You are on page 1of 4

http://www.yeniumit.com.tr/paylasim/yazdir/kadi...

Nisan - Mays - Haziran 2001

Kadnn ahitlii ve Kadn - Erkek Eitlii Meselesi


Dr. Selman Kuzu

a) ahitlik ve ahitliin nemi ehadet kelimesi hazr olmak manasna gelen e-Hi-De fiilinin masdardr. Lgatta kesin haber mansndadr. Istlah manda ise, yarg organlar nnde ehadet lafzn kullanarak, ahitlik ederim, tanklk ederim eklinde, bir hakkn ispat edilmesi iin doru szllyle tannm ahsn verdii haberdir.1 slm hukukunda ahitlik nemli bir ispat yoludur. ahitliin yapld vak aya gre bazen 2, bazen 4 ahidin ifadesiyle kula veya Allah a ait byk haklar ortaya kar. Bazen de ahitliin neticesinde idama kadar varabilen cezalar verilebilir. Bunun iin Allah Rasl, ahitlik yapacak kimsenin ancak gne gibi grd bir mevzuya ahitlik yapabileceini belirtmilerdir. Rasulullah a (s.a.s.) ehadetten soruldu ve O, syle buyurdu: Gnei grd gibi, (kesin olarak bildiine, mahede ettiin eylere) ehadet et, yahut brak.2 Bir dier hadiste de Allah Rasl, byk gnahlar sayarken yalan ahitliin zerinde hassasiyetle durmaktadr. Size byk gnahlarn, en byn haber vereyim mi? Evet Ya Raslellah. Allah a irk komak, ana babaya asi gelmek. Allah Rasl, byle buyurduktan sonra, yaslandklar yerden dorularak: Dikkat ediniz, biri de yalan ahitliktir. Dikkat ediniz, biri de yalan ahitliktir.... diye heyecan ve dehetle o kadar tekrar etmitir ki Ashb, bu durum karsnda artk keke dursa temennisinde bulunmulardr.3 Eymen b. Huzeym den rivayet edilen bir hadiste de Peygamber Efendimiz (s.a.s.), 3 kere, Ey insanlar! Yalan yere ahitlik, Allah a irk komaya denk tutulmutur. buyurmu ve arkasndan u yeti okumutur.4 Artk o pis putlara (tapnmaktan) ve yalan sylemekten kann. (Hacc/22:30) Enes b. Malik ten rivayet edilen hadis-i erif de, ehadete Allah katnda verilen nemi aka gstermektedir: Bir gn Rasllullah n huzurundan bir cenaze gemiti. Orada bulunan Ashb, vefat eden zat vmt. Peygamber Efendimiz (s.a.s.), Cennet ona vacip oldu. buyurdular. Bir mddet sonra bir cenaze daha gelmi, bu sefer Ashb, onu yermilerdi. Raslllah (s.a.s.) ise onun iin, Cehennem vacip oldu. buyurdular. Ashab- Kiram bunun sebebini sorunca, Rasllllah (s.a.s.) u cevab verdiler. Mminler, Allah n ahitleridir. 5 ahitlik messesesine verilen bu nem, adaletin tam te min edilmesi iindir. Bundan dolay, slm hukukunda ahitliin geerli saylabilmesi iin ahitte ve ehadette baz artlar aranr ki, bu da yine ahitlie verilen nemi ve ahitliin ar bir mesuliyet olduunu gsterir. b) ahitte Aranan Genel artlar a- Akl ehliyet ve blu: ahidin akll ve blua ermi olmasnn art zerinde ittifak vardr. Deli, sarho ve ocuk gibi, akl banda olmayanlarn veya akl ynden mmeyyiz olmayanlarn szne gvenilemeyecei iin ahitlikleri kabul edilmez. b- Hrriyet: ahidin hr olmas zerinde ittifak vardr. Klelerin ahitlii kabul edilmez. nk kle efendisinin tesiri altnda olduu gibi, velyet hakk da yoktur. (Bu, phesiz kleliin srd alar iin geerli bir kuraldr.) c- slam: slm toplumunda ahidin Mslman olmas arttr. Kfirin, Mslman hakkndak ehadeti kabul edilmez. nk o, Mslman hakknda yapaca ahitlikte, kamuoyu nezdinde umumiyetle itham altnda olur. d- ahidin gznn grmesi arttr. ehadet, ncelikle phesiz grme iidir. kinci olarak, bu art, lehine ahitlik yaplann tannmas ve ehadet esnasnda ona iaret edilmesi gerekebileceinden dolaydr. Gz grmeyen kimse ise, insanlar ancak sesinden ayrt edebilir. Bunda ise phe sz konusudur. Zira sesler birbirine benzeyebilir. Baz slm alimleri ise, gzle grmenin art olmad vak alarda mnn ahitlik yapabileceklerini sylemilerdir.6

