Turgut Özakman - Vahidettin, Mustafa Kemal Ve Milli Mücadele

NDEKLER
GR
1. Baz iddialardan rnekler 2. Resmi tarih 3. Yasalarn, gerekleri aklamaya engel olduu iddias 4. Devlet arivlerinin durumu 5. ngiliz belgeleri 6. Tarih yazarl hakkndaki grler
BRNC BLM
VAHDETTN
1. M.Kemal aleyhindeki iddialara giri 2. Vatan ve Hrriyet Partisi (1905-1906) 3. Hareket Ordusu (1909) 4. Balkan Sava (1913). 5. anakkale Sava (1915). 5/1. Savan ok ksa bir zeti. 5/2. anakkale bir zafer midir? 5/3. TRT'nin 18 Mart 1988 gn yaymlad anakkale program.
de
1. Vahidettin'in ksa hayat hikyesi 2. Vahidettin'in kiilii 3. Saltanatn kaldrlmas ve Vahidettin'in hain ilan edilmesi 4. Vahidettin'in stanbul'dan ayrlmasnn sebepleri 5. Ayrl hazrlklar 6. Vahidettin'in ayrl ve sonras (Malta, Hicaz, Cenova, San Remo) 7. Vahidettin'in ayrln nasl deerlendiriyorlar? 8. San Remo gnleri 9. Vahidettin'in cesareti 10. Baz grg tanklarnn Vahidettin hakkndaki grleri 11. lm 12. Birinci Blmn sonu
bi
KNC BLM
MUSTAFA KEMAL
an
_8
1. Mtareke. 2. Vahidettin ile M.Kemal'in tanmalar. 3.Kurtulu Sava konusuna girmeden nce elencelik birka rnek.. 4.Vahidettin ve D.Ferit hkmetleri hakknda baz n bilgiler. 4/1. Anadolu'da durum. 4/2. Bu facialar karsnda stanbul ynetiminin 1919'daki tutumu. 5.Vahidettin'in vatanseverliinin kant olarak ileri srlen olaylar. 6.Vahidettin ve Kurtulu Sava. 6/1. Milli Mcadele'yi ilk dnen ve planlayan Vahidettin imi. 6/2. Vahidettin'in plannn z neymi?. 6/3. Plann uygulamaya konulmas. 6/3.1. M. Kemal'i Anadolu'ya gndermek iin igalcilerin gzlerini boyamaya ynelik bir grev uydurulmu: 6/3.2. M.Kemal'i bu greve Vahidettin semi. 6/3.3. M.Kemal'in atanmasna kar kanlar olmu ama Vahidettin
de
bi
NC BLM
VAHDETTN VE M.KEMAL
an
5/4. M.Kemal'in anakkale Sava'ndaki rol konusunda farkl yaklamlar. 5/5. Zafer kimin?. 5/6. M.Kemal'in rolnn sonradan bytld. 5/7. anakkale Sava'n nasl deerlendiriyorlar?. 5/7.1. Genel deerlendirmeler. 5/7.2. lk gn ve Arburnu savalar. 5/7.3. M.Kemal, kendiliinden deil, emirle hareket etmi.. 5/7.4. M.Kemal ordunun tm yedeklerini kullanarak sava tehlikeye atm. 5/7.5. Arburnu savalarnda M.Kemal'in baarsz olduu ve askeri savurganca kulland. 5/7.6. M.Kemal'in dman denize dkemedii. 5/7.7. Meer M.Kemal izinsiz ricat etmi. 5/7.8. Anafartalar ve Conkbayr savalar. 5/7.9. Bizimkiler ne diyorlar?. 5/7.10. M.Kemal'in saatinin paralanmas. 5/7.11 anakkale'nin boaltlmas srasnda M.Kemal neredeymi?. 5/7.12. Enver Paa- M.Kemal ekimesi. 5/7.13.M.Kemal'in parlak bir asker olmad. 5/7.14. Resmi tarih, M.Kemal ve anakkale. 6. Suriye Cephesi. 7. Mtarekeye doru. 8. kinci Blmn sonu.
_8
dinlememi. 6/3.4. Vahidettin M.Kemal'i neden Anadolu'ya gndermi?. 6/4. in dorusu. 6/5. Vahidettin plann yalnz M.Kemal'e aklam. 6/6. M.Kemal Anadolu'ya gitmek istemiyormu, Vahidettin ikna etmi. 6/7. Vahidettin neden Anadolu'ya ve Milli Mcadele'nin bana gememi?. 6/8. Plann ayrntlar. 6/8.1. Meclis'in kapatlmas, Tevfik Paann istifaya zorlanmas, Damat Ferit'in Sadrazamla getirilmesi de plann ayrntlarndanm. 6/8.2. Vahidettin baz gen komutanlar ve devlet adamlarn da ayn plan gereince Anadolu'ya gndermi. 6/8.3. Vahidettin birok yere mektuplar yazm. 6/8.4. M.Kemal Anadolu'dayken, Vahidettin ile balant kurarak fikir retiyormu. 6/9. Vahidettin M.Kemal'e bir hatt- hmayn vermi. 6/10. M.Kemal'e bol para da verilmi. 7. Bandrma gemisi. 8. M.Kemal - ngiliz gizli anlamas masal. 8/1. M.Sabri Efendi. 8/2. ngilizlerin M.Kemal ile iliki kurmas. 8/3. Gizli anlamann amac ve M.Kemal'in tavsiyesi zerine, Yunanllarn zmir'e karlmas. 8/4. Yunanllarn zmir'e kmalarnn gerek yks. 8/5. ngilizler ile M.Kemal neden kolayca uzlamlar?. 8/6. K.Msrolu'na gre iki muamma. 8/7. M.Kemal-ngiliz ilikisini kantlamak iin ileri srlen rnekler ve dorular. 9. Vahidettin neden ve ne zaman M.Kemal'e kar olmu?. 10. Milliyetilerin sulanmas, fetvalar, Kuva-y nzibatiye, Kuva-y Seferiye, isyanlar, idam kararlar ve teki faaliyetler. 10/1. Vahidettin'in Damat Ferit'i 4.defa sadrazamla atamasnn gerek yks. 10/2. Milliyetileri sulama. 10/3. Fetvalar. 10/4. Kuva-y nzibatiye. 10/5. Kuva-y Seferiye. 10/6. syanlar. 10/7. dam kararlar . 10/8. Boleviklik sulamas ve Milli Mcadele kart dernekler. 10/9. birliki basndan rnekler. 11..ehzade mer Faruk Efendi konusu. 11.1. Veliaht Abdlmecit Efendi konusu. 12. Sevres Andlamas . 13. Vahidettin, Damat Ferit ve stanbul hkmetleri ile ilgili belgeler,bilgiler
de
bi
an
_8
ve notlar [19 Ocak 1919-20 Ekim 1920]. 14..Vahidettin'in anlar ve beyannamesi. 14/1. Anlar. 14/2. Beyannamesi ve ilgili belgeler[ 21 Ekim 1920-25 Ekim 1922]. 15. Ek belgeler. 16. Vahidettin'le ilgili bir televizyon dizisi. 17. nc Blmn sonu.
DRDNC BLM
KURTULU SAVAI Birinci Ksm KURTULU SAVAI'NIN NTELKLER HAKKINDAK DDALAR 1.Kurtulu Savann bir Trk-Yunan sava olduu.. 1/1. Birinci Dnya Sava ncesi gizli anlamalar. 1/2. Sava iinde yaplan gizli anlamalar. 1/3. Mondros Mtareke Anlamas. 1/4. Sevres Andlamas ve l Anlama ile ilgili grmeler. 1/5. Sevres Andlamas. 1/6. l Anlama. 1/7. Bu srecin ksa bir deerlendirmesi. 2.ngilizlerin Yunanllara yardm etmedii. 3.Emperyalistlerin Anadolu'yu yerlemek niyetiyle igal etmedikleri ve savamadan da gittikleri. 4.Kurtulu Sava'nn antiemperyalist bir sava olmad. 5.Kurtulu Savann bir kurtulu sava olmad. 6.Kurtulu Savann emperyalist bir sava olduu. 7.Kurtulu Sava hakkndaki teki iddialar ve dorular.
de
1.nn savalar. 1/1. Birinci nn Sava ve Ethem olay. 1/2. Birinci nn Sava'nn gerek yks. 1/3. Birinci nn Sava 'zafer' mi, yoksa 'baar' m?. 1/4. Bizimkiler ne diyorlar?. 1/5. kinci nn Sava. 1/6. Bakalm bizimkiler ne diyorlar?.
bi
an
kinci Ksm SAVALAR
_8
1/7. Ek iddialar . 1/8. H.Suphi Tanrver'in telgraf. 2.Ktahya-Eskiehir savalar. 3. Sakarya Sava. 4.Byk Taarruz . 4/1. Yunan kayplar. 4/2. 30 Austos Sava. 4/3. Zaferden sonra.
nc Ksm LOZAN, HLAFET VE EK KONULAR 1.Lozan Andlamas. 1/1. Baz iddialar ve masallar. 1/2. M.Kemal, Halife olmak istiyormu!. 1/3. M.Kemal'in, her yerde, hilafeti gklere karan konumalar yapt iddias ve askerlerin terhis edilmesi sorunu. 1/4. teki iddialar. 2..Hilafet. 2/1. ngilizler ve hilafet. 2/2. Emir Ali ve Aa Han. 2/3. Mektup olay. 2/4. Tepkiler. 2/5. Hilafetin tarihesi ve kaldrlmasnn sonular. 2/6. Hilafetin kaldrlmas iin yapld iddia edilen hazrlklar. 3..Kazm Karabekir konusu. 3/1. K.Karabekir ve kitaplar. 3/2. Balca iddialar 3/3. Bir Karabekir masal. 3/4. Karabekir'in yakn tarihe merakl damad. 3/5. Karabekir ve kolordusu hakknda baz ilgin grler. 4..stiklal Mahkemeleri. 4/1. Baz iddialar, masallar. 4/2. Bize Nasl Kydnz adl film ve 4 televizyon program. 4/3. Bir televizyon program daha.. 4/4. Sonu. 5..ngiltere- Yunanistan ilikileri hakkndaki belgeler ve notlar [9 Kasm 1919 19 Ekim 1922].. 6..Kurtulu Sava'nn stratejisi. 6/1. D siyasette uygulama. 6/2. siyasette uygulama..
de
bi
an
_8
Drdnc Ksm SON KONULAR 1.Anlar. 2.Yalanlar, dolanlar, yanllar. 3.Sonu 4.Atatrk Kanunu 5.Gazi Mustafa Kemal Atatrk. 6.Son sz. 7.Ekler. 7/1. Falih Rfk Atay'n bir yazs. 7/2. 37 yldr gizli kalm ok nemli bir gerek. 7/3. slam ahlak . anakkale haritas . Enver Paann gerek el yazs ile sahte el yazs rnei. Kaynaka. Dizin.
de
bi
an
_8
KISALTMALAR
ATASE = Askeri Tarih ve Stratejik Etdler Dairesi (eski Harp Tarihi Dairesi) Atatrk = Kinross, Atatrk, Bir Milletin Yeniden Douu Atatrk'le Beraber = M.Mfit Kansu, Erzurum'dan lnceye Kadar Atatrk'le Beraber b.= Baslmam eviri 1918-1923 stiklal Sava = Nurettin Peker, 1918-1923 istiklai Sava, Resim ve Vesikalarla nebolu-Kastamonu Havalisi C. = Cilt CG Yol = A. Dilipak, Cumhuriyete Giden Yol D Politika = S.R.Sonyel, Trk Kurtulu Sava ve D Politika GRYT Ansiklopedisi = Gayr-i Resmi Yakn Tarih Ansiklopedisi GCZ = Gizli Celse Zabtlar (tutanaklar) Gney Asya Mslmanlar = Mim Kemal ke, Gney Asya Mslmanlarnn stiklal Davas ve Trk Milli Mcadelesi Hayat ve Eseri = Hikmet Bayur, Atatrk- Hayat ve Eseri Hilafet = K.Msrolu, Gemii ve Gelecei ile Hilafet ng. Belgeleri = Jeschke, Kurtulu Sava ile lgili ngiliz Belgeleri ngiliz Belgelerinde = Bilal N.imir, ngiliz Belgelerinde Atatrk ngiliz stihbarat Servisi = S.R.Sonyel, Kurtulu Sava Gnlerinde ngiliz istihbarat Servisinin Trkiye'deki Eylemleri stanbul Hkmetleri = Sina Akin, stanbul Hkmetleri ve Milli Mcadele KA Gnl = Utkan Kocatrk, Kaynakal Atatrk Gnl KS Gnl = Zeki Sarhan, Kurtulu Sava Gnl Lozan = K.Msrolu, Lozan, Zafer mi Hezimet mi Milli Mcadele Balarken = Tevfik avdar, Milli Mcadele Balarken Saylarla Vaziyet ve Manzaray Umumiye M.M.Balarken = M.Tayyip Gkbilgin, Milli Mcadele Balarken M.M.Hatralar = A.F.Cebesoy Milli Mcadele Hatralar Mondros = TH, 1.C., Mondros Mtarekesi ve Tatbikat Osm.T.Kronolojisi = .H.Daniment, izahl Osmanl Tarihi Kronolojisi Sakarya'dan zmir'e = Bilal N.imir, ngiliz Belgeleri ile Sakarya'dan zmir'e S.Mcahitler = K. Msrolu, Sarkl Mcahitler Sina-Filistin Cephesi = Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi dizisi, Sina Filistin Cephesi TC Kronolojisi = Utkan Kocatrk, Atatrk ve TC Tarihi Kronolojisi TC'de Tek Parti = Mete Tuncay, TC'nde Tek Parti Ynetiminin Kurulmas TH = Trk stiklal Harbi [dizisi, ATASE yayn] TKS Kronolojisi I/ll = Jeschke, Trk Kurtulu Sava Kronolojisi I/II T.. Tezler 2 = Yaln Kk, Trkiye zerine Tezler, 2.cilt T.. Tezler 5 = Yaln Kk, Trkiye zerine Tezler, 5.cilt XX. Yzyl = Hikmet Bayur, XX. Yzylda Trkln Tarih ve Acur Siyasas zerindeki Etkileri V.G.Cehenneminde = T.Mmtaz Gztepe, Vahidettin Gurbet Cehenneminde V.M.Gayyasnda = T. Mmtaz Gztepe, Vahidettin Mtareke Gayyasnda Yunan Askeri Tarihi = 1919-1922 Kk Asya Seferinin zetlenmi Tarihi ZC = TBMM Zabt Cerideleri (tutanak dergileri) Kaynakada, adlar ksaltlan kitaplarn knyesinin sonuna iareti konulmutur.
de
bi
an
_8
GR
1. Baz iddialardan rnekler Uzun zamandan beri Vahidettin, M.Kemal ve Kurtulu Sava hakknda, baz kitap, gazete ve dergilerle televizyon kanallarnda, resmi tarihe de, resmi tarih dndaki pek ok esere de ters den yeni iddialar, grler ileri srlyor, yorumlar yaplyor. Bazlar ksaca yle: M.Kemal ngiliz ajandr, M.Kemal'in anakkale'deki rol kktr, Suriye Cephesinde M.Kemal'in ihaneti yznden yenildik, Yunanllar, M.Kemal'in tavsiyesi zerine zmir'e kartlmtr, Vahidettin, Damat Ferit, Ali Kemal vb. hain deildir, M.Kemal'i Anadolu'ya, milli mcadeleyi balatmas iin Vahidettin gndermi, ayrca bol para ve bir de hatt- hmayun (padiah buyruu) vermitir, Kurtulu Sava antiemperyalist bir sava deildir, bir kurtulu sava da deildir, hatta 'son tahlilde... Krdistan'n bir blmnn ilhakdr'.1 Kurtulu Sava bir Trk-Yunan savadr, abartld kadar da nemli deildir, 1. ve 2. nn savalar masa banda uydurulmu zaferlerdir, Byk Taarruzda Yunanllar imha edilememi, denize dklememi, kamalarna gz yumulmutur vb... Bu iddialara yer vermedii iin resmi tarihi de kyasya suluyorlar: "...Hakikate kylm ve Kurtulu Savann gerek yzn rten al, aradan elli yldan fazla bir zaman gemi olmasna ramen hl bir trl kaldrl amamtr. [..] Yarm asrdan beri devam eden pespaye yalanlar... Tahsi-sat- mestureden (rtl denekten) cmert ihsanlarla (balarla) yazdrlm kitaplar..." (Kadir Msrolu, Sarkl Mcahitler, s.32; Lozan Hezimet mi Zafer mi, 1.C., s.51) "... dorularn yanl, yanllarn doru olarak gsterilmeye alld ve btn bunlarn da her trl dayatmalarla millete zorla retildii 'yalan syleyen tarih'..." (H.Hseyin Ceylan, Byk Oyun, 1.C., s.9) "...Tarihi hadiseler ters yz edilmi, kahramanlar ile hainler yer deitirmitir... Gerekler, gnlk politikann emrinde ve hizmetinde, icab eden deii kliklere uratlarak kullanlmtr." (Vehbi Vakkasolu, Son Bozgun, 1.C., s.6, 20) "Yakn tarih tahrif edilmi (deitirilmi), Milli Mcadele'nin gerek d bir versiyonu gelitirilmitir." (Fikret Bakaya, s.25) "...resmi tarihe inanmyoruz... Yeni tetkikler, resmi tarihi bir yalanlar h eyulasna eviriyorlar." (Hseyin Ylmaz, nklap Kurbanlar, s.6; Cumhuriyetin
de
bi
an
_8
2. Resmi tarih
Resmi tarih ksaca yle tanmlanabilir sanyorum: Okunmas zorunlu ana izgilerden oluan, pedagojik amal, ynlendirici ilk ve orta retim ders kita plar.5 Kurtulu Sava, M.Kemal ve Trk devrimi hakkndaki resmi, zel, Trke ya da yabanc dilde yaymlanm btn eserlerin, yllara gre toplam saylar yle: 1941: 227 7 1953: 433 1960: 1.130 8 1968: 3.959 9 1974: 7.010 10
6
de
lk Yllarnda Devlet Terr, s.59-60) "Bu lkede yaklak yetmi yldr, ilkokuldan niversite son snfa kadar eitimin her kademesinde, btnyle sbjektif gzle kaleme alnm, gerek d, hayal rn, saptrma bilgilerle dolu "resmi tarih" okutulagelmitir... Resmi tarih dorular yeni nesilden saklyor... Yakn tarih hl sisler altnda..." (Gayr-i Resmi Yakn Tarih Ansiklopedisi, 1.C., takdim yazs; 2.C., s.114.121) 2 "Resmi tarihin aldatc masallar..." (Abdurrahman Dilipak, htilaller Dnemi, s.8) "Gerek tarihle ilgisi olmayan neriyat, tarihi gnlk politikann oyunca haline getirip ikbal sahiplerinin arzular istikametinde yazp sylemeyi det edinen szde tarihilerle yaplm ve ortaya atlan o yalan laflar, yllar boyu, mektep sralarndan gazete ve mecmua stunlarna kadar her yerde o kadar ok tekrarlanmtr ki bugn o yalan laflarn grltsnden, gerek tarihin sesi d uyulmaz olmutur," (Mustafa Mftolu, Yalan Syleyen Tarih Utansn, 1.C., nsz) "Resmi tarih masallar !" (Nokta Dergisi, s.10, 5 Mays 1991) "Trkiye'de tarih... inanlmas ok zor bir masal niteindedir." (Yaln Kk, Aktel Dergisi, s.44, Say 36/1992) "Resmi tarih tezi, Trkiye'de yalanlarla dolu bir ekilde ele alnm ve sunulmutur." (Mehmet Altan, Kanal 6'da, 16 Mays 1995 Sal gn akam, Pusula program) 3 Bu iddialar doru mu, deil mi ? Hepsini, geree saygl bir tarih merakls ve Kurtulu Sava'na katk-da bulunmu herkese mihnet duyan biri olarak ele alp deerlendirmeye karar verdim. Yakn tarihimizle ilgili genie bir kitaplm ve arivim vard zaten. Gereken yeni kitaplar da topladm ya da yaknlarmn ve rencilerimin yardmyla fotokopilerini saladm. Televizyonda yaplan konumalar kaydettim. ki yl sren kesintisiz bir alma sonunda, bu kitapk ortaya kt. Gerek tarihil erin bu cretimi balayacaklarn umut ederim.4
bi
an
_8
1995'te bu saynn 10.000'i oktan gemi olduu rahata sylenebilir. Bu yaynlarn acaba yzde ka, eletirilmesi moda olan resmi tarih? Bunu yaklak olarak saptamak iin u kayna tarayp deerlendirdim: 1. Trk Dil Kurumu'nun yaymlad Atatrk'e Sayg adl derlemenin sonu ndaki S.N.zerdim'in hazrlad 'klavuz bibliografya ',11 2. Trker Acarolu'nun hazrlad, Aklamal Atatrk Kaynakas,12 [1981'e kadar bu konularda yaymlanm eserlerin en nemlilerinden 500'nn zellikleri ve zetleri, iki cilt] 3. Yap ve Kredi Bankas'nn Atatrk Kitapl katalogu,13 [kitaplkta bulunan 1200 zgn eserin knyesi]14 Bu esere gre resmi tarihlerin ya da resmi tarih niteliindeki yaynlarn o rtalama oran, % 1,3. 10.000 eser iinde, ortalama orann, yzde birin ok altna dtn syl emek yanl olmaz sanrm.15 O kadar eletirilen resmi tarihin, yakn tarihle ilgili btn yaynlar arasndaki arl ite bu kadar.16 teki yaynlarn oran ise, % 98,7. Tabii, ders kitaplarnn, rencilerce okunmalarnn zorunlu olmas gibi nemli bir zellii var. Resmi tarih gereklere uygunsa, bu zellik bir saknca saylmaz. Ama deilse, gereklerden habersiz masal ocuklar yetitiriyoruz demektir. Fikret Bakaya, "Sovyetler Birlii'nde devrimden bu, yana 'resmi gerein' (resmi tarihin) tam on defa deitirildiini" yazyor17 ve yle devam ediyor: "Bizde aa yukar 1920'lerin sonlar ve 1930'larn ortalarna kadarki dne mde oluturulmu bir 'resmi tarih' ve 'resmi gerek' varln srdrmektedir. Burada tartlmas gereken, nasl olup da 'resmi gerek' ve 'resmi tarih'in ciddi bir eletiriye uramadan ve yara almadan veya ok az anmaya urayarak bu kadar uzun sre varln srdrebilmi olmasdr." Sahi, acaba neden resmi tarih, bunca yldr ciddi bir yara almad ve pek az anmaya urad? ki olaslk var: a. Ya doru olduu iin dayanyor, b. Ya da dayankll doruluundan deil, daha baka sebeplerden kaynaklanyor. Fikret Bakaya'ya gre bu dayankllk, resmi tarihin doruluundan kaynaklanmamaktadr: "Bunun, hem Trkiye'deki sermaye birikiminin ald zgn biim, hakim snflarn nitelii veya snfsal ittifakn yaps ve tarihsel sreklilik, hem de aydnlarn devlet iindeki ve devlet karsndaki konumlar ile ilgili yanlan var... Bizimki gibi lkelerde ve brokratik bask rejimlerinin geerli olduu lkelerde (in, son dnem ncesi SSCB, Dou Avrupa, Kba vb.), bilimsel bilginin (sosyal bilim) greli bamszl da ortadan kalkmakta, bamllk mutlak bir nitelik kazanmaktadr. Byle bir greli zerklik yokluu, toplumda irrasyonel (akla aykr), bilim d, i tutarll olmayan bir toplum ve tarih versiyonunun ortaya k-
de
bi
an
_8
masna sebep olmakta [dr]."18 Ama Bakaya'nn dikkate almaktan zenle kand bir olgu var. 'Kurtulu Sava, M.Kemal ve sonras' ile ilgili kitaplarn % 98'inden fazlas zel a-lma. Bu yazarlarn kimi Trk, kimi deil; kimi sac, kimi solcu; kimi Do ulu, kimi Batl. Dinleri, snflar, konumlar, eitimleri, meslekleri, dnya grleri baka baka insanlar ve ok byk ounluu da resmi tarihi doruluyor. Entelektelliin balca niteliinin 'gerei ortaya karmak' olduunu yazan Bakaya,19 bu farkllklar grmezden gelerek, hepsini ayn ablona sdrm. Vahidettinci yazarlar da, resmi tarih izgisini srdren btn tarihileri ve aratrmaclar -ayn yaklamla- bir kaba koyuyor ve yle suluyorlar: "Hakikate saygsz birok inklap dalkavuk ve yobaz..." (K.Msrolu, Sarkl Mcahitler, s.83) "Kiralk kalemler..." (K.Msrolu, Osmanoullar'nn Dram, s.21) "Tarih yalanclar..." (V.Vakkasolu, Son Bozgun, 3.C., s.6) "Gerei sylemek yerine dalkavukluk etmeyi tercih edenler... M.Kemal ve nn'nn meddahlar... Masalvari kitaplar yazmaktan baka i yapmayanlar." (GRYT Ans.LC, s.133, 319, 374) vb... Ama mesela Yunanl A.A.Pallis, Kuva-y Milliyeci brahim Ethem, tarihi Bernard Lewis, gazeteci .Sami Coar, Bulgar gazeteci Paruev, bilim adam Seha L.Meray, Eski Kzlordu komutanlarndan Bykeli S..Aralov, yedeksubay evket Soucal, Hindli aratrmac Sinha, gazeteci lhami Soysal, Tunuslu bilim adam Abdlvahap Boudhima, bilim adam Sina Akin, Fransz Trkolog J.L.Bacque Grammont, retmen Baki z, Pakistanl bilim adam Yakup Mughul, yazar Attil lhan, ngiliz bilim adam A.J.Toynbee, yazar Peyami Safa, talyan Yzba Baj Makario, aratrmac Fethi Tevetolu, Alman bilim adam G. Jeschke, Arjantinli yazar Blanco Villalta, Avusturyal Dagobert von Mikusch, Pakistanl bilim adam Hanif Fauk, aratrmac Zeki Sarhan, tek bir ablona sdrlabilir, resmi tarihi dorulayan tutumlar, 'karclk ve dalkavukluk'la aklanabilir mi? Yakn tarihimizle ilgili zel eserlerin, genel olarak resmi tarih dorultusunda olmasnn gerek sebebini, btn iddialar grp deerlendirdikten sonra, birli kte bulacaz.
3. Yasalarn, gerekleri aklamaya engel olduu iddias

Bu konudaki iddiadan bir rnek: "Bu satrlarn naiz muharriri, Trk Kurtulu Savann gerek vehesi zerine resmen ekilmi bulunan rty kaldrmaya muktedir deildir. Kanunlar, bugn iin byle bir eye asla imkn vermemektedir." (Kadir Msrolu, Sarkl Mcahitler, s.33) Yazar 'kanunlar' diyor ama aslnda tek kanundan ikyeti: Atatrk Aleyhine lenen Sularla lgili 5815 sayl Kanun. Bu kanunla ilgili iddialar ve grler, drdnc blmde ele alnacaktr. Sakn bu kanundan dolay, gerekleri renemeyeceiz diye zlmeyin. Ne sylemek
de
bi
an
_8
istiyorlarsa hepsini apak, dpedz yazyorlar ama bir yandan da szlanyorlar. Niye mi szlanyorlar? lerledike anlayacaz.
4. Devlet arivlerinin durumu

leri srlen iddialardan biri de, devlet arivlerinin, 'gereklerin anlalmamas iin' kapal tutulduu. te birka sulama rnei: "Yetmi yldr kat kat kilitli bodrumlarda gizlenmi belgeler..." 20 "Bir ksm Meclis zabtlar (tutanaklar), stiklal Mahkemesi dosyalar gibi ok mhim tarihi malzeme hl gzlerden uzak tutulmaktadr. [..]Vesikalardan (belgelerden) bir ksm hl saklanmakta, aratrmaclardan gizlenmektedir." 21 "Yakn tarihimizde cereyan eden bir yn mhim hadiselerin perde arkas, i yz, gerek mahiyeti ortaya konulamam, salkl deerlendirmesi yaplamamtr. Bunun da temel sebebi, bata ankaya ve Genelkurmay Bakanl arivi olmak zere yakn tarihin belgelerini barnda saklayan arivlerin sivil aratrmaclara kapal oluu(dur)." 22 "Tarihi ile bu kadar ok vnen devlet, sava tarihi arivlerini, resmi tarihilerin dnda hi kimseye amyor." 23 Bu iddialarn gerek olup olmadn anlamak iin arivlerimizin durumuna abucak bir gz atalm. 4/1. TBMM Arivi
1. stiklal Mahkemeleri ile ilgili dosyalar, hi olmazsa 1973'ten beri aratrmaclara aktr.24 Prof.Dr.Ergn Aybars'n bu dosyalara dayanarak hazrlad 1920-1923 dnemi stiklal Mahkemeleri hakkndaki doktora tezi, 1975 ylnda Bilgi Yaynevi'nce yaymlanmtr;25 1923-1927 dnemi stiklal Mahkemeleri hakkndaki doentlik tezi de 1982'de Kltr Bakanlnca yaymland. Ahmet Nedim de Ankara stiklal Mahkemesi (1926) tutanaklarn 1993'te yaymlad. 26 2. TBBM Gizli Celse Zabtlar (1920-1937), TBMM'nce 1980'de yaymlanmtr. 4/2. Genelkurmay Bakanl Askeri Tarih ve Stratejik Etdler (ATASE) Arivi Bu arivde, Osmanl dnemine ilikin olanlarla birlikte yedi milyona yakn askeri belge,27 ayrca Atatrk'n lmnden 25 yl sonra almak zere Ziraat
de
bi
an
_8
4/3. Cumhurbakanl Arivi
Bu arivde bulunan Atatrk dnemi belgeleri, uzunca bir zaman aratrmaclara ak kalmt; 1991 ylnda, bilgisayara gemek amacyla geici olarak kapatlmtr. Ama bu arivde bulunan belgelerin kopyalar yalnz ATASE'de deil, Trk Tarih Kurumu'nda da var.31 Dorudan bu arivden ya da TTK' ndaki fotokopilerden yararlanm, deiik yllara ilikin birka yazarn ve eserinin ad: Lord Kinross (Atatrk- Bir Milletin Yeniden Douu, Sander Y., stanbul, 1966) Ulu demir (Sivas Kongresi Tutanaklar, TTK Y., Ankara, 1969) Prof.Dr.B.Stk Baykal (Heyet-i Temsiliye Kararlar, TTK Y., Ankara, 1974) Do.Dr. Mim Kemal ke (Gney Asya Mslmanlarnn stiklal Davas ve Trk
Milli Mcadelesi, Kltr ve Turizm B.Y., Ankara, 1988)
4/4. Trk nklap Tarihi Enstits ve Trk Tarih Kurumu Arivleri

Bunlar da aratrmaclara kapal deil. Sz uzatmamak iin her iki arivden birden yararlanlarak yazlm yeni bir rnek vermekle yetineceim: Dr.Stk Aydnel'in 'Gneybat Anadolu'da Kuva-y Milliye Harekt' adl aratrmas, Kltr Bakanlnca 1993'te yaymland. Aratrmac bu kitab iin u dosyalar
de
bi
an
_8
Bankas kasalarnda korunup 1964 ylnda Genelkurmay'a teslim edilen Atatrk'n zel mektuplar ile zel not defterlerinden oluan- Atatrk zel arivi ile Cumhurbakanl arivinin kopyas bulunmaktadr. 1. Bu arive dayanan Kurtulu Savann Askeri Tarihi 16 cilt olarak yaymlanmtr. Bu arivden yararlanlarak hazrlanm yeni kitabn ad: Do.Dr. smail zelik, Milli Mcadelede Gney Cephesi, Kltr Bk.Y., Ankara, 1992; Dr.Mesut Aydn, Milli Mcadele Dneminde TBMM Hkmeti Tarafndan stanbul'da Kurulan Gizli Gruplar ve Faaliyetleri, Boazii Y., stanbul, 1992; Dr.Blent ukurova, Kurtulu Savanda Haberalma ve Yeralt almalar, Ard Y., stanbul, 1994.28 2. ATASE'nin bavuru kitaplnda, Kurtulu Sava ile ilgili Yunanca, talyanca, Franszca vb. kitaplarn evirileri ile yaymlanmam eitli anlar, tmen ve alay tariheleri, harp cerideleri bulunuyor. ATASE aratrma kitaplndan herkes yararlanabilmektedir. 3. Atatrk'n zel arivindeki mektuplar ve defterlerindeki notlar, kitap halinde29 ve geri kalanlar ise 75,77,79,80 ve 82 sayl Askeri Tarih Belgeleri dergisinde yaymlanmtr. Atatrk zel arivi de aratrmaclara aktr.30
incelemi: T.nklap Tarihi Enstits (Ali Orhan lkkurun arivi), T.nklap Tarihi Enstits (Cavit Aker arivi), Trk Tarih Kurumu (Alb.Bekir Sami Gnsav arivi), Trk Tarih Kurumu (Tevfik Byklolu arivi), (s.399) Bu arivlerde bulunan belgeler, sistematik olmamakla birlikte, Harp Tarihi Vesikalar (Askeri Tarih Belgeleri), Askeri Blten, Tarih Vesikalar, Belleten, Atatrk Aratrmalar Merkezi dergisi ile Belgelerle Trk Tarihi ve Trk Kltr gibi dergilerde yaymlanyor. Dileri arivinde bulunan Kurtulu Sava ve Atatrk dnemine ilikin temel belgelerin 1.cildi 1981'de, 2.cildi 1982'de,32 Babakanlk arivinde bulunan M.Kemal ile ilgili belgeler 1982'de,33 Lozan Kurulu ile Ankara arasndaki tm yazmalar ise 1990 ve 1994'te 34 yaymland. Sz balayaym. Meclis Zabtlar 1920'den beri yaymlanyor. 1920-1937 dnemine ilikin Gizli Celse Zabtlar 1980'de eksiksiz yaymland. stiklal Mahkemeleri dosyalar, en azndan 22 yldan beri aratrmaclara ak. ankaya, ATASE, TTE, TTK, Osmanl Arivi gibi arivlerden birok yazar harl harl yararlanyor.35 Durum bu. yleyse neden byle yazyorlar? Bu sorunun cevabn, bu almann sonunda, birlikte bulacaz.
Abdurrahman Dilipak diyor ki: "M.Kemal'in Samsun'a kndan herkes kendine gre bir fayda gzetiyordu. Vahdettin Anadolu'daki halk hareketini rgtlemek istiyordu. ngilizler bu eki lde Mslmanlarn Hristiyan ahali zerindeki basksn stanbul'u kullanarak bloke etmek ve stanbul'a alternatif bir hareket balamasn mit ediyorlard. Bu amala birok temas ve grmelerin vuku bulmas mmkndr. Ne yazk ki bu dneme ilikin ngiliz belgeleri hl ok zel sebepler ve birtakm siyasi mlah azalarla ngiliz yasalar ile belirlenen sreler, eitli vesilelerle tevil edilmek suretiyle alarak izleyicilere sunulmamaktadr." (Cumhuriyete Giden Yol, s.35) Dilipak, yanl bilgi veriyor. ngiliz belgelerinin incelemeye almadnn doru olmadn aada greceiz. Kurtulu Sava hakknda yazlm ilk Trk eserlerinde, 1960'l yllar a kadar pek az ngiliz belgesine rastlanr, nk ngiliz arivlerinin byk blm, aratrmaclara kapalyd. Bu yzden, resmi tarihler ve pek ok zel kitap, ng iliz belgeleri bilinmeden yazlmt.36 ngiliz belgelerinin ilk blm 1944'te aratrmaclara alm ve belgeler yava ama srekli olarak yaymlanmaya da balamtr. 1967'de ise, 1939'a k adarki btn belgeler serbest brakld. Bu belgelerin bizimle ilgili olanlarn, ilk defa Prof.Dr.Jeschke yaymlamtr.
de
bi
5. ngiliz belgeleri
an
_8
(Die Welt des slam, 5.C., 1.ve 2.saylar, 1957) 37 Bu belgelerden byke bir blmn 1967'de Erol Ulubelen yaymlad. (308 sayfa) 38 Celal Bayar'n 1968'de yaymlanan Ben de Yazdm adl 8 ciltlik kitabnda, ngiliz D Politika Belgeleri'nin 1. serisinde bulunan baz belgelere yer verilmitir. 1969 ylnda, Trk Kltr dergisinin 85. ve 89. saylarnda, Salahi R.Sonyel'in bir monografisi yaymland: 1919 Yl ngiliz Belgelerinin Inda M. Kemal ve Milli Mukavemet. (Toplam 37 sayfa) 1970 ylnda ise G. Jeschke'nin "Trk Kurtulu Sava Kronolojisi" kt. (198 sayfa) Aratrmac, ngiliz D Politika Belgeleri 1. serisinin (30 Ekim 1918-1922) yannda birok kaynaa da gnderme yapmakta ve belgelerin ok ksa zetlerini vermektedir.-39 Bunu 1970'te Taner Baytok'un kitab izledi.40 Bu kitapta ilk kez ngiliz parlamentosu tutanaklarndan da yararlanlmtr. (216 sayfa) 1971'de, yine G. Jeschke'nin "Kurtulu Sava ile lgili ngiliz Belgeleri" y aymland (285 sayfa).41 Jeschke bu aratrmasnda, ngiliz belgeleri ile yetinmemi, Paris Bar Konferans ile ilgili ABD resmi belgelerini (Papers Rela-ting to the Foreign Relation of the USA), talyan belgelerini (Giannini I ve II, Documenti diplomatici della Pace Oriental), birok an, gnlk ve gazeteleri de taram ve zetlerini aktarmtr. 1972'de Bilal N.imir'in "ngiliz Belgeleri ile Sakarya'dan zmir'e (19211922)" adl aratrmas kt (546 sayfa).42 Aratrmac D Politika Belgeleri 1.serisinin I-XVII. ciltlerindeki 756 belge ile XVII. cildindeki 683 belgeden yararlanm. Ayrca ngiliz Dileri Bakanl arivi (Foreigne Archives) belgelerini de yeniden taram.43 Kabine tutanaklar (Cabinet Archives, 23. sayl seri) ile ngiliz Kabinesine sunulmu rapor ve muhtralar da (Cabinet Papers) incelemitir. kinci nn Sava sonu ile Byk Taarruz dnemini kapsayan bu zengin aratrmay, 1973'te Salahi R.Sonyel'in "Trk Kurtulu Sava ve D Politika" adl eserinin birinci cildi izledi.44 Yazar, ngiliz Dileri arivinin FO 371 ve FO 424 sayl serilerden baka, FO 454-559 sayl serilerde bulunan gizli belgeler ile Balfour, Curzon,45 Ryan, Crow gibi ngiliz yetkililerinin zel belgelerini, beyaz kitaplar (Commend Papers), eitli monografi ve yabanc doktora tezlerini de taram. Kitabn nemli bir zellii de, ilk kez Yunan siyasi belgelerine geni biimde yer vermi olmas.46 1973'te Bilal N.imirin yeni ve nemli aratrmasnn 1. cildi yaymland: "ngiliz Belgelerinde Atatrk, 1919-1938.47 Yazar, zet olarak diyor ki: "Arivlerin elli yllk kapallk sresi, genel bir kural olarak, hemen hemen her lkede uygulanagelmektedir. Bu genel kuraldan ilk ayrlan lke ngiltere oldu. ngiliz devlet arivlerinin kapallk sresi elli yldan otuz yla indirildi... ngiltere bir yandan arivlerini aratrclara aarken, te yandan sistematik belge yaynlarn da srdrmektedir... 1919-1923 yllar Trkiyesi zerine yaymlanan ngiliz belgeleri birka ciltte toplanmt. [Oysa] Ayn dnemde Trkiye ile ilgili ngiliz Dileri Bakanl arivinin yalnz bir dizisinde 723 cilt belge vard. Herhalde yaymlanm ngiliz belgeleri ile yetinilemezdi. Dorudan doruya arive inip
de
bi
an
_8
aratrmay gerekli grdk... Toplam olarak 1.300 kadar ariv cildini taradk... Belgeleri seerken sbjektif davranmadk. Bulabildiimiz belgelerin hepsini k itabmza aldk. M.Kemal'in kendisini veya politikasn yermeye kalkm belgelere de rastladk. Hasm bir tarafn belgeleri olmalar dolaysyla bunlarn kart grleri savunmalarn olaan karladk... Bilimsel drstlk kaygsyla btn belgeleri kitabmza almay uygun hatta gerekli bulduk." (s. XI -xv) 4 ciltte tamamlanan aratrmada, toplam 997 belgenin orijinali ile Trke zeti yer almaktadr. (2.097 sayfa) 1974'te, H.Bayur'un, XX. Yzylda Trkln Tarih ve Acun Siyasas adl eseri kt.48 Eserin 153-370. sayfalar Kurtulu Sava ile ilgilidir. Yazar, 19191939 dnemine ilikin ngiliz belgeleri ile belli bal anlara, eitli aratrmalara ve resmi dokmanlara dayanmaktadr. 1974'te Doan Avcolu'nun 4 ciltlik "Milli Kurtulu Tarihi" adl aratrmas yaymland.49 1296 sayfas Kurtulu Sava dnemi ile ilgilidir. Yazarn 18981914 dnemine ilikin British Documents'ten de yararland anlalyor. (C. I, III, V.) 1976'da Bilal N.imir, Kurtulu Sava'nn ilgin bir kesimine k tutan ve yine ngiliz belgelerine dayanarak yazd "Malta Srgnleri"ni kitaplmza kazandrd.50 (420 sayfa) 1978'de Do.Dr. mer Krkolu'nun, "Trk-ngiliz likileri" adl almas yaymland.51 (333 sayfa) Krkolu, ek olarak, Avam ve Lordlar Kamaralarnn tutanaklarndan da yararlanm. 1983'te de Sina Akin'in "stanbul Hkmetleri ve Milli Mcadele" adl geni aratrmas yaymland.52 (602 sayfa) Akin, konuyla ilgili tm ngiliz belgeleri ile Babakanlk arivi (Meclis-i Vkela zabtlar) ile Dileri Bakanl arivini de (Mtareke ile ilgili dosyalar) taram. Bunlara 1983'te, Mim Kemal ke'nin ngiliz Belgelerinde Lozan Bar Konferans (1922-1923) adl belge derlemesi katld. (208 belge, 320 s.) 53 Son olarak da 1995'te, S.R.Sonyel'in son eseri yaymland: "Kurtulu Sava Gnlerinde ngiliz stihbarat Servisi'nin Trkiye'deki Eylemleri," TTK Y., Ank ara. (347 sayfa) 54 Szn z, yaklak 15 yllk bir dizi youn aba ve bizi yakndan ilgilend iren binlerce ngiliz belgesi.55 Peki, Dilipak, btn bu aratrmalar yok sayp, neden bir ksm ngiliz belgelerinin gizlendiini, ngiliz arivlerinin aratrmaclara kapal olduunu ileri sryor? Aranp da bulunamayan belgeler ne hakknda? Bu almann sonuna doru, bu sorunun cevabn da yine birlikte bulacaz. 6. Tarih yazarl hakkndaki grler Resmi tarihe yneltilen eletirileri ve alternatif tarihleri incelemeye gemeden nce, resmi tarihe iddetle atan baz yazarlarn tarih yazm konusundaki grlerini de aktarmak istiyorum. Okuyunca beeneceksiniz.
de
bi
an
_8
Demek ki iddialarn, inceledikleri dnemin ve olayn artlarn dikkate alarak, tarih asndan deer tayan, doruluu aratrlp kontrol edilmi, baka belgelerle karlatrlm, kantlanm ciddi ve gerek belgelere, onlar kadar salam anlara, gvenilir tanklara dayayacaklar; yle arkl erkan- harp rivayet ve hikyelerini dikkate almayacaklar; gerei tek bir belgeye de balamayacaklar, olaylar his ve arzularna gre yorumlamayacaklar, en kk ayrntsna kadar adalet ve haktanrlk lleriyle deerlendirecekler. "Drst tarihilik" yapacaklarna gvence de veriyorlar. 56 Yakn tarihimizin dorusunu, tanklara ve 'kap gibi salam' belgelere dayanarak yazdklarn sylyorlar.
"Bu iddiamz tam bir fikir namusuyla ana tezimiz olarak baa alyor ve en ince teferruatna kadar ispatn boynumuza bor biliyoruz." (N.F. Ksakrek, Vahidddin, s. 140) "Bu korkun hak ve hakikat kalpazanl karsnda biz, u kitabmzla baz tarihi olaylara k tutarak, yalan syleyen tarihi utandrmaya altk." (M.Mftolu, Yalan Syleyen Tarih Utansn, 1.C., nsz) "Tamamen belgelere dayandrlm olarak hazrlanan bu aratrma..." (V. Vakkasolu, Son Bozgun, 3.C., s.9)
de
"[ncelenen] devrin hadise ve artlarn biraz bilmek lazmdr. Malumdur ki tarihi hadiseleri, onlar ortaya karan messirlerden (etkenlerden) ayklayarak ele almak caiz (doru) deildir. stelik -bazen- tek bir vesikaya (belgeye) istinat da (dayanmak da) tarihiyi artc neticelere srkler." (K.Msrolu, Hilafet, s.214) "Bugn tarih de adeta bir laboratuar ilmi haline gelmitir. Onun iin de gerekleri ortaya karmak iin kendine mahsus birtakm ispat usulleri vardr. Ksaca sylemek gerekirse, ele geen vesikalarn shhat (doruluk) derecelerini aratrmak ve bu vesikalar icabnda bakalaryla mukayese (karlatrmak) ve kontrol etmek gibi prensiplere riayet etmeksizin (uymakszn) shhatli bir aratrma yaplamaz. uradan veya buradan ele gemi herhangi bir vesikay kafi telakki ederek (kesin belge sayarak) ie koyulmak ve sadece bunlar'a ihticac etmek (yetinmek), aratrcy ok defa yanl neticelere gtrr." (K.Msrolu, Osmanoullar'nn Dram, s.339) "Bugn mspet bir ilim ve btn ilimler gibi gayesi gerekleri aydnlatp ortaya karmak olan tarih, ancak doruluu sabit vesikalara ve onlar kadar salam hatralara dayanlarak, kronolojik tasniflerle yazlr." (F.Kandemir'den aktaran ve benimsediini yazan V.Vakkasolu, Son Bozgun, 1.C., s.17) "Tarihi, arkl erkan- harp rivayetleri ve hikyelerinden ayrmak gerekmez mi? 'Siz bilmezsiniz, sizin okuduunuz kitaplarda yazmaz. u gzlerin grdkleri grdkleri...' diye balayan szl hatralar, artk yerini belgelere brakmamal m?" (A.Dilipak, Baka Adan Kemalizm, s.19) " 'Kronolojiyi temel sayan, olaylar his ve arzularna gre yorumlamadan olduu gibi yanstan, en ince ayrnty bile adalet ve haktanrlk lsnde kaydeden bir dikkat olmadan hadiseleri (olaylar) deerlendirmeye kalkrsanz, tarih deil, hoa giden masal yazm olursunuz. ' Evet, tarihin ne olup olmadn belirleyen bu nefis sz, nl tarihi Wels'e aittir." (H.Hseyin Ceylan, Byk Oyun, 1.C., s.9)
bi
an
_8
"[Amacmz] Sultan Vahdeddin'in.. bu vatan iin yaptklarn., belgelerle ortaya koymaktr.. Bunun iin hatratlar bata olmak zere yzlerce belge taradk." (H.H.Ceylan, Byk Oyun, 1.C., s.17, 87) Acaba doru mu sylyorlar? Yoksa okuyucularna, hayali, sahte bir tarihi benimsetmek ve gerekleri deitirmek iin bu szlerle bir n hazrlk m yapyorlar? Birlikte greceiz!
Notlar
1) 2) 3) F.Bakaya, Paradigmann flas, s.59,66. Yazarlar: Bnyamin Ate, Burhan Bozgeyik, Mustafa Kaplan. Mehmet Altan 20 ve 27 Mays 1995 Sabah gazetesinde yle yazyor: "Trkiye ynetimi... nsann beyinselliini, aynen tekrarlanmasn istedii bir 'resmi sylemle' ksrlatrma abas iindedir. Alageldii bir garnizon kltr iinde, resmi tezlerin itirazsz tekrarlanmasn ister... Gelin, Trkiye'yi aa ulatrmak iin tabu bellediimiz yalan ve yanllar teker teker tespit edelim." lke olarak, sadece kitaplmda ve belgeliimde bulunan kitaplara, gazete ve dergilere ve kaydettiim televizyon programlarna gnderme yaptm. Geride, bildiim ve bilmediim daha birok kaynak olduunu belirtmeliyim. Gnderme yaptm btn kitaplarn knyesi, kitabn sonundaki 'kaynaka' blmnde verilmitir. 5) Bir ksm yazarlar, btn kii, olay ve belgelere yer vermedii iin resmi tarihleri eletiriyorlar. Kurtulu Sava'nn yalnz askeri yn 16 cilt. (Trk stiklal Harbi [TH] dizisi) Celal Bayar'n anlar 8 cilt, 2.778 sayfa ve ancak Erzurum Kongresine kadarki dnemi ieriyor. Bir orta okul, lise, hatta niversite ders kitab, bu kadar uzun ve ayrntl olabilir mi? Zaten ne kadar uzun olursa olsun, bir tarih kitab, hayat bire bir yanstamaz. En uzunu bile genie bir zet niteliindedir. Bu yzden, btn olaylar ve kiileri kapsamaz, ancak gerein zn ve ana izgilerini yanstr ve sadece belli bal kiileri ve olaylar vurgular. Boluklar, retmenler ile ders kitaplar dndaki objektif ve ayrntl aratrmalar ve drst anlar doldurur ve tamamlar. Tarihi, resmi ve gayr-i resmi diye ayrmak da doru deildir. Bir tarihin ancak doru olup olmad tartlabilir. Bir tarih, ne resmi olduu iin yanltr, ne gayr-i resmi olduundan dolay doru. Resmi ya da gayr-i resmi bir tarih, yanllar dolaysyla elbette eletirilebilir. Yanl varsa eletirilmeli, belgelere dayanlarak dzeltilmeli, yine belgelere dayanlarak eksikleri tamamlanmaldr. Ama bu, yle ulu orta, metotsuz, dayanaksz, nyargyla, ayak st, kulaktan dolma bilgiyle yaplacak bir i deil. Geni ve salkl bir tarih bilgisinin yannda, tarih metodunu bilmeyi ve ansiklopedik kltre sahip olmay da gerektiriyor. Ksacas, eletirel tarihilik, geni bir hazrla ihtiya gsteren, ciddi bir itir. Kurtulu Sava ile ilgili baz zel yaynlarda, geneli etkiyecek arlkta olmamakla birlikte, unutkanlk, aratrma tembellii, dikkatsizlik, bilgi ve kaynak yetersizlii, geliigzellik, yayna hazrlayanlarn nitelikleri, dar grllk vb. sebeplerden kaynaklanan irili ufakl hayli yanl ve sbjektif deerlendirmeler bulunduunu da belirtmeliyim. Rza Nur'un anlar gibi patalojik yaynlar ise, ayr bir tr oluturuyor ve tarih iin geerli bir kaynak deeri tamyorlar. Uur Mumcu, Rza Nur'un M.Kemal'i karalayan anlarnn, Suudi Arabistan'da baslp. dinci rgtlere parasz datldn yazmaktadr. (Kzm Karabekir Anlatyor, s. 189/21 .dipnotun son paragraf) Prof. Herbert Melzig, Atatrk Bibliografyas, Ankara, 1941. M.Mercangil, Atatrk ve Devrim Kitaplar Katalogu, Bitlis Dernei Y., Ankara,1953. smail Arar, Atatrk, Kurtulu Sava, Devrimler ve Cumhuriyet Trkiyesi ile ilgili
4)
6) 7) 8)
de
bi
an
_8
9) 10) 11) 12)
13) 14) 15)
16) 17)
18) 19) 20) 21) 22) 23) 24)
25) 26)
27) 28)
29)
Kitaplar, Baha Matbaas, stanbul, 1960. M. Gkman, Atatrk ve Devrimleri Tarihi Bibliografyas, Devlet Kitaplar Mdrl, stanbul, 1960. a.g.e., ek cilt I, stanbul, 1974. Trk Dil Kurumu Y., Ankara, 1969. b.Y., Ankara, 1981; Knyesini verdii kitaplarn arasnda, Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti'nce yazlp 1931'de baslm olan tarih dizisinin "Trkiye Cumhuriyeti" balkl 4. cildi de bulunuyor. T. Acarolu yle diyor: "ite Atatrk'n gzden geirdii Trkiye Cumhuriyeti'nin resmi tarihi budur." (s. 666) Yap ve Kredi Bankas Y., stanbul, 1973 (Bu deerli ve yararl kitaplk ne yazk ki kapatld). 1924 yl mfredat programna gre yazlm olan Asr- Hazrda Trkiye Tarihi adl ilk tarih dersi kitabndan 1973 yl ders kitaplarna kadar btn resmi tarihlerin dkm var. Atatrk'n doumunun 100'nc yl dolaysyla yaymlanan 485 tantma, aratrma ve inceleme kitabnn bile 436's zel yayn. (Leman enalp, Atatrk Kaynakas, TTK Y., Ankara, 1984) Yeni devletin, rejimi yerletirmek ve ideolojisini benimsetmek iin youn ve srekli bir yayn etkinlii gstermedii anlalyor. a.g.e., s.16; bizde de A.Zuhuri Danman adl bir tarihi, 1950-51 dneminde okutulan kitabndan (Yeni Tarih Dersleri, Orta III), nn adnn gememesi iin nn savalar ile Mudanya anlamasn ve Lozan' kartmt. Ksa bir sre sonra bu ayp dzeltildi. a.g.e., s.16. a.g.e., s.14. Ankara stiklal Mahkemesi Zabtlar, Hasan Mezarc'nn nsz, s. X, aret Y., stanbul, 1993 V.Vakkasolu, a.g.e., 1.C., s.7. Gayr-i Resmi Yakn Tarih Ansiklopedisi 1.C., takdim yazs. Y.Kk, Trkiye zerine Tezler 2, s.634. Uur Mumcu, 'eyh Sait Ayaklanmas dosyalarnn tasnif d olduunu' ileri srmektedir. (Krt-slam Ayaklanmas, 1919-1925, s.7; ilk yayn tarihinin 1991 olduunu sanyorum.) Bu ifadeden, en azndan bu dosyann incelemeye kapal olduu anlamn kararak, sebebini renmek iin telefon ettim. Ariv yetkilisi dedi ki: "Dosyalar olaya ve mahkemeye gre deil, sank adlarna gre tasnif edilmitir. Bir yanl anlalma olmu herhalde. nk sank ad belirtilmek artyla her dosyay incelemek kabil. Hibir dosya incelemeye kapal deil" (23.6.1995 gn, Ariv Md.Y. hsan Ezherli ile yaplan konuma)" stiklal Mahkemeleri, Bilgi Y., Ankara, 1.Bask, 1975. Ankara stiklal Mahkemesi Zabtlar, aret Y., stanbul, 1993; Burhan Bozgeyik yle yazyor:"stiklal Mahkemesi gibi... bir messese ile ilgili ariv belgelerinin, kt fabrikasna gnderilerek hamur yapld sylenmektedir." Bozgeyik, byle ocuka bir sylentiyi aktarmakla yetinmiyor, bir de kesin yargda bulunuyor: "Bu mahkemelere ait on binlerce belge, bugn ortada yoktur!" (.Ethem, s.7, Yeni Asya Gazetesi Y., stanbul, 1991) Btn dosyalar ve belgeler, TBMM arivindedir. Bu tr desteksiz atlarn daha patrtllarn da greceiz. Kur.Alb. N.Kaplan, Askeri Tarih Blteni, s.271, say 36 (1994). ATASE Bakanl, aratrma yapmak isteyen GRYT Ansiklopedisi yazarlarna, "Arivin, eskiyaz bilen Trk ve yabanc bilim adamlarna ve aratrmaclara ak olduunu", ancak incelemek istedikleri (Dou Anadolu olaylaryla ilgili) belgelerin, "tasnif aamasnda olduunu ve bu konuda Bakanlka bir yayn hazrl olduunu", bu sebeple incelemelerine imkn olmadn yazl olarak bildirmi. (GRYT Ansiklopedisi, 5.C., s.165) Dou olaylar ile ilgili belgelerin bu aamada aratrmaclara kapal olduu anlalyor. Atatrk zel Arivinden Semelerin I. si Kltr Bakanlnca (1981); II. ve III. ise ATASE Bakanlnca (1992, 1994) yaymlanmtr.
de
bi
an
_8
30) 31) 32) 33) 34) 35)
36)
37) 38) 39) 40) 41) 42) 43)
44) 45) 46)
47) 48) 49) 50) 51) 52) 53)
54)
55)
rnek: Dr.M.Aydn, a.g.e., s.313.20 'Btn belgelerin fotokopisi' deniyor. Gerekten byle mi, bilmiyorum. Atatrk'n Milli D Politikas, 2 cilt, Kltr Bakanl Y., Ankara, 1981/1982. Atatrk'le lgili Ariv Belgeleri (1911-1921), Babakanlk Y., Ankara,1982. B.N.imir, Lozan Telgraflar, 2 cilt, TTK Y., Ankara, 1990,1994. unu da sylemek gerek. Arivlerimizde kaba tasniften ince tasnife geilemedii, mikrofilm, bilgisayar gibi kolay arama ve ulama sistemleri ounlukla kurulamad, belgeler sistematik bir biimde yaymlanmad iin ayrntlara inmek isteyen aratrmaclarn ii hl kolay deildir.Mesela Babakanlk arivinde 50 milyon belge olduu anlalyor. (Hayat Tarih dergisi, say 5/1965) Ayrca, Cumhurbakanl arivi iin Genel Sekreterliin, TBMM arivi iin Meclis Bakannn, Babakanlk (Osmanl) arivi iin Babakanln izni gerekiyor. Herhalde bu ileri kolaylatrmak art. Dileri Bakanlnn, arivini pek az aratrmacya at ise bir gerek. Aratrma iste klerine cevap bile vermedikleri anlalyor. (Son olarak, Azmi zcan'n bu konudaki aklamas, Pan-slamizm, s.XII/dipnot, TDV slam Aratrmalar Merkezi Y., stanbul, 1992). Bu sorunun bir zme kavuturulmas, daha fazla ertelenemez. Mesela H.Bayur, Trk nklab Tarihi (10 kitap) iin yaymlanm Alman, Sovyet, Avusturya, Fransz, Yunan ve baz ngiliz belgelerinden yararlanmsa da hepsi 1914'e kadarki dnemle ilgilidir. (1.C., 2.ksm, s. 273 vd.) Bu almadan ilk sz eden ve yararlanan da T.Byklolu'dur: Atatrk Anadolu'da, s.1 vd.,TTK Y., Ankara, 1959. ngiliz Gizli Belgelerinde Trkiye, ada Y., stanbul; belgelerin bir blm, Yn dergisinde de(197. say / 1967) yaymlanmtr. TTK Y., Ankara. ngiliz Kaynaklarndan Trk Kurtulu Sava, Banur Matbaas, Ankara, 1970. eviren Cemal Kprl, TTK Y., Ankara. Milliyet Y., stanbul. FO 371 sayl seri: Genel yazmalar, Dou leri, Trkiye. 1921 yl '117' cilt, 1922 yl '116'cilt; FO 406 sayl seri: Gizli yaynlar (belgeler). Bu serinin 46,47,48 ve 49. ciltleri, 626 belge; FO 424 sayl seri, 715 gizli belge. TTK Y.,1. cilt 1973, 2. cilt 1986. Msrolu'nun, Lord Curzon'un belgeleri hakknda ileri srd baz iddialar, dorularyla birlikte Drdnc Blmn Lozan paragrafnda greceiz. ngiliz ve Yunan kaynaklarndan yararlanm iki baka nemli eser: M.L.Smith, Anadolu zerindeki Gz (onian Vision), ev: Halim nal, Hrriyet Y.; David Walder, anakkale Olay (The Chanak Affair), ev: M.Ali Kayabal, Milliyet Y. 2. cilt 1975'te, 3. cilt 1979'da, 4.cilt 1982'de yaymlanmtr. Ciltler Nisan 1919- Ekim 1922 dnemine ilikin belgeleri iermektedir. TTK Y., Ankara. TTK Y., Ankara. stanbul Matbaas, stanbul, 1974. Bilgi Y., Ankara. A..Siyasal Bilgiler Fakltesi Y., Ankara. Cem Y., stanbul. Prof.Dr.N. Gyn, tantma yazsnda, tm belgelerin, Prof.Langhorne'un Documents on British Foreign Policy 1919-1939/XVIII. cildinin ikinci blmnden alndn aklyor ve bunu belirtmedii iin aratrmacy ar ekilde eletiriyor. (Tarih ve Toplum, say 4/ Nisan 1984, s.70-71) Ama aratrmacya dnk bu kusur, belgelerin deerini azaltmyor. ngiliz stihbarat Servisini, yaygn nne aldanarak, baarl ve yanlmaz bir rgt sananlar olabilir. Sakarya Sava srasnda Trk Cephe emirlerini ele geirmek gibi artc baarlar yok deil. (B.N. imir, Sakarya'dan zmir'e, s. 213 vd.) Ama bu kitaptaki istihbarat raporlarnn ou, masal, insan, bu masallar okuduka, ngilizlerin neden birok konuda yanldklarn, bocaladklarn anlyor. Sonyel'den, ilenmemi bilgi yerine, raporlarda yer alan bilgi ve iddialarn dorularn da ksaca belirtmesi, hi olmazsa doru bilgilerin alnabilecei kaynaklar iaret etmesi beklenirdi. ngiliz belgeleri, daha nce yazlm Trk resmi tarihlerini, birka kk ayrnt dnda,
de
bi
an
_8
56)
dorulamaktadr. Bu, Trk tarihilerinin, itidal izgisini korumu olduklarn, abartya ve sslemeye kamadklarn gsteren ok nemli bir gstergedir. ngiliz belgeleri ve trleri iin genel bilgi: Jeschke, Kurtulu Sava ile ilgili ngiliz Belgeleri, s.XI vd.; S.R.Sonyel, Kurtulu Sava Gnlerinde ngiliz stihbarat Servisi'nin Trkiye'deki Eylemleri, s. 349 vd. Ali Kemal Meram'n Belgelerle Trk-ngiliz likileri Tarihi adl kitabn (Kita Y., stanbul 1969) grp inceleyemediim iin bu mini aratrmann dnda brakmak zorunda kaldm. a.g.e., 1.C., s.163.
de
bi
an
_8
BRNC BLM
VAHDETTN Resmi tarihlere, eitli yaynlara ve belgelere gre Kurtulu Sava'na kar olanlarn banda, son Osmanl Padiah Vahidettin geliyor. Vahidettin, birok kitapta "hain" olarak niteleniyor. Buna karlk baz yazarlar, Sultan Vahidettin'in asla hain olmadn, hatta Kurtulu Sava'n onun balattn ileri sryor, mesela yle diyorlar: "Osmanl padiahlarnn en talihsizidir. Bu yzden kendisine hain damgas vurulmutur. Fakat hain deil, btn Osmanl padiahlar gibi vatanperverdir." (Nihal Atsz, Trk lks, s.85, stanbul, 1958) "Milli ahlan hareketinin fikirde mellifi (yaratcs) ve bu maksatla M.Kemal Paay Anadolu'ya gnderen, dorudan doruya Vahidddin'dir... Vahidddin olmasayd, Trk stiklal Sava olmayacak ve kurtulu salanamay acakt." (N.F.Ksakrek, Vahdiddin, s.156, 184) "Sultan Vahidettin, ufukta beliren vahim tehlikelere kar Anadolu'da bir direni hareketi dnp, bunu tepesindeki igal kuvvetlerine ramen, en dikkatli ekilde planlad. Bu cmleden olarak yaverlerinden M.Kemal Paay geni yetki ve imknlarla donatarak Anadolu'ya gnderdi." (K.Msrolu, Osmanoullar'nn Dram, s.79) "M.Kemal'i milli mcadele iin Anadolu'ya olaanst yetkilerle gnderen bizzat Padiah olmutur. Hani u bize vatan haini olduu, ilkokul birinci snftan itibaren sylenen Sultan Vahideddin." (V.Vakkasolu, Son Bozgun, 3.C., s. 155) "Anadolu'nun kurtulu hareketinin balamasnn bir numaral kahraman Sultan Vahdeddin'dir. [..] Sultan Vahdeddin vatana ihanet etmemi, tam te rsine Vahdeddin'in bu vatan iin yaptklarna karlk olarak ona ihanet edilmitir." (H.H. Ceylan, Byk Oyun, 1.C., s.23, 87) Bu, bildiimiz Vahidettin'den farkl biri, adeta hakk yenmi bir gizli kahr aman! Doru mu, deil mi, grelim. 1. Vahidettin'in ksa hayat hikyesi Doumu 1861. Babas otuz ikinci Padiah Abdlmecit, annesi Glistu hanm. Abdlmecit'in 30 ocuundan 23'ncs.57 Drt aylkken babas lr.ocukluu ve genlii kapal bir ortamda geer. Amcas Abdlaziz ile aabeyleri V.Murat
de
bi
an
_8
2. Vahidettin'in kiilii
Kz Sabiha Sultana yazd mektubun slubu, damad .Hakk Okday'n anlattklar,60 stanbul'dan apar topar ayrlrken tek olu Erturul'u yanna almas, iyi bir baba olduunu gsteriyor. Srasnda alayan ve aladn da saklamayan biri.61 Yaknlarna cmert.62 yi bir besteci. .Mahmut Kemal nal diyor ki: "Eserleri stada idi. 63 Hazinedarlarndan bir hanmla bu mevzuda konuurken hangi saz aldn sordum, 'Eline hangi saz alsa bilerek alard. almad saz yoktu' dedi." 64 ok sigara iiyor.65 Dindar ama yobaz deil. Mesela Almanya'y ziyareti srasnda verilen bir ziyafette, masann kurallarna uyar, mparatorun erefine ampanya kadehini kaldrr, Padiah-Halifenin Veliaht sfatyla, imese de azna, dedirerek ier gibi yapmak inceliini gsterir.66 Birok Vahidettinci yazar, bu olaydnda azna damla iki koymadn yazyorsa da, yakn adam Ttncba kr Bey tersini sylyor: "(Hnkr] istedii te beriyi bana aldrtrd, bunlarn banda da daima konyak vard." 67
de
Bu blmde, yaknlarnn, dostlarnn, tarafsz kiilerin tanklna ve baz sac tarihilerin yazdklarna ve geerli belgelere dayanlm, metinler genellikle sadeletirilmitir. Yanl bilgi ve geree aykr iddialar iaretledim ve dorular belirtmeye altm.
bi
an
_8
ve II.Abdlhamit'in tahttan indirilmelerine, ihtilal, darbe ve savalara tank ve Veliaht Yusuf zzettin Efendi intihar edince Veliaht olur,(1916); Veliaht iken Avusturya ve Almanya'ya resmi ziyaretler yapmtr. Aabeyi Sultan Reat'n lm zerine de 4 Temmuz 1918'de, 58 yanda tahta kar. Bir olu, iki kz var (Erturul, Ulviye, Sabiha). Mtarekeyi igaller izler, Anadolu silaha sarlr, M.Kemal'in nclnde Kurtulu Sava balar ve bu etin mcadele Lozan Andlamas ile noktalanr. Resmi tarih, Vahidettin ve enitesi Damat Ferit ile yaknlarnn, Milli Mcadeleye kar ktklarn ve nlemeye altklarn ileri sryor, Vahidettinciler ise tersini iddia ediyorlar. Bu iddialarn tamamn greceiz. TBMM, 1 Kasm 1922'de saltanat kaldrr. Vahidettin, 17 Kasm 1922 Cuma sabah stanbul'dan ayrlarak, bir ngiliz sava gemisiyle Malta'ya gidecek bunun zerine TBMM, Vahidettin'in yerine Veliaht Abdlmecit Efendiyi Halife seecektir.58 Vahidettin, Birinci Dnya Sava srasnda Osmanl devletine bakaldrm olan eski Mekke erifi, yeni Hicaz Kral Hseyin'in davetinden yararlanarak Malta'dan Mekke'ye geer (Ocak 1923], slam alemine bir beyanname yaymlar. Msr'da yaamak ister ama ng ilizler uygun grmeyince,59 1923'te, talya'nn Riviera blgesindeki San Remo kentine yerleir ve 1926'da vefat eder. Ksa hayat hikyesi byle. imdi, Vahidettin'i daha yakndan tanyalm:
Sal ve sinir sistemi:
"ehzadeliinde zayf, nahif, hastalkl bir gen. Denilebilir ki bu haliyle de vletin en sadk timsali... Padiahlnda Ali Fuat Beye defalarca sylediine gre, ocukluk ve genlii trl hastalklar iinde gemitir." 75 Padiahlnda da salkl deil. Tahta k treni dolaysyla Topkap'ya ge ldii zaman, arabadan inince, romatizmadan muzdarip olup yol yrmekte zahmet eker, bastonunu ister, adamlar bastonu almay unutmulardr, 'Bu bir felaket!' diye szlanr." 76 Hususi doktoru Reat Paa, bir Fransz gazetesinde yaymlanan aklamasnda diyor ki: "Padiah ok asabi ve sinirleri vehme mtemayil olacak kadar zayft... Mhim anlarda birka defa baygnlk geirmi ve derhal mdahaleye lzum hasl olmutu. Bunlardan bir tanesi Sevres Muahedesi (andlamas) eraitini (artlarn) ve metnini tetkik iin tekil edilen Saltanat rasna riyaset (bakanlk) etmek zere salona girecekleri anda vukua gelmiti. [..] Dier bir baygnlk da Malaya zrhls ile stanbul'dan mfareket (ayrlma) kararnn ngiltere devletince kabul edildiinin Yaver (Kiraz) Hamdi Paa tarafndan arz srasnda vukua gelmiti."
77
Baktibi Ali Fuat Bey de, nemli olaylar karsnda ok heyecanlandn aklyor; birka rnek: "Pek mteheyyi (heyecanl) bir halde bulunduundan..." (s.162), "Ziyade
de
bi
an
1922'de Malta'da Tigne Villas salonlarnda verilen ylba balosuna da katlr.68 San Remo'daki kkn alt katnda bulunan misafir salonunun duvarnda byk bir plak kadn tablosu asldr, Halifelii srdrdn ilan eden Vahidettin, misafirlerini bu tablonun altnda oturarak kabul etmekte saknca g rmez.69 Amerikan 'Associated Press' muhabiri ile 1919 Aralk aynn ortalarnda yapt konumada yle der: "Trk kadnlarnn hrriyetlerine kavumalar iin nmzde ak bir byk saha bulunuyor. Onlara Amerikal kz-kardelerinin statlerini vermek suretiyle ve dinimiz delaletiyle (yardmyla) en iyi surette baaracamza inanmaktaym." 70 Gelenee gre Osmanl hanedanna mensup kzlar, nikhl da olsalar, kocalar dnden nce gremezler; buna ramen Vahidettin dnden nce, damad .Hakk'y davet eder ve -zaten .Hakk ile gizlice bulumakta olan- kz Ulviye Sultan'a takdim eder.71 .Hakk'nn yeeni efik Okday diyor ki: "Osmanl Saray da Avrupallamak yolunda ufak bir adm daha atm, amcam da kork usuz olarak Sultanla buluma imknn elde etmiti." 72 Nihal Atsz,"iyi bir binici olduunu", T.M.Gztepe de, "Osmanl hanedan iinde silahorluu ve binicilii ile nl olduunu" yazyor.73 Dnemiyle ilgili btn kaynaklar taradm, hibir kaynakta, 'silahorluunu' ve 'iyi bir binici olduunu' dorulayan bir kayt gremedim. Baktibi tabanca tadn yazyor ama tabanca tamakla silahorluk baka baka eylerdir.74
_8
Dier zellikleri:
Genliinde Abdlhamid'e 'jurnalcilik' yapt olduka yaygn bir sylenti. II. Abdlhamit'in Baktibi Tahsin Paa diyor ki: "Vahdeddin Efendinin Sultan Hamid'e srekli havadis tayp getirdii mevsuken (doru olarak) rivayet edilirdi ki bunun jurnalcilikten bir fark yoktu." (Sultan Abdlhamit, s. 171) Bamabeynci Ltfi (Simavi) Bey bu durumdan, "Abdlhamit zaman ndaki kt hreti" diye sz etmektedir.80 Vahidettin'e gvensizliin Abdlhamit'ten sonra da srdn gsteren bir olay Sultan Reat'n Baktibi H.Ziya Uaklgil yle aktarmaktadr: "Bir aralk Sultan Reat'n olu Necmettin Efendi beni ve Ltfi (Simavi) B eyi kardelerinden uzaka bir yere ekerek hemen aynen u szleri syledi: 'Amcamz Vahidettin Efendiden saknnz!' " 81 renimi: .M.Kemal nal'n aklamas: "Bir devletin idaresini yklenmek iin ehzadeler, zamann gereine uygun biimde eitim grmek, dnya olaylaryla ilgilenmek ve onlar hakknda bilgil i olmaya almak ve bir devlet adam olarak yetimek gerekirken, retim ve eitimlerine itina edilmemek, hatta kendi dilini bile hakkyla retmemek yzn-
de
bi
an
(ok) heyecanl olmasyla, hasta olduunu bahane edip..." (s.254), "Zaten hey ecanl bir haldeydi, bsbtn sinirlenerek..." (s. 175), "Gayet heyecanl bir vaziyette..." (s.255) vb. Meclis Bakan Vekili Hseyin Kazm Bey: "Padiah son derece heyecanl idi." (s. 172) Rauf Orbay: "Vahidettin umulabileceinden fazla heyecanl idi. Parmaklar arasndaki sigarasn drecek kadar elleri titriyordu. Ltfi Simavi Bey sigaray yerden kaldrarak tablaya koydu." 78 Vahidettin'le ilk defa gren Yksek Komiser Amiral de Robeck'in 21.8.1920 gnl raporu: "Heyecanl hali dikkati ekiyordu... Kelimeleri glkle kullanyordu." (T.Baytok, ngiliz Kaynaklarndan Trk Kurtulu Sava, s.124) .M.Kemal nal: "Cebinde tabanca bulundurarak, vehimli byk kardei Abdlhamit'i taklit etmesi, onun gibi daima bir suikast beklemekte ve kendini korumaya hazr old uunu gstermektedir. Byle bir korkun bekleyi iinde, dnce doruluktan, kalb rahattan yoksun olacandan, devlet ilerini iyi idare etmenin zorluunu aklamaya gerek yoktur." 79 Ya, salk durumu ve tank olduu eski ve yeni olaylar dolaysyla, sinir si steminin salam olmad anlalyor. Birok olay karsnda, gereken metinlii ve soukkanll gsteremediini de greceiz.
_8
Yazmas, konumas, zeks:
Ali Fuat Bey: "Kitabeti (yazl anlatm) ve imlas dzgnd. Fikirlerini kt zerine koymakta zahmet ekmezdi. [..] Vkelay (bakanlar) topluca kabul ettii srada gzlerini kapayp her kelime azndan birer ikier dakikada kmak suretiyle ve hafif sesle birka sz sylerdi. Ekser vkela kendisinin iyi sz sylediine deil, hatta lakrd syleyebildiine bile kani deillerdi. Fakat bir adam birka kere yanna kabul edip de kendisine altktan sonra gittike alarak bazen bir saat dzgn sylerdi. [..] Cin fikirli ve seri-l intikal (abuk kavrayl) idi." (s.274 vd.) Bamabeynci Ltfi (Simavi), Vahidettin'in ehzade iken Avusturya'ya yapt ziyareti yle anlatm: "Veliaht hazretleri mparator tarafndan mparatorie hazretlerine takdim olundular. Bu tanmada tercman olarak sadece ben hazr bulundum. Vahidettin Efendi, Padiah hazretleri adna nce uygun ve saygl cmlelerle basal dilediler. Bundan sonra baka konulara geildi. Kendisinin konumay pek iyi idare ettiini belirtmek isterim." 86 Ltfi Bey Almanya ziyareti iin de, o zamann slubuyla unlar sylyor: "Veliaht hazretlerinin meftur olduklar (yaradlnda bulunan) nezaket, akl- kiyaset (akl ve uyanklk) ve evsaf- bergzide (sekin nitelikler) ise mparator hazretlerinden bed' ile (balayarak) kendileriyle temasta bulunanlarca fevkalade takdir olunmutur." 87
de
bi
an
den ne trl zararlar doduunu aklamak ve kantlamak iin sayfalar doldurmak icab eder. Halleri acmaya layk olan bu zavalllar, ayet bir ey renebilmilerse, o da srf kendi heves ve gayretleriyledir ki Vahidddin de onlardan biridir." 82 Vahidettin'in renimi hakknda N.Fazl Ksakrek, u bilgiyi veriyor: "ocukluk ve genlii trl hastalklar iinde gemi, bu yzden laykiyle okumaya, ciddi bir tahsil grmeye imkn bulamamtr." (s.24) Rza Tevfik: "Kasden am olduum hkmet ekilleri bahsinde biraz konuunca derhal anladm ki [Vahidettin'in] bu konularda bilgisi yoktur. Fakat buna da amadm ve bu bilgi yoksulluunun kabahatini kendisine yklemek istemedim. Zira pek iyi biliyordum ki o zamanlar ehzadeler bilgisizlik iinde yaarlard." (s.33) Baktibi Ali Fuat Bey: "Sultan Vahidettin kardei Sultan Reat kadar Arapa ve Farsay bilmezse de, o da fkhla (slam hukuku ile) ilgilenmiti." 83 [Ali Fuat Beyin verdii bu bilgi, Vahidettincilerin dilinde u biimi alm: "Fkh bilgini idi. [..] Devrin en iyi hukukular kadar fkh bilirdi."]84 Vahidettin, eyhlislam Musa Kazm Efendiye durumunu ak yreklilikle itiraf etmitir: "Ben bu makam iin hazrlanmadm. [..] Bu makama gelmeyi beklemiyordum. Fakat takdir-i ilahi ile bana tevecch etti, bu ar vazifeyi stlendim. am bir haldeyim, bana dua ediniz." 85
_8
Almanya gezisine katlan M.Kemal de, bu grg tanklarn dorulamaktadr: "Vahidettin bu szleri ok ar fakat dzgn sylyordu. Hayret ettim. Aramzda ciddi ve samimi sohbetler oldu... Dndm ki bu zat akll olmaldr. stanbul'da [engelky'deki kknde] ilk bulutuumuz vakit, o dnemi bilenlerce anlalmas kolay olan sebep ve artlarn tesiri altnda garip bir hal gsteren Veliaht, stanbul'u terk ettikten, kendisini tamamen serbest grdkten ve bilhassa muhataplarnn gvenilir adamlar olduunu anladktan sonra, ahsiyetini olduu gibi gstermekte artk saknca grmyor." 88 Osmanl Mebusan Meclisi Bakan Vekili Hseyin Kazm Beyin izlenimi de yle: "Vahideddin'i ilk defa gryordum. Biraz okuyup yazm, stanbul hayat ve maietiyle az ok uyumu bir Anadolu softas ivesiyle sz sylyordu." 89 Amiral de Robeck'in raporu: "Byk bir karakter gcne veya ahsiyete sahip olmamakla beraber ok samimi ve nazik bir zat olup olduka zihni bir idrak de gstermektedir." (G.Jeschke, ngiliz Belgeleri, s.7; 21.8.1920 gnl mlakat hakknda rapor, Br.XIII, No.23) Sultan Reat'tan sonra tahta kmasn, sava ve baskdan ylgn ve yank halk, umutla karlar. Danimend diyor ki: "Sultan Vahidddin, [halkn] kendisini milli bir mit timsali haline getiren bu ruh halinden yazk ki yararlanamad." (Osm. T. Kronolojisi, IV.C, s.442)90 Savan ar bir yenilgiyle bitmesi ve ac sonular, yeni Padiah iin gerekten talihsizlik olmutur. Vahidettin diyor ki: "Eer akilane (akllca), bigarezane (kinsiz) ve bitarafane (tarafszca) idare-yi umur edecek (ileri ynetecek) bir halefim (bir yeni Padiah aday) olsayd, mrmn devr-i ahrnda (son dneminde) bu bar- azimi (byk yk) vallahi, billahi, tallahi kabul etmezdim...91 Ben milletin ateli kl zerine oturdum, saltanat tahtnn ku tynden minderleri zerine oturup gmlmedim... Dritnavtlaryla (byk sava gemileri ile) mcehhez (donatlm) bir kuvvet karsnda bulunuyorum." 92 Ryaya inanr, tabir ettirir, adamlarn istihareye yatrp gelecei kefetmeye alr, grd bir ryaya dayanarak, bir gn yeniden tahtna dneceini umut eder. (V.Gurbet Cehenneminde, s.31, 42; Grp ittiklerim, s.218; Hilafet, s. 229) Az sk.93 Birok devlet ilerini gizlice yrtmeye merakl. Anlalan eskiden beri gizli i yapmaya eilimi var ki Baktip H.Z. Uaklgil, yle yazyor: "...Yaradlnda hileye, entrikaya, gizli dzenlere, kark giriimlere dknl olan Vahideddin Efendi..." 94 Tahta knca, stanbul Elilii eski evirmeni A. Ledoulx, hakknda bilgi toplamak isteyen Fransz Dileri Bakanlna, 6 Temmuz 1918 gn bir not
de
bi
an
_8
Rol yapmas:
Merutiyeti deil.
Parlamento hakkndaki dncesi, ann btn hkmdarlarnn tersine, olumsuzdur. Aka mutlakiyeti saltanattan yanadr. Bu konudaki grn, mtarekeden az nce, eyhlislam Musa Kazm Efendiye aklam. Ksaca yle: "eriatte mavere (danma) varsa da danlacak kimseler ancak ulema ve slam bykleridir. Bu bakmdan parlamentonun yerine, Padiaha seilecek yelerden oluan bir kurul kurmak gereklidir. Tabii Padiah, bu kurulun verec ei kararlarla bal olmayacaktr." 98 Meclis-i Mebusan, ilk seferinde, en gerekli olduu bir srada (21.12.1918) kapatr, ikincisini amak istemez, almasn engellemek mmkn olmaynca da hastalk bahane ederek a konumas yapmaktan kanr.99 Ama onu da al-
de
"A.zzet Paa ile birlikte huzura girdik. Eski Sadrazam grnce Padiahn taknd tavr ve hareket dikkatimi ekti. Padiah yorgun, ar ve muzda -rip grnmeye alan bir sesle spanyol gribinden ok zahmet ekmekte olduunu yle bir halde ve yle bir dilde anlatt ki buna ben de inandm ve gerekten z nt duydum. Hep kendisi konutu, zzet Paaya tek bir kelime bile syletmedi. [..] zzet Paay uurlayarak tekrar Padiahn yanna dndm. Byk bir aknla uradm. Biraz nce mthi hasta grnen Padiah imdi tamamiyle iyilemiti. ehresinde hastalktan en kk bir iz grlmyordu. Sesi de son derece gr ve salamd. [..] Padiahn hibir eyi olmad halde, bu kadar ustaca hasta rol oynayna hayran kalmtm." 97
bi
an
_8
verir. Notunda Vahidettin'i "iten pazarlkl "diye nitelemektedir.95 Adna gelen yazlarn almadan kendisine verilmesini emreder (Grp ittiklerim, s.240), hkmetle haberlemek iin grevi bu olan A.Fuat Beyi deil de adam Refik Beyi kullanr (s. 181); baz kimseleri gizlice zel dairesinde k abul eder, baz temaslar gizlice yrtr (s.188, 210). Ali Fuat Beye, "Her gn yzlerce gizli yaz aldn" syler (s.162). 27 Ocak 1919 gn, yabanclarn amanszlndan ve basksndan ikyet eder. A.Fuat Bey zetle yle diyor: "Bu bask neden dolay, kimler tarafndan ve hangi arac ile yaplyordu? Aklamad iin bu, benim iin esrarla dolu bir konuma olarak kalmtr." (s.182vd.) Bamabeynci Ltfi Bey daha ak yazmaktadr: "Mart 1919. Sarayda nizamszlk (kuralszlk) ve intizamszlk (dzensizlik) gnden gne ve hissedilir ekilde artmaktayd. Bamabeynci olduum halde, benden gizli birok kimselerin, hatta tilaf Devletleri (ngilizler, Franszlar vb) uyruundan, kim ve ne olduklar belli olmayan adamlarn, vakitli vakitsiz, Padiahn huzuruna kabul edildiklerini duyuyor, gryordum. Padiah bylelikle gya ok ustaca bir siyaset gtt kanaatindeydi." 96 Bu gizli ilikilerin ayrntsn, yerinde greceiz.
ndan 3 ay sonra, 11 Nisan 1920'de kapatacak, Osmanl Meclisi tarihe gml ecektir. Hkmetlerin kuruluuna ve iine karr.100 Olaylar ve belgeler, lkeyi Meclise dayanmayan, dolaysyla yalnz saraya bal hkmetlerle ynetmek istediini gsteriyor.101 Bu ad tutumu yznden, stanbul ynetimi, ok ksa bir sre sonra, gcn yitirecek, tabansz ve devre d kalacaktr. ttihat ve Terakki Partisi'nin amansz bir dman.102
Damat adaylarnn bile 'ttihatla bulamam olmasna" ok nem vermitir.103 ttihatlarn, ngilizler tarafndan tutuklanp Malta'ya gtrlmelerini, devletin yarg hak ve yetkisine bir tecavz olduunu dnmez, tersine "hayrl bir i" olarak deerlendirir. (Grp ittiklerim, s.218) an baskn eiliminin milliyetilik olduunu bir trl kavrayamayan evresi gibi o da Milli Mcadele'yi, bir ttihat hareketi ve boleviklik olarak gr ecek ve sonuna kadar da bu saplantsn srdrecektir.104 Hrriyet ve tilaf Partisine yaknl:
Hrriyet ve tilaf Partisinin kurucularndan ve yelerinin ou gibi eski bir ttihat olan Dr.Rza Nur da anlarnda yle yazyor: "Yakoval Rza Bey Sinop'ta srgnd. Onunla ttihatlar aleyhinde anlatk. Karacam, gidecek, Arnavutluk'ta isyan yapacak. [..] Gidip katld. ttihatlar hkmetini devirdik. Arnavutlar isyana tevik ettiimi ben kendi elimle yazdm. Bu kusur deil iftiharm sebebidir." (s.374, 378) Mahmut evket Paa, Vahidettin'in daha ehzade iken bir 'takm' kurduunu ve siyasi olaylara kartn ileri srmektedir.107 Dervi Vahdetinin mahkemede verdii ifadeye gre, Vahidettin'in, Dervi Vahdeti'nin karanlk derneine de ye olduu anlalyor. (Sina Akin, stanbul Hkmetleri, s.37,38) Ksacas gnlk politikaya karm, taraf tutmu ilk ehzade, Veliaht ve Padiahtr. Damat Ferit'in de bir ara Bakan olduu108 bu partinin, Kurtulu Sava dnemindeki tutumunu, Vahidettinci bir yazardan dinleyelim:
de
"Yunan idaresine geen Selanik'e giderek, oradan Rus mparatoruna bir telgraf ekmi, ttihat ve Terakki iktidarnn Trkiye'yi mahvettiinden sz ederek, bu ie el koymasn -akas Rusya'nn Osmanl Devleti'ne saldrmasn- istemiti." (s.197)108
bi
an
Hrriyet ve tilaf, 1911'de, srf ttihat ve Terakki iktidarn devirmek amacyla biraraya gelen, grtlana kadar gnlk siyasete gmlm din adamlarndan, en ileri batclk yanllarna kadar her eit muhaliften olumu bir tepki partisi.105 Ltfi Simavi, partinin liderlerinden Sadk Bey hakknda u bilgiyi vermektedir:
_8
"Hrriyet ve tilaflar, dmanlarmzla ayn seviyede ve hizada grnmekten bile ekinmemilerdir. ttihatlarn kendilerine zulmettiini iddia eden Ermenilerle birlikte hareket edip onlara katldklar gibi, Meclisin ttihatlar tarafndan seilmi olmas sebebiyle datlmasn isteyen ngilizlerle de ayn ekilde dnyorlard. ngiliz emelleriyle inanlmayacak uygunlua baknz: stanbul'un igali karsnda Hrriyet ve tilaf Partisi, sevincini gizlemiyor, tek zntsnn, byle bir nlemin bu denli geciktirilmesinden doduunu aklyordu. ntikam duygusu iliklerine ilemi olan bu zmre, kolay tatmin olacaa be nzemiyordu. teki muhaliflerin, dtaki dmanlarla ortaklaa yrttkleri kin harektnn parolas, inemlekette ttihatlardan ta zerinde ta, omuz zerinde ba brakmamak' olmutu." (V.Vakkasolu, Son Bozgun, 1.C., s.96) Vahidettin'in ehzadeliinden beri yaknlk duyduu parti,109 ite byle uursuz ve ibirliki bir parti. Vahidettin'in ngilizcilii:
Vahidettin'in, youn ve ciddi uyarlara ramen be kez Sadrazamla getirdii Damat Ferit'i de tanmak gerekiyor. Onunla Vahideddin arasndaki ilikiyi, grg tanklarnn yardmyla izleyelim. .M. Kemal nal: "[zettir] Ferit Paa, 1853 doumludur. Vahidettin'in ablas Mediha Sul-tan'n ikinci kocasdr. Damat olunca Londra Eliliini istedi, tayin edilmeyince Abd lhamit'e gcendi. ttihat ve Terakki Derneine yaranmak ve bu yolla byk bir makam yakalamak iin dernein meddah kesildi. ltifat grmeyince bu sefer ona da dman oldu. Hrriyet ve tilaf Partisinin kurulu almalarna katld. Ala frangalkta frenkleri de gemiti. Pek uzun olan trnaklarndan herkes irenirdi. Son Sadrazam Tevfik Paa Ferit'ten 'yalanc' diye sz ederdi. Vahidettin de eskiden inelun' derdi, sonra devleti teslim etti." (Son Sadra-"zamlar. S.2029-2094)110 A. Reit (Rey) Bey (D.Ferit'in Dahiliye Nazr): "Altnc Mehmet, gvenilir ancak iki kii bulabilmiti. Bunlardan birincisi enitesi Ferit Paa, [ikincisi dnr Tevfik Paadr].111 Ferit Paa, Abdlme-cit'in damad olduu iin Sultan Aziz koluna, zellikle Veliaht Abdlmecit'e uzak;112 ttihatlarn da, Hrriyet ve tilaf Partisi yanda olduu iin dlad bir adam; bugn ve gelecei Vahidettin'in varlna bal; yleyse kendisine ihanet etmesi dnlemez. Bu grle Damat Ferit Paaya sarlarak ttihat hkmetinin d-
de
bi
Sadrazam Damat Ferit Paa:
an
Bu konu, nc Blmde geni olarak ele alnacak. imdilik, General Milne'in 16 Aralk 1918 gnl raporunun zetini aktaryorum: "Padiah, Trkiye'nin idaresini mmkn olduu kadar abuk ele almas iin Britanya Hkmetinden istirhamda bulundu, Britanya memurlarnn kontrol maksadyla memleket iine gnderilmesini ve Britanya subaylarnn idareye yardmda bulunmalarn rica etti..." (Jeschke, ngiliz Belgeleri, s.4)
_8
mesine kadar enitesi ile aile muhabbeti yapm, ondan sonra da kendisini Sadrazamla getirmitir. [..] Hali, hareketi cali (yapmack), dncesi ksa, bilgisi daha ksa idi. En byk marifeti de gsterii idi. Btn hali ve hareketleri incelenirse cahilliine ek olarak teleyyn-l dimai ile malul (beyni sulanm) olduuna hkmetmek zaruri idi." (S.Sadrazamlar'dan alnt, S.2037, 2079)113 Ali Fuat Trkgeldi: "Ferit Paa mtelevvin-l miza (deiken mizal), bukalemun merep (her renge girer) bir adam olup bugn ak dediine yarn kara der ve esas fikrinin ne olduu bilinmezdi... Ne kimsenin Padiah ile grmesini, ne bir yaz sunmasn ve ne de muhalif bir gazetenin Padiah tarafndan grlmesini isterdi. Adeta Hnkr kendi tekeli altna almak isterdi." (s.214, 244) Tevfik Paa (Okday, son Sadrazam ve Padiahn dnr): "[lk] kabineyi kurmak iin urarken, Ayan'da (senatoda) arkadamz olan Ferit Paaya, 'Siz de bir nezaret (nazrlk/bakanlk) kabul etseniz' dedim, 'Aman efendim, ben [nemli bir] ite bulunmadm, bir koca nezareti nasl idare ederim' dedi. 'Dantay Bakanln alnz, oras nezaretler gibi deildir' dedim. 'Dantay' hi idare edemem, nk oraya bakanlk edecek kimse, devletin kanun ve dzenini bilmelidir, ben bilmiyorum, rica ederim srar buyurmayn' dedi." (Son Sadrazamlar, s.2037; .M.Kemal nal'n eki: "Sonra, daha kolaym gibi Sadr azaml kabul etti.") Ltfi Simavi: "Vaktiyle 'kz kardeini bu adama vermekle budalalk ettiini' yaknlarna sylediini duyduum Padiah, sonralar nedense fikrini deitirmiti. Damat Ferit, Vahdettin tahta ktktan bir sre sonra, onun byk gvenini kazanm ve onun gznde memleketin en deerli devlet adamlarndan biri imi gibi grlmeye balamt... Zeki olarak bildiimiz, hi olmazsa yle grmek istediimiz Su ltan Vahidettin, gerekten ok yazk ki, enitesinin elinde daima bir ktlk arac (asli: alet-i er) olmaktan kendini kurtaramad." (s.425, 496, 531) Ali Fuat Trkgeldi: "[Vahidettin'in yakn adam olan] Refik Beyden iittiime gre Padiah ehzadeliinde, 'Dnyada melun vardr, bunlar bir sa ayadr: Biri bizim hem ire (Damat Ferit'in ei Mediha Sultan), biri kocas Ferit Paa, biri de -Mediha Sultann ilk einden olan- olu Sami' dermi.114 Oysa tahta kmasndan sonra kzkardeine sayg ve Ferit Paaya kar da, kendi taht ve tacn feda edecek derecede tutkunluk gsterdi. Sami'ye de sevgi ve vg ile davranmaktayd.115 Ferit Paa hakkndaki bu derece tutkunluunun sebeblerini anlayamammdr... Acemi cinci hoca gibi cinleri toplad da datamad. yle bir zamanda, Ferit Paa ile yardaklarnn, nne kmalar kendisi iin bir felaket oldu." (s.273, 276) Rza Tevfik: "Damat Ferit Paa, Tevfik Paa kabinesinin devrilmesini drt gzle bekliyo rdu... Makam tutkunu olduunu ve kendine ok gvendiini fark ettim... Dar bir saray muhiti iinde otuz u kadar yl yaad iin dnyadan kesinlikle haberi yoktu... Avrupa'nn umumi siyasi tarihini de bilmiyordu... Olaylarn geliiminden ve iinde bulunduumuz durumdan tamamen habersizdi..." (s.43, 44, 46, 69) .M.Kemal nal:
de
bi
an
_8
"Byle bir adamdan devlete ve millete hizmet bekleyenler de, her kim olursa olsun, irfan ve iz'anda onun gibi olduklarn kantlarlar... Hkmetin bana getirilecek kimsenin her trl stn nitelikleri olan sekin biri olmasna dikkat e tmek Padiahn en nemli grevidir. nk setii kimse aklca, yeteneke ve ahlaka gvenilir ve halkn istedii biri deilse, devlet ve millete trl zararlar vereceinden, maddi ve manevi sorumluluk, o kimseden ok Padiaha der." (Son Sadr azamlar, s.2051, 2053) Hseyin Kazm Kadri: "Damat Ferit'in baarszl ve cahillii ve tecrbesizlii ile her ite zlecek duruma dt ardarda anlalm ve evresinden de yararlanmaya kabiliyet gsteremedii ve Padiah da sorumluluklarna ortak etmekten uzak kalmad defalarca grlm iken, Vahideddin'in ona olan sevgi ve gveninin azalmam as, aklanmas kabil olmayan bir haldir." (s. 171, 283) .Hakk (Okday): "Kaynpederim Sultan Vahideddin'in Ferit Paa hakkndaki anlalmaz balln, akl banda vkelas da (vekilleri de), bizler gibi yaknlar da, hatta bendegannn (yakn adamlarnn) ve yaverlerinin byk bir ounluu da hibir vakit anlayamamlardr. u kadar ki, benim gibi Padiahn damad sfatyla pek yaknnda bulunanlar, bir eyden pheleniyorduk: Bu da Enite Paann, Hnkr, kendi uydurmas birtakm hayal rn tehlikelerle kar karya brakp onu korkutmak suretiyle birtakm emellerine muvaffak olabildiidir. Mesela Damat Ferit Paa, Padiah una kesin olarak inandrmtr ki stanbu l'u igalleri altnda bulunduran dmanlar ancak kendisi i banda bulunduu mddete yumuak davranacaklardr ve ayet kendisi iktidardan uzakta bulunursa, henz bar yapmam dmanlar gayet insafsz hareket edecek, Trkiye'ye kan kusturacaklardr. Zira gerek ngilizler, gerekse Franszlar, ancak ve ancak kendisine itimat etmekte, devlet dizginlerini onun idare etmesini arzulamaktadrlar. te Enite Paann Sultan Vahideddin Han'n gzleri nnde canlandrd umac, bu realitedir. in asl tuhaf taraf, Baktibinin yaradl itibariyle zeksndan bahsettii Sultan Vahideddin'in bu gzbacla btn varl ile inanmas, enitesinin bu oyununa gelmesidir. Sultan Vahideddin Han gibi vesveseli, kararsz, her eyden phelenen, her kelimeyi azndan l ile karan bu vehimli (kuruntulu) Hkmdar btn bu safsatalara nasl inanyordu?"116 Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a, 4 Ekim 1920, ok gizli ve kiiye zel yaz: "Ferit, 'Sultana etki eden tek insan olduunu' sylyor..."117 Dr.Rza Nur: "Ferit Paa, Trk tarihinin Osmanl ksmnn en uursuz, en hain bir simas olmutur. Bu zat yakndan tanrm. Uzun boylu, tahsili orta derecede, zeks snrl, hele saduyusu, muhakeme ve mant gayet bozuk ve yanl, fakat gayet marur, gayet kendini beenmi, kendi dncesi gibi doru dnce d nyada yok zanneder, pek mstebit ve mtehakkim, her trl usul ve kanuna hi uymaz, dncesini kanunlarn stnde sayar bir adamd.. Paris Konferansnda.. Toros dalarndan aada (tede) Trk mevcut olmadn., syleyecek kadar cehalet ve alaklk gstermiti]." (TrkTarihi, 1.C., s. 190)
de
bi
an
_8
Vahidettinci yazarlarn bu konudaki kanlar da yle: .Hami Danimend: "Sultan Vahidddin'in enitesi, ana-baba bir kardei olan Mediha Sultann uursuz kocas Arnavut Damat Ferit Paadr. Osmanl yklnn en mhim sebeblerinden olan yoz ve rm devirme ruhunu her manasyla srdren bu vatansz ve imansz Balkan serserisinin, nasl olup da Sultan Vahidddin'e o kadar sokulup etkilemi olduuna hayret etmemek ve bu hali, Su ltan Vahidddin'in zeksyla badatrmak kabil deildir... Sultan Vahidddin'in hibir surette rtbas edilemeyecek en byk hatas, yle bir zamanda memleketin bana, ne mal olduunu ok iyi bildii Damat Ferit gibi bir kbusu musallat etmesi ve her dedi ini kabul edivermesidir."118 Nihal Atsz: "Damat Ferit Paay birka defa sadrazamla getirmitir. Bunu anlamak gtr. nk Damat Ferit'ten nefret ettii malumdur. htimal ki ngilizlerin basks ile onu sadrazam yapmtr.119 Bu Damat Ferit Paa, zeksnn ktl ve ahsi kinlerini ne katmas yznden devletin ilerini kmaza sokmu, Sultan Vahdeddin'in de felaketini hazrlamtr." (Trk lks, s.86) Mustafa Mftolu: "Damat Ferit be kere sadrazamlk yapmtr ve sadrazamlk sresi, toplam bir sene, bir ay, sekiz gndr... Bu be sadrazamlndaki korkun uygulamalarn ayrntlarna bu kitabn sayfalar msait deildir. mparatorluumuzun son yllarnda devlet idaresine -maalesef- hakim olan bu Balkan serserisinin btn hayat, olanca plakl ile tespit edilip ayr bir kitapta toplanmal ve ibret belgesi olarak evlatlarmza okutulmaldr... Sultan Vahideddin'in inelun' dedii Damat Ferit serserisine niin devlet idaresini teslim ettii karanlktr ama Damat Paann btn mel'unluklar, bugn olanca dehetiyle gzler nndedir ve bilinen gerek, Damat Ferit Paann Osmanl Devleti'ne sadrazamlk deil, ngilizlere uaklk ettiidir... Sultan Vahideddin'in, Damat Ferit serserisinin katn duyduunda syledii sz, u olmutur: 'apkn, hem devleti bu hale koydu, hem gitti.' [..] Milli Kyam'n, Allahn inayetiyle zafere ulamas zerine Damat Ferit stanbul'da barnamam ve 1922 ylnn 22 Eyll Cuma gn gizlice yurt dna kam, 6 Ekim 1923 gn Nis ehrinde gebermitir."120 Yakn tarihimizle ilgilenenler arasnda, Damat Ferit'i savunan, hainliini k abul etmeyen sadece iki kii var. lki Kadir Msrolu. Diyor ki: "Vahideddin'in etraf iinde en sorumlu ve hatal olanlardan biri Damat Ferit 'tir. Gerekten gayet bilgili ve kuvvetli bir ahsiyete sahip olan Damat Ferit Paa, katiyyen hain olmamakla beraber, burada izah imknsz olan eitli sebeplerle ok hatal bir politika takip etmitir. O devrin pek buhranl olan artlarnn geti rdii aknlk ve zorunluklarn tahlil ve mnakaasna bu eserde imkn yoktur... inelun' diye and bir insan birka kere sadrazamlk makamna getirmi olmas elbette sebebsiz deildir. O zaman hkmet, igal kuvvetleri elinde bir nevi kukla durumundayd.121 Hkmeti bu duruma getirenler de ne Sultan Vahideddin, hatta ne de Damat Ferit Paa idi. Bugn kabahati bunlara ykan kalemor ve politik aclarn stadlar olan ttihatlard.122 Sultan Vahideddin, Damat Ferit'i bilhassa
de
bi
an
_8
Bu konudaki ilk tank II.Abdlhamid'in kz adiye Osmanolu. Anlarnda diyor ki: "[Babamn] Beylerbeyi Saraynda, vefat ettii odada bulunan eyalar arasndaki (ii mcevher dolu] 'su antasnn' hikyesi, daha bir mddet merakl safh alar arzederek devam etmitir. anta Beylerbeyi'nde mhrl olarak bir iki ay kalmt. Herkes tarafndan muhteviyat (iindekiler) merak ediliyor ve bir an nce almas aile efrad (yeleri) tarafndan arzu ediliyordu. Dier taraftan, antann dedikodusu mbalaal ekilde sarayn hademelerine kadar kulaktan kulaa yaylmt. Hanedan Meclisi de her eyi brakm su antasnn bizim elimize gemesine engel olacak birtakm itirazlar icat ediyordu. Sultan Vahidettin, bunlarn arasnda, bilhassa bata geliyordu." 128 Ltfi Simavi de anlarnda, "Vahidettin Efendinin Paraya Kar Olan Ar Sevgisi" bal altnda yle yazyor: "Bir i iin Padiahn (Vahidettin) huzuruna ktm zaman orada Baktip Ali Fuat Bey ile Hazine-yi Hassa (Hanedan hazinesi) Genel Mdr Refik Beyi buldum. Padiah bu zatlara haremdeki (Padiahn zel dairesi) ve mabeyindeki (Padiahn resmi dairesi) kasalarn iinde bulunan eya ve mcevherler hakknda bilgi ve emirler vermekte idi. Bu zatlar huzurdan ktktan sonra yalnz kaldk. Sultan Vahidettin, Sultan Reat'n zel kasalarndaki paray saydrmakta olduu-
de
bi
Vahidettin'in parayla ilgisi hayli tartmal.
an
ngilizlerin zoruyla ibanda tutmutur.123 Birok kereler onu bu makamdan uzaklatrmsa da igal kuvvetlerinin zorlamas ile yeniden tayine mecbur ka lmtr. Damat Ferit Paa, her naslsa ngilizlere inanm, onlarn asl maksatlarnn, Ankara Hkmetini deil, stanbul Hkmetini sulu duruma sokarak Hilafetin yklmasn temin etmek (salamak) olduunu anlamakta ok ge kalmtr.(!) Hkmet merkezi igal edilmi, elinden her trl selahiyet ve iktidar fiilen alnm bir Hkmdar, byle bir zor altnda, Ferit Paay sadrazamla getirmi bulunmaktan dolay knanamaz.124 stelik o, Damat Ferit Paann riyasetindeki hkmetin birok icraatna icabnda kar kmak suretiyle, ahsiyet ve vatanseverliini mmkn olduu kadar gstermekten de geri kalmamtr."125 (Sarkl Mcahitler, s.40-42) kincisi ise, Aynur Msrolu: "Damat Ferit Paa bu bildiride ifade edildii gibi asla 'hain' deildir. 126 Belki siyasetinin yanl ve hatal taraflar vardr.127 Bunlar da ngilizlerin, gerek hilafna, M.Kemal Paa ve Kuva-y Milliye'ye kar grnmelerinden domutur." (Kuva-y Milliye'nin Kadn Kahramanlar, s.69) Msrolu ailesine kalrsa, Damat Ferit hain deilmi ama zavall adamcaz, M.Kemal ile ngilizler arasndaki gizli anlamay (!) bilmedii iin belki baz yanllklar yapmm. Bu traji-komik iddiay uzatmann bir anlam yok. M.Kemal-ngiliz gizli anlamas da, Damat Ferit'in yapt bu kk yanllklar (!) da, kinci ve nc Blmlerde ele alnacak.
_8
nu, haremdeki kasann anahtarlarnn aabeyinin lmnden ancak bir hafta sonra bulunmasnn kendisinde baz kukular uyandrdn bildirdi. Kasalardan kan parann miktar, eer imdi yanl hatrlamyorsam, 3.000'i altn ve kalan banknot (kt para) olarak 30.000 lira idi. Buna dair Hazine-yi Hassada elbet bir kayt olmaldr. Sultan Vahidettin'in aabeyinden kalan bu paray, onun kanuni miraslarna vermeyip kendi keyfince harcadn, bununla birtakm saray eyas ve sofra t akmlar yaptrdn byk bir aknlk iinde rendim. adrda yaayan kabile ve airet reislerinin, emirlerindeki insanlarn her trl mal ve mlkne sahip ktklarn bilirdim ama koskoca Osmanl hanedannda, buna benzer olaylarn geeceini aklma bile getirmezdim. Sultan Reat'a ait bulunan bu para ve mcevhe rler, devletin kendisine verdii denekten biriktirilmi paralarla meydana gelmiti. Onun mirasnn oullarna [..] verilmesi hem kanunun, hem eriatn emrettii ak bir gerekti. Bunlara neden sayg gsterilmedi, bunun zerinde durmak istemiyorum."129 Buna karlk .H.Danimend yle diyor: "Bu son Osmanl Padiahnn muhtelif taksirat (kusurlar) iinde para ve umumiyetle servet hrsndan da bahsedilir. [..] Bu doru deildir. Birok siyasi hatalarna karlk, mal ahlak bakmndan Sultan Vahidddin, yeryznde misli pek az bulunabilecek kadar namusludur. Bu mh im meziyetinin en byk delili, memleketten kaarken, bilinmez bir sona gittii halde, ahsi miras olarak padiahtan padiaha geen Hazine-yi Humayun'a (Saltanat hazinesine) katiyyen dokunmam ve hatta z babasna ait olan kymetli eyaya bile el srmeyip hepsini millete brakm olmasnda gsterilebilir. Altnc Mehmet bu kadarla da yetinmemi, o srada oturduu Yldz Saraynda ve yannda bulunan musanna (sanat eseri) ve murassa (deerli talarla bezeli) bir altn ekmeceyi, hazine dairesine iade ettikten sonra firar ettii (kat), resmi soruturmayla sabit olmutur... Altnc Mehmet'in brakp gittii muhteem mcevherler iinde, babas Sultan Mecid'in murassa ve ortasnda dikdrtgen eklinde prlanta byk bir ta bulunan sorgucu da vardr. Dnyann btn kanunlar baba maln evlada verdii halde Sultan Vahidddin'in bunlar gtrmeye tenezzl etmemesi, efsanevi bir namus ve istikamet (doruluk)eseridir."130 Danimend'in yaklamn paylaan gnmz Vahidettincileri de yle yazyorlar: "Sultan Vahideddin'in birok meziyeti yannda bir de efsanevi drstln belirtmek icap eder. Bir zamanlar Altnc Mehmet szndeki 'altnc' kelimesinden kinaye olarak altn seven adam manas karlmak suretiyle itham edilmitir. Halbuki gerek, bugne kadar yazlp sylenenlerin tamamen aksinedir. Memleketten pek hakl sebeblerle ayrlrken, ahsi (kiisel) miras mahiyetinde, babasndan kendisine intikal eden her eyi bile Hazine-yi Hmayun'a gndermitir. [..] Padiahlar resmen bir makbuz vermek suretiyle Hazine-yi Hmayun'daki her eyi getirtip yanlarnda alakoyabilirlerdi. Vahideddin isteseydi bu usul tatbik etmek suretiyle btn Hazine-yi Hmayun'u beraberinde gtrebilirdi. O byle yapmad gibi yanndaki kymetli eyalar da oraya teslim edip daha evvel bunlar iin verdii makbuzu geri almak yolunu tutmutur." (K.Msrolu,
de
bi
an
_8
Osmanoullar'nn Dram, s. 95) "Sultan Vahideddin stanbul'dan kmadan evvel, Hazine-yi Hmayun'dan makbuz mukabilinde 'Kyametname' adl kitab getirtmi ve minyatrleri iki milyon deerinde olan eseri, makbuzunu getirterek yine Hazineye iade etmiti. O zaman yaknlar, 'Padiahm! Hazine-yi Hmayununuzdaki btn eya, Hkmdarlar tarafndan, ecdadnza ve hanedannza hediye edilen eyadr. Bunlar sizin malnzdr. Geri yollamak istediiniz kitabn iki, belki de milyona alcs hazrdr. Hi olmazsa bunu bir ihtiyat olarak yannzda alkoymanz doru deil midir?' [ dediler.] Sultan Vahdeddin u cevab verdi: 'Haklsnz. Bunlar, hesabn kimseye vermekle mkellef olmadmz, ahsi malmzdr. Fakat ecdadm bu milletin hkmdarlar olmasalard, onlara kim bu hediyeleri verirdi? Binaenaleyh bu kymet biilmez eyada benim kadar milletin de hakk vardr. Ben bu ih aneti kabul edemem.' " (R.Cevat Ulunay, 'Bu Gzler Neler Grd?', Tercman gazetesi, 18.11.1969) "Giderken Hazine'den hemen hemen kendine ait eyalar dnda hibir ey almad. Son anda yolda okumak iin istedii Kuran- Kerim'in altn bir mahfaza iinde olduunu renince, Roma'dan altn mahfazay Beytlmale (hazineye) ait olduu iin stanbul'a geri iade etti (Ne Trke)."131 "[Vahideddin] tamamen Padiaha ait olan Hazine-yi Hassa'dan bir kuru almad gibi baba yadigr elmasl bir sorgu ile altn bir ekmeceyi makbuz karl brakarak gitmitir. Milyonlar bile gtrmesi iten deilken, bugnn parasyla (!) elli bin lira para ile gitmitir."132 "[Vahidddin Han] Malaya zrhlsna binerken esiz devlet hazinesinden bir kl dahi almamak soyluluunu gstermiti. Halbuki Napolyon [kaarken] yanndaki sandklarda, Saray Hazinesinden ald drt buuk milyon altn vard." (N.Nazif Tepedelenliolu, Yeni stiklal gazetesi, 30.11.1966) Grlyor ki . Hami Danimend, Hazine-yi Humayun'daki her eyi, Padiahn babadan kalma, kiisel mal olarak anlatyor ve buna uygun sonular karyor. teki yazarlar da bu ifadeye kaplp comular. Oysa, .H.Danimend'in ifadesinin de, bu yazarlarn gittike kprterek yazdklar yazlarn da, Osmanl devlet dzeni ve tresi ile zerre kadar ilgisi yoktur. Neden mi? nk Osmanl Devletinde iki hazine vard: Biri, devlet hazinesi demek olan Hazine-yi Birun, yani d hazine; tekuse .H.Danimend'in ve teki Vahidettinci yazarlarn sz konusu ettikleri Hazine-yi Enderun yani i hazine, saltanat hazinesi. Saltanat Hazinesinde, 'Emanat- Mbareke' ile Yavuz Selim'den beri sk bir kayt altna alnm olan deerli eyalar, sava ganimetleri, padiahlara gelen armaanlar, padiah yadigrlar vb. vardr. Eskiden para da bulunurmu. Bu hazine, .H.Danimend'in ve izleyicilerinin iddia ettikleri gibi Padiaha deil, saltanat makamna aittir. Bir padiahn bu hazineyi diledii gibi kullanma yetkisi yoktur. Tarihi Ubucini diyor ki: "...Bu Hazine kaytsz artsz milletin maldr. Hkm sren Sultan, bu hazinenin sadece mutemedidir (gvenilir koruyucusu)." 133 Padiah, baz eyay ancak geici olarak ve makbuz karl saraya aldra-
de
bi
an
_8
bilir.134 Ksacas bu hazine, her padiahn diledii gibi kullanabilecei bir baba miras deil, saltanata ait bir mze-hazinedir. Her ey kayda geer. Hazine odalarna giri k bile ok ayrntl kurallara balanmtr. Kap yzlerce yllk tre gerei Yavuz Sultan Selim'in mhryle mhrlenir.135 yle olmasa bu grkemli hazineden geriye bir efsane kalrd. Oysa son zamanlardaki en msrif padiahlar bile iten ve dtan bor alm ama bu hazinedeki deerlere el uzatmamlardr. Bu deimez tre sayesindedir ki 500 yllk Hazine-yi Hmayun, Topkap Saray'nda duruyor!136 Bu yzden Vahidettin'in, geici olarak yannda bulunan ve Hazine-yi Hmayun'a ait olan altn ekmeceyi, Kyametname'yi, Kur'an mahfazasn geri vermesi doal bir olaydr, bozulmaz tre gereidir. Durum bu iken, "Hazineye dokunmam", "Babasnn elmasl sorgucunu almam", "stese btn Hazine-yi Hmayun'u beraberinde gtrebilirdi", "Milyonlar bile gtrmesi iten deildi" gibi dayanaksz ve yavan cmleler, hem Osmanl gereine, hem Vahidettin'e saygszlktr. Vahidettin, 500 yllk saltanat ve devlet tresinin cahili mi ki "Bunlar, hesabn kimseye vermekle mkellef olmadmz ahsi malmzdr" demi olsun? Besbelli ki Refi Cevat Ulunay uyduruyor, tekiler de gz kapal inanyor. Peki, Vahidettin istese, sz konusu nesneleri birlikte gtremez miydi? K.Msrolu'nun iddia ettii gibi koca Hazine'nin tmn deilse de, ykte hafif, pahada ar baz eyleri pekl gtrebilirdi.137 Ama o zaman ona da -Napolyon gibi- hrsz denilirdi. Vahidettin, anlalan aile ii para ilikilerinde zayf ama treye kar dikkatli.138 Zaten Hazine-yi Hmayundan bir eyler alp gtrmesi de gereksizdi. nk ihtiyac yoktu, ok zengindi. Aabeyi Sultan Reat'n aylk denei 20.000 altndr.139 Buna ek olarak saltanat mlklerinden gelen gelirler de vardr.140 H.Z.Uaklgil zetle yle diyor: "Sultan Reat'a verilen aylk denek ve bu mlklerden gelen gelirler birleince, pek mreffeh ve pek muntazam bir saray hayatna yetti." (Saray ve tesi, s.181) Tabii Vahidettin'e de ayn denek verilmitir. Ancak -denek ve mlklerle ilgili ilemleri yapan- Hazine-yi Hassa Genel Mdrlnn kaytlar yaymlanmad iin mtarekeden sonra, saltanat mlklerinden gelir gelip gelmediini, gelmise miktarn bilmiyoruz. Bu geliri yok saysak bile Vahidettin'in aylk denei, bugnn (1995 Temmuz) parasyla (1 Reat altn = 4 milyon lira) en azndan 80 milyar lira tutuyor. 1918 Temmuzundan 1922 yl Kasm ayna kadar 51 ay tahtta kaldna gre devletten, toplam 1.020.000 altn (yaklak 40 tri lyon lira) denek alm demektir. stanbul'dan ne kadar para ile ayrld? Bu konusundaki iddialar eitli. Kz Sabiha Sultan, yannda kt para '50 bin' lira,141 Refi Cevat Ulunay '20.000 altn',142 T.M. Gztepe '35.000 ngiliz liras'143 aldn ileri sryorlar. Samiha Ayverdi, 'kk bir cep harl' ile ay-
de
bi
an
_8
3. Saltanatn kaldrlmas ve Vahidettin'in hain ilan edilmesi 30 Ekim 1922 Pazartesi gn, TBMM'nde, son sadrazam Tevfik Paann M.Kemal Paaya zel, Meclis Bakanlna resmi olarak yazd iki yaz, genel grme konusu olur. O gn konuan milletvekillerinin (Efendi ve Hoca diye anlacak olanlar, din bilginleridir), Vahidettin, saltanat ve stanbul hkmetleri hakkndaki kan ve dncelerini zetle ve sadeletirerek aktaracam. Rasih Hoca (Kaplan, Antalya): "O tahtta oturan kimsenin (Vahidettin) cani olduunu bilemiyorduk. Evet canidir! nk bunca kym yapan Yunan ordusu, kendini yllarca Halife ordusu diye tantt; dman bu propaganday yaparken o, bir beyanname ile olsun, 'Y unan ordusu neden Halife ordusu oluyormu?' demek cesaretini gsteremedi. slam alemi kr deil. Durumu grm, temsilcilerini stanbul'a deil, Ankara'ya gndermitir!149 Milletin aleyhinde hareket eden bu kiiler haindir!" (I.Dnem Zabt Ceridesi, 24. C, s.272) Hseyin Avni (Ula, Erzurum): "Trkiye halk gemiteki sisteme isyan etmitir. Tevfik Paa makam- hilafetten bahsediyor! Makam- hilafet nerede? Vahidettin, baca krlsayd da saltanat rasnda Sevres Andlamasn kabul iin ayaa kalkmasayd. Tevfik Paa 'Ankara ile Bab- Ali arasnda hakiki bir ikilik yoktur' diyor. Evet yalnz Bolu hadisesi
de
bi
an
rldn yazyor.144 Ttncba kr ise, 'Vahidettin'in yannda 3.000 altn, bir ngiliz bankasndaki hesabnda da 20.000 altn' bulunduunu aklamaktadr.145 Biri tekini tutmayan ifadeler. ou da inandrc deil. San Remo'daki villada yaayan 40 kiinin yiyip imesi, 40 odal kkn kiras, 25 kiilik hizmetli kadrosunun ayl, yaver Zeki'nin lkse ve kumara harcadklar, Vahidettin'in baz maceraclara yardm iin verdii paralar, 50.000 lira kt para ya da kk bir cep harl ile karlanamaz. R.Cevat Ulunay 20-000 altn diyor ki 152 kilo eder.146 Dr.Reat Paa tarafndan tand ve 'Sultan Vahdeddin'in btn nakd servetini (parasn) ihtiva ettii sylenen bir el antasna'147 152 kilo altn sar m? 152 kilo arl, bir el antas ve bir kii tayabilir mi? Bu tr hesapsz iddialara, ilerde de tank olacaz. Yanna ald parann miktar hakknda Vahidettin bir aklama yapmam148 tr. Ttncba kr Beyin verdii olduka makul bilgiyi esas alrsak, Vahidettin'in yannda ve hesabnda 23.000 altn bulunuyor. Bu bile bugnn (1995) parasyla 92 milyar lira eder. Buna Mediha Sultan ile Kral Hseyin'in, ilerde ayrntsn greceimiz desteklerini de eklersek, Vahdettinin kulland gurbet paras 140 milyar geiyor. Zaten buna yakn bir paras olmasa, o tantanal srgn hayat yaanamazd. Ama bu kadar para, buuk ylda nasl bitti? Bunun cevabn San Remo'da yaanan gsterili hayat grnce bulacaz. Vahidettin'in cesareti, bu blmn 9. paragrafnda; Kurtulu Sava ile ilikisi ise, nc Blmde ele alnacak.
