TRK STANDARDI

TURKISH STANDARD

TS EN 13791
Nisan 2010

ICS 91.080.40

BASIN DAYANIMININ YAPILAR VE NDKML BETON BLEENLERDE YERNDE TAYN Assessment of in-situ compressive strength in structures and precast concrete components

TS EN 13791: 2010 standard, EN 13791: 2007 standard ile birebir ayn olup, Avrupa Standardizasyon Komitesinin (CEN, rue de Stassart 36 B-1050 Brussels) izniyle baslmtr. Avrupa Standardlarnn herhangi bir ekilde ve herhangi bir yolla tm kullanm haklar Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) ve ye lkelerine aittir. TSE kanalyla CENden yazl izin alnmakszn oaltlamaz.

TRK STANDARDLARI ENSTTS Necatibey Caddesi No.112 Bakanlklar/ANKARA

Bugnk teknik ve uygulamaya dayanlarak hazrlanm olan bu standardn, zamanla ortaya kacak gelime ve deiikliklere uydurulmas mmkn olduundan ilgililerin yaynlar izlemelerini ve standardn uygulanmasnda karlatklar aksaklklar Enstitmze iletmelerini rica ederiz. Bu standard oluturan htisas Grubu yesi deerli uzmanlarn emeklerini; tasarlar zerinde grlerini bildirmek suretiyle yardmc olan bilim, kamu ve zel sektr kurulular ile kiilerin deerli katklarn kranla anarz.

Kalite Sistem Belgesi malt ve hizmet sektrlerinde faaliyet gsteren kurulularn sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarna uygun olarak kurmalar durumunda TSE tarafndan verilen belgedir.

Trk Standardlarna Uygunluk Markas (TSE Markas) TSE Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin ilgili Trk Standardna uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder.

TSEK
Kritere Uygunluk Belgesi (TSEK Markas Kullanma Hakk) Kritere Uygunluk Belgesi; Trk Standardlar bulunmayan konularda firmalarn rnlerinin ilgili uluslararas standardlar, benzeri Trk Standardlar, dier lkelerin milli standardlar, teknik literatr esas alnarak Trk Standardlar Enstits tarafndan kabul edilen Kalite Faktr ve Deerlerine uygunluunu belirten ve akdedilen szleme ile TSEK Markas kullanma hakk verilen firma adna dzenlenen ve zerinde TSEK Markas kullanlacak rnlerin ticari Markas, cinsi, snf, tipi ve trn belirten geerlilik sresi bir yl olan belgedir.

DKKAT!
TS iareti ve yannda yer alan say tek bana iken (TS 4600 gibi), mamuln Trk Standardna uygun retildiine dair reticinin beyann ifade eder. Trk Standardlar Enstits tarafndan herhangi bir garanti sz konusu deildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geni bilgi Enstitmzden salanabilir. TRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 91.080.40

TRK STANDARDI

TS EN 13791/Nisan 2010

n sz
Bu standard, CEN tarafndan kabul edilen EN 13791: 2007 standard esas alnarak, TSE naat htisas Grubunca hazrlanm ve TSE Teknik Kurulunun 29 Nisan 2010 tarihli toplantsnda kabul edilerek yaymna karar verilmitir. Bu standardn kabul ile TS 10465: 1992 iptal edilmitir. Bu standardn kabul ile TS 3260: 1978 iptal edilmitir. Bu standardda kullanlan baz kelime ve/veya ifadeler patent haklarna konu olabilir. Byle bir patent hakknn belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.

ICS 91.080.40

TRK STANDARDI

TS EN 13791/Nisan 2010

indekiler
Giri ............................................................................................................................................................1 Kapsam.......................................................................................................................................................3 Atf yaplan standard ve/veya dokmanlar .............................................................................................3 Terimler ve tarifleri ....................................................................................................................................4 3.1 Standard basn dayanm ...................................................................................................................4 3.2 Karot basn dayanm .........................................................................................................................4 3.3 Yapda (yerinde) basn dayanm .......................................................................................................4 3.4 Yapda (yerinde) karakteristik basn dayanm ...................................................................................4 3.5 Deney alan ..........................................................................................................................................4 3.6 Deney blgesi.......................................................................................................................................4 4 Semboller ve ksa gsteriler...................................................................................................................5 5 Prensipler ...................................................................................................................................................6 6 Basn dayanm snflarna bal olarak, yapdaki karakteristik basn dayanm ..............................6 7 Yapda karakteristik basn dayanmnn, karot deneyleri kullanlarak belirlenmesi .........................7 7.1 Numuneler............................................................................................................................................7 7.2 Deney numunelerinin adedi .................................................................................................................7 7.3 Deerlendirme......................................................................................................................................7 8 Yapdaki karakteristik beton dayanmnn dolayl yntemlerle tayini ..................................................9 8.1 Genel....................................................................................................................................................9 8.2 Yapda basn dayanm ile ilikilendirilen dolayl deneyler (Alternatif 1) ............................................9 8.3 Snrl sayda karot ve temel eriden tayin edilen bantnn kullanm (Alternatif 2) ........................10 8.4 Yapdaki dayanm deney sonularnn farkl deney yntemleri ile kombinasyonu .. 14 Ek A (Bilgi iin) - Karot dayanmn etkileyen faktrler...............................................................................16 Ek B (Bilgi iin) - Dolayl deney sonularn etkileyen faktrler ................................................................18 Ek C (Bilgi iin) - Yapdaki dayanm ve standard deney numunelerinden elde edilen dayanm arasndaki bantya dair kavramlar .............................................................................................................19 Ek D (Bilgi iin) - Yapdaki dayanmn deerlendirilmesinde, planlama, numune alma ve deney sonularnn deerlendirilmesi iin klavuz .................................................................................................20 Kaynaklar.........................................................................................................................................................21 0 1 2 3

ICS 91.080.40

TRK STANDARDI

TS EN 13791/Nisan 2010

Basn dayanmnn yaplar ve ndkml beton bileenlerde yerinde tayini 0 Giri

Bu standardda, beton yaplar ve ndkml beton bileenlerde, basn dayanmnn yerinde (yapda) tayini iin uygulanacak teknikler verilmektedir. Yapdaki dayanm deneylerinde, malzeme ve uygulama (sktrma, kr, vb.) etkilerinin her ikisi de etkin olmaktadr. Bu standardda yer alan deneyler, EN 206-1e gre yaplan beton deneylerinin yerini alamaz. EN 206-1de, yaplar ve ndkml beton bileenlerde dayanm tayini iin klavuz olarak bu standarda atf yaplmaktadr. Aada, beton dayanmnn yerinde tayinine gerek duyulabilecek haller gsterilmitir: Mevcut yapnn modifiye edilecei veya yeniden tasarmlanaca durumlarda, Kusurlu iilik, yangn veya dier etkilerle betondaki bozulma sebebiyle yapdaki basn dayanm hakknda phe duyulmas halinde, yapsal yeterliliinin deerlendirilmesi halinde, naat yapm esnasnda beton dayanmnn yapda deerlendirilmesine ihtiya duyulduu hallerde, Standard deney numunelerinden elde edilen basn dayanmnn uygun olmamas halinde, yapsal yeterliliin deerlendirilmesinde, artname veya mamul standardnda belirtilmi olmas halinde, yapdaki beton basn dayanm uygunluunun deerlendirilmesinde. Bu standardda tanmlanan yerlerde, milli artlarn uygulanmasna izin verilir veya bu tr uygulama gerekli grlebilir. Bu standardn bu farkl kullanmlar ile ilgili ilemlere ait zet bilgi, Ak emas 1de gsterilmitir. zel imalat artlar ve bileen malzemeleri ile ekonomik tasarm iin, milli artlarn izin verdii hallerde, yapda llen basn dayanm ve standard deney numunelerine ait dayanmlarn deerlendirilmesinde c ksmi gvenlik katsays kullanlmas mmkn olabilir. Basn dayanmlarnn, beton kalitesinin veya inaat esnasndaki iiliin veya yapnn kullanm iin kabulnden nce kontrol edilmesinden baka amalarla deerlendirildii hallerde, ksmi gvenlik katsaysndaki uygun azaltma, milli artlara gre, her ie zel olarak belirlenmelidir.

