1

5. GNE ENERJSNN ISI VE ELEKTRK ENERJSNE DNM

5.1. Gne
Gne tamamen youn ve ok scak gazlardan meydana gelmi bir kredir ve grlen ap
1.39x10
6
km ve dnyadan uzakl 1.5x10
9
kmdir. Gne yaklak 4 haftada bir kendi etrafnda
dner. Bu dnme kat cisim gibi olmaz, ekvator ksm 27 gnde, kutup blgesi 30 gnde dner.
Gnein efektif siyah cisim scakl 5777 K.
1
Gne merkezindeki scaklk ve younluk srasyla
8x10
6
40x10
6
K ve su younluunun yaklak olarak 100 kat eklinde tahmin edilmektedir.
Gne aslnda bir srekli fzyon reaktr gibidir. Gneteki enerji retimini aklayan en nemli
fzyon reaksiyonu hidrojenin helyuma dnt reaksiyondur. 4 hidrojen protonu birleerek bir
helyum ekirdeini oluturur. 1 helyum ekirdeinin ktlesi 4 hidrojen protonunun toplam
ktlesinden daha kktr. Aradaki ktle fark enerjiye dnr. Gne ekirdek blgesinde
milyon
o
C scaklk mertebelerinde retilen bu enerji nce yzeye oradan da nm yoluyla uzaya
iletilmesi gerekir. Gne ekirdeindeki nm X ve Gamma nlar spektrumundadr. ekil-5.1
de gnein ematik yaps grlmektedir.

ekil-5.1 Gnein Yaps

Bu emadan da anlalaca gibi retilen enerjinin % 90 yarap 0.23R olan ve gne
ktlesinin %40n oluturan bir blgede meydana gelmektedir ( burada R gne yarapdr).
Merkezden 0.7R uzaklnda scaklk 130 000 K ve younluk 70 kg/m
3
deerlerine dmektedir.

1
Gnein yaydna edeer nm enerjisi yayan siyah cismin scaklna efektif siyah cisim scakl denir.


ekirdek:

8-40x106 K
=10
5
kg/m
3

% 40 ktle
%15 hacim
%90 enerji
konvektif
blge
130 000 K
=70 kg/m
3

Fotokre
~5000 K
10
-5
kg/m
3

solar
radyasyon
kayna
Korona
~10
6
K
Krom kre
~5000 K
Soutucu
gazlar
2

0.7R-1.0R aralnda blgede konveksiyon nem kazanr. Ve bu blgenin d tabakasna
fotokre denir. Fotokre solar radyasyonun en byk kaynadr. Neredilen nmn enerji
dalm 5777 K scaklktaki siyah cismin enerji dalmna olduka yakndr.


ekil-5.2 Gne- dnya ilikisi

Dnyaya gelen gne enerjisi, eitli dalga boylarndaki nlardan oluur. Hava kre dna
gelen gne nlarnn dalga boylar, mortesinden krmz altna kadar uzanr. Baka bir deyile,
gne nlarnn dalga boylar 0.1-3 um arasnda deiir. Gneten gelen nlarn dalmna
bakldnda; bunlarn % 9'u mor tesi blgede, % 45'i grnr k blgesinde ve geri kalan %
46's krmz alt blgesinde yer alr. Bu nlar, gne ile dnya arasndaki uzakl yaklak 8
dakikada aarak dnyaya ularlar. Dnyann dnda, dier bir deyile hava krenin dnda,
gne nlarna dik bir metrekare alana bir saniyede gelen gne enerjisi, 1357 J deerindedir.
Bu deer, tanm gerei yl boyunca deimez varsaylr. Bu say gne sabiti olarak bilinir.
Gneten dnyaya 1.7x10" MW sl g gelmektedir.
Ik, insan gznn duyarllna dayanan ve elektromanyetik spektrum ierisinde, yaklak 380-
720 nm dalga boylar arasndaki grnr nm enerjisidir. Inm ise, bir ortam veya maddeden
elektromanyetik dalgalar veya paracklar yaylmas veya dalmas ilemidir.
5.2. Elektromanyetik Spektrum
Bir elektromanyetik dalgann frekans ve dalga boyu, bu dalgann kaynana baldr. Fiziksel
dnyamzda, g iletim hatlar tarafndan retilen elektrik dalgalarnn ok dk frekansndan,
3

atom ekirdeinden aa kan gama nlarnn ok yksek frekansna kadar deien
deerlerde, ok geni bir frekans aral ile karlarz. Elektromanyetik dalgalarn bu geni
frekans aral, elektromanyetik spektrumu oluturur.

ekil 5.3 Elektromenyetik spektrum
Elektromanyetik spektrum baz dalga boyu aralklarna ayrlabilir. Bu dalga boyu aralklarndan
sadece, 400-700 nm dalga boylar arasnda yer alan dar bir blge, insan gz tarafndan
alglanabilir. Dalga boyu aralklar arasnda kesin bir snr yoktur. ekil 5.3'de belirtilen snrlar,
yaklak deerlerdir.
5.3. Gne Sabiti
Dnyann Gne etrafnda izdii yrnge eksantriktir ve aralarndaki uzaklk %1.7 kadar
deiir. Bu mesafe ortalama olarak ekil-5.2 belirtildii kadardr. Gneten neredilen
radyasyon, dnya ile bu geometrik ilikisinden dolay yeryz atmosferi ncesinde yaklak
olarak sabittir. Buna gne sabiti denir ve G
sc
ile gsterilir. Gne sabiti, atmosfer ncesinde
nm dorultusuna dik birim alana birim zamanda gneten gelen enerjidir ve ortalama gne-
4

dnya mesafesi iin deeri G
sc
=1367 W/m
2
dir. Dnya gne mesafesinin yukarda bahsedildii
gibi deiken olmas gne sabitinin de gnlere gre %3 deimesine neden olur. Bu nedenle
yln n. gnnde birim alana dik gelen atmosfer ncesi radyasyon (gne sabiti) aadaki gibi
hesaplanr;

|
.
|

\
|
+ =
365
360
cos 033 . 0 1
n
G G
sc on
(5.1)

eklinde hesaplanr. Burada n ylbandan itibaren gn saysdr.

5.4. Tanmlar ve Semboller
Direkt Inm: Atmosferde salmadan gneten direkt olarak yer yzne gelen nmdr.(buna
beam radiation da denir.)
Yayl Inm: Gne nmnn atmosferde salarak yn deitirdikten sonra yeryzne ulaan
ksmdr. (diffuse Radiation)
Yansyan Inm: Yeryz elemanlarndan (toprak, atlar, binalar vs.) yansyan nmdr.
Tm Gne Inm: Direkt ve yayl nmlarn toplamna tm veya global gne nm denir.

Baz nemli semboller
G: Birim alana birim zamanda gelen radyasyon aks [W/m
2
]
H ve I: Birim alana gelen radyasyon enerjisi [J/m
2
], belli bir zaman aralnda Gnin integrali
alnarak bulunur. Bu zaman aral genellikle saat veya gndr. Eer bir gn boyunca birim
yzeye gelen radyasyon enerjisi sz konusu ise H, bir saat boyunca birim yzeye gelen
radyasyon enerjisi sz konusu ise I sembolleri kullanlr.
Alt indisler G, H ve I sembolleri ile kullanlan alt indislerden o atmosfer ncesi radyasyonu, b
direkt (beam) nm, d yayl (difz) nm, T eik yzeyi, n ise nm dorultusuna dik
yzeyi gsterir. Eer yukardaki sembolle beraber T ve n alt indisleri yoksa o zaman yatay
dzleme gelen radyasyon kastedilmi olur.
Gne Zaman Gne saati ile yerel saat birbirinden farkldr. Gne saati gnein hareketine
gre llr. Gne radyasyonu hesaplarnda ounlukla gne saati esas alnr. Buna gre gne
zaman ile standart saat arasnda aadaki iliki sz konusudur.

5


( ) E B B MS GS
y s
+ = 4
(5.2)

Burada GS; gne saati, MS lke saati, B
s
ve B
y
standart ve yerel boylam (meridyen), E ise
zaman dzeltme faktrdr. gstermektedir. Eitliin sa tarafndaki ikinci terim dou
boylamlar iin (-) dir. Bilindii gibi trkiye dou boylamlar iindedir. Trkiye saati iim
standart boylam 45
o
dou boylam olduuna gre denklem 5.2 aadaki gibi dzenlenebilir.


60
) 45 (
60
4 E
B TS GS
y
+ = (5.3)

Burada TS Trkiye saatidir ve dakika cinsinden E aadaki korelasyondan hesaplanr.


|
|
.
|

\
|

+
=
B B
B B
E
2 sin 04089 . 0 2 cos 014615 . 0
sin 032077 . 0 cos 001868 . 0 000075 . 0
2 . 229 (5.4)

( )
365
360
1 = n B (5.5)
Burada n gn saysdr(1 ocaktan itibaren).
rnek-5.1 stanbulda (B
y
=29
o
D) 13 Martta Trkiye saati 10:30 iin gne saatini
hesaplaynz.
Denklem 5.5 ten B=70.0027 ve E=-10.19 dak. bulunur. Buna gre;
( ) 26 . 9
60
19 . 10
29 45
60
4
5 . 10 = = GS eder. Bu da gne saati ile 9:16 demektir. Buna gre
stanbul iin gne saati lke saatinden 1 saat 14 dakika geride olmaktadr.
Bu notlarda aksi belirtilmedike zaman gne saati cinsinden alnacaktr.
5.5. Gne Alar
Yeryznde, nmn en nemli zellikleri, dnyann kendi ekseni etrafnda dnmesiyle ve
gne evresinde eliptik yrngesiyle belirlenir. Gneten gelen nlar ile dnya zerindeki
yzeyler arasnda belirli alar oluur (ekil 5.3). Gne enerjisinden etkin olarak
yararlanabilmek iin, gne alar hakknda bilgi edinilmesi gerekir.
6


ekil-5.3 Gne alar

Enlem As (): Gz nne alnan yerin enlemidir.
Deklinasyon As (): Gne nlarnn ekvator dzlemi ile yapt adr. Dier bir ifade ile
gne nlarnn dnyaya geli alardr. Bu a dnya dnme ekseninin deyle yapt 23.5
o

lik adan ileri gelir. Bu a mutlak deerce iki maksimumdan geer. Bu maksimumlarda k ve
yaz gndnm meydana gelir. Bu ann 0
o
olduu yln iki gnne ise ekinokslar denir.