_8
(isyan), Konya hadisesi vardr. (Glmeler. Yozgat hadiseleri sesleri) Sevres'i imza eden Bab- Ali deil mi? Tevfik Paa sadrazam sfatn kullanmak iin hangi mhr kullanyor? O mhr kimden almtr? (Vahidettin'den sesleri) O mhr benim memleketimin, malikne gibi zorla gasbedilmesi sonucu kullanlan cinayet mhrdr. O mhr milletin idam kararn mhrledi. Sevres Andlamasnn zerinde duruyor. Hilafet perdesi altnda, saltanat cinayetlerine kadar kap amalarna, memleketi alt st edecek bir hale drecek yasa d sfatlar taknmalarna, TBMM hibir zaman frsat vermeyecektir." (a.g.e., s.274,275) Rza Nur (Sinop): "Trk milleti, yl nce TBMM'ni toplayarak kararn vermitir: Hakimiyet milletindir. O halde Osmanl mparatorluu yklm, yerine gen ve milli bir Trkiye devleti kurulmutur ve btn hakimiyet ondadr." (a.g.e., s.278) K.Karabekir Paa (Edirne): "Kt ruhlar (asli: ervah- habise) gibi karmza kan bu adamlar, stiklal Savann balangcnda, doudaki en uzak kelere kadar fesat ellerini sal-masalard, hatta benim birliklerimin, kararghmn iine kadar Ferit Paa melunu zehirli mektuplar gndermemi olsayd, bu erefli gnlere iki yl nce kavuurduk. Bunlar idrakten, vicdandan yoksun birtakm insanlar... TBMM' nin kesin emriyle ve ilk frsatta, stiklal Mahkemesi ile bu adamlara gereken ilemi yapalm. Tevfik Paa, 'eer Bab- li bar konferansna gitmezse, bunun slam aleminde byk etki yapacan' yazyor. Genel Savata cihad ilan edilmi iken, kendi ahsm adna ve kumandan olarak sylyorum, gerek anakkale'de, gerek Irak'ta srekli slam askerleri ile savamak zorunda kaldm. Halbuki bugn, stiklal Muharebesini yaparken ve stanbul aleyhimize bir cihat fetvas karm iken, douda slam, ellerini bize, Anadolu milletine uzatm ve stanbul hkmetini lanetlemitir. Btn ehitlerimiz, btn gazilerimiz, ayaklar, bacaklar kopmu kardelerimiz, bu adamlar lanetliyorlar." (a.g.e., s.280)150 Hac lyas Sami Efendi (Mu): "slamn hayatna, btn slam muhitinin mukaddesatna kaytsz kalan Vahidettin'e biat ettii iin sa elime nefretle bakyorum. Mthi bir esirlik emberi altnda olduu iin bu Padiahn byle haince hareket ettiini sanacak arkadalar bulunur. Bu hareket, esirliin gerei deil, kiiliinin sonucudur. Bir an nce, zavall mabetlerimizi, mescitlerimizi, milletimizi u alan (asl: lemin) adyla kirletmemek iin buna bir son verelim." (a.g.e., s.281, 282) Mfit Efendi (Kurutluolu, Krehir): "stanbul'dakiler bizi onlara kar isyan etmi olarak ilan ettiler. syan etmedik, hakkmz istiyorduk. Gasp edilen hakkmz geri almak ve yaamaya layk bir millet olduumuzu dnyaya ispat etmek iin toplandk. slam kardelerimizi, bize kar silah kullansnlar diye kandranlar, stanbul'da oturan bir kk zmredir. Kendilerine verilecek cevap, vatana ihanet suu ilediklerini bildirmektir!"
de
bi
an
_8
(a.g.e., s.284, 285) Ali Fuat Paa (Cebesoy, Ankara): "Hl stanbul entrikas son bulmuyor. Bence dmanlarn da sonuncusu (Vahidettin) bugn halledilmelidir!" (a.g.e., s.286) Nusret Efendi (Erzurum): "Bab- li ve Saray lmtr. (Bravo, yaa sesleri) nce bu kiiyi tahtndan indirelim!" (a.g.e., s.289)151 TBMM o gn, bu grmelerin nda, "Padiah ve stanbul hkmeti hakknda kouturma yaplmasna" da karar verecektir. (306 sayl karar; s.294) Diyarbakr milletvekili Hac kr Efendi, "stanbul hkmetinin ve Vahidettin'in, besmele ile talanmasn" nerir; aralarnda H.Avni ve Ziya Hur-it'in de bulunduu 14 kii de, "stanbul hkmetinin, milli varln ruh ve manasna aykr olan yazsna cevap bile verilmemesini" ister, (s.291, 292) Saltanatn kaldrlmas hakknda Rza Nur'un yazd nerinin gerekesinde, Kurtulu Sav'nn ksa bir zeti yaplyor. Bir blmn sadeletirerek aktary orum: "Birka yzyldr, Saray ve Bab- li'nin (hkmetin) bilgisizlii ve aklszl yznden devlet, byk felaketler iinde korkun biimde alkandktan sonra, sonunda tarihe karm bulunduu bir anda, Osmanl mparatorluu'nun kurucusu ve gerek sahibi olan Trk milleti, Anadolu'da, hem d dmanlarna kar ayaklanm ve hem de o dmanlarla birleip millet aleyhine harekete gelmi olan Saray ve Bab- li'ye kar mcadeleye atlarak, Trkiye'de Byk Millet Meclisi ve onun hkmet ve ordularn oluturarak, d dmanlar, Saray ve Bab li ile fiilen ve silahla ve bilinen etin zorluklar ve ac yoksunluklar iinde savama girimi ve bugnk kurtulu gnne ulamtr. Trk milleti, Saray ve Bab- li'nin hainliini grd zaman, bir anayasa kararak, onun birinci maddesiyle egemenlii Padiahtan alp dorudan millete... vermitir. Hal byleyken, stanbul'da dmanlar ile ibirlii yapm olanlarn, hl saltanat ve Osmanl ailesinin haklarndan sz etmelerini grmekle, aknla uram bulunuyoruz..." (a.g.e., s.313) Saltanatn kaldrlmas hakkndaki iki maddelik karar, 1/2 Kasm 1922 gecesi kesinleir. (Karar says 308) Karara sadece bir milletvekili muhalif kal-mtr. (a.g.e., s.315) 152 Grlyor ki Vahidettin'in hainlii, resmi tarihilerin ya da 'devrim kalemrlerinin' bir iddias, yaktrmas, iftiras filan deil, Trkiye Byk Millet Meclisi'nin karardr. Bu karar kaldrlabilir mi? Nasl kaldrlabilir? Sonra neler olur? te size ilgin bulmaca!
de
bi
an
_8
4. Vahidettin'in stanbul'dan ayrlmasnn sebepleri nce, Vahidettin'in son Baktibi Rfat Beyi.dinleyelim. "Vahidettin, saltanat yzst brakp kamann, dnyann gznde gayet ar ve namus krc bir hareket olduunu dnemez ve vaktiyle Sultan Cem ve Mustafa'nn ac sonunu bilmez bir kimse deildi. 'Aslaca' sz halk arasnda konuulmaya balamt. Baz kimseler, cumhuriyet kurmak iin kararl idiler. Bunlar, Fransz Byk nklab olaylarn taklit, etmekte olduklar "O zaman Fransz hkmdar ihtilalciler tarafndan nasl idam edildi ise, Vahdettin'in de yle aslacanda phe yoktur" yolundaki szlerini son derece korkmu ve. can kaygsna dmt."153 Vahidettinci yazarlarn154 grleri de yle: K.Msrolu'na gre: "Sultan Vahidettin'i son derece dndren ve endielendiren bir hadise oldu. Eski devrin nde gelen Nazrlarndan (bakanlarndan) olup Milli Mcadele'ye kar yazlar yazan Ali Kemal Bey, stanbul'da yakalanp zorla zmit'e gtrlm ve orada Nurettin Paann emriyle askerlere lin ettirilmi? Saraya her gn Sultan Vahideddin iin iyi dnlmediini gsteren haberler gelmekteydi. Halife sfatyla hakarete uramak istemeyen Padiah, doup byd ve hkmdar olduu vatandan (17 Kasm 1922 gn) ayrlmak zorunda kalmtr. Esasen bir gn nce de TBMM, onu vatan hainlii ile sulayan bir karar almt."156 (Osmanoullar'nn Dram, s.102 vd.) "Halk zafer sarholuu iindeydi. Gndzleri meydanda toplanyor, heyecanl nutuklar veriyor, akamlar fener alaylar tertip ediyordu.157 Araya karan baz kt maksatllar, Sultan Vahideddin hakknda da ileri geri konuuyorlard. Hatta tramvaylara tebeirle 'Kahrolsun Sultan Vahidedin!' diye yazlmt.158 Bu durumda kendisini emniyette hissetmeyen [..] Padiah vatanndan ayrlmak mecburiyetinde kalmtr." (Hilafet, s.274)159 Msrolu, ayrl sebebi olarak, bir baka yerde de yle diyor: "Hanedana hakaret edilmesini nlemek amacyla..." (S.Mcahitler, s.94)160 N.Fazl Ksakrek: "nnde [..] zmit'e gtrlp para para edilmi Ali Kemal misali vardr ve onu bu hale getiren Nurettin Paa, ayn eyin Vahidddin'e de yaplacan ilan etmitir. Bu vaziyette ne yapmal? Ya memlekette kalp bana gelecekleri tevekkl ve teslimiyetle beklemek yahut sultanlk vasfn kaybetmi ve adi bir fert dzeyine inmi insan sfatyla vatan dna gmek. Fakat onun bir de Halifelik sfat var ki yz milyonlarca Mslmana amil bulunmakta ve bu bakmdan mahalli (yerel) kararlarn stnde bir mahiyet arz etmekte. O zamanlar slam kitlelerinin byk ksm ngiliz idaresinde olduuna gre, Halife sfatyla alaka isteyebilecei tek devlet ngiltere'dir. Asla ngiliz emellerine alet olmamak artyla bu mevzuda onlar vazifeye davet etmek hakkdr. Uzun nefs muhasebe ve murakabelerinden sonra kararn veriyor: Vatan terk edecektir.
de
bi
an
_8
inden bir ses, 'Kal ve gerekirse l!' diyemiyor. Hemen kymet lmz belirtmek iin kaydedelim ki Vahidddin'in asil kalbinde, bu kadar byk bir ecaat (kahramanlk) ve ulviyete (bykle) yer yoktur." (Vahidddin, s. 197) Mediha Sultann olu Sami Beyin ocuklarndan Rkneddin Bey, Vahidettin'in ka sebeplerini yle aklam: "Rkneddin Sami Bey, Padiahn memleketi kendi arzusu ile terk etmek aresizliinde kaldn, son derece vatansever ve hamiyetli bir kimse olmasna ramen, gerek fikirlerine itimat etmek gafletinde bulunduu Ferit Paann hatal kkrtmalarnn, gerek gsterdii btn iyi niyetlerine Anadolu'dan sert ve menfi (olumsuz) karlk gelmi olmasnn, hatta Milli Mcadele'ye itirak iin gnderdii ehzadelerin geri evrilmi bulunmas gibi sebeblerin onu, bu hazin karara sevketmi olduunu sylemitir." (Aktaran S.Ayverdi, Trk Tarihinde Osmanl Asrlar, 3.C., s.195) [Ayrntlar nc Blme brakarak, iki hususu imdiden aklamak doru olacak: Vahidettin'in gsterdii btn iyi niyetlere, Anadolu'dan sert ve olumsuz karlk geldii doru deildir. Vahidettin iyi niyetini belirtecek herhangi bir davranta bulunmamtr ki sert ve olumsuz bir karlk gelmi olsun! Tersine Ankara, iki kere Vahidettin'e TBMM'ni tanmasn teklif etmi, Vahidettin ikisini de reddetmitir. (Jeschke, ngiliz Belgeleri, s.161-162) Anadolu'ya geen bir tek ehzade var: mer Faruk. O da Vahidettin'den gizli olarak nebolu'ya gelir. Bu ehzadenin anlarn da nc Blmde aktaracam. Yani Vahidettin'in Milli Mcadele'ye katlmak iin ehzadeler yollad iddias da geree aykrdr.] K.Msrolu, Vahidettin'in kamasn iine sindirememi olacak ki baka sebepler de ileri srerek haklln pekitirmeye alyor ama olay da doal yatandan taryor: "Acaba Sultan Vahideddin'in vatandan ayrlmasn gerektirecek lde hayatna kar ciddi bir tehlike var myd? Dorusunu isterseniz hem vard, hem de yoktu. yle ki ona fenalk yapmak isteyen kimseler, hakikaten vard, bu bakmdan tehlike de vard. Fakat bunlar, byle bir emeli gerekletirebilirler miydi? te buras ok phelidir." (S. Mcahitler, s.94) Az nce TBMM'nin verdii karardan sz eden kendisi deil miydi? Artk herhangi bir kiinin giriimi sz konusu olabilir mi? Vahidettin'in de TBMM'ne kar direnebilecei dnlemez. Ama K.Msrolu dnyor. Bakn, Vahidettin nasl direnebilirmi: "stanbul'da kalp Ankara hkmetine kar sz gelimi, ngilizlerin destei ile fiili mcadeleye giriebilirdi. Onun ahs ve tahtndan baka bir ey dnmediini syleyip yazanlar, bunu olsun kabule mecbur deiller midir?" (S.Mcahitler, s.94) Yani Halife-Sultan, tahtnda kalmak iin igalci ngiliz kuvvetleri ile vatan kurtarm Trk ordusunu arptracak! Msrolu, ka yapaym derken, gz karyor. Diyelim ki Vahidettin'in gz bunu isteyecek kadar karard. Acaba ngilizler, Vahdettin iin muzaffer Trklerle stanbul iinde dvmeyi gze alrlar
de
bi
an
_8
myd, alacak durumda mydlar?161 Alsalar, sonu ne olurdu acaba? yisi mi, bu bo varsaymlar ve yersiz yorumlar bir yana brakp Msrolu'nun yeni bir iddiasn dinleyelim: "Fakat hadiseyi hem saraydaki, hem Ankara'daki adamlar (!) vastasyla bandan beri ok mkemmel bir surette planlayan ngiliz entelicans (gizli servisi), Vahideddin'in tehlikeyi ciddi kabul etmesini gerektiren bir hava ihdas etmiti (yaratmt).162 Her gn saraya yeni bir ihbar yaplyor ve Padiah'n bir suikasde urayaca bildiriliyordu. Bu haberlerin asl kayna ngiliz entelicans idi. Muhbirler ise Padiahn itimadn kazanm resmi ahslard. Bir ksm sarayda, bir ksm Ankara'da bulunan (!) ve ngiliz entelicans ile irtibatta (balantda) olan bu adamlar, suret-i haktan grnerek Padiah bu harekete (kamaya) sevk iin ok mahirane (ustaca) bir rol oynadlar.163 ngilizler o zaman Yahudilikle ok har neir olduklarndan, bu kimseler de masonlardan seilmiti. Mesela vefatna kadar Sultan Vahideddin'in yanndan ayrlmayan hususi doktoru Reat Paa bunlardan biri idi. Hem masondu, hem de ngilizler hesabna sultan belli dorultulara sevk etmeye memurdu. Mehur Kuva-y nzibatiye Kumandan Sleyman efik Paa da onlardand." (S.Mcahitler, s.94,95) K.Msrolu bir baka kitabnda, bu iddiasn daha da genileterek yle devam ediyor: "Reat Paa, Ankara ve M.Kemal'in casuslarndan biri idi. Mason olmasna ramen yine de asgari bir vicdan sahibiymi ki San Remo'da, Padiaha 'onu aldatp ihanet ettii' yolunda bir mektup yazp brakarak intihar etmitir. Yaknlarndan bizzat dinlediimize gre,164 Reat Paann kendisinden af dileyen bu mektubu, dier bir ok vesaikle (belgeyle) birlikte Sultan Vahideddin merhum tarafndan zembille mineye atlp yaklmtr." (Hilafet, s.151, 276) Yazar byle diyor ama hibir dediini kantlamyor, bir ipucu bile vermiyor. Ksacas aklna va gnlne gre bir senaryo yazyor. Alternatif tarih yazclarnn, verdiklere szlere ve tarih metodu hakkndaki aklamalarna ramen, bylesi dayanaksz iddialarna, ilerde ok rastlayacaz. Baknz, ayn yazar, Sarkl Mcahitler kitabnda, yine byle kesin bir ifade ile ne diyor: "stanbul'daki igal kuvvetleri ve zellikle ngilizler ile Ankara'nn mmessilliini yapan ahslar, Sultan Vahideddin merhuma kar oynanan bu oyunu [stanbul'dan uzaklatrma] birlikte planlamlard. Mesela Padiah adna General Harington'la bu meseleyi gren Miralay (Albay) Fahri (Engin) Bey, btn konutuklarn akrabas Niyazi Bey vastasyla [Ankara'nn temsilcisi] Refet Paaya saati saatine bildirmitir. [..] Miralay Fahri Bey gya Sultan Vahidettin merhumun en yaknlarndand. O derece ki gurbete bile kendisiyle birlikte km ve ondan lnceye kadar ayrlmamt." (s.276) Dorular: Fahri Engin o tarihte albay deil, yzba; Vahidettin'in 'en yakn deil, sadece sarayda grevli deniz yaveri. stelik bu grevinden memnun da deil, ayrlmak iin daha nce bavurduunu aklyor.
de
bi
an
_8
5. Ayrl hazrlklar
Son stanbul hkmeti, Vahidettin'in istememesine ramen, 4 Kasmda istifa eder. Halk galeyan halindedir,167 yerli ve yabanc basn Vahidettin aleyhinde haberlerle doludur.168 6 Kasm 1922 gn Ali Kemal'in milliyetilerce tutukland haberi stanbul'da bomba gibi patlar. Kurtulu Sava'na kar olanlar dalga dalga, nedense baka bir elilie deil de, ngiliz Eliliine koup snmaya balarlar.169 R.Tevfik diyor ki: "...Daha, bir mddet Padiah, stanbul'da kald ve arabasyla ehri dolamak suretiyle tevecch (ilgi, dostluk) kazanmak istedi. Fakat halk tamamiyle kaytsz kald... Padiahlardan hibirisi bu derece sefalet ve hakarete dtkten sonra, yine mevkiini muhafazaya almamt." (Biraz da Ben Konuaym, s.191) Vahidettin 6 Kasm 1922 gn, bar grmelerine katlacaklar iin ve-daya gelen ngiliz Yksek Komiseri Rumbold ile Batercman Ryan' kabul eder ve uzun grmenin sonunda, 'Britanya makamlarnn, yakn bir tehlike vukuunda, ahsn korumak, iin her eyi yapacaklarna dair 1920'de yaptklar vaadi (sz) hatrlatr. Kendisini [gvenli bir yere] gtrp gtrmeyeceklerini, gtreceklerse Msr'a m, Kbrs'a m gtreceklerini sorar. Rumbold, Msr'a gitmesinin imknsz olduunu, geici olarak, 10-15 kiiyle her yere gidebileceini syler.' 170 Grlyor ki ngilizler, Vahidettin'e nceden gvence vermilerdir. nk Vahidettin ve Damat Ferit, hayatlarnn korunmas iin ngilizlerden defalarca gvence istemi ve almlardr. Bu konunun balca evreleri, tarih sr asyla yle: Erzurum Kongresi srerken Damat Ferit 30.7.1919 da ngiliz Yksek Ko-
de
bi
an
_8
Yazarn iddia ettii gibi Vahidettin'le gurbete de birlikte kmamtr; dolaysyla lnceye kadar Vahidettin'den ayrlmam olduu da btnyle geree aykr. stanbul'da kalm, Cumhuriyet dneminde Donanma Komutan olmu,165 amirallie kadar ykselmitir. (3) Harington'la yapt konumalar Refet Paaya saati saatine intikai ettirmi olduu da yanl; nk Harington'la srekli deil, Harington'un daveti ve Padiahn izniyle yalnz bir kere konuuyor. Yaznn tek doru noktas ise u: Fahri Engin bu tek konuma hakkndaki raporunu, gerekten akrabas Niyazi Bey araclyla Refet Paaya gndermitir. Yani bu ayrnt dnda, Fahri Engin hakkndaki bilgilerin tm geree aykr.166 Merakls iin Amiral Fahri Engin'in bu konuda yapt geni aklamann adresini veriyorum: Yakn Tarihimiz, 3.C., s.385 vd. Askerlik hayat ortada olan Amiral Fahri Engin hakknda bile, gerein bu kadar uzana den yazarn, teki kantsz iddialar nasl ciddiye alnabilir? Vahidettin'in, ngilizlere snmasna ve stanbul'dan ayrlmasna, ngilizler ile Ankara temsilcilerinin ortak oyunu sebep olmu deildir. nk ok ncesi var. Aada okuyacaksnz.
miserlii Siyasi Maviri Tom B.Hohler'den, "Lzumu halinde Padiahla kendisinin gvenliklerinin ngilizler tarafndan korunup korun-mayacan" sorar. Hohler, bu hususta Londra'nn talimatna ihtiya olduu, ancak talimat gelene kadar gerekirse meselenin lehlerine mtalaa edilecei (dnlecei) cevabn verir.171 Yksek Komiser Amiral Calthorpe bu grmeyi 31.7.1919'da Londra'ya duyurur, "Her ikisinin de mtareke artlarna uyarak bunlar uygulamak ynnde ellerinden geleni yaptklarn, dolaysyla kendilerine her trl saygnn gsteri lmesi, onlara dokunulmamas ve gvenliklerinin korunmas iin tedbir alnmas gerektiini" bildirir.172 ngiliz Dileri Bakanl 18.8.1919'da, "Padiah ve Damat Ferit'in kiisel gvenlikleri konusunda gerekli nlemlerin alnmasn" onaylar.173 Damat Ferit, Sivas Kongre'sinin sona ermesinden sonra ve istifa etmeden nce, 29.9.1919'da, bu defa yeni Yksek Komiser Amiral de Robeck'ten, "Padiahla kendisinin ve taraftarlarnn hayat ve zgrlklerinin gvenlik altna alnmasn" bir daha rica eder;174 Amiral de Robeck "Sultan'n, kendisinin ve adamlarnn selametini salayacak her trl tedbirin alnaca" hakknda gvence verir.175 Vahidettin 1920 yl banda da, bir ngiliz araclyla Yksek Komiser Calthorpe'a,"ngilizlerin istedii her bir kiinin tutuklanp cezalandrlmasn salamaya hazr olduunu" bildirir. Ne var ki, "geni lde eyleme geerse bir ihtilali tahrik edip hibir yarar salanamadan, tahttan indirilmesine ve belki ldrlmesine yol amaktan korktuu iin mttefiklerin desteine gvenip gvenemeyeceini" renmek ister.176 1.10.1920, Amiral de Robeck'in Lord Curzon'a yollad yaznn zeti: "Ferit Paann, milliyetilerin iktidara gelmeleri halinde kendisinin, Padiahn ve yaknlarnn kiisel gvenliinden kayg duyduu... Yksek Komiserlie, ngiltere'nin, Padiah ve Ferit'i koruyaca yolunda bir vaatte bulunabilmesi iin yetki verilmesi..."177 4.10.1920, Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a, ok gizli: "ngiliz Yksek Komiserliince Damat Ferit Paaya u yolda bir mesaj gnd erilmesi dnlmektedir: stifadan sonra memleketi terk etmek isterse Ferit Pa aya yardm edilecei; memlekette kalrsa kendisinin ve Padiahn korunmalarna allaca... Tahttan mutlaka ekilmek isterse Padiahn Trkiye dna kmasna yardm edilecei..." 178 6.10. 1920, Lord Curzon'dan Amiral de Robeck'e: "Tahttan ekilmesi halinde Padiahn yurt dna kmasna ngiltere'nin yardm edecei fakat tahttan ekilmemesi iin srar edilmesi..." 179 10.12.1921, Yeni Yksek Komiser Rumbold'dan Lord Curzon'a: "...Padiah gvence altndadr..." 180 7 Eyll 1922 (Trk birlikleri zmir ve Bursa nnde), General Haring ton'dan Rumbold'a: "Padiahn korunmas iin alnacak nlemler konusuna dikkatinizi ekerim. Sizce, Padiah iin hangi geminin ayrlmas uygun grlr?" 181 11 Eyll 1922, Rumbold'dan Harington'a: "Padiah stanbul'dan ay-
de
bi
an
_8
rlmak isterse, sizinle ve buradaki Deniz Kuvvetleri Komutanmzla greceim. 182 Aralarndaki gizli yazmalardan da anlalyor ki Vahidettin'in kamas i)n ngilizler, herhangi bir telkin ya da baskda bulunmu deiller. Rumbold, 6 Kasm 1922 konumasndan sonra, Vahidettin'in gvenliini bi rlikte salamak amacyla, Fransz ve talyan Yksek Komiserlerini bir toplantya arr (9 Kasm 1922) ve Harington'u da uyarr. Rumbold, son raporunda zetle diyor ki: "Sultan bana, 6 Kasm'da, etrafnda gvenebilecei yalnz iki kii bulunduunu, birini sk sk haberleme arac olarak kulland iin kimliinin anlaldn, brnn ise yksek rtbeli biri olduunu, bu yzden daha az gze arpacak birini bulacan syledi." [Son haberleme iin Mzka-y Hmayun ve Hademeyi Hassa Komutan ve kaynbiraderi Yarbay Zeki'yi kullanacaktr.] Vahidettin bu ara M.Kemal ile balant kurmak isteyecek ama bu isteini sonulandrmayacaktr.183 Vahidettin'in yaverlerinden Fahri Engin'in verdii bilgiye gre, Vahidettin'den bir haber alamad iin telalanan Harington, 13 Kasmda Vahidettin'in bilgisi ve izniyle ngilizce bildii iin kendisini artr. Olay Fahri Engin'den dinleyelim: "Harington beni yalnz olarak kabul etti ve bana syleyecei teklifin ok mahrem olduunu ve bunu ancak Padiahn kendisine arz etmekliim icap ettiini syleyerek yle dedi: 'Vaziyet Trkiye'de gittike fena bir ekil alyor. Padiah isterse, kendisini. Malaya gemimizle Malta'ya nakledebiliriz. Durum dzelince memlekete dnerler.' [..] Padiah beni i mabeyn dairesinde kabul etti. Arkasnda robdambr vard, yz tral, zgn. Teklifi dinledi. Sonunda hibir ey sylemedi, sadece 'Gidebilirsiniz' dedi. [..] Benimle ikinci bir temas olmad. Fakat Padiahn elerinden birinin erkek kardei olan Yarbay Zeki'nin, bu iler hakknda Harington'la temasta olduunu rendim." 184 Gerisini Harington yle anlatyor: "...Bir aramba gn [15 Kasm] yemekte iken Sultann yaverinin geldiini bildirdiler. Bu yaverin Mzka Komutan olduunu rendim. Sultanla senelerce beraber bulunmu olan doktoru dahil btn saray halknn aleyhe dndn ve Sultann da Cuma selamlna kt zaman ldrleceini zannettii iin hay atn kurtarmam iin bana haber yolladn bildirdi. Tabiatiyle Su ltan karmakla sulanmak istemediim iin, bu talebin yaz ile yaplmasn istemek zorunda kaldm." 185 T.M.Gztepe, Vahidettin'in Harington'a yle bir mektupla bavurduunu iddia ediyor: "Son olaylar zerine hrriyet ve hayatm tehlikede grmekteyim. Osmanl saltanat ve slam hilafeti zerindeki bil irs vel istihkak (babadan ve hakl olarak) haiz bulunduum meru ve mukaddes haklarm tamamiyle muhafaza etmek art ile hayatmn muhafazasn, en ok Mslman tebaya malik bir devlet olan ngi ltere'den bekliyorum." (V.G.Cehenneminde, s.16) Gztepe, bir olaya tank deilse, uydurmaktan ekinmeyen sevimli bir yazar. Bu mektup da onlardan biri. nk Vahidettin'in Harington'a yollad yaznn
de
bi
an
_8
asl udur: "stanbul'da hayatm tehlikede grdmden, ngiltere devlet-i fehimesine iltica (snr) ve bir an evvel stanbul'dan mahall-i ahara naklimi (baka bir yere gtrlmemi) talep ederim efendim. 16 Terin-i sani 1922." mza: "Mslmanlarn Halifesi Mehmet Vahideddin'' 186 Dmana snan yani resmi esareti kabul eden bir Halifenin halifelii devam eder mi?187 Tabii ki etmez. Neyse, Vahidettin'in yazl talebini alr almaz Harington hazrla koyulur. Padiah, 17 Kasm 1922 Cuma sabah, Yldz Saray'nn yan kapsndan alnacaktr.188 186) Yaznn Trke ve ngilizce orijinallerinin fotokopisi Tevfik Byklolu'nun Atatrk Anadolu'da adndaki, 1958 ylnda yaymlanm olan kitabnn 49. ve Harington'un anlarnn, 125. sayfasnda bulunuyor. (Ayrca, B.N.imir, Vahdettin'in Ka ve Sonu, 27 Kasm 1973, Cumhuriyet gazetesi, FO, 371/7962) Vahidettin hakknda bir kitap yazan aratrmac-yazar Ylmaz etiner'in, asl mektubu deil de T.M.Gztepe'nin uyduruk mektubunu yayml amasn nasl yorumlamal? (Son Padiah Vahdettin, s.262) Tevfik Paann olu ve Vahidettin'in yaverlerinden Ali Nuri Okday, 85 yandayken, N.F.Ksakrek'e u bilgiyi veriyor: "Vahidettin Padiah sfat ile kamad. Belki bir fert (birey) olarak kp gitti. Ankara'da 101 pare top atlarak padiahlk kaldrlm, Vahidddin de tahttan indirilmiti. O da zerinden syrdklar btn sfatlarn iinden, kendisine kalan fert hakkyla kp gitti." (Vahidddin, s.200) Oysa Vahidettin Halifelii brakmam ve snma yazsnda o sfatla imzalamtr. Ali Nuri Okday'n yallktan kaynaklanan bu tr yanl bilgileri ile nc Blmde yeniden karlaacaz. Msrolu diyor ki: "[Bunlar] Sultan Vahidettin'in, ngilizler elinde adeta esirden farksz bulunduunu gstermektedir. yle ya, bankadaki hesabndan kendisi para ekememekte, ailesini diledii yere nakledememektedir." (Hilafet, s.220) Vahidettin'in ngilizlere sndnn anlalmas zerine, yeni bir Halife seilmesi iin nce Abdlmecit Efendiyle temas edilir. Abdlmecit Efendi kabul ettiini bir yazyla stanbul'daki Ankara temsilcilerine bildirir. K.Msrolu bu olayn devam hakknda, ksaca yle yazyor: "Ertesi gn yani 18 Kasm 1922'de Rauf Orbay, Abdlmecit Efendinin mektubunu, cra Vekilleri Heyetinin toplantsnda okumutu." (Hilafet, s.281) Sonra, byk hayretle unu ekliyor: "Uak mevcut olmayan bir devirde, u srate baknz!" Biri, bu sratin sebebini zememi olan Msrolu'na, o tarihte telgraf diye bir haberleme aletinin oktan icat edilmi ve kullanlmakta olduunu hatrlatsa da, hazreti rahatlatsa.
de
bi
an
_8
6. Vahidettin'in ayrl ve sonras Saraydan olu Erturul ve Bamabeyinci mer Yaver Paa, zel doktoru Reat Paa, Hademe-yi Hassa ve Mzka-y Hmayun Kumandan yarbay (kimine gre albay; San Remo'dayken yaver diye anlacak) Zeki, Seccadeciba brahim, Esvabcba Kk brahim, Ttncba kr, Berberba Mahmut Beyler, 2.Musahip Mazhar Aa, 3.Musahip Hayrettin Aayla birlikte ayrlr (10 kii). T.M.Gztepe'ye gre, 'General Harington, muhafzlaryla birlikte Yldz Sarayna, Vahidettin'in ayana kadar gelmi, ayn otomobile binmiler'. (s.17) Oysa General Harington anlarnda, bu ie ayrd grevlilerin, Vahidet-tin'i, olunu ve maiyetini iki ambulans ile deniz kysna getirdiklerini, kendisinin kyda beklediini anlatyor ve diyor ki: "Saatlerce srm gibi grnen bir beklemeden sonra Sultan tayan ambulansn yolda lastii patlam olduunu rendim, bunun bir zarar olmad, vaktinde geldiler ve ben de kendisini motoruma alarak Malaya gemisine teslim ettim."189 Yine Gztepe'ye gre, 'Vahidettin, ngiliz zrhlsnn gvertesine ayan basarken grlemeye balayan selam toplar (!) arasnda, geminin k tarafna dnm ve orada dalgalanan ngiliz bayran selamlam.' (a.g.e., s.17) Ksakrek ise, Vahidettin'in ngiliz bayran selamlamasn atlayarak sahneyi yle sslyor: "ngiliz zrhlsna geerken top sesleriyle selamlanan, forsu diree ekilen ve muzaffer bir Hakan muamelesi gren Vahidddin..." (Vahidddin, s.207) Harington ise anlarnda, selam toplar ne gezer, gizlilii salamak iin bi rok sk nlem aldn anlatyor ve diyor ki: "Vahidettin'i kardmz drt saat mddetle [Yldz camisindeki Cuma namazna kadar] kimse bilmedi." 190 (N.H.Ulu, Halifeliin Sonu, s.81)191 Siz kime gvenirsiniz, olayn doasna da ters den bu dayanaksz iddialara m, yoksa olayn tan ve dzenleyicisi olan General Harington'a ve o gn t utulmu resmi tutanaklara m? ngilizlere snd ve stanbul'dan ayrld anlalnca, eriye Vekili Vehbi Efendinin fetvas ve Meclis'in karar ile Vahidettin Halifelikten alnr ve Meclis, Abdlmecit Efendiyi Halife seer. (Z.C., 24.C, s.564 vd.) Vahidettin bir sre Malta'da kalacaktr. Gztepe'nin anlarnda, Hicaz Kral Hseyin'in bu srada Vahidettin'e yollad telgrafn metni de var. Gztepe'ye gre Kral Hseyin, Vahidettin'e yle hitap ediyormu: "Yeryznn Halifesi ve umum slamlarn mam, Emirlmminin Efendimiz Hazretleri!" 192 Bu mektubu, Ksakrek (s.210) ve Msrolu (Osmanoullar'nn Dram, s.186) ile aratrmac-yazar Ylmaz etiner de (s.284) Gztepe'den aktararak veriyorlar. N.F.Ksakrek'in kitabnda mektubun metnini gren Trkolog J.L.Bacque Grammont ile H.Mammeri'nin, "VI. Mehmet'in Srgndeki Hac Yolculuu ve Birka Bildirisi" adl aratrmalarnn 14.no.lu dipnotunda u gr ileri sr lmektedir: "Osmanllarla ilikilerini koparmasndan sonra, Kral Hseyin'in tutumuna dair bildiklerimiz, kendisinin VI.Mehmet'i Halife olarak tandn ifade edecek ekil-
de
bi
an
_8
de ona hitap etmi olmas ihtimalini ok uzak klmaktadr. Bu nedenle Ksakrek'in [gerekte Gztepe'nin] metni, ok byk bir olaslkla uydurmadr." (Tarih ve Toplum dergisi, s.60, 16. Say/ Nisan 1985)193 Gztepe'nin, Vahidettin'in Harington'a yazdn iddia ettii uydurma mekt ubu daha nce grmtk; ayn tutumu srdrd anlalyor. Zaten bu son mektubu, herhangi bir kaynak da dorulamyor. Grammont ve Mammeri, Fransa'nn Kahire Bykelilii ve Cidde Bakonsolosluu raporlarndan yararlanarak, Vahidettin'in Malta'dan Cidde'ye k adarki yolculuunun ayrntlarn veriyorlar. Aadaki dzeltmeler iinbu aratrmay, ayrca B.N.imir'in Cumhuriyet gazetesinde yaymlanan 'Vahdettin'in Ka ve Sonu' adl dizi yazsnda geen ngiliz belgelerini esas aldm. Gztepe, Vahidettin'in Malta'dan Svey'e Barham zrhls' ile geldiini yazyor (s.66, 68, 69, 73). Oysa Fransa'nn Kahire Elilii raporuna gre, Port Sait'e 'Ajax zrhls' ile gelmitir (Tarih ve Toplum, s.54/ 16. say) Bu konudaki ngiliz belgeleri daha da ayrntl: Kral Hseyin 'Vahidettin'in Cidde'ye kadar bir ngiliz sava gemisi ile yollanmasn' ister ve 'bunun, ngiltere'nin prestijine daha uygun olacan' ileri srer ama ngiltere reddeder. Ajax Vahidettin'i 9 Ocak'ta Port Sait'e brakr. Bir gece orada bekletilir, ertesi gn Clematis adl ikinci snf bir yolcu gemisine bindirilir. .Clematis de ancak Svey'e kadar gtrecek, Vahidettin bir gece de burada kalacaktr. (B.N.imir, Vahdettin'in Ka ve Sonu, 28 Kasm 1973, Cumhuriyet) Gztepe'ye gre Vahidettin Svey'ten Cidde'ye de yle gelmimi: "Bir ran kumpanyasna ait bulunan ve o tarihlerde ran bayra ile seyrsefer eden biricik Acem vapuru bulunan 'Zemzem' isimli bir yolcu vapuru, Hicaz hkmeti tarafndan kiralanarak Sultan Vahidettin'in Hicaz seyahatine tahsis edilmiti... Vapur pruva direine, ortasnda beyaz ual bir gne bulunan alzeminli Hanedan- l-i Osman forsunu ekerek Kzldeniz'e almt."(s.74) Karlamada bulunan Cidde Bakonsolosunun raporuna gre, Vahidettin Cidde'ye, 15 Ocak 1923 sabah, Msr'n Hidiv Deniz irketine ait, Mansura' adl mtevazi bir gemi ile gelir. Vapurun direinde hanedan forsu deil, Trk bandras vardr; stelik gemi Vahidettin'e ve yanndakilere de tahsis edilmi deildir, nk 'patates torbalar ve domates sepetleri ile ykldr'. Fransz Bakonsolos, Vahidettin'in byle bir gemi ile gelmesinin, ehirde olumsuz bir hava yarattn yazyor. (Tarih ve Toplum, s.54/16. say) General Allenby, Kzldeniz'de sefer yapan bu nc snf yolcu gemisinin uygun olmadn Londra'ya bildirmitir ama Londra zerinde bile durmaz. (B.N.imir, ayn yer) Gztepe'ye gre Vahidettin Cidde'de yle karlanm: "[Sultan Vahiddedin] gemiden rmorkre atlar atlamaz, denizin yzn do lduran irili ufakl yzlerce yelkenliden bir lktr kopmutu. Denizin yz bir Lale devrinden nian verirken, Cidde topraklar da eitli karlama enlik-leriyle nlyordu." (s.77)194 Fransz Bakonsolos ise gnlk raporunda, 'Kral Hseyin ve Veliaht Ali'nin, ehre kadar Vahideddin'e refakat ederek, halkn genel ilgisizlii arasnda ikam e-
de
bi
an
_8
tine tahsis edilen yere gtrp yerletirdiklerini' bildiriyor ve unlar ekliyor: "Bu gibi merasimlerde det olduu zere Peygamberin sancann karlamada almamas dikkati ekmiti. Bana kalrsa Hicaz Kralnn bu hareketi, Vahideddin'i Halife sfatyla karlamadn ifade eden kararnn sonucudur." (Tarih ve Toplum, s.54/ 16. say) Karlamay, Connflower adl bir ngiliz gemisinin kaptan da izlemitir. zlenimlerini ngiliz Deniz Bakanlna yle bildirir [zet]: "Cidde halk bu karlamaya... siyasi veya dini bakmdan tamamen kaytsz kalmtr." (B.N.imir, ayn yer) Bir yanda, bu yolculukta bulunmayan ve olay 45 yl sonra anlatan T.M.Gztepe ve R.C.Ulunay, te yanda, bu olaylar izleyen ve ayn gn belgel eyip tarihe teslim eden grg tanklar! Bizimkilerin, ne kadar ayrntl yalan sylediklerine dikkatinizi ekerim. Vahidettin Mart 1923'te ngilizlere, 'Salk durumunun Hicaz'da kalmaya msait olmadn' yazarak, Eer byk ngiliz Devleti bir saknca grmezse Hayfa veya civarna yerlemek istediini' bildirir.195 (K.Msrolu, Lozan, 3.C., s. 164) Olayn devamn ngiliz belgelerinden izleyelim: ngiltere hkmeti, Taif'te oturmasnn uygun olacan bildirir. Smrgeler Bakanl ile Dileri Bakanl 28 Nisan'da u ortak karar aklarlar: "Eski Sultan'n ngiliz topraklarnda kalmas arzu edilmemektedir." Kullandklar srece pek saygl davrandklar Vahdettin, artk ngilizler iin nemini yitirmitir. Bunun zerine General Allenby, skenderiye'ye gelen Vahidettin'i, apar topar svire'ye yollatr.196 Ama ngilizler, Lozan'da bar grmeleri yapld srada, Vahidettin'in svire'de oturmasn da sakncal bulacaklardr.197 Emperyalist ahlak bu: Kullan, at! Vahidettin 20 Mays 1923'te Cenova'ya kar. imdi de T.M.Gztepe'den, Vahidettin'in Cenova'da nasl karlandn dinleyelim. Belki bu sefer doruyu yazyordur. "Cenova limannda talyan toprana ayan basan sabk Padiah, bu limanda enitesi ve eski Sadrazam Damat Ferit, Mediha Sultann olu Prens Sami ve onun olu Bahattin Beyler, Kuva-y nzibatiye Kurmay Bakan Miralay Yanyal Tahir Bey ve talyan Kral Viktor Emmanuel ile o zamanki talyan Bavekili Mussolini tarafndan karlanm ve doruca, hususi bir trenle San Remo'ya hareket etmiti." (V.G.Cehenneminde, s.99-100) Bu atafatl ve resmi karlan, Vahidettinci yazarlarn ounun kitabnda yer alyor. Almaz m? Eski bir hkmdarn, talyan Kral ile Babakan tarafndan karlanmas nemli bir olay. Fakat gerek byle deil. Nereden mi biliyorum? Vahidettin'in, 1923 ylnda, stanbul'da bulunan kz Sabiha Sultana yazd, stelik Kadir Msrolu'nun yaymlad mektuptan. Vahidettin mektubunda diyor ki: "Cenova'ya muvasalatmzda (geldiimizde) gayr-i resmi (resmi olmayan)
de
bi
an
_8
hkmet-i mahalliyeden (yerel hkmetten yani Cenova belediyesinden) pek ciddi hrmet grdm. Bir hafta ikametim (kalmam) esnasnda her gna (her trl) teslihata mazhar oldum (kolayl gsterdiler). Akbet (sonunda) San Remo'ya geldim." (Osmanoullar'nn Dram, s.197)198 Ne Kral sz konusu, ne Babakan, ne teki karlayclar, ne de zel bir trenle doruca San Remo'ya hareket! Vahidettinciler, Vahidettin'in mektubunu biraz dikkatle okusalard, Gztepe'nin palavrasna kaplmazlard. Ama yazan Vahidettin de olsa, "kim okur, kim dinler, varak- mihr-i vefay?" 199 Bylece, Vahidettincilerin, gerekleri nasl deitirdiklerini, ayrntl sahneler bile uydurduklarn, az ok renmi bulunuyoruz. Daha da ayrntl masall arn ilerde greceiz! 7. Vahidettin'in ayrln nasl deerlendiriyorlar? .Hami Danimend: "Herhalde makamna ve atalarnn yiitliine layk olan hareket, kamak deil, her vaziyette lm gze almak ve hatta lmekti. Fakat bir rivayete gre Vahidddin o kadar metin deildir. Dahiliye Nazr A.Reit Beyin anlarnda, onun bu zayf taraf yle izah edilir: memleketlerin mukadderatna hakim olanlar bakalarndan ayran azim ve sebat ve hayat hie sayma gibi meziyetlerden nasibi az, belki kibrini bile feda edecek kadar kendini dnr idi.' " (Osm. T. Kronolojisi, 4.G., s.444) Nihal Atsz: "Vahdeddin'in ikinci yanl [Atsz'a gre birinci yanl, D.Ferit'i sadrazam yapmas] ngilizlere snmasdr. Hayatn tehlikede grd iin byle yapt muhakkaktr. Hayat tehlikede olan insanlarn her areye bavurmas da normaldir. Fakat Osmanoullar gibi yzlerce yldan beri lmle kaynam ve onu bir sevgili gibi barna basmaya alm bir hanedann temsilcisi olarak Sultan Vahdeddin'in lmden korkmas, kendine yakmamtr." (Trk lks, s.86)200 Samiha Ayverdi: "[Saltanatn kaldrlmas karar zerine] Altnc Sultan Mehmet, bilhassa siy asi basiretten mahrum Sadrazam Ferit Paann basks ve teviki de eklenince, bu siyasi oldu bittiyi, ne kavrayabilmi, ne hazmedebilmiti. Aksine, alt yz yllk Osmanl tahtnn tasfiyesi karar ile irkilip kserek, almakta olan yeni devre ve bu devrin kendisini hie saymasna ksp fikir selametini kaybeder hale gelmi bulunduu da bir hakikattir. [..] Sultan Vahideddin, aleyhinde birlemi olan btn artlara ramen, icap ettii takdirde, tahtnn yan banda lmeyi bilmeli, fakat her eye ramen bir ngiliz harp gemisiyle memleketi terk etmeyi kabul etmemeli idi." (Trk Tarihinde Osmanl Asrlar, 3.C., s. 194)
de
bi
an
_8
Vahidettin'in son baktibi Rfat Bey: "Hanedan arasnda byle iki firar (ka) olay vardr. Biri Sultan Cem, di eri Sultan Mustafa'dr. Fakat bunlar henz ehzade iken firar ettiler ve sonlar ne kadar ac oldu. Hkmdar olmu olanlar kamamtr. Bir Hkmdar, zellikle Halife bu kkl nasl yapar, hayret!" (Aktaran, N.H.Ulu, s.79) ehzade Abdrrahim Efendi: "Bu hadise hepimizi mteessir etmitir. Gazetelerden rendiimizde hayretler iinde kaldk." (19 Kasm 1922, Tanin'den aktaran, KS Gnl, 4.C., s.842) Vahidettin'in yaveri Ali Nuri Okday: "... Kendi rzas ile ecnebi himayesine giren bir Halifenin, bu deni (alaka) hareketiyle Mslmanlarn gznde, Halifelii der." (Bir mektubundan aktaran, olu efik Okday, Son Sadrazam ve Oullar, dizi yaz, 8.blm, 29.12.1988, Milliyet) ehzade Mahmut evket Efendi: "Padiah Mehmet Vahdettin, stanbul'dan bir ngiliz harp gemisi ile uzaklamakla hata etmitir. Bunu kabul ederim. Esasen o bu karar kendi bana alm, hanedana mensup tek bir ehzade bile kendisini takip etmi deildir. O bunu niye yapt? Sadece ahs iin duyduu kaygdan." (Rportaj yapan Murat Sertolu, 6 Temmuz 1967, Tercman gazetesi)201 Hasan Hseyin Ceylan: "Bize gre, Halife-Sultan Vahdettin'in hayatndaki bu tek hata, yaplmamas gereken ve hele hele vatanseverlikte bir zirve olan Vahdettin'in, hi yapmamas gereken bir eylemdi." (Byk Oyun, 2.C., s.27)202 Son olarak da, dilini sadeletirerek Vahidettin'i dinleyelim: "Bu ayrlm, zellikle dnya savandan sonra, kendi yaptklarnn hesabn vermek durumunda bulunanlara kar, yaptklarmn hesabn vermekten korkmak kabilinden olmayp, belki hibir kanuna uymayan insanlar elinde, savunma ve sz hakkndan yasakl bir halde, hayatm gz gre gre tehlikeye teslim etmek gibi Allah buyruunun ve saduyunun kabul etmeyecei bir eyden kanmak ve hem de 'El-firaru mimma laytak min snen-il mrselin (takat getirilemeyecek glklerden kamak peygamberlerin snnetlerindendir)' szn dikkate alarak, vekili olduum anl Peygamberin Mekke'den Medine'ye gmesi rneine uymaktan ibarettir." (Vahidettin'in 1923'te Mekke'de yaymlad beyanname, K.Msrolu, Hilafet, s.196)203 Baz dostlarnn sulamalarn da, Vahidettin'in savunmasn da okudunuz. Kamakta ve ngilizlere snmakta hakl myd, deil miydi? Karar siz verin.
de
bi
an
_8
8. San Remo gnleri T.M.Gztepe, San Remo'y yle anlatyor: "San Remo, son zamanlarn tam bir istirahat ve sessizlik iinde geirmek isteyen servet sahipleri ve cannn kymetini bilir zevk ve keyif ehilleri iin kuru lmu bir dnya cenneti gibidir." (V.G.Cehenneminde, s.111) nce olduka kke bir villa kiralanr. 1924 Martnda ise, stanbul'da brakt eleri ve elerinin yardmclar gelecei iin Manolya (Magnoli) Villas adn tayan bir byk kk tutulur.204 Yeni kk, Gztepe'den dinleyelim: "...Nefis bir saray yavrusu olan villa, 40 odas, 15 dnmden geni bir port akal, limon korusu ve bahesi bulunan, beyaz renkli mkellef bir kasrd. [..] stanbul'dan gelen harem erkn arasnda baharemi Nazikeda, ikinci haremi Meveddet Kadnefendiler ile son haremi Nevzat ve hemiresi Nesrin Hanmlar ve Sultan Vahdeddin'in 2. Hazinedar ile birka sarayl bulunuyordu. [..] Derhal kadnefendileriyle, hazinedar ustalaryla mkellef bir harem hayat vcuda gelmi, musahipler, yaverler ve esvapbadan ibriktarbana kadar btn beyler kadrosu kuruluvermi ve mehur Mabeyn-i Hmayun tam tertip canlanmt. [..] Osmanl mparatorluunun btn terifat ve merasim usulleri olanca titizlii ile korunuyordu [..] Sultan Vahdeddin'in hususi hizmetine ayrca Natalina (Natalia) isimli, ufak tefek ve sarn bir talyan kz tayin edilmiti. [..] Bu kasrn tam ka rsnda kk ve zarif bir kasr (kk kk) daha vard; Sultan Vahidettin sar aynn bir nevi mabeyn dairesi haline getirilmiti. [..] Yaver Zeki bu kk kasrda kalyordu. Buras, dominyonlarda vazife alan zengin ve hakim-i mutlak ngiliz mstemlekecilerine (smrgecilerine) parmak srtacak bir refah ve konfor bolluu iinde yzyordu. [..] Kasrn btn kaplarnda k talyan polislerinden ifter ifter selam ve ihtiram (sayg) memurlar nbet bekliyor...205 Kk kasrda da ifter ifter talyan kzlar pervane gibi dolaarak hizmet ediyorlard." (V.G. Cehenneminde, s.100, 101, 112, 140, 147) "Sultan Vahideddin... adamlarna Padiahl esnasnda aldklar maalar, gurbette de fazlasyla ve dzenli olarak veriyordu... Bu bol maal kap yoldalarna gn domutu. Hepsi de stanbul'daki ikbal gnlerinde aldklar maalardan yksek aylk alyor, ayrca da Yldz Saraynn mehur mutfan aratmayacak mkellef ve zengin bir mutfak sofra sofra yemekler yetitiriyordu. le ve akam yemeklerine burada bir de mkellef sabah ve ikindi kahvaltlar ilave edilmiti. Yldz Saraynn o zengin ve mehur mutfa, eit ve nefisliinden ok ey kaybetmeden San Remo'da da devam ediyordu." (a.g.e., s.107) "Bu kk Yldz Saraynda yaayanlar, Vahidettin'in 25 kiiden fazla olan maiyeti (hizmet eden kiiler) ve saray mensuplaryla birlikte 40 kiiye yakndr." (a.g.e., s.138, 166)206 u srgn hayatna baknz! Sanki Padiah, maiyetiyle birlikte San Remo'da yaz tatili yapyor. Kadrosu da hayli hovarda: "Yaver Zeki'den baka iki iki dkn ve keyif ehli daha vard. Bunlar-
de
bi
an
_8
dan biri kinci Musahip Mazhar Aa, dieri de Ttncba kr Bey. Bunlar sakzl mastika ve dz raknn adeta kpls olmulard. kr, San Re -mo'ya gelince ii adamakll ayyala dkm ve postu San Remo meyhanelerine ve pavyonlarna kurmutu. [..] Mazhar Aa da akam olup da iki zaman gelince kafay iyice ttsleyip krktk oluyordu. [..] nc Musahip Hayrettin Aa da ehrin gezip tozma yerlerini, zevk ve sefa kelerini kar kar biliyordu. (..] Yaverler, mabeynciler, aalar ve beyler, mirasyediler gibi bir sayfiye ve tebdilhava hayat sryorlard."207 Bu gereksiz, zenti, gsterili hayata, bu hesapszla ve savurganla para m dayanr? Biraz daha ilerleyelim ve gurbet parasnn erimesinin ikinci ve daha artc sebebini de grelim. Vahidettin, baz servencilerin, Trkiye Cumhuriyeti ve M.Kemal aleyhindeki projelerini paraca destekler, San Remo'da kaldklar srece yemek ve iki dahil btn otel giderlerini de der.208 T.M. Gztepe diyor ki: "Sultan Vahidettin, San Remo'ya geldii gnden beri, eit eit tekilat projeleri ile buraya akn eden bir sr muhalefet gruplar, sabk Padiahn sayl ve snrl servetinden hayli paralar vurup Paris'in, Londra'nn zevk ve sefahat y erlerinde, bu paralarn altndan girip stnden kmlar." (V.G. Cehenneminde, s. 148) Gztepe, ayrca birka rnek vererek, bu projelerin niteliini ve anlamn da aydnlatyor: Vehip (Kali) Paa,209 Gmlcineli smail, eski eyhlislam M.Sabri Efen210 di ve Damat Ferit'in Dahiliye (ileri) Nazr Mehmet Ali, San Remo'ya gelirler. Vehip Paa sze yle balar: "M.Kemal'i taht ve tacyla birlikte yerle bir etmek balca emelimdir." Gelenlerin amac, "M.Kemal gibi kiilerin hakkndan gelip gurbet kelerinde srnmekten kurtulmak buna hazrlk olmak zere de "Paris'te bir gazete karmaktr. " 211 Bu tasary gerekletirebilmek iin Vahidettin'den para isterler. Vahidettin 2.000 ngiliz liras verir.212 Mevlanzade Rfat, San Remo'ya ilk defa, '1922'de Yunanistan'da iktidar ele geirmi bulunan ihtilal hkmetinin reisi General Plastiras'n temsilcisi olduunu syleyen bir Yunanl albayla birlikte' gelir ve 'Yunanistan ile Vahidettin arasnda, Ankara'ya kar bir kombinezon (anlama) yapmak iste-diini' bildirir... Vahidettin, Mevlanzade Rfat'a da para verecektir. 213 Mevlanzade'nin ikinci geliini, Gztepe yle antatyor: 'Bu sefer bambaka bir ahsiyet olarak gelmiti. O artk bir Trkiye muhalefet politikacs deil, bir Krt ihtilalcisi idi... Yannda Edirne'nin Yunanistan tarafndan igali sralarnda Edirne mebusu sfatyla Yunan Mebusan Meclisine iltihak eden Neyir214 isimli bir vatansz getirmiti." Gztepe, Mevlanzade'nin bu seferki teklifinin ayrntlarn aklamyor ama
de
bi
an
_8
baz anahtar kelimeler veriyor: "Krt eyhleri... Mhim bir sr... Byk vazife Komite... Bomba patlatmak..." 215 Fakat Vahidettin'de 'paralar suyunu ektii iin bu defa hatrlar ve gnlleri krlmadan batan savlrlar.' Bununla birlikte, 'yine Vahidettin hesabna kaldklar oteldeki masraflar, hatr saylr bir yekn tekil etmitir.'216 Trkiye Cumhuriyetini devirmek... Yunanllarla kombinezon... Krt ihtilali... Komite... Bomba... Tyleriniz rpermiyor mu? Baka kitaplarda da bu tr San Remo kaynakl birok artc iddia var.217 Kapanm bir yaray kamamak iin bilgi aktarmaktan kanyorum ve konuyu, Gztepe'nin bir zetiyle kapatyorum: "Sultan Vahideddin'in lmne kadar, San Remo'da ok merakl ve esrarl hadiseler geecek, politika entrikalarna ahit olunacak, nice haclarn koltuklarnn altndan halar kacak, siyaset perdesi altnda, hatra gelmez dolandrclk vakalar, 'tekilat' nam altnda vurgunculuk sahneleri seyredilecektir."218 Vahidettin'in servetini eriten sebeplerin ncsne ve sonuncusuna geldik. Parann, Vahidettin'in mutemedi olarak Dr.Reat Paada durduunu ve masraflar onun yaptn grmtk. Gztepe'ye gre, "bu mhim parann sarf ve idaresini eline geirmek iin rpnan yaver Zeki, bu yzden Dr.Reat Paaya di bilemektedir."219 "Gnlerden bir gn (15 Mart 1924 gn) Sultan Vahideddin, kasrn alt kat ndaki bir odada otururken, ani bir silah sesinden sonra, kapsnn nne, mthi bir feryat kopararak ar bir cismin yuvarlandn iitmi ve dar frlad zaman, bahekimi Reat Paann kanlar iinde yere serildiini grmt. Sultan Vahidettin pek eski ve emektar doktorunu bu feci vaziyette grnce, byk bir heyecanla, 'Ne yaptn paa?' diye zerine kapanmt. Saray mensuplar vaka yerine yetitikleri zaman Reat Paay can vermekle megul bir halde buldular. Sertabib yar ak gzlerini Sultan Vahdeddin'e dikerek, 'Efendim, ben ly orum,' diyebilmi ve kendinden gemiti. Srt st yere serilmi olan paann sa eli akt ve biraz tesinde kk bir browning tabanca yerde duruyordu. Paa, intihar m, cinayet mi olduu hl laykyla aydnlanamayan, esrarl bir lmle hayata veda edecek ve bu paralan har vurup harman savurmak frsat tamamiyle Zeki'nin eline geecektir."220 dareyi eline geiren Zeki'nin San Remo'daki teki marifetlerini grmeden nce, Dr.Reat Paann lm zerinde biraz duralm. Olay stanbul'a yansynca basn, "Paann Vahidettin'le beraber gitmekten piman olduunu, Ankara ile temasa getii ve Trkiye'ye dnme izni aldn, Padiaha bal Tarikat- Selahiye adl rgtn,221 paay bu ihaneti yznden ldrdn" yazar. nc Musahip Hayrettin Aaya gre olay eer cinayet ise, mutlaka yaverlerden [ve Tarikat- Selahiye adl gizli rgtten] Kiraz Hamdi Paa tarafndan hazrlanm ve Zeki tarafndan uygulanmtr." Dr.Reat Paann damad Salih (Keeci) Bey dava aar. Zeki, yokluunda idama mahkum edilir. 222 Gelelim Yaver Zekiye. Zeki, kskand iin Vahidettin'i brakp saraydan ayrlan erkez gzeli nirah Hanmn erkek kardeidir. 223 stanbul'dayken, son grevi Hademe-yi Hassa
de
bi
an
_8
9. Vahidettin'in cesareti
Bu olaylara ramen, baz yazarlar, Vahidettin'in cesur olduunu sylyo rlar.229 Sz gelimi K.Msrolu, "Sultan Vahideddin asla korkak deildi.. ehzadeliinden beri onun gayet cesur bir insan olduunu gsteren pek ok vak'a vardr... Bunun pek ok delilinden bir ikisini zikredelim." diye yazyor ve rnek ver iyor. Zaten kaynaklardaki rnekler de bu kadar, baka rnek yok. "... Bab- Ali basknn mteakip takibe (kouturmaya) maruz kalan Mlazm (temen) aban Efendi, ehzade Vahideddin Efendinin engelky'deki kkne snr. Yakalamak iin gelen polislere Vahidettin der ki: 'Bana mensup olan, sarayma iltica eden, masumiyeti de bence malum olan (?) bir adam, garezkr dmanlarna teslim edemem. Zorla ieri girmek isteyenleri vururum. Beni ldrmedike aban Efendiyi alamazlar.' "230 Kanuna aykr ama doruysa, sahiden cesur bir davran. Yazk ki Padiahl srasnda, ngilizler karsnda titrediini greceiz. "Veliaht iken Almanya'ya yapt ziyarette, siperleri dolarken, umulmadk
de
bi
ve Mzka-y Hmayun Kumandanldr. General Harington'la son gizli temaslar yapmakla grevlendirildii iin "Padiahn kamasn ben saladm, hayatn bana borlu" diye bbrlenir.224 Dr .Reat Paay ldren ya da l-drd sanlan Zeki'nin San Remo'daki birka marifeti: Musahip Mazhar Aay dvp, tabancasnn kabzasyla burnunu krar. (V.G. Cehenneminde, s. 111) Vahidettin'in zel hizmetine bakan talyan kzn gebe brakr ve zavall Vahidettin i kapansn diye birok para der. (a.g.e., s. 101) "[Ele geirdii serveti] vur patlasn, al oynasn, har vurup harman savu -rur... delice bir hrsla giyime ve ikiye harcar, sonunda kumarda bitirir." (a.g.e., s.141, 154)225 Para bulmalar iin Vahidettin'e ve Mediha Sultan'n olu Sami'ye bask yapar, Vahidettin'e "Ulan" diye barr, (a.g.e., s.177) 226 Ve adam kovamazlar! N.Fazl Ksakrek, Vahidettin'in "bu irret adam kovacak hamleyi gsterememesini", 'ulan' hitabna bile "bir karlkta bulunamamasn", "nice A vrupa kral hanedanndan hibirinde mevcut olmayan bir asalet fakat korkun bir zaaf (zayflk, gszlk)" olarak deerlendiriyor ve yle devam ediyor: "Allah ona hi kimseye kar durabilecek mukavemet bnyesi vermemi, bunun yerine sultan bir vekar ve asaletle her eye katlanma seciyesi vermi."227 Daha da artc bir bilgi aktaraym. Son are olarak Mediha Sultan'n yz satlacak ve alnan 8.000 ngiliz liras, idare etmesi iin yine Zeki'ye verilecektir! (V.G. Cehenneminde, s.157)228 nk, "Zeki'ye kar Sultan Vahideddin bata olduu halde, gznn zerinde kan var diyecek cesareti hi kimse kendinde bulamamaktadr." (a.g.e., s.144)
an
_8
bir tehlikeye kar ban emesi ihtar edildii zaman u cevab verir: Trk ba dman karsnda eilmez!' "231 Bu ziyarette Bamabeynci Ltfi Simavi de bulunmutur. Ltfi Simavi anlarnn 364. sayfasnda '2.Wilhelm istihkmlarn ve Kolmar batsndaki cepheyi ziyaretlerini' ayrntl olarak anlatmaktadr. Ama Vahidettin'in her olumlu davrann raporuna ald halde, bu cesaret sahnesinden hi sz etmiyor! "[Kl Alayndan sonra] Eyp'te arabalara binilecei srada Talat Paa anakkale Boaz'ndan dman tayyare filolar gemi olduuna dair telgraf aldn haber vermise de Hnkr, 'Onlar mtemeddin (uygar) adamlardr, byle dini merasim (!) esnasnda taarruz etmezler' diyerek tela eseri gstermedi."232 Padiahn o kadar gvendii uygar ngiliz uaklar, 18 Ekim gn, savunmasz stanbul'a uygarca saldracak, elli kiinin lmesine, yz kadar stanbullunun yaralanmasna yol aacaklardr.233 imdi de Milli Mcadele dnemine ait bir sahne grelim. gal glerinin stanbul'da ynetime resmen el koyduu gn (16.3.1920) Vahidettin, Sivas milletvekili Rauf (Orbay), Balkesir milletvekili Abdlaziz Mecdi Hoca (Tolon) ve Konya milletvekili Vehbi Hoca (elik)'dan oluan Meclis Kurulunu kabul etmitir. Bu ilgin grmede yaplan konumalar aktary orum: "Vahidettin - Bu adamlar (ngilizler) daha ok ey yaparlar, her istediklerini yaparlar! Her eye cret edebilirler! Meclis'teki szlerinize ve hareketlerinize dikkat ediniz! Vehbi Hoca - Efendimiz, onlarn kudreti milleti yldramayacaktr. Millet azimlidir, kararldr, Hakkn yardmyla, haklarndan gelecektir. Milletiniz, memleketi de, sizi de kurtaracaktr. Msterih olunuz padiahm. Vahidettin - Hoca! Hoca! Dikkatli olun! Bu adamlar, her istediklerini yaparlar! Mecdi Hoca - Padiahm, bu kfirlerin kudreti zahiridir, u gemilerin top menzili dna kamaz. Senin milletinin yrei, onlarn demirinden metindir. Millet, istiklali uruna giritii mcadeleden muhakkak muzaffer kacaktr. Endie buyurmaynz. Vahidettin - Hoca, vaziyet meydanda! Hadiseler ortada! Bu adamlar isterlerse yarn Ankara'ya giderler! Rauf- Efendimiz, biz huzurunuzda milleti temsilen bulunuyoruz. Millet, haysiyet ve istiklale aykr bir kayd kabul etmemeye kesin kararldr. Eer milletin hislerine tercman olduumuza kani iseniz, arz ediyoruz ki milletin sizden istirham (ricas), haysiyet ve istiklale aykr bir antlamaya ve szlemeye imza koymamanzdr. Aksi takdirde istikbali ok karanlk gryoruz. Vahidettin - Rauf Bey, millet koyun srs! Bu srye bir oban lazm! te o da benim! " 234 Yolda, Vehbi Hoca, derin bir ac iinde olan Mecdi Hoca'nn omuzuna elini koyar, 'Gam ekme efendi...' der, ' Allah byktr! Bu millet kurtarcsn bul acaktr. Milleti koyun srs saymak, rza-y ilahiye de aykrdr. Yaarsak, ok ey greceiz.' " 235 Son olarak da ngilizlerin izlenimini gsterir bir rnek: "... Sultan, Yldz'da
de
bi
an
_8
titreye titreye oturmaktadr... Belki de baz hadiselerin kendini ta ve tahtndan yoksun klacandan korkmaktadr. Bu hanedana mensup hi bir Prens (ehzade), halkn idare edebilecek kfi (yeterli) kaabiliyet ve enerjiye sahip grnmemektedir." 236 10. Baz grg tanklarnn Vahidettin hakkndaki grleri II. Abdlhamid'in Baktibi Tahsin Paa: "Sultan Hamid, Vahideddin Efendiyi bu derece beenmekle pek aldan-yordu. nk Vahideddin Efendi, Sultan Hamid'e bir maksat ve kar karlnd a hizmet ediyordu, yoksa Sultan Hamid'e hi sevgisi ve ball yoktu. Nitekim, inklaptan (1908'den) sonra, Sultan Hamid aleyhinde en ileri gidenlerden biri Vahideddin Efendi olmutu... Vahideddin Efendinin readet-i ahla-kiyesi (ahlaknn bozukluu) sonra btn fecilii ile kendini gstermi ve saltanat makamna geince, yaltaklanma ve dalkavukluk huyu gereince, bu sefer kuvvet ve nfuz sahibi grd yabanc ve dman millete sokulup yanama yolunu tutmu ve melanette (ktlkte) daha ileri giderek, vatanlarn dman istilasndan kurtarmak iin gaza ve bu uurda canlarn feda eden Trkleri vurdurmaktan ekinmemitir." (Sultan Abdlhamid, s. 171) Vahidettin'in Baktibi Ali Fuat Trkgeldi: "Ar derecedeki tevehhm (kuruntu) ve tereddt, teki meziyetlerini rterdi... Sultan Vahdettin, Sultan Reat'tan daha akl banda ve daha bilgili old uu halde inat ve israrnn, vehimliliinin ve kararszlnn kurban oldu... Sultan Reat'n kalbi daha temizdi... Onurlu bir zat olduundan, mtarekeden sonra Vahdettin'in uram olduu hcumlara urasayd, ya fel olup yatar yahut yr eine inip lp giderdi." 237 ngiliz Yksek Komiserlii Siyasi Maviri T.B.Hohler'in 4 Kasm 1919 gnl raporu: "Hkmdar zayf karakterli olup pek cesur olmamasna ramen yksek prensip ve emellere sahip grnmektedir." (G.Jeschke, ngiliz Belgeleri, s.6; Br.IV, No. 578) Amiral de Robeck'in raporu: "Byk bir karakter gcne veya ahsiyete sahip olmamakla beraber ok samimi ve nazik bir zat olup olduka zihni bir idrak de gstermektedir." (G.Jeschke, ng.Belgeleri, s.7; 21.8.1920 gnk mlakat hakknda rapor, Br.XIII, No.23) A.Reit Rey: "Olduka zeki fakat fazla mteenni (fazla temkinli) ve mteredditti (tereddtlyd/ kararszd). Diyebilirim ki anlay ve kavrayta hzl, karar ve harekette yava idi." 238
de
bi
an
_8
Rza Tevfik: "Kendisi bir kukla durumunda idi." (Biraz da Ben Konuaym, s.191) .M.Kemal nal: "Eski Adliye Nazr brahim Bey, yeni Padiahn kendisine yle dediini bi rka gn sonra bana nakletmiti: 'Aczim var, korkuyorum. Maddeten hi bir eyden korkmam. Fakat pek ar bir vazife yklendim. Allah'tan korkarm.' Padiahn aczini itiraf etmesi, Allah'tan korktuunu ve pek ar bir vazife yklendiini.sylemesi, haktanrln, doru sylediini belirttii iin takdire deer. Fakat aczini ve pek ar bir vazife yklendiini itiraf eden bir kimsenin, tecrbeli ve yeterli olanlar kullanmak ve onlardan yararlanmak gerekirken, Ferit Paa gibi hkmet ynetiminde aczi ve devlet ilerinde tecrbesizlii bilinen ve halkn gveninden yoksun olan bir adam, yle tehlikeli bir zamanda, ardarda sadraza mlk makamna getirip trl zararlara sebep olmas, szyle znn birbirine u ygun olmadn gstermitir. Allah'tan korkan, Allah'n yasaklad eyleri, zellikle emaneti, yani millet ilerini, ehil olmayanlara vermekten saknr." 239 Dr.Rza Nur: "Yeryznden nice milletler gelmi gemiler, azametli saltanatlar kurmular, sonra da batmlardr; fakat batarken hepsinin padiahlar balarnda bulunmu, dmanlaryla dvmlerdir. Halbuki bizim ykm ve istiklal davamzda padiahmz, vatan dmanlaryla birlemi, millet aleyhinde hareket etmitir." (Trk Tarihi, 1.C., s.198) Hseyin Kazm Kadri: "Benim anladma gre, Vahideddin medeni cesaretten yoksun, mteredd it (kararsz) bir adamd. Ferit Paa adeta bu adam bylemiti. Her eyi onun gzyle grr ve onun kafasyla dnrd." (s.201) Damad smail Hakk Okday: "Kaynpederim hem zeki, hem mtereddit (kararsz) ve vesveseli (kukucu) bir hkmdard." 240 ehzade Abdlhalim Efendi: "Bu hanedan bitmitir. Bizden millete hi bir hayr beklenemez artk. Bizi bir tarafa atarak, millet kendini kurtarmaldr!" 241 Son Halife Abdlmecit Efendi: "O hain, yalnz vatanmza hyanet etmedi, hanedanmzn erefiyle de oynad. Artk vatandan da, hanedanmz sicilinden de kovulan bu adamdan bahsetmiyelim." (Aktaran N.F.Ksakrek, s.209)242
de
bi
an
_8
11. lm "1926 yl 15/16 Mays gecesi kalp rahatszlndan vefat etmitir.243 Ailesinin istei zerine otopsi yapldktan sonra cenazesi am'a nakledilmek iin tahnit edilmise de 120 bin lira borcu olduu iin talyan alacakllar tarafndan tabutuna varncaya kadar haciz koydurulmu, srf bu yzden cenaze bir ay evinde ka lm (?) ve nihayet kz Sabiha Sultan para tedarik edip haczi kaldrtarak am'a naklettirip Sultan Selim Camiinin bahesine defnettirilmitir." 244 12. Birinci Blmn sonu Bu blmde yer alan bilgilere, belgelere ve tank ifadelerine dayanarak, Vahidettin hakknda u hkm vermek, hakszlk olmaz sanyorum: Kusurlar meziyetlerini aan bir insan, dnemin gerektirdii niteliklere sahip olmayan, sradan ve zayf bir hkmdar. Peki, hain miydi? Buna, nc Blmde, Kurtulu Sava srasndaki tutumunu ve bunu beli rten belgeleri de grdkten sonra, siz karar vereceksiniz.
Notlar
57) 58)
59)
60) 61) 62) 63)
64)
65) 66) 67)
.H. Danimend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, 4.C., s.441. Ahmet Kabakl ise nedense, tarihi gerekleri bir yana iterek, yle yazyor: "Son Padiah VI.Mehmet Vahdiddin, 17 Kasm 1922'de, Veliaht Abdlmecit Efendiyi Halife ilan etti." (Temellerin Durumas, s. 145) aka m, bask yanl m, yoksa sayn Kabakl kimsenin bilmedii bir srr m aklyor? Oysa Vahidettin, sonuna kadar Halife olduunu ileri srm, Abdlmecit Efendi iin de yle demitir: "Bizim budala, demek ki saltanatsz hilafete raz yani tekke eyhi olacak. Geri bu kadar da [ona] oktur ya." (Aktaran Ttncba kr Bey, Yakn Tarihimiz, 3.C., s.388) K.Msrolu, Osmanoullar'nn Dram, s.192'de, Msr'da kalamamasnn sebebini, Kral Fuat'n kar kmasna balyor ama asl sebebin ngilizlerin izin vermemesi olduunu ilerde greceiz. .H. Okday, Yanya'dan Ankara'ya. Ali Fuat Trkgeldi, Grp iittiklerim, s.177, 216, 227. San Remo'da bir sre Vahidettin'in yannda kalan T.Mmtaz Gztepe'nin anlarnda bu konuda birok ayrnt var. (V. Gurbet Cehenneminde) T.M. Gztepe, Vahidettin'in besteledii bir arkdan sz ederken, cmlenin banda 'mahur makamnda', cmlenin sonunda ise 'beyati makamnda' diye yazyor. (Vahidetti n Mtareke Gayyasnda, s.188) Ylmaz etiner ise ayn arknn makamnn 'suzidil' olduunu ileri sryor (Son Padiah Vahidettin, s.292) Tek ark, iki aratrmac, makam! Son Sadrazamlar, s.2102; Murat Bardak, Vahidettin'in 41 arksnn notalarnn yaymlanacan aklamt (Hrriyet, 5 Kasm 1995), bunun gerekleip gereklemediini bilmiyorum. Rza Tevfik (Blkba), Biraz da Ben Konuaym, s.32. Ltfi Simavi, Osmanl Saraynn Son Gnleri, s. 360. Yakn Tarihimiz, 3.C., s.388; Malta'da, sadece 20-30 Kasm 1922'de ngilizlerin yapt
de
bi
an
_8
68) 69) 70) 71) 72) 73) 74) 75)
76) 77) 78) 79) 80) 81) 82)
85)
86) 87) 88) 89) 90) 91)
92)
93) 94) 95) 96) 97)
de
bi
83) 84)
masraflar gsterir izelgeye gre, "Vahidettin ve "maiyetinin arap masraf 5 ngiliz liras" tutmutur. (B.N. imir, Vahdettin'in Ka ve 'Sonu, 28 Kasm 1973 Cumhuriyet gazetesi [F.O, 371/9118/E. 172: Colonial Office'den Foreign Office'e yaz, 3.1.1923]) Osman nde'in Malta gazetelerinde yer alan haberlere dayanarak hazrlad bir yaz: Vahideddin Malta'da (Hayat Tarih Mecmuas, Mart 1971) V.Gurbet Cehenneminde, s.147. G.Jeschke, Kurtulu Sava ile ilgili ngiliz Belgeleri, s.6, mlakat 17.12.1919 gnl The Times'da yaymlanm. .H.Okday, s. 206. efik Okday, Son Osmanl Sadrazam ve Oullar, 7.blm, 28.12.1988, Milliyet. Trk lks, s.86; V.Gurbet Cehenneminde, s.34. Grp iittiklerim, s. 141. N.F.Ksakrek, Vahidddin, s.24; M.Kemal nal diyor ki (sadeletirilmitir): "Abdlmecit'in evlad iinde shhati ve uuru tam, tahta layk bir ehzade grlmedi denilemezse de grlenlerdede nice acaip haller grld inkr edilemez." Son Sadrazamlar, 4.C., s. 2094. A.F.Trkgeldi, Grp iittiklerim, s.138; aksi gibi o gece Topkap Saraynn duvar yanndaki hamam yanar, yangn Harem dairesine srayacak korkusuyla hayli tela edilir. a.g.e., s.209. Rauf Orbay'n Hatralar, 2.C., s.241, Yakn Tarihimiz. Son Sadrazamlar, s.2101. Ltfi Simavi, s. 353. Saray ve tesi, 1.C., s.65. Son Sadrazamlar, s. 2095; "Sultan Reat, Manisa mebusu sfatyla stanbul'a avdet ettiim srada beni kabul eylemiti. 'Siz Manisa mebusu olmuunuz, pek mahzuz oldum. Bu Manisa Arnavutlukta m?' dedii zaman kendimi kaybettim ve ne cevap vereceimi ardm. [..] Saltanat taraftar olsam bile bu kadar cahil ve gafil padiahlar ilzam edemezdim (tutamazdm)." (Hseyin Kazm Kadri, Merutiyetten Cumhuriyete Hatralarm, s.248) A.F.Trkgeldi, a.g.e., s.275. Nihal Atsz, s.86; K.Msrolu, Osmanoullar'nn Dram, s.88; Hilafet, s.274. teki Vahidettinciler de bu abarty tekrar ediyorlar. Son Sadrazamlar, 4.C., s.2095 vd.; bu bilgi yetersizlii ve ehliyetli danmanlar kullanmamak yznden, Vahidettin'in i ve d olaylara, doru bir tehis koyamadn greceiz. Ltfi Simavi, s.348, 366. Osmanl Tarihi Kronolojisi, 4.C., s.442. F.Rfk Atay, Atatrk'n Bana Anlattklar, s.29, Sel Y. Merutiyetten Cumhuriyete Hatralarm, s.163. Tahta k yazsna eklemek zere hazrlad 10 maddelik not, bu umudu hakl gsterecek niteliktedir. (Ayrnts iin, S.Selek, Anadolu htilali, s.24-25) Belki de bu dncesi yznden, Temmuz 1919 ve Ekim 1920'de, tahtndan ayrlmay dnd ya da bu izlenimi brakt halde bu karar verememitir. (Jeschke, ngiliz Belgeleri, s.241vd.) Acaba kendisi akllca, kinsiz ve tarafsz ynetti mi? Bunu, olaylar izlerken anlayacaz. Grp iittiklerim, s.183; H.Hseyin Ceylan, 'Vahidettin'in, savan felaketlerinin sebebi1 olarakda sulandn ileri sryor. (Byk Oyun, 1.C., s.17) Hibir kaynakta byle bir sulamaya rastlamadm! Kendi icad edip kendi kar km. Glge boksu yapyor. Grp ittiklerim, s.151, 179, 207. H.Z.Uaklgil, a.g.e., 1.C., s.226. Tarih ve Toplum, 17. Say (Nisan 1985), s.59, dipnot 4 [Fransz Diplomatik Arivi, Seri E (1918-1929), Dosya 87, s. 107-109 'a dayanarak] Ltfi Simavi, s.489. a.g.e., s.442; iki yakn da, kolayca yalan sylediini aktaryor: Grp ittiklerim, s.179; Ltfi Simavi, s. 202.
an
_8
98) 99) 100)
101)
102)
103) 104)
106) 107) 108) 109)
110) 111)
112)
113) 114)
de
bi
an
_8
105)
O zamanki Posta ve Telgraf Nazn Haim (Sanver) Beye dayanarak Celal Bayar, Ben de Yazdm, 5.C., s.1438. Grp ittiklerim, s.252, 254; H.Kazm Kadri, Hatralarm, s.162 vd., 263 vd. Ali Fuat Trkgeldi'nin verdii birok rnek var: s.158, 220, 245, 247, 258; oysa beyannamesinde "merutiyet gereklerine uyduunu" iddia edecektir. (nc Blm, H.paragraf) Sina Akin, Vahidettin'in emelini yle zetliyor:" Mutlakiyeti ya da en azndan otoriter, geleneki, ulusal olmayan 'hilafete, dine dayal ve ngilizci' bir dzen." (stanbul Hkmetleri, s.212) Celal Bayar, Vahidettin'in, 31 Mart olaynda, M.evket Paann lm ile biten darbe giriiminde, btn parti anlamazlklarnda,"sinsi ve kirli rolleri" olduunu yazyor. (Ben de Yazdm,1.C., s.16) M.evket Paa da gnlnde, politika ile uraan ehzade Vahidettin'i ar biimde sulamakta, Veliaht Y.zzettin Efendinin, Vahidettin'in engelky'deki kkn "fesat yuvas" diye nitelediini aktarmaktadr. (Hayat dergisi, say 8/18 ubat 1965) .H.Okday, s.207. Jeschke, ngiliz Belgeleri, s.169; Oysa hem ttihatlara, hem Ankara hkmetine kar olan Hseyin Kazm Kadri bile yle demektedir: "ttihatlk hissini ve imann bu vatanda ebediyen imha eden Anadolu milli hareketi oldu ve btn bir memleketin ttihatlktan kurtulmasn temin etti." (Hatralarm, s. 159) T.Z.Tunaya, Trkiye'de Siyasi Partiler, s.320, zellikle 26. ve 27. dipnotlar; partinin nde gelenleri arasnda bulunan eyhlislam M.Sabri, Ali Kemal, Feylezof Rza Tevfik gibi ilgin ve karanlk kimselerle ilerde sk sk karlaacaz. Mektubun tam metni ve Sadk Beyin teki densizlikleri iin bkz: Ali Birinci, Hrriyet ve tilaf Frkas, s. 217 vd. Ali Birinci, Hrriyet ve tilaf Frkas, s.202, 203 (dipnot 170), 212. T.Z.Tunaya, s.322. Ltfi Simavi diyor ki: "[ehzade Vahideddin'e ] Damat Ferit Paann Sadk Beyle birlikte kurmu olduu [Hrriyet ve tilaf adl] partiye kendisinin onursal bakan olduu hakknda ortada baz sylentilerin dolatn duyduumu, hanedan yelerinin hibir partiye mensup olamayacaklarn ileri srerek bu sylentileri yalanlamakta olduumu syledim. Dorusunu sylemek gerekirse bu sylentiler pek de temelsiz deildi. Vahideddin Efendi, ad geen partiye onursal bakan olmasa bile, ona kar bir sempati besliyordu. Ben, bu tutumun doru olmadn kendisine ancak byle dolayl bir yolla anlatabilirdim. [..] lerde Padiah olduktan sonra bu partiye olan balln aa vuracak, mtareke yllarnda Damat Ferit'i arka arkaya sadrazamla getirerek, hem devletin, hem kendisinin felaketini hazrlayacakt." (s.265) D.Ferit'in bir sz: "Benim conception'um, Trk mantalitesini kapsayamaz." (Aktaran Sina Akin, stanbul Hkmetleri, s. 46) Sina Akin diyor ki: "Hsm olan Tevfik ve Ferit, sivil paalar olarak Bab- li'yi onun istedii biimde ynetebilecek adamlard. Birinin lmll, tekinin arl ise Vahdettin'e, siyasal duruma gre almak (alternatif) imknlar tanyordu." (stanbul Hkmetleri, s.40) Rza Tevfik bu szleri doruluyor (sadeletirilmitir): "Damat Ferit Paa hanedana pek saygl, fakat hakikatte yalnz ailenin Sultan Mecit koluna bal idi ve Sultan Mecit ile Sultan Aziz evlad arasndaki geimsizlikte de pay vardr." (Biraz da Ben Konuaym, s.81) Vahidettin, D.Ferit'i Sadrazam yapmadan nce de Mondros Mtarekesi grmelerine Badelege olarak gitmesi iin iddetle srar etmitir. "Sabiha Sultan, bu szn katiyen doru olmadn, babasnn sadece Damat Ferit'i sevmediini, kz kardeiyle yeenini bilakis ok sevdiini ve hi sevilmeyen damadn Sadrazam olmasna sebeb olarak birtakm mcbir (zorlayc) sebebler ile tesirler (etkiler) altnda kaldndan bahsetti." (Osm.T.Kronolojisi, C.4., s.442) Btn Vahidettinciler de, zorunlu sebeplere, bask gibi mazeretlere sarlyorlar. Ama tarihte, bu 'zorlayc sebep ve basklardan' biri bile belgelenmi deildir. Tersine D.Ferit, ngiliz Yksek Komiserlii
115)
116) 117) 118) 119) 120)
121)
122)
123) 124)
125) 126) 127)
128) 129) 130)
131)
Batercman Andrew Ryan'a," kendisinin iktidara gelmesi gerektii konusunda, Sultann srarl olduunu" aklamtr. (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.299, ilgili belge: 371/4215-76104) Vahidettin'in son Baktibi Rfat Bey zetle diyor ki: "Sultanzade Sami, genliinde bir ngiliz mrebbiyesinin eline verilmi yahut bir ngiliz retmeni tarafndan yetitirilmi olmasndan dolay, daima ngiliz kakas kartrr, asabi ve ukala dmbelei bir zat idi. Haftada bir veya iki defa Saraya gelir ve days Vahidettin ile saatlerce konuurlard. uradan buradan iittii, eri doru her eyi Padiaha anlatrd. Rahip Fru denilen ahs saraya dadandrmakta, bu sultanzadenin ilgisi vardr." (Aktaran N.H.Ulu, s.72) .H.Okday, s.382. Erol Ulubelen, ngiliz Gizli Belgelerinde Trkiye, s.269. Osm.T.Kronolojisi, C.4., s.441, 443. ngilizlerin basks olmadn, nc Blmde greceiz. M.Mftolu, Yalan Syleyen Tarih Utansn, 1.C., s.210 vd.; ayn gn .Naili Paa komutasndaki Trk birlikleri de, halkn cokun gsterileri arasnda, stanbul'a giriyorlard. (Jeschke, Kronoloji II, s. 42) Bu tr kukla.hkmetlere 'ibirliki hkmet' denir, hibir ciddi lke ve salkl bir toplum bunlar balamaz, hi bir bilinli aydn da korumaz, savunmaz. Mesela Fransa, kinci Dnya Sava biter bitmez, igal altndaki Fransa'nn Dileri Bakan Laval'i, Almanlarla ibirlii yapt iin kuruna dizmi, bu dnemdeki Devlet Bakan Mareal Petain'i bile, Birinci Dnya Sava'nn milli kahramanlarndan olmasna ramen, ayn sebeple mr "boyu hapse mahkm etmi ve lene kadar hapiste tutmutur. Kukla ya da ibirliki hkmetlerin balarna gelenler iin yakn tarihe yle bir gz atmak yeter. Evet, yenilginin sorumlusu, ttihat ve Terakki Partisi iktidardr. Ama bu durum, sonraki yneticilerin igalcilerle ibirlii yapmalarnn, onlara kuklalk etmelerinin mazereti olarak ileri srlebilir mi? birlii yapmak, kuklalk etmek, ahlaki ve siyasi bir sorun. Damat Ferit hi istemedii halde, sng zoruyla m be kez Sadrazamla geldi? Reddetmesine ne engel vard? Bu makama pek hevesle geldiini btn tarafsz tanklar sylemektedir. Geldikten sonra yaptklarn, nc Blmde greceiz. Apak olaylar ve belgeleri grmezden gelerek, ne resmi tarih eletirilebilir, ne yeni bir tarih yazlabilir. Gerein byle olmadn, nc Blmde belgeleriyle greceiz. Mtareke dneminde Vahidettin'in Sadrazamla getirdii kii, yalnz Damat Ferit deildir;A.zzet Paa, TevtK Paa, Ali Rza Paa, Salih Paa gibi kimseleri de Sadrazam olarak semitir. A.Reit (Rey) Beyi de dnmtr. Demek ki D.Ferit Paann Sadrazam olmas, ylekanlmaz, olmazsa olmaz bir durum deil. Vahidettin'in, daha ngilizler stanbul'a gelmedennce, mtareke anlamas iin Damat Ferit'i Mondros'a Badelege olarak gndermek iin giriimlerde bulunmas, A.zzet Paa itiraz edince de, "Biz onu idare ederiz" diye gvence vermesi, Damat Ferit'i kimin tercih ettiini gsteriyor. Hibir ngiliz belgesinde, Damat Ferit'in Sadrazamla getirilmesi iin Vahidettin'e bask yapldn gsteren bir bilgi de yok; zaten byle birbaskya ihtiyalar da yok, nk Vahidettin'le ibirlii halindeler. nc Blmde bu talihsizibirliinin artc ayrntlarn greceiz. Acaba hangi olumsuz icraatna kar km? Msrolu aklasa da herkes bilse. Sivas Anadolu Kadnlar Mdafaa-y Vatan Cemiyeti'nin 24.4.1920 tarihli beyannamesi. K.Karabekir, 9.9.1919 gnl bir yazsnda, Damat Ferit'in ilk hkmetinin, '20 crm' (su)ilemi olduunu belirtiyor, (istiklal Harbimiz, s.177 vd.) Damat Ferit, asl hainliini ise, 4. ve 5.hkmetleri zamannda, 1920 ylnda gsterecektir! Hayatmn Ac ve Tatl Gnleri, s.49. s.383vd. Osmanl T. Kronolojisi, 4.C., s.443; .H.Danimend, birka sayfa sonraysa, Talat Paa'dan sz ederken yle diyor: "Mali namus meselesi, insann kolu, budu gibidir; eer eksik olursa kusur saylr, olmazsa meziyet deildir.[..] Mali namus sahibi olmak, yani hrsz olmamak bir meziyet midir? Fakat siyasi namus byk bir meziyettir!" (s.452) yleyse? A.Dilipak, Cumhuriyete Giden Yol, s.117; Vahidettin Roma'ya gitmedi ki mahfazay
de
bi
an
_8
132) 133) 134)
138)
139) 140) 141) 142) 143) 144) 145)
de
137)
bi
136)
an
135)
oradan geri yollasn! T.M.Gztepe ise, 'Hazret-i Osman'n yazd sylenen, tarihi ve kymetli bir Kur'an' yannda aiakoyduunu ve Hicaz Kral Hseyin'e hediye ettiini' ileri sryor. (V.G.Cehenneminde, , s.171) Vahidettin'le birlikte stanbul'dan ayrlan Ttncba kr ise ikisini de tekzip ediyor: "...Bu mehur ve ok kymetli kitab, naslsa yanna alp getirmeyi akl edememi. Ve buna mrnn sonuna kadar yanmt. Hazret-i Osman'n bizzat eliyle yazd kati ekilde ifade edilen bu Kur'an- Kerimi, stanbul'dan hareketimizden bir ay kadar evvel Topkap Sarayndan getirtmi, odasnda, yannda alkoymutu. Fevkalade nefis cildi bile nadide talar, deerli elmaslarla ssl olan bu kitaba, elli bin altn biiliyordu. Biz Hnkrn bunu mutlaka cebine koyduunu sanyorduk. Meer geri vermi." (Yakn Tarihimiz, 3.C., s.388) Ksacas uydurup uydurup yazyorlar! Bari birbirlerinin kitaplarn bir zahmet okuyup da az birlii etseler. Vehbi Vakkasolu, Bu Vatan Terk Edenler, s. 51. Yazar Hazine-yi Hassa ile Hazine-yi Hmayun'u birbirine kartryor. Ayrca 'bugnn parasyla elli bin lira' ne demek acaba? Trkiye 1850, ev. C.Karaaal, 2.C., s.281. Saltanata ait mlklerin (iftlik, arazi, maden vb.) de ancak gelirinden yararlanabilir. Hibirinin mlkiyeti yeni padiaha gemedii iin bu mlkleri satmak bir yana, bir hayr kurumuna dahi hibe edemez. Sultan Reat'n Bayaveri Hurit Paa anlarnda diyor ki: "Topkap Saray hazinesi, Padiahtan Padiaha geen fakat Padiahn tasarruf (kullanm) hakk bulunmayan bir mze gibidir." (Hayat Tarih mecmuas, 1965/5. Say, s.62); Sultan Reat'n Baktibi de ayn gerei yle yazm: " Hazine-yi Hmayun eyas, saltanatn mal olup hnkrlarn ahsi tasarrufu dairesinden hari (kullanm alannn dnda) kald iin..." (H.Z.Uaklgil, 1.C.,s. 157, 180, 183) Para darl yznden, Tanzimattan nce, Padiah ile hkmetin ortak kararyla, baz avaninin (deerli kap kaan) i Hazineden karlp darphaneye gnderildii, kaytlara gerekli zenin gsterilmedii dnemler olduu da anlalyor. (.H.Uzunarl, s.322; Tahsin z, Hazine-yi Hmayun, s.902, Resimli Tarih Mecmuas, Austos 1951) M.Z.Pakaln, Osmanl Deyimleri ve Terimleri Szl, Hazine-yi Hmayun, Hazine-yi Hassa, Ceb-i Hmayun maddeleri; M.Sertolu, Resimli Osmanl Tarihi Ansiklopedisi, 1.C., s.137 vd.;.H.Uzunarl, Osmanl Devletinin Saray Tekilat, s.315-335; ayrca H.Z.Uaklgil, 2.C.,s.68 vd.; Ali eydi Bey, Tekilat ve Terifatmz, s.125. R.C.Ulunay'n anlattna inanrsanz, Vahidettin'in yakn evresi bu ie oktan tenedir. Gztepe'nin verdii bilgi doru ise, giderayak Topkap Saray Muhafzlna tayin edilen Vahidettin'in kaynbiraderi Zeki ve baz kafadarlar da, Mukaddes Emanetleri birlikte gtrmesi iinVahidettin'e hayli bask yaparlar; gya gal Kuvvetleri Zabta Komutan Albay Maksivel' gibibir desteki de bulmular. (V. Gurbet Cehenneminde, s.15) K. Msrolu u bilgiyi veriyor: "Sultan Vahdeddin'in vatandan ayrlndan sonra hazine dairesinde yaplan tespitler, her eyin yerli yerinde olduunu [..] gstermitir. Buna dair o zaman tutulan zabt (tutanak) Topkap Saray Mzesi arivinde 35 numarada kaytl 'ilmhaber ve Kuyudat- Saire Defteri'nde mahfuzdur." (Son Mcahitler, s. 90) H.Z.Uaklgil, 1.C., s. 91 ve 92; ayrca yllk 50.000 lira ziyafet ve seyahat denei (s.92); saraylarn tamiri de devlete ait. (Hurit Paa, Hayat Tarih, 1965/3, s.27) Abdlhamit'in bu tr gelirlerden ald para, ylda 500.000 altn idi. (Prof. E. Z. Karal, Osmanl Tarihi, C.8, s.449) Osmanl T. Kronolojisi, 4.C., s.443. 2.Musahip Mazhar Aann verdii bilgiye dayanarak, Tercman gazetesi, 18.11.1969. V. Gurbet Cehenneminde, s. 100. Trk Tarihinde Osmanl Asrlar, 3.C., s.195, Damla Y., stanbul, 1976. Yakn Tarihimiz, 3.C., s.388; Bankada hesab olduunu K.Msrolu da kabul ediyor fakat miktar hakknda, hakl olarak, herhangi bir tahminde bulunmuyor. (Hilafet, s.217 vd., Osmanoullar'nn Dram, s.203); T.M.Gztepe, San Remo'da iken, kzkardei Mediha Sultandan 8.000 ngiliz liras, Hicaz Kralndan 3.000 altn destek grdn iddia ediyor. (V. Gurbet Cehenneminde, s.171,157) 25 Kasm 1922 gnl Chronicle
_8
146) 147) 148)
149) 150)
151)
152)
153) 154)
Ajans'nn haberine gre, "Sultan Vahideddin Osmanl Bankasna 75.000 lira yatrm, bankadaki mcevherlerine karlk da 50.000 lira alm. Ayrlmadan nce Malta fakirlerine sarf edilmek zere Genel Valiye 100 ngiliz liras hibe etmi, kendisine hizmet etmi olanlara da nadide (sekin) hediyeler datm." (O.nde,Vahideddin Malta'da, Hayat Tarih, s.37,1971 Mart) 5.7 gram x 20.000 = 152.000 gram ya da 152 kilo. V.Gurbet Cehenneminde,'s.100. "ngiliz belgelerine gre ngiltere Dileri Bakanl, Malta'da bulunduu srada Vahidettin'in servetini aratrm, bir ngiliz Bankasnda 20.000 ngiliz liras kadar bir serveti bulunduunu tespit etmiti. Ancak bu, para deil, mcevher cinsinden bir servetti. Ayrca Fransz bankalarnda da paras olduu anlald ve bir sre sonra harcamasna izin verildi." (Bilal N.imir, Vahdettin'in Ka ve Sonu, 28 ve 29 Kasm 1973, Cumhuriyet gazetesi) Lord Kinross, dayanak gstermeden yle yazyor: "ngiliz Elilii, Sultann paralaryla deerlerinin darya gnderilmesine araclk etmiti. Bylece yaamasna bol bol yetecek paras vard." (Atatrk, Bir Milletin Yeniden Douu, s.540) Ankara'da Afganistan, Azerbaycan ve ran bykelilikleri, Buhara temsilcilii vardr. K.Karabekir diyor ki M.Kemal Paa Vahidettin'in [Halife olarak] kalmasn istiyordu. Sebep olarak da, sulu olduundan szmzden kmayacan,"eer Mecit Halife olursa, bize zorluk karabileceini ileri sryordu. Buna kar benim mtalaam u idi: Millete bai (haydut) diyen, bizi asi diye fetva kararak idama mahkm eden ve dmanlarmzla birleerek, milli hkmetimize kar Halife Ordusu gnderen bu adam tutmak, millete kar olduu kadar, tarihe kar da bizi kk drr. Yeni Halife'nin kyafet ve vazifelerini tespit etmekle ona bir hat izebiliriz.' Fevzi Paa da benim mtalaam kabul etmekle kararmz: Padiahln lav ve Hilafetin l-i Osman'da kalmas ve Halife olarak Mecit Efendinin getirilmesi." (U.Mumcu, Kazm Karabekir Anlatyor, s.53) Nusret Efendi uzun konumasnda, Hilfetin gerekli olduundan da sz etmitir. 1911'de Sleyman Nazif de hilafet aleyhinde yle yazmtr: "Hilafet bizim iin daima bir bar (yk) olmu ve drt asrdan beri evket-i milliyemizi (milli byklmz) kemirmekle tegaddi edip (gdalanp durmutur. (Resimli Tarih Mecmuas, Ocak 1956, s.44) Babanzade .Hakk Bey de Meclis-i Mebusan'da yle demi: Hilfet bir bergzr- tarihidir (tarihi bir hatradr)." (A.F.Trkgeldi, s.269) Rza Tevfik de anlarnda, bir konferasnda 'hilafetin oktan rm ve taaffn etmi (kokmu) bir lae olduunu' sylemi olduunu aklyor (s.407). Ksacas hilafet aleyhindeki akm yeni deildir. Ama Kurtulu Sava srasnda, fetvalar, Kuva-y nzibatiye, isyanlar, idam kararlar, trl dinsel ierikli bildiriler, aklamalar, kkrtmalar vb. sebebiyle bu akm ok glenecektir. Kar oyun sahibi Ziya Hurit'tir (Lazistan). Tutanan 312. ve 315. sayfalar incelenirse, Ziya Hurit'in de karara kar olmad, kendisine sz verilmedii iin muhalif kald anlalr. Kar olsa, nerinin karma komisyona havalesi iin abalamaz, bu konudaki nergeyi de imzalamazd. N.H.Ulu, s.72 vd. Vahidettin'i ven ilk genie yaz, Nihal Atsz'n 1958'de yaymlanan Trk lks 'Altnc Mehmet' balkl blmdr, (s.85 vd.; yazar, sonraki basklardan bu blm karmtr.) Byk Dou ve Byk Cihat dergisindeki baz yazlar da bu niteliktedir. Bunlar Kadir Msrolu'nun yazd "Lozan, Zafer mi, Hezimet mi" adl kitabn 1964'te yaymlanan ilk cildi izler. (2. cilt 1973'te, 3. cilt ise 1992'de yaymland.1. cildin nc basksnda kitaba yeni bilgiler eklenmi: 1. bask 330, 3. bask 503 sayfa. Ayrca 3. cilt geniletilerek Hilafet adyla yeni bir kitap olarak da yaymland. lk ciltte, K.Msrolu, Nihal Atsz'n grlerinin ounu kaynak gstermeden ve genileterek kullanyor.) kinci eser yine K.Msrolu'nun Sarkl Mcahitleri (1967), ncs ise 150'liklerden Tark Mmtaz Gztepe'nin yazd Vahideddin Gurbet Cehenneminde (Temmuz 1968) adl kitaptr. Sonra u kitap yaymlanyor: (1) N.F.Ksakrek, Vahidddin (Eyll 1968; bu kitap nce gazetede tefrika edilmitir), (2) T.M.Gztepe, Vahideddin Mtareke Gayyasnda (1969; Utkan Kocatrk'n verdii
de
bi
an
_8
155)
156)
157)
158)
159) 160)
bilgiden, ilk kitapla bu kitabn ana izgilerinin, Mtareke Gayyasndan Gurbet Cehennemine ad altnda, 16.8.1944-1.2.1945 tarihleri arasinda Yeni Sabah gazetesinde yaymland anlalyor. Kaynakal Atatrk Gnl, s.XIX), 3) K.Msrolu, Osmanoullar'nn Dram (1976) teki btn Vahidettinci yazarlar, genellikle bu yaynlara dayanyorlar. ddialar ve bilgileri hi denetlemedikleri iin de bunlarda bulunan pek; ok yanl devam edip geliyor. Tarih metodu bakmndan da ok ilgin bir tutumlar var: Dayanak olarak, birbirlerinin kitaplarndaki kantsz, belgesiz iddialar gsteriyor, bu tr gnderme ve dipnotlar aratrma yapm gibi bir grnt vermeye alyorlar. Bu arada baz yabanc kitaplara da karl olmayan gndermeler yapyorlar! Bu oyunbazln"rneklerini greceiz. Yahya Kemal, stanbul'a giderken, maviri olduu Lozan Kurulu'yla birlikte bir akam zmit'te kalr. Yemekte, 1. Ordu Komutan Nurettin Paa, Ali Kemal'in stanbul'dan nasl karldn ve zmit'te lin edildiini anlattktan sonra, "nallah yaknda Vahideddin'i de getirip, cezasn-vereceim!" der. R.Nur kar kar: "Onu nebolu'dan yola karacaz, nk Ankara'ya gelip mahkeme karsnda hesap vermesi lazmdr." (Siyasi ve Edebi Portreler, s.98) Ali Kemal'i Nurettin Paann nasl lin ettirdiini de, olayn grg tan Rahmi Apak aklyor. (70lik Bir Subayn Hatralar, s. 263 vd.) Ama lin edenler, K.Msrolu'nun yazd gibi askerler deil, nzibat Yzb. Kel Sait'in toplad ayak takmdr, (s.265) Ali Kemal'i stanbul'da tutuklayp zmit'e gtren polis memuru Mazlum ile zmit'te Ordu kararghnda sorgulayan Necip Ali'nin (Kka) anlar iin: Asm Us, 1930-1950, s.47-54, stanbul, 1966; Temen Cevdet'in ans: H.Himmetolu, stanbul ve Yardmlar, 2.C., s.423 vd. Sz konusu karar, 16 Kasm'da deil, daha nce grdmz gibi 30 Ekim gn alnmtr. .H.Danimend de ayn hatay yapm: Osm. T. Kronolojisi, 4.C., s.468. Haydi Msrolu tarihi deil, Danimend'in yanlna ne demeli? "4 Kasm gn stanbul'da millet saltanat bayram' balad. Okullar, esnaf dernekleri ve dier halk kitleleri, balarnda bayrak olduu halde, mzkalar alarak, milli arklar syleyerek, ark Mahfeline gelip TBMM'ne ballklarn bildirmeye baladlar. Batan baa bayraklarla donatlm stanbul'da, fener alaylar da yapld. Bayram nedeniyle genler, okullarn gn tatil ettiler." (O gnk gazetelere dayanarak, K.S. Gnl, 4.C., s. 800) Rza Nur da, 7 Kasm 1922 gn stanbul'da gazetecilere, "Tek kiiye klelik devrinin getiini" syleyecektir, (a.g.e., s.810) H.H.Ceylan, baknz, bu bilgileri nasl deitirmi ve gncelletirmi: "Halife Vahdettin, Yldz Saray'nn etrafnda suikast planlarnn oalmas, saraya molotof kokteyller atlmas, gstericilerin toplanarak, herkesin gz nnde 'kahrolsun Vahdettin!' diye slogan atmalar ve sarayn duvarlarna da 'Vahdettin defol!' yazlarnn yazlmas zerine, hayatnn tehlikede olduunu dnerek, yllarca yaad ve hkmettii Osmanl topraklarndan ayrlmak durumunda kalmt." (Byk Oyun, 2.C., s.27) Ayrca Sarkl Mcahitler (s.92) ve Lozan adl kitaplarnda da (3.C., s.147 ve 172) bu dorultuda aklamalar yer alyor. N.F.Ksakrek'in, baz Padiahlar hakkndaki grlerini, zetin zeti olarak aktaryorum: "Abdlaziz: Abdlmecit'ten daha msrif... Devlet aacna a yapmak yerine onu kknden zehirlemek manasna, Osmanl borcunu 300 milyon altna kard... Muhteem bir sirk at gibi seyislerinin emrine bal bir insan... ahane bir yalandan ibaret olan bir donanma kurmutur.. Avrupa, bu garip adam, Muhteem Sleyman'n torunu bu mu?' diye hayret ve istihzal (alayl) bir nezaket ile seyreder..." (Vahidddin, s.16,17,18,19,21,23) "V.Murat: Deli... Bir numaral mason olarak Yahudilik ve kozmopolitlik ktne kaydedilmi ilk Osmanl Halife ve Padiah.. i gc kk yaptrp yktrmak, sonra tekrar yaptrp yine yktrmak..." (a.g.e., s.25) "Mehmet Reat: irade ve dayatma kabiliyeti, pelteyi beton gsterecek kadar zayf... Melek kadar yumuak fakat insan olduuna gre 'apal' sfatn giymeye mahkm bir Padiah..." (a.g.e., s.38, 61) "Son Halife Abdlmecit: Kof bir azamet iinde kuklalarn en sefili... Abdlmecit'in
de
bi
an
_8
161)
162)
163) 164)
165) 166)
167) 168) 169) 170) 171) 172) 173) 174 175) 176) 177) 178) 179)
seciyesini gsteren bu adi, zebunk ve ahmak szler..." (a.g.e., s.209) TC'nin hibir resmi tarihinde, bu Padiahlar ve son Halife hakknda, byle sert ifad eler yoktur. stanbuldaki ngiliz Yksek Komiseri Rumbold'un Curzon'a telgraf (22 Eyll 1922): "General Harington pek kaygl. Bir yanarda zerinde oturuyoruz, stanbul'da 20 bin silahl Rum, bir o kadar da silahl Trk var. Kuvvetlerimiz yetersiz. Kenti terk edebiliriz." (B.N. imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s. CXVI) Msrolu bir baka kitabnda da diyor ki: "Sultan Vahideddin, hayatn tehlikede grnce stanbul'dan ayrlmay kararlatrm ve bu maksatla General Harington'a mracaat etmiti. Bu,ngilizlerin arayp da bulamad, daha doru bir ifadeyle, yllardan beri planladklar ikiyzl siyasetin istenen sonucuydu." (Hilafet, s.183) ngilizlerin Vahidettin'e kar ikiyzl bir politika gdp gtmediklerini, nc Blmde belgeleriyle greceiz. Hepsi Msrolu'nun yaktrmas. nk Vahidettin, neden ayrldn anlarnda (nc Blm, paragraf 14'te) aklamaktadr. "Prens (!) Sami Beyzade Fethi Sami Bey, Reat Paann intihardan nce yazp brakt mektubun canl ahididir." (K.Msrolu, Lozan, 3.C., s.151) Nasl inanacaz buna? Fethi Bey bunu kimseye aklamyor da yllarca sonra, acaba neden yalnz K.Msrolu'nun kulana fsldyor? Ayrca Osmanl terifatnda 'prens'in karl 'ehzade'dir. ehzadelere de 'bey' deil, 'efendi' dendiini biliyoruz. Sami Bey ehzade deil! yleyse neden Prens? Hele Prens... Bey ne demek? Bu konular en iyi Ylmaz ztuna bilir. Aklasa da hep birlikte doruyu rensek. Belleten, say 211, s. 1171. K.Msrolu, Jeschke'nin Kurtulu Sava Kronojisi'nin 2. cildine bakp (s.11) bu ksa bilgiyi alm ama bu ksa bilginin dayand asl kaynaa bakmam. Bakm olsayd, doruyu renir, muhayyilesini zorlayp gerei alt st etmezdi. Oysa kendi bile diyor ki: "Baka vesikalarda grmenin gereini kim kavrar, kim bu zahmete katlanacak derecede haktanrdr." (Hilafet,s.219) Hem bu kadar hakl bir ikyette bulunup hem de zahmetten kamak olur mu? Mustafa Mftolu, konuyu daha da saptryor: "Ankara hkmetince tayin ettirilen (!) Padiah yaverlerinden gen bahriyeli, Refet Paaya 'Padiah ngilizler yarn sabah karyorlar' diye alayarak haber vermi, Refet Paa da' Budala, ne zlyor, ne alyorsun' vb..." demimi. (Yalan Syleyen Tarih Utansn, 8.C., s.152) Dayana olmayan uyduruk bir ssleme. Rza Tevfik, Biraz da Ben Konuaym, s.235. Jeschke, a.g.e., s.245; B.N.imir, Vahdettin'in Ka ve Sonu, 26.11.1973 (1. blm), Cumhuriyet gazetesi. R.H.Karay, Minelbab ilelmihrap, s. 217 vd.; Rza Tevfik, a.g.e., s.245 vd. Jeschke, a.g.e., s.248-249; bu konumann genie bir zeti Jeschke'de var. Vahidettin hl milliyetilerin bolevik ve aznlkta olduklar kansndadr. Taner Baytok, ngiliz Kaynaklarndan Trk Kurtulu Sava, s.37; B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, zeti s. XXXVIII, orijinali s. 66. S. R. Sonyel, D Politika I, s.110. a.g.e., s. 110. )a.g.e., s. 147; Jeschke, ngiliz Belgeleri, s.241; B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, zeti s.LX, orijinali s.121. Jeschke, ngiliz Belgeleri, s.9 (Br.IV No.529) .ngilizler bu szlerini tutmular, yalnz Vahidettin'i deil, birok kiiyi de yurtdna karmlardr. Yerinde greceiz. Sina Akin, stanbul Hkmetleri, s.145 vd. B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, zeti XCII, orijinali s.337; E.Ulubelen, ngiliz Belgelerinde Trkiye, s. 268. B.N.imir, a.g.e., zeti s. XCIII, orijinali 338; E.Ulubelen, s.269. a.g.e., 2.C., zeti s.XCIV, orijinali s.340; oysa Vahidettinciler srekli, ngilizlerin Vahidettin'e destek vermediklerini ileri srp duruyorlar!
