Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume: 3 Issue: 14 Fall 2010

12 HAYVANLI TRK TAKV M VE KEHANET*+ THE TWELVE-ANIMALS TURKISH CALENDAR AND PREDICTION eref BOYRAZ***
zet nsan, ilah ve baz be er kanunlarn yasaklamasna ra men gelece i renme adna her a ve artta birok farkl fal veya kehanet e idini ortaya karm ve gerekti inde de bunlar kullanm tr. Kullanlan kehanet e itlerinden birisi de 12 hayvanl Trk takvimi esas zerine oturtulmu tur. Evrendeki birtakm dngsel olaylardan hareketle olu turuldu unu d nd mz 12 hayvanl Trk takvimini kullananlarn d ncesine gre scaklk, so ukluk, ya bakmlarndan ve bunlara ba l olarak da rn rekoltesi, ucuzluk, pahallk, hastalk, sa lk, emniyet vs. alarndan baz yllar di erlerine gre farkllk gstermektedir ve bu farkllklar 12 yllk periyotlarla srekli tekrar etmektedir. Buna gre yllar, her on iki ylda bir insann kar sna hep ayn eyleri karmaktadr. te bu d ncelerden hareketle e itli Trk topluluklar arasnda birtakm kehanetler ortaya km tr. lk rneklerine Divan Lgatit-Trkte rastlad mz bu kehanetler, daha sonra Farsa ya da Trke olarak yazya geirilmi ve zellikle Osmanl dneminde yaygnlk kazanm tr. Manzum veya mensur olarak farkl ki iler tarafndan yazlm olan Trke metinlerde nce yln nasl geece i ynnde kehanetler sralanmakta, ardndan o yl ierisinde do acak ocuklarn fiziksel ve karakteristik zellikleriyle gelecekleri hakknda bilgiler verilmektedir. Anahtar Kelimeler: Gelecek Kaygs, Kehanet, 12 Hayvanl Trk Takvimi, Kehanet Metinleri.

Abstract Despite their prohibition by celestial and some human laws, people produced many different fortune tellings and horoscopes in the name of learning future in any century and in any case, and they used them in case of need. One of the prediction type which is used grounds on the base of The Twelve-Animals Turkish Calendar. According to the thoughts of the users of The Twelve-Animals Turkish Calendar, which we think that it has been formed through some cyclic phenomenons in universe, some of the years designate discrepancy from others in some aspects such as yield of harvest, expense, health, disease, security, etc. which is geared to the condition of warmth, coldness and precipitation, and these discrepancies repeat every other twelve years periodicaly. This means that years get out the same things to the peoples way every other twelve years. With the effects of these thoughts some prophesies appeared among various Turkish communities. These predictions we encountered the first examples in the Divan Lgatit-Trk (The First Comprehensive Turkish Dictionary) was written in Turkish or Persian subsequently, and especially became widespread in the period of Ottoman. In Turkish texts which were written by different people as a verse and prose, precedingly the predictions are listed which was about how the year would pass, then the informations about the physical and mental characteristics of the children who would be born in the same year and their future are given. Key Words: Future Anxiety, Prediction, The Twelve-Animals Turkish Calendar, Prediction Texts.

1. Merakn Snr Tanmayan ocuklar: Fal ve Kehanet nsann biyo-psikolojik varl n srdrme konusunda do u tan getirmi oldu u gl arzusu, ihtiyalarnn oklu u, tkenmezli i ve buna mukabil igdsel hareketlerin bunlar gidermede yetersiz kalmas, greceli de olsa konformist bir yapya sahip olmas, yani en az aba ve emekle mmkn olan en
*+ Bu al ma, Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumunun 10-15 Eyll 2007 tarihleri arasnda Ankarada dzenlemi oldu u 38. CANAS ( nternational Congress of Asian and North African Studies) Uluslar aras Asya ve Kuzey Afrika al malar Kongresinde sunulan bildirinin gzden geirilmi eklidir. *** Do. Dr., Cumhuriyet niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Trk Halkbilimi Blm, Sivas.

- 149 -

rahat biimde ya ama iste i gibi etkenler onun, kanlmaz bir ekilde bilgiye ihtiyac oldu u gere ini ortaya koymu tur. Bu ihtiya, yine do u tan getirilen merak faktryle de birle ince kendisini daha kuvvetli bir ekilde hissettirir olmu tur. Bylesine nemli ve etkili faktrlerin tetikledi i bilgi ihtiyac insann, btn hayat boyunca onu elde etmek iin e itli ve yo un faaliyetler ierisine girmesini sa lam tr. Sz konusu faaliyetler, kendisini tetikleyen etkenlerin tazyikiyle insann dikkatlerini, farkl yo unluklarda da olsa, insan evreleyen evrenin, alglayabildi i tm unsurlar zerine yneltmi tir. Tabi insan, do rusal bir seyir izleyen zaman mefhumuyla da mukayyet/ku atlm oldu una gre bu, ayn dikkatlerin zaman do rusu zerinde cri oldu u anlamna da gelmektedir. Hal-i hazr ve gemi teki olay, olgu ve objeler hakknda bilgi edinme adna sarf edilen abalar, genellikle rasyonel yntemlerle er ya da ge, u veya bu ekil ve miktarda tatmin edici kar lklar bulurken gelecekteki ve bazen de gemi teki unsurlar konusunda ayn rasyonel yntemlerle arad cevaplar bulamamaktadr. Bu durum zellikle gelece i renmeye ynelik merak daha da kamlamakta ve insann ba ka yntemler aramasna neden olmaktadr. te bu aramalar neticesinde, tamamen inanca dayal olan ve fal veya kehanet st ba l yla anlan metotlar btn icat edilip kullanlr olmu tur. Gelecek bilgisini elde etme hususunda insan ylesine bir i tiyak duymaktadr ki hemen her a ve artta, akla hayale gelmeyecek bir y n unsur ve usul bu u urda kullanmaya al m tr. Sudan ate e, buluttan ku a, kumdan yldza, bakladan ay, kahve, iek, ok, zar, domino, krek kemi i, say, a a, glge, iskambil, el, yz, ayna, horoz, tts, ip, tarot, kitap1 ve tabiat olaylarna2 kadar ok geni bir yelpazede kar mza kan bu unsur ve usullere her geen gn, a a uygun yeni ara ve metotlar eklenmektedir. Bunlara rnek olarak bilgisayar, internet ve cep telefonu verilebilir. Cep telefonlar, servis sa layclar sayesinde isteyene gnlk yldz faln sunabilmektedir. Dnyadaki milyonlarca bilgisayar al tran Windows i letim sisteminin bnyesinde bulunan Solitaire oyunu, fal tutma amacyla da kullanlabilmektedir. Tarayc ve kk bir program aracl yla bilgisayarn a ma yanlma ihtimali ok d k sistemine, hem de sratli bir ekilde el ve gz fal baktrlabilmektedir (Bkz. Ek 1). En az bilgisayar kadar nemli ve yine onun bir uzants olan internet, uzaktan tarot falna bakma imkan sunabilmektedir.3 Btn bunlar insann nlenemez gelecek meraknn rn de ilse neyin sonucunda ortaya km tr. nsann gelece i renme adna duydu u heves, sadece fal ve kehanet e itlerine ve onlarn aralarna yenilerini eklemekle kalmam ; yasaklara, toplumsal basklara ra men fal ve kehanet uygulamalarna devam etmesini de sa lam tr. rne in semavi dinler fal ve kehaneti aka yasaklamasna (elebi 1995: 138-139; Scognamillo 2000: 163-167; Arslan 2000: 223-232; Kran 1999) ra men sz konusu dinlerin mntesipleri fal veya kehanete mracaat etmeye devam etmi ve hatta kimi zaman yasa koyan kutsal metinlerini4 de -kendilerince hakl gerekeler bularak- fala alet etmi lerdir. Saraylarda kahin veya mneccim istihdam edilmesini (Aydz 1993) gerektirecek kadar ileri giden gelece i renme arzusu hatta hrs, bir ara Osmanl devletinde ylesine bir noktaya ula m tr ki neredeyse insanlar, mneccim ya da falclara dan madan adm attrmaz hale getirmi tir (Abdlaziz Bey 1995: 364369). Yeni bir i e ba lama, bina temeli atma, nikah kyma, yazl a ta nma, seyahate kma gibi yaplacak her i iin bir e ref saat veya gn gzetilir olmu tur. Bunun iin varlkllar mneccim veya falclara, di erleri ise onlarn yazdklar metinlere ba vurur hale gelmi tir. Osmanl dnemine ait kimi el yazmas eserlerdeki tra olunan, elbiselik biilen, kan aldrlan, kula n nlad vakitlerin insann gelece i adna nelere delalet etti ini belirten metinlerin varl ve bunlarn azmsanamayacak bir miktarda olmas bunu aka gstermektedir.5
1 2 3

Fal ve kehanet e itleri hakknda bilgi iin M. Aydn (1995: 134-138), A. Arslan (2000) ve G. Scognamillo (2000)nun al malarna baklabilir. Gne ve ay tutulmasndan, gk grlemesine, im ek akmasna, depreme, yeni ay grnmesine, iddetli ya mur ya masna, rzgar esmesine kadar 25 tabiat olaynn kehanet amacyla nasl kullanld n grmek iin bkz. (Boyraz 2006). rnek olarak (http://www.cizzlamafalcafe.com) adresine baklabilir. Sz konusu adresteki Msn' den Tarot Fal Baklr steye Gre Kursun Dklr Kahve Fal Baklr - Fatma KARAYILAN (Trnak iindeki imla siteye aittir.) tarzndaki ifadeler de gelecek meraknn insan hangi noktalara kadar gtrebilece inin nemli bir kant olsa gerektir. Kutsal metinler ierisinde fala en ak ve iddetli biimde Gayb Allahtan ba kas bilemez. 27/65 diye kar kan Kuran- Kerimin bile fala hangi yntemlerle alet edildi i ve bununla ilgili yazlm metinler iin bkz. (Uzun 1995: 141-145; Boyraz 2000: 162-166, 171-174; Temizkan 2007: 70-74). rnek olmas iin u kk metni sunabiliriz: Bb- Tra Mris-i fakr ile gamdr enbe, yek- enbe tra Rz- d- enbe bula nimet, ola devletl ba Rz- se- enbe sud v hastelik rz ola ehar- enbe gn eden devlet nimet bula Halk iinde ger diler isen bulasn nk-nm

- 150 -

Osmanlda bylesine yo un biimde kullanlan fal ve falclk, Cumhuriyet dnemine gelindi inde geri kalm l mza neden oldu u d nlen pek ok eyle birlikte, rasyonel olmad iin yasaklanm tr. Fal, falclk ve buna benzer ba ka birok husus, 30 Kasm 1925 tarih ve 677 sayl Tekke ve Zaviyelerin Kapatlmasna Dair Kanun erevesinde falclk, byclk, frklk ve gayptan haber vermek ve murada kavu turmak maksadiyle nshaclk gibi unvan ve sfatlarn istimaliyle bu unvan ve sfatlara ait hizmet ifa ve kisve iktisas memnudur. hkm uyarnca yasaklanmasna ra men pek ok ki i gizliden gizliye fala bakmaya ve baktrmaya devam etmi tir. Rasyonel olann kutsanp yceltildi i irrasyonelin tekile tirilip det aforoz edildi i modern a ve toplumlarda her ne kadar bir ara fal ve benzeri unsurlara olan meyil azalm , meyledenler kmsenmi se de ne fal e itleri tamamen ortadan kalkm tr ne de ona inanan ve ba vuranlar. Bu ba lamda rasyonalizmin savunuculu unu yapan baz gazete ve dergiler bile sayfalar arasnda yldz ve tarot fallarna yer vermekten kendilerini alamam tr. rrasyonele srt evirenler ise gelecek merakn tatmin iin rasyonel yntemlerle onu renmeye al m ve bunun iin futurolojiyi ihdas etmi tir. Fakat insan yine de gelece ini renmek iin eski bildik yntemlere ba vurmaktan geri durmam tr. Fala inanma, falsz da kalma. d ncesinin sikiyle zellikle kahve fallar, hanm toplantlarnn bir numaral konusu olmu tur. Bir ara gelecekten haber verdi ini iddia eden medyumlar olduka popler olmu ve hatta kimi haber alma te kilatlarnn bile medyumlara mracaat ettikleri sylentileri yaylm tr. Gelece i renme iste i ve bu iste in kar konulamazl n fark ederek bunu ticar bir kazanca dn trmeyi arzu edenler, doksanl yllarn sonlar ile iki binli yllarn ba larnda zellikle Ankara, stanbul gibi byk ehirlerde yasalara ra men fal kafelerin6 almasn sa lam ve grd ra bet nedeniyle de ok ksa bir zaman ierisinde bunlarn saysnda patlama yaptrm tr. Camlarndaki ya da tabelalarndaki Kahve sizden, falnza bakmak bizden., Trk kahvesi + fal 5 milyon, Tarot falna baklr., "Tarot 10 milyon" Fala inanma, falsz kalma. gibi ibarelerle m teri ekmeye al an ve ok ksa bir zaman zarfnda hatr saylr bir sektr haline dn en bu tr yerlerde fal bakmak, yukarda szn etti imiz kanun hkm uyarnca 2005in sonlarnda yasaklanm tr. Ancak bunlarn bir ksm faaliyetlerine gerek kendi mekanlarnda ve gerekse internet zerinde yine devam etmektedir:

