ii

SRYANI UYGURCA TIP

MEHMET LMEZ
Sryani Harfli Metinlere bir
Sryani harfleriyle Uygurca metinler zere hi denecek kadar
Hatta Suryani harfleriyle metinlerin 14. kalma
mezar diyebiliriz. hemen zere
Radloff'un da Chwolson ve Chwolson
ilk 300'n zerinde metin Nesturi / Sryani harfli metinlerin,
daha mezar Sryanice metinler
Chwolson'un Trke Arap harfleriyle de yer
Sryanice metinlerin tm de tam olarak Sryanice ve
bir. Trkedir: Mdn Katun, Urug, b(a)rs, lui (veya Iii, .
. Chwolson'a gre, bize bu Nesturi toplumu 14. ikinci ile
15. ilk
Chwolson 'un Trke zerine Radloff
bir de inceleme yer Radloff'un buradaki p- 'li dzeltilmesi
herkese bilinmektedir. Ancak bu p- 'li 80 sonra . Cumagulov
da Suryani harfli Trke metinlerde tek-tk de olsa yeni
szckler gemektedir, buna yurttan / aym boydan" szn
olarak, verebiliriz. Sesbilgisi da, 4-15. gre eskicil (archaisch)
zellikler ok szck grrz: kutug "kuyu", ud "kz".
un 897' deki ikinci da 300 'n zerinde mezar yer
da yine bir Trkedir (46, 69, 74, 76. Yine burada da Trke
metinlerin Arap harfl'eriyle yer
Sonraki / Nesturi Trklere ait kimi metinler Mller, Le Coq ve
P. Zieme'nin "Nesturi-Trk Turfan
Metinleri zerine" bu Yine bu
birisinde, bir bereket (U 4910) da, ig kart, iimi ig
, TJiid- gibi kimi terimleri gemektedir.
Sryani harfli metni ve metin zerindeki okuma denemelerini iin bana veren K.
burada etmek istiyorum. Burada ve kaynaklar iin bkz.
Klaus Uigurisches Wrterbuch. der trkischeli Texte aus
Wiesbaden 1977-1994.
2 D. Chwolson, aus 1890.
3 Bk. P. Zierne , "Zu den Turfantexten", s. 666.
816 MEHMETLMEZ
. Cumagulov'un 1968'de makalesi ve 1971'de
gereken nemli Cumagulov, 1971' deki Nesturi
Trklere ait mezar ele ve dil zellikleri zerinde
31 ait metnin harfevrimini, ve Rusa evirilerini
.
Bizim metnimize gelince, metnin bir yznde teki yzndeise yedi
Toplam on bir olan metnin bir yz zerinde daha nce
denemeleri da, bunlar
Metinde ve tedavi sz edilir. Para
para olan metni okumak, tam bir cmle, anlam olduka gtr. te yandan
Sryani harfli, bilinen tek Eski Trke metnidir. Metnin bir yz (belki de ilk
yznde) ikinti. teki yznde ise tokuzin gemesi, metnin elimizdeki
halinden de uzun gsterir. zere Eski Trke metinleriyle ilgili en
nemli R. R: gelmektedir. Gerekten de,
metnimizde geen kimi terimleri da gemektedir.
Uygur zerine O. F. "Uygur Metinlerine Toplu Bir
yeterli bilgi iin burada teki metinleri zerinde
Kendisinin bize gre bu
iin bir iin de kendisine burada
etmek istiyorum.
Metnimiz M 152 Berlin Devlet Ktphanesi'nde (Staatsbibliothek zu .
Berlin, Preupischer Kulturbesitz, Orientabteilung)
1. zellikleri :
A ve e harflerinin gsterimi iin hemen Arami alfabede gibi alef
< Yine 1 ve i nllerinin iin, Arap ve Uygur
sisteminde gibi alefve yod < birlikte
Yuvarlak nller ise, 1- ve i-'ye benzer alef ile birlikte <
Arap ve Uygur sisteminden olarak, yuvarlak n nller (. ii) kimi zaman
ikinci hecede de y ile olarak torlug -lg ekinin -lwyk
gibi. Metin bu 5. -zn eki iin
kontrol sz konusu
Geniz n'sini, 17 harfini gsteren harfler ise Uygur (ve Arap) metinlerde
gibi nun ve kef ( L:.J ) burada tek bir kefyerine gayn
harflerin gelince; ald .<ile, plh ile,
((qaf) ile, veya ile, klg ile, k ile, i ile, Jr! ile, olu
ile, r ile, s ile, t (f) ile ve z de ile
ile, d ile,-g
veya ile, lii
ile, -g
veya
4 Cetin Dzumagulov. "Die (nestorianischen) Denkrnaler in Kirgisen".
SRYANI ESKi"UYGURCA TIP
2. Metin>
817
1
1
\
l
M 152 a (?)
i. (i) kart aml myy k .
x'rt 'II IILI yyllll'ml_myx qy
2. (2) b' Ik am .. kart ami bo irr
b'/x __IIIIIII .. kart' _my pw'yrwr ..
