VII.

ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES

___________________________________________

251

_______

SICAK SU HTYACININ TESPT

Mehmet OSKAY

ZET Bu bildiri kullanma scak suyu sistemi kapasite belirlenmesi iin gerekli temel bilgiyi ve otel/motel scak su ihtiyacnn nasl belirlenecei hakknda bilgiler salar. Bir otel/motelin scak su talebi misafirlerin tesisi hangi amala kullandna ve otel misafir odas, yemek servisi ve bulak servisinin scak su talebine baldr. Bu talebi belirlemek iin de otel veya motel; onun yapsna, konumuna ve sahiplerinin amalarna gre snflandrlmaldr. Tasarmc, uygun snflandrmay belirleyebilmesi iin gerekli aratrmay yapmaldr. nk seilen bir sistemin bir otel/motelin scak su talebini karlamas tasarmcya baldr. Eer otelin otel misafir odas sistemi sk sk allmn dnda yksek doluluk oranna sahip oluyorsa ve sistem makul bir ekilde boyutlandrlmsa, sonu scaklkta ani ve sert d olmamaldr. Asgari ebeke suyu scaklna gre emniyet tedbirleri alnmaldr. Sistemi mmkn olan en byk talebe gre (her 10 ylda bir defa olabilecek bir talep) boyutlandrmamann da makul bir sebebi olabilir. Sistemi bu ekilde bir talebe gre boyutlandrmak tesis sahiplerine ok pahalya mal olabilir. Ancak baz tesislerin yksek hedefleri olabilir ve bunlarn sahipleri sizi bu hedeflere gre ynlendirecektir. Anahtar Szckler: Kullanma scak suyu sistemi, kullanma scak suyu kapasite belirlenmesi, scak su talebi, otel/motel scak su talebinin belirlenmesi, kullanma scak suyu scakl, otel misafir odas kullanma scak suyu talebi. ABSTRACT This report provides the basic information needed to size hot water systems and information about how to size hotel/motel hot water systems. The hot water demand for a hotel/motel depends on the facilitys type of occupancy and the guest room, food service, and laundry demands. In order to determine this demand, hotels or motels should be classified according to its construction, its location, and the intent of the owners. The designer must do the required research to determine the appropriate classification. Because the choice of a system to meet the hotel/motels hot water demand is up to the designer. If the hotel guest room system is occasionally overloaded by an unusually high occupancy rate, the result should not be an immediate and drastic drop in temperature if the system was sized reasonably. Some safety should be built into the minimum supply water temperature. There is some rationale to not sizing the system for the greatest possible demand, which may occur once every 10 years. Sizing a system that way would cost the owners a lot of money. However, that some facilities are very high end and their owners may direct you to size the system so they never run short. Keywords : Domestic water heating system, sizing domestic water heating system, hot water demand, determining hotel/motel hot water demand, hot water temperature, hotel guest room hot water demand.

VII. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES

___________________________________________

252

_______

1. KULLANMA SICAK SUYU ISITILMASININ TEMELLER GR Bu blm kullanma scak suyu sistemi kapasite seimi iin gerekli bilgiyi salar. Dier bilgiler su stcs seimi ve enerji kullanm hesaplamas gibi proses tasarmnn eitli basamaklarnda yardmc olacaktr. TEMEL BAINTILAR VE BRMLER Aada kullanlan denklemler enerji korunumu prensiplerine dayanr. Bunun iin temel denklem sisteme giren ve kan s iin bir yatkn hal s denklii ifade eder: Eitlik 1.1 q= saatte elde edilen s, (kj/h) r= debi, (L/h) w= stlm suyun arl, (kg) c= suyun zgl ss, (kj/kg/K) T= stlm suyun scaklndaki deiim (kan suyun scakl eksi giren suyun scakl, burada ThTc eklinde gsterilmitir, [K]) Burada, suyun zgl ss sabit, c= 4.19 kj/kg/K ve suyun younluu sabit 999.6 kg/m3 olarak alnmtr.

q = rwc T

q=

m3 h

4.188kj 999.6kg kg / K m 3 (T )

Eitlik 1.2a

Gerekli s miktarn benzer ama farkl kriterlerle ifade edersek,

Q = m c (t 2 t1 ) (Wh) Q= s miktar, (Wh) m= su miktar, (kg) c= suyun zgl ss, (Wh/kg.K) t2= stlm su scakl, oC t1= suyun ilk scakl, oC

Eitlik 1.2b

rnek 1.1 2.27 m3/h ak hzndaki suyun scakln 283 Kden 333 Ke karmak iin gerekli olan k ssn hesaplayn. zm: Eitlik 1.2adan,

q = 2.27m 3 / h 4188.32kj / m 3 / K (333.15 283.15K ) = 475374kj / h

Eitlik 1.2bden

)(

Q = 2.27 kg / h 1.163Wh / kg .K (333 283) = 132Wh

Not: Tasarmc, yksek yerlere monte edilmi stclarn ykseklie bal olarak verimin deceinin farknda olmaldr. Gerekli deiiklik bilgileri iin su stc reticilerinin verilerine bavurulmaldr.

