Kudret ve ahsiyet kaynaklar nda: Fatih kimdir!

Zlfnn zencirine bend eyledi ahm beni; Kulluundan etmesin azad Allah'm beni. Fatih Sultan Mehmed Zihniyeti ve tabiat itibariyle hamleci bir ruh... Terakki ve tekamlden zevk alan bir hakan... Nefsini ehline teslim etmi bir dervi... Tpkasker fetihleri gibi, ilim adna at savata da bir eyhler, derviler, limler, edibler, sanatkrlar ordusu kurmu ve bu kutlu orduya da serdar olmutu. 19 yanda yedinci Osmanl padiah olarak tahta kan; 2 1 yanda stanbul'u fethetmek suretiyle, milletine dnyann en gzel beldesiyle birlikte ebed bir vatan kazandran; sfendiyar Beyliine son verip Trabzon Rum mparatorluu'nu ortadan kaldran; Yunanistan, Arnavutluk, Bosna-Hersek, (Belgrad hari) Srbistan, Eflk ve Bodan' zapteden; Krm' Osmanl tbiiyetine alarak Karadeniz'i bir Trk gl haline getiren; Otlukbeli'nde Uzun Hasan malup ederek devletinin doudaki evketini artran; Venedik'in Bat Ege'deki alnmaz denilen ss Eribozu zaptedip, denizlerdeki stnlne bir daha geri gelmemek zere son veren;Otranto'yu fethettirip talyan devletiklerini kendisini selamlamaya hazrlayan; 30 senelik padiahlnda 25 kez sefere kp iki imparatorluk, drt krallk ve onbir prenslii lkesine katan FATH kimdir? Nasl ve ne ekilde yetitirilmitir? dealleri nedir? Kuvvet ve kudret kaynaklar nelerdir? Bu sorularn cevabn ncelikle Fatih'in eitimden balayarak zmeye alacaz. AHSYETN NA EDEN HOCALAR Kk yata tahsiline ve yetimesine ok ehemmiyet verilen ehzade Mehmed, devrin en mmtaz alimlerinden ilim rendi. Okumaya balayaca gn, andarl Halil Paa kendisine srmal bir cz kesesi gnderdi. lk hocas Hanefi mezhebi fkh alimlerinin byklerindenMolla Yegan'dr. Bu deerli alim, mstakbel taht sahibine uzun zaman ders vermi ve ann en gerekli bilgilerini en st seviyede retmitir. Yine fkhta devrin en yksek ilim adamlarndan Molla Hsrev, ehzadenin ikinci hocasdr. Bu byk alimin ilminden ok istifade eden Fatih ona: "Zamann mam- Azam" diye hrmet eder karlat yerde ayaa kalkard. ehzade Mehmed daha sonra mehur din ve fen alimi Akemseddin'in terbiyesine verildi. Akemseddin, ehzadenin her eyi ile bizzat ilgilenirdi. Ona, dier ilimlerin yansra zellikle tasavvuf dersleri ve terbiyesi vermitir. stanbul'un fethi srasnda orduda yer alarak, uzayan kuatmann en skntl anlarnda zaferin yakn olduunu mjdeleyip Sultan Mehmed'in sabrn ve gayretini artrmtr. Fetihten sonra iseEyp Sultan hazretlerinin kabrini belirleyerek Mslmanlara ikinci bir fetih heyecan yaatmtr. Fatih de henz 2 1 yanda byle byk bir baarya imzasn atm bir cihangir iken "Bende grdnz bu sevin ve mutluluu stanbul'un fethi dolaysyla sanmaynz. Zamanmda Akemseddin gibi bir alimin bulunduuna sevinirim" diyerek ald yksek terbiyeyi gstermitir. ehzade Mehmed'in yetimesinde nemli rol olan alimlerden biri de hadis ve fkh ilimlerinde byk bir otorite olan Molla Grani'dir. Bilgi kaytszlna kar asla

