TARIK ZAFER TUNAYADAN TRKYENN SYAS HAYATINDA BATILILAMA HAREKETLER

Tark Zafer Tunayaya gre Osmanl mparatorluu geni lkesi iinde ve evrensel biimi altnda deiik kitleleri ve milletleri barndrm bir devletti. Bu devletin kurucu ve egemen unsuru olan Trkler bugn dini temellere ve tekilata dayanan bir siyasi biimi brakarak, sosyal ve siyasi bakmlardan Bat rneinde kurulmu, Bat demokrasi dzenine dhil yeni bir devlet olan Trkiye Cumhuriyetinin kuruculardr. Tunaya, varlm olan merhalenin uzun bir gelimenin rn olduunu sylemektedir. Gelime kesintili safhalarla meydana geldii iin, mesela ngiltere rneinde yaplamad gibi, eski ile yeninin arpmas iddetli olmutur. nklap ve slahat evreler ne kadar slamc olsalar da Bat medeniyetinin stnln kabul etmiler ve Batl fikirlerle bir telif yoluna gidilebileceine samimiyetle inanmlardr. Muhafazakr evreler ise, slahat eitli nedenlerle engellemeyi amalam ve tezlerini her zaman eriata baladklarn iddia ederek, bu iddialarn ispat iin donmu medrese dogmatizmini yardma armlardr. Yazarn Bernard Lewisten yapt alntya gre Osmanl Devleti egemenliin kayna asndan despotik olmayan mutlak bir imparatorluktur. Esas karakteri teokratik olan bu devlet benzerleriyle mukayese edildiinde daha demokratik zelliklere hatta baz stnlklere sahipti. Fakat durma ve gerileme olarak adlandrlan dnemlerde sz konusu zellikler kaybolarak despotik bir mutlakyet idaresi kurulmutur. Devletin ba olan ve dini yetkilere de sahip olan halife-padiaha yardmc olmak iin bir tekilata ve personele ihtiya duyulmaktayd. Bunlar devlet idaresinin eriata uygunluunu ve bilhassa adaletin yerine getirilmesini salayacakt, bu bilgiyle yani ilimle mcehhez olacakt. Bu snf devletin merkez ve mahalli tekilatna tamamen egemen olan lmiye snf veya Ulemayd. Devletin askerle beraber iki temelinden birisi olarak grlen bu snf askerin siyasete karmamas prensibinden dolay siyaset sahnesinde kalp, Padiahn desteiyle birlikte mparatorluu idare etmesi gereklilii slamc cephe tarafndan daima savunulmutur. lmiye snfnn yannda Seyfiye snf olarak adlandrlan ordu yer almaktadr. Yenieriliin kaldrld 1826 ylna kadar sregelen bu durum esnasnda bu iki kuvvetin bilhassa lmiyenin onay olmadan hibir hareket gerekletirilememitir. Tunayaya gre Batllamak, ada bir toplum ve hrriyeti esaslara dayanan bir devlet kurmak zere giriilmi teebbsler ve uygulamalardr. Osmanl mparatorluunda

Batllama eilimleri ve hareketlerinin balangc 18. yzyla kadar gitmektedir. Osmanllar zellikle Trkler iki asra yakndr ada bir toplum veya devlet olmay arzulamaktaydlar. Batllamak, Doulu kitlelerin iinde bulunduklar geri ve aa hayat artlarndan kurtulmalar demekti. Bunun iin ncelikle Batnn stnln benimseme ve itiraf artt. Tunaya, Durma devrine kadar Osmanlnn Batya ihtiyac olmadn, Batya kyasla daha fazla birlik, hrriyet ve refaha ve de yksek medeniyet seviyesine sahip bir imparatorluk olduunu savunmaktadr. Yazar, mparatorluk iinde Batllama hareketlerini e ayrmaktadr. Bunlar; ksmi messese slahlar, aydn despotluk devresi ve modern devlet fikrini gerekletirme safhalardr. lk dnem 1718-1826 arasndaki dnem olup, Yenieri Ocann kaldrlmasna kadar hibir kkl slahatn yaplamayacan ispat edici bir karakterdedir. Bu devrin zellikleri arasnda gayet heyecanl bir Baty tanma isteine karn Bat stnlnn kabul edilememesi zikredilebilir. 1718-1730 arasndaki Lale Devri ve Nizam- Cedid ( 1789-1807) bu devrin nemli hareketleridir. Lale Devrinde Parise eli gnderilmesi, matbaa kurulmas ve geni tercme almalarna giriilmi olmasna rame n irtica, Patrona Halil Ayaklanmas (1730-1731) ile Baty tanma gidiine ilk barikat kurmutur. Ulema ve Yenieriler tarafndan bastrlan bu ayaklanma kfr saylm ancak Baty inceleme hareketini engelleyememitir. Yazara gre Batllarla olan savalarnda yenilgiyle karlaan Osmanllar Batnn teknik stnln kabul etmek zorunda kalmlardr. Bu durumda ilk i yenilen kuvveti, orduyu ve dolaysyla askeri kurumlar slah etmek, Batllatrmak giriimi olmutur. Askeri reform giriimleri, ilmi ve sosyal yenilik, yenilikleri de beraberinde getirmekteydi. Bir toplumu meydana getiren unsurlar ve kurumlar birbirine balyd ve nasl birinin gerilemesi tekilere yansmsa, birinin slah da tekilerin hepsinin slahn gerektirmekteydi. Burada Nizam- Cedid (Yeni Dzen) devresi nemlidir. 3. Selim tarafndan balatlan bu dnem gerek anlamda mevcut rejimin yerine yenisini koymay amalamakta ve Yenierilii kaldrmak, Ulema snfnn nfuzunu krmak ve de Avrupallamak hususlarn kapsamaktayd. 3.Selimin reform programnda hemen tm Osmanl reform hareketinin temelini oluturmu bir yntem grlmektedir ki bu eskinin yannda yeniyi kurmaktr. Birbirini inkr eden iki tip messesenin, kltr seviyesi dk ve hurafelere bal bir toplum iinde birarada yaatlmak istenmesi reform hareketlerinin ounun l domasna neden olmutur. 2. Mahmudun saltanatn balang dneminde Islahat taraftar Sadrazam Alemdar Mustafa Paa, nce Ulema ile arpmtr. 1808 ylnda Osmanl Magna Cartas olarak isimlendirilen Sened-i ttifak yaplmtr. Sadrazam, yeniliklerin eri erife uydurulmas yntemi taraftaryd. kinci Mahmud devrine kadar reform giriimlerini Saray ele alyor, ancak bu hareketler Ulema ve Yenieri Ocann birlemesiyle akim kalyordu. 25 Mays 1826da Yenieri Ocann lavedilmesiyle messeseler arasnda birbirini inkr eden, klasik Osmanl