VII. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES

___________________________________________

253

_______

ISIL VERMLLK Su stma prosesinin verimsizlikleri gz nne alndnda, gerek giren enerjinin kullanlabilen veya k enerjisinden yksek olduu grlr. Direkt stmal su stclar (doalgazl, fuel-oilli vs.) verimsiz yanma, stlm yzeylerde radyasyon ve stlm atk gazlar sebebiyle toplam enerji kapasitelerinin bir ksmn kaybederler. Bu stclarn sl verimi, Et, kullanma suyuna transfer edilen snn su stcsna giren sya blm olarak ifade edilir. Yzde olarak ise yledir:

Et =

qB 100% q

Eitlik 1.3

B= su stcsnn dhili s kayb, (kj/h) qyu belirlemek iin eitlik 1.1 ve 1.2ye bavurun. ou su stcs ve boyler firmalar giri ve k enerji bilgisini salarlar. rnek 1.2 rnek 1.1deki su stcs dorudan stmal doalgazl % 80 sl verime sahip bir su stcs ise gerekli olan s ihtiyacn hesaplayn. zm: rnek 1.1den, q=475374 kj/h. Giren s (g) miktar,

475374 kj / h q = = 594217.5kj / h 0.80 Et

ISI GER KAZANIMI-ELEKTRKL SU ISITICILARI LLENDRME BAST HESAP
ANLIK ISITICI 10Cden 38Cye Istma KW biliniyor. Litre/dakika Debi = ? Debi = kW g / 2 18kW ok stc ile ka litre/dakika su alabilirim? Debi = 21 / 2 = 10.5 litre/dakika

KW biliniyor. Litre/dakika Debi = ?

ANLIK ISITICI 10Cden 53Cye Istma 21kW ok stc ile ka litre/dakika su Debi = kW g / 3 alabilirim? Debi = 21 / 3 = 7 litre/dakika ANLIK ISITICI GENEL FORML Duta 9l/dk scak su gerekiyor. Giri 10C, k 40C. Gerekli ok stc kW nedir? kWg = 9 x (40-10) x 0,07 = 19kW

Scaklk (k giri) ve litre/dakika debi biliniyor. KW = ?

kW g = DEB x SIC.FARKI x 0.07

DEPOLU ISITICI GENEL FORMLLER Depo litresi, Scaklk Fark belli. Depoyu __ saatte stacak KW = ? KW g = Depo Litresi xSIC.FARKI_ stenen saat x 843 100 litre depo, 10Cden 40Cye stacam. 2 saatte stmak iin kW? KW = 100 x (40-10) / (2x843) KW = 1,78 KW yeterlidir. 100 litre depo, 10Cden 40Cye stacam. Istc 6kWlk. Ka saat beklemem gerekiyor? SAAT = 100 x (40-10) / (6x843) SAAT = 0,59 saat = 35 dakika.

Depo litresi, Scaklk Fark Belli. Depoyu __KW ile ka saatte strm?

Gerekli = Depo Litresi x SIC.FARKI_ Saat KW g x 843

VII. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES

___________________________________________

254

_______

Elektrikli Scak Su Uygulamalarnda Hesaplamalar: SI birim sistemine gre formller

Forml Q = mc(t2-t1)(Wh) W = mc(t2-t1)1/(Wh) T = (mc(t2-t1))/(p) tm = ((m1t1) + (m2t2))/(m1+m2) mm = (m2(t2-t1))/(tm-t1) m2 = ((mm(tm-t1))/(t2-t1) rnek 10 kg suyu 10Cden 85Cye stmak iin ne kadar Wh gerekir? (1kg=1lt) Q = 10kg1.163(Wh/kgK)(85C-10C) Q = 872 Wh W = 10kg1.163(Wh/kgK)(85C-10C)1/0.98 W = 890 Wh Yuk/watt P = 2kW = 2000W T = (10kg1.163(Wh/(kgK))(85C-10C)/(2000W0.98) T = 0.445saat60dak/saat 27 dakika 10kg 85C deki suyu 20kg 10C deki suyla kartrrken tm = ((20kg10C)+(10kg85C))/(20kg+10kg) tm = 35C 10kg 85C deki scak su ile 10C deki souk suyun karmndan 37C ne kadar karm su elde edilir? mm = (10kg(85C-10C))/(37C-10C) mm = 27.7 kg 28 lt

Gerekli s, Q miktar Gerekli elektrik gc, W T ye stma zaman Kark su scakl tm Kartrlm suyun miktar mm

Anahtar Q = Is miktar Wh m = su miktar kg P = yk/watt W W= gerekli elektrik gc Wh T = stma zaman saat = verimlilik t2 = scak su ss C tm = karm su scakl C m1 = souk su miktar lt m2 = scak su miktar lt mm = karm suyun miktar lt

KARIMI SU SICAKLII stenilen scaklkta su elde etmek iin farkl scaklklardaki sular kartrma kullanma scak suyu sistemlerinin temel amacdr. Bunu yapan sistemlerin tasarm scak su mhendisliinin temel amacdr.

P=

Tm TC Th Tc

Eitlik 1.7

Th= mevcut scak su scakl Tc= souk su giri scakl Tm= istenilen karm su scakl P scak su arpandr ve istenilen scak suyun elde edilmesinde karan scak suyun yzdesini hesaplamak iin kullanlabilir. P deerleri scak ve souk su scaklk aral iin tablo 1.1de verilmitir. rnek 1.4: Bir grup du 1.58 L/s ak hznda ve 410C scaklkta suya ihtiya duyuyor. Eer souk su scakl 500C ise 600C scaklktaki scak sudan ne kadar gerekli olduunu tespit edin. zm: P=(41-100C)/(60-100C)=0.61. Bylece 0.61(1.58 L/s)= 0.96 L/s ak hznda scak su gereklidir. Pyi belirlemek iin ayrca tablo 1.1 kullanlabilir.

