MARKSZM GELENENDE BARI

Marksist felsefeden temelini alan yapsalc yaklama gre bar, sosyal adalet ve ekonomik eitliin salanabildii snfsz bir toplumda gerekleebilir. i snflarlar arasnda ulusar rgtlenmelerle gelitirilecek direni neticesinde kresel kapitalist sistem kaldrlarak ve uluslararas adalet tesis edilerek dnya bar salanabilecektir. Marksist bak asyla tasarlanan Merkez-evre Teorisi ve Dnya Sistemi Teorisi gibi yapsalc teoriler; uluslararas sistemde kalc barn, emperyalizmi besleyen kapitalizmin ortadan kaldrlmas ve kaynaklarn eit tahsisi ile mmkn olabileceini savunmutur. Marksist dnce, diyalektik materyalizm anlay izgisinde kresel bara doru ilerleyen bir srecin varln kabul eder. dealizmden farkl olarak Marksizmin tasavvur ettii nihai bar, snflar aras atmann yol aaca sosyalist devrimlerle silahl g kullanlarak gerekletirilecektir. Karl Marx materyalist bak asyla, snflar aras atmann yeni bir ekonomik, sosyal ve siyasi dzenin ortaya knda nemli rol oynadn ileri srmtr.1 Materyalizme gre iktisadi ilikiler toplum hayatnn ve siyasi yapnn temelini olutur. nsanlk tarihini, toplumu ve siyasi sreleri ynlendiren itici g ekonomik altyapdan kaynaklanr. Siyasi ve sosyal kurumlardan oluan styapy belirleyen ekonomik altyapdr. Dolaysyla uluslararas ilikilerin temel dinamii ekonomik unsurlardr. Mevcut kapitalist sistemde devletleraras siyasi mnasebetleri belirleyen ve ynlendiren ekonomik alandaki yapsal ilikilerdir. Yeni emperyalizm, bir toplulua siyasi egemenliin dayatlmas ile deil ekonomik ilikilerle bask kurulmas eklinde tezahr etmektedir.2 Marksizme gre zel mlkiyet, kr edinme ve maddi karlar zerine kurulu ve sermaye birikimine dnk ileyen kapitalist sistem, doas gerei adaletsiz ve haksz bir dzendir. Kapitalizm; elitlerin menfaatine hizmet ederken kitlelerin smrlmesine ve tekilemesine yol amakta, bylece toplumdaki snf yapsn muhafaza etmektedir. Bu elikileri kapitalist sistemin iddetli bir devrimle bertaraf edilmesi sonucunu douracak; sosyal adalet ve ekonomik eitliin saland, zel mlkiyetin olmad bir dzende bar
1 2

Karl Marx ve Friedrich Engels, Manifesto of the Communist Party (New York: Cosimo, Inc., 2009), 54-55. Ellen Meiksins Wood, A Manifesto for Global Capital? iinde Debating Empire, der. Gopal Balakrishnan (New York: Verso, 2003), 61-82.

tesis edilebilecektir.3 i snfnn burjuvaziyi alt etmesiyle ulusal dzeyde sosyal adalet ve ekonomik eitlik temelli bir bar salanabilir. i snflarnn ulusar rgtlenmesiyle yaylacak sosyalist devrimler ise kresel kapitalizmi kaldrabilecek, dnya barn temin edebilecektir. Yapsalc yaklama gre kapitalist sistem uluslararas lekte gelimi lkelerin menfaatlerine hizmet edecek ekilde tanzim edilmitir. Dar bir zmrenin denetiminde olan kresel ekonomi, ticaret, devletler ve uluslararas tekilatlar, kaynaklarn bu zmrenin karlar dorultusunda kullanlmasna, dolaysyla adaletsizlie ve dnya nfusunun byk ounluunun yoksul kalmasna yol amaktadr. Lenin, kapitalizmi emperyalizme yol at iin barn nndeki en byk engel olarak deerlendirmitir.4 Troki, devletlerarasnda dengesiz bir gelimeye neden olduu iin kapitalizmin uluslararas atmalarn temel sebebi olduunu ileri srer.5 Dnya barnn nndeki temel engel kapitalizmdir. Serbest piyasa kurallar uyarnca gerekleen uluslararas ticaret, merkez ile evre arasnda merkezdeki gelimi lkeler lehine asimetrik bir bamlla neden olmaktadr. Johan Galtungun merkez-evre teorisine gre ulusal lekte ve uluslararas dzeyde bar; emperyalizmin srekliliini salayan yapsal iddetin kaldrlmas ile tesis edilebilir. Yapsal iddet, insanlarn potansiyel kabiliyetleri ile gerek hayatta imknlar arasndaki farka sebep olan etkendir. Gelir dzeyinin dkl, eitim ve salk hizmetlerinin yeterli lde sunulmay veya ortalama yaam sresinin ksa olmas yapsal nitelikte iddetin varlna iaret etmektedir.6 Yapsal iddet, hayat kaliteleri farkl olan topluluklar meydana getirmekte, bar imknsz klmaktadr. Galtunga gre iki topluluk arasndaki atma ihtimali bu topluluklarn hayat kaliteleri arasndaki farkn bykl ile doru orantldr.7 Kaynaklarn eit dalm ve kaynaklarn dalmnda eit yetki tahsisi ile gerekletirilecek dikey kalknma8 aralarnda hayat kalitesi fark olmayan toplumlar meydana getirebilecektir. Bylece yapsal iddet ortadan kaldrlabilecek ve bar gerekleebilecektir. Johan Galtunga gre dnya, merkez ve evre lkelerden oluur ve ayrca her lkenin kendi merkez ve evresi vardr. Uluslararas dzeyde merkez lkeler ile evre lkeler arasnda ve her lkedeki merkez-evre arasnda hayat artlar asndan eitsizlik, dolaysyla kar atmas vardr. evre lkelerde ynetici elitlerden oluan merkez, merkez lkelerdeki