msamaha tanmayan Molla Grani'nin, ilk derse elinde bir denekle girdii ve ehzadenin hayreti karsnda: "Okumakta geveklik gsterirse padiah babasnn emriyle buna mracaat edeceini" syledii rivayet edilmektedir. ehzade Mehmed'in mizacnn sertlii, Molla Grani'nin tatl-sert eitim metoduna yenilmi ve ehzade, ksa bir sre sonra drt elle ilme sarlm; dinlenirken de teknik ilerle uramaya balamt. Molla Ayas, bn Temcid, elebizde Abdlkadir, Molla Hasan Samsun, Sinanddin Yusuf, Hocazde, Ali Tus ve Bursal Ahmed Paa Sultan II.Mehmed'in dier mehur hocalardr. te gen hkmdar, ocuk yandan itibaren ilim, irfan, hikmet, kumandanlk ve sanat erbab tarafndan feyzine feyz katlarak yetitirilmiti. Fatihin ahsiyetini anlamak isteyenler nce yetitiren hocalarn ok iyi bilmek ve tanmak zorundadrlar. Zra, kii, ald terbiyenin ve ders grd hocalarnn bir aynasdr. craatlar bu eitim ve terbiyenin bir tezahrdr. Dolaysyla Fatih'in ahsiyeti ile ilgili noktalan gzden geirirken bu gerekler daha iyi anlalacaktr. BR CHAD-I EKBER MCAHD Fatih gibi her trl ilimle mcehhez olarak yetimi, dolaysyla alim sfatna mazhar olmu bir ahsn en temel zellii ilme ak olmasdr. Ayrca bu slmiyet'in de aka emrettii bir husustur. Zra slmiyet, ilmin t kendisidir. Kur'an- Kerim'in pek ok yerinde, ilim emredilmekte, ilim adamlar vlmektedir. Bir ayet-i kerimede mealen "Bilenlerle bilmeyenler hi bir olur mu? Bilenler elbette kymetlidir!" (Zmer Suresi:9) buyuruldu. Peygamber efendimizin de "Beikten mezara kadar ilim reniniz" ve "lim in'de de olsa alnz" eklindeki hadisleri ilmin nemini belirten szlerinden sadece ikisidir. te Fatih, stanbul'un fethinden hemen sonra, gerek burada gerekse fetihlerinin yansra mparatorluun hemen her beldesinde ilmi inkiafa byk bir ehemmiyet vermitir. Fatih, ncelikle yeni bakentini bir ilim merkezi yapmak iin camiinin etrafnda yksek sekiz medrese ve bu medreselerin arkasnda da "Tetimme" adyla bilinen sekiz kk medrese ina ettirmiti. Bylece caminin iki yannda toplam on alt medrese olup ayrca bat tarafna bir de dartta'lim (sbyan mektebi) kurmutur. Medresenin vakfiyesinden, bu klliyenin tam teekkll bir eitim merkezi olarak ve burada eitim greceklerin onun dna kma ihtiyacn duymayacak ekilde dzenlendii; dolaysyla yeme, ime, barnma ve tedavi grme konusunda btn ihtiyalarn grlecei ktphane, imaret ve darifa gibi messeselerin eksiksiz olduu grlmektedir. Yine vakfiye de Fatih, stanbul'un fethini cihd- asgar (kk cihad), bu imar ve eitim hamlesini ise cihd- ekber (byk cihad)'e benzeterek Peygamberimizin bir hadisine iaret etmi ve ilme verdii nemi bir kez daha gstermitir. O dnyann en mehur ilim adamlarn bu medreselere celbeder bu hususta madd fedakarlktan ekinmezdi. Mehur matematik ve astronomi alimi Ali Kuu ile kelam alimi Alaaddin Tusi byle bir gayretin neticesinde stanbul'a gelmilerdi. Zaman zaman limleri davet ederek ilm sohbetler, tartmalar yaptrrd. Bazan mkl mevzular vermek suretiyle alimlere risaleler yazdrr ve bunlar tetkik ederdi. Fatih, ilm meselelerde din ve mezhep fark gzetmeksizin Batl ve Doulu btn ilim adamlarna sarayn kapsn aard. Saraynda biri Latince, dieri Yunanca bilen iki katip bulunuyor ve bunlar padiaha eski alar tarihini okuyorlard. Plutarkhos'un "Mehur Adamlarn Hayat"