ICS 91.080.40

TRK STANDARDI

TS EN 13791/Nisan 2010

EN 13791in tasarlanan kullanm Yeni beton yapdaki, beton kalitesi, uygun olmayan veya kusurlu icilik hakknda anlamazlk

Yapdaki dayanmn uygunluu, rnein; ndkml beton bileenler iin Dolayl yntemin, Alternatif 1 (Madde 8.1.2) veya Alternatif 2 (Madde 8.1.2) kullanlarak kalibrasyonu

Modifiye edilecek, yeniden tasarmlanacak veya hasar grm eski yapnn deerlendirilmesi

Karotlarn kullanlmas yoluyla

Kalibre edilmi dolayl yntemlerle

Yapnn yeterli dayanma sahip olup olmad Madde 9 uygulanarak tayin edilir H a y I r Yapsal yeterliliin, yapsal analiz yoluyla daha ileri ekilde aratrlmas ve sorumluluun belirlenmesi (klavuz verilmemitir)

Madde 8.3.5 kullanlarak uygunluk deerlendirmesi

Alternatif 1 (Madde 8.1.2) veya Alternatif 2 (Madde 8.1.3) kullanlarak dolayl yntemin kalibrasyonu

E v e t

Madde 8.3.5 kullanlarak uygunluk deerlendirmesi

Belirlenmi bant ve Madde 8.3.5 kullanlarak yaplan deerlendirmeye gre daha ileri aratrma

Yapdaki beton kabul edilir

Karot saysnn 3-14 olmas halinde Yaklam B (Madde 7.3.3) kullanlr

Karot saysnn 15 veya daha fazla olmas halinde Yaklam A (Madde 7.3.2) kullanlr

Ak emas 1

ICS 91.080.40

TRK STANDARDI

TS EN 13791/Nisan 2010

Kapsam
Yaplardaki betonun ve ndkml beton bileenlerin basn dayanmnn yerinde tayini iin uygulanacak yntem ve ilemler verilmitir. Dolayl deney yntemlerinden elde edilen ve yapdan alnan karotlarn dayanmlar arasndaki bantnn belirlenmesi iin prensipler ve klavuz bilgiler verilmitir. Yaplardaki betonun veya ndkml beton bileenlerin, yerindeki basn dayanmnn dolayl veya birleik yntemlerle tayini iin klavuz bilgi salanmtr.

Bu standardda;

Bu standard, aadaki hususlar kapsamaz: Dolayl yntemlerin, karot dayanm ile korelasyon salanmakszn kullanlmasn, ap 50 mmden daha kk olan karotlar esas alnarak yaplan deerlendirmeyi, adetten daha az sayda karot esas alnarak yaplan deerlendirmeyi, Mikrokarotlarn kullanlmasn.

Not - Bu standard kapsamnda olmayan, yukarda verilen hususlarda, kullanm yerinde geerli kurallar uygulanr. Bu standard, beton basn dayanm uygunluunun, EN 206-1e veya EN 13369a gre deerlendirilmesine, EN 206-1: 2000, Madde 5.5.1.2 veya Madde 8.4de gsterilenler hari olmak zere elverili deildir.

Atf yaplan standard ve/veya dokmanlar

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin dier standard ve/veya dokmanlara atf yaplmaktadr. Bu atflar metin ierisinde uygun yerlerde belirtilmi ve aada liste hlinde verilmitir. Tarih belirtilen atflarda daha sonra yaplan tadil veya revizyonlar, atf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yaplmas artyla uygulanr. Atf yaplan standard ve/veya dokmann tarihinin belirtilmemesi hlinde en son basks kullanlr. EN, ISO, IEC vb. No EN 206-1: 2000 EN 12350-1 EN 12390-1 Ad (ngilizce) Concrete - Part 1: Specification, performance, production and conformity Testing fresh concrete - Part 1: Sampling TS No1) TS EN 206-1: 2002 Ad (Trke) Beton - Blm 1: zellik, performans, imalat ve uygunluk

TS EN 12350-1 Beton - Taze beton deneyleri Blm 1: Numune alma

EN 12390-2

Testing hardened concrete - Part 1: TS EN 12390-1 Shape, dimensions and other requirements for specimens and moulds Testing hardened concrete - Part 2: TS EN 12390-2 Making and curing specimens for strength tests

EN 12390-3

EN 12504-1

Beton - Sertlemi beton deneyleri - Blm 1: Deney numunesi ve kalplarnn ekil, boyut ve dier zellikleri Beton - Sertlemi beton deneyleri - Blm 2: Dayanm deneylerinde kullanlacak deney numunelerinin hazrlanmas ve krlenmesi Testing hardened concrete - Part 3: TS EN 12390-3 Beton - Sertlemi beton Compressive strength of test deneyleri - Blm 3: Deney specimens numunelerinde basn dayanmnn tayini Testing concrete in structures TS EN 12504-1 Beton - Yapda beton deneyleri Part 1: Cored specimens - Taking, - Blm 1: Karot numuneler examining and testing in Karot alma, muayene ve basn compression dayanmnn tayini

1)

TSE Notu: Atf yaplan standardlarn TS numaras ve Trke ad 3. ve 4. kolonda verilmitir. * iaretli olanlar bu standardn basld tarihte ngilizce metin olarak yaymlanm olan Trk Standardlardr.

ICS 91.080.40 EN, ISO, IEC vb. No EN 12504-2

TRK STANDARDI Ad (ngilizce) Testing concrete in structures Part 2: Non-destructive testing Determination of rebound Number compression Testing concrete in structures Part 3: Determination of pull-out force Testing concrete in structures Part 3: Determination of pulse velocity TS No TS EN 12504-2

TS EN 13791/Nisan 2010 Ad (Trke) Yaplarda beton deneyleri Blm 2: Tahribatsz deneyler Geri srama deerinin tayini Yaplarda beton deneyleri Blm 3: ekip karma yknn tayini Beton deneyleri - Blm 4: Ultrases gei hznn tayini

EN 12504-3 EN 12504-4

TS EN 12504-3 * TS EN 12504-4 *

Terimler ve tarifleri

Bu standardn amalar bakmndan, EN 206-1: 2000de ve aada verilen terimler ve tarifleri uygulanr.