3. (3) ' ...ys'q bo tqwlll yini bolsar amruxy
II'wyys' qpw t qw yynyly pwls'r'rnrw _xy tyI'n s'r 1III
4. (4) .... t _y" Illwx _s'r bo tqw' tzlg kart
IILI tY.!lY" III wx _s'r pw t' qw' tlylllltwyz IwlI x'rtllI
5. (5) Ilz wy' bo zyqIyq '_wn qwynn" _biz q wyny
iz wyn' _pw z yqIy q i 'wn qwyn" _pyz' .:' IIII tyr q_ II
6. (6) ikinti [kimjnin it za 'III' yxmy b
..'yqyntyl Illnyy'yt'wwyz' IILI yx my 111111111 p
M 152 b (?)
i. (7) kart ol tzlg karto[I] bir kolu IILI yitr III
x'r] 'wl s 'r ye twyz lwyq x'r] 'wlpyr xwlw 1III yitwr slII
2. (8) Il' dur kimnin bir kolu Illplllsar nsz
II' dwr .... twqwz yn .. qymnyypyr qwlw 1III pllls'r. 'wyyswz
3. (9) LILIII II katur ulI
IlqIyq i synym's'r x'r x't wr wx Ill Ils'r'
4. (lO) LLL .. ni nki yiglasar bilglk bo[lmaz]
LI' .. Illwyyy' wyky yyyl's'r pyIqwlwq ... pwlI
5. (l l) LLL kart ol tzlg kztarziin nadr
IllIy x'rt 'wl s'ry'' twyzlwyq qwyz t'rz wn 'wyny'dwr'
6. (l2) kimnin yrna s[ol] kah 'nyy slII pwllI
qymnyy ym' xwly LLLIL x'rt slII pwlII
7. (l3)bo yiglig LLIIL itin II
LLL bw yyqlyyqll'yq'yyn yytwrmylII
5 Harfevriminde gsterilen kimi harfler. szck tam olarak ise ilk yani
gibi
818 MEHMETLMEZ
3. evlri?
( ...) 6. kimin it (...) 7. (bir) bir defa geir... (8) ....
dokuzuncusu, kimin bir defa ....se, rengi (9) .... yemek yiyip sindiremese,
iirirse (lO) .... (?) yara ortaya belli olmaz. (ll) .... zellik
gstersin, (12) Yine kimin sol kolu .... (13)
.....
4.
7. kart: Clauson' a gre kar- (EtymDic 643a 2 ka:r- eyleminden 'aktif' -
eylem (bkz. EtymDiC 647b 1 kart). Clauson ekler da ekinin r'li eylemlerden
sonra basut, olut, gibi teki rneklerinse -utl-tit ile
belirtir (EtymDic s. xliii). ek iin bkz. AGr. 3. 108 kart
yer verilmez; <?
8. nsz (?): Yoksa gsz (?); gsz olarak bir metninde buluruz: kayu
ked ddgi; krmdsdr kara akunn gsiiz iinga pitpidini kpikin
kzka krkd siirtgil, ked ddgi: krr Wenn jemand an Nachtblind leidet, so streue
man in die gsz-Leber einer schwarzen Ziege Piper longum hinein, verscharre dies im
Feuer, bestreiche ihm dann mit dem Schaum das Auge, so wird er abends gut sehen'
