You are on page 1of 13

ibRMdfbn mih rMgu kIaf--

afAu vyKIey ik ikRsLn Bgvfn ibMRdfbn ivwc ikho ijhf rMg krdy rhy sn . sRI md
Bfgvq purfx gRMQ ivclI gfQf df hvflf hY . Ausy Bfgvq purfx gRMQ dy skMD---
10 aiDafie--22 ivwc jo iliKaf hY Aus df sMKyp ies pRkfr hY---ipMz dIaF
bIbIaF jmunf ivwc mfGI df iesLnfn leI prcwlq irvfj anusfr pivwqr idhfVy
iesLnfn krnF puMn-krm dy Brm kfrn, Br isafl dI TMz ivwc diraf jmunf dy
TMzy-sIq pfxI ivwc nMgIaF hI jf vVIaF . ies gwl df pqf lwgidaF hI Bgvfn
ikRsLn jI vI bMsI Gft qoN doV ky Jwt jf puwjy aqy awK bcf ky sfrIaF gopIaF dy
kwpVy cuwk ky ruwK qy jf ibrfjy . gopIaF nUM jd kpiVaF dI loV peI qF vyiKaf ik
Auh qF lIlHf prsLoqm Bgvfn ikRsLn jI sFBI bYTy sn . kwpVy mMgx qy Bgvfn
ikRsLn jI ny bcn kIqf ik Auh afpxy awgy ipCy hwQ dy ky bfhr af jfx . kuVIaF
sLrm dIaF mfrIaF bfhr nhIN afAuNdIaF aqy imMnqF krdIaF hn . pr agoN
Bgvfn sRI ikRsLn jI jo kihMdy hn aqy iPr jo agoN gopIaF ny ikhf, Aus sfrf
vfrqf-lfp sLRI md Bfgvq purfx gRMQ dy ilKfrI ny kivqf ivwc ies qrHF iliKaf hY
:- ( sPLf 310 pMjfbI awKrF ivwc , ihMdI vrgI bolI )
kfnHAu vfc sÍYXf ( kfnH df bcn )
dyAUN ibnF inkry 1 nih cIr 2 khXo hs kfnH suno qum ipafrI . jy kwpVy lYxy hn
qF afpxy awgy ipwVy hwQ dy ky nMgIaF hI bfhr afAu . sIq3 sho jl mYN qum nfhk ,
bfhr afvhu gorI aO kfrI . dy afpny agUaf4 ipCUvf4 kr5, bfr6 qjo pqlI ar
BfrI . Xo nhI dyhu kuihXo hir-jI7 , qslIm8 kro kr5 jor hmfrI . 1 .
1=inkly (ibnf ) . 2=kpVy(nhI imlny) . 3=TMz . 4= awgy ipCy .. 5= hwQ . 6=
pfxI . (awgy ipwCy hwQ dy ky afpxf nMgyjo kwj lvo aqy gorIaF kflIaF, pqlIaF
BfrIaF sfrIaF hI pfxI nUM iqafg ky bfhr af jfAu . aYvyN TMzy pfxI ivwc TrdIaF
ikAuN jy . 7= ikRRsLn rwb jI ny . 8= nmskfr . (ikRsLn rUp ivwc afey rwb jI,
nMgIaF bwcIaF nUM afKdy hn ik hor iksy vI qrIky nfl kwpVy nhIN dyx gy . Bfv
pfxI ivwcoN inkl ky afpxy hwQ nMgyj qoN htf ky hwQ joV ky nmskfr kIqy ibnf kwpVy
nhIN imlxgy BFvyN TMz nfl mr bysLwk jfx )
gopIAuvfc sÍYXf ( gopIaF dy bcn )
kfnH bihkRm1 QorI qumY qum Kylhu nf apny Gr kfho . 1= Aumr(ajy qyrI Aumr
QoVI hY ) . Bfv, jo kuwJ qUM sfzy nfl krnf cfhuMdf hYN Aus jogI qyrI ajy Aumr nhIN
hoeI . ajy qF Gr jf ky KylHx dI qyrI Aumr hY . (Bfv, ajyhy pMgy lYx jogf qUM ajy
nhIN hoieaf) nMd sunY jsoDF qpqY2 qum kfnH Bey hir kfho . 2= qpxgy, qYnUM guwsy
hoxgy . nMd aqy jsoDf ( qyrI krqUq sux ky ) duKI hoxgy . hy hrI qUM ikhVy KihVy
pY igaf hY ? nyih lgY nih jLor Bey qum nyhu lgfvq ho brkfho3 . 3=- jLbrdsqI
ajyhf ipafr ikAuN pfAuNdf hYN . (ajyhI Dwky KorI ikAuN krdf hYN ?) nyhu khf ibn
bfqn sy rs jfnq kf4 ajhuM lrkf5 ho . 2 . 4= kI jfxdf hYN . 5= ajy quM bfl
hYN . ( ajy qUM bwcf hYN ajy ajyhy pRym rs df qYnMU kI pqf hY )

(Note:- ieh dovyN svYXy lg mfqR qwk eysy qrHF, dsm gRMQ ivcly ikRsLnfvqfr
ivc vI hn . Bfgvq purfx qF dsm gRMQ nfloN bhuq pihlF df iliKaf hY . dohIN
QFeI ilKx vfly ny ieh nhIN iliKaf ik ieh Aus dI afpxI rcnf nhIN hY . kI
dsm gRMQ dy ilKfrI ny nkl kIqy sn ik jF Bfgvq purfx ilKx vfly ny dsm gRMQ
ilKy jfx qoN pihlF hI ilK ley sn ? ies Byq nUM koeI KojI ivdvfn hI Kohly ?)