de
bi
an
_8
180) 181) 182) 183) 184) 185) 189)
190)
191)
192) 193)
194) 195)
196)
197) 198)
199) 200)
201) 202)
S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.217. B.N.imir, a.g.e., 4.C., zeti XCI, orijinali s.397. a.g.e., zeti s.XCII, orijinali s.397. Jeschke, ngiliz Belgeleri, s.250; Kronolojisi II, s.11 (14 Kasm 1922). Yakn Tarihimiz, 3.C., s.385 vd. Harington'un anlarndan aktaran N.H.Ulu, Halifeliin Sonu, s.76; ayrca, Jeschke, Kronoloji II, s.11 (15 Kasm 1922). Harington'un anlarndan aktaran N.H.Ulu, a.g.e., s.80; Vahidettin'i Yldz'dan almakla grevlendirilenlerden biri olan ngiliz Yksek Komiserlii tercman Mattews, olay ayrntl olarak kaydetmitir, B.N.imir, Vahdettin'in Ka ve Sonu, 27 Kasm 1973, Cumhuriyet gazetesi. Abdurrahman Dilipak ise yle yazyor: "Vahdettin'in gidii gizli deildi." (C. G. Yol, s.319) Alternatif tarihiliin ilkeleri yava yava beliriyor: Uysa da uymasa da, her gerein aksini iddia etmek! Vahidettin de, Malta'ya gittiinin gizli tutulmasn, basn aklamasnn ancak leden sonra yaplmasn ister. Malaya gemisi saat dokuz sularnda stanbul'dan ayrlacaktr. (B.N.imir ayn yerde) V.G.Cehenneminde, s.39. Zaten 1919'dan beri Hicaz'n birok kesimlerinde hutbede, Vahidettin'in deil, Kral Hseyin'in ad zikredilmektedir ki bu olgu da mektubun uydurma olduunu kantlyor. (Bilal N-imir, Halifesiz Elli Yl, dizi yaznn 1.blm, 24 Mart 1974, Cumhuriyet) Nitekim 7 Mart 1924 "gn H-seyin halifeliini resmen ilan edecektir. (C.Kutay, Trkiye stiklal ve Hrriyet Mcadeleleri Tarihi, 20.C, s. 11256) Ama slam alemi genel olarak, ne Vahidettin'in halifeliinin srdn kabul etmi, ne Abdlmecit'in halifeliini ciddiye alm, ne de Hseyin'in kendini Halife ilan etmesine nem vermitir. nk artlar btnyle deimi, mmet dnemi sona ermi, Yakn Douda da milli devletler dnemi balamtr. R.Cevat Ulunay, bulunmad karlama sahnesini, daha da ssl anlatyor. (14 Kasm 1969, Tercman) Dorusu: Vahidettin, "Hayfa, Kbrs veya svire'ye yerlemek istediini" bildirmitir. Vahidettin'in ngilizlere ne kadar teslim olduuna ilginizi ekerim. Dr.Rza Nur anlarnda yle yazyor: "Vahidettin ngiliz harp gemisiyle kat, Malta'ya, oradan Hicaz'a gitmi, erif Hseyin biraz sonra Vahidettin'i kovmu." (Hayat ve Hatratm, s.980) erif Hseyin'le Vahidettin arasnda bir anlamazlk kt, Vahidettin'in beklenenden nce Hicaz' terk etmesinden anlalyor ama Hseyin'in Vahdettin'i kovduu doru deildir, hibir kaynakta bu iddiay dorulayan bir kayt bulunmuyor. J.L.Grammont-Mammeri, Fransa'nn Cidde Bakonsolosunun raporlarna dayanarak, Vahidettin'in "Hacdan birka hafta nce, yani Hac grevini yerine getirmeden, 2 Mays 1923'te bir ticaret gemisiyle Cidde'den ayrldn" belirtiyorlar. (Tarih ve Toplum, s.58, dipnotlar: 42. ve50/16.say) B.N.imir, ayn tefrika, 4. ve son blm, 29 Kasm 1973, Cumhuriyet gazetesi; belgelerin knyeleri var. Fransa Bakonsolosu, 1 Haziran 1923 gnl raporunda, "Sabk Sultann, bekle nenden 15 gn nce, genel ilgisizlik iinde, San Remo'ya gelip yerletiini" bildirmektedir. (Tarih ve Toplum, s.61, dipnot: 51/16. say) A.Dilipak ise, yle yazyor: "Vahdeddin, Malta zerinden Roma'ya gitti." (C.G.Yol, s. 117) Hicaz' atlad gibi, Vahidettin'i de, hi grmedii Roma'ya yolluyor. K.Msrolu ise diyor ki: "Hi kimsenin, 'niin lmeyip de katn ileri srerek onu vatan ihaneti ile sulandrmas, akl ve mantk ii deildir." (Lozan, 3.C., s.148) Bu da bir grtr. nsana fazla ters de gelmiyor. Ama katklar iin Enver, Talat ve Cemal Paalar neden aalyor? Arada ne fark var? N.F.Ksakrek, Abdlhamit'in sadrazamlarndan Sait Paa iin diyor ki: "...sknca, bir yabanc elilie snacak kadar bedbaht ve seciyesiz adam..." (Vahidddin, s.44) Hindistan Mslmanlarnn grn yanstan bir gazeteden:
de
bi
an
_8
203)
205)
206) 207)
208) 209) 210) 211) 212) 213)
de
204)
"Halife-yi mazul Vahideddin, harekat- ahsiye ve siyasiyesiyle, sonuna kadar Britanya hkmeti ve dmanlarla terik-i mesai ederek, slam ve Anadolu'yu temsil eden BMM hkmetini ezmek ve mcehedatn akim brakmak ve binnetice alem-i islam baltalamak gayesini takip etmitir. En son ihaneti, Britanya hkmetine ilticasdr ki bununla, yzndeki perdeyi kaldrm ve alem-i islamn baz kelerince mehul kalan hviyet ve amal-i gayr-i meruasn, uluorta meydana koymu olmasdr... ngiltere hkmeti, bu ahs- menfuru, Hindistan veya dier diyar- islamiyeden birisine ikame eylemekle bir ey kazanamayacaktr. nk alem-i islam, artk intibaha gelmi (uyanm) ve her hangi kisve ile olursa olsun, aldatlmaya raz olmadn, efali ile ilam ve ilan eylemtir." (Aktaran Mim Kemal ke, Gney Asya Mslmanlarnn stiklal Davas, s.121) M.Mfit Kansu, son Osmanl Meclisi'ne milletvekili seilmitir. ubat 1920'de Meclis'e katlr.Sivas Kongresi Heyet-i Temsiliyesi yelerinden olduu iin Vahidettin'in kendisini grmek istediini haber verirler. M.Mfit Kansu anlarnda, Vahidettin'le konumasn yle anlatyor[zet]: "lk sze balayarak, 'Heyet-i Temsiliye benim saltanat tacmn prlantalardr. Allah sizden raz olsun, vatan ve milleti, saltanat ve hilafeti kurtardnz. M.Kemal Paa hazretleri inallah afiyettedirler, stanbul'u terif etmeyecekler mi? Kendisiyle bulumaya hasretim.' dediler. ardm. yle byle bir cevap ile karlk verdim... Nihayet, 'Beyefendi, dmandan memleketimizi kurtarmak iin ne gibi are dnyorsunuz?' dedi. O zaman Bursa henz Yunanllar tarafndan igal edilmemiti. Ben de, 'Efendimizin Anadolu'ya hatta Bursa'ya kadar terifleriyle {gelmeleriyle) mesele hallolunur.' dedim. Buna cevaben, 'Ne suretle?' dedi. 'nk halk Padiahlarn balarnda grrse bir genel ayaklanma olur ki dman buna kar duramaz' dedim. fakat bu szm Vahidettin'i fkelendirdi, sert bir tavrla ayaa kalkt:'Beyefendi, byk atalarmn bakentinden bana firar m (kamay m) teklif ediyorsunuz?' demesi zerine, 'Hayr, milletin ve vatann bu skk ve zor zamannda, byk atalarnz gibi milletin bana gemenizi teklif ediyorum.' dedim. Ben de bunu galiba biraz sert sylemi olacam ki Vahdettin cevap vermeyerek ban saa doru evirdi ve denize bakmaya balad, ben de kap hizasnda duran Yaver Paaya baktm; bir iaretle grmenin sona erdiini, odadan kmak lazm geldiini anlatt. Bir temenna ederek (selam vererek) kap dar ktm." (Atatrk'le Beraber, 2.C., s.539 vd.) Anadolu'ya gemesi nerilince, bunu, ulu atalarnn bakentinden kamak olarak niteleyen Vahidettin, hayat sz konusu olunca, gizlice stanbul'dan ayrlacaktr. Yll 600 ngiliz lirasna. (A.kr Esmer, Vahidettin'le Sen Remo'da Bir Karlama, YaknTarihimiz, 4.C., s.215-217) Ankara'nn Roma Temsilcisi Celalettin Arif Beyin 30 Mays 1923 gnl raporu: "talyan hkmeti kendisini polis nezareti (gzetimi) altnda bulunduruyor." (B.N.imir, Bizim Diplomatlar,s.204) A.Dilipak ise yle yazyor: "A yaad ama onurlu ld." (C.G. Yol, s.282) V.G.Cehenneminde, s.110, 143, 144, 150. Bu geni kadroya, byk bir pikinlikle T.M.Gztepe de katlacaktr: "Bu dakikadan itibaren ben de u drt ba mamur villann daimi ve itibarl sakinlerinden biri oluyordum Berlin'de carma tak diyen ktln ve karlatm saysz zorluklarn burada az tadyla acsn karacama iyiden iyiye aklm kesmeye balamt." [s.140,141) Vahidettin'in lmne.kadar da kkte kalr. V.G.Cehenneminde, s. 127, 159. Vehip Paa ile anakkale Sava dolaysyla ilerde bir daha karlaacaz. M.Sabri Efendi hakknda, nc Blmde bilgi verilecektir. Akas, Cumhuriyeti devirip yeniden iktidara gelmek iin! V.G.Cehenneminde, s.128vd. V.G.Cehenneminde, s.159; Mevlanzade Rfat, btn ayrlk Krt hareketlerinde yer alan bir politikac-yazardr. (U.Mumcu, Krt-islam Ayaklanmas, s.11,16,59,184,186); 24.10.1921 gnl ngiliz istihbarat raporunda da, Mevlanzade Rfat iin zetle yle deniyor: "Mevlanzade Rfat ile teki Krt nderlerin, kendilerine mali yardm yaplrsa, Yunan davasn desteklemeyi kabullendikleri biliniyor." (S.R.Sonyel, ngiliz stihbarat Servisi, s.216)
bi
an
_8
214)
215) 216) 217) 218) 219) 220) 221) 222) 223)
224)
225)
226) 227) 228)
229) 230) 231) 232)
Byle bir olan Mevlnzade'yle, 'Trkiye nklabnn yz' adl kitab ve baz iddialar dolaysyla, nc Blmde, yeniden karlaacaz. Edirne statistik Md. Edirne'de Yunan desteiyle karlan Temin gazetesinin sahibi (Mustafa) Neyir hakknda ksa bilgi iin: O.Sami Coar, Milli Mcadele Basn, s.208) M.Neyir, zaferden sonra Selanik'e kaar, Yunan paras ile Hakikat adnda bir gazete karr ve Trkiye aleyhinde yaynlar yapar, (a.g.e., s. 209, dipnot 2) Cemal Behet, eyh Sait syan, s.16. V.Gurbet Cehenneminde, s.159vd. Mesela H.R.Soyak, 1.C., s.315-316, 335 vd; E.Aybars, stiklal Mahkemeleri s.384, 391393. a.g.e.,s.114. a.g.e., s.100. a.g.e., s.100, 108, 140. Ayrnt iin: Prof.Dr.Ergn Aybars, stiklal Mahkemeleri, 378. M.Bardak, Show dergisi, 30 Nisan 1995, say 111. N.F.Ksakrek, s.207; Dr.Rza Nur, bu iki karde iin u bilgiyi veriyor: "Zeki, San Remo'dan.bana mektup yazd. Diyor ki: 'Size syleyeceim pek mhim srlar var. Oraya geleyim. Fakat bana yazacanz mektubu u adrese yaznz. i pek gizli tutmalym. Vahidettin haber almasn.' Bu adam casus da. Hem velinimetine ihanet ediyor. Eder, ok ahlaksz bir irkeftir. Zaten kz kardei de Zeki'ye lanet okuyur. Diyor ki:' Beni sokaa atan Vahidettin gibi bir adama gitti de yaver oldu, ona hizmet ediyor. Benim kardeim alaktr.' Bu kadn Vahidettin'in mstefresi (odal) idi. Sinoplu ve erkesdi... Sonra karsym diye Msr'a gelmi, evkaftan aylk balatm, kendisini Nil'e atm, kurtarmlar. Sonra Kahire'de evlenmi, boanm, kerhane.am, nihayet Zengibar'a gitmi, imdi orada 'Padiah karsym' diyor ve bir kerhane ileti-yormu." (3.C., 980 vd.) Zeki'nin, herhalde parann bittii sralarda, birka kuru alrm umuduyla, bir ara gerekten Ankara hesabna alt ve Cenova Konsolosluu aracl ile Roma Bykeliliimize, Vahidettin'in ilikileri hakknda gizli raporlar gnderdii anlalyor. (B.N.imir, Bizim Diplomatlar, s.207 vd.) Buna karlk, para alp almad belli deil. Baz yazarlar Vahdettin'in, yurt dnda yaayan bir Osmanl paasnn aracl ile M.Kemal'den para yardm istediini yazyorlar. (Mesela D.Avcolu, Milli Kurtulu Tarihi 1.C. s.208) Bu iddiann kayna H.Rza Soy akn anlardr. (1.C., s.31) Ama "H.R.Soyak'n verdii bilgi farkl. Sz konusu Osmanl paas, 1923 yl yaznda, "...hal ve tavrndan [Vahidettin'in] maddi sknt iinde olduunu, yardma muhta bulunduunu sezdim" diye yazm ve M.Kemal'den, Vahidettin'e yardmda bulunmasn rica etmi. Yani yardm isteyen Vahidettin deil. stelik o.tarihte henz yardma da ihtiyac yok; paann gayretkelik ettii anlalyor. Zeki'nin Vahidettin'e sylediklerinin tamam u: "Ulan, ne rezalet bu be! arya kamyorum,ayptr, rezil rsva olacaksnz. Biraz utanmak lazmdr!" Vahidddin, s.218, 220. V.G. Cehenneminde, s. 15; Ylmaz etiner "Son Padiah Vahdettin" adl kitabnda, bu yeni yaver, eski Hademe-yi Hassa ve Mzka-y Hmayun Kumandan Zeki'den yle sz ediyor: "Zeki Bey(nger) sarayn Mzka-y Hmayun Mdrdr, stiklal Marmz ayn Zeki Bey bestelemitir.. " (s.262, dipnot) Bir cmleye bu kadar ok ve artc yanl sdrmak da byk ustalk! stiklal Marnn bestecisi Zeki Beyin soyad nger deil, ngr'dr; Mzka-y Hmayun'un Mdr deil, saray orkestrasnn efidir; Cumhurbakanl Orkestrasnda eflik, Musiki Muallim Mektebi'nde Mdrlk yapar, 1934'te emekliye ayrlr, 1958'de lr. Yaver Zeki ise, Mzka-y Hmayun'un mdr deil, orada grevli askerlerin kumandandr, 150'likler listesinin 2. srasnda yer almaktadr ve 1930'larda Nis'te intihar etmitir. K.Msrolu, S.Mcahitler, s.91; H.H.Ceylan, Byk Oyun, 1 .C, s.21. A.Reit Rey, Grdklerim-Yaptklarm, s. 263'e dayanarak, Sarkl Mcahitler, s.91. Nihal Atsz, Trk lks, s.85'e dayanarak, S. Mcahitler, s.91. Grp ittiklerim, s.146'ya dayanarak, Sarkl Mcahitler, s.91.
de
bi
an
_8
233) 234) 235) 236) 237) 238) 239) 240) 241) 242) 243)
244)
.H.Okday, s.354. Vahidettin ayn sz Rauf Orbay'a, 8 Kasm 1918 gn de sylemitir. (Yakn Tarihimiz, 2.C.,s.240) C.Kutay, stiklal Savann Maneviyat Ordusu, s. 172 vd.; Yakn Tarihimiz, 2.C., s.240. G.Jeschke, ngiliz Belgeleri, s.6; ngiliz Yksek Komiserlii siyasi maviri T.B. Hohler'in 4 Kasm 1919 gnl raporu, Br. IV. No.578. A.F.Trkgeldi, s.274, 275, 276; A.F.Trkgeldi'nin, st kapal ve dikkatli bir dil ile Vahidettin'i nasl eletirdiini hatta aaladn dikkatinize sunarm. Osm.T.Kronolojisi, C.4, s. 441 ve 444'ten aktarlmtr. Son Sadrazamlar, 4.C., s.2096 vd. Metin sadeletirilmiitir. .H.Okday, s. 380. Yakn Tarihimiz, 3.C., s.316. Vahidettin hakknda, belgelere ve olgulara dayal genel bir analiz: S.Akin, stanbul Hkmetleri, s. 591-600. N.F.Ksakrek diyor ki: "Vahidettin'in Bayaveri Avni Paaya gre Padiah, parasnn tam bittii anda bu lm kendisi hazrlamtr, yani intihar etmi... Onun intihar kast gttne ihtimal verilemez. nk derin ve iddetli bir mmindir." (Vahidddin, s. 225) Osm.T.Kronolojisi, 4.C., s.444.
de
bi
an
_8
KNC BLM
MUSTAFA KEMAL 1 M.Kemal aleyhindeki eitli iddialara giri Bazlar M.Kemal'e kar. Olabilir. Herkes M.Kemal'den yana olacak deil ya. Ama bir ksm, yalnz Milli Mcadele ve sonraki dnemdeki baz dnce ve uygulamalarn eletirmekle yetinmiyor, M.Kemal'i, annesinden balayarak1 btnyle karalamaya, onunla ilgili her olay, bu arada Milli Mcadele'yi de kltmeye abalyorlar. En alkanlar, sada Kadir Msrolu, solda Yaln Kk. Ayrca bir blm, tarihin M.Kemal'e gre deitirildiini de ileri sryor. Mesela Y.Kk diyor ki: "Gemiinde baardan ok baarszlk olan bir kimse, ihtilal lideri olursa ve iktidarda kalrsa, tarihi, gemiini gzelletirebilecek biimde yazmak ve yazdrmak durumundadr." (T.. Tezler 5, s.255) M.Kemal'in iirme bir gemie ihtiyac olduunu hi sanmyorum. Zaten z aferle sonulanan Milli Mcadele'nin siyasi ve askeri lideriydi. Bu tarihi rol onu, sonraki dneme de lider olarak tamaya yetecek nem ve arlktadr. leri srlen btn iddialar, tarih srasna gre aktaracam. Y.Kk'n, 'sonradan eklendiini ya da gzelletirildiini' iddia ettii konu var: Vatan ve Hrriyet Partisi, Hareket Ordusu ve anakkale. (T.. Tezler 5, S-255) lkinden balayalm. 2. Vatan ve Hrriyet Partisi (1905-1906) Y.Kk diyor ki: "M.Kemal iin 'Vatan ve Hrriyet partisi kurmu' deniliyor. Ben bar bar ba ryorum, ne zaman kurmu' diye." 2 [..] "1919 yazna kadar Kemal'in yannda hi politika bulunmuyor. Vatan ve Hrriyet partisinin tmyle bir hayal olmas ihtimali ok yksek grnyor; ilk kez 1937 ylnda ortaya atlyor. Ortaya atan Kemal Paadr, yazan Afet (nan),3 tanklk eden de o sraca Kemal'in milletvekili yapt iki kiidir.4 Bir tarih dergisinde bunlarn yaymlanmas utan kayna olmaldr. Ynetimini salama alm bir lider, otuz yl sonra kendisinin gemie dnk hayal ettii bir proje ile ilgili iki [yalanc] tank bulmakta glk ekmeyebilir." (T..Tezler 5, s.47) Y.Kk yanlyor. 1. nce, Vatan ve Hrriyet, bir parti deil, gizli bir 'cemiyet'tir; kaynaklarda
de
bi
an
_8
rgt'. 'komite' diye de niteleniyor. 2. Konu ilk defa 1937'de ortaya atlm da deildir: M.Kemal, ok n ce daha 1922'de Ahmet Emin Yalman'a bu konuyu anlatm ve aklamas 10 Ocak 1922 gnl ve 1468 sayl Vakit gazetesinde yaymlanmtr.5 3. Ciddi kaynaklarda bu konu ayrntl olarak incelendii iin ben sadece Hollandal aratrmac Eric Jan Zrcher'in Milli Mcadelede ttihatlk adl kitabndan bir paray olduu gibi aktarp bu konuyu kapatacam: "M.Kemal'in, Suriye'de gizli bir rgtn (Vatan ve Hrriyet Cemiyeti)6 yesi olduunu ve bu rgtn Selanik'te bir ubesini kurduunu dorulayan iki bamsz kaynak var: lk kaynak, M.Kemal'in nl olmasndan ok nce 1913'te Alman generali mmhof tarafndan yazlm bir makaledir... kin ci kaynak, 1912'de Selanik'te baslm, Faik Reit Unat'n bulduu bir ders kitabdr." (s.71)7 Y.Kk'n doru olmadn iddia ettii birinci yurttalk bilgisi buydu. Demek ki doruymu!
Bu tek konuda Y.Kk u drt iddiada bulunuyor. Hepsini grelim: 3/1. M.Kemal Hareket Ordusu ile stanbul'a gelmemitir. Bu iddiasn, M.Kemal hakkndaki tezlerine8 ve M.Kemal'in 1919'da C.Abbas'a yazdrd ve Tasvir-i Efkr gazetesinde yaymlanan hayat hikyesine dayandryor9 ve unlar yazyor: "[Hayat hikyesinde] M.Kemal Hareket Ordusu ile birlikte stanbul'a geldii ve savat iddiasnda hi bulunmuyor. Bu anlatmda stanbul'a geldii iddias bile bulunmuyor (T..Tezler 5, s.36). Uur Mumcu, M.Ali Aybar'n anlarn Cumhuriyet gazetesinde yaymlad srada, Hsn Paa ile M.Kemal'in birlikte bir fotorafn yaymlayarak, bunun Hareket Ordusu'nun girdii stanbul'da, Sirkeci'de ekilmi olduunu iddia etti. Derhal bir mektup yazarak bunun doru olamayacan iddia ettim; gerekelerimden birincisi, M.Kemal'in atalca'ya geldiine dair bir iaretin olmad noktasnda toplanyordu (s.36). yle anlalyor ki kuvvetler "stanbul'a hareket" ediyor ve kendisi bulunmuyor (s.53). Kemal'in Hareket Ordusu ile birlikte stanbul'a yrd konusunda, hibir kayt veya iaret yok (s.56). Brokratik mekanizmalar iinde kalarak ykselmeyi planlayan Kemal, hem Mekadonya'daki silahl zgrlk hareketlerinin, hem de stanbul'a yryn dnda kalarak, dzen ile balarn srdryor (s.62)." Sayfalarca sren bu tr kesin ifadelerden ve yaktrmalardan sonra birdenbire i deiiyor; nk Y.Kk, ilk kez varln rendii bir kaynakta deiik bir bilgiye rastlam.10 Hayretle diyor ki: "Bir kaynakta atalca'da Hareket Ordular sava dzenini bulabildim; burada Tmen Kurmay Bakan olarak Yzba M.Kemal var (s.247)." Bunun zerine, bir U dn yapp M.Kemal'in atalca'ya kadar geldiini k abul ediyor ama daha ileri gittiine ihtimal vermiyor: "atalca'da kald anlalyor." (s.247) Fakat ie bakn, kitabn yazadururken yeni bir kaynak daha kefediyor: Rauf
de
bi
an
_8
3. Hareket Ordusu (1909)
Orbay'n krk yllk anlar! Rauf Orbay anlarnda yle demektedir: "M.Kemal Paay ilk defa, 1909 yl Nisannda, stanbul'un o zaman Makriky denilen Bakrky telgrafhanesinde grmtm. Erkan- Harbiye Kolaas (kurmay nyzba) rtbesinde idi. Hareket Ordusu Kumandan Mahmut evket Paann emirlerini yazdryordu. Telgraf Mdrnn koltuunda Mahmut evket Paa oturuyordu." (s.302)11 Y.Kk, bunun zerine yle yazyor: "Bakrky'e kadar geldii anlalyor." (s.302)12 Ve bu konudaki bilimsel dansna, drdnc iddiasna kadar ksa bir ara ver iyor. Drdnc iddias dolaysyla bu konuya yeniden dneceiz. 3/2. Y.Kk, "M.Kemal Hareket Ordusu Komutan deildir." diye yazyor. (s.255) Zaten byle bir iddiada bulunan yok. Kendi ileri sryor, kendi kar kyor. 3/3. Y.Kk'n bir baka iddias da M.Kemal'in Hareket Ordusunun Kurmay Bakan olmad. Diyor ki: "Hareket Ordusu eninde sonunda bir ihtilalci yrydr; Kemal'in ise bu tr hareketlenmelerle bir ilgisi grlmyor; daha ok bir kariyer subay. Hareket Ordusu dzensiz, kark ve bir anlamda gerekten derme atma bir kuvvet olduu iin gerek Kurmay Bakannn olup olmad ve varsa kimlii zerinde karar vermek kolay grnmyor. Kesin olan, bunun M.Kemal olmaddr." (s.56) Ve u sonuca varyor: "M.Kemal Paann Hareket Ordusu Kurmay Bakanl, ok sonraki yllarda, Kemal Paa yeni ynetimin ba olarak durumunu salama alnca, Kemal Paay sslemek iin icad edilmi bir bilgidir." (s.247) Ama 200 sayfa sonra, yle yazyor: "Bir kaynakta atalca'da Hareket Ordular sava dzenini bulabildim; burada Tmen Kurmay Bakan olarak Yzba M.Kemal var. [..] Redif Tmeni Komutan Hseyin Hsn Paann Kurmay Bakan olduu anlalyor." (s.247) Kendi de daha nce, gerei az ok yanstm ama farknda bile deil; yle yazyordu: 31 Mart gerici asker bakaldrs Selanik'te duyulunca bir kuvvet gnderilmesi dnlmtr; redif kuvvetleri [11.Redif Tmeni] komutan Hseyin Hsn Paa, bu ilk oluturulan gcn [1.Karma Tmen'in] bana geiyor. M Kemal de bunun erkan- harp subay ya da Kurmay Bakandr." (s.36) [Kurmay Bakandr ve bu greve 13 Ocak 1909'da atanmtr.] 13 Ama M.Kemal'in stanbul'a gelmedii dncesine saplanp kald ve olay pek az inceledii iin gerisini bir trl zememi. Oysa gerek ok ak ve basit: M.evket Paa Selanik'ten gelip de komutay devralncaya kadar, atalca'da toplanp Bakrky'e ilerleyen birliklerin14 komutan H.Hsn Paadr; M.Kemal de onun, yani Hareket Ordusu'nun Kurmay Bakandr.15 Bu yzden de, 19 Nisan 1909 gn Hareket Ordusu adna yaymlanan iki bildiri de, H.Hsn Paann imzasn tamaktadr.16 3.Ordu Komutan M.evket Paa, ancak 22 Nisan 1909'da gelecek ve Hareket Ordusu'nun komutasn stlenecektir. Rauf Beyin anlarndan, M.Kemal'in stanbul'da, M.evket Paann kararghnda alt da anlalyor.17 Yani Bakrky'de kalmam, stanbul'a da gelmitir!
de
bi
an
_8
M.Kemal 20 Maysta Selanik'e dner.18 Gerek de bu, resmi tarihin yazd da bu. Kurmay Bakanl grevinin, Y.Kk'n iddia ettii gibi tanklar hayattan ve ortadan ekilince, ok sonradan icad edilmi olmadn da, M.Kemal'in btn tanklar sa ve ortada iken, 10 Ocak 1922 gnl Vakit gazetesinde yaymlanan aklamas kantlamaktadr. M.Kemal bu aklamasnda, Y.Kk'n adm adm ve inleye inleye kabul etmek zorunda kald gerei ksaca belirtmektedir: "31 Mart vakas oldu. Bu vaka zerine Makedonya'dan giden ktalarn ve ilk devirde Edirne'den bunlara katlan kuvvetlerin Kurmay Bakan olarak stanbul'a geldim. Balangta kumandan Hsn Paayd." (A.E.Yalman, a.g.e., 2.C., s.258) 3/4. Y.Kk'n bu konudaki drdnc iddias da u: "Btn tarihi kendi adna gre yazdrmasna karn, ne Kemal Paadan ve ne de resmi tarih yazclarndan kan, Kemal'in stanbul iin savatna dair bir iddia da bulunmuyor." (s.56) Kendi de bir Kurmay Bakannn elde tfek dorudan savaa katlmasnn sz konusu olmayacan kabul ediyor ve "kurmay grevi kararghta yaplr" diye yazyor ama yine de ve ille, "kerhen19 bulunduu gnll ordu stanbul iin sokak sava yaparken, M.Kemal'in atalca'da kaldn" ileri sryor, (s.247) Yoksa btn tezleri iflas edecek! Zehi tasavvur-u batl, zehi hayal-i muhal!20 Askeri Tarih ve Stratejik Etdler Dairesi (ATASE), 1994 ylnda, yani T..Tezler'in 5.cildinin yaymndan bir yl nce, Atatrk zel Arivinden Semeler dizisinin ncsn yaymlad. inde M.Kemal Paann 1909 ylna ait 10 sayl zel not defterinin hem asl, hem yeni yazya evrimi var. (47 -74. sayfalar) Y.Kk, "ankaya arivleri ald takdirde, tarihin alt st olacandan kuku duymuyorum" diye yazyordu (s.256). M.Kemal Paann bu zel not defteri, resmi tarihi deil ama Y.Kk'n kendine gre yazmaya yeltendii zel tarihi alt st ediyor; nk M.Kemal'in Har eket Ordusu ile stanbul'a girdiini ve askeri dzenlemelere etkin olarak katldn belgeliyor. nk defterde, Hareket Ordusunun stanbul'da ald askeri nlemlerle ilgili birok notlar, saylar, adlar, bilgiler, emir taslaklar bulunmaktadr. Y.Kk'n doru olmadn kantladn iddia ettii ikinci yurttalk bilgisi de buydu. Ama bu konudaki iddias da doru kmad. nc iddias anakkale'de M.Kemal'in nemli bir rol olmaddr. Bu k onuyu anakkale paragrafnda ele alacam. 4. Balkan Sava (1913) Sra K.Msrolu'nda. Onun bu konudaki iddiasnn kayna, Dr. Rza Nur'un malum ve mahut anlar. R.Nur'un yazdklarn, dorular ile birlikte veriyorum: "Balkan Harbinde son devrede Bulgar ordusu Tekirda'nda ve daha yukarlarda bulunuyordu."
de
bi
an
_8
(Dorusu: Tekirda'n yukarlarnda deil, atalca savunma hattnn karsnda) "Tarafmzdan Gelibolu yarmadasna bir ordu gnderilmiti." (Dorusu: Kolordu).21 "Bunun erkan- harbi (kurmay) Ali Fethi (Okyar) ile M.Kemal'di." (Dorusu: Bnb.Ali Fethi Kolordu Kurmay Bakandr, Bnb.M.Kemal ise Harekt ubesi Mdr). "Enver'in (Enver Paa) tertibi zere ayn zamanda bunlar da Bulgarlara hcum edecekler, Bulgar tmenlerini mahvedeceklerdi. Tertip yapld. Fakat Enver'in hcumunu beklemeden, M.Kemal Bulgarlara hcum etti ve perian olup kat." (Dorusu: Plan Enver tarafndan deil, Bakomutanlka hazrlanmtr. Plan ksaca yle: Hurit Paa komutasndaki "10.Kolordu [Kurmay Bakan Yarbay Enver], 8 ubat gn arky'e karma yapacak ve Gelibolu'daki Mrettep Kolordu ile birlikte, Bolayr karsnda bulunan Bulgar tmenine taarruz edilecek. Ama, Bulgar ordusunun geri ekilmesini salamak ve Edirne'yi kurtarmak. Mrettep Kolordu, kararlatrlan gnde [8 ubat 1913], iki tmeniyle [Nizamiye Tmeni ve 27.am Tmeni] taarruza geer. Fakat 10.Kolordu, karma gemilerinin 4-5 saat gecikmesi yznden, kararlatrlan zamanda arky'e karma yapamaz. Patlayan frtna da karmay zorlatrr. Ertesi sabaha kadar ancak bir tmenin karlmas tamamlanabilir. Bu arada Mrettep Kolordu, Bulgarlarn Marmara kysndaki kanadn geri atar ama sisli bir havada, Bulgar mevzilerine giren 27.am Tmeninin Arap askerleri sava brakp apulculua kalkar, Bulgar ihtiyatlarnn kar taarruzu ile dalarak kamaya balarlar. Bu dzensiz ekilme am Tmeninin dier birliklerine de yaylr. 10.Kolordu da zamannda yetiip taarruza geemeyince, Nizamiye Tmeni de geriye alnr. Bakomutan A.zzet Paa, 10. Kolordunun karaya kan tmeninin de geri ekilmesini emreder. Hareketten bir sonu alnmaz. Olay bu.22 Bir kolorduyu, Harekt ubesi Mdrnn hcum ettirdiini ileri srmek, Rza Nur'a yakr bir zrva! Bu kolordunun Komutan, komutay Harekt ubesi Mdr Bnb.M.Kemal'e brakm, Kurmay Bakanyla kahvede tavla m oynuyordu?) "Artk Bulgarlarn Gelibolu yarmadasna girmesinden korkulup Enver'in kuvveti de oraya gnderildi." (Dorusu: Bakomutan, Bulgarlarn ilerlemesinden deil, Gelibolu'ya yaplacak bir Yunan karmasndan ekinmitir.)23 "M.Kemal'in bu hyaneti yapmasnn sebebi, Enver'in eref kazanmamas, bu erefi kendisinin almasdr. Ne fecidir. Bizde byle hyanetler cezasz kalr." (Rza Nur'un anlar, 2.C, s.407) Dr.Rza Nur'un, bandan sonuna kadar iinde yaad Kurtulu Sava hakknda verdii basit bilgilerin bile ne kadar yanl ve uydurma olduunu, Dr.Rza Nur Dosyas adl kitabmda, ayrntl olarak aklamtm. stelik R.Nur, Balkan Sava'nn bu blm srasnda yurt dndadr. (2. C., s.407) ve ancak be yl sonra, 1918'de dnecektir. Be yl sonra yarm yamalak rendii olaylar, ruh dengesinin iyice bozulduu 1927'de, yani olaydan 14 yl sonra yazarken, iyice
de
bi
an
_8
birbirine kartrp arptm. M.Kemal aleyhinde ya, K.Msrolu hemen bu bilgiden (!) yararlanp yanllar derinletirerek yle yazyor: "M.Kemal, Balkan Harbi gibi erken bir devrede, arky karmas srasnda urad bozgun ve sebep olduu byk kayp (22.000 kii) yznden Bakumandan Vekili ve Harbiye Nazr Enver Paa tarafndan Sofya'ya srgn edilmitir." (Hilafet, s.142)24 Hangi yanl dzeltmeli? Bir kolordunun yenilgisi, Harekt ubesi Mdrne yklenilir mi? O kolo rdunun komutan, kurmay bakan, tmenlerin komutanlar yok mu ? nsan bir iddiada bulunur ama hi olmazsa enini boyuna denk drr, byle kesin kon uabilmek iin de olay biraz olsun inceler. (1) Zayiat, K.Msrolu'nun yazd gibi 22.000 kii deil, 2.679 kiidir: ehit : 15 subay, 867 er Yaral : 41 subay, 1801 er Kayp : 55 er (Toplam: 2679)25 (2) Mrettep Kolordu ile 10-Kolordu yetkilileri arasnda gerekten tartma km, olay Bakomutana, hatta, Sadrazama kadar yansm,26 Enver ile M.Kemal'in arasndaki soukluk daha da artmtr ama M.Kemal, Sofya'ya srgn edilmez, tersine 1.Mrettep Kolordunun Kurmay Bakanlna getirilir; 22.7.1913' ten itibaren 1.Mrettep Kolordu Komutanlna da vekalet edecektir.27 (3) M.Kemal'in Sofya ATASEmiliterliine" atanmas, sz konusu olaydan alt ay sonra, 27 Ekim 1913'tedir.28 Enver de, bu olaydan ancak 9 ay sonra, Ocak 1914'te Harbiye Nazr ve paa olacaktr; Bakomutan Vekillii ise savaa girdikten sonradr.29 Ksacas bu alternatif tarih yazarnn iddialar, iki anlamyla da tarihe uymuyor! Ama Msrolu, bu iddialarn, Lozan adl kitabnn 1.cildinin 148-151. sayfalarnda genileterek tekrar ediyor; Kolordu Kurmay Bakan Bnb.Ali Fethi'nin, 'baarszln sebeplerini aklayan' brorn de, derin askeri bilgisiyle (!), "gsterdii sebepler askeri ve mantki bakmdan tatminkr (doyurucu) deildir" diye eletiriyor ve u cmleyi ekliyor: "Dr.Rza Nur, Bolayr Kolordusunun bozgununun, M.Kemal ve Fethi Beylerin, Edirne'nin geri alnmas erefini Enver Paaya kaptrmamak gayesinden domu dehetli bir bozgun olduunu kaydetmektedir." (s.151) ddiasn Rza Nur'a dayandran bir yazarn, hakl kmas mmkn m? Edirne iin bir yar vardr ama o da Bolayr olayndan be buuk ay sonra, 22 Te mmuz 1913'tedir. Bu yarn ayrntsn, 2.Mrettep Kolordu Komutanl Emir Subay .Hakk Okday'n anlarndan izleyelim.30 "Edirne'yi Bulgarlardan geri almak gayesi ile harekete getik. Kolordu bu ileri harektnda ciddi bir Bulgar mukavemeti ile karlamad. Kaan Bulgarlar k ovalamaktaydk. Ara sra, ufak tefek art atmalar oluyordu ama nemli bir sava da vermiyorduk. Kahraman Edirne'yi Bulgar penesinden kurtarmak, bu gazi ehri yeniden fethetmek eref ve neesi iinde uuyorduk. Kolordu Edirne'ye 10 km. yaklamt ki arkamzdan tozu dumana katarak yaklaan bir otomobil
de
bi
an
_8
iinde bulunan Hrriyet Kahraman Enver Bey, yanmzdan hmla geti ve Edirne istikametinde uzaklat. Bu suretle 'Edirne Fatihi' unvann kazanm oldu. Halbuki Edirne'ye yaklancaya kadar Bulgar kuvvetlerini kovalayan, dmdar (ard) savalarn veren bizim kolordu idi. Enver Bey o srada baka bir kolordunun (Dorusu: Sol Kanat Ordusu) Kurmay Bakan bulunuyordu. Fakat frsat karmak istememi, Edirne'yi geri alma erefini bakalarna mal etmeyi hazmedememi, arkamzdan bir otomobile atlayp, biz Edirne'ye on kilometre yaklam olduumuz bir srada, bizim kolorduyu geride brakarak, Edirne'ye giren ilk komutan sfatyla Edirne'nin fuzuli fatihi olmak hevesine kaplmt." (Yanya'dan Ankara'ya, s.190) Ksacas Rza Nur bir balon uurmu, K.Msrolu da havada kapp biraz daha iirmi! nk ama, M.Kemal'in asker yann da rselemek ama bu yetmez ki. anakkale'deki ve Kurtulu Sava'ndaki roln de kltmek gerek. Buna altklarn da srasyla greceiz. 5. anakkale Sava (1915) 5/1. Savan ok ksa bir zeti Bu konudaki deiik iddialar grmeden nce, anakkale Savann ok ksa bir zetini vermek istiyorum. anakkale Boaz btn gemilere kapatlr. Amiral Souchon kumandasndaki Osmanl filosu Odesa ve Sivastopol' bombardman eder. 1.11.1914 Rus ordusu Dou Beyazt snrn geer, ngiliz birlikleri Basra krfezine kar. 3.11.1914 ngiliz-Fransz Birleik Filosu, anakkale Boaz giri tahkimatn bombardman eder. 25.11.1914 Churchill, Sava Komitesine anakkale Boaz'na taarruz edilmesini nerir. 11. 1. 1915 Amiral Carden, Deniz Bakanlna anakkale'ye taarruz iin hazrlanan plan sunar. 28.1. 1915 Sava Komitesi, anakkale Boaz'nn donanmayla zorlanmasna karar verir. 19.2.-17.3.1915 Birleik Filo, anakkale Boaz giriindeki ve orta kesimdeki tabyalar (korunakl sabit bataryalar) tahribe alr. Bu sre iinde Boaz' ve Bolayr', on drd gndz, yirmi biri gece olmak zere bombalayacaktr. Giriteki tabyalar susturulur. Mayn arama ve tarama etkinlii kesintisiz srdrlr. Ruslar da stanbul Boaz'na karma iin hazrlk yaparlar. ngiliz kara birlikleri Mondros adasnda toplanmaya balar. Birleik Filo Komutanlna Amiral de Robeck, Kara Kuvvetleri Bakomutanlna Orgeneral an Hamilton atanr. Her ey umut verici grnmektedir. 18 Mart gn Boaz'n 27. 9. 1914 29.10.1914
de
bi
an
_8
Birleik Filonun ok gl ate destei altndaki mttefik kara kuvvetleri ile Trk birlikleri arasndaki kanl sava 25 Nisan 1915'ten 1916 ylnn bana k adar, sekiz buuk ay srecektir. stanbul yolunu aamayan Mttefik kuvvetleri, 19/20 Aralk 1915'te Arburnu, 8/9 Ocak 1916'da Seddl-bahir kesimini boaltarak ekilirler. Birleik Filo bu sre iinde de, Goliath, Triumph ve Majestic sava gemileri ile birok nakliye gemisi kaybedecektir.32 ki yann kayplar (25 Nisan 1915-8 Ocak 1916) Trkler'in genel kayb (ehit, yaral, hasta, esir vb.): 213.882 33 Mttefikler'in genel kayb: 252.000 34 Artk anakkale Sava hakknda baz aydnlarmz ile Y.Kk ve Vahidettinci yazarlarn neler dediklerini gzden geirebiliriz. 5/2. anakkale bir zafer midir? Aktel dergisinin 18 Mart 1992 gnl 36. saysnda, Sefa Kaplan'n anakk ale Savan ele alan bir yazs var; yazsnn bal yle: "anakkale Sava: Zafer mi, Yas m?" Dergi yazar, etin Altan'n bu dorultudaki grlerine yer vermi. Aktary o-
de
bi
an
donanma ile zorlanmasna karar verilir. Ama Nusret mayn gemisi, 17/18 Mart gecesi, Karanlk Liman ile Morto Liman nne, gizlice 30 kadar mayn brakacak ve dman karakol gemilerine ve mayn tarayclara grnmeden geri dnecektir. 18 Mart 1915 (Deniz sava) Sabah, sava planna gre sra olarak dizilmi gemiler (15 ngiliz, 4 Fransz zrhls, 3 kruvazr, birok yardmc sava gemisi, torpidobot ve mayn aramatarama gemisi) anakkale Boaz'n zorlayp Marmara'ya gemek zere ilerlemeye balarlar. Yedi saat sonra Birleik Filo geri ekilir; nk Boaz'n maynlardan temizlenmi olduunu sanan 16 sava gemisinden 3', Nusret'in brakt maynlara arparak batm, 3' topu atei ve mayn dolaysyla ar yara alm, 3 torpidobot da sulara gmlm, kuvvetinin te birini yitirmitir. Taraflarn insan kayplar: Trk taraf 97 ehit ve yaral, ngiliz ve Franszlar 800 l.31 24 Mart 1915 anakkale'nin savunulmas iin 5.Trk Ordusu kurulur ve Mareal Liman von Sanders, 5.Ordu Komutanlna atanr. 27 Mart 1915 ngiliz Sava Komitesi, anakkale'nin almas iin deniz ve kara kuvvetlerinin birlikte hareket etmelerine karar verir. 28.3-24.4.1915 anakkale'ye asker karmak iin hazrlk. 25 Nisan 1915 Gn domadan, 308 sava ve nakliye gemisi ve karma aracyla Boaz'n Asya yakasna ve Gelibolu'nun eitli kesimlerine karma balar.
_8
rum: "Bizdeki optik hatalar, anakkale savalarnn bir zafer olarak gsterilmesiyle balar. Birinci Dnya Savanda Alman Genelkurmaynn kendi donanmasn riske etmeden, dman donanmasn anakkale'de bizim 250 bin kyly ldrterek durdurmas, belki Feldmareal Liman von Sanders iin o sralarda bir zafer idi ama hibir Alman'n burnunun kanamad bu kanl plan bizim iin tam bir Alman kazyd.35 [..] Her yl kutladmz anakkale Zaferi, aslnda 'anakkale Yas' olarak anmsand zaman dzelebilir oradaki optik hata. nk 250 bin kii ldkten sonra stanbul yine igal edildi. Byle ters sonulu zafer nerede grlmtr? Adna anakkale Zaferi dediimiz ey, zafer filan deildir." 36 Trk-Alman anlamasndan sonra, bir an nce savaa girelim diye Almanlarn bizi nasl zorladklarn, o tarihte Genelkurmay stihbarat ubesi Mdr olan Kazm Karabekir, iki kitabnda anlatr.37 Yzba Selahattin'in, Rauf Orbay'n, M.Kemal'in anlarnda, Hikmet Bayur'un bu olaylar yabanc belgelerle destekleyen kitabnda, Prof.Dr. Jehuda L.Wallach'n38 ve Peter Hopkirk'in39 eserlerinde, Almanlarn bize attklar kazklarla ilgili birok rnek yer almaktadr. Almanlarn, kendi zerlerindeki basky azaltmak iin bizi douda Rusya'ya saldrmaya ve gneyde de ngilizlere kar Kanal hareketine zendirdiklerini artk her ilgili biliyor. Ama "Alman Genelkurmaynn kendi donanmasn riske etmeden, dman donanmasn anakkale'de bizim 250 bin kyly ldrterek durdurmas..." c mlesinin anlam ne? Daha dorusu bir anlam var m? a. anakkale Boaz'nn Alman Donanmasyla savunulmas sz konusu bile olmamtr nk az sonra aklanaca gibi, bu hem imknsz, hem gereksizdi.40 Sava patlamadan ksa bir sre nce, Almanlarn Akdeniz'de, 'Akdeniz Tmeni' ad altnda sadece iki sava gemisi vardr: Gben ve Breslau.41 ngiltere'ye sipari ettiimiz ve parasn pein dediimiz iki sava gemisini ngiliz hkmetinin teslim etmeyecei anlalnca (2.8.1914),42 Osmanl hkmetinin istei zerine Almanya, o srada Adriyatik'te bulunan bu iki gemiye, stanbul'a hareket etmeleri emrini verir (3/4 Austos 1914). Gemiler 10 Austos 1914 gn anakkale Boazn geerek Marmara'ya girer. Biri Yavuz Sultan Selim, teki Midilli adn alarak Osmanl Donanmasna katlrlar. Almanya'nn, kendi lkesini korumay bir yana brakp da btn donanmasn Osmanllarn yardmna yollamasn istemek, platonik bir yaklamdr. Ama donanmasnn bir blmn daha anakkale'ye yollayamaz myd? Alman sava gemilerinin bunu gerekletirebilmeleri iin nce tehlikeli Man ya da Kuzey Denizinden, sonra da ngilizlerin elindeki mstahkem Cebelitark Boazndan gemeleri ve Akdeniz'de, ngiliz Akdeniz Filosu ile Fransz deniz kuvvetlerini yenmeleri gerekirdi. Bu da mmkn deildi. Zira ngiliz Donanmas bile tek bana Alman Donanmasndan ok daha glyd.43 Bu yzdendir ki Almanlar denizalt savana nem vermiler fakat sonunda yalnz karada deil, denizde de yenilmilerdir.44 b. Kald ki anakkale Boaz gibi dar bir su geidinde bir deniz sava yaplamayaca iin bir kar-donanmaya da gerek yoktu. Deniz sava, ngiliz ar-
de
bi
an
_8
lkl Birleik Filo ile iki kydaki toplar, o toplar kullanacak olanlarn direnci ve mayn hatlar arasnda geecektir. Bu iin bir yan. c. br yanna gelince, Alman Donanmas yardma komad diye anakkale'yi savunmayacak, kayp vermemek iin hemen teslim mi olacaktk? d. anakkale Sava'ndaki yksek kaybn sebebi, Liman von Sanders'in sakat savunma anlaydr; ayrntsn aada greceiz. Baz Trk subaylar, Ordu Komutannn bu sakat savunma anlayyla, ngiliz birliklerini anakkale topraklarnda tutarak, Bat Cephesindeki Alman birlikleri zerindeki basky hafifletmek istemesinden kukulanmlardr.45 Geri Liman Paann bu davrannn, 'donanmann ate gcnden ok ekinmesi' ve 'Trk birliklerinin dayankllna gvenememesinden' kaynakland anlalacaktr ama yine de ilk 24 saat iindeki tutumu hayli dndrcdr. .Altan, tarihin derinliklerinde kalm olan bu durumu ele alsa, tartmaya deer bir konu am olurdu. Ksacas, ne Almanlarn donanmalarn riske etmeleri mmknd, ne de A lman donanmasnn anakkale'ye gelmesi gerekiyordu.46 anakkale'de kurulan 5.0rdu Komutanlna Liman von Sanders'i getiren de, Alman genelkurmay deil, EnverPaadr. Sanders'in Kurmay Bakan da, Ku rmay Kurulunun ounluu da Trk't.47 Fakat Liman Paa, anakkale'de Ordu Komutan olmadan nce, bir byk birlik komutan olarak, hibir muharebede bulunmamtr. Trkiye'ye gelmeden nce Kassel'da bulunan 22. Svari Tmeni'nin komutanyd. General von Seck diyor ki: "Almanya'da kolordu komutanl iin uygun grlmeyen biri, btn Trk ordusunun yeniden tekilini (kurulup dzenlenmesini) zerine alacakt." 48 in asl hazin, ac yan bu. Dman donanmasnn Boaz zorlad 18 Marttaki kaybmz daha nce vermitim: ehit ve yaral olarak toplam 79, o gnk l ve yaral Alman kayb da 18'dir; toplam kayp 97. Btn sava boyunca, subay ve er, ehit olanlar 250 bin deil, 57.084'tr. Hastanede lenleri de bu sayya eklersek, topraa verdiklerimizin says, en fazla 75.830 ediyor. Madem ki gerekleri konuacaz, u srp gelen '250 bin ehit' edebiyatn da artk bir yana brakalm.49 76.000 kayp az m? Kk bir kent nfusu kadar! .Altan diyor ki: "250 bin kii ldkten sonra stanbul yine igal edil di. Byle ters sonulu zafer nerede grlmtr? Adna anakkale Zaferi deimiz ey, zafer filan deildir." etin Altan yanlyor. Niye yanldn belirtmeden nce, genler iin ksa bir aklama yap mak istiyorum. Harp ve muharebe terimlerinin ikisini de sava kelimesi ile kar-ladmz iin aralarndaki fark ortaya kmyor. Bir harp, zaman ve mekn akmndan farkl, birok deiik trdeki birok muharebe'den oluur. Sz gelii Almanlar, Birinci Dnya Savanda, Tannenberg muharebesinde Ruslara kar, kinci Dnya Savanda Dunkerque muharebesinde ngiliz ve Franszlara kar zafer kazandlar ama sonunda iki harbi de kaybettiler. Yunanllar da, Ktahya-Eskiehir muhare-
de
bi
an
_8
besini kazandlar ama harbi kaybedip ktler. anakkale, Birinci Dnya Harbinde kazandmz muharebelerden biridir ve tam bir savunma zaferidir. Tpk Kanije, Plevne, Verdun, Yanya, Edirne, Antep, Stalingrad gibi. anakkale muharebesinden 4 yl sonra, Mttefiklerin stanbul'u igal etmeleri, anakkale zaferini kltmez. Galipler, 1918'de anakkale ve stanbul'u igal ettiler ama Kurtulu Sava'nn kazanlmas zerine, stanbul ve Boazlar hakkndaki hibir tasarlarn gerekletiremeden de 'geldikleri gibi gittiler'. (Ekim 1923) Asl ters sonulu olan zafer, acaba hangisi? 5/3. TRT'nin 18 Mart 1988 gn yaymlad anakkale program TRT'nin 18 Mart 1988 gn, anakkale zaferi dolaysyla yaymlad bir program sorun olmutu. Programn byke bir blm, M.Akif'in a nakkale iirinin grntlenmesinden oluuyordu. Ancak programda M.Kemal'in adnn hi gememesi, byk tepkilere ve tartmalara yol at. Etkisi birka yl srd. Bu konu ile ilgili birka yazdan rnekler vereceim, bu vesile ile baz evrelerin ve yazarlarn konuya yaklamn da imdiden grm oluruz. Gayr-i Resmi Yakn Tarih Ansiklopedisi: "Program, tarih yanl yapmad iin ister istemez Atatrk'ten bahsetmemiti. nk 18 Mart 1915 gn noktalanan muharebelerde byle bir isim yoktur. (1.C., s.58) Olayn tarihi gereklere uygun bir ekilde sahnelen mesi zerine, yanl gerek zannedenler kazan kaldrdlar, (s.60) 18 Mart'a kadar deniz muharebeleri cereyan etmitir ve M.Kemal ismi yoktur. Daha sonra cereyan eden kara muharebeleri esnasnda ise, M.Kemal sadece o harplerde bulunmu bir yarbaydr, (s.61)" Tuncay ztrk (programn yapmcs): "Program metni, M.Akif Ersoy'un Boaz Harbi adl iirinden yola klarak yazlmtr. iirde de hibir isim gememektedir. Biz Atatrk' vermeyi dndk. Ancak iirin ve metnin iinde yama gibi kalacan grdmz iin va zgetik." 50 (GRYT Ans., 1.C., s.61) Mustafa Kaplan: "Atatrk'e yer verilmemesi programa inandrcl artrmtr. nk anakkale harbinin merhum Akif tarafndan ebediletirilen tablolar, 1914 k ile 18 Mart arasnda cereyan eden deniz hcumlarna gsterilen mukavemet esnasnda gereklemitir.51 Yanllarla beyin ykamann vakti gemitir... O ksmda, rtbesi kaymakam (yarbay) olan M.Kemal Beyin bir rol yoktu." (Aktaran, GRYT Ans., 1.C., s.63, 71) Yeni Nesil gazetesi:
de
bi
an
_8
"Aslnda anakkale zaferi kutlanrken birinin isminden mutlaka bahsedilecekse, o da Sultan V.Mehmet Reat'tr. nk lkeyi o idare etmektedir.52 anakkale zaferi onun idaresi altnda kazanlmtr. Askeri bakmdan da Padiah adna Bakumandanla veklet eden Enver Paa birinci srada yer alr. Zaferin nvesini (ekirdeini) tekil eden deniz savalar yaplrken, M.Kemal harbin bilfiil iinde deildir. [..] stibdatla tarihe yn verip suni olarak ekillendirmenin bir are olmadn, son hadise ortaya koymutur." (Yeni Nesil, 21 Mart 1988, Tahlil adl imzasz ke yazsndan aktaran, GRYT Ans., 1.C., s.65) Aktel yazar Sefa Kaplan: "Belki aracaksnz ama M.Kemal Paa, 18 Marttaki savata kendisinin pek fazla rol olmadn yine kendisi sylyor.53 Ruen Erefe unlar sylyor M.Kemal: 'Bu tamamiyle bir deniz harektdr. Ky savunmas Cevat Paa Hazretlerinin emri altnda bulunuyordu.' " (36. say, 12-18 Mart 1992) Y.Kk: "Trkiye'de her yln Mart aynn on sekizinde top atlaryla kutlanan zafer bu ksa sreli deniz savadr... Emperyalist donanmann 18 Mart 1915 tarihinde durdurulmasnda Kemal'in hibir rol bulunmuyor..." (T.. Tezler 5, s.64, 66) Yazarlar, M.Kemal'den sz edilmedii iin program knayanlar, byle eletiriyor ve M.Kemal'in o gnk deniz savana katlmadn da, vurgulaya vurg ulaya belirtiyorlar. Oysa katldn iddia eden hi kimse yok!54 Bunu belirtmek iin zahmete girmek bile gereksiz. Bir kara birlii komutannn, deniz savanda ii ne? Bu yazarlar, kendi rettikleri bir hayale saldryorlar. Ama bir ksmnn unuttuu, bir ksmnn da az kalabalna getirip unutturmaya alt, ksacas hibirinin zerinde durmad bir husus var: 18 Mart trenlerinde yalnz 18 Mart deniz zaferi anlmaz nk anakkale Zaferi yalnz o gnk savatan ibaret deil, geride 8,5 ay sren kara muharebeleri var. Asl kaybn verildii muharebe de bu. 18 Mart, ok uzun yllardan beri, deniz ve kara savalarn birlikte anmak zere 'anakkale Gn' olarak kabul edilmitir. Deniz ve kara zaferleri, o gn birarada kutlanr.55 O yzden de 18 Mart anakkale Gn, M.Kemal'den sz edilmesi ok doaldr. Neden doal ve doru olduunu yerinde greceiz. Doal ve doru o lmayan, ondan sz etmemek ve sz edilmemesini savunmaktr. 5/4. M.Kemal'in anakkale Sava'ndaki rol konusunda farkl yaklamlar En uta, hibir komutann rol olduunu kabul etmeyenler bulunuyor. Bunlarn en kdemlisi, ibirliki ve Milli Mcadele dman, gazeteci Ali Kemal:
de
bi
an
_8
"...anakkale mdafaasnn en birinci kahraman, ne Liman Paa, ne bilmem ne paa idi... Atee bile atlmaktan korkmayan Trk askeri idi." (Aktaran .Kutlu, Ali Kemal, s.74, HTM, say 12/Ocak 1971) .Hami Daniment: "Trk tarihinin en muhteem destanlarndan olan anakkale menkbesinin btn an ve erefi, Mehmetik denilen esiz Trk neferine aittir. stanbul'u kurtaran, onun cehennemle bouup muzaffer kan iman ile milli kudretidir... anakkale yalnz Mehmetiin aheseridir." (Osm. T. Kronolojisi, 4.C., s.429 vd.) K.Msrolu: "anakkale muharebeleri Mehmetik iin byk bir eref olduu halde, orada kumandanlk etmi subaylar iin hi de yz aartc deildir. Bunun uzun ve teferruatl sebepleri zerinde durmuyoruz. Yalnz u kadarn syleyelim ki, anakkale srtlarna drt yz bin (Say daha da artt!) vatan evladn gmen bir subay kadrosunun muvaffakiyetinden elbette bahsedilemez. Muharebede zayiatn (kayplarn) bir numaral etkeni, muhakkak ki kt sevk ve idaredir. Buna gre, oradaki kumandanlardan herhangi birisine 'kahramanlk' veya 'kurtarclk' sfatlar elbetteki izafe edilemez. Edilirse, mutlak yalan ve sahtekrlktan baka bir ey olmaz. Bu kumandan M.Kemal Paa olsa bile!" (Lozan, 1.C., s.156) Y.Kk: "Gelibolu, kahraman komutan imknsz bir mcadele alandr. Gelibolu'da ancak inat ktleler savaabiliyor; her iki tarafta da ktlelerin inatl ve kahramanl sz konusu olabiliyor... Gelibolu, topografyas gerei (!) kahraman olmayan bir direnitir... Kahramanlar, sadece iki taraftan savaa katlan sradan askerlerdir." (T.. Tezler 5, s.67, 255) Ve szn yle balyor: "Gelibolu savan bir yarbayn [yani M.Kemal'in] hanesine yazmak, tarihin tam bir falsifikasyonu (arptlmas) ve akln tmden bozulmas demek oluyor, (s.83) M.Kemal, [1919 tarihli hayat hikyesinde]56 Gelibolu'da grev yaptn belirtiyor ve hibir kahramanlk iddiasnda bulunmuyor."57 (s.35) Bu yazarlara kalrsa anakkale Savan, kahraman erlerimiz kendi balarna kazanmlar. Onlar eitip yetitiren, nlerine dp taarruza kaldran subaylarn da, btn ynetim ye komuta kadrosunun da hibir etkisi, katks, yarar olm am; hepsi baarsz, biri bile kahraman deil. Anlalan sekiz buuk ay sren anakkale Sava, meydan kavgas gibi bir ey. Tmden saduyuya aykr bu ucuz iddialarn tek sebebi var: Aman M.Kemal'e zaferden bir pay dmesin! Bu hrsla, iki bin ehit ve yaral vermi olan subaylarn ve komutanlarn hakkn yemekten bile ekinmiyorlar. Bir ksm yazarlara gre ise, anakkale'de M.Kemal'in rol vardr ama nemli deildir, sonradan abartlm, asl kahramanlar unutturulmutur: Gayr-i Resmi Yakn Tarih Ansiklopedisi:
de
bi
an
_8
"anakkale zaferinin gerek kahramanlar, Cevat ve Selahattin Adil Paalar unutturuldu. (1.C., s.55) M.Kemal'in tmeni yedein yedei idi. (s.85) Padiah adna ordular Enver Paann emrinde savat. Ancak nedense zaferin ganimeti, ondan bakasna verildi, (s.101) M.Kemal kara harplerinde geri planda vazife yapt. (s."121) Devletin kitaplarnn yannda, TRT'nin de ayn yanl tekrarlamas, Yarbay M.Kemal Beyin 'anakkale Kahraman' zannedilmesine sebep olmutur... M.Kemal Paa, anakkale'de gsn dmana siper etmi 1887 subaydan sadece birisidir... stiklal Harbinde bile vatan kurtard sylenemez." (1.C., s.133; 3.C., s.115-116) Abdurrahman Dilipak: "Fevzi akmak'la (!) Liman von Sanders arasnda kan bir ihtilaf yznden M.Kemal, harekt subay (!) olarak savaa katlr." (CG Yol, s.21. Yazar iki bilgi veriyor, ikisi de yanl. Dorular aada.) Yeni Nesil: "Kara savalarnda M.Kemal ve onun rtbesindeki subaylara sra gelinceye kadar, Alman General Liman von Sanders, Esat ve Vehip Paa gibi askeri simalar nde gelir." (Yeni Nesil, 21 Mart 1988 gnl Tahlil adl imzasz ke yazsndan aktaran GRYT Ans., 1 .C, s.65) Bnyamin Ate: "M.Kemal'in rtbesi yarbayd. Onun zerinde albaylar, paalar vard, padiah adna Bakumandan Vekili de Enver Paayd. Onun ve dier paalarn tedbir, plan, sevk ve idaresi, 250 bin ehidin (!) kan ile anakkale destan yazlmtr. Bu gereklere, hatta M.Kemal'in sarih ifadesine ramen koskoca destann sevabn, gtrp M.Kemal'e boca etmek insafa, manta ve akla sar m?" (20 Mart 1988 gnl Yeni Nesil gazetesinden aktaran GRYT. Ans.l.C, s.62) etin Altan: "anakkale ayet zaferse, bunun baars, anma gnlerinde adn bile anmadmz anakkale Cephesi Komutan Alman Generali Liman von San-ders'e ait olmak gerekir. nk harektn tm planlarn o hazrlamtr ve zaferler de, yenilgiler de komutanlarn adyla kaydedilir tarihe. Haydi Liman' geelim, Esat, Vehip, Cevat Paalar var komutan olarak. anakkale'yi tmyle M.Kemal'e mal etmek olacak i mi yani? M.Kemal'in de uzunca bir sre, pek byle bir iddias yoktur aslnda. Resmi tarih yazm, sonradan kendine gre biimlendirmitir anakkale Savalarn." (Aktel, 36.say, 12-18 Mart 1992) Ahmet Altan: "M.Kemal, anakkale'de, yarbay rtbesi ile ve komuta kedemesinde 17. srada (?) olmasna ramen, resmi tarih onu gerek kahraman gstermitir."58 Yaln Kk: "M.Kemal Paann [anakkale] kahramanl da, Kurtulu Savan ynetmesi
de
bi
an
_8
ve liderliini perinlemesinden sonra yaratlyor... anakkale direniinde M.Kemal'in rol, daha sonraki zamanlarda, ok fazla abartlyor... Kemal Bey daha ok kuzeyde, bir ihtiyat tmeninin banda bulunuyor. Aylar sren Gelibolu direniini, Anafartalar'daki anlk bir kya (?) balamak, ancak aptal tarihilerin ii olabilir." (T.. Tezler 5, s.102, 248, 255) Mete Tuncay: "Tamam, anakkale'de M.Kemal'in ksm baars vardr ama zafer M.Kemal'e ait deildir. Ordu Osmanl ordusu, ne var ki zafer Almanlarn. nk savata zaferleri komutana izafe etmek bir gelenektir." (Aktel, 36. say, 12-18 Mart 1992) nce elma ile portakal birbirinden ayralm. anakkale'de iki ayr muharebe var. lki 18 Mart deniz muharebesi, ikincisi 25 Nisanda balayan ve Ocak 1916'da biten kara muharebeleri. 'anakkale Zaferi' deyimi ikisini birden kapsyor. Bu ikiz zaferin ortak bir kahraman yoktur. En stte bulunduklar iin zaferi Sultan Reat'la Enver Paaya yaktranlar da var ama zaferi, Sultan Reat'n hesabna yazmak gln olur. Enver Paa da sz konusu olamaz. nk geerli kurala gre zafer, sava planlayan ve birlikleri dorudan yneten komutanna yazlr: Nitekim Kut-l amare zaferi, Bakomutan Vekili Enver Paaya deil, 6.Ordu Komutan Halil Paann adna yazlmtr. 18 Mart deniz savann nde gelen kahramanlar, Mstahkem Mevki Komutan Albay Cevat Bey (ilerde paa, obanl)59 ile sava saat 14.00'e kadar yneten Mstahkem Mevki Kurmay Bakan Yarbay Selahattin Adil Bey,60 son maynlar dken Nusret mayn gemisinin kaptan Yzba Hakk Bey ile Mstahkem Mevki Mayn Komutan Yzba Nazmi (Akpnar) Beydir.61 Bunlara stemen Hasan, Temen Mevsuf, Seyid Onba vb. kahramanlar da eklemek haktanrlk gereidir. 25 Nisan 1915 - 9 Ocak 1916 arasndaki kara muharebeleri srasnda ordu Komutan olan Liman Paann durumunu tartmadan nce, hemen bir konuyu netletirmek gerekiyor. Mete Tuncay, "Ordu, Osmanl ordusu; ne var ki zafer Almanlarn. nk savata zaferleri komutana izafe.etmek bir gelenektir" diyor ve Liman Paa Alman diye, anakkale zaferini Almanlara armaan ediyor. Mete Tuncay gibi bir eletirel tarihinin bu yaklamna hayret ettim. Bir zaferi, komutann milletine mal etmek de mi gelenek ? Ne zamandan beri? Liman Paa, Suriye yenilgisi srasnda da Yldrm Ordular Grubunun Komutanyd; Suriye yenilgisini de Alman yenilgisi olarak m kabul edip deerlendireceiz? Yoksa zaferi, komutann mensup olduu millete, yenilgiyi ise orduyu olut uran millete yazmak gibi benim cahili olduum bir gelenek mi var? Ya da bu g elenek, yalnz anakkale ve M.Kemal iin mi geerli?62 anakkale Trk kan, inanc, kafas, emei ve silah ile kazanlm, rnek-siz bir savatr.63 Byle bir zaferi Almanlara armaan etmek, tarihe hakszlk, geree aykrlk, orada dvenlere ve ehit olanlara saygszlk olmaz m? Almanlar
de
bi
an
_8
bile btnne sahip kmaya cesaret edememiler, kenarndan kysndan zafere ortak olmaya almlardr. Mete Tuncay'n dili srt herhalde.
5/5. Zafer kimin? Kara savann zaferi, Almanlara deil ama belki kiisel olarak Liman von Sanders'in (ya da Trklerin and gibi Liman Paann) adna yazlabilirdi. Neden 'belki'? anakkale savalaryla ilgili Trk asker kitaplarnda, Liman Paa'nn bir komutan olarak vlp bytldn hi grmedim; tam tersine, birok karar yznden ac bir biimde eletiriliyor.64 Yneltilen eletiriler yle zetlenebilir: Liman Paa, yapt savunma plannn zaafn, ardarda yaptrd taarruzlarda dklen Trk kanyla kapatmaya almtr. Trk askerlerinin bu eletirileri sonradan icad edilmi deildir, sava iinde belirtilmitir.65 Mesela 3.Kolordu Komutan Esat Paann,66 Kurmay Bakan Yarbay Fahrettin'in (Altay), Yarbay S.Adil'in anlarnda yer alan olaylar ve yarglar, M.Kemal'in Enver Paaya yollad Liman Paa aleyhindeki yaz,67 bunun birok kantndan sadece drddr. Trk asker tarihinde ve asker inceleme kitaplarnda, birok eletiri ve sulama daha yer almaktadr. Sadece F.Altay'n, S.Adil'in ve anakkale Sava'na da katlm olan askeri tarih yazar E.Korgeneral Fahri Belen'in68 balca eletirilerini, ok zet olarak aktaryorum: Mstahkem Mevki Komutanl, 3.Kolordu ve Tmenler, dmann Seddlbahir ve Kabatepe'ye kacan dnmektedirler. Ama Liman Paa yanl bir tahminle, dmann Gelibolu yarmadasnn boynuna (Saros krfezinin bitimine) veya Beige'ye (Anadolu yakasnda bir kesim) kacana inanr, Anafarta karmasna (Austos 1915) kadar da bu yanl grte srar eder. (S.Adil, 235, 236; F. Altay, 86; F.Belen, 261 )69 Bu yzden ilk sava gn, Saros -Bolayr evresinde bulunan iki tmeni yerinde brakr ve asl sava yerine (gneye) gndermez. (S.Adil, .240; F.Belen, 247) Liman Paa, daha nce Trk komutanlarn hazrlad 'dman mmkn o lduu kadar kyda karlama' plann ve buna dayal dzeni, birliklerin donanmann ezici ateine dayanamayaca70 dncesiyle deitirir, 'kuvvetleri merkezde toplamak ve nereye karma yaplrsa oraya taarruz etmek' diye zetlenebilecek bir savunma plan yapar.71 Bu plan gereince, Trk komutanlarn kylara yerletirdikleri birlikleri geriye aldrr, kylardaki alaylar da birer tabura indirilir.72 Mesela yarmadann en gneyinde (Seddlbahir'de) sadece bir tmen (9.Tmen) brakr. F.Belen diyor ki: "Halbuki bu blgede dman, 7-8 kilometre ilerlemekle Boaz tahkimatnn gerisine kabilirdi. 30 km.lik bir kyy bir tmenin savunmas mmkn deildir." (s.244) Dman bu sebeple her kt yerde tutunacaktr. Bu gr fark, dman durdurmann ok pahalya mal olmasna yol aar. (S.Adil 236, 237)73 Liman Paa, karmann balad sabah, Gelibolu'daki kararghndan ayrlp
de
bi
an
_8
Saros'a gider; gneyde kyamet koparken, gece de orada kalp ancak ertesi gn dner.74 Kimseye karar yetkisi de brakmamtr. (F.Altay, 88) M.Kemal, bu sebeple emir almadan harekete gemek zorunda kalacaktr. Liman Paa, savan ilk gnlerinde, Bakomutanlka yollanmakta olan takviyeleri bekleyip cephelerden birine hazrlkl ve etkili taarruz yapaca yerde, birlikleri gece taarruzlarna zorlar. (F.Belen, 248) Gelen her yeni birlii ceph eye srerek, bu manasz taarruzlarla erimelerine yol aar. (S.Adil, 246) 3 Mays gecesi 7.Tmen ile henz yoldan gelmi olan 15.Tmeni bir gece taarruzuna kaldrr. Bu taarruzu Alman Albay von Sonderstern ynetir.75 ki tmenimiz toplam 16.000 kaypla geri ekilecektir. (S.Adil, 247; F.Belen, 250) Liman Paa anlarnda, 18/19 Mays gecesi yaptrd ve bize 9.000 kayba mal olan bir baka taarruz iin de yle diyor: "Bahis konusu taarruzun tarafmdan ilenmi bir hata olduunu itiraf ederim. Bu hatay dman kuvvetini iyi takdir edememekle ve elimizdeki az topu kuvvetiyle ve ok snrl cephaneyle bu ii baaracamz nceden hesaplayamamakla iledim." (s.98) Liman Paa'nn, baz srad nitelikleri ve zellikle eitime ynelik baarl hizmetleri olmakla birlikte, savalar gn gn incelenir, belgeler harita yardmyla okunursa, yalnz bir blmn aktardm yanllarnn ar bast daha ak olarak grlebilir. anakkale zaferi, Liman Paann, sonular zorlukla ve ancak bol kan dklerek dzeltilebilmi yanl tahminlerine ve yanl savunma planna ramen, her rtbeden Trk askerinin inanlmaz abas ve can cmertlii ile kazanlmtr. Yine bir Alman olan von der Goltz Paay saygyla anan Trk asker kamu oyu, bu yzden olsa gerek, Liman Paaya daima uzak ve souk kalmtr.76 Liman Paa, hizmet ve kusurlaryla zaten asker tarihlerimizde yer alyor, inceleme ve aratrmalarda sz konusu ediliyor ama baz yazarlar, trenlerde de adnn gemesini istiyor, gememesini eletiriyorlar. Milli ve ksa sreli bir tren, bir seminer ya da sempozyum deil ki sava uzun uzun irdelensin, tartlsn ve Liman Paann yanllar ve bunlarn ac sonular aklanp eletirilsin. Bu bakmdan, anlmamas, anlmasndan daha zarif bir harekettir. Kald ki savala ilgili trenler, havas da, amalar da deiik olaylardr. Bu tr duygu ortamlarnda, milli deerlerin vurgulanmasndan daha doal ne olabilir?77 Baz yazarlar da, kara savalarna katlm iki karde komutann adn ererek, onlarn anlmamalarn eletiriyorlar: Esat (Blkat) ile Vehip (Kali) Paalar Niye yalnz ikisinin anlmasn istiyorlar acaba? anakkale'deki st komutanlar bu ikisinden ibaret deil ki. Kolordu Komutan yetkisiyle grup komutan olan Albay M.Kemal'in dnda, on kolordu ve grup komutan daha var. Albay Nikolai Bey, Albay Kannengiesser Bey, Weber Paa, Trommer Paa, Albay Ahmet Fevzi Bey, olak Faik Paa, Mehmet Ali Paa, M.Fevzi Paa (akmak), Albay evat Bey (obanl), Albay Ali Rza Bey. lerinden pek aznn bu isimleri bildiini tahmin ediyorum. Bilenlerin de anmamalar doaldr. nk bazs ksa sreli ve geici komutanlk yapmtr, bazs da nemli saylabilecek bir sava ynetmemitir. Zaten bir savaa katlan btn
de
bi
an
_8
Sonu 76.000 ehit ve yz bine yakn gazi, tek tek anlamayacana gre, ister istemez bir seme yapmak zorunlu. M.Kemal'in en bata anlmasnn, kimseye hakszlk olmadn greceiz. Esat Paa da "anakkale'de kesin sonu salayan Anafartalar kahraman M.Kemal Paadr" diyor.86 Onunla birlikte, elbette 18 Mart kahramanlarn ve Yahya avu'tan Esat Paaya kadar birok kahraman da anmak gerekir. 5/6. M.Kemal'in rolnn sonradan bytld anakkale Savann ayrntlarna girmeden nce, Yaln Kk'n, baz sac yazarlarca da paylalan bir iddiasna yer vermek istiyorum. Y.Kk kesin bir dille diyor ki: "Kemal Paa iin parlak bir askeri gemi yaratmak iin bulunabilen ve seilen tek yer Gelibolu oluyor... Yaptklarndan dolay zamannda bir kahraman saylmyor. Kahramanlnn ilan ok sonraki yllara denk dyor."87 (T..
de
bi
komutanlarn adlar ancak ayrntl askeri tarihlerde bulunabilir. Yoksa her tarih kitab, telefon rehberine dnerdi. Elbette yalnz nemli olanlar vurgulanacak. Esat ve Vehip Paalar, Yanya savunmasndaki hizmetleriyle n kazanm iki komutan.78 Fakat Vehip Paann Gney Grup Komutan olarak anakkale'deki hizmet sresi sadece aydr (9 Temmuz-9 Ekim 1915).79 Sed-dlbahir kesimindeki on bir savan yalnz nde bulunmu, sekizinde bulunmamtr. Esat Paa bile kendi yazd hayat hikyesinde, anakkale zaferine katkda bulunanlar ar asnda kardei Vehip Paaya yer vermiyor.80 anakkale'de en uzun bulunan st komutanlar, Albay Cevat Bey, 3. Kol-ordu Komutan Esat Paa81 ve Albay M.Kemal' dir.82 anakkale savalarn ya hi bilmeyen ya da bildiini de arptarak anlatan yazarlarn, "yarbay","yedein yedei", "geri planda grevli", "harekt subay" diye nemsizletirmek iin rpndklar M.Kemal hakknda birka ksa not: M.Kemal savaa yarbay olarak balamtr ama be hafta sonra, 1 Haziran 1915'te albay olacaktr. 30 Nisan'da gm imtiyaz madalyas alr,83 bunu altn ve gm liyakat madalyalar izleyecektir.84 8 Austos'ta Anafartalar Grup Komutanlna getirilir. Bu grevi, anakkale'den ayrld tarih olan 10 Arala kadar srecektir. Anafartalar Grup Komutan olarak emri altnda 3 kolordu (2., 16. ve 15. kolordular)85 toplanr. Bu, ordu komutanl niteliinde bir komutanlk demektir. anakkale Sava boyunca, Liman Paa dnda hibir komutan, bu kadar uzun zaman, bu kadar ok birlie ve bu kadar geni bir alana komuta etmemitir. 'Ksm baars vardr', 'rol abartlmtr' vb. iddialarn, gerekle ilgisi olmadn, ayrntsyla greceiz. anakkale, M.Kemal'siz ne anlatlabilir, ne de anlalabilir.
an
_8
Tezler 5, s.248) V.Vakkasolu da diyor ki: "[1919'da) Halk ve hatta mnevver zmre (aydnlar), M.Kemal Paay tanmamaktadr." (Son Bozgun, 3.C, s.19/ dipnot) Ama tanklar ve belgeler, tam tersini sylyorlar: Esat Paa: "Bugn (11 Mays 1915) Enver Paa, yaverleri ve erkan- harbi (kurmaylar) ile kararghma geldi. 19.Tmen Kumandan M.Kemal Beyin karargah hl Kemalyeri'ndeydi.88 Oraya gittik. Enver Paa, M.Kemal Beyi kucaklad ve bugne kadar gstermi olduu kahramanlklardan dolay takdirlerini bildirdi..." 89 (Esat Paann Anlar, s.83) Vecihi Timurolu: "M.Emin Yurdakul'un 1915 Eyllnde Tan Sesleri' diye bir iir kitab yaymlanmtr. Bu kitapta 'Ordunun Destan' adl uzun bir manzume yer almaktadr. 15 Eyll 1915 tarihini tayan bu manzumenin ilk drtlnde M Kemal'den sz edilir. Sanyorum Trk iirine M.Kemal ad bu iirle girmitir."90 (Aktaran Oktay Akbal, 28.3.1992, Milliyet gazetesi) Ali Fuat Trkgeldi: "Anafarta hcumu, Gazi hazretlerinin himmet-i mahsusalar ile def olundu ve kendisi Anafartalar Kahraman unvann ihraz eyledi (kazand)." (Grp ittiklerim, s. 118) Eski Sultan Abdlhamit: "Hayatmn en karanlk gnlerini bu devrede yaadm. Gazeteler, anakkale 'de dmann durdurulduunu, byk zayiata uratldn yazyorlard. Ben bir trl bu haberlere inanamyordum. Fakat ngiliz ve Fransz donanmasnn anakkale Boaz'n zorlad ve giremedii bir hakikatti. kartma yapmaya muvaffak olmu ama ordumuzun karsnda mhlanp kalmt. Her vasta ile ceph eden haber almaya alyordum. Muhafz Kumandan Asm Beyi sk sk Saraya gndererek sahih (doru) malumat almak iin rpnyordum. te bu srada, Rabbime krler olsun ki, ummaya bile cesaret edemediim zafer haberi ulat... Bu byk zaferi, M.Kemal Bey adnda bir miralay (albay) kazanm. Allah, devletime hizmeti geenlerden raz olsun! (Sultan Abdlhamit'in Hatra Defteri, s. 158) Ltfi Simavi:91 "Bu gezide, o srada stanbul'da bulunan anakkale kahramanlarndan M.Kemal Paa ile Miralay Naci Bey (Eldeniz) de bulunmaktayd... M.Kemal Paay ilk defa olarak, 1917 yl Aralk aynda, Sirkeci garnda, o vakitki Veliaht Vahidettin Efendinin beraberinde Almanya'ya gideceimiz gn grdm. Trene bineceimiz srada, orada bulunan bir zat, 'Tanmyor musunuz?' diye sorarak bizi birbirimize takdim etti. anakkale'deki vn ve gurur verici hizmetleriyle, herkes gibi ben de kendisini gyaben tanyordum; fakat ahsen grmemitik.
de
bi
an
_8
Hizmetlerinden ve baarlarndan dolay kendisini orada tebrik ettim. Tanmaktan duyduum eref ve iftihar duygularm bildirdim." (Osmanl Saraynn Son Gnleri, s.356, 381) smail Hakk Okday (Vahidettin'in damad): "Vahideddin Efendi bu seyahate karken, kendisine refakat etmek zere, o zaman "Anafartalar Kahraman" diye anlan M.Kemal Paay da yanna almt." (Yanya'dan Ankara'ya, s.329) R. Eref naydn: "Ben, Kanije mdafii Tiryaki Hasan Paa ile yahut Plevne aslan Gazi Osman Paa ile grmek mukadder olsayd, bugnk muhavereden (konumadan) daha fazla m bir heyecan duyacaktm? Memleketin en tehlikeli zamanlarnda, can verircesine vazife bana atlan bu kahramann elini sktm. imde ona kar derin bir hrmet, bir stanbul ocuu ruhu ile derin bir kran olduu halde yanndan ayrldm. 28 Mart 1918. (Anafartalar Kumandan M.Kemal ile Mlakat, s.48, 91, Hamit Matbaas, stanbul, 1930; bu mlakat ilk olarak 1918 ylnda Yeni Mecmua'nn anakkale zel saysnda yaymlanmtr.)92 Rza Tevfik: "Aiyan'da Tevfik Fikret'e yaplan ilk anma treni iin... geldii zaman kendisini kapda karlam ve ihtifale balamadan evvel, orada bulunanlara ve T.Fikret'in eine, 'Anafartalar kahraman mehur Miralay M.Kemal Beyefendi' diye takdim etmitim." (19.8.1918, Biraz da Ben Konuaym, s.49) M.Z. (M.Zekeriya Sertel): "Osmanl tarihinin en erefli bir sayfasn igal edeceine phe olmayan anakkale baars, orada arpan Trklk ruhunu, Trklk fedakrln ispat ettii gibi bir de M.Kemal gibi byk bir kahramana malik olduumuzu gsterdi. Tarih anakkale vakasn kaydederken hi phesiz M.Kemal ve evat Paalarn isimlerini de altn harflerle yazacaktr... Byklerini tanmak mecburiyetinde olan genlik, Mustafa Kemal adn da belleklerine eklemeli ve kurtarclarm zdan birinin de o olduunu unutmamal." (20 Mart 1919, Byk Mecmua, 3. Say, aktaran M.Kaplan, Devrin Yazarlar, 1.C., s.84) Kont Sforza: "M.Kemal'in n halk arasnda yaygnd." (1919, Jeschke, ngiliz Belgeleri, s.101) Amiral Cartorpe'tan Lord Curzon'a: "anakkale Sava'nda n yapm bulunan M.Kemal Paa..." (23 Haziran 1919, B.N.imir, ngiliz Belgelerinde Atatrk, 1.C., s.XXVI) Amiral Webb'ten Sir R.Graham'a: "anakkale Sava'nda bir hayli n yapan M.Kemal, Sadrazam tarafndan
de
bi
an
_8
Samsun'a mfetti olarak gnderildi." (28 Haziran 1919, E.Ulubelen, s.192, belge says 433) Albayrak gazetesi (Erzurum): "Anafartalar'da milli erefi, tarihin bugnk nesilden beklemekte olduu kutsal grevi ykselten ve ycelten bu saygdeer komutan, bugn de Milli Mc adele'nin banda grmek, mutlu bir grntdr." (14 Temmuz 1919, C.Dursunlu, Milli Mcadele'de Erzurum, s.94) L'llustration dergisi: "Kararl, sert ama iman etmi olan M.Kemal Paa, dnyaya ba kaldrmtr. Meslekten askerdir. anakkale'de, ngilizler karsnda kazand byk zafer, anlmaya deer." (26 ubat 1921/4069. say, aktaran .Bardak, Tahan'dan Kadifekale'ye, s.168-170) Tevhid-i Efkr gazetesi: "anakkale'de iki defa stanbul'u kurtarm olan M.Kemal Paa, bu defa da vatan kurtaracaktr." (31 Austos 1921, KS Gnl, 4.C., s.21) Arnold J.Toynbee: "M.Kemal, anakkale muharebelerinde Anafartalar'da, ngiliz kuvvetlerini durdurduu zaman, hem Trkiye'de, hem Almanya'da bir kahraman olarak tannmt." (Turkey/Trkiye, s.98; kitabn orijinali 1926'da yaymlanmtr) Oysa Y.Kk, mrl mrl ne masallar anlatyordu: "Ortaya kardm bulgularn artc olduunu biliyorum! (T.. Tezler 5, s.9) Doru ve bilimsel tarihin, benim iaret ettiim dorultuda yazlacandan kuku duymuyorum! (s.41) Benim gelitirdiim tezlerden birisi, Amasya'y b uluncaya kadar M.Kemal'in hibir planda nemli olmaddr, (s.353) M.Kemal, parlak subaylar iin bir model olmaktan uzak dyor." (s.366) imdi ne diyeceini merak etmez misiniz? 5/7. anakkale Sava'n nasl deerlendiriyorlar? 5/7.1. Genel deerlendirmeler K.Msrolu: anakkale muharebeleri, bir savunma harbi olmas bakmndan Milli Mcadeleye son derece benzer fakat elde edilen baar bakmndan Milli M-cadele'yle karlatrlamayacak kadar byk bir erefi haizdir." (Lozan, 1.C., s.155-156, 292-293) Her iki olay da bizim iin ok deerli ve anlaml. Birini tekiyle karlat rmak, ne iyi niyet ve mantkla badar, ne de ama ve imknlar bakmndan doru olur. Askeri ve siyasi sonular bakmndan da tamamen iki ayr olay. lki,
de
bi
an
_8
Y.Kk: "[Gelibolu sava] dzenli birliklerin yapt bir gerilla mcadelesidir... Gelibolu'da sava, askerlik sanatyla ilgili grnmyor; lecek daha ok ktlesi bulunan ve u veya bu ekilde bunu ileri srebilen taraf, kazanmaya mahkm grnyor... Gelibolu savann askerlik sanat ile ilgili bir yan bulunmuyor. nattr ve lm-kalm savadr." (T.. Tezler 5, s.65, 68, 81) Durumu Y.Kk gibi kavramam olan komutan ve kurmaylarsa, strateji, taktik, cephe, kanat, direnek noktas, kuatma, evirme, taarruz, baskn, yarma, savunma, tahkimat, mevzi sava filan gibi gereksiz dnce ve ilerle oyalanp durmular. Hay aknlar hay! "Gelibolu, birbirine iki yatak kadar ok yakn dereler, vadiler, srtlar ve tep eler toporafyasdr. Hangi srt, bayr, vadi veya tepenin, dierinden daha nemli veya stratejik olduu zerinde her trl tartma yaplabilir; ayrd-etmek ok zor grnyor. Kaba Tepe, imen Tepe (Kocaimen demek istiyor olmal), Sava Tepe (?), Abdul rahman Burnu (Herhalde Abdurrahman Bayr'n kastediyor) ve saysz srt ile vadiden hangisinin daha nemli olduunu tartmak pek zor olmaldr." (T.. Tezler 5, s.68) ngilizler, araziyi deerlendirmeyi ve sava planlarn buna gre yapmay bir yana brakarak, hurraaaaa deyip yn halinde ilerlemeleri gerekirken, nedense Kocaimen, Conkbayr gibi yerleri ele geirmek iin didinip durmu, yalnz Conk-bayr iin 50.000 kayp vermiler.95 Talihsiz ngilizler, Y.Kk' okuyunca, anakkale'de onun gibi bir kurmaylar olmadna kimbilir ne kadar y anacaklar! 96 "Gelibolu savanda hibir zaman bir cephe izgisi, M.Kemal'in daha sonra
de
bi
an
_8
sonu yenilgiyle bitmi bir harp iinde kazanlm erefli bir muharebe, tekisi ise kesin bir zaferle sonulanm erefli bir harp. Yazar, srf liderine kar olduu iin Milli Mcadele'yi kltmek amacyla anakkale'yi bytyor. Aksi gibi anakkale zaferinde M.Kemal'in de byk rol ve pay var. yleyse, ne yapmal da bu rol ve pay kltmeli? K.Msrolu, GRYT Ansiklopedisi yazarlar ve Y.Kk, bunu salamak umuduyla yle bir yntem kullanmlar: anakkale savalar ile ilgili, ister Trk, ister ngiliz, tm askeri tarih kitaplarndan93 ilke olarak yararlanmyorlar; baz gelimeleri anlatmak iin alnt yapmak zorunda kalrlarsa, M.Kemal'in vld ksmlar byk bir dikkatle atlyor ya da zorlama yorumlarla glgelemeye alyorlar. Baz kitap ve anlardan, amalarna denk den cmleler, paralar, bilgi krntlar toplayp kendi niyetl erine uygun bir mozaik oluturuyorlar.94 Arada bir, baz ciddi kaynaklara gnderme yaparak sahte bir bilimsellik havas yaratmaya alyorlar ama hepsi dekoratif; hi bir gnderme, esasl bir konuda deil. Kaynaktaki bilgiyi de ya abartyor ya da deitiriyorlar. Setikleri bu maksatl ve ksr yntem yznden anakkale Savan ememiler. Bunun iin de en basit ayrntlarda bile yanlyorlar; bilgi boluklarn yaktrmalar ya da mantk d yorumlarla dolduruyorlar. te baz rnekler.
Ve tezini bir daha aklyor:
"Bir komutan sava olmayan bir savata, bir ihtiyat tmeninin komutannn [M.Kemal'in], btn birlikleri aarak sava kazanmak ve kahramanlk iddiasnda bulunmasn, hibir ciddi tarih yazcsnn ciddiye almasn, imkn dahilinde gremiyorum." (s.85) Son cmleyi trajik akbeti ile babaa brakarak, birka bilgi yanl daha sergiliyorum: Savan balad gn, Anafartalar'da bir tmenin bulunduunu sanan K.Msrolu diyor ki: "Anafartalar'daki 9.Tmenin komutan, bir Alman zabiti olan Kannengiesser'di.100 M.Kemal'in ihtiyatta olan 19.Tmenine karmay haber verdi." (Lozan, 1.C., s. 157, 158) Buna karlk GRYT Ansiklopedisi de yle yazyor: "Msrolu'nun, Albay Kannengiesser'i 9.Tmen Komutan olarak gstermesi pek gereklere uymamaktadr. Bu blge komutannn Vehip Paa olduu katidir." (1.C., s.104. Ansiklopedi bu yanl, srekli tekrar ediyor.) Dorusu: kisi de atyor! Aada Y.Kk'n de bu karavana ata hararetle
de
bi
an
nlenen szcyle bir cephe hatt bulunmuyor; sava dereler, bayrlar, srtlar ve tepelerden oluan bir yzey, yine Kemal Paann daha sonra kulland bir s zckle, bir sath zerinde gerekleiyor; Kemal'in 'hatt- mdafaa yok, sath- mdafaa var' sz, Kurtulu Sava'ndan daha ok Gelibolu'ya uygun dyor. erkes Ethem'in gerillalar temizlendikten sonra, Kurtulu Sava, bir yzey sava deil, bir cephe mcadelesidir." (T.. Tezler 5, s.97) Y.Kk'n bu nemli aklamasndan haberi olmayan erkes Ethem de, ha bire, 'Nazilli Cephesi', 'Salihli Cephesi', 'cepheler', 'Garp Cephesi', 'Gediz Cephesi' deyip duruyor (erkes Ethem'in Hatralar, s.13, 27, 49, 107). "Eer unuk Bayr'nda97 baarl olmalar halinde, dman kuvvetlerinin Sarbayr'98 da ellerine geirecekleri ve bylece ilerleyerek Boaz' aacaklarn dnme ve ileri srmenin fazla inandrc olamayacan sanyorum. Daha nce de belirttim, Gelibolu'da her tepe nemlidir. Ayn zamanda her tepe nemsizdir." (T.. Tezler 5, s.101) Yarmadann kuzeyindeki btn savalar, szn ettii o yerlerin evresinde yaanyor ve oralarda da hep M.Kemal var; bu yzden Y.Kk bu yerlerin, d olaysyla da M.Kemal'in nemsiz olduunu kantlamak iin abalyor. Haydi, biz bu szleri ciddiye alalm, gelgelelim ngilizleri inandrmak zor grnyor. Mes ela Anzak Kolordusu Komutan General Birdvvood diyor ki: "Sarbayr Boaz'n kalesi, Conkbayr ise onun anahtardr."99 "Gelibolu, kahraman komutan imknsz bir mcadele alandr... Gelibolu'da hibir komutann [M.Kemal'in], kahraman olma imkn bulunmuyor. (s.67) Tekrar etmekte yarar var, kahraman komutan imknsz bir sava yaanyor. (s.84)"
_8
katldn greceiz. lk gn btn Anafartalar kesiminde sadece bir tabur var, o da aksi gibi M.Kemal'in 19.Tmeninin 77.Alayna bal 3. Tabur.101 9 Tmenin karargh ise, o tarihte Anafartalar'da deil, yarmadann ta dou kysnda, Maydos'da.102 Komutan da o tarihte ne Msrolu'nun iddia ettii gibi Kannengiesser, ne de bizim ansiklopedistlerin ileri srd gibi Vehip Paa, Albay Halil Sami Bey.103 Msrolu, Kannengiesser iin general diyor, o tarihte Kannengiesser, general de deil.104 GRYT Ansiklopedisine gre, Austosta, Saros'dan Anafartalar kesimine getirtilen ve Anafartalar Grup Komutanlna atanan 16.Kolordunun Komutan Albay Fevzi Bey, "daha sonraki unvanyla Mareal Fevzi akmak'tr." (1.C., s.125). Ansiklopedi, Fevzi akmak'in kocaman bir resmini de koyarak sayfay sslemi.105 Dorusu: 16. Kolordu Komutan Albay (Beylerbeyli) Ahmet Fevzi Bey baka biri, (Kavakl) Mustafa Fevzi (akmak) Paa baka. ki ayr kii. stelik M.Fevzi (akmak) Paa, tam bu srada, Gelibolu'nun gneyinde bulunan 5.Kolorduya komuta etmektedir.106 A.Fevzi Bey, yerine Albay M.Kemal atannca, stanbul'a dnecek, daha sonra da Viyana askeri ATASEliine tayin edilip sava bitene kadar orada kalacaktr.107 Hem Hikmet Bayur, hem Celal Erikan, Fevzi Bey ile Fevzi Paay kartrmasnlar diye okuyucularn uyarmlar da.108 Y.Kk'e gre, 25 Nisanda karma balarken, Trk kuvvetlerinin yerleimi de, meerse yleymi: "Gelibolu, ok parlak iki komutan olan Esat ve Vehip Paalarn komutasnda iki kolorduya ayrlm bulunuyor. Vehip gney blgesine; Esat ortada, Anzaklarn karsndaki blgeye komuta ediyor; kuzeyde, Bolayr'da Fevzi Bey var... Bunlarn emrinde tmenler ve tmen komutanlar var. Kemal Bey, ihtiy ata ayrlm 19.Tmenin komutan oluyor... Bir ordu komutann, iki kolordu komutann, pek ok tmen komutann bir kenara atarak, btn mcadeleyi ihtiyat tmeni komutan olarak bu savaa katlan Kemal Beyin adna yazabilmek iin yalnz tarihin falsifikasyonu (arptlmas) yeterli olmayabilir; ayn zamanda akl bozmak zorunludur." (T.. Tezler 5, s.66; bu iddialar, 81. ve 85. sayfalarda da tekrar ediyor.)109 Aralarnda yanl dei tokuu mu yapyorlar, nedir, GRYT Ansiklopedisinde de ayn eyler yazl: "Mttefiklerin ciddi hcumuna urayan blgenin kuzeyinde Esat Paa kumandasndaki birlikler, gneyinde de Vehip Paa kumandasndaki birlikler bulunuyordu... Mttefiklerin gzn diktii Seddlbahir blgesi (yarmadann en gneyi) Vehip Paann kumandas altndayd; savunmadan daha ok, gzetleme hizmeti ile vazifelendirilen bu 9.Tmen, ok geni bir cephe zerinde bulunuyo rdu." (1.G., s.89, 91 )110 Dorusu: Bu tarihte Vehip Paa Gelibolu'da deil; Trakya'daki 2. Ordunun komutan Kara savalarnn balamasndan iki buuk ay sonra, 9 Temmuzda Gelibolu'ya gelecektir.111 O tarihte A.Fevzi Bey de daha stanbul'da.112 Saros Grubu Mays
de
bi
an
_8
sonunda kurulacak ve Fevzi Bey bu grubun komutanlna o zaman getirilecektir.113 Sava balad zaman Gelibolu'da, ad geenlerden yalnz Esat Paa bulunuyordu ama onun emrinde de, yle bol keseden attklar gibi 'tmenler ', 'birlikler' deil, ilk gn Liman Paa 7.Tmeni Saros'a sevk ettii iin yalnz bir tmen kalmt: 9. Tmen! M.Kemal'in ihtiyat tmeni komutan olmas konusuna gelince, aada gr eceiz, daha savan ilk gn, sabah saat 08.00'de, 19.Tmenin ihtiyat birlii olma nitelii sona erecektir. Sanki btn sava boyunca ihtiyat tmeni komutan kalm gibi M.Kemal'den srekli 'ihtiyat tmeni komutan' diye sz etmenin sebebi yalnz bilgisizlikle aklanamaz, Kk'n slubuyla syleyeyim, akl M.Kemal ile bozmak da zorunludur.114 Sava ite bu bilgi dzeyi ile analiz edip deerlendiriyorlar. Tartma konusu M.Kemal olduu iin ilk gnk sava, onunla ilgili hususl ar ne alarak zetleyeceim.115 5/7.2. lk gn ve Arburnu savalar
25 Nisan 1915 gn dman, Saros'a ve Asya kesiminde Beige'ye karma yapacakm gibi davranr, bir dman alay Asya yakasndaki Kumkale civarna, 3 dman tmeni Gelibolu yarmadasnn Seddlbahir kesimine, 2 tmen (Anzak Kolordusu) de Kabatepe-Arburnu arasna kmaya balar. 24 saatte toplam 75.000 asker karlacaktr. Arazinin zellii: Gelibolu yarmadasnnn ortasnda, yarmadann belkemii olarak nitelendir ilen bir ykselti ktlesi (ngilizler buraya Sarbayr diyorlar) vardr. Bu ykseklii elinde bulunduran taraf, Ege denizi ve Boaz'a kadar olan btn araziyi denetimi altna alaca iin duruma egemen olur.116 Kocaimen Tepesi bu ykseltinin en yksek noktasdr. Sarbayr ykseltisi, Kuzey Arburnu ile Kaba Tepe arasna, eitli kollar halinde ve gittike alalarak iner. Conkbayr, Dz Tepe, Besim Tepe, Kemalyeri, Kanlsrt, Krmzsrt vb. gibi savalarda adlar ok geecek olan tepeler ve mevkiler, bu kollarn zerindedir. Seddlbahir kesimi dndaki btn muharebeler bu sarp blgede geecektir.117 Dmann plan zetle yle: Asya yakasnda Kumkale kesimi: Oradaki 2 Trk tmenini yerinde tutup Gelibolu'ya geirilmelerini nlemek iin az kuvvetle karma yapp oyalama sava yapmak ve ekilmek, Beike limanlarna ise karma yapacak gibi aldatc hareketlerde bulunmak, Saros Krfezi: Bolayr evresine karma yapacak gibi aldatc hareketlerde bulunmak, Kabatepe-Arburnu kesimi: leye kadar Kabatepe-Conkbayr-Kocaimen Tepe izgisini ele geirerek, taarruzu douya doru gelitirmek ve bylece Seddlbahir'deki Trk kuvvetlerini (yani 9.Tmeni) kuzeyden kuatmak, Seddlbahir kesimi: lk hamlede, kydan 6 km. uzaktaki Al Tepeyi ele geirmek ve yarmadann gneydeki en dar yeri olan Kaba Tepe-Maydos izgisine
de
bi
an
_8
ulamak. Seddlbahir ve Arburnu kesimlerine kan kuvvetlerin ortak hedefi, anakkale Boazna bakan Kilitbahir yaylasn (platosunu) igal etmek118 ve Boaz'a ve iki yakadaki tabyalara egemen olan bu alandan, Trk savunma sistemini kertmek.119 5.Trk Ordusunda, toplam 6 tmen (50.000 kii) var; tmenlerin yerleimi de yle: Anadolu yakasnda, Weber Paa komutasnda 2 tmen; Rumeli yakasnda 4 tmen; bu 4 tmenden biri kuzeyde, Saros kesiminde (5 Tmen, komutan Alb.Basri Somel); Liman Paa, 25 Nisan sabah Gelibolu'da bulunan 7. Tmeni de (Komutan Alb. Remzi Altepe) Saros'a sevk edince, yarmadada yalnz 2 tmen kalr. Biri, 3.Kolordu Komutan Esat Paaya bal olan Alb.Halil Sami Bey komutasndaki 9.Tmendir. (tekisi, M.Kemal'in ordu emrindeki 19.Tmeni) Seddlbahir'de birka ayr noktaya kan dman birliklerini, 9.Tmenin kyda bulunan zayf kuvvetleri karlayacak ve erime pahasna akama kadar direnecektir.120 Tmenin ihtiyattaki 25. ve 26. Alaylar yetiince, durum dengelenmese bile direnme gc artar. Kaba Tepe-Arburnu arasndaki kesiminin ky gvenlii de, yine 9.Tmenden 27.Alaya aittir. Liman Paann savunma planna gre bu alayn da byk ksm hayli geride, Maydos civarnda bulunuyor. 12 km.lik kyda sadece kk birlikler halinde yaylm olan bir tek tabur var. 27. Alay Komutan (Yb.efik Aker), karmadan nce, alayn ileriye yanatrmay ve blgenin en kritik kylarn daha kuvvetli tutmay birka kez nermise de, ordunun genel savunma sistemi hatrlatlarak red olunmutur. Bu tek taburun ky boyunca yaylm kk birli kleri, dmann sayca ezici stnl ve donanmann korkun atei altnda eriye eriye gerilemeye balayacaklardr. (2.Kitap, s.97 vd.) Liman Paaya bal ve ordunun genel ihtiyat olan ve M.Kemal'in komuta ettii 19.Tmen ise, merkezde bir yerde bulunuyor (Bigal-Maltepe); fakat Ordu Komutannn izni olmadan kullanlmas mmkn deil. Liman Paa, o sabah, asl karmann Saros-Bolayr kesimine yaplacan tahmin ederek, oraya gitmi, bu tmenin nasl kullanlaca konusunda bir talimat da brakmamtr.121 Ksacas, Seddlbahir ve Arburnu'na kan dman, savan ilk saatlerinde, karsnda yalnz 9.Tmene bal kk ve birbirinden uzak birlikler bulacaktr. Saat 05.10: 9.Tmen Komutan, Kolorduya ve 19.Tmen'e, Seddlbahir'e ve Arburnu'na karmann baladn bildirir; 27.Alay Komutan, 'alaynn hemen o kesime hareket etmesini' teklif edecek ama 9.Tmen Komutan kabul etmeyecektir. (F.Altay, s.88, .Aker, s.32) Bu arada M.Kemal, keif iin tmen svari bln Conkbayr kesimine yollar ve birliklerine alarm verir (Belen, s.245; anakkale Cephesi, 2. Kitap, s. 107) ve Esat Paa ile telefonla konuur; Saros'tan ve Anadolu yakasndan bilgi gelmediini, tm karma yerlerinin daha belli o lmadn renir. (Erikan, s.129) Saat 05.30: 9.Tmen komutan Albay H.Sami Bey, 19.Tmen Komutanlna u mesaj verir: "Dman, Arburnu'ndan Kabatepe srtlarn sarmaktadr. Yaknlnz dolaysyla, Maltepe'deki kuvvetinizden bir taburu, Kabatepe'nin kuzeyindeki Arburnu'na kar olan srtlara ivedilikle gnderip sonucunu bildi rmenizi
de
bi
an
_8
rica ederim." (Bayur, s.76, Erikan s.130) Saat 05.45: 9.Tmen Komutan, gecikmeli olarak, iki taburlu 27.Alay Arburnu'na doru yola karr. (.Aker, s.33; anakkale Cephesi 2. Kitap, s.101; F.Altay, s.88) Saat 06.30: 9.Tmenin yardm isteyen mesaj 19.Tmene ular. (Erikan, s.129) Genel durum henz aydnlanmad iin 19.Tmenin orduca nerede kullanlaca daha belli deildir.122 M.Kemal diyor ki: "... dmann Kabatepe civarnda nemli kuvvetle karaya kmaya teebbs, demek ki vuku buluyordu. Bu iin iinden bir taburla kmak mmkn olamayacan, herhalde evvelce tahmin ettiim gibi btn tmenimle dmana ynelmenin kanlmaz olduunu takdir ediyordum." (M.Kemal ile Mlakat, s. 19) Ve ordunun iznini bek lemeden 'bir alay ve bir da bataryas ile' bandan beri tehlikeli bulduu Arburnu kesimine yetimeye karar verir, teki iki alayna da harekete hazrlamalarn emreder. (M.Kemal'in ATASE Arivinde bulunan Arburnu Muharebeleri Raporu'ndan aktaran C.Erikan, s. 130; M.Kemal'in yazl emri, s. 132) Saat 07.00: Anzak (Avustralya-Yeni Zelanda) birlikleri, kynn 100 metre yaknna kadar sokulmu baz sava gemilerinin ate destei altnda, kuzeyde Conkbayr dorultusunda ilerlemi, gneydouda Kanlsrt ve Kemalyeri'ne yaklamlardr. Saat 07.50: M.Kemal Gelibolu'daki 3.Kolordu Komutan Esat Paaya zetle u raporu yollar: "Dmann Kocadere batsndaki srtlar (Conkbayr kesimi) igal etmesine meydan vermemek iin, 57.Alay ve bir da bataryasn imdilik o tarafa hareket ettiriyorum. Dmann kuvvet ve durumunu anlamak, ona gre gerekli tedbirleri almak zere, Tmen Kurmay Bakann kararghta brakarak bizzat oraya gidiyorum. Tmen byk ksmnn kullanlmasn gerektirecek bir durum olunca, tmenin bana geleceimi arz ederim." (Stratejik ve Taktik S onular Serisi, No.4, s.19) Saat 08.10: M.Kemal, 57.Alay (Komutan Bnb.H.Avni) ve Da Topu Taburuyla birlikte Kocaimen'e doru yola kar. (C.Erikan, Komutan Atatrk, s. 133) Bylece ihtiyatta bekleyen bir tmen olma nitelii sona erer. Saat 08.25: 9.Tmen Komutanndan 27.Alay Komutanna emir: "19.Tmen imdi 57. Alayn, Kocaimen istikametine hareket ettirdi. 19.Tmen Komutan da alayla beraber gidiyor. rtibat tesisi ile (balant kurarak) tevhid-i hareket ediniz (birlikte hareket ediniz)." (.Aker s.47) Saat 09.00: Anzaklar, Conkbayr'na ulam, (Erikan, s.135) Kanlsrt'ta bulunan batarya da, 3 topunu dmana kaptrarak geri ekilmitir. (Stratejik ve Taktik Sonular Serisi, No.4, s. 16) Saat 10.00: M.Kemal 57. Alay, dmann kuzey (sol) kanadna taarruza kaldrr,123 9.Tmenin 27.Alayna da, batya doru taarruzunu srdrmesi haberini yollar. (C.Erikan, Komutan Atatrk, s.134) Bu srada Anzaklarn karaya kan kuvveti 12.000 kiiye ulamtr. (C.Erikan, Komutan Atatrk, s.135) Saat 10.24: M.Kemal kararghta brakt Kurmay Bakan Bnb.zzettin allar'a, tmenin kalan iki alaynn da Kocadere'ye yaklatrlmas emrini verir ve kararn yeni bir raporla da Kolorduya bildirir. (C.Erikan, Komutan Atatrk,
de
bi
an
_8
s.134; raporun tam metni iin R.Eref, s.28; ayrntlar iin anakkale Cephesi, 2.Kitap, s. 109 vd.) O gn yaplan kanl savalar sonunda, btn Anzak birlikleri, kuzeyden 19.Tmenin, doudan 27.Alayn taarruzlar karsnda, aldklar btn yerleri Trklere brakarak kydaki srtlara kadar geri ekileceklerdir. Hzla ele geirilecei umulan Kaba Tepe- Conkbayr- Kocaimen izgisi ok uzakta kalmtr. zet iin esas aldm kitaplar, ngiliz Harp Tarihi de dahil, Arburnu savann ilk gnn yle deerlendiriyorlar: 'M.Kemal, dmana taarruz etmek iin Ordu Komutannn iznini bekle-seydi, dman, daha ilk saatlerde blgeye egemen olan Conkbayr ve Koca-imen'i ele geirerek Boaz yolunu am ve Seddlbahir'i savunan 9.Tmeni kuzeyden kuatm olacakt. M.Kemal, hzla hareket edip Anzak birliklerini sert bir taarru zla geri srerek, belki de sava sona erdirecek olan bu ok tehlikeli gelimenin nne gemitir.' Buna karlk dmann sahte karma gsterilerine kaplan Liman Paa, 5. ve 7.Tmenleri Saros civarnda, Asya Grubu Komutan Weber Paa da 11.Tmeni Beige civarnda bo yere tutarak, Gelibolu'daki 2 tmenimizi, Birleik Filonun yzlerce ar ve uzun menzilli topu tarafndan desteklenen dman kuvveti karsnda yalnz brakrlar.124 Ate, malzeme ve say stnlne kar denge, ancak kanla salanacak125 ve sava sonuna kadar da byle korunabilecektir. Sabah gittii Saros'tan le zeri dnen Esat Paa, Arburnu'nda savaan kuvvetlerin komutasn M.Kemal'e verir (F.Belen, 20.Yzylda Osmanl Devleti s 247); 27. Alay da 19.Tmene balanr. 19.Tmen, 26-27 Nisan gnleri gelen iki yeni alayla da (33. ve 64. Alaylar) takviye edilir. Bylece M Kemal'in komutas altnda, 6 alay, bir baka ifade ile 2 tmen toplanm olacaktr.126 Grld gibi sabah saat 08.00'den itibaren M.Kemal'in tmeni, artk ihtiyattaki bir birlik deil, muharip (muharebe eden) bir birliktir; muharebenin sonuna kadar da yle kalacak, hep ilk hatta bulunacaktr. imdi de Bakomutan General Hamilton'un, 25 Nisan'da gnlne yazdkl arndan baz cmleleri birlikte okuyalm: "Sabah, Kaba Tepe aklarndayz... Askerler Sarbayr'a ulamaya alyorlar... Dalgalar halinde ilerliyor ve kaybolan izler ardnda yeni dalgalar beliriyor... Trklerin bir srpriz yapp bu manzaray bozmayacaklarn mid ederim... Avustralyallar Trk ordusunu Maltepe'den (Sarbayr'n dousu) tamamen silkip atarlarsa, Gelibolu yarmadas kazanlm olacak... Sava gemileri Trk siperleri zerine mermi yadryor... Zafere ulama yolundayz..." (Gelibolu Gnl, s.92-103) Umutlu Bakomutan, birliklerinin feci durumunu gece yars, Anzak Kolord usu Komutan General Birdvvood'un raporundan renecektir: "Tmen ve tugay komutanlarm, askerlerinin... dalabileceklerinden endie duyduklarn arz ettiler. Ate hattndan durmadan yaral gelmekte ve etin arazide birlikler toparlanamamaktadr... Birlikler yarn sabah da atee maruz kalrlarsa, yerlerine ileri srebileceim yeni kuvvetler olmadndan, durum bir fiyasko ile sonulanabilir. Maruzatmn ne derece ciddi olduunun farkndaym: Eer bura-
de
bi
an
_8
y boaltacaksak, bu boaltma bir an nce yaplmaldr!" (A.Moorehead, anakkale Geilmez, s.195-198)127 lgili amiral, boatmann ancak gnde yaplabileceini syleyince Hamilton, General Birdwood'a, sonu yle biten umutsuz bir mesaj yollar: ...Emniyete kavuuncaya kadar sadece siper kazdrnz, siper kazdrnz, siper kazdrnz!" (Hamilton, Gelibolu Gnl, s.105, 106) Arburnu kesiminde ilk sava gn, etkisi bu kadar iddetli olan Trk baarsyla sona ermitir. Kydaki darack bir alana srlp sktrlan dman, ze llikle ngiliz donanmasnn kesintisiz ve youn atei yznden yazk ki denize dklemez, baar kesin bir zafere dntrlemez, imdi br gn iin bizimkilerin ne gibi iddialarda bulunduklarn izleyelim. 5/7.3. M.Kemal, kendiliinden deil, emirle hareket etmi Savan nemi ve sonucu yannda, bu nc derece bir konu ama M-srolu ve ansiklopedistler, o gnk sonucu bir yana brakp M.Kemal'in emirle hareket ettiini kantlamak iin rpnp duruyorlar. Neelenmeniz iin aktaryorum: K.Msrolu diyor ki: "Anafartalar'daki (!) tmenin kumandan, M.Kemal'in ihtiyatta olan 19.Tmenine bu karmay haber verdi ve bir taburla sol kanadn (!) takviye etmesini istedi. Bu emir zerine M.Kemal, tmeninin 57.Alayndan iki yz kiiyi (!), saat be buukta (!), unuk Bayr128 istikametine sevk ederek, ilerlemekte olan dmana kar sng hcumu yaptrd." (Lozan, 1.C., s.158)129 Her satrnda bir yanl var ama dzeltmeye eniyorum artk. Yanllar, (!) iareti ile vurgulayp gemeyi tercih ettim. Birka sayfa geri dnenler, savan zetinde dorular bulabilir. Msrolu'nun yazdklarn haritaya uygularsanz, ortaya mthi bir karikatr ktn da grrsnz. nsan bir sava analiz etmeye yeltenmeden nce, basit bir krokiye olsun gz atmaz m? Anafarta -lar'da bu srada ne bir Trk tmeni var, ne bir tek dman askeri! Dman Ar-burnu ile Seddlbahir'e kyor. Anafartalar nire, Arburnu, Seddlbahir ve Conk-bayr nire? GRYT Ansiklopedisi ise, 9.Tmen Komutannn, "bir tabur yollamas iin M.Kemal'den ricada bulunmasn", yle yorumluyor: "Demek ki vaziyetin ehemmiyetini gren Gney Cephesi Kumandan (!), ordunun umumi yedei olan 19.Tmene de bir rapor gndererek acele bir taburluk yardm istemi... Burada anlalamayan bir nokta belki u olabilir: Acaba 5.Ordunun yedei olan 19.Tmen, sadece Ordu Kumandan Mareal Liman von Sanders'in mi emriyle hareket edecekti (!), yoksa direkt bal bulunduu (!) 3.Kor. K. Esat Paa'dan m emir alacakt (!) veyahut da ba skan yakn birli klerin imdat istemesine de kulak verecek miydi? Bu husus iyice aydnlatlmad iin (!), ister istemez, yllar sonra Atatrk soyadn alan Trkiye Cumhuriyetinin tek adamna yaranmak isteyen evreler, hadiseyi arptma yoluna gitti-
de
bi
an
_8
Esat Paay da dinleyelim: "[Saros'tan dndm zaman]132 M.Kemal Beyi, tmeninin 57.Alayn ve 9.Tmene bal olup Arburnu-Kaba Tepe hatt gerisinde bulunan 27. Alay, kimseden izin almadan Arburnu'na doru gndermi, tmeninin 72. ve 77.Alaylarn [ilerletip] Maltepe ile Kocadere arasnda ihtiyatta tutmu duru mda buldum." (s.38)133 Her trl atmasyona son veren bu aklamalardan sonra, bu konuyu kesin olarak kapatabiliriz deil mi? 5/7.4. M-Kemal ordunun tm yedeklerini kullanarak sava tehlikeye atm a Y.Kk diyor ki: "Bu monografi de (A.Moorehead'in anakkale Geilmez adl kitab), daha nce gelitirdiim dnceleri destekliyor; snrl bir Anzak kuvvetlerine kar M.Kemal'in nerede ise btn 5.Ordunun ihtiyatlarn, izin almadan kulland ve btn hareketi tehlikeye att, aklkla yazlyor." (s.95) Anzak kuvvetlerinin snrl olduu, Y.Kk'n yaktrmas. O srada sahile
de
bi
nk Liman Paa yle diyor: "lk askeri baarsn Trablusgarp'te130 gsteren M.Kemal, sorumluluk ve grevden zevk duyan bir komutan zelliine sahipti. Daha 25 Nisan sabah, 19.Tmen ile ve hibir yerden emir almadan, kendiliinden muharebeye girerek, dman sahile kadar pskrtm ve bundan sonra da ay sre ile krlmaz bir azimle devaml dman saldrlarna kar koymutu. Ona tam anlamyla gvenilebilirdi." (Trkiye'de Be Yl, s.109)131
an
_8
ler... Albay Kannengiesser ya da Albay H.Sami ya da Vehip Paa... Bu isimlerden hangisi o gn 9.Tmenin banda bulunursa bulunsun, nn de M.Kemal'den rtbece stn olduu aktr ve dolaysyla da acele bir taburla Conkbayr'na yardm etmesini emir buyurmalar normaldir! " (1.C., s.103, 104) Bu szleri okur yazar olmayan biri sylese, glp geilir. Oysa ansiklopedinin yazar da yksek renim grm, stelik biri de retmen! [O srada Gney Cephesi Komutanl diye bir makam yok. 19.Tmen de 'd irekt olarak' Esat Paaya deil, Liman Paaya baldr. Ansiklopedistlere not: Aydnlanmak ve 9.Tmen komutannn kim olduunu kesin olarak renmek istiyorsanz, bir zahmet ciddi kaynaklar okuyun!] Bu yaktrma ve yanllarla oyalanmamak iin M.Kemal'in, bir taburunu yola karmak iin emir aldn kabul edelim. Ama 57.Alay ve bataryay kimin emriyle yola karp savaa soktu, tmeninin teki alaylarnn sava hattna yaklatrlmas emrini kim verdi? Bunlar da drste ve gereki olarak aklamak g erekmez mi? Gerekir ama byle bir aklama M.Kemal lehine sonu verecei iin susmay tercih edip gerei rtyorlar, hele Liman Paa ile Esat Paann bugn iin sylediklerinden hi sz amyorlar. Neden mi?