VII. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES

___________________________________________

255

_______

Tablo 1.1 Scak Su Katsays, P Th=430C Scak Su Sistemi Scakl

Tc, So. su 0 scakl ( C) 7 10 13 16 18

Tm, stc k su scakl (0C) 43 41 0.92 0.92 0.91 0.90 0.89

38 0.85 0.83 0.82 0.80 0.78

35 0.77 0.75 0.73 0.70 0.67

1.00 1.00 1.00 1.00 1.00

Th=600C Scak Su Sistemi Scakl Tm, stc k su scakl (0C)

Tc, So. su scakl (0C) 7 10 13 16 18 60 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 58 0.95 0.94 0.94 0.94 0.93 54 0.89 0.89 0.88 0.88 0.87 52 0.84 0.83 0.82 0.81 0.80 49 0.79 0.78 0.76 0.75 0.73 46 0.74 0.72 0.71 0.69 0.67 43 0.68 0.67 0.65 0.63 0.60 41 0.63 0.61 0.59 0.56 0.53 38 0.58 0.56 0.53 0.50 0.47 35 0.53 0.50 0.47 0.44 0.40

Th=600C Scak Su Sistemi Scakl Tm, stc k su scakl (0C)

Tc, So. su 0 scakl ( C) 7 10 13 16 18 43 49 54 60 66 71 82 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 79 0.96 0.96 0.96 0.96 0.96 0.93 0.92 0.90 0.88 0.83 0.75 77 0.93 0.92 0.92 0.92 0.91 0.86 0.83 0.80 0.75 0.67 0.50 74 0.89 0.88 0.88 0.88 0.87 0.79 0.75 0.70 0.63 0.50 0.25 71 0.85 0.85 0.84 0.83 0.83 0.71 0.67 0.60 0.50 0.33 68 0.81 0.81 0.80 0.79 0.78 0.64 0.58 0.50 0.38 0.17 66 0.78 0.77 0.76 0.75 0.74 0.57 0.50 0.40 0.25 63 0.74 0.73 0.72 0.71 0.70 0.50 0.42 0.30 0.13 60 0.70 0.69 0.68 0.67 0.65 0.43 0.33 0.20 58 0.67 0.65 0.64 0.63 0.61 0.36 0.25 0.10 54 0.63 0.62 0.60 0.58 0.57 0.29 0.17 -

KULLANMA SICAK SUYU SICAKLII eitli shhi tesisat gereleri iin genellikle kabul edilen asgari kullanma su scaklklar tablo 1.2de verilmitir. Hem scaklk hem de basn iverenle birlikte teyit edilmelidir ve yerel ynetmeliklerle kullanlan gerecin el kitabna kar kontrol edilmelidir. Tablo 1.2 Shhi Tesisat Gereleri in Scak Su Scaklklar Kullanm Lavabo Dular ve kvetler Ticari ve kurumsal amarhaneler Konut tipi bulak ve amar Ticari sprey tipi bulak makinesi (NSF tarafndan gerekli grld gibi): Tekli veya oklu depolu balkl veya raf tipi: ykama Son durulama Tek depolu tayc tip: ykama Son durulama Tek depolu raf veya kap tipi: Tek scaklk ykama ve durulama Kimyasal dezenfeksiyon zcaciye: ykama Durulama Scaklk (0C) 41 43 60-82 60 66 82-91 71 82-91 74 60 24

Not: Ynetmelikler, shhi tesisat gereleri reticileri, dzenleyici kurumlar tarafndan belirlenen scaklklar, bazen bu tabloda gsterilen scaklklardan farkllk gsterebilir.

VII. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES

___________________________________________

256

_______

GVENLK VE SALIK LGLER Legionella Pneumophila (Lejyoner Hastal) Lejyoner hastal potansiyel, lmcl ve solunumla ilgili bir rahatszlktr. Hastalk, Amerikan lejyonerlerinin bir toplantsnda yaylm ve kt hretini burada kazanmtr. Bu salgnn nedeni binann soutma kulelerinden yaylan su buharna baland. Lejyoner hastalna neden olan bu bakteri rmaklar, glleri, dereleri, glckleri de ieren doal su kaynaklarnda yaygndr. Ilk sularda, byyebilir ve yksek konsantrasyonlara ulaacak ekilde oalabilir. Lejyonella bakterisi ieren ime sularnn bilinen bir etkisi yoktur. Fakat solunum yoluyla bakterinin akcierlere ekilmesi, mesela du alrken, lejyoner hastalna sebep olur. Bu problem hakknda birok makale yaynlanmasna ramen hala bakterinin byd kesin scaklk deerlerinde tartmalar vardr. Daha ok aratrma gerekli ve hala renilecek ok ey var. Tasarmclar bu konuyla ilgili son gelimeler hakknda bilgi edinmek ve sistemlerini tasarlarken bunlar dikkate almak durumundalar. Tasarmclar ayrca dzenleyici kurumlarn kurallarna aina olmaldr ve bu kurallarla ba edebilmelidirler. Halanma Moritz ve Henriques (Harvard Medical College) tarafndan hazrlanan bir aratrma projesi 1. derece bir yank iin gerekli zaman ve su scakl arasndaki ilikiyi inceledi. 1. derece bir yanktan en az ciddi olan iyilemeyen bir hasarla sonulanmaz. Aratrmann sonular 600C scakla sahip bir suyun 1. derece bir yank oluturmas iin 3 saniyelik bir temasn gerektiini gsterdi. 540Cde yaklak 20 saniye, 490Cde ise 8 dakika srd grlmtr. Normal ac eii yaklak 480Cdir. 490C scaklktaki suya maruz braklan bir kii, aniden bir rahtszlk hissedecektir. 1. derece yank iin gerekli olan 8 dakikalk maruz mmkn deildir. Hastanede alan insanlar, 65 yan zerindekiler, 1 yan altndakiler acy hissetmeyebilirler ve yeterince hzl hareket edemeyebilirler. Eer byle bir olaslk mevcutsa, halanma iin koruma dikkate alnmaldr. Bu ou kez ynetmelikler tarafndan zorunlu klnr. (Scak sudan kaynaklanan cilt hasarlar konusunda daha fazla bilgi iin tablo 1.3e bakn.) Tablo 1.3 Cilt Yan Oluturan Zaman/Su Scakl Kombinasyonlar Su Scakl 0 0 F C Zaman (saniye) 140dan fazla 60dan fazla 1 saniyeden az 140 60 2.6 135 58 5.5 130 54 15 125 52 50 120 49 290 Kaynak: Tom Byrley. 1979. 130 derece F veya 140 derece F. Contractor Magazine. (Eyll). lk defa American Journal of Pathologyde yaymlanmtr. Not: Yukardaki veriler yetikin erkeklerde cilt hasarlarnn ilk olutuu koullar gsterir. EMNYET VANALARI Su stma sistemleri emniyet vanalaryla ar yksek scaklklardan ve basnlardan korunmaldr. Scaklk ve basn emniyet vanalar hem ayr ayr hem de beraber bulunabilir. Genellikle DIN (Deutsches Institut fr Normung), EN (European Norm), ASME (American Society Of Mechanical Engineers), AGA (American Gas Association) veya NBBPVI (National Board of Boiler And Pressure Vessel Inspectors) standartlarna uymas iin test edilirler. Tasarmc tasarlanacak olan stma sistemine hangi kurumun standartlarnn uygulanabilir olduunu teyit etmelidir ve gerekli emniyet vanalarnn boyutu, tipi ve konumuyla ilgili standartlar takip etmelidir.