dalizmini ilk olarak ve askeri alanda kaldrlmaya teebbs edilmi ve de Batllamann ilk adm bylece atlmtr. Tunayaya gre Trkler yakn tarihinde ilk olarak askeri alan bir ztlktan kurtulmutur. Bu suretle ordu 1826dan beri her zaman slahata en fazla ak ve eilimli, yeniliklerin en nce girdii bir kurum olmutur. Yazara gre bu padiah dneminde yaplan slahatlar yukardan aaya bir gidi takip etmitir. Bu hareketler, geleneklerle savamaktan kamayan, mutlak otoritesine muayyen bir dozda rasyonalizm katan bir hkmdar tarafndan gerekletirildii iin sistem aydn despotluk mnevver istibdat zelliine sahip saylabilir. Bu yenilikler Anayasa garantisine sahip olmamlardr. Teokrasi yine devlet yapsna egemendir. lmiye snfnn retim, adalet ve eitim ileri zerindeki nfuzu olduu gibi srmtr. Mutlak bir hkmdar olarak kendi iktidarn bizzat snrlandrmas, hurafelere dayanan siyasi geleneklerle cepheden savamas modern bir topluma ve onun devlet ekline giden yolu amtr. Tunaya, Tanzimat Dnemini slahat silsilesini srdren onlar sonraki ayn eit hareketlere balayan bir zincir halkas olarak deerlendirmektedir. 3 Kasm 1839da Sadrazam Mustafa Reit Paa tarafndan okunan Glhane Hatt- Hmayunu yeni bir siyasi rgtlenmenin gerekliliini de vurgulayarak Batnn stnln resmen tanmtr. Ksmen inklap bir rnesans temel alan bu belge kendisinden nceki belgelerin hepsinden daha fazla Batldr. Bu durum, gittike arlaan bir problem haline gelen Osmanl mparatorluu sorununu artan yabanc mdahalenin basks altnda aydn bir kadronun zmeye almas demektir. Tanzimatn en nemli zellii devletin gayesini de, kurumlar gibi, aka ikiletirmi olmasdr. Tunaya, burada esas meselenin Batllamann art olmas ve bunun slamc ve Osmanlc kadrolar iinde yaplmak zorunda olduunu vurgulamaktadr. Bat, Osmanl mparatorluunu Batllamaya mecbur brakacaktr. 1856 Islahat Ferman daimi problem olan Mslman-Hristiyan tebaann eitliini temel almtr. Bat, tm slahat hareketlerinin lzumunu, gereklemesini ve baarsn mevzubahis prensiplere dayandrmtr. Fakat Tanzimatn aka ortaya koyduu gibi, bizatihi Osmanl Devletinin yaps ve Batl devletlerin kar kavgalar fermann yrtlmesini imknszlatrmtr. Yazar, bu dnemde hem i basklar hem de d basklarn olduunu ve Tanzimat reformcularnn bu artlarda hareket etmek zorunda olduklarn vurgulamaktadr. 23 Aralk 1876 gn yeni bir slahat hareketini ortaya koymak iin Birinci Merutiyet ilan edilmitir. Tunayaya gre ayn ylda ilan edilen Osmanl tarihinin ilk anayasas olan Kanun-i Esasisi tam manasyla bir telifiliin eseriydi. Osmanl idareci snf iindeki muhafazakrlar; padiahn yetkilerinin azaltlmasna ve snrlandrlmasna taraftarken, slahatlar, dorudan doruya padiahn karsnda seimle kurulmu bir organn bulunmasn arzuluyorlard. 1876 sisteminin kurduu anayasa messeseleri o ekilde tertiplenmitir ki seimle kurulmu

Meclis-i Mebusann yetkileri, dorudan doruya padiah tarafndan oluturulan organlar tarafndan durdurulabiliyordu. 19 Mart 1877de toplanan Meclis, 14 Mart 1878de 2. Abdlhamid tarafndan olaanst haller ve halkn ehliyetsizlii gibi nedenlerle tehir edilmitir. Bu tehir 31,5 yl srmtr. 2. Abdlhamidin stibdat dnemine kar isyan edenler kinci Jn Trk hareketinin yeleri olmulardr. Bundan byle Batllamann ad Merutiyetin yeniden ilan olacaktr. Yazara gre 24 Temmuz 1908de 2. Abdlhamid tarafndan yeniden yrrle konan Kanuni Esasi ile balayan kinci Merutiyet dneminin dier bir ad da Hrriyetin landr. lk nce siyasi slahatta karar klnarak parlamenter sistem tesis edilmitir. ktidar ele geiren ttihad ve Terakki devlet tekilatn ve politik yaamn tamamen kontrol altna almtr. Bu parti zellikle 1911deki kongresinden sonra Osmanlclk prensibini geri planda brakarak milliyeti-slamc bir doktrin ve hareket programna sahip olmutur. mparatorluun son sekiz ylnda Batllama bir iktidar partisi program haline gelmitir. Parti programndaki milliyetilik ilkesi Batllamak hatta laiklemekle ayn manada saylmtr. Parti, kltr ve ekonomi alanlarnda milliyetilik-Garplk prensibini bilhassa uygulamaya almtr. Yazara gre nakilcilik, eskinin tekrar ve tasnifi slam skolastiinin ifadesi olmutur. Osmanl ferdinin ve toplumunun dncesi dini-siyasi bir vesayet altndayd. 18. yzyldan itibaren mparatorluunu maruz kald sarsntlar karlamak zere devlet tekilatnda hibir deiiklik yaplmam, geleneki yry devam etmitir. Bozuk dzen 19. yzyln ilk yarsna kadar srmtr. Batnn bu devre iinde vard siyasi ve anayasa alanna dair gelimeler bellidir. Medresenin mistik zihniyetiyle yeni dnyann meseleleri zlemezdi. Yeni bir dnya grne gereksinim olduunu savunan yazara gre ancak bu grle Batllamann sorunu halledilebilecekti. Tunaya, Osmanl fikir adamlarnn imparatorluun sratli gerileyii karsnda bu devlet nasl kurtarlabilir sorusunu sorduunu, Nizam - Cedid ise ricalinin Batnn askeri stnln, teknik ilerlemelerini benimsediine iaret etmektedir. Bu fikri davran, mparatorluun otarik siyasetinden verilmi ilk tavizdir. 2.Mahmud dneminde Batllamann bir lm kalm meselesi olduu benimsenmitir. Tunaya, Osmanl tarihilerinin Avusturyada kinci Jozef, Rusyada Katerina ve Prusyada Frederikin idarelerini incelediklerini belirterek burada asl nemli konunun bu imparatorlarn da kkl deiimleritebaalarna sormadan, onlar refah, milliyetlerinin haysiyeti ve insanln erefi namna yaptklarn vurgulamaktadr. Tanzimat Ferman ise ferdi, hkmdar karsnda taraf olarak kabul etmitir. Fertlere tannan haklar doal hukuk doktriniyle aklanamazsa da byle bir eilim Osmanl Devletinin Aydnlanma felsefesine katlmas demekti. Tanzimatla beraber Osmanl siyasi felsefesine messese kavramnn girii gerek bir yenilikti. Duvergerin tanmna gre messese, hkmdarlarn iradeleri dnda tarihin, teamllerin vcuda getirdikleri fikir ve hareketlerin btn idi. Yazar, bu dnemde