K.Msrolu, hibir belge ve kant gstermeden diyor ki: "M.Kemal, tmeninin 57.Alayndan iki yz kiiyi, saat be buukta, unuk Bayr (yani Conkbayr) istikametine sevk ederek, ilerlemekte olan dmana kar sng hcumu yaptrd. Fakat hibir netice alamad. 57. Alayn mtebaki (kalan) ksmn sng hcumuna kaldran ve bunun da erimesinden sonra emrindeki iki Arap alay138 ile ayn taarruzlar tekrarlayan M.Kemal yine hibir netice elde edemedi." (Lozan, 1.C., s.158)139 Ayrntlarn tm yanl, sonu da doru deil. Sadece bir soru sorup geeceim: Conkbayr'na kadar ilerlemi olan Anzaklar, Conkbayr'ndan ta kyya kadar neden ekildiler acaba, izinleri o kadard da akam olunca kendiliklerinden mi deniz kysna geri dndler? Msrolu, iin bu yann aydnlatmaktan dikkatle kanarak, u asker eletiride bulunuyor: "Burada dikkat edilecek husus udur ki M.Kemal elindeki kuvvetleri kolayca yutulabilecek kk kk lokmalar haline getirmek suretiyle dman zerine
de
5/7.5. Arburnu Savalarnda M.Kemal'in baarsz olduu137 ve askeri savurganca kulland
bi
an
8 tabur km bulunuyordu ve yeni birlikler de ktka savaa katlyorlard. Trkler ise be taburdu.134 Ayrca A.Moorehead'in yazd ile Y.Kk'n yapt zet arasnda da ciddi fark var. Moorehead diyor ki: "Bir tmen komutan olarak M.Kemal'in, Liman'n elindeki bu yedek tmeni kullanmaya yetkisi yoktu. Eer ttifak gleri, bir baka yerde, bir baka karma planlam olsalard, durum umutsuz olurdu."135 Yani M.Kemal'in, 'btn hareketi tehlikeye attn' deil, daha durum tam aydnlanmamken verdii kararn nemini ve riskini belirtiyor. C.Erikan'n bu konudaki deerlendirmesini daha nce aktarmtm. Y.Kk, Moorehead'in bu saptamasn, yeni bir yaklam sanarak heyecana kaplm. Kald ki Moorehead de durumu abartyor. nk M.Kemal, ilk aamada sad ece bir alayn ileri srm, kalan iki alayn ise yeni bir duruma ya da ordu emrine gre kullanmak zere harekete hazr halde tutmakla yetinmitir.136 Y.Kk, A.Moorehead'in, bu iki cmlesinin dayana olan cmlelerini de atlam. Okuyunca neden atladn anlayacaksnz. Moorehead diyor ki: "...M.Kemal'in komutan olarak o hayrete deer meslei, o andan itibaren balamtr.. ttifak devletleri adna harektn en kt rastlantlarndan biri, bu deha sahibi kk rtbeli Trk komutannn tam o anda, o noktada (Conkbayr) b ulunmasyd. nk aksi takdirde Avustralyallar ve Yeni Zelandallar, pekl o sabah Conkbayr'n ele geirebilirler ve savan kaderi orada, o anda belli olurdu." (s.178) Bir btnden yalnz iine gelen iki cmleyi al, onu da yanl aktar, sonra da o iki yanl aktarlm cmleye dayanarak yorum yap, yargda bulun! Ne derler buna?
_8
sevk etmektedir. Normal bir asker mant ile bu hareket tarzn izah etmeye i mkn yoktur. lk hcumda netice alnamaynca, ikincide daha byk kuvvetler sevki gerekmez miydi?" (Lozan, 1.C., s.158) M.Kemal, elindeki kuvveti, kk lokmalar halinde dmann zerine sevketmemitir. Armstrong bile byle bir iddiada bulunmuyor. Kahraman K.Msrolu, Allahtan da, kuldan da korkmadan, uyduruyor! Sonra da, bu uyduruk bilgilere dayanarak, 'normal asker mant' adna deerlendirme yapyor. Zrvalamak zorunlu olmad halde, Msrolu niye byle yapyor, anlamy orum. Ansiklopedi yazarlar, nce, '1915'te anakkale'de Trk' adl kitaptaki zetten u paragraf aktaryorlar: "... [M.Kemal] bir yandan da emir subay ile gnderdii emirle, bu sarp araz ide yry derinlii uzam olan 57.Alayn kolbandaki taburunu Conkbayr'na yetitirdi. Buraya kadar pervaszca yaklam olan dman, nce olduu yerde durduruldu. Sonra da bu taburun arkasndan batarya ile yetien tekmil 57.Alayn Conkbayr'ndan ve 27.Alayn soldan, Kemalyeri zerinden yaptklar sng hcumu ile Anzaklar yz geri ettirildi ve sahil yaknlarna kadar srlp atldlar. Bu muharebelerde 19.Tmenin 57. ve 9.Tmenin 27. Alaylar vaktinde harekt sahasna yetimeleri ve dmana kahramanca saldrlar ile ne ktlar ve altn, gm imtiyaz madalyalar ile taltif edildiler." Bizim ansiklopedistler, bu alntnn hemen arkasndan, "Ayn hadisenin yorumunu yapan Kadir Msrolu ise Lozan isimli eserinde yle diyor" diye yazarak, Vahidettincilerin askeri otoritesinin yukarda aktardm eletirisine yer veriyorlar. Sonra da zetle yle diyorlar: "Anzak tugaylarnn Conkbayr'nda durdurulduu dorudur. Bu durduruta en mhim pay, 9.Tmene bal 27.Alay ile M.Kemal Beyin 19.Tmenine bal 57.Alayndr. [Sonunda M.Kemal'in bir hizmetini olsun kabul etmiler diye h emen umuda kaplmayn! te, devam geliyor] Fakat burada Msrolu'nu dorulayan bir nokta var. Bahsi geen kahramanl gsteren ve M.Kemal Beye bal bulunan 57.Alay, kumandanlar bata olmak zere, o gn kamilen (btnyle) ehit olmulardr... Zaten ordunun ihtiyat olan 19.Tmenin elindeki tek salam alay, bu kamilen ehit olan 57.Alay idi. Artk bu neticenin, dmann stn kuvvetinden mi, yoksa Msrolu'nun iddia ettii gibi kumanda hatasndan m kaynakland, henz net bir ekilde ortaya konamamtr... (!) Mttefik kuvvetlerin ikinci derece nem tayan (!) Anzak birliklerini, bir alay ehit etme pahasna durdurmann, pek de o kadar mbalaa edilecek bir kahramanlk olmad grlebilir. Ki o cephede bir de 9.Tmene bal 27.Alay arpmtr, yani btn mesuliyet (eref demeye dilleri varmyor!) 19.Tmende deildir." (1.C., s.106) Hangi yanl dzeltmeli? (1) Acaba Anzaklar, neden ikinci derece nem tayorlar? O gn Arbur-nu'na kanlar btnyle Anzaklardr ve anakkale savalar boyunca da, en iyi onlar savamtr. (2) 25 Nisandaki muharebe de, Anzaklar sadece Conkbayr'nda durdurmaktan ibaret deildir. Anzaklar, ky bana kadar srlmemiler miydi? Bundan hi
de
bi
an
_8
sz yok. M.Kemal'in baarsna dayannca, bizimkiler dut yemi blble dnyor ya da ilerde greceiz, yalana bavuruyorlar. Hi olmazsa o gnk sonucun alnmas iin ehit olanlara sayg gsterseler. (3) Komutanyla birlikte btn 57.Alayn o gn ehit olduu iddias da doru deil. Bu iddiann iki kayna var. ilki R.Erefin "M.Kemal ile Mlakat" adl eserindeki bir cmle; M.Kemal o mlakatta diyor ki: "...57.Alay, mehur bir alaydr bu, nk hepsi ehit olmutur..." (s.20) kincisi ise H.Bayur'un u notu: "Atatrk, ok stn kuvvetlere saldran ve sava gemilerinin ateini de yiyerek hemen kamilen (neredeyse btnyle) yok olan 57.Tmenin ehit komutan Hseyin Avni Beyi dima sevgi ile anard." (Trk nklab Tarihi, 3.C., 2.Ks., s.295) Ama M.Kemal ve H.Bayur, Alay Komutannn o gn ehit olduunu sylemedikleri gibi, alayn o gn 'kamilen ehit olduunu' da sylemiyorlar. Sava sresince olumu bir durumu belirtiyorlar. nk 57.Alayn Komutan H.Avni Bey, 12 Maysta yarbayla terfi edecek, ay sonra, 13 Austos Cuma gn ehit olacaktr.140 25 Nisan gn hibir tabur komutan da ehit olmamtr.141 teki btn alaylar gibi elbette 57.Alay da 25 Nisanda ar kayp vermitir ama 'kamilen yok' olmad undan anlalr ki 57.Alay, 6 Maysa kadar tek takviye almadan142 btn taarruzlara katlacaktr.143 (4) 27. Alaya gelince, komutan efik Aker'in ifadesiyle, "26 Nisan gn, saat 11.30'dan itibaren, (M.Kemal'in) emir ve kumandasna girmi, bu andan itibaren 19.Tmenin bir alay olarak almtr." (.Aker, s.60 ve dipnot) te byle.144 Y.Kk ayn gr genileterek paylayor: "Gelibolu'nun sava tarihini yazan yabanc aratrclar, Kemal'in israf derecesinde asker kullandnda birleiyorlar" diyor (T.. Tezler 5, s.95) ve Robert Rhodes James'in Gallipoli (Gelibolu) adl eserinden ald bir cmleyi ileri sryor. Cmleyi yine yanl evirmi; orijinaldeki 'the beginning of May' (Mays ay ba), Y.Kk'n evirisiyle "Mays ay sonu" olmu (T.. Tezler 5, s.69): "Eer Kemal'e kalsayd, Mays ay sonuna kadar (dorusu: Mays ay bana kadar) Anzak blgesinde hayatta kalan bir tek Trk askeri olmazd." Y.Kk, cmleyi evirirken Mays ay sonuna kadar genilettii sreyi, 95.sayfada, iyice geniletip 'yaz ortasna kadar' yayyor: "...Yabanc aratrmaclar (!), Kemal'e braklmas halinde, yaz ortasna kadar canl bir Trk askerinin bile kalmayacan aka yazabiliyorlar." (T.. Tezler 5, s.95)145 'Yabanc aratrmaclar' diyor ama byle yazan ikinci bir aratrmac bulam adm! Bu yaktrmalara ksa bir ara verip, u Mr. James'in kitab zerinde biraz duralm. Mr.James, zamannda aklanm ya da sonradan incelemeye alm btn ngiliz belgelerini incelemi, savaa katlan askerlerin bir ksmnn mektuplarn ve an defterlerini derlemi ve ngilizler asndan anakkale Sava'n ayrntl bir biimde yazm. Mttefikler hakknda verdii bilgiler doru olsa gerek. ngilizlerin iinde bulunduklar koullar ve yaptklar yanllar renmek isteyenler iin zengin malzemeyle dolu, nemli bir kaynak.146 Buna karlk Trk tarafn, amac dnda olduu iin, ancak gerektike anl a-
de
bi
an
_8
tyor. Bu yzden hibir Trkle ve Trk kuruluu ile iliki kurmam (s.XIII); sadece 1962'de anakkale'yi gezdii srada kendisine kolaylk gsteren Trk asker makamlarna teekkr ediyor. Baz Trk kaynaklarndan yararland anlalyor ama hibirinin knyesini vermiyor, "bir Trk tarihisi" ya da "Trk resmi tarihi" deyip geiyor. Kim, hangisi, belli deil. Trkiye ve Trkler ile ilgili bilg iler iin daha ok, Yzb. Armstrong'un mahut kitabna, stanbul'daki ABD Elisi Morgenthau, Liman von Sanders ve baz Alman subaylarnn (Prigge, Kannengiesser ve Mhlman'n) anlarna dayanyor. Bir iki yerde de M.Kemal'in Arburnu ve Anafartalar'la ilgili rapor ve tarihesinden ok ksa alntlar yapm. (evirici, M.Kemal'den alntlarn pek doru olarak evrilmemi olduunu b elirtmektedir, s.IX ve 57. dipnot) Drt yerde de, 57.Alayn 1.Tabur Komutan olduunu aklad Zeki adndaki bir binbann 'notlarndan' paralar veriyor, (s.268, 375, 377, 378) anakkale ile ilgili btn yaynlar gzden geirdim, 147 aralarnda Binba Zeki adnda bir not yazarna rastlamadm. Her neyse, Mr.James, ite bu kaynaklardan elde ettii bilgilerin bazsn aynen aktarm, bazsn ise oryantalist bir bakla148 kendine gre ileyip sslemi.149 Trk taarruzlarn, genellikle "koordinasyonsuz, kaba, dank" vb. gibi elet irici, kmseyici szlerin eliinde yanstyor. Hangi belgelere, kaynaklara, uzmanlara dayanarak byle yazdn aklamaya da gerek duymuyor. Trk askerini de, bu savan Trkler asndan tad anlam da kavradn sylemek hayli zor. Trk kayplarna yol at iin Liman Paay eletiren bir Trk asker tarih yazarn "nankrlkle" suluyor (s. 109) ve hibir dayanak gstermeden yle bir sahne yazyor: "Trkler teslim olmaya pek istekliydiler ve zahmetle zirveye trmanan iki blk Yeni Zelandaly, tezahrat ve alkla karladlar!" (s.379)150 Y.Kk'n her satrna gz kapal inand kitap, Trkler bakmndan ite byle bir ey.151 Gelelim sadede. Dman sayca ve atee ok stn, Liman Paann savunma plan yanl. Bu stnlk ve zaafn, Arbunu cephesinde de, Seddlbahir cephesinde de, ancak kan fedakrl ile dengelenip kapatlabildiini, Trk komutanlarna ve asker tarihilere dayanarak daha nce belirtmitim. Mttefikler de ok azimli ve kararl, onlar da ne pahasna olursa olsun sonu almak istiyorlar; bu amala da dar bir alana yz binlerce asker yyorlar. Churchill diyor ki: "anakkale'de 500 metre bir ilerleyi, sonuca -hem de nasl bir sonuca!- atlm bir admdr." 152 Seddlbahir'deki birliklerin Komutan General Hunter Weston da, "Giriilen sefer baarl olursa, mkfat ok byk olacaktr... Bu uurda hibir kayp byk saylmaz!" diye yazyor.153 ki tarafn toplam genel kayb, bu yzden 400.000'i aar. Sava boyunca ne yalnz 57.Alay eridi, ne 76.000 er ve subay M.Kemal'in emri altnda ehit oldu. Sertlik anakkale Savann genel zelliidir; bunu yalnz M.Kemal'e zg bir tutum gibi gstermek, anakkale Savan hi anlamam olmak demektir. Bu arada K.Msrolu'nun, ngiliz yazar H.C.Armstrong'dan yapt bir alntya da deinmek istiyorum. ddia, ileri bir tarihteki olaya ilikinse de, konu yine
de
bi
an
_8
asker israf ile ilgili. Armstrong'un iddias u: "...Yeni tekil edilen 18.Alay, mevcudu bir hayli azalm bulunan 19.Tmen emrine verildi. M.Kemal bu taze kuvvetle 28 Haziran'da yeni bir taarruz planl ad ise de Cephe Kumandann ikna edip gerekli msaadeyi alamad. Tam bu srada, 26. Haziranda Enver Paa, Bakomutan Vekili sfatyla cepheyi teftie geldi. M.Kemal'in planlad taarruzu renince bunu sama bularak engelledi, 'lzu msuz taarruzlarla emrindeki askerleri israf ettiini' syledi. M.Kemal, Enver Paann hakaret dolu tenkitlerine ierleyerek istifa etti. Liman von Sanders'in Enver Paa nezdindeki srarl teebbsleri sonunda bu istifa durdurulduu gibi istenen taarruz izni de verildi. Ne yazk ki bu taarruzdan da sonu alnamayarak taze kuvvetlerden oluan 18.Alay da btnyle mahvoldu." (Grey Wolf, s.74'ten akt aran Msrolu, Lozan, 1.C., s.159; Bozkurt'un son evirisinde, s.47-48) K.Msrolu'nun hemen benimseyip aktard, GRYT Ansiklopedisinin de batac ettii bu iddialar154 deerlendirmeden nce, Alan Moorehead'in, bu dayanaksz iddia hakkndaki sslemelerini de grelim: "Enver Paa, Haziran aynda stanbul'dan gelerek sava blgesine yapm olduu periodik ziyaretlerden birinde, M.Kemal'in Anzak cephesine dzenledii bir saldry iptal edince, kyametler koptu. Enver Paa Kemal'in askerleri bo yere krdn sylyordu. M.Kemal hemen istifasn verdi. Liman ikisinin arasn glkle buldu. Ama saldr tam bir felaketle sonulannca, sulamalar yeniden balad. M.Kemal, Enver Paann karmasyla plannn bozulduunu ifade ediyordu. Enver Paa ise birliklere bir genelge gndererek, bylesine beceriksiz kumanda altnda bile kahramanca arpm olduklar iin takdirlerini bildiriyo rdu." (anakkale Geilmez, s.328-329)155 Dorular: 1). 19.Tmenin taarruzu, 29/30 Haziran gecesi yaplmtr. 2). Enver Paa, 26 Haziranda deil, 29 Haziranda Geliboluya gelmitir.156 Beraberinde Hseyin Cahit (Yaln) ve ehzade mer Faruk Efendi vardr.157 O gn leden sonra, Ordu Komutanl ve Kuzey Grubu Komutanl kararghlar ile baz birlikleri, bu arada M.Kemalin kararghn da ziyaret ederler. (2. Kitap, s.172; H.C.Yaln, s.223) H.Cahit Yaln anlarnda, M.Kemalin kyafeti, ayran ikram ettii, tmen bandosunun Carmen operetinden bir para ald gibi ayrntlara kadar her eyi anlatyor ama hakaretamiz tenkitlerden, M.Kemalin istifasndan, kyametler koptuundan tek kelime bile etmiyor, (s.224 vd.)158 Liman Paann, Esat Paann anlarnda da byle bir olayn izi yok. 3). Dman Arburnu'nda yer yer ate basknlarna girimektedir. 57. Alayn 1.Tabur Komutanlndan alnan habere gre bu tabur cephesine taarruza kalkar. M.Kemal de kar taarruza karar verir; zaten daha nce, dman cephesinin 'can alc bir noktas olan' Ykseksrt'a taarruz iin Grup Komutan Esat Paann onayn alm, hatta Esat Paa bu taarruz iin 18. Alay ve bir havan bataryasn tmen emrine vermitir. (Rapor, s.167, 168) Alaylarna taarruz hazrl yaptrr ve durumu, 29 Haziran saat 22.20'de Grup Komutanlna bildirir. (Rapor, s. 162) Grup Komutanlndan olumsuz bir emir gelmeyince, saat 24.00'te taarruzu balatr. Yani Cephe (Grup) Komutan Esat Paann taarruza izin vermedii iddias doru deildir.
de
bi
an
_8
Armstrong, Enver ile M.Kemal'in ekimelerini ve bu son olay yle bir duymu ama ciddi bir inceleme yapmam, kulaktan dolma bilgiyi, hayali ayrntlarla iyice iirip aktarm, A.Moorehead de bu yalanc pastann stne sahte ty dikmi! Yabanc kaynaklardaki her bilginin doru olduunu sanmak, Tanzimat dn eminden kalma sakat bir alkanlktr. Yeri gelmiken, Armstrong ve Gray Wolf adl kitab hakknda ksa bir bilgi sunmak istiyorum. Haron Courtenay Armstrong, Kut-ul-Ammare'de Trklere esir dm, mtareke yllarnda, istihbarat olarak stanbul'da bulunmu bir ngiliz yzbasdr. Yine istihbarat olan ve birok kirli iler eviren Yzba Bennet gibi, o da arkasnda kt bir n brakarak memleketine dner. lk kitab, mtareke gzlemlerini ve anlarn anlatt Turkey in Travail'dr. (John Lane, London, 1925) 1933'te de, ikinci ve bizimle ilgili son kitabn yaymlar: "Gray Wolf: Mustafa Kemal." Sadi Borak, kitapla ilgili baz tepkileri derlemitir. (Armstrong'tan Bozkurt M.Kemal ve ftiralara Cevap) Fransz devlet adam E.Herriot'nun, Yunan gazetecisi Spanuidi'nin konuma ve yazlarnn yannda, o tarihteki baz yabanc gazetelerde kan makalelerden da alntlar yapm: "Bu kitap, tarihiler iin kaynak olacak nitelikte deildir." (Sunday Times); "Bu kitap gerek bir hiky eyi deil, merak uyandran bir sinema filminin senaryosunu andryor." (The Observer)
de
bi
Sonu
an
4). Kuzey Grubu kararghnda bulunan Enver Paa, grup gzetleme yerinden taarruzu izler.159 (Esat Paann 14.7.1915 gnl ve 1675 sayl yazs, Arburnu Muharebeleri Raporu, s. 165) Yani Enver Paann taarruzu engelledii de,bunun zerine M.Kemal'in istifa ettii de doru deildir. 5) Taarruz gn aarrken, sona erer. Btn abalara ramen, Ykseksrt geri alnamamtr. Tmenin kayb, M.Kemale gre 800 kiiden fazladr (s.164);Enver Paa yuvarlak bir ifadeyle yaklak bin kii diyor. (Enver Paann 3.7.1915 gnl yazs, Arburnu Muharebeleri Raporu, s.165) Yani 18.Alayn 'tamamen mahvolduu' iddias da geree aykrdr. 6) 30 Haziranda Arburnu'ndan Seddlbahir'e geen Enver Paa, bu sefer 3.Zndere muharebesini izler. (2.Kitap, s. 172) Gney Grubunun yapt kar taarruzun baarl olmamas zerine, nce Gney Grubu Sa Kanat Komutan Faik Paay, sonra da Grup Komutan Weber Paay grevden alr. (2.Kitap, s.183, 211) Buna karlk, Ordu Komutanlna yollad 3 Temmuz gnl kapal telgraf emrinin bir maddesinde, M.Kemal'in taarruzunu eletirmekle yetinecektir.160 Demek ki M.Kemal'in taarruzu ile Gney Grubunun yapt taarruzu, ayn kefeye koymam. Enver, Liman ve Esat Paalarn yazlarnda, A.Moorehead'in szn ettii genelge ierii ile uzak-yakn ilgisi olan tek kelime, hatta bir ima bile bulunmamaktadr. Szn z, Enver Paann "birliklere M.Kemal'i sulayan bir genelge g nderdii" iddias da doru deildir.
_8
5/7.6. M.Kemal'in dman denize dkemedii Y.Kk diyor ki: "S.Adil anlarnda unlar bildiriyor: '19.Tmen Kumandanlndan 25/26 Nisan gecesi Mstahkem Mevkie gelen bir telgrafta, dmann tamamen kyya atld ve yalnz Arburnu'nda kalan zayf bir blmn de 26 Nisan sabah afakla denize dklecei haber veriliyo rdu. Bunda baar elde edilmemekle beraber, birliklerimiz Conkbayr-Kanlsrt hattnda salam bir yere yerlemi oldular.' S.Adil bylece Kemal Beyin gereklememi bir zafer iin nceden telgraf ektiini yazm oluyor." (T.. Tezler 5, s.89) Esat Paa da bir emrinde ayn eyi yazyor: "Kuzey Grubu... yarn (19.5.1915) leden nce saat 03.30'da, baskn suretiyle dmana iddetle hcum ve igal ettii mevzileri ele geirerek dman denize dkecektir." (Arburnu Muharebeleri Raporu, s. 138) Esat Paa da, 'gereklememi bir zafer iin nceden telgraf ekmi 'mi oluyor?163 Tabii ki hayr! nk her taarruz emrinde, birliklere bir hedef verilir de ondan byle yazyorlar. Taarruz, hedefine ular ya da ulaamaz, o baka bir ey.
de
bi
an
Necmettin Sadak, -Sadi Borak'n yazdna gre, M.Kemal'in verdii bilgilere dayanarak- kitaptaki belli bal yanllara iaret eder ve dorular aklar. (7 Aralk 1932, Akam; Borak'ta, bu cevabn tamam var: s.23- 55) N. Sadak, anakkale ile ilgili pek az yanln cevaplamaya deer bulmu ya da sava ayrntlarna yer vermek istememi. Oysa Armstrong'un anakkale Sava hakknda verdii bilgiler arasnda, birok dorunun y annda, pek ok da yanl var. Peyami Safa, evirisinin 1. cildine yazd nszde yle diyor: "[Armstrong'un] sokak rivayetlerine deer vermeyi tercih etmesi, kitab iin kolay tesir ve sat baarlarndan baka bir ey aramadn gsterir. Bu eserde, Atatrk'n karakterine, hususi hayat ve davranlarna ait olduka doru hkmler, baarl tahlil ve tasvirler yok deildir. Bir bakma kitab deerlendiren, fakat hakikat aleyhine tehlikeli bir eser haline getiren de budur. Tehlikeli, nk bir hakikat lokomotifinin peine taklan bir sr yalan ve iftira vagonu da, hakikat istikametinde yol almakta, ayn derecede doru grnmek ansn kazanmaktadr." (s.6)161 Ksacas, tamamn doru sanp ciddiye alan, yanllara srekleyen, tuzaklarla dolu bir kitap. Genel gerekleri, doru yanstyor, arka plana kendi senaryolarn yerletiriyor. Yani bir istihbarat olarak iyi bildii gri propaganda tekniini ku llanyor: Yalan, gerekle besliyor! lgin kitabnn kapana da, M.Kemal ve anakkale Sava hakknda u i lgin cmleyi koymu: "1915'te, Gelibolu'da, ngiliz mparatorluu'nu ezen adam!"162 K.Msrolu'nun ilgi ve bilgisine sunulur.
_8
Y.Kk, M.Kemal'in [yine Esat Paann anlarnda yer alan] 'dmann den ize dkldn' bildiren bir raporuna daha deindikten sonra yle yazyor: "Kemal'in bu son derece abartl raporlaryla ilgili olarak Esat anlarnda, '19. ve 9.Tmenler bugn dman denize dkmeyi baaramamlarsa da ilerlemesini nlemilerdir' diye yazyor; bylece Kemal Paann en yakn komutan, ok tekrarlanan ve kendisini kahraman yapan bir iddiasn dorulamyor." (T.. Tezler 5, s.90) Dorular: 1) Yalnz Arburnunda deil, Seddlbahirde de dman denize dkme,yazk ki mmkn olamamtr. Dkebilseydik, zaten sava sona ererdi.164 M.Kemal dman denize dkt iin deil, Arburnu, Anafartalar ve Conkbayr savalarnn galibi olduu iin kahraman diye anlmaktadr. Hibir ciddi tarih kitabnda M.Kemalin dman toptan denize dktne ilikin bir ifade grmedim.Y.Kk nerede okumu acaba? 2) M.Kemalin, dmann denize dkld hakknda daha baka raporlar da var. Besbelli ki ilk hatta savaan komutanlar, ky eridine snan Anzakla-rn paniini, hatta bazlarnn sandallara bindiklerini grp durumu byle bildiriyo rlar. M.Kemal de ilk hattan gelen bu rapor ve mesajlar ile esirlerin verdikleri bilgileri ve kendi gzlemlerini denize ya da sahile dklme diye st komutanla ve teki birliklerine duyurmu. (A.Muharebesi Raporu, s.56) 3) Zaten bir ordunun, moloz yn gibi denize sprld ya da topuyla tfeiyle denize ekilerek toptan boulduu tarihte grlmemitir; arkas denize yaslanan bir birlik, ya gemilere binip kaar ya da teslim olur. Bilebildiim kad aryla 'denize dkme', asker edebiyatta, denize kadar gerileyen bir dmann gemilere binip katn ya da bu durumun eiinde bulunduunu anlatmak iin kullanlan bir deyim. A.Moorehead'in ve R.R.James'in kitaplarnda, Anzak Kolordusunun iine dt durumu yanstan sayfalar okuyanlar, olay ate perdesi arkasndan izleyen ileri hat komutanlarnn, bu tr deerlendirmelerini haksz bulmazlar. nk Anzak birlikleri kamaya hazrlanyorlard. Ama yetkililerin, boaltmann gln belirtmeleri zerine, aresiz, sndklar yerlere yapp kalmlardr. (Hamilton, Gelibolu Gnl, s.104.vd.; Moorehead, anakkale Geilmez, s.195; R.R.James, Gelibolu Harekt, s.158,178; R.R.James'e gre, ngilizler 9 Maysta bile hl Arburnu kesimini boaltmay grmekteydiler, s.254)165 5/7.7. Meer M. Kemal izinsiz ricat etmi (geri ekilmi) Y.Kk diyor ki: "Esat Paann zet olarak yaymlanan anlarndan, dman Arburnu'na yakn bir kumsaldan karaya kt srada, Kemal'in, birlikleri ile birlikte geriye gel-
de
bi
an
_8
dii, mevzilerini terk ettii, kendisinin [Esat Paann] 'lmek var, dnmek yok' emriyle geriye gnderdii anlalyor. (T.. Tezler 5, s.73) yle anlalyor ki Kemal hi kimseden emir almadan bir ricat hareketine giriiyor. (s.86) Btn bunlar doru mu? Mustafa Kemal Gelibolu'da ricat etti mi? Aratrlmas gerek iyor; normal bir durumda nemli bulunmayabilir. Ancak tarihin bu kadar abartld bir zamanda aratrlmasnn gereine kesinlikle inanyorum. Ancak ayrntsyla aratrlmasnn benim iim olmadn belirtmek durumundaym, (s.87) Bulduum kaynak ve anlarda Kemal'in izinsiz olarak dmann zerine gitmesi yerine, izinsiz olarak dman brakp geri dnmesi sz konusu ediliyor. Bu k adar da deil; Kolordu Komutannn sert kyla dmann zerine gittii anlalyor." (s.89) Y.Kk, 'bulduum kaynak ve anlarda' diyor ama bu iddiasna dayanak olarak, yalnz Esat Paann u paragrafn gsterebiliyor: "...Bu srada M.Kemal Bey yanma geldi. Tmenini, dman donanmas tarafndan yaplan ve birok kayplara sebebiyet veren ate yamurundan kurtarmak iin Eer Tepe'ye geri almak dncesinde olduunu syledi. Beyefendi, askerimiz eitimi henz noksan olduundan, tarihte birok rnekleri grld zere bu ekilii bozgun sayarak istediiniz yerde durmayarak kamaya kalkacaktr. Bunun iindir ki tmeniniz yerinde kalarak, gerekirse dmana saldracaktr, lmek var, dnmek yok! dedim. (Esat Paann anlar, s.39)166 Y.Kkn ricat (geri ekilme) diye allayp pullayarak anlattklarnn tek kayna ite bu drt cmle! Kurmay Bakan Fahrettin Altay anlarnda, bu olayn aada ayrntl olarak aklanacak olan sebebini ve asln anlatm (s.90) ama Y.Kk, M.Kemal aleyhinde bir olay yakaladn sanmann esriklii ii nde, hemen saldrya geiyor: Fahrettin (Altay) anlarnda, Kemalin ricat ettiini yazamyor Savata komutana sormadan, cepheyi ve mevzii brakp geri gelmeye ricat ad veriliyor. Orgeneral Fahrettin Altay, yllar sonra ve Kemal Paa ldkten sonra yaymlad anlarnda bile Kemalden korkusundan kurtulamyor. (T.. Tezler 5, s.88) Y.Kk, tpk Vahidettinci arkadalar gibi savan hibir ayrntsn bilmedii iin boa kl sallyor. Esat Paann verdii bu ksa bilginin nn ardn aratrsa, hi olmazsa olayn hangi gn getiini saptasa, koullar ve savan akn incelese, bir krokiye bakarak Eer Tepenin nerede olduunu rense, baltay taa vurmazd!167 Ama bu zahmete ancak geree sayg duyanlar katlanr. Y.Kk'n amac gerei ortaya karmak deil, ya kllemek, ya saptrmak. Esat Paann yazdklarn imdilik doru kabul edelim, 'imdilik' diyorum, nk az sonra, belleinin Esat Paaya oyun oynadn greceiz. Ne olmu yani? Bir Tmen Komutan, Kolordu Komutanyla grmek iin geriye gelmi. Bu ricat mdr? Esat Paa da savan ilk gn, kararghndan ayrlp Bolayr'a gitmiti; bu hesapa o da m ricat etmi oluyor? Peki, neydi o grltl iddialar? Hani M.Kemal, birlikleri ile birlikte geriye gelmiti? Hani mevzilerini terk etmiti? Hani hi kimseden emir almadan bir ricat hareketine girimiti?
de
bi
an
_8
Oysa ne yapm? Tek bana ve kendi kararghna gelmi, Esat Paa ile karlam. Esat Paa ne diyor; "Tmenini ate yamurundan kurtarmak iin Eer Tepe'ye geri almak dncesinde olduunu syledi". Tmenini, Eer Tepeye geri mi alm ? Hayr! Esat Paaya gre "geri almay dnyormu". (Demek ki dnce suu ilemi!) Paa uygun grmeyince de, yine Esat Paann ifadesiyle, "cepheye geri dnerek blgeyi kahramanca savunup dman bir adm dahi ile rletmemi." (Esat Paann anlar, s.39) Esat Paann anlattna gre durum bu. Ama gerek, byle de deil. Dorular: 1) Olay, savan ilk gn olan 25 Nisanda, le zeri, savan en kritik nnda ve btn iddetiyle devam ettii srada gemitir.168 2) 9.Tmenden gelen bir svari subay, o srada Conkbayr'nda bulunan M.Kemal'e, Kolordu Komutanlna gnderilmi bir raporun zetini szl olarak aktarr, ancak sava heyecan ile Kaba Tepe yerine, 'Kum Tepe'ye karma yapld'n syler.169 Kum Tepe, Arburnu kesiminin gneyinde, Kaba Tepe ile Seddlbahir arasnda bulunan kritik bir yer. Kum Tepe kysna kan dman, Seddlbahir'deki birlikleri kuatabilir; ayrca 27.Alayn da gerisine der. Elde, bu dman durd uracak baka bir kuvvet de yok. Bunun zerine M.Kemal, dmana taarruz etme kte olan 57. ve 27.Alaylara u emri verir: "...Taarruzlar devam edecektir. Dmann Kum Tepe ve Seddlbahir blgelerinde de karaya kt haber alnd. Ben, 19.Tmenin byk ksmn (yani kalan iki alay) Kayal Tepe'ye (Kum Tepe karsnda bir tepe) yanatracam ve bizzat oraya gideceim. Kum Tepe-Sarburun arasndaki tekmil cz tam (birlik) kumandanlar benimle Eer Tepe'de (Kayal Tepe'nin iki kilometre kuzeybatsnda bir baka tepe) balant salayacaklardr." (2.Kitap, s.112 ve 28. kroki; Arburnu Raporu, s.26) Bekleyen iki alayn harekete geirmek iin hzla Maltepe kesimine hareket eder. 3) Saat 12.30'da, sabahleyin ileri yanatrlmasn emrettii 77.Alayn grr ve onu derhal Kum Tepe ynne yola karr. (2.Kitap, s.112, 113) Oradan da 72.Alaynn bulunduu Maltepe'ye gelir. (Saat 13.00) Bu srada, Saros'tan Maltepe'deki yeni kararghna gelmi olan Esat Paa da, durumu grmek iin ileri kmtr. Karlarlar. Bu noktada bir an durup, M.Kemal'in, o sabah saat 07.50'de Esat Paaya yo llam olduu raporu hatrlayalm. Raporunun sonunda diyordu ki: "Tmen byk ksmnn kullanlmasn gerektirecek bir durum olunca, tmenin bana geleceimi arz ederim." Tmenin byk ksmnn kullanlmasn gerektirecek tehlikeli bir haber alm ve tmeninin bana gelmi: Birliklerini geri ekmek iin deil, tam tersine, savaa srmek iin! Zaten Conkbayr'nn bat ve gney eteklerinde dmanla boumakta olan
de
bi
an
_8
57. ve 27.Alaylar, savan dilerinden koparp da Eer Tepe'ye ekmek mmkn deildir. nk Eer Tepe, bu birliklerin hemen gerisinde, yaknnda bulunan bir mevki deil, Conkbayr'nn 10 km. gneydousunda, Kum Tepe'nin karsnda, yani sava hattnn ok dndaki, o andaki durumla tamamen ilgisiz, uzak bir yer. Tmeninin teki iki alay ise Maltepe evresinde, sava d bir k esimde, bekleme halinde. Kitabn sonundaki basit krokimize bakan, Esat Paann anlarnda verilen bilgilerin yanlln ve tutarszln kolayca anlar. M.Kemal, Esat Paaya, ald bilgiye dayanarak Kum Tepe'ye karma yap ldn, 77.Alayn oraya sevk ettiini, imdi de 72.Alay alp o kesime gitmek istediini syler.170 Kolorduya gelen raporla M.Kemal'in ald bilgi karlatrlr, Kum Tepe'ye karma olmad, svari subaynn tepe adlarn kartrd anlalr.171 Ordudan hl hibir talimat almam olan iki dertli komutan durumu deerlendirirler. Bunun zerine M.Kemal, 77.Alaya, Kum Tepe'ye deil, 27.Alayn sol kanadna yanamas iin emir yollar, 72.Alayn da Conkbayr'na, 57.Alayn sa kanadna yollar. Kendi de Conkbayr'na dner. Y.Kk'n anlatt ricat (!) yksnn asl astar bu.172 4) Peki, Esat Paa olay niye byle anlatmam? Esat Paa anlarn 1946'da Avni Bari adnda birine syleyip yazdrm.173 Esat Paann anlarn gzden geirenler, birok ayrnty atladn, nemli olaylar bile ancak kaln izgilerle aktardn, savan genelini yanstmadn grebilir. Anlalan Avni Bari, Esat Paann sylediklerini alakalem kaydetmi. Esat Paa da sonradan bir dzeltme, derleyip toparlama yapmam. Bu yzden anlar, dank, geliigzel, boluklarla ve Trke yanllaryla dolu. O kadar ki Esat Paann verdii baz ok isabetli kararlar bile doru drst aklanm deil.174 Esat Paann aklnda, M.Kemal'in balant noktas olarak setii Eer Tepe ad kalm herhalde. Gerisi, belleinin oyunu. nk anlarnn bu paras, saat saat belgelenmi olaylara ve o andaki sava durumuna ve birliklerin konumuna tmden aykr. Yllarca sonra yazlan ya da anlatlan sava anlarnn ounda bu tr birok ayrnt yanl bulunmaktadr. Baz rneklerini ilerde greceiz. Bu yzden askeri tarihlerde, anlara pek az yer verilmekte, rapor, emir, harp ceridesi, tutanak, ku vve cetveli vs. gibi gn, saati, yeri ve yetkililerin adlarnn kaytl olduu, somut ve geerli belgeler esas alnmaktadr. Bu sayede, 80 yl nce bir bataryann, hangi gn, ka mermi sarf ettiini, ayrntl olarak renebiliyoruz. Yazk ki byles ine dzenli ve ayrntl bir kayt sistemi, ordudan baka hibir kurumumuzda yok. Acaba dman bugn iin ne diyor, bir de ona bakalm. ngiliz Resmi Harp tarihi: "25 Nisanda M .Kemal, Arburnu evresindeki durumu derhal kavram olmakla, karlan lk Anzak Kolordusu'nun, h edefine erimemesini ve yenilgisini salamt. Bu, ngiliz kuvvetlerinin kyda saplanp kalmalar sonucunu dourmutur."175 Churchill de anlarnda, bugnk baarsndan dolay M.Kemal'i "kaderin adam" diye niteleyecektir.176 Ksacas dman, 'yenildik' diyor ve baarsndan dolay M.Kemal'i vyor;
de
bi
an
_8
bizimkilerse, 'hayr, estafurullah, ne mnasebet, asla yenilmediniz! O gn Arburnu'nda bulunan kuvvetlerin bandaki M.Kemal, baarl deildi' diye feryat ediyorlar. Byle harika bir gldr sahnesi, Moliere'de bile yok! 5/7.8. Anafartalar ve Conkbayr savalar Bizimkilerin bu konudaki grlerini aktarmadan nce, bu savalarn da ok ksa bir zetini vermek istiyorum.177 Yapacaklar analizlerin tadna varmak iin bu zeti okumanz tavsiye ederim. Sava Bakan Mareal Kitchener'in yeni birlikler vermeyi kabul etmesi zerine General Hamilton, Austosta genel bir taarruza gemeyi kararlatrr. Anzak Kolordusu 25.000 kiiyle takviye edilecek, ayrca Arburnu'nun daha kuzeyinde, Anafartalarn karsnda bulunan Suvla koyuna da gizlice yeni bir kolordu daha karlacaktr.178 Asker says 125.000 kiiye ykselir. (Moore-head, s.318) Ortak hedef, -Y.Kk kzacak ama- yine Conkbayr ve Kocai-men Tepesidir (Sarbayr bloku)! nk bu sava kazanmak iin bu yksek blokun ele geirilmesi arttr. Bunun iin Anzak Kolordusundan ayrlacak birlikler ile Suvla'ya karlan iki tmenli kolordu ilerleyip birleerek bu bloku ele geirecek, bylece Arburnu'ndaki Trk cephesi, sa kanadnn andan ve kuzeyinden kuatlm olaca ktr. Ayn gn Gney kesiminde de (Seddlbahir'de) kuzey kesimine kuvvet kaydrlmasn nlemek amacyla gsteri taarruzlar yaplacaktr. Btn yaz bu taarruz iin hazrlk yaplr. Filoya, birok gemiden baka, iki de uak gemisi eklenir. Bundan sonra her hava hcumuna 12 uak birden katlacaktr. Cephane retimi btnyle anakkale'ye ayrlr. Sava 6 Austos gn balayacaktr. Her kesim iin. saldr saatleri, Trk Komutanln artmak amacyla, farkl biimde ayarlanmtr. Arburnu'ndaki Anzak birliklerinin bir blm, o kesimdeki Trk cephesine taarruz ederek bunlar geri srmeye alacak, br blm ise (asl taarruz bi rlikleri, ilk aamada 20.000 kii) iki kol halinde, Trk cephesinin sa andan geip, geni bir kavis izerek Conkbayr-Kocaimen'e doru ilerleyecektir. Bu srada Arburnu kesimindeki Trk cephe hattnda yalnz iki tmen var: Sada M.Kemal'in 19.Tmeni (Cephesi: Sazl Dere'den Krmzsrt'a kadar), solda 16.Tmen (Cephesi: Krmzsrt'tan Kaba Tepe'ye kadar). 5. Tmen geride, ihtiyatta; 9.Tmen ise Arburnu ile Seddlbahir arasnda, ky korumasnda. Sava 6 Austos gn, ok youn bombardmanlardan sonra balar.179 Bir Anzak birlii 17.30'da, 16.Tmen cephesine taarruz eder ve Krm-zsrt'n gneyinde bulunan Kanlsrt' (ngilizler buraya Tek am Tepesi diyorlar) bir hamlede ele geirir.180 Bu kritik yerin elden kmas zerine, Kuzey Grubu Komutan Esat Paa, hemen ihtiyatndaki 5.Tmeni, 16.Tmenin arkasna yanatrr, sol kanat andaki 9.Tmene de cepheye yaklamas emrini verir. 16.Tmen ardarda taarruz ederse de Kanlsrt' geri alamaz. 16.Tmen kesiminde cephenin yarlmas tehlikesi ba gsterir. Bunun zerine Ordu Komutanl da
de
bi
an
_8
Gney Grubunun ihtiyatndaki 4.Tmeni (Komutan Yarbay Cemil Conk) kuzeye kaydrr. Bir baka Anzak birlii de, ayn akam, M.Kemal'in 19.Tmenine ardarda taarruz eder, btn taarruzlar krlr. Bunun zerine Esat Paa 16.Tmene u emri yollar: "19.Tmene ardarda taarruz eden dman, Tanrnn yardmyla pskrtlmtr. Sizden de, her neye mal olursa olsun, derhal [kaybedilen] siperlerin geri alnmas haberini kesinlikle beklerim." (3.Kitap, s.338. 16.Tmen, Kanlsrt' geri alamaz ama Anzak birliinin daha fazla ilerlemesini engelley ecektir.) Anzak taarruz kollar da, saat 22.00'de, Sazldere vadisi ile Azmak Dere arasndaki 5 km. geniliindeki sarp bir arazi eridinden, kuzeye doru ilerlemeye balarlar. (3.Kitap, kroki 38,39) Buras, M.Kemal'in, 'olas bir dman taarruzuna kar kuvvetli tutulmas' iin Esat Paay uyard, Esat Paann da, "Merak etme Beyefendi, [buradan] gelemezler!" dedii yerdir.181 Ayn saatte iki tmen de Suvla'ya kmaya balamtr. ngiliz resmi harp tarihi, karma filosunu yle anlatyor: " Filonun ilk kademesi, on bin askeri sava alanna gtryordu. stif halindeki bu birlikleri on torpido muhribi tayordu. Her muhrip, bordasnda byk bir mavnay ve arkasnda bir karakol gemisini yedekte ekmekteydi. Bu on torpidoyu, Kuzey Denizine zg balk tekneleri, byk sallar izliyordu. Bunlarn arkasna da kurtarma sandallar ve salapuryalar dizilmiti. Son blm ise transatlantiklerden Man Denizi araba vapurlarna, yandan arkl vapurlara kadar hemen hemen dnyada mevcut her eit byk, kk deniz izliyordu. Filonun arasnda ise kruvazrler, hastane gemileri, buharl yatlar, kablo ve balon gemileri, Times nehrine zg rmorkrler ve yelkenliler vard." (BTTD, Say 27, s.52, Mays 1987) Liman Paa anlarnda diyor ki: "Sekiz buuk ay sren anakkale seferinin ortalarna rastlayan Anafartalar karmas, bu muharebelerin askeri ve politik bakmdan zirve noktasn tekil ediyordu." (s.113) Ve Anzak taarruz kollar ile Suvla'ya kan kolordunun karsnda, o kesimden sorumlu olan Yarbay Willmer Mfrezesinin kk ve yaylm birliklerinden baka birlik yoktur.182 7 Austos: Arburnu Cephesinde kalan Anzak birlii, sabah, 19.Tmenin sol kanadna kere daha taarruz ederse de yine baarl olamaz.183 Anzak sa taarruz kolu ise, Trk ileri karakollarn atarak Conkbayr yaknndaki ahin Tepe'yi ele geirir. Conkbayr-Kocaimen Tepesi hattnda o srada hibir kuvvet yoktur. M.Kemal, kendi kesiminin dnda olmakla birlikte, ihtiyatndaki bir taburu Kocaimen'e, iki bln de tmen bataryalarn korumak zere Conkbayr'na yollar; dmann taarruz dorultusunu kapayan ilk kuvvetler bunlar olacaktr. (R.R.James, Gelibolu Harekt, s.389. ngiliz Harp Tarihi, BTTD, 24.say, s.39, ubat 1987. 3.Kitap, s.349) Durumu izleyen Esat Paa, sabaha kar, 9. Tmeni Conkbayr'na hareket ettirir. 9. Tmen Komutan Albay Kannengiesser, saat 07.00'de Conkbayr'na ulaacaktr. Daha birlikleri gelmemitir. Keif yaparken, ahin Tepe'ye yerleen dmann makineli tfek ateiyle yaralanr; komutay Kurmay Bakan Binba Hulusi Bey stlenir. Tmenin iki alay vardr, ikisi de alarak sava dzeni alr. Dmann
de
bi
an
_8
sa taarruz kolu (Yeni Zelandallar+Gurkhalar) hcuma kalkar, 9.Tmen bu ilk hcum dalgasn durdurur. Saat 13.30'da, Conkbayr-Kocaimen'deki kuvvetlerin komutanlna, 4. Tmen Komutan Yarbay Cemil Conk getirilecektir. Conkbayr kesimindeki Trk cephesi, yz batya dnk olarak soldan saa u dzeni almtr: Solda M.Kemal'in yollad blkler, ortada 9.Tmen, sada Willmer mfrezesinden birka kk birlik. (anakkale Cephesi, 3.Kitap, s.354) Daha sarp yoldan ilerleyen Anzak ikinci taarruz kolu (sol kol) ise, ok yorulmu, adm adm gerileyen kk Trk birliklerinin ateinden de hayli kayp vermitir; Kocaimen'e taarruzu ertesi gne erteler ve takviye ister. Hemen bir tugay yola karlr. Suvla'ya km birlikler de Anafartalar ovasn evreleyen tepelere doru ilerlemektedir. Ama kk Trk birliklerinin direnmeleri ve Kolordu Komutan General Stopfort'un ardan almas yznden, bu ilerleyi ok yava gelimektedir. Gece, 9.Tmenin bir alay, ahin Tepeye taarruz ederse de sonu alamaz. Durum kritiklemektedir. Liman Paa, Saros Grubunu (iki tmen) Anafartalar kesimine yola karr ve Saros Grubu Komutan Albay A.Fevzi Beyi, Anafartalar Grup Komutanlna getirir. Ayrca, Yarbay Cemil Conk'un ve Yarbay Willmer'in birliklerini de, Esat Paann emrinden alarak, A.Fevzi Beyin komutas altna verir. Saros Grubunu oluturan 7. ve 12. Tmenlerin grevi, geldikleri anda, Anafarta ovasna yaylan ve ovay evreleyen tepelere yryen dmana taarruz ederek durdurmak, bu birliklerin Anzak taarruz kollaryla birlemesini nlemektir. nlenememesi halinde, Trk cephesi batdan ve kuzeyden kuatlm olacak ve i bitecektir. 8 Austos: Gn, Conkbayr evresinde, ok kanl taarruz ve kar taarruzlarla geer. Baz yerlerde, taraflarn arasnda, 25-30 metre bir mesafe vardr. (anakkale Cephesi, 3.Kitap, s.359) Liman, rastlant eseri kararghnda bulunan, demiryolu ileriyle ilgili Yarbay Ptrich'i 9.Tmen Komutanlna atar; Yarbay Ptrich gelir ama trl komuta sorunlar karr, ate altnda kalnca da bir yere saklanr. Conkbay-r'ndaki bunalm renen Esat Paa, Gney Grup Komutan Vehip Paadan yardm ister, o da iki alayl Ali Rza Bey komutasndaki 8.Tmeni yollar. (23. ve 24.Alaylar) Esat Paa 24.Alay, artk Conkbayr kesimi kendisine ait olmad halde, oraya yryen dmana taarruz etmekle grevlendirir. (Esat Paann anlar, s.270)184 24.Alay o gece Conkbayr'na ulap savaa girer ama cephesindeki dman geri srmeyi baaramaz. (anakkale Cephesi, 3.Kitap, s.366) Bu kritik durumda, Conkbayr'nda ciddi bir komuta kargaal yaanmaktadr. Yeni kurulan Anafartalar Grubu Komutan A.Fevzi Bey ise, Anafartalar ovasnda ilerleyen dmana, askerin yol yorgunu olduunu vb. ileri srerek taarruz etmeyi ardarda ertelemektedir.185 Liman Paa, Albay Fevzi Beyi Anafartalar Grup Komutanlndan alr, yerine, saat 21.45'te, 'kolordu komutan yetkisiyle' 19.Tmen Komutan Albay M.Kemal'i getirir. Liman Paa anlarnda yle diyor: "O akam, Anafartalar civarnda toplanan btn birliklerin komutasn, Arburnu cephesinin kuzey (sol) kanadnda bulunan
de
bi
an
_8
19.Tmen Komutan Albay M.Kemal Beye verdim. M.Kemal, sorumluluk ve grevden zevk duyan bir komutan zelliine sahipti.. Ona tam anlamyla gvenilebilirdi.' (s. 109) M.Kemal, 19.Tmen Komutanln 27.Alay Komutan Yarbay efik Aker'e brakr, gecikmi taarruzu balatmak iin gece yarsna doru, da yollarndan Anafartalar kesimine hareket eder. 01.30'da Anafartalar Grubunun kararghna gelir. A.Fevzi Bey adrnda uyumaktadr, kalkmaz. Birliklerin durumu hakknda, Grup Kurmay Bakan da ak ve ayrntl bilgi veremez. M.Kemal ancak btn kurmay subaylar toplayp tek tek bilgi alarak, genel durumu ve eski komutann verdii emirlerin ana izgilerini renebilecektir. Artk birliklere yeni bir sava dzeni vermeye vakit yoktur. Gn domadan taarruza geilmesi gerekmektedir. O na kadar ihmal edildii anlalan yiyecek, haberleme ve salk hizmetlerini de dzenler ve yazl taarruz emrini, saat 04.00'te haber subaylar ile tmenlere yollar. 9 Austos [1. Anafartalar Muharebesi]: Liman Paa anlarna yle devam ediyor: "Nitekim 9 Austos sabah erkenden, evvelce defa emredildii halde yaplamayan taarruz yapld ve dman, eitli yerlerden sahile doru srld." (s. 109) M.Kemal akama kadar taarruzu ynetir.186 Anafartalar'a ilerleyen ngiliz Kolordusu ile Conkbayr-Kocaimen kesimine taarruz eden Anzak taarruz kollarnn birlemesi engellenir. ngiliz resmi harp tarihinde deniliyor ki: "Bir Trk komutan, anakkale savalarnn kaderine hakim olmutu." (BTTD, say 26, s.57) Alan Moorehead Anafartalar taarruzunu yle anlatyor: "Bu korkun bir hcumdu ve ngiliz birliklerini yok etti. Birka dakika iinde btn subaylar ldrld. Tabur ve tugay kararghlar, silindirle ezilmi gibi oldular. Askerler darmadank bir halde her tarafa kayorlard. Makineli tfeklerin youn ateinden fundalklar tutumutu. Buralara gizlenmi askerler, klarndan alevler, dumanlar saarak tavanlar gibi ortaya kyorlard. Gne doarken Triad'n gvertesinden durumu seyretmekte olan General Hamilton, ac bir manzaraya tank oluyordu. Askerleri, Suvla ovasna doru, binlerce kiilik ynlar halinde, karmakark kayorlard. Saat 06.00'da, arpmann bal amasndan bir buuk saat sonra, durum tam bir k halini almt. Sadece tepeler kaybedilmekle kalmam, askerlerden bir ksm tam bir ka halinde tuz glne, hatta denize kadar ekilmilerdi." (anakkale Geilmez, s.389) General Hamilton da o gn yle anlatyor: "Yreim, yarmadadaki mcadelelerin ortasnda katlamt, fakat bu manzarann fecaati karsnda adeta paraland. Beni ayakta tutan Sarbayr'n grnyd. Gzlerimi Sarbayr'dan (Conkbayr-Kocaimen kesimi) ayramyordum." (R.R.James, Gelibolu Harekt, s.417) imdi biz de General Hamilton'la birlikte gzlerimizi, dmn zlecei Conkbayr-Kocaimen kesimine evirelim. Bugn Esat Paann istei zerine Vehip Paa son olarak iki alay daha (28. ve 41.Alaylar) yollamtr. Ama 28.Alay ancak gece yarsndan sonra Conkbayr'na
de
bi
an
_8
R.R.James de diyor ki: "Allanson, mermilerin bahriye mermisi olduklarnda ve arkasndan geldiinde srar etti. Allansonun kendi ifadesinden, mermiler atld vakit arka yamata bulunduu ve oradan ngiliz gemilerini grmesine imkn olmad aka bellidir Ancak, bu felaketin, muharebenin seyrini deitirdiini iddia etmek, durumu yanl yorumlamak olur; bir Amerikan askeri yazarnn dedii gibi, hcum baladktan 56 saat sonra atlan birka mermi, o mehur tepenin akbetini tayin edemezdi. (Gelibolu Harekt, s.409, ayrca 157. ve 158. dipnotlar)188 Bu basit konu zerinde bu kadar durmam balaynz. Sebebi ilerde anlal acak. M.Kemal, o gece ve ertesi gn iin gerekli emirleri verdikten sonra, 17.30da yola kar, maceral bir yolculuktan ve akamdan sonra Conkbay-rndaki 8.Tmenin kararghna gelir. 10 Austos (Conkbayr Muharebesi): M.Kemal, 8.Tmenin, biri hayli zayiat vermi olan iki alay ile bir sng hcumu yaptrarak Conkbayrn dmandan temizlemeye karar vermitir. Conkbayr-Kocaimen cephesi karsndaki dman, iki tmenden fazladr. (3.Kitap, s.372) 8.Tmenin Kurmay Bakan itiraz ederse de, M.Kemal kararndan dnmez. Derin bir sessizlik iinde, Conkbayr zirvesinin arka tarafnda, taarruza hazrlanlr. Taarruzdan nce topu atei almayacak, birinci ve ikinci taa rruz kademeleri sk avc hatt, nc taarruz kademesi ise yanak dzen halinde hcum edecektir. Taarruz, gn domadan, M.Kemalin iareti ve 23. ve 24.Alaylarn unutulmaz sng hcumu ile balar. teki tmenler de bu hcu mla birlikte, kendi kesimleri karsndaki dman birliklerine taarruza kalkarlar. Conkbayr ve evresi, dmandan tmyle silinip sprlr. Gece yarsndan sonra gneyden gelerek 8.Tmenin, dolaysyla M.Kemalin
de
bi
an
_8
ular. 41.Alayn ise ne zaman ulaabilecei belli deildir. Bu srada Anzak birlikleri, Conkbayr-Besim Tepe-Kocaimen hattnn eitli kesimlerine, dalga dalga taarruz etmektedirler. Wellington Taburu, bir ara Conkbayr Tepesi'nin zirvesini ele geirir ama ar zayiatla geri srlr. (R.R. James, Gelibolu Harekt, s.401) Binba Allanson'un emrindeki tabur ise kanl bir boumadan sonra, Besim Tepe'nin (ngilizler Q Tepesi diyor) gney zirvesini ele geirir. Binba Allanson, bu ykseklikten anakkale Boaz'n, Al Tepe'nin arkasndaki yollar gren ilk ve son ngiliz olur. Yaral olmasna ramen, o heyecanla Boaz dorultusunda ilerlemeye karar verir; daha 100 metre ilerlemeden, mfrezenin ortasnda alt tane mermi patlar. Binba Allanson bu olay raporunda yle anlatyor: "Koyda bir parlama grdm ve kendi donanmamz, tam ortamza 6 tane 12 inlik monitr mermisi indirdi. Mthi bir karklk oldu. Esef edilecek bir faciayd bu." (R.R.James, Gelibolu Harekt, s.408) Anzaklarn verdii 12.000 kayp iinde187 100-200 arasnda olduu anlalan bu kk kaybn askeri adan hibir nemi yoktur ama Binba Allanson'un, bu mermileri donanmann attnda srar etmesi zerine, olay tartma konusu ol acaktr. Donanma, Allanson'un iddiasn reddeder.
emri altna giren 28.Alaya da ahin Tepeyi. Ele geirme grevi verilir ama yorgun alay ancak en yksek srt ele geirebilecektir. (Alayn komutan Alman Binba Hunkerdr, sava uzaktan izledii iin M.Kemalden azar iitecektir.) ahin Tepe'den atlamayan dmann ve donanmann youn atei yznden, saatlerdir durmadan savaan cokun birlikleri de dinlendirmek amacyla taarruz durdurulur. ngiliz kuatmas btnyle suya dmtr. M.Kemal yeniden Anafartalar'daki grup kararghna dner. Bundan sonraki olaylar anlatmadan nce, ngiliz ve Avustralyal yazarlarn ve General Hamilton'un, bu hcumu nasl deerlendirdiklerini grelim: "Trk taarruzu dehet verici bir manzarayd. aknlktan serseme dnen ngilizler, ufuk hattnn zerinden boanan, ate etmeden sngleriyle ilerleyen, k aranlk, youn Trk kitlelerini grdler. Conkbayr ve zirvedeki siperler hemen inendi ve ngilizlerin askerlerinden hibiri -1.000'den fazlaydlar- kurtulamad... Trkler, frtna gibi sratle aaya gidiyorlar ve o kadar ksa bir zaman grnyorlard ki sa kalan cokun fanatikler, yaylaya byk saylar halinde vardlar. General Baldwin'in adamlar, mitsizliin verdii cesaretle, bunlar karlamak zere ayaa kalktlar... Saat 10.00'da, gne iyice ykseldii vakit, Baldwin ve subaylarnn hemen hepsi lm bulunuyor ve kalanlar, minicik yaylada bi nden fazla l veya lmekte olan subay ve er brakarak, derelere s nmak zere geri ekiliyorlard. Kaanlardan ou dere yataklarnda kaybolduklarndan, kendilerinden bir daha haber alnamad." (R.R.James, Gelibolu Harekt, s.421) "afaktan birka dakika nce M.Kemal... dman siperleri nnde ayaa kalkt, bir mermi saatini paralad ama o krbacn kaldrarak ngiliz hatlarna doru ilerledi. Drt saat sonra, Sarbayr srtlarnda tek bir ttifak Devleti askeri kalmamt. Bu saldr Suvla'dakinden daha iddetli, daha dolgun, ok daha lgnca olmutu.. 10 Austos le vakti, Suvla ve Anzak cephelerinde, hibir nemli tepe ngilizlerin elinde bulunmuyordu." (A.Moorehead, anakkale Geilmez, s.391) "Son 24 saat ierisinde Trkler, byk bir komutana sahip olmann, dzenin, askerliin, kahramanln, mcadelenin btn rneklerini vermilerdi... Anzaklar bu muharebede 12.000 kii kayp vermilerdir... Trkler cephenin btn hakim noktalarna yerlemilerdi. Bu muharebeler sonunda ngilizler, nceden sahip bulunduklar stnlklerini yitirdiler." (A.Oglander, ngiliz resmi tarihi, BTTD, s.56, say 28/ Haziran 1987)189 "Trk ordusu kahramanca savamakta ve mkemmel surette sevk ve idare edilmektedir." (General Hamilton'un Mareal Kitchener'e 17.8.1915'te ektii telgraf, ngiliz resmi tarihi, BTTD, s.59, say 28/ Haziran 1987) Anafartalar kesiminde de, sabahleyin balayan ngiliz taarruzu, btn kesimlerde krlr. ngilizler, yeniden takviye alarak, Anafartalar dorultusunda bir daha taarruz etmek iin hazrla giriirler. 15 Austos: Bugn balayan ve inatla ertesi gn de srdrlen ngiliz taarruzu yine Anafarta ovasnda ve ovadaki tepelerde krlacak ve bu baarszlk zerine ngilizler st komutanlar deitireceklerdir. Bir kez daha anslarn denemek iin yeniden hazrla balarlar.190
de
bi
an
_8
21 Austos [2. Anafartalar Muharebesi]: ngilizler ihtiyat tmenlerini de karaya kartarak, bir kere daha ve son olarak taarruza geerler. Katlan asker says bakmndan bu, anakkale Sava'nn en byk muharebesidir. (A.Moorehead, anakkale Geilmez, s.394; R.R. James, Gelibolu Harekt, s.432) Sava btn gece ve ertesi gn de srer. M.Kemal'in ynettii Anafartalar Grubu, bu byk ve son taarruzu krmakla kalmayacak, btn dman birliklerini k hatlarna kadar geriye srecektir. Liman Paa, Alman Genel Kararghna u bilgiyi verir: "ngilizlerin byk kuvvetlerle giritii Anafarta karmas, tam bir yenilgiye uramtr. ngilizler, Arburnu'nda olduu gibi, Anafartalar kesiminde ve Suvla krfezinde de, ancak donanmalarnn himayesinde muhufaza edebildikleri erit halindeki sahil kesiminde ve tahkimat yapmak suretiyle tutunabilmilerdir. ngiliz ordughlar tamamen deniz kenarnda bulunmaktadr ve bu dar k esime hakim tepler kamilen Trk ordusunun elindedir." (s.118) Bu sava, ngilizler iin sonun balangc olur. 6 Austos'tan beri verdikleri kayp 45.000 kiidir. (Moorehead, anakkale Geilmez, s.396; R.R.James, Gelibolu Harekt, 452) 15 Ekim gn Bakomutan General Hamilton da grevden alnr. Artk Gelibolu'dan ekilme zaman gelmitir. Aralk sonunda Suvla ve Anzak'tan, Ocak banda da Sddlbahir'den ekilmeyi baarrlar. Mttefiklerin anakkale'deki tek baars, bu ekilii kaypsz gerekletirmi olmalardr. anakkale Sava hakkndaki ngiliz resmi tarihi, u genel deerlendirme ile bitmektedir: "anakkale'de gelecei elinde tutan komutan, stn ahs, M.Kemal'di. anakkale muharebelerinde gstermi olduu ok yksek sevk ve idare, fedakrlk ve feragat, her trl vgnn zerindedir ve bu hususta ne sylense azdr. Balangta M.Kemal Paa, Gelibolu yarmadasnda, bir piyade tmeninin b anda, harbin sevk ve idaresi ynnden ok dikkati eken, ak bir deha rnei vermitir; 25 Nisanda, Arburnu evresindeki durumu derhal kavram olmakla, Anzak Kolordusunun karaya karld ilk gnde, hedefine erimemesini ve malubiyetini salamt. Bu nemli bir sebep olarak, ngiliz kuvvetlerinin kyda saplanp kalmalar sonucunu dourmutur. ngilizlerin hakim noktalar elde edemeyerek dar kyda skp kalmalar ve 9 Austosta [Suvla-Anafartalar kesimindeki] ngiliz kolordusunun iflas ve hezimetinin de balca sebebi yine Gazi M.Kemal'den bakas deildi. Anafartalar Grubu Komutanl kendisine verilince, derhal yapt sert ve iddetli bir hareketle, ngiliz kolordusunun karaya ktktan sonraki gecikmi hareketini hem durdurmu, hem de bu yeni ngiliz kolordusunu hezimete uratmt. Gelibolu yarmdasnda baars, yalnz bu da deildir. Anafartalar'da ngiliz kolordusunun ileri hareketini durdurup hezimete urattktan 24 saat sonra, bir baka cephede, Trk ordusuna parlak bir zafer daha salamtr. Bizzat yapt keif sonunda, Conkbayr'nda, ngilizlere parlak bir kar taarruz yapmtr. te bu taarruzda kazanlan zafer sonunda Trkler, anakkale
de
bi
an
_8
boazna hakim olan Sarbayr srtna yerlemiler ve kesin olarak orada tutunmulardr. Bir daha ngilizler bu hakim yeri ele geirememi ve Trklerle savaamamtr. Bu suretle anakkale savalarnn kaderinde, tek tayin edici rol oynam, anakkale'nin kaderini tayin etmitir... Ksacas, Gelibolu muharebeleri, btnyle, M.Kemal'in stn deha ve zeksyla etkili olduu bir tarihi anlatr." (BTTD, s.50, say 32/Ekim 1987) Yenilen dman bile M.Kemal'in anakkale Sava'ndaki roln ite byle deerlendiriyor.191 Bir de bizimkileri dinleyelim.
5/7.9. Bizimkiler ne diyorlar? a. Albay A.Fevzi Beyin yerine, Albay M.Kemal'in atanmas olay K.Msrolu diyor ki: "ngilizlerin karma yapt mntkaya yetimek zere kolordusuyla hareket emrini alan Fevzi Bey, gidecei yere yaklak 60 km. mesafede bulunuyordu. Bu mesafeyi bir kolordunun btn arlklaryla sratle ap cepheye yetimesi ve ilerlemi dman kuvvetleri karsnda, bu yolu katetmenin verdii yorgunluk zerindeyken, taarruza gemesi veya mdafaada bulunmas, imkansz den ecek bir eydi... Emrindeki askerlerin hayat zerine bir kumara girimeyi vicdan asla caiz grmeyen Fevzi Bey, askerin mutlaka ve en az bir gece istirahat ederek, scak bir orba iip birka saat uyku uyumadka, taarruz etmesinin kaabil olmadn ve ancak byle bir istirahatten sonra afakla taarruza geebileceini kati bir lisanla ifade etmesi zerine fevkalade can sklan Liman von Sanders, onu bulunduu mevkiden alp yerine bir baka kumandan tayin etme hevesine (!) kapld." (Lozan, 1.C., s.162, 163) Dorular: 1) 16.Kolorduyu oluturan 7. ve 12.Tmenler, dinlenmeleri iin bir buuk ay nce Gney Cephesinden ekilip bu kesime gnderilmitir. (anakkale Cephesi, 3.Kitap, s.404) Yrnecek mesafe de 60 km. deil, alaylarn bulunduklar yeregre, 25-40 km. arasndadr. (3.Kitap, s.405) 2) 7.Tmene, iki alayn yola karmas emri, 7 Austos saat 01.40da verilmi ve alaylar, 7 Austos sabah, saat 05.45 ve 08.00de yola karlmtr. Ordu emrine gre alaylar yanlarna, hzl yryebilmek iin, btn arlklarn deil, kk arlk denilen muharebe arlklarn almlardr. (anakkale Cephesi, 3.Kitap, s.397) 12.Tmenin yola karlmas emri de, 7 Austos gn, saat 07.00de verilir, bu alaylar da le zeri yola karlr. (anakkale Cephesi, 3.Kitap, s.398) 3) 7 Austos saat 22.00de, 12.Tmenin 36.Alay dndaki btn birlikler, Anafartalar kesimine gelir, scak orbalarn ier ve birka saat uyurlar. (Fevzi Beyin raporundan aktaran, C.Conk, s.86) Yani yoldan gelir gelmez, taarruza gemez, dinlenirler. stelik yol yorgunluu ile taarruz etmek, birok rnei olan
de
bi
an
_8
doalbir olaydr. [Mesela Sakarya Savanda birok tmen, uzun mesafeler at ktan sonra, dinlenmeden savaa girmitir.] Cephedeki teki askerler de iki gndr uykusuzdu ve durup dinlenmeden savamaktaydlar. Ayrca, bu tmenlerin 8 Austos sabah yapmas gereken taarruz da, A.Fevzi Beyin istei zerine ertelenecektir. (3.Kitap, s.402) 4) Saros Grubunun birlikleri, 8 Austos gn saat 10.30da, gerekli dzeni alrlar. Bu arada 36.Alay da sa kanat gerisine yanar. (anakkale Cephesi, 3.Kitap, s.404) 5) Suvla kesimindeki ngiliz hareketinin gittike gelimesi zerine, Liman Paa, 8 Austos le zeri, 12.Tmenin Mestan Tepede bulunan dmana taarruza gemesini emreder. Albay A.Fevzi Bey raporunda diyor ki: 12.Tmen Komutan S.Adil Beyin, Ben askerim, verilen emri icra ederim demesine ramen, benbu taarruzu da bugn yapmay doru bulmadm. (A.Fevzi Beyin raporudan aktaran, C.Conk, s.86) 6) Liman Paa, saat 15.00'te de, bir emir subay ile 'akam taarruz edilmesi' iin yazl emir yollar. Vahidettincilerin vd A.Fevzi Bey bu emri de yerine getirmez. Raporunda bu tavrnn gerekesini yle aklyor: "...gece karanl nda, mehul bir arazide, uzun bir yryle hcum etmek, herhalde hezimeti mucip bir hareket idi. Esasen bugn taarruz etmemeye karar vermi ve ona gre tertibat alm olduumdan, Liman Paann bu emrinin de bir tesiri olmad." (Fe yzi Beyin raporundan aktaran, C.Conk, s.87) Akam saat 22.00'de Ordu Kurmay Bakan, telefonla Fevzi Beyi arar ve der ki: "Liman Paann yanndaym. Kendileri soruyorlar, 'Ben bugn Fevzi Beye, dmana taarruz iin emir gndermitim. Niin taarruz etmedi?'" A.Fevzi Bey raporunda, u cevab verdiini aklyor: "...hcumun yarn afak zamanna tehir edilmesini (ertelenmesini) rica ettim. Kabul etmediler, 'Ne olursa olsun, benim emrim icra olunacaktr!' buyurdular. Bendeniz ise emirlerinin icr asnda tehlike grdmden, icra etmedim (yapmadm). Taarruzu yarn afak zamanna (9 Austos sabahna) braktm ve ona gre icap eden emri verdim." (A.Fevzi Beyin raporundan aktaran, C.Conk, s.88) Ordu Komutannn bir trl harekete geiremedii A.Fevzi Bey, biraz sonra gelen u emirle grevden alnr ve stanbul'a postalanr: "Anafartalar Grubu Kumandanlna tayin edilen M.Kemal Beyin muvasalatyla (gelmesiyle) beraber, emir ve kumanday mumaileyhe (ad geene) tevdi ile stanbul'a hareketiniz rica olunur. 5 nci Ordu Kumandan Liman von Sanders" (Fevzi Beyin raporundan aktaran, C.Conk, s.88) Olay, Fevzi Beyin kendi raporunu esas alarak aktardm. Liman Paann yerinde olsaydnz, siz ne yapardnz? K.Msrolu'nu dinlemeye devam edelim: "te bu srada Liman von Sanders'in yannda bulunan ve M.Kemal'in ttihat arkadalarndan olan Kazm (nan) Bey, Fevzi Beyin yerine M.Kemal'i tayin etmesi teklif ve telkininde bulundu. Bunun zerine kendisine telefon edilen M.Kemal, bu defa bir kolorduya hkmetmek frsat knca, yaplan teklifi hi duraksamadan kabul etti. nemli olan u ki M.Kemal iin bir kolordu kuma ndanlnn, o gne kadarki askeri hayat bakmndan biraz ar bir yk olduunu
de
bi
an
_8
ve byle bir ykn altndan kalkabilmesinin mmkn olup olmadn soran K azm Beye, 'Ne mnasebet. Az bile gelir! Derhal kabul ediyorum. Paaya syle, tayinimi emretsin!' demitir. Bu suretle Fevzi Bey yerinden alnarak 19. Tmen Kumandan M.Kemal Bey, onun emrindeki kolorduya tayin edildi." (Lozan, 1.C., s. 163) Hepsi yanl! Dorular: 1) Kurmay Bakan F.Altay anlarnda, 'ilerin kt gitmekte olduunu gr erek, Conkbayr kesimine, kudretli bir komutann atanmas gerektiini, onun iin de M.Kemal Beyin kolordu komutan olarak bu blgeye verilmesini Esat Paaya sylediini' yazyor. (On Yl Sava, s.109) Esat Paa da olay yle anlatyor: "Conkbayr'na komuta etmek zere, buradaki durumu bilen 19.Tmen Komutan M.Kemal Beyin grevlendirilmesi lzumunu Ordu Komutanna bildirmek zere Kurmay Bakanm Fahrettin aracl ile Ordu Kurmay Bakanna telefon ettirdim." (On Yl Sava, s.272) F.Altay, Esat Paa ve kendi adna, bu teklifi K azm Beye telefonla duyurur ama Kazm Bey Liman Paann kabul edeceini sanmadn syler. (On Yl Sava, s.109) F.Altay saat 20.00'de Kazm Beyi y eniden arar, telefon hatlar karmtr, M.Kemal ile Kazm Beyin konumalarna kulak misafiri olur; bu olay anlarnda yle aktaryor: "M.Kemal diyordu ki: 'Btn kuvvetler bir elden idare olunursa, baar elde edilebilir. Anafartalar'a gelen kuvvetleri de benim emrime verirseniz, o zaman kabul ederim." Bu srada telefon konumas kesildi, glerek Esat Paaya dndm, 'Bizim teklifimiz olan kolordu komutanln ok grdler, imdi ordu komutan yapmaya mecbur olacaklar.'[dedim.] . Nitekim 21.45'te (teklifimizden 8 saat sonra) M.Kemal'in Anafartalar Grup Komutanlna tayin edildii emri geldi." (On Yl Sava, s. 110) 2) M.Kemal'in bu konudaki ksa aklamas da yle: "Ordu Kurmay Bakan, Liman von Sanders Paa Hazretleri adna beni telefon bana ard. Komutann durumu nasl grdm ve dncemi sorduunu bildirdi. Kendisine Conkbayr'nn durumunun kritikliini ve durumun dze ltilmesi iin daha bir an kaldn ve bu nn da kaybedilmesi halinde felaketin pek muhtemel olduunu bildirdim. Durum genellemi, Anafartalar'a km ve kmakta olan byk dman kuvvetlerini dikkatle ve ona gre genel nlemler alarak, sevk ve idareyi birletirmek ve salamak gerekiyordu. Bu sebeple, Kurmay Bakannn, are kalmad m? sorusuna verdiim cevapta, Btn mevcut kuvvetlerin komutam altna verilmesinden baka are kalmadn syledim. ok gelmez mi? dedi, Az gelir! dedim. (Anafartalar Muharebatna Ait Tarihe, s.26)192 3) Bu konuda kaynaklarn hibirinde, Kazm (nan) Beyin, 'ttihatlk gayretiyle M.Kemal'in atanmasn teklif ve telkin ettiini' gsteren bir ifade yer almyor. Tersine, hepsi, Kazm Beyin, bu konudaki teklifleri tereddtle karladn gsteriyor. Zaten tereddt etmese, "ok gelmez mi?" diyerek kendi teklifiyle elikiye der miydi? 4. Ayrca Msrolu, M.Kemal'in Kazm Beye, "Derhal kabul ediyorum. Paa-
de
bi
an
_8
Dorular: (1) Bu arpk manta gre, bir sava balatan, yneten ve baarya ulatran komutann, 'tarihen ve fiilen' bir nemi yok; asl nemli olanlar, birlikleri talim ettirenler ile emir ya da istek zerine, o cepheye birlik yollayan komutanlar. Bu takdirde, Fatih'e, Yavuz'a, Kanuni'ye de hibir zafer mal edilemez; nk hibiri, bir birlii talim ettirmi deildir. 2) "Vehip Paann bu noktaya (yani Anafartalar'a) yd kuvvetler" ifadesi de btnyle geree aykrdr. nk Vehip Paann yollad toplam 6 alaydan194 biri bile Anafartalar Sava'na katlmamtr. (anakkale Cephesi, 3.Kitap, s.409 vd., kroki 50.)
de
ya syle, tayinimi emretsin!" dediini yazyor ve dayanak olarak da, F.R.Atay'n ankaya adl kitabnn 1969 basksnn 91. ve 92. sayfalarn gsteriyor. Sz konusu sayfalarda byle bir konuma yok! Hazret yine karlksz ek yazm! Msrolu devam ediyor: "Bu suretle Fevzi Bey yerinden alnarak 19.Tmen Kumandan M.Kemal Bey, onun emrindeki kolorduya tayin edildi." (Lozan, 1.C..S.164) M.Kemal, 16.Kolordu Komutanlna deil, Anafartalar Grup Komutanlna tayin edildi. kisi arasnda fark var, nk Anafartalar Grubunda, 16. Kolordudan baka, ilk aamada u birlikler de bulunmaktadr: 4.Tmen, 5.Tmen, 8.Tmen, 9.Tmen, Yb.Willmer Mfrezesi ve bir svari tugay! "Fakat tuhaf u ki 19.Tmen bir hayli geride bulunduundan, M. Kema l'in taarruz edilmesi istenilen noktaya kadar gelinceye kadar geen zaman, Fevzi Beyin istedii mhletten bile fazla oldu. Yani bu noktada, taarruzu fiilen gerekletirebilmek iin M.Kemal'in tayininin mantki hibir ciheti yoktu. nk cepheye derhal ulaabilecek bir mesafede bulunmad iin fiilen mmkn olmayan bir taahhtte bulunmu oluyordu." (Lozan, 1.C., s.164) Yine yanl. 8 Austos akam taarruz etmesi emredilen A.Fevzi Beyin, taarruzu 9 Austos sabahna braktn az nce grmtk. M.Kemal, A.Fevzi B eyin kararghna 8/9 Austos gecesi, 01.30'da gelmi ve M.Kemal, talip olduu grevi, tam zamannda yerine getirerek, yine 9 Austos sabah birlikleri taarruza geirmitir. (anakkale Cephesi, 3.Kitap, s.406.) Gecikme sz konusu deildir. GRYT Ansiklopedisi, Msrolu'nun bu yanln da kopyalam: "Albay M.Kemal Bey de zaten ancak 9 Austos sabahnda yeni birliine ulaabilmiti. Yani Fevzi Beyin istedii mhlet, ister istemez gemi oluyordu." (1.C., s.127) steseler, parmak hesabyla bile doruyu bulurlard. Ama niyetleri bu deil. "Ertesi gn cereyan eden hcumlarda (1.Anafartalar Sava) elde edilen baar, M.Kemal'e mal edilmek istenmise de, bu tarihen ve fiilen doru deildir. nk burada dven, M.Kemal'in talim ve tensiki altndaki 19.Tmen deil, Fevzi Beyin ok iyi donatp talim ettirmi olduu 16.Kolordu193 ve Vehip Paann bu noktaya yd ihtiyat kuvvetleridir." (K.Msrolu, Lozan, 1.C., s.164)
bi
an
_8
b. Anafartalar ve Conkbayr savalarnn asl ne imi? K.Msrolu: "...Bununla beraber yine de her iki taraf da ok byk kayplara uramlardr. te tam bu esnadadr ki ngiliz donanmas, kendi kuvvetlerini topa tutmu ve onlarn ricatlerine (geri ekilmelerine) sebep olmutur. te bugne kadar anlatla anlatla bitirilemeyen Anafartalar Kahramanl'nn i yz ksaca bundan ibarettir." (Lozan, 1.C., s.164) Anafartalar ve Conkbayr savalar, zaman ve yer bakmndan, iki ayr sava. 'ngiliz donanmasnn kendi kuvvetlerini topa tutmas' (?) diye anlan olay da Anafartalar'da deil, bilindii gibi Conkbayr kesiminde olmutur, Anafartalar kesimi ve muharebesiyle hibir ilgisi yok! Kald ki 6 mermi olay da 9 Austos'ta geer; M.Kemal'in ynettii Conkbayr taarruzu ise 10 Austosla yaplacaktr! nsann iinden, "Edep yahu!" diye haykrmak geliyor! Ve K.Msrolu, Arburnu, 1. ve 2. Anafartalar ve Conkbayr muharebelerini, birbirlerinden ayrmadan, sanki hepsi bir yerde ve ayn zamanda yaplm tek bir muharebeymi gibi yle zetliyor: "Temmuzda (!) ngilizler, taze kuvvet getirerek 9. ve 19. Tmenlerin cephesinde yeniden taarruza getiler (!). Taarruz muvaffakiyetle neticelendi (!) ve Alman generali (!) Kafnengiesser yaraland. iddetli topu ateiyle Trk ktalar ekiliyor (!), anakkale'ye hakim btn tepeler boalyordu (!). Birdenbire topu atei kesildi. ngiliz ktalar (!) sng nizamnda ilerliyorlard. Sarbayr' (!) igal ettiler. Birka adm daha atabilseler (!), Boaz sahiline inmi bulunacaklard. Bu arada, tarihte ender rastlanan bir hata ile ngilizler, donanmalarndan kendi bataryalarna ate atlar. Biroklar yaraland ve kalanlar da mtereddit bir surette kamaya baladlar.195 te o zaman Trkler, eski mevzilerini yeniden igal edebildiler (!)." (Lozan, 1.C., s.159 vd.) 6 Austostan 21 Austosa kadar sren bu ok kanl ve kapsaml muharebeleri, '9. ve 19.Tmenlerin cephesine yaplm bir taarruz ve donanmann yanl atei sonucu, Trklerin eski mevzilerini yeniden igal etmesi diye zetlemek iin anakkale Sava hakknda alm zel ve youn bir bilgisizlik kursundan gemi olmak gerekir.196 Yanllar iaretledim ama zeti atlam olanlar iin birka ksa aklama yapmak istiyorum. 1) ngiliz taarruzu, Temmuzda deil, 6 Austosta balar. 2) 6 Austosta 9.Tmen, bilindii gibi birinci hatta deil, kuzey ile gney kesimleri arasnda, sava alan dndadr; onun cephesine bir taarruz olmamtr. 3) iddetli topu ateiyle Trk ktalar ekiliyor, anakkaleye hakim btn tepeler boalyordu ifadesi de antsal bir yanl. Bu taarruzun gelitii ve yneldii kesimlerde, yle ktalar filan deil, sadece Yarbay Willmer mfrezesinin baz kk birliklerinin bulunduunu grmtk. Ayrca, anakkaleye hakim tepelerde zaten hi kimse yoktu ki boaltldndan sz edilebilsin. (3.Kitap, s avan evrelerini gsteren 38-43. krokiler; Msrolu nnde, bir karayollar haritas bile bulundursayd, gerei az ok kavrar, bunlar yazmaktan kanrd.)
de
bi
an
_8
4) Msrolu, "Birdenbire topu atei kesildi. ngiliz ktalar sng nizamnda ilerliyorlard..." diyor. Yani sportmen dman, o uzun ve engebeli yolu, taarruza kalkt gn, k hzyla ap Sarbayr'a ulam: "...Sarbayr' igal ettiler." Anlalan hazret, Sarbayr', adna bakarak, bir tepenin bayr sanyor. Oysa Sarbayr, tepeler, vadiler, srtlar, boyunlar, uurumlar, geitler, dere yataklarndan oluan 100 km. kare geniliinde koskoca bir ktle; igal edilse, sava biterdi. Msrolu'nun ngiliz ktalar diye iirerek anlatt kuvvet de, Binba Allanson'un taburu. Allanson'un ele geirdii yer de, hogrnze snarak tekrar ediyorum, ne Conkbayr'dr, ne de koca Sarbayr! Kocaimen ile Conkbayr arasnda bulunan, iki zirveli Besim Tepe'nin gney zirvesi. (R.R.James, Gelibolu Harekt, s.400; A.Moorehead, anakkale Geilmez, s,376; C.Conk, s.30) 5) Msrolu'na kalrsa, tepeleri boaltan Trk ktalarndan hibiri, bir yerde durup da savunmaya gemeyi gze alamam. O sra Gelibolu'da 15 Trk tmeni var ama anlalan, o gn tatildelermi ki kllarn bile kprdatmamlar. B ylece bir ngiliz taburu, o koca Sarbayr' hzla ve kolayca igal edivermi. Ee, sonra ne olmu? "... Birka adm daha atabilseler, Boaz sahiline inmi bulunacaklard..."197 Eyvah, anakkale destan, neredeyse sona ermek zere. Fakat... "...Bu arada, tarihte ender rastlanan bir hata ile ngilizler, donanmalarndan kendi bataryalarna ate atlar.198 Biroklar yaraland ve kalanlar da mtereddit bir surette kamaya baladlar." Hayret! Donanma bataryalara ate amsa, ilerdeki piyadelerine, yryp sahile inseler ya, Trkleri bitirmek zereler, neden birka uzun ngiliz adm daha atmyorlar? Atamyorlar, nk bataryalarn stne den alt mermi, nasl oluyorsa, -be kilometre ilerde yryen hassas piyadeleri de yaralyor, kalanlar da mtereddit (tereddtl) bir surette geri kayorlar. Allah Allah! Bu tereddtn sebebi ne ola ki? Belki u iki olaslk arasnda tereddt geirmilerdir: Yol ak, yleyse sahile inip Boaz kysnda temiz hava m almal, yoksa ay saati geldi, geriye kap mavi Ege denizine kar misk gibi Seylan ay m imeli? Anlalan bu ksa tereddt nndan sonra karara varyor ve bu sefer bilatereddt (tereddt etmeden) ay saatine yetimek iin geriye kayorlar. "Trkler de geri gelip eski mevzilerini igal ediyorlar." te Vahidettincilerin askeri otoritesi Msrolu'na gre, o nl Conkbayr muharebesinin asl buymu. Msrolu, bir de tank gsteriyor: Yzba Armstrong! Bu yazar, 'olay yle izah ediyormu': "ngiliz ktalar (!) Koca emen Bool noktasn (?) sng hcumu ile zaptettiler ve Trkleri srtn br tarafna attlar. Fakat mthi bir hata neticesi, ngiliz Donanmas, ateini bizzat kendisine (!) tevcih etti. Byk zayiata sebebiyet vererek199 onlar geri ekilmeye mecbur etti." Metnin asl byle deil. Dorusunu greceiz. Zaten kttan bir ordu mu ki bu, 6 mermi yiyince zlp kasn? Cepheye yaylm ve hedefe yaklam drt tugay,200 srf 6 mermi yznden geri ekilir mi? Bakalm Armstrong, bu sahneyi byle mi anlatm? Yoksa Msrolu,
de
bi
an
_8
Armstrong'un yazdklarn deitirerek mi aktaryor? Armstrong'un ne yazdn grelim: "[9 Austos gn]201 Conkbayr ve Kocaimen iin muharebeler, bir aa bir yukar devam ederken, kh bir taraf, kh teki taraf, birbirine stnlk gsteriyordu. Trkler, ngilizleri Kocaimen'den biraz aaya srmeye muvaffak olmutu. te yanda, Hintli (Gurkha) ve ngiliz askerlerinden mteekkil bir kol, sng takarak boyuna hcum etmi, burada bulunan Trkleri nlerine katarak kovalamaya balamt. Fakat ngiliz donanmasnn byk toplar, yanllkla bunlarn zerine ate am, kendi adamlarna ar (!) zayiat verdirerek, geri ekilmeye mecbur etmiti. Bir baka kede, Yeni Zelandallar, Conkbayr srtlarnda, biraz daha yukar (?) ekilmiti. Buradan Trk hatlarn yan ateine alyorlard. Trklerin yapt kar taarruz muvaffak olamam, bunlar geri atamamt.. M.Kemal'e telefon ettiler.. M.Kemal telefonda, 'Merak etmeyin!' diye bard, sesi gayet soukkanl, cesaret verici idi, 'Ben, Anafarta nnde ileri dzene s okana kadar, yirmi drt saat dayann. Hemen geleceim, iler yoluna girecek, greceksiniz.' Akam sekizde, M.Kemal Conkbayr'na dnmt.. O gece hazrlk yapt.. Siperleri tka basa askerle doldurdu. Birbirlerine yakn olmak, cesaretlerini art rmt. Kendisi de aralarnda dolayor, konuarak, glerek, onlara cesaret veriyordu.. [10 Austos] sabaha kar M.Kemal n siperlere geldi. ngilizler onu akta grnce ate ettiler. Kurunlardan biri gsne geldi fakat saatinin stnden sekerek, ona dokunmad.. Elini kaldrp ileri doru atld. Btn Trk piyadesi de, korkun naralar atarak, peinden geliyordu. Prl prl yanan sng dalgasna dayanmak imkn yoktu. ki ngiliz taburunu ezip getiler.. afak skerken Trkler, sahildeydiler. Conkbayrn temizlemiler, vaziyeti kurtarmlard." (Armstrong, Bozkurt, Peyami Safa evirisi, s.59-61. Gl aal Gven'in yeni evirisi, s.52-54) Armstrong dahi, savalar da, sava meknlarn da, alt mermi olaynn getii gn ile M.Kemal'in ynettii Conkbayr sng hcumunun gnlerini de, birbirinden ayryor, Trk zaferini de alt mermi yiyen bir dman kolunun geri ekilmesine balamyor.202 Msrolu'nun arptmas bu kadarla kalmyor. Dahas var. Msrolu, ngiliz gazetecisi Ashmet-Barlett'in, kitabnda yle yazdn da iddia ediyor: "Sarbayr'n ngilizler tarafndan tahliyesine (boaltlmasna) ngiliz donanmasnn atei sebep oldu, bu husus ngiliz Genelkurmay raporlarnda zikredilmitir." (Lozan, 1.C..S.161) Msrolu, bu cmleyi, Ashmet-Barlett'in kitabnn 212. sayfasndan aldn sylyor ama inanmak ok zor; nk kendisi, ilgisiz sayfalara, var olmayan bilgilere dekoratif gndermeler yapmaktan, asl metinleri iine geldii gibi deitirip aktarmaktan sabkal. Nitekim, ad geen gazeteci, sca scana, 13 Eyll 1915 gnl Times gazetesinde yaymlanan yazsnda, Sarbayr'n boaltlmasnn sebebinin, 10 Austos gnk olaanst Trk hcumu olduunu yazyor. Ne alt
de
bi
an
_8
mermiden sz ediyor, ne Trk baarsn 9 Austos'taki alt mermi olayna balayacak kadar komik oluyor. Ashmet-Barlett'in yazsn zet olarak aktaryorum: "Bu muharebe, devler memleketinde bir devler muharebesi idi. 10 Austos sabah Trkler, fecirle beraber son derece iddetli bir saldrla sng hcumu yaptlar. Hayatlarn hie sayan ve lmle alay edercesine yaplan bu hcum karsnda birliklerimiz srtn eteklerine doru ekilmek zorunda kaldlar... Bu b lgenin deer ve nemini takdir eden Trkler, bugn kukusuz pek byk cesaret ve yiitlikle savatlar. Conkbayr'n bize kaptrmamaya altlar ve baardlar." (3.Kitap, s.609)203 kinci tank da, Conkbayr hcumunu 'devler sava' diye niteleyip vyor. Buna karlk Msrolu, bir gn nce geen sradan bir olay, ngiliz yenilgisinin sebebi olarak gstermek, Anafartalar ve Conkbayr'nda elde edilen baarlar kltmek iin abalayp duruyor. 6) stelik Allanson'un taburu da, mevzilerini boaltp geri kamam, '100metre kadar aldktan sonra' yine Besim Tepe'nin gney zirvesine geri dnm ve geceye kadar beklemi, gece de yerini yeni bir birlie brakmtr. (Allanson'un raporu, R.R.James, Gelibolu Harekt, 409; General Hamilton'un raporu, aktaran C.Conk, s.55; A.Moorehead, anakkale Geilmez, s.381, 390) Sz konusu tabur,mevziini brakp geri ekilmi bile olsayd, bunun Trkler asndan fazla bir nemi olmazd; nk Conkbayr evresinde, bildiimiz gibi 4 ngiliz tugay (20 tabur)daha bulunuyordu.204 Ertesi gn, Conkbayr'ndan, ite bu drt tugay (20 tabur) sklp atlacaktr! 7) O tarihte Conkbayr-Kocaimen Blgesi Komutanln yrten 4. Tmen Komutan Yarbay Cemil Conk'un (ilerde paa) ksa anlar, 1947 ylnda, M.Kemal'in lmnden 9 yl sonra, Canl Tarihler'in VI. cildinde yaymlanmtr.C.Conk, anlarnda, bu tartmal bombalama konusuna, ksaca deinmitir. Ama 1959'da yaymlanan Conkbayr Savalar adl kitabnda, bu konuyu daha ayrntl olarak ele alr. Bu kitabnda, sz konusu mermilerin Trk bataryalarnn mermileri olduunu yazyor; bu gerein, General Hamilton'un raporunun yan sra, ngiliz resmi tarihinin 112. sayfasnda da, aka belirtildiini ekliyor, (s.55, 60) Msrolu, byle yazd iin Cemil Conk'a da satayor: "M.Kemal'i suni bir surette medih gayretlerine ramen, bu muharebeyi kendine mal etmek isteyen Cemil Conk Paa, hatratnda, ngilizlerin kendi askerlerini yanllkla topa tutmalar meselesi hakknda unlar sylemektedir: 'Bu muharebeye dair rapor veren ngiliz kumandanlarndan biri (Bnb. Allanson) ise, kendi topu atelerinin tesiri altnda kaldklarndan dolay ekildikl erini iddia etmitir. ngiliz kumandannn sz, askerlikte mazeret tekil etmez. nk muharebede her asker kendi topu ateinin tesiri altnda kalabilir. Bundan kurtulmann biricik aresi ise, mevkiini brakp geri ekilmek deil, bilakis ile rlemektir.' Halbuki sz konusu olan, bu hareketin, dman ricatine (ekiliine) bir mazeret tekil edip etmeyecei hususu deil, fiilen byle bir vakann (yani dmann ekilmesinin) olup olmad noktasdr. Binaenaleyh Conkbayr savunmasn kendine mal ederek, soyadn Conker (!) alan bir kimse bile, ngiliz donanmas-
de
bi
an
_8
nn byle bir hataya dt hususundaki iddiay reddetmemek ve ancak bunun bir mazeret tekil etmeyeceini beyan eylemek suretiyle, gerei teslim etmi olmaktadr. Bu itibarla, dmann kendi hatasndan domu bulunan bir hezimetin, Cemil Paa ile M.Kemal Paa arasnda, istenildii kadar eref taksimi kavg as yapla dursun, aslnda hibiri iin de, bunda bir hak ve eref pay olmadn, kaynaklar karlatrmal bir surette inceleyenler, teslimde tereddt etmezler." (Lozan, 1.C., s. 161) Dorular: 1) Balangta Conk diye yazd soyadn, yedi satr sonra, Conker yapm. Bu dank zihin ve bu sallapati tutumla, tarih yazlr m? 2) Msrolu, Cemil Conk'un Conkbayr Savalar adl kitabn, ya okumam ama okumu gibi yorumlayarak okuyucuyu aldatyor, ya da okumu ama gerei gz gre gre saptryor. nk Cemil Conk Paa anlarnda da, bu ayrntl kitabnda da, ne Conkbayr savalarn kendine mal etmeye almtr, ne de M.Kemal Paa ile eref taksimi, kavgas yapmtr. Tam tersine, M.Kemal gelmeden nce, 10 Austosa kadar, kendi komutanl altnda yaplm olan Conkbayr savalarnn erefini bile arkadalarnn adna yazyor; aktaryorum: "Yerli ve yabanc eserlerde, [komutan olduum] 4.Tmenin Conkbayr'na yetimesi ile tehlikenin nlenmi olduu kanaati, ok nemli bir yanltr. Conkbayr'nn en etin ve kanl boumalarn, 9.Tmenin 25. ve 64.Alaylar yapmtr. 25.Alay Komutan Yb.Nail ehit olmu, 64.Alay Komutan Yb.Servet Bey (General Yurdatapan), daima byk gayret ve kahramanlkla mukabil taarruzlar yaptrarak, dman hamlelerini durdurmutur... Her eyin hakkn vermek gerekir. Bu kesimde 4.Tmenden yalnz 11.Alaydan iki tabur bulunmutur. Tekrar ediyorum, Conkbayr ilk iki gn, kendi ya ile kavrulmu, orann kahramanca mdafaasn, yalnz 9.Tmenin iki alaynn yiit ve fedakr er ve suba ylar yapm, bunda benim tmenimin hibir tesiri olmam, yalnz talih, kumandann orada bulundurmutur. Orada canlarn veren kahraman ehitlerin ruhlar nnde sayg ile eilirim ve sa kalan fedakr gazilerin namlarn verek anarm." (s.24) Bir u cmlelerdeki incelie, alakgnlle ve haktanrla baknz, bir de Msrolu'nun kaba slubuna ve dayanaksz sulamalarna! Bu satrlar yazan insan, "Bu muharebeyi kendine mal etmek isteyen, Conkbayr mdafaasn nefsine hasreden, eref taksimi kavgas yapan" biri olarak sergilemekten ekinmiyor. Vicdanszlk bu deilse, nedir? 3) Msrolu'nun iddiasna gre, 'dman, ite bu 9 Austos'taki yanl bombalanma yznden, yani kendi hatasndan dolay 'ricat etmi, hezimete uram' Msrolu inatla, ngiliz ve Anzak kolordularnn Anafartalar ve Conkbayr savalarnda uradklar yenilgileri, alt mermiye ve bir taburun geri ekilmesine, balamak iin rpna rpna helak oluyor. Yalnz Conkbayr'nn temizlenmesi, yedi bin be yz Trk'n kan ve can pahasna gerekletirilmitir. Bu ehit ve gazileri rahmet ve saygyla anacana, M.Kemal'in bir baarsn daha perdeleyebilmek uruna, onlar da gzn krpmadan harcyor. 4) Msrolu sonunda diyor ki: "Aslnda hibiri iin bunda (yani bu zaferde)
de
bi
an
_8
Dorular: 1) M.Kemal'in tmeni, sava hali bu, cephesindeki bir ksm araziyi elden karm da olabilirdi ama karmamtr. Terk edilmemi yerlerin geri alnmas da elbette sz konusu olmaz. Bunu anlamak iin 3.Kitap'ta bulunan ve sava durumunu gn gnne yanstan krokilere bir gz atmak yeter. Esat Paann 16.Tmene yollad emri de hatrlatrm. 2) Dman, Arburnu'ndaki cephemizin sa yannda bulunan 19.Tmeni geri srebilse, Conkbayr'ndaki kuvvetlerini takviye etmek iin yollad birlikler, o kadar uzak, sarp ve etin araziden gemek, geni bir kavis izmek zorunda kalmazlard. 3) M.Kemal'in 19.Tmeni, sava sonuna kadar Arburnu cephesinde kalm, Vehip Paann yollad iki alay ise Conkbayr'na gelmilerdir. Arburnu'nda bulunan 19.Tmen, baz yerleri sahiden dmana terk etmi bile olsayd, Conkbayr'nda savaan Vehip Paann alaylar, o yerleri nasl geri alacaklard ki?
de
bir hak ve eref pay olmadn, kaynaklar karlatrmal surette inceleyenler, teslimde tereddt etmezler." Sevsinler byle karlatrmal incelemeyi! Hazretin yararland iki kaynak var: Armstrong ile ngiliz gazetecisi Ashmet-Barlett'in kitaplarndan alnm, ksa iki paragraf! Hepsi bu. Hangi gnlere ilikin bilgiler olduklarn aklamyor, stelik yanl gnlere oturtarak okuyuc ularn aldatmaya alyor, devamlarn da vermiyor. Bu iki paragrafn karsnda ise btn Trk ve ngiliz resmi yaynlar, zel aratrmalar, incelemeler, anlar ve gerein ta kendisi duruyor. Sormann srasdr: Hani "iddialarn, tarih asndan deer tayan, doruluu aratrlp kontrol edilmi, baka belgelerle karlatrlm, kantlanm ciddi ve gerek belgelere, onlar kadar salam anlara, gvenilir tanklara dayayacaklar, gerei tek bir belgeye balamayacaklar, olaylar his ve arzularna gre yorumlamayacaklar, en kk ayrntsna kadar adalet ve haktanrlk lleriyle deerlendireceklerdi?" Yalandan vergi alnsa, hepsi iflas ederdi. Msrolu, bu yutturmacalarna, Vehip Paann verdii bir bilgiyi de e kliyor. Vehip Paa, bu bilgiyi Msr'dayken Osmanl hanedanndan Mahmut evket Efendiye, M.evket Efendi de yllarca sonra, Fransa'da iken Msro-lu'na aktarm. Vehip Paa demimi ki: "...Anafartalar'daki mkil vaziyeti anlayarak, Seddlbahir'deki ihtiyatn bir ksmn, kendi sorumluluum altnda Anafartalar cephesine gndereceimi Esat Paaya syledim. 28. ve 48.Alaylardan (Dorusu: 41 .Alay) mrekkep bir tmeni (byle bir tmen yok; yollad iki alay, Conkbayr'nda savaan 8.Tmenin emri altna girmitir)205 ve bir topu bataryasn Seddlbahir'den alarak Anafartalar cephesine (Dorusu: Conkbayr'na) gnderdim. Bu alaylar mukabil taarruza getiler (!). M.Kemal tmeninin dmana terk ettii yerleri (!) yeni batan geri aldlar (!)" (Lozan 1.C., s.160) Eer M.evket Efendi'nin aklnda doru kalm ve doru aktarm, M-srolu da doru not etmi ise Vehip Paa, aka yalan sylyor ve yanl bilgi veriyor.
bi
an
_8
Bir daha tekrar edeceim: Arburnu nire, Conkbayr nire, Anafartalar nire ? Bir ortaokul atlasna bakmak bile akllarna gelmiyor. Ksacas, bu yalann da eni boyuna denk dmemi. GRYT Ansiklopedisi de, bu arptmalara kendince katkda bulunuyor: "M.Kemal Bey Anafartalar Grup Kumandan tayin edilince, Esat Paa da Arburnu Grup Kumandan idi (Dorusu: Kuzey Grubu K.) ve Conkbayr da paann mntkasnda idi. (Dorusu: Deildi!) Nitekim M.Kemal Bey 9 Austosta kendi grubundaki 16.Kolordunun bana geerek Anafartalar blg esindeki ngiliz kolordusunun karsna karken, 10 Austos gn Esat Paann kuvvetleri de Conkbayr'n geri almlard." (1.C., s.129) Bunlar uydurma ve saptrma yarna kmlar. Dorular: 1) Conkbayr-Kocaimen blgesi ile burada bulunan btn birlikler, 7 Austos gn, saat 22.10'da, ordu emri ile Kuzey Grubundan alnp Anafartalar Grubuna balanmtr. (Esat Paann anlar, s.265; ayrca 3.Kitap, s.371, 397) Esat Paa da anlarnda bu durumu aklyor: Benim emrimde yalnz 19. ve16.Tmenler kalmt. (s.227) 2) 10 Austos gn yaplan Conkbayr taarruzu ile ne Esat Paann, ne emrinde kalan iki tmenin bir ilgisi vardr. Taarruz, Anafartalar Grubu Komutan Albay M.Kemal'in karar, dzeni ve ynetimi altnda yaplmtr. (R.R.James, Gelibolu Harekt, 421; A.Moorehead, anakkale Geilmez, 391; ngiliz resmi tarihi, BTTD, s.59, say 28/Haziran 1987; anakkale Cephesi, 3.Kitap, s.372 vd., ayrca 42. ve 43. krokiler) GRYT Ansiklopedisi, H.Bayur'un Trk nklab Tarihi adl kitabndan u alnty yapyor: "...ngilizlerin, 6 Austosta balayan yeni taarruzlar da istenileni vermemiti. Bylelikle, yeni ngiliz hkmetinin anakkale'de kesin sonu elde etmek amacyla gnderdii kuvvetler, her yerde, pek ustalkla stratejik baskn yaptktan ve iki gn boyunca Gelibolu yarmadasnn anahtar olan Conkbay-r'n elde tuttuktan sonra oradan atlm ve Suvla-Anafartalar blgesinde dar bir kyda skp kalmlard." (Lozan, 1.C., s.131) Gayri Ciddi Ansiklopedi, bu alnty yle deerlendiriyor: "Atatrk'n Genel Sekreterliini de yapan Bayur da itiraf ediyor ki mttefik kuvvetleri, sadece Anafartalar Grup Kumandan olan Albay M.Kemal Beyin cephesi olan Suvla-Anafartalar kylarnda tutunabilmilerdir." (1.C., s.131) Ee, "ngilizler, sadece "M.Kemal'in cephesi olan Suvla-Anafartalar kylarnda tutunabilmiler" de, Arburnu ve Seddlbahir cephesi Komutanlar Esat ve Vehip Paalar, cephelerindeki ngilizleri denize mi dkmler? Sz konusu bile deil! Hepsi yerli yerinde duruyor. Zaten durmuyor olsalard, btn birliklerimiz toplanp, 'sadece M.Kemal'in cephesinde' kalan ngilizleri de denize sprvermezler miydi? Bu yazarlar, yalan bamls olmular!
