SMER DN

Tarih: 26.02.2003

Smer Dini'nin Tek Tanrl Dinler le Karlatrlmas...

Trkiye'de imdiye kadar Smer dili ile Trk dilinin karlatrlmas zerinde iki aratrma yaplmtr.(3) Trk mitolojisinde Smer mitolojisinden izlere ait Muazzez lmiye tarafndan yaplan bir alma, 1993 ylnda toplanan "Trk Kltr Kongresi"ne sunuldu, henz yaymlanmad. Bilindii gibi yzyllar boyunca Bat kltrnn temeli, Yunanllara, dini de Tevrat'a dayandrlyordu. Fakat Smerlilerin kltr ortaya kmaya balaynca, Bat dnyasn gelimesindeki ana kaynan Smerlerde olduu anlald. Smerlilerin gerek kendi alanandaki, gerek daha sonra var olan kltrlere yaptklar etkileri iki kaynaktan izleyebiliyoruz:

1. Arkeolojik buluntular ve 2. Yazl belgeler.

Bu etkiler; mimaride, sanatta, teknikte, sosyopolitik kurumlarda, bilimde, edebiyatta ve dinlerde grlmektedir. Kazlarda kanlan tapnaklann, saraylarn, hatta zel evlerin yap teknii ve stili, daha sonraki milletlerin mimarisini u veya bu ekilde etkilemitir. Bundan en az 5 bin yl nce Sumerlilerin uyguladklan kemer, kubbe sistemi, stunlar, yuvarlak pencereler, mozaikler, duvar ssleri, kabartmalar, sunaklar, niler Ortadou'da olduu gibi, Yunan, Roma yoluyla Bat mimarisine girmitir. Silindir mhrlerinde grlen, tapnaklann duvarlann ssleyen iki tarafnda hayvan figrl hayat aac, birbirleriyle kavga eden mitolojik hayvanlar, arslan bali kartal, uzun boyunlan birbirine gemi hayvan fgrleri; spanya, Fransa, svire

ve Orta Almanya'daki ortaa kiliselerinde eitli sslemeler halinde grlmektedir.(4) Yaplarda kullanlan tula, kerpi, evlere kadar knklerle getirilen su yollar, tuvalet, lam tekilat Smerlilerde balamtr. Smer'in zellikle Laga Kral Gudea zamanna kadar ulaan plastik sanatn, nl heykeltra Henry Moor (Henry Moor on Sculpture, Edithed by Philip James, London, 1968, s.165-167)'da dnyamn byk plastik sanatlan olarak tanmlanan erken-Yunan, Etrsk, eski Meksika, Msr'n 4-12. slaleri zaman, Roma, Gotik sanat ile ayn dzeyde tutmakta ve onlardaki canllk, ifade tarz ile sanat zelliklerini uzun uzun aklamaktadr.Kanallar aarak bataklklarn kurutulmas, tarmn sulanmas, ulamn salanmas, sularn nne set konarak bir tr baaj uygulamas (5), yolcularn her trl rahat bulaca han veya motellerin yaplmas (6), yine Smerlilerde balamtr. Bugn uygarlmzn temeli olan tekerlek, bundan en az 5 bin yl nceye ait Ur kral mezarlarnda gmlm arabalarda ve birok kabartmada grlmektedir. Bu mezarlarda bulunan altn, gm, fildii eserlerin tr ve iilii zamanmza kadar ulamtr. Sularda tamaclk yaplan tekneler ve yelkenliler yine onlarn buluudur. Smerlilerin uygarla en nemli katklar, dillerine gre bir yaz icat etmeleri ve okullar aarak onu istedikleri her konuyu yazacak ekilde gelitirmeleridir.Balangta yaz, resim eklinde talar zerine yazlm. Daha sonralar Dicle ve Frat nehirlerinin oluturduu bol kil yaz malzemesi olarak kullanlm. Yumuak kil zerine yazlmaya balanan yaz, yava yava ekil deitirerek iaretleri oluturan izgiler ivi ekline dnm (bu yzden bugn "iviyazs" deniyor), kelimeler de ksmen hece olmu, bylece hem kendileri istediklerini yazabilmiler, hem de Ortadou milletleri olan Babilliler, Asurlular, Hurriler, Hititler ve Urartularn da kendi dillerini yazmalarn salamlardr. Ugaritler ve Persler de bu yazdan harf yazs yaparak yararlanmlardr. Sumer yazs Msr yazsnn icat edilmesine de nderlik etmitir.

Geen yzyldan beri yaplan kazlarla gerek Mezopotamya'da, gerek Anadolu'da on binlerce iviyazli tablet bulunnu, yazlar okunnu, diller zlm ve tamamyla unutulmu en az bin yllk Ortadou milletlerinin tarihi meydana km ve kmaktadr. Smerlilerin en nemli iki politik mirasndan biri olan ve 3000 yllarnda kurduklan ehir beylikleri, Hindistan'dan Akdeniz'e kadar olan alandaki ve ortaa Avrupa'sndaki ehir krallklarnn ncleri olmutur. Bu ehirler; zgr ve klelerden oluan ehirlileri, siyasal meclisleri, askerleri, saygnlar, rahipleri, alc ve satclan, ifti, sanat ve tccarlar, ehri koruyan Tanrs, yeryznde onu temsil eden kral, tapnaklar, ehir surlar ve onlarn kaplar ile birbirine benzemektedir. kinci politik miras, yazl kanunlardr. imdiye kadar bulunan ilk Sumerce yazl kanun kitab, yeni Smer devrini balatan nc Ur slalesinin kurucusu Urnammu tarafndan kaleme aldrlmtr. Smer kanunlannn daha sonra yazlanlara nderlik ve kaynaklk ettii anlalyor. Alm satm, borlanma, kira, miras bltrme gibi her trl hukuksal ilerin birer yazl antlama ile yaplmas ilk Smerlilerde balamtr. Evlenme boanmalar da, .yasal saylmas iin yazl bir antlama ile kantlanmalyd. Tanmaz mallar ilk olarak bir kadastro yoluyla Smer'de gvenceye alnmtr. Vergi dengesizliini, krtasiyecilii, zorbal, rveti nlemek, kadn ve erkein eit ie eit cret almasn salamak amacyla ilk reform yapan yine Smerliler olmutur (7). Bunlardan baka Smerlilerin bilimde attklar temeller de kmsenecek gibi deildir. Onlar gkyzn incelemiler; Ayn hareketine gre seneyi otuzar gnlk 12 aya blmler. Gne sistemine gre de her yl artan 10 gnleri toplayarak ylda bir seneyi 13 ay yapmlar. Aylar haftalara blerek, hafta iinde bir gn dinlenmeye ayrmlardr. Araplarda, aya gre yaplm takvim devam etmekte. Bu yzden her yl aylarn balangc 10 gn nceye