18.04.2009 tarihinde Ankara Kzlaydaki bir kafeden alnan grnt. Grld zere gelece i renme hususunda insanlarn ortaya koymu oldu u ve fal veya kehanet st ba l yla anlan yntemler ve bunlarn aralar, ilah ve be er yasaklara ra men yeni artlara ayak uydurarak varl n srdrmektedir ve insanlar gelecek kaygs ekti i mddete de srdrecektir. te bylesine gl ve sreklilik arz eden gelece i renme arzusunun insanlara kullandrtt aralardan birisi de takvim bilgisidir. Fakat bu konuya gemeden nce bir ba ka husus zerinde durmann yararl olaca n d nyoruz ki o da fal veya kehanetin ortaya kmasn sa layan etkenlerdir.

Rz- pen- enbe tra ol, sana derim ey hmm Kim ki ister devleti arta, ola mr drz Cuma gn det edine t kim ola ser-firz (Sleymaniye Ktphanesi, Hac Mahmud Blm, Nu: 4296, yk. 11b). Bylesi bir konunun manzumeyle ifade edilmi olmas ise dikkate de er bir ba ka husustur. Konunun ifadesinde manzum yapnn tercih edilmesi, hem konunun aklda kalcl n sa lamak, hem konuya verilen nemi gstermek hem de yazarnn irlik kabiliyetini ortaya koymak istemesinden kaynaklanyor olsa gerektir. Fal kafeler hakknda yaplm bir al ma iin bkz. (Gngr 2004).

- 151 -

2. Fal ve Kehaneti

leten Faktrler

al mamzn ba ndan beri fal veya kehanetin gelece i renme arzusundan kaynakland n ifade etmeye gayret ediyoruz. Evet bu do rudur, ancak fal veya kehanetin tam olarak nasl ortaya km olabilece i konusunu bu, tek ba na aydnlatmaya yeterli de ildir. Zira sz konusu arzu, gc nispetinde insan sadece birtakm abalar ierisine srkler, fal ya da kehanete de il. nk fal ya da kehanete srkleyebilmesi iin nce fal ya da kehanet yoluyla gerekle ece i sylenen eylerin olu um mant nn kavranm , di er bir deyi le hayatn tabiatnn az ya da ok anla lm olmas gerekir. Daha ak bir ekilde ifade etmek gerekirse fal ya da kehanet, ola anst g veya zellikleri oldu u vehmedilen birtakm ipularndan hareketle gelece e ili kin yorumlar yapmaktr. Bu yorumlar yapabilmek iin elbette gemi i, hal-i hazr ve hayatn nasl bir seyir izledi ini bilmek icap etmektedir. nk gelecek hem gemi ve hal-i hazr zerinde ykselmektedir ve dolaysyla nispeten onlardan izler ta yacaktr hem de ok ola anst bir durum olmazsa gelecekte de byk oranda gemi teki dngler tekrar edecektir. te bu sebeple olsa gerek ki fal ve kehanet yorumlar, byk oranda gemi ve imdiki zamann bilgilerine yaslanarak ya da onlar baz alnarak yaplmaktadr. Buna gre fal ve kehanetin yaplmasn, daha do rusu ortaya kmasn sa layan ba lca faktr, insann tabiattaki dngy fark etmi olmasdr. Gece-gndz, mevsimler ve buna ba l olarak tabiatta hep ayn periyotlarla gerekle en yani deveran eden olu umlar, dngsel hareketler, her insann a a yukar ayn yap ve ihtiyalara sahip olmas, hayatnn birbirine benzer srelerden gemesi gibi durumlar insano lu tarafndan fark edilmi ve bunun neticesinde gelecekte de benzer olay ya da durumlarn ya anaca veya ya anabilece i sonucuna varlm tr. Gzlem ve deneyimler neticesinde elde edilen bu sonu, gelecek merakyla birle ince fal denilen yorumlar ortaya km olmaldr. Gelecekte de imdikine benzer eyler ya anaca d nld iin olsa gerek ki fallarda sylenenler hep mevcut durum ya da zelliklere benzemektedir veya onlar mihver edinmektedir. Bu ba lamda hemen hemen hibir falda, mevcut durumla tamamen alakasz bilgilere rastlanlmamaktadr. rne in televizyonlarn esamisinin bile okunmad dnemlerde fala bakan bir kimse birine; Sen ileride ok nl bir televizyon yldz olacaksn. anlamna gelen bir cmle sarf edebilmi midir? Sanmyoruz nk hem televizyonun ve onun yldznn nasl bir ey oldu u bilinmemektedir hem de televizyon yldz olmann bireysel ve toplumsal adan de eri. Buradan hareketle fallarda sylenenlerin, syleyen asndan gemi ve imdiki zamana yaslanmas gerekti i gibi sylenilen asndan da ayn noktalar referans almak zorunda oldu unu ifade edebiliriz. nk falna baklan ki i de kendisi iin anlaml eyler duymak ister. Bunun iin de sylenenlerin, sylenilen ki inin ya antsndan tamamen kopuk olmamas, onun de er yarglarna, ya am tarzna ve beklentilerine uygun olmas gerekir. Bu da demektir ki hangi ara veya yntem kullanlarak yaplrsa yaplsn fal, bakan iin de baktran iin de gelecek haberleri verirken hal-i hazra ve gemi e u veya bu lde yaslanmak zorundadr. Bunun iin de elbette ki hayatn, aslnda bir dngden ibaret oldu unun fark edilmesi gerekir. te bu fark edildikten sonra gelecekte de -detaylardaki baz kk farkllklara ra men- benzer eylerin ya anaca karsamas yaplm ve bylece fal do mu olmaldr. Faln ortaya kmasn sa layan yegne etken bu de ildir sanrz. nk meselenin bir de inan boyutu bulunmaktadr. Bir zamanlar animist olan baz insanlar, evresinde grd her varl n bir ruhu ve gc oldu una, dolaysyla bunlarn da insann hayatn u veya bu ekilde etkileyebil/di/ece/ ine inanyordu. Bu inan dolaysyla sz konusu varlklarn durum veya hareketlerine baklarak, etkileri nispetinde gelecekle ilgili haberler verilmeye ba lanm tr. Malum oldu u zere animizmden sonraki a amada baz varlklarn tanr oldu una hkmediliyordu. Bu hkm erevesinde her biri farkl g ve zelliklere sahip, dolaysyla farkl alan veya zamanlarda etkili olan bu tanrlarn da insanlar zerinde periyodik olarak de i en etkileri oldu u d nlyordu. te bu etkilere baklarak da gelecekle ilgili yorumlar yaplmaya ba land. Bilindi i zere yldz fal bu cinstendir. Fakat dikkat edilecek olursa szn etti imiz bu inan lara dayanarak yaplan fallarda da gelece e ili kin hkmler verilirken yine hayatn dngsel oldu u karsamasndan istifade edilmektedir. Kader olgusu ortaya kt nda insanlar, ya anacak olanlar nceden belirlenmi ve bunlar da bir yerlerde kaytl7 oldu una gre bir ekilde renilebilir d ncesiyle fallarna yeni bir dayanak bulmu lardr.

Milattan nce 1700' lere tarihlenen, Mezopotamya kkenli bir efsaneye gre tanrlar insanlarn kaderlerini tabletlere yazar, gkyzne asarlarm . Bylece insanlarn ba na nelerin gelece i belli olurmu . Birgn Ku Adam Anzu bu kader tabletlerini alm ve yeryznde karga a ba lam . Fakat uzun u ra lar sonucunda tanrlar tabletleri ondan alp tekrar yerlerine asm ve insanlar kaderlerine yeniden kavu mu lar. Bilindi i zere slam literatrde de insanlarn kaderi levh-i mahfuz (saklanm , korunmu levhalar)da yazldr. nan a gre baz eytanlar veya cinler bu levhalardan insanlarn kaderine ili kin baz bilgi krntlarn alp ki bu konudan Kuran (37/8-10) da