Tanzimatlarn eitli d basklar altnda devlet sisteminde deiiklikler yapmaya mecbur braklan bir iktidardan yalnzca kendi kendini snrlama beklenmesi dorultusunda hareket ettiini vurgulamtr. Merutiyetin, demokratik bir uygulama olarak halka dayanmas gerekir, oysa ki Tanzimatlar halk ne kendileriyle beraber ne de kendilerine kar bulmulardr. Trk Karbonarileri olarak nitelendirilen Jn Trkler veya Yeni Osmanllara gre Osmanl Devletinin d siyaseti, acz ve meskenete dayanmaktadr, bamsz bir siyaset gdlmesi gerekir ve Osmanl saltanat mutlak hviyetinden kurtarlarak meruti bir yapya kavuturulmaldr. Gen Osmanllara gre Bat stnd ve Batllamak zaruriydi. Batnn btn halinde alnmas bir tehlike olutururdu. Bundan dolay bir Osmanl-Bat karmna ulalmalyd. Vatanseverlik idealine sahiptiler. kinci Jn Trk hareketinin birincisine kyasla daha kuvvetli olduunu dnen yazar bu hareketin Jn Trk terimini Osmanl mparatorluunda modern ihtiyalara gre deiiklik yapmak isteyen ihtilalciler olarak tarif ettiini belirtmektedir. Jn Trklerden, Ahmed Rza bey nderliindeki Terakki ve ttihad Cemiyeti merkeziyetilii ve Merutiyeti savunurken, Prens Sabahaddin bey liderliindeki Teebbs-i ahsi ve dem-i Merkeziyet Cemiyeti ise federatif bir devlet kurulmasn savunmaktaydlar. mparatorluun kaderiyle ilgili olan bir baka dnce ise Yusuf Akura tarafndan ortaya atlan Tarz- Siyasettir. Akuraya gre bir Osmanl milleti kurmak imknszd. Ali Kemal ise Osmanly e ayrmann zararlarndan sz etmekteydi. kinci Merutiyetle beraber Jn Trklerin Bat tesiri altnda gelitirdikleri fikirlere memleket iinde gelitirilmi reform grleri de katlnca Garplk, slamclk, Trklk, lmi tima ve Sosyalizm cereyanlar ortaya kmtr. Bu cereyanlardan her birisi bu devlet nasl kurtarlabilir sorusuna en iyi cevab verebileceklerini iddia ederek en mhim mesele olan Batllama problemiyle de geni surette ilgilenmilerdir. Garplara gre Bat, Asyaya kyasla ok muazzam iktisadi ve sosyal ileriliklere sahiptir. Baty bir medeniyet olarak kabul eden Garplara gre Bat medeniyeti, fert veyahut toplum halinde yaamak iin en refahl, en salam, en heyecanl vastalar bulmak, bugn ve yarn hayattan maddi ve manevi en byk fayday karabilmektir. tihat dergisinde bu yndeki dncelerini anlatan Garplara gre Batya gitmek mecburidir. Fakat Batllamak uursuz bir taklit deildir. Garplarn esas amac Batnn ekonomik ve sosyal hayatn almak, bunun yannda Osmanl toplumunu ilim ve teknik bakmlardan tehiz etmektir. Tunayaya gre Batnn zalim, istismarc, bencil, kindar ve ahlak ve de maneviyat ynnden zayf olduunu dnen slamclar, sadece teknik bakmdan stn olduunu ve ekonomik, maddi alandaki kalknmalar iin olsa olsa ihtiya duyulan metot ve malzemeyi Batdan almak mmkn ve arttr tezini savunmaktadrlar. Batnn ahlaki buhranndan korunmak gerektiini savunan slamclara gre Batdan alnacak hususlar memleketin kendi gelime kanunlarna ve gerek gereksinimlerine gre yaplmaldr.