VII. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES

___________________________________________

257

_______

ISIL GENLEME Su stlnca genleir ve bu genleme iin kullanma scak su sistemlerinde yer ayrlmas gereklidir. Souk su boru hattyla su stcs arasndaki blmde sl genleme tank kullanm bu grevi yerine getirir. Tasarmcnn montaj boyutlandrma bilgisi iin sl genleme tank reticisiyle irtibata gemesi nerilir. Shhi tesisat ynetmelii, zellikle souk su geliinden binaya kadar olan tesisatta geri ak nleyici varsa veya sistemde ek valf varsa sl genlemeyi karlayabilmesini gerektirir. KONTROLLER Su stclar iin kontrol eleri reticiye ve stc tipine gre farkllk gsterir. Genellikle, su stc kontrolleri reticiyle beraber yaplmaldr. Ayrca, eitli dzenleyici ve test firmalarnn kullanlan gerecin tipine ve boyutuna gre talepleri vardr. DEPOLAMA VE GER KAZANIM (Bir Saatlik Istlan Su Miktar) Bir kullanma scak suyu sisteminin tasarm, tesisin yk profilini tahmin etmeyle ve azami talebin olduu zaman tanmayla balar. Bu admlarn stesinden gelmek iin tasarmc kullanclarn yerleri ile ilgili grmeleri ynetmeli, bina tipini belirlemeli ve sahiplerin ihtiyalarn belirlemelidir. Toplanlan bilgi gerekli su stcsnn kapasitesini ve kullanlacak sistemin genel tipini tespit eder. Gazl stclarda, youmay nlemek iin, stc, stcnn alma scaklnn baca gazlarnn i noktasndan dk olmadndan emin olunduktan sonra seilmelidir. Scak Su Deposunda Suyun Scakla Gre Katman Oluumlar Scak suyun bir depolama tanknda yukar doru doal bir ykselme eilimi vardr. Bu ykselmenin sonucunda, tekrar kartrlmayan tanklarda katmanlama olarak bilinen durum meydana gelir. Katmanl yatay ve dikey tanklarda kullanlabilen scak su miktarnn srayla %65 ve %75 olduu bulunmutur. Tekrar stma (geri kazanm) periyotlarnda katmanlama, tanktaki mekanik sirklsyonla dikkate deer bir ekilde drlebilir. Fakat talep periyotlarnda suyun kullanlabilir scaklktaki elde edilebilirliini arttrdndan iyi bir katmanlama faydaldr. rnein, eer bir tank eit olarak yukarda 600C aada 40C katmanlamsa, bu tank teorik olarak hacminin yars kadar suyu 600Cde verebilir. Ancak eer iki katman tamamen karmsa, ou zaman kullansz olan 320Cye tank scakl der. YNETMELKLER VE STANDARTLAR Sk kullanlan ynetmelik ve standartlardan bazlar: 1. Genel kapsaml scak su reticileri ile ilgili Avrupa Normlar 2. Avrupa normlar EN 89, DIN 1988 2. ASHRAE/IES 90.1. 3. ASME parlayc ve parlayc olmayan basnl kaplar iin ynetmelik. 4. ASME ve AGA emniyet vanalar iin ynetmelikler. 5. Elektrik ile ilgili eler iin UL listesi 6. NSF listesi 7. Doal gaz bileenleri iin AGA onay 8. NFPA standartlar (National Fire Protection Association) 9. NEC (National Elecrical Code) Ayrca, kamu okullar ve kamu evleri zerinde yaptrmlar olan kurumlarn proje tasarm yaparken ve tehizat seerken incelenmesi gereken zel gereklilikleri vardr. imdi sizlere rnek olarak bir otel scak su ihtiyacnn tespitini aktaracam.