1 -> 4

30.04.2013 16:17

http://www.yeniumit.com.tr/paylasim/yazdir/kadi...

e- ahidin konuabilir olmas arttr. Dilsizin iareti anlalsa bile ehadeti kabul edilmez. aret, ehadetlerde muteber deildir. nk ehadet kesin bilgiyi gerektirir. ehadette de bunun dil ile lafzen apak sylenmesi istenir. Bununla beraber, baz slm hukukular dilsizin ehadetini kabul etmilerdir.7 (yazl ifade??) f- Adalet: Btn slm hukukular, ahitlerde adaletin art olduu zerinde ittifak etmilerdir. nk Kur n- Kerim de Raz olacanz ahitlerden ... (Bakara/2:282) ve bir yette de Aranzda adalet sahibi iki kiiyi de ahit tutun... (Talk/65:2) buyurulmaktadr. Adalet, lgatta orta yollu, dengeli, gvenilir olmak demektir. er i stlahta ise, byk gnahlardan uzak durup kk gnahlar zerinde srar etmemektir. Hakikatte ise, btn gnahlardan saknmak ehadetin shhati iin arttr. Gnahlardan uzak kalmakta ise, ounlukla grlen durum dikkate alnr. nk masiyetleri ok olan kimsenin bu durumu ahitliini de etkiler. Nadiren gnah ileyen kimsenin ahitlii kabul edilirse de, byk gnah ileyen ve/veya kk gnahlarda srar eden, adaletli olarak grlmemi ve ahitlik yapamayaca belirtilmitir. Adaletin muteber olan snr budur. Ta ki, ahitler tam gvenilir olsun ve haklar zayi olmasn. Hukukta hkm, tabi ki zahire gredir. slm, gnahlarn aratrlmasn katiyen men eder. Bu bakmdan, hadler ve ksaslar mstesna, kar taraf tenkit etmedike, ahitlerin durumu hakknda soru sorulmaz. Zahiri adalet ile yetinilebilecei hadiste belirtilmitir. Kazf sebebiyle, had vurulmu kimse mstesna, Mslmanlar birbirlerine kar dildirler. 8 g- tham altnda olmamak: slm hukukular, thmet altnda olma sebebiyle ahitliin red edilecei hususunda icma etmilerdir. Thmette bulunmak ise, lehine ehadet ettii kimse ile karlkl fayda grme veya birbirinden zarar def etme konumunda ve mnasebetinde bulunmasdr. Mesel, babann olu ve torunu iin ehadeti, ocuun da anne, baba ve byk baba, byk anne iin ehadeti kabul edilmez.9 ehadetin kendinde aranan artlar ise unlardr : 1- ehadet lafz: ahidin ehadet lafzn zikretmesi gerekir. ayet ahit, ahidim, ahid olurum gibi ak ehadet eden lfzlar yerine, bilirim yahut inanrm diyecek olursa, o olay hakknda ehadeti kabul edilmez. 2- ehadetin davaya uygun olmas gerekir. ayet ehadet, iddia edilen eyden (davadan) farkl olursa kabul edilmez. Ancak davac, dava ve ehadet arasnda bunlar uzlatrmann mmkn olmas halinde, kabul edilebilir.10 ehadetle ilgili burada vermeye altmz bu ksa malmat bize, slm da ahitliin nemli bir messese olduunu, zerinde son derece titizlik ve hassasiyetle durulmas gerektiini aka gstermektedir. C- Kadnn ahitlii a-) Bir erkek, iki kadn