Tunaya,

Trk

Yurdu,

Yeni

Mecmua

gibi

yayn

organlar

araclyla

etkili

olan Trklk akmnn ana gayesinin Trklerin bir millet haline gelmesi olduunu belirtmektedir. Bu akma gre belirtilen amaca varmak iin Trkler milli bir vicdana sahip klnacak, milliyetlerini idrak edeceklerdir. Milli varlklarnn, ahsiyetlerinin bilincinde olacaklardr. Trkler, millilemenin Batllamak, dier milletler seviyesine kmak olduunu tezini savunmulardr. Onlara gre idealsiz bir milletin cesetten fark yoktur. Bu dncenin Mdafaa-i Hukuk hareketinin kayna olduu syleyen yazara gre, burada n plana kan husus, ferdi hrriyet yerine istiklal dncesi, ferdi ahsiyet yerine milletin korunmasdr. Batllamann milli gelimelere aykr olmadn dnen Trkler, Trklerin ncelikle yksek bir millet vcuda getirme kabiliyetine sonra da Bat camias iinde sekin bir yere ykselme yeteneine sahip olduklarna inanmlardr. Bu inan, yeni Trkiyenin kurucularna btn Mdafaa-i Hukuk hareketini alamtr. Prens Sabahattinin nderliinde gelien Mesleki akm, tecemmi ve infiradi topluluk ayrm yapmtr. lkinin her eyi devletten bekleyen bir topluluk tr olduunu belirten bu akma gre infiradi topluluun temeli ahsi teebbslerdir. Onlara gre infiradi topluluk Batdr. Batllamak, mmkn olduunca tecemmilikten kurtulmak, infiradi bir toplum olmaktr. Trkiyenin ilk grupta olduu savunan bu akm, Trkiye infiradilemedike her ey ayn kalacaktr. Osmanl sosyalistleri ise Batllama meselesini sosyalizmin gereklemesine balayarak siyasi ve sosyal devrelerden oluan bir program nermilerdir. kinci Merutiyetin fikir akmlar Tunayaya gre Batllamak problemi bakmndan telifi, muhafazakr kalmaya mecbur olmulardr. Bu dnemdeki siyasi akmlarn Osmanl mparatorluunu, slaml ve Trkl uzlatrmak zorunda olmalarna ramen bu imknszd. kinci Merutiyetin fikir akmlar ortaya kan Dou-Bat arpmasn zememilerdir. Tunaya, Birinci Dnya Savandan sonra Osmanl Devleti, Sevres Antlamasnn imzalanmasyla lme mahkm edildiini belirtmektedir. Bu artlarda Trkler iin milli bir devlet kurmaktan baka gereki bir are yoktu. Bu devlet bugnk Trkiye Cumhuriyetidir. Yazara gre cumhuriyetin temellerini 1.TBMM Hkmeti dneminde aranmaldr. nk 1920 ylnda balayan bu devre bir gei safhasdr. Meclisin Dou ile Bat arasnda yaanan eski ile yeni atmasn zmeye altn syleyen yazar, o zaman iin Trklerin nnde Bat ve Dou modellerinin olduunu vurgulamaktadr. Fakat Trkler, milli bir devletin kurulmas taraftarydlar. Bat onlarn gznde Trkiyenin varlndan rahatszlk duyan, Trklerin byle bir hakk olmadn dnen ve de emperyalist amalar olan bir gruptu. Sovyet Rusya tarafndan temsil edilen Dou ise Batnn aksine milliyetileri desteklemekteydi. Yazara gre TBMM, bamsz bir Trkiyenin kurulmasn arzulamaktayd. Yeni devlet Bat demokrasisi rneinde vcuda getirilmek istenmekte, Bat camiasna katlmak amalanmaktayd. Mecliste bulunan yeni bir devletin kurulmas isteyenler inklap,

imparatorluun devamn isteyenler muhafazakr grubu oluturmaktayd. Her iki grup da mazinin aynen devamn benimsememileridir. Tunaya, TBMM Hkmetinin yeni amacnn memleketin ruhuna uygun kanunlatrma faaliyeti olduunu vurgulamaktadr. Bu andan itibaren halk yalnzca politik yaamn bir unsuru olarak kalmyor, her trl iktidarn kayna, sahibi olmaktayd. Bu Batl bir demokratik dzenin kurulmas manasndayd. Sadece bu prensibin benimsenmesi bile onu gerekletirecek bir hukuk dzeninin ve messeselerinin aratrlmasn gerektirmitir. Bunlar sadece Batda vard. 1920den beri ilan edilen tez olan ada ve medeni bir toplum haline gelmek, Mustafa Kemal Atatrkn bt n siyasi tefekkrne hkim olmutu. Atatrke gre Trk inklabnn mahiyeti cenkilik ve maceraperestlik deil, insani ve medeni mefkreciliktir. Buradan kan sonu, Bat medeniyetini benimsemek, yani medeniyet alann deitirmektir. Tunayaya gre bu tarz bir hayatn kurulabilmesi iin ncelikle politik yaama egemen olan ilke ve messeselerin deitirilmesi, sonra da yeni hayat tarznn yeni bir hukuk dzeniyle korunmas gerekmitir. Hukuk deiikliinin esas laiklik prensibi olacaktr. Tunaya, devri min halk muayyen bir medeni seviyeye karmay ama edindiini bu amaca ulalncaya kadar devrim tansiyonun korunduunu vurgulamaktadr. Yazar, burada Trklere medeniyetsiz diyen Lloyd George ve Clemenceauya kar nc bir kuvvet karlmas dncesinden bahsederek devrimlerin her alanda yeni bir zihniyetin douunda bir vesayetin reddi olduunu savunmaktadr. Burada Trk(milli) rnesans tezi savunulmaktadr. Yazarn burada altn izdii bir husus ise Atatrkn nutuklarnda ve metinlerinde ve de kanunlarn mucip nedenlerinde kullanlan muasr medeniyet, bu asrn medeniyeti, medeniyet lemi gibi terimlerin bulunduunu, bu medeniyet mterek medeniyet olup insanln ortak maldr. Yazara gre Trkiyenin Batl bir devlet olmas, demokratik sistemin btn koullarn yerine getirmek zorunda olmas demektir. Trk devriminin ilk amac milli hrriyetlerin elde edilmesi olmutur. Trkiye, nfus lleri, ekonomik gelimesi, sanayileme, din ve dil birlii, eitim derecesi gibi faktrler bakmndan dier devletlere gre avantajl durumdadr. Yazar, nce iktisadi kalknma sonra siyasi demokrasi formlnn zgrlk bir dzene varmak iin bir garanti saylamayacan dnmektedir. Demokrat Parti dnemini rnek gsteren Tunayaya gre Demokrat Partinin Tahkikat Komisyonu tr uygulamalar, Trkleri ihtilal haklarn kullanmaya sevk etmitir ki Trkler kolektif bir hrriyet olan stiklal Mcadelesinden sonra ilk kez insan hak ve hrriyetlerinin kazanlmas iin bu apta bir harekete girimilerdir. 27 Mays hareketi bu anlama gelmektedir. htilal sonras kurulan Milli Birlik Komitesinin programnda Trk devrimleri bir btn olarak grlerek, onlar gelitirmek milli bir dev olarak ilan edilmitir. Tunaya, Trkiyedeki Batllamann tam anlamnn yaratc bir ilim zihniyetine dayanarak modern bir toplum, demokratik bir devlet kurmak olacan vurgulamaktadr.