hor koeI cfrf nf vyK ky gopIaF awgy ipCy hwQ dy ky Ausy hflq ivwc bfhr af
geIaF . agy ivafs dy puwqR sukdyv jI ny jo ikhf Aus df anuvfd Bfgvq purx
ivwc ienHF lPLjLF ivwc drj hY:- N qb Bgvfn ny khf arI gopIE ! donoN hfQ joV
kr nmskfr kro, qb bsqR imlyNgy, iPr gopIaF bolIN hy nMd lfl ! hmfry sfQ
kpt ikAuN krqy ho . ieqnf kih gopIEN ny hfQ joV kr nmskfr krI, qb Bgvfn
ny bsqR dIey ar iqnky pfs af kr khf dyKo kBI ngn aMg sLnfn nhIN krnf, hwCf
ab myrf msUl muJy dIjIey, ieqnI bfq kih kr iqn ky muwK cUm lIey ar iksI ky
kuKoN ko pivqR kr dIaf,(Bfv, grB-vqI kIqf ?) jYsy hrn hrnIEN ky sfQ kRIVf
krqf hY, ies rIq sy Bgvfn ny iqn ky sfQ kfm cysLtf krky srb ko suwK dy kr
afp iPr bMsI Gft pr cly gey N .
kfm cysLtf vflI ieh iks iksm dI kRIVf krdf irhf sI Bgvfn ? kuKF hrIaF
krn df arQ kI hY ? Bfgvq purfx dy ilKfrI ny psUaF (hrn hrnIaF) dI imsfl
dy ky sfbq kIqf hY ik Aus smyN ikRsLn Bgfvfn ny prfeIaF bwcIaF nfl jo kuwJ kIqf
Auh Ausy qrHF df sI jo mdInF dy iewjV aQvf vwg ivwc nr-psU krdf hY . Bgvfn
df afpxIaF Bgq-bwcIaF nfl ieh iks qrHF df pivqR pRym sI ?
afAu Bfgvq purfx vflI gfQf jo Aupr ilKI hY, Aus nUM dsm gRMQ dI hI bolI ivwc
pVH-ivcfrIey :-
nHfvin lfig jbY gupIaF, qb lY pt 1 kfn crXo qru2 AUpY . qAu muskXfn lgI
miD afpn, koie pukfr krY hir jU pY . cIr3 hry4 hmry Cl sy qum , Tg nfih
ijDo koAU BU5 pY . hfQn sfQ su sfrHI hrI4 idrg6 sfQ hro hmry qum rUpY .251.
pd arQ:- 1=kwpVy . 2=ruwK . 3=kwpVy . 4=curfey, curfey . 5=DrqI qy(qyry
ijhf Twg koeI nhIN) . 6=aKIaF Bfv, aKF nfl sfzf rUp curf irhf hYN Bfv sfzf
nMgyj qwk irhf hYN ?
arQ :- jdoN gopIaF insicMq ho ky nHfAux lwg peIaF qF ikRsLn AunHF dy kwpVy lY ky
ruwK qy jf ciVHaf . keI gopIaF qF muskVIaF ivwc hsdIaF sn aqy keI Bgvfn jI
awgy PLirafd krn lwg peIaF ik DoKy nfl ijhVy kwpVy curfey sn Auh moV dyvy,
aqy kihMdIaF sn ik sfrI DrqI qy ikRsLn ijhf hor dUjf cor aQvf Twg nhIN hoxf
ijhVf hwQF nfl sfVHIaF curfeI bYTf sI aqy aKIaF nfl AunHF df husn curf irhf
sI, Bfv AunHF df nMgyj qwk irhf sI .
awgly kuwJ svwXF ivwc gopIaF ikRsLn nUM rfjy kMs df zr idMdIaF hn qF ikRsLn
Bgvfn jI PurmFdy hn ik mYN Aus nUM ies qrHF mfr dyxf hY ijvyN klI qoV ky suwtI dI
hY aqy ksm KFdf hY ik ijwnf icr bfhr nf afAugIaF kwpVy iblkul nhIN dyxy .
AunHF nUM pfxI ivclIaF jokF afid df zr idMdf hY . aqy iPr ien-ibn AuhI Bfgvq
purfx vflf svYXf hY . AuQy ies df nMbr 1 hY :-
dyAu ibnF inkrY nih cIr khXo his kfnH suno qum ipafrI . sIq sho jl mYN qum
nfhk bfhir afvhu gorI ar kfrI . dy apuny agUaf ipCUaf kr, bfir qjo pqlI
aru BfrI . Xo nih dyAu ! kihE hir jI qslIm kro kr joir hmfrI . 255 .
(arQ ilKy jf cuwky hn)
agoN gopIaF qrly kridaF hn ik Auh nMgIaF pfxI ivcoN bfhr ikvyN afAux aqy mF
jsoDf nUM sLkfieq lOx df zr pfAuNdIaF hn . pr ikRsLn eyho kihMdf hY ik BfvyN kuJ
hovy Auh AunHF df pUrf nMgyj vyKy ibnF kwpVy nhIN dyvfgf . iPr vI gopIaF kihMdIaF
hn :-
Pyir khI muK qy imil gopn, nyhu lgY hir jI nih jorI . nYnn sfQ lgY soAU nyhu,
khYN muK qy, ieh sFvl gorI . kfnH khI his kY bfq, sunY rsu-rIiq khoN mm ho rI 1
. afKn2 sfQ lgY tkvf 3 Puin hfQn sfQ lgY suB sorI 4 .262.