geldiinden ay zamanlan hep deimektedir. Burlar Smerliler saptam. Onlara akrep, terazi, boa, ikizler gibi verdikleri adlar Smerceden evrili olarak srmektedir. Dnyadaki btn olaylarn gkyznde yazl olduuna inanan Smerliler, onu incelerken astronomi ve astrolojinin temelini kurmulardr. Matematikte onlu ve altl sistemi kullanmlardr. Bugn onlu sistem dnda altl sistem de saat, dakika, daire lmnde kullanlmaktadr. Okullarda matematik reniminde arpm tablolan, eitli problemlerin zm yer almaktadr. Yunanl Fisagor'a (Pisagor) mal edilen Fisagor teoremi de tablet zerinde izilmi olarak bulunmaktadr. Cebirin kkeni de Smerlilere dayanmaktadr. Tbbn balangc da smerlilerde. Hastalklar,.onlara yarayacak ilalar gzlemiler, eitli ila reeteleri yazmlardr. Hastalan iyi etmek iin yalnz ilaca deil sihire de bavurmulardr. Sihir, bu ada bile ayn amala kullanlyor. Sumer yazl belgelerinin en nemlilen edebi olanlardr. Onlar; Sumerlilerin hayal glernn, dnya ve evrene baklann, sosyal dzenlerini, dinsel inanlann yanstr. Bunlar; kahramanlannn servenlerini dile getiren destanlar, geirilen felaketleri anlatan atlar, dinsel trenlerde Tanrlan, mabetleri, krallan ven ilahiler, Tanrlann yklerine ait efsaneler, tartmalar, ataszleri ve deyimler, hayvan masallan, okullarla ilgili hikyelerden olumaktadr (9). te bu belgelerin nda, smer dininden tek tanrl dinlere gelen etkileri ve din kitaplarna giren konular aa karmaya alacaz.

SUMER DN
Smer dini oktanrl bir dindi. Dnyada, evrende, doada grlen, hissedilen her nesnenin bir Tanrs vard. Tanrlar insan grnmnde, fakat insanst gleri olan lmsz varlklard. nsanlar gibi, onlarn da ocuklan ve elerinden oluan aileleri

bulunuyordu. Bu aileler kral gibi bir Batanr altnda toplanmlard. Tanrlar da insanlar gibi sever, zlr, kzar, kskanr, kavga eder, ktlk yapar, hastalanr, hatta yaralanabilirlerdi. Yer, Gk, Hava, Su Tanrlan yaratc, dierleri ynetici ve koruyucu Tanrlard. Her ehrin bir koruyucu Tanrs vard. O Tanr, ehrinin iyi yaam srmesinden sorumlu idi. Onun gc, ehrinin iyi veya fena olduuna gre deiirdi. Bunlara aym zamanda dier ehirlerde de taplrd. Bu ehir Tanrlar, evrenin ynetimini aralarnda blmlerdi. Tanrlara ait listelerde 1500 kadar Tanr ad bulunmas, smerlilerin ne kadar ok Tanr yarattn gstermektedir. Tanrlar insan eklinde alglamalan, Tanrlar ehirlerin dnda evren ve doa Tanrs olarak gelitirmeleri ve onlan uyumlu bir sistem iine almalan, Sumerlilerin nemli ruhsal baanlar olarak kabul edilmektedir. Tanrlar yalnz evrende deil, insanlarm yaamna da girerler. rnein, yorulmak bilmeden gezen Gne Tanrs Utu, her eyi grr, adaleti korur, insanlara yardm eder, cier fal bakanlann piridir. Bilgelik ve Su Tanrs Enki, insanlann ve sihirbazlarm koruyucusudur. Vens yldzn simgeleyen Tanra nanna, klann ve savalann koruyucusudur (10). Sumer'de Tanrlar istediklerini yapar; onlar, insanlara ne istediklerini bildirmez. Ancak insanlar onlara, kendilerinden istenileni sorarak renebilir. Bu, kurban edilen hayvanlann karacierlerindeki iaretlere gre anlalr. Bu iaretlerin ne olduu, neyi anlatt, bu hususta yazlm kataloglarda bulunur; rahipler ona gre onlan yorumlar. Ayrca rya ile de Tanr istediini bildirir. Tanrnn yaplacak bir ii uygun grp grmediini anlamak isteyen; mabede gider, kurban keser, dua eder ve uykuya yatar. Grd ryann olumlu veya olumsuz olduunu da ancak rahip yorumlar. Sumerliler, bu Tanrlar dnyas zerine pek ok efsane gelitirmiler; iirler yazm, ilahiler bestelemi, trenler dzenlemi ve btn bunlan yazya geirerek zamanmza kadar ulamasn salamlardr. Onlann

kurduklan okTanrl din, yava yava tektanrya dnerek, bugnk dinlerin temelini oluturnutur. Fakat bu arada dier Tanrlar da tamamyla yok olmayarak bu dinlerde melekler, eytanlar, cinler olarak varlklarn korumaktadr.

DNLERN KARILATIRILMASI
Yahudi, Hristiyan ve Mslman dinleriyle Smer dini arasndaki ortak noktalar unlardr: Tanrnn yaratc ve yok edici gc; Tanr korkusu; Tanr yarglamas; kurbanlar, trenler, ilahiler, dualar ve ttslerle Tanry memnun etmek; iyi ahlakl, drst ve haktanr olmak; byklere ve kklere sayg gstermek; sosyal adalet; temizlik. Temizlik Smerlilerde ok nemli idi. Tapnaa gidenlerin, dua edenlerin, kurban kestirenlerin vcuta temiz olmalar gerekti. Dmanlann yktklan ehirler iin onlann yazdklan atta: "Artk karabal (Sumerliler) halk tren iin ykanamyor, kirliyi beenmek onlann kaderi oldu, grnleri deiti" denmektedir (11). Yeni yaplan binalar, iine girmeden nce dinsel bir temizlikten geirilirdi. Temizlik, ataszlerine bile, "Ykanmam elle yemek yeme!" olarak girmi. Sumer Tanrlar, insanlara ne istediklerini bildirmez; fakat holarna gitmeyecek bir ii yapan insanlar cezalandrrlar. Buna karlk dier dinlerde Tanr baz kimselere ne istediini bildirir. nsanlar da ona gre hareket ederler. Tanr bildirilerini alan kimselere Farsada "peygamber", Arapada "resul" denir. lgin olan, peygamberlik olay, Yahudilerden Asurlulara gemi. iviyazli metinlere gre bu dnce Asur ve Filistin'de politik ve ekonomik krizlerle balam. Asur'da Tanrdan bir insan (peygamber) yoluyla alnan haberler tabletlere yazlm. Onlara gre Tanr ile iletiime giren insanlar eitli ekilde trans haline giriyorlar. Bu kimseler aslinda aa tabaka saylyor ve byclkle balanyor. Konuan Tanra ise, onun azndan syleyen

de kadn oluyor. zellikle Ak Tanras tar'dan haber getirenler. Bunlar ya Tanrlardan nc ahs olarak buyruunu alr veya birinci ahs olarak kendisini, konuan Tanr ile bir yapar. (A. Leo Oppenheim, Ancient Mesopotamia, Chicago, 1964, s.221.) Kur'an'da da aym ifadeyi buluyoruz. Allah bazen nc ahs olur, bazen dorudan konuur (12).