isimli eseri Fatih'in emriyle Yunanca'dan Trkeye evrilmitir. Yine padiahn emriyle byk astronomi ve corafya bilgini Batlamyus'un eseri de Trkeye tercme olunmutur. Bu eseri eviren filozof Amirutzes, olu ile birlikte Rumca ve Arapa isimlerle hazrlanm olan bir dnya haritasn da Fatih'in emri zerine tamamlayarak padiahn ihsanlarna kavumulardr. GLN BR TEKLF Fatih'in, ald din eitimin neticesi olarak, ilme kar gsterdii bu hassasiyeti Avrupallar'n, hele hele 17. asrda dahi dnya dnyor diyenleri takibe aldran kilise zihniyetinin anlamas mmkn deildi. Onlar, Fatih'in Hristiyanlara kar gsterdii hogry ve ilim adamlarna tand haklar onun bu dine alkas olarak anlamlard. Neticede, Papa II. Pius'un Fatih'e gnderdii iddia edilen bir mektupta: "Seni btn lmllerin en byk, en gl ve en nls yapmak iin kck bir ey kafidir. O ey nedir diyeceksin; bunu bilmek g deildir, seni vaftiz etmek iin birka damla su. Bundan sonra seni btn dounun ve Bizans'n mparatorluuna nasbedeceiz" eklindeki szlerle Fatih, Hristiyanl kabule davet edilmiti. "Dnyada tek bir bin, tek bir devlet, tek bir padiah ve stanbul da cihann payitaht olmaldr" diyerek cihan hakimiyeti mefkuresini, i'l-i kelimetullah akn ortaya koyan bir padiahn "birka damla su" iin bu ideallerden vazgeeceini sananlar ne kadar zavalldr. Ya buna gnmzde dahi inananlara ne demeli... BU DNYADAN MAKSAT NE? Fatih Sultan Mehmed, hocas Akemseddin'den tasavvuf dersleri alarak yetimi, Onun sayesinde ruh terbiyesini tamamlamtr. Bu terbiyeni bir neticesi olarak Fatih btn sebeplere yapr, sonra ilerini Hakk'a smarlard. Bunun iin O, "Fazl u Hakk himmeti cndi Ricalullah ile Ehl-i kfr serteser kahreylemektir niyyetm." demektedir. Hibir iinde nefsinin arzularn dnmez, hep Rabbinin rzasn gzetirdi. Nefs-i mal ile nola klsam cihanda ictihad Hamdlillah var gazaya sad hezarn rabetim beyti bunu ne gzel aklamaktadr. stanbul'u fethederek Peygamber Efendimizin mjdesine nail olan, Hz. Eba Eyyd el Ensari'nin kabrinin bulunuu ile hocas Akemseddin'e daha byk bir hayranlk duyan Fatih, talebelii devam ettirmeyi arzulamtr. Akemseddin ise: "Sultanm, sen bizim tattmz lezzeti tadacak olursan saltanat brakrsn. Devlet ilerini tam yapamazsn. Din-i slm' yapma ii yarm kalr. Mslmanlar'n rahat ve hayr iinde yaayabilmeleri iin devletin ayakta kalmas arttr. Seni talebelie kabul edersem, dzen bozulabilir, halkmz perian olabilir. Bunun vebali byktr. Allah tealann gazabna maruz kalabiliriz." diyerek, teklifini reddetmitir. Bu ekilde bir tasavvuf terbiyesi ile yetien Fatih, dnyann en adil hkmdarlarndan biri olmu; insan hak ve hrriyetlerine, gnmzde dahi misline hasret kalnan eklinde fiil sayg gstermi, hakimiyeti altna giren milletlere tam bir dil, din ve vicdan hrriyeti tanmtr.