Tunayaya gre Cumhuriyet rejimi, modern bir toplum olma ilkesinin gerekletirilmesinde hukuk dzeninin nemli rol olduunu benimseyerek Batdan geni bir resepsiyon (baka bir memleketin kanunlarn al) hareketine girimitir. Devrim Kanunlarnn dayand temel ilke cehaletle ve hurafelerle bu yoldan da muhafazakr evrelerle mcadele etmektedir. ada medeniyeti btn haliyle almann temel prensiplerden birisi olduu savunan yazara gre hukuk dzeni Devrimin koruyucusu ve gelitiricisi olmalyd. Batdan eitli kanunlarn iktibas edilmesi srecini balatan ise Medeni Kanununun kabul olmutur. Bunun yan sra yine svireden Borlar Kanunu da alnmtr. Trk Medeni Kanunu, bu alandaki en halk, en mkemmel, en yeni vasflara sahip svire Medeni Kanunundan iktibas edilerek 17 ubat 1925te kabul edilmitir. Yazara gre Trk milleti, insan aklnn, zamann koullarna gre, bulduu yeniliklere kar duramamtr. Tunaya, iktibas taraftarlarnn Batllamay bir zorunluluk olarak grdn ve bu zorunluluun tarih tarafndan yklendiine iaret etmektedir. Tunayann Hfz Timurdan yapt alntya gre Batllamak, Atatrkn Bat hayranl olarak grlemez. nk iktibas zaten Osmanlnn son devrelerinden beri srmektedir. Bu bir ihtilal veya srpriz olarak deerlendirilemez. Trkiye Cumhuriyetinin hukuk dzenine laiklik esasn getirmesi btn milletlerin hukuki gelimelerine de paraleldir. nk Kubalya gre hukukta laiklie gidi normaldir. te yandan Ali Fuat Bagil nderliinde baz hukukulara gre bir memleketin mevzuatnn baka bir memleket tarafndan olduu gibi kopyalanmas normal bir yol deildir. Dier taraftan, Trk devriminin din hrriyetini snrlamas medrese skolastiinin ve gerici grlerin devlet hayat ve sosyal yaam zerindeki mdahalesini nlemek amacna dayanmaktadr. Bu zorunluluk ne din dmanl ne de materyalist bir doktrinin uygulanmasdr. Yazarn, Profesr Bagilden yapt alntya gre medeni olmak isteyen toplumlar takliti olmaktan uzak durmaldr. Muasr medeniyetin insanln ruhi ve manevi gereksinimlerine yant verememesinin aresi ilim ve maneviyat bartrp uzlatrmaktr. Tunaya, oy toplamak amacyla dini istismar politikasnn revata olduu bir memlekette laiklik ilkesinin devrimci bir manas olmas gerektiine iaret etmektedir. Tunayaya gre, Batllama konusunda Btncler; Bat medeniyeti bir btndr, Ancak btnl ile alnabilir, bu kesin karardr, Trkiye Cumhuriyetinin kuruluundan bu yana genel olarak kabul edilmi prensip budur tezini savunmaktadrlar. Onlara gre Trkiyenin Bat medeniyeti alanna gemesi zorunludur. Bat, ada medeniyettir, bir zihniyettir. Trk Dncesi ve Forum dergilerinde dncelerini aklayan Btnclere gre Batllama cehdi, Dou memleketlerinde Ortaa zihniyetinden kurtulma cehdi olmaktadr. Trk devrimi, ileri bir deerler ve teknikler devrimidir. Trkiyede her ey deimekte, yeniden kurulmaktadr.

Btnclere gre Trk devriminin dier bir ad da Atatrk Devrimidir. rtica ile mcadele, inklaplar ve hrriyetleri savunmaktr. Batnn zne bal vasf belli bir gr iinde donmamas, daima yeni bir kalba girebilmesidir. Btnc dnceye gre laiklik prensibinin retim alanna uygulanmas gen ruhlarn dinin basmakalp inanlarndan korunmasdr. Prensibin fazileti buradadr. Hmanizmann bir Batllama koulu ve zihniyeti olduunu dnen Btncler, 20. yzylda bir Trk hmanizmasnn gerekletirilmesini yani Trkiyede bir kltr deiimi, bu deiimin de bizim hayat artlarmza gre olmasn arzu etmektedirler. Btncler, milli unsurlarla Bat unsurlarn sentezi fikrine kar kmamlardr. Yazar, Btnclerin her alanda tecrbeli deil de mtehasss adama ihtiyacmz olduunu belirtmektedir. Trk Dncesinin esas yazarlar olan Peyami Safa ve Hilmi Ziya lkenin de fikirlerinden bahseden yazar, Trk dncesinin programnda meselenin Trk Devriminin Bat kalbna dklmesi olduunu ve bylece Dou ve Batnn madde ve de manasndan bir sentez meydana getirmektir. Bat, ksmen alnamaz. 20. yzyl Batsnn maneviyata nem verdiini savunan Btnclere gre bu Batnn btn olarak alnmas gereklidir. Forumculara gre Trkiyenin Bat medeniyeti alanna gemesi, tm Asya ve Afrikada kalknmak isteyen kitlelere bir rnektir. Atatrk Devrimi, Trk milletinin Batdan kamas demek olmamtr, aksine azim ve cesaretle Bat manzumesine giri olmutur. lim, hayatn her safhasna yerletirilmedii takdirde Batllama olmaz. Btnclere gre Trk toplumu Batllaabilecektir. Bu deiim, Trk toplumuna milli vasflarn kaybettirmeyecei gibi aksine bunlar gelitirebilecektir. Tunaya, Batllamak konusunda Ksmici Grlerin ortak noktasnn Batnn ksmen alnabileceini, blnerek alnabileceini ve de Batdan alnacak olan ksmnn, onun teknii olduunu ifade etmektedir. Ksmici grlerin ilki, Trk inklabn sosyalist bir adan yorumlayan Kadroculardr. Kadro dergisi, tarihi bir hayat hamlesi sayd Trk inklabn aratrma metodunun asla skolastik bir dnceye dayanmamas gerektiini, inklap gereklerinin ilmi fikr-i sabitler, talam hkmler araclyla grlemeyeceini temel prensip olarak ortaya koymutur. Kadro ailesine gre Avrupa, kapitalizm ve emperyalizmin etkileri altnda kmekte ve dalmaktadr. Trkiyenin Avrupann bu zelliklerine kar savalarak kurulduunu savunan Kadrocular, inklabn srdn ve bunun iin savan srdrlmesi zorunludur. Yazarn evket Sreyya Aydemirden yapt alntya gre Trkiye, Avrupann ekonomik, politik ve moral yaplarndan hibirinin hayran ve takipisi olamaz. Trkiye sadece Avrupa tekniinin hayran ve mirassdr. Kadro hareketine gre Trk hareketi, mtecanis, ileri, tezadsz ve snfsz bir millet kurulmasn, bu yaplara sahip milletlerin doayla mcadelesini prensip edinmi bir harekettir. Sosyal bir milliyetiliin milli bir vesayet rejimi kanalyla icaplarn gerekletirmeyi neren Kadrocular, byle bir hareketin mstemleke veya yar mstemleke btn kitlelere rehber