Sumerlilere gre Tanrlar, ehirleri ve btn kltr varlklarn meydana getirmi ve insanlara vermitir. Ayn dnceyi Kur'an'da da buluyoruz. A'rf Suresi, ayet 26: "Ey Ademoullan! Size irkin yerlerinizi rtecek giysi, sslenecek elbise indirdik. Tekva (iman) elbisesi daha hayrldr." Nahl Suresi, ayet 81: "Allah yarattklarndan sizin iin glgeler yapt, dalarda sizin iin barnaklar yaratt ve sizi scaktan koruyacak elbiseler, savata koruyacak zrhlar yaratt."

Ysn Suresi, ayet 42: "Gemilerin benzerlerinden, binmekte olduklan ve ileride binecekleri eyleri onlar iin biz yarattk."

Bu ayette Allah hem birinci ahs olarak konuuyor, hem de ondan nc ahs olarak sz ediliyor.

Ysn Suresi, ayet 82: "Onun ii, bir eyi yaratmak istedii vakit 'ol' demektir, o ey hemen olur." Sumer'de de Tanrlar "Ol" der ve her ey oluverir. Her dinde de Tanrlarn var edici gleri yannda yok edici gleri de var. Sumer'de Tanr Enlil, Tanrlar meclisinde Ur ehrinin yklmasma karar vermitir. ehrin Tanrs buna ne kadar zlse elinden bir ey gelmez. Gelen ordular Tanrnn dnyadaki aralardr. Ayn deyimi Kur n da da buluyoruz:

Enfl Suresi, ayet 17: "Savata siz onlan ldrmediniz, Allah ldrd. Attn zaman sen atmadn, Allah att." Sumer'de Tanr kzmaya grsn, kendi lkesi bile olsa yakp yktrr. Sumer Tanrlannn babas Tanr Enlil, Akad krallarnn yaptklarna kzarak gzlerini dalara eviriyor ve oradan barbar ve vahi Gutileri ekirge srleri gibi getirterek Agade'yi ve hemen hemen btn Sumer'i krp geirtiyor. (S.N. Kramer, The Sumerians, s.66.) Tevrat'tada birok kez Yahve'nin (Yehova) insanlara kzarak onlara yok edici felaketler verdii, setii , komu milletleri srail'in zerine

saldrtt

bildirilmektedir.

Ayni olay Kurn'da da gyoruz. Birok sure iindeki ayetlerde Allah'n eitli milletleri nasl yok ettii yazliyor. Bunlardan bazlan: Hacc Suresi, ayet 44: "Ey Muhammed! Seni yalanc sayyorlarsa bil ki, onlardan nce Nuh milleti, d milleti, Semd, brahim milleti, Lut milleti ve Medyen halk da peygamberlerini yalanc saym, Musa da yalanlamt. Ama ben, kfrlere nce mehil verdim, sonra onlar yakalayverdim, beni tanmamak naslm grsnler!" Furkan Suresi, ayet 38: "d, Semd ile Ress'lileri ve bunlann arasnda birok milleti de yerle bir ettik."

Ankebt Suresi, ayet 38: "d ve Semd milletlerini de yok ettik."

Fussilet Suresi, ayet 13: "te sizi, d ve Semd'un bana gelen kasrgaya benzer bir kasrga ile uyardm."

Fussilet Suresi, ayet 16:

"Rezillik azabn onlara dnyada tattrmak iin zerlerine dondurucu rzgr gnderdik." (d milleti hakknda bkz. Sadi Bayram, Kaynaklara Gre Gneydou Anadolu'da Proto Trk zleri, Ankara, 1980, s.54.)

Muhammed Suresi, ayet 13: "Biz halk seni yurdundan karan nice ehirleri yok ettik. Fakat onlara bir yardm eden kmad." Ahkaf Suresi, ayet 27: "Ant olsun biz evrenizdeki memleketleri de yok ettik."

sr Suresi, ayet 15, 16: "Bir lkeyi yok etmek istediimizde, o beldenin marm olanlanna nce emrimizi ulatnnz. Yine ktlk ederlerse biz de oray yerle bir ederiz."

Sumer'de krallann nasl saraylar varsa Tanrlarn da yle evleri olmaliyd. Bunun iin "Tanr evi" ad altnda grkemli tapnaklar, yanlarnda Tanrlarla insanlan yaklatrd dnlen basamakl kuleler yaplmt. Daha sonra bu Tanr evleri sinagoglara, kiliselere, camilere dnt (l3). Camilerin ve minarelerin stndeki yarm ay, Sumer Ay Tanrsnn semboldr (l4)

Sumer krallan, Tanrlann yeryzndeki vekili saylyordu. Bu inan Hristiyanlkta papaya, Mslmanlkta halifeye geerek srmtr.