3.1 Standard basn dayanm

EN 12350-1, EN 12390-2 ve EN 12390-3e gre, yapya dklen taze betondan alnan, kre tabi tutulan ve basn dayanm deneyi uygulanan standard deney numunelerinde (kp veya silindir ekilli) tayin edilen basn dayanm.

3.2 Karot basn dayanm

Karot zerinde, EN 12504-1e gre tayin edilen basn dayanm.

3.3 Yapda (yerinde) basn dayanm

Yapsal eleman veya ndkml beton bileenlerin, standard kp veya silindir numune edeer dayanm olarak ifade edilen basn dayanm.

3.4 Yapda (yerinde) karakteristik basn dayanm

Deerlendirmeye tabi tutulan hacimdeki betonda tayin edilen muhtemel dayanm deerleri grubundan, % 5lik ksmn altna dmesi beklenen, yapda (yerinde) elde edilmi basn dayanm deeri. Not - Bu dayanm deerleri grubu, taze betonun EN 206-1e gre uygunluunun tayini iin kullanlan dayanm deerleri grubu ile ayn olmayacaktr.

3.5 Deney alan

Yapda basn dayanm tayini iin kullanlacak, bir deney sonucu elde etmek zere lm iin seilen snrl alan.

3.6 Deney blgesi

Ayn gruba ait olduu kabul edilen veya bilinen, bir veya birka yapsal eleman veya ndkml beton eleman. Bir deney blgesi, birka deney alann ihtiva edebilir.

ICS 91.080.40

TRK STANDARDI

TS EN 13791/Nisan 2010

4
f f fm(n) F fis

Semboller ve ksa gsteriler

Temel erinin telemesi Karot dayanm ve temel bantya gre hesaplanan dayanm deeri arasndaki fark n adet f deerinin ortalamas ekip koparma deney sonucu Yapdaki basn dayanm deney sonular Yapdaki basn dayanmlarndan en d n adet yerinde basn dayanmnn ortalamas Standard numune karakteristik basn dayanm Yapdaki karakteristik basn dayanm 150 mmlik kp dayanmna edeer olarak ifade edilen, yapda karakteristik basn dayanm, Madde 7.1 150 mm x 300 mmlik silindir dayanmna edeer olarak ifade edilen, yapda karakteristik basn dayanm, Madde 7.1 Karot deneyleri yoluyla zel bir gei katsays belirlenmesi artyla, dolayl deney yntemlerinden elde edilen dayanm sonularndan hesaplanan yapdaki basn dayanm (Alternatif 1) Karot deneyleri ile kalibre edilmi ekip koparma deney sonularndan hesaplanan yapdaki basn dayanm (Alternatif 2) Karot deneyleri ile kalibre edilmi geri sramal eki deney sonularndan hesaplanan yapdaki basn dayanm (Alternatif 2) Karot deneyleri ile kalibre edilmi ultrases gei hznn tayini deney sonularndan hesaplanan yapdaki basn dayanm (Alternatif 2) ekip koparma yk iin temel erisinden elde edilen, yapda basn dayanm balang deeri, ekil 4, teleme tayininde deney sonucu F kullanlr. Geri sramal eki iin temel erisinden elde edilen, yapdaki basn dayanm balang deeri, ekil 2, teleme tayininde deney sonucu R kullanlr. Ultrases gei hznn tayini iin temel erisinden elde edilen, yapdaki basn dayanm balang deeri, ekil 3, teleme tayininde deney sonucu kullanlr. Beton iin ksmi gvenlik katsays Az sayda deney sonucu ile ilgili snr iftli deney adedine bal katsay Kullanm yerinde geerli hkmlere bal katsay, bu tr bir katsay verilmemise, katsay 1,48 olarak alnr. Deney sonucu adedi Geri sramal eki deney sonucu 5

fis, en dk fm(n), is fck fck,is fck,is,kp fck,is,silindir fis,1

fis,F fis,R fis,v fF fR f

c
k k1 k2 n R

ICS 91.080.40 s Standard sapma

TRK STANDARDI

TS EN 13791/Nisan 2010

Ultrases gei hznn tayini deney sonucu

Prensipler

Basn dayanmnn, karot deneyleri kullanlarak dorudan yapda belirlenmesi, referans yntemi oluturur. Bu yntem iin Madde 7ye baklmaldr. Yapdaki basn dayanm, Madde 8.2de ve Madde 8.3te verilen dier deneyler yoluyla veya Madde 8.4te akland gibi bu deneylerin birleimi kullanlarak dolayl ekilde de belirlenebilir. Dolayl deneylerin kullanld hallerde, bu dolayl deneyler ile karot deneyleri arasndaki bantya ilikin belirsizlik dikkate alnmaldr. Deney verileri, yapdaki karakteristik dayanm ve EN 206-1e gre tekabl eden dayanm snfnn belirlenmesinde kullanlabilir.

6 Basn dayanm snflarna bal olarak, yapdaki karakteristik basn dayanm

Yapdaki karakteristik basn dayanmlarnn, EN 206-1e gre basn dayanm snflarna uygun asgari deerleri, izelge 1de gsterilmitir. izelge 1 - Yapdaki karakteristik basn dayanmlarnn, EN 206-1e gre basn dayanm snflarna uygun asgari deerleri EN 206-1e gre basn dayanm snflar Yapdaki karakteristik dayanmn, standard deney numunesinin karakteristik dayanmna oran 0,85 0,85 0,85 0,85 0,85 0,85 0,85 0,85 0,85 0,85 0,85 0,85 0,85 0,85 0,85 0,85 Yapdaki asgari karakteristik dayanm N/mm2 fck,is,silindir 7 10 14 17 21 26 30 34 38 43 47 51 60 68 77 85 fck,is,kp 9 13 17 21 26 31 38 43 47 51 57 64 72 81 89 98

C8/10 C12/15 C16/20 C20/25 C25/30 C30/37 C35/45 C40/50 C45/55 C50/60 C55/67 C60/75 C70/85 C80/95 C90/105 C100/115 Not 1 Not 2 -

Ayn beton harmanndan alnan standard deney numunelerinde llen basn dayanm, yapda llen basn dayanmndan daha az olabilir. Ksmi gvenlik katsays c = 0,85, EN 1992-1-1: 2004ten alnmtr.

ICS 91.080.40

TRK STANDARDI

TS EN 13791/Nisan 2010

7 Yapdaki karakteristik kullanlarak belirlenmesi

7.1 Numuneler

basn

dayanmnn,

karot

deneyleri

Karotlar, EN 12504-1e gre alnmal, incelenmeli ve hazrlandktan sonra EN 12390-3e gre deneye tabi tutulmaldr. Uygulanmasnn elverili olmad haller dnda karotlar, deneyden en az 3 gn ncesinden itibaren laboratuvar ortam artlarnda tutulmaldr. Not 1 - Karot dayanmn etkileyen faktrler iin Ek Aya bavurulmaldr. Not 2 - Uygulamadaki baz artlar sebebiyle, deneyden nceki laboratuvar artlarna maruz braklma sresinin 3 gn olmamas hlinde, bu sre kayda geirilmelidir. Standard ilemden olan bu sapmann, deney sonucu zerindeki etkileri deerlendirilmelidir. Yapdaki beton basn dayanmnn, karot kullanlarak tayin edilmesi halinde, aada verilenler dikkate alnmaldr: Uzunluu ve anma ap birbirine eit ve 100 mm olan karotlarn deneye tabi tutulmasyla bulunan dayanm deerleri, ayn artlarda oluturulan ve kre tabi tutulan 150 mmlik kp numune dayanmna eittir. Anma ap en az 100 mm ve en fazla 150 mm olan ve uzunluk/ap oran 2,0ye eit olan karotlarn deneye tabi tutulmasyla elde edilen dayanm deerleri, ayn artlarda oluturulan ve kre tabi tutulan, ap 150 mm ve uzunluu 300 mmlik silindir numune dayanmna eittir. aplar 50 mmden balayarak 150 mmye kadar kan ve yukarda verilenlerden farkl uzunluk/ap oranlarna sahip karotlardan elde edilen deney sonularnn dntrlmesinde, uygunluu kantlanm dntrme katsaylar esas alnmaldr.