3 4

Richmond, Peace In International, 60. V. I. Lenin, Imperialism: The Highest Stage of Capitalism (Newtown: Resistance Books, 1999), 11-12. 5 Richmond, Peace In International, 61. 6 Johan Galtung, Violence, Peace, and Peace Research, Journal of Peace Research 6 3 (1969): 171. 7 Johan Galtung, A Structural Theory of Imperialism, Journal of Peace Research 8 2 (1971): 82. 8 Galtung, Violence, Peace, 183.

merkeze bal hareket eder ve bu iki merkez arasnda menfaat birlii vardr. evre lkelerdeki merkez-evre arasndaki atma merkez lkelerdeki merkez-evre arasndaki eitsizlie nazaran daha youndur. Asl kar atmas ise merkez lkelerdeki merkez ile evre lkelerdeki evre arasnda bulunmaktadr.9 Galtung, yapsal emperyalizm olarak adlandrd bu iliki biimlerini uluslararas barn nndeki temel engel olarak grmektedir. Yapsal emperyalizm sadece ekonomik eitsizlik olarak deil; siyasi, askeri, kltrel sahalarda, iletiim ve ulam teknolojilerinde de merkez lkeler lehine ileyen bir sistemdir.10 Merkezevre lkeleri arasndaki asimetrik ilikinin son bulmas ve azgelimi devletlerin sosyal adaleti gzeterek kalknmasyla dnya bar mmkn olabilecektir. Immanuel Wallersteinn Dnya Sistemi Teorisine gre uluslararas dzeyde barn nndeki temel engel, kapitalist retim ilikilerinin tarihi srete yol at mevcut dnya ekonomisinin yapsdr. Gelimi lkelerin karna hizmet eden kapitalizm, uluslararas sistemde kutuplamaya sebep olmakta, uluslararas atmalarn ve savalarn temel nedeni olan azgelimilii ortaya karmaktadr. Sermaye birikimine dayal kapitalist dnya ekonomisinde, art deerin evreden merkeze transfer edildii bir iblm vardr. Bu iblm merkezin gelimilik dzeyini muhafaza ederken evre lkelerdeki yoksulluun giderilmesini engellemektedir. Gelimekte olan lkelerden oluan yar-evre lkeleri ise merkez ile evre arasnda merkezin menfaatlerine hizmet eden yapsal bir unsur konumundadr.11 Kapitalist sisteme yn veren ve yoksullukla mcadele iddiasyla kurulan uluslararas tekilatlar ise gelimi lkelerin karlar dorultusunda hareket etmektedir. Bar; evre lkelerinin merkeze baml tutulduu kapitalist dnya ekonomisinde gerekleecek yapsal deiimle ekonomik adalet salanabilirse mmkn grnmektedir.

Galtung, A Structural Theory, 83-84. Galtung, A Structural Theory, 91-94. 11 Immanuel Wallerstein, The Inter-State Structure of the Modern World System iinde International Theory: Pozitivism and Beyond, der. Steve Smith, Ken Booth ve Marysia Zalevski (Cambridge: Cambridge University Press, 1996), 87-107.
10

KAYNAKA 1-Ar, Tayyar. Uluslararas likiler Teorileri: atma, Hegemonya, birlii. stanbul: Alfa Yaynlar, 2004. 2-Snmezolu, Faruk. Uluslararas likilere Giri. stanbul: Der Yaynlar, 2009.