olacan srarla savunmulardr. Tunaya, bu sistemin ferdi hrriyet rejimini amalam genel vasflaryla bir Bat demokrasisine yakn saylamayacan vurgulamaktadr. Yazara gre Geleneki grlerin temeli kinci Merutiyetin nemli politik fikir akmlarndan olan slamclk akmna kadar geri gtrlebilir. Demokrat Parti iktidar ise dini hislerin istismarn politikasnn ana ilkesi saymtr. Tunayaya gre Gelenekiler, slamn manevi stnl noktasndan hareketle Batnn bu bakmdan alnacak bir eyi olmadn, yalnzca teknik iktibaslarla yetinilmesini gerektii tezini savunmaktadrlar. Gelenekilere ait yayn organlarnn tamam DP iktidarn desteklemilerdir. Gelenekilere gre eer savalacaksa inklap yobazlaryla, bu tr irtica ile arpmak gerekir. Bunlar sahte devrimcilerdir. Takliti olup, dertleri Garba yaranmaktr. Garptan ne gelirse gelsin Garpl diye almak arzusundadrlar. Yazara gre Gelenekiler, Cumhuriyet rejimini Osmanl mparatorluunun en geri devirlerinden daha geri, Tanzimattan beri sren sahte inklaplar arasnda saymaktadrlar. Onlara gre laiklik nce dinsizlik deildir. Nasl ki dindarlk da irtica deildir. Yazarn Eref Edibe verdii referansa gre laiklik hele gayrimslim bir devletin kanunu almak da hi deildir. Bat smrgecidir ve bugn medeniyet ruhunu yok etmek zeredir. Maneviyat bakmndan slamiyet stndr. Dolaysyla reforma ihtiya yoktur. 31 Mart Ayaklanmasnn fikri lideri olan Said Nursinin Risale-i Nurunu esas alan Nurculuk akmna gre Cumhuriyetin 1950 ylna kadar olan dnemi mutlak bir istibdattr. Said Nursi, genel olarak teokratik bir devletin taraftarln yaparak laiklik ilkesini de tamamen reddetmi olmaktadr. Ona gre Cumhuriyet rejimini kurmak iin Avrupaya dilencilik etmek, din-i slama byk bir cinayettir. Tunaya, geleneki sentez teklifleri yapanlarn Batnn yannda Dounun da mhim bir yer almasn ve ihmal edilmemesini savunduklarn belirtmektedir. Yazarn Prof. Mehmet Kaplandan yapt alntya gre Avrupa medeniyeti kendisiyle beraber btn dnyay ykmakta, kr krne bir Bat hayranl milli tarihe saygszlktr ve Douyu unutmamak gereklidir. Milliyetilik bir sentezdir. Prof. Osman Turana gre ise slami rf ve adetler atlmak suretiyle getirilmek istenen Batllama modas memlekette maneviyat buhran yaratmtr. Tanzimatn milli dini mefkreler ile Batnn teknik deerlerinin sentezini baaryla gerekletirdiini savunan Turana gre, Tanzimatn tuttuu yolun memleket iin en iyi yoldur. Tunaya, Ali Fuat Bagil tarafndan yaplan Memleketiler ve Garplar ayrmndan da bahsederek ilkininmminler, idealist muhafazakrlar, milliyetiler olarak tanmlandn, ikincisinin ise mnkirler, maddeci politikaclar, frsat ve menfaatiler, bovericiler olarak isimlendirildiinin altn izmektedir. Yazar, Bagilin ikinci grubun uzun yllardr memlekete egemen olduunu ve laiklik kisvesi altnda samimi mminlerin geni lde bask altnda bulundurulmasnn Trkiye iin bir dram olduunu savnn hangi ilmi ve tarihi lye dayandnn belirlemenin hayli g olduunu vurgulamaktadr.

Tunayaya gre Prof. Mmtaz Tarhann Garpllamann Neresindeyiz makalesindeki tespitler nemlidir. Tarhana gre Trkiye Batllamak zorundadr. Gerek manada Batllamak, Bat medeniyetinin esas unsurlarna balanmak ve bunlar hayata uygulamaktr. Bunlarn unsurlar ilim ve zihniyeti, bunlarn hayata uygulanmas olan teknik, ilim ve ilim dncesinin doup serpilecei ortamn koullar olan hukuk ve hrriyettir. Gerek Batllk, bu ilkelere ballktr. Turhana gre medeniyet alann deitirmeye zorunlu bir toplumun kltr bu deiim annda tamamen ortadan kalkmaz, onun yerine hkim milletin kltr gemez. Trkiye, Bat medeniyeti karsnda Batdan bir eyler alacak, kendisininkinden bir eyler verecektir. Batllayoruz diye dinimizin, benliimizin kaybolaca iddialarnn hibir bilimsel deeri yoktur. Tunaya; Turhann, insan unsuru dnda Batllamak yolunun tercih edilmesinden dolay Batllaamadmz savna yer vermektedir. Trk inkilap hareketi, eski slahat ve Batllama eilimlerine kar bir reaksiyon iken onlarn hatasna saplanm, yaratc terkip yaplamam ve takliti kalnmtr. Sonu blmnde yazara gre Osmanl mparatorluunda 18. yzyldan itibaren balayan reform hareketleri ferdi, yukardan aa, ksmi ve ikici kalmlardr. Ferdi haklar halk tarafndan alnmam, slahat padiahlar tarafndan kitleye verilmitir. Padiah iktidarnn hudutsuz olduu ilk defa Yeni Osmanllar tarafndan savunularak mutlak iktidarn snrlandrlmas iin mcadeleye giriilmitir. II. Merutiyet, bir parti ounluunun, liderlerinin basks altnda demokratik messeseler arkasnda Abdlhamid rejimini glgede brakacak bir istibdadn kurulabileceini gstermitir. Tunayaya gre Trklerin siyasi gelimeleri sarsntl ve kesintili olmakla beraber muayyen bir devamlla sahiptir. Kesintiye urayan slahat devirleri birbirlerine iin iin sregelen ve gelien unsurlarla balantldr. Tunayann Bugn Olular Inda diye adlandrd dnem Mdafaa-i Hukuk dnemiyle balamaktadr. TBMM Hkmeti fikir eitliliinin milliyeti bir ama iinde birletiini gstermitir. Milli egemenlik ilkesi, derin ve kkl neticeler vermitir. Memleketin ruhuna uygun kanunlar yapmak ilkesi benimsenerek siyasi messeselerin Batdan alnmas zorunluluu ortaya kmtr. Trkiyenin Bat medeniyet alanna gei karar kesindir ve bunun merkez noktas Mustafa Kemal Atatrktr. nkilap halka kar deil, muhafazakr ve sosyal dzeni dondurucu kuvvetlere kar bir mcadele olmutur. Bat, mterek bir medeniyet olmakla beraber, Trkler, evvela slamdan daha eski bir maziye ve medeniyete sahiptirler. Bilimsel bir prensip olarak Trkler, Batllamakla din ve milliyetlerini kaybetmeyeceklerdir. Tunaya, sonu blmde Trk fikir hayatnda Batllamak hakknda Ksmiciler, Btncler ve Sentezcilerin grlerini zetleyerek u hususun altn izmektedir: Batllamak Trkiye iin yaam prensibidir. Batl prensip ve messeselerin, rasyonel bir ekilde aln Trkiyeyi Trklerin vatan olmaktan karmayacaktr. Yazar, Trkiyenin Batllama hamlelerinin sadece bu lke iin deil, bizatihi Bat iin, azgelimi, iktisaden geri kalm, milli devrim hareketlerine girimi ya da giriecek devletler,