ekil-5.4 Deklinasyon as

Ekinokslarda gece ve gndz bir birine eit ve 12 saattirler. Sonu olarak deklinasyon as yl
boyunca deiir ve yaklak deeri Cooper Eitlii ile hesaplanabilir.
7



|
.
|

\
| +
=
365
284
360 sin 45 . 23
n
o
(5.6)

Burada n 1 Ocaktan itibaren gn saysdr. Genellikle gne nm hesaplar bir ayn btn
gnleri yerine, aylk ortalama deerlere gre yaplr. Dier bir ifadeyle ortalama deklinasyon
asna tekabl eden gnde yaplr. Bu nedenle aylk ortalama deklinasyon asna ihtiya
duyulur. Tablo-5.1 de ayn ortalama gn, karlk gelen n deeri ve deklinasyon as
verilmitir.
Deklinasyon as, gne nlar ile dnya arasndaki asal ilikiler bakmndan en nemli olan
adr. Dnya-Gne dorultusunun, ekvator dzlemi ile yapt adr. Saat 12'de, gne n ile
ekvator dzlemi arasndaki a olarak da tanmlanr. Dnyann kendi ekseni ile yrnge
dzleminin normali arasndaki 2345'lk a nedeniyle meydana gelir.
Deklinasyon as, aylara ve mevsimlere gre, gne nlarnn dnyaya geli asdr. Dnyann
kendi ve gnein evresinde dn srasnda oluur. Deklinasyon asnn (-) deerde olduu,
bir baka deyile, gne nlarnn daha dik geldii, 23 Eyll-21 Mart tarihleri arasnda, gney
yarmkrede yaz koullar geerlidir. Deklinasyon asnn (+) deerde olduu, 21 Mart-23 Eyll
tarihleri arasnda ise, kuzey yarmkrede yaz koullar geerlidir. Gnein dou/bat saatleri ve
gn uzunluu deklinasyon asna bal olarak hesaplanabilir. Deklinasyon as, k aylarnda
eksi (-) deer alr. Bu nedenle, k mevsiminde kuzey yarm krede, gne ufka daha yakn bir
yol izler.
Eim As (): Eik yzeyin yatayla yapt adr. (ekil-5.3)
Yzey azimut as (): Eik yzeyin normalinin yatay dzlemdeki izdmnn gneyle
dorultusu ile yapt adr. (ekil-5.3).Gneyden batya doru (+), douya doru (-) alnr.
(ekil-5.3)
Saat As (): Saat as, gne nlarnn bulunduu boylam ile gz nne alnan yerin
boylam arasndaki adr. Saat as, gne boylamnn gz nne alnan yerin boylam ile
kesitii "gne g/es/"nden itibaren nce ise (-), sonra ise (+) olarak alnr. Gne lesinde,
gne saati (GS) 12'dir. Gne le vakti ile ilgili zaman arasndaki saat fark, 15 sabit says ile
arplarak gne saat as bulunur. Bu sabit say, dnyann gne evresinde bir defa dn
srasnda kat ettii, 360'lik ann 24'e blnmesiyle belirlenmitir. Baka bir deyile, bu
katsay, dnyann gne evresinde 1 saatte yapt adr. Gne saat a/s/nn hesaplanmasnda
8

standart saat deil, yerel saat kullanlmaldr (Uyarel ve z, 1987). Saat 12'de = 0 olur. Bir
saat, 15 boylama eittir. Saat alar gne lesine gre simetriktir. Saat 13:00 ile saat ll:00'de
saat alar birbirine eittir.


Gne geli as (): Eik yzeye gelen n (gne dorultusu) ile yzey normali arasndaki
adr. Geli as yzeyin dikeyi ile gne n arasndaki adr.

ekil-5.5 Gne alar

Yzeydeki dorudan nm ile yzeyin normali arasndaki adr. Eik dzlemde dorudan
nmn geli as, eik dzlemin normali ile gne nlar arasndaki adr. Yzey gne
nlarna dik ise, geli as sfr, paralel ise 90dir. Geli as, gne enerjisi sistemlerinin
tasarmnda ullanlr. Geli as, aadaki eitlik ile belirlenebilir.
Zenit as (
z
): Gne dorultusu ile yatay dzlemin normali arasndaki adr. (ekil-5.5)
Gne ykseklik as (
s
): Direkt gne nlarnn (gne dorultusu) yatayla yapt adr.
Gne azimut as (
s
): Direkt gne nlarnn (gne dorultusu) yatay dzlemdeki
izdmnn (projeksiyon) gney dorultusu ile yapt adr. (ekil-5.5) A gneyden batya
doru ise (+), dou tarafna ise (-) alnr.
Bir yzeye gnein geli as, , dier alar cinsinden aadaki gibi ifade edilir.


+
+
+

=
sin sin sin cos
cos cos sin sin cos
cos cos cos cos
cos sin cos sin -
cos sin sin cos
(5.7)
ve
9



( ) + =
s z z
cos sin sin cos cos cos
(5.8)
rnek-5.2: 43
o
kuzey enlemindeki bir yerleim yerinde yatay dzlemde gneyden batya doru
15
o
lik bir ayla yerletirilmi 45
o
lik bir eime sahip bir yzeye 13 ubatta gne saatiyle
10:30 da gne geli asn () bulunuz.

Bu durumda n=44 olur. Denklem (5.6) dan deklinasyon as = -14
o
, saat as;=15
o
(10.5-12)
= -22.5
o
, yzey azimut as = 15
o
, = 45
o
, ve = 43, buna gre denklem (5.7) den =35
o

bulunur.

Tam gneye veya kuzeye ynlenmi eik dzlemler iin ( =0
o
veya 180
o
), ki bu durum dz
kollektrlerde yaygn bir uygulamadr, denklem (5.7) nin son terimi der. Yani; =0
o
veya
180
o
iin denklem (5.7) aadaki gibidir.

+
+

=
cos cos sin sin cos
cos cos cos cos
cos sin cos sin -
cos sin sin cos
(5.9)

Dey yzeyler iin, = 90
o
;


+ + = sin sin cos cos cos sin cos cos cos sin cos
(5.10)

Yatay dzlem sz konusu olduunda gne geli as , gne zenit asna (
z
) eit olur. Yani
= 0
o
iin =
z
olur;

+ = sin sin cos cos cos cos
z
(5.11)

Gne azimut as aadaki gibi hesaplanr;

180
2
C C 1
C C C
2 1
3
'
s 2 1 s
|
.
|

\
|
+ = (5.12)

10


z
'
s
sin
cos sin
sin

=
(5.12a)
veya,




=
tan cos cos sin
sin
tan
'
s
(5.12b)

=
1 -
1
tan
tan
1
C
ew
1
(5.12c)


( )

=
1 -
1 0 -
C
2
(5.12d)

=
1 -
1 0
C
3
(5.12e)

=
tan
tan
cos
ew
(5.12f)

rnek-5.3: Enlemi = 43
o
olan bir yerde 13 ubat saat 9:30 iin zenit asn ve gne azimut
asn hesaplaynz.

13 ubat iin deklinasyon denklem (5.6)dan = -14
o
, 9:30 da saat as = -37.5
o
, buna gre
denklem (5.11)den
z
= 66
o
bulunur. Denklem (5.12f) den
ew
= 105.5
o
bulunur. Buna gre
denklem (5.12c) den C
1
= 1 olur. Denklem (5.12d) den 43(43+14) > 0 ve C
2
= 1, Denklem (5.12)
nin ikinci teriminde parantez ii sfr olaca iin C
3
hesaplamaya gerek yok. (C
3
= -1 nk
37.5 < 0). Buna gre denklem (5.12) den
=
s

= -40.3
o

11

Eim as olan bir eik yzey tam gneye bakyorsa gne geli as denklem (5.9) revize
edilerek kuzey yarm kre iin gne geli as aadaki gibi yazlabilir;


+ = sin ) sin( cos cos ) - cos( cos
(5.13)
Yine tam gneye (bakan kuzey yarm krede) eik dzlem iin gn lesinde gne geli as;

=
le
(5.14)
Eer eim as = 0 ise gne geli as zenit asna eit olur. Gnbatmnda ise
z
=90
o

olacandan gnbatmnda saat asna Gnbatm saat as denir,
s
ile gsterilir ve aadaki
gibi hesaplanr;

= tan tan cos
s
(5.15)
Gne douunda
s
(-) ve batnda (+) alnr.
Buna gre Gn uzunluu aadaki gibi bulunur;

s
15
2
N = (5.16)
Burada
s
derece cinsinden yerine konacaktr.

5.6. Eik Dzleme Gelen Radyasyon Hesab
Eik dzleme gelen gne nmn hesaplamak iin atmosfer ncesi birim yatay dzleme gelen
radyasyon, yeryznde birim yatay dzleme gelen radyasyon deerlerinin bilinmesi gereklidir.
Ancak hem Atmosfer ncesi radyasyon ve hem de yeryz radyasyonu iin anlk ve gnlk
deerler sz konusudur. Ancak kollektr hesab yaplrken genellikle gnlk radyasyon
deerlerinin her ay iin ortalamalar kullanlr. Bu parametre aylk ortalama gnlk radyasyon
olarak adlandrlr. Derslerimizde aylk ortalama deerler zeri izgili sembollerle gsterilecektir
(rnek:
o
H veya H gibi)

Atmosfer ncesi
1
ve
2
(
2
>
1
) saat alar arasndaki sre ierisinde anlk (saatlik)
radyasyon I
o
ile gsterilir ve aadaki gibi hesaplanr;


( )
( )
(

+
|
.
|

\
|
+

=
sin sin
180
sin sin cos cos x
365
n 360
cos 0.033 1 G
3600 x 12
I
1 2
1 2
sc o
(5.17)

12

Atmosfer ncesi gnlk radyasyon H
o
ile gsterilir ve aadaki gibi hesaplanr;

|
.
|

\
|

+
|
.
|

\
|
+

=
sin sin
180
sin cos cos x
365
n 360
cos 033 . 0 1
G 3600 x 24
H
s
s
sc
o
(5.18)
Burada
s
gnbatm saat asdr (formlde derece cinsinden yerine konur) ve denklem (5.15)
ten hesaplanr. G
sc
ise gne sabitidir 1367 W/m
2
olarak alnr.