slm hukukunda kadnn ehadeti muteberdir. nk kadn da erkek gibi ehadet ehliyeti iin gerekli olan zabt ve eda niteliklerine sahiptir. Kadnlarn ahitlii, bizzat yet-i kerimede yer almtr: Erkeklerinizden iki de ahit tutun. Eer iki erkek bulunmazsa, ahitlerden kendilerine gvendiiniz bir erkek ve biri unuttuunda dierinin ona hatrlatmas iin iki kadn yeter. Her zaman iki erkek ahit bulmak mmkn deildir. Burada slm kolaylk salamakta ve kadnlar da ahitlie armaktadr. yette ncelikle erkekler ahitlie arlmaktadr. Zira slm bir toplumda, alan snf genellikle onlar oluturur. Bu huzur ve gven toplumunda, gnmzdeki bozuk cemiyetlerde olduu gibi kadn, ok az bir para karl almak zorunda kalarak, hem kendi sal, hem de toplumun shhati asndan, darda almakla verecei hizmetten ok daha byk ve nemli bir fonksiyon olarak, istikbali omuzunda tayacak evltlarn terbiye etme ve yetitirme gibi ok nemli annelik grevini brakma mecburiyeti altnda tutulmaz. Dolaysyla arda, pazarda, vekalet, kefalet ve ehadet gibi mevzularda kadnn ok fazla ilgisi ve bilgisi olmayacandan, yet-i kerime, ilk etapta erkekleri ahitlie armakta, ayet iki erkek bulunmazsa, gvenilir bir erkek ve iki kadnn ahit olabileceini ifade etmektedir. yet-i Kerimede iki kadnn ehadette bir erkee mukabil saylmas, bu mevzunun onun asl meselesi

2 -> 4

30.04.2013 16:17

http://www.yeniumit.com.tr/paylasim/yazdir/kadi...

olmamas ve psikolojik yapsndan kaynaklanan zabt eksikliidir. Yoksa mesele, kadn ve erkek eitliini iddia edenlerin dedii gibi, kadnn insan yerine konulup konulmamasyla, ona deer verilip-verilmemesiyle ve kadn-erkek eitlii veya eitsizliiyle hibir ilgisi yoktur. Eer iki erkek bulunmazsa, ahitlerden kendilerine gvendiiniz bir erkek ve biri unuttuunda dierinin ona hatrlatmas iin iki kadn yeter. Burada bahsi geen unutmann eitli sebepleri olabilir.

