklerini, Hak ynetim ve hukukun istikrar iin var olduklarn dnenler olduunu kabul eder. Bunlar, evet dini ellerinde tutan din adamlar; ihtilaf, tefrika ve tezatlar icad etmilerdir; stelik de din fanatizm, din taassup ve fikr ihtilaflar adna ve de bilinsizce deil, tersine bilinli bir ekilde ve de tecavz, zulm ve haset (bay) kastyla icat etmilerdir!
"nsanlar tek bir mmetti" (Bakara, 213; Yunus, 19)

nsanlar, tek gruptu - hepbirlikte, birlik iinde, snfsz, atmasz, tefrikasz bir toplum.
"Sonra Allah, mjdeleyici ve uyarclar olarak Peygamberler gnderdi ve ihtilafa dtkleri konularda insanlar arasnda hkmetmek iin onlarla birlikte Kitab hak ile gnderdi. Kendilerine kitap verilenler, (kendilerine hak ile batl ayrdedici) apak belgeler geldikten sonra aralarndaki bay yznden ihtilafa dtler." (Bakara, 213)

Fakat bu "Hacc" benim gibi birinin anlama kapsamyla snrlandrlamayacak kadar derin ve zengin bir olgudur. Baka bir ifadeyle ben, "Hacc"in tamamn, btn ynlerini kavrayacak kapasite de birisi deilim. Her gidiimde Hacc' btn ynleriyle anladm, sonraki ziyaretimde artk bir tekrardan teye gemeyeceini sanrdm. Fakat bir sonraki ziyaretimde arp kalr, "nceki ziyaretimde Hacc'dan ne anlamm ki" diye sormadan edemezdim. Ve sen ey benim okurum! Sen de sanyorsun ki benim Hacc hakknda sylediklerim, Hacc'n btn anlamn kapsamaktadr veya Hacc'n manas, burada sylediim eylerden ibarettir. Oysa durum byle deildir. Bu noktada benim iddiam udur: burada sylediklerim, benim Hacc'dan anladklarmdr. Sen de baka bir ekilde anlamaya al. Zira bu pratik "mensik" risalesi veya bir ilmihal kitab deil, fikr bir risaledir. Btnyle normal bir zihnin imkan ve kabiliyet snrlar ierisinde gsterilmi bir abadr. Bu, rejisr evrenin rejisr olan bu simgesel mucizevr gsteriyi kendi apnda tahlil etme ve denizi, bir testiye doldurma abasdr!

Bu nedenle Hacc'a her gidiimde nceki bilgi ve anlaym tashih ettim, nceki yorumumu tekmil ettim ve yeni srlar kefettim. ncekine nispetle her ey olan ve fakat sonrakine nispetle hibir ey olan Hacc bilgi ve anlayma yeni noktalar, keif ve gzlemler kattm! Son Hacc yolculu umda kendi kendime d ndm: Niin Hacc rejisrnn kendisinin belirlemedii eyi ben belirleyeyim? Eer tayin edilseydi, tayin edilmi olurdu. Acaba bu nn tayin edilmesi bizzat, bir tr tayin deil midir? Zaten bu her biri, biri de her deil mi? O halde bu putu birbirinden ay rmak, birbirinden ayrlmaz bir btn olan o "boyut" u ayrmay zihne getirmektedir. Bu putun hangisinin kimi sembolize ettiinin belirtilmesi, unun iin olabilir. Her putta dier iki put gizil olarak mevcuttur. yleyse sen de her talamada dier iki putu talamaya da "niyet" et! Belirleme ve ayrma, insanlarn kalpsal zihninin, sabit kalplar, monoton kurallar karan ve adn sosyoloji, psikoloji, tarih felsefesi vb. koyan filozoflarn, bilginlerin zihninin bir sonucu olsa gerektir... Hacc'n yaratcs bilmektedir ki her kltrel dnemde, her meden devirde, her tarih a amada, her sosyal dzende, her retim alt-yaps, snfsal doku, fikr st-yap ve toplumsal ilikilerde bu gten biri, belirleyici gtr ve dier ikisinin de koruyucusudur. Sonuta onu reddetmek, kurtulu amili zafer ve Kurban Bayram'nn kayna dr. O halde durma, hemen harekete geerek Mina'da ukb (son) talama yerine git ve ilk saldrda o gc ta yamuruna tut. Kukusuz ileri kapitalist bir lkeden gelen ta atc ile geri kalm ortaa din toplumundan veya faist bir sistem ve ferd diktatrlk dzeninden gelen ta atc n n ta lamadaki niyetleri farkl olur. Geri de birdir sonuta; sonuncusu, birinci ve ikincisini de barndrmaktadr kendi iinde. Firavun, Karun iin soymay, talan etmeyi yasallatrr, Bel'am er'letirir. Karun, Bel'am dzenini altnla altrr, Firavun ise zorla, gle korur. Bel'am, Firavun'un iktidarnn temellerini gkyz tanrlarnn omuzlarna koyar, Karun ise yeryz tanrlarnn omuzlarna. Gryoruz ki her biri kendi z

zatnn dourduu dier ikisini, dier iki kardeini, hemcinsini iki yanna alarak iki koluyla skca tutmutur. Sen ey Hac! Yeryznn neresinden, zamann hangi andan gelmisen gel, toplumun arasndaki brahim sorumluluunun gerektirdii hangi niyeti seersen se, sonuncuyu, her niyetine vur. nk blis'i son aldatnda tard edince, nceki aldatlarnda doal olarak alt etmi olursun. Zira insanolu daima son aldatmann kurban olmaktadr. Sonuncusunu vurdun mu? Yznden mi? Bandan m? sabet etti mi? Yedi vuru mu yaptn? Dnyann yaratl gnleri saysnca m? Yedi gezegen saysnca m? Yedi gk saysnca m? Haftann btn gnleri saysnca m? Zamann artlarna uygun cihadlar saysnca m? Dnya yaratlal beri mi? Yani yaratla balayan sava m? Tabiatla, tabiatn yaratlyla uyumlu bir sava m yaptn? Ne diyebilirim ki baka? Demek ki saysz vuru! Yani mtemadiyen, durmakszn, kesintisiz, sulhsuz, tavizsiz, uzlamasz, "atekes"siz. Putla bark, birlikte yaamaya asla yanamadan! Yani mrnn tamamn srekli Mina'da geiriyorsun ve daima eytan talamadasn. Zira yedi, okluk saysdr. Sonuncusu dt, Ey brahim! blis, kararl ve sebatkar ta yamurunun altnda dize geldi, fel oldu. Ve sen ey insan ! Ey Allah'n yeryzndeki halifesi, sen de Allah gibi, blis'i recm ettin, kovdun. Sana secde etmekten kanan bu tek melei, brahim gibi bir gle ayaklarnn dibine yere serdin, zgrletin, brahim oldun! Ey blis'in oyunca, puta tapan imdi btn meleklerin secde ettii varlk. imdi artk brahim'in makamna erimi bulunmaktasn; mesaj, ary iitmeksizin, buyruu ayrdetmekte, son sava cephesinden zaferle dnmektesin. Son putu krnca "ak yolunda kendi smail'ini kesme" makamna eritin. Artk hakperestlikte smail'ini de kurban edebilirsin. "Ukb Talama"sndan fatih olarak dnersin; aka gnl koyup Hakk'n zgr kulu olarak kurbana ynelirsin, kararl admlarla b-

rahim'in ayak izlerini takip edersin, bir elinde hayatnn smail'i, dier elinde iman ban. Kurban kesme yerine varr, smail'i yere yatrrsn. Kararl ayaklarnn nne Hakk gren gzlerinin nnde Diini skar, Allah'a gnl balarsn. Ey bsbtn "hak' olmu, ey Mina'ya gelmi insan! Ba smail'inin grtlana daya! Ve .. ... Bir koyunu kurban et. Zira brahim'in Rabbi, kana susam deildir. Senin smail'ine muhta da deildir. Allah bizzat, senin smail'inin fidyesini der. Btn bunlar seni ekebilmek iindi buraya, evinin kara skntsndan! Ey Iblis'in glgesinin kurban! Mina'nn kzl kurban yerine, Ey Tevhid put kran! imdi sen ki Allah yolunda smail'in boazna bak dayadn. smail'i ldrmek iin Mina'ya geldin. Fakat ellerin, blis'in kanna buland. smail'in de iftihar dolu olarak yannda durmakta. "smail'i kesme"de "blis'i talama"ya eriiyorsun. nsan, ancak smail'inin bandan kurtulmakla blis'i dize getirebilir, aksi taktirde olay tersine dner. "smail heyacan" iinde olduu mddete, blis "akabe"de i banda, dimdik ayaktadr. Ne ilgin bir ey! Bu dalarda insana ne dersler retiyorlar! imdi brahim olmusun artk, blis'i yere yatrmmsn. smail'ini kurban yerinden gtr. Kesip kurban etmen gereken, smail deil, smail ba idi, Iblis'in oyunca smail ba. smail'in kendisi, Allah'n mahbubu, atiyyesidir. smail'i sana Allah balad. imdi onun fidyesini deyen de Allah'dr. smail'ini kurban yerinden alp gtr, Mina cephesinden birlikte dnn. "Haram lke", "haram zaman" ve "haram toplum"u ina etmek, Allah'n pak ve emin harmini insanlara "zgr Ev"in binasn, emniyet, zgrlk, eitlik, birliktelik ve ak snan kurmak iin brahim tevhid misyonunu omuzlanarak Allah'n miadgahndan halkn iine gelin!

Bayram imdi her ey sona erdi. Hacc bitti. Nerede? Mina'da! lgin! Mekke'nin arkasnda! Mina, Mekke ile snrdr, Mekke'nin banliyosudur, Ka'be'ye bir ka admlk yerde! Hacc niin Ka'be'ye varmadan son buldu? Niin Mekke'de, Mescid-i Haram'da, Ka'be'de deil? Niin Mina'da? Bu srr anlaman gerek. Btn Hacc srlarn idrak etmeli, yaptn dnmelisin. Uzlete ekilerek, yalnzla gark olarak deil, toplum iinde, toplulukla birlikte dnmelisin. Hacc'n dayana, topluluktadr. Buras Allah, brahim, Muhammed ve insanlarn midghdr. Yeryznn btn noktalarndan buraya gelmi olan insanlar, farkl renklere sahip insanlar, farkl milletler, farkl diller, farkl lke ve dzenler... Ama hepsi ayn kltr, ayn iman, ayn tarih, ayn lk ve ayn aka sahip! Her grup, bir milletin resm deil, zgr ve doal temsilcisi... Samimi halk arasndan km insanlar, sokak, pazar, mezraa ve okul insanlar . Snf, meslek, soy sop, ilim, servet, nam ve an gi bi balayc hi bir kayt yok... Gl olmak Hacca gitmeye gc yetmek, zengin olmak, servet sahibi olmak demek deildir. Hacc, servete zenginlie den bir vergi deil, bir vazifedir, namaz gibi bir grev. Her grevi ifa etmeye g yetirmek gibi, Hacc' yerine getirmeye g getirmek de akl bir arttr! Burada btn milletlerin gerek temsilcileri kendilerine zg ve ortak dertlerle bir araya gelip toplanrlar. Bayramdan Sonra ki Gn Vakfe deoloji iin oturdun, ve amel iin oturdun. Bugn Zilhicce'nin onu. Kurban Bayram, Hacc sona erdi. Fakat yarn, Zilhicce'nin onbirinci gn ve br gn, yani Zilhicce'nin on ikinci gn de aresiz Mina'da kalrsn.

Onn de Mina'da geirebilirsin, tercih senin. Bu gnde Mina blgesinden kmak yasak! Ka'be'yi tavaf iin bile geceleyin dar kmaya hakkn yok. Niin? nk eytan talama bitmi, Kurban ifa edilmi, ihramdan klm, Bayram treni yaplm, btn hram yasaklan kaldrlmtr. Peki yleyse niin bir milyondan fazla insann, ehrin dnda, bu kuru vadide gn kalmas gerek? Oturalm da Hacc' dnelim diye mi? Yaptklarmz ortaya koymal, dnp idrak etmeliyiz. Oturalm da dnyann drt bir yanndan gelerek burada toplanm, ayn ak ve ayn imanla yorulmu olan fikirdalarmzla, dert ortaklarmzla, yoldalarmzla, dert, ac, ihtiya, sknt, glk ve lklerimizi orta yere serip konualm. Mslman lkelerin bilginleri, dnyann btn ktalarndan gelmi sorumlu aydnlar, lkelerinde smr, zulm, fakirlik, cehalet, hurafe, nifak ve fesatla mcadele halinde olan mslman mcahidler birbirleriyle tanmal, sylemeli, birbirlerinden yardm istemelidirler. Dnya mslmanlar kendi alarndaki slam dnyasn ve slam' incelemeli, sper glerin ve onlarn yerli ibirlikilerinin tehlike, tuzak, komplo ve dmanlklarm ortaya koymal, zm yolu aramaldrlar. "mmet''! tehdid eden, blc, tefrika karc abalarla, kr taassuplarla, kara youn propaganda dalgalaryla, cehaletperver hurafeciliklerle, kinci tohumlamalarla, frkac ruhla, bidatilikle, sapma eilimleriyle, mezhepilikle, kltr-zedelikle, ksaca yzlerce hastalkla, ortak bir evrensel mcadele plan ortaya koymaldrlar slam hedefleri ve insan idealleri, gerek mslman lkelerde, gerekse faist veya dier banaz, siyas ve din rejimlerde esaret ve ikence altnda bulunan aznlklarn kurtuluunu gerekletirme yolunda, birliktelik ruhu oluturmal, anlay, fikir ve duygu birlii ruhu icad edilmeli, ortak dmana kar saflar birletirilip salamlatrlmal ve de slam mezheplerinin ihtilaf ettikleri ilm, fikr ve fkh meseleleri ortaya koyarak szkonusu ihtilaflar azaltma yolunda almal, mezhepler arasndaki mesafeler azaltlmal, mezheplerin birbirlerini doru ve tam tanmalar iin aba harcanmal, farkl teori ve ba-

klarn serbeste tartlmas, konuulmas ve incelenmesi yoluyla, inan ve grlerin buluma aydnlnda hakikati aramal ve slam'n ilk kaynana giden yolu bulmaya almaldr. Mekke'nin dnda, Mina'da, dnyann yaklak bir milyon mslman temsilcisinin gn zorunlu duruu... Evet bu dalk vadide gnlk bekleyi. Bu vadide ne grmeye deer bir yer, ne yapacak bir i, ne alveri yapacak bir pazar veya ar, ne ferahlamak iin bir gezi yeri, ne yaam iin bayndr bir yer var! Hibir ey yok yani! Nitekim Peygamberin buyruuyla burada ev yapmak da yasak.46 Bu sre Hacc, zarfnda herkesi ferd hayatn ba ve zincirlerinden kurtarm, brahim'in gl ruhunun, onun roln ifa eden kimselerin ahsiyetine hulul ise korku, heves ve zaaflar ruhlardan silip atarak dnce ve duygulara itikad sorumluluk ve fedakarlk gcn katmtr. Bu esnada Haccn bitii, gnlleri tevfik ve inayetle doldurmu, hram, Mikat, Tavaf, Sa'y, Arafat, Me'ar, Mina, eytan talama, Kurban ve Bayram, canlar iman ve ak ateiyle tututurmu; hayatta dalm, yklm, yzlerce ihtiya, dadaa ve itigalin penesi altnda ezilip paralanm olan herkesi ihlas ve imanla btnletirmitir. Byle bir zeminde, byle bir zamanda, dnyann her kesinden gelmi olan bir milyonu akn mslman insan, birbirini ve birlikte dnmeden Hacc bitirmemeli, yeryzne dalmamal, ferd ve toplumsal hayatnn kailesi iinde boulup kalmamaldrlar. nk Hacc, birlikte Mikat'tan Mina'ya gelmektir. Arafat, Me'ar ve Mina dura daima vardr; fakat her zaman Hacc yoktur. Bu gnlerin dnda yln dier gnlerinde gelirsen, bouna gelmisin demektir. Bugn burada Allah'la dopdolu bir havay solursun. Yarn halk gittiinde, buras da yeryznn dier yerleri gibi bir yer, tek zellii susuzluk ve bayndrszlk olan bir yer olur.