Bakara Suresi, ayet 30: "Rabbin meleklere, 'ben yeryznde bir halife yaratacam' dedi. Onlar da, 'biz hamdinle sana tesbih eder ve seni takdis edip dururken, yeryznde fesat karacak, kan dkecek insan m halife klyorsun' dediler." Sumer kanunu, Babil Kral Hammurabi'nin yapt kanuna temel olmu, ondan Musa'nn ve Yahudi kanunu, ondan da slam kanunu etkilenmitir. Hammurabi nin ( 1750) Gne Tanrsndan kanunu al, Musa'nn Tanrdan kanunu alna rnek olmutur. lgin olan slam'da hukukun, ancak, Araplann Irak topraklann ele geirdikten sonra kurallamasdr. Sumer, Babil hukuksal geleneklerinden kan szler, brani kanunu Talmud'da bulunuyor. Ortodoks Yahudi'deki boanma terimi Sumerce bir kelime. Sinagogda Tevrat okunurken dinleyenler allannn saaklar ile onu izlerler. Bu, Sumer'de hukuksal bir belgenin onaylandm gstermek iin tablete elbise kenaryla baslmasn yanstmaktadr. (Samuel Noah Kramer, Cradle of Civilization, New York, 1967, s.160.) Musa'nn kanununda bulunan anaya babaya sayg, kimseyi ldrmeyeceksin, zina yapmayacaksn, almayacaksn, yalan tanklk etmeyeceksin, komunun kansna ve malna gz dikmeyeceksin gibi kurallar Sumer kanununda da ayn. Yalnz Sumer Kanunu daha insancl; gze gz, die di yok cezalarda. Ne yazk ki, Sumer kanunlannn yazl olduu tabletler ok krkl, belkn de toprak altndan daha karlamayanlar da var. Bu yzden tam karlatrma yaplamyor. Buna karn daha sonra Samiler tarafndan yaplan kanunlann, Sumer kanunlarna dayand kuku gtrmez. Buna ak

bir rnek olarak, lbrahim Peygamber'in kars ile cariyesi arasndaki olay gsterebiliriz. Sumer kanununa gre ksr bir kadnn kocasna verdii cariyesi ocuk dourunca, hanmna kar byklk taslayamaz, yle yapmaya kalkarsa cezalandrlr.. Tevrat ve Kur n da yazldna gre brahim Peygamber'in ksr olan kans Sara, cariyesi Haceri ocuk yapmak zere kocasna veriyor. Cariye, ocuk dourup kendisini stn grmeye balaynca, olu smail ile le gtrlp atlyor kocas tarafndan (15). Tevrat'a gre byk erkek ocua mirastan zel bir pay verilir. ocuklar isterse babann salnda bu pay alabilirler. Tekvin bap 25: 32- 34'te Yakup byk kardei Esav'a istei zerine payn veriyor. Ayn kural Sumer'de de var. Sumerce yazlin Lipit-tar kanununda bu madde, tabletin krkl yznden tam deil (Sumer, Sabil, Asur Kanunlan, s.69, madde 2). Fakat Hammurabi kanununda bunun tmn buluyoruz: Madde 165: Eer bir adam byk oluna tarla, bahe ve ev hediye eder, ona bir belge yazarsa, baba ldnde o payn ayrca alr ve baba malnn dier ksmn kardeleriyle eit blecektir. Araplarda zina yapan kadnlarn talanmas, Tevrat'ta olmasna karn (Tesniye 13-23), Kur'an'da byle bir ceza yok. Zina cezas ile ilgili drt ayet bulunuyor. Bunlar:

Nis Suresi, ayet 15-16: "Kadnlarnzdan zina yapanlara kar iinizden drt ahit getirin. Eer ahitlik ederlerse, o kadnlar lm alp gtrnceye kadar, yahut Allah onlara bir yol ancaya kadar evinizde tutun. inizden zina yapan her iki tarafa ceza verin! Eer tvbe edip uslanrsa artk onlara ceza verip eziyet etmekten vazein. nk Allah tvbeleri ok kabul eden ve ok esirgeyendir."

Nr Suresi, ayet 2: "Zina eden kadn ve erkekten her birine yz sopa vurun. Mminlerden bir grup da onlara ahit olsun!" Nr Suresi, ayet 3: "Zina eden erkek ancak zina eden veya putperest olan kadnla, zina eden kadn da zina eden veya putperest olan erkekle evlenebilir." Talanma cezas Sumerlilerin eski alarnda varm. Fakat deiik bir nedenden 2200'lerde Laga Kral Urukagina tarafndan yaplm sosyal reform metninde, gemi zamanlarda olduu gibi iki koca almaya kalkan kadnlar ve hrszlann; bu fena hareketleri yazl talarla talanacaklar bildirilmektedir (l6). Daha sonra yazlan kanunlarda bu talanma konusu bulunmuyor. Sumer kanunlannda zina ile ilgili maddeler, krklklar dolaysyla (olsa gerek), yok. Buna karn Hammurabi kanununda bulunuyor. Sumer, Babil, Asur Kanunlar, s.198: " 129. Eer bir adamn kans bir baka bir erkekle yatarken yakalanrsa onlar balayp suya atacaklar. Eer kadnn kocas yaatrsa, kral da yaatacak. "130. Eer bir adam baka bir adamn babasnn evinde oturan karsn zor kullanp koynunda yatrrken yakalanrsa, o adam ldrlecek, kadn zgr."

Sumer'de bekret konusu nemli grnyor. Sumer kanunlarnn yazl olduu tabletler krk ve okunamayan yerleri ok. Okunabilen iki madde bunu kantlyor: Bunlardan birinde, bir klenin zorla bikrini bozan 5 ekel (tahminen 40 gram) gm vermek zorunda. Dierinde dul olarak evlenen bir kadn, kocasndan boandnda kz olarak evlenen kadnn alaca tazminatn yarsn alabiliyor (l7) Tevrat'ta kural daha kat. Bir kz evlendiinde bakir olmad kantlanrsa tala ldlyor (Tesniye 22:13-21). Buna karn, Kurn'da bekret konusu ele alnmam. Sumer'de tecavz de fena saylm. "Hr bir adamn kz yolda tecavze urarsa; anne, babas onun sokakta olduunu bilmemilerse, kz onlara 'tecavze uradm' derse, anne, baba onu zorla erkee kar olarak verecekler." (The Ancient Near East, Supplementary Texts and pictures Relating to old Testament, Editted by James B. Pritchard, Princton, 1969, s.89, 90.) Tecavz, Sumer efsanesine bile konu olmu. Tanr Enlil, Tanrlann ba olduu halde, evlenmeden nce karsn aldatarak zorla tecavz ettii iin Tanrlar meclisince yeralt dnyasna srlm (18). Ayn olay Tevrat'ta (Tesniye, 22:28, 29) yle: "Eer bir adam kz olan nianlanmam bir gen kadnla yatarsa ve onlar bulurlarsa, adam gen kadnn babasna 50 ekel (ekel Sumerlilerden Akadcaya geen bir arlk ls birimi) gm verecek ve kadn onun kars olacak." Eer adam, nianl bir kzla ehirde yatarsa her ikisi de talanarak ldrlyor. Kur'an'da bu konu yok.