Ancak o yine tasavvuf elinin bir nian olarak srekli insanlar arasndadr, devlet ilerini, halkn mkillerini zerken devaml Rabbi ile beraberdir. Kulluk vazifelerini ihmal etmemektedir. Zlfnn zencirine bend eyledi ahm beni Kulluundan etmesin azad, Allahm beni beyti bu duygularn ok gzel yanstmaktadr. Yine onun, Ahiret kesbeylemektir dr- dnyadan garez Yoksa ey zhid nedir, bildin mi ukbadan garez? Mal u mlki terkedip gitsen gerekdir akbet Pes nedir dnya iin ey hce, dnyadan garez Her ne kim grsen, tealluk balama, klma karar bret almaktr dila, seyr temaadan garez gibi beyitleri dnyalk olarak nihayete ulam bir ahsn bu dnyann geiciliini, bo olduunu, ona taklp kalmamak gerektiini dnp Hak'ta fani olma srrna ulamak isteini ak bir biimde belirtmektedir. Ey kuzeyden esen rzgr! Fatih Sultan Mehmed, cihan padiah olmakla beraber fevkalde alak gnll idi. Alim ve ulemaya kar saygs ve hrmeti bykt. Feyiz ve himmetine kavuabilmek iin Horasanl byk lim ve veli Nureddin Abdurrahman Cami (Molla Camiye mektup yazm ve kendisini stanbul'a davet etmiti. Molla Cam'nin, divnnda. Fatih Sultan Mehmed iin yazd iir, Fatih'in, bu byk velinin nazarndaki deeri yannda Osmanl Trk dnyas dnda nasl tanndnn da bir gstergesidir. "Ey kuzeyden esen rzgr! Ne ho kokular getiriyorsun. Haydi arzularn kblesi olan semte doru es! Ilk nefesine samimiyet kokularn kartr. Ve hep hlas yolundan giderek hedefe ula. Rica ve dua denklerini Horasan'da baladktan sonra. Rum diyarna doru yr. Yolda, bu yolun usl ve erkann ren. Byklerin yetitii derghn nerede olduunu sor. Oraya varnca yzn hizmetilerin ayak tozlarna sr. zin isteyip, yeri perek huzura gir. O cihad eri, gazi padiahn nnde hikmetler saarak sze gir ve; "Ey mertebesi yksek padiah! Sana dnya mlk, atalarndan kalma bir mirastr" de. Dnyada pek az kimse, byle byklk ve ihtiam tahtnda senin gibi feyz verme olgunluuna shib olabilmitir. Snnet-i seniyyenin her tarafa yaylmas senin gayretinle oldu. Kfk yuvalar, kiliseler, yine senin himmetinle camiye evrildi. Harblerdeki isabetli tedbirlerinle, kfr ve sapklk kal'alarn kknden yktn. Daima efkat ve merhamet tarafna ynelmi, kt huylardan temizlenmi bir padiahsn.