- 152 -

Bu nedenle bazlar fallarnda gelecek bilgileri verirken bunu, kader bilgisine eri me imkn olanlardan aldklarn ya da bunlarn do rudan, bizzat kendilerine bildirildi ini ima etmektedirler. Bu imalarn hakl karacak gerekeleri de vardr. nk gayb Allahtan ba ka kimsenin bilemeyece ini belirten Kuran (72/26-27), Allahn bunu, diledi i kullarna bildirebilece i yolunda bir beyana da sahiptir. lah kaynakl oldu u iddia edilse bile bu tr fallarda da fal baklanlarn beklentilerinden tr yine gemi te veya hlde ya anlanlarn benzerleri sylenmektedir. Btn bunlardan da anla laca zere gelece in haberleri verilirken o unlukla hayatn dngselli inden istifade edilmektedir. 3. Bir Kehanet Arac Olarak Takvim ve 12 Hayvanl Trk Takvimi Bilindi i zere gece-gndz, yaz-k , ayn hareketleri gibi zaman ierisindeki baz olay ya da durumlarn belirli periyotlarla srekli tekrar etmesi, zamann belli dilimlere blnmesini, yani takvimin ortaya kmasn sa lam tr. Baz olay ya da durumlarn belirli zaman dilimlerinde srekli tekrar etmesi ise zamann, sz konusu olay ya da durumlarn gerekle mesinde etkili oldu u d ncesini do urmu ve bu da takvime ba l birtakm fal veya kehanet yntemlerini ortaya karm tr. rne in yeni yla ne yaparak girersen btn yl boyunca hep ayn eyle me gul olursun kehaneti gibi. Takvim bilgisinden hareketle yaplan fal veya kehanette ara olarak sanrz en fazla yl periyodu kullanlmaktadr. En fazla yl periyodunun kullanlmas ise yle sanyoruz ki tabiatta gzlemlenebilen en byk dngsel de i ikliklerin yla ba l olarak gerekle mesinden kaynaklanmaktadr. Genellikle ylba gn yaplan birtakm pratiklerle o yln nasl geece i, ki iye neler getirece i gibi konular hakknda gelece e ili kin bilgiler alnmaya al lmaktadr.8 Ayrca Rum, hicr, milad gibi e itli takvimlerdeki ylba nn denk geldi i gne baklarak da sz konusu yln, o takvimi kullananlar iin nasl geece ine dair e itli kehanetlerde bulunulmaktadr. Astrolojinin ilkeleri kullanlarak gerekle tirilen bu tarz kehanetin (Boyraz 2006: 95-97, 106-112), nevruzu ylba addeden Trkler iin de yapld , Osmanl dneminden kalma baz metinlerden anla lmaktadr (Boyraz 2002: 291-295). Trk takvim bilgisinden hareketle olu turulmu bundan ba ka bir kehanet yntemi daha vardr ki o da on iki hayvanl Trk takvimi esas zerine oturtulmu tur. Sz konusu esas zerine bina edilmi kehanetler bize yle geliyor ki nevruzun ilk gnne baklarak yaplanlara nazaran daha eski ve daha Trke hastr. nk astrolojinin ilkeleri kullanlarak ve nevruzun ilk gn dikkate alnarak yaplan kehanet metinleri hem 16. yzyldan ncesinde grlmemektedir hem de bunlarn benzerlerine halk arasnda rastlanmaktadr. Oysa on iki hayvanl Trk takviminden hareketle yaplan kehanetlerde durum bunun tam tersidir. Sz edilen kehanetlerin hem yazl metinlerine hem de halk arasndaki biimlerine Ka garl Mahmutla birlikte on birinci yzyldan itibaren, geni bir co rafyada tesadf etmek mmkndr. Hafzalarmz tazelemek gerekirse bilindi i zere on iki hayvanl takvim Japonyadan Do u Avrupaya kadar olduka geni bir sahada, birok Asyal kavim tarafndan kullanlm tr (Turan 1941: 47-63; Tavkul 2007: 26-27). lk olarak hangi kltr tarafndan ihdas edildi i hl tart mal olan bu takvimi, her millet birtakm de i ikliklere u ratarak kendi kltrne zg hale getirmi tir.9 On iki hayvanl takvimin men ei konusunda ne kan iki kltrden biri olan Trk kltr, bu takvimi inlilerden alm olsa bile -ki takvimin Trk boylar arasndaki yaygnl ve eskili i d nlnce bu ihtimal bize olduka uzak grnyoronda meydana getirdi i de i ikliklerle onu Trke has klm ve buna On iki hayvanl Trk takvimi denilmesini sa lam tr. Ksaca zetleyecek olursak on iki hayvanl Trk takvimine gre bir gn 12 a 10, her a da 8 kehten olu maktadr. Gktrkler dnemine kadar ay yl esas alnd ndan bu takvime gre bir ay bazen 30, bazen de 29 gn ekmektedir. 12 ayn yani 354 gnn bir yl olu turdu u bu takvimde her bir yl, bir hayvan
bahsetmektedir- zerlerine de bir eyler katarak ilgili ki ilere ula trrlarm . Gelecek bilgileri veren baz ki iler bilgilerini i te bu inanca dayandrmaktadrlar. Dikkat edilecek olursa her iki inan da birbirine ok benzemektedir. kisinde de kaderin yazl oldu u levhalar vardr ve gkte(?) sakl vaziyette durmaktadr. kisinde de bir hrszlk sz konusudur ve bu dzeni bozmaya yneliktir. Niyet ama veya tutma, kulak fal gibi gelecek bilgisi almaya odakl baz ylba uygulamalar hakknda bkz. (Ycel 2000: 405-408; Boyraz 2002: 295; 2006: 227-229) On iki hayvanl takvim ve farkl kltrel co rafyalarda bu takvimde meydana gelen de i iklikler iin bkz. (Rza Nur 1926: 2-17; Atalay 1939: 344-348; Turan 1941; ay 1993: 21-28; Baykara 2001: 33-41; Durmu 2004: 4-6; Tavkul 2007: 25-44; Aynakulova 2007: 21-28). Gn, a lara ayrarak blmlendirme Anadolunun baz blgelerinde hl devam etmektedir. rne in bu satrlarn yazarnn do um yeri olan Sivasn baz kylerinde, herhangi bir i ya da durumun ne zaman gerekle ti ini ifade etmek iin sylenilen baz ibarelerde; gu luh (ku luk) a , evle ( le) a , ilkindi (ikindi) a , yasd (yats) a rneklerindeki gibi a kelimesi kullanlmaktadr.

8 9

10

- 153 -

adyla anlmaktadr ve bu hayvanlarn says da 12dir. Divan Lgatit-Trk (Atalay 1939: 345-346)e gre sz konusu hayvanlarn adlar srasyla u ekildedir: 1. San, 2. kz, 3. pars, 4. tav an, 5. timsah, 6. ylan, 7. at, 8. koyun, 9. maymun, 10. tavuk, 11. kpek ve 12. domuz.11 Sanla ba layp domuzla biten bu 12 yllk devreye, farkl Trk boylarnda lehe farkll ndan kaynaklanan sebeplerden tr olsa gerek ki me, mel, ml, m e, m el gibi adlar verilmektedir. Smercede yl anlamna gelen mu szc nden tretildi i iddia edilen (Gerey 2003) menin be le arpmndan olu an 60 yllk devreye ise pkl denilmektedir ki bu adlandrma grd mz kadaryla sadece Hakaslara zgdr (Butanayev 1994: 457). Yeri gelmi ken burada bir hususa de inmenin faydal olaca n d nyoruz ki o da Neden 12? konusudur. Yukarda da grld zere bir gn a lara ayrlrken, bir yl aylara blnrken ve bir me olu turulurken hep 12 says kullanlm tr. Evet, neden 12? Bu soruya de il de bir benzeri olan Neden 12 hayvan? sualine cevap vermeye al an ender ki ilerden olan Osman Turan (1941: 88), ihtimal payn da brakarak bu on iki hayvan Trklerin on iki boy te kilatna mensup olduklar bir devrin totemik bir hatrasdr. iddiasn dile getirmektedir. Turan (1941: 72-88)n izah etmeye al t gibi bu iddiay destekleyecek veriler oldu u gibi akim brakacak hususlar da mevcuttur. rne in totemikse bu hayvanlarn arasnda baz nemli boylarn simgesi olan kurt, kartal ve da keisi, zellikle de kurt neden yoktur? Ayrca Trk boylar tarafndan de il totem, kutsal bile addedilmeyen ve hatta kimi boylarda ad bile sylenmek istenmeyen (Turan 1941: 81-82) san, ylan, maymun ve domuz gibi hayvan adlarna takvim ierisinde niin yer verilmi tir? Bu sorular, 12 hayvanl takvimin totemik kkenlere dayanabilece i ihtimal ve iddiasn zayflatmaktadr. Dolaysyla sz konusu hayvanlarn totemik men eden gelip gelmedi ini, eldeki verilere gre imdilik tam olarak syleyemiyoruz. Ancak burada ilgin bir tespiti de belirtmeden geemeyece iz: Nedense ad geen hayvanlarn ierisinde ku cinsinden hibir hayvann ismi bulunmamaktadr ve 24 O uz boyunun her biri de kendilerine ongun olarak ku trlerinden birini (gel 1993: 355-370) semi tir. Bu bir tesadf mdr yoksa zerinde ayrca durulmas gereken bir husus mudur? tam olarak karar veremedik fakat zihnimizin bir k esine bunu bir soru i areti olarak yerle tirdik. Neden 12? konusuna tekrar dnecek olursak biz bu saynn, boy te kilatndan ve totemik inan lardan ziyade bir yl olu turan 12 aydan kaynaklanm olabilece ini d nyoruz. Malum oldu u zere mevsimsel ve buna ba l olarak da tabiattaki bitkisel de i imlerin periyoduna gre olu turulan bir yllk zaman dilimi, Ayn devr hareketleri dikkate alnarak 12ye blnm tr. nk Ay, periyodik hareketini 354 gnlk bir ylda 12 defa gerekle tirmektedir. Zaman dilimi olan ayn sresi, Dnyann uydusu olan Ayn bir periyodik hareketi dikkate alnarak belirlenmi oldu undan olsa gerek ki tpk Trkede oldu u gibi baz dillerde, bazen 30, bazen 29 gn eken zaman dilimi ile Dnyann uydusunun ad ayn kelimeyle kar lanmaktadr (Emiro lu 1984: 40). te bir yln 12 ayla tamamlanp ba a dnd n fark eden mantk, ayn dzenin gnler ve yllar iin de geerli olabilece ini d nm olmaldr ki gnleri 12 a a blm ve 12 yldan olu an bir devir/me tasavvur etmi tir. Tesadf midir yoksa bilinli bir seim midir bilemiyoruz ama bu on ikili taksimat, 12 burla da rt mektedir ki Ka garl; bu konuyla ilgili nakletti i efsanesinde, yllarn adn koyan hakann szlerini aktarrken bunun hem bilinli bir seim oldu unu hem de 12 yllk devrenin 12 aya benzetilerek olu turuldu unu belirtmektedir: G n on iki burcu ve on iki ay saysnca her yla birer ad koyalm. (Atalay 1939: 345)

11

Hayvanlarn isimleri konusunda farkl Trk boylarnda muhtelif varyantlar (Turan 1941: 47-62; Tavkul 2007: 27-42) gze arpsa da sralama hemen hepsinde bu ekildedir. Varyantla ma da zellikle ikinci ve be inci hayvann isimlerinde yo unla maktadr. Ka garlnn kz yl kar l n verdi i ud ylna ba ka birok kaynak veya Trk boyunda s r ya da inek yl denilmektedir. Ayn familyadan olmalarna ra men her kelime de farkl varlklar kar lamaktadr. Ka garl, Trkler bu yllarn her birinde bir hikmet var sanarak fal tutarlar. der ve rnek olarak da Ud yl girdi inde sava o alrm ; nk kzler birbirleriyle vuru urlar, tos yaparlar. (Atalay 1939: 347) cmlesini ilave eder. Cmlede udun kar l olarak kzn seilmesi bo una de ildir zira inek, s r ve kz lemesi ierisinde en ok vuru anlar kzlerdir ve aslnda kzlerden de ziyade bo alardr. kzle bo a arasndaki fark da tarm toplumlarnda ok ak bir ekilde bilinmektedir. Kim bilir belki de udun tam kar l bo adr, nk ylla ilgili verilen hkme bo alar daha fazla uymaktadr. Bu sebeple ud ve benzeri ba ka kelimeleri evirirken kelimeler arasndaki anlam nanslarna dikkat etmek gerekir diye d nyoruz. Zira bo a, kz, s r ve inekten her birinin zellikleri birbirinden farkldr ve e er bu hayvanlarla yln zellikleri arasnda bir zde lik kuruluyorsa -ki bize gre bu muhakkaktr- bo a olmas gereken yere kz uyabilir ama inek hi uymaz. nk inek, kzn tam tersine halim, selim bir yapya sahiptir. On ikili devredeki be inci hayvann yerine de ejder, timsah, balk ve kertenkele gibi birbirinden farkl hayvan adlar kullanlmaktadr. Buradaki varyantla ma di erine gre daha keskindir. Bizce bu varyantla mann nereden kaynaklanm olabilece i zerinde iyi bir ekilde durulmas ve konunun aydnl a kavu turulmas gerekmektedir. Ka garl; Timsah yl girdi inde ya mur ok ya ar, bolluk olurmu ; nk timsah suda ya ar. demektedir. Bu mant a gre sz konusu yla, baz Trk boylarnda oldu u gibi balk yl da denilebilir, nk o da suda ya amaktadr. Bu durumda ayn yla ejder veya kertenkele yl diyenler bunu nereden karm lardr. Tavuk yln, murg (ku ) yl diye evirenlerin (bkz. metinler ksm) yapt bir dikkatsizlik mi sz konusudur yoksa farkl Trk boylarnn takvimlerinde yaptklar bir de i iklik mi? Bu hususun da etraflca tart lmas gerekti i kanaatindeyiz.

