c. REFORM IN THE OTTOMAN EMPIRE, 1856.

1876
"Reform in The Ottoman Empire, 1856-1876" (Osmanl mparatorluunda Reform) Princeton: Princeton Unversity Press, 1963 (479 sahife). (New York): Gordian Press tarafndan 1973'de yeni giri ve ek bibliyografya birlikte 483 sahife olarak tekrar baslmtr.
382

Eserin erii Giri

D. MEHMET BURAK

"XVIII. yzyl iinde Osmanllarn reformist batllama hareketleri ilk pmltsn bu dnemde gsterdi, tabii olarak bu yenilik Silahl Kuvvetlerin yeniden dzene konulmasyla alakalyd. Yenieri aalarnn babozukluu ve kanunlara saygszlklar birok padiah kayglandryordu. XVII. yzyln balarnda Padiah IV. Murat yenierileri bir dereceye kadan dizginledi". Yenierilerin slah veya ortadan kaldrlmas ihtiyac, Avrupa'nn silah ve techizat stnl ve Osmanllarn 1683'de ikinci kez Viyana'y kuatp tekrar geri ekilmesi ordu iin iyi bir ders, ayn zamanda ac bir gerei de ortaya kard. Padiahlar ve ba vezirler batnn askeri bilgisinden istifade edebilmek iin batya dndler. Fransz maceraperest Bonneval kendisini padiaha birok silahl kuvvetler savunma hatlarnda deneyimli bir uzman olarak takdim etti ve Trk uyruuna geti, Ahmet Paa adyla Osmanl topu ktalarn yeniden organize etmekle grevlendirildi. Onun abalar ok ksa mrl sonular elde etti (verdi), belki de yle lanse edildi, bununla birlikte Osmanllar'n sisteminde resmi olarak ilk batllama bu ilk rnekle teyit edildi. Otuz yl sonra Fransa'da nceleri memur olarak alan Macarl Baran de Tott, Osmanl mparatorluu topu birliinde eitmenlik, bahriye snfndaki personele de matematik dersleri verdi. 774'de Rusya ile yaplan iddetli sava ve Kk Kaynarca Antlamas'nn imzalanmasna mecbur edilen bu ac durum neticesi, tekrar askeri reform ihtiyacn gndeme getirdi, bu vesile ile Padiah i. Abdlhamit Han (1774- 789) ve Ba Vezir Halil Ahmet Paa'nn mdrik ve gayretli almalaryla, Fransz uzmanlarn rehberliinde ordunun ar silahlar snfnn, istihkam ve topu birliinin Avrupa tarznda yenilenmesini salad ve bu amala ok gemeden askeri mhendislerin yetimesi ve eitilmesi iin bir de okul kuruldu. Prof. Davison'un eseri, Osmanl mparatorluu'nun siyasi, entelektel, sosyal ve ekonomik tarihi unsurlarn iermektedir, fakat younluk reforndan sonraki dnemin siyasi ve idari ynleri zePROF.
DR. RODERIC DAVISON 383

rinedir. "Siyas tarih zerine ok eyler yazld fakat bunlarn ou Avrupa gc veya Balkan insanlar bak asndandr, ama Osmanl asndan yazlmaya daha fazla ihtiya vardr" demektedir. Berkes'in, Lewis'in, Mardin'in, Tanpnar'n, Tansel'in ve dierlerinin entelektel (aydnlar) tarihi ok nemil katklarda bulundu. Onlarn ncelikli alakas (ilgisi) tabiatyla, mehur kiilerin zerineydi, fakat aydnlar bu konuda aznlktayd. Birisi kalabalk arasnda Osmanl mevzularn okumam olduu hakknda fikrinizi sorarsa, buna cevap vermek zorlar. Cevaplar muhtemelen sosyal ve ekonomik tarih almalarnda grlmelidir ve hala bunlar iin bandadrlar ve nihayet onlar byk mkafaatlar arzedecektir". Davison'a gre: "Gerekten baz cevaplar mahalll tarih almalarndan