Seni buraya unu retmek iin getirdiler: Halktan uzak, cennet aramak ruhbanca irkin bir bencilliktir, veresiye bir maddiyattr, "pein maddiyat" tan daha da kt bir eye deer vermektir! Arzusuna dknl ve ikembesini doldurmay lmden sonrasna brakan tamahkar bir tccarn ruhu! Peini brakp veresiyeyi kabul eden ahmaka bir burjuvazi! Zahid de maddeci gibi egoisttir. Maddeci teknii ara olarak kabul eder, zhid ise dini. Maddece ilmi kendi zevk arac klar, zahid ise Allah'. kisi de ayn tr cenneti isterler. Maddeci bu dnyada, zahid ise teki dnyada bir cennet! Fakat brahim ve Muhammed'in slam' bize retmitir ki "Allah" byle "egoist-kendine tapan mukaddes" ten nefret eder. Bir gnn, halkn iinden gafil olarak geiren, toplumun yazgs iin sadece "dnp" kafa yormayan deil, ayn zamanda "aba harcamayan" kii yalnzca gnahkar deil, mslman da deildir!47 Hacc' tamamlayp brahim zirveye, "smail'ini kurban etme" derecesine ktn. Evet yle; Fakat bu iin bittii anlamna gelmez, henz batasn. Btn bunlar, "kendine hizmet" ten "halka hizmet" e erimen iindi. Ancak bu noktada aslolan "nan" (ekmek)dan "nam" iin deil "Allah" iin vazgemektir. Bu yzden yle demilerdir: O "mevsim"de gel ki "toplum"la, "cemaat'la birlikte gelmi olasn. Harem'e tek bana gidebilecein bir yola sahip deilsin. imdi Hacc'n sonunda, btn brahimler son blisi karargah yerle bir ettikten, en deerli egoizm ban kestikten, toplu zafer kutlamasn yaptktan sonra... Ey kendilerini Mina'ya ulatrmay "baarabilmi" btn insanlar! Dalmadan, hatta "Allah'n Evi"ne gitmeden nce, iki byk brahim risaletinizi bu iki gnde ifa edin: 1- Herkesi kuatc fikr, ilm serbest bir seminer. 2- Byk uluslararas sosyal bir kongre Bu iki gn, Hacc'n "sonularn alma"ya zgdr. Kongre yaplmaldr bu gnlerde. Kapal kaplar ardnda bir salonda deil,

ak dalk bir alanda yaplan bir kongre. Alak atlar altnda deil, yksek gkyz altnda, kapsz, duvarsz, kaytsz, artsz, terif atsz, protokolsz bir kongre.... Babakanlarn, devlet bakanlarnn, resm temsilcilerin, politikaclarn, diplomatlarn, siyas liderlerin, parti genel bakanlarnn, parti genel sekreterlerinin, kabine yelerinin, niversite profesrlerinin, ruhan ulemann, sekin aydnlarn, ekonomik makamlarn, sosyal ahsiyetlerin, itibarl sekin insanlarn vb., oluturduu bir kongre deil... "Bizzat halkn, insanlarn" oluturduu bir kongre! "nsanlar iinde Hacc' ilan et, gerek yaya, gerek uzak yollardan gelen yorgun develer zerinde sana gelsinler" (Hac, 27), evet "bizzat insanlar"! Aime Cesaire'nin ifadesiyle : "Hi kimse halkn kayyimi olma ve halk adna konuma hakkna sahip deildir"! Schandel'in deyiiyle: "Halkn bizzat bulunmad yerde halktan sz etmek, halk adna konumak, ancak hayaszln getirebilecei koskoca bir yalandr. Zira halk adna konumaya, halkn yerine karar vermeye sadece ve sadece Allah'n hakk vardr. Yeryznde Allah'n halifesi olmaya da sadece halkn hakk vardr."! Bu yzdendir ki, Allah'n dzenledii "Mina Kongresi"ne halk, aracsz, referanssz katlr. Allah, her yl mevsiminde tm dnya halklarn bu kongreye davet ederek, smail'in kurban yeri Akabe cephesinden dnte itirak etmelerini, Allah'n huzurunda, brahim'le ahidlerini yenilemelerini, Allah'n huzurunda, brahim'le ahidlerini yenilemelerini, imann ve "Tevhid" dzenini yeryznde yerletirme, zamann putlarn yerle bir etme ve dnyada "Haram ehri" kurma yolunda birbirleriyle szleme yapmalarn, insanlk tarihindeki brahim risaletin sonuncusu olan ve Peygamberlerin risaletini devam ettirme grevini toplumun sorumlu, bilgili aydnlarnn omuzlarna yklemi bulunan Muhammed'in takipileri olarak "ehid mmet" i Tevhid ats altnda ina etme misyonunu, "hikmet", "imamet" ve "adalet'i insan hayatna, buraya, Allah'la insanlarn/halkn bulu-

ma yeri olan bu ak, cihad ve ehadet lkesine hakim klma sorumluluunu stlenmelerini, bir "mmet" olarak, insanlarn yaamnda, "gzellikler"e davet ve "irkin"lerle mcadele sorumluluunu taahhd etmelerini, "Kitab ve silah" Peygamberinin arsna uyarak, "dmana kar acmasz, birbirlerine kar merhametli" cephesini tm dnyada iyice belirginletirmelerini istemektedir. Tm dnya mslmanlar her yl, kan, toprak, corafya ve siyasi dzenlerinin kapal snrlarnn dna kar; bu ak dalk alanda, gk kubbe altnda, hep birlikte zgrce dnmek, konumak, meseleleri, gndeme getirmek, zm aramak, dnyadaki btn fikirdalarndan yardm istemek iin zgr Mina Kongresi'ne katlrlar! Bu, fikr, ilm bir oturum... ama akademik ortam ve anfilerde, bilimsel niversite mahfillerinde, bilginlerle uzmanlara zg kapal yerlerde yaplan bir oturum deil, bu oturum. Bir ka gnlk bir seminer, fikr bir seminer, ideolojik bir seminer. Bu seminer herkese aktr. Evet herkes, niversite hocas, fabrika iisi, byk din adam, mehur kii, isimsiz kyl , vnsz ifti... ksaca buraya gelen herkes Mina Kongresi'ne itirak etme, Kongre'de konuma ve gr belirtme hakkna sahiptir. Burada tm iaret, almet, derece, rtbe, mevki, makam, renk ve mesafeler Mika t'ta atlmtr. Burada herkes yek vcuttur, yani herkes insandr! Herkes ayn sfata sahiptir, yani herkes Hacdr! Szn z budur! nsan iin brahimlemekten daha stn bir makam yoktur. Ve burada herkes brahim rolne brnmtr. imdi Hacc'n sonunda hemen dalp lke, ehir ve evinize dnmeyin. Kurban Bayram'ndan sonra iki gn daha kaln; dnn ve birlikte oturun, birlikte dnerek her zaman ve her yerde u soruya cevap arayn: Toplumda "ne yapmak gerek?"

Bundan daha ok da birlikte oturup u soruyu dnn : Hacc'da "ne yaptnz?"

Genel Bir Bak Gelin, "sonuca ulama"ya alalm; zira yaptklarmzn ne olduunu, btn bunlarn ne gibi anlamlar ifade ettiini, bu srlarn ne olduunu anlamamz gerek. Tasavvuf, -Arafat ve Me'ar'a uramadan- Mina'dan balar ve Mina'da kalr. Felsefe Me'ar'a kadar gelir, ama Mina'ya ulamaz. Medeniyet, Me'ar ve Mina'sz, Arafat'ta sakindir. slam Arafat'tan balar, Me'ar'a urar, oradan sorumlu, hamleci bir gei yaptktan sonra Mina'ya, ideal ve ak aamasna varr! Hayret ki ak lkesi Mina'da hem Allah, hem de blis var! Burada senden, senin hayat serveninden sz ediyorlar, dnyadan deil. Evrende sadece var olan Allah vardr. Evrene Tevhid egemendir! Evet orada, iinde Allah ve blis'in yuva kurduu insandr konuulup gndeme getirilen; dalizm tabiatta deil, insandadr. Mina, senin iman ve ak lkendir, kaderindir. Orada iindeki smail'inin banda Allah'la blis savamaktadr! Mina, senin arzularnn lkesidir! Ne kadar artc: "Zafer" gn, "kan bayram", "ocuun dou enlii" yerine "ocuun ehadet" treni! "Kurban Bayram"! Bu millete; bu milletin gelenek, tarih ve vn kaynaklarna bir bak! Kan, soy-sop ve toprak milleti deil. Akide ve cihad milletidir o! Tevhid mmeti! Kullar ki insann zgrlk misyonunu -Adem'den hir zamana kadar- omuzlarna alm, zgrlk savann snrlarn ftratlarnn derinliklerine kadar geniletmilerdir. Kullar ki "cihad meydan" n "Bedir"den "Mina"ya kadar uzatmlardr.

Kullar... "zgrln", "hrriyet"in manasn byle zirve noktasnda anlayan kullar", zgrl, sadece Firavun'dan kurtulmak deil, smail'den de kurtulmak, sadece dmandan deil, kendinden de kurtulmak olarak anlayan kullar!
Bayram Sonras Talama

lk gn, birinci hamlede son puta saldrdn ve sonra smail'inin kurban yerine yneldin, hramdan ktn; fatih olarak ktn, sevinle bayram yaptn! imdi ikinci gndeyiz: eytan talamaksn, yalnz her putu da! Bu kez srayla : ilk nce birinci putu, ikinci olarak ortadaki putu ve nc olarak son putu... nc gn dahi her putu da srayla talamalsn. Drdnc gn Mina'da kalabilirsin de gidebilirsin de. Eer kalmay tercih edersen nceki iki gn gibi putu talaman ve eer gidersen, geride kalan silah, Mina cephesinde, topran altnda bir yere gizlemen gerekecek! Emirdir! Bayram sonras "terik gnleri" ni48, eytan talayarak geirmek iin Mina'da durmalsn. Bu ne demek? Zilhicce'nin onunda brahim kurb makamna eritim, smail'in fedakarlk ve zveri gcn elde ettim. lk gnn ilk hamlesinde blis'in son ssn yerle bir ettim, kurban kestim, hramdan ktm. Sava, zaferle sonuland. Bunu kutladm. Mina fethinden sonra hl niin sava? Dmann son kalesi dtkten sonra hl niin talamaya devam? Derstir bu! Cansz yere serilmi olan eytann, tekrar canlanp ayaa kalkabileceini asla unutma! Nitekim devrim, zaferden sonra da daima yok olma tehlikesiyle, "kar- devrim" (zdd- inkilb) tehlikesiyle kar karya kalr.

Ba ezilmi ylanlar, fethin scak gnlerinde, enlik gafleti ve iktidar gururuna kaplnd gnlerde tekrar renk deitirip ortaya karlar. Dost kisvesine brnr, ierden hanerlerler. Devrimin btn getirilerini gasbeder, mcahidlerin mirasn yer ve ehitlerin taziye atlarn okurlar! Zafer, seni rehavete, rahatla srklemesin. Elinde tuttuun Mina dizginini sk tut, silahn elinden brakma. Zira blis'i kapdan kovsan, pencereden girer, darda ezsen, ierde meydana kar, savata gsz braksan, barta g kazanr. Sen onu Mina'da yok etsen, o seni "ben"de yok eder... Ne desem, nasl anlatsam ki? zah edebiliyor muyum acaba? "Vesvs"n binlerce rts, binlerce grnts vardr. Kara "kfr" elbisesini zerinden karp atsan, yeil "din" hrkasn giyer, "irk" ehresini ortaya karp rezil rsv etsen, "tevhid" rtsne brnr. Puthaneyi bana yksan, Mihrab'ta yuva kurar, Bedir'de kann dksen, Kerbal'da intikam alr; Hendek'te kl yese, Kfe Mescidi'nde cevap verir; Uhud'da Hbel putunu elinden alsan, Sffn'de Allah'n Kitab Kur'an' el stnde tutar, karna kar! Sen ey saf dil sava, dncesiz ve aydn adam! Sen sanyor musun ki Zilhicce'nin onuncu gn "akabe" meydannda dman karargahn yerle bir edip zafer kazanmakla, i bitmi, grev tamamlanm olur, sava elbisesini karp, bar elbisesini giyinebilir, koku srnp sslenebilir, zafer kutlamalar yapabilirsin; artk cihad tamamlanm, artk tehlikenin kk kaznmtr; gerekten Mina sahnesini terkedebilir ve serbeste "Allah'n Evi" ne girebilir, umutla, gnlden ziyaret ve ibadetinle megul olabilir veya fatih olarak "kendi evi"ne dnebilir, kendi i ve anla "megul olabilirsin". Gerekten byle bir zanna kaplabilir misin?....! Ey brahim mcahid! Unutma ki Zilhicce'nin onuncu gn, "Fetih Bayram" deil "Kurban Bayram"dr! smail'i kesip ldrmek, Hacc'n sonu deil, balangcdr. Tevhid ordusu ak lkesine varmtr. Tevhid ordusu, idealini gerekletirme yolunda blis'in

direni ssn yerle bir etmi, Mina'da galip gelmitir. Fakat ey Tevhid mchidleri! brahim devrim zaferinden sonra silah yere koymayn, marp muzafferce yiyip imelerle oyalanmayn. Yenilmi olan dmann dirilme tehlikesi hl mevcuttur. blis'in karargah dm, fakat ayaklar zerinde dikilmekte, Mina topranda kkleri bulunmaktadr. Fetih ve Kurban Bayramndan sonra hamas ruhu, her an hazr olma durumunu ve cihad halini korumal, tam bir uyanklk, zeka ve bilince sahip olmal, Me'ar'dan saldrp Mina'da zafer kazanm olan, belirlelenmi dzenli bir program erevesinde disiplinli bir ekilde hareket eden btn askerlerle ibirlii yaparak blis'in s ve kalelerini dzlemeli, yerle bir etmeli, kurun yamuruna tutup ayaklarnzn altna almal, kkn kazmalsnz. Devrim hl tehlike iindedir. Muzaffer bir devrim dahi tehlikededir.! En byk fetih ve zaferinle bile gurura kaplma! nk brahim'letikten sonra da tehlike iindesin! smail'ini kestikten sonra dahi tehlikedesin! Zira blis yedi renkli, yetmi tuzakl bir dmandr! Dn seni aldatmak iin smail'in hayatn bahane ederken bugn smail'i boazlaman, senin gurur kaynan yapabilir! yleyse mtemadiyen "eytan talama" halinde ol. Mina lkesinde olduun srece her putu da ez! nk Mina, senin "iman" lkendir, "ak" toprandr; btn arzularnn, btn temennilerinin merkezidir; iftiharlarnn, zaferlerinin cephesi, son hicret durandr. Haccn; en yksek kemal kalen; "hayatnn ideali, ideal hayatn"... Tevhid'in ba menzili ve ne ilgintir ki dmanlarnn, irk tautunun en korkun tuzak yeri! Sen Mina'ya vardn. O halde hep Mina'dasn artk. Anlatabiliyor muyum? Mina da hep sendedir tabi ki. Ve Mina, her zaman tehike iindedir. Taut, hep azgndr; yleyse Kurban Bayram'ndan sonra da talamaya devam et. Mina'da olduun srece her gn putu da ez.

Bu demektir ki hayatn hep "cihad" iinde tutmalsn. Yani cihad sadece seni hkmete, egemenlie eritirmenin kestirme yolu deildir. Yani cihad sadece iktidar elde etme arac deildir. Yani hasmna gelip gelmekle cihadn sona ermez. Yani "Kurban Bayram'n yap, ama "Fetih/Zafer Bayram"n yapma. Yani hramn kar, ama eytan talamay brakma. Yani Zafer "bir gnde" kazanlabilir, ancak kendini muzaffer addedersen, birden bire onu kaybedersin. Yani hasm yenmek iin sadece "bir at", yok etmek iin ise "yedi at"! Dman kalesinin d, "yedi darbe"yle, dmann kknn kurumas "yetmi darbe"yle Yani Me'ar'da topladn silah taksim et. Ka kurun var? Yetmi kurun! Hayret! Yine yedi ve yetmi. lk gnn bir hamlesi son puta, sonraki gn, her gn srayla puta er hamle, her hamle yedi at ve toplam yetmi at. "On hamle"de yeter say tamam. Fakat son hamle son gne, Zilhicce'nin on nc gnne, "Vakfe"nin drdnc gnne mahsustur. lk gn, yani Zilhicce'nin onuncu gn elde ettiin zaferden sonra da mecburen iki gn daha kalmal ve savamaksn; fetihten sonra sava devam ettirip l karargahlar, srayla tek tek ezmelisin. Drdnc gn, seimini kendin yapmalsn. Eer Mina'da iin bitmemise, eer hl tehlike hissediyorsan, kalabilirsin. Eer kalrsan savamal; tpk iki gn nceki gibi her sse srayla hamle yapmalsn. Dolaysyla sava iin Me'ar'dan beraberinde "yetmi kurun" getirmeli ve emrolunduun eyi yaparak savata mecburen sse "yedi kez" hamle yapmalsn. Bu yzdendir ki topladn silah taksim edip l/7'sini zafer kazanmak, galip gelmek iin kullanmal, 6/7'sini ise savaa devam etmek, zafer sonras mcadeleyi srdrmek iin kullanmalsn! Byle yapmalsn ki btn hareketlerin yazgs, btn devrimlerin me'um sonu tekrarlanmasn, slam'n tarihteki yazgs tekrar gelmesin ve Mekke Fethinden son-

ra "Eb Sfyan'n teslimiyeti"ni "Eb Sfyan'm slam' sanmayasn. u halde "yirmi yllk cihad" risleti'nin zaferinden, d cephede irkin dnden, put yzl aristokrasinin belinin krlmasndan, Kurey'in bnyesindeki cahiliyete galip gelindikten sonra, Bedir, Uhud ve Mekke Fethinde dize gelen servet, g ve hile adl ssn, iki yz ksur yllk "imamet " dnemi kat edilip cihada ve Akabe ss'nn dnden sonra talamaya devam ederek kk kaznmaldr. Kk kaznmaldr ki irk, tevhid elbisesine brnmesin. Kk kaznmaldr ki "Hendek"in o tarafnda yenik den Hanns, srnerek bu tarafna gemesin ve cahiliyet, slam'n varisi olmasn. Eer "sakife"de zafer kutlamalar yaparsan, Rasl'n hilfet rtsne brnen Cellad, Arafat, Me'ar ve Mina'da elde ettiin hereyi Kerbala'da kana bular ve Frat'n suyuna boaltr. Tala, ey brahim mchidi Ey ki "Me'ar"dan gelmi slam eri! man ve cihad lkesi "Mina"da "blis", her karargahnda pusuda beklemektedir. Sakn unutma, sen olduka o da olacaktr.! Vahyin Son Mesaj Hacc, Kur"an'in kelimelerle ifade ettii mesaj, hareketlerle ifade eder. Hac boyunca Kur'an' da bitirmemiz tlenmitir. yleyse msade edin de Hacc'in sonunda Kitab'mzn son mesajndan bir ders almaya alalm. Kuran'n son kelimeleri, "bir tehlike"den sz eder, Hacc'n son hareketleri ise "at"tan, "talama"dan! Hacc'n son aamasnda " putun talanmas"ndan bahsedilir. Kur'an'n son sresinde ise gcn reddedilmesinden! Hacc'n sonunda hl bir "tehlike"den sz edilerek "brahim'in takipisi"ne bu tehlikeden kork" diye hitab edilir. Kuran'n sonunda da hl bir er'rin varlndan bahsedilerek, "brahim Peygamber"e hitaben "serden kork!" uyars yaplr! Hayrette kalmamak mmkn m? Kurban bitiyor, ama tehlike bitmiyor! Risalet zaferle tamamlanyor, ama tehlike sona ermiyor! Nbvvet sona eriyor, ama tehlike hl bitmiyor.