Seni kskananlarn aksine her trl hikmet, eref, yiitlik ve cmertlik sfatlar sende toplanm. Cmertlikte derya gibisin, sanki altn madenisin. Hatta deryadan da altn ocandan da cmertsin. u gk kubbenin zirvesi var olduka ve dnya yerinde durduka, Allah Teala, gnlne uygun ihsanlarda bulunsun, dnyann erefi ayaklarnn altna serilsin, dilerim. Ey etrafa amber kokular saan seher rzgr! Madem ki du ve sena demetleri diziyorsun, Bu garip iirlerden birka o selim akll edb padiaha lyk ola. Sana emanet ettiimiz bu garip armaanlar sultann meclisine gtr. Bu kymetsiz hediyemi onun yce ve erefli huzuruna sunarken, de ki: Karnca, muhabbet ve sadkat ynnden, Sleyman aleyhisselamn katma yarm ekirge aya gnderdi. Nitekim "Armaanlar, gnderenin deeriyle llr" diyerek sz bitirmeye bak. Fazla srar etme. Ltfen selam ve hrmetimi syleyerek kelma son ver." Mevlana Abdurrahman Cami'yi ok seven Fatih onu Anadolu'ya davet etti. Molla Cami, Konya'ya geldiinde Fatih'in vefat haberini alnca byk bir teesrle geri dnmtr. EL MUZAFFER DAMA Fatih, babasnn ve kendinden nceki Osmanoullarnn tek gayelerinin din-i slm' yaymak olduunu ve kendisine de bu ulv gayeyi miras braktklarn pekala biliyordu. Trabzon Rum mparatorluu'nu fethetmeye giderken Zigana dalarnda yaya yrmek zorunda kalm ve byk mkilat ekmiti. Bu srada, Uzun Hasann annesinin "Ey oul! Bir Trabzon kalesi iin bu zahmete deer mi? Burasn da gelinime bala" szne kar: "Hey ana! Sen bizi Trabzon kalesi iin mi bu eziyeti ekiyor zannedersin. Bu zahmet din yolunadr. Zra bizim elimizde slm klc vardr. Eer bu zahmeti ihtiyar etmezsek bize gazi demek yalan olmaz m?" diyen Fatih, kendisini hakl olarak, yeryzne slm'n hak ve adalet prensiplerini yaymaa memur addediyordu. Fatih, Karamanoullar ve Batl Hristiyan devletlerle ittifaklar yaparak Osmanl topraklarna tecavzlerde bulunan Akkoyunlu Uzun Hasana gnderdii mektubunda ise yle sesleniyordu: "Bil ki bizim memleketimiz slm yurdudur. Atalarmzdan beri devletimizin era, kfr ehlinin yrek ya ile aydnlanmtr. Sen eer Mslmanlar'a kar kt maksatlar besliyorsan, sen ve sana yardm edenler iman dmanlardr. Btn devlet ve slmiyet dmanlarn yok etmek iin atmz eyerlenmi ve klcmz kuanlmtr. Allah, bu kulunu sebep klarak, senin zulmn mazlumlar zerinden kaldracaktr..." Fatih'in saltanattan, padiahlktan maksadnn ve gayesinin ne olduu, onun kulland lakaplarda da grlmektedir. O genellikle "Mslmanlarn rehberi; Gazi ve mcahidlerin efendisi; Rabb'l leminin teyidiyle meyyed; Saltanat ve hilafet semasnn, dnya ve dinin gnei; Resulullah

efendimizin snnetinin muhyii (ihya edeni); slm dininin nairi (yaycs) Eb'l-Feth Sultan Muhammed Han" lakaplarn kullanr. Bu lakaplara layk olmak sevdasyla gecesini gndzne katan Fatih, yaptrd gnl ac saraynda pek az kalabilmi; hayatn, kurulduunda dnyay titreten adrlarnda geirmitir. Saltanat mddeti, mhrndeki "el-Muzaffer daima" ibaresiyle mkemmel zdelemitir. FATHN DVNINI ANLAMAK Fatih Sultan Mehmed, devrinin ayn zamanda kuvvetli bir airidir. Avn mahlasyla iirler yazyor; iirleri, kk bir divn tekil edecek sayya varyordu. iirlerinde, salam bir slm itikad sezilir. Kuran, hadis, fkh gibi ilimlerdeki vukufu iirlerine yanstmtr. iirlerinde, zaman