pd arQ:--nih jorI--Dwky nfl (sfrIaF gopIaF ny iewk jLbfn ho ky Bgvfn nUM
ikhf ik Dwky nfl ajyhf pRym krnf vfjb nhIN) . nYnn sfQ--aKIaF df ipafr
(sFvly rMg vfliaF aqy gorIaF gopIaF qrly krdIaF hn ik aKIaF dI sLrm vflf
ipafr hI cMgf huMdf hY arQfq hrI-Bgvfn nUM srIrk ipafr krn dI nIXq qoNo
vrj rhIaF hn . 1--nI aVIE - (DrqI qoN bdmfsLI df nfs krn afieaf Bgvfn
ipMz dIaF DIaF BYxF nUM TMzy pfxI ivwc nMgIaF KVIa krky hwsdf hoieaf kih irhf
hY ik, aVIE afAu mYN quhfnUM ris-rIiq dwsF Bfv aslI ipafr dI rIq smJfvF) 2
+ 3--aKIaF nfl itktkI lf ky, ingfh gwz ky . 4--qIr (Bfv, ikRsLn jI
PLurmfAuNdy hn ik aKIaF nfl nIJ lf ky quhfzf nMgyj dyKx nfl afeI Auqyjnf nUM
pUrf anMd df qIr hwQF aQvf srIrF dI Cuh nfl hI KuwBxf hY)
ikRsLn dI dlIl kft kr geI aqy iPr :-
dY1 agUaf ipCUaf apuny kr pY, sB hI jl iqafig KrI 2 hY . 1+2 =afpxy awgy
qy ipey hwQ dy ky pfxI ivwcoN bfhr af ky KVIaF ho geIaF . kfn ky pfieM prI bhu
bfrn, aAu ibnqI bhu BFiq krI hY . aqy iPr ikRsLn dy pYrIN pY ky keI ZMgF nfl
bynqIaF kIqIaF . dyhu khXo, hmrI srIaF qum, jo kir3 kY Cl sfQ hrI 4 hY .
3+4 sfzIaF sfVHIaF jo DoKy nfl curfeIaF hn Auh moV dyh . jo kih ho min hYN hm
so, aiq hI sB sIqih 5 sfQ TrI hY . 265 . 5=pfly ivc, TMZ ivc . (jo qMU ikhf
sI asF mMn ilaf hY . asIN TMz nfl afqur hF sfzy kwpVy dy dyh) agoN iPr ikRsLn
hws ky kihMdf hY ik kIh hor vI jo kuJ mYN khF gf Auh mMnogIaF ? iPr jo mMg krdf
hY Auh swB kuJ dsm gRMQ dI hI bolI ivwc pVoH :-
kfnH khI his bfq iqnY, kih hYN hm jo qum so mn ho ? sB muK cUmn dyhu ! khXo
cum hYN, hm hUM qum hUM gin1 ho . 1=igx ky, igxqI krky Bfv sfrIaF df mUMh cumF
gf, iksy nUM iKskx nhIN idaF gf . aqy iPr aru qorn2 dyhu hXo sB hI kuc3
nfqr4 hAu qum ko hin5 ho . 2-qoVn idAu, puwtx idAu . 3--Qx, mwmy (afpxy mwmy
vI putwx idAu) . 4=nhIN qF . 5= mfrF gf . qb hI pt dyAu sBY qumry, ieh JUT
nhI, siq6 kY jin ho . 266 . 6= swc krky jfxo . (Bfv, ikRsLn jI lfcfr bIbIaF
koloN sLrqF mnvf rhy hn ik jy Auh sfrIaF afpxf mMUh cumx dyxgIaF aqy CfqIUaF
putvfAuxIaN mMnx qwd hI kpVy dyvy gf . aqy jy muwkrIaF qF kutwx dI DmkI vI dy
irhf hY . (jd Bgvfn hI eyho jyhIaF krqUqF krdf hovy qF Aus dy BgqF ny qF afpy
hI ds kdm awgy jfxf hoieaf--gurU ijnHF dy twpxy, cyly jfx CVwp) Pyir khI muK
qy hir1 jI, suin rI iewk bfq khoN sMg qyry . 1= hrI, prmfqmf (jy ieh kuwJ krn
vflf hrI aKvFdf hY qF durfcfrI kOx hoieaf ?) joir pRnfm krqo kr soN qum, kfm
krf 2 AupjI jIa myry . 2=(myry jIa ivwc quhfzy nfl ) kfm-cysLtf,sMjog krn
dI ieiCaf jfg peI hY . qO hm bfq khI qum so, jb Gfq3 bnI sB TAur akyry 4
. 3=mOkf af bixaf hY . 4= invykly, iewklvMjy . dfn lhYN jIa ko hm hUM , sh
kfnH khI qumro qn hyry 5 . 5= quhfzf ngn srIr dyK ky aqy ZukvF smF vyK ky
hI ieh mMg kIqI hY, ik mYN quhfzy nfl Bog krnf cfhuMdf hF ) (arQ BfeI rxDIr
isMG vfly hI ilKy jf rhy hn)
ies qoN aglf - gopI bfc svXf- AuhI hY jo Bfgvq purfx ivcoN iliKaf jf cukwf hY
. EQy ies nUM do nMbr idwqf igaf hY pr dsm gRMQ ivwc 269 nMbr hY . asF piVHaf
sI ik Aus svwXy ivwc gopIaF Bgvfn nUM kihMdIaF hn--qUM ajy CotI Aumr df hYN
qYnUM qF afpxy Gr hI Kylxf cfhIdf hY . qyrf ipAu nMd aqy mfqf jsoDf sux ky duKI
hoxgy aqy Bgvfn nUM akl dyNdIaF hoeIaF gopIaF Aus nUM kihdIaF hn ik hy kfnH
ieh GtIaf gwlF kih ky qUM hlkf ho igaf hYN, Bfv qUM bdnfm ho jFvyN gf . jor nfl
vI kdy ipafr ipaf hY ? qUM qF Dwkf kr irhf hYN . ajy qUM lVkf hYN Bfv bfl Aumr
hYN qYnUM ienHF kMmf ivc ajy nhIN pYxf cfhIdf .