Not 3 - Yukarda verilenler haricinde numune boyutlar ve uzunluk/ap oranlarna sahip numuneler iin uygunluu kantlanm dntrme katsaylar da, karotlarn kullanld yerde geerli hkmler ierisinde yer alabilir. Karotlarn kullanld yerde geerli hkmlerde veya proje artnamesinde gerekli grlmesi haricindeki normal artlarda, karot deney sonularnda, karot alma yn dikkate alnarak dzeltme yaplmaz.

7.2 Deney numunelerinin adedi

Bir deney blgesinden alnacak karot adedi, dikkate alnan blgede kullanlan beton hacmi ve karot deneylerinin amacna gre belirlenmelidir. Her bir deney alanndan bir adet karot alnmaldr. Yapdaki beton basn dayanm iin istatistiksel ve gvenlik sebebiyle, alnabildii kadar ok sayda karot numune kullanlmaldr. Yapdaki beton basn dayanmnn belirli bir deney blgesinde tayini iin, en az adet karot esas alnmaldr. Yapda, karot alnmas sonucunda ortaya kan herhangi yapsal olumsuzlua dikkat gsterilmelidir. Bu hususta EN 12504-1e bavurulmaldr. Not - Yukarda verilen karot adedi, anma ap en az 100 mm olan karotlar iindir. Karot anma apnn 100 mmden daha kk olmas hlinde karot adedi arttrlmaldr. Bu konuda Madde A.3.1e baklmaldr.

7.3 Deerlendirme
7.3.1 Genel
Yapdaki karakteristik basn dayanm, Madde 7.3.2de verilen, A yaklam veya Madde 7.3.3te verilen B yaklam kullanlarak deerlendirilmelidir. A yaklam, en az 15 karotun kullanld, B yaklam ise 3-14 karotun mevcut olduu hllerde uygulanmaldr. Mevcut yapdaki, hakknda herhangi n bilgi bulunmayan beton basn dayanmnn tayininde, her iki yaklamn kullanm, geerli teknik dokmanlarda tarif edilebilir. 7

ICS 91.080.40

TRK STANDARDI

TS EN 13791/Nisan 2010

7.3.2 A yaklam
Deney blgesinin yapdaki karakteristik basn dayanm, aada verilen bantlarla hesaplanan deerden kk olandr: fck,is = fm(n),is - k2 x s veya fck,is = fis,en dk + 4 Burada; s k2 Deney sonularnn standart sapmas veya 2,0 N/mm2den byk olan, Hkm belirten milli dokmanlarda verilen deer alnr veya byle bir deer verilmemise 1,48 olarak alnr. (2) (1)

Dayanm snf, yapda belirlenen karakteristik dayanm deeri kullanlarak, izelge 1den tayin edilir. Not 1 - Karotlardan elde edilen dayanm sonularndan en dk olan kullanlarak tayin edilen karakteristik dayanm, en dk karot dayanm sonucunun, dikkate alnan yap veya yap bileenindeki en dk dayanm temsil ettii kabulne dayanr. Not 2 - Karotlardan elde edilen dayanmlarn, iki grup oluturur tarzda dalm gstermesi hlinde, dayanm tayin edilen blge, iki deney blgesine blnebilir.

7.3.3 B yaklam
Deney blgesinin yapdaki karakteristik basn dayanm, aada verilen bantlarla hesaplanan deerden kk olandr: fck,is = fm(n),is - k veya fck,is = fis,en dk + 4 Burada; k dir. Deney sonucu adedi nye bal olarak izelge 2den seilen uygun deer (4) (3)

izelge 2 - Az saydaki deney sonularna bal k deeri n 10-14 7-9 3-6 Not k 5 6 7

Deney sonucu adedinin az olmasndan kaynaklanan belirsizlik ve ayn gvenilirlik seviyesinin salanmasna duyulan ihtiya sebebiyle, bu yaklamla genellikle, daha ok sayda deney sonucu kullanlarak elde edilenden daha dk karakteristik dayanm deeri elde edilir. Yapda belirlenen bu karakteristik dayanmn ok emniyetli ekilde deerlendirildii hllerde, daha ok sayda deney sonucu elde edilmesi iin, daha fazla sayda karot alnmas veya Madde 8.4te verilen birleik teknikler yaklamnn uygulanmas nerilir. Bu sebeple, bu Maddede aklanan yaklam, standard deney sonularna gre beton kalitesinden phe duyulan hllerde kullanlmamaldr. Bu gibi durumlarda kullanlacak uygun yaklam detaylar iin Madde 9a baklmaldr.

ICS 91.080.40

TRK STANDARDI

TS EN 13791/Nisan 2010

Yapdaki karakteristik beton dayanmnn dolayl yntemlerle tayini

8.1 Genel
8.1.1 Yntemler
Bu Maddede verilenler, yapdaki beton dayanmnn tayini iin karot deneyleri haricindeki yntemlere uygulanr. Dolayl deneyler, yapdaki beton dayanmnn tayini iin karot deneylerine alternatif oluturur veya snrl saydaki karotlardan elde edilen verilere ilave veri temin eder. Dolayl deney yntemleri, yaps gerei ksmen tahribatl veya tahribatsz deneylerdir. Dolayl deney yntemleri, karot deneyleri ile kalibre edildikten sonra aadaki yollarla kullanlabilir: Tek bana, Dier dolayl yntemlerle kombine edilerek, Dier dolayl yntemler ve dorudan yntemle (karot alnmas) kombine edilerek.

Dolayl yntemlerle yaplan deneylerde, dayanm haricindeki bir zellik de tayin edilebilir. Bu durumda, dolayl deney sonular ve karot basn dayanmlar arasndaki bantnn kullanlmas gereklidir. Beton dayanmnn yapda tayini iin iki alternatif deney yntemi, Madde 8.1.2de ve Madde 8.1.3te verilmitir. Dolayl deney ynteminin sadece bir veya iki karot deney sonucu ile kombine edilmesi hlinde, yorumlamada kullanm yerinde geerli hkmler esas alnmaldr.

8.1.2 Alternatif 1 - Karotlarla dorudan korelasyon

Madde 8.2de, inceleme konusu beton iin, yapdaki beton dayanm ile dolayl deney sonular arasndaki bant (gei katsays) belirlendikten sonra, yapdaki beton dayanmnn belirlenmesi iin uygulanacak ilemlerin genel esaslar tarif edilmitir. Alternatif 1e gre, yapdaki beton dayanm ile dolayl yntemle elde edilen deney sonular arasnda bant tesis edilebilmesi iin en az 18 adet karot deney sonucu gereklidir.