Ne artc bir durum! Kur"an iki sreyle son bulmaktadr: Her iki sre de "serden snmak"tan sz etmektedir! Her iki srede de korkutan, Allah'tr; Allah'n korkuttuu kimse ise tarihte Tevhid risaletinin, brahim'in risaletinin tamamlaycs olan Muhammed'dir. Ayn ekilde Hacc da iki gnlk vakfe ile son bulmaktadr. Her ikisinde de "talama"dr sz konusu olan. Her ikisinde de korkutan Allah'tr. Korkutulan kimse ise tarihte Tevhid eliliinin balatcsdr. Ve sen ey Muhammed'in izinde yryen! ey brahim'in geleneini -"amel"le deil, "sembol"le- tamamlam insan, Mina'dan byle asude bir ekilde nereye gidersin? Hacc'n sonunda ey Hac! brak da Kur'an'n sonunu okuyalm ve muzaffer Peygamberimizin risaletinin nasl bir bir tehlike iinde olduunu grelim. Mina meydann terketmeden ve talayarak dattmz karargah geride brakmadan nce Allah'n son mesajn duyalm ve dinleyelim de dostuna, halka gnderilen insana nasl bir korku verdiini nasl bir uyarda bulunduunu49 grelim. Kul: "ez biRabbi'l-felak" De ki (ey Muhammed): "Snrm sabahn Rabbine" "min err-i m h'alak" yaratt eylerin errinden "ve min err-i sikn iz vekab" ve her eyi kuatt zaman karanln errinden "ve min erri'n-neffsti fi'1-ukad" ve dmlere fleyen, szlemeler, akitler, balar ve azimetler dizisini koparanlarn errinden (ve nihayet): "ve min err-i hsidin iz hased"! ve haset ettii zaman, hasetinin errinden! Burada "d dman"dan sz edilmekte, "d dmanlar"dan, milletimin, lkemin ve kendim dndaki dmanlardan bahsedilmektedir. Ak ve nesnel olan, bizimle yzyze savaan dmanlar... Gece olunca ortal kaplayan karanlklar, fesatlar, pislikler... Mina geidine koyu bir karalt ker, sel gibi akar ve Mina vadisini

doldurur, her yeri kaplar her eyi kirletir, Arafat'n aydnln, Me'ar'n aydn grlln, Mina'nn iman ve idealini tamamen kreltir, mahveder, boar. yle ki "Mina"dasn ama gremezsin, "Mina"dasn ve fakat anlamazsn. ksn ama maukunu tanmazsn. smail'ini kesersin, ama tevhidin kurbangahnda deil, tautun yerinde. "Zulmet" (karanlk) zulmeder! Talarsn, ama blisleri deil, Melekleri. Boazlayp kurban edersin, ama koyunu deil, insan kendini; Sa'y edersin, ama kendi ayaklarnla deil, hasmn dizginiyle. Tavaf edersin, ama Allah'n yrngesi zre deil, Nemrud'un verdii yn zre... "Zulm" zulmeder! "Gsikun" iz "vekab"! Gizli ve ak komplolar... Siyaset bycleri, dnce efsuncular, sihir fleyiciler, hilekar vird okuyucular, tefrika karr, dmanlk yayar, ayia karr, kin tohumlar atar, kenetlenmi elleri hasm yumruklar yapar, dizeleri paralar, irazeleri koparr, kardeleri dman, dmanlar karde yaparlar, dmlere cad kan flerler, balara ayrlk haneri dayarlar, iradeleri fel eder, imanlar mahv eder, kararlar sulandrr ve anlamalar bozarlar. Bir dinin bnyesini bler, bir mmetin btnln bozar, her frkay, her paray "ask"n pene ve diinde bir lokma yaparlar! nk "neffse"ler (neffst) "asik"n yetkili acentalardrlar. Bycler gece snanda i yapar, gece iin alrlar! Nihayet hasetinin errinden snmal, ama hasedi gizlediinde deil -nk haseti bir hastadr, kendi kendine zarar veren bir hasta- tersine haset besledii zaman! Bu, ne "ask": ak, zorba, zalim bir yabanc, ne de "neffse", sk'in gizli alan, art niyetli, cretli acentasdr. nk o, bir "yakn", "dost", dert orta, dava arkada! Ne dman ne de dmann kiralk adam; ne despot ne despotun oyunca, ne "zlim", ne de zlimin oyunca: avamdan bir fanatik ve "doru yoldan sapan" in kutsal eeidir, belki "nkis" [sznden dnen], "arkadan hanerleyen"dir, hyanet eder, ama hain deildir. Dostu vurur, ama dman deildir. Neffselerin aleti, oyunca "vkb olan sik"n adrnn cretsiz ve minnetsiz direidir.

ldrr, ama eli kana bulanmaz. Kt eyler yapar, ama kimse ona kt gzle bakmaz. Dost yoluna ukur kazar, ama "garaz"dan deil, "maraz"dan! En me'um ve en tedavi edilemez hastalk: haset! Muzaffer devrimleri ykan bir dm, ukde, "yiit mcahidler"i en yksek vn noktasndan aaya dren bir ukde. Dostu, dost eliyle er' olarak kurban eder. Zahd dindar, kfr ve fkn kukla katili yapar; -Kendisi istemeden ve halk bilmeden-! Belirtelim ki "sik"n kara adr, Mina yokuunu yok edebilir. "Neffse"lerin yuvalar bulunup Mina'dan atlabilir. Fakat hasetiyi ne yapaym ben? Ona ne yapabilirim ki? O, bizzat kendin olan bir zdraba sahiptir, bizim bir i acmzdr kendimizdendir, yaknmzdadr, fakat sik'in aleti, sik'n neffselerinin oyuncadr. Ancak o da bizim gibi, sikn dmandr ve belki asik, neffaselerinin bizden daha ok dmandr! Bu yzdendir ki "er" safnda son sra haseti'ye aittir. Ve ilk gn son "talama" hasetiye yaplmaldr! ierden iman ve idealin son afeti hasetidir. Burada da yine teslis var! taut var! lk talamann hedefi: Gsik; gece, karanlk ve zulmn sultas kinci ve orta talama yeri; Nfis, nafisin ajanlar: ayrlk bycler, dnceyi, ahlak, bilgiyi mahvedenler, sik iin fikr ve kltrel alt yapy hazrlayanlar, vkb gecenin kucanda halk uyutanlar. nc ve son talama yeri: Hsid, sik'n beinci direi, nafisin bilinsiz oyunca, dmana hizmet eden bir dost. Btn bunlara ramen Mina'nn bu tauttan kurtuluu ok kolaydr. Brak, "felak" ba kaldrsn. Sabahn yarcs, ak nur nehrini Mina boazna aktsn. Gne klc asikin adrn paralasn, zulm ve zulmetin Mina

zerindeki hegomanyasn kaldrp atsn. Bunlar yapcak olan gne klc, sik'n snanda gizlenen neffseleri, Mina'nn kayalk ve inlerinden karp mahveder. Sonuta bir de bakarsn ki gecenin iktidar ve bycleri yok olup gitmitir. Hased dmleri tutulup boazlanr ve incitmeden, dost hastalarn derinliklerine defnedilir. Btn bunlar gecenin iidir tabii. Bu er, gecenin karanlk ilerinden kmaktadr. Brak gece lsn... Msaade et, sabahn aarts ksn ortaya! ey afan Rabbi! Rabb'ul-felak! Ancak son srede daha cidd, daha korkun bir tehlikeden sz edilir. Aktr ki Mina'y zgrle kavuturmak, daha da zorlamtr. Fahreddin Razi'nin ifadesiyle nceki srede (Felak sresi) sadece Allah'n bir "sfatna vurgu yaplmt, bu srede (Ns sresi) ise "sfat" vurgulanmtr. Szn siyak ve sibakndan anlalmaktadr ki yk ok ciddi, karmak ve uzun boyludur. Felak sresinde Allah, "Felak'in Rabbi" olarak tabir edilmitir. Orada felakn dman olan bir takm glerden sz edilir. Karanlkta yaayan bu glerin "felak"la lmeleri iin gecenin kara perdesinin, aydnlk klcyla yarlmas kfidir. Ns sresinde ise Allah, insanlarn "Rabbi", "Meliki" ve "lah" olarak tabir edilmitir. Yani bu srede, ilahlk iddiasnda bulunan, insanlar arasnda ilah unvana sahip olduklarn iddia eden insanlarn dman glerden sz edilir. Szkonusu unvan unlardr. Kul: "Ez bi" De ki: Snrm : "Rabbi'n-ns" insanlarn Rabbine "Meliki'n-ns" insanlarn Meliki'ne

"lahi'n-ns" insanlarn Ma'budu'na. Felak sresinde; dnya ve toplumdan, hkmeden kara iktidardan, dncelere garazla by fleyen gizli i evirenlerden, -marazla- hyanet eden bencillerden sz edilmiti. Ayn ekilde insanlk kart afetten, toplum kart gten, zulm ve zulmet, fesad ve dalalet, bencillik ve hyanet diye yokedici gten ve bunlarn kurbanlar insan, insanlk toplumu ve devrimci hareketten szedilmiti. Ns sresinde ise sosyal dzenden, snfsal altyapdan, "insanlar"dan, halka egemen glerden; halkn, toplumun, insanlarn yazgsna mdahele eden glerden, Allah'la ve ilahlk iddias tayanlarla iliki ierisindeki insanlardan, asl er"den, "insanlar"n ebed dmanndan ve kurbandan sz edilir, insan trnden deil, insan toplumundan sz edilir! Sadece insanlarla iliki bakmndadr ki put retilmekte, tauta taplmakta, Allah'n sfatna ve Allah'a ait olan isme kendilerinin sahip olduunu iddia edenler ortaya kmaktadr. Yine sadece Allah'n halkla -dnya veya tabiatla deil- ilikisi balanmdadr ki engeller konulmakta, araclar kmakta, Allah'n kullarm kullua armaktadrlar. Hakikatleri gereklikler iinde deil, kitaplarn iinde arayan soyut dnen bilginlerin dncesinin aksine Tevhid ve irk iki felsef kuram deildir, medrese ve mabedlerin drt duvar arasna skm kelam bir ekime de deildir. nsan ftratnn derinliklerinde, kitlelerin hayatnn iinde, tarihin ekime, atma ve hareketinin kalbinde, tm zamanlar itibariyle halkla halk dmanlar arasndaki snfsal savan merkezinde doan canl bir gerekliktir. Soyut dnenlerin zannettiklerinin tersine irk, bir dindir, tarihe egemen bir din; evet halkn afyonu bir din! Tevhid ise tarihin mahkm dini; halkn, insanlarn kan, insanlarn ftrat, risaleti ve silah; en byk, en derin, en gizli "insanlk facias" -ki hl aydnlar bu hususa parmak basmamlardr-, "insanlarn, tek zgrlk faktryle kul edilileri", "insanlarn yaam ve izzet sermayeleriyle

lmeleri ve zillete dmeleri"! Peki nasl? Din vesilesiyle dini deitirerek, Tarihin byk nifak: "blis Allah'n mukaddeslik elbisesi iinde" "Tevhid, irkin hizmetinde"! Ya irk? "Yeryz rabblerinin elinde bir din", "Ehrimen'in ayetleri", Hanns'n ayetleri! Hanns nedir? En byk er, insanlarn dman! Bu nedenledir ki Ns sresinde "ns" (insanlar) hep tekrar edilmitir. "nsanlar" arasnda kendi ilah gleri iin imal ettikleri bu yeryz tanrlar kimlerdir? Allah'a ve halka isyan etmi, Hakk'a tuyan etmi bu tautlar hangileridir? Yine taut! Teslis! Bu srede Allah iin zikr olunan Allah'a zg ismin sb taut! Tevhid, sfatlarn tevhidi! Onun zdd olan irk, teslis irki, "Cellad Kabil'in irki, yzle ortaya kar ve insanlara "ehid Habil'in ocuklarna hkmeder. Kabil birdir; Firavun, Karun ve Bel'am- Br bu birin grntsdr; "vcut" deil, "ehre"!50 lgintir ki tarihin btn teslisleri byledir. Btn ilahl dinlerde tanr, "yz" ve grntl tek "ba"a sahiptir! Balangta insanlk kardee yayordu. Orman ve nehir, ortak mlkt. Herkes, sahibi Allah olan zgr tabiat sofrasnn banda otururdu. Btn kullar eitti. Avclk a!... Herkes vah hayvan yakalar, hayvanclk yapard. Hayat tarz, Habil idi. Ahlak da Habili idi! Kabil ifti oldu ve "bu arazi benim mlkmdr" dedi. Yani "senin mlkn deildir" demek istedi. "Bir tanedir, ama ayn zamanda tanedir. tanedir ama ayn zamanda bir tanedir"! Teklik ikilie, bire tapclk, monoteizm, iki ilaha tapcla dnt. Kabil Allah'n yerini ald ve ehreye brnd. Bylece e tapclk, teslis ortaya km oldu! Teslis, uursuz bir gen: insanln btn Peygamber, adalet savas ve ehidleri bu teslis mezarnda gml!

"Me'um tlsm!" Esaret boyunduruu gibi insanlarn boynuna gemi, "kainatn Rabbi"ni "toplumun tanrlar"nn kulluk zincirine balam taraf olan bir tlsm!51 ortakl bir "irket"! Birincisi halkn ban balar, ikincisi cebini boaltr ve ncs ise dier ikisinin orta olup ruhan bir yz ve gksel bir dille halkn kulana unlar fsldar : "Sabret din kardeim. Dnyay ehline brak. Aln gnahlarnn balanmas iin bir kaynak olarak kabul et. Bu dnya hayatnn cehennemine br dnya cennetinin bedeli gzyle bakp tahamml et. Eer bunlar, bu dnyada zulm ve fakirlie sabredenlerin, hiretteki mkafatlarnn ne olduunu bilselerdi, bugnn bedbaht olan senin yarnki mutluluuna gbta ederlerdi." "Kardeim! inde marifet n grebilmen iin onu bo tut, yemekle doldurma"! "Bir aresi var m bunun? Bamza gelen her ey nceden kader kalemiyle alnmza yazlm." Sad (mutlu), ana karnnda da saddir. k (mutsuz) ise ana karnnda da akidir. Her itaraz, lah meiyete yaplm bir itirazdr. Verdiine de vermediine de kret. Bu zalimlerle hesabn hesab gnne brak. Zulme sabret. Fakirlie kret ve yaknma, yoksa te dnyada sabredenlerin alaca mkafattan yoksun kalrsn. Her eyi oluruna brak ki pirince giderken evdeki bulgurdan olmayasn.Unutma ki yaratlma itiraz, yaratana itirazdr. "Hak" ve "adalet'in hesab Allah'a aittir; yaratlmlarn deil, Allah'n iidir. Ne lmde ne de hayatta sen hkmde bulunma; zira hakimlerin en hakimi Ahkem'l-hkimin olan Allah'tr. Zinhar, dnyada balamadn zlimi (Kyamet Gnnde) Erhame'r-Rhimn olan Allah'n baladn grnce, mahcub olmayasn! Herkes kendi amelinden sorumludur. Emr bi'1-ma'rf nehy ani'l-mnker nedir peki diye soracak olursan unu derim : Evet bu var, ama bir takm artlar erevesinde: birinci art, ilim ve takva sahibi olmaktr. kincisi etkide bulunabilecek ve sonu alabilecek yakne sahip olmak, ncs ise zarar gelme ihtimalinin olmamasdr; eer bu grevi yaptnda sana zarar gelme ihtimali varsa, sorumluluk ve mkellefiyet kalkar..."52

Evet., bu ibirliki, hemfikir, birbirinin destekisi, orta... Kabil, maskeli, ebed teslis tanrs, kfr ya da slam elbisesi iinde, irk ya da Tevhid kisvesinde... halkn tabiatna ve yazgsna egemen, he zaman, her yerde, -din adna- yeryznde tm zamanlar boyunca insanlara hkim g : Kabil! Bu taut, Kabil'in ehresidir. Mlk sahibi Kabil, kardei, oban Habil'i ldrnce, Habil'in babasz kalan ocuklar, kendi katili amcalarnn velayetine girdiler. Ve cellat kendisinin ehid ettii insann vrisi! lgin: hayvanclk ve eitlik a insan Habil'in varisleri olan Tevhid ve adalet davaclar yani brahim Peygamberlerin hepsi birer oban!53 Bu gnderilen obanlar zincirinin son Peygamberi, kendisi de "Kararit'te Mekke halknn koyunlarn gden "mm Rasl"n ifadesiyle: "Koyun gtmemi hi bir peygamber yoktur". Bu, Kabil'in geleneidir de. Kabil'in evlad, Kurt, tilki ve koyundur. Tarih boyunca onlarn sonsuz gayreti, Habil'in evlatlarn -insanlar- istibdat (bask), istihmr (eekletirme) veya istismar (smr) yoluyla "koyun"latrmak olmutur! Nitekim her ada grdmz udur: medeniyet ehrinde, kltr merkezlerinde, ilim havzalarnda, din mabedlerde, filozof, alim, hikmet sahibi insan ve nder yerine mm bir oban ln yank barndan anszn artc bir atele ortaya kp ve koyunlar brakp kabili glerin kurban olmu mmetin nderlii ve kurtuluu iin obanlk asasyla yeryz tanrlarnn bana son hzla atlr! Tam bu noktada Kur'an'n sahibi Allah'n cell sznn derinlik ve gzelliim anlamak mmkn olmaktadr: "nsanlarn kendi iinden Peygamber gnderdik ve bu Peygamberi halknn diliyle gnderdik". u ayet bunu izah etmektedir: "Andolsun biz elilerimizi ak delillerle gnderdik ve onlarla beraber Kitab', ly indirdik ki insanlar adaleti yerine getirsinler. Ve kendisinde ok byk bir kuvvet ve insanlara bir ok faydalar bulunan demiri indirdik..." (Hadid, 25)

Belirtmek gerekir ki, tarih boyunca her nerede ve ne zaman halkn kendi iinden bir Peygamber risaletle grevlendirilip gnderildi veya halktan, insanlarn iinden bir "adaleti" sorumluluu stlenerek ortaya kp Kabil'in ocuklarn -insanlar- Tevhid, adalet ve bilgiye ardysa bunlar hemen olanca gleriyle ona saldrm onu ldrmlerdir53 Sonra daha bir kuak bile gemeden ldrdkleri Peygamber veya daveti iin atlar dzer, yas tutar, davetinin imanna varis, mmetine veli olurlar. Ama peygamber onlara galip gelmise hepsi ona teslim olmu, elbiselerini ters evirip klk deitirmilerdir. Yine bir kuak ya geer ya gemez, onun halifesi ve naibi olmu; sancana, Kitab'na, mhrne, klcna sahip kmlardr! Bir Kabil var, ama yzl! Veya yedi renkli, yetmi maskeli, yedi bin unvanl ve yetmi bin tuzakl! Bir Kabil var: katildir, kardei ise onun maktul Bir Kabil var: mliktir, mlk sahibidir, halk ise onun memlku (klesi) Bir Kabil var: hkimdir, halk ise onun mahkmu Bir Kabil var: shirdir (byc), halk ise onun mehuru (by-ledii) ki kardei iki dman yapan, iki eiti iki eitsiz hale getiren, mlkiyettir. Mlkiyettir, insan iki soy, toplumu iki snf; tarihi iki kutup, bir lah' iki ilah, teklii seneviyyet yapan. Kur'an'n tabiriyle istikbar ve istid'af! stid'af ne demek? Ne byk ve kapsaml bir kelime! nsanlar zayflatan, zaafa srkleyen bir ey! Bir Kabil var, bir de onun ocuunun eliyle, sden, boyutlu yaplan istid'af, mustazaflk: Ya zor kullanarak zincire vurur: istibdat, siyaset, Firavun. Ya zer (altn, servet, para) kullanarak kann emer: istismar, iktisat, Karun Ya da hile ile onu aldatr: istihmr, iman, Bel'am- Bur!