agy 277 svYXy qfeIN ikRsLn-Bgvfn nMgIaF KloqIaF gopIaF dy muKVy, ihrnF
vrgy nYnF, moqIaF vrgy dMdF dI soBf kr kr ky, iesLk krn ivwc afpxI npuMnqf
df pRBfv pfAuNdf hY aqy gopIaF dI qwslI krfAuNdf hY ik ikRsLn nUM bfl nf smJx .
jvfnf nfloN ikqy vwD sfbq hovygf . Aus qoN aglf vfrqflfp ies pRkfr hY :-
kfnH khI his kY iqn so, qumry imRg1 sy idRg2 dyKq jIjy3 . 1= hrn . 2= nYNn,
nyqR . jIjY - jIAuNdf hF . 4= GrIN, (PyiraF qFeI) . zyrn4 nfih khYN qumry, ieh qy
qumro kCU nfihn CIjY5 . 5=ivgVdf . (Bfv, jy awj dI gwl quhfzy ivafh smyN dy
PYiraF ivwc kOeI nf dwsy qF quhfzf kuJ nhIN ivgVdf ) kfnH dIaF gwlF suxky AunHF
(nMgIaF) dy aMdr vI kfm vfsLnf jfg pYx kfrn gopIaF ny afqm smrpx df
PYslf kr ilaf :-
joir pRnfm kro hir ko kr, afps mY kih kY muskfnI1 . 1= musqkrfeIaF . sXfm
lgLI khny muK qy, sB hI gupIaF imil aMimRq2 bfnI . 2= imwTy bcn . hohu pRsMnX
! khXo hm pY, kru3 ! bfq khI qum, so hm mfnI . 3= kr lY . aMqr4 nfih rhXo
ieh jf, ab soAU BlI qum jo min BfnI . 278 . 4= hux koeI Byd (PLrk) nhIN
irhf, jo qyrf idl krdf hY kr lY , asIN iqafr hF ) kfm ky bfn bnI brCI,
Bruty5 Dnu sy idRg6 suMdR qyry . 5= DnuK vrgy Brvwty . 6= nYn, nyqR . afnn7 hY
sis8 soN alkY9 hir, moih rhYN mn rMck10 hyry . 7= muKVf . 8= cMd . 9=
ltF, jLulPLF . 10= QuhVf ( ijhf dyKx nfl hI moh ilaf hY ) qAu qum sfQ krI
ibnqI, jb kfm krf11 AupjI jIa myry . 11=kfm dI klf , kfm df vyg . cuMbn
dyhu kihA sB hI muK, sAuh hmY kih hYN nih zyry . 279 . hoie pRsMnX sBY gupIaF
imil , mfn leI joAU kfnH khI hY . joir hulfs12 bZXo jIa mY ignqI sirqf13
mg nyh bhI14 hY . 12=jLor df anMd viDaf . 13+14=anMd dI ndI hI cwl
inklI, eynf suafd afieaf ik koeI igxqI imxqI nf rhI . sMk CutI duhuM ky mn qy,
his kY hir qo ieh bfq khI hY . ( Bgvfn afpxIaF BgqnIaF nUM kfm cystf df
anMd dy irhf hY ) bfq suno hmrI qum hUM, hm ko iniD15 afnMd afj lhI hY .
280 .15= KLjLfnf (kfm-kRIVf nfl eynf anMd afieaf ik gvflxf Bgvfn nUM
kihdIaF hn ik awj qF anMd df KLjLfnf hI iml igaf hY)
awgy jo Bfxf vriqaf Aus df vyrvf Bfgvq-purfx ivcoN pVH cuwky hF . bfr bfr
afcrn hIxqf df qF sMklp vI krnf iensfnIXq dy guxf leI hfnI kfrk mMinaF
igaf hY .
ikRsLn jI dy ibRMdf-bn ivclI rMg sLflf dI styj dy njLfiraF df hor pwK vI vyK
leIey . bn ivwc gLAUaF cfridaF ikRsLn jI aqy AunHF dy sfQI gvfilaF leI
bRfhmx iesqRIaF jo Bojn iqafr kr ky ilafeIaF Aus df vyrvf ikRsLnfvqfr df
ilKfrI, N isXfm N kvI (ijs nUM igafnI eIsLr isMG dsLmysL jI kih irhf hY) ieAuN
ilKdf hY :-
sfln1 aAu aKnI2 ibrIaf3 ijjL4 qfhrI5 aAur pulfv6 Gny7 . 1=qrIdfr
mfs,sLorbf . 2= XKnI, mfs dI sMGxI qrI . 3= Bujf hoieaf suwkf mfs . 4= duMby
dI cwkI df Buwjf hoieaf mfs . 5= mfs nUM bhuqf irnH ky bxfeI hoeI kVHI . 6= mfs
df plfAu, mtr Xf vVIaF afid pf ky bxy slUxy, iGAu BuMnvyN cOl . 7= bhuqy . 8=
doihrf . nugdI8 aru syvkIaF9 icrvyy10 lzUaf aru sUq10 Bly hu bny . 8=
vysx dIaF bxIaF, qlIaF hoeIaF motIaF slUxIaF syvIaF . 9= syvIaF . 10=cOl
iBAuN ky XF QuhVy Aubfl ky qy BwTI ivwc Buwn ky cpty kr leIdy hn . icVvy pUrbIaF
df mn-BfAuNdf Kfjf hY . Puin KIr dhI aru dUD ky sfQ, bry bhu aAur n jfq gny .
ieh Kfie clXo Bgvfn igRhM khu sXfm kbIsr Bfv gny . 329 .
ikRsLn nUM Bgvfn afK ky Aus dI pUjf krn vfilaF ny ijQy Aus nUM bfl Aumr ivwc
lokF dIaF bwcIaF nfl blfqkfr krdf aqy hrnIaF ipCy hrn bixaF hoieaf AunHF
dIaF kuwKF hrIaF krdf ivKfieaf hY EQy nfl hI Aus leI keI rMgF df mfs bx ky
afAudf vI ivKf idwqf hY .