de
bi
an
_8
Y.Kk ise Suvla'ya kartma yapan ngiliz kolordusunun, 'unuk Bayr'nda [Conkbayr'nda yani] durdurulduunu yazyor, yani o da Msrolu gibi 1.Anafartalar muharebesini btnyle yok sayyor. 2.Anafartalar muharebesi nden de haberi yok galiba. (T..Tezler 5, s.101) Sonra da ciddi ciddi yle diyor: "unuk Bayr'da baarl olmalar halinde dman kuvvetlerinin, Sar Ba-yr' da ellerine geirecekleri ve bylece ilerleyerek anakkale Boaz'nn en dar geidini kontrolleri altna alarak Boaz' aacaklarn dnme ve ileri srmenin, fazla inandrc olamayacan sanyorum; daha nce de belirttim, Gelibolu'da her tepe nemlidir. Ayn zamanda her tepe nemsizdir." (s. 101) Bir aklamasnda da, "M.Kemal'in Anafartalar'daki rol de ehemmiyetsiz." demi.206 Bir baka aklamas da yle: "M.Kemal iin Anafartalar'daki rol ehemmiyetsiz diyorum. Neden Anafartalar Kahraman diyoruz? M.Kemal bu savatan sonra, bir anlamda aa alnyor, terfi ettirilmiyor." (Erkeke dergisi, Ekim 1986) Zrvalamak yasak deil. Y.Kk, bu zgrln iyice tadn karyor. 5/7.10. M.Kemal'in saatinin paralanmas
Y.Kk de diyor ki: "Esat Paa, anlarnda, M.Kemal'in Kurmay Bakan Yzba zzettin'in (allar), 1919 banda, Harp Tarihi dergisindeki yazsndan bir paragraf aktarmay gerekli gryor ve ben de buraya alyorum: 'Bir aralk topu tabur komutan Binba Nafiz ve batarya komutan Temen Fethi ile batarya gzetleme yerinde -ki buras ak bir toprak ukuruydu- dururken, nmzde patlayan bir gemi mermisinin dip tablas benimle Temen Fethi'nin omuzlar arasndan geerek nmze dt.' Bylece bir arapnel paras Trkiye tarihine girmi oluyor." Y. Kk buraya bir dipnot iareti koyarak, sayfann altnda u aklamay yapyor: 'Kemal Paa, daha sonra, 1918'de, Gelibolu'yu R.Erefe anlatrken, denizden alan top ateinden sz ediyor ve tam bu srada yaveri Yzba Ce-vat, sze kararak, 'bu arapnel misketlerinden bir tanesi de paann gsn okamtr' diyor. Bir cep saatinin paann yaamn kurtarmas, ite bu arapnel nedeniyle oluyor.'" Y. Kk sonra yle devam ediyor: "Daha sonra byle onurlu bir arapnelin, Yzba zzettin'in anlar arasnda kalmasna bazlarnn gnl elvermiyor." (T..Tezler 5, s.90)207 Yani M.Kemal'in gsne arpan arapnel olaynn daha sonra uydurulduunu sylemek istiyor. Oysa kendi de belirtmi, zzettin'in yazs 1919'da yaymlanm, M.Kemal ve Cevat [Abbas] ise, bu olay R.Eref'e, bu yazdan bir yl nce, 1918 Martnda anlatmlar. M.Kemal sendromuna yakalanm olanlarn u hallerine baknz! Yllarn srasn bile dikkate almyorlar.
de
bi
an
_8
5/7.11 anakkale'nin boaltlmas srasnda M.Kemal neredeymi? K.Msrolu: "...anakkale'deki dman kuvvetleri, nceleri sadece doksan bin kii olduu halde, sonralar drt yz bin kiiye kadar kmt... Muazzam dman kuvvetl erinin, boazdaki dman gemilerine tanp yklenmesini fark edemeyen bir kumanda heyetinin, kahramanlkla veya en azndan kumandanlkla ne ilgisi olabilir?" (Lozan, 1.C., s.165) Msrolu, M.Kemal'in bu boaltma srasnda Gelibolu'da olmadn belir tmiyor. Oysa Albay M.Kemal, rahatszl sebebiyle 10 Aralk 1915'te Gelibolu'dan ayrlm, yerine Gney Grubundan 5.Kolordu Komutan Fevzi (akmak) getirilmitir.208 ngilizlerin o tarihte 'drt yz bin kii kadar olduu' da doru deildir, aklna geleni yazmay srdryor hazret; Arburnu ve Suvla kesiminde 83.048, Seddlbahir'de 35.286 ngiliz bulunuyordu.209 GRYT Ansiklopedisi soruyor: "Peki, dmann bu gayet mahir (ustaca) ekilii srasnda, Anafartalar Kahraman [M.Kemal] nerede idi?" stanbul'dayd. Ama ansiklopedi, o srada anakkale'de yedeksubay aday olarak bulunan yazar Mahmut Yesari'nin bir yazsna dayanarak, M.Kemal'in boaltma srasnda anakkale'de bulunduunu ileri sryor. M.Yesari diyormu ki: ngilizler ekildikten sonra, kalan ganimetlerden payna deni M.Kemal, ihtiyac olan erkana, zabitlere, kk zabitlere balamm...' (1.C., s.138) M.Yesari byle yazdna gre, akan sular durur. M.Kemal ve Fevzi Paann sicil dosyalarnn210 ve askeri belgelerin filan, ne nemi var? Meerse M.Kemal oradaym! Mbarek olsun! 5/6.12. Enver Paa - M.Kemal ekimesi 'GRYT Ansiklopedisi, nce, H.Bayur'dan u alnty yapyor: "kinci defa olarak ngilizlerin, yarmadann ortasndaki dar yerinden Marmara kylarna ulamak mitleri krlm ve her iki defasnda da bu ii ayn adam, M.Kemal nlemitir. O ayn zamanda stanbul'u da ikinci defa kurtarm ve Rusya'nn Boazlar yoluyla yardm grmesi ihtimalini ortadan kaldrmtr. Alma nya'da ve btn savaan devletlerde, baar kazanan komutanlarn adlar ve baarlar ilan edildii halde, stanbul'da sansr, M.Kemal'in adnn anlmasna izin vermemitir.]" (Trkiye nklab Tarihi, 3.C., 2.Ksm, s.357) Sonra da u yorumda bulunuyorlar: "anakkale Zaferini, olduu gibi, nce yarbay, sonra da albay olan M.Kemal Beye verme gayretkeliinin bir rn olan u satrlara, muharebe safhalarn bandan buraya kadar takip ettikten sonra, anlam vermek mmkn o l-
de
bi
an
_8
muyor. Evet, Enver Paa ile M.Kemal Bey arasnda bir ekimenin olduu bilin iyor ama bu ekimenin, terfi etmeyi hak etmi bir subaya, basnda sansr tatbik ettirmek eklinde belirmesi biraz garip kayor. O gnn basnnda, M.Kemal'in adnn gememesi, kendisinin muharebeler iinde fazla rolnn olmamasndan ve bir de ondan daha kdemli bir sr kumandann bulunmasdr... anakkale muharebelerinde M.Kemal Beyi "zafer kazanm" gibi gstermeye kalkmak, yani bir yarbaydan bahsetmek, ne kadar realist bir davran olabilir ki? M.Kemal Bey, 18 Mart 1915'te hi yoktur; Arburnu muharebelerinde, iht iyat tmeni kumandan, bir yllk bir yarbaydr ve emrindeki iki alay (!) btnyle ehit olmutur. Anafartalar Grup Kumandanl ise, Ordu Kumandann kzdran ve bu yzden azlolan Albay Fevzi akmak Beyin (!) askeri ve plan ile yrmtr. Gerekler byle olunca, ister istemez, o gnk stanbul basnnda, kendisinden bahsedilmemitir. anakkale Zaferini, M.Kemal Paa Trkiye'nin tek adam olduktan sonra ona balayanlar, bu bahsedilmeyiin kabahatini Enver P aann ekemezliine yklyorlar." (1.C., s. 132, 140. Bir yaz ki yanlsz, yalansz tek satr yok!) Y.Kk: "Trk tarih yazclnda, her zaman kullanlan bir 'eytan' var; tarihi, Kemal'in parlak baarlarn saydktan sonra, bunu somut terfi veya dllendirmelerle kantlayamaynca, sorumluluu hep Enver'in kskanlna balyor." (T.. Tezler 5, s.103) Birka tank dinleyelim, bakalm onlar ne diyor: Refik Halit Karay: "Harbin son ylnda, Ziya Gkalp'in Yeni Mecmuas, anakkale hususi n shas kard zaman, Ruen Eref'in o nshadaki mlakat ekilli yazlarn dikkatle okumu[tum.]... O nshada anakkale zaferi baars, daha ziyade M.Kemal Paann eseri olarak kabul ediliyordu; buna Enver kzm, Merkez-i Umumi ile mecmua sahibi, merkez azasndan dostum, rahmetli Kk Talat Beyi telaa drmt. Son saatte mecmuann iine, Alman kumandannn byk ktada resmi konulmu, bir eyler yaplarak, son gnlerini yaayan Bakumandan Vekilinin fkesi yattrlmt." (Bir mr Boyunca, s.189 vd.) F.Rfk Atay (Akam gazetesi yazar): "Enver Paann adamlar, anakkale zaferi zerine 'Harp Mecmuas'na M.Kemal'in bir resmi konulmasn bile kskanmlar, mecmua baskda iken M.Kemal'in kliesini Liman von Sanders'in kliesi ile deitirmilerdi." (ank aya, s.305) Abidin Daver (Tasvir-i Efkr gazetesi yazar): "Bu muharebeler srasnda, Boaz' ve stanbul'u birka defa kurtarm olan o kahraman kumandann resmini basmak iin ne glkler ektiimizi imdi tessrle hatrlyorum. Merhum Enver Paa ile aras ok ak bulunduu iin askeri sansr, M.Kemal'in resimlerini nerettirmek istemezdi." (Aktaran da, aa-
de
bi
an
_8
caksnz ama GRYT Ans.,1.C, s.140) a Ali Fuat Cebesoy: "Enver, M.Kemal'i kendine rakip olarak grr ve onu kskanrd." (Snf Arkadam Atatrk, s. 171) Sultan Abdlhamit: "...M.Kemal Paa, kendisine (olu Abit Efendiye) iki ceylan yavrusu hediye etmi. Bundan memnun oldum. Devletimin yzn aartm bir paann, Abit Efendiye yaknlk gstermesi, bir ahsiyeti olduunu anlatyordu. Oluma mn asip bir mukabelede bulunmasn hatrlattm. Biraz vakti halim olsa, 'bir altn saat' diyecektim ama hem dedikodusundan ekindim, hem olduka geim sknts iinde olduum iin bir ey sylemedim. 'Bir daha arkadana (Salih Bozok'a) gelecek olursa, haber ver, ben de greyim' demekle yetindim. Gerekten bir defa daha gelmi, bana haber verdiler. Srtnda bir pelerin vard ve arkadana veda ediyordu. Uzaktan yzn iyice seemedim ama sradan askerlere benzemiyordu; tehlikeli bir skneti vard. Enver Paann kendisinden niin ekindiini o zaman anladm. Bunu Talat Paa tutuyormu. Bunlar kk eyler! anakkale'de, ngiltere, Fransa gibi iki byk devletin ordusunu, donanmasn durdurdu, yzgeri ettirdi ya, bana lazm olan odur. Muvaffakiyeti iin dua ettim." (Sultan Abdlhamid'in Hatra Defteri, s.159) Ltfi Simavi Bey (Bamabeynci): "Bakumandan Vekili ve Harbiye Nazr Enver Paa, M.Kemal Paay daima kendisine rakip grr ve onu ekemezdi." (Osmanl Saraynn Son Gnleri, s.381) M.kr Bleda (ttihat ve Terakki Partisi Genel Sekreteri): "...Dman olduu yere mhlayan M.Kemal'in bu baarsna ramen, neden hl terfi ettirilmeyii, hepimiz gibi Dr.Nazm'n da dikkatini ekmiti. Bir gn Merkez-i Umumi'de, Talat Paann da bulunduu toplantda, Dr.Nazm heyecanl bir ifade ile, 'Paa, M.Kemal'in terfi meselesi neden bu kadar uzad?' diye so rdu. Talat Paa byle bir soru ile karlaacan biliyor olacak, derhal u cevab verdi: 'Bu Enver'e ait bir itir.'... anakkale savalar sona erip Anafartalar Kahraman M.Kemal stanbul'a dnd gnlerde idi. Talat (Paa) ile aramzda, M.Kemal'in laf geti. kimiz de kendisini Selanik'ten tanrdk. Meziyetlerini takdir eder ve severdik. Oysa Enver, M.Kemal'in ahsnda kendisi iin bir rakip mi grrd, bilinmez, ona kar daima souk ve ekinser davranrd." (mparatorluun k, s. 101 ve 102) Bu kadar tank yeter, deil mi? Hibiri de resmi tarihi deil.211 5/7.13. M.Kemal'in parlak bir asker olmad Y.Kk: "Kemal'in btn yaam boyunca, sava sanatnda parlaklna iaret eden bir
de
bi
an
_8
tek kantn bulunabileceini sanmyorum. Kemal'de hibir deha iareti de gremiyorum. Deha, olaanst hzl grebilmektir. Dahi, sratli imek akmas iinde yaayan insandr. Dahi, her an aktrd imeklerle sradan insanlarn karanlklarn yrtabilen insan oluyor. Kemal, hibir zaman arkadalarndan nce grmyor. M.Kemal Paa, bakalarnn at aydnlktan yryen liderler kategorisine giriyor." (T.. Tezler 5, s.70) En iyisi Y.Kk', bu iddias ile babaa brakmaktr. Ama genler iin M.Kemal'in askerlii ile ilgili birka gr aktarmak istiyorum: Liman von Sanders: "Albay M.Kemal Beyi, vatann bu byk savata hizmetlerine muhakkak surette muhta olduu ok mstesna kaabiliyetli, yetkili ve cesur bir subay olarak tandm. [..] yle ki kendisine takdirimi ve kranm tekrar tekrar ifade ettim." (Liman Paann Enver Paaya yazd 10.8.1915 gnl mektup, aktaran Sadi Borak, ykleriyle Atatrk'n zel Mektuplar, s.208) General Aspinal C.F.Oglander (anakkale askeri tarihi yazar): "Bir tmen komutannn ayr yerde, kendi inisiyatifi ile giritii hareketlerle, sadece muharebenin deil, bir harbin, hatta bir ulusun kaderini deitirecek ycelikte bir zafer kazand tarihte pek az grlr." [History of the Great War Military Operation, Galipoli (ngiliz resmi tarihi), 2.C., s.485'ten eviren C.Enginsoy, AAMD., s.80, say 19] Mareal Birdwood (anakkale'de Anzak Kolordusu komutan): "Atatrk kadar kahraman ve yce gnll bir komutan tanmadm!" (Atatrk iin Diyorlar ki, derleyen, S.iller, s.27)
5/7.14. Resmi tarih, M.Kemal ve anakkale Orta retimde okutulmak zere, Trk Tarihini Tetkik Cemiyeti'nden bir k urul, 'Tarih III' adl bir ders kitab yazmtr. lk basksnn tarihi 1931. GRYT Ansiklopedisinin yazarlar, bu kitabn 1933 basksnda da aynen yer alan ana kkale Sava blmne yer verdikten sonra, bu blm yle eletiriyorlar: "Bandan beri anakkale muharebelerinin seyrini takip edenler, gereklerin hi de u anlatlanlara benzemediini grmlerdir. Devletin resmi tarihi byle olursa, ister istemez Yusuf Bayur gibi vazifeli zevatlarla (Ne Trke!), gerei sylemek yerine dalkavukluk etmeyi tercih edenler yznden, yllardr bu hep byle zannedilmitir. Yine devletin kitaplarnn yannda, TRT'nin de ayn yanl tekrarlamas, Yarbay M.Kemal Beyin 'anakkale Kahraman' zannedilmesine sebeb olmutur. " (1.C., s.132, 133)
de
General Mac Arthur: "Askerlik dehasyla insanlk idealini Atatrk kadar nefsinde birletirmi bir adam tanmyorum." (Aktaran Ali Fuat Erden, Atatrk, s.132)212
bi
an
_8
imdi bu ilk resmi tarihin, anakkale Sava ile ilgili blmn aktaryorum: "...tilaf Devletleri Gelibolu yarmadasna kuvvetler kardklar zaman, M.Kemal kendi inisiyatifiyle derhal Arburnu mntkasna yetierek taarruz ve dman sahilde tuttu. Yarmadann boaltlmasna kadar dmann ilerlemek iin yapt mteaddit taarruzlar, iddetli hcumlar hep sonusuz kald, dman kuvvetleri yapp kaldklar Arburnu'nun yaln yamalarndan ileri bir adm bile atamadlar. Trk cephesini yandan, Anafartalar'dan evirmek iin kan yz bin kiilik (Lord) Kiner ordusu da karsnda M.Kemal'i buldu. Miralay (Albay) M.Kemal Bey, Austos gnleri, Suvla liman istikametinde, Conkbayr'nda ve Kocatepe'de (Kocaimen Tepesi'nde) yapt anl taarruzlarla Kiner ordusunu da malup etti ve ordumuzun vaziyetini bir kere daha tehlikeden kurtard. Conkbayr muharebesi srasnda bir mermi paras ta kalbinin zerine gelmi iken, cebindeki saatin paralanmasile hayat kurtulmutu; Trk'n talihi onu muhafaza etmiti. Trk Ordusunun Gelibolu Yarmadasnda, dnyann en muntazam ve mkemmel ordularna kar gsterdii kahramanca mukavemet ve onlar ricate (geri ekilmeye) mecbur ederek kazand byk zafer, Trk neferinin ve Trk milletinin ftri (doutan gelen) fedakrln ve yksek hasletlerini en iyi anlayan ve ondan istifade etmesini bilen M.Kemal'in esiz dehas sayesinde olmutur. M.Kemal anakkale savunmas ile mparatorluun bakentini istiladan kurtard." (1931 basks, s.150; 1933 basks, s.307-308)213 Arlkl olarak ngiliz kaynaklarna dayanarak yaptm zetten ne fark var bu anlatmn? ngiliz resmi tarihi, M.Kemal'i, bizim bu ilk resmi tarihimizden daha fazla vyor ve yceltiyor. ngiliz ve Avustralyal yazarlarn ve tanklarn deerlendirmeleri bile, resmi tarihimizden ok daha ateli ve cokun deil miydi? Ee? Msrolu'na gre, hatrlayacaksnz, Arburnu, zerinde durulmayacak kadar basit bir atmayd. Anafartalar ile Conkbayr muharebelerini de yle deerlendiriyor. Kaybedilen yerleri de, Vehip Paann yollad iki alay geri alvermi, bu arada ngiliz donanmas da yanllkla kendi askerinin zerine 6 mermi atm, bunun zerine ngiliz ordusu, Conkbayr'ndan ve Anafartalar'dan ekilerek kyya dnm.214 Byle diyor ama kuzey kesiminde, M.Kemal'in komuta ettii bu muhar ebeden baka, byk, nemli ve savan kaderini deitiren ve etkileyen hibir muharebe yok! Bu muharebeler, sradan, nemsiz muharebelerse, demek ki anakkale Destan gibi laflar da palavra! F.R.Atay diyor ki: "Mareal Petain, kinci Dnya Harbi'nde, Almanlarla ibirlii ettii iin Fransz vatanseverleri tarafndan mahkm edilerek bir zindan kesinde lmtr. Fakat Mareal Petain'in Birinci Dnya Harbi'nde Fransz ordusuna kazandrd eref, bir milli eref olarak kalmtr. Hatta o eref Petain'in adndan ayrlmamtr. Hibir Fransz politikacs, Petain'in ne kadar kt bir Fransz olduuna kendi milletini inandrmak iin Fransz tarihinin bir erefine, hakaret ve iftira etmeyi dnmemitir." (ankaya, s.167)
de
bi
an
_8
Bizimkiler ise, cumhuriyeti ve laik olduu ya da komnist olmad iin M.Kemal'in nemini azaltabilmek umudu ile Trk tarihinin ka erefini birden hoyrata inemekten ekinmiyorlar! Y.Kk ne demiti: " yurttalk bilgisinin doru olmadn kantlayabilmi durumdaym." (T.. Tezler 5, s.255) lk konu Hrriyet ve Vatan Partisi, ikinci konu Hareket Ordusu idi. Bu iki konudaki iddialarnn doru olmadn grmtk. ncs ise anakkale kon usundayd. Bu konudaki iddialarnn da geree aykr olduunu grmtk. Son olarak, mizah sanatn parlatan iki iddiasn daha aktaraym: "Resmi tarihi altst ettiimi kabul ediyorum. Tarihin tahrifatn (deitirilmesini) ortadan kaldrarak, doru tarih yazm ve geerli bir tarih felsefesine balang yapabildiimi dnyorum." (T.. Tezler 5, s.15, 98) Bu bir film senaryosu olsayd, senarist bu cmleden sonra, yle yazard: "Efekt: Kahkaha sesleri ykselir!" anakkale konusunu, Vahidettinci yazar Vehbi Vakkasolu'nun bir iddi as ile bitirmek istiyorum: "Sultan Vahideddin, ordunun kendi ahsn korumakla grevlendirdii taburu, anakkale Boaz'nn zorland tehlikeli zamanlarda, Ayasofya etrafnda sipere sokmu ve u emri vermiti: 'Camiye an takmak veya mze yapmak isteyenlere ate ediniz!' " (Bu Vatan Terk Edenler, s.51)215 Nasl? ki cmlede yedi yanl! 215) Merakls iin not: Byle bir sylenti ktn ve halkn telaa kapldn F.R.Atay yazmtr ama anlatt olay 1919'da gemitir. (ankaya, s.136) Vakkasolu, bu olayn 1919'da getiini de biliyor. nk bir baka kitabnda F.R.Atay'n bu yazsndan alntlar yapm. (Son Bozgun, 1.C., s. 185) Yani gerei bildii halde, Vahidettin'e anakkale Sava'ndan da bir pay karabilmek iin olay, ftursuzca 1915'e aktarm. Akas, uydurmu. anakkale Sava olduu srasnda Vahidettin, sadece 2.Veliaht idi. 2.Veliaht'n ahsn korumak iin bir taburun grevlendirilmesi, usulden deildir. Ayrca, meruti bir Sultan bile, ahsn korumakla grevli bir taburu, isted ii gibi ve diledii yerde kullanamaz. Byle kural d olaylar, ancak ve belki Hoko Moko kabilesi gibi ilkel bir toplulukta olur. stelik 1915'te, ne kimse Ayasofya'ya an takmaya cesaret edebilirdi, ne de Ayasofya'nn mze yaplmas sz kon usuydu. Neresinden baklsa, gln bir masal! Ayasofya 1935'te mze yaplmtr. Vakkasolu, bu karar eletirebilir, hakkdr. Bunu aka yazmak dururken, tarihle oynuyor, olmam ve de olamaz bir olay uyduruyor, Vahidettin'i de, kendini de gln duruma dryor, ksacas tarihin gznn iine baka baka masal sylyor.
de
bi
an
_8
6. Suriye Cephesi K.Msrolu diyor ki: "nemle belirtilmesi gereken tarihi bir gerek vardr ki o da, bir ihanete ku rban gittiimiz Filistin Cephesi hari tutulursa, her tarafta baarl savunmalarla vatanmz koruyabilmi olmamzdr." (Sarkl Mcahitler, s.30) Sanrsnz ki Msrolu, Filistin Cephesindeki ihanetten sz ederken, Araplar kasdediyor. Hayr. Yazarn kasdettii M.Kemal'dir. Az sonra daha ak yazacak. Peki, nasl ihanet etmi M.Kemal? Msrolu'nun, imdilik st kapal ifadesine gre, General Allenby ve casus Lawrens'le gizlice iliki kurarak. lerde bu hususu daha aka belirtecek: "...Bu blgede Trk ordusunu yenilgiye uratabilmek iin ngiliz Entelli -jans hummal bir faaliyete geti. Yldrm Ordular Cephesi denilen ve 4.,7. ve 8. Ordulardan teekkl eden cepheyi kertebilmek in Yahudi asll ngiliz Bakumandan General Allenbi (Allenby),216 mehur ngiliz casusu Lavrens (Lawrens) araclyla emeline muvaffak oldu." (Lozan, 1.C., s.168) K.Msrolu'nun bu gln iddialarnn kayna, eski eyhlislam M.Sabri'nin genel bir iddias ile Byk Dou dergisinin 25.saysnda, "Dedektif X" imzasyla yaymlanm olan yazl bir hezeyandr. M.Sabri'nin iddiasn daha sonra ele alacam. nce Byk Dou'da Dedektif X-1 imzas ve Hakikat balyla yaymlanan ciddi (!) yazda yer alan iddialar aktaryorum: "eria nehrinin sanda 4.Ordu, solunda da 7. ve 8.Ordular var. (Dedektif X-l, daha ordularn konumunu bile bilmiyor) Bu arada M.Kemal Paann, herhangi bir maddi menfaat bahis mevzuu olmakszn, ngiliz kumandan Allenbi ile hususi temaslarda bulunduunu da bir gn tarih tespit edecektir. (Msrolu bu palavraya bir de Lawrens'i ekliyor) Nihayet 31 Austos 1918... [M.Kemal'in komutan olduu] 7.Ordu, ne sandaki 4.Orduya, ne de solundaki 8.Orduya ve bilhassa Ordular Grubuna hibir haber vermeden ve hibir ey szdrmadan, birdenbire Bisan istikametinde son sratle ekilmeye balyor. Birdenbire, cephe zerinde mthi bir yark hasl olmu ve 4.Ordu ile 8.Ordu, birbirinden uzakta ve temassz halde kalmlardr. ngiliz ordusu hemen bu yarktan ieri dalarak, 8.Ordunun gerisine dyor ve bu orduyu kuatp kamilen esir alyor. Ancak Tul-u Kerem mevkiindeki Cevat Paa birka kiilik maiyeti ile zor bela kurtulabiliyor. ngiliz basks oradan, derhal 4.Ordu zerine dnyor. Vaziyeti birdenbire ve tepeden inme haber alan 4.Ordu ise, tarih boyunca misli grlmemi bozgun seli halinde, Haleb'e doru akmaya balyor. Vaziyet tek kelimeliktir: Kahhari hezimet (Tam yenilgi)! 4.Ordu artklar, am'a doru maheri bir ana-baba akyla kula atarken, 7.Ordu hibir bask grmeden (!) Haleb'e ekilmi ve orada karargh ku rmutur. te bunun zerine memleket tek kalemde tepetaklak olmu ve Mondro s'un imzas zorunluu domutur." Bir tek kelimesi bile doru olmayan, mide bulandrc bir laf salatas! Msrolu'nun esin kayna, ite Dedektif X-1'in bu hezeyanlar. Dorular, ilerde de belirtilecektir. hanet, ngiliz Entellijans (gizli servisi), Albay Lavvrens'in aracl,217 yenil-
de
bi
an
_8
gi ve General Allenby'nin emeline kavumas gibi arabesk sslemeleri karn, geriye iin z olan sava kalr. M.Kemal-ngiliz gizli anlamasn (!) imdilik bir yana brakp Filistin/Suriye cephesindeki savan dorusunu grelim. Savan zeti 218 Trk ordusu savaa savaa, yenerek, yenilerek ve gittike zayflayarak,' yl iinde, Sina'dan Kuds'n 50 km. kuzeyine kadar ekilmek zorunda kalmtr. Daha 1917 sonunda asker kaaklarnn says 300.000'i amtr. (Liman Paann 13.12.1917 gnl raporu, Trkiye'de Be Yl, s.222) Enver Paa ise, iyice zayflam Suriye ve Irak cephelerini takviye edecei yerde, doudaki iki ordumuzu, 'Byk Turan mparatorluu' hayali iinde219 ran'a, Azerbaycan'a ve Kafkasya'ya doru yrtmektedir. 1918 Martnda Yldrm Ordular Grubu Komutan olan Liman Paa, Suriye Cephesindeki ac durumu anlarnda zetle yle anlatyor: "Ypranan tmenlerin geriye alnmas ya da deitirilmesi, ihtiyat kuvvet bulunmad iin mmkn deildi. Topu cephanesi de o kadar az geliyordu ki bataryalarda hibir zaman gereken sayda cephane bulunmuyordu. Trk askerleri, l ngiliz erlerinin ayaklarndaki izme ya da postallar gpta ile seyrediyorlard. Kendi ayaklarnda, yrtk arklar vard hatta ok defa bu bile yoktu. Ayaklarn paavralarla sarp savayorlard. Subaylarn ou bile dzgn bir ayakkabdan yoksundu. Keif kollar, grevden her defasnda, kan iinde kalm ayaklarla dnyorlard. Malarya ve dizanteri, bu scak yaz mevsiminde pek ok kurban verilmesine sebep oldu. Yazlk elbisesi olmayan, ancak kaln yn kuma giyen (bunlara paavra demek daha yerindedir) ve drtte nden fazlasnn artk i amar da kalmayan Trk erlerinin, dorudan tenlerine giydikleri bu kaln kuma altnda ve 55 -65 derece scaklkta, ne kadar zahmet ektikleri aktr. Birka aydan beri, gnde ancak 1-1,5 kilo, o da varsa, arpa verilebilen hayvanlar, ok zaman susuz kalyor, her orduda her gn yzlercesi lyordu. Hayvanlarn bitkinlii o dereceye varmt ki baz bataryalarn birka yz metre iinde mevzi deitirmeleri iin verdiim emirler bile glkle yerine getirilebiliyordu. Svarilerin atlar da acnacak durumda idi. Enver Paa, 11 Eyll tarihli telgrafnda her trl yardmn yaplacan yine vaad etti. Ama bu vaadlerin biri olsun yerine getirilmedi. Sekiz tmen alt aydan fazla bir sredir deitirilmeden, cephede bulunuyordu ve alt aydan beri yeni gelmi hibir tmen yoktu. Tmenlerin mevcutlar pek az olduu iin ilk hatlarda az piyade bulundurmak, boluklar makineli tfeklerle doldurmak gerekiyordu. Bir ngiliz taarruzu balamadan, kendiliimizden geri ekilerek Teberiye gl ile Yermuk vadisi arasnda bir mevziye girmeyi dndm ama Trk askerlerinin yry kaabiliyeti ok azalm olduu ve koum hayvanlarnn da artk eki kuvvetleri kalmad iin, mevzilerde kalp direnmenin daha gvenli olduuna karar verdim."220 (s.283, 294, 295, 303, 306, 307, 308, 309, 312)221 Akdeniz ile eria nehrinin dousundaki Maan blgesi arasnda, 95 km.lik bir cephede, durumu yukarda aklanm olan Trk ordusu bulunuyor: Akdeniz
de
bi
an
_8
tarafnda 8.Ordu yer alyor. Komutan Cevat obanl Paa. Ortada, M.Kemal Paann komutasndaki 7.Ordu222 var, eria nehrinin bat kys ile dousunda ise Cemal (Mersinli) Paann 4. Ordusu. Tmenler, ortalama 1.300 tfek gcnde. (Liman, s.307) ordunun toplam mevcudu ise, 40.000 muharip er ve sadece 20.000 tfek. 8.Ordu emrindeki 1.100 tfekli bir tmenden baka, ne Ordular Grubu Komutanlnn ve ne de ordularn elinde yedek kuvvet bulun uyor. Btn cephedeki uaksavar topunun says, iki! (Trkiye'de Be Yl, s.307, 314; FilistinSina Cephesi, s.616) "7.Ordu ile 8.Ordunun n hatlarnda bulunan ve kuvvetlerine oranla ok geni bir cepheyi tutan tmenlerinin gerisinde, muharebe birliklerinden tamamen yoksun, 200 km.lik bir boluk bulunuyordu. Burada menzil birlikleri, amele tabur lar, uak alanlar, otomobil kollar, depolar, tamirhaneler, hastaneler vs.vard." (Trkiye'de Be Yl, s.320) ngilizler ise, Filistin ve Suriye'yi ele geirmek iin ok byk hazrlk yapmlardr. Cepheye kadar gnde alt yz bin galon artlm su aktan boru hatt ile demiryolu denir. kmal noktalar ve birliklerde 6.000 motorlu ara, 35.000 deve, 100.000 at toplanr. Geri blgede alan ii says 135.000; tm kadro 400.000'e ykselir. Bu kadronun yalnz yiyecek gideri, gnde 43.385 ngiliz altndr. (F.Belen, 20.Yzylda Osmanl Devleti, s.331) ngiliz ordusu, 67.000 kii, 56.000 tfek, 11.000 kl, 552 top gcnde. Genel olarak, piyadede 3 misli, svaride 4 misli stnler. (Filistin-Sina Cephesi, s.615) General Allenby'nin plan, Trk cephesini, deniz kysndan yarmaktr. 6 tmenli ngiliz piyade kolordusu, bu kesimde, 10 km.lik yerden (8.Ordu cephesinin sanda bulunan 22.Kolordunun cephesi) cepheyi yarayacak, onun gerisinde toplanacak olan 4 tmenli svari kolordusu, alan gediklerden Trk cephesinin gerisine sarkacaktr. Bu kesime 384 top ylr. 2 tmenli teki ngiliz Kolordusu ise, ortadaki 7.Ordu cephesine taarruz edecek, bu cepheyi eria nehrine y akn bir noktadan (20.Kolordu cephesi) yarmaya alacak, 4.Ordunun karsnda bulunan, bir tmen ve bir tugaydan kurulu Chaytor Grubu ise, ngiliz cephesinin sa yann koruyacakt.' (F.Belen, 20. Yzylda Osmanl Devleti, s.366; Filistin -Sina Cephesi, s.615, 622, 623, kroki 54) 4.Ordunun sol anda da, saldrya gemek iin ngilizlerden emir bekleyen Faysal komutasndaki Arap birlikleri bulunuyor.223 17 Eyllde, 8.Orduya snan Hindli bir avu, ngilizlerin deniz kysndan taarruz edeceklerini bildirir. Cevat (obanl) Paa durumu hemen Liman Paaya duyurur ve takviye ister. Sa kanad denize dayal olan 22.Trk KolordusununKomutan Albay Refet (Bele) Bey, bunun zerine, mevzilerini geride bulunan bataklk blgeye ekip cephesinin daraltlmasn nerir. Liman Paa bu istek ve neriyi kabul etmez. (F.Belen, 20. Yzylda Osmanl Devleti, s.368; Filistin-Sina Cephesi, s.620 vd.) Cevat Paa bunun zerine istifa ederse de, ayrlmadan olaylarn iinde kalacak ve ordusunun daldn grecektir. ngilizler, 8.Ordu cephesinde 5 kat, yarma blgesinde ise 14 kat stnlk salamlardr. (Filistin-Sina Cephesi, s.622) 7.Ordu cephesine taarruz, asl taarruzdan bir gn nce, 18 Eyll aramba
de
bi
an
_8
gn balar. 7.Ordu cephesinde, sada Albay smet (nn) komutasndaki 3.Kolordu (2 tmenli), solda, eria nehrine yakn kesimde de Ali Fuat (Cebesoy) Paa komutasndaki 20.Kolordu (2 tmenli) bulunuyor. Gn topu atei ile geer. Dman gece, 20.Kolordunun zellikle sol kanadna yklenir. leri hatta bulunan 163.Alay, dman topusunun, gaz mermileri kullandn bildirir. (Filistin -Sina Cephesi, s.629) 20.Kolordunun sol kanadndaki 26. Tmen, birok kez kar taarruza kalkarak dman durdurur. Dman cepheyi yarmay baaramaz. (FilistinSina Cephesi, s.632, kroki 55) ngilizlerin asl ve kesin sonulu taarruzu, 19 Eyll 1918 Perembe gn, saat 03.30'da, 8.Ordu cephesinde balayacaktr. Refet Bele'nin komuta ettii 22.Kolordu cephesinde, iki zayf tmen taraf ndan tutulan birinci hat mevzileri, ok youn topu ateiyle yklr. kinci hat me vzileri de yer yer ker ve cephe yarlr, Ordular Grubunun sa yan, her trl dman hareketine alr. (Liman von Sanders, Trkiye'de 5 Yl, s.314, 316) 07.30'da ngiliz Svari Kolordusu, alan ky yolundan kuzeye doru hzla ilerlemeye balar. 8.Ordunun sa kanat birlikleri, piyadeler, topular, aralar Tul-u Kerem'e (kuzey douya) ekilirler. (Filistin-Sina Cephesi, s.630.vd., kroki 55) Tul-u Kerem ksa zamanda maher yerine dner. "Yarm saatte bir deien ngiliz uak filolarnn attklar bombalar, yollar insan ve hayvan lleri ve nakil vastas paralaryla doldurur." (Liman von Sanders, Trkiye'de 5 Yl, s.319) 8.Ordu Komutan, Ordular Grubu Komutanlna, sol kanadn da (16. ve 19.Tmenler ile Alman Asya Kolu) geceleyin geriye ekeceini bildirir. (Filistin-Sina Cephesi, s.631) Bunun zerine, sa kanad akta kalacak olan ortadaki 7.Ordu Komutan M.Kemal, 19/20 Eyll gecesi, nceden hazrlanm olan ikinci hatta ekilmeye karar verir. (F.Belen, 20.Yzylda Osmanl Devleti, s.368) "Bu kararn, komu Ordu Komutanlklarna ve Yldrm Ordular Grubuna bildirir. Ayn zamanda, Ordular Grup Komutanlndan, sonraki harekt iin direktif ister." (Filistin-Sina Cephesi, s.632) Liman Paa, saat 17.45'te, zet olarak u direktifi verir: "Ordu iin gsterilen gerideki savunma hattyla ayn fikirdeyim.224 Bundan sonraki harekt iin dncemse, tutulacak olan bu hattn kesin olarak savunulmasndan ibarettir." (FilistinSina Cephesi, s.633)225 Liman Paa, "Eer geride biraz ihtiyat kuvvet bulunsayd, ngilizlerin durdurulmas mmkn olabilirdi" diyor. (Trkiye'de 5 Yl, s.319) Bu arada bir ngiliz svari tmeni, Tul-u Kerem'e girer. Asl svari kitlesi ise kuzeye ve douya doru ilerler. Asl kitlenin, 8. ve 7.Ordularn arkasndan geerek, eria nehri zerindeki Bisan geidini tutmas tehlikesi belirmitir. Oysa 8. ve 7.Ordunun, daha geni bir ekili durumunda kullanabilecei tek gvenli geit budur. Liman Paa, oradan buradan tasarruf ettii birlikleri, Tul-u Kerem ynne sevk eder; fakat Bisan geidinin gvence altna alnmasn, tehlikeyi o kadar y akn grmedii iin erteler. (Filistin-Sina Cephesi, s.635) Fakat 20 Eyll sabah, deniz kysndan ilerleyen ngiliz Svari Kolordusunun bir kolu, 05.30'da Ordular Grup Kararghnn bulunduu Nasra'y basacak, k arargh dalacaktr. (Trkiye'de 5 Yl, s.320) Liman Paa, bir ksm maiyeti ile
de
bi
an
_8
Nasra'dan ayrlr. 15.30'da Taberiye'ye ular. Ancak 4.Ordu Komutan Cemal (Mersinli) Paa ile balant kurabilir. Cemal Paa birliklerini kuzeye ekmeye hazrlandn bildirir.226 Bu srada ngiliz Svari Kolordusu durmadan douya doru ilerlemektedir. Bir kolu akama doru, Bisan kesimine ular, Bisan geidi ile kuzeyindeki kpry denetimi altna alr. br kolu ise 8.Ordunun kuzeye ekilme yolunu (C enin) keser. (Filistin-Sina Cephesi, s.636) 8. ve 7.Ordularn belli bal btn ekili yollar kapanmtr. (Filistin-Sina Cephesi, s. 637) 8.Ordu Komutan Cevat Paa, dman taarruzu iddetle devam ettii iin elinde kalan son birlikleri, nceden haber verdii hattn da gerisine ekmeye k arar verir. Bu bilgi, 7.Ordu Komutanlna saat 13.30'da ulaacaktr. (Filistin-Sina Cephesi, s.641) 7.Ordu o gece ekilip yerletii yeni mevzilerde, cephesine ynelmi dman taarruzuna direnmeye almaktadr. M.Kemal Paa, 8.Ordunun yeni durumuna uymak iin 13.45te, iki kolordusuna, komu birliklerle balanty koruyarak, daha gerideki bir hatta ekilmelerini emreder, tanamayacak malzemenin tahribini, ekilmenin gvenlii iin alnacak nlemleri bildirir. Ordunun Nablus'u boaltarak Beyt-i Hasan'a gidecei, Nablus'daki askeri ve sivil makamlara duyurulur. Akam zeri M.Kemal, emir subaylar ve Kurmay Bakanyla Beyt-i Hasan'a hareket eder. Kararghn geri kalan da saat 18.00'de yrye geer. (Fili stin-Sina Cephesi, s.641, 642) 8.Ordunun elde kalan birlikleri de dank bir biimde Tul-u Kerem'den Nablus'a ekilmektedir. 21 Eyll gn le zeri, Nablus knda, 8.Ordu karargh dman svarisinin taarruzuna urar; Cevat Paa ve Refet Bey, tutsak olmaktan glkle kurtulurlar. (Filistin-Sina Cephesi, s.647) ngiliz uaklar, 8.Ordunun, eria nehrine doru vadilerde ilerleyen dzensiz birliklerini yakalar ve st ste saldrarak ar kayp verdirir; devrilen aralar yollar tkar. (Filistin-Sina Cephesi, s.645 vd.) Bu srada 7.Ordunun iki kolordusu savaarak yeni hatta ekilmektedir.227 Yollarn tkanm olmas, ekilii ok arlatrr. (Filistin-Sina Cephesi, 654) Kalabalk filolar halindeki dman uaklar, 3. ve 20.Kolordu birliklerini de srekli hrpalamaya balamlardr. 4.Ordu karsnda bulunan Chaytor Mfrezesi, eria nehrinin dousuna gemek ve geitleri tutmak iin taarruzunu iddetlendirir. Emir Faysal komutasndaki Arap birlii de demiryollarn ve haberleme hatlarn sabote ederek ngilizlere yardm etmektedir. (Filistin-Sina Cephesi, s.649, 659)228 8.Ordu Komutan, Kurmay Bakan ile birka subay ve 20.Kolordu karargh mensuplar, 7.Ordu kararghna gelirler. Durum birlikte deerlendirilir. Komutanlar, Bisan'n tutulduu anlaldndan, en ksa yoldan eria'nn dousuna geilmesi gerektii dncesinde, gr birliine varrlar. Cevat Paa, Bisan'n gneyinde, henz sava yeteneini yitirmemi baz birliklerinin bulunduunu renince, bunlarn bana gitmeye karar verir. Giderken, 3.Kolordu kararghna urayp bu karar bildirmeyi de ihmal etmez. (Filistin-Sina Cephesi, s.657)
de
bi
an
_8
Keifler, Bisan gneyindeki kesimden, eria nehrini gemenin mmkn olmadn gstermektedir. 4.Ordunun eria batsnda bulunan 24.Tmeninin sv ari bl komutan, kaak toplama ve alm ileri dolaysyla evreyi iyi tandn aklaynca, onun bilgisinden yararlanmaya karar verilir. (Filistin-Sina Cephesi, s.657) 21/22 Eyll gece yars, nehir kysna ulamak iin yrye geilir. Dalk, yolsuz ve uurumlu bir blgeden geilecektir. Asker bitkin ve- atr. Disiplini salamak iin sert nlemler alnr. 22 Eyll gn aarmadan nehir kysna ulalacaktr. 50-60 metre geniliindeki nehrin geilebilir yeri, zikzakl bir yol izlemekt edir. Geit, soyunmu erlerin tuttuklar iplerle iaretlenir ve hayvanlarn ya da erlerin srtnda karya geilir.229 Gei gn domadan sona erer. (Filistin-Sina Cephesi, s.667) Biraz gneyde bulunan 20.Kolordu birlikleri de sahra toplarn tahrip ederek, zorlukla nehri geer. 3.Kolordudan ise haber yoktur. Gerisinde harekete elverisiz bir arazi bulunan bu kolordu, kuzeyden ve gneyden kuatlmak zeredir. Bugn baz kk birlikleri ile dou kysna gemi olan 8.Ordu Komutan Cevat Paa, yeniden 7.Ordu kararghna gelir. (Filistin-Sina Cephesi, s.672) 4.Ordunun gney kanadnda bulunan baz birlikler ve perakendeler de 7.Ordu kararghna katlmtr. M.Kemal, dousunda ve batsnda dman hareketlerinin oald nehrin uzak bir noktasndan (rbit zerinden) geerek kuzeye ekilmeye karar verir. 3.Svari Tmeni, nehri geecek birlikleri korumak zere art braklarak, 22/23 Eyll akam yola klr. (Filistin-Sina Cephesi, s.673, kroki 57) Bu srada 3.Kolordu, 23 Eyll gn, eria'ya yaklamaya almaktadr. Cephane ok az kalm, su ve yiyecek bitmitir. Baz komutanlar muharebeye son verilmesini isterler. Albay smet teslim olmann askeri namusla badamayacan syleyerek reddeder; teslim tutana hazrlandn renince, "Byle bir tutana getiren kiiyi ldreceini" syleyerek ylgnl bastrr. (Filistin-Sina Cephesi, s.675)230 24 Eyll sabah savaarak geitlere yanarlar. Dman svarilerinin, kolordu ile nehir arasna sokulduklar grlmektedir. Albay smet, geitleri tutan dman svarisini yarmak ve zorla nehri amak iin harekete geilmesini emreder.231. Geiin korunmas iin gerekli dzen alnr. ki tmen geitlere doru ilerler. Kuzeydeki tmenin ncs dmanla atmaya girer. Dman topusu da, gneydeki tmenin geit yerini ate altna alr. Ayrca bir svari birlii de bu tmene saldrr. Gei, top ve makineli tfek atei altnda ve savaa savaa gerekletirilir. Kolordu ve tmen kararghlar ile zayflam birlikler, dou kysna kmay baarrlar. Ama Bisan'dan dou kysna gemi bir dman svari birlii ya klaarak, art olarak braklm Svari Tmenini geri atacak ve dou kysna geebilmi olan bu askerlerin bir blmn yok edecektir. Bir yerleim merkezine ulamak iin Aclun dalarn amak zere dinlenmeden yola karlar. (F ilistinSina Cephesi, s.676) 7.Ordunun birlikleri ile ngilizlere ve Araplara tutsak vere vere geriye ekilen, gecikmi 4.Ordunun kalan birlikleri ve kurtulabilen geri birimler, Dera kesiminde
de
bi
an
_8
biraraya gelirler. ekili, ngiliz svari kolordunun takibi, Arap birliklerinin ve yamac airetlerin saldrlar altnda, Haleb'in dt 25/26 Ekim 1918 gnne kadar srecektir. (Filistin-Sina Cephesi, s.682) Liman Paa, Rayak'ta kuvvet toplamaktadr. 28 Eyll gnl yazl emriyle M.Kemal Paay Rayak'a arr ve Rayak Cephesi Komutanlna atar. (F.Belen, 20.Yzylda Osmanl Devleti, s.370; Filistin-Sina Cephesi, s.690; Trkiye'de 5 Yl, s.338) Savan ve am'a kadar ekiliin, belgelere dayal gerek hikyesi bu. Msrolu'nun bu sava hakkndaki artc iddialarn, deiik kitaplarndan derleyerek biraraya getirmeye altm; dorularyla birlikte topluca aktary orum: "M.Kemal Paann.. Sofya'da, onun ve Almanlarn aleyhtar, binnetice (sonu olarak) ngiliz taraftar mevkiine srklendii malumdur (!). Hilafetin amansz dman olan ngilizlerle bu paralelliin,, Filistin Cephesinde de devam ettii, bilinen (!!!) bir husustur. Fakat bu safhalarda M.Kemal ile ngilizler arasnda, hilafet ve buna benzer meselelerin sz konusu olduu sylenemez. Ama, olsa olsa, Enver'in salad Alman desteine benzer bir destek salayarak, devlet kademelerinde bir yere, mesela Harbiye Nazrlna gelebilmekti. Ancak olaylarn gelimesi, M.Kemal'i Anadolu'ya gnderebilmek gibi nemli bir rol sahibi klnca, onunla Trkiye'nin gelecekteki kimlii zerinde anlamann gereini ortaya karmtr." (Hilafet, s.142 vd.; ayrca Lozan, 1.C., s. 107) 1) M.Kemal Genelkurmayn Almanlara teslim edilmesine ve savaa girilmesine gerekten karyd. Savan hesapsz idare edilmesine de kar kmtr.Bu konudaki yaz ve aklamalar, birok yerde yaymland.232 Vahidettin de savaa karyd.233 2) Enver'in ve savan karsnda olmak, neden ngiliz taraftar olmay gerektirsin? Msrolu'nun yazlarndan, ngiliz aleyhtar olduu anlalyor; yleyse onu da, IRA ve Sinn Fein taraftar olarak m kabul edeceiz? Kart gcn yan nda yer almak, kanlmaz bir art mdr? 3) Yazarn iddialarna gre: a. M.Kemal Sofya'dayken, srf bir mevki elde etmek iin ngilizlerle iliki kuruyor, b. Bu paralellik Filistin/Suriye Cephesinde de devam ediyor, c. M.Kemal'in Anadolu'ya gitmesi sz konusu olunca, Trkiye'nin gelecekteki kimlii ve hilafetin yarn zerinde, ngilizler ile M.Kemal gizlice anlayorlar. Kurtulu Sava iindeki M.Kemal-ngiliz ilikileri, nc ve Drdnc Blmlerde ele alnacak. imdilik, M.Kemal'in bir mevki elde etmek iin ngilizlerle iliki kurduu iddiasna deinmek istiyorum: Yazar bu konuda hibir belge ve tank gstermiyor. Elinde belge olsa, davul zurna eliinde aklar, sar sultan bile duyard; 'malumdur' deyip geiyor. Bu arlkta bir iddia, byle temelsiz, dayanaksz, kantsz ileri srlr m? Vahdettincilere zg bir yntem bu. M.Kemal-ngiliz anlamasna sonra yeniden deinmek zere Msrolu'nu okumaya devam edelim:
de
bi
an
_8
Msrolu devam ediyor: "Filistin Cephesi'nde ordumuz vard. 4., 7. ve 8.Ordulardan kurulu olup Yldrm Ordular adn alan bu kuvvetlerin Cephe Kumandan, Liman von Sanders'ti. 4.Ordu kumandan Cevat (Mersinli) Paa, 8.Ordu Kumandan Cevat (obanl) Paa, 7.Ordu Kumandan ise M.Kemal Paa idi. Cephe genel karargh Nasra'da bulunuyordu. 31 Austos 1918'de (Msrolu da hibir savan balama tarihini bilmiyor !),234 bu cephede o kadar ani bir k oldu ve bu hal, o derece sratli bir bozguna yol at ki kilometrelerce geride bulunan Ordu K umandanlar bile canlarn glkle kurtarabildiler. Gerekten, devletimizi Mondros Mtarekenamesini imzalamaya mecbur brakan bu hezimet esnasnda, 8.Ordu Kumandan Cevat (obanl) Paa, kararghndan kalpan bile alamadan kap kendini am'a zor.atm ve burada 3.Kolordu Kumandan smet (nn) Paay tellal bartarak aramaya mecbur kalmt. (!)" "Bu hezimet, 7.Ordu Kumandan M.Kemal Paann, sa ve solundaki 4. ve 8. Ordulara haber vermeden, ani bir ekilde ricat etmesiyle ortaya kmtr. (!) Bu
de
"M.Kemal Paa, 7.Ordu Kumandan olarak Nablus'a gitti. Onun cepheye gelmesinden sadece birka gn sonra ngilizler yeniden taarruza getiler. Kendisi diyor ki: 'Bu gece iddetli bir muharebe ile geti ve ordumun sol cenah (kanad) bozuldu ve esir dt. Buradan dman svarisi geti, Liman von Sanders'in kararghna kadar ulat.. Ordumla sahralar ve nehirler geerek, am'a ricate mecbur oldum. Burada ekilen zorluklarn aklamas uzun srer.' " (Lozan, 1.C., s.174) Msrolu, "M.Kemal Paann ayrntl aklamak istemedii olaylarn iyz udur" deyip yazsna devam ediyor; devamn sonra aktaracam. nce bi rka hususu aklamak gerekiyor: 1) M.Kemalin bu savala ilgili anlar, 1926da, Hakimiyet-i Milliye ve Milliyet gazetelerinde yaymlanm, sonra kitap olarak da kmtr. Msrolu, M.Kemalin bu savala ilgili an ve aklamalarn, aslndan deil de, Abdlaziz Hanci adl Msrl bir yazarn, M.Kemalin anlarna dayanarak yazd Arapa Mzekkerat- Kemal Paa adl kitaptan evirerek aktaryor. (Lozan, 1.C., s.174) Yani Trkesi ve asl varken, anlarn Arapasn yeniden Trkeye evirip kullanyor. Ama M.Kemalin anlattklar ile Msrolunun Abdlaziz Hanciden aktardklar arasnda byk fark var. 2) M.Kemal'in sylediklerinin asl u: "Gece muharebe ile geti. Benim ordumun sa kanadndaki ordu esir oldu ve bo kalan bu cepheden geen dman svarileri, Liman von Sanders'in kararghn bast.. Hakikat anlalmt fakat neye yarar? Anlatlmas uzun srecek glkler iinde, nehirlerden geerek, llerden aarak, ordumu am'a kadar getirebildim." (Atatrk'n Hatralar, s.65) (3) "Ordumun sol kanad bozuldu ve esir dt" demiyor, "ordumun sa kanadndaki ordu esir oldu" diyor. kisinin arasnda, yalanla gerek arasndaki kadar byk fark var! Bu fark, Abdlaziz Hanci'den mi kaynaklanyor, yoksa Msrolu mu byle evirmi, kestirmek zor. Ama ikisinden birinin, ayp ettii aktr.
bi
an
_8
suretle merkezi durumdaki 7.Ordunun ani ve habersiz ricati ile (!) cephede alan boluktan saldran ngilizler, sa ve soldaki Yedinci ('Sekizinci' demek istiyor ama zihni yine dank herhalde) ve Drdnc Ordular arkadan kuatarak (!) yetmi be bin esir ve yz yetmi be adet top ele geirmilerdir." (Hil afet, s.146} "Dier kumandanlar gibi M.Kemal Paa da sekiz kiilik maiyeti ile resmi e lbiselerini bile giyemeden (!), kendisini am'a atm (!), fakat burada da duramamtr. Kalan kuvvetlerin kumandasn Cemal Paa'ya terk ederek235 trene atlayp Rabat'a (Dorusu Rayak'tr. Rabat Fas'ta bir ehir !) gelen M.Kemal Paa, bu olay gazetecilere yle anlatmtr: 'O gece unu anladm ki, btn ktaat ve cephelerde kumandanlk kalmamt. Binaenaleyh mecnunane bir emir verdim. am'a braktmz kuvvetler smet Beyin, Rayak civarndaki kuvvetler ise Ali Fuat Paann emrinde ve bu kuvvetlerin hepsi imale doru hareket etsinler.' 236 Gazetecilere (M.Kemal'in anlarn anlatt F.R.Atay ile Mahmut Soydan' kastediyor herhalde) bir askeri emir gibi not ettirilmi bulunan bu szlerin man as aktr: 'stikamet kuzey, herkes bann aresine baksn!'237 Filhakika bu emrin hakiki mahiyetinin, yorumladmz gibi olduunu M.Kemal Paa da dorulay arak, 'Bu hareket amel idi. Yedinci Ordunun isminden ve baz dkntl erinden baka bir ey kalmamt. Bu dkntleri Suriye'nin kuzeyinde, Halep'te topl amak ve orada yeni bir karar vermek lazm geliyordu.' demektedir." 238 "Gerekten alt yz kilometrelik (?) mesafeyi, yani ancak 25 gnde (?) geilebilecek bir yolu sratle ap Halep'e gelen M.Kemal Paa, burada kendi ifadesine gre, 'ahalinin hcumuna uram ve sokak muharebeleri yapm!'239 Kendisine ate.ald bir srada, yannda (?) bulunan ofrne iaretle yavalayan otom obiline atlam, atlarken de Halep Kumandanna emir vermi: 'Halep ve civarndaki kuvvetleri imale ekin, orada harp edeceiz!..' 240 "Bu emir zerine, Yldrm Ordular Grubu karargh Halep'ten Fatma'ya (?) naklolundu ve Yldrm Ordular Kumandanlna, 'Umum Cenup Ordular K umandan sfatyla (?) M.Kemal Paa, Cephe kumandan tayin edildi. Fakat bu unvan da onun Halep civarnda yeni bir mdafaa hatt tekil ederek dman du rdurmasn temin edemedi, kararghn 200 km. daha geride bulunan Adana'ya ekti." (Lozan, 1.C., s.176 vd.; Hilafet, s.145 vd.) Msrolu'na gre Suriye sava byle olmumu. Dorular: 1) Ba ksmdaki uydurmalarn dorusunu daha nce belirtmitim. 2) M.Kemal'in emri zerine Halep'ten ekilen, Yldrm Ordular Grubu karargh deil, 7.Ordu kararghdr. nk Yldrm Ordular karargh,, daha nce, 22 Ekimde Halep'ten ayrlarak 24 Ekim Perembe gn Adana'ya gelmi bulunuyordu. (Filistin-Sina Cephesi, s.720; Trkiye'de 5 Yl, s.351) 7.Ordu karargh, 25/26 Ekim akam Halep'ten Katma'ya, 30 Ekimde ise Raco'ya alnr. (Filistin-Sina Cephesi, s.728, 730, 734) Fatma adndaki yeri, yer adlar indeksi de bulunan, 1935 basks, 1/ 400.000 lekli Andrees atlasnda bile bulamadm. (3) M.Kemal, 'Umum Cenup Ordular Kumandan' gibi bir unvanla 'cep-
de
bi
an
_8
A.Dillipak da, Yldrm Ordular Grubu Komutannn Liman Paa old uu gereini gzard ederek, "M.Kemal'in son Filistin grevi, kendi komutasndaki ordunun (4,7 ve 8.ordu) kesin olarak imha ve tasfiyesi ile sonulanmtr." diye yazyor. (CG Yol, s.31; Dilipak'n yazmaktan ve konumaktan, dorular renmeye vakit ayramad anlalyor.) Artk M.Kemal ile ngilizler arasndaki u gizli anlama masalna deinebiliriz. Eski eyhlislam, ngiliz ibirlikisi ve 150'liklerden M.Sabri Efendiye gre Kurtulu Sava, M.Kemal ile ngilizler arasndaki gizli anlamaya dayanan bir oyunmu. (K.Msrolu, S.Mcahitler, s.95; M.Sabri Efendi'nin yazs ve M.Kemal-ngiliz ilikisinin son perdesi, nc ve Drdnc Blmde ele alnacak.)243 K.Msrolu bu senaryoyu pek sevmi. Ama bu gizli ilikiyi, birdenbire Kurtulu Sava'yla balatmak, inandrc olmayacak. Buna bir 'evveliyat' uydurmak gerek. Bu sebeple de senaryoyu, Sofya'dan balatyor. Peki, belge? Yok ama ne
de
Vehbi Vakkasolu, Msrolu'nun yazdklarn, her zamanki gibi hi d enetlemeden, yazm yanllaryla birlikte, aynen alp yaymlam. (Son Bo zgun, 1.C.,s.45-47)
bi
an
he kumandan' tayin edilmemitir. 7.0rdu Komutanyken, Sadrazam A.zzet Paann emri ile 30 Ekim gn, Yldrm Ordular Grubu Komutanlna tayin ol unur241 ve grevi, Liman Paadan Adana'da devr alr. (Trkiye'de 5 Yl, s.353;242 Filistin-Sina Cephesi, s.730) Ayrntlar zerinde, yazarn gerekleri srekli olarak saptrp arpttn belirtmek iin duruyorum. 4) 'Fakat bu unvan da onun, Halep civarnda yeni bir mdafaa hatt tekil ederek dman durdurmasn temin edemedi, kararghn 200 km. daha geride bul unan Adana'ya ekti' diyor ki bu da tamamen uydurmadr. 7.Ordu Komutan M.Kemal Paann kurduu savunma hatt, dman Halep kuzeyinde durdurmutur. Bakalm Liman Paa, bu konuda ne yazyor: "M.Kemal Paa, akama doru ehri (Haleb'i) boaltt. Ali Fuat Paann k omutas altnda bulunan ve Bedeviler tarafndan yakndan takip edilen 1. ve 11.Tmenler, ehrin batsndan kuzeye ekildiler. 20.Kolordu adn alan bu tmenler, 26 Ekim sabah, Haleb'in 8 km. kuzeyindeki Hyk Tepeleri'nde mevzilendiler. Saat 10.45'te dmann drt svari alay, zrhl otomobiller ve piyadelerin de katld bir taarruz yapt. 1.Tmen, bir saat sren arpmalardan sonra bu taarruzu krd.. Bundan sonraki gnlerde M.Kemal Paann 7.Ordusu, birok taarruza urad ama hepsini geri pskrtmeyi baard." (Trkiye'de 5 Yl, s.352; daha ayrntl bilgi iin Filistin-Sina Cephesi, s.726-730) Tamam m? M.Kemal'in, kararghn Adana'ya ektii ifadesi de yanltr; Yldrm Ordular Grubu karargh oktan Adana'dayd; M.Kemal grevi devralmak iin oraya gitmitir.
_8
nemi var, okuyucu nasl olsa kurcalamaz, nne ne koysan yer. Dedetif X-l'nin masalndan yararlanarak, senaryosuna bir de Suriye Cephesini ekliyor, araya da Entellijans Servis, Albay Lawrens gibi baz esrarl szckler sokuturuyor. Ama bu yetmeyecei iin sava da, olduundan baka trl anlatmak gerek. Belgeler, harp tarihleri, aratrmalar, anlar var ama nemli deil, nasl olsa kimse arat rmaz; bilenler de, ya bu tr iddialar zrva bulduklar iin susarlar ya da bir tartmaya bulamamak iin karmazlar. Bir kurcalayan karsa, onun da aresi var: Lafazanlkla ii bountuya getirmek ve hakaret etmek!244 Ve sava, tarihten sklmadan, gereklere aykr bir biimde anlatmaya koyuluyor. Msrolu, Byk Dou dergisindeki yazl hezeyanda yer alan u ayrnty da aktaryor: "8 Eyll 1950 tarih ve 25 numaral Byk Dou dergisi, bu inanlmaz hadis eyi naklederken, o zaman hayatta bulunan mer Ltfi Bey adnda bir zatn muh atap olduu, ngilizlerle anlama teklifini u surette nakletmi ve bu neriyat tekzip edilmemi bulunmaktadr: 'Gnn birinde M.Kemal Paa, Yldrm Ordular Levazm Reisi Merzifon-lu Miralay (Albay) mer Ltfi Bey (stiklal Harbi srasnda Nafa Vekili) ile Ordular Grubu Erkan- Harp Reisi (Kurmay Bakan) Diyarbekirli Kazm Paay nezdine (yanna) aryor ve diyor ki: 'Enver Paann idaresi, orduyu ve vatan her yerde felakete srklyor. Bu v aziyetten kurtulmak iin tek are, ngiliz'lerle anlamaktr. Baka hibir kar yol kalmamtr!' Her iki asker de bu teklifi iddetle reddediyor ve byle bir hareketin korkun bir ey olacan sylyorlar ve yerlerine gidiyorlar. Teklif neticesiz kalyor. (bu mer Ltfi Bey, iman ve namusu ile tannm bir zattr ve elyevm (imdi) sadr.)' " (Lozan,1.C., s.175) u palavrann zerinde biraz duralm. 1) Ne zaman olmu bu olay? Byk Dou yazarna gre, gnn birinde!Yani tarihi belli deil. 2) Peki, Byk Dou dergisinin tarih polisi Dedektif X-1, bilgiyi kimden alm? Bu da belli deil. mer Ltfi Bey ya da Kazm Paadan renmi olsa, bunu elbette altn izerek belirtirdi. Bu hale gre iki ihtimal var: Ya bu olay baka birinden duymu (Bunu da aklamyor, nk byle yalan her babayiit syleyemez) ya da ve akas, uydurmu. Msrolu, bu uyduruk yaznn 'yalanlanmam olmasn', doruluunun kant olarak ileri sryor. Her yaz yalanlanr m? Hele byle bir samalamay kim ciddiye alp da yalanlar? Tarih, bu tr hezeyanlara deil, ciddi belgelere dayanlarak yazlr. 3) ddiaya gre, M.Kemal, bu iki kiiyi Nablus'a arm, 'Enver'den ikyet etmi ve ngilizlerle anlamak gerektiini' sylemi; her iki asker de bu teklifi iddetle reddetmi ve byle bir hareketin korkun bir ey olacan s ylemi ve yerlerine gitmilermi.' Sonra? iddetle reddettikleri bu ihanet teklifini Harbiye Nazrlna, Genelkurmaya,
de
bi
an
_8
Liman Paaya, karargh arkadalarna bildirmiler mi? Hayr! Hele 'iman ve namusu ile tannm' mer Ltfi Bey acaba neden susmu? Byle bir ihanet teklif ini saklamak da ihanete ortak olmak deil midir?245 M.Kemal neden bu etkisiz iki kiiye alyor? Ne kuvvetleri var, ne karar yetkileri. O geni cephede, Ordular Grubu Komutan, iki ordu komutan, sekiz kolordu ve on drt tmen komutan daha bulunuyor.246 Btn bu komutanlara ramen bylesi bir ihanet gerekletirilebilir mi? Ordusunu kimseye haber vermeden geri ekmesi yeterli idiyse, niye gereksiz yere bunlara alm? Ve bir Ordu Komutan, cepheye yaylm iki kolordusunu (4 tmenini), tek bana karar vererek, sebepsiz ve gereksiz yere, iki yanndaki ordulara haber vermeden, ani olarak nasl geri ekebilir ? Bu kararnn gerekesini Kolordu Komutanlarna nasl aklar? Byle bir ey olamaz ya, Kolordu Komutanlarna, 'komu birliklerden gizli olarak geri ekilmeleri' iin emir verdiini varsay alm. Sonra? Kolordu Komutanlar, bu kuku uyandrc, gereksiz, sebepsiz emri, tmenlere, tmen komutanlar da alay komutanlarna yollayacak, drt tmen ve btn bal birlikler, sessizce toparlanp geri ekilecek, bu yzden Trk ordusu bozguna urayacak ama bu olayn hibir yanks, gmbrts olmayacak, ky amet kopmayacak, hi kimse konumayacak, yazmayacak, anlatmayacak, bu tmenlerden birinin, 3.Kolorduya bal 1.Tmen Komutan olan Alman Yarbay Guhr bile azn amayacak!247 Byle bir ey olabilir mi? Osmanl ordusu toptan hain mi? 4) Oysa, bir buuk yl sonra da, 'iman ve namusu ile tannm' Merzifonlu mer Ltfi (Yasan) Bey, TBMM'ne Amasya milletvekili olarak katlacak ve Bayndrlk Bakan olacaktr. (27.12.1920 -14.11.1921)248 Kazm Paa (nan) da, 1920'de Anadolu'ya geecek, M.Savunma Bakanl Mstear, Sakarya Sava srasnda Bakomutanlk Brosu Bakan, Byk Taarruz'da da 6.Kolordu Komutan olarak grev alacaktr. M.Kemal'in liderliini ve komutanln kabul ettiklerine gre, bunlar da so nradan ngiliz ajan m oldular acaba? mer Ltfi (Yasan) Beyin, M.Kemal'i ycelten anlar, C.Kutay'n yaymlad, Trkiye stiklal ve Hrriyet Mcadeleleri Tarihi'nin 19. cildinin 10.958 10.961'inci sayfalarnda yaymlanmtr! Msrolu'na duyurulur. Msrolu'nun iddialarn topluca hatrlayalm: "7.Ordu Kumandan M.Kemal Paann, sa ve solundaki 4. ve 8.Ordulara haber vermeden, ani bir ekilde ricat ettii", "Ortadaki 7.Ordunun ani ve habersiz ricati ile cephede alan boluktan ngilizlerin saldrd", "Dier kumandanlar gibi M.Kemal Paann da kaarak, sekiz kiilik maiyeti ile resmi elbiselerini bile giyemeden, kendisini am'a att, burada da duramayp kalan kuvvetlerin kumandasn Cemal Paaya terk ederek, trene atlayp Rayak'a geldii." "8.Ordu Kumandan Cevat (obanl) Paann, kendini am'a zor att ve burada 3.Kolordu Kumandan smet Paay tellal bartarak aramaya mecbur kald-
de
bi
an
_8
... vs." Ne M.Kemal Paa, yanndaki ordulara haber vermeden ekilmi, ne ngilizler o boluktan yararlanarak ilerlemi, ne M.Kemal Paa resmi elbiselerini bile gi ymeden kam, ne de Cevat Paa am'da smet Paay tellal bartarak aramaya mecbur kalmtr.249 Birinin bile doru olmadn, olmasn gerektirecek bir durumun da bulunmadn, sava izlerken grdk. Velhasl gereklere aykr, batan sona yalan, yanl, dzmece, bilgisizce ve maksatl iddialar!250 D Vehbi Vakkasolu da yle yazyor: "M.Kemal Paa ile Enver Paa arasndaki zddiyet, zaman zaman iddetlenmi ve tehlikeli safhalar arz etmitir. Bu tehlikeli safhalardan biri de Suriye bozgunundan hemen sonra cereyan etmi ve neredeyse M.Kemal Paann idamna sebep olacak hale gelmiti. Mareal Fevzi akmak hatratnda bu olay yle anlatyor."251 Ve Fevzi akmak'n ansn (!) aktaryor. An yleymi: "Eylln ilk haftasnda Suriye'den ok fena haberler geldi, ngilizler byk br taarruza gemiler ve bir hamlede tekmil Filistin ve Suriye'yi ele geirmilerdi." Artk hepimiz biliyoruz ki ngiliz taarruzu, Eylln ilk haftasnda deil, 18/ 19 Eyllde balamtr. ngilizler de, Filistin'in ok byk bir blmn, daha 1917'de ele geirmilerdi ve Fevzi Paa o tarihte, o cephede bulunan 7.Ordunun komutanyd.252 Fevzi Paa, ngilizlerin tekmil Filistin'i, bir hamlede ele geirmediklerini' bilmez mi? Bilmeyen o deil, onun adna 'hatrat' uyduran kiiler! Fevzi akmak' (!) dinlemeye devam edelim: "General Liman von Sanders, Alman Kurmay ve M.Kemal Paalar (?) da geri ekilmek zorunda kalmlard. Ben bu ac haberi rendiim anda Enver Paa, bir top gllesi gibi bulunduum odaya girdi. Beni grnce, 'M.Kemal Paa ord usunu brakp kam. Hemen kuruna dizilmesi iin emir verece-im!'253 dedi. Odada daha baz arkadalar da vard. Hemen cesaretimi topladm, 'Paam, gelen haberlere gre M.Kemal Paa, Alman generali ile birlikte ekilmek zorunda kalm. Eer kendisini kuruna dizdirmeye kararl iseniz, ayn suu ileyen btn Alman general ve subaylarn da kuruna dizdirmeniz gerekebilir. Adalet bunu icap ettirir.' dedim. Bu szler, zerinde byk bir tesir yapt. Biraz dndkten sonra bir ey demeden odadan kt. Ve gider ayak byle delice bir son emir vermekten vaz geti." (Mareal akmak'n Hatralar, 2.blm, Hrriyet gazetesi, 11 Nisan 1975'ten aktarlarak, Son Bozgun, 1.C., s.49) Fevzi akmak'n szde anlarnda, Enver Paann bu kararnn gerekesini (!) belirten iki cmle daha var ki Vakkasolu onlar vermiyor: "Enver Paa memleketin batmak ve kendisinin gitmek zere olduunu biliyordu. Giderayak, kaderini balam bulunduu Almanlar memnun etmek zere, hi olmazsa bir Trk paasn harcamaya karar vermi bulunuyordu." (ayn yer, 1.stun) Dorular: 1) Liman Paann Kurmay Bakan, Alman deil, Kazm (nan) Paadr.
de
bi
an
_8
Kurmay Kurulunda da Trkler ounluktadr. 2) Cephenin yarld ve ordularn ekildii haberi stanbula ulatsrada, Fevzi (akmak) Paa, Filistinde yakaland amipli dizanteri hastalndan dolay, Beykozdaki evinde yatyordu.254 (S.Kle, s.88) Bir grevi ve Harbiye Nezaretinde bir odas yoktu ki odasna dalan Enver Paa ile byle bir konuma yapm olabilsin? 3) Olaylar, ilk gnlerde kesintili de olsa, srekli stanbula bildirilmekteydi. (Trkiyede 5 Yl, s.328; Filistin-Sina Cephesi, s.656) Enver Paann gerekleri bilmedii, dnlemez. 4) Enver Paa birok adan eletirilebilir, sulanabilir ama 'Almanlarmemnun etmek zere hi olmazsa bir Trk paasn harcamaya karar verdiini'iddia etmek, pek kaba ve haksz bir yaktrmadr. Kcacas, btnyle ham, cahilce ve Uydurma bir an. Peki bu anlar imal eden kim ya da kimler? Anlatan Fevzi akmak'n yeeni Adnan akmak, yazan da Murat Sertolu! Adnan akmak, 1959'daki utan verici Uak olaylar srasnda, ,Uak Emniyet Mdryd. te bu zat, Fevzi akmak'n lmnden tam 25 yl sonra, diyor ki: "Rahmetli amcam her zaman bin bir olay iinde gemi askerlik ve politika hayat hakknda hatralarn anlatrd. Ben de bunlar not ederdim. Murat Sertolu'na verdiim notlar bunlardr... Genlik, bu byk adam hakkyla tanyamamaktadr... te btn bunlar dndm iindir ki rahmetli amcam Mar eal Fevzi akmak'n bana anlattklarn, onun azndan dinlediim gibi nakletmekle, byk lye ve tarihe kar son devimi tamamlam bulunduuma inanyorum." (Hrriyet, 1. ve 11.sayfa, 10 Nisan 1975) Oysa bu tefrikada yer alan anlarn byk ounluu, Sleyman Kle'nin, 'Mareal Fevzi akmak-Askeri ve Hususi Hayat' adl kitabndan devirilmitir.255 S.Kle, bu kitab yazarken, baz gazete, dergi ve kitaplarda yaymlanm ksa anlar ile bilgilerden de yararlanmtr ama derledii yazlardaki bilgi yanllarn olduu gibi brakm, kendi de geree aykr baz eklemeler yapmtr. Adnan akmak,. S.Kle'nin yalan-yanl yazdklarn, Fevzi akmak'tan dinlemi ve not etmi gibi, yanllar ve abartilaryla birlikte aktaryor. Aktarmakla yetinmiyor, bunlarn arasna, yukardaki rnekte olduu gibi, gereklere ve saduyuya aykr trl uyduruk polisiye sahneler de ekliyor. (M.Sertolu bunlar nasl yutmu, o da ayr sorun!) Bu uydurma anlar ve anlardaki bu cins yalanlar, F.akmak' yceltmemi, yazk ki yalanc duruma drm ve kltmtr. Bunu, szde anlarn Kurtulu Sava ile ilgili blmlerini incelerken, daha somut olarak greceiz.256 7. Mtarekeye doru K.Msrolu diyor ki:
de
bi
an
_8
"Kemal Paa, Adana'nn Bahe kasabasndan Padiaha ektii bir telgrafla, 'A.zzet Paann Sadrazamla, kendisinin ise Harbiye Nazrlna getirilmesi, smet ve Fevzi Paalarla Fethi Bey (Okyar) gibi daha baz kims elerin de dahil olaca yeni bir kabinenin kurulmas' ricasnda bulundu." (Lozan 1.C, s.179) "Bu telgraf, 'Bahe Telgraf' diye mehurdur." (Hilafet, s.211) "Saray, yaplan teklifi aynen benimseyerek o kabineyi tekil eylemitir." (Hilafet, s.211) Dorusu: Talat Paa Sadrazamlktan 8 Ekimde istifa edince, Vahidettin, hkmeti ku rma grevini Tevfik Paaya verir. Tevfik Paa, hkmeti kurmay baaramadn 10/11 Ekim gecesi Padiaha bildirir.257 O gece Padiah Talat, Tevfik ve A.zzet Paalarla grr ve grevi, Talat Paann nerisini uygun bularak, bu kez A.zzet Paaya nerir.258 A.zzet Paa kabinesi 14 Ekim 1918'de kurulur. (.H.Danimend, Osm. T. Kronolojisi, 4.C., s.449) M.Kemal ise bu tarihlerde Halep'tedir ve 25 Ekim akamna kadar da orada kalacaktr. (Filistin -Sin Cephesi, s.728) 1) Telgraf da, Adana'nn Bahe kasabasndan deil, Halep'ten ekilmitir.'Bahe Telgraf' diye mehur olduu, Msrolu rndr. Telgraf, Bayaver Naci Bey araclyla Padiaha iletilmek zere Dr.Rasim Ferit (Talay) Beye yollanmtr.259 M.Kemal bu telgrafnda, 'Sadaretin A.zzet Paaya verilmesini, Fethi (Okyar), Tahsin (Uzer), Rauf (Orbay), smail Canpulat, Azmi Beyler ile eyhlislam Hayri Efendi ve kendisinin katlaca bir hkmet kurulmasn zorunlu grdn, bu kimselerden kurulacak bir hkmetin duruma egemen olabilecei kansnda olduunu yazmaktadr.260 2) M.Kemal, smet Bey ve Fevzi Paann hkmete alnmasn yazm deildir. 3) Hkmet, aynen M:Kemalin teklif ettii gibi de kurulmu deildir. (Hkmet listesi, T.M.Gztepe, V.M.Gayyas, s.29da var!) 4) Bu telgrafla kendisine aka Harbiye Nazrl verilmesini de istememi, sadece hkmette yer almak istediini belirtmitir. M.Kemal, Harbiye Nazrlna, A.zzet Paaya ektii ayr bir telgrafla talip olacaktr. (slam Ansikloped isi,1.C., s.728; .nn, Hatralar, 1.C., s.168)261 Vehbi Vakkasolu'da, gerei baka trl arptyor: "M.Kemal Paa, Halep'ten Padiaha bir telgraf eker. Bu telgrafnda Talat Paann bakanlndaki kabinenin drlerek, yerine i grebilir bir kabine teklif eder. Paann teklif ettii kabinede, zzet Paa Sadrazam, kendisi Harbiye Nazr olacak, ayrca smet (nn), Fevzi Paa (akmak) ve Fethi (Okyar) da bulunacakt. [..] Gerekten, bu telgraftan sonra Talat Paa hkmeti istifa etti ve A.zzet Paa bakanlnda yeni hkmet kuruldu.' Fethi Beyle Fevzi Paa bu hkmete girmiti." (Son Bo zgun, 1.C., s.73) M.Kemal'in Talat Paa hkmetinin drlmesini teklif ettiini, Talat Paa hkmetinin de bu teklif zerine istifa ettiini yazmak, Osmanl Devletinin can
de
bi
an
_8
ekime dnemini hi bilmemek demektir. Ne biim Osmanlc bunlar? Osmanl Devletinin son gnlerini bile bilmiyorlar!262 teki yanllar aadaki paragrafta aklanacak. Msrolu devam ediyor: Sebep olduu (!) mthi hezimete ramen M.Kemal Paann, Sultan Va hideddin zerindeki tesir ve nfuzunun devam etmekte olduunu gsteren bir hadise olarak, bu telgraf zerine A.zzet Paann sadarete getirildiini, Fethi ve Rauf Bey ile Fevzi Paann kabineye dahil edildiklerini ve smet Paann ise Harbiye Nezareti Mstearlna tayin edildiini gryoruz. (Hilafet, s.149) 1) M.Kemal bile, "Bu yeni kabinenin benim telgrafmla alakadar (ilgili)olup olmad hakknda bir ey diyemem" diyor. (Atatrk'n Hatralar, s.73) Rauf Orbay'n anlarndan, hkmete girecek kimselerin, M.Kemal'in telgrafndan daha nce kararlatrld anlalmaktadr. (Y.Tarihimiz, 1.C., s.51 vd.)263 A.zzet Paann anlarnda da Msrolunun iddiasn dorulayacak hibir iaret bulunmuyor. (.M.K. nal, Son Sadrazamlar, s.1982-1985) 2) Msrolu, Vakkasolu ve GRYT Asiklopedisi (2.C, s.232), Fevzi (akmak) Paann A.zzet Paann hkmetinde yer aldn yazyorlar ki bu da yanltr. A.zzet Paa, Harbiye Nazrln elinde tutmutur.264 3) Albay smet Bey ise, dorudan A.zzet Paa tarafndan Mstearla getirilmitir. (K.Karabekir, stiklal Harbimiz, s.8; .nn, Hatralar, 1.C., s.163) smet Bey, A.zzet Paann, Yemen'deyken kurmay (1910), 2.Ordu Komutanykende (1916) Kurmay Bakandr. kisi de eski silah arkada, birbi rlerini gayet iyi tanyorlar. M.Kemal, smet Beyin Harbiye Mstearlna atanmasn isteyecektir ama o tarihten bir yl sonra, 3 Ekim 1919da ve Ali Rza Paa hkmeti zamannda. (A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.234) 4) Msrolu, kabinenin M.Kemal'in telgrafna uyularak kurulduu konusunda neden bu kadar kesin konuuyor ve Vahdettin'i M.Kemal'in talimatyla hareket eder bir robot durumuna dryor, bir bildii mi var? Yoo. Niyeti, mtarekeanlamasnn sorumluluunu da M.Kemal'in zerine ykmak. Bu amala da diyor ki: "Mondros Mtarekenamesini imzalayan kabine, M.Kemal'in tavsiyesi zerine kurulan bu kabinedir! Aziz vatanmzn sonradan urad igaller de bu mtarekenamenin 7. maddesine dayanlarak gerekletirilmitir." (Lozan, 1.C., s.178) Yani igallerden de M.Kemal sorumluymu! Msrolu bir baka yerde de yle yazyor: "Osmanl devleti, Yldrm Ordular cephesindeki bu bozgunun dourduu ylgnlkla Mondros Mtarekenamesini imzaya mecbur kald." (Hilafet, s.148) u M.Kemal'in snrsz kudretine baknz! nce, cephenin yklmasn salyor, sonra da, bu yzden mtareke anlamasn imzalamak zorunda kalacak olan hkmeti, bir telgrafyla kurduruveriyor! Hi kimse de gk demiyor. Baz dalkavuklar bile M.Kemal'e bu kadar olaanstlk yklemeyi beceremediler.
de
bi
an
_8
Ama bu kadar kudretli Paa, nedense Harbiye Nazr olmay baaramyor. Suriye Cephesinin kmesi, mtareke istenmesinin sebeplerinden bindir ama tek sebebi deildir; belki en nemli sebep bile deildir.265 ngiliz Generali Tawnshend, anlarnda yle yazyor: "Trkler, Allenby'ye daha drt-be ay, belki de bundan daha fazla kar koyabilirlerdi."266 Hakl. nk ezilmemi olan 2.Ordu ile az-ok toparlanm 7.Ordu, anayurdun eiinde, Antakya-Halep kuzeyi arasnda kurulan savunma izgisini (aa yukar bugnk snrmz) tutmu, arkasn Anadolu'ya dayamtr. Bu tarihte, silah altndaki Osmanl Ordusunun mevcudu da, cephe gerisi tekilleriyle birlikte 400.000'i ayor. (Mondros, s.61) Ama stanbul'da panik erken balamtr.267 nk Avusturya hkmeti 14 Eyllde bar giriiminde bulunmu, Bulgari stan 19 Eyllde mtareke istemi, Kuzey Yunanistan'da bulunan General Milne kuvvetleri de, stanbul zerine yrmek zere Meri snrna yaklamtr.268 Asl tehlike buydu. 8. kinci Blmn sonu
Notlar
1)
2) 3)
4) 5)
Osmanl hanedanndan, izin vermedii iin adn aklayamadm bir sultann, bu konudaki grn, Dr.Rza Nur Dosyas adl kitabmdan aktaryorum: "Bu iddiada bulunanlar, bir devri ve son Padiah da klttklerinin farknda deiller. M.Kemal Paa, Sultan Abdlhamit devrinde askeri okula girmi, resmi ad Mekteb-i Fnun-u Harbiye-yi ahane olan Harbiye'ye, daha sonra da erkan- harp (kurmaylk) snflarna devam etmi, Sultan Reat zamannda paala terfi etmi, Sultan Vahidettin de kendisini fahri yaverine semitir. O devirlerin artlarn bilen, biraz tarih bilgisi olan bir kimse, M.Kemal Paann rahmetli annesi konusundaki bu irkin iddiann, kastl bir iftira olduunu anlar." (s.160) 3 Aralk 1986 gnl Yeni Nesil gazetesinde yaymlanan aklamas. (Aktaran GRYT Ans.l.C, s.121) Belleten, C.1., say 2, s.290-309,1937; Afet nan'n bu yazyla balantl bir yazs daha var ki Y.Kk onu bildirmiyor: Mukaddes Tabanca, C.1., say 3-4, s.605-610, Belleten, 1937 Mfit zde, Mustafa Cantekin. Mlakatn tam metni, A.E.Yalman'n Grdklerim ve Geirdiklerim adl kitabnn 2'nci
de
Buraya kadar ki iddia ve aklamalardan anlald gibi zellikle Vahidettinci yazarlar ve Y.Kk, yakn tarihimizin belli bal olaylarn ya hi bilmiyor ya da pek az biliyorlar. Ama mahcup olmaktan hi korkmadan, cayr cayr yazyor, konuuyor, tartyor ve hkm veriyorlar. Masum, maksatsz, bir hesaba dayanmayan yanllklar ho grlebilir, hatta gereklerin aa kmasna yardmc olduklar iin yararl bile saylabilirler. Ama biri biterken br balayan saptrmalara, arptmalara, eklemelere, u ydurmalara, ksacas masallara ne demeli? Bugne kadar herhalde bu kadar ok yalan birarada grmemisinizdir. Daha da sunturlular, nc ve Drdnc Blmde!
bi
an
_8
6) 7)
8)
9)
10)
11)
12)
13) 14) 15)
16) 17)
18)
cildinin 253- 266. sayfalarnda, cemiyetle ilgili aklama ise 257. ve 258. sayfalarnda bulunmaktadr. Ayrca Trk Tarihini Tetkik Cemiyeti'nden bir kurulun yazd, 1931'de yaymlanm 'Tarih III' adl kitabn 141. sayfasnda da bu konuya yer verilmitir. (Maarif Vekaleti Y., Ankara) Cemiyet nce Vatan adyla kurulmu, sonra Vatan ve Hrriyet adn alm. (Do.Dr. Sina Akin, Jn Trkler ve ttihat ve Terakki, s.65 vd.) Bu konuda ayrca: H.Sami Kzldoan, Vatan ve Hrriyet, Belleten, say 3/4,1937; F.R.Unat, Atatrk'n 2.Merutiyet nklabnn Hazrlanmas Rolne Ait Bir Belge, Belleten, say 102/ 1962; A.F.Cebesoy, Snf Arkadam Atatrk, s.90 vd.; Ulu demir, Atatrk'n Yaam, s.9 vd.; Fahri Belen, Atatrk'n Askeri Kiilii, s.52; Dr.Fethi Tevetolu, Atatrk-ttihat ve Terakki, S.614, AAMD, say 15/Temmuz 1989. Yorumu size brakarak aktaryorum: "M.Kemal'in 1919'a kadar devrimci mcadelenin dnda geen bir yaam var (T..Tezler 5, s.37). Kendine gveni olmayan bir kiilie sahip grnyor (s.41). Politikaya ve zgrlk mcadelesine uygun bir yaps yok (s.42). nsan topluluklaryla iliki kuramyor (s.44)." Hayat hikyesinde yer alan bilgi yle: "31 Mart hadisesi zerine Selanik'ten stanbul'a hareket eden kuvvetlerin Erkan- Harbiye Reisliinde (Kurmay Bakanlnda)... bulunmutur."(T.. Tezler 5, s.32) Kaynak u: Francis McCullagh, The Fail of Abdlhamit, London, 1910; kitabn .Glersoy'ca yaplan evirisi, Abdlhamid'in D adyla 1990'da yaymlad. Y.Kk'n ancak 1995'de varln kefettii bu kayna, Sina Akin, 1970'te yaymlanm olan eriat Bir Ayaklanma adl eserinde bol bol kullanmtr. Y.Kk, R.Orbay'n anlarnn devamn vermiyor. Oysa Orbay diyor ki: "[M.Kemal ile] Hareket Ordusu stanbul'u igal ile isyan bastrldktan sonraki gnlerde, M.evket Paann kararghnda rastgeldike grrdm." (Y.Tarih, 2.C., s.304) M.evket Paann karargh Harbiye Nezaretindedir... (K.Karabekir, ttihat ve Terakki Cemiyeti, s.456) Sayfalar arasndaki byk farklara bakp da aradaki sayfalar dikkate almadm sanmayn sakn. nk Y.Kk daldan dala atlyor, bir sralama ve snflama yapmadan yazyor. Byle arabesk bir slubu var. Vahidettinciler zaten byle ama akademik kariyerden gelen birinden,daha salkl bir yaklam iinde olmas beklenirdi. H.Bayur, Hayat ve Eseri, s.34. atalca'ya gnlller ve etelerden baka, Edirne'deki 2.Ordu'dan, komutan evket TurgutPaa ve Kurmay Bakan K.Karabekir olan ikinci bir karma tmen daha gelecektir. M.Kemal yle anlatyor: "Hareket Ordusu adn ben buldum. O zaman bunun manasn kimse anlamamt. Mesele undan ibaretti: stanbul'a hitaben bir beyanname yazmak lazm geldi. Sonra sefirlere (elilere) ikinci bir beyanname yazdk. Ne imza konulmas mnasip olacan dndk. Baz arkadalar 'Hrriyet Ordusu' dediler. Halbuki btn ordu hrriyet ordusu durumundayd. Hareket halindeki kuvvetlerin durumunu gstermek iin 'Hrriyet Ordusunun Operasyon Kuvvetleri' denildi. Ben bu operasyon kelimesinin Trkeye tercmesini dnerek 'Hareket Ordusu' dedim. (A.E.Yalman, 2.C., s.259) M.Kemal szn ettii 'baz arkadalarn' Alb.Hasan zzet, Yb.Salahattin, Yb.Cemal olduu anlalyor. Bak. C.Bayar, 2.C., s.625-629'daki rapor ve Sina Akin, a.g.e., s.161. Bildirinin tam metni, C.Bayar, 2.C., s.583'de; Bildiri M.Kemal tarafndan hazrlanmtr; kendi elyazsyla olan taslak, Atatrk Arivinden Semeler III'de var. Ama artk Kurmay Bakan deildir; Hareket Ordusu stanbul'a girince, Kurmay Bakanlna Ali Rza Paa getirilecektir. (K.Karabekir, ttihat ve Terakki Cemiyeti, s.456) Utkan Kocatrk, KA Gnl, s.10. Konuyla ilgili baz kitaplar: ttihat ve Terakki Katib-i Umumisi M.kr Bleda, mparatorluun ku, s.67; Prof.Dr.Sina Akin, eriat Bir Ayaklanma/ 31 Mart Olay, s.66; Doan Avcolu, 31 Martta Yabanc Parma; E.J.Zrcher, Milli Mcadelede ttihatlk, s.98; F.Belen, 20.Yzylda Osmanl Devleti, s.104; Y.Hikmet Bayur, Trk nklab Tarihi, 1.C., 2.ksm; Uur Mumcu, K.Karabekir Anlatyor, s.19,; Kazm zalp, Atatrk'ten Anlar, s.3 vd.
de
bi
an
_8
'Kerhen', istemeden, zorla demektir. M.Kemal istemeden grev almm. Bu iddiasnn birdayana var m? Var tabii, kendi kutsal saplantlar! 20) Bu ne gzel fos istek, bu ne gzel bo hayal! 21) Ksaca, Mrettep Kolordu diye anlyor. Tam ad 'Bahr-i Sefit (Akdeniz) Boaz Kuva-y Mrettebesi; daha sonra Bolayr Kolordusu adn alacaktr. (Askeri Ynyle Atatrk, s.19 vd.; U.demir, Atatrk'n Yaam, s.27) 22) Bu konuda 228 sayfalk, yzlerce belgeye dayal, ayrntl bir inceleme var: Kur.Yb.Hsn Ersu, 1912-13 Balkan Harbinde arky karmas ve Bolayr Muharebesi, 109 sayl Askeri Mecmua'nn tarih eki, Haziran 1938. Ayrca, Fahri Belen, Yirminci Yzylda Osmanl Devleti, s.164 vd.; Mahmut evket Paann Gnlk Not Defteri, Hayat dergisi, 3.say/1965. 23) F.Belen, 20.Yzylda Osmanl Devleti, s.164 vd. 24) A.Dilipak da diyor ki: "M.Kemal Sofya'da iken burada kendisine bir de Fransz sevgili bulmutu. Gelimeleri sk sk Madam Corinne'e yazyordu." (Cumhuriyete Giden Yol, s.16) Birka satr aada da, Madame Corinne'in talyan olduunu, stanbul'da yaadn yazyor. Bu birey deil, Dilipak'n asl yanllarn ve emsalsiz incilerini ilerde greceiz. 25) Kur.Yb.Hsn Ersu, s.143. 26) Erik Jan Zrcher, s.108; Askeri Ynyle Atatrk, s.20 vd.; M.evket Paann Gnlk Not Defteri, Hayat dergisi, 3/1965; M.Sertolu, M.Kemal'den M.evket Paaya [Mektup], 5.3.1986,Cumhuriyet gazetesi. 27) C.Erikan, Komutan Atatrk, s.108; smet Grgl, On Yllk Harbin Kadrosu, s.35. 28) Zrcher, M.Kemal'in ATASEmiliterlii, Fethi Okyar ve Cemal'in (Byk Cemal Paa) sraryla kabul ettiini yazyor, (s.113) K.zalp "Fethi Beyin teklifiyle..." diyor (Atatrkten Anlar, s.8); F.Tevetolu ise, ttihat ve Terakki Kongresinde yapt ve dernek yneticilerinin grlerine ters den konumas yznden, Sofya ATASEmiliterliine atanarak 'uzaklatrldn' ileri sryor. (Atatrk ve ttihat ve Terakki, s.618, AAMD, say 15) 29) Fahrettin Altay, On Yl Sava ve Sonras, s.81. 30) in komik yan, .Hakk Okday'n anlarn K.Msrolu yaymlamtr. Ama nsznde, "Grdklerini bir objektif sadakatiyle tespit ve ifade etmitir" diye vd yazarn kitabn okumad anlalyor. 31) anakkale Cephesi, 1.Kitap, s.211; 3 Kasm 1914-18 Mart 1915 aras toplam zayiatmz ise 21 ehit ve 4 yaral subay, 158 ehit, 197 yaral ve 1 kayp er. (s.276) 32) zetin dayanaklar: anakkale Cephesi, 1., 2. ve 3.Kitaplar; Mufassal Osmanl Tarihi, 6.C.;Hikmet Bayur, Trk nklab Tarihi, 3.C., 2.Ksm; an Hamilton, Gelibolu Gnl; Alan Moorehead, Gallipoli/ anakkale Geilmez; Tug. C.F.Aspinall Oglander, ngilizlerin Gelibolu Seferinin Resmi Tarihi, BTT Dergisi, say 13/ Mart 1986 vd. 33) anakkale Cephesi, 3.Kitap, s.500 ve 4 sayl cetvel. ehit says: 57.084; yaral says: 96.847; yarallardan 18.746's hastanelerde lmtr, (a.g.e., s.500) Hastanelerde lenlerle birlikte genel ehit says: 57.084+18.746= 75.830. Genel kayp (ehit, yaral, kayp, esir) saysnn yz bin kadarnn retmen, mlkiyeli, tbbiyeli ve okur-yazar olduu sanlmaktadr. (anakkale Cephesi, 1.Kitap, s.289, ATASE Y., Ankara, 1993) Savaa ikmal erleriyle birlikte toplam 350.009 kii katlm, yarallardan 24 bini, tedaviden sonra yeniden cepheye dnmtr. (Birinci Dnya Harbi, idari Faaliyetler ve Lojistik, s.203) 34) Alan Moorehead, s.475; anakkale Cephesi, 3.Kitap, s.499. 35) etirAltan yle devam ediyor: "Biz Alman Feldmarealinin bir anlk zaferini, baarl bir yarbayn (yani M.Kemal'in) zaferiymi gibi gstereceiz derken, yine ayn ylda Alman Genelkurmay tarafndan planlanm olan Trk-Ermeni dramlarnn savunmasn stlenmek durumunda kaldk. 1915'te btn Osmanl ordusunun st birimleri Almanlara teslim edilmiti ve btn istihbarat doal olarak onlarda toplanyordu. Dolaysyla Ermenilere kar oluturulan Osmanl politikasnda dorudan Almanlarn parma vardr. [..] Bin yl birlikte, sarma dola yaam insanlarn bir anda birbirlerinin boazna 19)
de
bi
an
_8
36)
37) 38)
29) 40) 41) 42) 43) 44)
sarlmas, araya Osmanl politikacsn tanyan yabanc bir Genelkurmay girmeden olamazd zaten. Ve Trk-Ermeni dramlarndan sorumlu olan yabanc genelkurmay, Berlin Genelkurmay idi." Trk-Ermeni konusu, bu almann snrlar dnda ama birka satr yazmadan da geemeyeceim. Eer Aktel yazar, .Altan'n yazsn doru zetleyip aktarmsa ve etin Altan da aka yapmyorsa, iddia u: 'Bin yl birlikte, sarma dola yaam olan Trkler ve Ermeniler, Berlin Genelkurmaynn araya girmesi sonucu, 1915 ylnda, bir anda birbirlerinin boazna sarlrlar.' Allah Allah! Biz de saf saf, Ermeni sorununun 19. yzylda ortaya ktn, ngiliz ve Rus etkisi ile gelitiini, birok milletleraras evrelerden getiini, Ermenilerin 1880'de isyan hazrlklarna koyulduklarn, bu amala eitli dernek ve terr rgtleri kurduklarn, 20 Haziran 1890'da Erzurum'da ilk ayaklanmay balattklarn, bunu mesela Kumkap (1890), Yozgat (1893), 1. Sason"(1893), Bab- Ali (1895), Merzifon (1895), Amasya (1895), Trabzon (1895), Diyarbakr (1895), Zeytun (1896), Van (1896), Osmanl Bankas (1896), 2.Sason (1897), Yldz suikast (1905), Adana (1909) gibi birok kanl ve zc olayn izlediini sanyorduk. Meerse hibiri olmam. Binlerce aratrmac hayal grm, her ey 1915'te ve bir anda balam. Aktel yazar diyor ki: "etin Altan'n syledikleri, tarihi belgeler nda yaplan ve farkl bir perspektif ieren bir analiz." Aktel yazar, u tarihi belgeleri aklasa da optik yanllklarmz dzeltsek. Birinci Dnya Sava baladktan sonra, Ermenilerin Ruslara casusluk yapmalar, yer yer ayaklanma hazrl iinde olmalar, baz yerlerde ayaklanmalar (Zeytun, Van, Mu, Bitlis, Elaz vb), Dou Cephesindeki ordularmz takviye iin yola karlan perakende birlikleri vurmalar, askerden kamalar, askerleri kamaya tevik etmeleri gibi olaylar zerine 14 Mays 1915'te, 'gerekenlerin baka yere nakil ve iskan ettirilmeleri hakkndaki i 3 maddelik kanun kabul edilmitir. (Kanun metni iin: S.Tansel, Mondros'tan Mudanya'ya, 1.C., s.12:2; Konuyla ilgili birka kitap: Esat Uras, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi; Kamuran Grn, Ermeni Dosyas; Kazm Karabekir, Ermeni Dosyas; Bilal .imir, Osmanl Ermenileri; Mim Kemal ke, Ermeni Sorunu; Belgelerle Ermeni Sorunu, ATASE Y., Ankara, 1992) etin Altan, bu grleri 8 Temmuz 1996 gnl Yeni Yzyl'da, Nee Dzel'le yapt konumada da tekrar ediyor: "anakkale Sava'n, 250 gn iinde 250 bin kii ldrmeyi de mthi bir baarym gibi gsterirsiniz. anakkale Sava'nn aslnda bir yas gn olmas gerekir...Niye Alman donanmas, ngiliz armadasn Akdeniz'de karlamad da, bizim kyllerimizi kalkan olarak kulland ki? Kendi armadasn riske etmedi. Bunlar hi kimse kurcalamaz." Onca doru szn arasnda, bu yanllarn ii ne? Nilgn Cerraholu ile yapt sohbette de ayn gr savunuyor: ""250 gnde 250 bin kii ldrlr m? Bu oldu anakkale'de. Yas gn olmas lazm... " (Milliyet, 28 Temmuz 1996) Birinci Cihan Harbine Neden Girdik; Birinci Cihan Harbine Nasl Girdik? lhan Seluk, Yzba Selahattin'in Roman, 1.C., s.382 vd.; Rauf Orbay, Yakn Tarihimiz, 1.say, s.20 vd.; F.R.Atay, Atatrk'n Bana Anlattklar, s.16 vd.; H.Bayur, Trk nklap Tarihi, 3.C., 4.Ks., s.201 vd.; Prof. Dr.J.L.Wallach, Bir Askeri Yardmn Anatomisi (1835-1919), mesela s. 136. stanbul'un Dousunda Bitmeyen Oyun. H.Bayur, a.g.e., s.7-38. Amiral Dnitz'n Hatralar, sunu, s.6, Hayat Tarih Mecmuas, 1966/1. 20.Yzyl Tarihi, Richard Humble, 1.C., s.345; B.Tuchman, Korkun Takip, Hayat Tarih Mecmuas, 1967/10. 20.Yzyl Tarihi, R.B.McCallum, 1.C., s.157. Almanya Trkiye'ye ve Akdenize eitli zamanlarda, 13 denizalt yollamtr. Bunlardan U-21, Triumphe ve Majestic'i, U-14 ise bir ngiliz denizaltsn batrr. (Dr..Grgl anakkale Zaferi zerine Alman ddialar, s.126, AAM dergisi," 28.say, Mart 1994; anakkalesi Cephesi, 3.Kitap, s.511) Liman Paa anlarnda yle diyor:
de
bi
an
_8
45) 46)
47) 48)
49)
50)
51)
52)
53)
54)
"Denizaltlarmzn anakkale'de gsterdikleri faaliyet sonunda, ngiliz harp gemilerinin muharebe meydanndan ekildikleri yolunda Alman gazetelerinde yer alan haberler tamamen yanltr." (Trkiye'de Be Yl, s.99) Albay efik Aker, Arburnu Savalar ve 27.Alay, s.18. Asl tartlacak st sorun u: Savatan kanmak mmkn myd? Sava byle mi ynetilmeliydi ya da nasl ynetilmeliydi gibi sorunlar, ancak bu temel sorunun zmnden sonra anlaml bir irdeleme konusu olabilir. Trkiye'de Be Yl, s.77. Trkiye'ye tmgeneral olarak geldi (1913), rtbesi baz politik sebeplerle, Alman mparatoru tarafndan, vaktinden nce svari orgeneralliine ykseltildi (1914). Trkiye'de, anlama gereince bir st rtbe ile alt (mir/mareal). 1918'de ngilizlerce tutuklanarak Malta'ya srgn edildi, 1919'da Almanya'ya dnd ve orgeneral olarak emekli oldu. Yani feldmareal olmad. 1922 ylnda yaymlanan anlarna Malta'da balamtr. (Liman von Sanders, s.11,19; Alan Moorehead, anakkale Geilmez, s.472; Bir Yardmn Anatomisi, s.121; bu kitabn 111-135. sayfalar Liman von Sanders'le ilgilidir ve ok ilgin ayrntlar iermektedir) Msrolu, anakkale Sava'ndaki kayplarmz iin yle yazyor: "250.000 ehit ve 150.000 hastanelerde vefat etmi yaral.." (Lozan, 1.C., s.293) Kltr Bakanl da, 18 Mart 1996 gn, Milliyet gazetesinde, anakkale Ant iin sanatlara yapt duyuruda, ehit saysn 253.000 olarak verdi. Efsane gerei bastryor! [Hastanede lenlerin saysnn dorusunu, bir daha veriyorum: 18.746, anakkale, 3.Kitap, s.500] Programda yalnz iir deil, iir d blmler ve bu blmleri destekleyen grntler de vardr. (Radyo ve Televizyon Yksek Kurulu'nun 5.4.1988 gn ve RTYK-01.88/0232 sayl yazsna bal rapor.) M.Kaplan, M.Akif in iirini ya okumam, ya okumu anlamam, ya da gerei bile bile arptyor. iirde geen "en kesif ordular", "tepeden yol bularak gemek iin Marmara'ya", "ufack bir karaya ne hayaszca tahad (ylma)", "Avustralya ile beraber Kanada", "Hindu", "lam", "tfek" gibi szler, deniz savalaryla m ilgili? O iir de, tpk anakkale Gn gibi btn savalar kucaklamaktadr. Sultan Reat'n, merutiyet dneminde, lkeyi ynettiini ileri srmek iin yalnz tarih, hukuk ve siyasetten haberli olmamak yetmez, Sultan Reat hakknda da tam bir bilgisizlik iinde yzmek arttr. M.Kemal'in aklamasna, asl Sefa Kaplan arm grnyor! Belli ki bu konuda pek hazrlksz. Gl Dirican da, A.A.Pallis'in Yunanllarn Anadolu Maceras kitabn okuyunca arm ve kitab tantmak iin yazd yazya, yle bir balk atm: "Bize Hi de Byle Anlatmamlard". (22.6.1995, Milliyet) Byle ayrntlar ve zel konular, elbette okulda anlatlmaz, ders d kitaplardan renilir. Bu konuyla ilgili, yaymlanm ve okunmay bekleyen pek ok kitap var! nc Blm, 7. paragrafta ayn armay, Fatih ekirge'de de greceiz. Anlalan bu sevgili genler, yazmaktan okumaya vakit bulamyorlar. M.Kemal 18 Mart ile ilgisini Ruen Erefe yle anlatr: "Benim bu harektla alakam, dolaysyladr. Yalnz, 18 Mart gnnn sabah Cevat Paa hazretleri, Maydos'ta bulunan kararghma geldi. Kendisine Seddlbahir sahil mntkasndaki tertibat gstermek zere beraber Kirte'ye gittik." (M.Kemal ile Mlakat, s.15) Y.Kk, M.Kemal'in verdii bu ksa bilgiye bile gzkapal itiraz ediyor ve diyor ki:" Sylediklerinin gerekle hibir ilgisini bulamyorum. Cevat Paann, Gelibolu'da, Maydos yaknndaki karargha giderek, bir ihtiyat tmenin yarbay rtbesindeki komutann ziyaret etmesi imkn dahilinde grlmyor; usule ve savan gereklerine denk dmyor." (T.. Tezler 5, s.71) Dorusu, sz Cevat Paa'ya brakmak olacak. Cevat Paa zetle diyor ki: lk gn M.Kemal'le beraberdik. O kara cihetine, ben deniz cihetine bal idik. Seddlbahir'e gittik... Dman donanmasnn ilerlemekte olduunu grnce, geriye dnp Altepe yolunu tuttuk. O esnada ilk dman mermisi bamzn stnden geerek Altepe'ye dt. te, 18 Mart sabah byle balamt." (Yakn Tarihimiz,1.C, s.77)
de
bi
an
_8
55)
56)
57)
58)
59) 60)
61)
Bu gelenek ilk defa bu yl (1996) deiti. Ayrca Anafartalar Gn de kutland. Ama yanl tarihte. Hayret! Y.Kk'n, bu hayat hikyesini, Milliyet gazetesine ek olarak yaymlanan stiklal Sava Gazetesi'nde (1969-70) grdn yazyor. Oysa tam ve doru metni, Nutuk'un 3. cildinde var: 144 no.lu belge. Demek ki Y.Kk ilk kez 1927'de eski yazyla, 1934'te yeni yazyla baslan, o gnden bu yana da defalarca baslm olan Nutuk'u bile okuyup incelememi. Ama M.Kemal ve Kurtulu Sava hakknda, ciddi bir inceleme yapmcasna fikir yrtyor! M.Kemal, sz konusu hayat hikyesini, gazeteci Velit Ebzziya Beyin sorduu 21 sorudan birinin cevab olarak, yaveri Cevat Abbas'a dikte ettirmitir. Bu ksa hayat hikyesinde, sadece o gne kadar bulunduu grevleri sralamaktadr. Hizmetlerinin deerlendirilmesini ise gelecein geree saygl tarihilerine brakt anlalyor. M.Kemal hibir zaman 'kahramanlk iddiasnda' bulunmu, kendini vm deildir ki. Daima bakalarn yceltmitir. Bunun en iyi rnei, 30.8.1924'te Dumlupnar'da yapt konumadr; zaferin btn erefini, arkadalarna ve ordunun subay ve erlerine paylatrmtr. Kendini, dolayl olarak bile vd bir tek konumas yoktur! A.Altan bu szleri, Prof.Dr.Ergn Aybars'n da katld ve kendisinin ynettii, Dinamit adl Tv. programnda sylemi ve katlanlarn dncelerini sormu. Mete Tuncay, Murat Belge ve Asaf Akat, "17. sradaki (?) birisinin, cephenin gerek kahraman olamayacan" ileri srmler, insanlarmz bilmedikleri konuda konumaya ve ahkam kesmeye zorlayan zel ve gizli bir yasa m var? Ergn Aybars, Churchill'in anlarnda, 'siyasi yaamn yirmi yl ileri atan ve Sava Bakan Lord Kitchener'inkini ykan kiinin, M.Kemal olduunu' yazdn ve R.Erefin 1918'de, daha Dnya Sava bitmeden, 'Anafartalar Kahraman M.Kemal ile Mlakat' yaptn sylemi. Ama program, 12 dakikalk bu blm makaslanarak yaymlanm! (Prof.Dr.E.Aybars, Milliyet, 29 Ekim 1996, 18.sayfa) Biroklar gibi onun da rtbesi, daha nce bir derece aa indirilmi olduu iin Cevat obanl, 18 Mart 1915 gn paa deil, albaydr. (F.Altay, s.83) Cevat Bey, sabah erkenden anakkale kasabas civarnda bulunan kararghndan, Gelibolu kysna gemi ve saat 14.00'e doru dnmtr. S.Adil anlarnda yle yazyor: "[Sava sona erince] hepimiz bu byk gnn zaferinden dolay kumandanmz usule gre tebrik ettik." (Hayat Mcadeleleri, s.222-228) Y.Kk, S.Adil'i, 40. sayfada "anakkale'de topu komutan" diye tantm, 68. sayfada "Boaz' savunan komutanlardan" olduunu yazm, nihayet doruyu kefedip 71. sayfada 'Mstahkem Mevki Kurmay Bakan" olduunu aklam. Churchill diyor ki: "1915 ylnda btn Avrupa'da, milyonlarca insann hayatna mal olan byk taarruzlar yaplmt. Fakat bunlardan hibiri, Nusret'in dkt maynlar kadar harbin devamna ve dmann istikbaline messir olacak bir baar gsterememitir." (Hayat Tarih, s.59, say 2, Mart 1972) Bu baarya Almanlar ortak olmaya kalkmlardr. Liman Paa, "Trkiye'de mayn uzman olarak alan stemen Gehl'in Erenky krfezine, 18 Marttan az nce yerletirdii maynlarn da bu zaferde rol olsa gerektir" diye yazyor. (Trkiye'de Be Sene, s.75) Ama bir sonraki dipnotta sz edilecek olan eserde, Dr.Mhlmann ise, stemen Gehl'in, '18 Marttan az nce yerletirilmi maynlarla1 ilgisi olmadn, 'Boaz ortasndaki mayn hatlarnn dzenlenmesinde altn, Nusret gemisinin bahriye mhendisi Reyder'in komutas altnda olduunu' yazyor. Dr.smet Grgl, Nusret gemisinin gnlnde, svari olarak Yzba Reyder'in deil, Yzba Hakk'nn adnn yazl olduunu aklyor ve diyor ki: "Bir bahriye mhendisinin bir gemiye komutan olmas ok uzak bir ihtimaldir. Ayrca bu isim dier kaynaklarda hi yer almad gibi Almanlar tarafndan hazrlanan, 1756'dan 1939'a kadar Trkiye'de vazife alan Alman subaylar aklayan Duetsche Offiziere in der Trkei isimli kitapta da bu isim ve hatta benzeri dahi yer almamaktadr." (anakkale Zaferi zerine Alman ddialar, s.118, AAMD, say 28/ Mart 1994)
de
bi
an
_8
62)
63)
64)
65) 66)
68) 69)
70) 71)
de
67)
Mstahkem Mevki Kurmay Bakan Yb.S.Adil de, kaptann Yzba Hakk, maynlar hazrlayp atanlarn da Yzba Hafz Nazmi ve arkadalar olduunu, ancak bu son maynlar dkme teklifinin, "sevimli, uysal bir ihtiyar olan" Alman Amiral Marten Paadan geldiini aklamaktadr. (Hayat Mcadeleleri, s.221) Almanlarn olayla ilgisi, bu kadar. Dr.smet Grgl'nn verdii bilgiye gre, Alman Ariv Kurulu 1927'de Genel Harp Olaylar dizisini yaymlar; dizinin 16. Cildi, Dr.Carl Mhlmann'n yazd 'anakkale Muharebesi-1915'tir. .Grgl, ngilizlerin Gelibolu'dan sessizce ekilmeyi baarmalar zerine, o noktaya kadar zaferi bir Trk-Alman ortak zaferi olarak gsteren yazarn, yle yazdn aktaryor: "tiraf etmek gerekir ki ngilizler, Trkleri aldatmaya ve artmaya ok gzel muvaffak olmulard." (anakkale Zaferi zerine Alman ddialar, s. 105) Almanlar kra ortak kyorlar, zarar Trklerin hesabna yazyorlar. Ne ho ticaret! Alman katksnn derecesini Liman Paadan dinleyelim: "5.0rdu emrine, Haziran sonuna doru, anakkale muharebeleri srasnda hizmet gren tek ve biricik Alman birlii geldi. Bu birlik, bir istihkm bl idi. 200 mevcutlu bu blk, iklimin etkisi, beslenme tarz, ar muharebeler ve zayiat yznden ksa zamanda 40'a dt. Bunun dnda anakkale'ye Almanya'dan baka kuvvet gnderilmedi. [..] anakkale harp sahnesinde bulunun Alman er, astsubay ve subaylarn says ise en ok 500 kiiye kmtr. lk Alman topu cephanesi anakkale'ye sava sona ermek zereyken, Kasm 1915'te, ilk batarya 15 Kasm'da, ikinci ve son batarya ise Aralk 1915'te gelecektir." (Trkiye'de Be Yl, s.100,121) anakkale Savana katlan Trklerin says ise 350.000'dir. Yahya Kemal gibi sivil bir yazar bile, 28 Mays 1921 gnl leri gazetesinde, Liman Paann yeni yaymlanm olan anlarn ok ar bir dille eletirmekte ve 'ellerini Trk kanyla ykadn' yazmaktadr. (Eil Dalar, s.161 vd.) Bu da gsteriyor ki Liman Paay eletirmek, daha sonra ortaya km bir tutum deil! 9.Tmen Komutannn yeni dzene yazl itiraz: anakkale Cephesi, 1. Kitap, s.224. Esat Paann anakkale Anlar, yay. haz. hsan Ilgar, Baha Matbas, stanbul, 1975; 307 sayfalk kitabn te biri, Ilgar'n aklamalar ve yorumlar ile dolu. Esat Paann anlarn, gerekli yazm iaretleri konulmad ve tutarl bir sayfa dzeni yaplmad iin bunlardan ayrdetmek hayli zor, ok dikkatli okumak gerekiyor. Bu anlarn bir ksm, Hayat (1959) ve Hayat Tarih (1965/3) dergilerinde de yaymlanmtr. Esat Paann 6 cilt olan anlarnn sadece 3. cildi, anakkale ile ilgilidir. 3 Mays 1915 gnl bu ok dikkate deer yazdan baz paralar: "Sanders Paa hazretleri bizi, bizim ordular, bizim memleketi tanmad ve laykyla tetkikatta bulunacak kadar bir zamana malik olamadndan, sahilde ihra (karma) noktalarn kamilen ak brakacak tertibat alm ve dmann karaya asker ihracn teshil eylemitir (kolaylatrmtr). [..] Vatanmzn mdafaasnda kalp ve vicdanlar bizim kadar daraban etmeyeceine (arpmayacana) phe olmayan, bata von Sanders olmak zere btn Almanlar..." (.Grgl, Atatrk'n Arburnu Muharebeleri Raporu ve Anafartalar Muharebatna Ait Tarihe Adl Eserlerinde Yer Almayan Emir ve Raporlardan Bir Demet, s.93, AAM dergisi, Say 19, Kasm 1990) 20. Yzylda Osmanl Devleti. Liman Paa Suriye Cephesindeyken de, ngiliz taarruzunu inatla dou kanadndan bekleyecektir. Belen zetle diyor ki: "Bu onda 'sabit fikir' haline gelmiti. 8.0rdu Komutan Cevat Paa (obanl) cephenin kendi blgesinden yarlacan anlamt. Hindli bir asker, ayn 19'unda deniz kysndan (Batdan) byk lde bir taarruz yaplacan haber verdi. Ama Liman Paa grn korudu, ngiliz ordusu batdan (deniz kysndan) taarruza geer, 8.0rdu yok olur, cephe yarlr ve dalr." (F.Belen, 20. Yzylda Osmanl Devleti, s.366) H.Bayur, Trk nklab Tarihi, 3.C., 2.Ksm, s.278. Trk grn belirleyen belgeler, anakkale Cephesi adl asker tarihin 1. Kitabnn 212-216. sayfalarnda; Liman Paa'nn plann aklayan 26.5.1915 gnl yazs ise 218 220. sayfalarnda bulunuyor. M.Kemal'in roln kltmekten baka bir ey dnmeyen GRYT Ansiklopedisi, Liman Paann yanl plann savunuyor. (1.G., s.81,101,107)
bi
an
_8
72)
73) 74) 75) 76)
77)
82) 83) 84)
85) 86) 87)
88)
de
79) 80) 81)
bi
78)
etin Altan da savunuyordu: "anakkale ayet zaferse, bunun baars... anakkale Cephesi Komutan Alman generali Liman von Sanders'e ait olmak gerekir. nk harektn tm planlarn o hazrlamtr."(Aktel, 36. say, 12-18 Mart 1992) Bu konudaki Trk eletirisi ok ksaca yle: Gelibolu'da, dmann Trk direncini kertebilmek amacyla karma yapabilecei kesimler ok azdr ve bellidir; bu bakmdan dman eldeki kuvvetlerle kyda karlamak mmknd. S.Adil, "Liman Paa ne yazk ki blgeyi yalnz bir iki motor veya otomobil gezintisi ile pek yzeysel bir bakla grm, zel durumlarn grememiti." diye yazyor, (s.235) anakkale Cephesi, 1. Kitap'ta bulunun 13. ve 15. krokiler, Trk Komutanlar ile Liman Paann plan arasndaki byk fark gstermektedir. Liman von Sanders, s.87, 88. Bu taarruzun byk kayp ve baarszlkla sonulanmas zerine Sondenstern'in yerine Weber Paa atanr. "3.Kolordu Komutan General Esat, karmann merkez kesimine yaplacan deerlendirmi ve anakkale savunmasn buna gre planlayp kurmutu. Komutanln yabanc ele teslimi ve bu plann tamamen tersinin uygulan cidden ok zcdr ve bize ok pahalya mal olmutur. [..] Liman von Sanders'te bir Saros fobisi vard. Bu nedenle 5. ve 7.Tmenleri o blgeden ayrmyordu. Nihayet Bakomutanlk (stanbul) bunun farkna vard ve 26 Nisan akam 5.Tmeni gney blgesine gndermesi iin verdii bir emirle Ordu Komutann uyard. Fakat ge kalnmt. " (Stratejik ve Taktik Sonular Serisi, No.4, s.23 - 24) Komutanla ordu ayn millettense, zaferi komutana izafe etmek bir gelenektir. Ama komutan ve ordu ayn milletten deilse, milli tarihlerde ve genel olarak edebiyatta bu gelenee pek uyul madn gzlyoruz, ikinci Dnya Harbindeki muharebeler anlatlrken (roman, film, televizyon dizisi), her milletin kendi komutanlarn ya da birliklerini ne kardna tank olmaktayz. anakkale Sava yazarlarndan Avustralyal Alan Moorehead, doal olarak daha ok Anzaklar anlatr, ngiliz R.R.James de ngilizleri. Liman Paa da anlarnda, Suriye cephesindeki savalardan sz ederken, Alman komutan, subay ve birliklerine ncelik ve arlk vermitir. Yanya Savunmas ve Esat Paa; kitabn sonunda Esat Paann kendi yazd hayat hikyesi var. .Grgl, 10 Yllk Harbin Kadrosu, s.79 ve 82. Yanya Savunmas ve Esat Paa, s.102. Esat Paa da savan bandan 3 Kasm 1915'e kadar hizmet grm, 3 Kasmda 1.Ordu Komutanlna atand iin anakkale'den ayrlmtr. (Yanya Savunmas ve Esat Paa, s.102; anakkale Cephesi, 3.K., s.473) Savan bandan 10 Aralk 1915'e kadar. General Ltfi Doanc, 57.Alayn Tarihesi. H.Bayur, Atatrk- Hayat ve Eseri, s.359 (Harp Tarihi Dairesince verilen bilgiye gre); Sadi Borak, Atatrk, s. 137. Esat Paa anlarnda bu madalyalarn verilmesini 27 Mays 1915'te kendisinin nerdiini yazmaktadr. (Hayat Mecmuas, say 29 /1959) Kaynak taramas yapmad anlalan Y.Kk ise yle yazyor: "Gelibolu'da hibir komutana 'kahraman' denmez; nitekim madalyalar Sultan'a ve direnii yneten en st dzey komutanlara veriliyor." (T.. Tezler 5, s.255) Y.Kk'n bu tr dayanaksz yorumlarna ve geree aykr iddialarna daha ok tank olacaz. .Grgl, On Yllk Harbin Kadrosu, s.93. Yanya Savunmas ve Esat Paa, s.102. Y.Kk kitabnn bir baka sayfasnda da yle yazyor: "Kemal'in Anafartalar Kahramanl, ilk kez, hevesli ve gen bir gazeteci-yazar olan Ruen Eref tarafndan, 1918 yl Mart aynda ortaya atlyor.1919 yl yaz ortalarna gelindii zamanda bile, kahraman susuzluu yaayan lkede, bunun fazla tutmad anlalyor." (s.398) Sz konusu yere bu ad 3. Kolordu Kurmay Bakan Fahrettin Bey (Altay) vermitir (F.Altay, On Yl Sava, s.93); Esat Paa da anlarnda yle diyor: "Bu tarihi adn gnlk emirle yaplmasn ve haritalara kaydn emrettim." (Esat Paann Hatralar, Hayat
an
_8
Mecmuas, say 30,1959) Esat Paa, 1936'da, gazeteci Selahattin Gngr'le yapt uzunca konumann bir yerinde, yle diyor: "Hayatmn son yllarnda duyduum en byk zevk, memleketi kurtaran o harikulade ahsiyetle bir zaman silah arkadal yapm bulunmamdr." (S.Gngr, Kumandanlarmzn Harp Hatralar, s.34) 90) "Ey bugne ahit olan sarp hisarlar / Ey kahraman Mehmet avu siperleri / Ey Mustafa Kemaller'in aziz yeri / Ey topra kanl dalar, yank yerler." 91) Ltfi Simavi'nin anlar ilk defa 1924'te yaymlanmtr. 92) Tarih ve Toplum dergisinin 16. saysnda (1985), Yeni Mecmua'nn bu zel says hakknda geni bilgi var. (s.62-65) 93) Msrolu, Harp Tarihi Dairesini, "...tam bir Kemalist telkin altnda yetien subaylardan kurulu" diye niteliyor. (Lozan, 1.C., s.43) Y. Kk de, "Sava tarihi arivlerini, tarih eitimiyle hibir ilgileri olmayan emekli subaylara amak, tarihi rtmeye almak demek[tir.]" diyor. (T..Tezler 2, s.634) Bu yzden Trk harp tarihlerinden yararlanmaktan kanyorlar, ngiliz harp tarihinden de uzak duruyorlar, nk o da M.Kemal'i vyor. Ne yapsnlar? Zorunlu olarak dedikodu tarihilii yapyorlar! 94) Mesela Msrolu esas olarak, Y.Kk'n bile "M.Kemal'e kinle dolu ngiliz istihbarats" diye niteledii (T.. Tezler 5, s.42) Yzba H.C.Armstrong'un Grey Wolf (Bozkurt) adl, tartmalara yol am, iinde pek ok yanl bulunan kitabna dayanyor. (Armstrong ve kitab hakknda, ilerde, ksa bilgi sunulacaktr. Trkiye'ye sokulmas yasakt. 19 Mays 1919'a kadarki blm, Peyami Safa'nn evirisiyle, Sel yaynlar arasnda kmtr. Bizi de kitabn bu ksm ilgilendiriyor zaten. Bozkurt'un tamam, 1996'da Arba Yaynevi tarafndan yaymlanmtr. ev. Gl aal Gven) Msrolu, bir yerde de ngiliz gazeteci Ashmead-Barlette'in La Verite sur les Dardanelles adyla Franszcaya evrilmi olan (Orijinali: The Uncensored Dardanelles, Londra, 1927) kitabndan bir paragraf aktaryor. Fakat bu iki yazarn sava hakknda verdii bilgilerin tamamn aktarmyor, olaylarn tarihlerini deitiriyor, maksadna gre bir dzenleme yapyor. Greceiz. GRYT Ansiklopedisi yazarlarnn dayanaklar ise, "1915'te anakkale'de Trk" adl tek bir kitapk. Kitap, M.Eitim Bakanlnn 1957 ylnda, orta retim rencilerine parasz datlmak iin bastrd 103 sayfalk bir anma kitabdr. Ama 'Genelkurmayn yaymlad kitap' diye tantyorlar. (1.C., s.101) Kitapta, Harp Tarihi Dairesince hazrlanm 14 sayfalk basit bir anakkale Sava zeti var, gerisi an, iir ve fotoraf. anakkale Sava ile ilgili btn bilgilerinin kayna ite bu 14 sayfalk basit zet! Ayrca Liman von Sanders'in anlar ile General Hamilton'un gncesinin de tamamn deil, Hayat Tarih mecmuas ile Yllar Boyu Tarih dergisinde yaymlanm zetlerini okumular. (1.C., s.81,139) Bu bilgi dzeyi ile gerekleri tersine evirmeye yelteniyorlar. nsan 6 ciltlik ansiklopedinin "gayr-i resmi" mi, yoksa "gayr-i ciddi" mi olduuna karar veremiyor. Y.Kk ise, R.R.James'in ve A.Moorehead'in kitaplarndan yararlanyor ama ikisini de dikkatle okumam, okusa anakkale Savan kavrard; yle bir tarayp ya da birine taratp yalnz iine gelen birka paragraf alm. M.Kemal'i ven btn blmlerin uzandan geiyor. 95)A.Moorehead, anakkale Geilmez, s.178. 96)anakkale savalar hakkndaki ngiliz harp tarihini yazan General Aspinall Oglander diyor ki: "Conkbayr'nn 1915 Austosundaki hayati nemini veya bu yksek noktann ngilizlerin elinde bulunmasyla Trklerin maruz kalacaklar tehlikeyi anlamak iin pek az bir askeri bilgi yeter." (Aktaran C.Conk, s.78) "Arazi, gerek stratejik, gerek taktik hareketlerde, nemli rol oynar. Ak, kapal, arzasz, ok arzal, kesik, sarp yamal, ormanlk vb. olduuna gre harekt zorlatrr ya da kolaylatrr. Bu sebeple araziden yararlanmasn bilen komutan, kendisine doal bir yardmc kazanm, kuvvetini oaltm olur." (Kur.Albay S.Kip, Askeri Kamus, s.12) 97) Y.Kk'n "unuk Bayr" dedii yer, bildiimiz Conkbayr. Msrolu da "unuk Bayr" diyor. (Lozan, 1.C..S.158) Yalnz birka yabanc kitaptan yararlandklar iin 89)
de
bi
an
_8
98) 99) 100) 101) 102) 103) 104)
105) 106) 107)
108) 109)
110)
111)
112)
yerleri, Lorel-Hardi diksiyonuyla adlandryorlar. Kocaimen, Conkbayr, Besim Tepe, Dztepe'nin yer ald ykselti ktlesine ngilizlerin verdii ad. Aktaran H.Bayur, Trk nklab Tarihi, 3.C., 2.Ks., s.332. Msrolu'nun bu yanlnn kayna, Armstrong'un kitab. Armstrong yanl yazyor, Msrolu da bu yanl bize satyor. (P.Safa, Bozkurt, s.50,57) anakkale Cephesi, 2. Kitap, s.34. anakkale Cephesi, 1. Kitap, s.237 vd, ayrca 15 No.lu kroki. anakkale Cephesi, 2. Kitap, s. 18; Kannengiesser Haziran ortasnda 9.Tmen komutan olacaktr. (F.Belen, 1. Dnya Harbinde Trk Harbi, 1.C., s.17) Sonradan generallie terfi eden Hans Kannengiesser, anakkale'yle ilgili bir an-tarih yaymlamtr: Gallipoli, Beteutung und Verlauf der Kmpfe 1915, Berlin, 1927; bu kitabnda M.Kemal'den yle sz ediyor: "M. Kemal, yaman adam. Her karar kendi bana veriyor, ne istediini gayet iyi biliyor." (Aktaran, Selahattin iller, Atatrk iin Diyorlar ki, s.27) Abdurrahman Dilipak da, A.Fevzi Beyi, Fevzi (akmak) Paa sanyor. (C.G. Yol, s.21) .Grgl, On Yllk Harbin Kadrosu, s.80. .Grgl, a.g.e.,.s.98; S.Adil, Hayat Mcadeleleri s.260; Ansiklopedi, verdii yanl bilginin kaynan da gstermi: "Hayat Tarih mecmuas, Mart 1965." Oysa gsterdii kaynakta deniliyor ki: "Anafartalar Cephesi kumandanlnda bir ara Fevzi Paa (Mareal Fevzi akmak) da bulunmutur." Bu cmleden o anlam karmak da byk bir beceri. Fevzi (akmak) Paa gerekten Anafartalar Cephesi Komutanlna vekalet edecektir ama drt ay sonra, M.Kemal'in bu grevden ayrld 10 Aralk 1915'te. (.Grgl, a.g.e., s.98) Bizimkiler inceleme zrl olduklar iin yalnz tarihleri deil, kiileri de birbirine kartryorlar. H.Bayur, Hayat ve Eseri, s.88; C.Erikan, Komutan Atatrk, s.159. Y.Kk, Tezler 5'in 85. sayfasnda, sanki tersini yazan olmu gibi, M.Kemal'in ordu ihtiyatndaki bir tmenin komutan olduunu kantlamak azmiyle M.Larcher'in La Guerre Turque Dans Le Guerre Mondiale adl eserinin 212. sayfasnda bulunan bilgileri Franszca olarak aktarm.(Sz konusu kitap, 3 cilt olarak Yb.M.Nihat tarafndan Trkeye evrilmi ve 1927'de Genelkurmayca yaymlanmtr.) Ama yapt Franszca alntya yle bir gz ucuyla olsun bakmam; baksa, Vehip Paann da, A.Fevzi Beyin de adlarnn gemediini grr, o tarihte Gelibolu'da bulunmadklarn anlard. Vehip Paa hakknda bilgi verirken de, 'ngilizler tarafndan tutuklanarak Malta'ya gtrldn, oradan katn' ileri sryor. (s.84) Bu bilgi de doru deil. Vehip Paa ne Malta'ya srlm, ne de Malta'dan kamtr. (Malta'ya srlenlerin genel listesi: B.N.imir, Malta Srgnleri, s.415-420; ayrca, Malta'ya srlen subaylarn tam listesi, .Grgl, 10 Yllk Harbin Kadrosu, s. 192) Vehip Paa, ilk tutuklama furyas srasnda yakalanp Bekiraa Bl'ne hapsedil-mise de oradan kap talya'ya gitmitir. (Yzba Selahattin'in Roman 2.C., s. 17; HTM, 1972/5, s.21) T.M.Gztepe, Vehip Paann, "Batum'da yapt sylenen milyonluk bir petrol yolsuzluu suuyla tevkif edildiini" ileri sryor." Gnah boynuna! (V. M. Gayyasnda, s.91) Vehip Paay 9.Tmen Komutan sanan ansiklopedistler, olaylar kavrayamaynca yle yazyorlar: "Ama Vehip Paann kumanday ele al tarihi bizce tam tespit edilememitir.(!) Asl 9.Tmen kumandan olan Albay H.Sami Beyin ne zaman kumanday brakt veya devrettii ise aklk kazanmamamtr.(!)" Ansiklopedistlere not: 10 Yllk Harbin Kadrosu adl kitapta (s.71,79, 90) yeterli bilgi var! Vehip Paa, 9.7.1915'te 'ordu komutan yetkisiyle Gney Grubu Komutanlna' getirilecektir. (anakkale Cephesi, 2. Kitap, s.222); ayrca, .Grgl, a.g.e., s.79; Liman Paa da anlarnda Vehip Paann cepheye geli tarihini belirtiyor (s.100) ve bizimkiler Ordu Komutannn anlarn bile okumadan anakkale'yi analize yelteniyorlar. anakkale Cephesi, 2. Kitap, s.82.