Sumer'de sosyal adaleti koruyan Tanra, senede bir kere insanlan iyi veya fena hareketlerinden dolay yarglar, ktleri cezalandrr. Bu inan slam dinine, aban aynn on beinde Berat Kandili olarak girmitir (l9). Sumer Tanrlannn esas adlarndan baka, niteliklerine gre dier adlar da vard. Babilliler bu adlardan 50'sini yeni yarattklar Tanr Marduk'a vererek tek Tanr dncesine doru bir adm atmlard. slam dininde Allah'a verilen 99 ad, ayn gelenein bir devam gibi grnyor. Sumerlilere gre ller, "kur" adl karanlk, dn olmayan bir yeralt dnyasna gidiyorlar. Tevra'ta bu; eol, Yunan'da Hades, ncil'de cehennem, slam'da ahret olarak devam etmektedir. Sumerlilere gre burada tekrar dirilme yok. Fakat yeralt dnyas, Tanrlar, rahipleri, lenlerin glgeleriyle olduka hareketli bir yer. Buradan baz zel durumlarda glgeler yeryzne kabiliyor. Glgam'n ars zerine arkada Enkidu'nun glgesi karak iki arkada konuuyorlar. Tevrat Samuel I:28'de Kral Saul'un istei zerine Samuel'in glgesi yeraltndan kyor. Sumer dininde yeraltndaki llerin ruhlar iin yiyecek ve kurbanlar sunulmazsa, onlar yeryzne karak insanlara rahatszlk veriyorlar. lenlerin arkasndan ok fazla alayp szlanmak onlar skyor. slamiyette de ller iin yaplan dualar, kurbanlar bu inann bir devam. Trkiye'de de "ok alayp lnn ruhunu rahatsz etmeyin" sz vardr. Yahudilere, Babil tutsaklndan sonra Perslerin etkisiyle, Zerdt dininden; llerin tekrar dirilecei, cennet, cehennem ve Srat Kprs girmitir. (Hayrullah rs, Musa ve Yahudilik, stanbul, 1966,

s.361.)(20) Kurn'da Srat Kprs yok. (Ama, mslmanlar nesdense inanrlar).. Sumerliler, kendilerinin, Tanrlar tarafindan seilmi stn bir halk olduunu yazmlar. Tevrar'ta Yahve, Kur'an'da Allah, srailoullarn stn bir kavim yapmt. Tevrat Tesniye 14:6; Kur'an Csiye Suresi, ayet 16; Bakara Suresi, ayet 27. Sumerliler kadnlar bir tarlaya benzetmiler. Ayn deyim hem Tevrat, hem Kur n da var. Kur'an da "kadnlarnz sizin iin bir tarladr, tarlanza nasl dilerseniz yle varn" yazl (Bakara Suresi, ayet 223). Sumerliler, dnyadaki btn olaylarn ve Tanrlarn isteklerinin gkte yldzlarla yazl olduuna inanrlard. Kurn'da ayn inan "Levh-i Mahfuz" olarak syor. (Dipnot 23'e bakmz.) Neml Suresi, ayet 75 "Gkte ve yerde gze grnmeyen hibir ey yoktur ki, apak bir kitapta da (Levh-i Mahfuz) bulunmasn." Brc Suresi, ayet 17, 18: "Ordularn haberi geldi mi sana? Onlar Firavun ve Semd ordular idi (nasl helak oldular?).. Bilakis inkrclar bir baka eit yalanlamann iine dtler. Allah onlar arkasndan kuatmt. Hakikatte onlarn yalanladklar Levh-i Mahfuz'da bulunan erefli Kur'an'dr." Bu ayete gre Kurn bile gkte yazl bulunuyor. Sumer'den kaynaklanan bir inan!

Sumerlilerde 7 says ok nemlidir. 7 gn gemek, 7 da amak, 7 k, 7 aa, 7 kap gibi. Ayn ekilde Tevrat ve Kur'an'da da 7 says bolca bulunmaktadr. slam'a gre cennetin 7 kaps vardr; Sumer yeralt dnyasnn da 7 kaps bulunuyor.

Yahudi dinsel trenleri Babil'den alnmtr. Onlarn bu trenlerde syledikleri arklar, Mezopotamya'da yeniyl bayramlarnda sylenen arklara benzemektedir. Cinlerin yok edilmesi dualan da Babil kkenlidir. Sumerliler, Tanrlarn sevindirmek, onlardan bir istekte bulunmak, hastalklardan kurtulmak iin veya yaptklar adaklara karlk kurban kestirirlerdi. Bu kurbanlar sakatsz ve hastalksz olmal ve kurban sahibi vcuta temizlenmeliydi. Kurbanlar, rahipler tarafindan zel dualarla kesilirdi. Kurbann sa kalas ve i organlan Tanrya takdim edilir, gerisi etrafta olanlara datlrd. slamiyet'te de kurbanlar ayn koullarda kesiliyor. Yalnz hocann kesmesi zorunlu deil. Kurbann sa kalas ile i organlan Tanr yerine kurban sahibine braklr, gerisi datlr. Sumer'de Erhanedan devrinde Ur Kral mezarlanna gre, Kral ve Kralieler askerleri ve etrafndakilerle birlikte gmlrd. Fakat metinlerde her trl kurban yazlmasna kar insan kurban yok. Buna mukabil srail'de, Yunan'da insan kurban yaplm. (Cyrus Gordon, The Common Background of Greek and Hebrew Civilization, New York, 1966, s.225.) branilerde l veya dirileri kvandrmak veya ahslann saln korumak iin Tanr ile bir tr anlama olarak insan kurban yaplm. (Tevrat, Sauel N 21: 6-9; Hayrullah rs, Musa ve Yahudilik, stanbul, 1966, s.142.) Sumerlilerde, okul tabletlerine gre 6 gn alma, 7. gn dinlenme var. Bu Yahudilere Sabbat olarak gemi. On emirde "Sabbat' dn, onu kutsal gn olarak gr!" deniyor. 6 gn altktan sonra, yedinci