Bir "egemen snf" var, yzl: egemen g var bir snf iinde. biimde kendini gsteren bir Kabil var, bir lah' ilah yapyor: Teslis! Bir tanedir, ama ayn zamanda tanedir. " tane, ama ayn zamanda tektir" Fakat yedi renkli, yetmi yzl, yediyz isimle ve yetmi bin tuzakla! Maskeli ve maskesiz, kfr veya din, irk veya Tevhid, anari veya kanun, diktatrlk veya demokrasi, klelik veya zgrlk. Feodalizm veya burjuvazi, din veya ilim, ruhaniyet/din adaml veya aydnlk, felsefe veya tasavvuf, zevk veya riyazet, vahilik/ilkellik veya medeniyet, k veya ilerleme, maddiyat veya maneviyat, Hristiyanlk veya slam, Ehl-i Snnet veya ia.. Gider, ama geri dner; kapdan kovarsn, bacadan girer! Klelii ezersin, ama efendi derebeyi olur, kleyi ifti yapar. Feodalizmi Byk Devrim'le ykarsn, ama derebeyi kapitalist olur ve iftiyi ii yapar. Musa, Tevhid "Yed-i Beyz"syla Firavun'u Nil nehrinde bouyor, Karun'u topraa gmyor ve by dinini risalet ejderhasyla yok ediyor. Hemen Nil'e dm olan Firavun rdn nehrinden kp geliyor, ama bu kez imon adyla. Musa'nn varisi oluyor, krba yerine Musa'nn asasn eline alyor. Firavun'un sihirbazlar ise Harun'un ocuklar ve Musa'nn ahbr oluyor, byc ipleri yerine Tevrat' ellerine alyorlar. Bel'am- Bur Allah'n ayeti oluyor; Karun ise Tevhid milletinin emini (haznedar) oluyor. Her de "Arz- Mev'd" adna Filistin'i yutuyor ve "Kadm Sebataylar" "Yeni Kbtler" yapyor! Beklenen Mesih gelir, Yahudilii nesheder, Roma mparatorluunu devirir. Kayser Papa oluyor. Yahudi ahbar, Hristiyan Rahipleri; Hahamlar kei; Roma Senatrleri, Vatikan Kardinalleri; saray kilise, Kayzer Papa ve Jpiter Mesih oluyor. Muhammed doar, Kayzer ve Hsrev devrilir, Kei ve Mbed (Zerdt din adam) tard edilir, Araf ve Acem aristokrasisi kaldrlr.

Kayzer ve Hsrev: Halife olurlar; Kei ve Mbed imam ve kad; kyller, svariler, iftiler aristokrat, feodal ve soylularn hanedanlar: ashab, seyyidler, zevat-i kerim, ev sahipleri, ref, ehl-i haseb ve neseb, Sasan Krall ve Roma mparatorluu'nun ad: Raslullah'n risleti; kilise ve ategah: Mescid; katliamlar: cihad; yamalar: zekat ve insanlarn zilleti: Allah'n meiyyeti olarak deitiriliyor... Hz. Muhammed'in ailesi ldrld, hapsedildi, asb, zulm, katliam ve esaret kurban edildi, Eb Sfyan ve Abbas Hanedan, Muhammed'in varisi oldu. Buna karlk Ali, Muhammed'in Snnetini devam ettirmek iin direniyor; gerek nderler, iki yz elli yl hilafetle savayor ve ehid dyorlar, onlarn hakperest izleyicileri, velayet sancan zulm ynetimi boyunca omuzlayarak, kzl ia yolu, cahili gelenein egemenlii ve soylularn hilafeti altnda gndere ekiyor, zulm dzenini yok etmek iin imamet ve adaleti dinlerinin slogan haline getiriyorlar. mamet ve adalet yolunda bin yllk cihad ve ehadetten sonra, anszn Halife ii olur; Safev saltanat, Alev velayetin vrisi olur. Daru'l-Hilafet ise Ali kaps... ve helmme cerr [ve ire]! Avrupa da Rnesans Kiliseye galip geliyor; bilim dinin yerini alyor; modern niversiteler karsnda eski skolastik okullar terkediliyor ve bilim adamlar din adamlarn mabetlerin kelerine sryorlar: Bel'am- Bur, Kilise'den niversiteye geiyor! Fransz Devrimi feodalizmi ykyor, kydeki arazi aas Karun atlyor, ama aniden ehre dnp banker ve banka sahibi oluyor! Firavun'un ba Devrim giyotiniyle gidiyor, Versay'da "saray" dan atlyor; ama Karun'un hazinesi ve Bel'am'n bysyle demokrasi sandndan kveriyor...! Ve bir "Gol" (Gaulle) "ki Gol" (De Gaulle) oluyor!55 Amcaoullarmz yakamzdan ellerini ekmezler, Kabil'in ocuklarn kastediyorum; ibirliki, her zaman ve her yerde hep

birlikte hareket eden hemfikir! Krtn elinden zorbalk klcn alsan fare servetle seni satn alr; satlmazsan tilki din ile seni aldatr, bu olmazsa ilimle, bu da olmazsa, sanatla, o da olmazsa felsefeyle, ideolojiyle...., olmazsa oyunla, o da olmazsa dolambal yollarla, para ve altnclk savalaryla, olmazsa alayp szlamalar, yalvarp yakarmalar, baa gse vurmalar, ah vah etmeler, zihn ve ruh meguliyetlerle, olmazsa kinler hep tarihe, aklar da lm sonrasna aittir diyerek "hal" den gaflet eden her eyle, bu da gemezse tketim, zevk, elence, gsteri, lks, rtbe, makam, varlkllk, bor, kredi, taksit ve kpek dolatrma lgnlklarndan dem vurup adn "yaam" koymakla, i ve fazla mesaiden dem vurup adna "refah" diyerek korku, endie, dalkavukluk, zevkle, mr gece gndz kouturarak geirmekle kendini birka yl geri alma duygusuyla btn zgrlk, deer ve frsatlar "lks" e kurban etmekle, gemite yediin eyler iin geleceini modern patronlara, modern rablere adamakla, "rahat vastalarn"satn almak iin "hayatn rahat" nsatmakla; lnceye kadar koturup mrnde bir an olsun dnmemekle, anlamak iin bir frsat yakalamamakla..., Bunlar da yetmezse caz, elence ve seks amatasyla; bu da m olmad, o takdirde tasavvuf cezbesiyle, uyuturucu, eroin, esrar, LSD ve daha baka binlerce ayak oyunlaryla, binlerce "hak" ve "batl"la, seni kendinle megul edip oyalayacak, haktan gafil klcak her eyle! Ad kfr de olsa iman da olsa, seni yolundan alkoyan her eyle! Biz "insanlar" tm zamanlarn "yetim kkleri"yiz; btn yeryznn muztasaflaryz; ehd Kabil'in ocuklaryz, Allah'n doru kulu, "Adem" ailesinin evlad, kardeliin muhafz, eitliin dostu, ilk saf ftratn, gerek Tevhidin, vahdetin, sulhun temsilciyiz... nsanln, -tabiatn Rabbi'nin genel sofrasnn banda- "tek bir mmet" olduu an yadigaryz. Bunlarn hepsi, onun ehadetiyle yere defnedildi, mlkiyetin ma'sum maktul babamzn kanyla, hile ve hiyanetle topraa kart. Bir arzu, bir iman gibi onun iinde kald.

Yreimizde, onun cn alma, onun kan davasn gtme arzusuyla bir umut gibi bir riseletin beklentisi iindeyiz! Tevhid bayra bu umudun me'alesidir. Bu risalet bayra Arafat'tan Mina'ya kadar elilikle grevlendirilen obanlar vastasyla elden ele dolar. Nesilden nesile miras olarak aktarlr. Kabil'den brahim'e, brahim'den Muhammed'e, Muhammed'den Hseyin'e ve Hseyin'den de btn her zaman ve her yerde... hir zamana kadar! Evrensel adalet devrimi, tarihin mahkmlarnn nderlii, yeryz mustazaflarnn veraseti! Elden ele dolaan, tarih yatanda topran sinesine krmz bir hat eken sancak...! Tevhid Sanca! Ve irk sanca: zulm, alk, cehalet sanca, tautun elinde... Kfr ve din, taassup ve tefrika deildir; dertsiz hayalcilikler, filozof ve sf dertsizlerinin ekimesi deildir. Kfr ve din, insann "ayy" ve "rd" demektir. Kfr ve dinin nitelii, ak, her birinin zellikleri ortada. Szkonusu olan "rd" (doruluk) ve "ayy" (sapklk)tr; adaletle zulmn savadr. Bunun dnda her ne varsa yalan, aldatmaca ve nifaktr. Hi bir sze kulak verme: Tarihte, evet batan sona "nifak"la dolu olan bu tarihte sadece Kabil'in ocuklar konuma hakkna sahip olmulardr. Hak'tan, dinden sz etme hakkna bile onlar sahip olmulardr. Nasl anlatsam bilmiyorum ki; "ehid Habil"den, "Habil'in ocuklarnn yazgsndan sz etme hakkna dahi! Sadece Kuran'n szne kulak ver, onun adna konuanlarn szlerine deil. Maalesef Kabiller mfessir dahi olmulardr. Kur'an'n kendi ifadesiyle, bunlarn hrsz ellerinden korunmu olak tek belge Kur'an'dr. Onu dinle ki sana insann servenini anlatsn, senin iin "risalet" in anlamm tefsir etsin.
"nsanlar tek bir mmetti. Allah mjdeciler ve uyarclar olarak Peygamberler gnderdi.." (Bakara, 213)

nsanlar eit bir toplumdu. Allah korkutucu ve mjdeleyici Peygamberler gnderdi. Bu ihtilafa dmeler, taassup yznden deil, akde ve iman ayrlndan, bilinsizce deil bilinlice, hak yemek, zulmetmek iin, garez, kin ve haset yznden! Allah'n szne kulak ver ki sana Peygamberleri ne amala grevlendirdiini, bize niin gnderdiini sylesin. "Biz elilerimizi ak delillerle gnderdik ve onlarla beraber Kitab ve mizan indirdik ki insanlar adaleti (eitlii) yerine getirsinler" (Hadd, 25), "herkese kendi pay, kendi hakk lsnde" ilkesini tahakkuk ettirsinler! "Rd" (doruluk), "ayy" (sapklk)tan ayrlm, her birinin snr belli olmutur.56 Kfr ve din aikar; her birinin rol bellidir. Tevhid ve irk, birbirinin karsndadr, zellikleri, nitelikleri bile muayyen! Sen yine Kur'an takip et ki felsefe yapmadan, tasavvufbazlk etmeden, badndrc kelam ve skolastik bilmecelere bavurmadan, bir mmnin bile gzelce anlayabilecei, hatta daha iyi anlayabilecei kadar saf ve sade, ak ve kesin olarak sana unu gstersin : "man edenler Allah yolunda savarlar. Kfredenler ise taut yolunda savarlar" Hi ara vermeden yet, u emirle devam etmektedir : "O halde eytann dostlaryla savan, nk eytann hilesi zayftr"57 (Nisa, 76) eytann dostlar kim? Evet, teslis tautlar! Ve siz ey Allah'n dostlar! blis'in amansz hamlesi karsnda "kendi lah z"n, "Hikmet'in yksek kalesi zerinde koruyan sizler! Bycnn kara yellerinin zehirleri iinde "takva" "can yelei" ni giyenler!58 Halk zor, zer ve hile ile aldatan rmcek, Allah'n her yolunun banda zulm a rmtr.

"lmden korkmayn! Sava iin mhlet istemeyin! Takva sahibi olun! Hurma ekirdeinin yangndaki beyaz renkli bir iplik, yani samzdaki bir kl kadar dahi zulm grmeyeceksiniz"! 58 Sen ey Tevhidi insan, ey Habil''in kan diyetini boynuna bor bilen ve btn "Kitab", "mizan" ve "demir" Peygamberlerinin risle-tini omuzlayan insan! Ey "dem'in vrisi"! Ey insanlar! Ey "gllk", "zgrlk" ve "bilgi" timsali! Mustazaflatrc "irk" tautunun tehlikesinden Allah'a sn! Tevhid lahna. nk insanlarn Maliki O'dur. nk insanlarn Meliki O'dur. nk insanlarn Ma'bud'u O'dur. Ey Arafat, Me'ar ve Mina'dan kzl ehadet hattna gemi insan! "Akabe tautu"nun viranesine ayak km, Tevhidin en yksek zgrlk kalesine km, kendi Mina lkesini fethetmi insan! Ey "brahim Milleti" zere , "Muhammedin Snneti" zere olan kimse! Uyank ol, kork, Tehlike iindesin! Kabil tehlikesinde, Kabil tautun geri dn tehlikesinde! Peygamber tehlikededir. Zira Peygamberin mesaj/ars tehlikededir. Peygamber'in takipisi mmet tehlikededir. Yani sen tehlikedesin, senin zgrln, hayatn ve imann, Tevhid tehlikede! Kork; tautun errinden kork nsanlarn "Malik, Melik ve mabud" olan Allah'na sn. taut, bir blis, bir Kebil var : Kork!

"Min erri'l-vesvsi'l-hanns" "Gizli iler eviren aldatcnn geri dn" olan "akln felaket getirici" errinden, "ellez yvesvisu f sudri'n-ns" ki bilinsiz insanlarn ilerine vesvese verir. "mine'l-cinneti ve'n-ns" "Cin"den ve "insan"dan. Vesvs kimdir? Nedir? Szlkler yle anlam vermektedirler: "Vesvese reten" ve de "ar sevdadan doan ve zihni mahveden "hastalk", "kara sevda", kt dnme veya insann iinde salamca yerleen, insanlarn bilin altna flenen bounalk ve boluk". .... "Sana ilka edilen, bilin altna flenen, senin peinden gelen, kulan iitmeksizin ve gzn grmeksizin seninle konuan ey" Bu "vesvs", bu "melankoli", bu "akl ve bilinci mahvedici vesveseci" nasl bir eydir? "Hanns"tr o. "Hanns" nedir? Szlkler yle manalandrmaktadrlar : "Seni yoldan saptran, seni kendine tutsak eden, seni kendinde kaybeden, kendi iinde rten, gizleyen, kendin seni tutan, zindana atan, serenin peine den kartal gibi seni takip eden, gizli olup gizli i eviren, hilekar aldatc hile ile senin peine den, aldatmacayla seninle uraan, hileyle daima sana yaknlk kurmaya alan, yakan brakmayan, gidip geri gelen, kovduunda geri dnen her faktr" Bu "vesvs-i hanns" ne yapar? Vesvese vermekle megul olur. "Vesvese" nedir? Kamuslar bu konuda unlar yazmaktadrlar: "Seni 'err'e mbtela eden her etken, sana hi yarar, deeri, hayr olmayan bo ekirdek, boluk, bounalk, insan akln felake-

te gtren, heyacana srkleyen, perianla sevkeden, aknlatran, deitirip bozan ve kendi insan zne yabanclatran mil". "Hanns" olan ve "vesvese veren" bu "vesvs", ne tr bir eydir? Hem "cin", hem de "insan" trnden! Peki "cin" nedir? Grnmez bir varlk; gizli, rtl bir g; insanla uraan, ama insan olmayan bir g... Vah vah! Ne kadar da doru ve ak! Bugn her zamankinden daha ak, daha hain ve daha fec! O taut gizli, ama aikardrlar. Gider, renk deitirip geri dnerler. Yenik derler, ama tekrar ayaa kalkarlar. Bugn kapitalist ve makina sisteminde "yeni" smrgeciliin gizli smr sultas, kltrel smrnn deitirip bozucu komplosu, smrge hastal, ileri, beyin ykama teknikleriyle, her zamankinden daha felaket getirici olan taut, insan deitirip irkinletirmekle urar. Chandel'in ifadesiyle: "Gnmz insan iin byk tehlike atom bombasnn patlamas deil, insan mahiyetinin bakalamas, beer trnn "insanszlatrlmas"; sratle artk insan demlemeyecek yeni bir tr meydana getirilmesidir. Bu yeni tr, ne Allah'n ne de tabiatn yaratt insan suretinde makina; efendisini tanmayan, grmeyen bir kledir. Hrdr, ama sadece kle olmak iin didinen bir hr. Parayla satn alnyor, fakat fiyat neyse kendisi dyor. Hrszn evinin yanbanda uzun bir kuyrukta soyulma srasnn kendisine gelmesini bekliyor. Halbuki bu kuyrukta yer edinebilmek iin ok karmak uralar ierisine girmiti; o artk gelimiyor, tersine kk bir kalba giriyor. imdi her eyi elde edebilir; ama her eyini, her eyi kaybeder. O sadece "tccar dini"ne iman eder ve bu ticarette her zaman ve yer yerde, dedii, karlnda aldndan daha pahal dr. Onun her eyi doumundan nce tayin edilmitir. Yaamyor, belki dikiliyor, nasbediliyor. Dnyann br ucuna gitme ans yakalamtr, ancak artk ebediyyen insan ve Allah' kaybediyor... " (Les Cahiers, S. 64)