8.1.3 Alternatif 2 - Daha nce belirlenmi bant kullanlarak, snrlar belirli dayanm aral iin karotlarla kalibrasyon
Madde 8.3te, yapdaki beton dayanmnn, temel eri gibi tesis edilmi bant ve karot deneyleri yoluyla tesis edilen temel eri telenmesi esas alnarak, snrlar belirli dayanm aralnda deerlendirilmesi ilemleri tarif edilmitir. lemler, geri sramal eki deneyleri, ultrases gei hz deneyleri ve ekip karma deneyleri iin tarif edilmitir. Not Dolayl deneylerden elde edilen sonular, beton dayanmndan baka ok sayda faktrden etkilenebilir. Bu hususta Ek Bye bavurulmaldr.

8.2 Yapda basn dayanm ile bantlandrlan dolayl deneyler (Alternatif 1)

8.2.1 Uygulama
Madde 8.2, yapdaki basn dayanmnn tayini iin dolayl deney yntemlerine uygulanr. Ancak, dolayl deney yntemleri kullanlarak yapdaki beton basn dayanmnn tayin edilebilmesi iin, bu deney sonular ile yapdaki beton basn dayanm arasndaki bantnn, karot deneyleri yoluyla tesis edilmesi gereklidir.

8.2.2 Deney ilemleri

Dolayl deneylerde kullanlan cihazlar, deney ilemlerinin ve deney sonularnn gsterilmesinde; karot deneyleri iin EN 12504-1e, geri srama deeri, ekip karma kuvveti veya ultrases gei hznn llmesinde ise EN 12504-2, EN 12504-3 ve EN 12504-4e uyulmaldr.

8.2.3 Deney sonular ve yapdaki beton basn dayanm arasndaki bantnn tesis edilmesi
Yapdaki beton basn dayanm ile dolayl deney sonular arasndaki banty tesis etmek iin kapsaml bir deney program yaplmaldr.

ICS 91.080.40

TRK STANDARDI

TS EN 13791/Nisan 2010

Bu bantnn tesis edilmesinde, 18 sonu ifti kullanlmaldr. Bunlardan, 18 adedi karot deney sonucu ve 18 adedi ise dolayl deney sonucu olmaldr. Bu deney sonular, ilgili dayanm aralnda olmaldr. Not 1 - Bir deney sonucu ifti, ayn deney alanndan elde edilen karot deney sonucu ve dolayl deney sonucundan oluur. Not 2 - Yukarda verilen deney sonucu adetleri asgari adetlerdir. Ancak ou durumlarda, bantnn tesis edilmesinde kullanlan veri grubunda nemli derecede daha yksek sonu adedinin bulunmas avantaj salar. Deney sonular arasndaki bantnn tesis edilmesinde aada verilen ilem admlar uygulanr: Deney program ierisinde elde edilen deney sonucu iftlerine regrasyon analizi uygulanarak en uygun doru veya eri belirlenir. Dolayl deney sonular, deiken olarak alnr ve bu deikenlerin fonksiyonu olarak yapda basn dayanmlar tayin edilir.

Not 3 - En uygun eriyi veya doruyu (best-fit curve) elde etmek iin kullanlan veriler, verilerin dalm blgesinde dzgn dalm olmaldr. Deney sonularnn standart belirsizlii hesaplanmal ve en uygun doru ve erinin gven snrlar ile her deney sonucunun tolerans snrlar belirlenmelidir. Bant, alt dayanm frekans yzdelik deerinin 10 olmasna gre tayin edilir. Dayanm tayininde kullanlan bant, dayanm deerlerinden % 90nn, belirlenen dayanm deerinden daha yksek olmasnn beklendii gvenlik seviyesini salar.

Not 4 -

8.2.4 Yapdaki beton dayanmnn tayini

Yapdaki beton basn dayanm deney sonucu, fis,l tesis edilen bant kullanlarak tayin edilir. Tesis edilen bant, sadece belirlendii beton iin ve belirlendii artlarda kullanlmaldr. Bant, sadece deney verilerinin kapsad snrlar ierisinde kullanlmaldr. Yapdaki karakteristik basn dayanmnn tayini iin aada verilen artlar uygulanr: Her deney blgesindeki dayanm tayini iin, 15 adet deney alan esas alnr. Standart sapma olarak, deney sonular kullanlarak hesaplanan deer veya 3,0 N/mm2den byk olan alnmaldr.

Deney blgesine ait, yapdaki karakteristik basn dayanm, aada verilen deerlerden kk olandr: fck,is = fm(n),is 1,48 x s veya fck,is = fis,en dk + 4 Burada; s deney sonularnn standart sapmasdr. (6) (5)

8.3 Snrl sayda karot ve temel eriden tayin edilen bantnn kullanm (Alternatif 2)
8.3.1 General
Geri sramal eki deneyleri, ultrases gei hz deneyleri ve ekip karma deneyleri, temel eri belirlenip, bu erinin, karot deneyleri ile tayin edilen seviyeye kadar telenmesi yoluyla, basn dayanmnn yapda tayin edilmesinde kullanlabilir. Bu teknikler, ayn malzemeler ve imalat ilemi ile imal edilen normal betonlar ihtiva eden bir beton grubunu deerlendirmek iin kullanlabilir. 10

ICS 91.080.40

TRK STANDARDI

TS EN 13791/Nisan 2010

Deney blgesi, beton grubundan seilir ve fnin (teleme deeri) belirlenmesinde en az 9 deney sonucu ifti (karot deney sonular ve ayn deney alanndan tayin edilen dolayl deney sonular) kullanlr. Dolayl deney sonular ve yapdaki basn dayanm arasndaki banty veren erinin elde edilmesi iin temel erinin, f kadar telenmesi gerekir. Yapdaki beton dayanmnn tayini iin, belirli bir betonda dolayl deneyler yaplr ve yapdaki beton dayanm ile yapdaki karakteristik basn dayanm, daha nce tesis edilmi bant kullanlarak hesaplanr.

8.3.2 Deneyler
Cihazlar, deney ilemleri ve deney sonularnn gsterilii, EN 12504-1, EN 12504-2, EN 12504-3 ve EN 12404-4ten ilgili olanna uygun olmaldr.