gn Tanrya adanm bir dinlenne gn oluyor. Yahudilere ve Kur'an'a (dipnot 28'e bkz.) gre Tanr 6 gnde dnyay yaratp yedinci gn dinlenmi. Bu gnn cumartesi olmas da Babillilerden gemi. Babilliler her ayn 7. gnnde (apatu) bir kutlama yaparlard. Bu zgnl ve nefis terbiyesini ifade eden ve Satrn gezegenine adanm bir gnd (ngilizce'de Saturday, Satrn gezegeninden gelen bir gn ad, yani Cumartesi). Satrn kt glerin temsilcisi idi. Yahudiler bu gnn anlamn deitirerek onu neeli bir hale koymulardr. Onlar Cumartesi gnn Tanr'ya dua ederek, kitaplar okuyarak eitli elencelerle geirirler ve en ufak bir ie el srmezler. slamiyete bu gn Cuma'ya dntrlerek daha haffletilmi kuralla alnmtr. Sumer yazarlarna ve ilahiyatlanna gre her insann ve ailenin bir ahsi Tanr's veya Tanrsal baba yerine geen iyi bir melei vard. Bu, bir fal, bir rya veya grnen Tanr ile bir anlama yaplarak belirlenirdi. Bunun grevi, Batanrlardan, ait olduu kimse iin salkl ve uzun mr dilemek ve onun isteklerini Tanrlar meclisine iletmek. Tevrat'ta (Tekvin 31:53), "brahim'in, Nahor'un Allah', babalarn Allah' aramzda hkmetsin!)" deniyor. Bu da Sumerlilerin ahsi Tanrsnn bir yansmas. brahim'in Allah', brahim ile; onu tanyacana, kendine Allah yapacana dair bir ahit yapyor, onu da snnet yaplmak suretiyle pekitiriyor. Kur'an'da(Kaf Suresi, ayet 17, 18). "Hi kimse yoktur ki, onun zerinde bir koruyucusu ve denetleyicisi bulunmasn" denmektedir ki, bu da Sumerlilerdeki bireylerin zel Tanrlarn yanstyor. Sumer Tanrlarnn gkte toplandklar Duku adnda bir yerleri var. slam inanna gre de Allah yedi kat gn zerinde Ar'ta oturuyor. (Hd Suresi, ayet 7; Furkan Suresi, ayet 59; Secde Suresi; ayet 4.) Kur'an'a gre (r Suresi, ayet 51) Allah, bir insana ancak vahiy yoluyla, perde arkasndan veya bir eli gnderip emirlerini ona bildirir.

Tevrat'ta Tanr ile ahslar (peygamberler dnda Musa'nn kardei, klesi brahim'in kars gibi) karlkl konuuyorlar veya insan ekline girmi melekler Tanr'dan haber getiriyor veya Tanr istediini ryada bildiriyor. Sumer'de Tanr sadece bir kez duvar arkasndan konuuyor (Bilgelik Tanrs Enki, Tufann olacan, Nuh'un karl olan Ziusudra'ya duvar arkasndan sylemi). Tanrlar insanlara yapacaklar ileri ryalarda bildiriyor. Bunlardan baka fal ve kehanet yoluyla insanlar, Tanrlann isteini reniyorlar. Tevrat'daki ilahiler, ataszlen ve deyimlerin Sumerlilerden kaynakland anlalmaktadr (21). Sumer ataszleri Tufan kahraman Ziusudra'ya babas uruppak tarafndan, Tevrat'ta Sleyman'a babas Davud tarafndan syleniyor. Kur'anda ise Lokman tarafndan ad verilmeyen oluna t veriliyor. Lokman'n kimlii hakknda ok allm; bazlar onun peygamber olduunu, bazlar da ok dindar olduundan Tanr tarafndan uzun mr verildiini, yaam boyunca bilgisinin arttn sylyor. O, 560 yl yaam ve bir ad da Sumerce Ziusudra gibi lmsz anlamna gelen Lubad imi. Arami edebiyatnda Ahiqar, Bizans'ta Planudes olarak ortaya kyor. Bunlarn hepsi Sumer'deki Ziusudra'ya dayanmaktadr (Paul Lunde, Aesop of the Arabe, Aramco, 1974, March-April, s.2). Sumer'de ryalar Tanr bildirisi olarak yorumlanyor. Bu ryalardan bazlannn etkisi Tevrat ve Kur'an'da grlmektedir. Bunlardan en ilginci Yakub'un olu Yusufun ryasdr. Yusuf "Ryamda tarlann ortasnda demetler balyorduk. Benim demetim kalkt dikildi. Sizin demetiniz onun etrafn kuatp benim demetime eildiler" deyince, kardeleri "Bu bizim zerimize kral m olacak?" dediler. Yusufun ikinci ryasnda gne, ay ve 11 yldzn kendisine eildiklerini sylemesi zerine, kardeleri onu ldrmeye karar veriyorlar. (Tekvin 97:7,9.)(22) Ayn ekilde Sumer Kral Urzababa'nn yannda alan Sargon,

grd ryay Krala syleyince, Kral "Benim yerime kral olacak" korkusuyla Sargon'u ldrmek istiyor. (Jerrold S. Cooper, Sargon and Joseph, Dream Come True, Biblical and Related Studies, Presented to Samuel Iwry, Indiana, s.33-35.) Sumer mabet ve saraylarnn yaplnda izlenen yol, bunlar hakknda yazlan ilahilerde belirtilmi.Yapya balamak iin nce Tanrnn nermesi gerek. Bu da genellikle ryada bildiriliyor. Bundan sonra yap malzemesi ve sanatkrlar toplamyor. Yapya balamadan ve bittikten sonra temizlik trenleri yaplyor. Bu yaplarn grkemlilii vlyor, adanma hikyesi anlatlyor. Baz ilahilerde yapy yaptran Tanr tarafindan kutsanmak suretiyle dllendiriliyor(23). Tevrat'ta da ayn yol izleniyor. Sumer Tanr evleri hangi Tanr iin yaplm ise o Tanrnn ve ailesinin heykelleri iine konurdu. Kiliselerdeki sa ve Meryem'in heykel ve resimleri bu detin bir uzants. Sumerlilerde rahibeler tapnaklara Tanrnn gelini olarak eyizleriyle girerlerdi. Bu, Hristiyanlikta devam etmektedir. Trenlerde Meryem'in heykelinin tanmas, Sumer trenlerinde Tanr heykellerinin gezdirilmesini yanstyor.. Hristiyanlkta olduu gibi Sumer'de de gnah karan rahipler vard, bunlar krmz elbise giyerlerdi. M.K'nun notu: Grlyor ki; gerek Musevilik, gerek Hristiyanlk, gerekse de slamiyet'te bulunan eitli uygulama ve inanlarn kkeni Sumer dininden kaynaklanmaktadr. Tm peygamberler, kendilerinden nce gelen ve kendilerini Tanr elisi olarak tantan ve bylece sayg ve gvenirlik uyandrmak isteyen peygamberlerin uydurduklar dinlerden u ya da bu ekilde esinlenerek yeni bir din uydurmulardr. Referanslar: 1. Muazzez , "Atatrk and the Beginning of Cuneiform Studies in