Facia, tasavvur bile edilemeyecek kadar korkun! "Ftrat" trn deitirmekte... O taut ise bugn artk sadece "kl" zoruyla, "altn" (para) gcyle "tebih" hilesiyle vesvese vermiyor, buna ilave olarak, zor, zer ve iktidar (vesveselerini retirken), ilmin olaanst derecede hilekarl, karanlk reticilii ve fesatlndan, "sanat" n hayretlere dren by ve cazibesinden ve de "tekniin" dev gibi korkun gcnden yararlanmlardr! Bugn balar, zincir ve iplerin boyunduruundan kurtulmakta; fakat dnya insanlar iten zincire vurulmaktadr. Kendi oyunu, istediinin yararna "sanda" atmakta; fakat cin ve ins hanns oyunu kendinden nce onun "sine"sine atmaktadr. Modern dnyann facias, alinasyon (alienation) faciasdr. Aline yapmak m yani? Evet. Yani cin-zede yapmak, "cin arpm hale sokmak". Mecnun, iinde cinin yuvaland, insan mahiyetini, hakik ahsiyetini, bilincini "rtp" "kendi z" nn yerine yerletirdii, akln bozduu kiidir. Siyasi bask, sosyal ayrcalk, Bat'nn eski vah pragmatizmi kovulup atlmtr; ancak her zamankinden daha hain bir ekilde kapitalist sistem olarak geri dnm, liberalizm ve demokrasi peesinin altna gizlenmitir. Klelik, Tatar yamalarnn getirdii servaj, Cengiz Yasas, Timur ve Hlagu'nun eski vah rejimlerindeki milletlerin esareti Dou'dan srlmekte ve fakat bunlarn hepsi, her zamankinden daha bozguncu, daha bozup yabanclatrc bir ekilde smr olarak geri dnm, modernizm ve medeniyet rtsnn altna gizlenmitir. Eski emperyalizmin asker cellatlar ve profesyonel adam ldrme memurlar (insanlarn iinden), nc Dnya'dan gitmilerdir ve fakat ekonomik sistem, siyas rejim, sosyal ilikiler, eitim-retim felsefesi, kltr, sanat, ahlak, cinsel zgrlk, boluk ve samalk ideolojisi, hiilik, propaganda bysn flemek, medya neffselerinin efsunu, edebiyat vesvs, sanat ve moda vesvs.... olarak; sorumluluk szlemeleri, gelenek balar, iman ballklar, nihilizm melakkolisi, kltrzedelik lgnl, tketimcilik, sekse

dknlk ve batclk tautu olarak, modern smrnn grnmez elbisesi iinde yeniden gelmitir. Asker slerde, brokratlarn masalarnn arkasnda, sokak ve caddede, pazar ve arda, Ademolu (insanlar-ns) olarak deil, gizli bir ekilde, belli olmayan ellerle, grnmez g ve ilikilerle, ekonomi ve sosyal dzenin alt yapsna; dnce, inan, kurumlar, semboller, yntemler, toplumsal ilikiler, ruh, duygu, ahlak, "deer", "rey", "fikir" ve insan "akl"n iine tpk cin gibi girmitir. Ondrt yzyl iinde, bu sreyi, zamanmz gibi tefsir edebilecek hi bir zaman olmamtr. nsann beyz asrlk tarihi boyunca yeryznde hibir zaman, bizim asrmz kadar insan, ak veya gizli, bilinli ya da bilinsiz vesveselerinin kurban yapmamtr, hibir zaman, asrmz kadar "vesvs'm erri" byle "sudri'n-ns", felakete srklememitir. Evet, Vahyin bu son beli ve mucizev ayetleri, yeryznde hibir zaman bylesine ak ve net yorumlanmamtr. Modern a tanyan gnmz aydm, modern kapitalizm ve smry tanyan gnmzn bilgi sahibi sosyologu, onlarn bir tek mendil iin Bizans atee verdiklerini, bilim mucizesi ad altnda ne uydurmalar rettiklerini, medeniyet adna nasl cahiliyet meydana getirdiklerini vesveseci hannslarla byc neffselerin halklar kendi z kltr, iman, bilgi ve iradelerinden nasl uzaklatrdklarn, iten -sudur- nasl boalttklarn, insanlar kendilerinden boaltp kendilerine yabanc kldklarn, btn bunlar da insanln yalnzca taklit aleti olmas, milletlerin de sadece tketim boaz haline gelmesi, bunun dnda hibir ey olmamas iin yaptklarn gayet ak ve net bir biimde grebilir! Dar grl mezhebi ve geleneksel kalplar iinde skp kalmayan, yerel-blgesel meelere, tarihsel asabiyetlere, soyculuk ve rklklara, snfsal, eitsel ve kaltsal glk ve darlklarn penesine dmeyen, bakn kaypak siyasal olaylarn yzeyinde younlatrmayp geici olaylarla megul olmamak ve gndelik rutin olaylarn hzl ve basit bir deerlendirmesine girmemek ve safdilce zm yollaryla mutlu olmamakla kalmayp buna ilaveten bu a-

n d yznde geen btn her eyin altnda insan gren ve insan iin nelerin olup bittiini bilen gnmzn vukfiyetli insanbilimcisi, unu anlayabilmektedir: milletlerin smrgelemesi, kapitalizm, snfsal smr, sava alevlerinin tutumas ve milyonlarn evet milyonlarn, katliama maruz kalmas, ekonomik smr, fakir dnyann madd ve tabi kaynaklarnn yamalanmas, gtrmeler... gtrmeler..., halklarn yazgs zerinde cellat unsurlarn hegomanya kurmas, insan haklarnn yok edilmesi..., evet btn bunlar insan bilimci grebilir. Fakat bunlarn hepsi d felaketlerdir, siyas asker, ekonomik, mill, hukuk, vb. facialardr. Ancak asl korkun facialar, insanlarn ilerinde, "sudri'n-ns"da bulunan insan facialardr. teki facialar nceki srede zikredilenlerdir: egemen sik'n erri, neffselerin erri, dm atanlarn, hasetilerin, ruh hastalarnn, hain unsurlarn serleri bu trdendir ve basit telakki edilir. Ancak daha korkun olan, insan trn, dnya insanlarnn tabi yaratlm bozup irkin hale sokmakla tehdid eden faciadr; insan zatn lne olmas, yabanclamas faciasdr. nsann insan-dla dnmesi faciasdr. " Vesvs"n faciasdr. Vesvs, o er gibi, insanlarn vcuduna felaket getirmez, insann mahiyetine zarar verir. Gnmzn gerek aydnnn yaral ve bilgin vicdannn titredii, feryad u figan eyledii facia budur! Evet, bu "ns hannslar"n kim olduunu gren o aydndr; bu "cin hannslar"n kim olduunu anlayan da odur. nk "vesvs'n mana" sini bilen, insann "vesvs-zede olu" faciasnn genilik ve derinliini hisseden bir tek odur. O, insann "hakknn yendii" yerde "insan hakikati"nin katledildiini grr. Tm zaman ve yerlerin putusu Hanns'n her zaman ve her yerde, insan bir etken olmadn, bazen bir cin, bazen bir dev, bazen de esrarengiz bir g olduunu, bazen gizli olduunu, he zaman balara esaret boyunduruu atmadn; ilerde, sudrda vesvese yaptn; yava, gizli, rtl bir biimde insan derna adm attn, ayak bastn; senin mahiyetine, ahsiyetine, insan oluuna, "sen" oluuna hulul ettiini, reklendiini, "kendi zn"n yerine oturdu unu, seni mecnunlat rp yabanc lat r-

dn, aklna felaket getirdiim, cinzede yaptn, lne yaptn bilen de odur. Evet, her zamankinden daha korkun olan tehlikedir sana pusu kuran; sadece dalarn pusu yerlerinde kaya artlarnda deil, ayn zamanda gnlnn, kalbinin tuzak yerlerinde, sinenin dernunda zihninin perdelerinin arkasnda pusu kurar bu tehlike sana. Yine sadece senin can ve malna pusu kurmam, bunun yansra senin "insan oluun"a, imanna, mmetine, bilgine, uuruna, akna, zaferine, cihad kazanmalarna, nesil cihadna, tarih mirasna, Ibrahimleme yoluna, Rabbanleme hicretine de kurmutur. Dmann hep silah deil, ordu deildir; her zaman dardan deil, hep aikar deildir. Bazen dzendir, bazen duygudur, bazen dncedir, bazen mlkiyettir, bazen yaam biimidir, bazen alma biimi/yntemi, bazen dnce tarzdr. Bazen i alet, bazen retim biimi, bazen de tketim trdr. Bazen kltrzedelik, bazen kltrel smr, bazen din eekleme (istihmar), bazen de snfsal smrdr. Bazen toplumsal iliki mekanizmalar, bazen grnmez rmcekvr propaganda ebekesidir. Bazen modern dnyevcilik, bazen brokrasi, teknokrasi ve mainizmdir. Bazen ovenizm, nasyonalizm ve rklk, bazen nazizm ahsiyetperestlii, burjuvazi para tapcl ve militarizm gce tapcldr. Bazen epikrizmin zevke tapcl, idealizmin zihniyetperestlii, materyalizmin ayniyetilii, romantizmin sanatsal estetikilii ve duyuculuu, egzistansiyalizmin hiilii ve abesle itigalidir. Bazen sfice ruhuluk, ruhbanca zhdlk, rasizmin toprak ve kancl, faizmin kahramancl ve devletilii, individalizmin ferdiyetilii, sosyalizmin toplumculuu, komnizmin ekonomiperestlii, felsefenin aklcl, irfann duyguculuu, maneviyatln semavcilii, maddeciliin dnyacl, idealizmin mevhumculuu, realizmin mevcutuluk ve gerekilii, tarih determinizmin kanunculuu, kaderciliin iradecelii; bazen freudizmin ehvetprestlii'dir. Bazen ekonomizmin midecilii, bazen biyolojizmin igdcldr. Bazen kfrn dnyaperestlii, bazen dinin ahiretilii ve hatta bazen siyantizmin laubali bilimciliidir!

te bunlardr irk putlar! Modern Kurey'in Lt, Uzza, Asaf ve Naile'si! Modern medeniyet Ka'be'sisin yz altm putu! Tam bu noktada anlayabiliyorsun tevhidin, bir Allah'a tapma inancnn ne olduunu, ne anlama geldiini! Tevhid risleti ve misyonunun ycelik ve anlamnn derinliinin hangi boyutlara ulatn! Ve gryorsun ki "tapclk"tan aklcla geip bilim gc ve insan zgrlkle din bandan kurtulduunu syleyen gnmz insan, sadece bir Allah'a tapmyor. Yani kulluk ve tapnmay deil, sadece Tevhidi yok etmitir. "Medeniyet'in getirdii "modern irk"in hem cahiliye dnemindeki eski irkten daha fazla tanrs vardr, hem de bu tanrlar daha da adi tanrlardr. Cahiliye de bedev Arap, altn ya da krmz yakuttan gzel mcevherlerle sslenmi sanat eseri heykellere tapard, gzellik, g, kemal, bereket, hayr abideleri, sanat rabbu'n-nev'lerine, tabiat glerine, meleklere, mevhum, ama mver ve mukaddes ahsiyet ve tanrlara tapard. Gnmzde ise modern irk dininin mabudu, "cinsel organ", "esfil-i aza" seviyesine kadar dmtr. Mezkur "her zaman ve her yer"in tautu her zamankinden ve her yerinkinden daha ok zulmetmektedirler. Bugnn Firavunu, bir "dzen", bir "sistem"dir. Gnmzn Karun'u, bir snftr. Gnn Bel'am- Brs, din kisvesini zerinden kararak bilim, ideoloji ve sanat elbisesini giymitir. Ne ilgin, nceki srede Kur'an serden sz ediyor, fakat Allah'n bir sfatna dayanyor. "Felak"! kinci srede ise bir "er"den sz ediliyor, ama sfata dayanlyor: "Rabb", "Melik" ve "lh"! er, insann hakkn ldren en insan kart glerin getirdii d facia iken bir "er" insann hakikatini ldren i faciadr. sik'n hegomanyas, neffselerin dnceyi katletmesi, hiyanet edenlerin zarar... vurur, ldrrler, yamalarlar, insan hak ve zgrlklerim inerler, insan fakir, esir ve cahil yaparlar. Fakat her halkarda btn bu facialarn yknts altnda, insan hayatta kalmaktadr. Halbuki asl facia udur: bu insanlk d/kart gler,

insana hkmetmek, insann varln yamalamak, ondan yararlanmak iin, bugn her zamankinden daha ok insan iten boaltmakta, insann insan deerlerini fel etmektedir. Zira tarih tecrbe bu gce retmitir ki bir snf, millet veya halkn ekonomik, siyas vb. esareti iin ncelikle onu insan esarete srklemek, iten d rmek, fethetmek, fitr zelliklerini bozmak, asln deitirmek gerek. Bu, br serden daha korkun bir serdir. Geri er serdir ve erli g her yerde ayndr; fakat teslisin ynetim sisteminde insan n insan f tratn n grd felaket, gnmz insan nn bilgin vicdann korkutup dehete dren facia, insanlarn dman Hanns'n erridir. Bu er, gider, geri gelir; her yerde bulunur, ehreye sahiptir ve her zaman bir maske, bir kisveyle kar ortaya. Vesvs, insanlar katleden bir facia ve " bal, yz suratl ylan"n insann ruhuna aktt zehirdir. Ylan suretinde insan aldatp Allah'n Cennetinden kovduran da blis deil mi? "Vesvs"n erri, serden domutur. Hanns, tautun me'um temsilcisidir; ama o serden daha fec bir serdir. Kur'an'n son mesajnda bize rettii gibi Hanns Vesvs bizzat o irk tautunun faciasdr; ama bu irk tautundan daha erli, daha lmcldr. nsan esarete, yamaya ve dallete srkleyen bu l gleri yok etmek iin, bir tek "lahi bilin" yeterlidir. Geceyi felak klcyla yarmak gerek. Fakat insanlarn zne giren, insan "vesvs"a dntren Hanns'n blis gcn alt edebilmek iin Tevhid'e snmak, bir ve tek olan Allah'n zatndaki malikiyyet, mlkiyyet ve ulhiyyet adl gcn birliiyle teslisin alt yaps insan tabiatndan ve de toplumdan kaznmal, sklp atlmal, "sosyal tevhid" ve "insan tevhid"e dayal - tevhid bir ruh ve dnya gryle- Habil bir toplum binas ina etmeli ve bir rnek mmet kurmaldr. yle bir mmet ki brahim'in risleti bu mmete davet ediyor, Htemiyyet, bu mmeti bina etme sorumluluunu insanlarn omuzlarna yklemitir. nsanlar, bugn faciay hissetmilerdir. Yeryznde brahim'in snnetinin varisi olan bizler, kesin bir yok olu tehlikesi ierisinde bulunan dnya insanlarnn kurtulu risletini gnmzn bilgili, sava ve adaleti nesline retmeliyiz. Kur'an, Ali Ailesi ve Hacc,

sorumluluumuzu ok arlatrmtr. Gnmzn Gasik' yeryznn gelmi gemi en nfuz edici, en ihata edici;60 by "neffse"leri ise61 her zaman ve heryerdekinden daha gl ve daha gizli iken nsann kendine hakimiyeti her zamankinden daha zayftr. Gerekten Cin ve insden olan hannas vesvas, bugn daha gl ve daha felaket getiricidir. Ey Makam- brahim'de durmu insan! Sen ki "Vahiy hatemiyyeti" ar, "Rislet" ykn senin omuzlarna yklemitir! Ey bilgin insan! Ey bilinli insan! Ey Allah'n halifesi, Peygamberlerin vrisi! Sen ki "halknn seni rnek edinmesi iin "Rasl' rnek edinmesi gereken bir kiisin! Ey "mmet" binasn ina etmekle sorumlu insan! Ey "kitab", "mizan" ve "demir" dininin takipisi! Ey yeryznde "adaleti tesis eden"! Ey zalimin dman, mazlumun dostu! Ey Mslman mcahid! Yarnn tarihinde "zamann nderleri", dnyann varisleri olacak olan "yeryz mustazaflar"nn arsna cevap ver! Zira yeryzn "Sfyn" zorbalarn zorbal, "Karn" hazine sahiplerinin zulm, "Deccal" bir gzn gzleri balayc komplolar doldurmu ve buna karlk hir zamann vadedilen kurtulu, intikam, hak, adalet ve bar kyam, dertli kitlelerin vicdanlarnn ve sorumlu aydnlarn bilinlerinin derinliklerinde "zuhur almetleri" ni ortaya koymaya balamtr. Ey "kendini Allah'n ahlak ve huyu zere yetitirmi kii"! Ey Nebilerin varisi! "Ey srail Peygamberlerinden daha stn" olan insan! Ey Muhammedvr insan! Zamann hakknn ahidi, dnya insanlarnn ehidi olmalsn"! ey "Allah'n Salih kulu! Bu tabiatta "Rabbani olmalsn", Ey "Hanf soylu insan"! Ak tavaf, b- Sa'y'n bilgi ve bilin menzili, irk teslisini talama Mina's ve smail'in ehadet yerinden dnyorsun. brahim Tevhidi, Kur"an mesaj ve Zlfikar Ali'nin kurtulu baheden sancan yannda tayorsun. Bir testi zemzem suyunu da hediye getirmisin! Evet, btn bunlar yapan ey Hanif soylu insan! "nziva ve uzlet pos-