Atmosfer ncesi aylk ortalama gnlk radyasyon
o
H ile gsterilir ve denklem (5.18) de n ve
yerine tablo-5.1 de verilen ortalama deerler kullanlarak hesaplanr;


o
H = H
o
(n ve tablo-5.1 den alnr.) (5.19)

rnek-5.4: 43
o
kuzey enleminde 15 Nisanda atmosfer ncesinde yatay birim dzleme gelen
gnlk radyasyon deerini hesaplaynz.

15 nisan iin yln 105. gndr. Yani n = 105, ve denklem (5.6) dan deklinasyon as =9.4
o

bulunur. = 43
o
olduuna gre, denklem (5.15) den gnbatm saat as
s
= 98.9
o
bulunur.
Denklem (5.18) den H
o
= 33.8 MJ/m
2
bulunur. Belirtilen enlemde bir gn boyunca atmosfer
ncesi birim yzeye gelen radyasyon miktar 33.8 MJ olarak bulunur.

Yeryznde birim yatay alana gelen tm radyasyon miktar meteoroloji istasyonlar tarafndan
llmektedir. Meteoroloji istasyonlar yeryz tm radyasyonunun saatlik, gnlk ve aylk
ortalama gnlk deerlerini yaynlamaktadrlar. Biz derslerimizde daima aylk ortalama gnlk
deerleri kullanacaz. Tablo-5.2 de Trkiye iin denklem (5.19) kullanlarak hesaplanan birim
yatay dzleme gelen aylk ortalama yeryz radyasyon deerleri verilmitir. Ayn tabloda
yeryznde yatay birim dzleme gelen aylk ortalama gnlk tm radyasyon deerleri de
verilmitir. Bu deerler meteoroloji istasyonlarnn uzun yllar yapt lmlerin istatistiki
ortalamalardr. Dolaysyla derslerimizde Atmosfer ncesi ve yeryznde birim yatay dzleme
gelen aylk ortalama gnlk radyasyon deerleri iin Tablo-5.2 kullanlacaktr.

Eik dzleme gelen aylk ortalama gnlk radyasyon miktar aadaki admlar izlenerek
hesaplanabilir.
13

Adm-1: Bu admda aylk ortalama aklk (havann ak veya kapal veya bulutlu vs.
kastedilmektedir) indeksi
T
K hesaplanr.

o
T
H
H
K = (5.20)
burada
o
H veya H srasyla aylk ortalama yeryz ve aylk ortalama atmosfer ncesi radyasyon
(birim yatay dzleme gelen) radyasyon deerleridir ve enlem veya ehir ismine gre tablo-5.2
den alnr.

Adm-2: Meteoroloji istasyonlar tm radyasyon miktarn ler. Tm radyasyon demek
yeryzne ulaan difz (yayl) ve direkt radyasyon miktarlarnn toplam demektir. Bu nedenle
bu admda yeryznde birim yatay dzleme gelen aylk ortalama gnlk radyasyonun difz
bileeni (
d
H ) hesaplanacaktr.
= tan tan cos
s
(5.15)
Burada deklinasyon as Tablo-5.1 den alnmaldr.

iin 8 . 0 K 0.3 ve 81.4
T
o
s




3
T
2
T T
d
K 137 . 2 K 189 . 4 K 56 . 3 391 . 1
H
H
+ = (5.21)

iin 0.8 K 0.3 ve 4 . 81
T
o
s




3
T
2
T T
d
K 821 . 1 K 427 . 3 K 022 . 3 311 . 1
H
H
+ = (5.22)
formllerinden hesaplanr.

Adm-3: Bu admda ise eik dzleme gelen aylk ortalama gnlk direkt radyasyonun yatay
dzleme gelen aylk ortalama gnlk direkt radyasyona oran
b
R hesaplanacaktr.


( )
( )

+
=
sin sin
180
sin cos cos
sin ) - sin(
180
sin cos ) cos(
R
s s
'
s
'
s
b
(5.23)

14

Burada
'
s

eik dzlem iin ayn ortalama gn iin hesaplanan gnbatm saat asdr ve
aadaki gibi hesaplanr;


(
(
(

=
) tan ) tan( ( cos
) tan tan ( cos
min
1 -
1 -
'
s

(5.24)

Denklem (5.24) de min teriminden kast, parantez ierisindeki ifadelerden kk olan
'
s

deerine atanaca anlamna gelir. Burada deklinasyon as Tablo-5.1 den alnmaldr.

Adm-4: Eik dzleme gelen aylk ortalama gnlk toplam radyasyon aadaki gibi hesaplanr.

|
.
|

\
|
+
|
.
|

\
| +
+
|
|
.
|

\
|
=
2
cos 1
H
2
cos 1
H R
H
H
1 H H
g d b
d
T
(5.25)
Burada
g
yeryz (veya evre) yanstma katsaysdr ve tablo-5.3 ten alnabilir.. Eitliin
sandaki ilk terim eik dzleme gelen direk radyasyonu ikinci terim difz radyasyonu ve son
terim ise yeryz elemanlarndan (toprak, kar vs.) yansyan radyasyon miktarn verir.

rnek-5.5: Erzurumda ocak aynda yatay dzleme gelen ortalama aylk radyasyonun difz ve
direkt bileenlerini ve tam gneye bakan 40
o
eimli yzeye gelen toplam, yayl ve direkt
radyasyonu bulunuz.

Veriler: 40
o
; Tablo-5.2den
2
MJ/m 6 H = ve
2
o
MJ/m 3 . 15 H =
= 40
o
;
Tablo-5.1den = -20.92
o
Buna gre denklem (5.15)den
s
= 71.29
o
ve denklem (5.20) den
392 . 0
3 . 15
6
K
T
= = ;
s
< 81.4
o

olduu iin denklem (5.22) den
2
d
MJ/m 06 . 3 H =
; dier yandan
tm radyasyon yayl ve direkt nmn toplam olduuna gre;
d b
H H H =
ve
2
b
MJ/m 94 . 2 H =
olarak bulunur.

Denklem (5.24) den
s
(min) = 71.29
o
, denklem (5.23) den
259 . 2 R
b
=
, Tablo-5.3 den
= 0.75 alnarak denklem (5.25) aadaki gibidir;

15

867 . 9 526 . 0 7 . 2 649 . 6 H
T
= + + = ve
2
Td Tb
MJ/m 7 . 2 H ve 649 . 6 H = =
olur.
5.7. Maksimum Gne Inm Alan Dzlem Eimi
Ak bir havada direkt gne nm daima difz nmdan byktr, ayrca gn lesinde (
s
=
0
o
) gne nlar daha dik geldiinden eik dzleme gelen direkt nmn maksimum olduu
eim asn dikkate almak doru olur. Bu analizde aylk ortalama gnlk radyasyonu deilde
yalnzca gnlk radyasyonu dikkate almak daha mantkldr. Gnlk radyasyon iin R
b
deeri
yani eik dzleme gelen gnlk direkt radyasyonun yatay dzleme gelen gnlk direkt
radyasyona oran denklem (5.23)e benzer olarak aadaki gibi ifade edilir;


+
+
=

=
sin sin cos cos cos
sin ) - sin( cos cos ) cos(
cos
cos
R
z
b
(5.26)

R
b
deerini maksimum yapan as optimum eim asdr yani eik dzlemin gn lesinde en
fazla radyasyon almasn salayan eim asdr. O halde R
b
nin ya gre trevi alnp sfra
eitlenirse optimum eim as bulunur.
( ) | || | 0 sin sin cos cos cos sin ) - cos( - cos cos - sin 0
d
dR
b
= + =

Bu denklemin sfr olmas iin ilk yada ikinci terimden en az birinin sfr olmas gerekir, ikinci
terim ierisinde eim as yer almad iin birinci keli parantez ierisindeki terim sfra
eitlenmelidir. Gn lesinde = 0 olacandan cos=1 olur ve


=
(5.27)

bulunur. Tablo-5.1 den k aylar iin (Ocak, ubat, Mart, Ekim, Kasm,Aralk) ortalama
deklinasyon as 15
o
ve yaz aylar iin (Nisan, Mays, Haziran, Temmuz, Austos, Eyll)
ortalama deklinasyon as +15
o
olarak hesaplanr.

Sonu olarak yaz uygulamas iin optimum kollektr eim as

15 =
(5.28)
ve k uygulamas iin ise

15 + =
(5.29)
olacaktr. Eer kollektr sabit olacaksa eim as
=
olarak alnabilir.
16

ekil-5.6(a) da sol dey eksende eik dzleme bir yl boyunca gelen tm radyasyon sa dey
eksende k sezonunda (Aralk, Ocak ubat, Mart) aylar sresince gelen tm radyasyon yatay
eksende kollektr eim as grlmektedir. Grafik enlem as = 45
o
olan bir yerde tam
gneye dnk bir kollektr iin izilmitir.Grld zere bir yl boyunca maksimum
radyasyon alan eim as yaklak olarak 45
o
ki bu a ise
=
asna tekabl eder. Sadece
k sezonu boyunca maksimum radyasyon alan eim as ise 60
o
olmaktadr bu ise
15 + =

demektir. Ayrca ekil-5.6(b) den grld zere maksimum yllk radyasyon alan eik yzeyin
yzey azimut as = 0
o
olmaktadr. Buna gre yukarda belirtildii zere bir kollektrn bir yl
boyunca maksimum radyasyon enerjisi almas iin eim as
=
ve tam gneye dnk
olmaldr.


ekil-5.6 Optimum eim ve yzey as

rnek-5.6: Yukardaki rnei (rnek-5.5) k uygulamas iin yeniden znz.