Turkey", JCS 40/2 s.213, 214, (Atarrk ve Trkiye'de iviyazlar Biliminin Balamas), Erdem, c.6, sa- y 16, s.286, 287.) 2. Samuel Noah Kramer, Sumerians, Their History, Culture and Character, Chicago, 1965, s.306. Diane Wolkstein ve Samuel Noah Kramer, Inanna queen of Heaven and Earth, Her Stories and Hymns from Sumer, Philadelphia, 1983, s.115. Cyrus Gordon, The Connen Background of Creek and Hebrew Civilization, New York, 1965, s.48. 3. Mebrure Tosun, Sumer Dili ile Trk Dili Arasnda Karlatrma, Atatrk Konferanslan IV, Ankara, 1973, s.147, 168. Osman Nedim Tuna, Sumer Dili i1e Trk Dillerinin Tarihi lgisi ve Trk Dilinin Ya Meselesi, Ankara, 1989. 4. Hartmut Schmkel, Das Land Sumer, Stuttgart, 1962, s.169. 5. Samuel Noah Kruner, Tarih Sumer de Balar (History Begins at Sumer ), ev. Muazzez lmiye , Ankara, 1990, s.148. 6. Samuel Noah Kruner, Tarih Sumer de Balar (History Begins at Sumer ), ev. Muazzez lmiye , Ankara, 1990, s.225. 7. Samuel Noah Kruner, Tarih Sumer de Balar (History Begins at Sumer ), ev. Muazzez lmiye , Ankara, 1990, s.317-322. 8. Sumerde Astnonomi, Matematik ve Tp hakknda daha geni bilgi iin: Ord. Pcof. Dr. Aydn Sayh, Msrllarda ve Mezopotamyallarda Matematik, Astrononi ve Tp, Ankara 1991. 9. Kazlardan karlan Sumer edebiyatna ait tabletlerin hemen hemen te biri stanbul Arkeoloji mzelerinin zengin iviyazl Belgeler

Arivi'nde bulunmaktadr. Bu yzyln zellikle ikinci yarsndan sonra, S.N. Kramer, Hatice Kzlyay ve Muazzez tarafindan yaymlanan bu tabletlerle, Sumer edebiyatna ait yeni konular ortaya km ve birok konu da tamamlanabilmitir. Bunlar hakknda bilgi iin, Muazzez lmiye , stanbul Arkeoloji Mzeleri iviyazl Belgeler Arivinin Smer Edebiyatna Katklar, X. Trk Tarih Kongresi, Ankara 1930, s.481-497. Sumer edebiyah hakknda daha geni bilgi iin S.N. Kramer, History Begins at Sumer, (Tarih Sumer'de Balar), eviren Muazzez lmiye , Ankara, 1990. 10. Bu konuda daha geni bilgi iin, Prof. Dr. B. Landsberger, Sumerlilerin Kltr Sahasndaki Baarlar (Dil ve Tanh Corafya Fakltesi dergisi , c.3, s.137) 11. SN. Kramer, The Sumerians, Their History, Cultur and Character, Chigago, 1965, s.143. Sabunu da Sumerliler yapm ilk kez. 12. Asur'da Tanr bildirilen genellikle saraya bal olanlara geliyor. Byle bir bildiriyi Asur Kral Sanharip'in katlinden sonra ( 681) taht kavgalar arasnda, onun yerine geen Asarhiadon ( 680-669) alyor. Ak Tanras tar, bir kadn peygamber yoluyla ona yle sesleniyor: "Ben Arbela tar'ym. Ey Asarhadon! Asur Kral! Asurda, Ninive'da, Kalah ve Arbela'da uzm zamanlara, sonsuz yllara kadar benim Kralm Asarhadon'u kutsayacam uzun zamanlara, sonsuz yllara kadar tahtn gn altnda kurdum. Onu altn bir ivi ile ge baladm. Elmaslann ile Asur Kral Asarhadon'u klandrdm." (Meissner, Babylonien und Assyrien I, Heidelberg, 1925, s.281.) 13. Sumer'deki "Tanr evi" deyimi, Kur'an'da "Allah'n mescitleri" (Tevbe Suresi, ayet 17, 18) eklinde bulunmaktadr. Sumer'de mabet veya saray anlamna gelen "e.gal" kelimesi Tevrat'ta "hegal" olmutur. Max I. Dimont, Jews, God and History, New York, 1962, s.65'te; "Babil topranda Yahudiler iki yeni dnce gelitirdiler, bunlar o zamandan beri insanln mal oldu. Kurban iin Tanr evi yerine,

dinsel toplant iin sinagoglar yaptlar. Buralarda Tanr'ya kurban yapmak yerine dua etmeyi koydular. Sinagoglar Hristiyanlkta kiliselere, Mslmanlkta camilere dnt. Dua, bu insanlar arasnda Tanr'ya adanan bir sembol haline geldi" eklinde yazlmaktadr. 14. Sumer dininde Ay kltnn nemli bir yeri vardr. Ayn ilk grnd gn, 15 gnlk olduu ve grnmedii gnlerde trenler yaplr, hatta baz yiyecekler yenilmezdi. slamiyette de oru ve bayramlar Ayn grnne gre dzenlenmitir. 15. C.L. Woolley, The Sumerians, New York, 1965, s.102; Hammurabi 146; Tevrat Tekvin bap 21: 8-21; Kur'an'da eitli sureler iinde. 16.S.N. Kramer, The Sumerians, s.322. slamiyetten nce baz Arap kabileleri anaerkil olup kadnlar birka koca alabiliyorlarm. (Hayrullah rs, Hazreti Muhammed, stanbul 1963, s.160, 161.) slamiyetten sonra da baz kabileler arasnda anaerkil detin srdn olduka eski bir tarihte Stern mecmuasnda, bir Alman kadn yazarn, Arabistan kabileleri arasnda yapt aratrma hakkndaki yazsnda bulunmaktadr. Sumerce metinde talanma olarak evrilen kelime tablette pek belirli olmadndan, yeni aratrmada, anlamsz brakld. 17. Prof. Dr. Mebrure Tosun, Do. Dr. Kadriye Yava, Sumer, Babil ve Asur Kanunlar ve Ammi Saduqa Ferman, Ankara, 1975, s.40, madde 5-7. 18. Bu efsaneye ait baz satrlar yle: Nippur'un gzel kz Tanra Ninlil annesinin nerisi zerine kendisini Tanr Enlil'e gstermek zere suya giriyor. Saf suda kz ykand/Ninlil Nunbirdu kanalnn kenannda yrd./Byk da baba Enlil grd onu/Bey kza "gel yatalm" dedi,