tu"nu brnp karanlk in evine komadan, senden bir ay uzak kalm a gzl hayat timsah kuduz azn ap -Yunus gibi- seni de yutmadan ve gndelik hayatn iinde seni bomadan nce bir an kendine gel, dn: iman ve szlemeni dn. Kendinde, kendi anda, kendi neslinde, yerin ve insann ehresinde neler olduuna bir bak. Dnyamzn bilgin vicdanlarnn feryadn bir duy da "vesvs-i hanns"n errinden nasl inlediklerini bir gr : Toynbee, beer uygarln, "i dmanlar"n tehdidi altnda olduu grnde. Delice ve sersemletirici tketim hcumu. Evet, tketim, tketim, tketim! Marcuse, insann bir alet gibi "tek boyutlu" hale getirildii tehlikesini bildirmitir.! Erich Fromm, Diyojen gibi, ama "snm lamba" ile ehri gezip umutsuzca "kendinde olan, kendi olan insan" aryor. Camus feryat ediyor: Bu an uygarlk kenti Oran'da "veba" ba gstermi; ehrin "tapnan"da masum ocuklar, sebebini bilmedikleri gizemli ve korkun bir hastalktan lyorlar. John Isolet, silah ve altnn iinde boulan ve fakat derman bulamayan can yakc bilinmez bir dertten aclarla kvranan "silahl bir prens"ten sz ediyor! Hollanda'nn bilgili heykeltralar, modern ehir Rotterdam meydannda, kaya gibi salam bir insan heykeli yapm, ama mafsallar daha imdiden adeta paralanp decekmi gibi birbirinden ayrlm! Eliot ve Joyce, mitolojiden ne erkek ne de kadn olan Yunanl tanra Trezi'yi alp gnmz insannn rabbu'nnevi yaptlar! Eugene lonesce, bir insan faciaya iaret ediyor: Hanns, insann iine girmi ve insan "gergadan" haline gelmitir. Kafka, tabiatta Allah'n halifesi olmas gereken, Allah'n kendi suretinde yaratt insann korkun ve ackl ehresini tasvir etmi ve nasl deiip aslnn bozulduunu gstermitir. Evet, "Dorian, Gray"in portresi, Oscar Wilde'n portresi deil, gnmzn cin arpm insannn portresidir! Felakta ka, ey faciann bilinli kurban! Zira "kara gece, her yeri kaplamtr";

zira "maharetli bycler; dmlere flyorlar"; zira "hasetiler, gece byclerinin oyunca, dostlar ise dman taraftar olmulardr"! "Felakn Rabbi"ne sn ki gecenin rtsn yrtsn, sabahn beyaz rman "Mina"ya aktsn. Ve kork! Zira o taut geri dnd. Maskeli, kurnaz,maharetli; saysz ordu ve gizli silahlarla! Ey "babas katledilmi kan davacs"! "Habil"in vrisi" Kabil lmemitir. Ey "Adem'in vrisi"! Ey karsnda "Meleklerin secdeye kapand varlk"! blis intikam alyor "nsanlarn ilerine vesvese veren", Bu " suratl yedi renkli yediyz adl yetmibin tuzakl vesveseciden, geri dnp gizli i eviren byc"den! sakn! Allah'a sn! -Muhammed gibi"Felak'n Rabbi"ne "nsanlarn Mliki" "nsanlarn Meliki" "nsanlarn Ma'buduna" Ve sen ey Hac! "Kurban Bayram"ndan sonra da ayn ekilde Mina'da kal! ve her gn her tautu, birbiri ardnca tala, yedi kez ve her defasnda yedi mermi! Ki her gn Terik'tir, her ay Zilhicce, ve her yer Mina. nsan, tarih ve... .... hayat, Hacc'dr.

. Sonu Artk Mina'da duru sona ermitir. Hacc, Mekke duvarnn arkasnda nihayet bulmutur. Bir Tavaf ve bir Sa'y'in daha var. Onu Zilhicce'nin sonuna kadar istediin zaman yapabileceini sylerler. Hatta bir zaruret szkonusu ise, Arafat'tan nce de yapabilirsin. Demek ki Hacc sona erdi. Btn Hacc, bu idi. imdi "Mina"y terkeden ey Hac! Hacc'n son menzilim kat ettin; brahim'in davetiyle ferd hayatnn anlamsz ksr dngsnden kp, "Mevsim"inde Mkt'a geldin. "Vahyedici"nin fermanyla ferd hayat elbiseni atp beyaz lm elbisesini giydin. Kendi kiliminden ayan kaldrarak iman lkesine, -cihada- ve Allah'n halsna -misafirlieadm attn, ayak bastn. Allah'n Sa Eli'yle biatlatn, ak girdabna daldn ve kendini, Tavaf eden halkta yok ettin. Hayatn tozlarndan temizlenip kendi paslarndan arnarak "kendi"ne, "z"e eritin. Girdaptan kp hayret ve susuzluk dalarnda su aramaya koyuldun. Sonra Mekke'den kalkp Arafat'a indin. Oradan da konak be konak Allah'a dndn. Arafat gneinin aydnlnda, karanln hegomanyas ve gecenin korumas altnda "haram uuru"nn pak aydnlna kavuma "bilinci"yle silah toplamaya giritin. Zamana uyup toplulukla birlikte haraket ederek Mina snrndan getin ve sava meydanna daldn: ilk hamlede en son karargah yerle bir ettin. te o zaman zgrlne kavutun. Ak ve iman lkesini blis'in hegomanyasndan kurtardn. brahim makama ulatn; "ehadetten daha stn" olan yksek zirveye ktn ve iin sonunda bir koyun kestin. En byk ruhan seferin ve en yksek insan mi'racn sonunda, daha da tesi en tehlikeli yerlerden, yaratl, tevhid, fedakarlk, cihad, ehadet, blis'le sava ve akn ba menzili fethedi alanlarnn en tehlikelilerinden getikten sonra nereye varyor, ne yapyorsun? Boazlamak, bir "koyun" boazlamak! Niin? Bu ne felsefesidir? Ne srdr? mann ifadesi olan Hacc'n sonunda koyun boazlamaktan maksat nedir?

Bunu sylemeye cesaret edemiyorum: bizim iin, din ruhumuz iin inanlr gibi deil. Brak ta "niin" sorusunun cevabn bizzat Allah versin.
"... Onlardan yiyin, kanaatkara ve isteyene de yedirin..." (Hac, 36)

Ondan hem kendiniz yiyin, hem de muhta mcahide, sessiz yoksula, adalet davacs ve protestocu mazluma yedirin. Ve yine:
"... Artk onlardan yiyin ve zorluk eken yoksulu da doyurun" (Hac, 28)

Ondan yiyin ve zamann muhtalarna da yedirin! Yani fakirlikle savamak. Yolun sonunda bir lokmayla -kendi yediin eyden- bir a insan kurtarmak, bir mazluma yardm etmek. te... hepsi bu kadar! Dn Ey Hac! imdi nereye gidiyorsun? Eve mi? Hayata m? Dnyaya m? Hacc'dan aynen geldiin gibi mi gidiyorsun? Asla! Ey Hac! Sen ki bu sahnede "brahim rol"n oynam, brahim'i sembolize etmisin! yi sanat, roln oynad karakterde erir. Eer roln iyi oynarsa, sahne ii biter, ama kendisinin ii bitmez. yle sanatlar gelmilerdir ki ifa ettikleri rolden uzaklamam, rollerini iselletirerek lmlerdir! Ve sen brahim roln oyunla deil, ibadetle, akla stlenmi mslman! Allah'n Evi'nden kendi evine gitme, brahim rolnden kp kendi rolne dnme! Halkn/insanlarn evini terketme, kendi toprana tekrar ayak basma, kendi kilimine oturma tekrar. hram' karp da bedenini kendi klna brme! Mina'dan Mekke'ye smail'inle birlikte dn! Sen brahim'sin: tarihin byk put krcs, dnyada Tevhidin kurucusu, topluluun hidayet misyonunu stlenmi eli, sabr llemez isyankar, yol gsterici ihtilalci, ruhunda strap, gnlnde ak, yznde nur ve.... elinde balta!

Kfrn kalbinden imann fkr, irk bataklndan Tevhidin feveran! brahim: beeriyet taifesinin put krcs, kendi kabilesinin put yontucusu zer'in evinden kt! Put kran, Nemrud'u malub eden, cehalet ve zulm ezen, uyumaya dman, zilletin verdii huzura bakaldran, zulmn salad gvenlie isyan eden, kabilenin nderi, hareketin yneticisi; hayat ve hareketin, ynn, lk ve umudun, iman ve Tevhidin rnek ahsiyeti, Evet brahim'sin sen! yleyse atein ortasna git; zulm ve cehalet ateinin iine dal ki halk ateten kurtarasn: zulm ve cehalet ateinden! Sorumlu her insann yazgsnda var olan ate; aydnlk ve kurtulu sorumlusu her insann. Fakat... Tevhid Rabbi, Nemrut ve Nemrutularn brahimlerin zerine sald atei krmz gle dntrr! Yanmazsn, dolaysyla kl de olmazsn. Maksat, cihad yolunda atee kadar gidebilmen; nsanlar ateten kurtarmak iin kendini atee atman; "en strap verici ehadet'e ermendir! Ey brahim Hac! smail'ini kurban et; kendi ellerinle ba boazna daya... Ki halkn boazndaki ba kaldrp atasn; iktidar saraylarnn temellerinde, yama hazinelerinin banda, drar ve zillet mabetlerinin eiinde, boazlanan insanlarn boazlarndaki haneri alp smail'inin boazna daya ki haneri celladn elinden alma gcn elde edebilesin! Ama... smaillerin fidyesini, bizzat brahim'in lah der. ldrmezsin, smail'ini kaybetmezsin. Ama, iman yolunda smail'ini kendi ellerinle boazlama noktasna kadar ilerleyebilmen. Ta., "ehdetten daha ac verici mertebe"ye kadar! Ve imdi ey Hac! ak tarafndan geliyorsun, "brahim'in Makam"nda durmusun, brahim'in Makam'na erimisin! brahim buraya geldi inde, fele in emberinden gemi ,.

hayatn zor tecrbelerini yaamt. Put krclk, Nemrud'u malub etme, mancnkla ate azabna atlma, blis'le mcadele, smail'i kurban etme... hicretler, straplar, yalnzlklar, ikenceler, mahrumiyetler ve Nbvvetten mamete kadar; "ferdiyef'ten "cemiyet"e, put yontan zer'in evinin ocuu olutan Tevhid Evi'ni bina etmeye kadar! imdi burada durmakta. Salarna ak dm... Bir tarih sdrd mrnn sonunda... Ev'i bina etmekle grevlendirilmi, Hacer-i Esved'i yerletirmek, Allah'n Evi'ni, Allah'n Eli'ni dikmek... Yardmcs smail! Ta ekiyor, babasna uzatyor. Babas da bu talarn zerinde durup temelleri zerinde Ev'i ina ediyor! Ne hayretamiz bir durum! smail ve brahim Ka'be binasnn ustalar. smail ve brahim! Biri ateten geip gelmi, dieri kurbanlktan. Ve ite her ikisi de imdi Allah'n memuru, halkn sorumlusu, yeryznde en eski Tevhid tapnann, Tarihte "insanlarn ilk evi"nin, "zgrlk evi"nin, zgrlk mabedinin, aka, peresti ve harem Ka'be'sinin, iffet, mahremiyet ve melekt perdesinin sembol olan Ka'be'nin mimar. Ve sen imdi "brahim'in Makam"nda, brahim'in bast yerlere ayak basmakta; brahim'in ykseli merdivenin en son basamanda, brahim'in Mirac'a ykseliinin en yksek noktasnda, Takamb'da, brahim'e en yakn mesafedesin: "Makam- brahim" u halde sen, Ka'be'nin banisi, zgrlk Evi'nin mimar, Tevhid'in kurucusu, sorumlu, k, bilinli, put kran, kabile nderi, Nemrud'un zulmne kar mcadeleye giren, irk cehaletiyle savaan, blis'in vesvesesiyle cihad eden, insanlarn iine vesvese atan Hannas'a kar savam veren bir kimsesin. Yersiz yurtsuzlua, eziyet ve straba, tehlikeye, atee... smail'ini boazlamaya tahamml et...! imdi ne kendin iin bir ev, ne de smail'in iin bir snak yap. nsanlar iin bir ev, snmaszlar iin bir at, takibe urayanlar, kaaklar, btn bir yeryznde korkarak kaan ve bir snak bulamayan, her yerde Nemrud'un takip ettii yaral, snmasz avlar iin bir yuva kur.

Zulmetin bu eb-i yeldsnda bir meale yak! Bu zulm gecesinde bir feryd ol. Her yerin utan dolu ve emniyetsiz olduu, yeryzn byk ve hrmetsiz bir fuhuhneye evirdikleri, dnyay tecavz, hakszlk ve zel muamelenin dnda hereyin yasak olduu bir katil merkezi haline getirdikleri bir zamanda harm, harem, gvenlik, insan iin temiz ve hr, Allah'n Evi -insanlar/ halk- iin gvenlikli, temiz ve hr bir harm, bir harem... Sen ey brahim rolne soyunmu, Makm-i brahim'de durmu, brahim'in ayak izlerinde yrm ve brahim'in Rabbi'nin Eli'ne biat elini vermi kimse! brahim gibi yaa, kendi anda iman Ka'be'sinin mimar ol. Kavmini, uyuuk hayat bataklndan, l hayat, uyku rahatl, zulm zilleti ve cehaletin zulmetinden kararak harekete geir, yn ver, Hacc'a davet et, Tavafa getir. Ve sen ey Allah'n "mttefik"i, ey brahim'le "ayn yolu takib eden"! Sen ki Tavaftan geliyorsun, Hacc iini kadnlarn Tavafyla birlikte bitirmisin, kendini Tavaf eden halkta fena etmek brahim suretinde kp geldin. Ka'be mimarnn, Harem ehri ina edenin, Mescid-i Haram' bina edenin makamnda durmu, Mttefik'in -Allah- ile karlama imkan elde etmisin. Kendi topran harem blge yap! Zira harem blgedesin. Kendi an haram zaman yap Zira haram zamandasn. Yeryzn Mescid-i Haram yap. Zira Mescid-i Haram'dasn. Zira "Yeryz Allah'n Mescidi'dir" Ama gryorsun ki "yle deil"!

III. BOLUM: EHDET: HACC'DAN DAHA BYK BDET

Hseyin, bize ehdetinden daha byk bir ders vermitir: Hacc' yarda kesmek ve ehadete yrmek! O, btn gemileriyle ecdadnn atas ve babasnn, ihyas uruna cihad ettikleri Hacc' yanda keserek ehdeti seiyor. Evet, Hseyin Hacc merasimini bitirmiyor. Hseyin byle yapmakla, tarihin tm Haclarna, tarihin tm namaz klanlarna ve brahim'in Snneti'ne inanan herkese unu retmek istiyor: eer imamet olmazsa, rehberlik olmazsa; eer hedef olmazsa, eer Hseyin olmaz da Yezid olursa, Allah'n Evi'ni tavaf etmek, puthaneyi tavaf etmekle e it olur. Hseyin Hacc' yanda brakp Kerbala'ya yneldii anda Tavafa onsuz devam edenler, Muaviye'nin yeil saraynda Tavafa duran kimselerle msavilerdirler". "Hacc"! Put kran brahim'in Snneti. "nsanlarn evi"nde ya da Allah'n Evi'nde - ne fark eder?-Bir halk girdab, tazyikli ve hararetli, tavaf etmede... Yzler evkten parlam, yrekler aktan erimi, "Allah"n davetine Lebbeyk diyor ve iman cokusu, slam heyecan, Allah kor-

kusu, hiret azabnn rknts, cehennem cezasnn korkusu ve ibadet ak, mmetin sekinlerini mukaddes bir halkann iinde dndryor. Ve simalar arasnda kimler yok ki: Peygamber'in Ashab, slam'n ncleri [Mtekaddimin], cihad kahramanlar, kfr topraklarnn ftihleri, yeryz puthanelerini viraneye evirenler, Tevhid'in hamileri, Kur'an Hafzlar, Snnet'e bal olanlar, Hanif Din'in ruhanleri... bunlarn hepsi dnyor ve brahim'le ahidlerini yeniliyorlar. Bu aa-adi dnyadan, bu toprak dnyasndan ve bu baya yeryznde olup biten her eyden fari olup kalblerini Allah'a balayarak dnyorlar. Cennet, gzlerinin nnde dansa km. Huriler, mahcup yzlerine gz krpyor. Melekler ar kongresinden onlara gzel sesler gnderiyor. Cibril, kanatlarn sevgiyle onlarn tavaf eden ayaklarnn altna seriyor! Peki atmosfer bu iken, byle fkeli, kararl, mslmanlarn sk Tavaf girdabn yarp kan, "hrmet, gvenlik ve dokunulmazlk" ehrini terkedip giden insan da kim? Btn mslmanlarn Ka'be'ye yneldii bu esnada, o nereye ynelmitir? Niin bir an olsun bu dnen daireyi grmek iin dnp, bakmyor? O dairede insanlar, Nemrud mziiyle brahim'in Evi'nin etrafnda dndryorlar. Safa ve Merve arasnda bo Sa'ylerinin uruna koturuyorlar: Tarihin balangc olan ve Adem ile Havva'nn yeryznde ilk buluma yerleri olan Arafat'tan "Me'aru'l-Haram"larna gece karanlnda getiriyorlar. Bu haram beldede -ki bu gece cehalet kullarnn oraya girii yasaktr- onlarn uurlarn ldryorlar, seher vakti gelir gelmez Allah'n koyu srsn harekete geiriyor ve brahim'le dalga geer ve Allah' aldatrcasna, Adem'den hir'zzamana kadar gelen daim mabudu oyun olsun diye talamalar iin, - uursuz teslis putunun topra olan- "Mina"ya doru sryorlar.