de
bi
an
_8
113) 114)
115)
116) 117) 118)
120)
121)
122)
de
bi
an
119)
a.g.e., s.84. M.Kemal'in ihtiyat tmeni komutan olduu, Y.Kk'n ifa bulmaz bir taknts. O kadar ki 18 Mart gn bile ihtiyat tmeni komutan olduunu ileri sryor, (s.71) Soyadyla ters orantl bir yanl. nk M.Kemal'in tmeninin ordu ihtiyat olmas, 5.Ordunun kurulup (25 Mart) LimanPaann Ordu Komutanlna atanmas ve birlikleri yeniden dzenlemesinden sonradr. 18 Martta M.Kemal'in 19.Tmeni, Maydos-Seddlbahir-Morto liman kylarnn korunmasyla grevliydi ve ayrca, 9.Tmenin 26.ve 27. Alaylar da emrindeydi. (Prof.Dr. A.ayc, anakkale ve Atatrk, s.34, AAMD, say 19; H.Bayur, Hayat ve Eseri, s.72; Fahri eliker, anakkale ve M.Kemal, s.641 vd., AAMD, say 9) . zet iin yararlandm kaynaklar: Esat Paann anlar; C.Erikan, Komutan Atatrk; F.Belen, 20. Yzylda Osmanl Devleti; Tugeneral C.F. Aspinall Oglander'in yazd ngiliz resmi tarihi: Gelibolu; anakkale Cephesi adl askeri tarihin 2. Kitab; Stratejik ve Taktik Sonular Serisi No. 4 (27.Alay ile 19.Tmenin 25 Nisandaki hareketleri inceleniyor); dman ilk karlayan 27.Alay Komutan Yarbay efik Aker'in an-raporu (Arburnu Savalar ve 27.Alay). General Hamilton, "Btn tertipler... Sar Bayr'n doruklarna (Kocaimen, Conkbayr) bal"diyor. (R.R.James, Gelibolu Harekt, s.315) Arazi ve taktik noktalar hakknda daha fazla bilgi iin efik Aker, s.13 vd., ngiliz resmi harp tarihinden: "stila kuvvetleri 25 Nisan'da Seddlbahir ve Anzak (Arburnu)evresinde karaya karld vakit, iki gn sonra ngiliz ve Avustralyal piyadelerin, Kilitbahiryaylasna hcum ederek... buray alacaklar mit ediliyordu." (A. Oglander, s.35, BTTD, Say 13, Mart 1986) "anakkale Boaz'nn merkez tahkimatn bu plato (Kilitbahir) korumaktadr." (anakkale Cephesi, 1. Kitap, s.15) "Mareal Liman von Sanders'in plan, adeta bu plann uygulanmasn kolaylatryordu."(Stratejik ve Taktik Sonular Serisi No.4, s.12) '1915'te anakkale'de Trk' adl kitapkta yer alan zette, 9.Tmenin alaylarnn yerleimi aklandktan sonra da yle deniyor:"... 9.Tmen, dman karma faaliyetine gre ihtiyatndaki kuvvetlerini kullanmada serbest bulunuyordu. 9.Tmenin gerisinde, Bigal-Maltepe evresinde, ordunun ihtiyat olarak Yarbay M.Kemal Beyin kumandasnda 19.Tmen vard." (s.7) GRYT Ansiklopedisinin yazarlar, bu bilgiyi baknz nasl yorumluyorlar: "Genelkurmayn da aklad gibi dman ordusu ile yzyze gelecek olan Osmanl ordusunun ihtiyat birlii 9.Tmen idi. Yarbay M.Kemal Beyin kumandasnda bulunan 19.Tmen ise ordunun ihtiyat, yani yedein yedei idi. "(1.C., s.85) Sayfann bana da, "M.Kemal'in tmeni yedein yedeiydi" diye iri harflerle balk atmlar! 9.Tmen, Gelibolu'nun muhtemel karma noktalarnda grevli bir birlik, yani ilk hatta. lk hatta bulunan bir birlik, ordu ihtiyat olur mu? Askercilik oynayan ocuklar bile olmayacan bilir. Her savaacak birlik, zaten bir ksm kuvvetini ihtiyat olarak geride bulundurmak zorundadr; 9.Tmen, Liman Paann plan uyarnca, kuvvetinin gerekenden daha ounu geride tutmaktadr. Sz konusu zet, tmenin, bu sakat anlay yznden, kendi ihtiyatlarn ancak sava baladktan sonra kullanabildiini belirtmek istiyor. GRYT Ansiklopedisi yazarlar, M.Kemal'i nemsizletirebilmek iin bu basit zeti bile anlamam grnmeyi gze alyorlar... anakkale Cephesi, 1. Kitap, s.235-239 ve 15. sayl kroki. Esat Paann Kurmay Bakan Fahrettin (Altay) zetle diyor ki:' M.Kemal savan balamasndan nce, birliinin, tehlikeli grd Arburnu kesimine kaydrlmasn istemi, Liman Paa kabul etmemiti; hi olmazsa Kocaimen Tepeye yaklatrlmasn nerdi, Liman Paa bu neriyi de reddetti.' (Belleten, XX/80, s.605) Fahrettin (Altay) diyor ki: "M.Kemal de Arburnu'na hareketine msaade istiyor. Bu tmen ordunun emrinde olduundan, oradan soruluyor. Ordu emir vermekte gecikiyor." (s.88) Liman Paa bu srada Bolayr'dadr. Esat Paa da diyor ki: "Durumu bildirmek, gerekli emirleri almak zere kendisini (Liman Paay) aramaya gittim... Kendisinden
_8
123)
124)
125)
126) 127) 128) 129) 130)
131)
132) 133)
yaplacak hareket hakknda hibir talimat alamadm." (Esat Paann anlar, s.38) F.Altay, 'Ordu emrinin ancak drt saat sonra geldiini" kaydetmektedir. (On Yl Sava, s.95) C.Erikan, M.Kemal'in verdii bu riskli karar, birok adan deerlendirdikten sonra diyor ki: "M.Kemal'in hareketi ne diye nitelendirilebilir? sterseniz grd bir tehlikeyi ortadan kaldrmak ve sren durumdan kurtulmak iin stn bir inisiyatifle hareket, isterseniz ayaklanma, isterseniz keyfe gre hareket deyiniz. Bu hareketinin sorumluluuna gs gerecekti." (Komutan Atatrk, s. 131) Liman Paa, ilerde greceiz, emrini savsaklayan 16.Kolordu Komutan A.Fevzi Beyi, derhal grevden alacak ve cephe gerisine postalayacaktr. Eer olaylarn geliimi, bu kural d kararn doru ve gerekli olduunu kantlamasayd, herhalde M.Kemal de ayn akbete urard. Arazinin yaps gereince, Conkbayr kesimine ok nem veren M.Kemal, bu taarruzdan nce 57.Alayn subaylarna yle diyecektir: "Ben size taarruz etmeyi emretmiyorum, lmeyi emrediyorum. Biz lnceye kadar geecek zaman iinde yerimize baka kuvvetler ve komutanlar kaim olabilir (geebilir)." (M.Kemal ile Mlakat, s.30) Conkbayr'na nem vermekte ne kadar nakli olduu, hem olaylarn geliiminden, hem de savatan sonraki resmi ve zel yaynlardan anlalyor. "25 Nisan gn, iki Alman subaynn eli altnda bulunan kanat kuvvetleri, tamamen hareketsizlie mahkm edilerek, dmann karaya kmasna ve tutunmasna frsat verilmitir." (Stratejik ve Taktik Sonular Serisi, No.4, s.24) Hamilton'un, denizden bombardmana ilikin baz notlar: "25 Nisan, Arburnu kesimi: Queen Elizabeth btn gcyle dman zerine ulland. Her top alev sayor, kkryor ve gkteki yldzlar titreten bir iddetle patlyordu. Kulaklarmz mumla tkal, gzlerimiz nefes kesici sar infilaklardan yar yarya kr halde. 15 inlik ar topl ar, yksek patlayc madde doldurulmu mermileriyle, dman topraklarn halla pamuu gibi atyor... 26 Nisan, Arburnu kesimi:Trklerin dehetli kar taarruzlar balad... Bu defa organize bir gayretle merkeze ykleniyor... Prince of Vales kruvazr, derhal Trklerin zerine evirdii toplaryla atee balyor. Arkasndan Queen Triumph, Majestic, Baccante, London zrhllar toplaryla lm samaya balyorlar. Mermiler, mevzilenmi birliklerimizin zerinden geerek, tepenin yksek yamalarn cehenneme eviriyor. Ta, toprak, kemik, et ynlar birbirine karyor... ite, dman imenlik bir arazi parasndan gemek istiyor. Queen Lizzie zrhls derhal yakalyor, tetiklerebaslyor. Dman hedefi yok artk..." (Gelibolu Gnl, s.102, 106 vd.) anakkale Savanda Trkler, 8,5 ay, ite bu cehennem atei altnda dvtler. 10 Yllk Harbin Kadrosu, s.85. General Hamilton, ilk gn birliklerinin te birini kaybettiklerini yazyor. (Gelibolu Gnl, s.115) zninizle tercmanlk yapaym, hazret 'Conkbayr' demek istiyor. Bu yanllarn kayna da Armstrong'un kitab (P.Safa, Bozkurt, s.51). Bu yerin ad, Liman Paann anlarnn Almancasnda 'Syrenaica', Fraszcasnda ise 'Cyrenaique' diye geiyor (Trkesi Bingazi'dir). Y.Kk, 'Cyrenaique', 'Suriye' diye evirmi ve yalnz cmlenin anlamn deil, tarihi de tepetaklak etmi. (T.. Tezler 5, s.77, dipnot) M.Kemal'le ilgili bu pasajn da sadece ilk cmlesini vermi, M.Kemal vld iin gerisini kesmi. Bu anlaya gre, anlarn 1919'da yazan Liman Paa, 'ilerde Atatrk soyadn alacak olan Trkiye Cumhuriyetinin tek adamna yaranmak iin hadiseyi arptan' ilk kii oluyor! Kolordu karargh, bu arada, Gelibolu'dan Maltepe'ye alnmtr. Esat Paa Saros'tan Maltepe'ye le zeri dner. Y.Kk diyor ki: "Esat Paann, ok ksa blmleri yaymlanm anlarndan baz aktarmalar yapmak istiyorum; bunlar, yazlan tarihe ciddi kukular getirecek boyutlara ulayor." Bu aklamadan sonra, Esat Paann cmlesini aktaryor: "M.Kemal Beyi, tmenin 57.Alayn, 9.Tmene bal olup Arburnu-Kaba Tepe hatt gerisinde bulunan 27.Alay, kimseden izin almadan, Arburnu'na doru gndermi buldum." Y.Kk
de
bi
an
_8
134) 135) 136) 137)
138)
139 140) 141)
yle devam ediyor: "Yazlmayan (yani nokta nokta geilen) ksmlar bana ait deil; Esat Paann anlarndan ksa blmleri yaymlayana ait bulunuyor." (s.86) 1) Esat Paann anlarnn hibir yeri, 'yazlan tarihe ciddi kukular getirecek' nitelikte deildir. Y.Kk, savan btnn bilmedii iin an paralarn, savan ak iine yerletirmeyi baaramyor, bu yzden de eksantrik yorumlarda buluyor. Hepsinin Torielli borusu kadar bo olduunu greceiz. 2) Aktard cmlede bulunan biimindeki bolua dikkati ekerek, 'anlarn aslnda, M..Kemal aleyhinde bir ifade varm da yayna hazdayan o blm atlam' gibi bir kuku uyandrmaya alyor. Oysa anlarn 1975'te yaplm tek basks var ve benim elimdeki nshada byle nokta nokta bir boluk yok. Nitekim cmlenin tamamn nokta noktasz olarak yukarda okudunuz. yleyse Y.Kk niye byle yazyor? Ben zemedim. Belki siz zebilirsiniz. 3) Esat Paann tam anlarnn bir nshasnn Harp Akademileri ktphanesinde; bir nshasnn ise ATASE Arivinde olduu belirtiliyor. (10 Yllk Harbin Kadrosu, s.322; Yanya Savunmas ve Esat Paa, s. 105) steyenin inceleyebileceini sanyorum. Verilen bilgilerden, anakkale Sava'nn, anlarn sadece bir blmn (3.cilt) oluturduu da anlalyor. Geri kalan blmlerin, teki savalar ve eitim hizmetleriyle ilgili olduunu, Esat Paann kendisi yazyor. (Yanya Savunmas ve Esat Paa, "Kendi Kalemiyle Hayat Hikyesi", s.103) ngiliz harp tarihine dayanarak, anakkale Cephesi, 2. Kitap, 8.111; dman mevcudu ertesi gn de 15.000 kiiye kacaktr, 2. Kitap, s.119. Y.Kk'n A.Moorhead'den aktard (s.95) uzunca blmn doru evirisi iin, anakkale Geilmez, s. 179. anakkale Cephesi, 2. Kitap, s.107-108. GRYT Ansiklopedisi diyor ki: "Takviyeli mttefik birliklerinin Seddlbahir'de aklp kaldklarna kimse itiraz etmiyor. Ama mesele Arburnu'na yaplan Anzak karmasna gelince i atallayor ve kaynaklarn verdii bilgiler, birbirini pek tutmuyor. Bu karkl zebilmek iin deiik kaynaklarn verdikleri bilgileri, biraraya getirerek, doru sentezi yapmaya alacaz. Bu cepheleri anlatan tezat, 19.Tmenin banda Yarbay M.Kemal Beyin bulunmasndan ileri geliyor.Daha sonra Trkiye Cumhuriyetinin yllarca Reisicumhurluunu yapan M.Kemal Beyin o gnk durumunu, olduundan farkl gstermek isteyenler ile gerei olduu gibi aktarmaya alan kaynaklarn (!) anlatma metodlar deiik grlyor." (1.C., s.100) Kimler gerekleri saptrp farkl gstermeye alyor, kimler doruyu yazyor, hele ansiklopedi nasl doru sentez yapyor, hep birlikte ve ibretle greceiz. Savatan nce M.Kemal, tmenindeki iki Trk alayyla deitirilen bu yeni alaylarn (72.ve77.Alaylar) yerine, ilk alaylarnn geri verilmesini istemi ama kabul edilmemitir. (Altay, On Yl Sava, 82) Fahrettin Altay diyor ki: "[Arburnu'nda sava devam ederken] 72.Arap Alaynn adrl ordughnda, alaydan kaan birok Arap erinin adrlarda saklandklarn ve nargile imekte olduklarn grdk. Bunlar toplayarak cepheye gnderdik." (s.95) 27.Alay Komutan .Aker de 77.Arap Alay erlerininin, nasl kap fundalklara gizlendiklerini, Trk askerlerine arkadan ate ettiklerini, sava hattna sessizce yaklamalar gerekirken hcum lklar atarak dman uyardklarn uzun uzun aklyor (s.69-71) ve diyor ki: "Biz o gne kadar bu alayn erlerini Trk sanyorduk ve bu sebepten dolay [M.Kemal Beyin solumuza sevk ettii] bu alayn yapaca bir taarruzla, esasen sarslm ve gerilere atlm olan Anzaklar deniz kenarna dkmek midini bize vermiti. Arburnu mntkasnda daha yedi aydan fazla bir mddetle kan dklmesine belki yegne sebep, bu alay erlerinin Arap olmas oldu."(s.71) M.Kemal'in, Arap alaylarn, nasl, ne zaman ve nerelerde savaa soktuunu, grmtk. Msrolu'nun bu yanllarnn kayna yine Armstrong'un kitab. (P.Safa, Bozkurt, s.51) .Grgl, On Yllk Harbin Kadrosu, s.89. 10 Yllk Kadrosu, 83, 85, 86, 87, 88. sayfalardaki komutanlar izelgeleri. Alay sancana madalya taklmas treni, tam bir yl sonra, 25 Nisan 1916'da yaplacaktr. (57.Piyade Alay Tarihesi, s.32)
de
bi
an
_8
142) 143)
144)
145) 146)
147) 148)
149) 150) 151)
152) 153) 154)
anakkale Cephesi, 2.Kitap, s. 168. A.Moorehead de ayn dikkatsizlikle, "57. Alayn hemen btnyle yok olduunu", sonra da, kaynak gstermeden, 'M.Kemal kuvvetlerinin o gnk kaybnn 2.000 kii olduunu' yazyor, (s. 180, 201). O gn savaan yalnz 57.Alay olmad gibi, 57.Alayn Tarihe'sine gre alay savaa 49 subay ve 3.638 erle girmitir, (s. 19) Kayp 2.000 kii ise, 57. Alayn 'hemen btnyle yok olduu" iddias da havada kalyor. Buna karlk Esat Paa, 19.Tmenin 25-27 Nisan gnlerine ilikin kaybnn "bine yakn yaral olduunu" sylyorsa da (s.62), onun verdii say da, o kyamet gnleri iinde yaplm kabataslak bir tahminden teye gemiyor, nk savan iddetini yanstmyor. 1918 ylnda Suriye Cephesinde esir den 57.Alayn 'harp ceridesi' (birliin resmi gncesi) bulunamad iin alayn tarihesinde kayplarla ilgili ak ve tutarl bilgi yok. Ksacas bu konuda ne sylenip yazlsa speklasyon olur. Yanl yanl dourur. nl Lord Kinross da ayn yanl srdryor. (Atatrk, s. 130) 17 Mays'ta, Kuzey Grup Komutanl kurulur ve bu kesimdeki btn birlikler Esat Paaya balanr. Bylece M.Kemal'in Arburnu Kuvvetleri komutanl sona erer; artk sadece 19.Tmen Komutandr. GRYT Ansiklopedisi bu olaydan yle sz ediyor: "Bu hadiseyi nakleden Y.H.Bayur, Seddlbahir blgesinden mesul (sorumlu) Gney Cephesi Kumandannn Ve-hip Paa olduunu, Esat Paann da srf Vehip Paann aabeyisi olduu iin 17 Maystan itibaren Arburnu Grubu Kumandanln stlendiini yazyor ki gereklere dayanmayan bir iddiadr." (1.C., s.110) Bir de Y.H.Bayur'un ne yazdna bakalm: "17 Maysa kadar orada (Arburnu'nda) komuta M.Kemal Beyde idi. Bu gnden sonra o yine 19.Tmen Komutan kalr ve Arburnu Grubunun komutas, 3.Kolordu Komutan Esat Paaya geer. O Vehip Paann aabeyisidir." (3.C., 2.Ks., s.336'daki dipnot) Grld gibi, H.Bayur, 'Vehip Paann, bu deiikliin olduu tarihte (17 Maysta)Gney Cephesi Komutan olduunu' yazmyor. Yazamazd da. nk Vehip Paa daha Gelibolu'ya gelmemiti. 'Esat Paann srf Vehip Paann kardei olduu iin 17 Maystan itibaren Arburnu Komutanln stlendiini' de yazmyor. Sadece, yeri geldii iin Vehip Paann aabeyisi olduunu belirtiyor. Peki bu yaktrmalar, uydurmalar ne? Cevap: Alaturka alternatif tarihilik! 'Aka yazabiliyorlar' ne demek ? Engel mi var a efendim? Uydur uydur yaz! Alan Moorehead'in ngilizlerle ilgili birok bilgi ve deerlendirme yanln da dzeltmi, eksiklerini tamamlam: 31,33,48,70,72,123,125, 138,143,162 ve 175 No.lu dipnotlar. Biri de, zahmet edip Moorehead'in, Armstrong'un ve R.R.James'in, Trk cephesi hakkndaki yanllklarn dzeltse! ahane tembelliimiz yznden, yanllar ve yalanlar, kk salyor. 10 Yllk Harbin Kadrosu ile anakkale Cephesi adl kitaplarn sonunda, yaymlanm Trkeeserlerin tam listesi bulunuyor. Batllarn douya ve doululara -stten- bak hakknda yeni bir alma iin: Prof.Dr.OyaBatum Mentee, LDurrell'in Kbrs'n Ac Limonlar, Trk Dili dergisi, say 525 (Eyll 1995);ayrca Thierry Hentch, Hayali Dou. iirme, ssleme hastalna, Alan Moorehead'te de rastlyoruz. Roman olsa sorun yok amatarih yazdklar iddiasndalar. Kitabn askeri adan ksa bir eletirisi: F.Belen, Trklerin Baars, 20. Yzyl Tarihi, 1iC.,s.369-371. Liman Paa Bakomutanla yazd bir raporda (9.6.1915) diyor ki: "ngilizlerin her yazdna inanmak gerekseydi, imdiye kadar ilerledikleri (!) mesafe ile Gelibolu yarmadasnn tmn ele geirmi olmalar gerekirdi." (anakkale Cephesi, 2. Kitap, s.93) H.Bayur, Trk nklab Tarihi, 3.C., Ks.2, s.328. a.g.e., s.283. K.Msrolu'nun Armstrong'tan yapt bu alnty, GRYT Ansiklopedisi de aynen aktarm ama srekli Msrolu'dan yararlanyor grnmemek iin kaynak olarak, Dagobert von Mikusch'un kitabnn Franszca evirisinin 104. sayfasn gstermi. (1.C.,
de
bi
an
_8
155) 156) 157) 158)
159) 160)
161)
162)
163) 164)
165)
s.119) Kitabn Franszcasn Milli Ktphane'de buldum, fotokopisi nmde duruyor: 104. sayfada anakkale Sava ile ilgili tek bir hece bile yok, 1908 olaylar ve M.evket Paa olay anlatlyor. Gz boyama deil de ne bu? lerde, K.Msrolu'nun da yine bu her derde deva 104. sayfaya, bambaka bir konuda gnderme yaptn greceiz. Armstrong'un verdii bu aslsz bilgiyi, hi aratrmadan Lord Kinross da kullanm ama hi olmazsa A.Moorhead gibi iirip sslememi. (a.g.e., s.136) Enver Paann Gelibolu'ya geldii tarihler: 11 Mays, 29 Haziran, 28 Temmuz, 23 Austos, 24Eyll (anakkale Cephesi, 2.Kitap, s.180; 3.Kitap, s.176, 263, 460, 468) Esat Paann anlar, Hayat mecmuas, say 35, 1959; H.C.Yaln'n Siyasal Anlar, s.224vd. M.Kemal ile Enver Paa arasnda sebebi ve ierii bilinmeyen bir tartma olmutur ama o birbuuk ay daha nce, 11 Maystadr. Ayrnt iin: Esat Paann anlar, s.83'teki dipnot veF.Altay, s.94. Sekiz gn sren 3. Zndere muharebesindeki Trk kayb y. 16.000 kiidir. (anakkale Cephesi, 2.Kitap, s.207) Eletirisi yle: 'Hazrlanmadan ve bir maksada dayanmadan yaplm bir taarruz...' Liman Paa, bu emri Esat Paaya iletir; o da taarruz hazrlndan ve son taarruzdan hi haberi yokmu gibi bir hava iinde, emrin bu blmn, 'kiiye, zel olarak' M.Kemal'e yollar. M.Kemal, emri ve buna dayanarak Liman ve Esat Paalarn yolladklar yazlar, raporunun 165 ve 166. sayfalarna alm ve ikisinin de, bu taarruzdan habersizmi gibi davranmalarn aka eletirmi, Bakomutan Enver Paann eletirisini de cevaplamtr. Peyami Safa yle devam ediyor: "ki ciltte tamamlanacak olan olan bu evirinin sonunda, Armstrong'un delilsiz iddialarn ve yanld birok noktay gstermeye alacam. Cevaplarmza sra gelinceye kadar, okuyucudan bu kitab pheli bir dikkatle okumasn rica ederim. Saduyular kuvvetli olanlar, birok yalan ve mbalaalar sezeceklerdir." Yaynevi kapandndan, evirinin ikinci cildi ve cevaplar yaymlanamad. Kitabn yeni ve tam evirisi Bozkurt adyla kt, ev. Gl aal Gven, Arba Y., stanbul,1996. eviren, kitaptaki baz yanllar dzeltmeye alm. Ama, kendi asndan hakl olarak, savalarla ilgili yanllar, olduu gibi brakm. Bu tr tartmal kitaplarn, tam bir editioncritique olarak baslmasnn gerekli olduuna inanyorum. nk basl ve hele yabanc imzal yalanlar, bizde pek itibar gryor ve kukuya dlmeksizin btnyle benimseniyor. Kuva-y Medya dergisinin 33. saysnda (25 Kasm 1996), Armstrong ve kitab hakknda ilgin aklamalar var. Liman Paann ayn nitelikteki emirleri iin, 2.Kitap, s.149,175,181 vb. Harp tarihleri bunun birok sebebini sralyor. Birini aklayacam: Anzaklar koruyan sava gemilerinin, ou byk apl olan 255 topuna karlk, 19.Tmen emrinde sadece ksa menzilli ve kk apl 36 top vard. (anakkale Cephesi, 2. Kitap, s.143-144) "anakkale'de, Anzaklarla byk amalar arasnda, yalnz bir engel vard: M.Kemal! Sarn yz ve gergin baklarnda rktc bir karar bulunan bu adam, bitkin Trkleri dar Conkbayr tepesinde dayandryor ve srf kendi kiiliinin etkisiyle mttefik kuvvetlerini bir bozgunla kar karya bulunduruyordu." (J.Benois Mechin, Kurt ve Pars, M.Kemal, s.39) Esat Paann bundan sonra gelen cmlesini vermiyor. O cmle yle: Kendileri cepheye dnerek blgeyi kahramanca savunup, dman bir adm dahi ilerletmedi. Y.Kk'n ricatn (ekilmenin) anlamn da bilmedii, firar (kama) ile kartrd anlalyor. Ricatn tanm yle: "Muharebe eden bir ordunun veya ktaatn (birliklerin), isteyerek veya mecburen, dmandan uzaklamak iin yapt harekettir. zlme (syrlma) ile balayarak, artlarn yry koluna gemeleri ile -yani geri yrye gemekle- nihayetlenen muharebe safhasdr." (Askeri Kamus, s.46) Burada ne ricat sz konusu, elbette ne de firar! Y.Kk, olayn zamann kestirebilse, belki daha ll yazard; bunu beceremedii iin
166) 167)
168)
de
bi
an
_8
169) 170) 171)
172) 173) 174) 175) 176) 177)
179) 180)
181)
182) 183)
184)
185)
186)
de
bi
an
_8
178)
de, neresinden tutarsa fili ona gre tarif eden kr gibi, bir bilgi parasna yapp kalem oynatyor. Stratejik ve Taktik Sonular Serisi, No.4, s.21; anakkale Cephesi, 2.Kitap, s.112. anakkale Cephesi, 2.Kitap, s.113; F.Altay, s.90; Stratejik ve Taktik Sonular Serisi No.4, s.21; M.Kemal ile Mlakat, s.32; Arburnu Raporu, s.25 vd. Y.Kk, anlarnda bu yanll anlatan F.Altay'la aklnca yle alay ediyor: "Kemal'in ricat ettii, ancak bunun sorumlusunun, yanl rapor yazan bir subay olduu bylece kantlanm oluyor!" (T.. Tezler 5, s.88) Bunu yazarken, asl kendi bilgisizliini kantladnn farknda bile deil. 9.Tmen Komutannn yollad raporun asl, Arburnu Raporu, s.26'da var! Olay hakknda geni ayrnt iin: Arburnu Raporu, s.25-27. Yanya Savunmas ve Esat Paa, "Kendi Kaleminden zgemii", s.103. Y.Kk de belirtiyor: "Anlarn her ayrntsna gvenmemek gerekiyor." (s.55) Gelibolu Seferinin Resmi Tarihi, BTTD, s.50, Say 32/ Ekim 1987. Churchill'in anlarndan [The World Crisis, 2.C., s.255] aktaran H.Bayur, Trk nklab Tarihi, 3.C., 2.ksm, s.295. zet iin ncelikli olarak A.Mooreheadin anakkale Geilmez, R.R.Jamesin Gelibolu Harekt adl kitaplar ile ngiliz Resmi Harp Tarihini esas aldm; Trk cephesi ile ilgili baz ayrntlar iin de anakkale Cephesi 3. Kitap ile Cemil Conkun Conkbayr Savalar adl kitabndan yararlandm. (Harp Tarihi D. Y.) Baz kaynaklarda yalnz bu kolordudan, bazlarnda ise btn ngiliz birliklerinden, Savunma Bakan Mareal Kitchener'e izafetle 'Kitchener Ordusu' diye sz edilmektedir. Gneydeki (Seddlbahir) taarruz 6 Austosta,, saat 16.00 balayacak, 9 Austosta yavalayp 13 Austosta kesilecektir. ngilizler, Trk siperlerinin nnde sona eren 500 metre uzunluunda bir tnel kazar ve top atei sona erer ermez, tnelin azndaki kum torbalarn kaldrarak baskn halinde hcuma geerler. Trk siperlerini rten kalaslar da, ar bombardman yznden km, iindekilerin ou yknt altnda kalarak hayatlarn yitirmitir. Esat Paa anlarnda diyor ki: "Kanlsrt' koruyan 47.Alayn 1.Taburunun byk ksm, 3.Taburunun hemen hemen hepsi ehit dmt. 2.Taburdan da ancak elli yaral ercik kalmt." (s.253) M.Kemal, Anafartalar Muharebatna Ait Tarihe, s.5 ve devamnda, bu olay ayrntlar ve belgeleri ile aklyor. Olayn nemini zerre kadar kavramad anlalan GRYT Ansiklopedisi, bu tartmalar, 'kumandanlk ekimesi' bal altnda veriyor; M.Kemal'in sonunda hakl ktn da grmezden geliyor. (1.C., s.115 vd.) Drt piyade taburu, bir svari bl, bir istihkam bl, batarya, toplam 3.000 kii. (anakkale Cephesi, 3.Kitap, s.384) "Sabah 05.40'ta dman, 19.Tmen cephesini gece yarsndan itibaren iddetli topu atei altna alarak, 18. ve 27.Alayn cephelerinde bir lam patlatarak, 31 No.lu siperimize saldrm ise de kayplar verdirilerek blgeden de geri atlmt." (Esat Paann anlar, s.259) Esat Paa anlarnda diyor ki: "Geri Conkbayr, Anafartalar Grubuna bal ise de, yetkim d bir harekette bulunmam, Gelibolu yarmdasnn ve dolaysyla anakkale Boaz'nn en nemli, kilidi saylabilecek bir yer olmas dolaysyla, bu sorumluluu zerime alyordum." (s.270) Fevzi Beyin, bu olay hakknda Enver Paaya verdii raporun tamam, Cemil Conkun kitabnda var. (s.83 vd.) Raporunda, Ordu Komutan Liman Paann, 8 Austosta, ilerleyen dmana defa taarruz etmesi iin emir verdiini ama eitli gerekelerle n de dinlemediini aka yazyor. Bu emirler hakknda raporunda kulland, muvaffakiyet beklenemez, muvaffakiyet mit etmiyorum, ok tehlikeli, mehul arazi, hezimeti mucip olur, tehlikeli gryorumgibi deyimler, Fevzi Beyin bu sert savalarn arad nitelikte bir komutan olmadn gsteriyor, stanbula dnnce, Enver Paa tarafndan nce emekli edilir; sonra emeklilik ilemi gerialnacak ama bir cepheye deil, Viyana ATASEmiliterliine gnderilecektir. (C.Conk, s.88) M.Kemal'in bu muharebe boyunca verdii eitli emirler, Anafartalar Muharebatna ait Tarihe'de (s.36- 44), ayrca AAMD'nin 19. saysnda ve anakkale Cephesi, 3.Kitapta
187) 188)
189)
190)
191) 192)
193)
194) 195
196) 197) 198)
199)
200) 201) 202)
203)
204)
bulunmaktadr. General Hamiltonun sava raporundan aktaran C.Conk, s.71. Conkbayr-Besim Tepe-Kocaimen Tepesi kesimi karsnda bulunan takviyeli iki Anzak tmeninin, 7-10 Austos arasndaki kayb 12.000 kiidir. 100-200 kaybn, bu kanl savan sonucu bakmndan bir nem tamad aktr. Buna karlk Msrolu yle yazyor: "Sadece bir Albay sfatyla kk bir bayr tutmu bulunan M.Kemal.." (Lozan, 1.C., s.293) Ne kadar bilimsel ve drst bir deerlendirme, deil mi? M.Kemal'in emri altnda yedi tmen, bir svari alay toplanmtr. Bu srada Esat Paann, grubunda iki tmen, Vehip Paann grubunda drt tmen, Asya Grubunda iki tmen var. Gallipoli adl nl filmi eken ve Mttefiklerin yenilgisini anlatan Peter Weir da sakn Kemalist olmasn? M.Kemal, anlarnda, bu olay, biraz daha ayrntl anlatmaktadr. (F.R.Atay, Atatrk'n Hatralar, s.8) F.Altay, Liman Paann, bu atama iin Enver Paann iznini aldn tahmin ediyor. (F.Altay'n Hayat Mecmuasnda (1958) yaymlanan anlarndan aktaran .Ilgar, Esat Paann anlar, s.178) 'Bu tmenlerin mevcutlar ksmen tamamlanabilmiti. Taburlar, yoldaki dkntlerden dolay, ortalama olarak 300-800 kiiyle gelebilmilerdi. Yine bu birlikler, uzun sredir siperlerde bulunduklarndan, yry yeteneklerini byk lde yitirmi ve idmanszlamlard.' (anakkale Cephesi, 3.Kitap, s.404) Msrolu'nun "Fevzi Beyin ok iyi tehiz ve talim ettirmi olduunu" yazd birliklerin gerek durumu byle. 2 alayl 4.Tmen (ordu emri ile), 2 alayl 8.Tmen ile 28. ve 41 .Alaylar (Esat Paann istei zerine). Msrolu, cmlenin ortasnda, 'mtereddit' kelimesinden hemen sonra, dip not iareti vererek, Dagobert von Mikusch'un La Resurrection d'un Peuple adyla Franszcaya evrilen kitabnn 104. sayfasna gnderme yapyor. (Lozan, 1 .C, s.119) Sz konusu sayfada anakkale Sava ile ilgili herhangi bir bilgi yok. Hatrlayacaksnz, GRYT Ansiklopedisi de, bir baka konu iin yine bu sayfaya gnderme yapmt. kisi de, var olmayan bir hesab karlk gstererek, ek yazyorlar! Dagobert von Mikusch'un kitabnn Trkesi, Gazi Mustafa Kemal adyla yaymlanmtr. (104. sayfann karl, eviride 118 ve 119. sayfalardr) Kisbsiz ta o kadar cehl olmaz Cehlin ol mertebesi sehl olmaz En yakn Boaz sahili 7 km. uzakta. 25 Nisan gn leden sonra, 27.Trk Alay da kendi topusunun atei altnda kalmtr. (2.Kitap, s.115) Gerek askerler bu gibi aksilikleri, savan saysz cilvelerinden biri sayp mesele yapmyorlar. Kayp says, R.R.James'e gre '100'den fazla' (s.409), Allanson'a gre '150' (Allanson'un raporundan aktaran C.Conk, s.61), ngiliz Resmi Tarihi'ne gre ise '200'den fazladr' (BTTD, 25.say, s.50). Armstrong'un ve Msrolu'nun byttkleri kayp bu kadar. ngiliz resmi tarihi, BTTD, s.59, Say 26/ Nisan 1987. Bilindii gibi 9 Austosta M.Kemal, Anafartalar kesiminde, 1.Anafartalar Sava'n ynetiyordu. Armstrong sonra yle devam ediyor: "...Trklere zaferi kazandran ve yarmada ile stanbul'u kurtaran, eldeki bu bir avu asker ile M.Kemal'in olaanst kiilii olmutur." (Gl aal Gven'in ev. s.54) Ashmead-Barlett, General Hamilton'a u neride bulunur: "Trk askerlerine, adam bana 10 iling bahi verilecei sylenir ve kendilerine dokunulmayp affedilecekleri ilan edilirse, her asker silah ve tehizat ile gelip teslim olur, ate hattnda dvecek kimse kalmaz." (General Hamilton, s.190, 26.6.1915) Trk askerinin namusuna 10 iling deer bien Asmead-Barlett bile gerein hakkn veriyor da bizim alternatif tarih yazclar, gerei tersine evirmek iin her yolu deniyorlar. Yalnz Conkbayr'nn yakn evresinde 5.500 kii vardr. (R.R.James, Gelibolu Harekt,
de
bi
an
_8
205) 206) 207)
208)
209) 210) 211) 212)
213) 214)
216) 217)
218) 219)
220)
221)
s.418) On Yllk Harbin Kadrosu, s.89. 3.12.1986 gnl Yeni Nesil gazetesinden aktaran, GRYT Ans. 1.C, s.121. Merakls iin not: Cemil Conk'un kitabnn 68. sayfasnda, 64.Alay Komutan Servet (Yurdatapan), saatin paralanmasn; 69. sayfasnda, Anafartalar Mfrezesi Kurmay Bakan Haydar Mehmet (Alganer) de Liman Paa ile M.Kemal'in saatlerini nasl deitirdiklerini anlatyorlar.Her ikisi de, anlattklar olaylarn grg tanklardr. 10 Yllk Harbin Kadrosu, s.93. Askeri Ynyle Atatrk, s.44; anakkale Cephesi, 3.Kitap,s.493; F.Belen, 20.Yzylda Osmanl Devleti, s.268; Celal Erikan, Komutan Atatrk, s.181; Prof.Dr. U.Kocatrk, KA Gnl, s.46. Boaltma srasndaki komutanlar: Ordu Komutan Liman Paa, Anafartalar Grubu Komutan M.Fevzi (akmak) Paa, Kuzey Grubu Komutan Alb.Ali Rza, Gney Blgesi Komutan Hilmi Paa. (ekililerini rtmek iin ngilizlerin ald baarl nlemler iin, anakkale Cephesi, 3.Kitap, s.486 vd.) ngiliz resmi tarihine dayanarak, anakkale Cephesi, 3.Kitap, s.482, 498. Sleyman Kle, Fevzi akmak, s.71. Geni bilgi iin: S.R.Sonyel, M.Kemal-Enver atmas (1919-1922), Belleten, No.209, s.381 vd. "9 Austosta M.Kemal, Anafartalar'a gelen kuvvetleri, yeni karaya kan dmana kar tertip ettikten sonra, 10 Austosta Conk Bayr'na gelmi, oradaki kuvvetleri de dzenlemi ve bir saldr yaparak, dman kuvvetlerini geri atmaya muvaffak olmutu. te M.Kemal'in saati de bu savata paralanmt. ngilizlerin byk mitlerle gelen kolordular, artk olduklar yerde mhlanp kalm, zafer tamam ile bizim olmutu. M.Kemal 10 Austosta yalnz stanbul'un deil, btn bir memleketin igalini nlemiti. Artk mitleri kalmayan ngilizler, iki ay sonra Gelibolu yarmadasn boaltp ekilip gitmeye mecbur kalyorlard. [..] Albay M.Kemal, 16.Kolordu K. olarak Edirne'ye gnderilmi, Edirne halk onu ok byk gsterilerle karlamt. Yeni yldzn bymeye balam, her tarafta Anafartalar kahramanna sayg, hrriyet kahramanlarnkini geer gibi olmutu." (O zaman 3.Kolordu Kur.Bak. F.Altay, On Yl Sava, s.110,114) Ayn metin, biraz daha ksa olarak, 'Tarih IV, s.22'de de var. (Maarif Vekaleti Y., Ankara,1931) .Hami Danimend de yle yazyor: "[ngilizlerin] Bu muharebelerde, askerinin zerine, kendi top mermileri dt iin sahile kadar ekilmek mecburiyetinde kaldndan bahsedilir."(Osm.T.Kronolojisi, 4.C..S.425) te size, iki ayr yerde ve iki ayr zamanda muharebe eden iki ngiliz kolordusunun birden, "zerlerine kendi top mermileri dt iin sahile ekildiklerini" kayda deer bir ihtimal olarak gren bir masalc tarih yazar daha! Allenby'nin Yahudi asillii olduunun, Msrolu'nun yaktrmas olduunu sanyorum. Bu konuda, yazk ki Msrolu'nun cann skacak bir belge sunmak zorundaym. The Sunday Times gazetesi, 30 Mays 1920 gn, nl ngiliz ajan Albay T.E. Lawrens'in bir aklamasn yaymlamtr. Bu aklamadan bir cmle: "Trkiye'de, ne yazk; ki tek mttefikimiz Sultandr, ran'da olduu gibi." (Jeschke, ng. Belgeleri, s.202) zet iin dayanaklar: Sina-Filistin Cephesi, 4.C., 2.Ksm; F.Belen, 20.Yzylda Osmanl Devleti; Liman von Sanders, Trkiyede Be Yl. Enver Paann Halil (Kut) Paaya telgraf: "Byk Turan imparatorluunun Hazer kenarndaki zengin bir konak yeri olan Baku ehrinin zapt haberini byk bir meserretle (sevinle) karlarm." (Yzba Selahattin'in Roman, 1.C., s.414. Yzb. Selahattin, Halil Paann yaveridir) Vehbi Vakkasolu, ite bu durumdaki Trk ordusuyla yle alay ediyor: "Dmann zerine gitmekte deil, geri ekilmekte yldrm gibi hareket etmesiyle tarihe mal olmutu bu ordumuz."(Son Bozgun, 1.C., s.43) M.Kemal daha nce de (Eyll 1917) 7. Ordu Komutan olarak Suriye'de (Halep) bulunmu, ordusunun Sina Cephesinde grevlendirilmesi zerine, Yldrm Ordular Komutan General Falkenhayn'n emrinde almak istemediini ileri srerek 7.0rdu
de
bi
an
_8
222)
223) 224) 225)
228)
229)
230) 231)
de
227)
bi
226)
Komutanlndan ayrlmtr.(KA Gnl, s.56-61) A.Dilipak diyor ki: "Filistin cephesinde pek nemli bir greve getirilmedii gibi bir yararllk da gsteremedi." (CG Yol, s.27) 7.Ordu Komutan ama anlalan Dilipak, bu grevi nemli bulmuyor. Acaba nasl bir grev tatmin ederdi Dilipak'? Ayrca, M.Kemal o cephede bulunurken, herhangi bir sava olmamtr ki bir yararllk gsterip gsteremedii ileri srlebilsin? Bu muhterem, bilmedii konularda susmay neden denemiyor acaba ? Bu seferki grev M.Kemal'e bir oldu bitti ile kabul ettirilmitir. (Atatrk'n Hatralar, s.60 vd.) Liman Paa diyor ki: "Uzun sredir hasta yatan Fevzi (akmak) Paa, 1 Austosta uzun bir izin alarak ayrld. 7.Ordu Komutanlna nce vekaleten Nihat (Anlm) Paa, daha sonra o ay iinde asaleten M.Kemal Paa getirildi. anakkale muharebelerinde tandm bu deerli komutan, buraya gelince, ordunun mevcut itibariyle azln ve birliklerin perian halini grd ve aldandn anlad. Enver ona gereklerden uzak rakamlar vermi ve ordunun durumunuda hayli elverili gstermiti. M.Kemal Paa, 12 Austostan itibaren gelmeye balayan 109.Alayn iki taburunu, hi yedei bulunmayan cephesinin gerisine ekti... Bu alayn komutan ve alay kararghnn dier erkan, Dou Kafkasya'da bir greve atandklarndan, stanbul'dan oraya gitmiler ve bu subaylarn yerine ise kimse tayin edilmemiti." (Trkiye'de 5 Yl, s.300 vd.) Sadi Borak, birok kaynaktan farkl olarak M.Kemal'in Nablus'a geli tarihinin, kesinlikte 8 Eyll olduunu ileri sryor. (Atatrk, s.165) Emir Hseyin'in olu Faysal, Araplara u bildiriyi yaymlar: "Uyannz! Elele vererek, Osmanl saltanatn ykma zaman geldi.! " (20.Yzylda Osmanh Devleti, s.330, dipnot) Liman Paa diyor ki: V.Ordu, bu zamana kadar mevzilerinde kalabilmiti. " (Trkiye'de 5 Yl,s.316) Fahri Belen'in deeriendirmesi: "19 Eyll gn, yarma haberi alndktan sonra, geni ldebir ekilme emri vermek gerekirdi. Hicaz'daki kolordu feda edilerek, Maan'daki 2.Kolorduyukurtarmak ve bunu demiryolu ile kuzeye nakletmek uygun olurdu." (20.Yzylda Osmanl Devleti, s.368) 4.Ordu, eitli sebeplerle hemen ekilemez, iki gn kaybedilir. Bu yzden 7. ve 8.Ordularn eria nehrini geilerini gven altna almaya yetiemez, stelik Maan'daki 2.Kolordusu da btnyle tutsak der. (Filistin-Sina Cephesi, 660; F.Belen, 20.Yzylda Osmanl Devleti, s.370) M.Kemal'in, 21 Eyll saat 01.30'da, Liman Paa ile balant salayamayan Enver Paann telgrafna verdii cevap: "8.Ordu kalmamtr. 7.0rduyu Vadi-i Fara kuzeyine ekmeye alyorum. Ordu henz dzenini korumaktadr. Ancak yiyecek ve cephane durumu dnlmeye deer. 4.Ordu henz taarruza uramam, salamdr. Bisan' tutturmaya alyorum. Her halde kuzeyden, bu noktaya kuvvet yetitirilmesi hayat ve memat sorunudur. Ben kararghmla Beyt-i Hasan'daym. Grup komutanl ile irtibatm yoktur." (Filistin-Sina Cephesi, s.656) Emir Faysal'n 11 Austos 1919 gnl mektubu: "Btn Mslmanlarn gzleri ngiltere'ye dikilmitir. Trk-Mslman imparatorluunun yklmasnda asl kuvvet olan Araplar, imdi dllerinin ne olacan bilmek istiyorlar." (E.Ulubelen, s.118, belge no. 278) Msrolu'na gre, Bulgaristan'da yaymlanan Yarn gazetesinin 20 Mays 1934 gnl saysnda kan yazsnda Arif Oru yle yazyormu: "Bizzat M.Kemal Paa bile az daha esir olacakt. Emir zabiti Yzba Bedri Bey, eria nehrinde tesadfi bir geit buldu. Byk ef hayatn bu suretle kurtarabildi." (Lozan, 1.C., s.176) Bu uydurma yaznn yazar Arif Oru, 1921'de erkes Ethem olay ile ilgili grlerek, srgn cezasna arptrlm, bir sre sonra affedilmitir. stanbul'da yaymlad Yarn gazetesi (1929) ile Serbest Frka'y destekler, Serbest Frka kapannca Bulgaristan'a geer ve Yarn' yaynlamay orada srdrr. (Ana Britannica, 17/195) .nn, anlarnda, kendini ycelten bu konuya hi deinmemek inceliini gsteriyor. La Fontaine'nin kurbaas gibi iinenlerin kulaklar nlasn! Fahri Belen diyor ki: "ki dman arasnda kalan kolordunun, dman svarisini yararak,
an
_8
232
233)
234)
236)
237)
238)
239)
240)
241) 242)
de
bi
an
235)
ate altnda nehri geii, tarihte az grlen olaylardandr. Burada gen kolordu komutannn cesareti ve azmi ahlanm gibidir." (20.Yzylda Osmanl Devleti, s.369370) "Ben, Almanlarn bu sava kazanacaklarna kesinlikle inanmyorum." (M.Kemal'den Salih'e (Bozok) mektup, S.Borak, ykleriyle Atatrk'n zel Mektuplar, s.34; Aralk 1914/ Sofya) M.Kemal'in, 20 Eyll 1917'de, Halep'ten Bakomutanla yollad raporun baz cmleleri: "...Askeri siyasetimiz, bir savunma siyaseti ve elimizde bulunan kuvvetleri ve bir tek neferi, son na kadar saklamak siyaseti olmaldr. Bu siyaset, memleketimiz dnda bir tek Osmanl neferi kalmasna tahamml etmez... Bugn iinde bulunduumuz bataklktan, sonuna kadar Almanlarla birlikte bulunarak kurtulmann zaruri olduu aktr. Fakat Almanlarn, bu zaruretten ve harbin devamndan yararlanarak bizi, smrge ekline sokmak ve memleketimizin btn kaynaklarn kendi ellerine almak siyasetine karym ve yneticilerin, bu hususta hi olmazsa Bulgarlar kadar mstakil ve kskan olmalarn gerekli grrm." (Hikmet Bayur, Hayat ve Eseri, s.125'ten sadeletirilerek) Gelecekte olacaklar adeta resimleyen bu rapor, M.Kemal ile arkadalar arasndaki tehis, bak ve sezi farkn da belirtiyor. Vahidettin, 24 Kasm 1918'de, The Daily Mail muhabirine diyor ki: "Eer ben tahtta olsaydm,bu esef verici hadise olmazd." (Jeschke, ng. Belgeleri, s.3) Vahidettin, Suriye Cephesinin kmesinden nce, Almanya'ya haber vermeden ayr bir bar yapmay dnm ve bunun iin giriimlerde bulunmutur. (Vahidettin'in 1923 beyannamesi: Hilafet, s.186 ve 210; Jeschke, ng. Belgeleri, s.1) nk bu savala ilgili hibir kitab okumu deil. Byk Dou dergisinde yaymlanan 'Dedektif X-1'in yazsna dayanyor. Detektif X-1, savan balad tarihi, yanl olarak 31 Austos diye yazm, Msrolu da, gerek sanp benimsemi. M.Kemal Rayak'a, kendiliinden deil, Liman Paann 28 Eyll gnl yazl emrinin 3.maddesi zerine gelmitir. (Filistin-Sina Cephesi, s.688) Abdlaziz Hanci'den evirerek aktaryor. Asl yle: "O akam bende bir uyanma oldu: Btn cephelerde ve btn kuvvetler zerinde, emir ve kumanda kalmamtr. Adeta delice bir emir verdim. Bu emrin esasl noktalar unlardr: am'da bulunan btn kuvvetler, benim orada braktm smet Beyin emri altnda, Rayak taraflarndaki kuvvetler Ali Fuat Paann kumandas altnda, imale (kuzeye) hareket edeceklerdir. Emrin bir suretini, btn kuvvetlerin kumandan olan Liman von Sanders Paann malumat edinmesi iin kendisine yolladm." (Atatrk'n Hatralar, s.67-68) M.Kemal'in 1 Ekim gnl bu emrinin asl ve tamam, Filistin-Sina Cephesi, s.705'te var. Emri, 'herkes bann aresine baksn!' diye yorumlayabilmek iin Msrolu olmak gerek. Asl: "Amel kararm u idi: Ortada kalan, Yedinci Ordunun unvan ve birok enkaz. Bunlar Halep'te, Suriye'nin imali sonunda toplamak, ondan sonra yeni bir karar almak. Bunu bizzat ben yapacaktm. Liman von Sanders bu teklifimi kabul etti." (Atatrk'n Hatralar, s.68) M.Kemal ve karargh, Halep'e 5 Ekim sabah gelmi, Halep sokak muharebesi 25 Ekimde olmutur. (Filistin-Sina Cephesi, s.710, 724; Liman von Sanders, Trkiye'de 5 Yl, s.352) M.Kemal'in abalaryla 7.Ordu, bu sre iinde yeniden dzenlenip kurulmutur. (Filistin-Sina Cephesi, s.710 vd.) Asl: "Hcum edenler yenilip katlar. ehirde vaziyete tamamen hakim olduk. Sknet geldi. Akam oldu. Sokak muharebesini idare ettiim noktann yaknnda ofr bekliyordu, iaret ettim, bulunduum noktaya yanat. Otomobile binmeden evvel Halep Kumandanna emirlerimi ve talimatm verdim. Verdiim talimatta esas olan u nokta vard: 'Bu akam Halep ilerisindeki kuvvetleri geriye ekeceim, yarn Halep'in imal garbnda, ngiliz ve Araplarla muharebe edeceim, buna gre hareketinizi tanzim ediniz.' Vakalar dilediim gibi geti. " (Atatrk'n Hatralar, s.70 vd.; Filistin-Sina Cephesi, s.726 vd.; Liman von Sanders, Trkiye'de 5 Yl, s.352) Harp Tarihi Vesikalar dergisi, 27.Say, belge No. 693. Liman Paann, 31 Ekim 1918 gn birliklere yollad veda yazsnn ilk cmlesi:
_8
243) 244)
245)
250
252 253 254) 255) 256)
257) 258) 259) 260)
261)
de
bi
251
an
_8
246) 247) 248) 249
"Ordular Grubunun sevk ve idaresini, M.Kemal Paann birok harpte eref kazanm kudretli ellerine brakmak zorunda olduum u anda, emrim altnda, Osmanl imparatorluu'nun yararna savam btn subay, memur ve erlerin hepsine candan teekkrlerimi sunarm." (Liman von Sanders, Trkiye'de 5 Yl, s.353) M.Sabri Efendinin iddialar, Yunanistan'da kard haftalk Yarn gazetesinin 1 ve 2 Kasm 1929 gnl saylarnda yaymlanm. (K.Msrolu, Lozan, 3.C,s.156) Askeri tarih yazar Cihat Akakayalolu, 1966 ylnda, Msrolu'nun Lozan adl kitabnn 1.Cildinin ilk basks zerine bir eletiri yazs yaymlam. Msrolu, 1.cildin 3.basksnn nsznde, bu eletiriye cevap verirken, u nazik ve edebi szleri kullanyor: nklap yobaz, irkin mugalata, zppe yazar, u zavall kemalistler, mantk fukaras, mantn sevsinler, acemi silahor, pespaye yalanlar, tatl su frenkleri' vs. (Lozan, 1.C., s.38-52) Alb.mer Ltfi Bey, bu ihanet teklifinden (!) iki ay sonra, Halep'ten stanbul'a gelerek, M.Kemal'in Harbiye Nazrlna tayin edilmesi iin kulis yapacaktr. (Rauf Orbay'n Hatralar, Yakn Tarihimiz, 1.C., s.179) Byk Dou'nun yazd doru olsa M.Kemal, .Ltfi Beyi eline zel ifre vererek stanbul'a yollar, .Ltf Bey M.Kemal'in Harbiye Nazr olmas iin alr myd? Denize den ylana sarlyor, M.Kemal'e kar olanlar da yalana! Filistin-Sina Cephesi, kurulu 4. 10 Yllk Harbin Kadrosu, s.152. Trk Parlamento Tarihi, s.66, 3.C., TBMM Vakf Y., Ankara, 1995. smet Beyin komutan olduu 3.Kolordu, am'a girmeden, ehrin gneyinden gemitir.(I.inn'nn Hatralar, 1.C., s.134) Byk Dou'da ya da Bulgaristan'da yaynlanan bir gazetede km dayanaksz iki yaz yada Msr'da yaynlanm bir kitabn yanl evirisi yerine, Filistin-Suriye Sava hakknda yaynlanm o kadar askeri tarih, kitap ve an var, onlardan yararlanabilirdi. Ama ciddi kaynaklara balanmak hazretin iine gelmiyor. Geree allerjisi var. Ve bunca yoksunlua ve gszle ramen, sonuna kadar silahnn namusunu korumu olan bir orduya da srekli hakszlkediyor. Sz konusu yaynn, F.akmak'n anlar olmadn hemen belirteyim. Vakkasolu'nundayand sahte 'hatrat'n iyz aada aklanacak. Bu szde anlardaki gereklere aykriddialar bulunduuna ilk nce, harp tarihi yazar C.Akakayalolu dikkati ekmitir. (MarealFevzi akmak'n Anlan ve Atatrk, s.8192, Belleten, 157/1976) 9 Ekim 1917-1 Austos 1918, Nusret Baycan, Mareal Fevzi akmak, s.180, AAMD, say 16/Kasm 1989. Bundan sonra M.Kemal'i ven dokuz satr var ama V.Vakkasolu onlar sessizce atlam. lk defa, 24 Aralk 1918'de, hastalnn devam etmesine ramen, Genelkurmay Bakanl grevini kabul edecektir. Adnan akmak'n yararland sayfalar: 12-17, 26-28, 32-33, 36-38, 66, 69, 78-86, 96-99, 121, 141-142, 148-152, 179, 191, 214, 220, 236. Birinci el anlar bile ihtiyatla okumak ve denetleyerek dikkate almak gerekiyor. Yllardr bu anlar arasnda dolap duran biri olarak unu syleyebilirim: Gerekleri deitirmeden yazan ya da anlatanlarn says pek az. Hele byle ikinci el anlar, her an tetikte durarak okumak art. nk bir de ikinci kiinin bak as, niyeti ve bilgi eksiklii devreye giriyor. M.Kemal, Tevfik Paann hkmeti kurmakta zorluklarla karlatn, Dr.Rasim Ferit'in (Talay) yollad ifreli telgraftan renir. (H.Bayur, Hayat ve Eseri, s.164) A.Reit (Rey) Beyin anlarna dayanarak, Sina Akin, stanbul Hkmetleri, s.19; ayrca, M.K.nal, Son Sadrazamlar, 4.C., s.1715-1716. H.Bayur, Trk nklab Tarihi, 3.C., 4.Ksm, s.710; Hayat ve Eseri, s.164 vd. Telgrafn tam metni iin: H.Bayur, Hayat ve Eseri, s.164. Tevfik Paa, 'Cavit Bey, Hayri Efendi ve Rahmi Beylerin kabineye alnmasn Talat Paann istediini' aklamaktadr. (M.K.nal, Son Sadrazamlar, 4.C, s. 1715) M.Kemal neden Harbiye Nazr olmak istediini, Hikmet Bayur'a yle aklam:
262)
263)
264) 265
267
268
de
bi
an
_8
266
"Padiah ve hkmeti alp Anadolu'ya ekilmek, mtareke ve bar grmelerini oradan idare etmek".(H.Bayur, Hayat ve Eseri, s.166) .nn de yle diyor: "Atatrk'e hakim olan fikre gre, hedefini, vaziyetini iyi bilen bir hkmet, memleketin kuvvetini msait artlarda deerlendirerek ok i yapabilirdi."(Hatralar, 1.C., s.167) Vakkasolu ile GRYT Ansiklopedisi, M.Kemal'in Padiahtan, 'kendisini sadrazam yapmasn istediini' yazyorlar. (Son Bozgun,1.C, s.84; GRYT Ans.LC, s.169) Bu iddiann kayna, Vahidettin'in yaverlerinden Ali Nuri Okday'dr. Ondan baka bu iddiada bulunan olmadn sanyorum A.N.Okday, 1968 ylnda, N.F.Ksakrek'e yle demi: "Biroklarnn sand gibi Harbiye Nazr olmak deil, Sadrazam olmak gayesini gdyordu." (Vahidddin, s.154) A.Nuri Okday'n tanklnn ne derece salksz olduunu, nc Blmde greceiz. Cavit Bey ile iki ttihatnn kabineye alnmasn Talat Paa art komu, Padiah da bunu kabul etmitir. (Rauf Orbay, Yakn Tarihimiz, 1.C., s.80 vd.; Sina Akin, stanbul Hkmetleri,s.19.; Osm. T.Kronolojisi, 4.C., s.448) zzet Paa, Harbiye Nezareti ile Bakumandanlk Erkan- Harbiye Riyasetini de elinde tutmutur. (14 Ekim 1918, .H.Danimend, Osm.T. Kronolojisi, 4.c, s.449) Askeri tarihi F.Belen diyor ki: "En yakn tehlike, Bat Trakya'dan ile rleyen General Milne komutasndaki ngiliz ordusu idi." (20.Yzylda Osmanl Devleti, s.377) stanbul'a yryecek birlik ve komutannn kim olaca konusundaki ngiliz ve Fransz ekimeleri hakknda: H.Bayur, Trk inklab Tarihi, 3.C., 4.ksm, s.728 vd. Sir Charles V.F. Tawnshend, Ma Campagne de Mesopatamie (1915-1916), s.250'den aktaran H.Bayur, Hayat ve Eserleri, s.159. M.kr Bleda, s.115 vd. A.zzet Paa kabinesinin 18 Ekim gnl toplantsna, Genelkurmay temsilcisi olarak Kurmay Binba Ali Nuri Bey (Okday, Tevfik Paann olu) katlr ve cephelerdeki durumu aklar. Hayatnda hi sava grmemi, mr yaverlikte gemi olan bu subay (Tarih ve Toplum, 6.Say, s.22'de biografisi var) yle bir tablo izer ki kabine yeleri, 'harbi durdurmaktan baka are kalmadna' karar verirler. (R.Orbay, Y.Tarihimiz, s.116, 144 vd.) A.zzet Paa da yalnz Genelkurmay 2. Bakan Alman Generali von Seckt'e danmtr. (Y.Tarihimiz,1.C, s.145) Ordulardan ne bilgi istenir, ne de gr alnr. (TH, Mondros, s.63) H.Bayur'un Trk nklab Tarihi adl eserinin 3.C., 4.Ksm, 673- 696. sayfalarnda, bu geliimler, d kaynakl belgelerden yararlanlarak, ayrntl bir biimde anlatlmaktadr.
NC BLM
VAHDETTN VE MUSTAFA KEMAL 1. Mtareke K.Msrolu diyor ki:
Vahidettin'in, mtareke anlamas iin enitesi Damat Ferit'i memur etmek istedii dorudur. Bunun iin ok da srar etmitir. Sebebi ksaca yle aklanabilir: arln yklmas ve ar Nikola'nn ldrlmesi, zaten btn hanedanlar sarsmt. Bunu Avusturya-Macaristan mparatorluu'nun paralanmas ve Avusturya'da 30 Ekimde cumhuriyet ilan edilmesi izler.1 Yenilgi zerine Bulgar Kral Ferdinant da tahttan ekilmek zorunda kalr (4 Ekim 1918). Kayser Wilhelm'in taht da sallanmaktadr.2 nk Almanya'nn yapt atekes ve bar teklifini Bakan Wilson, 'Almanya'da demokratik bir idare olmadn' ileri srerek reddetmitir.3 Sava sonunda rejimlerin ve hanedanlarn durumu bu. Vahidettin'in bu frtnadan kayg duymas doaldr. Rauf Orbay anlarnda zetle diyor ki: 'Sultan Vahidettin, galiplerin kendisini de tahttan drecek bir karar vermelerinden kukulanyordu.' (Y.Tarihimiz, 1.C., s.180) Bu kukuya, ordunun idareye el koyacandan kayglanmasn da ekleyebiliriz. M .Kemal'e sorduu ilk soru, 'Kumandan ve zabitlerden, kendisine bir fenalk gelip gelmiyecei' olmutur. (Atatrk'n Hatralar, s.84) Bu kuku ve kayg iinde, enitesi Damat Ferit'e drt elle sarlr ama hkmet dayatnca, srarndan caymak zorunda kalr. Bunun zerine, delegelere verilecek talimata eklenmesi iin hkmete iki maddelik bir not yollar; Trkiye'yi bin trl faciann bekledii apak iken, verdii notun birinci maddesi, zet olarak yl edir: "Hilafet, saltanat ve hanedan haklarnn korunmas!' (Grp ittiklerim, s.155)4 'Yalnz kendini ve tahtn dnd' eklindeki sulamalara yol aan ilk somut ve belgeli davran budur.5 Ama Vahidettin, ksa zamanda kukulanmasna ve kayglanmasna gerek ol-
de
bi
an
_8
"[Sultan Vahideddin] bu grmeleri yrtmeye Damat Ferit Paay memur etmek istiyordu. Bu tayine A.zzet Paa kesinlikle itiraz etmi ve bylece, Mondros Mtarekenamesinin imzas, Saraya ramen ve Sultann etkisi dnda ortaya kmtr." (Lozan, 1.C., s. 179)
Vakkasolu diyor ki:
mza sahnesini anlatan sadece iki eser var: Biri Rauf Orbay'n anlar, teki ise Kurul Ktibi Ali Trkgeldi'nin, 'Mondros ve Mudanya Mtarekelerinin Tarihi' adl eseri. .Birincide de, ikincide de, anlamann 'gz yalar ierisinde imzalandn' gsterir hibir bilgi bulunmuyor. Tam tersine Trk Kurulu, ok baarl bir anlama yapld vehmi iinde sevinlidir. Delegeler, stanbul'a o sevinle dner ve kamuoyuna o yolda bilgi verirler.9 Anlalan desteksiz at, Vahidettinci tarih yazclarnn ortak nitelii. K.Msrolu yle yazyor:
"Sultan Vahideddin, bu mtarekenin ilerde nasl uygulanacan ok iyi kavramt. inde sui istimale (kt kullanma) elverili maddeler vard. Bu sebeple onu Mttefiklerin teklif ettii 10 tarzda ve aynen kabul eden hkmeti deitirdi." (Osmanoullar'nn Dram, s.79)
Vahidettin'in kabineyi, mtareke anlamasn beenmedii iin deitirdii iddias, gelimelere de, belgelere ve tank ifadelerine de uymuyor. yle olsa, kabineyi hemen deitirirdi. Zaten Vahidettin kabinenin ekilmesini deil, sadece baz Nazrlarn deitirilmesini istemitir. Ahmet Rza Beye, yle der: "Mtareke imzaland, ecnebiler yanmza gele-
de
bi
"Bahriye Nazr (Deniz Bakan) Rauf (Orbay) Bakanlndaki heyet, gzyalar ierisinde atekes anlamasn imzalamlardr." (Son Bozgun, 1.C., s.76)
an
madn anlar. nk emperyalistler Douda, saltanat rejimini tercih etmektedirler. Bir hkmdarla onun kullarn idare etmek, demokratik rejimle ynetilen zgr bir yurttalar topluluunu idare etmekten ok daha kolaydr. Mareal Liautey Fransz smrgesi olan Annam'n mparatoru hakknda diyor ki: "O, yoldan geerken halkn toz iinde yere kapand, sere parmann bir iaretinin kesin buyruk sayld byk bir sosyal kuvvettir. Medemki bu sosyal kuvvetin ipleri elimizde, onu kullanalm ve bu kuvveti zayflatmayalm!"6 stanbul'un igal edilmesi zerine gal Kuvvetleri Komutanlnca yaymlanan bildiride de, 'Kuva-y Milliyeciler, Padiahn emirlerine uymadklar iin sulanr ve herkes, Padiah hkmetince verilecek emirleri dinlemeye arlr.' 7 Kurtulu Sava'nn sonuna kadar Vahidettin'i destekleyeceklerdir. Ayn yntem. Damat Ferit'in Badelege olarak gnderilmesine itiraz eden sadece A.zzet Paa da deildir; btn nazrlar da kesin tavr alm, Saray Baktibi Ali Fuat Bey araclyla Padiaha, srar halinde topluca istifa edeceklerini bildirmilerdir. (Rauf Orbay, Yakn Tarihimiz, 1. C, s.180; Ali Fuat Trkgeldi, Grp ittiklerim, s.154)8 Damat Ferit'i Badelege yaptramayan Vahidettin, Mondros'tan dnen delegeler kurulunu kabul etmez; yeler, "Padiahn hareme girip soyunmu olduu" sylenerek batan savlr. (A.F.Trkgeldi, Grp ittiklerim, s. 156) Vahidettin'in bu nemli konuya yaklam da byle.
_8
"stanbul'dan Gaziantep'e gelirken Katma istasyonunda M.Kemal Paaya tesadf ettim. stasyon binasndaki kararghnda 'nereden geldiimi, nereye gittiimi' sordu. 'Antep'te hemirem, kaynvaldem ve akrabalarm var. Antep vilayeti Mara'a naklediliyormu. apulcular ehir yaknlarna gelerek yamaya balamlar. Ordu Adana'ya ekildikten sonra, dman aya altnda kalacaklar. Onlar baka tarafa nakil iin gidiyorum' dedim. Paa dedi ki: 'Memlekette adam kalmad m? Kendinizi mdafaa etmek aresini dnnz!' Hayretle sordum. 'Ne ile, nasl?' Tekilat yapmal, milli bir kuvvet vcuda getirmeli! Kendinizi mdafaa edin! Ben istediiniz silah veririm!' Gerekten o zaman Paann emri zerine verilen silahlar, mdafaa tekilatnn ekirdeini tekil etmitir." (Ali Cenani'den aktaran F.R.Atay, Atatrk'n Hatralar, s.73) "M.Kemal Paa, 'yarn Adana'ya terif ediniz. Sizinle mhim eyler konuacam.' dediler. Ertesi gn Adana'ya giderek M.Kemal Paayla bulutum. Son olaylar birlikte gzden geirdik. Bana, Bakumandanlk Kurmay Bakanl ile yapt yazmalar gsterdi. Hkmetin ok mtereddit davrandn ve mtarekenin fesh edilmesinden korktuunu, bununla birlikte bir hkmet deiikliinde, A.zzet Paann hkmetinin yerine gelecek bir hkmetin, bu kadar dahi bir varlk gsteremeyeceini syledi. Vardmz ortak kan u idi: ngilizler ve onu izleyerek br itilaf devletleri, mtareke filan dinlemeyecekler, oldu bittilerle memleketimizi igal edecekler, Trk ordusunun snr boylarndaki ksmlarn esir almaya kalkacaklar veyahut bunlar memleket iine sokulmak zorunda brakarak terhisini salayaca klard. Vatanmz her trl savunma ve direnme ara ve imknlarndan yoksun braktktan sonra da arzularn zorla ve baskyla kabul ettireceklerdi. Mustafa Kemal Paa, 'Artk milletin bundan sonra kendi haklarn kendisinin aramas ve mdafaa etmesi, bizlerin de mmkn ol-
de
bi
an
cekler, vkela (bakanlar) ile temasta bulunacaklar, bar olacak. Harp zamannda Heyet-i Vkelada bulunan iki zatn bu aralk Heyet-i Vkelada bulunmalarn uygun grmyorum. A.zzet Paa sizin dostunuzdur. Hususi ve gayr-i resmi bir surette bunu anlatnz. Cavit Beyin, zellikle cihat fetvas veren Hayri Efendinin yerlerine, uygun birilerini tayin etsin. ayet bu iki zat, istifalarn verip ekilmeyecek olurlarsa, zzet Paa kabinesi istifa etsin. Sz veriyorum, ben yine zzet Paay kabine kurmaya memur ederim."11 Bu hususu Ali Fuat Trkgeldi de dorulamaktadr. (Grp ittiklerim, s. 162) Grld gibi Vahidettin'in amac, sadece kabinedeki ttihatlarn ayrlmasn salamaktr. Sina Akin zetle diyor ki: 'Osmanl devletinin ve Osmanl hanedannn aln yazsn tilaf (galip devletler) belirleyecekti. Vahidettin, onlara uygun bir kabine kurmak telandayd.' (stanbul Hkmetleri, s.64)12 Vahidettin'in sonraki davranlar, bu yargy defalarca dorulayacaktr! stelik Vahidettin, ii dinamit dolu anlamay da yle deerlendirir: "Bu artlar, ar olmalarna ramen kabul edelim. yle tahmin ederim ki ngilizlerin douda asrlarca devam eden dostluu ve ltufkar siyaseti deimeyecektir. Biz onlarn msamahasn (hogrsn) daha sonra elde ederiz." (Jeschke, ngiliz Belgeleri, s.2; T.Byklolu, Atatrk Anadolu'da, s.VIII) Siyah dizili cmle, Vahidettin'in mtareke boyunca izleyecei siyasetin zetidir. ngilizlerin msamaha ve ltfunu elde etmek amacyla giritii aralksz giriimleri yerinde greceiz. M.Kemal'e kar olan yazarlar, 10 Kasm 1918'e kadarki sre iinde, M.Kemal'in giriimlerinden hi sz etmiyorlar. Birka rnek vermek istiyorum:
_8
duu kadar bu yolu gstermemiz ve btn ordu ile beraber yardm etmemiz lazmdr.' dedi ve sonra ayn fikirde olup olmadm sordu. 'Aramzda tam bir anlama var paam' cevabn verdim." (4 Kasm 1919, A.Fuat Cebesoy, M.M. Hatralar, s.28 vd.) "Mtarekenin maddeleri ar artlar ihtiva ettiinden M.Kemal Paa, Adana'nn ileri gelenlerini ve sz sahibi kimselerini nezdine davet ederek, 'Durumu iyi grmediini, mtareke hkmlerine tilaf devletlerinin riayet etmeyeceklerini, daha ar artlar altnda memleketi ezeceklerini, Adana'nn byk zayiata urayacan, imdiden igal kuvvetlerine kar koymak ve hazrlkta bulunmak iin aralarnda bir tekilat kurmalarn, mnasip yerlerde siper kazmalarn, lazm gelen silah ve malzemenin tarafndan temin edileceini' istikbali grr gibi anlatt. ok yazk ki harp bkknl, halk ok durgun ve hareketsiz bir hale getirmiti. Kimsede bu doru sz dinleyecek takat ve kuvvet yoktu. ukurova, Suriye, Irak, Filistin ve Kanal seferlerinin btn arln, harp boyunca omuzunda tamt." (1.Dnem Adana Milletvekili Damar (Zamir) Arkolu, Hatralarm, s.71)
Vahidettin ise, bu tarihlerde, ngilizlerin btn Anadolu'yu igal etmesini i stemektedir. lerde greceiz! M.Kemal'e kar olan yazarlar, mtarekenin uygulanmas konusunda, .M.Kemal - A.zzet Paa arasndaki yazl ekimeden, M.Kemal'in ngilizler hakkndaki dncelerini belirttii iin hi sz etmiyorlar. Yldrm Ordular Komutan M.Kemal Paann, 3-8 Kasm 1918 tarihleri arasnda, Sadrazam ve Harbiye Nazr V. A.zzet Paa'ya yazd yazlardan, sadeletirerek baz cmleler aktarmak istiyorum: "'Toros tnellerini igal edecek kuvvetin says, ngiliz Komutanl tarafndan bildirilir' buyuruluyor. Bu kuvvet mesela, icabnda btn Anadolu'yu hkm altna alacak derecede dahi olursa, msaade edilecek midir? [..] Ordular terhis edecek ve ngilizlerin her dediine boyun eecek olursak, ngilizlerin ihtiraslarnn nne gemeye imkn kalmayacaktr. [..) skenderun'a her ne sebep ve bahane ile asker ihracna (karlmasna) t eebbs edecek ngilizlere, atele engel olunmasn emrettim.13 [..] ngilizlerin tekliflerine, bugne kadar olduu tarzda karlk verildii ta kdirde, bugn Payas-Kilis hattna kadar olan araziyi isteyen ngilizlerin, yarn Toroslar'a kadar olan Kilikya mntkasnn ve daha sonra Kony a-zmir hattnn igaline gerek olduu eklindeki tekliflerinin birbirini izleyecei ve sonu olarak ordumuzun kendileri tarafndan sevk ve idaresi, hatta Osmanl Hkmeti Bakanlarnn Britanya Hkmeti tarafndan seilmesi gibi teklifler karsnda kalnaca gnler, uzak deildir."14 Vahidettinciler, byle dnen ve davranan M.Kemal'in, bir sre nce ngilizlerle el altndan anlaarak cepheyi kertmi olduunu iddia ediyorlar! Gerekler nerede, bizim hazretler nerede? Gerekle aralarnda, almaz bir utan duvar var sanki! Y.Kk diyor ki:
"Mondros Brakmasndan sonra, Kemal Paann, birliklerini brakarak, kuvveti olmayan bir general... kendini kzaa aldrm bir kamu grevlisi olarak, stanbul'da yaamas ok dndrcdr; bunun zerinde dnmeden, bilim ve tarih yazm olacan sanmyorum. Bakalar var; Mondros Brakmasna karn, birliini ve silahn brakmayan ve bu nedenle
de
bi
an
_8
daha sonra Byk Britanya igalcileri tarafndan sava sulusu saylan generaller biliniyor." (T.. Tezler 5, s.38)
Dorusu: galciler, 5 ubat 1919'da, kendilerine gre yedi su grubu belirler ve stanbul hkmetine bildirirler.16 Toptan 'sava suu' diye anlan bu yedi su grubu, drt genel balk altnda toplanabilir: Sava yasa ve trelerine aykr davranmak, ngiliz esirlerine kt davranmak ve subaylarna hakaret etmek, mtareke hkmlerine uymakta kusur etmek ve hkmlerin uygulanmasna engel olmak, Ermeni olaylarna karm olmak.17 M.Kemal, Rauf Orbay ve Albay smet Bey gibi Fevzi (akmak), Cemal (Mersinli), Kazm Karabekir, Ali Fuat (Cebesoy), Cevat (obanl), Nihat (Anlm), Kazm (nan), Y.zzet ve Nurettin Paalar, Albay Refet (Bele), Albay Fahrettin (Altay), Albay S.Adil Beyler de tutuklanmamlardr. nk hibiri, galiplerce belirlenmi sular ilemi deillerdi. Bu yedi sua, 1920'de, sekizinci su olarak, 'kuva-y milliyeci ya da kuva-y milliyeye yardmc olmak' da eklenecektir. Rauf, Kara Vasf ve Galatal evket Beyler, Cevat ve Cemal Paalar vb. bu iddia dolaysyla tutuklanp Malta'ya g nderilirler. Msrolu yle devam ediyor:
"Kont Sfora (Sforza), bu mtarekeden bahsederken, ngilizlerin kara ordusuna kar mutedil (yumuak) davrandklarn sylyor. Donanmann hemen teslimi istenildii halde, kara ordusunun kaldrlmasndan veya hemen silahlar brakmasndan bahsedilmiyormu. Tersine sadece seferberliin kaldrlmas istenirken, ite asayiin salanmas ve snrlarn korunmas iin gereken ordu miktar, terhisten istisna ediliyormu." (Lozan, 1.C., s.193)
de
bi
an
_8
(1) M.Kemal 'birliklerini brakarak' kendiliinden stanbul'a dnm deil: dir. 7 Kasm 1918'de Yldrm Ordular Grubu ile 7.Ordu kararghlar stanbul hkmetince lavedilir, M.Kemal Harbiye Nezareti emrine alnr ve A.zzet Paa kendisini stanbul'a arr.15 2) Harbiye Nezareti emrine alnmasn da o istemi deildir ki 'kendini kzaa ektirdii' ileri srlebilsin. 3) Mtarekeye ramen, birliini ve silahn brakmayan komutan, yalnz Medine Komutan Fahrettin Paadr. Ama bu yzden deil, 'Ermeni krmna katld' iddiasyla tutuklanp Malta'ya srlecektir. (B.N.imir, Malta Srgnleri, s. 137) 4) Baz komutanlar, gerekten tutuklanp Malta'ya srlmlerdir ama bunun eitli sebepleri vardr. Hibiri, 'birliini ve silahn brakmad' iin tutuklanp srlmemitir. (B.N.imir, Malta Srgnleri, s.205, 206, 218, 222, 223 vb.) Bir ksm Vahidettinciler, btn savaa katlanlar, sava sulusu sanyorlar. Bu yzden, M.Kemal'in, smet (nn) ve Rauf (Orbay) Beyin, savaa katldklar halde tutuklanmam olmalarna, kuku uyandrc ifadelerle deiniyorlar. (Mesela, V.Vakkasolu: "M.Kemal'in tevkif edilmemesi dndrcdr." Son Bozgun, 1.C., s.97; K. Msrolu, Hilafet, s.174 vb., Lozan, 1.C., s.191, 200)
Msrolu'na gre Kont Sforza "bunda gizli bir maksat gryor" ve diyormu ki:
"ngiltere Hkmeti, Osmanl devletinin miraslar arasnda imdiden bir anlamazlk gryor ve bilinen ikiyzl siyasetiyle unu istiyor: Eer Mttefiklerin talepleri ngilizleri skacak bir ekil alrsa, henz direnme yetei olan Trkleri, kendi karlar iin kullanlabilir bir 18 mevkiye koyabilsinler." "Bu durumdan anlalyor ki daha mtarekenin imzas gn, yani Padiahn daha Anadolu'da bir kuvvet kurulmasn hayalinden bile geirmedii zamanda, ngilizler Kont Sfora'nn fikrine gre, bu kuvvetin kurulmasn dnmeye balamlar, hatta bunun iin M.Kemal Paay Sultan Vahideddin'den nce bulmulardr." (Lozan, 1.C., s.193)
Bylece, M.Kemal - ngiliz gizli anlamas masalnn, Kurtulu Sava ile ilgili blmn ayor ve yle devam ediyor:
1) Kont Sforza, her mtareke anlamasnda, snrlarn ve i asayiin korunmas iin belli sayda asker ve jandarma bulundurulmasna imkn verildiini bilir. Yenik bir devletin snrlarn ak brakan ve i asayii gzard eden bir tek mtareke anlamas yoktur.19 2) K.Msrolu, Sforza'nn anlaryla oyalanacana, mtareke anlamasnn 5. ve 6. maddelerine baksayd, gerei anlard.20 Kara kuvvetlerine kar ll davranld iddias, kesinlikle doru deildir. Keke doru olsayd. Kurtulu Sava daha abuk biterdi. 3) Mtareke anlamasnn 5. maddesi uyarnca, "snrlarn korunmas ve i asayiin salanmas iin gereken asker ve jandarma saysnn beraber saptanmas", igalciler ve Osmanl makamlar arasnda uzun sre ekime konusu olmu, bu ekime btn ordu Ankara'nn emrine girinceye kadar srmtr. Bu arada Vahidettin ve Hariciye Nazr M.Reit Paann, Dou snrndaki Trk birliklerini ngilizlerin emrine vermek iin gizli bir giriimleri olur ama ngilizler .kabul etmezler.21 4) Mondros Mtarekesi ve Tatbikat adl kitapta, uygulamann nasl hukuka ve ahlaka aykr bir tarzda ve ne kadar haince yapld, ordunun nasl soyulup gszletirildii, ibret verici belgelerle ve ayrntl olarak belirtilmektedir.22
de
bi
Msrolu, bu iddiasna dayanak olarak Dagobert von Mikusch'un kitabnn 164. sayfasn gsteriyor. Ama 164. sayfada, bu iddia ile ilgili bir tek kelime bile bulunmuyor! (Trke eviride 190. ve 191. sayfalar) K.Msrolu, gz boyamak ve okuyucusunu aldatmak iin bu sahte kaynak gsterme yoluna, gittike daha sk bavurmaya balad. Bilerek, isteyerek srdrd bu tutumun, hukukta, ok ar bir adla anldn sanyorum. Kont Sforza'nn iddiasna gelince:
an
_8
"Sultan Vahideddin ve Sadrazam Ferit Paa, M.Kemal Paay, 'memlekette byk hreti vardr, itimat edilecek namuslu insandr' diye ngilizlere kar mdafaa edip Anadolu'ya gndermeye alrken, M.Kemal Paa da stanbul'da galip devletlerin ileri gelenleri ile mnasebette bulunuyor ve onlardan talimat alyordu." (Lozan, 1.C., s.194)
stanbul derhal terhise balanmasn emrederek ordularn iskelete dnmesini abuklatrr,23 arkasndan da btn ordu komutanlklarn kaldrr. (Mondros.., s.272 vd.)24 gal kurullar, toplarn kamalarn, tfeklerin mekanizmalarn toplar, birok silah da denetimi altnda tutabilecei ambarlara tatr.25 Ordu iyice gszleince de, Mttefik birlikleri, mtareke snrlarn aarak ilk aamada Gneydou Anadolu'ya. Trakya'ya, Kars'a girecek ve stanbul'u igal edeceklerdir. Douda ngilizler, gneyde de Franszlar, Ermeni birliklerinden yararlanrlar. Karadeniz kys boyunca, zendirilen Pontuscu Rum eteleri faaliyete geer. Krtler ve erkesler okanr. Yunan ordusu zmir'e karlr ve y aylmalarna yeil k yaklr, i isyanlar krklenir vb. Ama, Trkiye'yi paralayp ezerek, bir daha emperyalistlere kafa tutamayacak hale getirmektir. Kurtulu Sava, M.Kemal, Nihat (Anlm), Y.evki (Suba) vb, komutanlarn yurt iine tatabildii, birlik komutanlarnn da igalcilerden saklayabildii silah_ve cephane ile balamtr. K.Msrolu ile gerek, hi barmayacaklar m? 2. Vahidettin ile M.Kemal'in tanmalar
"Onu bu vazifeye tayin eden ttihat ve Terakki hkmeti olduu halde, Veliaht Vahideddin Efendinin, Enver Paa ve ttihatlarn iddetle aleyhinde olduunu grnce, kendisi de bu ynde fikirler ileri srerek, ikbal (ykselme) yolunda ilk ciddi admn atmtr." (Hilafet, s. 143)
Yani M.Kemal, aslnda Enver Paadan ve ttihatlardan yanadr ama bir mevki kapmak iin onlarn aleyhinde grnr. Dorular: 1. M.Kemal 1908 ylnn banda ttihatlara katlmtr. Dernein Trk milliyetiliini savunan radikal kanadna mensuptur. 22 Eyll 1909'daki 2. Kongrede, 'askerlerin siyaset d kalmas tezini' savunduu iin dernein ileri gelenler inin dmanln kazand, Enver'e ve ttihat hkmetlerin ynetim tarzna kar olduu, her ciddi aratrmacnn kabul ettii bir gerektir.27 Msrolu, M.Kemal'in, Veliahtn gzne girmek iin Enver ve ttihat ynetim aleyhinde konutuunu iddia ederek, ak gerekleri maksatl olarak tersine eviriyor.
de
Heyette sadece iki subay var: Biri askeri danman Albay Naci (Eldeniz) Bey, tekisi de geziye ordu temsilcisi olarak katlan M.Kemal Paa.26
bi
K.Msrolu'nun bu geziyle ilgili iddialar: "Hasta olan Sultan Reat'n yerine Alman Cephesini ziyarete giden Veliaht Vahideddin Efendinin, bu seyahatte, yanndaki subaylardan biri de M. Kemal'di."
an
Vahidettin ile M.Kemal ilikisi, Almanya gezisi ile balyor. Bu gezi 15 Aralk 1917de balam ve 4 Ocak 1918 'de sona ermitir (20 gn).