milletler ve kitleler asndan mhim olduunu vurgulamaktadr. Dou memleketlerinin aydnlarna gre Bat, memleketlerinin bamszlna kar da olsa stn bir uygarlk sahibidir. Ona kar savalsa bile gerektiinde taklit edilmesi arttr. Dou halk kitlelerine gre Bat zellikle Mslman toplumlara bakld zaman kfirdir, smrgecidir, emperyalisttir. Trkler ortaya koymutur ki, bir devrim yalnzca yabanc boyunduruundan kurtulmak iin gerekletirilmez. stiklal Sava bitmeden gelecekte izlenecek toplumsal, politik, ekonomik politikann ana unsurlarn izmek zorunludur. Tunayaya gre bu devletlerin kurtulu mcadelesi yapmalarndaki ama muayyen bir toplumsal seviyeye, iktisadi refaha ve siyasi emniyete varmaktr. Muayyen olan seviye genel olarak Bat seviyesidir. Tunaya, iki yzyllk bir hrriyeti mcadele ve aray devresi ancak milli ve laik bir devletin kurulmasyla 20. yzyln koullarna uygun bir platforma ulamtr. Trkiye iin Batllamak gerek anlamyla Trk ve Batl unsurlarn kaynamasyla oluacak bir sentezdir. Trkler halen eitli alanlarda bu sentezi gerekletirmenin etin mcadeleleri iindedirler. Trk tecrbesi byle bir sentezin ilk gerekletiricisi olmas asndan kl ve dikkat ekicidir. stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar tarafndan ikinci basks Nisan 2010da yaplan 222 sayfa ve blmden oluan bu kitabnda Tark Zafer Tunaya, Trkiyenin 18. yzyln ilk yarsnda balayan Batllama hareketlerini detayl bir biimde ele almaktadr. Osmanl mparatorluunun nasl k srecine girdiini ve 18. yzyln ilk yarsndan itibaren bu sreci tersine evirmek iin hangi admlar attn yazar rneklerle aklamaktadr. Osmanl mparatorluundaki Batllama olaylarn Ksmi Messese Islahlar, Aydn Despotluk Devresi ve Modern Devlet Fikrinin Gereklemesine Doru balklar altnda ele almas konuyu daha ekici klmaktadr. Ayn zamanda Batllama hareketlerini dneme ayrp burada yaplanlar rneklerle anlatmas bu blm daha anlalr yapmaktadr. Osmanl mparatorluu, 18. yzyla kadar gerilemekte olduunu kabul etmemekteydi. Kendisinin halen Batdan stn olduunu iddia etmekteydi. Fakat toprak kayplarn artmas ve savalarda st ste alnan yenilgiler Osmanl mparatorluunu bunun nedenlerin zerinde dnmeye itti. Bylece, 1718den itibaren Baty tanma ve Batnn tesis etmi olduu sistemi incelemeye dnk olarak Osmanl yneticilerinin istei artt. Fakat o dnemde yaplmak istenen slahat hareketleri Ulema ve Yenieriler tarafndan srekli engellenmekteydi. Osmanl mparatorluunda ilk reform hareketleri orduda balad. Fakat sonradan anlald ki, sadece orduda reform yapmak yeterli deildi. Reformlarn dier alanlara da yaylmas gerekliydi. 1826da kinci Mahmudun Yenieri Ocan ortadan kaldrmas Osmanl mparatorluunun Batllama hareketleri gz nnde bulundurulduunda bir dnm noktasdr. Tanzimatla beraber Batnn stnl kesin olarak kabul edilmitir. Fakat bu dneme yaplan en byk eletiri ikici bir sistem kurmasdr. Bir baka deyile eski sistemle yeni