Evet, rengarenk yedi gzel ve zarif akl tara, narin ba parmaklaryla, mekan ve zamanlarnn tanrsnn aarm ehresine, cilve ve ak oyunu turlar yaparcasna atmalar iin...! ve zillet ykl yazglarnn bir iareti olarak koyunlar boazlasnlar diye: onlar, "Allah'n koyunlardr". Tanr'nn daim temsilcisi, bu koyunlarn yn, st, deri ve etinden daima yararlanmtr. Onlarn daim kurbanlklar, bunlardr. Onlar her yerde, "dilsiz" olan bu kurbanlar, kendi canlar uruna keserler; onlarn al kanlan ise "yeil saray", "Mescid-i Drar" ve "Karun'un hazinesinin damarlarnda dolamaktadr. Sonunda bu " talanan" putun kulluuna ba koymalarnn gstergesi olarak balarn tra ettirirler; bu tra ayn zamanda zul mn eylem aletinin cehalet olduunu, elleri hakikat kanna bulan m olanlarn, pragmatistlerin ta kendileri olduunu da gstermek tedir. Bu "pragmatistler, her ada ve her nesilde ", "kendi yokluk lar"yla "insann ehadeti"ne zemin hazrlarlar. Bu takva ve kut siyet perdelerinin ardnda cellatlk gizlenmitir. Bu Haclardr ki her zaman ve her mekanda, tm zamanlarn ve tm mekanlarn o putunun vesvesiyle smail'i, bizzat kendi elleriyle Nemrud'un ayaklar altnda kesmilerdir. Bunlar, "insann kurban" gnn ve zamann smail'inin boazlanma gnn bayram olarak kutlar; Ka'be'ye srtlarn dnerek, zillet kblesine yz srer, "Ahiret Cen neti"ni "dnya cehennemi" pahasna satarak ilah ve rablerinin mutfann scak klleri zerinde afiyetle kendilerinden gemi vaziyette uyur ve yama sofralarnn artklarnda byk bir zevkle otlanrlar! '

Hciyn medend b ta'zm mede s-yi Mekke ez Arafat Haste ez mihnet u bel-y Hicaz Yfte Hacc u Umre kerde temam Men odem sat beistikbl Mermer der meyn- kafile bd Goftem r beg n rest T zi tu bz mndeem cvd ad getem bedn ki Hacc kerd Bz g t egne dte n hemhst girift ihram Cmle ber hod haram kerde bed Goft ney, goftemes zed lebbeyk M end nid-y Hakk ve cevab Goft ney, goftemes der Arafat Arif-i Hakk od ve mnkir-i h Goft ney, goftemes u m reft Eymen ez err-i nefs-i hod bd Goft ney, goftemes u seng-i cimr Ez hod endht bern yeks Goft ney, goftemes u m kot Kurb-i Hak dd evvel u kerd Goft ney, goftemes u get th Kerd ez sdk u itikd u yakn Goft ney, goftemes bevakt-i tavaf Ez tavf-i hemei melikiyn Goft ney, goftemes u kerd Sa'y Dd ender saf-y hod kevneyn Goft ney, goftemes u get bz Kerd nca be gr mor-i hod r Goft ezn bb, heri goft tu Goftem ey dst pes nekerd hacc Refte vu Mekke dde mede bz Ger tu hh ki hacc kon pes ez n

kiren ez rahmet-i Hod-yi Rahm zede lebbeyk-i Umre ez ta'zm reste ez dzeh u azb-i elm bz gete bes-yi hne selm pay kerdem bern zi haddi gilm dst muhlis u azz u kerm zi'n sefer kerden be rene u bebm fikretem r nedmetest nedm n tu kes nst enderin iklm hurmet-i n bozorgvr-i Harm e niyyet kerd endern tahrm her i m dn-i Kirdigr-i Azm? ez ser-i ilm ve'z ser-i ta'zm? bz dd unan ki dad kelm? stad ve yft takdim be tu ez ma'rifet resd nesm? der harem hem Ehli Kehf u Rakm der gam- horket u azb-i cehm? hem endht be dv-i racm heme adat u fi'lha-yi zemm? gspend ez pey-i esr u yetm kati u kurbn-i nefs dn-i lem? muttali ber Makm-i brahim h-i his be Hakk teslim? ki devd be hervele zalm yd kerd be gird-i ar-i azm? ez Safa s-yi Merve ber taksim od dilet fari ez cehm nam? mnde ez hicr-i Ka'be dil bedunm hemunn kunn ki gete remm? men nednisteem sahh u sekm od der makm- mahv mukm mihnet-i bdiye haride besm inunn kon ki kerdemet ta'lim
Nsr- Hsrev

Haclar, Rahim olan Allah'n rahmetine krederek ve O'nu ycelterek geldiler. Arafat'tan Mekke'ye gelip ta'zmle Umre lebbeykini haykrdlar. Hicaz sknts ve belasyla yorulup Cehennem ve elim azaptan kurtuldular. Hacc' idrk edip Umre'yi tamamlayarak, eve selmette dndler. Ben bir an istikble gittim, haddimi atm. Kafile arasnda mermer gibi, muhlis, aziz ve kerm bir dost vard. Ona dedim ki syle bu ac ve korku ite yolculuk yapmaktan kurtulup da, Senden ebed olarak geride kaldm zaman dncemi sk bir pimanlk kaplar. Hacettiin iin mutlu oldum, bu iklimde senin gibisi yoktur. Yine syle, o yce harmin hrmetine nasl sahip oldun? Tam ihrama girmek istediinde, o tahrm hususunda neye niyet ettin? Btn ktlkleri ve yce Yaratc'nn dndaki hereyi kendine haram ettin mi? Dedi ki hayr, ona dedim ki ilim ve ta'zmle lebbeyk haykrdn m? Hakk'n nidasn duyduunda Kelm'in verdii gibi cevap (karlk) verdin mi? Dedi ki hayr, ona dedim ki Arafat'ta durup takdimde bulunduun zaman Hakk'n arifi ve nefsinin mnkiri olduunda, sana ma'rifetten bir esinti geldi mi? Dedi ki hayr, ona dedim ki Harem'e gittiin zaman Ehl-i Kehf ve Rakm gibi, Cehennem alevi ve azabnn kederiyle nefsinin errinden emin oldun mu? Dedi ki hayr, ona dedim ki (Min'da) kovulmu Seytan'a cemre tan attn zaman, Kendi nefsinden de btn kt adet ve fiilleri attn m? Dedi ki hayr, ona dedim ki esir ve yetimin uruna koyun (kurban) kestiin zaman ncelikle Hakk'a yaknlatn grdn ve alak ve aalk nefsi ldrp kurban ettin mi? Dedi ki hayr, ona dedim ki sen brahim'in Makamna (makam- brahim) muttali olduun zaman, Sdk, itikd ve yakn ile kendi nefsini Hakk'a teslim ettin mi? Dedi ki hayr, ona dedim ki tavaf vaktinde var gcnle kotuun zaman, Btn Meleklerin koskoca ar etrafndaki tavaflarn hatrlayp andn m? Dedi ki hayr, ona dedim ki Saf'dan Merve'ye doru taksim zere sa'y ettiin zaman, Kendi Saf'nda iki kevn'i grdn m ve kalbin cennet ve cehennem dncesin den kurtuldu mu? Dedi ki hayr, ona dedim ki ikiye blnm kalple Ka'benin ayrlyla geride kaldn zaman, u anda rdn gibi, acn orada mezara gmdn m? Dedi ki bu konuda sylediin eylerin, doru mu yanl m olduunu ben anlamadm (bilmiyorum). Dedim ki ey dost, yle ise sen hacc etmedin, mahv makamnda mukm olmadn. Gittin, Mekke'yi grdn ve ln skntsn gm ile satn alp geri geldin, Bundan byle eer haccetmek istersen sana rettiim gibi yap.*

*iirin evirisine yapt byk katklarndan dolay M. Sait Okumu'a mteekkirim.

NOTLAR

1. mam Sadk'n sz. Bkz. Misbhu'-eria. Ayrca Feyz Kn, bu sz Mehac cet'l-Beyz'da nakletmitir. 2. Bu noktada u izah yapmakta yarar grmekteyim: burada "dinler" terimini tarih ve sosyal bir tabir olarak ve "dinler bilimi"nin diliyle kullan yorum. Bu kul lanmda, felsefi, bilimsel, edeb, sanatsal vb. ekol ve arlara mukabil din yn olan her ekol ve ar, metafiziksel kkeni olsun veya olmasn din olarak isimlendirilir. Zira dinlerin hak olup olmad konusu, her dinde, lah hikmet ve kelam ilminin iidir. Ben ise byle bir konumda deilim. 3. Ltfen her kelime zerinde dikkatle d nn. 4. slam' her slambilimciden daha iyi bilen, slam'n tarih yazgsn her sos yologdan daha byk bir vukfiyetle ngren, her edipten daha iyi yorum gc ve marifeti olan tarih bir ahsiyetin, yani Ali'nin ifadesi bundan da uygundur. Ali ki, slam bilim ve sosyoloji uzmanlarnn bilimsel slam tarihi tahliliyle, kitaplarla ve yaygn konferanslarla sylemek istediklerini, slam'n ilk hakikati ile imdiki gerek liini mukayese ederken ifade etmek istediklerini, slam'n yapc misyonu ile ykc roln izah ederken vurgulamak istediklerini, hatta gemi te ve imdi vukufiyet sahibi halkla sorumlu aydnlarn duygu ve dncelerini slam'a mal edip slam'la zde gururken sylediklerini, slam'n ilk hakikatinin gzelliini ve cazibesini, s lam'n bugnk gerekli ini aklarken sylediklerini, nce slam'n, onunla ayn erevede grlen btn dinlerden farkl , istisna bir din ve sonralar kte de, km veya kle yzyze gelmi olan dier btn dinlerden ayr olarak istisna bir din olduunu, ilk slam'n, mektep ve arlarn en gzeli, en cazibi iken deiim ve k srecinde en irkin ve en nefretlii olduunu ifade ederken sylediklerini ve benim en yce d nce okulu, en ileri insan misyonun, dnyan n en km mekteb ve en menfi misyonu haline geldiini ifade ederken syle istediimi... evet, btn bunlar Ali, halk kitlesinin hayatndan kelimelik tabi basit bir istiareyle dakk, gzel ve eksiksiz bir ekilde beyan etmitir: "slam, ters dnm post elbise gibi giyildi" (Nehc'l-Belaa, 107.

Hutbenin son cmlesi) Post elbise, hem cins, hem ekil, hem de masraf ynnden dier elbiselerden farkldr. Deri (post) elbise, yz en gzel, en sanatkarne, en ekici, ama arkas en irkin, en kara ve en nefret verici olan bir elbisedir. Gzel ilemeli ve en gsterili

deri elbise, ters giyildiinde "c" olur. ocuklar onunla korkuturlar. (Yoksa ocuklar imdi bu slam'dan korkmuyorlar m? imdi insan, deri elbiseyi (postu) o yznden (tersinden) giyiyor, koyun ise bu yznden (doru yznden)! 5. Mesel 28 Safer, hem Peygamber'in vefat gndr, hem de mam Hasan'n. Fakat ben, mam iin yaplan yas tutma (azdri) merasiminde hi kimsenin Pey gamberi de yd ettiini grmedim! Kur'an'sz ve Peygambersiz bir slam... Gerek ten ne kadar da kolay bir lokma! 6. Hacc'la birlikte Medine'nin de ziyaret edilmesi vurgulanmtr. Peygamber, bir rivayette yle buyurmaktadr : "Hacc'a gelip de beni ziyaret etmeyen kii, bana zulmetmi olur". Bana gre bu yzdendir ki Hacc'da Tevhidi renir, tecrbe eder, brahim'i tanrsn; Medine'de ise slam' renip yaar, brahim tarihinin devam et tiricisi ve Tevhid risaletinin tamamlaycs olan slam Peygamberi'ni tanrsn. Ve sen ey kardeim! yine Medine'de Hacc dersinin peine der, Hacc mektebini tamamlar sn. Yoksa Peygamber'seninle benim ziyaretime muhta deildir. Onun slam' "semeresiz yaamda ve esersiz zihinlerde var olan eye Ahiret'te dl vermekten ve de ne halk iin bir hizmeti, ne de kendisi iin bir yarar olmayan bir amele sevap ver mekten daha mantkl ve daha ciddidir. 7. Kitapta "ne-se-ke"nin oulu olduu ifade edilmektedir. Muhtemelen bura da bir bask hatas olmutur. (ev.) 8. Bu konuda Allme Tabataba u grtedir: Hilfet ve isimlerin retimi, Adem'e zg deildir. Adem'in ocuklarnn da pay vardr, hilfet ve isimlerin retiminde. (el-Mzn, c. 1) 9. "phesiz Allah, Adem'i kendi suretinde yaratmtr." (Hz. Muhammed): Es rr'l-Hikem, s. 225 veya "Adem'i Rahman suretinde yaratmtr." buyurulmutur. Ayrca "ki Atk"de de bu anlamda bir ayet mevcuttur. Hakm-i Esrar suret kelimesi ni sfat olarak tefsir ermitir. 10. M'minin kalbi, Allah'n ar veya Rahman'in ardr. (Esrar'l-Hikem, s.226) H. "Elbette Allah, sadk olanlar da bilir, yalanclar da bilir" (Ankebt, 3) "... Allah, kendisine ve Peygamberlerine gayb ile kimlerin yardm edeceini bilsin..." (Hadd, 25) "phesiz biz, yeryz zerindeki eyleri ona bir ss kldk; onlarn hangisinin daha gzel davranta bulunduunu deneyelim diye." (Kehf, 7) "O, amel bakmndan hanginizin daha iyi olacan denemek iin

lm ve hayan yaratt." (Mlk, 2)

12. Haccn ehresi, bugn grndnn aksine, aristokrat deil, halk-insanc bir simadr. Bu arya cevap verenler, birinci derecede yayalar, ikinci derecede svarilerdir. Fakat bu svariler, "hzl korkun sava develerine" ve "dizginleri altndan, hzl koan aristokratik atlar"a binenler deildir. Zira binitlerinin zayfl o binitlere binenler tabakasn, "dmir" zerindeki ziyaretileri anlatmaktadr. Acaba bu, bugn anladmzn tersine, Hacc'n kapitalistlerin ehresine sahip olmadm, zenginlerin din vergisi olmad n ve g/imkan sahibi olman n, sn fsal ve ekonomik deil, mantk ve genel bir mesele olduunu gstermiyor mu? Bu aristokrat ehreyi sadece ran'da Hacc iin betimlemilerdir. Yoksa Kur'an, her zaman Hacc'dan, Haccedenlerden ve Kabe Evinden ahenkle sz eder. Kur'an'n bu ekilde sz etmesi, onun sadece snfsal olmadn aksine tamamen insan olup tm insanlar kuattn, hatta snf kart olduunu, aristokrat kart bir zellie sahip olduunu gstermektedir. "nsanlar iinde Hacc' duyur..." Bu arya cevap olarak Hacc'a gelmek isteyenlerin tasviri onlarn tabakalarn gstermektedir. O zaman dier slam lkeleri haclarnn ehresinden, onlarn Hacca gelmeyi sradan bir din grev olarak algladklar, Hacca g yetirmeyi, "madd imkanlar elde etmek iin Hacc'a gelmek deil, Hacca gelmek iin maddi imkan elde etmek" olarak telakki ettikleri anla lmaktadr. Bizim eski edebiyatmzda da Hac bugnk gibi geerli dnyev ehreyi deil akne bir din ehreyi artrrd. "Zengin" ve "hac" gibi iki sfatn mteradif olarak kullanlnn, szm ona yabanclam Safev ias'nn mahareti olduunu dnyorum. nk Safev ias'nda "Mehed" ve "Kerbel" lakaplarn, hac mukabilinde va'z etmiler ve mam'n sandukasn tavaf etmeyi, Kabeyi binlerce yzbinlerce kez tavaf etmekten daha stn grmlerdir : "Sultan Ali Musa er-Rza'nn trbesini bir kez tavaf etmek yedi bin yediyz yetmi Hacc- Ekber'e denktir. Tavaf kavramm, kabir iin de kullanmann ok ilgin anlam vardr. Bu, tevhid gr, ruhu, pratii, kltr ve dilini, mamet adna nasl bozarak, siyasal ve snfsal irke yol atklarnn gstergelerinden biridir. Belki bu iki tavafn snfsal oluunu da telkin etmilerdir: Zenginler Mekke'ye gitsin, fakirler senin huzuruna gelsin. Canm sana feda olsun ey aa ki Hacc, fakirlere aittir.