Veriler: 40
o
; Tablo-1.2den
2
MJ/m 6 H = ve
2
o
MJ/m 3 . 15 H =
;
Tablo-5.1den = -20.92
o

Buna gre denklem (5.15)den
s
= 71.29
o
ve denklem (5.20) den 392 . 0
3 . 15
6
K
T
= = ;
s
<81.4
o

olduu iin denklem (5.22) den
2
d
MJ/m 06 . 3 H =
; dier yandan tm radyasyon yayl ve direkt
nmn toplam olduuna gre;
d b
H H H =
ve
2
b
MJ/m 94 . 2 H =
olarak bulunur.
Denklem (5.24) den
s
(min) = 95.87
o
, denklem (5.23) den
687 . 2 R
b
=
, Tablo-5.3 den
= 0.75 alnarak denklem (5.25) aadaki gibidir;
T
o
p
l
a
m

y

l
l

k

e
n
e
r
j
i
,

G
J
/
m
2
-
g

n

T
o
p
l
a
m

y

l
l

k

e
n
e
r
j
i
,

G
J
/
m
2
-
g

n

T
o
p
l
a
m

y

l
l

k

e
n
e
r
j
i
,

G
J
/
m
2
-
g

n

Eim as Yzey azimut as
17

2
T
MJ/m 254 . 11 95 . 0 405 . 2 899 . 7 H = + + = olur.

5.8. Gne Enerjisi Dnmleri
Gneten gelen enerjinin yaklak olarak % 30'u, yansma ve salmalarla uzaya geri gider.
Yaklak % 20'si hava krede sourulur. Gelen enerjinin geri kalan % 50'si ise yeryznde
sourulur. Yeryzne ulaan gne enerjisinden, doal ve yapay dnmler ile yararlanlr.
Gne enerjisi dnmleri izelge 5.1'de zetlenmitir.
izelge 5.1. Gne Enerjisi Dnmleri
Gne Enerjisi Dnmleri
Doal Dnmler Yapay Dnmler
Toprak ve suyun snmas Gne nms (kollektrler)
Fotosentez Gne nmelektrik (gne pilleri)
Su dngs Su gcmekanikelektrik (barajlar)
Rzgar ve dalga oluumu Rzgarelektrik-mekanik (trbinler)
Doal yangnlar Bioktles-gaz ve sv yakt
(biyolojik, kimyasal ve sl-kimyasal dnm)
Fosil yakts-elektrik (elektrik ve s retim
merkezleri)
Gne mimarl uygulamalar


Yeryzne ulaan gne enerjisi doal dnmlere urar. Bu dnmlerden birisi, sularn
buharlatrlarak, dnyadaki su dngsnn salanmasdr. Bu ilem, gerek biz insanlar iin,
gerekse tm canllar iin ok nemlidir. Dier nemli bir doal dnm ilemi ise
fotosentezdir. Fotosentez, dnyadaki canllar iin yaam demektir. Bir saniyede gelen gne
enerjisinin, yaklak on binde ikisi bu ilem iin harcanr. Dier bir deyile, bitkiler tarafndan
toplanr. Bitkiler, gelen gne enerjisini kullanarak fotosentez yapar ve bylece biyoktle
oluur. Gne enerjisinin bir dier dnm de, rzgrlar ve deniz dalgalaryla okyanus
akntlardr. Rzgrlarn olumasnda, atmosferdeki baz blgelerin deiik etkenler
nedeniyle, dier blgelere kyasla, daha scak veya daha souk olmasndan kaynaklanan
basn farkllklar etkin olmaktadr. Bu snma ve soumalarda da gne etkin rol oynar.
Deniz dalgalar ve akntlar temelde rzgrn etkisiyle ortaya kar. Dolaysyla, hem rzgr,
hem de deniz dalgalan ve akntlar birer gne enerjisi trevidir.
Gne enerjisinin yapay dnmleri ise, bu enerjiden deiik amalarla yararlanmak
amacyla insanolu tarafndan gelitirilmi olan dnmlerdir. Gnmzde gne enerjisi
18

sistemleri; teknoloji, maliyet ve evresel etkiler bakmndan yaygn bir ekilde kullanm
olana bulmaktadr.
Gne enerjisi aadaki stnlklere sahiptir:
Gne enerjisi tkenmeyin bir enerji kaynadr.
Gne enerjisi, temiz bir enerji trdr. Gaz, duman, toz, karbon veya kkrt gibi
zararl maddeler iermez.
Gne, tm dnya lkelerinin yararlanabilecei bir enerji kaynadr. Bu sayede,
lkelerin enerji asndan bamllklar ortadan kalkacaktr.
Gne enerjisi, tama ve ulatrma giderleri olmakszn her yerde salanabilir.
Gnei az veya ok gren yerlerde, verim biraz farkl olmakla birlikte, dalarn
tepelerinde vadiler veya ovalarda bu enerjiden yararlanmak mmkndr.
Gne enerjisi doabilecek her trl bunalmn etkisi dndadr. rnein, ulam
ebekelerinde yaplacak bir deiiklik bu enerji trn etkilemeyecektir.
Gne enerjisi hibir karmak teknoloji gerektirmemektedir. Hemen hemen btn
lkeler, yerel sanayi kurulular sayesinde bu enerjiden kolaylkla yararlanabilirler.
Gne enerjisine ilikin sorunlar aadaki gibi zetlenebilir :
Gne enerjisinin iddeti azdr ve srekli deildir. stenilen anda istenilen miktarda
bulunamayabilir.
Gne enerjisinden yararlanlan dzeneklerin yatrm giderleri, bugnk teknolojik
aamada yksektir.
Gneten gelen enerji miktar, bizim isteimize bal deildir ve kontrol edilemez.
Gneten gelen enerji miktar ve gereksinim duyulan enerji miktar arasndaki
uyumazln zaman ve oran olarak azaltlabilmesi iin, gne enerjisinin depolanmas
gereklidir. Depolanacak s enerjisi miktar ve uygulanacak depolama yntemi, mevcut
s miktar (kaynak) ve gereksinim duyulan miktar (talep) arasndaki uyumazlk
derecesine baldr.
5.9. Gne Enerjisinin Kullanm Alanlar
Gne enerjisinden, s enerjisi ve elektrik retimi amacyla yararlanlabilir. Gne enerjisi
uygulamalar grupta incelebilir :
1. Dk scaklktaki (20-100C) uygulamalar
19

2. Orta scaklktaki (100-300C) uygulamalar
3. Yksek scaklktaki (>300C) uygulamalar
Gne enerjisinin kullanm alanlar aadaki gibi sralanabilir :
Kullanm suyu stma
Yzme havuzu stma
Kaynatma ve piirme
Bitkisel rnleri kurutma
Su damtma
Yaplarda aktif ve pasif stma ve iklimlendirme
Sanayi iin ilem ss salamak
Termodinamik veya elektriksel evrimli sulama suyu pompaj
Toplu yerleim nitelerinde, entegre sistemlerle birlikte s ve elektrik retmek
Otoprodktr veya ebeke balantl elektrik retmek
Fotokimyasal ve fotosentetik evrimler gerekletirmek


ekil 5.7 Gne enerjisiyle yedek kazan niteli ortam stma sistemi

20



ekil 5.8 Gne enerjisiyle stma sistemleri
5.10. Trkiye'nin Gne Enerjisi Potansiyeli
lkemiz gibi Akdeniz kuanda yer alan lkeler iin en nemli doal enerji kayna gne
enerjisidir. lkemiz gne kua ad verilen ve gne enerjisi bakmndan zengin bir blgede
yer almasna karn, gne enerjisinden yeteri kadar faydalanlamamaktadr. lkemizde
ortalama yllk toplam gnelenme sresi 2640 saat, yllk gne enerjisi nm iddeti 1311
kWh/m
2
olarak belirlenmitir. Trkiye'de blgelere gre gne enerjisi potansiyelinin dalm
izelge 5.2'de verilmitir.
Blgelerimize gre gne enerjisi potansiyelinin dalm incelenirse; yllk ortalama gne
nm iddetinin Gney Dou Anadolu Blgesi'nde 1491.2 kWh/m
2
, Akdeniz Blgesi'nde
1452.7 kWh/m
2
, Anadolu Blgesi'nde 1432.6 kWh/m
2
, Ege Blgesi'nde 1406.6 kWh/m
2
,
Dou Anadolu Blgesi'nde 1398.4 kWh/m
2
, Marmara Blgesi'nde 1144.2 kWh/m
2
olduu
gzlenir. Yllk ortalama gne nm iddetinin en dk (1086.3 kWh/m
2
) olduu blgemiz
ise Karadeniz Blgesi'dir.
21

izelge 5.2. Trkiye'de Blgelere Gre Gne Enerjisi Potansiyeli
BLGE Inm Enerjisi Gnelenme Sresi