b- Unutmann Sebepleri 1- slm bir toplumda kadn, erkee nazaran daha az arya-pazara kar, bakalaryla karlar ve muhatap olur. Onun en byk ve en deerli vasf, anneliktir. Dolaysyla slm, toplumda i blmnde haric ileri, evin geimini daha ok erkeklere yklerken, kadnn, belki dtaki ilerden ok daha nemli olan ve kadn ftrat ve psikolojisine ok daha uygun den, evin dzeni, bakm ve ocuklarn terbiyesiyle megul olmasn tercih eder. Bu, mutlak bir mecburiyet olmayp, bir tavsiyedir, bir tercihtir. Dolaysyla kadn, darda cemiyette cereyan eden hadiselere daha fazla ahit olmaz. Zaman zaman arya pazara ksa da, yaplan al veriler ve olup biten hadiseler, asl meselesi olmad iin onun dikkatini fazla ekmez. Dikkat ettii eylerde, bir kere gzne ilitirdiinden dolay unutabilir. Psikolojik hafza kanunlarna gre de, insan bir hadise ile ne kadar ok karlarsa hadise, o derece hafzasna yerlemi olur. nsann, az karlat, seyrek mahede ettii hadiselere dair hafzas zayftr. Bu trl hadiseleri sonradan btn ynleriyle hatrlamak ise daha zordur. Binaenaleyh, insanlar arasndaki al verie ve dier muamelelere pek az ahit olan kadnn, bunlara dair intiba, duyum ve idrak kabiliyeti, hafzas, pek tabi ki erkee nisbetle zayf olacaktr. Dolaysyla ahitlik yapacak bir kadnn yannda; hadiseyi az daha olsa gren, bilen bir baka kadnn yardmc olarak istenmesi adaletin tam tecellisi iin isabetli bir yoldur. En azndan ikinci kadn, birinci kadnn unuttuu eyleri hatrlatr, ona destek olur, ehadetine g ve kuvvet kazandrr. Bu ekilde kadn, ok nemli bir ahidlik meselesinde thmetten de kurtulmu olur. te Kur an, bu durumda olan kadna yardmc bir arkada vermi, dier taraftan byle emretmekle adalete ve hakkaniyete verdii nemi gstermitir. 2- Kadn, btn insanlk tarihiin ahit olduu ve kadn haklar ad altnda kadnn sokaa en ok kt gnmzde de aka grld zere, ticari hayata ne erkekler kadar katlr, ne de onlar kadar bu sahada aktif olur. Bugn de, idare gibi ticaret, dnyann her tarafnda ok byk oranda erkeklerin elindedir. Dolaysyla, idari meselelerde, askerlik konularnda ve daha pek ok sahada olduu gibi ticari konularda ve anlamalar hakknda da kadnn bilgisi, tecrbesi, anlay, erkeklerinkinden kat kat az ve eksik olabilir. Bu da onun, her halkrda salkl bir ahitlik yapmasna mani olabilir. Bununla birlikte, bu meseleleri de erkeklerden daha iyi anlayan kadnlar da her zaman iin bulunabilir. Fakat hukuki ve kamuyu ilgilendiren meselelerde istisnalar deil, genel kurallar nazara alnr. Bugn dnyann hibir yerinde nde gelen ticaret ve i adamlar kadn deildir. Ama iki kadn, birbirine destek vererek ve yardmlaarak, ticaret veya bor akdinin gerektirdii artlar daha iyi hatrlar ve yerine getirebilir. 3- Unutma, ayn zamanda kadnn psikolojik durumuyla ilgilidir. Bu, belki ona Allah n (c.c.) bir ltfudur. Ayrca, kadnlarn kendilerine mahsus bir halet-i ruhiyyeye sahip olduklar da bir hakikattr. Bu konuda ruh doktoru, Mazhar Osman yle der : Kadnla erkein tabiat farkll daha kk yata balar ve gittike artar. Evvel, kadnn esas mizac heyecanllk (emotivite)dir. Btn kadn psikozlarnda bunun izlerine tesadf olunur. Heyecann hakim olduu psikozlar, mesel, cinnet-i mania-i inhitabiye kadnlarda daha oktur. Vahi kavimlerden en yksek medeni milletlerin kadnlarna, pek asr terbiye grm bir mini mini hanmla, kyde doup bym bir ky kzna varncaya kadar kadnlarn mterek hisleri, birbirinden farkl olmayan jestleri vardr. Her kadn, aynn yarsn hazrlanma, det, detten sonra gayri tabilikle, adeta hasta olarak geirir. Tenaslde erkein rol be dakikalk bir birlemeden ibaret ve ondan sonra aka kaytsz ve hatta mteneffirken, kadn, akn mahsuln dokuz ay karnnda, iki sene gsnde tar; hamilelik, doum ve nifas hallerine ait bir ok ruhi deiiklikler, tabii ve mutad saylan asabiyetler gsterir. Erkekle kadn nasl birbirine msavi olur.? Ruh tbbnda tetkikler ilerledike, ruhiyet ve zihniyetler arasndaki fark daha ak greceiz. Kadn heyecanyla yaar, erkek muhakeme ile temayz eder. 11 Bugn, kadnn erkee nazaran, ruhen daha heyecanl olduu, hadiseler karsnda daha ok heyecanland

3 -> 4

30.04.2013 16:17

http://www.yeniumit.com.tr/paylasim/yazdir/kadi...