13. "Dn, Allah'adr" (Fatr, 18). Sayrret: olmak, bakalamak, deiim. Zat ta cevherde ve mahiyette hareket. Bu anlamda -filozof ve mantklarn tersine- in san sabit bir zat de ildir. O'nun mant k tarifi mant ks zd r. O bir "bulunmak" (bden) deil, olmaktr (oden). Yani daima "yaratlma" ierisinde olan ve yaratcs Allah olan ebed hareket ve deiim...! 14. "Gl bir hkmdarn katnda, dorulara has oturma yerinde..."(Kamer, 55) 15. Medine -ki Peygamber, oradan haccetmi tir - halknn Mkt' Zulhuley fe'dir. Zulhuleyfe, Medine'nin 12 kilometre gneyinde, byk Ali'nin bizzat ken disinin kazd su kuyular "br- Ali"nin yaknnda bir yerdedir. 16. Celal: Mkt'ta bir p. 17. l: Yaratl arks. 18. "lmeden lnz." (Hadis-i erif) 19. "Kukusuz brahim, Allah'a boyun emi hanif bir mmetti. O, mrikler den deildi. (Nahl, 120) 20. Harikulade "ems" sresinde, Allah' gnee, aya..., yere..., ge., ve "nefs"e (bizzat kendisine) yemin eder ve ondan sonra u iar ilan eder: "nefs" (LE MOI) -in sann z, gerek ve ftr benlii- bir tohum bir insan ve bir ifti gibidir. "Kad eflaha men zekkha" [Onu ar nd ran gerekten felah bulmu tur!. Kim onu yeti tirirse, mahsul alr. "Ve kad hbe men dessh"[Ve onu rten ykma uramtr.]Ve her kim onu topraa gmerse bahtsz kalr! 21. Hass der Mkt, 1. bs., s.'94-98. 22. Sf'nin Tefsir'inde Tevbe sresinin nc ayeti yorumlanrken Kfi ve Ay'den nakledildiine gre Hazret-i Sdk yle demitir: "Byk Hacc (Hacc- Ekber), Arafat'ta Vakfe yapmak ve eytan talamaktr. Kk Hacc (Hacc- Asar) ise Umre'dir." 23. Ve ilallahi'l-msir: "Dn Allah'adr". 24. "nsan" hakknda Kuran'n ifadesidir. Nuh'un ocu u bahis konusu edilir ken, ocu u iin efaat eden ve ba lama dileyen Nuh'a hitaben Kur'an yle demektedir : "O senin ailenden deildir, o amel-i salih deildir." 25. Yasak meyve'ye eitli anlamlar verilmitir. Mesel Tevrat'la bizim rivayet ve tefsirlerimizden bir ou, ona "ilim" mns vermilerdir. Benim -zel bir mn da- di er faraz anlamlar aras ndan seti im mana. imdi de ayn

kanaatteyim. Fakat asl bir mns ve dorudan anlam olarak deil tabi ki: ltizam mansyla

byle kabul ediyorum. slam tefsirler, yasak meyveyi veya yasak aac, "hased, buz ve heva" gibi en sfl mndan "Ehli Beyt ilmi ve velayet makam" gibi en yksek mnya kadar eitli biimlerde yorumlam, hatta -buday m, elma m yoksa baka bir ey mi diye- botanik asndan belirlemeye almlardr. Ben ok basit, sade ve doal bir kelimeyle yasak meyvenin, yasak aacn, men aac olduu kanaatindeyim! Yasak meyveyi yemek veya Kur'an'n ifadesiyle yasak aaca yaklamak, haddi amak, her varla kapal olan bir dnyaya girmek, yani tek kelimeyle "isyan" demektir. Burada iki unsur sz konusudur: "bilgi ve serbestlik"! 26. Tevbe'nin szlk anlam, geri dnme'dir. 27. "Me'ar: Ma'lem, iaret.... oulu meir, Allah'n seip kendisine ard, (nedebe'1-lh ileyh), zerinde kyam emrettii iaretler demektir. Mea'r-i Haram Sa'yi Me'ar'dandr; nk Me'ar ibadet iin iarettir, bir mevzidir" (Lisn'lArab) 28. "Arafat'tan aktnz zaman, (halk rmaa benzetiliyor), Me'ari'lHaram'da Allah'n hatrasn, bilgi, bilin ve nilerinizde canlandrn. Allah' zikredin, o sizi doru yola iletti. Oysa siz daha nce dalalette idiniz. Sonra halk n akt yerden akn." Burada bir eye gnderme vardr: cahiliye dneminde halkn ileri gelenleri, halk kitlesinin Me'ar'a doru akt nehir yatann kenarndan giderlerdi! Bunun yanll da anlatlm olmaktadr. 29. "Abdu't-tark; Mehde"! 30. "Nazar" ve "Basiret" kelimelerini Kur'an' n kulland mnda kul lanyorum. Kuran, "nazar" kelimesini, tabiatn madd olaylarm mahede etmeyi ifade etmek iin kullanrken, "basiret" kelimesini hakikatleri grmeyi ifade etmek iin kullanmaktadr: "Bakmazlar m "nazar etmezler mi) deveye, nas l yaratld?" "Allah'a bir basiret zere davet edin." 31. "Gece zhid, gndz aslandrlar." (Hz. Peygamber) 32. "Cebr"den maksat ilm takdir veya determinizmdir. Yani her ey, evren, in san ve zaman- belirli bir takm ilm kanunlara tabidir. Her olayn belli bir ls var dr. Bana gre Kur'an'da geen takdir, kader-i ma'lm veya ecel-i msemm ifadeleri de bu anlamdadr. Terme=kader'den tremi olan determinisme terimi, ona denktir. 33. "Snnet", evren, toplum ve tarihe egemen olan bilimsel kanundur. Ben sn net kavramn "fait" (vaka) olarak tercme ediyorum. yet ise bir "vakiiyyet", bir gerekliktir, Tevhid bakasnda bir belirti ve bir "almet"tir: ada ilm bakasnda ise bir "olgu", bir "grng"dr.

Ben bunu da "phenomene" olarak tercme ediyorum. Her "snnet", bizatihi bir ayettir, yani "ilm bir kaide", bir ilke, bir "olgu", grng veya fenomen"!

34. "Halk", bir " ey" veya "grng", icat etmek demektir: Y ldz ve insan. "Emr" ise bir roldr: uhdesine alr ve bir durumdur: zerinde karar klar. Halk "var l": creati on'u ifade eder. Emr ise "yn" ve "hidayet'i: orientation'u. 35. Yerekimini ma lup eden bir fiziki veya evre ve bitkinin determinas yonuna kendi iradesini tahmil eden ziraat mhendisi gibi. 36. 'Tevfiz", "insancln", hmanizmin temeli, Egzistansiyalizm felsefesinde, Sartre'n deyiiyle Delaissement'dir! Bu kelimenin tam karl tevfizdir. Yani insan, tabiatn cebrinde veya takdirde, determinizmde, btn varl klara hakim olan ilah takdirde, kendisine dayatma yaplan tek zgr varlktr. Ben de Adem'in cennetten yeryzne "hubt'unu (ini ) bu mnda anl yorum. 37. Son eytan talama yeri, "akabe"ye yakndr. Akabe Hz. Peygamberin, Hac:a gelen bir grup Yesrib (daha sonra Medine olmutur) halkyla biatlat yerdir. Son talama yeri buraya yakn olduu iin ona Akebe talamas da denmektedir. 38. Ben bu konuda yle d nyorum: Tra olmak veya ksaltmak (bataki kllar kesmek veya ksaltmak), bir emir deil, nehyin kalkmasdr. Zira tra ol mamak veya ksaltmamak, hramn yasaklarna ait bir hkmd, hramdan ktn an, hramn, tra olmamak, sa ksaltmamak, koku srnmemek, sslenmemek gibi pasaklar kalkar. Gemite insanlar sslenmek amacyla ba tra eder, Kurban Bay ram' nda mni, yasak kalktktan sonra Haclar salarn dzeltirlerdi. Bu bizzat, Kur ban Bayram'nn bir gstergesi, Hacc merasiminin sona eri enliinin bir almetiy di. Bu, "Hacc'n mensiki"nden biri olarak telakki edilmitir. Tra olmann Haccn amellerinden biri olduuna dayanak gsterilen ikinci surenin (Bakara) 196 nolu ayeti, bana gre tra olmay Hacc amellerinde baarnn bir iareti saymaktadr. Bu ayetin, kanaatimce bundan baka bir anlam da yok. Tabii ki benim ki bir gr. Bunu ispat etmek iin herhangi bir banazlk tamyorum. Byk ada i taklid merciilerinden bir ksm tra meselesinde taassup gstermemektedir. Meslein gereklerini, sosyal artlan, hatta ahsn hayatnn ahs ortamnda, kendini tehis etmeye binaen ondan holanmamay, tra olmamada yeterli grmektedirler. Bazlar da sadece ilk Hacc'da farz saym, bazlar ise "ihtiyar vacib" olduuna hkmetmi, yani kendi mukallidinin Bu konuda ba ka bir merciinin fetvasyla amel etmesine cevaz vermilerdir... bu sebebledir ki byle zannetmilerdir. Bu telakkide, bir hkm olarak, Haccn asl mensikinden biri olarak kesin bir yarg da bulunmamlardr. ok hassas olan u temel noktay da hatrlatmakta yarar gryorum:

Bu meselelerde ben ve benim gibilerin kendi akl karmlarna dayanma haklar yoktur.

nk aksi takdirde kontrol edilemeyecek karklklar kacaktr. Bu gibi hususlarda kanaatimce, beenmediimiz, hatta doru bulmadmz bir meseleyi dahi taklit etmeliyiz. Zira Eb Zerr'in deyi iyle -zellikle Hacc konusunda- "ihtilaf ok ktdr". 39. "Niyet''i de anlamndan uzaklatrarak bir "teknik" haline dntrmler dir. Bir "kontrat ifadesi"nin telaffuzu biiminde telaffuz etmeye ba lamlardr. "Hacc teknikleri" uzmanlar ndan biri, kendisine ba l Hac lara yle diyordu : "Gelin, niyetlerinizin okunuunu dzelteyim"! Celle'l-Halik! Neleri ne hle getirdik lerine bir bak! 40. Toynbee'nin tabiriyle "tarih, Allah'n, insann yaratlyla ilgili plandr". Buna benzer bir ifade Sartre'den gelmektedir: "Tabiat veya Tanr, varl insana ver mitir. Varln mahiyetini yaratan ise tarihtir." Bilimsel tarifle tarih, insann "olu" ilmidir. 41. zer hakknda Kur'an "onun babas" (Kale brhmu liebhi Azer) demek tedir. Tefsirlerimiz de amcas (veya annesinin kocas) olarak anlam vermektedirler. Ben burada aynen Kur'an lafz n alarak Kur'an' n ald mnda anlamaktay m. Babam ve stadm Muhammed Takiy eriat, "eb" kelimesinin burada bilinen baba manasna gelmedii kanaatindedir; u sebeple : i mfessirler, sebeple zer'in brahim'in amcas veya annesinin kocas oldu unu sylemilerdir: a. Bu konuda Ehl-i Beyt mamlarndan muteber rivayetler gelmitir. b. i ve Snn tarikiyle Hz. Peygamberden pek ok rivayet nakledilmitir. Bu rivayetlere gre Peygamberin atalar arasnda hi mrik olmamtr. Peygamber b rahim'in neslinden olduu iin babasnn putperest olmas mmkn deildir. Neh c'l-Belaa'nn birka hutbesinde bu konu tasrih edilmitir. c. Bizzat Kur'an da aka bu iddiay dorulamakta, ispat etmektedir. nk Kur'an zer"i daima "eb" lafzyla ifade eder: "Eb" lafz, ailenin by, retmen, kaynpeder, lkenin lideri, vey baba gibi bir ok anlama gelir. Kur'an'da "eb", ced ve amca iin; "vlid", ise mnhasran gerek baba iin kullanlr. brahim zer'den bizar olduktan, onun iin dua ve istifar etmesi yasaklandktan sonra hakiki babas manasnda vlid'i iin dua eder. brahim sresinin 41. yetinde yle buyurulmak tadr: "Rabbimiz, beni ve anam babam bala..." Bkz. Vahiy ve Nbvvet,

s. 239 42. Bu, Hint, in ve zellikle de Yunan kltrleri karsnda brahim kltrn bir zelliidir. Mezkur kltrlerde kii avam sath ndan uzaklatka tanrlar. Bu

nedenle onlar n g kk tanrlar ile dolmu, yerleri ise "byk adamlar" dan boalmtr. Onlarda pehlivanlar, padiahlar, sekinler hep Tanrlarn bir parasdrlar. brahim kltrde ise tarihin en grkemli ilah simas, kltrn en eski balatcs, Tevhidin kurucusu, byk Peygamberler silsilesinin ba, Musa, isa ve Muhammed'in (s) dnyann en byk dinlerini, onun yolunun devam olarak bildikleri Nebiler babas brahim, szkonusu zelliklerine ra men yine de bir insan olarak kal yor! O, filozoflarn, airlerin, ariflerin imal ettii zihinsel, entelektel, hayal rn deil, btn beer tabi duygu ve zellikleriyle objektif, gerek bir insan, Allah-yaps bir insandr! 43. "yi insanlarn iyilikleri, mukarreb insanlarn ktlkleridir." (Hasenet'l ebrr, seyyit'l-mukarrabn) 44. "nsan, zayf yaratlmtr". (Nisa, 28) 45. "Allah'a irk kosaydm, amelin boa giderdi". 46. "Mina'da bina yoktur". 47. "Mslmanlarn ilerine nem vermeden sabahlayan, mslman deildir." (Hz. Peygamber) 48. Istilah mnda Kurban Bayram 'ndan sonraki gne "Te rik Gnleri" denir. 49. Ben bu noktada yle dnyorum: "Allah'a sn" diye Peygamberin ah sna tehlike bildiriminin yaplmas, ona pusu kuran serlerin gsterilmesi ve zellik le Bsetin ilk yllarnda nazil olan bu iki srenin Kuran'n sonuna yerletirilmesi Hz. Peygamberden sonra mmeti arasnda meydana gelen eylere aristokrasi, sekin cilik, irk ve cahili geleneklerin slam suretinde tekrar canlandna bir iarettir. 50. Meybed, Ke f'l-Esrr tefsirinde, burada "mlikiyyet, mulkiyyet ve ruhniyyet" olmak zere gten sz edildi ini ihsas etmi tir. Fakat onlar n "ns"la ilikisi balamnda yapt izah mahvetmitir. O yle demektedir : Srede "ns" be kez tekrarlanmtr. Birinci ns'dan maksat, nezrete ve sahibe ihtiyac olan ocuklar; ikinci ns, g ve mulkiyyete ihtiyac olan genler; ncs ns, tat ve ibadet ehli olan yal erkek ve yal kadnlar (szkonusu g, ilah g, irk dzeninde insanlarn ilah, mezkur ilah zellikleri kendilerine tahsis etmi , ilahlk iddiasnda bulunmulardr), drdncs eytann saptrmay ok istedii veliler ve salihler; beincisi ise kt iler yapanlar ve mfsitlerdir!

51. "...zerlerindeki arlklar, srtlanndaki zincirleri..." (A'raf, 157) 52. Bunun en gzel rnei mam Hseyin'in davrandr. mam Hseyin, yazp kardei Muhammed Hanefiyye'ye brakt vasiyetinde resmen emri bi'1maruf nehy ani'l-mnker iin kyam ettiim ilan etmiti. Grdk ki bunun zarar, hatta tehlikeli boyutlar vard. Bir sonu ve etkisi de yoktu. ("Dine Kar din", "slam'a kar slam" ve "iaya kar ia"y gryor musun?) 53. Hz. Peygamber yle buyurmu tur : koyunlarn gderdim... Koyun gtmemi hibir Peygamber yoktur" (bn Hiam, c.l, s.117) 54. "Allah'n ayetlerini inkar edenler, (ak hakikatleri deitirip bozan ve giz leyenler), hakszca Peygamberleri ldrenler, insanlar arasnda adaleti emredenleri (eitlik yolunda mcdele edenleri) ldrenler (var ya), onlan ac bir azapla mj dele." (l-i mran, 21) 55. Franszca da "Gol"n (Gaulle) anlam omaktr! Grdn gibi bu De Gaulle (do gol) iki omak, Devrim'den sonra demokrasi ve libaralizm rtsne brnm; ne de gzel ya! nc Dnya insanlar iin istibdat zamanlar n n deil, devrim sonras Fransa'sn n youn smrsnn kurban olan Mslmanlar iin dahi byle maalesef. De Gaulle'lerin omam, sopasn yiyor ve onlara alk tutuyoruz.! Hanns'a ve Vesvs'a bak. Bak da gr onlarn neler yaptklarn. 56. uras dikkat ekicidir: "Kitab" (ideoloji) ve "terazi" den (eitlikadlet) son ra hemen "demir"den sz edilmektedir. Demirin (madd gcn) her iki vehesi, "Cihad"da ve "hayat"ta, asker gc ve ekonomik gc zikredilmektedir. "... Ve demiri indirdik. Onda savan iddetli sertlii ve insanlar iin faydalar var." (Hadd, 25) Demek ki insanlar n adaleti ayakta tutmalar iin hem kitab hem de demir gerekli. 57. Bu yetin ard ndan u yet gelmektedir: "Kendilerine, 'ellerinizi ekin ve namaz kln, zekat verin' denilenleri grmedin mi? Kendilerine sava yazlnca hem ilerinden bir grup, insanlardan Allah'tan korkar gibi, hatta daha fazla korkmaya baladlar: 'Rabbimiz niin bize sava yazdn? Bizi yakn bir sreye kadar ertelesen olmaz myd?' dediler. De ki Dnya meta' azdr, korunan iin ahiret daha iyidir. Size kl kadar hakszlk edilmez." (Nisa, 77) Nisa 76 ve 77 no.lu ayetlerde; eytan, evliyu'-eytan, seblullh, tt, dnya ve ahiret, zellikle takva gibi din terimlerin ne mnya geldiklerini Kur'an'n dilinden duyalm. "Ben Kararif'te halk n

58. Takva, kanmak mnsna deil, korumak mnsna gelen "v-k-y" kkn den tremitir. Olumlu bir mns vardr; ama olumsuz anlayp olumsuz amel etmek iin olumsuz tercme etmilerdir. Kanma takvas deil, mcadele takvas olur. Bu nedenle "can yelei" (cn-cme) mns verdim. Kur'an da bunu zellikle "libs'ttakv" olarak tabir etmitir. 59. Kur'an'n ifade biimine bir bak! Her yerde eytan korkun, tehlikeli, mari fetli ve i ini bilen d man addeden Kur'an, burada eytan n hilesini zay f olarak nitelemektedir. Niin? nk burada ktalden bahsedilmektedir. Hitab da mcahid leredir. Bu yzden ben zalim dzen iin ayetin mefhumuna uygun olarak, "elik halat" deil, "rmcek a" ifadesini kullandm. lgintir, Kur'an'n bir sresinin ad da Ankebt, yani rmcektir. Bu srede tek balarna zalim egemen sper glerle ve hkmedilen halkn cehaletiyle cihada balayan ve bo ellerle btn zulm saray larn, by mabetlerini devirip yerle bir eden Peygamberlerin yks anlatlr. Bu glerin hepsi irk zere kurulmutu. Kendi topraklarnda istikbara yellenip halk mustazafla kurban eden iktidar sahipleri Allah' n dndaki herkes ve her eye dayanmlard. Kur'an bu iktidar sahiplerini Ankebt (rmcek) olarak adlandr maktadr, onlarn dzenlerim ise rmcek a, rmcek yuvas olarak. Karmaktr onlarn dzenleri; halk tuzaa drr, esir eder, halkn kanlarn emerler (teslis). Fakat btn bunlara, bunca karmakla ramen talatan yaplm gibi rk, kof, gevek ve zayftr. Mstekbir glnn ba ars, ne onun kendisi gl olduundan ve ne de halk zayf olduundandr. Tersine tamamen cehaletin eseridir. Ancak insan lar bilmelidir bunu: Peygamberlerin kendi toplumlarna kazandrdklar ey, silah deil mesaj idi; g deil hikmet, bilin ve nur idi! "Allah'tan bakasn dost ve rab edinenlerin misli, bir ev (snak, s) edinen rmcee benzer. Evlerin en kof ve zayf rmcek evidir. Keke bilselerdi."!! (Ankebt, 41) "Biz bu mislleri insanlara getiriyoruz; ama onlar bilgin insanlardan bakas anlamaz." (Ankebt, 43) 60. Vkb, gece gibi, sel gibi, her yeri ve her eyi kuatp kaplayan, rten demek tir.

61. "Allme" kelimesindeki gibi mbalaa ifade eder. Nfis'in mbalaal ekli ok fleyen demektir.