8.3.3 lem
Dolayl yntem sonucu ve yapdaki beton basn dayanm arasndaki bantnn belirlenmesinde, aada verilen ilem sras kullanlmaldr: a) En az 9 deney alan ihtiva eden deney blgesi seilir. b) Her deney alanndan bir adet olmak zere, EN 12504-2ye uygun geri sramal eki deney sonucu, EN 12504-3e uygun ekip karma deney sonucu veya EN 12504-4e uygun ultrases gei hz deney sonucundan uygun olan tayin edilir. c) Her deney alanndan bir adet olmak zere karot alnr ve EN 12504-1e gre deneye tabi tutulur. d) ekil 1de gsterilen prensipler uygulanarak, karot dayanmlar (y ekseninde), dolayl deney sonular da, ekil 2, ekil 3 ve ekil 4te gsterilenlerden uygun olan kopyalanarak, x ekseninde gsterilmek suretiyle eksen takmnda iaretlenir. e) Her deney yerine ait olmak zere, karot numunelerden elde edilen deer ve temel eri, f = fis - fR, v veya F ile verilen deer arasndaki fark belirlenir. f) n adet sonuca ait fm(n) ortalama deer ve standart sapma belirlenir. g) Temel erinin telenmesi gereken mesafesi, f, f = fm(n) k1 x s bants kullanlarak hesaplanr. Burada k1 izelge 3ten elde edilir. Not Temel eri, telemenin daima pozitif olmas iin, aa konumda yerleecek ekilde ayarlanr.

h) Yerinde dayanm tayin edilmek zere zerinde ilem yaplan betona ait olmak zere, dolayl deney ynteminden elde edilen sonu ile yapdaki beton dayanm arasndaki bantnn tesis edilebilmesi iin temel eri, f kadar telenir.

11

ICS 91.080.40

TRK STANDARDI

TS EN 13791/Nisan 2010

Aklama: 1 f1n 2 3 R F v Temel eri Her karot dayanm ile temel eri dikkate alnarak bulunan dayanm deeri arasndaki fark Temel erinin teleme mesafesi, f Yerinde dayanm tayin edilmek zere, zerinde ilem yaplan betona ait, dolayl deney ynteminden elde edilen sonu ile yapdaki beton dayanm arasndaki bant EN 12504-2ye gre geri sramal eki deeri EN 12504-3e gre ekip karma kuvveti EN 12504-4e gre ultrases gei hz

ekil 1 - Yapdaki basn dayanm ile dolayl deneylerden elde edilen veriler arasndaki bantnn elde edilmesi prensibi

Aklama: R EN 12504-2ye gre geri srama deeri ekil 2 - Geri sramal eki deneyi iin temel eri 12

ICS 91.080.40

TRK STANDARDI

TS EN 13791/Nisan 2010

Aklama: v EN 12504-4e gre ultrases gei hz, km/s ekil 3 Ultrases gei hz deneyi iin temel eri

Aklama: F EN 12504-3e gre ekip karma kuvveti, N ekil 4 ekip karma deneyi iin temel eri ekil 2, ekil 3 ve ekil 4te verilen temel eriler veya bu erilerin bytlm kopyalar, grafik hesaplamalar iin izin alnmakszn kullanlabilir. Saysal hesaplamalarda kullanlmak zere, bu erilerin matematiksel fonksiyonlar aada verilmitir: ekil 2 Geri sramal eki: fR = 1,25 R - 23 fR = 1,73 R - 34,5 20 R 24 24 R 50 13

ICS 91.080.40 ekil 3 Ultrases gei hz fv = 62,5 v2 497,5 v + 990 ekil 4 ekip karma kuvveti fF = 1,33 (F 10)

TRK STANDARDI

TS EN 13791/Nisan 2010

4 v 4,8

10 F 60

Bunlarn dnda tesis edilmi yeterli bantlar ve temel eriler de kullanlabilir izelge 3 iftli deney adedine bal katsay k1 iftli deney sonucu adedi n 9 10 11 12 13 14 15 Katsay k1 1,67 1,62 1,58 1,55 1,52 1,50 1,48

8.3.4 Bantnn geerlilii

Madde 8.3.3te verilen ilem kullanlarak tesis edilen bant aada yer alan snrlar ierisinde uygulanabilir: telemeyi elde etmek iin kullanlan snrlar dnda 2 geri srama deeri, telemeyi elde etmek iin kullanlan snrlar dnda 0,05 km/s ultrases gei hz, telemeyi elde etmek iin kullanlan snrlar dnda 2,5 kN ekip karma kuvveti.

8.3.5 Yapdaki basn dayanmnn tayini

Yapdaki basn dayanm deney sonucu, fis, Madde 8.3.3te verilen ilem kullanlarak tesis edilen bantdan hesaplanr. Bu bant sadece belirlendii zel beton ve artlara sahip yapdaki basn dayanm tayininde kullanlmaldr. Bant, sadece geerli olduu snrlar ierisinde kullanlmaldr, Madde 8.3.4. Yapdaki karakteristik basn dayanmnn tayininde Madde 8.2.4te verilen artlar ve ilemler uygulanmaldr. Boy ve ap birbirine eit olan karotlarn esas alnd ve ekil 2, ekil 3 ve ekil 4te verilen temel erilerin uygulanmasyla elde edilen yapdaki basn dayanm, kp dayanmna tekabl etmektedir. Karakteristik dayanmn hesaplanmasndan sonra, EN 206-1e gre edeer basn dayanm snf izelge 1 kullanlarak tayin edilebilir. ap en az 50 mm ve boy/ap oran 2/1 olan karotlarn kullanld deerlendirmede de tekabl eden dayanm snfnn belirlenmesinde izelge 1 kullanlr. htiya duyulduunda, elde edilen karot dayanm deerlerinin yapdaki edeer kp veya silindir dayanmna evrilmesinde, kullanm yerinde geerli bant kullanlabilir.

8.4 Yapdaki dayanm deney sonularnn farkl deney yntemleri ile kombinasyonu
Not - Bu standardda kombinasyon yntemlerinin kullanmna ilikin klavuz bilgi verilmemitir. Farkl yntemlerin kombinasyonu iin Milli mevzuata ve uzmanlk yaynlarna bavurulmaldr.

Beton uygunluunun, standard deneylere gre pheli olduu durumdaki deerlendirme

En az 15 adet karot alnan, ok sayda beton harman kullanlarak imal edilmi deney blgesi iin aada verilen artlarn salanmas hlinde, blgedeki betonun yeterli dayanma sahip olduu ve EN 206-1e uygun olduu kabul edilir. fm(n),is 0,85 (fck + 1,48 x s) ve 14 (7)

ICS 91.080.40 fis, en dk 0,85 (fck 4)

TRK STANDARDI

TS EN 13791/Nisan 2010 (8)

Not 1 - Herhangi bir karotta belirlenen yetersiz dayanm, genel problemden ziyade yerel bir problemi ifade edebilir. Alternatif olarak, iki taraf arasnda mutabakat salanmas kouluyla, en az 15 adet dolayl deney sonucunun ve deney alanlarndan alnm, en dk dayanm salayan iki adet karot sonucunun bulunmas ve aadaki artn salanmas artyla, blgedeki betonun yeterli dayanma sahip olduu kabul edilir. fis, en dk 0,85 (fck 4) (9)

Bir veya birka beton harmannn kullanld kk bir blgede, artname hazrlayc, deneyimlerine dayanarak karot alnacak iki blgeyi belirler ve alnan bu karotlardan elde edilen dayanmn, aada verilen art salamas hlinde, blgedeki betonun yeterli dayanma sahip olduu kabul edilir. fis, en dk 0,85 (fck 4) (10)

Deney blgesindeki beton dayanmnn yeterli olduunun kabul edilmesi, burada kullanlan betonun uygun beton grubundan geldii sonucunun dourur. Not 2 - Beton dayanmnn 0,85 (fck 4)den daha dk olmas hlinde, tasarm kabulleri deimi olur ve bu durumda yap, yapsal yeterlilik bakmndan tahkik edilmelidir. Yapdaki beton dayanmnn dk kmasnn ok sayda sebebi vardr. Betonun, artname gereklerini salamamas, yetersiz skma veya antiyede betona kontrolsz su ilavesi bu sebepler arasnda saylabilir. Beton imalats ve kullancs, beton dayanmnn yetersizliine sebep olan unsurlardan nemli olanlarn tanmlanmasna ihtiya duyabilir. Ancak, betondaki boluklar, karot ierisinde donat bulunmas ve betonun, deney esnasndaki olgunluu da bu unsurlar arasnda dikkate alnmaldr. Bu standarda, bu hususlarda klavuz bilgi yer almamaktadr.