- 154 -

Buna gre nasl ki on iki aydan her birinin kendine has zellikleri ve getirileri vardr ve dngseldir, 12 a n ve yln da ayn dzene sahip oldu unu d nm olmaldrlar. Elbette bu ekilde d nm olmakta da bsbtn haksz ve dayanaktan yoksun de illerdir. Zira tam olarak periyodik olmasa bile baz yllar di erlerine oranla daha scak veya so uk, kurak veya bol ya l ya da mutedil gemekte, buna ba l olarak da tarm ve hayvanclkta kimi rnlerde bazen yksek verim, baz mahsullerde de kimi zaman d k rekolte elde edilmektedir. Tabi bu durum zincirleme olarak hastalk, sa lk, huzur, gven, emniyet, ucuzluk, pahallk ve hatta sava gibi ba ka birok konu zerinde kelebek etkisi olu turmaktadr. te yllar arasndaki bu ve buna benzer farkllklar ve bunlarn belirli periyotlarla tekrar etti inin fark edilmesi de melerin olu turulmasnda etkili olmu tur sanrz. Hayatnn seyri do rudan do ruya tabiat ko ullarna ba l oldu u iin tabiatn nabzn ok iyi tutmak zorunda olan insann yllar arasndaki bu ve benzeri farkllklar fark etmesi hi de zor olmasa gerektir. yle tahmin ediyoruz ki gzlem ve tecrbeyle yllarn tebarz etmi zellikleri tespit edildikten sonra bunlar birbirinden ayrt etme ihtiyac hsl olmu ve bu ihtiyac gidermek iin de her bir yla, o yln en ok ne km zelli ine uygun niteli e sahip hayvann ad verilmi tir. Byle yapld iin olsa gerek ki yllarla ilgili kehanet rnekleri verirken Ka garl Mahmut, kehaneti yazdktan sonra niin byle bir kehanette bulunuldu unun sebebini aklamaya al m ve bu meyanda yla adn veren hayvann bariz zelliklerini sralam tr: Tavuk ylnda yiyecek ok olur, ancak insanlar arasnda kar klk karm ; nk tavu un yemi danedir; daneyi bulabilmek iin pleri, krntlar birbirine kar trr. Timsah yl girdi inde ya mur ok ya ar, bolluk olurmu ; nk timsah suda ya ar. (Atalay 1939: 347) vs.12 te bu ekilde gzlem ve deneyim yoluyla olu turulmu oldu unu d nd mz on iki hayvanl yllar iin Trkler arasnda muhtelif kehanetler yaplm tr ki biz bu kehanetlerin de yllarn tecrbe edilmi zelliklerinden hareketle ortaya konulmu olabilece ini d nyoruz. Zira on iki hayvanl Trk takvimini olu turan mant a gre yukarda bahsetti imiz nedenlerden tr tecrbe edilmesi gereken, birbirinden farkl zelliklere sahip on iki yl vardr. Bu on iki yln zellikleri ve insanlara neler getirdi i bir kere renilecek olursa on iki yldan sonras birer dngden ibaret oldu u iin nceki yllarda gerekle enlerin aynlar ya da benzerleri ayn ad ta yan yllarda da insanlarn kar sna kacaktr. nk ayn art ve zellikler her zaman ayn sonular do urmaktadr. Ksaca bu, dnyada on iki yl arayla a a yukar hep ayn eyler olmaktadr veya olacaktr, demektir. On iki yllk dngden kaynaklanan kehanetler ve bunlarn her mede bir tekrar etmesi, hayatn devingen ve de i ken seyri ile ne derece rt mektedir bilinmez ama bilinen bir ey varsa o da bu kehanetlerin bir zamanlar ok yaygn oldu udur. yle ki on iki hayvanl yllardan ne et eden kehanetler, Azeri (Ferzeliyev 1994: 17-18; Nerimano lu 2004: 221), Kazak (Tavkul 2007: 37), Hakas (Butanayev 1994: 464-467; zkan 2002: 151), Nogay, Karaay-Malkarllar (Tavkul 2007: 39-40) gibi e itli Trk boylar ve hatta erkezler (Tavkul 2007: 41) arasnda, bugn bile hl szl gelenekte ya atlmaktadr. 4. 12 Hayvanl Trk Takviminden Hareketle Ya/p/z/lan Kehanet Metinleri Bylesine yaygn olarak biliniyor olmasndan olsa gerek ki bu kehanetler zaman ierisinde farkl ki iler tarafndan yazya da geirilmi tir. Bunlarn bazlarndan Rza Nur ve Osman Turan al malarnda bahsetmi ti. Rza Nur (1926: 13-14), Trk takvimini tekrar dirilterek yeniden kullanabilece imizi belirtti i makalesinde, bir el yazmasnda buldu u kehanetlerden bahsetmekte ve metnini muhtasar bir ekilde vermektedir. O. Turan ise (1941: 89-96; 108-118) al masnda bu konuya ayr bir blm ayrarak okuyucuya, evirisi ve orijinaliyle birlikte muhtelif metinler sunmu tur. Bu metinlerin ba nda Celalettin Mehmet Abdullah Yezdye ait Farsa Tuhfetl-Mneccimindeki ve brahim Hakknn Marifetnamesindeki13 konuyla ilgili blmler gelmektedir. Bunun yan sra Turan, ayn konuda Farsa ve Trke olarak yazlm birka kk metni de dikkatlere sunmu tur.
12

13

Nahcvandan derlenmi olan a a daki kehanetlerin (Ferzeliyev 1994: 17-18) yaps da sz konusu d ncelerimizi teyit etmeye yeterlidir sanrz: San yl: nsanlar san gibi olurlar, her eyi kemirip da trlar. kz yl: nsanlar i lek olurlar. Peleng yl: nsanlar peleng gibi yrtc olurlar. Tav an yl: nsanlar tav an gibi korkak olurlar. Balk yl: nsanlar suda ok hareket ederler. Ylan yl: Bu ylda insanlar birbirlerini zehirlerler. vs. 18. yzyln me hur ansiklopedisti olan Erzurumlu brahim Hakk (1330: 136-138), dneminin bilimlik pek ok konusuyla ilgili bilgiler verdi i Marifetnmesinde, on iki hayvanl Trk takvimine de yer ayrm ve konuyu 87 beyitlik bir manzumeyle anlatm tr. Pek ok yazmas bulunan ve birok defa da basks yaplan Marifetnmedeki bu manzume saysz ki i tarafndan okunmu olmaldr. Okundu unun gstergesi de baz ki iler tarafndan srf bu manzumenin ba ka eserlere istinsah edilmi olmasdr. Bunun birka rne i iin kaynakamza baklabilir. Cumhuriyet dneminde yaplan basklarna alnmayan bu manzumeyi Osman Turan, al masnda hem gnmz Trkesine evirip zetleyerek hem de Osmanl harfleriyle vermi tir. Anla laca zere brahim Hakknn ad geen manzumesinin tam bir yaz evrimi henz yoktur. Bu sebeple di erleriyle kar la trma imkan sunmas iin al mamzn ekler ksmna (Ek: 5) o da dahil edilmi tir.

- 155 -

Bizim burada sz konusu edece imiz metinlerse Trke olup bunlarn d ndadr. Tarih srasna gre verecek olursak tespit etti imiz ilk metin, mneccimba Mehmet elebiye aittir. Kaynaklarn (Bursal Mehmet Tahir 2000: 3/301) verdi i bilgiye gre ehzade camiinde bir mddet muvakkitlik yaptktan sonra mneccimba l a terfi eden Mehmet elebi, heyet ve ilm-i ncuma olduka vakftr. 1040 (1630-31)ta vefat eden elebinin Usul-i Ahkam- Sal-i lem adl eserinden ba ka, takvim ve yldzbilimi konularyla ilgili drt risalesi daha vardr. Mehmet elebinin Trk takvimiyle ilgili kehanetleri, Trkiye ktphanelerinde ok sayda nshas bulunan ve yukarda ad geen eserinin ierisinde yer almaktadr. elebi, astrolojinin ilkelerinden hareketle farkl milletler iin yl hkmlerinin nasl karld n anlatt eserinde (Boyraz 2006: 96-97), al masnn btncl olmas iin olsa gerek ki Trk takviminin kehanetlerinden de bahsetmi tir. Mehmet elebi, Bilgil ki Hata ve Huten ve Trkistan limleri bu lemin devrini on iki yl(a) blm lerdir ve her yl bir hayvann hy ve hsline nisbet edp ahkm ird etmi lerdir. (Metnin tamam iin bkz. Ek: 2) cmlesiyle konuya girdikten sonra srasyla on iki hayvan adn ta yan yllarn kehanetlerini mensur olarak sunmu ve Hata, Huten filozoflarnn ve a atayn aklllarnn bu konudaki inanlar olduka kavi, tecrbeleri fazladr. anlamna gelen ifadelerle konuyu noktalam tr. Tespit etti imiz ikinci metin ise Hasan Rzaynin kaleminden km tr. Celvetiye tarikatnn eyhlerinden olan Hasan Rzay, aslen Aksarayldr ve kaynaklarn (Bursal Mehmet Tahir 2000: 1/62) belirtti ine gre 1080 (1669-70)de Glistan nazmen tercme etmi tir ve ilahilerini barndran bir eseri daha vardr. iir vadisinde Glistan nazmen tercme edecek kadar mahir olan Hasan Rzay, on iki hayvanl Trk takviminin kehanetlerini de manzum olarak yazm tr. 95 beyit tutarndaki eserini Rzay, kendisinin belirtti ine gre kramayaca bir arkada nn teklifi zerine ve hayr duas almak maksadyla kaleme alm tr. Rzay, al lm hamdele ve salvele ksmndan sonra sz konusu kehanetlerin Huten, De t, in, Uygur ve Kpak memleketlerinde bilindi ini belirterek yllara gre kehanetleri sralamaya ba lam tr (Metnin tamam iin bkz. Ek: 3). Rzay, slam ve hatta tarikat eyhli i kimli inden olsa gerek ki kehanetlerden nce ve sonra her eyin Allahn hkm altnda oldu unu, zamann veya asrn herhangi bir etkisinin olamayaca n ve gelece i ancak Onun bilebilece ini hatrlatma ihtiyacn hissetmi tir: Cmle i de hkm Hdnundur / Sanma asrun yahud zamnundur veya Cmlesin Hak bilr bu ahkmn / Var ise zerre denl iznn Zira yukarda da belirtildi i gibi slama gre gayb Allahtan ba ka kimse bilemez ve her ey Allahn hkm tasarrufu altndadr. Rzaynin sz konusu eserinin imdilik drt nshasn tespit edebildik. Bunlardan birisi Ahkm- Sl-i Trkn ba l yla Sleymaniye Ktphanesi, Fatih Blm Nu: 3428/2de yer almaktadr. Di er nshalardan ikisi, Koyuno lu Mze ve Ktphanesi Nu: 12417 ve 12774te birisi de Bibliotheque Nationale, Regiusta kaytldr. Bu son nshann da ortak zelli i, Cevr brahim elebinin melhemesinin ierisinde yer almasdr. Bunun sebebi de sanrz Cevrinin melhemesinde14 farkl milletlerin ylba na gre e itli kehanetlerde bulunulmasdr. Cevrnin melhemesinin orijinalinde Trk takviminden hareketle yaplm kehanetler yer almad iin melhemeyi istinsah edenler, Rzaynin bu manzumesini hem bir eksikli i gidermek hem de konu btnl n sa lamak gayesiyle sz konusu eserin iine monte etmi olmallar. Rzaynin manzumesi mahlas beyti kaldrlarak ve Cevrye aitmi gibi gsterilerek ad geen ktphanedeki 12417 demirba numaral eserin ierisine tam manasyla eklemlenmi tir. Ayn ktphanenin 12774 numaral eserinde ise Rzaynin manzumesi, Cevrnin melhemesinin ba ksmna melhemeden ba msz olarak yazlm tr. Yine Ahkm- Sl-i Trkn ba l yla verilen manzume burada 2 beyit eksiktir. Bunlar haricinde tespit edebildi imiz metinlerin ise mellifleri belli de ildir. Bunlardan birincisi Ahkam- Sal-i Trkan adyla, Mill Ktphane Yz A 3502/4te kaytldr. Bu yazmada herhangi bir aklama yaplmakszn do rudan yllarn kehanetleri verilmi tir (Bu yazmann metni iin bkz. Ek: 4). Mensur olan bu metnin hemen altnda bulunan Der-vefat- Sultan brahim Han Bin yz yirmi alt (1714) senesi mh- rebiyylhirin yirminci mbarek yevm-i Cuma gn ki rz- Hzrun ibtida gn dr- fenadan dr- bekaya rhlet eyledi. biimindeki ifadelerden anla ld kadaryla metin, 05.05.1714 tarihinden nceki bir zamanda yazya geirilmi tir. Her bir yln, dolaysyla hayvan adnn Trke, Arapa veya Farsasnn ba lklar halinde verildi i sz konusu metinde fasl sonlarnda genellikle Allahu alem (Allah en iyi bilendir) ibaresi kullanlm tr. Metnin en sonunda da te bu aziz olan Allahn takdiridir. Gayb, en iyi bilici olan Allahtan ba kas bilemez. anlamlarna gelen Kuran- Kerim (6/96, 41/12, 27/65) kaynakl cmlelere yer verilmi tir. Bylece bir anlamda; Biz, gelece e ili kin bu bilgileri veriyoruz, isteyen bunlara inanabilir. Ama bizim inancmza gre her ey Allahn takdiridir ve gelece i ondan ba kas bilemez. denilmekte ve Allahn yasaklam oldu u bir i e/khinli e araclk etmi olmaktan dolay iman tazelemesi yaplmaktadr.
14

Melhemeler ve Cevr brahim elebinin melhemesi hakknda bilgi iin bkz. (Boyraz 2006).