_8
"Veliaht Vahideddin Efendinin zek ve dirayetinden takdirle bahseden M.Kemal, trende kendisi ile dost olmu, Veliaht kendisine kar pek byk itimat izhar ederek, paay daha nce tanmadndan dolay teessrlerini beyan etmitir." (Bu paragrafn kayna, Armstrong, s.93 imi, 29 Hilafet, s.143) "Dostluklar o kadar ilerlemiti ki bir gn Berlin'de, Adlon Oteli'nde M.Kemal, Veliahta, 'Sizden sarahatle (aka) bir ey sylemek msaadesi isteyeceim. Size yle bir teklifte bulunac am ki eer kabul ederseniz, beni hayatnz mddetince kendinize bend edeceksiniz (balayacaksnz)' mukaddi-mesiyle (diye sze balayarak), stanbul'a gidince bir ordu kurulmasn talep ve kendisini de bu orduya Erkan- Harp Reisi (Kurmay Bakan) yapmasn teklif etti. Veliaht, 'Reddecekler!' dedi. M.Kemal, 'Cesaret edemeyecekler. Onlara gsteriniz ki hesaba katlmas lazm gelen birisiniz. Zat- necabetpenahileri glgede kalmamalsnz' dedi. Veliaht, 'stanbul'a gidince 30 grrz' cevabn verdi." (Bu paragrafn kayna, Armstrong, s.96 imi, Hilafet, s.144) "Seyahatleri esnasnda bir gn de Naci Paa, M.Kemal Paaya Veliaht hakkndaki fikrini sormutu. M.Kemal Paa yle cevap verdi: 'Daima gz nnde bulundurmak ve ona sadakatle (sadk olarak) hizmet artyla, bu adam ile ok i grlebilir.' (Bu paragrafn kayna da Dagobert 31 von Mikusch, s.120 imi, Hilafet, s.144)
de
2. M.Kemal'in bu yolla, 'ikbal yolunda ilk ciddi admn att' iddias da d uruma ve geliime hi uymayan bir yaktrma. M.Kemal, bu srada zaten ordu komutandr. Vahidettin zamannda da yine ordu komutanl yapacaktr. lkinde, Filistin/Suriye cephesine gnderilir (1918 Austos); ikincisinde ise Anadolu'ya (1919 Mays). kinci grevine balamasndan iki ay sonra ordudan ayrlmak zorunda kalacak, rtbesi ve nianlar alnacak, idama mahkm edilecektir. Bu mu ikbal? "Buna dair birka yabanc gzleminden sz edelim." (Hilafet, s.143) Msrolu bu cmleden sonra, H.C.Armstrong ve Dagobert von Mikusch'un kitaplarndan yapt alntlara yer veriyor. Aktarmadan nce, bir hususu belir tmek istiyorum: a. Vahidettin ile M.Kemal'in tanmalar ve grmeleri hakknda bilgi veren bir tek kaynak var: M.Kemal'in anlar!28 Hem bu gezideki, hem de ilerdeki grmeleri hakknda, Vahidettin bir aklama yapmamamtr; bir nc kiinin tankl da sz konusu deil, nk btn grmeler ikisinin arasnda geiyor. u halde, her aratrmac, bu konularda yalnz M.Kemal'in anlarna dayanmak zorunda. steyen inanr, istemeyen inanmaz. Ama drst bir yazar, anlar keyfine ve maksadna gre deitiremez, saptramaz, u ya da bu ynde ssleyemez, M.Kemal'i de kendi istedii gibi konuturamaz. b. Msrolu, bu tek kaynak dururken, yine yabanc aktarclara bavuruyor; stelik doru olarak aktarp aktarmadklarn da denetlemiyor. Ayrca, bu alntl ar "ecnebi gzlemi" diye sunuyor. Bunlarn gzlem olabilmesi iin yazarlarnn olaylara tank olmalar, orada bulunmalar gerekirdi. kisi de olaylarn tan d eil. c. ki yazar da sz konusu paragraflar, M.Kemal'in anlarna dayanarak yazmlar ama doru aktarmamlar, ayrca Msrolu da yanl eviriyor. Bu alntlardaki yanl, abart, deitirme ya da sslemeleri belirtmek iin anlarn asln da dipnot olarak vereceim:
bi
an
_8
Msrolu'nu izlemeyi srdrelim:

"Yukardaki izahattan anlalaca zere M.Kemal, ttihat ve Terakki'nin kendisine olan itimadndan, kendi adna pek gzel yararlanm ve seyahat esnasnda Veliahta azami surette tesir ederek, sonradan kendisinin yaveri olabilmek imknn elde etmitir." (Hilafet, s. 144)
Bu yolculuk srasnda yaverlii sz konusu olan, M.Kemal deil, Albay Naci (Eldeniz) Beydir.32 M.Kemal'e fahri yaverlik bir yl sonra, 22 Eyll 1918'de verilecektir.33 Fahri yaverlik, bir onur unvan olup gerek yaverlik deildir. Asl yaverlik hizmetini birka kii yapar, tekiler ancak trenlere katlr.34 Msrolu bu konuyu yle kapatyor:
"Bu hususdaki dier bir gerek de udur: Veliaht Vahideddin Efendi, bu seyahat esnasnda, beraberindeki damad ehzade mer Faruk Efendiye, M.Kemal'in hakiki dncelerini sezdirmeden renip kendisine rapor etmesini emretmiti. mer Faruk Efendi de, onu yol boyunca, eitli suretlerde yoklam ve sonu olarak Veliaht'a, M.Kemal'in ttihat aleyhtar ve hilafete bal olduu tarznda rapor vererek, ilerde Anadolu'ya gnderilmesi esnasndaki gvene zemin (ortam) hazrlamt." (Hilafet, s.145)
Oooof! Ka atmasyon bir arada.
nl tarihi Wells, ne diyordu? 'Kronolojiyi temel sayacaksn, olaylar his ve arzularna gre yorumlamadan olduu gibi yanstacaksn, en ince ayrnty bile adalet ve haktanrlk lsnde kaydedeceksin! Olaylar bunlara dikkat etmeden deerlendirmeye kalkanlar, tarih deil, hoa giden masal yazm olurlar.' Bu tr yalanlar, yanllar, gerei ters yz etmeler o kadar ok ki hepsinin dorusunu aklamaya mrm yetmez. En basit gerekleri bile bilmediklerini gstermek iin yakn tarihimizle ilgili baz yanllarndan rnekler vereceim, sonra da yalnz belli bal iddialara deineceim. 3. Kurtulu Sava konusuna girmeden nce, elencelik birka rnek
de
1. Bu gezi 15 Aralk 1917de balayp 4 Ocak 1918de bitmitir. Oysa Abdlmecitin olu mer Faruk Efendi ile Vahidettinin kz Sabiha Sultan, bir yl drt ay sonra, 29 Nisan 1919da evleneceklerdir.35 Ksacas, mer Faruk Efendi o tarihte damat, hatta damat aday bile deildir. Bu srada damat aday olanlar hakknda, .H.Okdayn anlarnda bilgi var. (s.366-372) 2. Almanya'ya giden heyette, mer Faruk Efendi, herhangi bir sfat ve grevle de bulunmu deildir! (.Hakk Okday, Yanya'dan Ankara'ya, s.329; M.nder, Atatrk'n Almanya ve Avusturya Gezileri, s.9) 3. Geri kalan ayrntlarn, Msrolu'nun muhayyilesinin rn olduunu sylemeye gerek yok.
bi
an
_8
"[1914 ylndaki] cihat fetvasn eyhlislam Suat Hayri rgpl imzalamt." (H.Hseyin Ceylan, Din-Devlet likileri, 1.C., s,127) Fetvay veren eyhlislam Hayri Efendidir. Suat Hayri rgpl ise Hayri Efendinin oludur; Cumhuriyet dneminde milletvekillii, bakanlk, bykelilik, senato bakanl ve babakanlk yapmtr! (M.Larousse, 12.C, s.485) "ark (Dou) Cephesi Kumandan Mareal Kazm Karabekir..." (H.Hseyin Ceylan, Din-Devlet likileri, 1.C., nsz) K.Karabekir ordu komutanlndan korgeneral olarak ayrlm ama askerlikle iliii kesilmedii iin 1.11.1927'de, aktan orgenerallie (1.Feriklie) ykseltilmitir. (On Yllk Harbin Kadrosu, s.199; M.Tuncay, T.C'nde Tek Parti, s.114) Mareal deildir. T.C.nin iki mareali var: M.Kemal ve Fevzi akmak! "Eski Meclis Bakanlarndan Rauf Orbay..." (H.Hseyin Ceylan, DinDevlet likileri, 1.C., s. 128) H.H.Ceylan bol keseden rtbe ve makam datmaya devam ediyor. Rauf Orbay hi Meclis Bakanl yapmamtr. (Trk Parlamento Tarihi, H.Rauf Orbay'n biografisi, 3.C., s.879 vd.) "Sultan Vahideddin'in olu ehzade mer Faruk Efendi..." (H.H.Ceylan, Byk Oyun,1.C, s.78) H.H.Ceylan, Vahidettin'in milli mcadeleye katksn kantlamak iin "yzlerce belge taradn" iddia ediyor (Byk Oyun, 1.C., s.87) ama mer Faruk Efendinin Vahidettin'in olu olmadn bilmiyor. Bu nasl belge tarama, bilgi toplama? mer Faruk, Veliaht Abdlmecit'in oludur, Vahidettin'in de damad. "K. Karabekir Paa, M. Kemal'den daha yksek rtbeye sahipti." (GRYT Ansiklopedisi,1.C, s.359, resim alt) M.Kemal 1 Nisan 1916'da, K.Karabekir ise 28 Temmuz 1918'de mirliva (paa) olmulardr. (KA Gnl, s.49; N.Baycan, eitli Cephelerde K.Karabekir, s.451, AAMD, say 11/Mart 1988) Demek ki GRYT Ansiklopedisi yazarlarna gre, 27 ay sonra terfi eden, daha yksek rtbe sahibi oluyor. Aferin! "Birinci Dnya Sava'nn insan zayiat 371.508.686 kii idi." (A.Dili pak, CG Yol, s.280) Huy cann altndadr. Bu abartma huyunu, M.Kemal'e verildii iddia edilen altnlar ile stiklal Mahkemelerince verilmi idam kararlarnn says konusunda da greceiz. "... ngilizler, stanbul'dan 676 siyasi tutukluyu Malta'ya srd." (A.Dilipak, CG Yol, s.43) Srlenlerin tamam 144 kii. Tam liste, B.N.imir'in Malta Srgnleri kit abnn 415-420. sayfalarnda var. Dilipak, Malta'ya srlenleri, be kat fazla gsteriyor. "Erzurum'da da Felah- Vatan grubu almalarna balad. (A.Dilipak, CG Yol, s.58) 'Felah- Vatan', Mdafaa-y Hukuku milletvekillerinin, 6 ubat 1920'de, stanbul Mebusan Meclisi'nde kurduu grubun addr. (KA Gnl, s. 131) Bir meclis grubunun ubesi olmaz; stanbul'daki grup hafta sonu tatili iin Erzurum'a gelmi de olamaz, nk yolculuk gidip gelme otuz gn sryor. Dilipak'n Erz urum'da almaya baladn iddia ettii bu grup da ne ? Anlayan beri gelsin!36
de
bi
an
_8
"Said-i Nursi birinci Mecliste, vatann kurtarlmas yolunda alan aktif bir milletvekilidir!" (A.Dilipak, CG Yol, s.62) 'Yanllklar Komedyas' tam gaz sryor: .Said-i Nursi TBMM'nde milletvekili olarak hi bulunmam, sadece 9 Kasm 1922 gn, 2. oturumu dinleyici locasndan izlemitir. (ZC, 24.C, s.439)37 "11 Nisan 1920'de Osmanl Meclis-i Mebusan fiilen kapand." (A. Dilipak, CG Yol, s.65) Osmanl Meclis-i Mebusan, 11 Nisan 1920'de fiilen deil, Vahidettin'in ayn tarihli iradesiyle, resmen ve hukuken kapatlm ve bu karar zorla uygulanmtr. Milletvekilleri stanbul Muhafz M.Natk Paa ve beraberindekiler tarafndan datlr ve kaplar kilitlenir. (Jeschke, TKS Kronoloji I, s.98; .M.K.nal, Son Sadrazamlar, s.2057-2058)38 "18 Nisanda, Dzce isyan balad. Dmana kar savamak, daha ok i isyanlara kar koymak amacyla Ankara'da Kuvve-yi nzibatiye kuruldu." (A.Dilipak, CG Yol, s.65) Ankara'da 'Kuvve-yi nzibatiye' adyla bir birlik, hibir zaman kurulmamtr. 18 Nisan gn 'Kuva-yi nzibatiye' adn tayan bir birlik kurulmutur ama Ankara'da deil stanbul'da, dmana kar savaan milli kuvvetleri tepelesin diye ve Vahidettin'in de imzasn tayan bir kararname ile. (TH, 6.C., stiklal Harbinde Ayaklanmalar, s. 120) "Cumhuriyet Halk Frkasna kar Serbest Frkay kuran Kazm Karabekir Paa..." (A.Dilipak, CG Yol, s.80) Tarih merakllarnn artk kahkahalarla gldklerini tahmin ediyorum. Genler iin not: K. Karabekir Paa, Serbest Frkann deil, 1924'te kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Frkasnn kurucularndan biri ve bakandr. Serbest Frka ise 1930 kurulacak olan bambaka bir parti, bakan da Fethi Okyar. "13 Eyll 1920'de M.Kemal, "Halklk Program" ad altnda bir bror hazrlad ve TBMM yelerine datt. Bu hareketi ile M.Kemal, Mdafaay Hukuk Cemiyetlerini, Cumhuriyet Halk Frkasna dntrme yolundaki ilk admlarndan birini atm oluyordu." (A.Dilipak, CG Yol, s.81) Dilipak, devletin kuruluuyla ilgili en nemli belgelerden birini, 'M.Kemal'in hazrlad bror' sanyor ve yle tanmlyor. Bir daha tekrarlamak ihtiyacn duyuyorum: Bunlar ne Osmanl tarihini biliyorlar, ne de Cumhuriyet tarihini. Yazarn bror sand Halklk Program, "Vekiller Heyetinin siyasi, itimai, idari, askeri grlerini hlasa eden ve idari tekilat hakkndaki kararlarn gsteren bir programdr". 13 Eyll gn TBMM'nde, hkmet beyannamesi ol arak okunur, tartlr ve karma bir kurula havale edilir. Karma Kurul, bu progr ama dayanarak bir anayasa tasars hazrlayacak ve ilk anayasa, uzun grmelerden sonra, 20 Ocak 1921'de kabul edilerek yrrle girecektir. Yani Halklk Programnn, Mdafaa-y Hukuk Cemiyetlerinin CHFna dntrlmesi ile hibir ilgisi yok.39 "Daha Mudanya Mtarekesinin zerinden 20 gn gemeden hilafet kaldrlm, hilafetin kaldrlmasnn zerinden 20 gn gemeden Lozan Kon-ferans ahmalarna balanmt." (A.Dilipak, CG Yol, s.119)40 u ie bakn! Yazar, o kadar nemsedii hilafetin kaldrld tarihi bile bilmi-
de
bi
an
_8
yor. Kendisine yardm olur umuduyla doru tarihleri bildiriyorum. Mudanya Mtarekesinin imzalanmas: 11 Ekim 1922! Lozan Konferansnn almaya balamas: 20 Kasm 1922! Hilafetin kaldrlmas: 3 Mart 1924! "1920 yl Mays ay bana gelindii zaman, ortalkta Yunanllarn da zmir'e bir karma yapacaklar sylentileri dolamaya balamt." (K.Msr olu, Hilafet, s.153) Yunan ordusunun zmir'e 1920'de deil, 15 Mays 1919'da ktn; K. Msrolu'nun bile bildiini sanyorum. Bu, herhalde bir dizgi yanl. Ama teki yanllarna bakarak diyebiliriz ki byle bir yanl, hazrette pek de yadrganmyor. Daha bu tr binlerce elendirici yanl var. Ama bunlar bir yana brakp, belli bal konular ele almak istiyorum. nce Vahidettin ve stanbul ynetiminin, Milli Mcadele'ye kar, nasl bir tavr takndklarn grelim. 4. Vahidettin ve D.Ferit hkmetleri hakknda baz n bilgiler 4/1. Anadolu'da durum
Anadolu ne durumdayd? Sessiz sedasz sava yaralarn m saryordu, yoksa kan glne mi dnmt? Konuyu yaymamak iin rnekleri Ege'den aldm. zmir'in igali ve igali izleyen krk gne ilikin birka rnek: 15 Mays 1919: zmir'deki askeri birlikler, Ali Nadir Paann emrine uyarak, zmir'e kan Yunanllara direnmezler, buna ramen o gn akama kadar Yunanllarn ve Rumlarn lgnlklar srer.41 Sonu: 500'den fazla subay ve er, ehit ve yaral; binden fazla sivil kayp; birok rza tecavz ve yamalama ol ay.42 Birka somut rnek: 1 zmir'de, Yunan askerleri, yokluundan yararlanarak evine girdikleri bir subayn eine tecavz ettikten sonra 4-5 yandaki kznn bikrini de parmakla bozarlar. (T.Yalazan, Trkiye'de Yunan Vaheti ve Soy Krm Giriimi, 1.C., s.16) 2. Kordonboyunda ehit edilen Yzb.Necati Beyin 8 yandaki olu, babasnn cesedi zerine kapannca, Yunanllar ocuu da snglerler. (N.Taalan, Ege'de Kurtulu Sava Balarken s.253) 3. zmir limanndaki gemisinden kyy (daha dorusu kym) seyreden bir ngiliz deniz subay, bu srada rhtmda 'su' diye inleyen yaral bir Trk erinin zerine melen bir Rum kadnn, askerin azna iediini grr. (D.Walder, anakkale Olay, s.92)43 Bu olaylar, Yunanllar igal snrlarn genilettike yaylp artacak, yerel yetkililerce de, srekli olarak stanbul'a bildirilecektir: 27_Mays 1919: Aydn igal edilir. Kym, yama ve kundaklama balar. 1. Birok mahalleden biri olan Cuma mahallesinde karlan yangn sonucu, 550 ev ve 30 dkkn kl olur. 50'nin zerinde l. (T.Yalazan, a.g.e., s.21 44) 2. Kulakszzade Mehmet Efendinin evine zorla girilir, kendisi, ei, kz ve kznn biri be yanda, teki 6 aylk olan iki ocuu, snglenerek ldrlr.
de
bi
an
_8
(T.Yalazan, a.g.e., s.22) 3. Yunan devriyeleri, Aa Kozdibi mahallesinden 18 yandaki..Hanma tecavz ettikten sonra, ellerini kesip diilik organna sokarak ldrrler. (T.Yalazan, a.g.e., s.27)45 29 Mays 1919: Ske'nin Yoran kynde ........ Efendinin evi yama edilir, eine kocasnn gz nnde tacavz edilir. (T.Yalazan, a.g.e., s.36) 4 Haziran 1919: Nazilli igal edilir. Tecavz, yama ve ldrme balar, ezan okuyan mezzinler kurunlanr. 1.Eraf ve memurlardan38 kii, zorla ehir dna gtrlp ldrlr, 2. Sonra da Yunan askerleri evlere zorla girerek yama ve tecavze giriirler, 3. Bu durumdan ikyeti olan bir kiiyi kuruna dizerler. (T.Yalazan, a.g.e., s.34) 12 Haziran 1919: Yunanllar Bergama'y igal ederler. ok ac olaylar sonucu seksen bine yakn Trk Bergama'dan g edecektir. (KS Gnl, 1.C., s.318) 17 Haziran 1919: Menemen kym. Kaymakam, jandarmalar ve bine yakn sivil ldrlr. (KS Gnl,1.C., s.327) 25 Haziran 1919: Balatk istasyonunda Yunan Muhafzlar tarafndan trenden indirilen slam yolcularn kadnlarna, erkeklerinin gzleri nnde tecavz edilir. (T.Yalazan, a.g.e., s.29 46) Kadir Msrolu bile diyor ki: "Mslmanlar, her ne pahasna olursa olsun, mukavemete mecbur kaldlar." (Yunan Mezalimi, s.190) F.Rfk Atay da Akam gazetesinde yle yazar: "...Sade dmana kar vatan deil, katile kar canmz koruyoruz." (Eski Saat, s. 100) Ama stanbul, halkn bu tepkisini, 'isyan' diye niteleyecektir! 4/2. Bu facialar karsnda stanbul ynetiminin 1919'daki tutumu Sadece kk bir blm aktarlm olan bu ac olaylar bilen stanbul yn etimi, bu durumda ne yapar? Yer yer direnie geen halka, hi olmazsa el alt ndan destek ve cesaret mi verir? Yazk ki hayr! Pek ksa bir sre bocaladktan sonra,47 direnii sndrmeyi kararlatrr. Ksacas, hem halkn rzna, namusuna, evine barkna, tarlasna tapanna, oluuna ocuuna, geleceine, devletin bamszlna ve onuruna sahip kmaz, hem de sahip kmak iin rpnanlara engel olmaya alr. te zmir'in igalini izleyen 40 gn iince, stanbul ynetiminin tutumunu belirten baz rnekler: Dahiliye Nazr Ali Kemal, Redd-i lhak ve Mdafaa-y Hukuk gibi yeni kurulan milli rgtlerin telgraflarnn ekilmesini yasaklar ve Yunanllarla atmaya balam olan milli kuvvetlerin bastrlp datlmas iin genelge yaymlar (18 Haziran 1919, R.Halit Karay, Minelbab ilel Mihrap, s.127; Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.43),48 Hkmet, igalin protesto edilecei stanbul mitinglerini yasaklar (KS Gnl, 1.C., s.261, 277; S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.307),49
de
bi
an
_8
D.Ferit hkmeti, 21 Haziran 1921 gnl kararyla Milli Mcadele'ye kar aka tavr alr: "Her ne ad ile olursa olsun, hususi birtakm tekilat kurulmasna ve halktan bu yolda mali ve bedeni isteklerde bulunulmasna, askeri ve mlki makamlarca asla meydan verilmemesi ve mteebbisleri hakknda takibat- edide icras (iddetli kouturma yaplmas)..." (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.388; kararn orduya tamimi: 8.7.1919, HTVD, say 2, belge no.34), Damat Ferit, Valiliin izni ile toplanan Erzurum Kongresini yasa d ilan eder, sivil ve asker her trl yetkilinin bu kongreyi nleyip datmas iin 20 Temmuz 1919'da emir verir ve zetle yle der: "Padiahmz Efendimiz Hazretlerinin arzu ve iradelerine ve vatann yksek menfaatlerine tamamiyle aykr olan bu hareketin engellenmesi..." (K.Karabekir, stiklal Harbimiz, s.84; Jeschke, ngiliz Belgeleri, s. 137; F.Kandemir. M.Kemal, Arkadalar ve Karsndakiler, s.111), D.Ferit hkmeti, 29.7.1919'da, M.Kemal ve Rauf Beyin tutuklanmasn kararlatrr (Jeschke, ng. Belgeleri, s.138; Gkbilgin, M. M. Balarken, 1.C., s.170; S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.478),50 Dahiliye Nazr Adil'in demeci: "zmir'de ete tekil edenleri datmak iin icab ederse askeri kuvvete mracaat edeceiz." (2 Austos 1919, KS Gnl, 2.C., s.28) Dahiliye Nazr Adil, 8 Austos 1919'da u genelgeyi yaymlar: "Tekilat- Milliye ad altnda toplanan kuvvetlerin gecikilmeksizin datlmas..." (Jeschke, ng. Belgeleri, s.140) Gazetelere de u demeci verir: "zmir'de ete tekil edenleri datmak iin icap ederse askeri kuvvete mracaat edeceiz." (KS Gnl, 2.C., s.28), Dahiliye Nazr Adil, 13 Austos 1919'da Balkesir Kongresi'nin datlmasn ister; bu emre dayanarak zmir Valisi Kambur zzet, kongrenin ncl erinden H.Muhittin arkl'nn tutuklanmas iin u emri verecektir: "...ellerine kelepe vurularak adi bir sulu gibi gzetim altnda stanbul'a gnderilmesi." (KS Gnl, 2.C., s.48; H.M. arkl, Balkesir ve Alaehir Kongreleri, s.32), Dahiliye Nazr Adil, 13 Austosta, Denizli Mutasarrflna verdii emirle Alaehir Kongresi'nin de engellenmesini isteyecektir (H.M.arkl, s.242; Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.57), Dahiliye Nazr Adil ve Harbiye Nazr Sleyman efik Paa, Sivas Kongresinin datlmas iin 3 Eyll 1919'da, yeni Elaz Valisi Ali Galip51 ile Ankara Valisi Muhittin Paay grevlendirirler (K.Karabekir, stiklal Harbimiz, s.202; .Turan, s.211, 247, 250; S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.555 vd.),52 ete kurmak, kongre toplamak, direnite bulunmak gibi etkinliklerin nlenmesi iin Tahkik Heyetleri oluturulur (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.447 vd., 550), Jandarma Genel Komutan Kemal Paa, Bat Anadolu'ya gelerek, Kuva-y Milliye'yi datmaya alr (TH, 2.C., 1.ksm, s.164 vd.),53 Vahidettin, Erzurum'a Vali atanan Reit Paaya yle der: "Birtakm celali ekiyas tredi ise de bunlar imha edilecektir." (1919 Temmuz sonu, K.Karabekir, stiklal Harbimiz, s.145),54 Vahidettin, 20 Eyll 1919'da yaymlad beyanname ile hkmetin bu uy-
de
bi
an
_8
5. Vahidettin'in vatanseverliinin kant olarak ileri srlen olaylar Vahidettincilerin gsterdikleri rnekler, genel olarak Ali Fuat Trkgeldi'nin anlarna dayanmaktadr. Hepsini eksiksiz olarak aktaryorum:
"[Franszlarn baz sultan ve ehzade evlerinin boaltlp kendilerine verilmesini iste meleri zerine, Ali Fuat Trkgeldi alar. Vahdettin ertesi gn der ki:] 'Bence Al-i Osman'n mlkne girdikten sonra, snrda bir kulbeye girmekle benim sarayma girmek arasnda bir fark yoktur.' " (s. 176) "[Ali Fuat Trkgeldi'nin, Bosna ve Hersek Mslmanlarnn yardm istekleri, Urla'da Rumlarn yaptklar kym, Burdur'a yerletirilen ve evleri Ermenilere geri verilince a ve sokakta kalan Vanllarn yaknmalar hakkndaki yazlar okumas zerine...] Zat- ahane gzlerinden ya gelerek, ' Dn siz alyordunuz, bugn de ben alyorum. Ne yapaym? Buna beeriyet kuvveti, hatta nbvvet (nebilik) kuvveti bile kfi gelmez. Ancak uluhiyet (Tanr) kuvvetine muhta.' dedi." (s.176,177)
de
gulamalarn savunur, milli mcadeleyi hazrlayan ve devamn salayan btn etkinlikleri knar, iyi bir bar andlamas yaplacan vaad eder (!) ve D.Ferit hkmetine gvenilmesin! ister (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.581; K.zalp, Milli Mcadele, 1.C., s.58).55 Hepsi sonusuz kalan bu ksteklemeleri, Damat Ferit hkmetleri, Hrr iyet ve tilaf Partisi56 ve ngilizlerin destekledii yerel ayaklanmalar ve olaylar izleyecektir. Adapazar olaylar (Ekim 1919 57), eyh Recep olay (18 Ekim 191958), Birinci Anzavur Ahmet Ayaklanmas (25 Ekim-30 Kasm 191959), Birinci Bozkr Ayaklanmas (27 Eyll-4 Ekim 191960), kinci Bozkr Ayaklanmas (20 Ekim-4 Kam 191961). stanbul ynetiminin, sonuna kadar Milli Mcadele'ye kar, bu tutumu s rdrdn ilerde greceiz.62 Sormak hakkmzdr: Bu Hkmdar,63 bu hkmet64 mi halktan ve Milli Mcadeleden yanayd?65 Bu Hkmdar m Milli Mcadeleyi planlam ve M.Kemal'i Anadolu'ya gndermiti? Esat (leri) Hoca,1919'da, Nasihat Kurulu'nun Bakan ehzade Abdrrahim Efendiye yle demitir: "Millet bizim yolumuzdadr. Sizin yolunuzda kimsecikler yrmez!"66 Gerekten de Anadolu halk, ancak birka belirtilmi olan bu eit engelleme, sindirme, datma, yok etme giriimlerine ramen, stanbul ynetiminin teslimiyeti ve ibirliki politikasn benimsemeyecek, milliyetilerin at zor ama onurlu yoldan yryecektir.67 Durum bu. Ama .Vahidettinci tarih yazclarnn hibiri bu olaylardan sz etmiyor, onun yerine, Vahidettin'in vatanseverliini kantlamak iin trl masallar uy durmaya, ocuka senaryolar yazmaya, ksacas sahte bir tarih retmeye alyorlar.
bi
an
_8
"[26 Mays 1919'da, 1.Saltanat rasn atktan sonra] Abdlmecit Efendi, koltuuna girerek, orta kattaki zel dairelerine dnmek zere melul ve mahzun bir halde servis merdivenlerin68 den inerken, Sultann iki gznden ya akp 'Karlar gibi alyorum!' diyordu." (s.216. Hatrlaya69 canz gibi toplantya girmeden nce de baylmt. ) "[Yldz sarayndaki zel dairesinde kan yangn zerine alayan bekiye:] Vahdettin, 'Benim milletimin oca yanyor, ben onu dnyorum, kendi evim yanm, ne ehemmiyeti var?' 70 dedi." (s.227)
Ali Fuat Beyin anlatt olaylar bu kadar.71 Tann drstlnden kimsenin kukusu bulunmuyor. Ama bu rnekler, Vahidettin'in vatanseverliini kantlar m, kantlamaya yeter mi? (1) Sultan Vahidettin'in yenilgiye, halkn aresizliine, zmir'in igaline, Sevres Andlamasna hi zlmediini iddia eden yok. Duygusuz bir insan bile bu olaylara kaytsz kalamaz. Ama zlmek baka, doru dnp gereini ya pmak, bunun iin zahmeti ve tehlikeyi gze almak baka eydir. (2) Zaten Vahidettin, bu olaylara zlmedii iin deil, teslimiyetilii setii ve yanl bir yol tutarak, tahtn ve hanedan hukukunu korumak iin Milli Mc adele'yi engellemeye ve sndrmeye alt iin sulanyor.72 Bu alayp szlanmalarnn dnda, vatan ve milletseverliini belirtecek bir aklamas, basna yansm ya da kayda gemi hibir jesti yok. Vahidettin sarayndan kp da bir hastaneyi, yurdu, okulu, askeri birlii ziy aret etmi, bir tek gaziyle,73 hastayla, yetimle, Rumeli ya da Ege gmeniyle ilgilenmi midir? Hayr! Hi moral ve umut verici bir aklama yapm mdr? Hayr! Onca ocuunu ehit vermi olan milletine, bir kez olsun teselli edici, gnl alc, umut verici bir cmle sylemi midir?74 Hayr! Anadolu'nun kazand herhangi bir baary kutlam mdr? Hayr! Sz gelii, Kars' geri alan Dou Cephesi birliklerine olsun, bir selam yollam mdr? Hayr! Ege'de ve Marmara'nn dousunda Yunanllar, her gn cinayet ilerken, rza geerken, ezan ok uyanlara ate edip elenirken,75 bu davranlar hi protesto etmi midir?76 Hayr! Mesela Antepliler, Marallar, Urfallar, Adanallar, Mersinliler, Fransz ve Ermenilere kar namus kavgas verirlerken, desteklemek bir yana, hi olmazsa bu olaylarla ilgilendiini gsterir bir tek aklamas olmu mudur? Hayr! ngilizler yakaladklar Kuva-y Milliyecileri asarken77 sesini karm mdr? Hayr! Yunan ordusunu 'Halife'nin ordusu' olarak gsteren propaganday yalanlam mdr? Hayr! Tavrn, bu blmn 13., 14. ve 15. paragraflarnda, belgeleri ve kendi itiraflar ile greceiz. Baz Vahidettinciler ile hanedana sayg duyanlar, bu alayp szlanma sahnelerinin yetersizliini iyice kavram olmallar ki vatanseverliini dorular um uduyla iddia daha ileri sryorlar. imdi bu ek iddialar grelim: K.Msrolu diyor ki:
"Daha tahta kt gn, Eba Eyyb-l Ensari hazretlerinin trbesinde yaplan geleneksel kl kuanma treninde, o trenin vekar ve gereini unutarak, hngr hngr alyordu. Vatan snrl arndan gelen yenilgi haberlerinin derin strab ile kvranarak, 'Bugnler iin mi kl kuanyoruz?'
de
bi
an
_8
diyordu. Devrin ba gklerde din adam eyh Snusi hazretleri tarafndan yaplan bir dua ile ke ndisine Hazret-i mer'in klc taklrken o, alamaktan treni izleyemez hale gelmi ve Yaver mer Paann, bu tavrn padiahlk vekar ve mehabetine yakmayaca husususundaki niyazn (yalvarn) kulana fsldamasyla kendine gelebilmiti." (S.Mcahitler, s.45)78 Bu iddia btnyle uydurmadr.
Dorular: 1. Vahidettinin kl kuanma trenini anlatan sadece drt kaynak var: Vahidettinin Baktibi Ali Fuat Trkgeldi, Bamabeyncisi Ltfi Simavi ve damad .Hakk Okday gibi grg tannn anlar ve treni gazeteci olarak izl eyen R.Eref naydnn ki Saltanat Arasnda adl kitap.79 Drt kitapta da, kl kuanma treninde Vahidettinin aladna ilikin tek kelime bulunmuyor. (A.F.Trkgeldi, Grp ittiklerim, s.146; L.Simavi, Osmanl Saraynn Son Gnleri, s.400; i.H.Okday, Yanyadan Ankaraya, s.352) 2. Msrolu da iddiasn bir kaynaa dayandramyor, nk bunlardan baka kaynak yok. Muhayyilesini altrm. 3. Bu sahnenin uydurma olduu, ayrntlardan da belli: a. Padiahlar, tahta ktklar gn, kl kuanmazlar. Kl kuanma treni, daha sonra yaplr. Nitekim Vahidettin de 4 Temmuz 1918'de tahta km ama kl kuanma treni 30 Austos 1918 gn yaplmtr.80 Ksacas Vahidettin'in, "tahta kt gn kl kuand" ifadesinin gerekle de, Osmanl tresiyle de bir ilgisi bulunmamaktadr.8* b. O tarihte, Padiah daha hngr hngr alatacak bir durum da yok. Suriye ve Irak cephelerinde durgunluk sryor. Douda ise Osmanl birlikleri, dolu dizgin Kafkasya ve ran iine ilerliyorlar. Batda da henz yakn bir tehlike grnmyor. Vahidettin'in ilk Hatt- Hmayunu da, ordu ve donanmaya beyannamesi de, bu yzden olduka iyimserdir.82 Yenilgi ve tehlike haberleri, Eyll ortasndan sonra yamaya balayacaktr. c. Msrolu, 'Yaver mer Paa' diyor, dorusu 'mer Yaver Paa'dr. Hazret, galiba bu sralama yanl yznden, ad mer Yaver olan paay, Padiahn y averi sanyor. Yaver olmad gibi kl kuanma treni srasnda, ne sarayda grevlidir, ne de hkmette; zmir'de oturmakta olan emekli bir paadr. lk defa Ocak 1919'da, yani kl kuanma treninden 4 ay sonra, Tevfik Paann 2. Hkmetinde Harbiye Nazrlna atand iin yollanan zel bir deniz aracyla stanbul'a getirtilecektir.83 Vahidettin'in Bamabeynciliine ise, 31 Mart 1919'da atanr. (Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.24) d. Hanedan ileri gelenleri ile Baktip, Bamabeyinci, Bayaver ile teki saray mensuplar ve devlet ileri gelenlerinin bulunduu kurall bir trende,84 resmi grevi olmayan emekli bir paann, Padiahn yanna sokulup da kulana, "bu tavrn padiahlk vekar ve mehabetine yakmayaca hususundaki niyazn fsldamas" ise hi mmkn deildir. Byle bir masal, yazarn, Osmanl saray terifatn da, kl alay trenini de hi bilmediini gsteriyor. Bu uydurmalar okuyup da inananlara ne yazk!85 K.Msrolu'nun ve kopyacs H.H. Ceylan'n yazlar, Vahidettin ve dnemi ile ilgili bir aratrma yapmadklarn, olaylar srasn bile bilmediklerini belli
de
bi
an
_8
ediyor.86 Yceltmeye altklar Vahidettin konusunda dahi bu kadar gevek, stnkr, geliigzel davranan bu kimselerin, Kurtulu Sava hakknda ciddi bir aratrma yapm olmalar dnlebilir mi? Yapmadklar iin de rahat rahat uyduruyor, kaydryor, saptryor, gerekleri alt st ediyorlar. Bu tr tarih Zati Sungurluklarna, ok tank olacaz. Ali Nuri ve 1.Hakk Okday kardeler de bu konuda bz iddialar ileri sryorlar. kisi de Tevfik Paann olu ve Vahidettin'in yaveri; .Hakk Okday ayrca Saray Kurmay Bakan ve Vahidettin'in damad. N.F.Ksakrek'in yazdna gre, "zaman zaman Padiaha, harita zerinde askeri bilgj verdiini anlatan" Ali Nuri (Okday) Bey, "[Vahidddin] 'her zafer haberini alnda kr secdesine varmakta ve saadetinden umaktadr' demi." (Vahidddin, s.192)87 Bu bilgiye inanmak ok zor. nk: (1) Bayaver Naci Bey, 15 Nisan 1920'de, Damat Ferit'in basks sonucu grevden uzaklatrlm88 ve yerine Avni Paa atanmtr. Sonuna kadar Vahidettin'e bal kalan Avni Paa bile N.F.Ksakrek'e, 'Vahidettin'in her zafer haberi alndnda kr secdesine kapandndan' sz etmiyor.89 .Hakk Okday da sadece sevindiini kaydetmekle yetiniyor ki bu ifadenin de doru olmadn greceiz. (Yanya'dan Ankara'ya, s.388) (2) Saray Kurmay Bakan .Hakk Okday, saraydaki kk kurmay tekilatn ve Vahidettin'e askeri durum hakknda nasl bilgi verdiini anlatrken, kardei Ali Nuri'den hi bahsetmiyor, yalnz yardmcs Yzba Neet'in (Bora) adn veriyor.90 (s.347-349) Hakl. nk Ali Nuri'nin asl grevi Harp Akademisinde retmenliktir. Nitekim Ali Nuri'nin olu efik Okday yle yazyor: "Babam Ali NuriBey, bir taraftan Harp Akademisindeki grevine devam ediyor, dier taraftan Sultan Vahidettin'in yaveri bulunuyor, ayrca da akamlar Alman firmalar ile mektuplayor, serbest i hayatna atlmak iin ilk denemelerini yapyordu." (Son Osmanl Sadrazam ve Oullar, 8.Blm, Milliyet, 28 Aralk 1988; R.Orbay'n anlarndan, Genelkurmay'da da alt anlalyor: Y.Tarihimiz, 1.C., s.116, 144 vd.) Yani pek gezegen biri olup ara sra sarayda bulunmaktadr. .Hakk Okday, 28 Ocak 1922'de milliyetilere katlmak zere, kaynpederi Vahidettin'den ve einden gizli olarak Anadolu'ya geip orduya katlacaktr. (Yanya'dan Ankara'ya, s.388, 416)91 (3) Bu hale gre, A.Nuri'nin, ancak bu tarihten sonra Vahidettin'e, zaman z aman askeri bilgi verdii dnlebilir. Ama .Hakk'nn ayrld tarihten sonra da, tek sava ve zafer var: Byk Taarruz! Oysa Vahidettin, bu zafer dolaysyla kr secdesine kapanmak bir yana, hkmetin ricasna ramen, milli orduyu kutlamam, hkmetin kutlamasn da uygun grmemitir. (BTTD,Ekim/1967; Jeschke, TKS Kronolojisi I, 14 Eyll 1922, s. 194) Tersine, bu zaferdendolay byk endieye kapldn greceiz. (4) Zaten Vahidettin bile, Milli Mcadeleye ancak 1921 ylnn sonuna doru taraftar olduunu ileri srmektedir, yani Milli Mcadele dze ktktan sonra. (14. paragrafta aklamas var) Ama bu ifadesinin, gereklerle uyumadn da belgeleri ile greceiz.
de
bi
an
_8
Ksacas, Ali Nuri'ninki, gereklere denk dmeyen bir yal ans. lerde, bir ansn daha okuyacak, anlarn anlatt sradaki zihinsel durumunu daha iyi anlayacaz. .H.Okday da, anlarnda eski kaynpederine vefal davranarak, btn kusuru Damat Ferit'in zerine ykp Vahidettin'i korumaya almaktadr. Diyor ki: "Sultan Vahidettin, yle sanld gibi Milli Mcadele'mizin, dman o rdular tarafndan yok edilmesini katiyen arzulamaz, bilakis zaferi drt gzle beklerdi." (s.388) (1) .H.Okday, Tarih ve Toplum dergisinin yazar Ar nan'la ubat 1975'te yapt ve banda alnm bir konumasnda ise, u ansn anlatyor: "[Babam, Londra Konferans'ndan] stanbul'a dndkten sonra Padiah Vahideddin, 'Paa ne yaptnz? Siz sz Anadolu heyetine braktnz!' dedi. Babam da, 'Burada Anadolu-stanbul diye ayracak bir ey yok. Biz hepimiz ayn memleketin ocu klaryz. Eskiden padiahlar baa geer ve dmana kar harp ederdi. Zat- ahanenize de bunu tavsiye ederim.' demi; onun zerine Sultan Vahidettin ne dese beenirsiniz? 'Ya Veliaht Abdlmecit yerime geerse?' Yani Vahidettin, taht dnd, memleketi dnmedi." Ar nan soruyor: "Ama te yandan da 'Anadolu'daki memleketi kurtarma mcadelesini tasvip ediyordu (doru buluyordu)' diyordunuz?" 96 yandaki .H.Okday yle bir cevapla iin iinden kmaya alyor: "Evet... Acaip karakterli bir adamd." (Tarih ve Toplum, s.58, 5.say, Mays 1984) (2) .Hakk Beyin, ne Vahidettin lehindeki szleri gerei yanstyor, ne aleyhindeki szleri. Vahidettin, Milli Mcadeleyi cokuyla izliyor olsa, hi olmazsa hareketsiz kalr, kar tavr almazd. Tevfik Paa gibi kapkulu biri de, Padiaha yle cevap veremez, Vahidettin gibi cin fikirli biri ise, "Ya Abdlmecit benim yerime geerse?" gibi pek ilkel ve ocuka bir mazeret ileri srmez. Tevfik Paann Londra Konferansnda, sz Anadolu heyetine brakt da doru deildir.92 imdi sra, Vahidettin'in vatanseverlii hakkndaki nc ve en nemli iddiada: Milli Mcadeleyi Vahidettin planlam ve M.Kemal'i yetki ve para ile donatarak Anadolu'ya yollam. Bu, btn Vahidettincilerin ortak iddias, daha dorusu ryas. Hanedana sayg duyanlarn, son padiah Vahidettin'i 'hain' sfatndan temizleme abalarn anlyorum. Eer Vahidettin, M.Kemal - ngiliz oyununun kurban olmu ve hizmetleri rtbas edilmise, bu abalara btn yreimle katlrm. Balangta da sylemitim, amacm gerei savunmak. Ama sylentiye, dedikoduya, uydurma anlara, varsayma ve sahte belgelere dayanlarak, olsa olsa yntemiyle, tahminle, ilhamla, nyargyla, teville, maksada, istee ve keyfe gre yazlan eye, tarih deil, masal bile denemez. nk masal dahi kendi mant iinde tutarl olmak zorundadr; masal olduu da ba ndaki tekerleme blmyle drste belli edilir. Tarihi Fustel de Coulanges, rencileri eski olaylar hakknda bir hkm vermeye yeltendikleri zaman yle dermi: "Bir kt paras (belge) var m? Baka sz dinlemem!"93
de
bi
an
_8
Bu cmle ada tarih yntemini de zetlemektedir. Vahdettinciler de bu son iddialarn kantlamak iin baz belgeler ve tanklar gsteriyorlar. Geri imdiye kadar ileri srdkleri iddialarn, tarih asndan hibir deer tamadklarn grdk. Ama bu sefer ok kesin konuuyorlar. Sz gelimi, GRYT Ansiklopedisi, bu konudaki belgelerin 'cerh edilmez' (rtlmez) nitelikte olduunu yazyor. (1.C., s.10) ddialar, tanklar ve u rtlemez olduu ileri srlen belgeleri grelim. 6. Vahidettin ve Kurtulu Sava Bu konuda ileri srlen iddialar, eitli balklar altnda toplayarak sunuyorum. 6/1. Milli Mcadele'yi ilk dnen ve planlayan Vahidettin imi "VI Mehmet Vahideddin Han, Anadolu'da milli bir kuvvet hazrlamay dnm ve bu kuvveti meydana getirmek iin yaknnda bulunanlarn telkini ile yaverlerinden M.Kemal Paay geni bir yetki ve zel bir talimatla galip devletlerin stanbul'da bulunan temsilcilerinin bilgisi dnda,, gizlice Anadolu'ya gndermitir." (Mevlanzade Rfat, Trkiye nklabnn Yz, s.209) Bu konudaki birok iddiann ilk kayna, 150'liklerden ve Birinci Blmde baz marifetlerini rendiimiz Mevlanzade Rfat'n 1929'da Halep'te baslan 1993'te Trkiye'de de yaymlanan, M.Kemal ve Kurtulu Sava aleyhindeki kitab' dr. Yalan, yanl ve martaval yn bir laf orbas. ki yanlna deineyim: M.Kemal, galip devletlerin temsilcilerinin bilgisi dnda, gizlice gnderilmemitir. 94 Bandrma gemisinin, igalcilerin kontrolnden getiklerini, yani gidiin gizlice olmadn da M.Kemal aklamtr.95 "[zet]... 'Sevres sulh projesi' teklifini alnca, buna kar ilk tedbirleri dnp planlayan, bunun iin M.Kemal Paay olaanst yetkilerle donatp Anadolu'ya gnderen [Sultan Vahideddin'dir]." (K.Msrolu, Sarkl Mcahitler, s.33) Msrolu, Mevlanzade'nin iddiasn dorulayp sslemek isterken, yine gerei ters yz ve olaylar srasn da tepe taklak ediyor. nk M.Kemal stanbul'dan 16 Mays 1919'da ayrlm, 'Sevres sulh projesi' ise Osmanl hkmetinin temsilcisi Tevfik Paaya, tam 360 gn sonra, 11 Mays 1920'de, Paris'te teslim edilmitir.96 "Yunanllarn zmir'e Mttefiklerin izniyle bir karma yapacaklar hakknda sylentiler duyulmaya balanmt. Sultan Vahideddin, ufukta beliren ko rkutucu tehlikelere kar, Anadolu'da bir mukavemet (direni) hareketi dnp, bunu tepesindeki igal kuvvetlerine ramen en dikkatli bir ekilde planlad." (K.Msrolu, Osmanoullar'nn Dram, s.79) K.Msrolu ilk gerekenin tutarszln grnce, yeni bir senaryo yazmak gereini duymu. Bu sefer devreye Yunan tehlikesini sokuyor. Ama ilerde, Yu-
de
bi
an
_8
Saray ve hkmet, Milli Mcadele'ye kar grnecek, bylece ngilizler uyutulacakm. Bunu Samiha Ayverdi, tatl tatl yle aklyor: "...stanbul ve Ankara, iki hasm (dman) pozunda, kar karya olacaktr... Bu oyun, dmana kar Anadolu ile el ele, bir siyasi komplo, bir ince politika olarak balatlm, Padiah ve stanbul Hkmeti, bu oyunu byk bir ciddiyet ve teatral bir kudretle oynamlardr." (3.C., s.191,193; ayrca K.Msrolu, Osmanoullar'nn Dram, s.80) Ama o fetvalar, o isyanlar, o Anzavur, o Kuva-y nzibatiye, o idam kararlar, o Yunanllar desteklemeler, o milliyetileri tepelemek iin ngilizlere trl trl nerilerde bulunmalar, bunlarla ilgili binlerce belge, tank, Vahidettin'in kendi itiraflar filan nedir? Eer bu bir oyunsa, buna olsa olsa Kanl Nigar oyunu denilebilir. Bu acmasz oyunun kanl ayrntlarn ilerde okuyacaz. 6/3. Plann uygulamaya konulmas
de
6/2. Vahidettin'in plannn z neymi?
bi
nan tehlikesini de kesinlikle ve stne bastra bastra reddettiine tank olacaz. Bu gerekesi uydurma ve biri tekini tutmaz iddialarn esin kayna, M.Kemal'in anlarnda geen, bambaka anlamdaki bir cmledir. M.Kemal, Vahidettin'in kuku uyandran bir sorusu zerine, yle dndn anlatyor: "Bu son cmle bende bir phe uyandrd. Demek ki yarn Padiahn yle bir hareket yapmak ihtimali vardr ki ordunun vatanperver (vatansever) kumandan ve zabitleri mteessir olabilir (zlebilirler). Zat- ahane (padiah) beni kandrarak, vastamla (araclmla) onlardan emin olmak istiyor... Padiahn verilmi bir karr olmal idi."97 Msrolu, Vahidettin'in aleyhinde olan bu son cmleyi, Vahidettin'in bir plan olduunun kant diye kullanyor: "Bu szler, Sultan Vahideddin'in zihninde bir plan mevcut olduunu... gsteriyordu." (K.Msrolu, Lozan, 1.C., s.180; Hilafet, s.151) Vakkasolu da duraksamadan K.Msrolu'nu izliyor:98 "Bizzat M.Kemal Paann da hatralarnda anlatt gibi, bu grmeden nce, Padiahn verilmi bir karar vardr." (V.Vakkasolu, Son Bozgun, 1.C..S.87) Ama Vahidettin'e o kadar yakn olan Baktip Ali Fuat Beyin anlarnda Vahidettin'in byle bir karar olduunu belirten, Milli Mcadele'yi planlad umudunu veren bir tek cmlecik, minnack bir ipucu bile yer almyor. Olsa yazard. Zaten Vahidettin de, bu iddialar aka yalanlyor; bu blmn 14. ve 15. paragraflarnda, aklamalarn okuyacaz. Biz yine de, 'hibir iddia gizli kalmasn' diyerek, iddialar gzden geirmeye devam edelim.
an
_8
Bu konuyla ilgili iddialar da unlar: 6/3.1. M.Kemal'i Anadolu'ya gndermek iin igalcilerin gzlerini boyamaya ynelik, gstermelik bir ;grev uydurulmu Bu gr ileri srenler: Mevlanzade Rfat, Trkiye nklabnn Yz, s.234; K. Msrolu, S.Mcahitler, s.48; Hilafet, s.154; GRYT Ans. 1. C. s.167; H.H.Ceylan, Byk Oyun, l.C, s.24 vb. Bu yazarlara gre, 9.Ordu Mfettilii, srf bu ama iin kurulmutur. Btnyle yanl. O srada, orduyu mtareke koullarna gre yeniden dzenlemek iin almalar yaplagelmektedir." Osmanl Genelkurmay, ordu komutanlklar kaldrld iin dorudan Genelkurmaya bal durumda kalan 9. Kolorduyu,100 kurulacak Ordu Mfettilii emrinde toplamay kararlatrr.101 lk olarak, 2.Ordu Komutanlnn ad, 28 Aralk 1918'de, "Yldrm Ktalar Mfettiliine evrilir ve 2 ubat 1919'da da Cemal Paa (Mersinli) bu mfettilie atanr.102 ngiliz Yksek Komiseri Amiral Calthorpe'nin bir notas zerine, birinin de douya gnderilmesi gerekir ve bu grev iin M.Kemal seilir. Bunun zerine, Genelkurmay 2.Bakan Kazm Paa'nn nerisi ile sz konusu tasarnn bir paras daha, bu frsattan yararlanlarak, 9.Ordu Mfettilii geici adyla uygulamaya geirilecektir.103 M.Kemal bu grevi kabul etmeseydi, yerine bakas gnderilecekti. nk notada deinilen sorunlar zmek, ilerde aklanaca zere, saray ve hkmet iin de byk nem tayordu. 6/3.2. M.Kemal'i bu greve Vahidettin semi "Padiah., bu plan gereince, M.Kemal'i, i asayiin dzeltilmesi gibi gstermelik bir amala, ordu mfettii sfatyla gndermeye karar verdi." (K. Msrolu, Hilafet, s. 154) "M.Kemal Paay bu harekete memur eden insan, Sultan Vahided-din'dir. [..] Bu durum bir trl yazlamyordu... Halbuki gerek Birinci Byk Millet Meclisi'nde ve gerekse Erzurum Kongresinde bu hususta pek ok tartmalar olmutur."104 (K.Msrolu, S.Mcahitler, s.48) "Bu cmleden olarak yaverlerinden M.Kemal Paay geni yetki ve i mknlarla donatarak Anadolu'ya gnderdi. te yakn tarihimizde 'Milli Mcadele' ad verilen Trk-Yunan muharebesi105 ve onun sonucu olan zaferin gereklemesini salayan hareketlerin ilki ve en nemlisi budur. Bu da Sultan Vahideddin'in eseridir." (K.Msrolu, Osmanoullar'nn Dram, s.79) "Vahideddin'in, M.Kemal'i Anadolu'ya gnderen ve stn yetkiler ver erek iini kolaylatran, hatta ifa ettii vazifeyi salayan insan olduunu, vicdan rahat iinde ehadet edebiliriz." (V.Vakkasolu, Son Bozgun, 1.C., s.147)
de
bi
an
_8
"M.Kemal Paaya gvenerek.. Anadolu'nun kurtuluu iin Samsun'a gnderme fikri tamamen Halife-Sultan Vahideddin'e aittir." (H.H.Ceylan, Byk Oyun, 1.C., s.24) Bu konudaki tanklar dinleyelim. Birinci tank, Radi Azmi Yeen.106 R.A.Yeen'in Sabahattin Selek'e verdii bilgiye gre, San Remo'da, sabk Sultan kendisine demi ki: "Samsun'a bir mfetti gnderileceini renince, yaveranmdan (yaverlerimden) erkan- harp mirlivas (kurmay tugeneral/tmgeneral) M.Kemal Paay da namzedler (adaylar) meyannda nazar- itibare alnz (arasnda dikkate alnz) diye ikaz eyledim (uyardm)." (S.Selek, Anadolu htilali, s.212) (1) M.Kemal Paaya verilen grev, yle igalcilerin gzn boyamak iin ortaya atlm, Vahidettin'in plan gerei uydurulmu bir grev deil. Byle bir greve ve bu grevi yrtecek birine gerekten ihiiya var. Bu y zden uygun biri aranyor. (2) Anya gre, ilk akla gelen M.Kemal deil, Padiah ilgililere onu da hatrlatyor, stelik Vahidettin'in de bir srar yok, sadece uyarda bulunmu. Ksacas, tann anlattklar, Vahidettincilerin bu konudaki iddiasn dorulamyor. kinci tank, Fevzi akmak'n ei Ftnat akmak. Fevzi akmak'n 24. lm yldnm dolaysyla, emekli Deniz Albay Yavuz Senemolu, Tercman gazetesine yazd bir yazda, Ftnat Hanmdan dinl edii bir any anlatm. An u: " 'Ftnat' demi mareal, 'yle bir ey biliyorum ki ortaya kp sylememe, bugnk tutumumuz ve davranlarmz uygun deil. Mecburum bu srr kendimle beraber mezara gtrmeye. Mtareke senesinde, bir Cuma selamlndan sonra Sultan Vahidettin beni huzuruna kabul etti. 'Paa' dedi, 'Durumu gryorsunuz. Bu iler ancak Anadolu'da tekilatlanarak kurtarlabilir. Bana Anadolu'da tekilat kurarak memleketi u karanlk durumdan kurtarabilecek paalarn bir listesini yapp getirin.' Ertesi Cuma yine selamlktan sonra huzura girip hazrladm listeyi verdim. Dikkatle okuduktan sonra bir mddet sustu. Sonra yar kapal gzleriyle ar ar, tane tane konumaya balad. 'Paa, M.Kemal Paa hrsz mdr?' 'Haa (hayr) padiahm.' 'Bir namussuzluu- ahlakszl var mdr?' 'Haa padiahm.' 'Beceriksiz ve kabiliyetsiz midir?' 'Hayr efendimiz. O hepimizden bilgili, kabiliyetli ve dinamiktir.' 'O halde niin bu listeye onun adn yazmadnz? ' Hi dnmeden cevap verdim:
de
bi
an
_8
nc tank, ankaya Kknde garson olarak alan Cemal Gran-da.109 Bu tan N.F.Ksakrek ileri sryor. stad dinleyelim: "Gazetemden evime bir telefon mesaj geldi. - Bir zat sizi grmek istiyor ve gayet mhim bir ifada bulunacan sylyor. u anda burada. Bu gibi mracaatlara, muvazeneli ve muvazenesiz, ciddi ve hafif soyundan alm ve onlardan kanksam olduum iin sordum: - Kimmi? Mevzuu neymi? - Hibir ey sylemiyor. Ancak sizinle konuabilirmi. - Verin telefonu! Telefonda itimat edici bir ton: - Tefrikanzla alakal olarak size vereceim bir vesika (belge) var. Bunu ne burada telefonda syleyebilirim, ne de bakasna emanet edebilirim. Sizinle ka rlamam lazm. Ses tonundan aldm itimat duygusundan mdr, o anda iime doan histen midir, nedir, mehul ahsa, - yleyse evime gelin, grelim! Dedim ve adresimi verdim. Beyaz sal, esmer, 60 yalarnda kadar grnen, gayet terbiyeli bir tavr sah ibi bir insan. Hal ve kyafetine gre, ancak okur-yazar halk tabakasndan biri hissini veriyor; fakat muntazam konuuyor ve kulaktan kapma bir kltrck tadn belirtiyor. Hemen sze balad. - Vahidddin tefrikanz dikkatle okuyorum. Orada iddia ettiiniz bir ey var: M.Kemal Paay Anadolu'ya Milli Mcadeleyi ama vazifesi ile Sultan Vahidddin'in. gnderdii. Ben bu hakikati bizzat Atatrk'n azndan, Umumi Ktibine sylerken iitmi olan insanm. Allah var. Allah ve tarih huzurunda bu hakikate ahitlik etmek isterim."
de
bi
an
_8
'Padiahm, M.Kemal Paa yenilik, bilhassa teden beri cumhuriyet taraftardr.' Padiah elindeki kd atar gibi masann zerine brakt. Ayaa kalkp pencereye dnd. Limanda demirli itilaf devletleri (ngiliz, Fransz, talyan, Yunan) gemilerini gstererek, 'Paa, Paa, bu gemileri grmek kanma dokunuyor. Bu memleket kurtulsun da isterse cumhuriyet olsun.107 Kendisine selammla birlikte tebli ediniz, haftaya Cuma gn M.Kemal Paay greceim.' " (Tercman gazetesi, 10 Nisan 1976) An burada bitiyor. Yani Fevzi akmak, hem bu srr kendisiyle birjikte mezara gtrmeye .mecbur olduunu sylyor, hem de grl grl eine anlatyor; ei de bu byk srr, Senemolu'nun yazdna gre, ziyaretine gelmi olan bu bayram misafirinin (yazarn) "tarihe merakl olduunu renince", kelimesi kelimesine aktaryor; tarihe merakl yazar, "hayret ve dehete dmesine ramen" not almyor, nk "bu bilginin bir gn kendisine lazm olacan dnemiyor", nedense Ftnat H anmn lmn bekliyor ve nihayet, 1976 ylnda "aklamaya karar veriyor." Ne laflar! V.Vakkasolu ile H.Hseyin Ceylan da bu any, ciddi bir kant diye aktaryorlar. (Son Bozgun, 1.C., s.134; Byk Oyun, 1.C., s.26)108
Cemal Granda duyduunu anlatr, sylediklerini N.F.Ksakrek'in olu el yazsyla yazar, Cemal Granda da imzalar. N.F.Ksakrek'in Vahidddin adl kitabnn 205. sayfasnda bu ifadenin fotokopisi var. Granda'nn konuyla ilgili ifadesi, fotokopiye gre yle: "1928-29 senelerindeydi. Kazm Karabekir Paa baz neriyat yapyor ve bunlarda stiklal Mcadelesinin sadece kendisi ve M.Kemal Paa tarafndan kazanlm olduunu iddia ederek, baka hi kimseye hisse vermiyordu. Atatrk bu iddialara fevkalade fkeleniyordu. Bir gn huzurunda Umumi Katip Tevfik (Byklolu) Bey bulunurken, kahve gtrmek vesilesiyle oturduklar salona girdiim zaman u sahneye ahit oldum. Atatrk, Tevfik Beye diyordu ki: 'Bunlar ne gln iddialardr! Vatan Kazm Karabekir Paa ile ben kurtarmm? Hi byle ey olur mu? Byle iddia sahiplerini akl doktorlarna muayene ettirmek lazm. Koca bir vatan, nasl olur da sadece iki kii tarafndan kurtarlab ilir? in hakikatini istersen, beni bu ie memur ederek Anadolu'ya Vahideddin gnderdi. Beni bulup gnderdiine gre, asl kurtarcnn Vahideddin olmas lazm gelir" Allah'n bildii bu hakikati, tarihe ve Trk milli vicdanna arz etmeyi110 mukaddes bir vazife bilirim. Bu mevzudaki btn iddialarnz aynen dorudur. 12 Austos 1967 (ya da 1968, iyi okunmuyor) imza: Cemal." (Vahdiddin, s.205 ve ona dayanarak GRYT Ans., 1.C., s.170)111 K.Karabekir'in, tartmaya yol aan mektuplar, 1928-29'da deil, 1933'te, Milliyet gazetesinde kan bir dizi yaz dolaysyla yaymlanmtr. O tarihte Cumhurbakanl Genel Sekreteri de Tevfik Byklolu deil, H.Rza Soyak'tr.112 M.Kemal'in "byle iddia sahiplerini akl doktorlarna muayene ettirmek lazm" cmlesinin asl da yledir: "Bu mektubu yazan zerinde akl doktorlarnn dikkat nazarn celbederim". Tek cmlelik bir cevap olarak Mays 1933'te Milliyet gazetesinde yaymlanmtr.113 Cemal Granda, tarihi, tanklar ve M.Kemal'in szn yanl hatrlyor ama kahve verirken, kulak misafiri olduu konumay tek kelimesini bile unutmadan ve kendi ifadesine gre tam krk yl sonra, hatrlayp aktaryor! Bununla da kalmyor, 1918'den beri geen btn olaylarn i yzn biliyo rmu gibi 'bu mevzudaki btn iddialarnz aynen dorudur' diye de gvence ver iyor! Sanki tank deil, btn olaylarn kahraman. Geiniz! Drdnc tank, Erzurum Kongresi'ne Sivas delegesi olarak katlan Fazlullah Moran. Vehbi Cem Akun, Sivas Kongresi adl kitabnda, Fazlullah Moran'n Erzurum Kongresi hakkndaki anlarna da yer vermektedir. Fazlullah Hocann anlarnn, konumuzla ilgili ksmn aktaryorum: "Cuma tatilinden bilistifade (yararlanarak), arkadam Ziya Beyle Gazi Paay114 ziyarete gittik. Bize, stanbul'un mttefik devletlerin igal-i askeriyesi altnda bulunduunu ve Padiahn adeta esir olduunu ve onlar orada bulunduka iradesi nafiz (geerli) olmadndan, buna nihayet vermek zere, kendisini gizlice
de
bi
an
_8
davet ederek bu hizmeti ifa etmek iin Anadolu'ya gnderildiini ve [P adiahn] iki elini aarak, 'Aman olum, milletimin yksek sesini iitmeliyim!' dediini yana yakla anlatt." (s.73) V.Cem Akun, "[1919'da] bu memleket kltrne 38 sene vakf- nefs etmi (kendini vermi) bir bilgindi" (s.59) dediine gre, Fazl Efendi o srada yaklak 58 yanda. Anlarn anlatt zaman, yann 84 olduu anlalyor. (1) Herhalde ilerlemi ya ve yorgun zihni yznden, Erzurum Kongresi hakknda verdii bilgiler, birka basit ayrnt dnda, btnyle yanl. Bir rnek olarak Erzurum Kongresinin ilk gn hakknda verdii bilgileri (!) sunuyorum: "Erzurum mmessillerinden Kad Raif Efendi, krsye karak, 'Efendiler Kongreyi ayorum!' dedi. Bunu mteakip (bunun zerine) Trabzonlulardan birisi de, 'Biz ttihatlarn riyasete (bakanla) gemelerini istemiyoruz, in aa!' hitabyla karlanan Hoca Raif Efendi krsden indi. O gn daha baka [kimse krsye] kmad iin daldk. Ertesi gn de dier biri krsye gelerek, 'Mu hterem Beyler, Kongre ald!' dedi. Bunu tanyanlardan biri, 'Bizim tilaflarla (Hrriyet ve tilaf Partililerle) alakamz yoktur. Sen de aa buyur!' dediler. O gn de yle geti. Ben kendi kendime dndm. Burada itima eden zevatn (toplanan kimselerin) herhalde ya ttihat, ya tilaf (Hrriyet ve tilaf partili) olmas muhakkaktr. Bitaraf (tarafsz) kimsenin bulunmamas icap eder. Kymetli gnlerimizin bu suretle heder olmasna (boa gitmesine) ok canm sklyordu.. nc gn oldu. Yine herkes yerli yerinde oturuyordu. Krsye kan kimse olmad. Ben hi olmazsa bir gn kazanmak ve dier bo geen gnler gibi bugn de kaybetmemek midiyle krsye kmay bir, dier arkadam gibi hakarete maruz kalarak krsden inmeyi iki ayp telakki ederek, oturduum yerden ayaa kalktm ve 'Muhterem Beyler, aziz arkadalar' hitabyla sze balayarak dedim ki.." (s.66 vd.) u hale bakn! O kadar mit balanan ve heyecanla toplanan kongrede, her krsye kan aa indiriliyor, iki gn byle oturularak geiyor, Erzurum Kon gresi bir trl alamyor, bereket versin ki nc gn Fazl Hoca konuuyor da, yeler grevlerini ve kapya dayanm tehlikeyi hatrlyor, Hocann nerisi zerine de M.Kemal Paay, seim filan yapmadan Bakanlk krssne davet ediyorlar, Kongre de almaya balyor! GRYT Ansiklopedisi de, bu samalamann tamamna, "Delegeler krsye kim ksa, hemen aa indiriyorlard!" gibi bir balk altnda, ciddi ciddi yer vermi. (1.C., s.215) (2) V.Cem Akun, bir yandan Fazl Hocann, yallk uydurmalarn aktaryor, bir yandan da u nazik notlara yer veriyor: "Herhalde rahmetli Hoca Fazlullah Moran, hafzasnda bu ii, bu mesele ile ilgili olmayan baka bir tartma ile kartrm olacak..." (s.66) "Sayn Hocamz mutlaka hafzalarndaki baka bir ola yla bunu kartrm olacaklar..." (s.68) "Yanl aksettirilmi..." (s.71) Baka bir ey eklemek istemiyorum.115 K.Msrolu, beinci tank olarak. K.Karabekir Paay gsteriyor: "[Sultan Vahideddin] K.Karabekir Paay huzuruna kabul edip de btn mitlerin gen
de
bi
an
_8
paalarda olduunu syledikten sonra, Anadolu'ya daha kimlerin gnderilmesini tavsiye edebileceini sormu. K.Karabekir Paa, M.Kemal Paann adn syleyince, bunu memnuniyetle kabul etmi,116 zaten kendi yaveri olan M.Kemal Paaya byk gveni olduu iin onu huzuruna davetle konumu ve Anadolu'ya giderek tekilat yapmas iin krk bin altn vermitir." (Osmanoullar'nn Dram, s.88) K.Karabekir Paa, Padiahla iki kere, 6 Aralk 1918 ve 11 Nisan 1919'da grm ve bu dnemle ilgili iki kitabnda da bu konuda bilgi vermitir . Ne Vahidettin'in kendisine, "Anadolu'ya daha kimlerin gnderilmesini tavsiye edeb ileceini sorduunu" yazyor, ne de kendisinin "M.Kemal'in adn verdiini." (K.Karabekir, stiklal Harbimiz, s.9; stiklal Harbimizin Esaslar, s.33,34)117 Msrolu yine masal yazyor. Para konusu ayrca ele alnacak. Altnc tank olarak, yazar Falih Rfk Atay' ileri sryorlar. N.F.Ksakrek diyor ki: "Postac geldi ve bir gazete getirdi. Bir okuyucunun gnderdii 19 Mays 1957 tarihli Dnya gazetesi. Bu gazetenin altnc sayfasnda, Falih Rfk imzas yla km 'Atatrk Samsun'a gidiyor!' balkl bir hatra yazsnn ikinci bal, Vahidddin'in azyla M.Kemal Paaya sylenmi u szlerden ibaretti: 'Paa, paa! imdiye kadar devlete ok hizmet ettin! Bunlarn hepsi tarihe gemitir! imdi yapacan hizmet, hepsinden de mhim olabilir! Paa, sen devl eti kurtarabilirsin!'118 Devleti kurtarmak, Samsun'da asayii temin etmekle olmayacana gre, M.Kemal Paann Anadolu'ya niin gnderildii, Falih Rfk gibi kalemle de dorulanyor demektir." (Vahidddin, s.206) F.R.Atay o yazda, N.F.Ksakrek'in iddia ettii gibi, M.Kemal'in milli bir mcadele amas iin Padiah tarafndan Anadolu'ya gnderildiini dorulamyor. nk sz konusu yazda, yalnz Atatrk'n anlarna yer vermitir; Padiahn syledii cmle, Atatrk'n anlarnda yer almaktadr. (Atatrk'n Hatralar, s.122) Yazda, Vahidettin'in szlerini, M .Kemal'in yorumu izliyor ama N.F.Ksakrek. onu atlayarak yalnz Vahidettin'in szlerini ele alyor ve iddiasn dorulayan bir ifade olarak kullanyor. Byle sansrl bir yntemle gerek yanstlab ilir mi? M.Kemal'in yorumunu grelim: "Bu son szlerden hayrete dtm. Acaba Vahdettin benimle samimi mi konuuyor? O Vahdettin ki ecnebi hkmetlerin yznc derecedeki aletleri ile temas arayarak, devletini ve saltanatn kurtarmaya alyordu. Btn yaptklarndan piman myd? Aldatldn m anlamt?... Veliahtlnda, padiahlnda, btn his ve fikirlerini, temayllerini, sahtekrlklarn tandm adamdan, nasl yksek ve asil bir hareket bekleyebilirdim? Memleketi kurtarmak lazmdr, istersem bunu yapabilirmiim. Nasl? Hemen hkm verdim: Vahdettin demek istiyor ki hibir kuvvetimiz yoktur. Tek mesnedimiz (dayanamz) stanbul'a hakim olanlarn siyasetine uymaktr. Benim memuriyetim, onlarn (igalcilerin)
de
bi
an
_8
ikyet ettikleri meseleleri halletmektir.119 Eer onlar memnun edebilirsem, memleketi ve halk bu siyasetin doru olduuna inandrabilirsem ve- bu siyasete kar gelen Trkleri tedip edersem (hizaya sokarsam), Vahdettin'in arzularn yerine getirmi olacaktm.120" (Atatrk'n Hatralar, s.122-123'ten aktarlarak, Dnya gazetesi, a.g.y., 5.stun)121 K.Msrolu da bu konuda diyor ki: "Bu szleri M.Kemal'in azndan nakleden Falih Rfk ve haberin kayna olan ahs (M.Kemal), Vahideddin'in vatan kurtarmak hususundaki karar ve azmi ile yaverine verdii vazifenin hakiki mahiyetini ortaya koyan bu szleri, su-i tefsire uratmak (yanl anlalmasn salamak) iin ok yorulmularsa da gne balkla svanamamtr. nk M.Kemal Paa sadece bir mfetti 122 olarak gnderilmi olsa, ona 'vatan kurtarabilirsin' demek biraz saflk, hatta aptallk olmaz m? yle ya, Samsun havalisindeki asayisizlii yerinde grp incelemek zere gnderilen bir mfettiten, byle byk bir i beklenebilir mi? Hem de zeks M.Kemal Paa tarafndan bile tasdik edilmi bulunan Sultan Vahideddin gibi bir ahsiyet tarafndan! steyenler, M.Kemal ve F.Rfk'nn o tefsirlerini (yorumlarn) okusunlar da astarn yze nasl uymadn grsnler." (Hilafet, s. 159) 1. Vahidettin'in o szlerini, M.Kemal'in kendisi aktaryor. Hem aktaracak, hem de 'yanl anlalmasn salamak' iin abalayp yorulacak! Byle ey olurmu? O szler, yanl anlalmasn salamak iin abalamay gerekiyor idiyse, niye yorulsun, anlatmaz ya da baka trl anlatp geerdi. 2. F.R.Atay, o yazsnda, yalnz M.Kemal'in anlarn aktarm, herhangi bir yorumda bulunmamtr. 3. Amiral Calthorpe, 21 Nisan 1919'da, Osmanl hkmetine sert bir nota verir. (Notann metni: Jeschke, ngiliz Belgeleri, s. 104) Vahidettini heyecanlandran, M.Kemal'e verilen grevin nemini artran ve Vahidettin'e o cmleleri syleten, sz konusu notann 3. maddesindeki tehdittir. Bu konu aada ele alnacak. Vahidettin'in o tehditten ve gelimelerden kaynaklanan heyecanl szlerini, N.F.Ksakrek ve teki Vahidettinciler gibi yorumlayabilmek iin Vahidettin'in sonraki tutumunun da bu yorumlar dorultusunda olmas gerekmez miydi? Oysa tam tersini gryoruz. galcilere kar duran milli kuvvetler, bastrlp dat lmak istenecektir. a GRYT Ansiklopedisi yazarlar ve A.Dilipak'n, F.R.Atay'n yazsn grmedikleri belli. Grseler bu iddiay srdrmezlerdi. Grmedikleri iin olsa gerek, F.R.Atay hakkndaki iddiay, i rahatl iinde, daha da ileri gtryorlar: "19 Mays 1957 tarihli Dnya gazetesinde, 'Atatrk Samsun'a gidiyor' balkl bir hatra yazs kaleme alan F.R.Atay da, M.Kemal Paay Anadolu'ya bizzat son Osmanl Padiah 6.Mehmet Vahidddin'in gnderdiini ifade etmiti." (GRYT Ans.LC, s.173) "F.R.Atay da, M.Kemal'i Anadolu'ya Vahdettin'in gnderdii grndedir ve grlerini 19 Mays 1957 tarihli Dnya gazetesinde yazmtr." (A.Dilipak, CG Yol, s. 146) Yalnz tarihe deil, okuyucularna da ayp ediyorlar.
de
bi
an
_8
Sekizinci tank, Abdlaziz'in torunlarndan ehzade Mahmut evket Efendi. Diyor ki: "... Mehmet Vahdettin Amcam.. Anadolu'da bulunan kuvvetlerin dalmamas ve orada milli bir cephe kurulmasn istiyordu. Bu ii de ancak M.Kemal Paann baarabileceine inanyordu, ite kendisinin 14 Mays 1335 (1919) tarihini tayan ferman.. Anladnz gibi M.Kemal Paay sadece asayii salamak ve baz kimselerin iddia ettikleri gibi orduyu datmak, mukavemetleri yok etmek iin deil, vatan blk blk igal eden yabanc ellerden kurtarmak iin gerekli her eyi yapmak zere gndermitir." (Aktaran Murat Sertolu, 6 Temmuz 1967, Tercman gazetesi) 1. ehzade, Vahidettinci tarih yazclar gibi iddiasn, sadece M.Kemale verildii sylenen uydurma bir fermana (Padiah buymuna) dayandryor. Baka hibir kant, gzlem, tank ileri srmyor. 2. Bu fermann (hatt- hmayunun/Padiah buyruunun), sonradan retilmi bir belge olduunu da, az sonra greceiz. Tanklar bunlar. Ve H.H.Ceylan yle diyor: "Bilimsel bir gerek olarak belirtmeliyiz, ki a'dan z'ye tm boyutlaryla M.Kemal'i Samsun'a gnderen Vahdettindir." (Byk Oyun, 1.C., s.24)126 Ne kadar da kesin konuuyor deil mi? Ama bu nasl bilimsel bir gerek ki hibir ciddi belgeye, gvenilir bir tek t ana ya da salkl bir tankla dayanmyor. Peki, Vahidettin ne diyor acaba? Bunlarn sylediklerinin tam tersini! 1923'te, Mekke'de yaymlad beyannamesinde diyor ki:
de
bi
an
_8
Yedinci tank, Refet (Bele) Paa. R.Bele, bir gn Ankara Palas'ta, N.Fazl Ksakrek'e, birka tann nnde demi ki: "Sultan Vahidddin, 1.Dnya Sava'ndan sonraki felaketi, millette hibir ferdin hissedemeyecei mikyasta, derinden duymu, vatann kurtarlmas yolunda gen kumandanlar Anadolu'ya datm ve bu iin bana gemesi iin de maddi ve manevi her fedakrl gstererek, M.Kernal'i semi ve Anadolu'ya gndermi olan insandr." (Vahidddin, s.178 vd.) N.F.Ksakrek ekliyor: "lk ihtiya annda, biri doktor, br mebus ve ncs byk bir tccar olan ahitlerin isimlerini verebilirim." (s.179) 1. Bu kitap, Refet Bele'nin lmnden (1963) be yl sonra yaymlanmtr. 2. stad, 1950'lerde dinlediini yazd bu aklamaya,123 Refet Paa yaad srece, Byk Dou dergisinde yer vermemitir. 3. 'lk ihtiya annda aklayacan' syleyerek, tanklarn adlarn vermekten kanmtr.124 4. R.Bele, son olarak Sabahattin Selek'le 1.8.1962 gn grm, ilgin aklamalar yapm ama N.F.Ksakrek'in deindii konuda, tek kelime bile sylememitir. (Anadolu htilali, s.148)125 Yorumunu siz yapn!
"M.Kemal'i Anadolu'ya gnderen kabineye mmaat ettim (uydum)."127 te bu kadar! 6/3.3. M.Kemal'in atanmasna kar kanlar olmu ama Vahidettin dinlememi K.Msrolu: "[Sultan Vahideddin] kendisine yaplan itirazlar dahi dinlememitir. Bunlardan biri olarak Enver Paann, 'Harbiye Nezareti' balkl kt zerine yazd ve Sultan Vahideddin'e gnderdii mektup aynen yledir: 'Harbiye Nezareti Mahrem Velinimetimiz, sebeb-i hayatmz, babamz, Padiahmz, efendimiz hazretlerine, Yapm olduumuz tahkikat neticesi, evvelce arz etmi olduum vehile (g ibi) M.Kemal'in Anadolu'ya gnderilmesi, badi-i felaketimiz (felaketimize sebep) olacaktr. stanbul'da Kavakl Sadk, Kadkyl Kemal ve Karaaa Fiek Fabrikas Mdr Krt Bilal vesaireden mteekkil bir heyet kurmular. Fransz nakliye irketlerinin ve baz ehasn (kimselerin) maddi yardmlar ile aleyhimize isyan hazrlamaktadrlar. Bendenizin hemen Rusya'ya hareketim farz olmutur. M.Kemal'i vaki davete icabet ettiremedim. 'Enver benim iin Yusuf zzetin'e yaptn bana da yapacak' demi. Emirlerinize intizardaym efendim hazretleri. Tarih: ifre 21.14 35 Enver (imza)' Sultan Vahideddin'i bu hususta telkin ve tesir altna almak ve bu suretle M.Kemal Paann Anadolu'ya gnderilmesini nlemeye almak isteyen baka kimseler de vardr. Fakat o bunlarn hibirini dinlememi ve M.Kemal Paa'y her trl imknla donatarak Anadolu'ya gndermitir.128" (Osmanoullar'nn Dram, s.84 vd.; Enver mektubunun kliesi. s.85'te) Buyrun size, bir tarih Zati Sungurl uu daha! K.Msrolu'nun, uydurma olduu her kelimesinden anlalan byle bir sahte belgeyi, gerek bir belge diye yaymlamas da gsteriyor ki o dnem hakkndaki kltr, baklava yufkas kadar ince. yle olmasa, grr grmez sahteliini anlar, ayplanacandan ekinerek yaymlamaktan kanrd. 1. Sahte mektup, Osmanoullar'nn Dram adl kitabn 85. sayfasnda yaymlanmtr. evket Sreyya Aydemir'in Enver Paa adl kitabnn 3 . cildinin 530' uncu sayfasnda da, Enver Paann yazd gerek bir mektubun kliesi yer alyor. kisi arasndaki fark anlamak iin eski yaz bilmeye gerek bile yok, stn kr bir biimsel karlatrma yeterli. (rnekler kitabn sonunda) 2. Mektubun tarihi yok. Ayrca, ak bir mektuba, ifre anahtar yazlmaz. 3. Bir Padiaha, olu bile 'sebeb-i hayatmz', 'babamz' filan diye laubalice hi-
de
bi
an
_8
tap edemez. 4. Enver Paa, birka arkadayla birlikte, 1-3 Kasm 1918 arasnda, Tr kiye'yi terk etmitir.129 M.Kemal ise o tarihte, Yldrm Ordular Grubu Komutan olarak daha Adana'da. (Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.2) Yani Anadolu'ya atanmas olasl ufukta bile grnmyor. 5. Diyelim ki Enver Paa bu mektubu daha sonra, yurt dndan yollad: M.Kemal'in atand 29 Nisan 1919 ile stanbul'dan ayrld 16 Mays 1919 tarihleri arasnda Enver Paa yolda, Almanya'dan Moskova'ya gitmek iin rpnp durmaktadr. defa uak kazas geirir, tutuklanr, karlr, Riga'da hapse girer vb. (.S.Aydemir, Enver Paa, 3.C., s.519, 521) O kargaalkta, bu bilgiyi kimden alacak, bu mektubu nasl ve neden yazacak, nasl yollayacak? stelik, yannda Harbiye Nezareti balkl kt ne aryor? Velhasl sahte olduu paalarndan akan bir uyduruk belge.130 6. Zaten yaznn ierii de btnyle deli samas.131 Vahidettincilerin bilgi dzeylerine baknz ki bazlar, bu sahte mektubu, sahici bir belgeymi gibi kabul edip okuyucularna sunuyor, yorumlar yapyorlar, velhasl bilgisizliin sefasn sryorlar: V.Vakkasolu, Bu Vatan Terk Edenler, s.49; H.H.Ceylan, Byk Oyun, 1.C., s.48; A.Dilipak, CG Yol, s.142. GRYT Ansiklopedisi, sahte mektubu yaynlamakla birlikte, "ifre numaras bulunan fakat tarihi bulunmayan bu vesikann orijinallii tartlabilir." demi. (1.C., s.168) Eh, milimetrik de olsa, bu da bir gelimedir. Bu konuda T.M.Gztepe de diyor ki: "Sadrazam Damat Ferit, 4 Mays 1919 Pazar gn, leden nce Yldz sar aynda Padiahn huzuruna kabul edilir ve M.Kemal Paann 9.Ordu Kumandanlna tayini iradesini alr, oradan doruca Bab- li'ye gelir, toplant halinde bulunun Nazrlara meseleyi aar, fakat eyhlislam M.Sabri Efendi, Adliye Nazr Vasf Hoca ve iki Nazr daha (?), bu atamaya muhalefet ederler." (V. M. Gayyasnda, s.181) Gztepe yazsna yle devam ediyor: "Damat Ferit Paa, itiraz edenlere d nd ve kati bir ifadeyle u szleri syledi: 'bu tayin keyfiyeti, dorudan doruya evketmeap efendimizin karihay ahanelerinden sadr olmutur. Hikmet ve kerametine (!) hepimizin kani bulunduumuz padiahmzn iradelerine kar az aamayacanzdan eminim.' 132" (V. M. Gayyasnda, s.182) T.M.Gztepe'yi birinci blmden tanyoruz. izgisini azimle koruyarak yine tarihi gnlne gre sslyor: 1. M.Kemal'in 9.Ordu Mfettiliine atanma kararnamesi, Padiah Vahid-ettin tarafndan, 4 Mays 1919 gn deil, 30 Nisan 1919 gn onaylanmtr.133 2. Adliye Nazr da, o tarihte, Vasfi Hoca deil, (ryanizade) M. Cemil'dir.134 3. Padiahn onay ile sonulanp kesinlemi l kararnameye, ad geen Nazrlarn aka muhalefet ettikleri iddiasna inanmak mmkn deil. nk atanmasndan daha nemli olan M-Kemal'in grev ve yetkileriyle ilgili talimat, bu Nazrlarn da bulunduu hkmete grlp oybirlii ile kabul edilmitir.135
de
bi
an
_8
6/3.4. Vahidcttin M.Kemal'i neden Anadolu'ya gndermi? Bu konudaki iddialar: D "[M.Kemal'e] Verilen vazife grnte Ordu Mfettilii, hakikatte ise o rdu dnda bir ihtiyat kuvveti hazrlamakt." (Mevlanzade Rfat, Trkiye nklabnn Yz, s.209) "Tekilat yapmas iin..." (N.Atsz, Trk lks, s.86) "Milletten gelen ayarl, ancak gz korkutma plannda bir direnme iin..." (N.F.Ksakrek, Vahidddin, s. 161-162) "Milli Mcadele karar, bir M.Kemal Paa-Sultan Vahideddin anlamas olarak balamtr. Bu anlamay Byk Millet Meclisi tutanaklar bizzat M.Kemal Paann azndan, btn akl ile nakleder. (Tutanaklarda byle bir ey yok!) Memleketin korkun ve felaketli istilas karsnda Sultan Vahideddin, pek sevdii ve itimat ettii yaveri M.Kemal Paaya, Anadolu harektnn bana geerek, yer yer ete faaliyetlerine girmi olan mdafaa mihraklarn (odaklarn), kendi merkezi etrafnda toplamasn ve stanbul'un da bu harekete el altndan ve btn .gc ile yardm edip itirak edeceini (katlacan) vaad eder."136 (Samiha Ayverdi, Trk Tarihinde Osmanl Asrlar, 3.C., s.190) "stanbul.. Anadolu'ya gnderilecek zabitan (subaylar) ve mfettilerle, Anadolu'daki kurtulu hareketini koordine etmek istiyordu. Vahdettin'in plan buydu.. Vahdettin, Anadolu'daki halk hareketini rgtlemek istiyordu." (A.Dilipak, CG Yol, s.34, 35) "Devleti dt tehlikeden kurtarmak zere..." (V.Vakkasolu, Son Bozgun, 1.C., s.138) "Anadolu'nun kurtuluu iin..." (H.H.Ceylan, Byk Oyun, 1.C., s.24) Diyeceksiniz ki K.Msrolu'nun bu konuda bir gr yok mu? Olmaz olur mu? Bu tek konuda bile birka eit gr var: "Sultan Vahideddin, dahiyane bir bulula, teklif edilecek muahedenin (antlamann) melhuz menfi eraitinin (tahmin edilen olumsuz koullarnn), Trk milleti tarafndan asla kabul edilmeyeceini gstererek birtakm nmayi (gsteri) ve mitingler tertip etmesi maksadyla M.Kemal Paay Anadolu'ya gndermitir. Dikkat oluna ki Yunan harbi iin deil. Yunan henz ortada yoktur!" (K.Msrolu, Lozan, 1.C., s. 106) "[M.Kemal'i Anadolu'ya gndermek iin) ikna edi, Milli Mcadele iin deil, Sevres'in slahn (dzeltilmesini) temin edebilecek birtakm protesto hareketleri iindi." (K.Msrolu, S.Mcahitler, s.49) "Sultan Vahideddin, Anadolu'da milli bir kuvvet tekili ile kt bir sulh teklifi karsnda, bu kuvvete istinat ederek (dayanarak) birtakm fiili mukavemet hareketlerinde bulunmak ve bu suretle saltanat ve hilafeti ayakta tutabilmek midini besliyordu." (K.Msrolu, Hilafet, s.154) "Yunanllarn zmir'e Mttefiklerin msaadesiyle bir karma yapacaklar hakknda sylentiler duyulmaya balanmt. Sultan Vahideddin, ufukta bel iren vahim tehlikelere kar, Anadolu'da bir mukavemet (direni) hareketi dnp, bunu tepesindeki igal kuvvetlerine ramen en dikkatli bir ekilde planlad.
de
bi
an
_8
Bu cmleden olarak yaverlerinden M.Kemal Paay geni selahiyet (yetki) ve imknlarla tehiz ederek (donatarak) Anadolu'ya gnderdi." (K.Msrolu, Osmanoullar'nn Dram, s.79) Her yazar ayr telden alyor. Msrolu'nun grleri ise, her kitabnda deiiyor.137 nk Vahidettin'in byle amac olduunu ve M.Kemal'e -ya da bir bakasna- bu anlamda bir sz sylediini dorulayan, kantlayan hibir tank, belge, mektup, an defteri, gnlk, not, iz, iaret, belirti, ima bulunmuyor. Ne yapsnlar, zorunlu olarak uyduruyorlar. Bizzat Vahidettin'in, btn bu iddia ve masallar, 1923 ylnda yaymlad beyannamesinde reddettiini de, 14. paragrafta greceiz!138 6/4. in dorusu: Neden Douya bir Ordu Mfettiinin atanmas gerekti? Geliimin ok ksa bir yks: 1. ngiliz Yksek Komiseri Amiral Calthorpe ile Fransz Yksek Komiseri Amiral Amet, daha Kasm 1919 sonunda, "Samsun'da Trklerin, Hristiyanlar toptan ldrmek iin silahlandrldklar" grndedirler. (Jeschke, ng. Belgeleri, s.102; S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.242) Oysa gerek tam tersinedir. S ilahlananlar, bu kesimdeki Rumlard. nk Sinop batsndan Trabzon'a kadar bir Rum Pontus Devleti kurmay dlyorlard.139 Zamanla Trkler de silahlanacaklardr. 2. ngilizler, 11 Kasm 1918 gn, "Trkiye ile Rusya arasnda, harpten nceki hudut tesinde bulunan btn Trk birliklerinin geri alnmasn" isterler . (Mondros, s.229) Hkmet, sancaktaki askeri birliklerin 1878 snrlarnn gerisine ekilmesini kararlatrr, (Mondros, s.230)140 Osmanl ordusu sancaktan (Batum, Kars, Ardahan) ekilir. Batum ngilizlerce igal edilir. (26 Aralk 1919) Ermeni ve Grc saldrlarna kar korunmak iin Trkler, Ahska, Ahikelek, Ardahan, Artvin, Oltu, Kars, Kazman, Sarkam, Idr ve Nahvan blgelerinde, milli ralar ve milis birlikleri kurarlar. Bunlarn en nemlisi Kars'ta kurulan Gneybat Kafkas Cumhuriyeti'dir. (1 Ocak 1919 Mondros, s.241)141 3. ngilizler, k ortasnda 1914 snr gerisine ekilmek zorunda braklan 9. Trk ordusunda, terhis ve fazla silahlarn teslim edilmesi ilerinin hzl gitmediinden de ikyet ederler. ngiltere Karadeniz Kuvvetleri Komutan General Milne, 17 ubat 1919'da '9.Ordu Ordu Komutan Y.evki Paann Ordu Komutanlndan uzaklatrlmasn ve yerine, verilecek emirleri uygulayacak birinin atanmasn' ister. (Jeschke, ng. Belgeleri, s.102; Mondros, s.244)142 4. Dou illerinde asayiin korunmas byk nem tayordu. nk Mtareke Anlamasnn 24.maddesi gereince, Bitlis, Van, Erzurum, Diyarbakr ve Elaz illerinde (ngilizce metinde "alt Ermeni vilayeti" denilmektedir) kacak bir karklk, galip devletlere bu illeri igal hakkn vermekteydi. ngilizlerin buralar igal iin kendi askerleri yerine, ukurova blgesinde Franszlarn yapt-
de
bi
an
_8
gibi snrda bekleyen Ermeni birliklerini kullanmas da uzak bir ihtimal dei ldi. 5. ngiliz Y.Komiser Yardmcs Amiral Webb, 13 ubat 1919'da, ngiliz Dileri Bakanlna yle yazar: "...Normal artlara dn, btn blgenin tamamen silahtan tecrit edilmesi (silahszlandrlmas) ile mmkndr..." (Jeschke, ng.Belgeleri, s.103; S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.242) 6. ngilizler 9 Mart 1919'da Samsun'a ancak 200, 30 Martta Merzifon'a 50 ngiliz askeri gnderirler. Ayrca Temen Perring ile Yzba Hurst de, blgede inceleme yaparlar. (Jeschke, ng. Belgeleri, s.103; S.Akin, stanbul Hkmetleri,s.243) 7. ngiliz Yksek Komiseri Amiral Calthorpe, 21 Nisan 1919'da, Osmanl Hariciye Nazrlna bir nota verir. (Jeschke, ng. Belgeleri, s.104; S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.243) Notann ierii zetle yledir: 'a. Erzurum, Erzincan, Bayburt ve Sivas kesimlerinde, askeri durumun iyi olmad (terhis ve silahlarn teslimi iinin yava gittii), b. eitli kaynaklardan renildiine gre, bu kesimlerde, batan baa ralar (Sovyetler) kurulduu, c. ralarn, ordunun denetimi altnda, asker topladklar, d. Bu hal derhal durdurulmazsa, ilerin 'ciddiyet kesbedebilecei'.143 e. ralarn asker toplamalarnn engellenmesi iin derhal talimat verilmesi. 8. Ayrca 25 Nisan gn D.Ferit, Y.Kom.Yardmcs Amiral Webb'e "Hkmetin, halkn silahtan tecridi (silahszlandrlmas) faaliyetine girimeye karar verdiini" aklar ve bu konuda ngilizlerin de yardmc olmasn diler. (Jeschke, ng.Belg., s. 107; hkmet karar: 28.4.1919, S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.285) 9. Vahidettin ve Damat Ferit'i, blgenin igal edilmesi tehlikesi kadar, doudagerekten ralar kurulmu olmas ihtimali de telalandrm ve korkutmu olmaldr.144 lemler hzla sonulandrlr ve M.Kemal'e de, 'greve balamas iin acele etmesi' bildirilir. (HTVD say 1, belge No. 4; lemlerin hzla sonulandrlmasnda, Kazm (inan) Paann rolnn de olduu anlalyor.)145 10. Osmanl Hariciye Nazrl, ngiliz Yksek Komiserliine, imparatorlukHkmetinin, asayiin herhangi bir ekilde bozulmasn nlemek iin M.Kemal Paay, bu havalide bulunan Osmanl ktalarna (birlikl erine)146 Umumi Mfetti tayinettiini' bildirir. (Jeschke, ng.Belgeleri, s. 104) 11. M.Kemal'e verilen askeri ve mlki grev ve yetkiler,147 ite bu olgu ve olaylarn sonucudur. M.Kemal'e verilen talimatn balca hkmleri: a. Blgedeki asayiin dzeltilmesi, asayisizlik sebeplerinin saptanmas, b. Silah ve cephanenin bir an nce toplattrlp koruma altna alnmas, c. ralar varsa ve asker topluyorlarsa, bunun kesinlikle engellenmesi, d. ralarn kapatlmas. (Mlki yetki verilmesinin sebebi de bu.)148 Olaylarn geliimi, belgeler, ilemin hz, verilen grev ve talimat gsteriyor ki: 1. Bu grev, M.Kemal'i Anadolu'ya gndermek iin uydurulmu bir grev deildir.
de
bi
an
_8
2. Bu grevin, Milli Mcadele'yi balatmak iin verildii iddiasnn gereklerlehibir ilgisi yoktur. 3. Vahidettin'in ya da hkmetin amac, gerekten M.Kemal'in ncl ile devletin tm tehlikelerden kurtulmasn salamak idiyse, yleyse M.Kemal'i n eden Douya gnderdiler? Mesela Konya, btn kritik kesimlere ayn uzaklkta, Drtyol, Afyon, Ktahya, Eskiehir, Ankara ve stanbul'a demiryolu ile balantl, zengin hinterlanda sahip bir merkez, Milli Mcadele'yi balatmak iin.en uygun yer ve 2.Ordu Mfettiliinin karargh da orada. Neden oraya yollamadlar? nk ngilizlerin iaret ettikleri yer, doudayd da ondan. Bu yzden de M.Kemal, ngilizlerce gsterilen yere gnderilmitir.149 Ama M.Kemal, ok deil 6 ay sonra, Konya'ya benzer konumda olan Ank ara'ya gelecektir. Silahl bir mcadeleyi balatmak gibi bir dnce, Vahidettin'in de, Damat Ferit'in de akllarnn ucundan bile gemiyordu. nk D.Ferit'in 30 Martta Amiral Calthorpe'a verdii tasary, ilerde greceiz: Tam bir teslimiyetle ngiltere'ye balanmak! Neden bu grev iin M.Kemal seildi?
Harbiye Nazr akir Paa, M.Kemal'le konuurken diyor ki: "Ben Sadrazam Paa (Damat Ferit) ile grtm. Sizi uygun grdk."150 Neden M.Kemal? ki olaslk var: 1. Gerekten bu iin stesinden M.Kemal'in geleceini dndkleri iin. yleyse Damat Ferit'e ve akir Paaya, M.Kemal'i kim ya da kimler tavsiye etti?151 Bu konuda eitli tahmin ve iddialar bulunuyor: Dahiliye Nazr M.Ali, Bahriye Nazr Avni Paa, Fevzi akmak, Hazine-yi Hassa Umum Md. Refik Bey, Dr.Esat Paa vb.152 Vahidettin'in, M.Kemal'i hatrlatm olmas da olaylara pek aykr dmeyen ama henz kantlanmam bir olaslk. Ksacas, hepsi sylenti. 2. Damat Ferit, M.Kemal'in Ayan Bakan Ahmet Rza Bey ile yeni bir kabine kurmak iin iliki kurduunu sand,153 stanbul'da uslu durmayacan da kestirdii iin bu vesile ile onu stanbul'dan uzaklatrmak istedi. M.Kemal uzaklatrldn dnyor. (Nutuk, 1.C., s.7)154 H.Bayur diyor ki: "Bu yn, o zaman Kurmay Bakan olan Mareal Fevzi akmak, Harbiye Nazr akir Paadan duymu olduunu bize anlatmtr." (Atatrk, Hayat ve Eseri, s.291) Jeschke ise bunu kabul etmiyor. (ng. Belgeleri, s.113) Yani bu olaslk da tartmal. Bu konuda tek kesin gerek u: Sebep ne olursa olsun, eer Vahidettin, bu atama kararn onaylamasayd, M.Kemal'in 9.Ordu Mfettii olarak Anadolu'ya gemesi mmkn olmazd.155 Vahidettincilerin iddialar bu ereve iinde kalsa, sorun yok. Ama bu onaya, tayamayaca amalar, anlamlar ve ilevler ykleyerek, binlerce belgeye, ol guya, tana ramen, tarihi tersine evirmeye alyorlar. ddialar izlemeye devam edelim.
de
bi
an
_8
6/5. Vahidettin plann yalnz M.Kemal'e aklam

N.F.Ksakrek, kantszla gereke bulmak ve durumu kurtarmak iin bu plann ok gizli olduunu, hkmetten bile saklandn ileri sryor. Diyor ki:" "ngilizlere kar bir aldatmaca olarak oynanan bu oyun, Vahidddin tarafndan, kendi z hkmetine de ayn ekilde telkin edilmitir.. M.Kemal Paay yeni vazifesine tayin ettiren, ne Harbiye Nazr, ne Sadrazamdr. Sadece ve sadece, gayesini hkmetinden bile saklam olan Padiahtr... Ancak birka faninin ruh mahzeninde (?) gizli kalm[tr]" (s. 157, 162, 192) Peki, kim bu birka fani? Ses yok.
6/6. M.Kemal Anadolu'ya gitmek istemiyormu, ..Vahidettin ikna etmi Bu iddiann sahibi, Vahidettin'in yaveri ve Tevfik Paann olu Ali Nuri Okday'dr. N.Fazl Ksakrek'in bu konudaki yazsn, gereksiz ayrntlar kararak aktaryorum:
"Seksen ksur yandaki Ali Nuri Beyefendiyi, Sultan Vahidddin hakknda en nadide bilgilerin sahibi olmas gereken eski ve mstesna biri olarak telefonla aradm. u cevab verdi: 'Oteldeki daireme buyrunuz, grelim.' Hemen gittim. Birka ho be lafndan sonra hemen mevzua girdim. 'Umumi Harp sona erip de mparatorluun k demek olan mtareke ve igal gnlerinde, [Sultann] tavr nasl oldu?' [Bu soru zerine Ali Nuri Bey yan odadan kk bir hatra defteri alarak zmir'in igal tarihini bulur.] 'zmir'in igalinden bir gn sonra, 16 Mays Cuma gn... Cuma selamlndan (namazndan) sonra, M.Kemal Paa huzura davet ve kabul edildi. Sultan Vahideddin onu Anadolu'ya gemeye ikna etti.' Telala doruldum: kna m etti? M.Kemal Paann bu hususta ikna edilmeye ihtiyac m vard?' Sz, bu naziklerin nazii can noktasna gelince, muhatabm toparlanarak tane tane devam etti: 'zah edeyim. M.Kemal Paann huzura kabul ediliinden bir iki saat sonra, Bayaver Naci Bey, yaverler odasna geldi ve haykrd: 'Hnkr (padiah) M.Kemal Paay ikna edebildi!' Bu haykr kelimesi kelimesine aklmdadr. kna tabiri yerindedir.' 'M.Kemal Paann gayesi Anadolu'ya gemek deil miydi?' Muhatabm, delmek istediim zarn nezaketini anlad. Kk bir fikir hazrlndan sonra cevap verdi: 'Ben M.Kemal Paay, byk bir asker ve kumandan tanrm. br meziyetleri zerinde syleyecek bir szm yoktur. M.Kemal Paann gayesi, o zamanki hkmete girmekten baka bir ey deildi. Hem de biroklarnn sand gibi Harbiye Nazr olmak deil, Sadrazam olmak gayesini gdyordu. 1919 ilkbaharnda vaziyet yleydi: ark ordumuz silahlar brakmyor ve ortada, tilaf devletleriyle (galiplerle) aramzn yeniden alaca korkusu hkm sryordu. M.Kemal Paa da kudretli ve iradeli bir kumandan biliniyordu. Bu kanaat bilhassa Hnkra aitti. M.Kemal Paann o gnlerdeki kanaat ve gr ise, stanbul hkmetinin tilaf kuvvetlerine kar direnmesi, isteklerini kabul ettirmesiydi. te bu tavr gstermek iin hkmeti eline almak istiyordu. Halbuki bu kanaat ve gr, siyasi ve ameli (pratik) bir fayda temin edemezdi. Zira Mondros Mtarekesini imzalam olan malup hkmetten, galip dmanlara kar bir direnme, kar koyma iktidar beklenemezdi.' Ali Nuri Beyefendinin szn kestim: 'Byle olunca, o an iin kabineye girmek imknn bulamayan M.Kemal Paadan, milli hareketi
de
bi
an
_8
evvelden planlam ve gaye edinmi olmas beklenemez.' Muhatabm bu dikkate cevap vermeden devam etti: 'M.Kemal Paa Anadolu'ya gnderilmitir. Onu gndermekte ancak iki gaye olabilirdi: Ya ngilizlerin isteine uygun ekilde, ark Ordusunu silahszlandrmas ve Doudaki mukavemeti krmas iin yahut da tam aksi olarak, milli bir mukavemet ve hareket zemini (ortam) amas iin... 'Hangisi olduunu sanyorsunuz?' 'Ben sadece ihtimalleri kaydediyor ve hadiselere ait unsurlar veriyorum. Dileyen, diledii gibi hkmetsin. Ben kendi hesabma, ayrca bir tefsir (yorum) yapmay emin bir yol grmyorum. E min olduum tek nokta, M.Kemal Paann, Anadolu'ya gemek zere Padiah tarafndan ikna edildiidir.' " (Va-hdddin, s.148-155)
N.F.Fazl Ksakrek, 1968'de anlarn anlatan Ali Nuri Beyin "80 ksur yanda" olduunu yazyor, dorusu 85'tir.156 85 yandaki bu tana gre, 'Vahidettin, bir iki saat sren bir abadan sonra, M.Kemal'i Anadolu'ya gemesi iin ikna etmi!' Hem de ne gn? Kesinlikle belirttiine gre, 16 Mays 1919 Cuma gn, le namazndan sonra, hareketten birka saat nce. e bakn! lemler bitmi, M.Kemal, annesiyle kz kardeini ili'deki eve aldrm, blgesindeki baz birlik ve illerle yazmaya balam bile,157 resmi makamlar ve arkadalar ile vedalam, karargh mensuplar yolculua hazr, gemi istim stnde, fakat M.Kemal hl Anadolu'ya gitmek istemiyor, mzklanyormu. Byle bir ey olabilir mi? Usul gereince son gnk Cuma selamlna da katlyor ve Hamidiye Camisinin mahfil-i hmayununda (padiahlara mahsus odasnda) Vahidettin tarafndan, baz kimselerle birlikte kabul ediliyor.158 Az sonra yola kacak. Ama Ali Nuri'ye bakarsanz, bunca ilem ve hazrla ramen, M.Kemal hl gitmek niyetinde deilmi, gitmemek iin ayak sryormu, zavall Padiah, son gn, cami mahfilinde, hem de bir iki saat mcadele ederek,159 M.Kemal'i ancak son dakikada ikna edebilmimi... yle komik bir iddia, daha dorusu yle ocuka bir hayal oyunu ki ne ma nta uyuyor, ne geree, ne olaylarn akna, ne geliime, ne belgelere!160 Bu yallk fantezisini, ciddi bir kant sayan alternatif tarih yazclarmz unlar: V.Vakkasolu (Son Bozgun, 1.C., s.130), A.Dilipak (CG Yol, s.143), GRYT Ansiklopedisi (1.C., s.168) ve K.Msrolu (S. Mcahitler, s.490; Lozan, 1.C., s.106). Hayali ikna sahnesi Ali Nuri Okday'n bu iddiasndan yola kan N.F.Ksakrek, hayali bir ikna sahnesi yazm. Bu hayali sahneyi yle savunuyor: "Bize denilebilir ki, 'bu tiyatro konumalar gibi hayalden uydurma hissini v eren laflar nereden karyorsun? lm ve tarih hakikatleri belirtmek iin mutlaka vesikaya (belgeye) istinat ettirilmeleri (dayandrlmalar) gereken bu dialoglar, kimlerin ahadetleri (tanklklar) ile ispat edebilirsin?' Cevabmz udur: Evvela beni dinleyin! Sonra da ispatn isteyin!" 161 imdi bu hayali sahneyi izleyelim:
de
bi
an
_8
"...[M.Kemal Paay] Vahidddin, kk salonda, ayakta kabul ediyor ve sonra ona yer gstererek, kendisiyle dizleri birbirine dokunacak ekilde yakn oturuyor. Ve tezimiz bakmndan, her ne oluyorsa, bu son karlama neticesinde ol uyor. Vahidddin, M.Kemal Paaya, pencereden dman donanmasn gstererek, birok kaynak tarafndan belirtildii gibi yle diyor: 'Paa, namlularn saraya evirmi olan dman toplarn gryor musun? Bu vaziyet karsnda, saray ve devlet olanca emniyetini kaybetmi bulunuyor.'162 Derken Vahidddin gelen kahveyi M.Kemal Paaya eliyle verdikten ve yine eliyle sigara ikram ettikten sonra devam ediyor: 'Byle yakn oturuumuz ve fsldarcasna konumamz en mnasip ekildir. u sarayn duvar tulalar arasnda bizi kimbilir ka kulak dinlemektedir.'163 Bu sluptan fevkalade hislenen ve tesir altna giren M.Kemal Paa, nihayet milli ahlan hareketinin dm noktas olan ve tarihe intikal edecei gn, 164 vatan apnda bir hadise tekil edecei muhakkak bulunan u hitap karsnda kalyor: 'Paa! Trkiye'yi kurtarmak iin stanbul'dan her hangi bir hareket beklemeye imkn yoktur.165 stanbul, vatann kalbi olarak, dman penesinin iindedir. Onu ve onunla birlikte topyekn vatan, vcuttan, vcudun kalbi evreleyici temel azasndan baka hibir ey kurtaramaz. O da, imparatorluun u anda kalble rabtalar bsbtn zlm eczasndan sonra elde kalan mazlum ve ileke anav atandr. Yani Anadolu! Anadolu'ya gemek ve orada milli bir kyama (ayaklanmaya) zemin amak lazmdr. Sizi Anadolu'ya, ite bu milli kyam zeminini amanz iin gnderiyorum. Dman kuvvetlerine, hususiyle ngilizlere ve hkmete kar, gidi sebebiniz ayrdr. gal kuvvetleri, szin Samsun'a asayii iade edeceiniz ve arktaki ordu mukavemetini kaldracanz kanaatini besleyeceklerdir. Gerek sebebi yalnz siz ve ben bileceiz. Milli mukavemet ruhu, Anadolu'nun her yerinde, hissedilir ekilde, para para kendini gstermeye bal amtr. Size den i, bu ruhu bsbtn alevlendirerek, orduyu da iine alan bir daire merkezinde btnletirmek ve tekilatlandrmaktr. Henz haber alm bulunduumuza gre Yunanllar zmir'i igale balamlardr. br igal mntkalar da malumunuz. Artk Yunanlya kadar yol veren bu son igal, eminim ki byk bir infial ve kar koyua vesile olacaktr.166 inde bulunduumuz artlar karsnda, tek merkezli ve yekpare bir milli hareket, zerimize farzdr.167 Byle bir hareketin idaresini, hangi kumandana emanet edebileceimi uzun uzun d ndm. Bahanelerin, her tarafa emniyet verici en mnasibiyle de alakal makamlara derhal tayininizi irade ettim. Nihayet, tadnz vasflar bakmndan sizi bu ldum. [Burada N.F.Ksakrek'in hayaline gre, Vahidettin neden Anadolu'ya bizzat gemediini anlatyor. Bu ayr bir konu olduu iin konumann bu blmn, daha sonra aktaracam.] Sulh Konferansnn hazrlanmakta olduu u an, devlet merkezinden gelmeyip de milletten gelen ayarl bir direnme ise, haklarmz Konferans masasnda daha iyi koruyabilmemiz iin ancak gz korkutma plannda, o plan tarlmadka, destek tekil edebilir. Bylece Avrupa, uyumayan, gerekirse istiklali iin cann fedaya amade bir millet karsnda olduunu
de
bi
an
_8
anlar ve artlarn hafif tutabilir. Yani milli ahlann muvaffak olabilmesi iin mutlaka, stanbul, devlet ve Padiah dnda vcut bulmas ve dmanlarmza azami tela ve dehet vermeyecek ap muhafaza etmesi lazmdr. Hatta bu hareket, bana ve hkmetime aykr diye de gsterilebilir. Evet paa, Anad olu'ya, en ince bir sanat, askeri ve mlki idare dehasyla, ite bu gayeyi gerekletirmek zere geecek ve Allahn inayetiyle muvaffak olacaksnz.'168 Padiah, topyekn milli kurtulu hareketine temel tekil eden fakat tarihi strabndan atlatacak ekilde topraa gmlen, gzlere gsterilmeyen ve ancak birka faninin ruh mahzeninde gizli kalan bu telkinlerden sonra M.Kemal Paaya, u sz sylyor: 'Muvaffak ol!' Padiahn M.Kemal'e son sz: 'Size bu byk davada muvaffak olmanz iin kesemden (....) altn veriyorum. [N.Fazl'n notu: "Tamamiyle tespit edilemeyen bu rakam, bir rivayete gre 30, bir rivayete gre 42, bir rivayete gre de 60 bi ndir."]169 Ayrca elinize, teebbslerinizde muvaffak olmanz ve gereken itimat ve selahiyeti telkin edebilmeniz iin bir de hatt- hmayun tututurulacaktr. Tarafmdan ayrca, hatra kabilinden size bir hediye verecekler (zerine Padiahn adna ait ilk harfler ilenmi olan altn saat).170 Gidiniz ve vatan kurtarnz! Artk bu davaya ve onun tatbiki prensipine kanaat getirmi bulunuyor musunuz?' M.Kemal Paa, eski yaverin 'ikna edildi' demesinde, Bayaver Naci Beyin de yaverler odasna gelip 'Hnkr M.Kemal Paay ikna etti!' diye haykrmasnda belirttii gibi henz tereddtl olduu besbelli bulunan bu mevzuda, tam bir te slimiyetle huzurdan ayrlyor ve bir gn sonra Bandrma vapuruyla Samsun 'a hareket ediyor." (Vahdiddin, s.160-163) 1. Son onay makam saltanat makam olduu iin M.Kemal'i Anadolu'ya gnderenin Vahidettin olduu, her zaman ileri srlebilir. Ama M.Kemal'i yasal ve amac belli bir grev iin Anadolu'ya gndermek ile milli bir mcadele amas iin gndermek arasnda, dalar kadar fark var!171 2. Ksakrek kitabnda, 'kesin nitelikte olduunu' ileri srd birka belgeden de sz ediyor: Mesela Dahiliye Nazr M.Ali'nin Paris'te kard gaz etede yaymlad 1.000 liralk bir makbuz, bir hatt- hmayun (Padiah buyruu) ve eski eyhlislam M.Sabri Efendinin kitab.172 Bunlarn tarih asndan deerini sras geldike greceiz. 3. Ali Nuri Bey, hatrlarsnz, ikna sahnesinin 16 Mays Cuma gn getiini iddia etmi, hatta bu tarihi saptamak iin hatra defterine bakmt. Ama N.F.Ksakrek bile, bir cami mahfilinde bu kadar uzun ve gizli bir konuma yaplamayacan kestirdiinden, tann ifadesini, 6 sayfa sonra kendi deitiriyor ve Padiahn M.Kemal'le ikna iin 15 Mays Perembe gn konutuunu ve 'M.Kemal'in bir gn sonra Bandrma vapuruyla Samsun'a hareket ettiini' yazyor.(s. 163) Yani kendi gsterdii tann ifadesine, kendi itiraz ediyor! 4. N.F.Ksakrek de, Vahidettin'in milli bir mcadele almasn dndn ve nerdiini ileri sremiyor, nk bunu dorulayacak bir tek davran yok, onun iin de ancak 'gz korkutma plannda ayarl bir direniten' sz ettiini yazabiliyor. Gz korkutma plannda ayarl bir direni, ne demek? Byle 'ayarl bir direni' ile galip devletler nasl hizaya getirilecekti acaba?
de
bi
an
_8
5. M.Kemal'in Anadolu'ya atanmas ve ayrlmas srasnda, hem Vahidettin'in srekli yaveri, hem Saray Kurmay Bakan, hem de damad olan .H.Okday, Vahidettin'e elbette Ali Nuri Beyden daha yakndr ama bu nemli olaydan anlarnda hi sz etmiyor. Diyelim ki o gn orada deildi, bu yzden o sahneye tank olamad. .H.Okday anlarn 1970'lerin ilk yllarnda yazmtr. 1970'e kadar, 50 yldr bu iki karde biraraya gelip de o gnleri hi konumadlar, hi bilgi al veriinde bulunmadlar m? Olay doru olsa, anlarnda bu konuya deinmez miydi? stnde bile durmam. 6. Cumhuriyetten sonra, hanedan mensuplarnn ok byk bir ounluu, hibir maceraya katlmam, vekar ve onurunu korumu, Trkiye, M.Kemal ve rejim aleyhinde tek sz sylememitir.173 Yalnz bu tavr bile Osmanl Hanedanna sayg duymaya yeter. Kendi adma byle dnyor ve diyorum ki Osmanl Hanedannn son Padiah Vahidettin de, keke ve sahiden byle dnm ve bu szleri sylemi olsayd. Ama hayali bir sahne ile tarihi tatmin etmek mmkn deil ki. Bu konudaki baz ek iddialar: K.Msrolu:
"Sultan Vahideddin'in M.Kemal Paay Anadolu'ya gndermek iin ok uratn ve srarla ikna edebildiini, o zaman kabinede bulunan eyhlislam Mustafa Sabri Efendi de aka dorulamakta ve ifade etmektedir.174 Ancak unutmamak gerekir ki bu ikna edi, Milli Mcadele iin deil, Sevres'in slahn (dzeltilmesini) temin edebilecek birtakm protesto hareketleri iindi." (S.Mcahitler, s.49)
eyh Sadi anlam olarak diyor ki: 'Duvarc ilk tulay eri koymusa, duvar ykseldike erilii artar.' Bizimkiler de gerein yerine hayallerini koyduklar iin yazdklar gittike daha tutarsz ve eliik oluyor: Eer ama, birtakm protesto hareketlerini balatmak idiyse, bir ordu komutann, o kadar geni yetkilerle donatp geni bir karargh kadrosuyla Dou Anadolu'ya yollamaya, cebine mi lyonlarca lira koymaya, eline bir hatt- hmayun vermeye ne gerek vard? Yok, direnii rgtlesin diye yollandysa, niye ordudan istifa zorunda brakld, tutuklanmas kararlatrld, zerine Ali Galip akn yolland ve M.Kemal idama mahkm edildi? Efendim? A.Dilipak:
"Gelimeler, 7 Mays 1919'da kadar M.Kemal'in Anadolu'ya ilikin bir dncesi olmadn 175 gstermektedir." (CG Yol, s.147)
Anlalyor ki alternatif tarih yazclnn bir baka yntemi de u: Al eline kalemi, yaz iine geleni! Dilipak'a, A.Fuat Cebesoy ve Rauf Orbay'n anlarn okumasn tavsiye ederim.176 Bizim alternatif tarih yazclar, bir gn belki de ok doru bir ey, yazacaklar ama korkarm ki artk kimse inanmayacak! 6/7. Vahidettin neden Anadolu'ya ve Milli Mcadele'nin bana gememi?
de
bi
an
_8
Bunun sebebini Vahidettin adna yine N.F.Ksakrek aklyor. Az nceki hayali sahneye gre, Vahidettin M.Kemal'e gya yle der: "Hatra yle bir sual gelebilir: Ya siz, Padiah ve Halife olarak niin bizzat Anadolu'ya geip milli ahlan en yksek merkeze kavuturmay dnmyorsunuz? Niin bizzat Anadolu ayaklanmasnn bana gemiyorsunuz? Byle bir teebbs, hareketi balamadan bomak, boulmasna sebep olmak neticesini dourur. Eer ben gizlice hazrlanp Anadolu'ya ve milli mukavemetin bana geecek olursam, bu teebbs milli kyam en stn derecesine karr amma milletimiz iin bir felaket, intihar gibi bir ey olur. O zaman tilaf devletleri u anki tereddtl vaziyetlerini bir anda deitirirler,177 toparlanrlar, iin ald nem karsnda, topyekn zerimize saldrrlar ve topyekn tasfiyemize giderler.178 Hareketi de, artk ikinci bir davrana imkn brakma-macasna bastrrlar. Bu da artk sulhe ve yeniden art koma imknna kknden sed eker." 179 (Vahidttin, s.161) Samiha Ayverdi: "Sultan Vahideddin, bir yandan tarihi ve milli hazinelerin yamalanmamas, bir yandan da stanbul'dan ayrlmasnn siyasi mahzurlar (sakncalar) yznden, tahtnn yannda kalmaya mecburdu. Nitekim Anadolu'ya gemeden evvel M.Kemal Paaya, 'Olum, ben stanbul'dan ayrlrsam dman, hem ecdat haz inelerini mahveder, hem de ehri bir daha geri alamayz. Onun iin sen git, ben buray beklemeye mecburum' demiti.180 te bu mecburiyet yzndendir ki milli mcadeleyi ktler grnyor ve ona kar kuvvet sevk ediyor, bata M.Kemal Paa, kuva-y milliyecileri idama mahkm ediyor, fetvalar kartyordu." (Trk Tarihinde Osmanl Asrlar, 3.C., s.193) K.Msrolu: "Sultan Vahideddin, stanbul'da oturmayarak Anadolu'daki milli harektn bana geseydi, hi phesiz mstevliler (istilaclar), stanbul'a bir daha kmamak zere yerleirlerdi. [Sultan Vahideddin] onlarn tahamml edilmez basklarna ramen, cephelerden son zafer mjdeleri gelinceye ve Refet Paa kumandasnda bir ksm milli kuvvet vaziyete hakim oluncaya kadar, stanbul'daki ac ve elemli gnleri, gzyalarn iine aktarak geirmek suretiyle stanbul'un elimizde kalmasn temin etmitir." (S.Mcahitler, s.97 vd.) V.Vakkasolu:: "Padiah igalcilerin elinde tam manasyla esirdi181 ve istedii eyi yapmaktan ok uzakt. kinci ve daha nemli sebeb ise, Padiah stanbul'u bir terk etseydi, bir daha dnemeyecek, ehir otomatikman igal kuvvetlerine devredilmi olacakt." (Bu Vatan Terk Edenler, s.50; Son Bozgun, 1.C., s.147) Byle bahane ve mazeretler aramak, ucuz edebiyat yapmak, biri tekini tutmaz hayali sahneler ve dzmece tarihler yazmak yerine, dilerini skp u gerei bir itiraf edebilseler, masal sylemeye gerek kalmayacak: 'Ne yazk ki son Pad iahn ya, sal, sinir sistemi, alt hayat dzeni, cesareti, kltr, yaman bir
de
bi
an
_8
kurtulu savann bana gemeye uygun ve yatkn deildi.'182 6/8. Plann ayrntlar Baz yazarlara gre Vahidettin'in plan, M.Kemal'i Anadolu'ya gndermekten ibaret deilmi, eitli ayrntlar da varm: 6/8.1 .Meclisin kapatlmas, Tevfik Paann istifaya zorlanmas. Damat Ferit'in Sadrazamla getirilmesi de plann ayrntlarndanm "Bu plann ne olduu, Vahideddin'in, M.Kemal ile grmesinden sonra ortaya kan tavr ve harekt aydnlatmaya balamt. Gerekten grmenin ertesi gn Padiahn yazl bir buyruu ile Meclis datld. M.Kemal'in muh alefetine ramen gven oyu alm olan Tevfik Paa, Padiah tarafndan istifaya zorland. Onun istifasndan sonra da Ferit Paa Sadrazamla getirildi." (K.M-srolu, Hilafet, s. 152.) Ne plan, ne plan! Vahidettin, en gerekli olduu anda Meclisi datacak, Tevfik Paay istifa ettirecek, yerine de -herhalde Tevfik Paadan daha vatansever (!) olduu iin- Damat Ferit'i getirecek ve bunlar, Milli Mcadeleyi balatma plannn ilk admlar olarak yorumlanacak!183 nsann dili tutuluyor. (1) Msrolu, bir yandan bu kararlarn, Vahidettin'in kafasndaki plann paralar olduunu ileri sryor, bir yandan da M.Kemal'in nerisi ya da istei zerine gerekletii izlenimini vermeye alyor. Grmede baka kimse bulunmadna ve M.Kemal de anlarnda byle bir aklama yapmadna gre, Msrolu, neye dayanarak bu iddiada bulunuyor? Hayal gcne!184 (2) Meclis, gerekten, M.Kemal ile Vahidettin'in grmesinden bir gn sonra, 21 Aralk 1918'de datlmtr ama M.Kemal ile herhangi bir ilgisi yoktur.185 Padiahn has adam Damat Ferit, Ayan Meclisi'nde, daha 2 Aralkta Meclisin datlmas gerektiini ileri srmtr. (Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.8) Dahiliye Nazr M.Ali Bey de bir gn nce, Meclisin feshedileceini A.Fuat Cebesoy'a syler. (M.Mcadele Hatralar, s.37) Ayn bilgiyi Hariciye Nazr Nabi Bey de, Rauf Orbay'a vermitir. (Yakn Tarihimiz, 2.C., s.274)186 M.erif Paa da olay doruluyor. (.M.K.nal, Son Sadrazamlar, 4.C., s.1720) Vahidettin de Ltfi Simavi'ye, "Tevfik paa ile Meclisi feshe karar verdiklerini" aklayacaktr. (L.Simavi, Osmanl Saraynn Son Gnleri, s.460) Baktip Ali Fuat Trkgeldi ise, kararn nasl verildiini, hibir yoruma yer brakmayacak kadar ak anlatyor; sadeletirerek ve gereksiz ayrntlardan ayklayarak aktaryorum: "21 Aralk 1918 Cumartesi sabah, huzura arldm, Tevfik Paa 'kabineye gvensizlik oyu verileceini rendiini, bu sebeble kabinede, Anayasann 7. maddesi uyarnca Meclisin datlmas iin Padiahn iznini almaya karar verdiklerini' syledi, Padiah da 'ttihatlar, velinimetlerine (liderlerine) kar bir vefa gsterisinde bulunmak istiyorlar, kabineyi onlar drmeden nce, Meclisin
de
bi
an
_8
6/8.2. Vahidettin, baz gen komutanlar ve devlet adamlarn da, ayn plan gereince Anadolu'ya gndermi Bu masal benimseyen baz Vahidettinciler: N.F.Ksakrek, s.172; A.Di-lipak, CG Yol, s.36 vb. Dorular: (1) a.Konya'da bulunan Yldrm Ktaat Mfettiliine 2 ubat 1919 tarihinde Cemal (Mersinli) Paa atanmtr. (Jeschke, ng.Belgeleri, s.45) Cemal Paa, daha iin bandayken, 5 Temmuz 1919'da, 10 gnlk izinle stanbul'a gider ve bir daha geri dnmez.191 Onun yerine bakan Albay Selahattin Bey de bir sre sonra, kimseye bilgi vermeden stanbul'a gidecek ve Kurtulu Savana katlma-
de
datlmas daha doru olur, bylece daylk bizde kalr' dedi. Tevfik Paann ayrlmasndan sonra Padiah beni yannda alakoyarak neden bu karar verdiini anlatt: 'Sizden sr kmaz. Ecnebiler (igalciler) bu Meclisi seilmi saymyorlar, 'Siz hayat hakknz korumak iin faaliyet g stermelisiniz. Eer gereken faaliyeti gstermezseniz, hayat hakknz da kaybetmi olursunuz diyorlar' dedi.' 187 Yeni seimlerin 4 ay sonra yaplmasnn anayasa hkm olduunu hatrlatarak, bu hususun Meclisi feshetme kararnda yer almasnn uygun olacan syledim ama kabul grmedi. Padiah benden sonra Ltfi Simavi Beye, 'Baktip Bey pek korkak, aman kanuna aykr bir ey olmasn diye titriyor' demi. Ertesi gn huzura kabulmde, Padiah, Meclisin datlmasnn gerekliliini tekrarladktan sonra, 'Ecnebilerin zihniyeti bizimkine uymuyor, bir kere kafalarna koyduklar bir eyi karmyorlar ve 'o katiller heyetinin188 setii Meclisi nasl tutuyorsunuz? Siz neye dayanyorsunuz?' diyorlar' dedi." (Grp ittiklerim, s.168)189 Vahidettin, 27 Ocak 1919 gn de yle dert yanar [sadeletirilmitir]: "Ecn ebiler pek amansz! Bize bask yaparak Meclisi dattrdlar." (A.F.Trkgeldi, Grp ittiklerim, s.182)190 Bu kantlar orta yerdeyken, bunun tersini yazmaya kalkmak, dorusu byk cesaret! (3) Tevfik Paa kabinesi de, Msrolu'nun yazd gibi Vahidettin tarafndan hemen istifaya zorlanm deildir. Tevfik Paa 13 Ocak 1919'da istifa eder ama Vahidettin sadrazaml yine Tevfik Paaya verir. Dahas var: Tevfik Paa 23 ubat 1919'da ikinci defa istifa edecek ve Vahidettin de bir daha ve yine Tevfik Paay sadrazamla getirecektir. Tevfik Paann yerine Damat Ferit'in gelmesi, ancak 4 Mart'ta gerekleecektir. (A.F.Trkgeldi, Grp ittiklerim, s. 179,184 ve 195 vd.) Oysa Msrolu btn bunlar, bir plann hzla ve ardarda gerekletirilmi paralar gibi anlatyordu. Gerek ile Msrolu'nu birarada grmek, hi ksmet olmayacak galiba.
bi
an
_8
yacaktr! (A.F.Cebesoy, M.M. Hatralar, s.194 vd.; K.Karabekir, stiklal Harbimiz, s.117)192 b. Ali-Fuat Cebesoy Paa, zaten 20.Kolordu Komutandr, tedavi iin izinli olarak stanbul'a gelmi ve izni bitince de (ubat 1919 sonunda) grevine dnmtr. (M.Mcadele Hatralar, s.46) c. zmir'deki 17.Kolordu Komutan Nurettin Paa, 1919 Nisan aynda grevden alnacak, yerine Selanik'i hi savunmadan Yunan ordusuna teslim eden emekli paalardan Ali Nadir Paa yollanacaktr.193 Vahidettin'in nl plannda (!) zmir'i korumak yer almyordu herhalde. nk Ali Nadir Paann hibir ie yaramayaca, gemiteki baarszlklarndan ve yandan bellidir. Nitekim bu akn paa, zmir'in de hi direnmeden Yunanllara teslim edilmesini emreder, bir Yunan temeninden tokat yer ve bu ii gemi paa, ucunda beyaz mendil sallanan bir sopa ile esir kafilesinin banda yrmekten utanmaz. (N.Taalan, Ege'de KurtuluSava Balarken, s.250 vd.; K.Karabekir, stiklal Harbimiz, s.156) d. K.Karabekir Paa, 28 Aralk 1918'de, Tekirda'da bulunan 14. Kolordu Komutanlna atanr. Anlarnda, douda bulunun 15.Kolordu Komutanlna atanabilmek iin trl giriimlerde bulunduunu, zorlukla sonu aldn ve ancak 12 Nisan'da stanbul'dan ayrlabildiini uzun uzun ve yaknarak anlatyor. Vahidettin'in verdii herhangi bir grevden de hi sz etmiyor.194 (stiklal Harbimiz, s.9-18) 195 e. zmir'deki 17.Kolordu kararghnn Yunanllara teslim olrnas zerine, Tekirda'da bulunan 14.Kolordu karargh, 6 Haziran 1919'da Balkesir'e alnr. (TH2. Cilt, ,1.Ksm, s.54) 14.Kolordu Komutan Yusuf zzet (Met) Paa, bu zorunluk dolaysyla Anadolu'ya geer. Yunan ordusu yaylrken, Harbiye Nezaretine, "Yunanllarn ilerlemeye devam etmeleri halinde, mukavemet edilip edilmeyeceini" sorar. (S.Tansel, Mondros'tan Mudanya'ya, 1.C., s.229, 271) Balangta tutumu budur. Ama bir sre sonra, Milli Mcadele'ye kazanlacaktr. (Yzba Selahattin'in Roman, s.179-183) 1919'da, Anadolu'da bulunan btn paalar bunlar, atanma biimleri ve tutumlar da byle. Vahdettincilerin ikide bir ileri srdkleri, 'gen paalarn Anadolu'ya gnderildii' masalnn i yz de bu.196 Yalnz Ali Nadir Paa gibi bir zavallnn, zmir'deki 17.Kolordu Komutanlna atanm olmas bile Vahidettincilerin iddiasn tek bana iflas ettirmeye yeter! stanbul, Anadolu'daki baz birliklerin bana, gerekten birtakm paalar ve emekli subaylar yollamaya yeltenecektir ama Milli Mcadeleyi sndrsnler diye.197 Bu konuda GRYT Ansiklopedisi, daha da ileri gidiyor ve yle yazyor: "Sultan Vahidddin, gvendii devlet adamlar ile subaylara vazifeler vererek, Anadolu'daki Milli Mcadele harektn balatmtr. Baz subaylar ilk nce Dou Karadeniz'e, oradan Dou Anadolu'ya gnderirken, bazlarn da Ege'ye gndermiti (!). Ege'de mukavemet (direni) tekilatlar kurmakla vazifelendirilen Bahriye Nazr Rauf Bey (Orbay), erkes Ethem Beyle de temas kurmu ve onu vazifeye davet etmiti." (2.C., s.113)
de
bi
an
_8
6/8.4. M.Kemal Anadolu'dayken, Vahidettin'le balant kurarak fikir retiyormu u inci de A. Dilipak'n Trk tarihine armaan: "Bir yandan Vahdeddin, bir yandan hkmetin belli bal yeleri, paalar ve baz Meclis yeleri, srekli olarak M.Kemal tarafndan aranarak, Milli Hareketin gelimesi ynnde fikir retiliyordu." (CG Yol, s.59)201 A.Dilipak her iddiasnda, bir nceki at rekorunu kryor! M.Kemal ve Vahidettin arasndaki ibirlii ve fikir retimi, herhalde telepati yoluyla oluyor. nk birlikte fikir rettiklerini belgeleyen bir tek kant, mektup, telgraf, tank, kayt, an, pul kadar bir belgecik bile yok! Varsa, aklamasn rica ederim.
de
A.Dilipak diyor ki: "Vahdettin birok yere yazd mektuplarda, halk hareketini tevik ederek, v atann kurtarlmas yolunda gayrete aryordu." (CG Yol, s.36) Vahidettin'in, halk hareketini tevik etmek iin birok yere mektup yazdn, ilk kez A.Dilipak aklyor. (Dnya prmiyeri!) nk imdiye kadar kimse byle bir iddiada bulunmamt. Byle ftursuzca yazdna gre elinde belgeler olmal. u mektuplarn hepsini deil, hi olmazsa birinin ieriini ve kime yazldn aklasa da uydurmadna inansak.
bi
an
6/8.3. Vahidettin birok yere mektuplar yazm
_8
Ayn iddiay, ansiklopedi yazarlarndan Burhan Bozgeyik, erkez Ethem adl masal kitabnda da ileri sryor, (s. 15) Pes! Rauf Bey anlarnda, Vahidettin ve hkmetleri hakkndaki olumsuz dncelerini, Anadolu'ya M.Kemal'le birlikte verdikleri karar sonucu getiini, ayrntl olarak aklamaktadr.198 (Yakn Tarihimiz, 2.C., s.401-404, 3.C., s.16-18)199 Vahidettin ise, 1923'te yaymlad beyannamesinde, Rauf Beyden yle sz ediyor: "Muhalefete n ayak olmak kstahln gsteren Rauf Bey..." (K.Msrolu, Hilafet, s.190) Bu da byle. Rauf Bey-Ethem ilikisinin dorusunu da, Drdnc Blmde greceiz. stanbul, Anadolu'ya gerekten baz devlet adamlar (!) yollamtr ama grevleri "milli mcadele harektn balatmak" deil, ksteklemektir. Birkann adn vereyim: Kambur zzet (zmir'e Vali), Gmlcineli smail ile Nemrut Mustafa (Bursa'ya Vali), Artin Cemal (Konya'ya Vali), Ali Galip (nce Elaz'a, sonra Sivas'a Vali), Abdurrahman Bey (Adana'ya Vali), Anzavur Ahmet (Balkesir'e Mutasarrf), Osman Kadri (Bolu'ya Mutasarrf), brahim Bey (zmit'e Mutasa rrf)... Her biri Milli Mcadele'ye bir Yunan alay kadar zarar vermitir.200
6/9. Vahidettin, M.Kemal'e bir hatt- hmayun vermi Bu konu ilk kez, 150'liklerden Mevlanzade Rfat'n 1929 ylnda Halep'de baslan 'Trk nklabnn Yz' adl kitabnda ortaya atlm ve hatt- hmayunun sureti, Sabahattin Selek tarafndan Trk kamuoyuna duyurulmutur.202 Daha sonra da K.Msrolu yaymlamtr. nce M.Kemal'e gizlice verildii iddia edilen u hatt- hmayunun (Padiah buyruunun) sadeletirilmi metnini grelim:
"Padiahlm yaverlerinden Tugeneral M.Kemal'e, Genel Sava'n Mttefikler hesabna kaybedilmesi zerine meydana gelen siyasi durum, byk atalarmn lkesiyle halifelik ve saltanat, zor ve tehlikeli alana srklediinden, hkmetimin karar gereince atandnz blgede, asayii salamak ve arzularma aykr hallerin bagstermesini tmyle engellemek iin aba harcayarak, milletimin dokunulmazlnn glenmesi ve lkemin saldrgan ellerden kurtulmas iin hep birlikte hareket edilmesini, selamla203 rmla birlikte askerlere, memurlara ve halka bildirilmesini buyururum."