(Heilk 133-36), gsz, Heilk II'de ise bilinen olarak geer (Heilk II
3.27). Trkedeki beti benzi atmak deyimiyle TJSz okumak ve 'renksiz,
soluk renkli -7 hasta-olarak anlamak belki de daha uygun
9. -a- harfi gama gibi
9. katuru: kat- eyleminden -ur- ettirgenlik eki ile katur- ,
olabilir. Uygurca metinlerde her ne kadar bu grlmezse de bu metinlerde -ur- ile
grlp 'de bugn -tur-/-tr- ile ettirgen kurulan eylem hayli oktur, ET
T. ET basur-, T. ET kddiir-, T. giydir- (-ckddtia-), ET lur-, T.
ldr-; ET T. vb. gibi (ET rnekler [in OTWF 7.51). Pekala
burada da olarak ET "katur-
Her ne kadar Clauson4da iin) katur-' a yer verilirse de (EtymDic s. 64b-
605a) bu eylem kat- 2, yani 'katmak, ile ilgili, bizim
eylemimiz ise kat- 1 (EtymDic s. '594b-595a) ile ilgili
9. [i][r]sar:Metnin daha nce alstir veya s'r' szn,
harflerini Metinde yenilen bir sindirilememesinden sz ediliyor.Buna
dayanarak sin- eylemlerine ve gre iursiir okumak istiyorum.
10. yiglasar: y'nin iki nokta var.
10. nki(?) szck 'wynky olarak ancak 'yara' ile
hangi anlama ve geici bir
TJi da g. Daha nce nki metinde bir harfini
6 yzdeki metnin evirisi durumda.
SR UYGURCA TIP 819
semek g, ziyade fazla bir y okumak Clauson'daki
maddesine gre (XVastvaniJt, MK ve KB iin, EtymDic s. 335b) 'yara' olarak
daha uygun Clauson'un rneklerine yeni
verileri de ekleyebiliriz: (BT IX, Index, s.74a-b).
11. koztar- eylemi bir yok ise- eski ve yeni Trk dillerinde,
grlmeyen bir Radloff, Trk dillerinde geen krgus-, krgs-, krtiis-,
krts-, krst- gibi 'gstermek' ile ilgiliverileri Codex Cumanicus'ta grlen krg::.:
maddesi KpIji3 - zeigen' (Wb II 1263-1264) .Clauson
ise -g- anlamda krgit- 'to show' (oku: krkit-?) eylemine yer verir
(EtymDic. s. 743b-744a). olarak kwyzt'r... okumaya kztar-
Trkedeki gster- eylemi ile ilgili sz iinde, bir -t- nsz
benzer -z- > -s- iin ET izda- < T. iste- (EtymDic. s. 243),
ET > T. (EtymDic.s. 667b7.
11. nad- eylemi bu bir ka kez grlr: EtymDic. s. 182a
ve OTWF 7.57 (s. 808)7
13. yiglig: olarak okumak da
13. itin: Metnin tam szcugun ve
Buradaki itin ile EtymDic. ADN maddesinde (s. 60) tek rnek olan
etin bir ilgi olup kO,nusunda bir
KAYNAKLAR
Chowolson, D. 1.890: Grabinschriften aus Nebst
einer Beilage "ber das trkische Sprachmaterial dieser Grabinschriften" vorn
Akademiker Dr. W. Radloff (= Memoires de i' Academie Imperiale des Sciences
de St-Petersbour, vn
E
Serie. Torne XXXVII, No St. Petersbourg.
Chwolson, D. 1897: Syrisch-nestorianische aus Semirjetschie, Neue
Fo/ge. St. Petersburg.
Dzurnagulov, Cetin. 968: "Die syrisch-trkischen (nestorianischen) Denkmaler
Kirgisien", Mitteilungen des Orientforschung, Bang XIV. 470-480.
.L1>KyMaryJIOB, 4eTHH. 1971 5l3bIK x (Hecmopuancxux]
KUpS3UU.
Marth, Miklos. 984: "Ein Fragment eines syrischen pharmazeutischen Rezeptbuches
aus Turfan", Altorientalische Forschungen, ll, 115-125.
Klein, W. und J. Tubach. 1994: "Ein syrisch-christliches Fragment aus
Dunhuang/China", Zeitschrift der Deutschen Morgenldndischen Gesellschaft,
Band 144, Heft 1. 1-13.
7 P. elen nestorianisch-trkischen Turfantexten". s. 663 (U 4910), iin),
820 MEHMETLMEZ
Sertkaya. Osman F., [1989]: "Uygur Metinlerine Toplu Bir
Tekin, Talat. 1984: Alfabelerle Trke Sryani Alfabesi ile Trke
Kitabeler", Tarih ve Toplum, 1984, 3. 99-101.
-.
Zieme, Peter. 1974: "Zu den nestorianisch-trkischen Sprache, Geschichte
und Kultur der Altaisehen Vlker. (PIAC 1969), Berlin. 661-668,3 Tablo).