ikRsLn Bgvfn dy ibRMdf bn dI rMg sLflf ivwc gopIaF nfl myl imlfp dy kuJ hor
rMg vyK lAu : -
jbY ikRsLn sMg gopIan, krI mfnuKI1 bfn2 . 1+2 mrdF vflI afdq, nr-nfrI
vflf sMjog , Bog ivlfs . sB gopI qb XoN lKXo BXo bwsX3 Bgvfn . 479 . 3=
ikrsLx Bgvfn hux kfbU af gey hn . (prfeI iesqRI df sMg krky cMgy mnuwK dI
afqmf jLKLmI ho jFdI hY aqy muV Aus iesqRI dy sfhmxy sLrimMdgI mMn ky DOx nIvIN
rKdf hY . zrdf hY ik ikqy Auh iesqRI Aus nUM bdnfm nf kr dyvy . mfnoN ajyhI
aOrq mnuwK nUM afpxy kfbU afieaf mMndI hY ) arQfq jdoN ikRsLn jI ny(Bgvfn
vflI imhr nhIN) mrdF vflI afdq anusfr gopIaF nfl sMjog-Bog kr ilaf qF
gopIaF nUM XkIn ho igaf ik hux Bgvfn AunHF dy kfbU af igaf hY . 10= kfnH CuhXo
chY gÍfrn kO, soAU Bfg clYN nhI dyq CuhfeI . ijAu imRgnI apny piq1 ko riq2
kyl3 smy nhIN dyq imlfeI . 658 . 1= pqI . 2= kfmdyv dI DI, ipafr . 3=
kRIVf (Bfv, ilKfrI cMgI qrHF smJf irhf hY ik ibRMdf-bn ivwc jdoN vI ikRsLn
gopIaF nfl Kyl qmfsLy krdf sI qF Auh Aus hrn vFg vI huMdf sI jo hrnIaF dy
iewjV ivwc huMdf hY . aqy ijvyN hrnIaF afpxy pqI hrn nMU awgy awgy Bwj ky
sqfAuNdIaF hn aqy CyqI dyxI imlfeI nhIN krn idMdIaF Esy qrHF hI gopIaF
krdIaF sn . ikRsLn dOV dOV ky AunHF nUM kfbU krdf sI . vBfgvq purfx vFg hI
sXfm kvI ny gopIaF dy JuMz ivwc ikRsLn df rUp AuhI drsfieaf hY jo hIry ihrn df
afpxIaF ihrnIaF dy vwg ivwc huMdf hY . iks dlIl nfl ajyhy sbMD nUM Bgvfn
aqy Bgq vflf pivqR pRym ikhf jf skdf hY ? jy ihrnIaF df ihrn nfl ipafr
BgqI Bfv vflf huMdf hY qF iPr kfm-BuwK gRisaf ipafr iks nUM ikhf jFdf hY ?
psUaF vfly afcrn dy mflk ikRsLn df ismrn Bgq-nfmdyv jI ikvyN kr skdy sn
? Bgq jI df ikRsLn AuhI sI ijs nUM Auh, krImf, rhImf, alHf, qUM gLnI afid
ieslfmI nfvF nfl vI bulfAuNdy sn .
jdoN aAuD dI rfj kumfrI nUM ijq ky duafrkf puwjy qF ikRsLn jI arjun nUM nfl lY ky
bfgL ivwc sYr krn inkl qury . EQy syvfdfrF, hor loVvMdF aqy mMgiqaF nUM Bojn
idwqf . afpxy Kfx pIx aqy sLugLl myly vfsqy jo kuJ mMgfieaf isXfm kvI jI ny
Aus df vrxn ies pRkfr kIqf hY :-

jIiq suaMbr1 mY hir aAuD ky, BUpiq kI duihqf2 jb afXo . 1= (


sXM+br=lVkI dI mrjLI df vr , kMq cuxnf ) sLrqIaf ivafh ivwc ijwq ky . 2=
lVkI . bfg ky BIqr sYl krY, sMg pfrQ3 Qy icq mY TihrfXo . 3= arjun . posq
BFg aPLIm, Gno md4, pIvn ky iqin kfj5 mMgfXo . 4= bhuq sfrI sLrfb .
5=afpxy leI pIx vfsqy mMgf leI . (nisLaF dI kmI rihMdI sI sLXfm jI ny Auh
vI pUrI kr idwqI . bRfhmx afpxy iesLt nUM vI BMzxoN nhIN tldf ) mMgn6 logn
boil pTXo7 jn afvq Qy jn pfr n pfXo 8. 2112 . 6= mMgqy lok . 7= swd ley
. 8=mMgiqaF aqy syvkF afid dI igxqI df koeI aMq nhIN sI .
svYXf
bhu rfmjnI1 qh nfcq hYN iek JFjr bIn imRdMg bjfvYN . 1=ihMdU mMdrF-KLfs
krky ikRsLn nfl sbMDq mMdrF ivwclIaF mUrqIaF dI Byty kIqIaF hoeIaF lVkIaF
jo bhuqf krky nwcdIaF, gfAuNdIaF qy pysLf kmfAuNdIaF hn, Dfrimk--durfcfrnF ,
vysvfvF . dY iek JUmk2 afvq hY, iek Bfimn3 dY hir4 JUmk5 jfvYN . 2= JUm
JUm ky ncxf . 3= kfm vfsLnF nfl BrIaF nfrF . 4+5 = Bgvfn ikRsLn nUM hulfrf
dy jFdIaF sn . (aKfVy ivwc ncdI kMjrI, sLrfbIaF nfl klolF krdI hY qy sLrfbI
JUmdf hY ) kfnH ptMbr6 dyq iqnY7 min8 lfl Gny icq ko ju irJfvY9 . 6= rysLmI
kwpVy . 7= vysvfvF nUM . 8= hIry , mxIaF . 9= qmfsLbnInF dy idlF nUM KLusL kr
idMdIaF hny . sXfm BnY bhumol Kry10 surrfjih11 ko koAU hfiQ n afvYN .2113.