Yllk ort.
kWh/m
2
yl
En yksek
kWh/m
2
ay
En dk
kWh/m
2
ay
Yllk
ort. h/yl
En
yksek
h/yl
En dk
h/vl
Gney D Anadolu
Diyarbakr
1491.2
1447.6
188.1
200.8
49.6
51.1
3016
2946
407
388
126
110
Akdeniz
Antalya
1452.7
1378.2
176.6
180.0
48.9
44.2
2923
3062
360
385
101
139
Anadolu
Ankara
1432.6
1491.8
176.6
204.2
42.2
42.6
2712
2661
381
380
98
80
Ege
izmir
1406.6
1229.9
168.7
163.5
40.9
37.5
2726
2770
371
386
96
108
Dou Anadolu
Erzurum
1398.4
1298.8
182.8
167.9
48.6
48.1
2693
2617
373
353
165
100
Marmara
stanbul
1144.2
1328.3
166.9
185.5
33.4
38.7
2528
2369
351
357
87
76
Karadeniz
Trabzon
1086.3
1008.6
141.7
144.3
34.0
35.5
1966
1672
273
201
82
96
Gnelenme sreleri dikkate alndnda, Gney Anadolu Blgesi'nin ylda 3015.8 saat ile en
zengin blgemiz olduu grlmektedir. Akdeniz Blgesi'nde 2923.2 saat, Ege Blgesi'nde
2726.1 saat, Anadolu Blgesi'nde 2711.5 saat gnelenme sresi grlrken, Dou Anadolu
Blgesi'nde 2692.5 saat, Marmara Blgesi'nde 2525.7 saat, Karadeniz Blgesi'nde ise 1965.9
saat olarak saptanmtr.
5.11. Dz Gne Kollektrleri (Toplayclar)
Gne kollektrleri, gne radyasyonunu toplayp bir akkana (sv veya hava) aktaran bir
nitedir. deiik biimde olabilir. Birinci grup dz yzeyli tipler gne n odaklamazlar
ve genel olarak sabit alrlar ve ulalan scaklk seviyesi 95
o
C nin altndadr. kinci grup
odaklamal tiplerdir. Gne nlarn srekli olarak bir odak noktasna toplarlar. Sadece direkt
radyasyondan yararlanrlar. nc grup ise vakumlu-boru kollektrlerdir. ekil-5.9. Bu tip
kollektrlerde vakumlu bir cam boru (absorber) ierisine bir s borusu yerletirilmitir. Is
borusunda kolayca faz deitiren akkan bulunur. Gne radyasyonu etkisiyle s borusundaki
akkan buharlaarak ykselir ve s eanjrne (kondenser) gelir. Burada kollektr akkanna
(su) ssn aktararak youur.
22



ekil-5.9 Vakumlu boru kollektr

Dz gne kollektrleri (ekil-5.10) basite saydam rt yutucu yzey akkann dolat
borular izolasyon ve kasadan oluur. Saydam rtye gelen gne nlarnn gnein geli asna
bal olarak bir ksm yansrken byk bir ksm saydam rty geerek yutucu yzeye (veya
seici yzey) ular. Gelen nm bu yzey tarafndan absorbe edilerek depolanr. Depolanan bu
s enerjisi iletim ve tanm yoluyla yutucu yzeye kaynatlm olan borular ierisinden geen
suya aktarlr. Yutucu yzeyin evreye s kaybetmesini nlemek iin ierisi yaltlm bir kasa
iine yerletirilir. Bylece kollektrn alt ve yan yzeylerinden olan s kayb en aza indirilmi
olur. Ayrca saydam rt de yine yutucu yzeyin st tarafndan olan s kayplarn azaltr. nk
saydam rt ile yutucu yzey arasndaki bolukta hava mevcuttur. Bu blge sera etkisi ile scak
kalr ve ayrca hava kt bir iletken olduundan yutucu yzeyin st tarafa s kaybetmesi
azaltlm olur.
23



ekil-5.10 Dz gne kollektr

5.12. Saydam rt
Saydam rtnn amac, gne nmn ieri alp evreye olan s kayplarn azaltmaktr.
zellikle rzgarl blgelerde tanmla olan s kayb ok fazladr ve saydam rt kullanlmamas
halinde yutucu yzey ile evre arasndaki s tanm katsays ok byk olacandan faydal s
kazanm azalr. Saydam rt tanmla evreye olan s kaybn nledii gibi yutucu yzeyi
yamur ve toz gibi d etkilerden de korur.
5.12.1. Saydam rt Malzemeleri
Yutucu yzey absorbe ettii radyasyon nedeniyle scakl ykselir ve kendisi de nm
nereder. Nerettii nm miktar tamamen yutucu yzey malzemesine baldr. Neredilen
nm uzun dalga boylu (3-50 m) nmdr. te yandan gne radyasyonu ise ksa dalga
boyuna (0.3-3 m) sahiptir. Dolaysyla kollektrlerde kullanlan saydam rtlerin ksa dalga
boylu gne nm geirme oran byk, ve yutucu yzeyin nerettii uzun dalga boylu nm
geirme oran ise dk olmaldr. Krlmaya kar mukavim olmal ve gne nmna dayankl
olmaldr. Pratikte saydam rt olarak genellikle camlar ve plastik esasl saydam malzemeler
kullanlmaktadr. Camlar 0.3-3 m dalga boyundaki nmn byk bir ksmn geirirken 3-50
m dalga boyundaki nm ise geirmezler. Camlarn geirme oran bileimindeki demir-oksit
oran arttka azalr. Dolays ile saydam rt iin demir-oksit miktar % 0.05 ten kk olan
24

camlar seilmelidir. Kenarndan bakldnda yeil grnen camlarda bu oran fazladr ve pencere
camlarnda demir oksit oran % 0.1 mertebesindedir. Su-beyaz tipi camlarda bu oran yaklak %
0.015 mertebesindedir. Tablo-5.4 de baz saydam rtlerin geirgenlikleri verilmitir. rnein
su-beyaz cam iin gne nmn geirme oran 0.92 iken uzun dalga boylu nm (yutucu
yzeyden neredilen nm) geirme oran 0.02 dir. Ayrca camlarn yanstma orann drmek
iin camn bir veya iki yzeyi yanstma nleyici malzemelerle (metalik florid) kaplanabilir.
Bundan baka camn sl mukavemetini arttrmak iin genelde temperlenmelidir.
5.12.2. Yutucu Yzey
Kollektrlerde gne nmn absorbe eden (yutan) ve sy borulardaki akkana aktaran
ksmdr. Yutucu yzeyin hereyden nce gne nmn (ksa dalga boylu nm) yutma
orannn byk ve nm (uzun dalga boylu) yayma orannn kk olmas gerekir. Ayrca
yuttuu sy borulara iyi iletebilmesi iin s iletim katsaysnn yksek olmas gerekir. Yutucu
yzey olarak genellikle bakr veya elik kullanlr. Yutma zelliinin iyi olmas iin yutucu
yzeyin rengi siyah olmaldr. Fakat siyah cisimler iyi bir nm yutucu olmakla beraber yzey
scakl artt zaman iyi bir nm yayc olurlar. Oysaki kollektrde kullanlan yutucu yzeyin
yutma zelliinin yksek nm yayma zelliinin ise dk olmas istenir. Tablo 5.5 de baz
yzeylerin yutma () ve nm neretme () oranlar grlmektedir. rnein siyah boyann
yutma oran 0.94 iken yayma oran ise 0.88 dir. Bu yayma oran olduka yksektir. Siyaha
boyanm bir yutucu yzey bu durumda yksek oranda nm yayarak enerji kaybedecei iin
kollektr verimini azaltr. Dier yandan galvanizli elik iin yutma oran 0.8 ve yayma oran ise
0.28 dir. Ksa dalga boylu nmn (gne nm) tamamna yaknn yutan ve uzun dalga boylu
nm neredicilii az olan yzeylere seici yzey veya selektif yzey denir. Seici yzey
elde edilmesi metalin uygun bir malzeme ile kaplanmasyla olmaktadr. Kaplama teknii
genellikle elektro kaplama biimindedir. Kaplama malzemesi metal zerine ok ince bir ekilde
emdirilir. Tablo-2.3 de alt tabaka metali ve kaplama malzemesi iftleri grlmektedir. rnein
galvanizli elik plaka nikel ile kaplanrsa yutma oran 0.93 ve yayma oran ise 0.08 olmaktadr.
Yani byle bir yzey gelen gne nmn %93 orannda yutarken kendisi hemen hi nm
yaymaz. Bylece nm yoluyla yutucu yzey s kaybetmemi olur.
5.13. Gneli su stma sistemleri
Gne kollektr kullanarak tketim veya stma amal scak su reten sistemlerdir. Yaygn
olarak iki tip tasarm mevcuttur. Bunlar aada anlatlmtr.

25

5.13.1. Doal sirklsyonlu sistemler:

Donma riskinin olmad kk kapasiteli uygulamalar iin uygun sistemlerdir. ekil-5.11 ve
ekil-5.12 de byle bir sistemin emas grlmektedir. Doal sirklasyonun olabilmesi iin
deponun kollektr seviyesinden en az 45 cm yukarda olmas gerekir. Suyun sistemde dolam,
kollektrde snan su ile daha souk olan deponun altndaki suyun zgl arlklar nedeniyle
olur. zerine gne dt zaman kollektr iindeki su snarak genleir. Genleen suyun zgl
arl azalacandan ykselerek stten depoya girer. Kollektrde snarak depoya giden suyun
yerine, deponun altndaki daha souk olan su gelir ve oda snarak depoya gider. Kollektr gne
grd srece bu olay devam eder. Suyun bu ekilde hareketine termosifon olay denir.
Depodaki su scakl ile kollektrdeki su scakl eit oluncaya kadar dolam devam eder.


ekil-5.11 Doal dolaml sistem ekil-12 besleme depolu doal dolaml stma sistemi

Tabii dolaml sistemde, suyun sistemde dolamn salayan basn deeri aadaki gibi
hesaplanr. ekil-5.13 ten grld gibi scak-souk su kolonu ykseklii H ise bu borulardaki
scak ve souk suyun statik basnlar;
P
scak
= H x
scak
ve P
souk
= H x
souk
olcaktr ve buna gre sirklasyonu salayan etkin basn;

( )
s so e
H P =
(5.30)
eklinde olacaktr. Tabii dolaml sistemlerde kollektrn ebeke basnc altnda kalmamas iin
ekil-5.12 deki gibi bir tasarm dnlebilir. Ancak bu durumda kollektre devaml ebeke suyu
gireceinden kirelenme olur. Bunun nne geebilmek iin ekil-5.14 te grlen tasarm tercih
edilmelidir. Bu konfigrasyonda kollektrde devreden su kapal devredir. Kollektrde snan su
26

depo ierisindeki eanjr vastasyla depoyu dolduran kullanm suyuna s aktararak sour ve
termosifon etkisiyle tekrar depoya dner. Byle bir sistem endirek stmal sistem olarak
adlandrlr. Bu tasarm donma tehlikesi olan yerlerde kullanlabilir. Bu durumda kollektr
devresi antifirizli su ile doldurulur. Deponun soumas veya donmasn nlemek iin ok iyi bir
izolasyon yaplmaldr.