322 P. Zieme / Asian Medicine 3 (2007) 308322
Moattar, F. 1971, Ismal Gor

gn und seine Bedeutung fr die iranische Heilkunde insbesondere

Pharmazie, Marburg: Marburg Universitt, Naturwissenschaftliche Fakultt, Dissertation.
MW = Monier-Williams, M. 1899, A Sanskrit-English Dictionary, Oxford: Te Clarendon Press.
Mller, A. 1880, Arabische Quellen zur Geschichte der indischen Medizin, Zeitschrift der
Deutschen Morgenlndischen Gesellschaft 34: 465556.
Nicholson, R.A. 1976, Te Kashf al-mahjb: Te oldest Persian treatise on Susm, London: Luzac
& Co.
lmez, M. 1999, Sryani Hari Eski Uygurca Bir Tp Metni, in 3. Uluslar Aras Trk Dil
Kurultay 1996, Ankara: Trk Dil Kurumu, 81520.
nler, Z. 1999, Celalddin Hzr (Hac Paa): Mntahab- ifa II Szlk, Istanbul: Simurg
Yaynlar.
Rachmati, G. R. 1930, Zur Heilkunde der Uiguren, Sitzungsberichte der Preuischen Akademie
der Wissenschaften 1930, 45173.
1936, Trkische Turfan-Texte VII, Berlin: Abhandlungen der Preuischen Akademie der
Wissenschaften, 12.
1932, Zur Heilkunde der Uiguren. II., Sitzungsberichte der Preuischen Akademie der
Wissenschaften, 40148.
Radlo, W. 18931911, Versuch eines Wrterbuches der Trk-Dialecte, Sanktpeterburg: Academy
of Sciences.
Rall, J. 1960, Zur persischen bersetzung eines Mo-cheh, eines chinesischen medizinischen
Traktats, Oriens Extremus 7: 1527.
Sertkaya, O. F. 1981 zbek Trkesi ile yazlm imdiye kadar bilinmeyen Arap hari tbb bir
yazma ve bu yazmann Trk dil, kltr ve tababet tarihi bakmndan deeri, in I. Uluslararas
Trk-slm Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi, 1418 Eyll 1981, Bildiriler 2, Istanbul: IT
Mimarlk Fakltesi Yaynlar, 14350.
1999, Kurzer berblick ber die uigurischen medizinischen Texte, in E. Lucius, A. Mat,
. ncel, B. zaltay, Arslan Terziolu armaan 60: Doum Yl Ansna, ii, Istanbul: Te Isis
Press, 12538.
Sezgin, F. 1970, Geschichte des arabischen Schrifttums. Band III. Medizin, Pharmazie, Zoologie,
Tierheilkundebis ca. 430 H., Leiden: Brill.
Shgaito, M. 1978, On the routes of the loan words of Indic origin in the Old Uigur language,
Journal of Asian and African Studies 15: 79110.
Skjrv, P. O. 2002, Khotanese Manuscripts from Chinese Turkestan in the British Library: A Com-
plete Catalogue with Texts and Translations, London: Te British Library.
Steuerwald, K. 1988, Trkisch-Deutsches Wrterbuch, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
Tatarincev, B. I. 2000, Etimologieskij slovar tuvinskogo jazyka, I (a-b), Novosibirsk: Nauka.
Teniev, E. R. 1976, Stroj saryg-jugurskogo jazyka, Moskva: Nauka.
Terziolu, A. 1975, Die alt-trkische Zahnheilkunde unter besonderer Bercksichtigung der
trkischen Handschrift des Moses Hamon ber die Zahnheilkunde, Zahnrztliche Mitteilun-
gen 4: 17987.
Tezcan, S. 1974, Das uigurische Insadi-Stra, Berliner Turfantexte III, Berlin: Akademie-Verlag.
1981, Rezension zu Kutadgu Bilig III, Belleten (TTK) XLV: 2378.
TT II = Bang W. and A. v. Gabain, 1929, Trkische Turfan-Texte II, Sitzungsberichte der
Preuischen Akademie der Wissenschaften, 22, 41130.
TT VII = Rachmati, Trkische Turfan-Texte VII.
Ullmann, M. 1970, Die Medizin im Islam (Handbuch der Orientalistik), Leiden/Kln: Brill.
Unschuld, P. U. 1985, Medicine in China: A History of Ideas, Berkeley-Los Angeles-London:
University of California Press.
UW = Rhrborn, K. 1977-, Uigurisches Wrterbuch: Sprachmaterial der vorislamischen trkischen
Texte aus Zentralasien, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.