VII. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES

___________________________________________

258

_______

4. OTELLER VE MOTELLER GR Bir otel/motelin scak su talebi misafirlerin tesisi hangi amala kullandna ve otel misafir odas, yemek servisi ve bulak servisinin scak su talebine baldr. Ayrca ara sra, dhil edilmi bir salk kulbne de bal olabilir. Bu deikenler aada ele alnmtr. Bu deikenleri, mhendislik prensipleri dhilinde otel veya motel sahibi/iletmecisine uygun sorular sorarak tayin etmek tasarmcnn sorumluluundadr. OTEL VE MOTELLERN SINIFLANDIRILMASI Bir otel veya motel onun yapsna, konumuna ve sahiplerinin amalarna gre snflandrlr. Tasarmc, uygun snflandrmay belirleyebilmesi iin gerekli aratrmay yapmaldr. Aadaki snflandrmalar aklama ve referans oluturmas iin verilmitir. Toplant Otelleri Veya Motelleri Bu tr tesisler, ksa zamanda yksek du talebini gerektiren ortak programl olan byk gruplar karlamak iin yeterli sayda otel misafir odalarna, toplant odalarna, balo salonuna, yemek servisine vs.ye sahiptir. Bu snflandrma byle bir tesise yakn herhangi bir otel veya motel iin de geerlidir. Byle durumlarda, otel veya motel sahiplerine kullanma suyu stma sistemlerinin toplant taleplerini karlayacak kapasitede olmasn isteyip istemedikleri sorulmaldr. Seyahati Otelleri Ve Motelleri Btn otellerin % 45-50si bu kategoriye girer ve bu yzde her yl artmaktadr. Bu gruba yiyecek tedarik eden otel sahipleri i seyahatine uygun yerleri seerler. Daha iyileri ise mterilerin ihtiyalarn karlayacak oda mefruatlar seerler. Masa telefonlar veya yatak telefonlarnn varl otel/motelin planlanm birincil kullanmnn bir gstergesidir. Otel/motel sahiplerine planladklar kullanm sorularak teyit edilmelidir. Dinlenme Otelleri Ve Motelleri Bu tip tesisler elence amacyla byk miktarlardaki insanlar eken yerlerin iinde veya yaknnda bulunurlar. Parklar, dalar, plajlar, yar pistleri bu tip yerlere rnek olarak verilebilir. ou dinlenme tesisleri orta dereceli uzun periyotlu yksek scak su taleplerine sahiptir. nk misafirleri ortak zaman programndan yoksundurlar, dikkatli olmak zorundasnz. Mesela yar pistlerine ve parklara yakn olan tesisler ksa sreli scak su talep periyotlarna maruzdurlar. Eer bu konuda bir phe varsa tasarmc otel/motel sahiplerine danmaldr. Genel Amal Oteller Ve Moteller Bu tip tesisler genellikle dier snfn karm gibidir. Bu tip tesislere orta derece byklkte bir ehirde insanlar birok sebeple kendine eken oteller rnek olarak verilebilir. Fakat tam bir toplanty karlayacak yeterli sayda toplant odalar yoktur ve ayrca hi balo salonlar bulunmaz. OTEL MSAFR ODASI KULLANMA SICAK SUYU TALEB Sorular ve Varsaymlar 1. Ka adet otel misafir odas vardr? 2. Tesis ne tr bir hizmet sunuyor? 3. En yksek scak su talebinin olduu zamanlarnda oda bana beklenen ortalama scak su talebi nedir?

VII. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES

___________________________________________

259

_______

Bu soruya en iyi cevab otel/motel sahipleri verebilir. Eer veremiyorlarsa aadaki varsaymlar yaplabilir. Toplant otelleri veya motelleri: oda bana 1.5 insan seyahati otelleri ve motelleri: oda bana 1.5 insan Dinlenme otelleri ve motelleri: oda bana 2.5 insan Genel amal oteller ve moteller: oda bana 1.5-2 insan 4. Pik talep periyodu ne olacak? Baka bilgilerin yokluunda aadaki varsaymlar yaplabilir. Toplant otelleri veya motelleri: 1 saatlik pik seyahati otelleri ve motelleri: 1 saatlik pik Dinlenme otelleri ve motelleri: 3 saatlik pik Genel amal oteller ve moteller: 2 saatlik pik 5. Otel misafir odas talebine en byk katky yapan ey nedir? Du talebi otel misafir odas talebine hemen hemen en byk katky yapar. Baz kk arpanlar lavabolar iin ilave edilebilir. Bir ilave kayda deer yk de scak su kveti veya jakuzilerdir. Eer incelenmekte olan tesis bunlara sahipse sahibine unlar sormak gereklidir: Tam kapasite nedir? Korunmas gereken scaklk nedir? stenilen scakl srdrmek iin kvetlerin gmme stclar var m? Ya da srdrlmesi gereken scaklk ara sra scak su ilavesiyle mi salanacak? Tasarmc ayrca en yksek kullanma scak su talebi periyodu boyunca kullanmda olacak olan kvetler konusunda bir varsaym yapmak zorunda kalacaktr. Tesis sahipleri bu varsaym deerlendirmelidir. 6. Misafirlerin yzde ka verilen pik talep periyodunda duu kullanyor olacaktr? %70 gz nne alnabilecek bir rakamdr. En yksek scak su talep periyodunun 2 saat olduu durumlarda btn periyot iin % 70i gz nne aln. Daha sonra ikinci saat iin o saynn %70ini kullann. Ayn mant 3 saatlik pik talep periyotlar iin uygulayn. 7. Du balklarnn azami ak potansiyeli nedir? 8. Bir misafirin ortalama du sresi ne kadardr? Bir otel veya motel iin 5 dakika makul bir varsaymdr. 9. Ne kadar scak su depolanmaldr? Bu tasarmc tarafndan tahmin edilen ayn anda du kullanm miktarna ve tasarmc tarafndan seilen geri kazanm oranna bal bir karar deeridir. kisi de tesisin yerine ve snfna gre deien deerlerdir. Tam pik talebini karlayacak bir geri kazanm oranna (saatlik scak su stma gc) karar verilmise, misafirlerin %10-20sinin ayn anda du almasna yetecek kadar kapasitede scak su salamak makul grnyor.