ekil-5.13 Endirekt stmal doal dolaml stma sistemi


ekil-5.14 Pompal stma sistemi

Sistem kapasitesi bydke daha byk bir depo kullanmak icap eder. Bu durumda depoyu
kollektr zerine koymak doru olmaz. Byle durumlarda depoyu at arasna veya bodrum kata
27

koymak daha iyidir. Byle bir tasarm ekil-5.15 te grlmektedir. Bu tip bir uygulamada
kollektr devresinde sirklasyon bir pompa vastasyla salanr. Pompann start/stop kontrol ise
bir diferansiyel termostat vastasyla salanr. Diferansiyel termostat kollektr yzey scakl ile
depo scakl arasndaki fark ler. Bu fark belli bir deerden (rnein 5 C
o
) kkse pompa
durur. Bunun anlam kollektr souk (gece veya hava kapal) demektir. Kollektre gne
dnce scaklk fark artar ve pompa tekrar alr. Bu tip sistemler souk blgeler iin ok
uygundur. Kollektr devresinde antifirizli su dolatrlarak donma nlenir. Depo ise at arasnda
veya bodrumda olduundan donma tehlikesi yoktur. Fakat sl kayplar azaltmak iin mutlaka
izole edilmelidir. Depo taraf direkt olarak ebekeye baland iin bu devrede pompaya gerek
yoktur.

ekil-5.15 Gne destekli merkezi scak su sistemi

28

ekil-5.15 de kollektrn merkezi stma sistemine entegrasyonu grlmektedir. Merkezi stma
sisteminin boyleri ift serpantinlidir. Serpantinlerin birinde kollektrde snan antifirizli su
dolarken dier serpantin ise kazana baldr. Kollektrden salanan s boylerdeki suyu
stmaya yetmedii k aylarnda kazandan takviye yaplr. Kn gneli havalarda kollektr
boyleri suyunu belli bir deere kadar stacaktr. rnein Erzurumda yaplan bir almada ubat
aynda gn lesinde boyler suyunun scakl kollektr vastasyla gneli havalarda 40
o
C ye
kadar stmak mmkn olmutur. Kullanm scakl olan 60
o
C ye ise kazandan s takviyesi
yaplarak ulalmtr. Bu durumda kazan sadece 20
o
C lik bir scaklk farkna tekabl eden sy
salamaktadr. Aksi halde ebeke suyu scakln 10
o
C kabul edersek en az 50
o
C lik bir scaklk
farkna tekabl eden s yk kazandan ekilmi olacakt.
5.13.2. Basnl Sistemler
Basnl sistemler, s tayc akkannn pompa ile dolatrld sistemlerdir. Deponun
yukarda olma zorunluluu yoktur (ekil 5.18 ve 5.19). Byk sistemlerde su hatlarndaki
direncin artmas, doal dolamn olmamas ve byk bir deponun yukarda tutulmasnn zorluu
nedeniyle pompa kullanma zorunluluu domutur. Basnl sistemler, otomatik kontrol devresi
yardm ile alr. Depo tabanna ve kollektr kna yerletirilen diferansiyel termostatn
alglayclar; kollektrlerdeki suyun, depodaki sudan 10 C daha scak olmas durumunda,
pompay altrarak scak suyu depoya alr. Bu fark 3 C olduunda ise, pompay durdurur.
Pompa ve otomatik kontrol devresinin zaman zaman arzalanmas nedeniyle, iletilmesi doal
dolaml sistemlere gre daha zordur. Pompal sistemlerin projelendirilmesi kolaydr. Otomatik
kontrol sayesinde yksek konfor ve verim elde edilir. Sistem yaz-k alabilir.

29


ekil-5.18 Gne enerjili basnl su stma sistemi




ekil-5.19 Gne enerjili basnl su stma sistemi
30

5.13.2.1. Ak Devre Sistemler
Ak devre sistemlerde, kullanm suyu ile kollektrlerde dolaan su ayndr (ekil 5.20). Kapal
sistemlere gre, verimleri yksek ve maliyeti ucuzdur. Bu tip sistemlerin; hijyen bata olmak
zere buharlama, kirelenme ve buna bal ap daralmas, korozyon, ksa mr, enerji kayb
gibi olumsuzluklar vardr. Suyu kiresiz ve donma sorunu olmayan blgelerde kullanlrlar.

ekil-5.20 Ak devre aktif sistem
Diferansiyel kontroll bir ak devre scak su stma sisteminin balca elemanlar ekil 5.21'de
verilmitir. Ak devre sistemlerin zellikleri aadaki gibi zetlenebilir:
Kollektrlerde snan su dorudan kullanma hazrdr.
ok ksa srede scak su elde edilir.
ebeke suyunun kesilmesi halinde besleme deposu devreye girer.
Don olaynn grlmedii blgelerde kullanlr.
31


ekil-5.21 Diferansiyel kontroll ak devre scak su stma sistemi

Diferansiyel kontroll sistemlerde (ekil 5.22), pompa depodaki suyu alr ve kollektrlere basar.
Daha sonra kollektrlerdeki su, depoya geri gelir. Souk blgelerde dondan korunma amacyla,
geri boaltmal sistemler kullanlr (ekil 5.23). Bu tip sistemlerde, kollektr ve borulardaki su,
yaltml bir boaltma tankna boaltlr. Kollektrlerin tam olarak boaltlabilmesi iin, biraz
eimli olarak yerletirilmeleri gerekir. Sistemde damtk su kullanlmas durumunda, s transferi
zellikleri iyileir ve olas mineral birikimleri nlenir.

ekil-5.22 Diferansiyel kontroll sistem
32


ekil-5.23 Geri boaltmal sistem

5.13.2.2. Kapal Devre Sistemler
Kapal devre sistemlerde, kullanm suyu ile stma suyu birbirinden farkldr. Kollektrlerde
snan su, bir s deitirici araclyla ssn kullanm suyuna aktarr (ekil 5.24). Kapal
devre sistemlerin zellikleri aadaki gibi zetlenebilir:
Kollektrlerde snan su dorudan kullanlmaz.
Kollektrde dolaan su, s deitiriciden geer ve depodaki suyu str.
Is deitirici nedeniyle verimleri daha dktr.
Donma, kirelenme ve korozyon sorunlaryla karlalmaz.
Souk blgelerde suyun donmasn nlemek iin antifrizli su konur
Kapal devre sistemler iin bakr veya alminyum kollektr nerilir.
Ak devre sistemlere gre daha uzun mrldr.
Maliyeti ak sistemlere gre daha yksektir.

33


ekil-5.24 Kapal devre aktif sistem

Gne enerjisiyle su stma iin kullanlan aktif sistemlerde, pompann enerji gereksinimi,
fotovoltaik (PV) panellerle karlanabilir (ekil 5.25).


ekil-5.25 Pompa enerji gereksiniminin PV panelle karlanmas


34

5.14. Kollektr Yzey Alannn Belirlenmesi
5.14.1. f Kart Metodu

( ) ( )
L
A
t T T
F
F
U F X
c
a ref
R
R
L R

|
|
.
|

\
|
=
'
(5.31)

( )
( )
( ) L
A
N H
F
F
F Y
c
T
n R
R
n R

|
|
.
|

\
|
=
'
(5.32)


3 2 2
Y 0215 . 0 X 0018 . 0 Y 245 . 0 X 065 . 0 Y 029 . 1 + + = f
(5.33)
A
c
= Kollektr yzey alan (m
2
)
F
R

= kollektr eanjr verim faktr

U
L
= kollektr toplam s gei katsays (W/m
2
C)
t = bir aydaki saniye says (sn)
a
T = aylk ortalama evre scakl
T
ref
= referans scakl (100
o
C)
L = scak su iin aylk ortalama stma yk, derece-gn says (J)
T
H = kollektr birim yzeyine gelen aylk ortalama gnlk radyasyon (J/m
2
)
N = Ayn gn says
= aylk ortalama geirme yutma katsays, dz kollektrler iin 0.96 alnr.
f = aylk faydalanma oran, kollektrn aylk ortalama salad stma yk oran
F
R
U
L
ve F
R
()
n
= kollektr test sonularndan retici firmalar tarafndan verilir. Tablo-5.7de
bu deerler eitli kollektrler iin verilmitir.

Eer indirekt stma varsa yani kollektr deposunda bir s eanjr (serpantin) varsa (ekil-5.15)
bu durum kollektr verimini etkiler bu nedenle denklem (5.3.1) ve (5.32) de F
R

/F
R
dzeltme
faktr konulmutur. Eer kollektr direkt stmal ise yani depoda bir serpantin yoksa (ekil-
5.13) bu oran 1 alnmaldr. Yaklak olarak F
R

/F
R
= 0.9 alnabilir. Ayrca
a
T aylk ortalama
atmosfer scakldr ve tablo-5.8de verilmitir.

L aylk ortalama stma ykdr ve aadaki gibi hesaplanr.