zaman tasavvufun esaslar grlr. Zikrettii beeri gzeller, bazen Ceml-i Mutlaka uzanan bir izgide grnt verirler. Nihad Sami Banarl Bey: "Ahmed Paa, Sinan Paa, Melh ve Nect gibi Osmanl iir ve edebiyatna hamle yaptran kudretli isimler asrnda hkmdarca iir sylemek kolay deildir" dedikten sonra unlar ifade etmitir: "Bunun iin, yaradln izninden baka, stn bir kltre sahip olmak gerekir; Trk, Arap, Acem edebiyatlarn, slm ilimlerini, slm tefekkrn, tasavvufu, ark-slm mitolojisini bilmek; aruz ve kafiye ilimlerini renerek fesahat ve belagatn inceliklerine vkf olmak lazmdr. Bunlardan baka astronomiden tb bilgisine, matematikden kimyaya kadar fen bilgilerini, iiri onlarla besleyecek ve iirde onlarn akislerini farkedecek kadar kavram olmak lzumu vardr." Grld gibi, btn bu ilimleri kullanarak yazlan iirleri anlamak iin de ayn ilimlerden az da olsa nasipdr olmak lazmdr. Yoksa ilimden nasipsiz olanlarn bu iirleri aklamaya almalaRI kendilerini gln durumlara drmektedir. Nitekim Fatih, Peygamber efendimizi methettii na'tnn bir beytinde "Alnn kamerine yzn ayna mabih Bunca gz ile grmedi bu arh- mualla" "Yaratlal unca zaman olan bu yksek gkkubbe altnda, gelip geen bunca gz sahibi insanlar, senin kamer alnna ve ay yzne benzeyen birini daha grmediler" derken beyte: "air, gkkubbede ancak bir tane ay olmas gibi sevgilinin de dnyada bir tane olduunu ifade ediyor. Beyitte, gkkubbedeki yldzlar birer gz olarak dnlp karanlk gecede her birisinin ay ile varlk kazandklar im ediliyor ki bu manzara chiliyye devrinde Hazreti Peygamber'in zuhuru ve O'nunla yeni bir varlk kazanan ashab- kiram mazmununu hatrlatr. Nitekim Hazreti Peygamber bir hadislerinde "Ashabm yldzlar gibidir... buyurmaktadr." eklinde aklama getirilmektedir. BATILI GZYLE FATH Fatih hakknda taassuptan uzak Batl tarihi ve yazarlarn ifadeleri fevkalade manidardr. talyan Langusto yapt bir tasvirde Fatih'i, "nce yzl, uzunca boyludur, hrmetten fazla korku telkin eder, seyrek gler, iddetli bir renme ihtirasna sahip ve alicenaptr. Kendinden daima emindir. Trke, Rumca ve Slavca konuurdu. Harp sanatndan ok holanrd. Her eyi renmek isteyen zeki bir aratrc idi. Soua, scaa, ala, susuzlua ve yorgunlua mtehammil idi" eklinde tanmlamaktadr.

Alman msterik Franz Babinger ise "Trk dnyas iin Fatih, gnmze kadar, btn imparatorlarn en by olup, beer tarihinde baka her hangi bir ahsn kendisi ile mukayese edilmesi zordur. O, Trk milletine, btn trihinin en harikulade ve en yaklalmas gayr- kabil ahsiyet olarak takdim edilmitir. Bat leminin mukadderat Fatih Sultan Mehmed'in grnmesi ile sarih bir ekilde iaretlenmitir. Kudretli ahsiyeti, byk Avrupa sahalarnn d grnn derinde deitirmitir. Ortaa'dan karken, insanlar ve dnyay gr tarznda Fatih'in ahsiyeti, zeklar tesir altnda brakmtr" demektedir. MLLET TRBEDARIN Batllar'n dahi Trk ve dnya tarihine yn veren Fatih'i takdirlerinin yansra byk air Abdlhak Hamid'de Trk milletini topyekn onun trbedar gstermekle ereflendirmitir. "Her kesinde dehrin, nm- beka nisrn ayestedir denilse lem senin mezarn Sensin ki ol ehinh bu mmet-i necibe Emsr bahiindir, ebhr yadigrn Beyt-i Huda'ya konmu chn mut-i slm Durmu banda bekler, bir kavm trbedrn"