10 Deerlendirme raporu2)
Deerlendirme raporunda aada verilenler yer almaldr: a) b) c) d) e) f) Deerlendirmenin amac, Yap veya ndkml beton bileenlerin tanm ve tarifi, Betonla ilgili olarak temin edilebilen bilgi (karm oranlar, dayanm snf, beton ya vb.). Deerlendirme yntemi; Alternatif 1 veya Alternatif 2ye gre karot deneyleri veya dolayl yntemler, Alternatif 1in uygulanmas hlinde, bantnn tesis edilmesi. Aadakileri ihtiva eden deney program: Deney yntemleri, Karotlar (boyutlar, uygulanan ilemler, maruz kald artlar, vb.), Numune alma plan, Deney adedi, varsa, standard deney ynteminden olan sapma (deneyden nce bekleme sresi gibi). g) h) g) Deney verileri ve sonular, Hesaplar, Yapdaki karakteristik basn dayanmnn tayini ve gerekliyse EN 206-1e gre edeer basn dayanm snf.

2)

TSE Notu: Deerlendirme raporu burada istenilen bilgilere ilaveten TS EN ISO/IEC 17025te verilen bilgileri de ihtiva edecek ekilde dzenlenebilir. 15

ICS 91.080.40

TRK STANDARDI

TS EN 13791/Nisan 2010

Ek A (Bilgi iin) Karot dayanmn etkileyen faktrler

A.1 Genel
Karot dayanmn etkileyen faktrler, beton karakteristikleri ile ilgili faktrler ve deney deikenleri olmak zere iki gruba ayrlr. Bir karotun dayanm, yapnn kr gemii ve karot alnd andaki beton yandan etkilenmektedir. Deney sonularnn deerlendirilmesinde, karot dayanmn etkileyen faktrlerden bazlar dikkate alnmaldr. Faktrlerden dier bazlarnn dikkate alnmasna ihtiya duyulabilirken normal artlarda dierleri ihmal edilir.

A.2 Beton zellikleri

A.2.1 Rutubet ierii
Karotun rutubet ierii, llen dayanm etkiler. Suya doygun karotun dayanm, dier zellikleri ayn olan hava kurusu, rutubeti normal artlarda % 8 - % 12 olan karot dayanmndan % 10 - % 15 daha dk kmaktadr.

A.2.2 Boluk
Boluk orannn artmas, dayanm drr. Yaklak % 1 boluk, dayanm % 5 % 8 orannda drmektedir.

A.2.3 Dkm ynne gre dorultu

Betonun dkm dorultusunda, dey olarak alnan karot dayanm, taze beton stabilitesine bal olarak, ayn betondan yatay ynde alnan karot dayanmndan daha yksek olabilir. Dayanm fark tipik olarak % 0 % 8 arasnda olmaktadr.

A.2.4 Kusurlar
Karottaki atlaklar, deiik sebeplerden kaynaklanr. Bu sebepler arasnda, yass, ine ekilli tanelerin veya yatay donat ubuklarnn altnda toplanan su ve yresel ayrma sebebiyle boluklarn oluumu saylabilir. Bu tr karotlardan elde edilen dayanmlarn geerlilii ve bu dayanmlarn genel olarak yapdaki beton dayanmn temsil etme yeterlilii ayr ayr deerlendirilmelidir.

A.3 Deney deikenleri

A.3.1 Karot ap
Karot ap, llen dayanm ve dayanmdaki deikenlikleri etkiler. Yatay ynde alnan, ap 100 mm boy/ap oran 1e eit olan (l/d = 1) karot dayanm, kenar uzunluu 150 mm olan kp numune dayanmna tekabl etmektedir. ap 100 mmden kk ve boy/ap (l/d) oran = 1 olan karotlarda, dayanm deikenlii genellikle byktr. Bu nedenle, ap 50 mm olan karotlar ile ap 100 mm olan karotlarn dayanmlar arasnda dorusal interpolasyon iin, 50 mmlik karot adedinin, 100 mmlik karot adedine gre kat olmas gerekli olabilir. llen dayanmdaki deikenlik, karot apnn, en byk agrega tane byklne oranndaki azalmaya bal olarak ykselir. ap 50 mmden daha kk olan karotlara (mikrokarotlar) uygulanmas gerekli ilemler bu standardn kapsam dndadr.

A.3.2 Boy/ap oran

Boy/ap oran, llen karot dayanmn etkiler. Dayanm, l/d > 1 olan karotlarda azalr ve l/d < 1 olan karotlarda ise ykselir. Bu durum, esas olarak deney makinas ykleme plakalarndan kaynaklanan kstlama sebebiyledir.

16

ICS 91.080.40

TRK STANDARDI

TS EN 13791/Nisan 2010

A.3.3 U yzeylerinin dzl

Dzlkten sapma, llen dayanm azaltr. Dzlkten sapma toleranslar, standard numuneler iin EN 12390-1de belirtildii gibi olmaldr.

A.3.4 U yzeylerinin balklanmas

Dk dayanml balklar, karot dayanmn drr. Yksek dayanml har ve yksek dayanml kkrt kullanlarak yaplan ince balk, dayanm nemli derecede etkilemez. U yzeylerinin andrlarak dzeltilmesi nerilir.

A.3.5 Delme etkisi

Delme etkileri, olgunlamam veya yaps itibariyle zayf betonda hasar oluturabilir ve normal artlarda bu hasarn kesilmi yzeyde grlmesi mmkn deildir. Bir karot, beton yaps bakmndan, standard silindire gre daha zayf olabilir. Bunun sebebi, karot yzeyinde, sadece matriks tarafndan oluturulan adezyonla tutulan, kesilmi agrega tanelerinin bulunmasdr. Bu tr agrega tanelerinin karot dayanmndaki katks olduka az olacaktr.

A.3.6 Donat
Dayanm tayininde kullanlan karotlarn donat ubuu ihtiva etmemesi nerilir. Bunun salanamamas hlinde, donat ubuu (boyuna ekseni dnda) ihtiva eden karotlarda llen dayanm der. Boyuna ekseninde veya bu eksene yakn konumda donat ubuu ihtiva eden karotlar dayanm deneyi iin uygun deildir.

17

ICS 91.080.40

TRK STANDARDI

TS EN 13791/Nisan 2010

Ek B (Bilgi iin) Dolayl deney sonularn etkileyen faktrler

B.1 Geri sramal eki deneyi
Beton dayanm ve geri srama deeri arasndaki bant, beton zellikleri ve deney artlarndan etkilenir.