10= vzmuwly Kry rqn jvfhr . 11= dyviqaF dy - ieMdr nUM BI nhIN lwBdy sn .
(kIh ieh lwCx avqfrF dy huMdy hn ?)
pfvq rfmjnI nr kY Dn, pfvq hYN bhu dfn gvwieXf . eyk irJfvq 1 hY hir ko,
kib sXfm2 BnY piVH CMq svNwieXf . 1= KLusL krdy hn . 2=kvI sXfm kihMdf hY .
aAur idsf hY ibKY Qny, imil nfcq hYN kir gfn3 BvwNieXf4 . 3= gfAux vfly .
4= PyrIaF- GumyrIaF lY ky ncx vfly , nfcy-nfcIaF afid . kAun kmI kho hY iqn
ko, joAU sRI jdubIr ky Dfm avwNieXf5 . 2114 . 5= jo vI afieaf .
svYXf
iqn ko bhu dY sMig pfrQ lY, hir Bojn kI BUa1 mY pg2 DfrXo . 1=Bojn sLflf ,
lMgr ivwc . 2=crn pfey . (mMgiqaF afid nUM dfn dy ky ivhly ho ky , rwb jI Bojn
Kfx leI pDfry) posq BFg aPLIm mMgfie, pIE md sLok ibdf kir zfirXo3 .
3=iPLkr-Pfky sB dUr kr idqy . miq4 ho cfroeI kYPn5 so, suq6 ieMdR kY soN ieim
sXfm7 AucfrXo . 4=msq nsLeI ho ky . 5= chuaF -posq, BMg, aPLIm qy sLrfb
nisLaF nfl . 6= ieMdR dy puwqr arin nUM . 7= sXfm jI ny aYAuN afiKaf . kfm8
kIXo bRhmf Git ikAuN ? mdrf9 ko n aTvoN isMDu10 svfrXo . 2115 . 8= bRhmF
ny ieh GtIaf kMm ikAuN kIqf ? 9= sLrfb df . 10= aTvF smuMdr Bfv, bRHmF ny
sLrfb df aTvF smuMdr nf bxf ky bVf GtIaf kMm kIqf hY (bcpn qoN keI iksmF
df mfs Kf ky ipMz dIaF sfrIaF qINvIaF nfl Bog ivlfs krn vfly ikRsLn Bgvfn
nUM jvfnI smyN jy 16108 rfxIaF cfhIdIaF sn qF sLrfb df vI iek smuMdr hI
cfhIdf sI, ies iÍvc awq-kQnI kIh hY ?)
doihrf
qb pfrQ 1 kr joir kY, hir isAuN khXo sunfie . 1= arjn( ny hwQ joV ky
afiKaf ) jV bfmn2 ien rsn3 ko, jfny khf AupfIe4 . 2116 . 2= mUrK bRhmf
. 3=ienHF rsF nisLaF nUM . 4= bnfAux df qrIkf jfxdf hI nhIN hoxf . jnfnI ijwq
ky ilafAux dI KLusLI mnfANux df ZMg jy iewk avqfr df ieh sI, qF Aus dy Bgq kI
kuwJ krdy hoxgy ? gurvfk hY- jyhf ismry qyhf hoey - kjMrIaF dy nfc ivwc afp
ihwsf lYxf, posq, aPLIm, BMg aqy sLrfb cOhF dy nsLy ivwc bdmsq ho ky bRhmF nUM
ies kfrn mMd-krmI aQvf mUrK kihxf ikAuN jo sI Aus ny sLrfb df iewk vwKrf
smuMdr nhIN sI bxfieaf .
ajyhI asLlIl aqy mnuwKI afcrn (KLfs krky alHV jvfnI) qy Gfqk asr pfAux
vflI bolI Esy bRfhmx dI ilKI mMnx dy QF, (ijs bRfghmx ny afpxy Drm gRMQF
ivc ies qoN vI nINvIN pwDr dI BfsLf ilK ky srb sLRI bRhmf, ivsLnUM , isLv sLMkr jI
afid nUM nIc krmI ilKx qoN iZwl nhIN kIqI) dsm gurU nfnk jI dy pfvn pivqR
nfmxy nfl joV dyx leI pUrf itwl lf rhy hn. ajyhy ivdvfn ilKfrI inrMkfrIaF
nfloN hjLfrF guxf vwD KLqrnfk hn . ienHF pMQ DroeIaF qoN sucyq rihx dI loV hY .
rfDf df ikRsLn nfl ivafh nhIN sI hoieaf . ieh dlIl idwqI jFdI hY ik isrPL
rfDf df hI ikRsLn nfl pivwqR pRym sI . Bfv, bfkI iesqRIaF nfl ikRsLn df srIrk
sbMD sI, pr kyvl rfDf hI iewk ajyhI iesqRI sI ijs nfl inrol afqmk irsLqf
sI . eysy krky hI ikRsLn dy nfl Aus dI mUrqI vI pUjx jog bxI .
pr purfxf dy ilKfrI rfDf jI dy pivwqR ipafr vflI ies dlIl dI KMzxf kyrky
rfDf jI df ikRsLn jI nfl sbMD kfm vfsnf gRisaf hI dsdy hn . Audfhrx vjo :-
isLv purfx dy KMz- 5 aqy aiDafie 7 (pMjfbI anuvfd--sPf 289) qy iliKaf hY
ik iewk vfrI rfDf nUM ikDry Byj ky, ivrjf* nfmI dyvI nfl ikRsLn Bog krn lwg
ipaf . iksy sKI ny rfDf nUM jf KLbr idwqI . rfDf gLuwsy nfl sVdI hoeI pqf krn
afeI qF pihry qy ibTfeyy sudfmy ny AusnUM bUhy qy rok ilaf . gLuwsy ivwc afeI rfDf ny
sudfmy nUM srfp dy idwqf ik qUM sMKcUV nfm df dYNq bxy . eyny ivc ikRsLn nUM pqf lwg
igaf qF Auh aMqr iDafn(Cpn) ho igaf aqy ivrjf ny afpxy srIr nUM ndI bxf
ilaf .]