- 156 -

Mellifini tespit edemedi imiz di er metin de mensur olup Resail-i Ahkam- Ncum adl risaleler mecmuasnn iinde bulunmaktadr. Sleymaniye Ktphanesi, Hamidiye Blm Nu: 842de kaytl olan mecmuadaki bu metinde de do rudan konuya girilmi tir. Yukardakinde oldu u gibi burada da Allahu alem ibareleri kullanlm tr. Yalnz sz konusu ibare, burada hem ba lklarda hem de fasl sonlarnda yazlm tr. Demek ki bu metni yazan veya istinsah edenin slam duyarll di erininkine gre daha fazladr. ster manzum olsun ister mensur, tespit etti imiz bu metinlerde usul hep ayndr. nce yln neler getirece i belirtilmekte, ardndan yl ierisinde do acak ocuklarn nasl bir yap ve gelece e sahip olaca konusunda muhtelif veriler sralanmaktadr. Bu ba lamda szn etti imiz metinlerde ya , scaklk, kuraklk, so ukluk gibi konular bakmndan mevsimlerin durumu, yeti tirilen tarm rnlerinin rekoltesi, ucuzluk, pahallk, salgn hastalklar, sava lar, yneticilerin halka kar tutumu, lm ve hastalk durumlar gibi hususlarda kehanetlerde bulunulup sz konusu yln ba , ortas ve sonunda do acak ocuklarn fizik ve karakteristik yapsndan ve nasl bir gelece e sahip olacaklarndan bahsedilmektedir. ocuklarn fizik ve karakteristik yapsndan sz edilirken de ok fazla ayrntya inilmeyip genellikle gzel yzl, do ru szl, iyi huylu, akll, zek, ileri gr l, al kan, cmert, anlay l, dost canls, yi it, vefal, ikiyzl, sebatkar, edepli, cesur, uzun mrl olup olmayaca konularnda bilgiler verilmektedir. Sz konusu bilgilere dikkat edilecek olursa aslnda bunlarn, her dnemde kar la labilecek durumlar oldu u ve her dnem insannda bulunmas istenilen meziyetlerin sraland grlecektir. Herhangi bir ki i ya da duruma ili kin ok zele inen bilgiler verilmedi i iin bu kehanetler hemen hemen birok dnemde geerlili ini korumaktadr. Anla laca zere szelli in do as gere i szl kltr ortamnda daha ksa tutulan kehanetler, yaznn koruyuculu una emanet edildi inde uzunla m ve daha sistematik hale gelmi tir. Bu uzunla ma ve sistematikle me derlemeler neticesinde mi olu mu yoksa onlar yazya geirenlerin tasarruflaryla sonradan m bu hale gelmi tir bunu tam olarak bilemiyoruz. Tam olarak bilemedi imiz hususlardan birisi de bu metinlerin derleme yoluyla m olu turuldu u yoksa herhangi bir yazl kaynaktan m alnd dr. Fakat metinlerde verilen kehanetlerin birbirlerine olan benzerli i ve hatta kimi zaman ayn yerde, ayn kelimelerin kullanlmas bunlarn tek bir kaynaktan alnm olabilece ini d ndrmektedir, hatta d ndrmekle de kalmayp iddia ettirmektedir. rne in iki farkl metinden fare yl iin yazlanlar birlikte okuyalm: Mu yl gelse delalet eder ki sl evveli ho lu la ve eminlikle gep miyane-i slde nem ve brn ve ucuzluk olup nevhi-i imalde harp ve ktal ve hn-rz ok olup ve mlk (u) selatinde gam ve kasavet ziyade ola ve k itidal zere ola ve mu galebe edp ekinlere ziyan ede ve tacirler sermayelerinden zarar edeler ve u rlar o alp miyan- nsta hile ve huda ziyade olup padi ah mukarreblerine gazap eyleye ve bu slde bir kimesneye rzn sylemek ey de ildir. E er bu yln evvelinde veled vcuda gelse sahib-i hner ve gayette zrek ve ortasnda vcuda gelen bed-hy ve bed-fiil ve bed-girdar u r ola. hirinde vcuda gelen yaramaz szl ve lecc ve kezzab ve b-emanet ola. (Mehmet elebi, Usul-i Ahkam- Sal-i lem, Mill Ktphane, Nu: Yz A 890/1, 18a-18b) Kaan mu yl gele halk eminlik zere olup rahatta olalar ve ylun evvelinde ya mur olup ucuzluklar ola ve meyveler dahi bol ola. Amma kan dklmek vki olup padi ahlara gam ve gussa vki ola ve k uzak olup ve mu galebe edp zarar eri dre ve bu ylda padi ahlardan hazer zere olmak gerek ve her mevlud ki bu ylun evvelinde vcuda gele be-gyet zrek ola ve amma mariz ola ve ekabir katnda sz makbul ola. Vasatnda vcuda gelen mevlud lim ve merdan ola ve hub-ry ola. Amma bed-girdar ola ve hirinde vcuda gelen mevlud bed-hy ola demi ler. (Mill Ktphane, Nu: Yz A 3502/4, 250a) Grld zere cmleler farkl olsa bile hemen hemen ayn kehanetler sylenmekte hatta bazen koyula trlm ibarelerde de oldu u gibi- ayn kelimeler kullanlmaktadr. kinci metin biraz daha ksa tutulmu olmal ki bu durum, benzerlikleri bir miktar azaltmaktadr. Fakat benzerli in bu kadar bile sz konusu metinlerin ayn kaynaktan alnm oldu unu sylememize yeterlidir, sanrz. Ancak bu kaynak nedir, kime aittir, Trke midir, Farsa m bunu imdilik bilemiyoruz. Ksaca on iki hayvanl Trk takvimiyle yaplan kehanetler yaygnl ve etkilili i dolaysyla szl kltr ortamndan sonra yazl kltr ortamna da geerek varl n, belki daha sistematik bir vaziyette, srdrm tr. Kk bir ara trmayla elde etti imiz bu metinlerin, daha geni al malarla ba ka varyantlarna veya nshalarna ula lma ihtimali olduka yksektir. Ula lmas ise sz konusu kehanetlerin varl n, Osmanl yazl kltr ortamnda hangi boyutlarda srdrm oldu unu daha iyi anlamamz

- 157 -

sa layacaktr. Kehanet metinlerinin ayrntl muhteva analizini imdilik bir ba ka al ma veya ara trmacya brakrken meraklsn, ekler ksmndaki metinleri okumaya davet ediyoruz.
KAYNAKA Abdlaziz Bey (1995), Osmanl det, Merasim ve Tabirleri, kinci Kitap, (Haz.: K. Arsan, D. A. Gnay), stanbul: Tarih Vakf Yurt Yaynlar. Ahkam- Sal-i Trkan, Mill Ktphane, Nu: Yz A 3502/4, yk. 249b-253b. ARSLAN, A.,- H. YILMAZ (2000). Do u ve Bat Kaynaklarna Gre Kehanet, stanbul: Karizma Yaynlar. ATALAY, Besim (1939). Divan Lgatit-Trk Tercmesi 1, Ankara: Alaeddin Kral Matbaas. AYDIN, Mehmet (1995). Fal, TDV slam Ansiklopedisi, stanbul, 12: 134-138. AYDZ, Salim (1993). Osmanl Devletinde Mneccimba lk ve Mneccimba lar, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi). AYNAKULOVA, Glnisa (2007). Gregoryen Kpaklar ve Oniki Hayvanl Trk Takvimi zerine, Mill Folklor, 74: 21-28. BAYKARA, Tuncer (2001). Oniki Hayvanl Trk Takvimi ve Yln Ba langc, Trk Dnyasnda Nevruz Drdnc Uluslararas Bilgi leni Bildirileri, Ankara: AKM Yay.: 33-41. BOYRAZ, eref (2000). Manzume ve Halkbilimi Asndan De eri, Trklk Bilimi Ara trmalar, IX: 151-174. BOYRAZ, eref (2002). Nevruzla lgili Yeni Yakla m Denemeleri ve Nevruzla Kehanet Yapma, Folklor / Edebiyat, 32: 287-296. BOYRAZ, eref (2006). Fal Kitab Melhemeler ve Trk Halk Kltr, stanbul: Kitabevi Yaynlar. Bursal Mehmet Tahir (2000). Osmanl Mellifleri 1, 2, 3 ve Ahmet Remzi Akyrek, Miftahl-Ktb ve Esami-i Mellifn Fihristi, Ankara: Bizim Bro Basmevi BUTANAYEV, V. (1994). Hakas Takvimi, Trk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, (ev.: V. Trk, T. Musabayev), 150: 457-468. AY, Abdlhaluk (1993). Trk Ergenekon Bayram Nevruz, Ankara: TKAE Yaynlar. ELEB , lyas (1995). slamda Fal, TDV slam Ansiklopedisi, stanbul, 12: 138-139. DURMU , lhami (2004). Eski Trklerde Zaman ve Takvimler, Trk Dnyas Nevruz Ansiklopedisi, Ankara: AKMB Yay., 1-13. EM RO LU, Kudret (1984). Ay Adlar Tarihesi, Tarih ve Toplum, 7: 40-45. FERZEL YEV, T. - GASIMLI, M. (1994). Azerbaycan Folkloru Antologiyas I Nahcvan Folkloru, Bak: Sabah Ne riyat. GEREY, Begmrat (2003). 5000 Yllk Smer-Trkmen http://www.turkmenhost.com/documents/Gerey/5000.htm. Ba lar Tarih, Kltr ve Dil Asndan Bir al ma,

GNGR, zgi (2004). Popler Kltr rn Olarak Fal, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi). http://mtad.humanity.ankara.edu.tr/IV-1_Mart2007/04_MTAD_4-1_UfukTavkul25-45.pdf http://www.cizzlamafalcafe.com brahim Hakk (1330). Marifetnme, (Tab ve Na iri: Krm Yusuf Ziya), stanbul: Matbaa- Ahmet Kamil. brahim Hakk, Ahkam- Sal-i Trkan, Milli Ktphane, Nu: Yz Cnk 288, yk. 1b-2b. brahim Hakk, Sal-i Trkan, Konya Blge Yazma Eserler Ktphanesi, Nu: 07 El 2979/7, yk. 64b-66a. KIRAN, Yavuz (1999). slam tikad Asndan Fal ve Falclk, Sakarya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi). Mehmet elebi, Usul-i Ahkam- Sal-i lem, Mill Ktphane, Nu: Yz A 890/1, yk. 1b-38ada 18a-21a. NER MANO LU, K. V. (2004). Nevruz ve Mitoloji, Trk Dnyas Nevruz Ansiklopedisi, Ankara: AKMB Yay., 217-226. GEL, Bahaeddin (1993). Trk Mitolojisi, 1, Ankara: TTK Yaynlar. ZKAN, sa (2002). Hakas Trklerinde Halk Takvimi ve l Kn (Nevruz) Bayram, Trk Kltrnde Nevruz Be inci Uluslararas Bilgi leni Bildirileri, Ankara: AKM Yay.: 149-159. Resail-i Ahkam- Ncum, Sleymaniye Ktphanesi, Hamidiye Blm Nu: 842, yk. 99b-102a. Risale-i Sl-i Trkan, Kastamonu l Halk Ktphanesi, Nu: 515/4, yk. 62a-64a, Farsa. Rza Nur (1926). Trk Takvimi, Trk Yurdu, 4 (19), 1-17. Rzay, Ahkm- Sl-i Trkn, Koyuno lu Mze ve Ktphanesi Nu: 12417, yk. 2a-3b. Rzay, Ahkm- Sl-i Trkn, Koyuno lu Mze ve Ktphanesi Nu: 12774, yk. 1a-3b.