( )N T T c m L
y p y
=
(5.34)
35

Burada
m
y
= gnlk scak su ihtiyac
T
y
= kullanma suyu scakl (= 60
o
C)
C
p
= 4180 J/kg C

T = aylk ortalama ebeke suyu scakl (Tablo-5.8 den alnr)

Konutlarda kii bana scak su ihtiyac genellikle 40-70 lt/gn-kii alnr. O halde
m
y
= kii says x (40 ila 70) (5.35)
eklinde hesaplanr.
T
H = tablo-5.8de verilmitir.
Yukarda verilen f-kart metodu aadaki admlar takip edilerek deneme yanlma ile
zlmelidir.
1. Kollektrn aylk ortalama stma ykn % 100 orannda karlayaca ay seip ve
btn hesaplar seilen ay iin yapnz.
2. Kollektr yzey alan iin tahmini bir deer alnz.
3. Tablo-5.7dan F
R
U
L
ve F
R
()
n
deerlerini seilir.
4. F
R

/F
R
= 0.9 alnz. (dorudan stmal sistem iin bu oran 1.0 alnr.)
5. t = (N)(24)(3600) eklinde hesaplaynz.
6. Denklem-5.34 ve denklem -5.35e uygun olarak L deerini hesaplaynz.
7. Tablo-5.8 den
T
H deerini alnz.
8. Denklem-5.31, 5.32 ve 5.33 yardmyla aylk faydalanma orann f hesaplaynz.
9. Eer aylk faydalanma oran % 100 ise tahmin edilen kollektr alan dorudur deilse
kollektr alan iin yeni bir deer atanarak faydalanma oran seilen ay iin %100
oluncaya kadar ileme devam edilir. Kollektr alan seildikten sonra dier aylar iin
faydalanma oran hesaplanr.

rnek-5.8: Erzurumda 4 kiilik bir aile iin kollektr yzey alan f kart metoduyla
hesaplaynz. Hesaplar iin kii bana gnlk scak su ihtiyacn 45 lt/gn-kii kabul edip
temmuz ayn esas alnz. Sistem tabii dolaml indirekt stmal ve kollektr tek caml olacaktr.
(kollektr devresinde antifriz-su karm dolayor)

1. Temmuz aynda scak su stma ykn % 100 orannda karlayacak kollektr alan
hesaplanacaktr.
2. kollektr yzey alan iin tahmini deer A
c
= 5 m
2
olsun.
36

3. F
R
U
L
= 4.3, F
R
()
n
=0.8 (tablo-5.7)
4. kollektr eanjr verim faktr,F
R

/F
R
= 0.9
5. t = 3600x24x31=2678400 saniye bulunur.
6. Tablo-5.8 den temmuz ay iin ortalama ebeke suyu scakl T

= 14.8
o
C ve
kullanm suyu scakl T
y
= 60
o
C olarak alnr. Denklem-(5.54) den aylk ortalama
stma yk ; L = 4x45x4180x(60-14.8)x31 = 1.05 GJ/ay olarak hesaplanr.
7. Tablo-5.8 den temmuz ay iin ortalama evre scakl
a
T = 19.1
o
C, ve
T
H = 18146
kJ/m
2
-gn olarak alnr.
8. T
ref
= 100
o
C ( bu deer btn hesaplar iin sabittir)
9. ( ) ( )
L
A
t T T
F
F
U F X
c
a ref
R
R
L R

|
|
.
|

\
|
=
'
;
( )
( )
( ) L
A
N H
F
F
F Y
c
T
n R
R
n R

|
|
.
|

\
|
=
'
3 2 2
Y 0215 . 0 X 0018 . 0 Y 245 . 0 X 065 . 0 Y 029 . 1 + + = f

buradan deneme yanlma ile kollektr alan A
c
= 5 m
2
bulunur.
5.15. Kollektr Depolama Tank Hacmi
Kollektr depo hacmi yaklak olarak aadaki gibi hesaplanr.
V
d
(lt) = 70 x A
c
(m
2
) (5.36)
Yani birim kollektr alan iin 70 lt depo hacmi kullanlmaldr.
Yukardaki rnekte hesaplanan kollektr alan iin depo hacmi 350 lt olmaldr.
5.16. GNE HAVUZU
Gne havuzlan (ekil 5.26), gne enerjisini s enerjisi olarak toplama ve depolama ilevine
sahip tasarm basit ve maliyeti ucuz uygulamalardan birisidir. Gne havuzlar, enerji toplama
ilevi ynnden genellikle byk boyutlu dzlem gne kollektrlerine benzer. Konut stma ve
soutma, yiyecek ve kat kurutma, elektriksel g retimi ve endstriyel ilemler iin s
enerjisi elde etmek amacyla, gne havuzlarndan yararlanma konusunda ayrntl aratrmalar
yaplmtr.
37


ekil - 5.26 Gne havuzu

5.16.1. Gne Havuzunun alma lkesi
Gne havuzu yzeyine gelen gne nlarnn bir blm yansr. Gne nm
spektrumundaki kzl-tesi nlarn tamam, havuz ierisindeki suyun ilk birka milimetrelik
katmannda sourulur (ekil 5.27). Spektrumun grnr ve mor-tesi blgelerinde yer alan
nlar, havuz ierisinde deiik derinliklerde, deiik oranlarda sourularak yol alr. Gne
havuzunun tabanna ulaan nlar, seici yzey zellii kazandrlm taban tarafndan
sourulur. Havuzun dip ksmndaki su scaklnn yksek olmas bu blgedeki su
younluunun azalmasna neden olur. Havuz tabanndan uzakta bulunan su moleklleri, dip
ksmdaki su molekllerine kyasla daha az enerji sourur. Bu nedenle, havuz tabanndan
uzakta bulunan su molekllerinin scaklklar dk, younluklar ise daha yksektir.
Havuzun st ksmnda, younluu yksek, taban ksmnda ise younluu dk su
katmanlar bulunur. Bylece, kararsz bir denge durumu oluur. Havuzun taban, ksmnda,
nm sourulmaya devam etmesi durumunda sl kaldrma kuvveti, viskoz srtnme
kuvvetinden daha byk olacaktr. Bu durumda, younluu yksek olan su molekllerinin
aaya doru hareket etmesi ile denge bozulacak ve tanmla s transferi balayacaktr.
Tanmla gerekleen s transferi havuzdan nemli dzeyde s kaybna neden olur.

ekil - 5.27 Gne havuzu
38


Gne havuzunun alt katmanlarnda snan su molekllerinin, havuz yzeyine doru hareket
ederek s tamalarn nlemek iin, s depolama blgesi ile havuz yzeyindeki su katmanlar
arasnda younluk fark oluturulur. Gne havuzlarnda younluk fark yaratmak iin, scakln
artmas ile znrl artan MgCl
2
ve NaCI gibi tuzlardan yararlanlr. Havuz ierisinde snan
su molekllerinin, snarak yzeye doru ykselmesini nlemek iin, tuz deriimi farkl su
katmanlar oluturulur. Bu durumda, gne enerjisi toplama ve depolama ilevine sahip bir gne
havuzu; st tanml katman, ara tanmsz katman ve alt tanml katman olmak zere
katmandan oluur (ekil 5.28).

ekil - 5.28 Tuz katmanl tipik bir gne havuzu

1. Alt tanml katman: Tuz deriikliinin en fazla olduu katman olup, bir deriiklik
gradienti iermez.
2. Ara tanmsz katman: Alt tanml katmann zerinde bir yaltc gibi ilev yapar. Gne
havuzunun en nemli katman olan ara tanmsz katman, st tanml katmana doru
azalan bir deriiklik gradienti ierir.
3. st tanml katman: Genellikle tuzsuz su bulunur. st tanml katmann kalnl, ara
tanmsz katmanda sourulan gne nm miktarna baldr.

5.17. GNE ENERJSNDEN ELEKTRK RETM
Gne enerjisinden elektrik retimi balca iki yntemle yaplr:
39

1) Dolayl yntem: Gne termik elektrik retimidir. Gne enerjisinin younlatrc
sistemler kullanlarak odaklanmas sonucunda elde edilen kzgn buhardan, geleneksel
yntemlerle elektrik retilir.
2) Dorudan yntem: Fotovoltaik, termoelektrik ve termoiyonik evriciler yer alr. Byk
apta elektrik retimi iin, sadece fotovoltaik (PV) sistemler kullanlabilir. Gneten PV
sistemlerle elektrik retimi 1954 ylnda gerekletirilmi olmasna karn, ilk gne
termik elektrik santralleri 1970'lerin sonunda kurulmutur.
5.17.1. Gne Termik Elektrik retimi
Gne enerjisinin younlatrc sistemler kullanlarak odaklanmas sonucunda, elde edilen
buhardan, geleneksel yntemlerle elektrik retilir. Gne sl g santrallerinde; gne enerjisi ile
elde olunan buhar gcnden, klasik termik santrallerde olduu gibi, trbin-jeneratr nitesi ile
elektrik retilir. Gne sl g santralleri, kollektr nitelerine bal olarak aadaki gibi
gruplandrlr:
Heliostat tarlal ve merkezi g kuleli
Parabolik oluk tipi odakl kollektr tarlal
Dank parabolik anak tipi kollektr tarlal

ekil - 5.29 Heliostat tarlal ve merkezi g kuleli sistemler






40



ekil - 5.30 Parabolik oluk tipi odakl kollektr tarlal

zellikle ilk iki tip, byk apta elektrik retimi iin uygundur. Gneten elektrik retiminde
atlm, termik retimle salanmtr. Gnmzde uygulanan teknolojiler ile retilebilecek
elektriksel g, alcda oluan scaklk ve gerekletirilen younlatrma faktrleri izelge 5.3'te
zetlenmitir. 1975-1985 yllar arasnda, gleri 1-10 MW olan deiik gne termik santralleri
kurularak denenmitir. Gne tarlalarnn alma scaklklar 580-670 K arasnda olup,
byklkleri 2400-6300 m
2
/MW arasnda deiir. Deiik tip gne sl g santrallerinin
maliyetleri 1800-4000 ABD $/kW arasnda bulunmaktadr. Gne enerjisinden elektrik reten
santrallerin, rettikleri elektriin birim fiyat ve bu santrallerin ilk yatrm maliyetleri izelge
5.4'te verilmitir.
Gne sl g santrallerinin tasarmnda u etmenler dikkate alnr:
Blge seimi
Gne enerjisi ve iklim deerlendirmesi
Parametrelerin optimizasyonu
Blge Seimi
Gne sl g santrallerinin kurulaca ideal blge seilirken aadaki ltler gz nnde
bulundurulur :
Yllk ya miktar dk olmaldr.
Bulutsuz ve sissiz bir atmosfere sahip olmaldr.
Hava kirlilii olmamaldr.
Ormanlk ve aalk blgelerden uzak olmaldr.
Rzgr hz dk olmaldr.
41

izelge 5.3. Gne Isl G Santrallerinin zellikleri
Sistem G (MW) Scaklk (C) Younlatrma oran
Gne tarlas 30-400 200-500 60-90
Gne kulesi 30-200 500-1000 500-1200
Paraboloid anak 0.02-0.05 600-1200 1500-4000

izelge 5.4. Gne Isl G Santrallerinin Maliyet ve Elektrik Fiyat
Gne enerjisi sistemi
lk yatrm sermayesi
($/kWh)
Elektrik fiyat
($/kWh)