* Foot note---ivrjf bfry mhfn kosL dy 1103 sPy qy ies pRkfr iliKaf hY
:- vYsLnvF dI klpI iewk ndI, jo bYkuMT ivwc vihMdI hY . bRhmvYvrq anusfr ivRjf
ikRsLn dI iewk pXffrI sKI ijs ny rfDf dy zr qoN ndI df rUp Dfrn kr ilaf sI,
pr jd ikRsLn ivrjf dy ivXog nfl bhuq ivafkul hoieaf qF Aus ny iPr afpnf
iesqRI rUp Dfr ilaf . ies ivrjf ndI aQvf, Bgvfn dI shylI df itkfxf iksy
DrqI qy hoxf nhIN dwisa . ies ndI df pwkf itkfn: golok iliKaf hY . bRmvYvrq
dy mq anusfr golok (go=pRkfsL + lok =dsL arQfq vwzy pRkfsL vflf dy dYsL )
bYkuMT qo bhuq Aupwr hY . ies df ivsqfr 50 kroV Xojn ilKaf hY . Bfv DrqI
nfloN lwKF guxf vwzf . ies golok ivc hI iksLn jI afpxIaF gopIaF aqy rfDf nfl
invfs krdy iliKaf hY . ienHF dy svrn mhl jo rqnF nfl jVy hoey hn ivrjf
ndI dy iknfry qy hn . eyho ndI jd ikRsLn jI cfhux sMudr iesqRI bx jFdI hY .
ijvy gMgf BIsLm ipqfmy dI mF kiraf krdI sI . Aus lok df aiDkfr isrP ikRsLn
jI nUM hI hY .)
pr CyqI mgroN ikRsLn ny rfDf nUM iPr ikDry iKskf idwqf aqy afp ivrjf nfl
ivhfr krn lwg ipaf . aglI ilKq ies pRkfr hY :- jd rfDf jI ny iPr suixaf
qF guwsy ivwc afeI aqy afpxy bsqr Auqfr ky ngn jLmIn Auqy lyt geI . jd
ikRsLn jI nUM ies gwl df pqf lwgf qF Auh rfDf dy nyVy afey . rfDf jI ikRsLn nUM
afAuNidaF dyK ky bolI ik qusIN myry nyVy nf afAu ikAuNik qusIN prfeIaF iesqRIaF (
kI afp ivafhuqf sI ? ) nfl sMjog krdy ho . qusIN eyQoN cly jfAu aqy apxIaF
sKIaF nUM afigaf idwqI ik ienHF nUM eyQoN kwZ idAu . --
jy rfDf df isrPL afqmk ipafr hI sI aqy ikRsLn nfl iesqRI mrd vflf sbMD
nhIN sI, qF Aus nUM sOkxF vflf guwsf krn dI kI loV sI ? nMgI ho ky DrqI qy lytx
vflI BYVI hrkq ikAuN krnI sI ? sgoN afpxy ipafry dI KusLI ivwc KLusL huMdI . so
spwsLt hY ik bRfmx dI afpxy ilKy isLv purfx ny iswD kr idwqf hY ik kuafrI bIbI N
rfDf N ikRsLn jI dI N Auh kuJ N hI sI ijs nUM gory vIr jI, '' Girl Friend N
kihMdy hn .
rfDf nfl ipafr dI qsvIr isXfm kvI dI ikrq ikRsLnfvqfr ivcoN vI vyK leIey
:-
rfDf nUM ieh nrfjgI ho geI ik kfnHf cMdRBgf gopI nfl vwD ipafr krdf hY aqy
Aus nfl ruws geI . pr ikRsLn ny rfDf dy husn dIaF isPLqF krky rfDf dI qswlI
krf idwqI ik aslI ipafr Ausy nfl hI hY . kfnH dIaF gwlF sux ky ibRKBfn-suqf
arQfq ibRKBfn dI DI, rfDf ny rusyvF Cwz idwqf aqy ikRsLn ny Aus nfl Aucycy
imlfp leI QF cuixaf ijwQy rfDf ikRsLn nUM jf imlI . afqmk sFJ vfly swcy pRymIaF
df aQvf BgqnI aqy Bgvfn df imlfp iks ZMg df huMdf hY ? ies imlxI df jo
idRsLX aQvf njLfrf N kib N Bfv, kvI sXfm1 ny dsm gRMQ (ivclI bVI lMmI bfxI)
ikRsLnfvqfr ivwc ies prkfr icqiraf hY :-
doAU jAu his bfqn sMg Zry1, qu hulfs iblfs 2 bZy sgry . 1=psIjy . 2= anMd
dfiek kRIVf, suafdlI Kyz . (hfsy mKOl dIaF gwlF krn nfl dohF dy mn psIj
gey, anMd dfiek Kyz nfl mjLf hor viDaf) his kMT lgfie leI llnf3, gih
gfVy anMg4 qy aMk5 Bry . 3= ipafrI rfiDkf (nMU CfqI nfl lf ilaf ) 4= kfm
iewCf nfl . 5= jPLIaF pfeIaF, klfvy Bry . qrkI6 hY qnI drkI7 aMgIaf8, gr
mfl9 qy tUt kY lfl10 pry . 6=qxI qVwk krdI tuwt geI . 7= colI pft geI .