- 158 -

Rzay, Ahkm- Sl-i Trkn, Sleymaniye Ktphanesi, Fatih Blm Nu: 3428/2, yk. 2a-4a. Rzay, Nazm- Ahkm- Sl-i Trkn, Bibliotheque Nationale, Regius, (Cevr brahim elebinin melhemesinin iinde). SCOGNAM LLO, G., - A. ARSLAN (2000). Do u ve Bat Kaynaklarna Gre Fal, stanbul: Karizma Yaynlar. TAVKUL, Ufuk (2007). Kltrel Etkile im Asndan Oniki Hayvanl Trk Takviminin Yayl , Modern Trklk Ara trmalar Dergisi, Cilt 4, Say: 1: 25-45. TEM ZKAN, Mehmet (2007). Bir Kuran Fal, Mill Folklor, 74: 70-74. TURAN, Osman (1941). Oniki Hayvanl Trk Takvimi, Ankara: DTCF Yay., stanbul Cumhuriyet Matbaas. UZUN, Mustafa (1995). Falnme, TDV slam Ansiklopedisi, stanbul, 12: 141-145. YCEL, Ay e (2000). Nevruzdan Bir Kesit: Fal. Trk Dnyasnda Nevruz nc Uluslararas Bilgi leni Bildirileri, (Hzl..: E. KILI), Ankara: AKM Yay., 405-408.

EKLER Ek: 1

Teknoloji, gelecek meraknn hizmetinde

Ek: 2 Mehmet elebi, Usul-i Ahkam- Sal-i lem, Mill Ktphane, Nu: Yz A 890/1, yk. 1b-38adan. 18a/ Bilgil ki Hata ve Huten ve Trkistan limleri bu lemin devrini on iki yl(a) blm lerdir ve her yl bir hayvann hy ve hsline nisbet edp ahkm ird etmi lerdir. Pes anlarun ihtiyarnca ve ol gruhun zumunca kaan kim Mu yl gelse delalet eder ki sl evveli ho lu la ve eminlikle gep miyane-i slde nem ve brn ve ucuzluk olup nevhi-i imalde harp ve ktal ve hn-rz ok olup ve mlk (u) selatinde gam ve kasavet ziyade ola ve k itidal zere ola ve mu galebe edp ekinlere ziyan ede ve tacirler sermayelerinden zarar edeler ve

u rlar o alp miyan- nsta hile ve huda ziyade olup padi ah mukarreblerine gazap eyleye ve bu slde bir kimesneye rzn sylemek ey de ildir. E er bu yln evvelinde veled vcuda gelse sahib-i hner ve gayette zrek ve ortasnda vcuda gelen bed-hy ve bed-fiil ve bed-girdar u r ola. hirinde 18b/ vcuda gelen yaramaz szl ve lecc ve kezzab ve b-emanet ola. Sl-i Gv Kaan gv yl gele delalet eder yl evvelinde ba a rs, nzle ve dima marazlar ok olup ekseri halayk ztrap ve havf zre olalar ve etraf- lemde ve derya kenarlarnda ve ma rip ile imal arasnda fitne ve fesat ve n-hak kanlar dklmek vki ola ve baz mevazide ya murlar ve

159

tolular ya up rad berk ve sikalar olup baz mamur yerler ekirgeden veya ate ten ve zelzeleden harap ola. Amma tbistan aylarnda ucuzluklar olup Rum vilayetlerinin baz yerlerinde hareket-i asker vki olup ve Ba dat vilayetlerinde baz azim kaleler ve me hur hisarlar feth olup ekseriya gaziler mu tenim ve d-km ola ve k ziyade ok uzak olup ulem ve e rafl-izam arasnda ztl-cenb ve humma muharrika ve ksrk ve nzle ekser vki ola ve bu yln evvelinde vcuda gelen veled raktan grc ve dakik fikirli ve hb-endi ve maslahat-gzar ola amma kend mhimmatnda mhmel ve aher kimesneler i inde mukaddim ola ve bu yl ortasnda vcuda gelen suretl ve gler yzl ve i ret-i dost ola ve hir-i slde vcuda gelen b-dest ve gam-nk ve rencr ve ebleh ve ndn ve b-idrak ola. Sl-i Pars Kaan kim pars yl gele delalet halk arasnda kin ve bu z ve haset ve adavet ve nifak ziyade olup ve ark canibinden baz harici zuhur ede ve mlk (u) selatin miyannda ihtilaf vki ola ve baz yerde harp ve ktal 19a/ vki ola. Lakin tiz vakitte mndefi ola ve hayvanat- ar-p ve siba ok helak ola ve baz yerlerde ziyade zelzele vki olup ol sebepten ok binalar harap ola ve ekser evkat muztar ve muhtelif yeller esp deryada ok gemiler gark ola. Baz ekinlere ve hububata fet eri e. Hassa zme ziyade eri e ve ita edid ve medid ola ve halk arasnda demev marazlar ok ola ve her veled ki bu yln evvelinde gele ziyade zrek ve gayet bahadr ola ve li-himmet ve aziml-kadr ola. Evastnda gelen begayet hb-r ve nk-h ola. hirinde vcuda gelen ziyade khil ola. Sl-i Harg Halk arasnda ceza () feza ziyade dine tiz gee salahiyyet zere ola ve fasl- tabistanda canib-i ark ve garbda halk asker harekatndan muztaribl-hl olalar ve Kuhistanda zelzele vki olup brn bisyr ola ve baz emkinede veba vki ola ve eracif ve zer ziyan ola ve evailinde vcuda gelen veled b-vefa ve ikiyzl ve gammaz ve lecc ve bkarar ola ve evastnda gelen uzun fikirl ve kemvz ve kalill-basar ola hirinde gelen saht-ruy ve d men-huy kimseye nefi olmaya ve kalill-mr ola. Sl-i Semek Halk arasnda fitne ve fesat ve tnd inat ziyade olup ve le ker hareket edp harp ve ktal ziyade ola ve arpa ve bu day ziyade ola ve iddet-i itadan yemi a alarna fet eri e ve yay faslnda brn az olup fasl- bahar kar ve sovuk 19b/ ile gee ve k ziyade. Evvelinde vcuda gelen hb ve bed- n ve bed-tab olup ve sa ve sakal tizcek a ara. Evastnda vcuda gelen b-edep ve bhaya ve bed-hh ve bed-tab ve b-karar ola. hirinde gelen ziyade b- erm ve bed-hy ve bed-

hh merdum ola ve e er zen ise fehime ola er ise muhannet ola. Sl-i Mr Yl kuraklk ile gep hir-i senede seril-inkita ya murlar ya masna ve ylan ve yan ve akrep ve mezzi hayvanlar galebe ede ve ita faslnda ziyade sovuklar ola ve kurak ola. Bu day ve arpa ve erzen ok ola. Evailinde gelen veled yumu ak szl ve draz-endi el ve girn-kr ola. Evastnda gelen veled draz gamlu ve tamakr ve bed-girdar ve bed-huy ola. Evahirinde gelen veled bed-kelm ve bed-ahd ve bed-girdar olup er lim ve dn ola. Sl-i Esb Cenup tarafndan ve nevhi-i Trkistanda harp ve ktal ve hn-rz ok vki ola ve k kat olup baz hayvanat helak ola ve baz meyvelere fet eri e lakin yaz ekinleri ey ola bahar faslnn ekser gnleri burudetle gee ve baz taamlar dahi ziyade ola ekser-i halkn meyli sefere ve ticaret ve av ikr klmakta olup halk ire malayani szler ve ahbar- eracif ok sylene. Evailinde vcuda gelen tavillmr olup padi ahlar huzurunda sz makbul ola ve hem usul-i dni ve merdane ve hb-ry ola. Evastnda gelen l-himmetl dn ve dni -pezir olup ekser-i evkat sefer ve harekette olup ehl-i e raf ola. hirinde hy- bed ve endh-gin olup hibir i te sebat 20a/ olmaya lakin mtemevvil ola demi ler. Sl-i Ganem ark tarafndan bir ulu padi ah asker cem edp yry te ola ve ol tarafn padi ahlar birbiriyle muhalefet ve muhasemet klup Hicaz ve Yemen halk muztaribl-hl ola ve her yerde fitne ve ub ve harp ve ktal eksik olmayup bu yl sehmnk ola. Yani ekseri halka vehm galebe kla ve bir nice yerde k kat uzak ola ve baz ekinlere ve meyvelere fet eri e ve baz yerde taam azize ola. Lakin her fesat ki zhir ola tizcek sakin ola. Ekser-i halk hayrt ve hasenta r ib ve binaya ve evl e meyl edp halk ire srur ve refahiyyet galip ola. Evailinde vcuda gelen halm ve selm olup daim halvet ve uzlet ve mtevazz ola. Evastnda gelen d manlar ok olup kimesnede vefa bulmaya. Lakin ilm ve edep sahibi ola. hirinde gelen ebleh ve kemakl olup ve tiz hareketl ola ve mr az olup daima halktan nefret tuta ve tatlu szl ve ehl-i salah ola. Sl-i Maymunda kuraklk ziyade ola ve halk ire hastelik ve at ve katr ksmnda illet ve itada k ziyade ola ve zme fet eri e ve a ulu canavarlar ok ola ve halk ziyade etm eke ve k tiz gele. Miyan- nsta bu z ve adavet ve muhtelif haberler ve brn ok ola ve mekr ve duzak ok ve ziyade ola. Evailinde gelen blend-himmet ve zrek ve ok syleyici ve ok bilici mashara 20b/ ve dost-ry ve d men-hy ola. Evastnda gelen bed-lisan ve hasud ve d-r-gy hirinde