VII. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES

___________________________________________

260

_______

rnek 4.1 Otel Misafir Odas Talebi Aadaki bilgi bir toplant tesisi varsaylarak verilmitir. Bu tesisin 300 otel misafir odas vardr. Asgari su temin scakl 40C ve du balklarnn azami ak kapasitesi 0.16 L/sdir. Oda bana en fazla 1.5 kii ve ortalama misafir bana 5 dakikalk du sresi varsaylabilir. Misafirlerin %70i bir saatlik en fazla talebin olduu zamanda du ald tahmin ediliyor. Du balndaki istenilen su scakl 410Cdir. Scak su 600Cde depolanacak ve 410Cye ayarlandktan sonra otel misafir odalarna gnderilecektir. 300 oda x 1.5 misafir/oda= 450 misafir 450 misafir x %70= 315 misafir en fazla talebin olduu zamanda du alyor. 315 misafir x 5 dak/misafir x 0.16 L/s x 60 s/dak= 15120 L 410Cdeki gerekli olan scak su miktar. 15120 L/saat ak hzna sahip suyun scakln 40Cden 410Cye karmak iin gerekli s miktar. 15.12 m3/saat x 4188.32 kJ/m3/K x (41-40C) = 2343113.74 kJ/saat (istenen scak su stma gc) Veya

Yk kW =

tketimlitre / saat scaklkartrt 0 C 858 0 15120 L / saat (41 4) C = 652kW 858

Depolama ihtiyalarn azaltmak iin (ve sistem maliyetini) tam bir geri kazanm oranna karar verilmise kullanlacak su stclarnn verimine dikkat edin. (Scak suyun ana alma arac olduu kurumlarda sadece bir stc kullanlmas asla nerilmez.) Bu rnek iin %80 olduunu farz edelim. Istclar tarafndan verilmesi gereken s,

2343113.74kJ / saat 652kW = 2928892.18kJ / saat veya = 815kW 0.80 0.80

Depolama Tasarmc misafirlerin ayn anda %15inin du almasn destekleyecek kapasitede bir depolama yapmaya karar verdi. 15120 L/saat x %15= 2268 L scak su 410Cde. 600Cde su depolanacandan, edeer miktardaki 600Clik scak su aadaki gibidir:

41 4 0 C = 0.65 x 2268 L = 1474.2 L 60 4 0 C

% 80 tank verimine sahip bir depolama tank kullanrsak ve en fazla talebin olduu saatte 1453.59 L su ekmek istiyorsak, depolanmas gereken miktar:

1474.2 L = 1842.75 L 0.80

Bu rakamn bir stndeki standart depolama tankn sein. 1842.75 L 2000 L

VII. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES

___________________________________________

261

_______

Byk depolama tanklar kullanrken geri kazanm kapasitesi semenin bir baka yolu da kullanlabilir depolamay en fazla talebin olduu saat saysna blmektir. Asgari gerekli geri kazanm (saatlik scak su ihtiyac) belirlemek iin elde edilen sonucu en fazla talebin olduu ik miktarndan dn. rnein: 2000L/1 saat= 2000 L 15120-2000= 13120 L minimum geri kazanm Tesis sahiplerine en ekonomik sistemi salamak iin; farkl depolama, geri kazanm ve verimlilik deerleri ile hazrlanm kombinasyonlarn maliyetlerini karlatrn. YEMEK SERVS SICAK SU TALEB Sorular ve varsaymlar Ne tr bir yemek hizmeti verilmektedir? (tam restoran, hazr yiyecek vs.) Hangi saatlerde yemek hizmeti veriliyor? Birden fazla mutfak m var? Ayn zamanda altklar saatler var m? Scak su talebi Scak su mutfak tehizat tarafndan kullanldndan aadaki sorular sorulmaldr: Mutfan en uzun temizlenme sresi (toplam saat) ne kadardr? Mutfakta scak su kullanan hangi tehizatlar vardr? Bu tehizatlara hangi scaklkta su gereklidir? Bulak makinesinin modeli nedir ve reticisi kimdir? Bu makinenin scak su karakteristik bilgilerine ihtiyacnz olacaktr. Bulak makinesine 820Cde scak su salamak iin ilave stc kullanlacak m? Saatlik talebi tahmin etmek iin klavuz Aadaki bilgiler eitli tipteki tehizatlarn saatlik 600Clik scak su talebini tahmin etmede kullanlabilir. (Lavabolar temel olarak ihmal edilebilir.) Tek blmeli evye: 113.55 L/saat ki blmeli evye: 227.1 L/saat blmeli evye: 340.65 L/saat Drt blmeli evye: 454.2 L/saat n durulama: 170.33 L/saat Kap ykama: 170.33 L/saat Bu rakamlar ilk ykama, tekrar doldurma ve telafi su miktarlarn iermektedir. Bazen drt blmeli evyenin hijyenik olmas kimyasallarla salanr. Bu durumda 820Cdeki scak suya gerek kalmaz.

VII. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES

___________________________________________

262

_______

rnek 4.2 Yemek Servisi Scak Su Talebi Her gn n yemek hizmeti veren bir toplant oteliniz olduunu dnn. Mutfak aadaki ekipmanlara sahiptir: Ekipman Konveyr tipi bulak makinesi blmeli evye ki blmeli evye Tek blmeli evye Bulak makinesi n durulama Kap ykama 600Cdeki tahmin edilen su miktar (L/h) 1211.2 340.65 227.1 113.35 170.33 170.33 2232.95 800Cdeki tahmin edilen su miktar (L/h) 1211.2