kz istemedi/"Benim dlyolum ok ufak birlemeyi bilemez /Dudaklanm ok kk pmeyi bilemez." Bunun zenne Enlil, vezirine bir tekne getirtir. Kzla teknede gezerken ona tecavz.eder. Bu olaya kzan Tanrlar meclisi Enlil'i yakalayaak yle derler: "Enlil ahlakszn biri, defol ehirden." Bylece Enlil yeralt dnyasna gnderilir. Ninlil de arkasndan gider. O arada Ay Tanrsna gebe kalr. Birok olaydan sonra ancak yeryzne karlar. (Tarih Sumer'de Balar, s.70-72.) 19. Tarih Sumer'de Balar, s.87-89. Sosyal adaletin Tanras Nane nin nasl bir Tanra olduunu ve insanlarda beenmedii hareketler nelerdir; aadaki dizeler anlatyor: kszlen bilen, dullan bilen, /nsann insana yapt zulm bilen, /kszlerin annesidir O. /Nane dullan koruyan,/Fakirlere haktanr olan,/Snanlara kucak aan,/Gszlere barnak bulan kraliedir o. Beenmedikleri: Kanunsuz yolda gezen,/Geerli olan gelenekleri aan, anlamalan bozan, /Fena yerlere beenerek bakan,/Byk arlk ls yerine kn koyan,/Uzun l yerine ksasn kullanan,/Kendine ait olmayan yiyip de "yedim" demeyen/ip de "itim" demeyen/Insanlar fena kimseler Tanra Nane iin. 20. Zerdt dinindeki cennet cehennem hakkndaki geni bilgi, Samuel Noah Kramer, Mythologies of Ancient World'de(America, 1961, s.358-360) bulunuyor. Buraya gre, lnn ruhu gn durduktan sonra korkun Sinvat Kprs'nden (Srat) geiyor. Adam dnyada iyi iler yapmsa gzel bir kz onu karlyor. lk admda cennetin iyi dncesine, ikinci admda iyi szne, ncde iyi

olaylarna, drdncde parlak sonsuz bir a girer. Eer insan iyi deilse, cesedi brakmayan ruhu, bir cin Srat Kprs'nden geirir. Onu fena bir kadn alr; fena sz, fena dnce, fena olaylardan geerek fena cinlerle karlar. Dier bir anlatya gre de ller canlanp ruhlaryla birleiyorlar. Hepsi, iinde kurun kaynayan bir kazana atlyor. yi olanlara bu lk st gibi geliyor. gn sonra hepsi oradan karlyor. lmszlk ikisi venliyor ve lmsz oluyorlar. 21. Robert Coopet, The Inquirer's Text-Book, Being Substance of Thirteen Lectures on the Bible, Boston, Londra, 1846, s.l l l. Bu kitap, Tevrat ve ncil'i ksm ksm eletiren 13 konferans kapsyor. Daha iviyazlan yeni zltneye balad ve tabletlerden, hele Sumer'den kimsenin haberi olmad bir zamanda yazlm. Bugn Sumerlilerden geldiini kantladmz Tevra'taki birok konunun, lsrailliler tarafndan yazlm olamayacann ve bunlann baka bir dille yazlm metinlerden alndnn ne srlmesi ok ilgin ve ileri grllk rneidir. Burada, "Tevrat'taki ilk be kitap Musa tarafndan yazlm olamaz, nk o zaman henz papirs kullanlmyor, ancak talar zsrine yazlyordu" deniyor. nl Yahudi filozofu Spinoza'ya (16. yzyl) gre, Yahudile'in Babil dnnden en az yz yl sonra bunlar yazlm olmalym. Sayfa 111'de Tevrat'tabulunan Ataszleri kitabnn Kral Sleyman'n olamayaca, bunlann Yahudilerden baka bir kavme ait deyimler koleksiyonu olduu, Sleyman'n adnn ona eklendiini yazyor R. Cooper. nk "Sleyman n Meselleri" blmnde, bap 25'n ilk satrlannda, "Bunlar Sleyman'n meselleridir, bunlan Yahuda Kral Hizkia toplayp yazdrm" denmektedir. Halbuki bu kral, Sleyman dan 250 yl sonra yaam. Bu kadar aradan sonra, yaym olmad halde nasl bilmiler bnnlarn Sleyman'a ait olduunu, diyor yazar. Ayrca bkz. Hayrullah rs, Musa ve Yahudilik, stanbul, 1966, s.241; S.N. Kramer, In the World of Sumer, An Autobiography, Detroit, 1986, s.225. 22. Kur'an'da Yusufun ikinci ryas yazl, birincisi yok. (Yusuf Suresi, ayet 4.)

23. Laga Kral Gudea ( 2250) Eninnu mabedinin yaplmasyla ilgili 1400 satr kapsayan iki silindir kitabe yazdrtm. Bunda: Gudea mabedi yapmadan nce bir rya gryor. Ryada, ahsi Tanrs Ningizida ufukta gne gibi douyor. Yaz ve okullarn koruyucusu Tanra Nidaba elinde gkte yazlanlar kapsayan bir tablet tutuyor (Levh-i Mahfuz). Mimarlk Tanrs Nindub da zerinde yaplacak mabedin plan bulunan mavi tatan bir tableti gsteriyor. (The Sumerians, .138.) Tevrat Hezekiel 4:1-2'de mabet planna paralel, "Sen de Ademolu, kendine bir tula al ve onu nne koy ve zerine bir ehir iz, Yerualim'i iz!" deniyor. 28. Kur'an'da yaratl ile ilgili dier ayetler: Tevbe Suresi, ayet 3: "phesiz ki, sizin Rabbiniz gkleri ve yeri 6 gnde yaratan, sonra da ileri idare ederek ara yerletirendir." Hd Suresi, ayet 7: "O, ar su zerinde iken gkleri ve yeri 6 gnde yaratandr." Furkan Suresi, ayet 59; Secde Suresi, ayet 4: (iki ayet de aym) "Gkleri ve yeri ve ikisinin arasndakileri 6 gnde yaratan, sonra ara yerleen Rahmandr." Sfft Suresi, ayet 11: "Ey Muhammed! Allaha ekoanlara sor! Kendilerini yaratmak m

daha zordur, yoksa bizim yarattmz gkleri yaratmak m? Aslnda biz kendilerini zl amurdan yaratmzdr." Fussilet Sresi, ayet 9, 11-12: "Ey Muhammed! Size yeri iki gnde yaratan m inkr ediyorsunuz ve ona e kouyorsunuz? "Sonra duman halinde bulunan ge yneldi ve ona ve yeryzne 'isteyerek veya istemeyerek buyruuma gelin' dedi . kisi de 'isteyerek geldik' dediler. Allah bunun zerine 2 gn iinde 7 gk yarat ve her gn iini kendisine bildirdi. Yakn g klarla donattk ve bozulmaktan korusduk." (Burada hem Allah, hem nc ahs konuuyor!) ================================================== ====================