160

gelen ehl-i dni ve ndn ve b-izn ve b-edep ve b-vefa ola. Sl-i Mkiyn Meyveler ok olup narhlar tefevvukda ola ve ita uzak ola ve hamile avretlere fet eri e ve asker hareketinden derya kenarlarnda ve ulu ehirlerde ve kylerde olan halayk muztaribl-hal ola. Evailinde gelen mfsid ve bedgirdar ve ads bisyar ola ve gler yzl ola. Evastnda gelen kezzab ve munid ola. hirinde gelen lecc ve bed-fil ve tiz-kr ve mihriban-dost ve gayretl ola. Sl-i Seg Yl kuraklk olup at ve katr ve r-p ksmna fet eri e ve arpa kymetl ola ve u rlar ve haramiler ziyade ola. Yollar kesile ve meyvelere ziyan ola ve ita edid ola ve harp ve ktal ve kan dklmek ok ola ve tun ve sair let ok ola ve kaht u gal vki ola ve halk misafir ve garibe adavet zre ola. Evailinde vcuda gelen bed-tab ve bedsuhen ve sava ve fakih-i d men ola. Evastnda gelen zrek ola. hirinde gelen eci ve vefadar ola. Sl-i Hk Ekabir ve ulemada hastelikler ziyade ola ve taam aziz olup bzirganlara fet ede ve miyan- mlukda muhalefet olup ya ma ve grt ve harb ve ktal ok ola. Koyun ksm ok krla ve halk ire nakl tahvil ve hareket ve bir mekandan bir mekana rhlet ziyade ola ve gz a rlar ok ola. Evailinde gelen bed-girdar /2b/ 21a/ ve bed-hulk olup kend rey kendye ey grine. Evastnda dr-endi ve bed-tab ve mdebbir ola. hirinde gelen atasna ve anasna ululayc olup haramdan perhiz etmez ola ve rencur ve bahadr ola ve her hayvann huy ve hasleti ol slde halkta ziyade olur dey hukema- Hata ve Huten ve ukela- a atayn zumlar bu babda kavi tecrbeleri azimdir. Ek: 3 Rzay, Nazm- Ahkm- Sl-i Trkn, Sleymaniye Ktphanesi Fatih Blm Nu: 3428den. /2a/ Nazm- Ahkm- Sl-i Trkn _ . _ _ / . _ . _ / . . _ (_ _) Cmle i de hkm Hdnundur Sanma asrun yahud zamnundur Her ne takdir eder olur zhir Yok erki bu cmleye kdir Halk eden bu cihan ol Mevl Mustaf hrmetinedir hakk Ola ruhuna sad hezr selm T nihayet bulunca subh ile m

l evldna dahi ola hem Bu salt u selam yine her dem Meh sl hkmn beyan edelm Kudret-i Hakk n ayan edelm Hukem- Huten rivyetidr De t in Ugur hikyetidr Dahi Kpak-zemin eder nakli bu ahkm sanmanuz akl Ahkm- Sl-i M Sl-i m un bu ola ahkm Hak bilr an olmasn m K uzanp galebe eyleye m ok ziyan eyleye buna tut g Padi ahdan gerekdr ola hazer Rz a yre dimesin bir er bu ylda dahi to an evld Zrek ola ziyde der std Cem-i mala haris ola gyet Evvelinde olana bu yet Ola zhid dahi ede perhiz Salih ola ziyde o lan u kz Evsatnda to an bahadr ola Tama ehli ola bu sdr ola Dahi bed-h ola bu gnde to an Olmaya hergiz anda hulk- hasen hirinde to an ola kezzb Hem munid ola ziyade o b bu i lerde hep Hd alem Gibe etme hkm ol epsem Ahkm- Sl-i Gv Sl-i gv olsa ok ola haste Hastelik gne gne i keste K kat olup cenk ola zhir Her taraftan ad ola bhir Padi aha eri e ok zahmet Sular arta dahi ola rahmet Ola nimet ziydesiyle tamm Gark ola nimet ire hs ile m Evvelinde to an ola dn Hurde-bn hurde-dn ola amm

161

Nefi olmaya bilgisinden anun Kendye zerre denl ol cnun Gayriler fide ede andan Kurtula nice derd ile gamdan Ortasnda to an ola mahbb Ola dahi k de v mergb hirinde to an eke ok gam Derd renc ile geine her dem Ahkm- Sl-i Peleng Olsa idi eger ki sl-i peleng Halk advet ile ola dil-teng Her tarafda lm ola peyd Harb fitne dahi nice gavg Hem havric hurc ede ol yl Padi ah begler olalar teng dil Birbiriyle ede hilf u cedel Ahd peyman bozula ola kesel Evvelinde to an bahadr ola Pek ec ola yle ndir ola Bula nimet ziyde ol dem lnce o ki i ekmeye gam Evsatnda to an gzel yzl Ola dahi ziyde ho szl hirinde to an ola chil Bu day all a ola mil bu ahkma hep Hd alem Gibine nice hkm ede dem Ahkm- Sl-i Harg Sl-i harg a i budur ahkm bu yl ire olmasun evhm /3a/ Mve nimet kat ziyde ola Baz yerde demi ler dem le Gee ho luk ile ziyde it tidlde gee bahar amm ark u garbda ola veba zhir Tz gee ltf- Hak ola zhir Evvelinde to an bunun dim Sz stnde pk ola kim Ola fikri anun ziyde draz

Pek muharrik ola sknu da az Ortasnda to an vasat hli tidl zre ola ahvli hirinde to ansa b-hde Kimseye nefi olmaya dde Ahkm- Sl-i Neheng Ger olursa o sl sl-i neheng Fitne harb ola ok fesd ile ceng Evvelinde to an ola zhid Nimeti ola hem kat zid Tz a ara vel sakal anun eke derd () gamn dnyanun Evsatnda to an ola bed-h hirinde to an edepsiz r Hem muhannet ola Hda alem Tab bed-h ola ol dem Ahkm- Sl-i Mr Sl-i mr olsa yine bil o yl Hkm budur yine anun ey dil Yl kuraklk ola yemi dahi az Gayr etime ok ola mmtaz Yrtc canavar ola ekser Baz yerde veba ola ekser Evvelinde to an ola hm To ru szl ola veli et g Evsatnda to an mlyim ola Hem a r ba l fikri dyim ola hirinde to an ola rst-gy Amm bed-ahd ola dahi bed-hy Ahkm- Sl-i Esb Sl-i esb olsa budur ahkm Ola harb u ktlin eyym Cnib-i Trkde sala kanlar Telef ola yazk nice canlar K ziyde edd ola ese yel Mveye eri e zarar ol yl Pek sovuklar ola bahar fasl Nice tccr lp ola yasl Evvelinde to an ola kmil Dahi dn ola ziyde o yl

162

Evsatnda to an ola gammaz Ebleh ola ziyde bilmeye naz /3b/ hirinde to ansa kin tuta ok Dahi bed-hy ola nazri yok Ahkm- Sl-i Gsfend Gsfend ylnun budur hkmi K uzun olsa iddeti kat Eri e cmle galleye fet D e halk korkuya gide rahat Cenk ub ola halykda Meyl-i hayrt ola bu mahlukda Evvelinde to an ola mal-dr Hb ola hyu ol kesin her br Evsatnda to an kamu nsa Hayr-hh ola grmeye tasa hirinde to an ola ndn mr az ola hikmet-i Yezdn Ahkm- Sl-i Maymun Sl-i maymun olur ise ol sl Hastelik artuk ola budur hl Ya mur olmaya kuruluk ola pek Cem olup me veret ede nice tek Evvelinde to an ola dn B-vef ortada to an cn hirinde to an ola ho -hy bu slin yine hkmn tuy Ahkm- Sl-i Murg Sl-i murg olsa ok ola emrz K ziyde olup gele ge yaz Evvelinde to an ola zrek Lk gyet marz ola ol yek Hsl etdi i tz gide elden Kala muhta heman ala elden Evsatnda to an ola mfsid D meni ok ola anun l-bd hirinde to an ede efkat Ola dostu ziyde bu hikmet Ahkm- Sl-i Seg Sl-i segde ola hubbt az Mveler ok ola heman ol yaz /4a/

K kat ola u rlar ekser Hem devabda lm ola bed-ter Ola tun dahi hazan vakti Cenk harb u ktl ola kat Evvelinde to an ola ndn Evsatnda to ansa gammazn hirinde to an o btldur Lk heybetldr ya childr Ahkm- Sl-i Hk Sl-i hkun dahi budur hkm Olsa tccr iinde havf ok mu Cmle mezru o ylda slim ola Arta nimet ziyde dim ola Beglerin ortasnda ola ikk Nice ya ma v gret ile nifk ok halyk kaa bundan hep Gide her mekna ol yab yab M kil ola raiyyetin hli Ta la dkle nice ml Evvelinde to an ola chil Evsatnda to an vasat hsl hirinde to arsa ehl-i hev Dahi bed-tab ola o dem t Cmlesin Hak bilr bu ahkmn Var ise zerre denl iznn Htime bu nazm Rzyye teklf Eyledi yr- gr cildi zarf Etmedi red szn o yrnn Hkmne kil oldu ihvnn kisine Hd ede rahmet B-huss cmle mslime kat kat Aksaraydrr Rzy fakr Kdir oldu un etmedi taksr Ola mazr efendi ayb ile Garaz bir du-y hayr bula

163

Ek: 4 Ahkam- Sal-i Trkan, Mill Ktphane, Nu: Yz A 3502/4, yk. 249b-253b. 249b/ Hz Ahkm- Sl-i Trkn Budur 250a/ Fasl- Evvel Sl-i Mu Kaan mu yl gele halk eminlik zere olup rahatta olalar ve ylun evvelinde ya mur olup ucuzluklar ola ve meyveler dahi bol ola. Amma kan dklmek vki olup padi ahlara gam ve gussa vki ola ve k uzak olup ve mu galebe edp zarar eri dre ve bu ylda padi ahlardan hazer zere olmak gerek ve her mevlud ki bu ylun evvelinde vcuda gele be-gyet zrek ola ve amma mariz ola ve ekabir katnda sz makbul ola. Vasatnda vcuda gelen mevlud lim ve merdan ola ve hub-ry ola. Amma bed-girdar ola ve hirinde vcuda gelen mevlud bed-hy ola demi ler. Allahu alem. kinci Fasl Sl-i Ut Yani Gv n gv yl gele bu yl mariz ve zahmet ola ve k muhkem ola ve bazlar yum ak ola demi ler. Ekber iklimde harp ub ola. Amma tizcek def ola ve halk zahmet eke ve ya murlar ok ola ve gz 250b/ nimetleri bol ola ve baz yerlerde cenk vki ola ve drt ayaklu hayvanlar sahiplerine ziyan ede ve her mevlud ki bu yln evvelinde vcuda gelen mevlud beynen-nas makbul ola ve halka say edeci ola. Vasatnda vcuda gelen mevlud hb-ry ve sahib-i devlet ola. Amma ads ok ola ve hirinde vcuda gelen mevlud gam-nk ve melul ola. nc Fasl Peleng Yani Pars n pars yl gele gazap ve intikam ok ola ve k yavuz olup devbb ok le ve bay fasl- himmette ola ve zemin-i randa havari huruc edp ve padi ahlar beyninde muhalefet olup cenk vki ola ve da larda zelzeleler vki ola ve yrtc canavarlar peyda olup nas zahmet ekeler ve baz yerlerde fitneler vki ola ve kanlar dkle ve nebatta fet eri e ve her mevlud ki bu ylun evvelinde vcuda gele zrek ve bahadr ola ve blend-himmet ola ve hb-ry ola ve ey szl ola 251a/ ve vasatnda vcuda gelen mevlud hb-suret ve nigr-dest ve kesirr-rzk ola ve hirinde vcuda gelen mevlud bed-tab ola. Allahu alem. Drdnc Fasl Sl-i Harg Yani Tav an Yl

n sl-i harg gele nimet ve meyve ok ola ve baz diyarlarda tun ve kesr-i mevt vki ola ve k ho lukla gee ve gz evveli sovuk ola ve bahar ve yay fasl mutedil ola ve cnib-i garpta te vi ok ola ve tolu ok ya a ve ercif haberler ok vki ola ve her mevlud ki bu ylun evvelinde vki ola mstamel ve b-vefa ola, sdkul-kavl olmaya ve vasatnda vcuda gelen mevlud irin-zebn ola ve hirinde vcuda gelen mevlud kesirl-kelam ve b-nef ola. Allahu a lem. Be inci Fasl Sl-i Luy Yani Neheng n sl-i luy gele cenk ve fitne ok olup kan dkle ve ya mur ve kar kalil ola ve a alara sovuktan fet eri e ve sovuk muhkem olup 251b/ k yavuz ola ve arpa bu day ziyade ola. Amma tar ve az ola ve her mevlud ki bu ylun evvelinde vcuda gelen mevlud bed-tab ola ve vasatnda vcuda gelen mevlud bed-hulk ve bedsiret olup bir yerde karar etmez ola ve hirinde vcuda gelen mevlud bed-hy ve b-rahm ola. E er erkek olursa mihnet-kr ola ve e er di i olursa la ehli ola. Allahu alem. Altnc Fasl Sl-i Mr Yani Ylan n sl-i mr gele kuraklk olup meyveler az ola ve bazlar katnda k yavuz ola ve halkta tun ve havf ok ola ve taam ucuz ola ve halkta ban ok ola ve ylan sebebinden ok adamlar fevt ola ve her mevlud bu ylun evvelinde vcuda gele skutu galip ola ve zihni hb ve halm ola. Amma halktan nef az ola ve vasatnda vcuda gelen mevlud bed-tab 252a/ ve kindar ola ve hirinde vcuda gelen mevlud kubh-kelam ve b-ahd ola. Allahu alem. Yedinci Fasl Sl-i Esb Yani At Yl Ve bazlar bunda demi ler n sl-i esb gele Trkistan tarafnda cenk ve cidal olup kan dkle ve k muhkem ola ve bazlar katnda yeller ok ese demi ler ve hayvanat(a) helaklik vki olup ve meyvelere fet eri e. Amma gz ekini ey ola ve ekabirde mevt ok ola ve bahar fasl sovuk ola ve her mevlud ki bu ylun evvelinde vcuda gele mariz ola. Amma sz sultanlar katnda makbul ola ve vasatnda vcuda gelen mevlud lim ve merdane ve cmert ola ve hirinde vcuda gelen mevlud bedtab ve gam-nk ve mr me akkatle gee. Allahu alem. Sekinci Fasl Sl-i Gusfend Yani Koyun Yl