1211.2

Su 600Cden 820Cye ilave stc ile stlmaktadr. Mutfan her yemekten sonra azami saat iin temizlik yaplacan dnn. Her saat iin gerekli scak su 600Cde 2232.95 L/saat ve 820Cde 1211.2 L/saat olacaktr. Gerekli depolamay deerlendirmek iin hizmet verecek ekipman gz nne aln. Temizleme balaynca ok byk bir scak su talebi oluacan varsayabilirsiniz. Btn evyeler 600C scaklkta suyla doldurulmas gerekebilir. Bulak makinesi tanklar nceden doldurulmaldr, mesela 113.55 L, yine de reticiye danmalsnz. Bylece evye ve bulak makinesi tanknn ilk doldurulmas iin en az 794.85 L 600Cde suya ihtiyacnz olacaktr. lk doldurmadan sonraki su ekii, ilk doldurmada gerekli olan su miktarndan fazla olmamaldr. Ana talep kayna srekli almakta olan bulak makinesi ve n durulamaldr. Eer 600Cden daha dk scaklkta ilk doldurmay hesaplamak istiyorsanz, o zaman yle yapn. Eller ok scak suya daldrlamaz fakat evyeleri ilk olarak ok scak suyla doldurmak iyi bir pratik olabilir. Su Istma Ekipmannn Seimi Bir depolama tank semek iin ncelikle %10 gvenlik pay salamak amacyla tahmin edilen ilk doldurma ihtiyacn 1.1 ile arpn: 794.85L x 1.1= 874.34 L Sonra nominal tank boyutunu 874.34 Lyi reticinin yaymlanm tank verimine blerek sein. (%75 olduunu farzedin.)

874.34 L = 1165.79 L nominal depolama gerekli. 0.75

Bu rakamn bir stndeki depolama kapasitesine sahip standart tank sein. Eer tam talep geri kazanm kapasitesi olarak belirtilmise, yksek talep periyotlar esnasnda depodan ekilen su abucak yerine konacak ve daha byk kapasitede depolamaya gerek kalmayacaktr. Depolama tanknn kapasitesini belirlemek mhendisin kararn gerektirir. Gerekli Geri Kazanm Bir mutfak iin konveyr tipi bulak makinesi kullanldnda normal olarak depolama, talebin nemsiz bir yzdesini oluturduundan onu dikkate almadan tam geri kazanm hesaplamak isteyebilirsiniz. Asgari giri scakl olarak 40Cyi dnelim. Ayrca elektrikli ilave bir stcnn bulak makinesi su scakln 600Cden 820Cye kardn farz edelim. nceki blmden s transfer formln kullanarak (eitlik 1.2a), 600Clik geri kazanm aadaki gibi hesaplayabiliriz:

VII. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES

___________________________________________

263

_______

(2.23m3/h)(4188.32 kJ/m3/K)(333-277K) = 523037.4 kJ/saat veya

2230 L / saat (60 4) 0 C = 145kW 858

Gerek miktar belirlemek iin bu sayy stcnn verimine bln. AMAIRHANE TALEB Sorular ve Varsaymlar Bu talep, kullanlan tehizat tarafndan ekilen su ve en yksek alma zamanlarna baldr. Byk tesisler iin bu dikkate deer bir talep olabilir. Kk tesisler iin ou kez kk konut tipi veya ufak ticari tip ekipmanlar kullanlr. Her makine iin azami alma scakl ve gerekli su miktar (L/s) kontrol edilmelidir. amar makinesi reticisi her makine iin ne kadar scak su gerektiini size syleyebilir. Genellikle kg/saat cinsinden her makinenin ykama kapasitesini sylerseniz onlar da size L/saat cinsinden her makine iin gerekli scak su miktarn syleyebilirler. Byk makineler iin eki hz yksek olabilir, byle durumlarda yeterli depolama gerekir. Bir retici en yksek saatlik talebin %75ini depolamay nerir, fakat %50den az deil. %50 genellikle yeterlidir ancak mmknse reticiye dann. Yksek talebin olduu periyotlarda souk suyun eklenmesinden dolay scaklk dmesini istemezsiniz. Eer kk makineleriniz varsa L/s cinsinden scak su talebi iin yine reticiye danmanz faydal olacaktr. Kullanc tarafndan gerekli su scakl kritik olabilir. rnek 4.3 amarhane Talebi 2 adet 62 kglk ve 1 adet 34 kglk 3 tane amar makinesi olan tam hizmetli bir toplant oteli dnn. retici makinelerin her kg iin 16.65 L/saat scak su gerektirdiini syledi. Otel sahipleri 710C scaklktaki suyla amarlar ykadklarn ve amarhanenin gnde 16 saat altn syledi. Asgari ebeke suyu scakl ise 40C olacaktr. Uzun saatler boyunca makineler altndan dolay depolanan scak su miktar, scak su talebiyle karlatnda ok kk kalaca aikrdr. Ancak, ksa vadeyi ve yksek eki hzlarn karlamak iin, yeterli depolama salanmaldr. Blm 1den s transfer formln kullanarak (denklem 1.2), en yksek scak su talebinin olduu saatin %60 kullanlarak depolama tankn sein. Toplam makine kapasitesi 158 kg.dr. 158 kg x 16.65 L/saat/kg = 2630.7 L/saat scak su 710Cde. 2.63 m3/saat x 4188.32kJ/m3K (344-277K) = 738023.87 kj/saat Gerek s miktarn bulmak iin stc verimine bln.

738023.87 kJ / saat = 922529.84 kJ/saat 0.80

Asgari depolama kapasitesini semek iin en yksek scak su talebinin olduu saatin %60n kullann. 2605.56 L/saat x 0.6 = 1563.34 L asgari Bu rakamn bir stndeki depolama kapasitesine sahip standart birimi sein veya oklu tank kullann.