Parabolik oluk 0.13 3390
Parabolik anak 0.68 9200
Merkezi alc 0.16 3775
Gne havuzu 0.16 3360
Fotovoltaik 0.32 7500
Santralin kurulaca blgenin, ylda en az 2000 saat gnelenme sresine ve m
2
bana yllk
1500 kVh'lk bir gne enerjisi potansiyeline sahip olmas gereklidir. Ayrca, 4 saatlik
gnelenme sresine sahip gn saysnn 150'den az olmamas gereklidir. Yukardaki koullar
salayan bir blgede santral tasarm iin aadaki almalarn yaplmas gerekir :
Uzun dnem etkinlik deerlendirmesi
zleme modlnn seimi
Parametrelerin optimizasyonu
Basn dmesi
Boru boyutlandrmas
Kapasite seimi
Korozyon
5.17.1.1. Younlatrc Sistemler le Elektrik retimi
Gne sl g santralleri, birincil enerji kayna olarak gne enerjisini kullanan elektrik retim
sistemleridir. Bu sistemler temelde ayn yntemle almakla birlikte, gne enerjisini toplama
yntemleri, dier bir deyile, kullanlan kollektrler bakmndan farkllk gsterirler. Toplama
eleman olarak parabolik oluk kollektrlern kullanld g santrallerinde, alma svs
kollektrlern odaklarna yerletirilmi olan, sourucu boru ierisinde dolatrlr. Daha sonra,
snan bu svdan eanjrler yardm ile kzgn buhar elde edilir. Parabolik anak kollektrlern
kullanld sistemlerde de ayn yntem uygulanabilir. Bununla birlikte, merkeze yerletirilen bir
42

motor yardm ile direkt olarak elektrik retilir. Merkezi alcl sistemlerde ise, gne nlar
dzlemsel aynalar yardm ile alc denilen s deitiriciye yanstlr. Alcda stlan akkandan
geleneksel yntemlerle elektrik retilir.
5.17.1.2. Parabolik Oluk Kollektrlerle Elektrik retimi
Parabolik oluk kollektrlern kullanld sl g santralleri aadaki sistemlerden oluur:
1) Gne tarlas
2) Buhar retim sistemi
3) Elektrik retim sistemi
Bu santrallerde ilem ss iin, dorusal younlatrma yaplarak, gne enerjisinden 300 C'nin
zerinde scaklk elde edilir. Is transfer akkan olarak yksek scaklklara dayankl sl ya
kullanlr.
Gne tarlas; bamsz niteler eklinde birbirine paralel balanm parabolik oluk kollektr
gruplarndan oluan alandr. Bu niteler, gelen gne enerjisini 4 mm kalnlnda ve yksek
yanstma oranna (% 94) sahip aynalar vastasyla, odakta bulunan alc bir boru zerine
yanstrlar. Parabolik oluk kollektr gruplar, yatay eksen boyunca dnmelerini engellemeyen
metal yaplarla desteklenir. Sistemde aynalarn gnei izlemesini salayan bir alglayc bulunur.
Is toplama eleman; cam tp, yzeyi yaklak % 97'lik bir sourma deerine sahip, elik alc
boru ve cam-metal birletiricilerden oluur. Alc boru zerinde oluan yksek scaklk nedeniyle
gerekleen s kayplarn azaltmak iin, cam tp ile alc boru arasndaki hava vakumlanr. Bu
boluun basnc yaklak 0.1 atmdir. Isya dayankl cam tpn geirgenlii yksektir. Ayrca,
nm kayplarn en aza indirmek iin yanstc olmayan zelliktedir. Scaklk nedeniyle
meydana gelen genlemelerin etkilerini gidermek iin, krkl cam-metal birletiriciler
kullanlmaktadr. Gne tarlas kontrol sistemi; genel kontrol sistemi ve her kollektr grubunda
bulunan yerel kontrol nitelerinden oluur. Genel kontrol sistemi gnelenme durumunu izler.
Buna gre, sistemi tamamen veya ksmen aar veya kapatr. Bu ilem, yerel kontrol niteleriyle
iletiim iinde yaplr. Yerel kontrol niteleri, her kollektr grubunu ayr ayr kontrol ederek
gnein izlenmesini salarlar.
Buhar retim sistemi; n stma, buhar retimi ve sper stma blmlerinden oluur. Bu
blmlerden geirilerek 371 C ve 100 bar basnca ykseltilen buhar, elektrik retimi iin
trbine gnderilir. retimden sonra yeterince soumayan buhar, yeni bir evrime
gnderilmeden, yeniden ayn scakla kadar stlr ve tekrar trbine gnderilir. Bu ikinci
43

evrimden sonra souyan buhar, sktrlp sv hale getirildikten sonra, yeni bir evrime
gnderilir.

ekil - 5.31 Gne enerjisinden elektrik enerjisi retimi

Gne enerjili g santrallerinde, gne enerjisinin yetersiz kald durumlarda, kesintisiz
elektrik retimi salamak iin ilave stclar kullanlr. Petrol veya doal gazla alan ilave
stclar, ayn scaklk ve basnta buhar retirler. Parabolik oluk kollektrlern kullanld
elektrik santrallerinde, elektrik retim verimi % 16'dr. Dier bir deyile, bu santrallerde gelen
gne enerjisinin % 16's elektrie dntrlmektedir.
5.17.2. Gne Fotovoltaik Elektrik retimi
Fotovoltaik Yunanca, k anlamna gelen photo ve elektrik akmn gelitiren makinay
tasarlayan Alessandra Voltdan esinlenerek gerilim anlamna gelen voltaic kelimelerinin
birlemesinden oluur. Gne pilleri (fotovoltaik piller), ilk kez 1839 ylnda Becquerel
tarafndan aratrlmtr. Gne pilleri, gne nlarn dorudan elektrie dntrebilen,
hareketli mekanik paralar olmayan, bakm kolay ve mrleri uzun olan elektronik sistemlerdir.
Gne pilleri, genel olarak yzeylerine gelen gne n dorudan elektrie dntren yar
iletken maddelerden tasarmlanr.

44


ekil - 5.32 PV hcrelerin yaps
Yzeyleri; kare, dikdrtgen veya daire eklinde biimlendirilen gne pillerinin alanlar
genellikle 100 cm
2
civarnda, kalnlklar ise 0.2-0.4 mm arasndadr. Gne enerjisi, gne
pilinin yapsna bal olarak % 5 ile % 20 arasnda bir verimle elektrie dntrlebilir. Verimi
% 10'un altnda olan gne pilleri, uygulamada verimli ve ekonomik deildir. Yar iletken gne
pillerinin verimi; laboratuar koullarnda % 10-30, uygulamada ise % 5-20 arasnda deiir.
Uygulama koullarnda verimi % 15 olan gne pili iyi olarak deerlendirilir. G kn
artrmak amacyla, ok sayda gne pili birbirine paralel veya seri bir durumda balanarak bir
yzey zerine monte edilir. Bu yapya gne pili modl veya fotovoltaik (PV) modl ad verilir.
G gereksinimine bal olarak modller birbirlerine seri veya paralel bir durumda balanabilir.
Bylece, gleri bir ka Watt'tan megaWatt'lara kadar deien byklkte sistemler
oluturulabilir.

ekil - 5.33 PV hcreler ile elektrik retimi
45

Gne nm enerjisini elektrie dntren fotovoltaik paneller, optik ve elektrik zellikleri bu
dnme uygun olarak seilen yar iletken malzemeden tasarmlanr. Gne pillerinin
yapmnda yaygn olarak u malzemeler kullanlr:
Kristal silisyum
Kadmiyum tellr (CdTe)
Amorf silisyum
Bakr indiyum diselenid (CuInSe
2
)
Galyum arsenik (GaAs)
Optik younlatrcl hcreler

Gnmzde en ok tercih edilen gne pilleri, tek ve ok kristalli silisyum hcrelerdir.
Silisyum, teknolojik nemi nedeni ile en iyi bilinen yar iletken malzemelerden birisidir.
Fotovoltaik sistemlerin ounda, gne nmndan kazanlan enerji, modller araclyla
toplanr. Daha sonra, kullanlmak zere kimyasal enerjiye dntrlerek aklerde depolanr. PV
uygulamalarnda, istenilen enerji miktarna bal olarak modl tipi ve says, balant ekilleri ve
ak says belirlenir. PV paneller, ilk olarak ak alanlarda kurulan gne santrallerinde elektrik
retmek amacyla kullanlmtr. Daha sonralar, binalarda kullanlmaya balanmtr. PV ile
enerji retiminin stnlk ve olumsuzluklar izelge 5.5.te verilmitir.
izelge 5.5. PV ile enerji retiminin stnlkleri ve olumsuzluklar
stnlkleri Olumsuzluklar

Herhangi bir fosil yakt tketmeden
bamsz olarak enerji retilir.
Kullanlan enerji iin bedel denmez.
Kurulumundan sonra, uzun yllar sorunsuz
olarak alabilir.
Sistemin hareketli paralar az olduundan
bakm gereksinimleri de azdr.
Sistemler, iklim etmenlerine ve doal
olaylara kar dayankldr.
Enerjiye gereksinim duyulan yerde enerji
retmeleri nedeniyle, enerji kayb ve enerji
iletim maliyeti yoktur.
Modler yapda olduklarndan, artan enerji
gereksinimine bal olarak, sistem
elemanlar kolay bir ekilde artrlabilir.

Kullanlabilir dzeyde enerji retebilmek
iin geni alc yzeylere gereksinim vardr.
Enerji kazanm yaz aylarnda yeterlidir.
K aylarnda ise daha dk seviyede ve
gece dnemlerinde ise hi yoktur.
Gne nm sabit ve srekli
olmadndan, depolama iin alan
gereklidir.
lk yatrm maliyeti yksektir. Bu nedenle
balangta ekonomik bir uygulama olarak
grlmeyebilir.
Gne nmndan srekli olarak
yararlanabilmek iin, sistemin evresi ak
olmal ve glge olumamaldr.