164

n sl-i gusfend gele hastalklar ok ola ve k muhkem ola ve baz katnda yum ak ola demi ler ve ziraa fet erp halka ztrap vki ola ve havf fitne ok 252b/ ola ve ya murlar ok ve zahmet eder ve her mevlud ki bu ylun evvelinde vcuda gele gzel yzl ve irin szl ola ve kesirr-rzk olup lim ola. Amma amelinde kendye nef olmaya ve vasatnda vcuda gelen mevlud hb-ry ve pksvr ola. Amma mariz ola ve kasrl-mr ola. Dokuzuncu Fasl Sl-i Biin Yani Maymun n sl-i maymun gele yl kurak olup hastalk ok ola. Ata ve deveye mariz ok ola ve hrszlar ok ola ve yol kesiciler ok ola ve zm az ola ve ahlar birbiriyle cenk edeler ve k muhkem olup ve rey havf ve zulmde ola ve her mevlud ki bu ylun evvelinde vcuda gele lim fzl ve halm ve hbry ola ve vasatnda vcuda gelen mevlud hasd ola ve hirinde vcuda gelen mevlud bed-tab ve b-vefa ola. Onuncu Fasl Sl-i Murg Yani Tavuk n sl-i murg gele narh bahalu ola ve k sovuk ola ve bazlar katnda yum ak ola demi ler ve ykl avretlere fet ere ve her mevlud ki bu ylun evvelinde 253a/ vcuda gele zrek-tab ola. Amma rzk ve kisbi az olup nesne cem edemez ola ve vasatnda vcuda gelen mevlud mfsit ve yaramaz ola ve adsu ok ola ve hirinde vcuda gelen mevlud merhamet ve efkat sahibi ola. Allahu alem. On Birinci Fasl Sl-i Seg Yani Kpek n sl-i seg gele yl kurak vki ola ve meyveler ucuz ola ve hayvanatta hastalk vki ola ve yollar haramlik ola ve k uzun ola ve hastalar ok le ve her mevlud ki bu ylun evvelinde vki ola bed-tab ve mnafk ola ve vasatnda vcuda gelen mevlud bahadr ola (ve hirinde. ksm yazlmam ) On kinci Fasl Sl-i Hk Yani Touz n sl-i hk gele bu ylda hastalk ok ola ve galleye fet (eri e) arpa az ola ve sir nimet ok ola ve k uzun ola. Yani yavuz ola ve ba a rusu ok ola ve hrsz ok ola ve koyun ok krla ve ark tarafnda halka tefrikalar ve hl-i rey peri an ola ve her mevlud ki bu ylun evvelinde vcuda gele ndn

253b/ olup ve bed-girdar ola ve vasatnda vcuda gelen mevlud bahadr olup ve ehl-i cenk ola ve hirinde vcuda gelen mevlud bed-tab ola demi ler. Allahu alem zlike takdirl-aziz. L yalemlgaybe illallahl-alm. Ek: 5 brahim Hakk, (1330), Marifetnme, (Tab ve Na iri: Krm Yusuf Ziya), stanbul: Matbaa- Ahmet Kamil, s. 136-138. Zamann on iki hayvan zerine deveran edip her sene birine m abih gelmekle tebeddlatndan vech-i arzda olan tesiratn bildirir. Ey aziz malm olsun ki, hukema- Hindistan zamann on iki hayvan zerine deveran edip ylda birinin hulkuyla muttasf olup ehl-i cihana byle emr-i Hak ile siriyyann bulup tecrbe ve imtihan ile ahkam- tesiratn ispat etmi lerdir ve ahali-i Trkistan umumen ana itibar edip ahkamyla gitmi lerdir. Anunn ahkam- zaman sl-i Trkistan ismiyle tesmiye etmi lerdir. Pes ahkam- zaman beyan eden manzumemiz bunda tahrir olunmak mnasip grlm tr. NAZM _ . _ _ / . _ . _ / . . _ (_ _) Allah ad ho i ler evvelidir Her dem Allah diyen ki i veldir Hamdlillah dahi salt u selam Fahr- kevneyn line be-devam Bade ism-i ilah ve hamd salt Sl-i Trk oldu seksen ebyt Hakk der sl-i Trk nazm ettim Nisbet-i hkm remzine yettim Cmle ahkm sl-i Trkan Hukem mezhebince bil an Hukem kavlin itikad edemem Hem de kll yalan deyip gidemem Ekser ahvle vkf olmu lar Akl ile tecrbeyle bulmu lar Sl-i Trkan ki devri dimdir On iki canavarla kimdir Ylda bir canavar huyuyla revn Muttasl ola cmle hulk- zamn Faredir pes bakarla kaplandr Sonra tav an semekle ylandr

165

Andan attr ganemle maymundur Murgdur segle hk ol oyundur Bin yz altm be oldu nki bu yl ki bin altm te Rum yl Mah- zerde oldu altm r Otuz ylda bir tedahl var Olsa zerle bir muharrem hem Sl-i hicrin birini tarh et o dem Bilmek istersen oldu un sli Nisbeti kang canavar hli Bak bu tarih-i hicrde o sl Vki olan sinin Rumden al Evvel sli tarh kl be-ne t Sonra on iki er edip iskt Ka sene kalsa fareden ba la Bir sene her birine ba la Kang hayvanda hir olsa heman Ol yln hkimidir ol hayvan Yldr fasl ve evveli drt ay Drt ay ortas drt ay hiri say Sl-i emsiledir nisbet-i hl btid-y hameldir evvel-i sl Bulsa bir kimse do du u sli Bilinir tab u huy u ahvli n gelir sl-i fare ho luk ola Evsat- slde ok ya lk ola hir-i slde fitneler uyanr Cenk olur niceler deme boyanr K dr hem draz ve hem serma Fareler galleyi eder ya ma Do sa mevld fi evail-i sl Zrek olur ziyade hb hsl Ol yln evsatnda do sa veled Dediler ol yalancdr huyu bed hir-i slde do sa bed-girdr Olur ol hasud ve hem mekkr n bakar sli gelse bimr ok olur hem sudaadan zr Fitnelerden mlk olur gam-nk

ar-p nevine eri e helk K m ted olur dahi kth Meyveler hem so uktan ola tebh Evvel-i slde do sa kz ya o ul Gayriler i ine olur me gul Evsatnda do an olur pr-nr Zrek hub-ruy u hem mesrr hir-i slde do sa peyveste Gnl gaml olur teni haste nk kaplan yl gelir be-teab Halka d er adavet ile gazab Nsa ok nakz- ahd olur p e Pes d er cmle havf u te v e htilaf- mlk olur o zaman Isran canavar ok olur ol an Zelzele ola baz sahrada Ke tiye fet ere deryada K ksa ziyade so uk ola Gzeler nehrler suyu ok ola Ol yln evvelinde do an u ak li-himmetlidir yz yumu ak Evsatnda do arsa kmil olur hirinde ceban u khil olur nk tav an yl olur vsat ok olur meyvelerle her nimet Sulh ile dola hep zemin zaman Halk shhatle bula emn eman Ho k mutedil bahar bahar Yaz yaz ar fasl hub u nigr Evvel-i slde do sa mal olur Bed-huy olur vel vefal olur Evsatnda do an olur yah i hiri mekser ola hem vah i nk mh yl gelir bisyr Ola harb ile fitneler b-dr Gendm cev o ola hem erzn Kim kesr ola berf ile brn K gayet draz olur hem serd Kim ziyan eyleye a alara berd

166

Ol yln evveli do an n-ar Ahmak u bed-gher olur bed-kr Evsatnda do an halm ola nerm hiri bed-huy ola hem b- erm n gelir nevbetiyle sl-i ylan Her taamn bahas ola giran K gayetle nerm ve ksa olur Kaht olup her gnlde gussa olur Evvel-i sl do an olur hmu Bilgili szleri hem i leri ho Evsat do an ola bed-etvar hiri bed- ekil olur bed-kr n gelir sl-i esb b- er r Eyleye cenk harb ve fitne zuhr Sayf ho zer galle o ola pk r-pya eri e renc helk K nerm draz olur gayet Eri e meyve cinsine fet Evvel-i sl do an eker zahmet Hem olur pr-muhabbet hikmet Evsat yah i i lidir ho -huy hiri gaml bed-huy u bed-guy nk sl-i ganem gelr gam-nk Ke tiler bahr iinde bula helk Harb olur srat ile sulhu bulur Hayr u ihsana say eden o olur K nerm draz olur vki Evvel-i sl do an olur nfi Evsatnda do andr sde hir olur peld ve fersde nk maymun yl gelir hayrsz o olur yankesici hem prsiz Ol sene halka ok sitemler olur Hastelik e ter ile esbi bulur K gayet kasr so uk ola Ineb az di iyle yiyiciler ok ola Evvel-i sl do an olur bed-ruy Lk handan u ad olur ho -huy Evsatnda do arsa olur hasd

hirinde do an olur b-sud Sl-i murg olsa hastelik yo ola Galle erzan ve meyveler o ola K nerm draz olur gayet Hamile zenlere erer fet Evvel-i sl do anda hsn cemal Olur az ksmeti fakirl-hl Evsat mezz halk ona d man hiridir sehi sever mihman nk it sli gelse galle v nan Hem aziz ola hem bahas giran o olur mevt katl-i insan Hem de dzd-i muhill eytan K hafif ola meyveler hem ucuz K ta emn eman olur eb ruz Evvel-i slde do sa kz ya o ul Ola bed-guy u hem haris ekl Evsatnda do an eder gavga hirinde kanaat ede vefa n gelir sl-i hk olur haste Emir ayn- ehr peyveste Padi ahlar aralarna hilaf Vki olup ok ola cenk mesaf o olur hnta v ar kall fet eyler darya hem tacl Halk yerden yere kona v ge Hem rey m evve ola kaa ok olur anda dzd tarraran Ola k nerm hem draz o zaman Evvel-i slde do sa bir ferzend Olur ol tiz-gy u h -pesend Evsatnda do arsa kzib olur hirinde halm rgib olur Hem olur sl-i fare devr-i zaman Ho bu tertip ile eder deveran Hulk fehm eyledinse ey Hakk Msivy yok anla bul Hakk

167

Ek: 6

Ek: 7

Trkmen Medeniyeti Dergisinden 12 hayvanl yllar gsteren ema ve insan mrnn meleri

Rzaynin manzumesinin Sleymaniye Ktphanesi Fatih Blm Nu: 3428deki nshasnn ilk sayfas