sistem birarada yrtlmeye allmtr. Bunun yaratt sanclar imparatorluk yklana kadar her alanda etkisini hissettirmitir. Bu dnemde ortaya kan fikir akmlar ise mparatorluun kurtuluu iin areler aramlardr. Tanzimat yneticilerinin Batnn artan basks karsnda reform hareketlerine girimeleri kolay olmamtr. Fakat bu dnemde yetimeye balayan kadrolar, daha sonra mparatorluun yerine kurulacak olan Trkiye Cumhuriyetinin kurucu kadrolarn meydana getirmilerdir. Garplk, slamclk ve Trklk gibi akmlardan bahseden yazar bu fikir akmlarnn daha sonraki dnemlerde Trkiyenin siyasi, sosyal ve ekonomik alanlarnda etkilerinin srdnn altn kaln izgilerle izmektedir. Bu fikir akmlarnn, Batllamay zorunlu gren fikir akmndan Batnn sadece tekniinin alnmasna savunan fikir akmna geni bir yelpazede yer aldn da unutmamak lazmdr. Yazarn Trkiye Cumhuriyetinin kuruluunu ve yeni bir sistem tesis etmesini anlatt ikinci blmde gerekten ok dikkat ekici tespitler yer almaktadr. Yepyeni bir sistem kurmann zorluklar bu blmde ayrntl olarak anlatlmaktadr. Bu dnemin temel amacnn milli egemenliine dayanan bir devlet kurmak olduunu savunan Tunaya, hayatn her alannda kapsaml devrimler yaplarak Bat tarznda bir toplum ve devlet sistemi oluturmann o zamann yneticilerine gre gerekli olduunu dnmektedir. Yazarn da belirttii gibi bu devrim hareketinin merkez noktasnda Gazi Mustafa Kemal Atatrk yer almaktadr. Atatrk, Kurtulu mcadelesine balad ilk andan itibaren her eyi demokratik yollarla, planl ve programl bir biimde yapmay kendisine iar edinmitir. Trkiye Cumhuriyetinin kuruluundan sonra kendisinin nderlik ettii devrimlerde temel dstur, muasr medeniyetler seviyesine ulamak ve hatta onlar gemektir. O zaman iin muasr medeniyet, Bat medeniyetidir. Batdan geni resepsiyon hareketlerine giriilerek cehaletle ve hurafelerle mcadele edilmesi, Devrim Kanunlarnn temel prensiplerinden birisini oluturmutur. Bu dorultuda sistemin muhafazasn salamak iin laiklik gibi bir ilke n plana konulmutur. Bu ilkenin devrimlerin sigortas olduunu vurgulanmtr. Doal olarak bu devrim hareketleri birtakm evreler tarafndan sert bir biimde eletirilmitir. Fakat devrimleri savunanlarla, onlarn yapl ekillerine kar kanlarn bulutuu ortak nokta eski dzenin yaplarnn olduu gibi srmesine kar ktr. Trkiyenin btn halinde iktibas hareketine girimesinin yeni bir hareket saylamayaca ynndeki tespitin dikkate deer olduunu dnyorum. nk 1839dan beri sren bir hareket vard. Bunu yok saymak mmkn deildir. O zaman Batl devletlerin basks altnda yaplan bu slahatlarla Trkiye Cumhuriyetinin yapt iktibas hareketleri arasndaki en byk fark ikincisinde basknn bulunmam olmasdr. Bat medeniyetini seme ve bu alanda en ileri dzenlemeleri kabul etme tamamen Cumhuriyet kadrolarnn bir tercihidir.

Laiklik prensibinin Cumhuriyetin temel nitelikleri balamnda ok elzem bir yere sahiptir. Laiklik, Cumhuriyetle ynetilen lkelerde rejimlerin korunmasnn garantisi olarak nitelendirilmektedir. Dinin, siyasete ve sosyal yaama mdahalesini nlemek, laiklik ilkesinin en temel amacdr. Osmanl mparatorluunun son dnemlerinde giderek artan dinin siyasete ve toplum hayatna yapt mdahaleler ok zararl sonular ortaya karmtr. mparatorluun yenileme abalarna en byk engeli din kisvesi altnda slaml tmyle statik bir hale getiren ve modernleme kart olan evreler ve de fikirler oluturmutur. Cumhuriyetin ilk 10 yllk sresi iinde yaanan eyh Sait ve Menemen isyanlar da bu balamda ne kmaktadr. Yaanan ac tecrbelerden dolay Cumhuriyeti kuran ve devrimleri gerekletiren kadrolar bu olaylarn yaratt tahribatlar grerek din hrriyetini kstlamak zorunda kalmlardr. Yazarn oy toplamak iin dini istismar politikasnn popler olduu bir memlekette laiklik prensibinin devrimci bir anlam olmasnn gereklilii tespiti bu bakmdan dikkat ekicidir. 1950-1960 dneminde demokrasi eittir ounluk ilkesini temelinde uygulamalar

gerekletiren Demokrat Partinin birok olumsuzlua yol amtr. Seimde ald oylarn fazlaln dikkate alarak kendisine oy vermeyenlere kar bir tutum taknmak doru bir davran biimi deildir. Gnmzde de bu tavrn etkileri aka grlmektedir. Batllamay hem Btncler hem de Ksmiciler kendi dnce kalplar zerinden deerlendirmektedir. Batllamayla ilgili tartmalar gnmz Trkiyesinde artan bir biimde srmektedir. Bu tartmalar gelecekte de devam edecektir. Kendini muhafazakr-demokrat olarak nitelendiren ve aslen kkenleri Necmettin Erbakann Milli Gr hareketine dayanan AK Parti 2002 ylndan beri iktidardadr. Onun birtakm uygulamalar muhalefet tarafndan Trkiyenin Batllama servenine sekte vurma olarak deerlendirilmektedir. AK Parti iktidarnn Cumhuriyet dneminde yaplan devrimleri eletirmesi ve doru drst hibir ey yaplmadn iddia etmesi kanmca tarihi gereklerle badamamaktadr. Buna ilave olarak 21.yzyl parametrelerinden bakarak Trkiye Cumhuriyetinin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatrk ve daha sonraki smet nn dnemlerini diktatrlk dnemleri olarak nitelendirmek doru deildir. O dnemlerin olaanst artlarnn dikkate alnarak deerlendirmeler yaplmasnn daha doru olacan dnyorum. Unutulmasn ki, bu iki lider de ok partili hayata geme almalarnda bulunmular fakat Atatrk dneminde kan isyanlardan tr baarl olunamamtr. smet nn ise tamamen kendi tercihi dorultusunda ok partili hayata gei kararn vermitir. Burada n plana kan ilgin konulardan birisi Trkiyenin Avrupa Birliine ye olma abalardr. Bu sre, Trkiyede ABye girilmesini savunan evreler tarafndan Mustafa Kemal Atatrkn ortaya koyduu muasr medeniyetler seviyesine ulama ve hatta onu ama hedefinin bir arac ve sonucu olarak grlmektedir. Batl prensiplerin ve messeselerin aklc

bir biimde alnmas Trklere benliklerine kaybettirmeyecektir. Trkiyede Avrupa Birlii yeliine kar olan bir kesim ise bunun tam aksini iddia etmektedir. Batllamann doru anlalmas hayati derecede nemlidir. Burada izlenecek en iyi yol Trk ve Bat unsurlarn kaynatracak bir senteze varabilmektir. Bunun mcadelesi halen srmektedir. nk Trkiye bu alandaki tercihini seneler nce yapmtr. Kanmca byle bir sentezin gerekletirilmesi Batnn Mslman dnyayla ilgili olan alglarnn bir nebze olsun deimesinde nemli bir merhale olacaktr. Trkiyenin 18. yzyldan beri sren Batllama mcadelesini ok iyi bir biimde temel noktalarna yer vererek anlatan Tunayann bu kitabnn bugn de devam eden bu sreci kavramak bakmndan okunmas gereken kitaplar arasnda yer aldn dnyorum.