ortaya kacaktr. Osmanl mparatorluu o kadar geni ve iindeki toplum yle farklyd ki, blgeleri, ehirleri, kasabalar ve kyleri sadece aratrlmasyla eitli paralardan meydana gelen eser birbirine birletirilebilinir. Mahalll tarih sadece zamann atmosferi iin deil ayn zamanda reform (yenilik) mddetinin (dneminin) baarszlklar ve baarlarnn gerek takdiri iinde nemlidir. Aratrna objesi olarak Bosna'nn renberi, Irak'n kabile yesi, zmir'in taciri, Tokat'n ehirlisi, Halep'teki ulemann mridi, Anadolu platosundaki kylnn kars ve ailesi, Yunan (Grek) papaz veya Bulgar toplumunun yaadklar yer olacaktr" . stanbul'da ve baka yerlerde reform cihetinde basite neler, niin, nasl yapld hakknda biraz daha fazla bilmemiz, renmemiz gerekir. Tanzimat'n nde gelen adamlan kukusuz Osmanl mparatorluu'nu glendirmek ve korumak iin kendilerini bu yola adadlar. Ancak niyetlerini, dncelerini harekete geirmekte, karar vermekte ve neleri sylediklerinden ziyade, neleri yaptklarnda bir faktr olarak kiisel karlar zerine sorular giderek oalmaya balad. Bu konuda aratrma yapan ou alimlerin eserlerinin bibliyografyalar ekte belirtildi ve bunlar doru yargya ulamak iin devlet memurlarnn meslek modellerini aratrd; snf yaplarn ve aydn gruplar ayrt eden hipotezler gelitirdiler. Bu motivasyon (drt) zerine yaplan a384
D. MEHMET BURAK

lmalarn ileride neyi gstereceinden emin olmak iin henz erkendir. Nihayetinde onlar ne gsterirlerse gstersinler biz her devlet memurunun kendi pozisyonunda nemli veya nemsiz neyi, niin yaptklarn veya neden yapmadklarn genelolarak daha fazla renmek isteriz. Onlarn hareketleri mparatorluk boyunca sadece memurlarn dnceleriyle deil ayn zamanda farkl grler ve hareketler altnda da deerlendirilecektir. Ali Paa gizli bir mektubunda: "En mkemmelini yaptmz iddia etmiyoruz, fakat kan dkmeden son yllarda byk iler baardk. Mahkemelerimiz yeniden organize ediliyor ve idaremiz devaml geliiyor. Btn lkelerde olduu gibi bizde de gei dnemindeyiz ... Bizim yaptmz atlmlar ve gelimeleri dier lkelerin yapmas asrlar ald." Reform taraftar ve lideri Ali Paa, phesiz yanl bir hkmdeydi. yleyse gerekler nelerdir? Davison'un bu nemli eseri on blmden olumaktadr. Osmanl mparatorluu'nda 1856-1876 yllar arasndaki yirmi yllk bir zaman dilimi ierisindeki reform almalarn, almalara nclk edenleri, anayasann hazrlann ve sultanlarn slahat hareketlerinde hangi tr ve ne derece katklar olduunu geni bir perspektif asndan inceleyerek aklamtr. bu almasnda be yz'n zerinde kaynak taram ve ayrca okuyucularna referans kitaplar tavsiye etmitir. SONU ABD'li tarihi Prof. Dr. Roderic H. Davison en verimli an Osmanl ve Trkiye tarihi zerine kymetli eserler vererek geirmitir. Amerikan vatanda olmasna ramen genlik yllarn stanbul'da geirdiinden Osmanl Tarihine merak sarm ve adeta Osmanllarn ve Trkiye'nin gnll eitim ve kltr elisi olmutur. u an Trkiye'yi Avrupa Birlii'nden dlamak isteyen Batl devletlerin; 14. yzyln balarndan 1774 Kk Kaynarca Antlamasna kadar Osmanllar en byk Avrupa devletlerinden biri

olarak kabul grdklerini Prof. Dr. Davison eserlerinde detayl olarak kantlamaktadr.
PROF. DR. RODERIC DAVISON 385

Rusya, Kk Kaynarca Antlamas ile Osmanl tebaasndaki Rum-Ortodoks ve tm Hristiyanlarn hamisi olduunu iddia etmesine ve hatta ou Avrupa ve yabanc tarihilerin de bunu Rusya'nn antlamadan doan bir hakk gibi alglayp savunmalarna karlk Prof. Dr. Roderic Davison, ngilizce, Franszca, Rusa, talyanca ve Osmanlca Antlama metinlerinin orijinallerini incelerek tarihi gerein byle olmadn gstermitir. Katibin yanl harf yazarak antlamay bandan ihlal ettiini ve byle bir hakkn verilmedii halde Rusya tarafndan gasp edilmeye alldn kesin olarak ariv belgeleriyle ispatlayan yegane Osmanl -Trk tarihisi Amerikal Roderic Davison olmutur. Roderic Davison'a gre; Modem Trkiye, Dou Anadolu'da kavimler1e balayan 2000 yllk Trkiye tarihinin mirassdr. Trkler'in batya gn, Anadolu'da gelien Seluk saltanatnn kuruluunu, Seluklu devletinin kalntlarndan gl Osmanl mparatorluu'nun ykseliini nakletmektedir. Osmanl sultanlar ve vezirleri ordularyla stanbul'u, Viyana'ya kadar tm Avrupa'y, Arap gney-bat Asya'y ve Kuzey Afrika'y fethettiler. 16. yzylda zirveye ulaan mparatorluun parlak uygarl Avrupa ile mukayese edildiinde bunu izleyen yz yl iinde gerilerneye balad. Bunu batllama izledi. Laik etkiler islam etkilerle kart. i. Dnya Sava mparatorluu atrdattnda, gl bir Trkiye Cumhuriyeti ortaya kt. Bu cumhuriyetin nderliini Mustafa Kemal Atatrk yapyordu. Profesr Davison detayl bir ekilde modem Trkiye'de meydana gelen arpc deiiklikleri ve gelien bir ulus olarak lkenin kar karya geldii cldd problemleri aklamaktadr. Prof. Dr. Roderic Davison'un yaptlar, The American Historical Review gzyle; "yeni bir rencinin ellerine rahatlkla verilebilecek ve daha ileri seviyede bir rencinin yararlanabilecei, zevkle okuyabilecei bir eser" olarak deerlendirmitir. Trkiye Cumhuriyeti 1923'de kuruldu. Ulusal bamszlk iin zorlu bir mcadeleden sonra 600 yllk Osmanl mparatorluu'nun kalntlarndan ortaya kt. Modem Trkiye halktan, kurumlardan
386 D. MEHMET BURAK