VII. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES

___________________________________________

264

_______

GENEL NOTLAR Sistem Gereklilikleri Seilen bir sistemin bir otel/motelin scak su talebini karlamas tasarmcya baldr. Gz nne alnmas gereken birok fikir ve faktr vardr: Otel/motele tek bir sistem mi scak su salamaldr? Biri otel misafir odalarna dieri amarhane/mutfaa scak su salayan iki sistem mi olmaldr? Otel/motelin ayr scak su sistemine mi ihtiyac vardr? Uygun scaklktaki sularn eitli alanlara gvenli bir ekilde ulamas iin ne tr kartrc cihazlar kullanlmaldr? Eer sistem birlemi sistem ise, birlemi sistemin depolama tanknn kapasitesi ne kadar olmaldr? Bir by-pass sistemi isteniyor mu? Bylece bir sistem arzalandnda sistemi geici olarak desteklemek iin dier sistemden su tedarik edilebilir. Bu sistem uygulandnda daha dk scaklkta alan sistemin bypassna kartrc bir vana koyulmas gerektii hatrlanmaldr. Bylece bu sistem geici olarak yksek scaklk iin kullanldnda su kartrc vana bypassyla gnderilir. Tasarm Kstas Gereklilikleri Bir tesisi verdii hizmete gre snflandrrken dikkatli olun! Bir dinlenme tesisinde bir kongre merkezi olabilir. Bu dinlenme tesisi olarak deerlendirilen kk otellerin herhangi biri toplantya katlan insanlar tarafndan (sk sk) kullanlabilecei anlamna geliyor. Anlalmas gereken ana ey kongre merkezi. Tasarmc iin tesisin sahipleri ya da mdrleriyle mutlaka grlmesi ve anlalmas gerekir. Eer otelin otel misafir odas sistemi sk sk allmam bir ekilde yksek doluluk oranna sahip oluyorsa, eer sistem makul bir ekilde boyutlandrlmsa, sonu scaklkta ani ve sert d olmamaldr. Asgari ebeke suyu scaklna gre emniyet tedbirleri alnmaldr. Eer scaklk yksek talebin olduu zamanlarda asgari scakln zerindeyse bankada yedek kapasite vardr. Sistemi mmkn olan en byk talebe gre, her 10 ylda bir olabilecek, boyutlandrmamann makul bir sebebi olabilir. Sistemi bu ekilde bir talebe gre boyutlandrmak tesis sahiplerine ok pahalya mal olabilir. Ancak baz tesislerin yksek hedefleri olabilir ve bunlarn sahipleri sizi bu hedeflere gre ynlendirecektir. Ben burada bir rnek oteli anlattm. Ama dier bina tipleri iinde dikkatli almak ve binalarn zelliklerine gre scak su ihtiyacn tespit etmek gerekir. Kullanm suyu iin su stc sistemlerinin lmlendirilmesi pozitif bir bilimden ok bir sanat biimi meydana getirir. Evde kullanlan kk bir su stc sistem haricinde, herhangi bir durum iin sadece bir tabloyu ya da izelgeyi kullanamazsnz. Ynetmelikler sadece "scak ve souk su sistemleri tm evyelere, lavabolara ve dulara vb. monte edilmelidir " gibi genellemeler yaparlar. Ancak, ne kadar suyun gerekli olduunu belirtmezler. Buna karlk, ynetmelikler boru malzemeleri hakknda, shhi tesisat birimlerine giden minimum ve maksimum ak hzlar hakknda (scak ve souk su birlikte) bilgi verirler, maksimum scaklklar ve gerekli emniyet cihazlar gibi gvenlikle ilgili hususlara iaret ederler. Bir sistemi lmlendirirken birok faktr dikkate alnmaldr ve tecrbe bu konuda byk rol oynar. Her sistem farkldr, dolaysyla son seime liderlik edecek olan yol da farkldr. ki bina fiziksel olarak ayn olabilir (ayn miktarda shhi tesisat birimine sahip olabilir) ancak gerekli olan su miktar eer binalarda farkl insanlar bulunuyorsa farkl olabilir. rnein, yal insanlarn bulunduu bir binann scak su kullanm profili normal ailelerin bulunduu bir binann profilinden farkl olacaktr.

VII. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES

___________________________________________

265

_______

KAYNAKLAR [1] [2] [3] [4] [5] Amerikan Shhi Tesisat Mhendisleri Dernei (American Society of Plumbing Engineers) 1989. Kullanma scak suyu sistemleri. ASPE Veri Kitab Blm 4. Thrasher, W. H., ve DeWerth, D.W. 1993. Konutlarda ve ticari kurulularda scak su kullanm miktarlarnn toplanm ve derlenmi verilerinin karlatrlmas. ASHRAE Aratrma Projesi No. RP600. Werden, R. G., ve L. G. Spielvogel. 1969. Ticari ve kurumsal yaplarda kullanma scak suyu stma cihaz boyutlandrlmas. Bildiri No. 2, Proje RP61. New York: Edison Elektrik Enstits. Amerikan Istma, Soutma ve Havalandrma Mhendisleri Dernei (ASHRAE) 1995. Kullanma scak suyu stlmas. Uygulama El kitab Blm 45. Amerikan Istma, Soutma ve Havalandrma Mhendisleri Dernei (ASHRAE). Kullanma scak suyu stlmasnda yeni bilgiler. Teknik Veri Bildirisi. Cilt. 10, No. 2.

ZGEM Mehmet OSKAY 1970 ylnda Ankarada dodu. 1994 ylnda Dokuz Eyll niversitesi, Mhendislik ve Mimarlk Fakltesi Makine Mhendislii Blmnden mezun oldu. 19941996 yllar arasnda EB naat A..de (Ankara) Mekanik Tesisat antiye efi olarak grev yapt. 19962000 yllar arasnda MNGTesisat San. ve Tic. A..de Mekanik Tesisat Dizayn ve malat Koordinatrl yapt. 2000 ylnda ERSEL Tesisat San. Tic. A..de (Konya) Mekanik Tesisat antiye efi olarak alt. Yine 2000 ylnda Mehmet Oskay Mh. Taahht ve Tic. Ltd. ti.ni kurdu. Halen burada yurt ii ve yurt dnda mekanik tesisat projelerini yrtmektedir. Evli ve 1 ocuk babasdr.