B.2 Ultrases gei hz lmleri

Beton dayanm ve llen ultrases gei hz arasndaki bant, beton zellikleri ve deney artlarndan etkilenir. Bu faktrler, EN 12504-4te aklanmtr ve deney sonularnn deerlendirilmesinde dikkate alnmaldr. Dayanm ve ultrases gei hz arasndaki bantnn tesisi iin kullanlacak dier bilgiler de EN 12504-4te verilmitir.

B.3 ekip koparma deneyleri

Beton dayanm ve llen ekip koparma kuvveti arasndaki bant, beton zellikleri ve deney artlarndan etkilenir. Olas baz etkiler aada verilmitir: Agrega tipi, Skma, Kr, Deney esnasndaki rutubet artlar, Deney ucunun gmlme derinlii, Yzey bozukluklar, Donat mevcudiyeti.

zellikle, deney blgesine ok yakn donat elii bulunmas da deney sonularn etkileyebilir. Dayanm ve ekip koparma kuvveti arasndaki bantnn tesisi iin kullanlacak dier bilgiler de EN 125043te verilmitir.

18

ICS 91.080.40

TRK STANDARDI

TS EN 13791/Nisan 2010

Ek C (Bilgi iin) Yapdaki dayanm ve standard deney numunelerinden elde edilen dayanm arasndaki bantya dair kavramlar
Karotlar ve yapdan elde edilen basn dayanm, ayn beton harmanndan alnan standard deney numunelerinden elde edilen dayanmdan genellikle daha dktr. Bunun ok sayda nedeni arasnda, betonun skma derecesi ve antiyedeki kr uygulama artlar saylabilir ve dayanmlar arasndaki bu fark, yap elemanndaki dayanmn tayin edildii yere baldr. Yapdaki betonda, yerinde yaplan deneylerden aada verilenler elde edilmitir: 1. 2. 3. Yapdaki dayanm, bir yapsal eleman bnyesinde rasgele ve genellikle dzenli tarzda deikenlik gsterebilir. Yapdaki dayanmn, yapsal elemanlarn bnyesindeki deikenlik bykl, bir elemandan dierine farkllk gsterebilir. Betonun kalba dklme yksekliine bal olarak, yapdaki betonun dayanm, demeler de dhil olmak zere, betonun dkld yzeye yaklatka azalr. Bu azalma yzeyde, beton ktleye gre % 25e kadar ykselebilir. Yzeydeki dk dayanml blgenin kalnl genellikle, en stteki 300 mm veya beton tabaka kalnlnn % 20sinden kk olan kadardr.

Betonarme ve n gerilmeli beton yaplarn tasarmnda, betonun rasgele dalm gsteren malzeme olarak kabul edilebilecei eklindeki genel kabul grm prensip esas alnr. Bu prensibe gre, deney sonular normal dalm gsterir. Yapdaki beton dayanm ile standard numune dayanmlar arasnda fark olmas kanlmaz bir durumdur. Dier faktrlerle birlikte bu dayanm farkll da, beton dayanm iin tasarmda ksmi gvenlik katsays, c , uygulanmas yoluyla dikkate alnr.

19

ICS 91.080.40

TRK STANDARDI

TS EN 13791/Nisan 2010

Ek D (Bilgi iin) Yapdaki dayanmn deerlendirilmesinde, planlama, numune alma ve deney sonularnn deerlendirilmesi iin klavuz
D.1 Planlama
Yapdaki veya ndkml beton bileenlerdeki basn dayanmnn tayin edilme amac, deney blgelerinin planlanmasn etkiler. Bir veya daha fazla sayda deney blgesi tanmlanr ve her deney blgesinde bir grup deney alan seilir. Deney alanlarnn byklnn seimi, kullanlan deney yntemine baldr. Bir deney blgesinden elde edilen deney sonucu adedi, deerlendirmenin gvenilirliini etkiler. Bir binadaki beton ksmn tamamna ait basn dayanm snfnn yerinde tayin edilecei durumda, yap betonu deney blgelerine ayrlr. Deney blgelerinin belirlenmesinde, bir blgedeki betonun, bir tipik deere sahip, ayn gruba dahil olduu ve genel kaliteyi temsil ettii kabul edilir. Karot verileri, tek tipik deerli (mod) dalm kabulnn gereki olup olmadnn kontrol bakmndan incelenmelidir. Yapdaki basn dayanmnn deerlendirilmesinde, yapsal eleman veya eleman blmnn yzeyine yakn blgesindeki beton dayanmnn en dk olduu, derine doru inildike daha yksek dayanm deerlerinin elde edileceine dikkat edilmelidir. Mevcut yapnn yk tama kapasitesinin tayin edilecei durumlarda, deneyler, yapnn en fazla gerilmeye maruz kalacak blmn temsil eden beton ksmnda younlatrlmaldr. Numune alnmas esnasnda, alnan numunelerin oluturduu boluklar, yapnn yk tama kapasitesini olumsuz etkilememelidir. Hasar tipi veya etki alannn belirlenecei hllerde, deney blgeleri, zararl etkilerin olduu bilinen veya meydana geldii tahmin edilen ksmlarda younlatrlmaldr. Bu gibi durumlarda, hasarl blgelerden alnan numunelerden elde edilen sonularn, hasarsz blgelerden alnan sonularla kyaslanmas yararl olabilir.

D.2 Numune alma

Temsili veri elde etme amacyla, her deney blgesindeki her bir deney alanndan, rasgele numune alnmaldr. Alnan karot adedi veya yaplan dolayl lm adedi, yapdaki beton dayanmnn tayini iin kullanlan ynteme baldr. Genellikle numune alma ilemi, yapsal eleman veya ndkml beton bileenlerden, tm gruptaki beton zelliklerindeki dalm temsil edilecek tarzda, rasgele numune alma salanacak ekilde planlanmaldr.

D.3 Deney program

Deney yntemi, deney blgeleri ve her deney alannda uygulanacak dolayl deney adedi ile birlikte tarif edilmelidir.

D.4 Deerlendirme
Yapdaki basn dayanmnn deerlendirilmesinde, betonun deney esnasndaki ya ve betonun rutubet durumu ile ilgili hususlar dikkate alnmaldr. Dayanm, herhangi bir yata tayin edilebilir, ancak dayanmn tayin edildii beton ya kayda geirilmeli ve gerekliyse dikkate alnmaldr. rnein, yk tama kapasitesinin tayin edilecei gibi durumlarda, esas olarak deney anndaki basn dayanm (yapdaki gerek dayanm) gereklidir. Yapnn rutubet durumu dikkate alnmaldr. Yap veya ndkml beton bileenin slak durumda olduu hllerde, alnan karot da benzer artlara sahip olarak doygun durumda, yap veya ndkml beton bileenin kuru durumda olduu hllerde, alnan karot da benzer artlara sahip olarak kuru durumda deneye tabi tutulmaldr. Aksi bir artn belirtilmedii genel durumda karotlar, Madde 7.1e gre kuru olarak deneye tabi tutulmaldr.

20

ICS 91.080.40

TRK STANDARDI

TS EN 13791/Nisan 2010

Kaynaklar
[1] [2] [3] EN 1992-1-1, Eurocode 2: Design of concrete structures Part-1-1: General rules and rules for buildings ENV 13670-1, Execution of concrete structures Part 1: Common rules and rules for buildings EN 13369 Common rules for precast concrete products

21