ve imparatorluun kltrnden ok eyi miras olarak ald. Ayrca o kadar devrimci deiiklikler yapt ki, yeni bir ulus ortaya kt. Devamllk ve deiiklikler bu tezin konusudur. Bunlar; Osmanl mparatorluu'nun kuruluu, ykselii, ykl, batllama sreci, Cumhuriyet'in kuruluu ve gelimesi. Tarih, bir deiim ve sreklilik olgusudur. Tarihin ak iinde yeni eskinin ve bugn dnn zerine kurulur. Cumhuriyetin Tanzimat dneminden ald mirasn en nemli ve somut politik yanlar bilerek bir yana braklm. lk olarak, Tanzimatn Bat tipi bir kamu ynetiniinin kuruluunu balatt ve bakanlar kurulu, bakanlklar, onlara bal blmler, aylklar belirli bir brokrat ve brokrasinin en azndan bir blmn yetitirmeyi amalayan uzmanlam okullar ile bir sistem gelitirme yoluna gidilmitir. Cumhuriyet ynetimi sistemi, brokrasiyi ve okullar olduu gibi almtr. kincisi, Tanzimat 1864 tarihli Vilayet Kanunu ile ve yine Bat modeline, gre yukardan aaya doru bir yerel ynetim sistemi getirmi ve Cumhuriyetin bu sistemi de alm olmasdr. nc olarak Sultan . Mahmut ile Tanzimat devlet adamlarnn

1869 reorganizasyonundan sonra olduka iyi bir nitelie eritii grlen ve II. Abdlhamit, ttihatlar ve Cumhuriyetin daha da gelitirmeye altklar Bat tipi orduya deinmek gerekecektir. Bu kurumlar kamu ynetimi, yerel ynetim ve ordu ondokuzuncu yzyldan sonra da yalnz kurum olarak deil, kamu ynetimi iin de birer yetitirne yurdu olmu, brokratik ve askeri eliti yetitirmiler, Cumhuriyetin ilk gnlerinde elemanlarn salad birer personel kayna oluturmulardr. Drdnc ve son aamada da on dokuzuncu yzyl refornlarnn ister ynetimde, ister eitimde ve ister hukukta olsun dnce ve kurumlarda giderek artan bir laikleme srecini balatm olduklar izlenmektedir. Yeni Osmanllarn slamc idealizmine karn 1876 anayasas, daha nceki birka Tanzimat dneminde de olduu gibi Hiik bir Bat modeli zerine kurulmutur. Osmanl mparatorluu'nun laik bir devlet olmad kesinlikle syPROF.
DR. RODERIC DA VISON 387

lenebilir, ama tm Tanzimat dnemi boyunca laikleme akm sregelmitir. II. Abdlhamit'in dinsel eilimleri bile laikleme ve laik Cumhuriyetin temellerini oluturan laisizm ynelimini durduramamtr. Osmanl mparatorluu'nda Reform "Reform in the Ottoman Empire", Osmanl ve Trk Tarihine Ait Makaleler ve Bat'nn Tesiri "Essays in Ottoman and Turkish History, 1774-1923: The Impact of the West" ve Trkiyenin Ksa Tarihi "Turkey: A Short History" adl abidevi eserlerin, otuzdan fazla kitap blmnn sahibi ve yetmiin zerindeki makalenin yazar olan Prof. Dr. Roderic Davison'un elli yllk bir tarih aratrma ve tefekkrnn zn ve neticesini bu almamzda zetlemeye altk.