8= aMgI , colI jo qIvINaF isrPL CfqI kwjx leI pihndIaF hn . 9= gl dI
mflf . 10= lfl mxIaF izwg peIaF (Bfv, ipafrI rfiDkf nUM ikRsLn ny eyzI bycYnI
Bry josL nfl PV ky CfqI nfl Guitaf ik AusdI aMgI dIaF qxIaF qVwk dyxI tuwt
geIaF, colI pft geI aqy gl pfeI mflf tuwt ky Aus dy mxky iKwlr gey . ieh
iswD huMdf hY ik rfiDkf jdoN vI ikRsLn kol afAuNdI sI pUrf hfr sLMgfr krky afieaf
krdI sI . ikRsLn df mn KLusL krn ivwc inpuwn sI qdy Aus nfl ikRsLn df bhuqf nyV
sI ? )
pIX ky imley11 qRIX ky hIX12 qy ,aMgrf13 ibrhfgin14 ky inkry .749. 11=
ipafry dy imilaF . . 12= ihrdy ivwc . 13+14 = icCoVy dy swl nfl Aupjy hoey
ibrhoN dI awg dy aMigafrF (nUM TMz pYx lwg peI) . (jy pfk pivwqr ipafr vflI
pRymx nfl imlfp df ZMg ieh sI qF ivRjf jyhIaF gMdy pRym vflIaF nfl imlx ZMg
iks qrHF df huMdf hovygf ?) jd aMgI qy colI pft geIaF aqy moqIaF dI mflf vI
tuwt ky iKwlr geI qF iPr ies hflq ivwc bfhr rihxf TIk nf smJ ky rfDf nUM
Bgvfn jI kihMdy hn ik bfkI df anMd jmunf dy pfxI ivwc vV ky lYNdy hF qF :-
hir1 jU iem rfiDkf sMig khI, jmunf mY qro qum ko gih2 hYN ! 1= ikRsLn . 2=
(asIN qYnU) EQy PVFgy . 3= klol, mOj mylf . jl mY hm kyl3 krYgY suno, rs4
bfq sBY su qhF kih hYN ! 3= klol, mOj-mylf . 4= pRym ipafr df anMd . 5= dyK
ky . ijh Er inhfir5 bDU6 ibRj kI, llcfie7 mnY ipiKboo8 cih hYN ! 5= vyK ky .
6=ibRj ipMz dIaF hor qIvIaF, vhutIaF . 7=llcf ky sLONk nfl . 8= dyKxF
cfhuxgIaF . phuMcYNgI nih qh gÍfrn eyN, hm hUM qum9 rIJq hfrihN10 hYN ! 751 .
9= isrPL mY qy qUM hI hoxf hY . 10= anMd lYky rwj lvF gy, Qwk hfr ky htF gy (
Bfv, ikRsLn Bgvfn ipafrI shylI rfDf nUM kihMdf hY ik bfhr kfm kRIVf kridaF
vyK ky ipMz dIaF hor qIvIaF df mn vI llcf pYxf hY aqy iPr AunHF dy sLfml ho
jfx nfl rfDf nfl pUrf ipafr nhIN kIqf jfxf . pfxI ivwc dohF iekwilaF hI hoxf
hY, AuQy mOj mylf krdy rwj lvFgy . htFgy hI AudoN jdoN dohF dI bws ho jfvygI )
ibRKBfn suqf1 hir ky muK qy, jl pYTn kI 2 bqIXf suin pfeI . 1= ibRKBfn gujLwr
dI DI , rfDf . 2= jmunf jl ivwc vVn dI gwl suxI . Dfie3 kY jfie prI sr4 mY
kir kY aiq hI ibRjnfiQ5 bzfeI . 3= hwlf kry, qurq nws ky . 4= srovr,jl
ivwc kuwd peI . 5= ikRsLn . qf hI ky pfCy qy sXfm6 pry, kib ky mn mY Aupmf ieh
afeI . 6= Aus rfDf dy ipCy hI ikRsLn vI pfxI ivwc jf pey . mfnhu sXfm jU bfj7
prXo, ipiK kY ibRj-nfir8 ko ijAuN murgfeI . 752 . 7=bfjL, isLkfrI pMCI . 8=
ibRj dI nfr - rfDf nUM murgfbI vFÕ dyK ky Bfv, ijvyN bfjL diraf ivwc qrdI
murgLfbI nUM dyK ky Jptdf hY, iqvyN ikRsLn jI rfiDkf AuN wqy hlf krky jf pey . nfrf
jI dy kvI iXfm nyy ikRsLn jI nUM qIvIaF ivc hrn vFg jF bfj vFg hrnIaF aQvf
kUMjf qy pYNdy drsf ky sfbq kr idwqf hY ik ikRsLn goibMd jI qIvIaF nfl jfnvrF
vflf ivhfr hI krdy sn .)
ibRjnfQ qbY Dis kY jil mY, ibRj-nfir soAU qb jfie ghI1 . 1= PV leI, rfDf nUM
pfxI ivwc jf PiVaf . 2= srIr ikrsLn dI Bytf kr hir ko qn Byt2 hulfs3
bZXo ignqI4 mn kI jl BFiq bhI5 . 2= srIr ikRsLn dI Bytf kr idwqf 3=
anMd, suafd af igaf . 4= iPr igLxqI df ihsfb hI nf irhf . 5= suafd pfxI
vFg vih quiraf, kvI dI igxqI qoN twp quiraf . joAU afnMd bIc bZXo mn kY, kib
qAu muK qy kQ BfK khI . ipKXo6 ijn hUM rIJ7 rhXo ipiK8 kY jmunf ijh rIJ
rhI2 . 753 . 6= ijs ny vI dyiKaf . 7= Auho hI mohq ho igaf . 8= vyK ky .

You might also like