psikolojik bir gerektir. Gutteyman de bu konuda yle demektedir : Kadnda idrak, tahayyl, dnce, isteyi ve hareket gibi cihetlerin hep umumiyetle heyecanlla uygun den ve sadece bu zaviyeden anlalmas mmkn olabilen, karakteristik hususiyetler vardr. Nitekim bu mil gzetilmeden yaplacak etdlerde, kadn ruhu, mhim bir ksm itibaryla muamma kalr. 12 Evet; iki kadnn ahitliinin bir erkein ahitliine denk tutulmas, hibir zaman kadnn, erkein yars olduu mansna anlalmaz. nk bu ahitlikte, yani her trl teminatn bulunmasna nem verilmi olan hukuki sahada bir icraattr. Bu ahitlik, sann ister lehine ister aleyhine olsun fark etmez. Kadn, tabi temayylleri sebebiyle abuk heyecanlanan ve merhamet taraf ar basan, davann art ve sebeplerinin tesiri altnda kalmas mmkn olan bir tabiata sahiptir. Dolaysyla burada ahitlerden birinde herhangi bir sapma olduunda, dierinin ona hatrlatarak, gerein ortaya karlmasn garanti altna alma maksad vardr. Kimsenin itiraz edemeyecei ve tamamen insann dnda, yaratltan gelen byle bir zellik karsnda, kadn, erkee eit tutulmuyor diyerek, Kur an yeltenme, sadece bir inattr, maksatl bir tutumdur ve daha ok inkrdan veya nifaktan kaynaklanr. Tenkit edilmek bir yana, tam tersine slm n, heyecanlar ve duygusall erkee nazaran ok daha nde olan kadn, heyecann daha da artran hadiselere ahit olmas durumunda kendisine yardmc vererek manev byk mesuliyetler altnda kalmaktan kurtarmas ve toplumda ahitlik messesesini gerektii ekilde iletmesi, hem kadn, hem adalet, hem toplum asndan sadece alklanacak bir durumdur. c- Kadnn Yalnz Bana ahitlii slm da daha ok kadnn sahasna giren ve bakalarnn muttali olamayaca kadnla ait ilerde, tek kadnn ahitlii kabul edilir. Zira ahitlikten maksat, gerein ortaya kmas, zulme meydan verilmemesi ve hakkn zayi olmamasdr. Yoksa ahidin erkek veya kadn olmas asl mesele deildir. Doum, bekaret ve kadnlara ait baz nemli hastalklar hakknda kadnlarn ahitlii geerlidir. Miras alabilmesi iin, doan ocuun ses verip vermedii mevzuunda yine kadnlarn ahitlii kabul edilir. Ramazan hilalinin tesbiti hususunda da yine kadnlarn ehadeti, aynen erkeklerin ehadeti seviyesinde geerlidir.13 Erkeklerin ekseriyetle gremeyecei, bilemeyecei, bekret, evlilik, doum, hayz, st emzirme ve kadnlara ait hastalklar hakknda mnferit olarak ehadetleri, Maliki, afii ve Hanbeli limlerine gre de makbuldr.14 Dipnotlar 1- Tehanevi, Keafu Istlahati l-Fnn, 2/737-738. 2- KurtubI, Cami, 3/390. 3- Buhari, Sahih, 3/152; Tirmiz, Snen, 4/475. 4- Ahmed b. Hanbel, Hanbel, Msned 6/189; Tirmizi, Snen, 4/474. 5- Buhari, Sahih, 3/148. 6- Zhayli, el-Fkhu l-slmi, 6/564. 7- Zheyli, a.g.e., 6/564. 8- bn Ebi eybe, Musannef, ; Zeyla, Nasbu r-Raye, 4/81 9- Zhayli, a.g.e., 6/568-569; bn Hmam, Fethul l-Kadir, 4/52; bn Abidin, ed-Drr l-Muhtar, 4/405. 10- Zhayli, a.g.e., 6/574. 11- Bekir Topalolu, slm da Kadn, s. 241. 12- Dikmen, slmda Kadn Haklar, s. 204. 13- Zhayli, a.g.e., 6/571 14.Zhayli, a.g.e., 6/572; Bu mevzudaki hadisler iin bkz. Heysem, Mecmeu z-Zevaid, 4/201; Zeyla, Nasbur r-Raye, 4 /80-81.

Bu yaz Yeni mit Dergisi internet sitesinden alnmtr. http://www.yeniumit.com.tr

4 -> 4

30.04.2013 16:17

You might also like