.Mevlanzade Rfat ve K.Msrolu, bu belgenin suretlerini nasl elde ettiklerini, yle aklyorlar: Mevlanzade Rfat: "Merhum Sultan Vahideddin Han, bu hatt- hmayunun bir sureti ile baz belgeleri, lmnden birka ay nce, Halep'te oturan Kadky Belediyesi .eski mdr, muhterem arkadam Azmi Beye (Radi Azmi Yeen), San Remo ehrinde, yaymlanmak zere gnderilmi olduunu bildiimden istedim ve yukar aynen aktararak, tarihe bir hizmet hediye etmi oldum." (s.238, 239) K.Msrolu: "Bu fermann (Padiah buyruunun) yaymladmz sureti, Bahriye Nazr ve bir zaman da yaver-i ekrem olan204 Avni Paann el yazsyladr. Bunun el yazsyla kopyasn karmasnn sebebi udur: M.Kemal Paa, kendisini Anadolu'ya gtrecek geminin kumandanna emir verebilmek iin Avni Paadan gemi kapt anna hitaben yazl bir emir istemitir.205 Avni Paa da bu emri yazp vermekle beraber, bir ihtiyat olmak zere (?), M.Kemal Paann elindeki fermann bir suretini alp saklamtr.206 Sonradan gurbette, eyhlislam M.Sabri Efendiye verdii bu ferman sureti, nihayet bizim elimize kadar gelmitir." (S.Mcahitler, s.55 vd.; suretin fotokopisi, s.56'da.)207 (1) Mevlanzade Rfat'a gre, Padiah buyruunun sureti, Razi Azmi Ye-en'e, San Remo'da verilmi ya da oradan yollanm, o da M. Rfat'a vermi. Bozuk cmleden kesin bir anlam kmyor. karabildinizse, ne mutlu size. (2) K.Msrolu'na gre ise, suret Avni Paa tarafndan eski eyhlislam ve150'liklerden M.Sabri Efendiye verilmi, o yoldan da K.Msrolu'na ulam. ki farkl aklama. Msrolu, hatt- hmayunu ilk yaymlayan Sabahattin Selek'i, "bu belgenin
de
bi
an
_8
doru olup olmad konusunda tereddt belirten devrimbaz kalemor" diye azarlyor.208 Bence hakszlk ediyor. nk Mevlanzade, gven verici bir aklama yapmam. R.Azmi Yeen de, S.Selek'e, buyruk suretinin kendisine verildiinden ya da yollandndan hi sz etmiyor. (Anadolu htilali, s.211,212) Msrolu'nun yapt aklama ise, yeterli deil. (3) nk: a. Buyruun tarihi, 14 Mays 1919 aramba. (K.Msrolu, S.Mcahitler,s.55) b. 15 Mays 1919 Perembe gn M.Kemal, nce Genelkurmaya gelip Cevat ve Fevzi Paalara veda eder; sonra Bab- li'ye urar, DahiliyeNazr M.Ali Bey ve Bahriye Nazr Avni Paa ile konuur, Avni Paadan Bandrma kaptanna hitaben bir yaz alr; oradan ayrlp Yldz Saray'na gelir ve Vahidettin'le grr.209 c. Sz konusu gayet gizli buyruk,210 M.Kemal'e, eer gerekten verildiyse, bu son grme srasnda verilmi olmal. Bu duruma gre, M.Kemal-Avni Paa grmesi srasnda bu gayet gizli buyruk, henz M.Kemal'e verilmi deildir. yleyse, Avni Paa, olmayan bir belgeyi M.Kemal'den alp suretini karm olamaz! (4) Msrolu'nu zmemek iin 14 Mays 1919 tarihli gizli buyruun, o akam ya da 15 Mays Perembe sabah, herhangi bir biimde M.Kemal'e ulatrlm olduunu, onun da bu gayet gizli buyruu alelade bir mektup gibi cebinde gezdirdiini varsayalm ve olay bir de bu duruma gre deerlendirelim: a. Bahriye Nazr Avni Paa, bu gayet gizli ve bir gn nce verilmi buyruun varln nasl, kimden ve ne zaman renmi de M.Kemal'den isti-yor? b. renmi olsa bile, gayet gizli bir Padiah buyruunu grmek istemeye cesaret edebilir mi? Vapur kaptanna emir yazmak iin byle bir belgeyi grmesine gerek mi vard? M.Kemal, Padiahn onaylad atama karar ve Avni Paann da yesi bulunduu kabinenin verdii olaanst yetkilerle Ordu Mfettii olarak yola kmyor mu? Bir Bahriye Nazrna, emrindeki kk bir geminin kaptanna emir vermek iin bunlar yetmiyormu ki ayrca Padiah buyruunu da grmek istiyor? Byle zel bir buyruk olmasa ve bu buyruu Avni Paa grmese ya da M.Kemal gstermese, gemi hareket etmeyecek, Osmanl devletinin Ordu Mfettii Anadolu'ya geemeyecek miydi? c. stelik M.Kemal, bu Padiah buyruundan, en yakn arkadalarna bile sz etmemi,211 en dar zamanda dahi yararlanmamtr.212 M.Kemal, herkesten saklad gayet gizli buyruu, neden ve hemen Avni Paaya gstersin? Gsterir mi? Ayak st suretini karmasna niin izin versin? Verir mi? (5) Vahidettinciler, akla ilk gelen bu basit sorulara makul aklamalar getirmedikleri srece, sahte bir belgenin pazarlamacs olmaktan kurtulamazlar! (6) Buyruun ifadesi de bulank, Vahidettincilerin hibir iddiasn karlamyor. Sz gelimi "Atandnz blgede" deniyor. Vahidettin'in tasarlad
de
bi
an
_8
6/10. M.Kemal'e bol para da verilmi
lk iddia Nihal Atsz'dan: "[Vahidettin] M.Kemal Paaya tekilat yapmas iin 40.000 altn vermitir.214 Bu parann nemli ksm, eskiden beri besledii deerli yar atlarn satmak suretiyle elde edilmitir." (Trk lks, s.86) Belgesi, tan, kant olmayan bir iddia.215 nce unu belirteyim: Vahidettin'in, 'eskiden beri deerli yar atlar beslediini' belirten hibir kaynaa rastlamadm. Gvercin merakndan bile sz edilirken,216 birok deerli yar at beslediinin dikkatten kat ve bu olay kimsenin bilmedii dnlemez. Diyelim ki at yetitirdii doru. Bu takdirde, '40.000 altnn mhim ksm iin', on be kadar yar at satm olmas gerekir.217 (1) O kadar ok yar atnn beslenip yetitirilmesi iin ciddi ve byk bir tesis, geni bir eitici ve bakc kadrosu gerekir. engelky'deki kknn bahesinde, ne byle bir tesise imkn var, ne byle bir tesisin kalntsna rastland, n e de byle bir tesisten sz eden birini duyduk. Damad ve svari binbas .Hakk Okday, Vahidettin'in engelky'deki kkn uzun uzun anlatyor ama Vahidettin'in at merakndan da, atlarndan da hi sz amyor, (s.22 ve 333 vd.)
de
Vahidettin'in verdii ileri srlen parayla ilgili iddia, hibir kanta dayanmyor. Hkmete verildii ileri srlen paralardan sadece biri belgeli, tekiler ya sylenti ya uydurma. Hepsini grelim.
bi
an
Milli Mcadele, M.Kemal'in grev alanyla m snrl? a. N.F.Ksakrek, milli bir mcadeleyi kapsamayan bu ifade yetersizliineklf uydurmak iin diyor ki: "...Ferman, belki aa vurulur da, Padiahn gayreti dman devletlerin gzne batar kaygsyla biraz mphem.ve karanlk yazlm [tr]." (Vahidddin, s.170) Aa vurulmayacak idiyse, neden buyruun "asker, memur ve halka teblii" emrediliyor? Aklanamayacak bir buyruk, ne ie yarar? b. K.Msrolu ise tam tersini yazyor: "M.Kemal'e verilmi olan ferman - hmayun, btn kumandan ve valilere, bu yeni hareketin, Padiah ve hkmet tarafndan gizlice onayland izlenimini vermitir." (Lozan,1.C., s.186) Laf ola beri gele! Padiah buyruundan sz eden bir tek komutan ve vali bile yok. Mesela K.Karabekir, Ali Fuat Paa, F.Altay, Sivas Valisi Reit Paa buyruu grm olsalar, anlarnda yazmazlar myd? Tek kelime bile etmiyorlar! Refet Paa da byle bir belgeden haberdar olmadn, Sabahattin Selek'e aklam.-(Anadolu htilali, s.212) (7) Bu sahtelii zerinden akan belgeyi ciddi bir kant olarak kabul eden y azarlar: N.F.Ksakrek, s.168; V.Vakkasolu, Son Bozgun, 1.C., s.139; GRYT Ans.l.C, s.171; H.H.Ceylan, Byk Oyun, 1.C., s.33; A.Dilipak, C.G.Yol, s.145; Nokta dergisi de ciddiye alm: Resmi Tarihin Aldatc Masallar balkl yaz, s. 13, 5 Mays 1991.213
_8
Olsa ilgisini ekmez ve yazmaz myd? (2) Vahidettin'in atlarndan biri bile yarlara katlsa, gazete haberi olmazmyd? Byle bir haber yok. Yarlara sokmayacaksa, neden besliyordu o kadar ok at? Birka soylu ve deerli ata sahip olmak, anlalr bir meraktr. Ama sal sebebiyte uzun yllardr ata binemedii halde ve at ticareti yapmak da bir Osmanl Veliahtna ve Padiahna yakmayacana gre, o kadar ok yar at beslemesinin sebebi ne? (3) O kadar at, mtareke dneminin etin koullar iinde, kim satn alr, neden satn alr ve o atlar ne yapar? imdiye kadar atlar satn alanlardan biri bile, 'ben satn aldm, u kadar altn dedim' diye bir aklama yapm d eil.218 (4) Vahidettin'in, kimsenin dorulatmad "iyi bir binici olduu" iddiasnn, at satma olayna hazrlk olmak zere uydurulmu bir hikye olduu anlalyor. (5) imdiden '40.000 altn nasl tanabilir' sorununa da deinmekte yarar var. nk bu sorunun zm, altn says arttka gleecek. 40.000 altn: 7.6 gr. X 40.000 = 304.000 gram, yani 304 kilo eder.219 (6) Verilen buyruun aklanmasndan bile ekinen saray, aka bu kadar p ara vermi olamayacana gre, bu say ve arlktaki altn, M.Kemal ile yaveri Cevat Abbas acaba Yldz Saray'ndan ili'ye kadar nasl ve gizlice tadlar? Tayabilirler mi? Yoksa bu altnlar, ili'deki eve gizlice Vahidettin'in gvenilir adamlar m getirdi? Eer byleyse, Vahidettin'in konyak itiini ya da Dr.Reat Paay Zeki'nin ldrdn aklamaktan ekinmeyen bu yakn adamlardan biri olsun, neden bugne kadar byle bir aklama yapmad? (7) Altnlar herhalde sandklara yerletirilmitir. Her sandk, 50 kilo olsa, krk bin altn, alt sandk eder. Alt sandk dolusu altn, ili'den Galata rhtmna, rhtmdan motora, motordan Bandrma gemisine, gemiden Samsun rhtmna, oradan Mntka Palas oteline, oradan Havza'ya, Amasya'ya, Erzincan'a, Sivas'a, Erzurum'a, Krehir'e, Kayseri'ye, Ankara'ya nasl tanr? Kimler tar? Hi kimsenin ilgi ve merakn ekmez, biri bile "bunlar nedir?" diye sormaz m? .Mesela Refet Paa, K.Karabekir Paa, Rauf Bey bu esrarl sandklardan neden hi sz etmiyorlar? M.Kemal sandklarda altn olduunu arkadalarna sylediyse, neden hibiri bugne kadar bu altnlar konusuna deinmedi? Neden gerektike altnlar harcamayp da ona buna muhta oldular? Krk bin altnn Samsun'dan Ankara'ya kadar nasl tand da, bal bana bir bilmece. Bu bir ey deil, aada okuyacaz, .Vahidettinciler, masal bu ya, M.Kemale verilen para miktarn, 866.000 altna yani 4.906 kiloya kadar ykseltiyorlar! Oysa M.Kemal ve arkadalarnn ellerinde ancak, dknt otomobil var. Bu aralara 3-4 kii binerek yolculuk yapyorlar. Yanlarnda da zel eyalar, tfekler ve dosyalar var.220 Nasl tadlar be ton altn? Vahidettin'in M.Kemal'e 40.000 altn verdii hakkndaki iddia, Vahidettinciler tarafndan gz kapal kabul ediliyor: K.Msrolu: "Sultan Vahideddin, bu i iin lzumlu paray da ahsi atlarn satarak temin etmitir. ok iyi bir binici olan Sultan Vahideddin, gayet kymetli yar atlar
de
bi
an
_8
beslerdi. Bu suretle elde edilen 40.000 altn M.Kemal Paaya verdi." (N.Atsz'a dayanarak, S.Mcahitler, s.49; V.Vakkasolu, Son Bozgun, 1.C., s.143; Bu Vatan Terk Edenler, s.49, 66; GRYT Ans., 1.C., s.180 vb.)221 Srada, M.Kemal'e hkmete verildii ileri srlen paralar var. Bu konudaki genel iddialardan ilkini grelim: "[M.Kemal Paaya] devlet veznesinden ve rtl denekten 100.000 lira tutarnda para verilmiti." (Mevlanzade Rfat, Trkiye nklabnn yz, s.237) Vahidettiniler bu sayy gittike artryorlar. Ak artrmann ncln, ehzade Mahmut evket Efendi yapyor: "[Vahideddin, M.Kemal'e] en geni yetkileri ve lzumlu paray da vermitir. Benim bildiime gre paaya, gerek bizzat kendisi, gerekse kurulan eitli hkmetler vastasyla -ki bilhassa Ali Rza Paa hkmeti zamannda- devaml surette para gndermitir. Bu parann tutar da 400.000 altna bali olmutur (varmtr)." (Murat Sertolu'nun rportaj, 6 Temmuz 1967, Tercman gazetesi) K.Msrolu, sanki kantlanm gibi bu iddiaya sarlarak diyor ki: "Drt yz bin altn ne demektir, dnnz. stelik .bir baka drt yz bin lira meselesi daha var. Onu da M.Kemal Paa bizzat itiraf ediyor. (Dayanak olarak da 1927 basks Nutuk'un 209. sayfasn gsteriyor.) Aydn cephesinin ihtiyac iin kullanlmak zere Donanma Cemiyetinin elinde bulunan paralardan drt yz bin lira talep etmi, stanbul hkmeti de bu istei yerine getirmitir. (Ama Nutuk'ta verilen bilgi byle deil, bu kadar da deil ama aklamyor!) Bu kadar parayla neler olmaz!" (S.Mcahitler, s.50 vd.) (1) M.evket Efendi, Vahidettin'in 400.000 lira gnderdiini iddia ediyor ama kant olarak da, az sonra sz edilecek olan 1.000 liralk bir makbuzun fotokopisini gsteriyor. Kalan 399.000 lira ne olacak peki? Eh, artk ona da, M.evket Efendinin gl hatr iin inanacaz. yle ince eleyip sk dokumaya, belge aramaya ne gerek var? Maksat Vahidettin'in nam kurtulsun! (2) Msrolu'nun szn ettii 'bir baka drt yz bin lira' olaynn asl da u: a. Damat Ferit hkmeti yerine gelen Ali Rza Paa hkmetinin temsilcisi Salih Paa ile Heyet-i Temsiliye arasnda Amasya'da grmeler ya-pilr (Ekim 1919) ve baz protokoller dzenlenir. 4. Protokoln 8. maddesi yle: "Aydn Kuva-y Milliyesinin takviyesi ve iaelerinin teshil vetemini. Bu husus Harbiye Nezaretince tanzim olunur. Donanma Cemiyetinin 400.000 lirasndan lzumu kadar hkmet tarafndan bu maksada tahsis klnabilir." (Nutuk, 1.C., s. 177) Nutuk'ta yer alan bilgi ite bu. b. Yani M.Kemal, 400.000 lira istemiyor, Ali Rza Paa hkmetinin, dor udan doruya Aydn Kuva-y Milliyesine yardm etmesini istiyor; bunun dzenlenmesi iinin de stanbul Harbiye Nezaretince yaplmas karara balanyor. Protokolde, hkmetin bir kaamak yapmamas iinkaynak gsterilmi ve bu amala Donanma Cemiyetinin parasnn kullanlabileceine de iaret edilmi. Tamam da sz konusu edilmemi,"Gerektii kadar bu
de
bi
an
_8
"Anlaldna gre hangi vekalette ne kadar para varsa, toplayp kendisine vermilerdir.225 Zira sadan soldan baka makbuzlar da ortaya kmaktadr. Bunlardan birini daha zikredelim: M.Kemal Paa Anadolu'ya giderken kendisine makbuz karl olarak Dahiliye Nezareti rtl deneinden yirmi be bin lira vermi bulunan o zamann Dahiliye Nazr M.Ali Bey.. Fransada 'Zincire Vuru lmu Cumhuriyet' isimli bir gazete kard. Bu gazetede, birok belge arasnda, b u paraya ait makbuzun fotokopisini neretmitir." (S.Mcahitler, s.51) (1) Msrolu, 'hangi Vekalette para varsa toplayp kendisine vermilerdir,sadan soldan baka makbuzlar da ortaya kyor' diyor ama sadece 25.000 liralk bir makbuzdan sz ediyor. Hani teki makbuzlar? Derin ve zengin bir sessizlik.Yazdna gre.25.000 liralk makbuzun fotokopisi de, MAli'nin gazetesinde yaymlanm. Ama hayrettir ki Msrolu, bin liralk makbuzdan daha nemli olan bu 25.000 liralk makbuzun kliesini yaymlamyor. nk gazeteyi grm deil, bu kuru bilgiyi S.Selek'in kitabndan alm, aktaryor. (2) S.Selek, byle bir makbuzun kliesinin, sz konusu gazetede yaymlandn yazmakla birlikte, gazetenin tarihini de, makbuz hakknda herhangi bir bilg ide vermemektedir. (Anadolu htilali, s. 133) 1984 ya da 1985'te, Basn lan Kurumu'nun Bayramolu'ndaki Tatil Ky'nde, bu hususu kendisine sormu ve u cevab almtm: "Makbuzun M.Ali'nin gazetesinde yaymlandn, Radi Bey (Radi AzmiYeen) sylemiti."226 Yani gazeteyi ve makbuzun kliesini S.Selek de grmemi. (3) S.Selek grmemi ama makbuzun fotokopisi yaymlanm olabilir . Ama bildiim kadaryla, M.Ali'nin gazetesindeki klieyi grm, grdn yazm ya da 25.000 liralk makbuzun kliesini Trkiye'de yaymlam olan hi kimse yok.
de
bi
an
_8
ie ayrlabilir" denmi. Msrolu'nun, "stanbul hkmeti bu istei yerine getirmitir" dediine de bakmayn; hkmetin Aydn Kuva-y Milliyesine yardm edip etmedii, ettiyse ne kadar ettii bilinmemektedir. nk ksa bir sre sonra Damat Ferit, bu dernei kapatp malvarlna el koyacaktr. (Ltfi Simavi Bey, s.459) c. Msrolu, ok byk bir paraym gibi "Bu parayla neler olmaz!" diye lk atyor. O parann tamam verilmi olsayd bile, Aydn cephesinin acaba ka gnn karlard, onu hesap etmiyor. Damat Ferit'i, Toulon'a gtrecek olan Glcemal vapuru bile 70.000 altn harcanarak sslenmitir.222 Sevres Andlamasn alp geri dnmek iin Paris'e giden kurul yelerine ise toplam 280.000 frank verilmitir! (T.Gkbilgin, M.M.Balarken, 2.C., s.403 vd.) Dedikodular ve hayalleri bir yana brakp gereklere dnelim. Belgeli ve yasal demeler unlardr: 1. M.Kemal'in ve karargh mensuplarnn 3 aylk aylklar, yolluklar verilen %50 zam.223 2. M.Kemal'e Dahiliye Nezareti deneinden verilen 1.000 lira.denen belgeli para bu kadar.224 Ama K.Msrolu ftursuzca devam ediyor:
25.000 lira nemli deil, o para Pontus etelerine kar kurulan Trk etelerini desteklemeye ve yeni nlemler almaya bile yetmez. nemli olan gerek olup olmad. M.Kemal'e 1.000 + 25.000 lira verildii kabul edilse bile, bu parann 4 ay iinde bittii ve hi paralarnn kalmad, Erzurum'dan ayrlrken, emekli Binba Sleyman Beyin 900 liras ile Mdafaa-y Hukuk Dernei Ynetim Kurulu yelerinin buna ekledii 100 liraya muhta olmalarndan anlalyor. (C.Dursunolu, M.M.'de Erzurum, s.138) M.Mfit Kansu da, paraszlkla ilgili birok olay anlatmaktadr.227 Velhasl M.Kemal'e 25.000 lira verildii de, belgelenmemi bir iddiadr. Sonu: M.Kemal'e ve kararghna verilen kantlanabilir para, sadece aylklar, yolluklar, sonradan yaplan % 50 zam ve 1.000 liradr. tesi dedikodu ve byklere masal.228 Ama Vahidettinciler, dedikodu yapmaya ve masal anlatmaya baylyorlar: K.Msrolu: "Kendisine klliyetli paralar verildi... Cebine yz binlerce altn konmutur." (Lozan, 1.C., s.185,186; Hilafet, s.155, 157) A.Dilipak: "... M.Kemal, Anadolu'da halk ayaklanmasn rgtlemek iin byk miktarda para ile Samsun'a gnderiliyordu... 300.000 altn para verilerek, Anadolu'daki kurtulu hareketini rgtlemek iin gnderilmiti. M.Kemal'in daha sonraki mektuplar bunu dorulamaktadr. Bu mektuplar Babakanlk Arivi'nce yaymlanmtr." [CG Yol, s.41,164; Sz konusu kitap, Babakanlk Osmanl Arivi Daire Bakanlnn 1982'de yaymlad, Atatrk ile lgili Ariv Belgeleri (1911-1921) adl kitaptr, 105 belgeyi ieriyor; bu dorultuda tek mektup yok! Dilipak yine desteksiz atm.] V.Vakkasolu: "M.Kemal Paaya verilen paralar milyonlarla ifade edilmektedir." (Son Bozgun, 1.C., s.143)229 Farknda msnz, para gittike ryor. Geldik bu hesapsz kitapsz atlarn doruk noktasna. Son atc, H.Hseyin Ceylan! Yazar, para ile ilgili iddiasna, Vahidettin ile M.Kemal'in 15 Mays 1919 gnk veda sahnesiyle balyor, "Enver Behnan apolyo olay yle anlatyor" diyor ve onun K.Atatrk ve Milli Mcadele Tarihi adl kitabnn 302. sayfasndan alnt yapyor ama alntnn sonunda, kaynak olarak, 'Atatrk'n Bana Anlattklar' adl kitabn 78. sayfasn gsteriyor (17. dipnot). Bu nasl i? nk yllardr kims enin zemedii bir dm zm, bunun cokusu iinde, bu yzden de alnty nerden yaptn unutmu, baka adres veriyor, kusuruna bakmayn! Nedir bulduu gerek? Aklayaym: Veda sahnesini anlatan E.B.apolyo, bu grmeyi, M.Kemal'in azndan yle bitirir: "Vahdettin ayaa kalkt, elimi sk sk skt: 'Muvaffak olunuz!' dedi. Saray terk ettim. Bu zaman bir kadife kutu iinde birtakm da hediyeler verdi. Y a-
de
bi
an
_8
verim Cevat Abbas'la gecenin karanlnda, derin dnceler iinde, Yldz Tep elerini aarak ili'ye geldik." (E.B.apolyo, K.Atatrk ve Milli Mcadele Tarihi, s.302; Byk Oyun, 1.C., s.29)230 Ceylan heyecanla diyor ki: "M.Kemal'in kendi azyla aklad bu olayda, bir cmleye dikkat ekmek ist erim: '...Sultan Vahiddedin bana saraydan ayrlrken bir kadife kutu iersinde birtakm da hediyeler verdi.!' Geliniz, imdi bu kadife kutu iersinde neler olduunu biraz amaya alalm. Tarih nnde vicdan sahibi herkesi arpacak olan bir gerekle karlayoruz, kadife kutu iersindeki para ve altnn muhtevasn rendiimizde. Sultan Vahdeddin'in, M.Kemal'i Anadolu'ya ve Samsun'a gndermeye ikna ettikten sonra, kendisine kadife kutu iersinde verdii altnn miktar tam tamna 40.000 (krk bin) altndr. stelik bu altnlar Sultan Vahdettin'in tamamen ahsi servetidir. nk Sultan Vahdettin gayet kymetli, kendisine ait yar atlarn satarak bu birikimi elde etmi ve bunu da kadife kutu iersinde M.Kemal'e vermitir." Demek ki Vahidettin, iinde 304 kilo altn bulunan kadife kutuyu M.Kemal'e vermi, o da alm ve koltuunun altna sktrp saraydan ayrlm. Hay Allah raz olsun! Ben de bo yere, bu kadar altn nasl tanr, kim tayabilir, ka sa nda sar diye kafa patlatp duruyordum. Vahidettin ve M.Kemal gibi byk adamlarn, Naim Sleymanolu'ndan daha gl kuvvetli olduklarn, 304 kiloyu ty gibi kaldrabileceklerini neden daha nce dnemedim? Sonra, yle alt tane sanda filan da gerek yokmu. Meer, 40.000 altn, bir cep saatinin kadife kutusuna sabiliyormu. Sanki kadife bir kutu deil, Ali Cengiz'in torbas, ne koysan alyor.231 Bu arada Nihal Atsz'n iddiasnn nasl deitirilip, 40.000 altnn tamamnn Vahidettin'e mal edildiine de dikkatinizi ekerim. Diimizi skp H.H.Ceylan'n akc bir Trkeyle anlattklarn dinlemeye devam edelim: "Bugnk verilerle ele alacak olursak, krk bin Osmanl altn ki bunlar bugn Reat altn dediimiz altnlardr. 1995 Ocak ay verileriyle bir Reat altn 3 .5 milyon olduu iin M.Kemal'e Sultan Vahdeddin'in verdii ahsi parasnn toplam, Ocak 95 verileri iin tam tamna 140 milyar Trk lirasdr.232 Bu kadar byk bir miktarn, normal bir harcrah (yolluk) veya Dokuzuncu Ordu Mfettilii iin verilmi bir tahsisat olmasna da imkn yoktur. [Parann verildii garanti de imdi sra niteliini aklamaya geldi!] Olsa olsa, bu tamamen Sultan Vahdeddin'in, vatann kurtuluu iin ortaya koyduu tarifsiz ve tanmsz (!) bir jestten baka bir ey deildir. [Ne kadar doru sylyor! Vatan iin lmek filan, bu 'tarifsiz ve tanmsz' jestin yannda, dpedz vzlt kalr.] Kald ki M.Kemal'e 18 Mays 1919 akamna kadar verilen mteaddit (birok) yardmlarn toplam, drt yz bin altna ykselmitir." u tatl masal kesip de araya girmeyeyim diyorum ama mmkn olmuyor ki! 18 Mays 1919 akam, Bandrma vapuru, Sinop'tan ayrlm, Bafra Burnu aklarnda, yani ak denizde; sabah Samsun'a varacak. yleyse son taksit, ak de-
de
bi
an
_8
nizdeki gemiye nasl yetitirildi? H.H.Ceylan, "Her olay kendi nezaketi ve tarih disiplini iinde analiz etmeye ve irdelemeye altn" (!) aklyor.233 yleyse bu konuyu da analiz edip irdelemitir elbette. Artk muhteremi daha fazla yormayalm da, u 400.000 lirann son taksitinin, 18 Mays akam, ak denizde, M.Kemal'e nasl teslim edildiini biz kefetmeye alalm. Hangi vasta ile ulatrlm olabilir? Benim aklma unlar geliyor: Maallah Helikopteri, Alternatif Tarih Balonu, Vahidettin'in makam denizalts, Damat Ferit'in Ah ngiltere adl zel yat, ya da Deniz Kz Eftalya ile. Bu masala en ok Deniz Kz Eftelya y akyor deil mi? Her neyse, bir are bulup yetitirmiler ya, biz ona bakalm. M.Kemal ve arkadalar, bu heyecanl film sahnesine neden anlarnda yer vermemiler, anlamadm. Dorusu ayp etmiler. H.H.Ceylan devam ediyor: "stelik Samsun'a hareket edene kadar verilen miktarlardan baka, bir drt yz bin altn meselesi daha var. (Burada M.evket Efendinin 5 Temmuz 1967'de Tercman gazetesinde yaymlanan, malum aklamasna gnderme yapyor.) Bu miktar da M.Kemal bizzat ikrar ve itiraf etmektedir. Aydn cephesinde savaan askerlere yardm ulatrmak iin Donanma Cemiyeti'nin elinde bulunan paralardan 400.000 altn talep etmi, Halife-Sultan Vahdeddin'in emriyle (!) bu istek de yerine getirilmitir. Bu kadar parayla neler olmaz ki! Bugnk rakamlarla 840.000 altn234 toplam Ocak/95 altn hatlarna gre, yaklak tam (Ne Trke!) 30 trilyon Trk lirasna tekabl etmektedir (30 trilyon TL.nin karldr) ki Trk siyasi ve kltr hay atmzda ilk kez gndeme getirdiimiz (!) bu rakamlarla Anadolu'da nelerin yaplabilecei gayet iyi anlalacaktr. te bu byk maddi yardmn arkasndaki tek adres, makam- hilafet ve tek kii de, kendisine btn bu yaptklarna ramen 'vatan haini' damgas vurulmak ist enen Halife-Sultan Vahdeddin'dir. Bu kadar para ve altn yardmnn dnda, peyderpey (para para), Anadolu'nun ihtiyac grlmesi iin stanbul hkmeti tarafndan M.Kemal'e yardmlar da yaplmtr. [1.000 liralk makbuzu ileri sryor ve devam ediyor:] Ayrca u da anlalyor ki M.Kemal'e stanbul hkmeti, yani makam- hilafet, nerede ne bulduysa vermeye almtr. nk ortaya kan baka makbuzlar da vardr. [Bu sefer de mahut 25.000 lira hakknda bilinenleri tekrar ediyor. Bylece verilen para da 866.000 altna ve 4.906 kiloya ulat!] Yine bizim iin en nemli belgelerden biri de, 20.Asrda yetimi, slam dnyasnn en byk alimlerinden biri olan ve Vahdeddin dneminin eyhlislamln yapan M.Sabri Efendinin verdii bilgilerdir. O, Padiahn kendisine verdii (Kime? M.Sabri'ye mi, M.Kemal'e mi?) para ve altnlar, geni yetki ve selahiyetler hakknda, mehur 'Mevkuf-ul Akl ' isimli eserinde bilgi vermekte [dir]." (Byk Oyun, 1.C., s.29-32) H.H.Ceylan da, M.Sabri'nin malum kitabnn yine 1. cildinin 469. sayfasna g nderme yapyor. yleyse kitab bulup okumu. nk sahici bir aratrmac, grp incelemedii bir kitaba dorudan gnderme yapmaz, bu bilgiyi nereden aldn belirtir. N.F.Ksakrek, 'Bu kitapta, Padiah tarafndan verilen altn liralarn mi ktar, verili tarz ve gayesi nakledilmektedir, bir vesika deposudur' diye yazyo r-
de
bi
an
_8
du. Ne gzel ite, kitap elinin altnda, Trkesi yetersiz ama mam-Hatip Lisesi ve lahiyat Fakltesi mezunu olduuna gre herhalde iyi Arapa biliyordur. u altn liralarn miktar, verili tarz ve gayesini gsteren bilgi ve belgeleri evirip yaymlasa ya. Niye yapmyor bu tarihi hizmeti? Neden bu belge ve bilgileri evirerek, tarihe katkda bulunmuyor? nk kitab Msrolu'ndan baka gren yok. M.Sabri Efendinin kitab
Sonu:
7. Bandrma gemisi
5 Nisan 1995 akam, ATV'de bir program yaymland: ktidar Oyunu. Pro gramn hazrlaycs ve sunucusu Fatih ekirge, programn banda dedi ki: "Kolay bir aratrma, kolay bir senaryo deil bu. Bu yzden birok kiiyle konutuk... Derledik, eledik ve ktidar Oyunu'nun bu keskin sahnesini hazrladk... Sonu olarak, Trkiye'nin daha gzel gnlere gitmesi iin paslanm tabularn ykld bir dnemdeyiz. O zaman tarihe biraz daha k tutarak, bu muazzam sahnede, el yordamyla ama emin admlarla ilerleyebiliriz sanyorum. [..] yleyse iin temeline inelim. Baz sorular burada hi ekinmeden soralm! te bu sorulan ararken bulduumuz bir rnek: Bu rnek, bugne kadar okuduumuz tarihi gereklerin, aslnda nasl da tartlabilir olduunu or-teya koyuyor. Bu anlamda ok nemlidir. Bu rnek, Cumhuriyet dneminde yaanan cemaatdevlet-tarikat ilikilerinin de yanl aktarlm olabileceini anlatmak adna, bizce nemli ve tarihsel bir iddia ile balyor."
de
Para konusundaki hibir iddialar, geerli, salam, mantkl, belgeli, kantl deil. Hepsi uydurma, yaktrma! Kurtulu Sava, halkn can, kan, paras ve mal ile kazanlmtr.235 Gerei renmek isteyenlere, Alptekin Mderrisolu'nun Kurtulu Savann Mali Kaynaklar adl eserini tavsiye ederim.
bi
an
_8
Dikkat etmisinizdir, Msrolu da, onun verdii bilgileri benimseyen teki yazarlar da, sz konusu kitabn sadece 1. cildinin iki sayfasna, [468 ve 469. sayfalara] gnderme yapyorlar. Anlalyor ki N.F.Ksakrek'in vesika deposu sand kitapta, M.Kemal ve Kurtulu Sava'na ilikin sadece iki dedikodu sayfas bulunmaktadr. Hibir belgenin yer almad da belli. inde die dokunur bilgi ve bir tek belge olsa, Msrolu mutlaka aktarrd. Bu iki sayfadan yaplan aktarmalar unu gsteriyor: Sarna kadar politikaya batm olan M.Sabri Efendi, kitabnn iki sayfasn birtakm belgesiz, dayanaksz iddia ve isnatlara ayrm. iirdikleri kitap bu.
[Anlalan bu ilikileri aydnlatacak ok nemli bir belge bulmu, onu aklay acak. Btn dikkatimizi ekrana topluyoruz. F.ekirge devam ediyor:] "ddiann sahibi, Refah Partisi'nin nemli bir ismi, Hasan Hseyin Ceylan. (Aaaaaa! u bizim H.H.Ceylan!) Sizi biraz ocukluk gnlerinize gtrecek, d ahas, hepinizin Cumhuriyet tarihi bilgilerinizi yoklayp belki de biraz sendeletecek." [Bir an sonra, bu nemli ve tarihsel iddiann Bandrma gemisiyle ilgili olduunu anlyoruz. Bandrma gemisi ile cemaat-devlet-tarikat ilikilerinin ilgisi ne? Sabrl olun, ekirge, bunu biraz sonra aklayacak. Oraya gelmeden, ekirge'nin u son kelimesi zerinde duracam. Anlalan H.H.Ceylan, yayna hazrlk yapld sralarda, ekirge'nin tarih bilgisini yoklam, bakm eksi 273 (mutlak sfr), birka balon patlatp F.ekirge'yi sendeletmi. ekirge bizim de sendeleyeceimizi sanyor. Oysa yayndan nce Meydan Larousse ansiklopedisine yle bir gz atm olsayd, Bandrma gemisi hakknda doru bilgi bulur,236 sendelemekten de, gln bir iddiaya araclk etmekten de kurtulurdu.] H.H.Ceylan, nce, frsattan yararlanarak, Vahidettin'in M.Kemal'i "Anadolu'nun kurtuluu iin yolladn", "cebinden 146 milyar lira verdiini" ileri sryor, esip grlyor. ekirge de, barn bu yalan rzgrna am, aylmadan ve uyanmadan dinliyor. H.H.Ceylan yle devam ediyor: "[M.Kemal'in] Samsun'a gidiini nasl tarif edeyim size, imdi oraya geliy orum. Bir taka ile yol iz bilmeyen bir kaptann gzetiminde, saa sola vurarak, su alm, sular boaltarak, hi dmen bilmedii iin yanllkla nce nebolu'ya ktk denilerek, ngiliz igal kuvvetlerinden kaa kaa, sonunda, 19 Mays sabah, s abah namazndan sonra, Samsun'a ayak bast iddia edilir. Emin Oktay'dan tutunuz, Enver Ziya Karallara varncaya kadar byle sylenmi..." [Emin Oktay ve Enver Ziya Karal'n byle yazp yazmadklarn aada greceiz! H.H.Ceylan devam ediyor:] "te Bandrma vapuru!" [Ve ekran, birdenbire kocaman bir vapurun fotoraf dolduruyor. Oooo! Ad eta orta boy bir transatlantik! H.H.Ceylan'n sesi, bu ahane resmin zerine dyor:] "Buyrun! Yaklak 236 metre uzunluunda;237 baca ykseklii 19 metre yksekliinde. 19 metre ne demek, bir dairenin ykseklii 3 metredir yahu." [Allah Allah! Yavuz zrhlsnn boyu bile 186 metreydi!238 Bandrma, zerine trkler yaklan Yavuz'dan da bykm demek ki! Fatih ekirge, herhalde d enizcilik tarihi uzman olmal ki burada Rufai Tarikat eyhi Galip Efendi'ye sz veriyor, Galip Efendi de yle diyor: "Bunlar tarihi vaka. Bunlar gizlenmesin. Yalanla dolanla Cumhuriyet oturmaz. in gereini syle!" Rufai Tarikati eyhinin bu nemli uyarsndan (!) sonra sz, yine ekirge 'de:] "Gerekten artc deil mi? H.H.Ceylan, bugne kadar hepimizin, kk bir taka olarak bildii o pusulasz vapurun, aslnda byk bir gemi olduunu sylyor. Peki ama bu nasl olabilir? Bunca yl okul kitaplarnda rendiimiz bu tarihi gerek, nasl bylesine arptlabilir? Bu niye yaplr? Oysa bizim bildiimiz kadar ile M.Kemal, ok zor durumda, her an batabilecek bir taka ile kydan kydan Samsun'a gidebilmitir. Ceylan'n iddialarna nce inanamadk.
de
bi
an
_8
Sonra dedik ki bunu en yetkili kurum olan Trk Tarih Kurumu Bakanna da soralm." [Bundan sonra ekrana TTK Bakan Prof.Dr.Yusuf Halaolu gelecek ve ksa bir konuma yapacak. Bu konumay sonra vermek zere, ekirge'nin szlerini ele almak istiyorum.]: Evet, gerekten bizler de ardk ama bu zrvalara inanp da ekrana getirdii iin! lk Bandrma vapuruyla hi ilgisi olmayan, sonradan Bandrma ad verilmi bir baka geminin fotorafn yutturmaya alan H.H.Ceylan'a arac olduu iin.239 Bu yutturma iddialar ile devlet-tarikat sorunu arasnda iliki kurmaya abalad iin.240 F.ekirge ayrca, Bandrma'y, "bugne kadar hepimizin kk bir taka olarak bildiimizi" syleyerek, herkesi kendi bilgisizliine de ortak ediyor. Hayr efendim, biz Bandrma'nn taka olmadn biliyoruz! Bize hi kimse o geminin taka olduunu sylemedi. Ayrca bizim genliimizde, hi kimse byle vr zvr k onularla ilgilenmez, hi kimse kamuoyunu byle d kapnn mandal konularla megul etmezdi. nk Kurtulu Savann daha duman stndeydi. Drt bir yanmz, ibirliki kim, kuva-y milliyeci kim; din tccar kim, gerek dindar kim; saray ne, TBMM ne; stanbul ne, Ankara ne; Sevres ne, Lozan ne; kapitlasyon ne, tam bamszlk ne; banazlk ne, hogr ne; igal devriyelerinin nala sesleri ile zmir kordonunda Trk svarilerinin nallarnn akrdamas arasndaki fark ne, bu bir hlya mdr, yoksa M.Kemal'in bayra altnda toplanm olanlarn gerekletirdii bir mucize midir, bunlar bilen, acy ve zafer cokus unu iliklerine kadar yaam insanlarla doluydu. imdilerde birileri, bu aclar ve cokular unutturmaya alyor ve dikkatleri byle zrvalara ekmeye alyor. Drt yl sren yaman bir mcadelenin sonucu bir yana braklp da Bandrma'nn boyu pou ile neden uralyor acaba? Bu abalarn, geim derdine dm ve pek az okuyan insanlarmz, yakn gemiimizle ilgili gereklerden kukuya drerek, kendi kurguladklar bir uyduruk tarihe inandrma tuzaklar olduu besbelli deil mi? imdi gelelim, H.H.Ceylan'n yeni Zati Sungurluuna. Taka, Dou Karadeniz blgesine zg, 8-10 metre boyunda, yelken ve krekle hareket eden, daha ok balklkta kullanlan bir ky teknesidir.241 Bandrma ise buharl bir gemi. Bandrma gemisine taka diyenin aklndan phe etmek iin doktor olmaya bile gerek yok, azck bilgi ve biraz saduyu yeter. Kim, kaptan iin 'yol iz bilmiyor' demi ki? Kim, kaptann 'hi dmen bilmediini' yazm ki? Kim? Kim? Byle birileri yok! H.H.Ceylan, tam gaz uyduruyor! Ama bir gerek olan frtnay ise abart sanyor. Masal yazmaktan vakit bulup aratrmyor ki dorular renebilsin. M.Kemal ve arkadalar, bir ngiliz sava gemisinin Bandrma'y izleyeceini sanyorlar. nk biri, byle bir tehlike olduunu M.Kemal'e haber vermitir. Kim dersiniz? Syleyeyim, Vahidettin'in damad .Hakk Okday.242 Bir kruvazrn Bandrma'y takip ettiini ilk ortaya atan da yine Vahidettin-, cilerin ncs Mevlanzade Rfat'tr. (Trkiye nklabnn yz, s.239)243 Bandrma gemisinde bulunanlardan biri olan Yarbay M.Arif, 1924'te yaymlanan 'Anadolu nklab, Mcahedat- Milliye Hatrat' adl kitabnda, bu yolculuu
de
bi
an
_8
yle anlatyor: "Acaba Boaz dnda bir ngiliz torpidosu tarafndan kk Bandrma vapurumuz durdurulacak myd? Samsun'a ayak basncaya kadar bu phe ve tereddt kaybolmad. Bir taraftan Karadeniz'in mthi frtna ve dalgalarndan kurtulmak, dier taraftan ngiliz torpidosunun karanlk hayalinden kamak isteyen bu kk teknenin yolcular, ok sknt ekmilerdi."244 Ayn vapurda bulunan Kur.Bnb.Hsrev Gerede de o yolculuu zetle yle anlatmaktadr: "[Silah ve cephane denetiminden sonra] akamn sekiz buuunda Boaz'dan ktk. Biz aldka deniz de kabardka kabard. Frtnadan ufack gemi, tekne gibi sallanyordu... Hepimiz yataklara serildik... Akam 9.30'da n ebolu'ya girdik, fazla durmadan Sinop'un yolunu tuttuk. Geceyi pek fena, hem de ok tehlikeli geirdik. Paraketeyi dalgalar kopardndan, ka mil gittiimizi de bilmiyorduk. Allahn inayeti ile batmadan, ayn 18'inde leye doru Sinop limanna girebildik. ..Sinop'tan Samsun'a doru yola ktk. Denizin ok dalgal olmas, frtnann iddeti sebebiyle gemi svarisi, usulen rotasn sahilden uzak tutmak mecburiyetinde idi. M.Kemal Paa da buna sinirlenmekte idi. Hatta ka ptan kprsne kp kaptanla konutuunu grmtk. Yaver Muzaffer (Kl) Beyden rendiime gre, Kaptana 'sahilden uzaklamamasn, icap ederse batan karay dahi gze almasn' emretmi..." (Hayat dergisi, say 7/ Mays 1956) stemen Hikmet Gereki de, bu yolculukta bulunan, M.Kemal'in karargh subaylarndan biridir. Yolculuu o da yle anlatyor: "Hafiften hafiften esen rzgr, birden yerini iddetli bir frtnaya brakt. Gecenin karanl iinde bsbtn korkunlaan Karadeniz'in hrn dalgalar zerinde Bandrma gemisi, fndk kabuu gibi oynamaya balamt... stanbul'dan ayrlmadan nce kulamza, ngilizlerin Boaz'dan ktktan sonra, arkamzdan bir torpido yollayarak, iindekilerle beraber Bandrma'y Karadeniz'in azgn sularna gmecekleri sylentisi alnmt... Fakat endiemize ramen torpido grnmedi." (Hayat dergisi, say 21/ Mays 1969)245 Ksacas Samsun yolcularnn, bir ngiliz gemisinin Bandrma'y durduracandan ya da batracandan kukulanmalar da, azgn frtna da, resmi tarihilerin uydurduu eyler deildir. M.Kemal'in bu konuyla ilgili olarak anlattklar da u; "Artk ili'deki evi brakmak zereyiz. Bandrma vapuru Galata rhtmnda hazr, bildiimiz bu. Kararghmzdan olanlar, muayyen saatte rhtmda toplanm olacaklard. Otomobil kapmn nnde idi. Evdeki vedalar bitirmitim. Tam bu srada gelerek, beni broma (alma odama) gtren bir dostum, ald bir hab ere gre, benim ya hareketime msaade edilmeyeceini, yahut vapurun Karad eniz'de batrlacan syledi. Yldrmla vurulmua dndm. Daha sonra, vaktiyle uzun mddet yanmda alan bir erkan- harp (Kurmay Yzba Neet Bora) da gelerek, maiyetinde (emrinde) alt bir damattan (Vahidettin'in damad smail Hakk Okday)246 ayn eyleri rendiini bildirdi. [..] Hemen karar verdim, otomobile atlayarak Galata rhtmna geldim. Baktm ki rhtma yanam olacan sandm vapur, uzaklardadr. Sandallarla vapura gittik. Kaptana yola kmak
de
bi
an
_8
iin emir verdimse de Kz Kulesi aklarnda muayeneye tabi tutulduk. Birka ecnebi zabit ve askeri bizi yoklayacaklar myd? Muayene uzayp gitti. Gelip gidildiine gre, acaba bunlarla ehirdekiler arasnda bir muhabere mi (habe rleme mi) vard? Maksat beni tevkif etmekse, btn bu eylere lzum yoktu. Sklyordum. Bir kararszlk da olabilir diye dndm. Bundan istifade edebi lmek iin kaptana, hareket hazrlklarn abuklatrmasn syledim. Yirmi yedi yllk ihtiyar kaptan, demir aldrmaya balad. Ben kaptan yerinde idim. Zabit ve askerler, dar ktlar. Hareket ettik. Karadeniz boazndan karken, kaptana tehlikeli ihtimalleri anlattm. Cevap verdi, 'Ne aksi,' dedi, 'bu denizi pek iyi tanmam, pusulamz da biraz bozuk... Mmkn olduu kadar kylar takip etmesini tavsiye ettim.247 nk bundan sonra benim tek istediim, Anadolu'nun bir kara parasna ayak basmaktan ibaretti. Sahili.takip ede ede, evvela Sinop'a geldik. Kasabaya ktm. Oradakilerle grerek, Samsun'a kolaylkla gidilebilecek yol olup olmadn soruturdum. Maatteessf yokmu.248 ok zorluk ekecek, gnlerce yollarda kalacaktk. Bilmem neden, Samsun'a bir an evvel ayak basmak iin o kadar acele ediyordum ki zaman kaybetmektense tehlikeye gs germeyi tercih ettim. Tekrar Bandrma vapuruna bindik. Ayn tertiple seyahat ederek, nihayet Samsun limanna vardk." (Atatrk'n Hatralar, s.124125) M.Kemal, stanbul'dan gizlice yola ktklarn, Bandrma'nn rk ark bir taka, kaptannn yol iz ve dmen bilmeyen biri olduunu, pusulasnn bulunm adn,249 bir ngiliz gemisinin Bandrma'y izlediini anlatmyor! Her olay, kendi koullar iinde deerlendirmek zorundayz. Bugnk bilgilerimize dayanarak, .H. Okday bo yere telaland, M.Kemal ve arkadalar da gereksiz yere kukuya kapldklar iin de eletirilemez. Telalanp kukulanmakta hakllar, nk o kark dnemde bu, uzak bir olaslk deildir. Geni tutuklamalarn balad ok karanlk bir dnem yaanmaktadr. M.Kemal bu kukusundan dolay, kaptana kydan gitmesini sylyor, hatta Sinop'ta inip yolculua karadan devam etmeyi bile dnyor. Drt grg tannn azndan Samsun yolculuunun hikyesi bu. Hasan Pulur, Milliyet'teki 30 Nisan 1995 gnl yazsnda, zetle yle demektedir: "Son olarak bir de Bandrma vapuru safsatas kardlar. Atatrk' Samsun'a gtren gemi, vapur muydu, taka myd? Sanki takayd diyen varm gibi. Muht eremler, resmi tarihin byk oyununu fa ediyorlard: Bandrma vapuru 236 metre boyunda koca bir gemidir, baca ykseklii 19 metredir! nce bunu, televizyo ndaki bir programa yutturdular. Ksa bir aratrma yaptk ve dorusunu yazdk.250 (16 Nisan 1995) Artk herhalde yanllarn anlarlar, susarlar sanyorduk, aldanmz. Bu defa Ankara'daki kitap fuarna (15-23 Nisan), bir geminin fotorafn asp, altna da unlar yazmlar: '70 yllk resmi tarihin kitaplarnda, bizlere taka diye retilen, pusulas olmayan, krk dkk, yol iz bilmeyen bir kaptanla yola klan Bandrma vapurunun fotoraf! Osmanl donanmasna bal, 236 metre uzunluunda, 19 metre baca yksekliindeki bu dev ilep, hi takaya benziyor mu? Sultan Vahdettin tarafndan Kurtulu Sava'nn mealesini yakmakla grevlendirilen M.Kemal
de
bi
an
_8
Prof.Dr.Y.Halaolu, daha sonra, Hasan Pulur'a bir aklama gnderiyor. 5 Mays 1995 gn Olaylar ve nsanlar kesinde yaymlanan bu aklamann, konumuzu ilgilendiren blmn de aynen aktaryorum: "... Atatrk'n Samsun'a k ile ilgili olarak da, 'dorular islam Ansiklo pedisi'nde bile mevcuttur' demitim. zellikle 'bile' kelimesini sarf ettim ki bu, bilinmeyen bir ey deildir anlamn vermek istedim. Tabii, programda sylediim bu kadar deildi. Nitekim szlerimin devamnda, 'byk Atatrk de, 'biz her zaman hakikati arayan, onu bulduka da sylemeye cret eden insanlar olmalyz' demektedir ve bu deyii, Trk Tarih Kurumu'nun Bilim Kurulu toplant salonu nda yer almaktadr', demitim. te yandan, Atatrk'n Samsun'a nasl kt sorusuna da, 'Atatrk Bandrma vapuruyla ngilizlerden kaarak deil, stanbul hkmeti tarafndan, ngilizlerin de oluruyla 16 Mart 1919 Cuma gn leden sonra stanbul'dan hareketle, 19 Mays sabah Samsun'a kmtr' dedim ve ekledim, 'bu bilgiler slam Ansiklopedisinde bile var'." [Ama sylediini iddia ettii bu szlerin ou, programdaki konumasnda yer almyor! Ya bunlar sylemedi, sonradan ekliyor, ya da syledi ama F.ekirge sansrledi] Bandrma vapuru konusu, 16 Mays 1995 akam, Kanal 6'da yaymlanan Pusula programnda bir daha ele alnd. Bu programa Prof.Dr. A.Taner Klal, Prof.Dr. Ergun Aybars ile birlikte Prof.Dr.Yusuf Halaolu da katld. Bu programn ilgili blmn, konumuzla ilgisi olmayan ksmlar kararak, aktaryo-
de
bi
an
Paaya, maiyetiyle birlikte Anadolu'ya gemesi iin tahsis edilen taka, ite bu gemidir!' " Pulur'un verdii bu bilgiye ben de bir ey ekleyeyim: Afiin stnde de, nal gibi harflerle "Bize yalan sylediler!" diye yazyordu.251 Ama kimin yalan syledii, ksa sre iinde aa kt. Birok gazetede bu fotorafn ikinci Bandrma gemisine ait olduu akland.252 Ve asl yalanclar ve destekileri, yeni bir yalana kadar sustular. Trk Tarih Kurumu Bakan Prof.Dr.Yusuf Halaolu'nun, F.ekirge'nin ktidar Oyunu adl programnda yapt ksa konuma, hayli tartma konusu olmutu. O programdaki konumasn, olduu gibi aktaryorum: "Atatrk'n Samsun'a k ile ilgili tarih kitaplarnda, ite Atatrk'n kl str bir vapurla, pusulas olmayan ve zor hareket eden ve hatta Karadeniz'in bu engin dalgalarna dayanacak gc bile olmayan, ancak kydan gidebilen bir Bandrma vapurunun hzyla, ngilizlerden de kaarak, onlardan gizlice Samsun'a gittii eklinde kaytlar vardr. Halbuki bugn, dediim gibi, sadece yllar nce yaymlanm olan slam Ansiklopedisinde bile bunun aksi yazyor.253 Kald ki belgelerde de bunun byle olmad grlyor. te en ak, bariz rneklerden bir tanesi bu. Tarihimizi, genlerimize, gerek manada retelim ki ben undan eminim, hem genlerimiz, hem halkmz, tarihi doru grd zaman, ok daha iyi yolda olacaktr. Birtakm kiilerin de eyinden, oyunlarndan kurtulacaktr." [Bylece H.H.Ceylan'n iddiasn, dolayl olarak dorulam oluyor. Ya byle yazan hibir resmi tarih kitab yoksa, o zaman ne yapacak TTK Bakan?]
_8
rum. Programn hazrlaycs ve sunucusu mit Zileli, H.H.Ceylan'n iddialarn zetledikten sonra, Halaolu'na diyor ki: ".Zileli - Ondan sonra mikrofon size dnm galiba ve 'Evet, Bandrma dk nt, rk deil, normal, pusulas olan bir vapurdur, zamann iyisi bir vapu rdur, tarihimizde bu tr arptmalar ve yanllar var, slam Ansiklopedisi'nde bile rk olmad yazl, genlerimize gerekleri retmeliyiz' gibi bir eyle de toparlamnz. Deil mi efendim? Bir yanl... Y.Halaolu - Orada bir fazlalk var yalnz... .Zileli - Nedir efendim? Y.Halaolu - imdi... benim programda sadece, orada sz edilen ksm, t arihin dorusunun retilmesi, yanl retilmemesi gerektii, dorusu retildii takdirde genlerimize ve insanlarmza, ok daha doru ve iyi bir yolda olabilece imizi ifade ettim. Onun dndaki ilk sylediiniz ksmla ilgili herhangi bir eyim yok. nk ben gemiyle ilgili hibir beyanat vermedim. .Zileli - Bunu ben, programn yapmcs Fatih ekirge ile... Y.Halaolu - Programda yalnz, yani izlenecek olursa, o konuyla ilgili... .Zileli - Peki efendim, burada sanyorum ki... Y.Halaolu - Affedersiniz, ben sadece yle bir ifadede bulundum. Bana sorulan sualde, Atatrk Samsun'a nasl kt diye soruldu. Ben de, Atatrk Samsun'a dedim, gemite Emin Oktay'n tarih kitabnda olduu gibi stanbul'dan kaarak gizlice gitmedi, Karadeniz'in azgn sular ile bouarak, ngilizlerden kaarak Samsun'a kmad, dedim. Hem stanbul hkmetinin, hem Vahdettin'in, hem ngilizlerin haberi olarak, bilgisi dahilinde Samsun'a Bandrma vapuru ile kt, dedim. Bunun tesinde herhangi bir... ee, ne takadan bahsettim... Tarih kitaplarmzda, gerekten, Emin Oktay dneminden itibaren yle bir baktmzda, tarih kitaplarmzda biraz bu konu saptrlm... demiyeyim de veya yanl bir biimde ortaya konmutur. Mesele budur." Sylediini iddia ettii bu szler de ilk programdaki konumasnda yok! Akl adka yeni cmleler ekliyor. in ilgin yan, Y.Halaoglu, H.H.Ceylan'n Emin Oktay'n tarih kitab hakkndaki iddiasn da hl paylayor. H.H.Ceylan'n gereklerle aras zaten bozuk; fakat TTK Bakan Y.Halaoglu da, gerekleri aratrmadan konuuyor. Bir bilim adam ve ok nemli bir kurumun Bakan olarak, milyonlarn nne yeniden kmadan nce, birka kitap kartrp gerei renmeye alamaz myd? Bakan olduu kurumda, Trkiye'nin en zengin kitapl klarndan biri var. Kulaktan dolma, ham bilgiyle ahkm kesilir mi? Artk "Emin Oktay'dan Enver Ziya Karallara varncaya kadar byle sylendii" iddiasn ele alabiliriz. Masamn zerinde, deiik yllara ilikin belli bal ilk okul yurt bilgisi, orta ve lise tarih kitaplar duruyor. Tabii Prof. Enver Ziya Karal ile Emin Oktay'n254 kitaplar da, askeri tarihler de. E.Z.Karal ile Emin Oktay'n ve 1928'den beri ilk okul, orta okul ve liselerde okutulan balca tarih kitaplarndan alntlar yapacam: Hepsinde, konumuzla ilgili olarak ne yazlysa, eksiksiz aktaryorum.
de
bi
an
_8
a. lk Okul: "anakkale'de byk yararlk ve kahramanlk gstermi olan kumandanlarmzdan M.Kemal Paa, bu srada Anadolu'ya geti." (R.Ahmet Sevengil, ilk Mekteplere Yurt Bilgisi, 5.Snf, s.23, Suhulet Kitapevi, stanbul, 1928) "..Bu srada kendisine Samsun'da Ordu Mfettilii teklif ettiler. Bu vazifeyi hemen kabul etti... Yunanllar zmir'e asker kardktan drt gn sonra, M.Kemal de 19 Mays 1919'da Samsun'a kt." (M.Arkn-O.Yaln, Yeni tarih, lk Okul 5, s.117, Bir Y., stanbul, 1957) "M.Kemal 16 Mays 1919'da rk bir vapurla255 stanbul'dan Samsun'a hareket etti. 19 Mays 1919 gn Samsun'da Anadolu'ya ayak bast." (Emin Oktay, Yeni Tarih, lk Okul 5, s.124, Atak Y., stanbul, 1958)
b. Orta Okul ve Lise: ".. 3. Ordu Mfettilii vazifesini alarak, stanbul'dan Anadolu'ya hareket etti ve Samsun iskelesine kt (19 Mays)." (Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti, Tarih IV, s.26, Devlet Matbaas, stanbul, 1931 [lk resmi tarih budur]) "Hkmet kendisine ordu mfettilii teklif etti. 15 Mays 1919'da, Yunan ordusu zmir'e ayak bastktan bir gn sonra, M.Kemal Samsun'a hareket ediyor ve 19 Mays'ta Samsun'da, Anadolu topraklarna ayak basyordu." (E.Ziya Karal, T.Cumhuriyeti Tarihi, s.14, M.E.Basmevi, stanbul, 1945) "15 Mays 1919'da Yunanllar hibir sebep yokken zmir'e kmlard. zmir'de kurulan Redd-i lhak cemiyeti, Yunanllara kar koymak iin hazrlklar yaparken, M.Kemal de 19 Mays 1919'da Samsun'a kt. M.Kemal, ordu mfe ttilii vazifesiyle Anadolu'ya gidiyordu." (Zuhuri Danman, Yeni Tarih Dersleri, Orta III, s. 134, Ders Kitaplar Trk Ltd. ., stanbul, 1950) "M.Kemal, memleketin en kt gnlerinden biri olan, zmir'in Yunanllar tarafndan igal edildii gnden bir gn sonra, nc Ordu Mfettilii deviyle 16 Mays 1919'da stanbul'dan kt, 19 Mays gn Samsun'da Anadolu'ya ayak bast." (E.Oktay, Orta III, s.223, Remzi K., stanbul, 1952) "Bu maksatla, geen dersimizde grdmz gibi, Anadolu'da bir dev al arak (3.Ordu Mfettilii), 16 Mays 1919'da stanbul'dan ayrld, 19 Mays 1919'da Samsun'a kt." (E.Oktay, a.g.e., s.234) "Hkmet kendisine ordu mfettilii teklif etti. 15 Mays 1919'da, Yunan ordusu zmir'e ayak bastktan bir gn sonra, M.Kemal Samsun'a hareket ediyor ve 19 Mays'ta Samsun'da, Anadolu topraklarna ayak basyordu." (E.Ziya Karal, T.Cumhuriyeti Tarihi, s. 14, 1958) "M.Kemal Paa, gvendii arkadalarn yanna alarak kararghn kurdu ve 16 Mays akam stanbul'dan Bandrma vapuru ile Samsun'a hareket etti. 19 Mays sabah da Samsun'a kt." (M.K.Su -A.Mumcu, TC nklap Tarihi, s.63, MEB y., stanbul, 1981)
de
bi
an
_8
c. Askeri tarih: "M.Kemal Paa, mfettilik kararghn, kadrosuna gre ikmal ettirerek, 16 Mays 1919 tarihinde, Bandrma vapuru ile stanbul'dan hareket edecek ve 19 Mays 1919'da Samsun'a kacaktr." (TH, 1 cild, s.195, Harp Tarihi Dairesi Y., Ankara, 1962) Hani, Emin Oktay, E.Z.Karal ve onlardan sonraki resmi tarihiler taka diyorlard, hani pusulasz diyorlard, hani gizlice diyorlard, hani kaptan ne yol iz biliyor, ne dmen diyorlard, hani yanllkla nce nebolu'ya ktlar diyorlard, hani ngiliz igal kuvvetlerinden kaa kaa, gizlice gitti diyorlard? Hibirinde, H.H.Ceylan ile TTK Bakan Prof.Dr.Y.Halaolu'nun iddia ettikleri gibi bir ifade yok! stelik ounda Bandrma gemisinin ad bile gemiyor. H.H.Ceylan'n yine uydurduu anlalyor. Peki, Prof.Dr.Y.Halaolu'nun tutumunu nasl niteleyeceiz? M.Kemal'in kurduu Trk Tarih Kurumu'nun Bakannn, bu konuda bir aklama yapmak zorunda olduunu sanyorum. Byle bir aklamaya nce bu kitapta yer vermek iin 4 Ocak 1996 Perembe gn, saat 16.00'da TTK santralinden Halaolu'nu aradm. Sekreterine baladlar. Halaolu konferanstaym, '18.00'den sonra yerinde olur' dedi ve niin aradm sordu. Anlattm. Sekreter hanm, Halaolu yerine dner dnmez haber vereceini syleyerek numaram ald. Bu kitab baskya verinceye kadar Halaolu'dan ses kmad. M.Kemal'in stanbul'dan ayrl ile ilgili teki iddialar: "Anadolu'ya kaarak gemi deil..." (K.Msrolu, S.Mcahitler, s.69) Kaarak getiini syleyen kim ki?256 "Btn resmi tarih kitaplarnda ve ideolojide anlatlan, M.K.Atatrk'n Trkiye'yi igal kuvvetlerinden kurtarmak ve Anadolu'da kurtulu mealesini yakmak adna stanbul'dan gizlice Samsun'a hareket ettii... eklindedir." (H.H.Ceylan, Nokta Dergisi, 5 Mays 1991, s.12) "Aadaki bilgiler incelendiinde, M.Kemal'in, ne Vahdeddin'den ve ne de ngilizlerden gizli Samsun yolculuuna kmad grlecektir... Yllardr ketmedilen (saklanan) bu gerei, TRT nihayet 21 Aralk 1987'de [aklad]." (A.Dilipak, CG Yol, s.133) Az nce hepsini grdk, hibir resmi tarih kitabnda, M.Kemal'in stanbul'dan gizlice Samsun'a hareket ettii yazmyor. Gizlice gittiini yazan tek kii M.Kemal'e kar olan yazarlarn piri Mevlanzade Rfat'tr! (Trkiye nklabnn yz, s.209) Hayali bir yel deirmeni kuruyor, sonra da ona hcum ediyorlar. Allah slah etsin!
de
bi
an
_8
Bu gerei, ilk defa 1987'de TRT'nin aklad da Dilipak uydurmas; 1926'da Hakimiyet-i Milliye ve Milliyet gazetelerinde yaymlanan M.Kemal'in anlarnda, bu konuda ayrntl bilgi var. Bir paa, 9.Ordu Mfettiliine, Padiahtan gizli olarak atanabilir mi? Atama kararndaki imzadan birinin, Padiahn olmas, anayasa hukuku gereidir. "[Bandrma vapurunda] tam 19 st dzey paa ve devlet yetkilisi vardr. H.H.Ceylan, Byk Oyun, 1.C., s.37) Trkesine mi aarsnz, verdii bilginin ilkelliine mi? Vapurda bir tek paa var, o da M.Kemal. tekiler: albay, bir yarbay, binba, be yzba, stemen, iki ifre ktibi. (Dr.Fethi Tevetolu, Atatrk'le Samsun'a kanlar, s.14)257 "Yllarca yrtlm yaclk edebiyat neticesi, gen nesil, Bandrma vapurunda tek bana M.Kemal Paann bulunduunu sanmaktadr." (V.Vakkasolu, Son Bozgun, 1.C., s.141; ayn iddiaya, GRYT ansik lopedisi de yer vermektedir, 1.C., s.155) "Yllarca yrtlm dayatmac resmi tarih yalanlannca, bugnk nesil, Bandrma vapurunda tek bana M.Kemal Paann bulunduunu sanmaktadr." (H.H.Ceylan, Byk Oyun, 1.C., s.37) Biri uyduruyor, tekisi de bir iki kelimesini deitirip uyduruk cmleyi kendine mal ediyor. Bandrma'da tek bana M.Kemal'in olduu, ne M.Kemal'in anlarnda var, ne teki anlarda, ne resmi tarihlerde, ne de kitaplarda! Vahidettinciler, nce bir iddiada bulunup sonra da bu iddiay iddetle yalanlyor ve herkesin bildii gerekleri kendileri kefetmi gibi aklyor, bylece resmi tarihin bir yanln bulmu gibi hava atyorlar! Pek ocuka bir numara! Eer bu numaray yutanlar varsa, Aziz Nesin'e selam olsun! Byle yalan-yanl bilgilere yer veren zel bir kitap olsayd bile, bu tek rnekten yola karak ve ie resmi tarihleri de katarak genel bir sulamada bulunmak, drst bir yaklam olur muydu? Bunun, Beinci Murat' rnek alp btn O smanl Padiahlarnn deli olduunu sylemekten ne fark var? Yoksa yalan-yanl yaz yazmak, yalnz M.Kemal'e kar olanlarn tekelinde mi? 8. M.Kemal - ngiliz gizli anlamas masal Vahidettincilere gre, Vahidettin ile M.Kemal, ngilizlere kar gizli bir anlama yapmlard ya, meerse M.Kemal ile ngilizler de Vahidettin'e kar_ gizlice anlamlarm. Vodvil kurgusunu andran elenceli bir durum! K.Msrolu'nun aklamasndan anlaldna gre, bu iddiann fikir babas, Damat Ferit hkmetlerinde drt kere eyhlislam258 olarak grev alm, 150'liklerden M.Sabri Efendi. (S.Mcahitler, s.95) Efendi hazretleri, M.Kemal ile ngilizler arasnda gizli bir anlama olduunu, Yunanistan'da kard haftalk
de
bi
an
_8
Yarn gazetesinin 1 ve 2 Kasm 1929 gnl saylarnda aklam.259 Msrolu diyor ki: "Bu muammaya (bilmeceye) ilk defa ve isabetle parmak basan, merhum eyhlislam M.Sabri Efendi [dir.]" (Hilafet, s.277)260 nce bu belgesiz iddiann sahibi M.Sabri Efendiyi tanyalm.
8/1. M.Sabri Efendi Tokat'ta doar, medrese eitimi grr, stanbul'a gelir, eitimini ilerletir, ders vermeye balar, 1900-1904 arasnda, II.Abdlhamit'in kitaplk memurluunda bulunur, politikaya merak salar, 1908'de Tokat milletvekili olarak Meclis'e girer, nce ttihat ve Terakki'nin yannda, daha sonra Ahali Partisi (1910) ile Trk siyasi hayatnn en karanlk kuruluu olan Hrriyet ve tilaf Partisinin (1911) kurucular arasnda yer alr. Rza Nur diyor ki: "Maatteessf (yazk ki) abucak Sadk, M.Sabri ve Gmlcineli'den mrekkep bir klik teekkl etmi, fenalk ve edepsizlik balamt." (Hayat ve Hatratm, s.370) Bu parti hakknda geni bir aratrma yapm olan Ali Birinci, zetle yle diyor: "Bir toplantda, Gmlcineli smail'in hkmet darbesi yapma nerisi zerine parti bakan ve baz yeler istifa ettiler, parti ynetimi ihtilal komitesi halini ald, parti Gmlcineli smail, Basri Bey ve M.Sabri'nin hakimiyetine girdi. 25 Ocak 1913 gn Bab- linin baslp hkmetin devrilmesine karar verildi ama ttihat ve Terakki daha hzl davranp Bab- li'yi basarak iktidar ele geirdi." (Hrriyet ve tilaf Frkas, s.196,198, 217)261 Bunun zerine Hrriyet ve tilaf Partisi yneticilerinin bir ksm yurt dna kaarlar (M.Sabri de Romanya'ya kaacak, sonra Yunanistan'a geecektir, bir ksmna ise hkmete yurt dna gitmeleri tavsiye edilir (Mesela Ali Kemal ve Rza Nur'a).262 Gmlcineli smail ise bir daha siyasetle uramayacana dini ve namusu zerine yemin ettii iin srgn cezasna uramaktan kurtulur. Ama ok gemeden, yeni bir darbe giriimi hazrlklarna katlacak ve Sadrazam M.evket Paa ldrlecektir (11 Haziran 1913). Ali Birinci'nin verdii bilgilere gre Talat ve Cemal Paalarla Polis Mdr Azmi Beyin de ldrlmesi dnlm fakat gerekletirilememitir. (Hrriyet ve tilaf Frkas, s.209) Vahidettincilerin 'byk din bilgini', 'allame', '20. asrda yetimi, slam d nyasnn en byk alimlerinden biri' olarak niteledikleri M.Sabri Efendi, bu cinayetle de ilgilidir. Ali Birinci diyor ki: "Hadise gn M.Sabri Efendi Pi-re'den stanbul'a gelmi, ancak istenen neticenin alnamamas zerine geri dnmtr. Bu arada suikastlarla da grmeler yapmtr." (Hrriyet ve tilaf Frkas, s.212) M.Sabri Yunanistan'dan Msr'a geer.263 Msr'da bulunan kaak tilaflardan 20-30 kadar, ngilizler hesabna casusluk yapmay kabul ederler.264 Mesela "Gmlcineli smail savan balamasndan (1914) birka ay sonra ngilizler tarafndan Selanik'e gnderilir, burada Trk hkmeti aleyhinde bir gazete karmas temin edilerek, Trk ordularnn ve halknn zerine tayyarelerle atlr." (Hrriyet ve tilaf Frkas, s.219) Bu arada M.Sabri de Msr'dan Romanya'ya dner, Trke gazetelere yazlar yazar.
de
bi
an
_8
T.M.Gztepe de u bilgiyi veriyor: "M.Sabri Efendi, kendi frkasn iinden klmaz bir duruma dren mzmin ve hasta bir zihniyetin adeta ncs idi., Dedii dedikti, inat ve ihtiras iman haline gelmiti, 'btn subaylar ttihatdr' diyor da baka bir ey demiyordu.267 Btn milleti Hrriyet ve tilaf Frkasndan uzaklatran ve bir gn de tiksindiren ana sebeplerden biri, bu sakat zihniyetti." (V.M. Gayyasnda, s.76) Gztepe, 'Anadolu'ya kar daha iddetli davranlmasn isteyen' M.Sabri Efendinin, bu amala D. Ferit hkmetini devirmek ve Sadrazam olmak iin evirdii oyunlar da (Eyll 1920), kitabnn 342-353. sayfalarnda ayrntl olarak anlatmaktadr.268 Celal Bayar yle yazyor: "M.Sabri Efendi, ngiliz himayesine girmekten baka kurtulu yolu olmadn iddia edenlerdendir. Milli Mcadele'nin iddetli dmandr. Krdistan Cemiyeti adndaki siyasi bir kurul ile mterek, vatann paralanmasna yol aan bir anlamay, reisi olduu Hrriyet ve tilaf Partisi Umumi Merkezi adna imzala-
de
Mevlanzade Rfat diyor ki: "M.Sabri Efendi, saraya hulul etmi (sokulmu), Sultan Vahideddin Hann indinde sz ve nfuz sahibi olmutu... Feci vaziyette bulunan devlet hazinesinden on be bin lira srgn tazminat almt... Sultan Abdlhamit saraynn tatl lo kmalarnn lezzeti henz damandan kmayan M.Sabri Efendi, eyhlislam oldu." (Trkiye nklabnn yz, s.231, 232)
bi
an
Rza Nur, bu gazeteleri zetle yle anlatyor: "Gazetelerde, ngilizlerin Trk dostu olduklar, Trkleri ttihatlarn zulmnden kurtarmak istedikleri dile getirilir. ngilizlere teslim olanlarn refah iinde yaadklar belirtilir. Teslim olmak isteyen askerlerin, ellerini nasl havaya kaldrmalar gerektii de rejimle gsterilir." (Trk Tarihi, 11.C, s.110'dan aktaran A.Birinci, Hrriyet ve tilaf Frkas, s.219) M.Sabri Efendinin yazdklar da bu dorultuda myd? Bu husus aka beli rtilmemi ama Trk birlikleri Romanya'ya (Galiya) gelince, M.Sabri'nin yakalanp Trkiye'ye gnderilmesi, bu olasl glendiriyor. M.Sabri Efendi, Bilecik'te oturmaya mecbur edilir. Mtareke olur olmaz stanbul'a dnp yeniden politikaya svanacaktr. Hrr iyet ve tilaf Partisini canlandrr265 ve ngiliz casusu Sadk Bey grubunun nde gelen adlarndan biri ve partinin 2. Bakan olur. ngiliz ATASEmiliteri General Deedes'in 27 ubat 1919 gnl raporuna gre, Hrriyet ve tilaf partisi, birka kere Yksek Komiserlie bavurarak ngili zlerin desteini istemitir.266 M.Sabri, stanbul-Anadolu anlamazlnn balad dnemde, Paris'te bulunan Damat Ferit'e vekalet de etmitir. ngiliz casusu Sait Mollann kurduu, ngiliz Muhipler (sevenler) Derneinin'de Onursal Bakanlarndan biridir. (T.Z.Tunaya, Trkiye'de Siyasi Partiler, s.437)
_8
mtr. Yakn tarihimizin gizli kalm bu byk ihanetine ve onu hazrlayanlara, 9. cildimizde belgeleriyle, temas edeceim. (Anlarn 8. ciltten sonras yay mlanmad) Sadrazam Vekili olduu srada Ali Galip'i Sivas Kongresi zerine yrmeye tevik edenler arasndadr. 'Kuva-y Milliyecilerin katli vaciptir' fetvasn yazan odur, imza eden Drrizade'dir." (Ben de Yazdm, 8.C., s.2640; Avni Doan, C.Bayar'n aklamaya frsat bulamad stanbul-Krt anlamasnn metnini yaymlamtr: Kurtulu, Kurulu ve Sonras, s.9) Hayatndan birka izgi daha: V.Vakkasolu diyor ki: "[Mtareke srasnda] arafl kz talebeler, erkeklerle birarada ders yapyorlard. Peyam- Sabah gazetesinde M.Sabri Efendi yle feryat (!) ediyordu: 'Ne gnlere kaldk! Darlfnunda (niversitede) kz ve erkek talebe dizdize oturuyor.' " (Son Bozgun, 1.C., s.100) Devlet km, millet yere serilmi, igal balam, efendi hazretleri bunca felakete gzlerini kapam, kzlarla erkekler birlikte okuyor diye feryat ediyor! Hafazanallah! Dahiliye Nazr Adil gibi bir adam bile, M.Sabri'den ikyet ederek, "Artk el aman bu softa hkmetinden!" diyecektir. (A.F.Trkgeldi, Grp ittiklerim, s.242) deal arkada Albay Sadk ise onu, 'Kardinal Richlieu'ye zenmekle' sular. (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.376, dipnot 194) Her ie, her atamaya karr, her yere kendi adamlarn yerletirmeye alr. Nemrut Mustafa'nn Bursa valiliine getirilmesinin de onun eseri olduu anlalyor. (A.F.Trkgeldi, Grp iittiklerim, s.242) Btn Hrriyet ve tilaf Partisi yneticileri gibi onun da en belirgin zellii ngiliz ibirlikisi olmasdr. 8 Haziran 1919'da, yani daha ilk admda, General Deedes'e, 'M.Kemal'i geri armak iin yaptklar giriimden dolay teekkr eder', 'hkmet ii tartmalarda, ngilizleri memnun etmeyecek nerilere kar ktn aklayarak gze girmeye alr ve direniten yana olan Harbiye Nazr evket Turgut Paay gammazlamay da ihmal etmez. (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.343, 385, ilgili belge: FO 371/4158-94640; birka gn sonra Turgut Paa istifa etmek zorunda kalacaktr.) Kurucularndan ve yneticilerinden olduu Cemiyet-i Mderrisin, 25 Eyll 1919'da bir bildiri yaymlar. Bildiride, Kuva-y Milliyeciler "kudurmu haydutlar" diye anlmaktadr. (Gkbilgin, M.M.Balarken, 2.C., s.44) Trk ordusunun zaferinden sonra, btn yoldalaryla birlikte ve sulularn tela iinde ngiliz Eliliine snacaktr. Bir daha geri dnmeye yz olmadndan ailesini de yanna alarak, yine ngilizlerin bulduu bir yk gemisi ile kapa Msr'a atar.269 Sonra yine Yunanistan'a snr. Bu arada talya'ya geerek Vahidettin'i ziyaret eder; bu srada eyh Sait ayaklanmas bastrlm ve yakalanan sanklarn muhakemeleri balamtr; eski Dahiliye Nazr Mehmet Ali ile birlikte, talyan basnnda yer alan bir bildiri yaymlar, Trkleri, 'Mslman barbarlar' diye niteler, 'Musul zerinde Trklerin hak iddia etmelerinin gln olduunu' ileri srer, Trklerin, Ermeniler gibi Krtleri de imhaya altklarn' iddia eder.270 Kendisi ile birlikte 150'likler listesinde yer alacak olan olu brahim ile birli k-
de
bi
an
_8
te Yunanistan'da, Yarn ve Peyam- slam gazetelerini karr, Ankara'ya ynelttii eletirilerde ly o kadar karr ki sonunda Yunanllar bile ayln keserler; tekrar Msr'a dner, 1954'te orada lr.271 M.Kemal ile ngilizler arasnda gizli bir anlama olduunu ileri sren M. Sa bri Efendi, ite byle, Kardinal Richlieu ile Cinci Hoca karmas, komitac ve pol itikac bir din adam! nsanlarn, i atmalarn hafifletmek iin bavurduklar birtakm yollara, psikolojide savunma mekanizmalar deniyor. Bunlarn biri de projektion, yani kusur ve zaaflarn bakalarna yanstma. M.Sabri Efendi de, kendisinin, partisinin, alt derneklerin, iinde yer ald hkmetlerin -ve sarayn- ngilizciliini, M.Kemal'e yanstarak rahatlamaya alm, sz oyunlaryla sular rtmeye abalam.272 M.Sabri Efendinin yazsnn zeti yle: "Padiah, hibir zaman bu kyam (ayaklanmay)273 tam bir ciddiyetle bastrmak yolunu semeyerek, ngilizleri savsaklamakla vakit geirdii ve M.Kemal'le onlara oyun oynamaya alt srada, ngilizler de ayn adamla (M.Kemal ile), Padiaha ve makam- Hilafete oyun etmek frsatn karma-mlard. Harb-i Umumi (Birinci Dnya Sava) neticesinde, zmir'i geici de olsa,274 stanbul'daki Hilafet Hkmetinin elinden alarak, Yunanllara veren ve sonra bunu Ankara'nn laik hkmetine geri veren275 ngilizler, bilerek kabahatli duruma drdkleri Hilafet'i bu al veri iinde, alem-i slam'a sezdirmeden, [Lozan'da] komisyon olarak aldlar." (Aktaran K.Msrolu, S.Mcahitler, s.96) Her trl dayanaktan yoksun, soyut, plak, gln bir iddia! M.Sabri Efendinin hayran K.Msrolu, bu iddiay kantlamay zerine alm. Bu amala dzenledii senaryonun Sofya ve Suriye sahnelerini, kinci Blmde grmtk. imdi senaryonun son iki sahnesine geldik: Kurtulu S ava ile Lozan! Bu blmde Kurtulu Sava hakkndaki iddialar ele alnacak, Drdnc Blmde de Lozan. K.Msrolu, bu sahneleri sslemek iin yine baz ayrntlar uyduruyor; yz binlerce olaydan olumu sarmal bir srecin iinden, uygun olduunu sand baz rnekler alp kant diye ileri sryor; eer gerek durumu senaryosuna uyduramazsa, 'muamma' (bilmece) diyor; daha da skrsa, yasalarn gerein aklanmasn engellediinden yaknarak, sanki bildii baka eyler varm da syl eyememi izlenimi brakmaya alyor. Ama eteinde ne kadar ta varsa hepsini dkmekten de geri durmuyor. Birok Vahidettinci de bu tutumu aka y da rtl bir slupla paylayor.276 ngilizler ile asl gizli pazarlk yapanlar, Vahidettin-D.Ferit ikilisidir. Vahidettinciler, M.Kemal-ngiliz pazarl masalyla, ite bu ibret verici gizli ilikileri klleyip unutturmaya alyorlar. Vahidettin-D.Ferit ikilisinin giriimlerini aklayan birok ngiliz belgesi bulunmaktadr, ilerde ounu okuyacaz. Msrolu'nun bu konudaki btn iddialarn, olduu gibi aktaryorum:
de
bi
an
_8
8/2. ngilizlerin M.Kemal ile iliki kurmas a K.Msrolu yle yazyor: "ngilizlerin stanbul'da gizli tekilatn yapan, ngiliz Muhipleri Cemiyetini kuran, hlasa Douda ngilizlerin siyasi emellerini salamaya alan Rahip Fro (Frew), M.Kemal ile temasa gemiti. Hatta M.Kemal Paa, Pera Palas otelinin mdr, Fransz fakat ngiliz ajan Msy Marten araclyla birok defalar (?) gerekleen grmelerinde, Rahip Fro'yu 'insaniyete hadim, adalete hizmetkr bir zat- faziletkr telakki etmi olduunu' bizzat ifade etmektedir." (Son cmle iin kaynak olarak M.Kemal'in Nutuk'unu gsteriyor: Hilafet, s.162; ama M.Kemal'in bu cmleyi ne zaman ve neden sylediini aklamyor, cmlenin sonunu da saklyor.)277 Dorular: 1. M.Kemal Nutuk'un 5, 27, 181, 205, 209 ve 287. sayfalarnda Rahip Fru'dan sz eder ama vmek iin deil, sulamak iin! 2. Sait Molla'nn Rahip Fru'ya yazd gizli mektuplarnn ele geirilmesinden sonra, Eyll 1919 sonunda, M.Kemal Rahip Fru'ya ar bir uyar mektubu gnderir. (Mektubun metni: Nutuk, 1.c, s.216) M.Kemal, Rahip Fru ile stanbul'dayken, "grp tarttn" belirtiyor, (s.216) Grmeyi Rahip Fru'nun istediini ve neler konuulduunu da anlarnda anlatmtr: s.93 vd. 3. M.Kemal, mektubunda, Sait Molla ile birlikte evirdikleri kanl dalavereleri, rnekler gstererek yzne vurduktan sonra Rahip Fru'ya diyor ki: "Sizi... insaniyete hadim, adalete muhabbetkr bir zat- faziletkr telakki etmitim. Bunda ne kadar aldandm, son malumat- mevsukann teyit etmekte olduunu ibla ile kesp-i eref eylerim..."278 Yani Msrolu, M.Kemal'in Rahip Fru'yu aalamakiin syledii szleri, tam tersine evirerek, vgym ve stanbul'dayken sylemi gibi sunuyor. 4. Evet, stanbul'dayken Rahip Fru ile adam sanarak grm! Ne var bunda? ngiliz ajan olduu anlaldktan sonra Fru'ya sayg gstermeye devam m etmi, yoksa btn melunluklarn belgeleriyle aklayp emperyalist metodlar kon usunda gzmz m am? Kald ki konutuu daha baka ngilizler de var.279 Her ngilizle konuan, hemen ngiliz ajan m olur? Nitekim Msrolu da zet olarak diyor ki: "[Hizb-ut tahrir] hareketiyle hemen hemen ilk kurulduu yllardan itibaren, 1954'ten beri, temasm olmutur. Onlardan pek ok kimseyi tandm. Bi roklar ile mnakaalar ettim ve kendilerine asla snamadm. Herkesi ngiliz ajanl ile itham ederler (sularlar). Yadrgayp kendilerine snmam engelleyen hususlardan biri de budur." (Hilafet, s.366, 377) Kendi yapt sanki baka bir ey mi? "Bandan sonuna kadar ngilizlerin hakiki niyet ve faaliyetleri tespit edilmeden, ne M.Kemal Paa, ne Sultan Vahideddin ve ne de Kurtulu Sava'nn yazlmasna imkn yoktur. Byle bir eyin yaplabilmesine imkn vermeyen bi r-
de
bi
an
_8
ok yasal engellerin mevcut olduu da malumdur. M.Sabri Efendi, bu zl muammay, 'bir muvazaa' (dankl oyun) olarak niteliyor." (K.Msrolu, S.Mcahitler, s.95) Oysa olaylar aydnlatacak anlar, aratrmalar ve btn ngiliz belgeleri ortada. Masal yazacaklarna, yaymlanm aratrmalar, aklanm belgeleri okuyup inceleseler ya! Ama bu yazarlar, gerekleri aklamak yerine, kendi icat ettikleri uyduruk bir tarihe inanacak bir kitle yaratmay tercih ediyorlar. "Sultan Vahideddin merhuma, dostmu gibi davranlarak oynanan bu oyu nlar, tahta getii gn (!) balamtr. Bunun M.Kemal ve ngilizlerle ilgili sorunlarda kazand younluk ve naziklik akla durgunluk verecek derecededir. yle ki hilafet sorununda en nemli noktay tekil eden bu konunun gerektii ekilde erh ve izahna -bugn iin- en kk lde bir imkn mevcut deildir." (K.Msrolu, Hilafet, s.277)
8/3. Gizli anlamann amac ve M.Kemal'in tavsiyesi zerine, Yunanllarn zmir'e karlmas K.Msrolu: "ngilizler, Venizelos'a zmir'e karma yapmak izni vermekle, hem Yunanllara, hem de bize, hl laykyla anlalamam olan bir oyun oynamlardr. yle ki: Yunanllar sonuna kadar desteklemek kararnda deillerdi. Fakat batan bunu onlara belli etmediler. Maksat, Trkiye'deki slami rejimi, daha emin bir tabirle sylemek gerekirse, halifelii ykacak bir bunalm yaratmakt. Bu salandktan sonra Yunanistan'a yardm kesecek ve onlarn Anadolu ilerinde kendi balarna devam ettirmeye gleri yetmeyecei muhakkak olan askeri harektlarn sonusuz brakacaklard. Bylece, bir taraftan btn slam dnyasnn ve bu arada pek doal olarak petrol bulunan Arap Yarmadas'nn dayanak ve birlik noktas olan halifelik yklrken, Yunan'a stn gelecek olan Anadolu'daki askeri balar da istenen inklaplar iin tartlmaz bir otorite kazanacakt. Bu plann, o zamann Hilton'u
de
bi
Von Mikusch'un kitabnn 224. sayfasnda, 'gizli bir anlama'dan da, 'bu anlamann daima gizli kalacandan' da sz eden bir tek kelime bile yok!280 Msrolu yine gzn krpmadan uydurmu!
an
"Dagobert von Mikusch'a bakarsanz, 'M.Kemal'in ngilizlerle gizli bir anlama yapmakta olduunu ve bu anlamann daima da gizli kalacan' kabul etmek gerekir." (Kaynak, D.von Mikusch, s.224 imi: Hilafet, s. 164)
_8
Daha ne yazacaklar acaba? Bununla birlikte, ellerinde daha baka belgeler ve bilgiler var da aklamaktan korkuyorlarsa, ltfen bana yollasnlar, ben aklayaym. Bundan doacak hukuki sorumluluu stlenmeye hazrm. Haydi!
Bu akl d yalann sadece bu iki kitapta kalmadn da greceiz. Buna karlk, Atatrk Kltr-Dil ve Tarih Yksek Kurulu, Trk Tarih Kurumu, Atatrk Aratrma Merkezi, Milli Eitim Bakanl, niversiteler, gittike yaylp genileyen bu tr iddialar yalanlamak ve doruyu aklamak iin kllarn bile kprdatmyorlar. Trilyonlarca liraya mal olan ne grkemli bir suskunluk! Bilgilerini, yetkilerini ve devletin nlerine serdii imknlar, ne iin ve ne gn iin saklyorlar acaba? Bu yalanlara, bu grevlilerin yerine, dikkatli okuyucular, geree saygl baz aydnlar ve ke yazarlar tepki gsteriyor. Buyrun size bir hafta sonu bilmecesi: Bir devlet, kendi varlna ve niteliine ynelmi bylesi bir yalan sana karsnda, neden bu kadar vurdumduymaz davranr?
de
demek olan Pera Palas oteli salonlarnda balayp Londra ve Ankara'ya kadar uzayan pazarlklar ve bunun dakik teferruatnn (ince ayrntlarnn), bugnk arpk mevzuatmz karsnda genie aklanmas imknszdr." (Hilafet, s.212, dipnot 227) Aada okuyacaksnz, ngilizler bu plan (!) gereince, bir yandan Kuva -y Milliyecilere el altndan yardm edecek, te yandan da halkn gznde kk drmek amacyla Vahidettin'i ve stanbul hkmetlerini, Milli Mcadele'ye kar koymaya zorlayacaklarm. Btnyle akla ziyan, iz'ana, manta, saduyuya, olaylarn ncesi ve sonrasna, sebeplerine, milyonlarca belgeye, binlerce aratrmaya, yzlerce anya, Trk, Yunan ve ngiliz tarihlerine aykr bir ayp masal! M.Kemal'i, radikal bir reformcu olduu iin sevmiyor, beenmiyor olabilirler. Aka yazyorlar da. Ama bununla yetinmiyorlar ki. Yakksz senaryolar uyduruyor, tarihi ters yz etmeye yelteniyor, yalana dolana bavuruyor, kantlanm hizmetlerini, belgeli baarlarn inkr ediyor, reddedemedikleri zaferlerini bile, hi olmazsa kltmek iin rpnp duruyorlar. Ksacas, ayp ediyor, gnaha giriyor, geree zulmediyorlar! Dr.Rza Nur'un anlarnn 3.cildine nsz yazan Dursun Satlmolu, yalan olduu zerinden akan bu senaryoyu pekitirmek iin baknz, neler uydurmu: "...Mesela, muhtelif Avrupa memleketlerinde yaymlanm kitaplarda, M.Kemal'in su katksz bir ngiliz casusu olduu, Trk-Yunan muharebesinin sadece bir muvazaadan (dankl dvten) ibaret bulunduu, Yunan askerinin zmir'e karlnn ngilizlere, M.Kemal tarafndan telkin ve ilham edildii, btn bunlarn da Trkiye'yi mutlak surette slam dnyasndan koparmak ve slam dnyasnn liderliinden uzaklatrmak amacyla planland, bunun da ngiliz petrol politikasna bal bulunduu hususlarn, belgeli ve delilli olarak, ayrntlaryla grp okumakta, Trkiye'ye gelince yakn dostlarna anlatmaktadrlar."281 Meerse Yunanllarn zmir'e kmasn M.Kemal telkin ve ilham etmi! ki yandan toplam yz bin insan lm ve yaralanm ve bu bir dankl dvm!282
bi
an
_8
Bu vurdumduymazlk srp giderse bir gn ne olur? K.Msrolu, Yunanllarn zmir'e kartlmasna ne zaman ve nasl karar verildiini de yle anlatyor: "Yunan'n zmir'e kartlmas ve bundan dolay bir Milli Mcadele ihtiyacnn domas, M.Kemal'e bu vazife (Ordu Mfettilii) verildikten sonra, Pera Palas'ta olan birtakm pazarlklarn eseridir ki bunun izah edilecei yer buras deildir." (S.Mcahitler, s.49) "...stanbul'un o zamanki Hilton'u demek olan Pera Palas oteli salonlarnda balayp Londra ve Ankara'ya kadar uzayan pazarlklar..." (Hilafet, s.212, 227 sayl dipnot)283 A.Dilipak da sessiz ve derinden giderek, yle yazyor: "(M.Kemal'in] Pera Palas mlakatlarn (bulumalarn) da buna eklemek gerek. ngiliz askeri heyetinin kald, igal kuvvetleri karargh grnmndeki bu meknda, M.Kemal tm ilikilerini dahiyane bir ustalkla srdryordu." (CG Yol, s. 131) 284 M.Kemal 30 Nisanda atandna ve Drtler Konseyi'nin zmir'in Yunanllara verilmesi hakkndaki kararnn tarihi ise 6 Mays 1919 olduuna gre, ileri srlen bu pazarlklarn 30 Nisan- 5 Mays arasnda yaplm olmas gerekiyor. Yani bu tarihe kadar Yunanllarn, "btn Yunanllar ve eski Yunan toprakl arn bir bayrak altnda toplama gibi bir lks (megali idea), zmir hakknda bir istei ve giriimi,285 galip devletlerin byle bir niyeti yok, Kasmdan beri Ege'de ak ya da kapal biimde Yunan-talyan yarmas yaanmyor, yzlerce delegeden, danmandan, uzmandan, grevliden oluan Bar Konferansnda bu konu o gne kadar hi grlp tartlmam fakat M.Kemal ve pazarl yrten ng iliz ajannn, hilafeti kaldrmak iin bulduklar bu gizli zm birdenbire devreye giriyor ve Bar Konferans da hemen kabul ediveriyor! Bu iddiada bulunanlar, ya Bermuda ukuru kadar derin bir bilgisizlik iinde yzyorlar, ya da salklarnda ok ciddi bir arza var. nk uzun bir gemii olan dall budakl bir konu bu. imdi bu konunun ksa yksn grelim. 8/4. Yunanllarn zmir'e kmalarnn gerek yks 1. Lloyd George -Venizelos ibirliinin temeli, 16 Aralk 1912'de atlr.286 2. 1913'te Venizelos yle der: "Artk gzlerimizi Douya (Anadolu'ya) evirme zaman geldi."287 3. ngiliz Babakan Edward Gray, 23 Ocak 1915'te, savaa katlmas kouluyla, zmir ve evresinin Yunanistan'a verilebileceini bildirir.288 4. Ama Kral Konstantin'le savaa girme konusunda anlaamazlar.289 Grey'in nerisi suya der. Venizelos-Konstantin anlamazl giderek geliecek ve Konstantin, 1917'de tahtn oluna brakmak zorunda kalacaktr.290 5. ngiltere ve Fransa, saflarna ektikleri talya'y dllendirmek iin bir anlamayla zmir ve evresinin, Rusya'nn oluru kouluyla, talya'ya verilmesi ni kabul ederler.291 Kasm 1917'de Rusya'da kurulan yeni rejim, arln kabul etti-
de
bi
an
_8
i btn anlama ve ykmllkleri tanmadn ilan eder. Anlamann hk mszl ngiltere tarafndan talya'ya bildirilir. talya, anlamann kendi asndan geerli olduunda direnecektir.292 6. Savan sona erecei belli olur olmaz, Londra'ya gelen Babakan Venizelos, 14 Ekim 1918'de, ngiltere Dileri Bakanna bir mektup gndererek, 'Baz Trk topraklarnn igali gerekiyorsa, Yunan birliklerinin de bu operasyona katlmasn' nerir. (Jeschke, ng. Belgeleri, s.63) 2 Kasm 1918'de, Lloyd George'a gnderdii bir muhtra ile Yunanistan'n Bat Anadolu'ya talip olduunu resmen bildirir.293 Bu isteini, 30 Aralk 1918 gnl uzun bir muhtra ile pekitirecektir.294 (7) Ege'de ve Bar Konferans kulislerinde, zmir iin Yunan ve talyan ekimesi ve yarmas balar.295 (8) Venizelos isteklerini, 3-4 ubat 1919'da, Bar Konferans'nn 'Onlar ras' nnde szl olarak da aklar.296 Venizelos, vekili Repoulis'e yle yazacaktr: "zmir ve Ayvalk'n... i blgeleriyle birlikte bize verileceine hemen hemen kesin gzyle bakabiliyorum." (M.L.Smith, Anadolu zerindeki Gz, s.86)297 9. 5 ubat'ta, Bar Konferans, Yunan toprak isteklerinin bir komisyonca incelenmesine karar verir. (Jeschke, ng.Belgeleri, s.61) (10) Amiral de Robeck, 9 Mart'ta, Lord Curzon'a, ngiliz-Yunan Dostluk rgt'nn propagandalarna fazla kulak verilmemesini tler. (Jeschke, ng. Belgeleri, s.48) ' (11) Yunanl gazeteci ve iadam Teodor Petrakopulos, anlarnda, Babakan Venizelos'un, 25 Mart gn kendisine unlar sylediini yazyor: "Sana, imdilik kimseye amaman ricasyla baz eyler syleyeceim. Yunanistan, en iyimser olanmzn bile hayalinden gemeyecek lde byk ve gl bir devlet haline gelecek. Btn Trakya'y alacaz ve byk devletlerle birlikte stanbul'un da ortak hakimi olacaz. Anadolu'ya kacaz ve yle mit ediyorum ki iinde Rumlarn yaad btn illere girmemize gz yumulacaktr. On iki Adalar ve Kbrs iin henz sonutan emin deilim." (Aktaran D.Kitsikis, Yunan Propagandas, s.24)298 (12) talyanlar, bir oldu bitti halinde, 28 Mart gn Antalya'y igal eder, Konya ve Mula'ya doru yaylmaya balarlar. (Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.23, 25, 63) (13) Komisyon, 30 Mart gn, zmir ve evresinin Yunanistan'a verilmesinin Yksek Konsey'e nerilmesini, ounlukla kabul eder. (Jeschke, ng. Belgeleri, s.61; A.A.Pallis, Yunanllarn Anadolu Maceras, s.90)299 Kesin karar Yksek Konsey verecektir. (14) ngiliz Yksek Komiseri Amiral Calthorpe, 3 Nisan gnl raporunda zetle yle der: "Yunan Krall'nn, Ege Denizi'nin dou kylarna kadar yaylmasna izin verilmeyeceini mit etmek isterim. Bu hareket ilgili taraflardan hibirisinin mutluluuna hizmet etmeyecektir."300 S.R.Sonyel, zmir'e Yunanllarn karlmasna kar olan stanbul'daki teki iki ngiliz yetkilisini de aklyor: Y.Komiser Yardmcs Amiral Webb ve Y.Komiserlik Siyasi Yardmcs Yarbay an Heathcote-Smith! (1.C., s.57) Dilerinden Vansittart da kardr. (Jeschke,
de
bi
an
_8
ng. Belgeleri, s.83) (15) ngiltere Genelkurmay Bakan Mareal Wilson da, Lloyd George'a, 4 Nisan'da yollad mektupta, "Kkrtc Yunan isteklerine kar teslimiyet gsterilmemeli!" diyecektir. (Jeschke, ng. Belgeleri, s.62) (16) O tarihte Dileri Bakan Yardmcs olan Lord Curzon, btn kabine yelerine datt 18 Nisan gnl muhtrasyla, zmir ve evresinin Yunanllara verilmesine iddetle kar kar.301 Curzon zetle diyor ki: "Grtm btn yetkililer ile dantm btn kaynaklar arasnda, Bar Konferansnn taraftar olduu sylenen bu siyasann bir felakete deilse bile geni lde kargaalklara yol aacana dair kesin bir fikir birlii vardr."(S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.58) (17) talyan Babakan Orlando, 24 Nisan'da, Bakan Wilson'un Fiume sorunundaki tutumu yznden, Bar Konferans'n terk eder.302 (18) talya'nn Fiume'ye ve zmir'e sava gemileri yolladn, 2 Mays gn haber alan Bakan Wilson dehetli sinirlenir: "talya'nn tutumu kukusuz saldrgan bir tutumdur ve bar tehdit etmektedir!" talyanlarn tavr, Wilson'u Yunanllara daha ok yaklatracaktr. (M.L.Smith, Anadolu'nun zerindeki Gz, s.89, 90; A.A.Pallis, Yunanllarn Anadolu Maceras, s.90) (19) 5 Mays gn Yksek Konsey'de, talyan yaylmacl grlr. (L.Evans, Trkiye'nin Paylalmas, s.162) (20) ABD Bakan Wilson, ngiltere Babakan L.George ve Fransz Bababakan Clemenceau, Orlando dnmeden bir gn nce, 6 Mays gn, talya'nn tutumunu daha geni bir ekilde ele alrlar. Bu arada J.George yleder: "talya'nn bizi Asya'da bir oldu bittiyle karlatrmasna izin vermeyeceimiz konusu nda bir kez daha diretiyorum. Biz Yunanllarn zmir'e asker karmalarn kabul etmeliyiz."303 Bakan Wilson konuyu yle noktalayacaktr: "Niin onlara imdiden asker karmalarn sylemiyorsunuz? Buna bir itiraznz var m?" L.George: "Hibir itirazm yok." Clemenseau: "Benim de itirazm yok!" Bylece, Yksek Konsey, Yunan ordusunun zmir'e kmasn kararlatrr. (M.L.Smith, s.91)304 Mareal Wilson, bu kararn yeni bir sava balatmak anlamna geldiini syleyerek, iddetle protesto edecektir. Gnlne de u notu der: "Btn bunlar delilik!" (M.L.Smith, Anadolu zerindeki Gz, s.92,93; L.Evans, Trkiye'nin Paylalmas, s.163)305 L.George'un danman Harold Nicolson da yle diyor: "Bu cahil ve sorumsuz adamlarn, Ortadou'yu bir pastay bler gibi para para etmeleri, dorusu dehet verici bir eydi." (Aktaran D.Walder, anakkale Olay, s.89) D.Kitsikis, Churchill'in de karara kesinlikle kar olduunu vurgulamaktadr. (D.Kitsikis, Yunan Propagandas, s.43) (21) L.George 9 Mays akam Venizelos'la yemek yer ve zetle unlar syler: "Yunanistan, Yakn Dou'da byk olaslklara sahiptir ve bu olaslklardan yararlanabilmek iin askerlik ynnden olabildiince glenmeniz gerekir." (M.L.Smith, Anadolu zerindeki Gz, s.93) Venizeloscu A.A. Pallis diyor ki: "L.George'un, Yunanistan' Ege Denizi ve Marmara'ya hakim, kuvvetli ve varlkl bir devlet olarak grmek hususunda samimi bir arzu duyduu gerekti." (A.A.Pallis, Yunanllarn Anadolu Maceras, s.68)306
de
bi
an
_8
(22) talyanlar, 11 Mays'ta Bodrum'u, 12 Mays'ta Marmaris'i, 13Maysta Kuadas'n igal ederler. (Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.30) (23) 13 Mays gn Drtler Toplants'nda Bakan Wilson yle diyecektir: "Yunanistan zmir'in (kentin) btnn alacaktr. lin geri kalan ksmnda, Birlemi Milletler adna Yunanistan'n ynetimine brakmay teklif ediyorum." (D.Kitsikis, Yunan Propagandas, s.34) (24) Yunan karma gemileri, 13 Mays gn yola karlar. . (25) 14 Mays'ta, zmir istihkmlar, Mttefik askerleri tarafndan igal edilir.307 (26) 15 Mays 1919'da zmir'e Yunan karmas balar.308 (27) Silah taciri Basil Zaharof, kendisine bu haberi ileten Yunanistan'n Londra Elisi Kaklamanos'a yle yazar: "Verdiiniz gzel haberler iin teekkr ederim. Bu haberlerin, acizane almalarmn eseri olduunu sanyorum." (D.Kitsikis, Yunan Propagandas, s.200) Bu olayn ok ksa ve belgeli yks de byle. 1. Grlyor ki Yunanllarn zmir'e kmas, kk yllar ncesine giden, basamak basamak gelimi, hakknda yzlerce kitap yazlm, son yzyln en nemli ve ac olaylarndan biri. yle 30 Nisan -5 Mays arasna sdrlabilecek basit bir sorun ve ayakst bir karar deil. 2. Komisyon, zmir ve evresinin Yunanllara verilmesini 30 Mart'ta uygun grmt. ABD Bakan ile ngiliz ve Fransz Babakanlarnn, kesin karar iin M.Kemal'den gelecek cevab beklediklerini ileri srmek, sadece gln bir iddiadr. 3. Diyelim ki M.Sabri Efendi, D.Satlmolu ve K.Msrolu'nun iddias doru. Ama byle ok yanl bir senaryonun planlanmas ve aama aama uygulananabilmesi iin bu ii en azndan yzlerce kiinin bilmesi, Londrastanbul, Londra-Paris arasnda pek ok yazma yaplm olmas gerekirdi. Nerde onlar? Haydi, bu konuyla ilgili belgeler gizlendi diyelim ama yaymlanm binlerce belge var ve hibirinde, bu senaryoyla balantl ya da byle bir senaryonun varln dndrebilecek bir ifadecik bulunmuyor. Tersine, bu binlerce sradan ya da gizli belgede, sz konusu senaryonun tam kart olan kararlar, grler ve neriler yer alyor. Zaten birok insanla balantl olan bu aptaki ve ok uzun sreli bir operasyonun, sonuna kadar gizli kalmas da imknszdr. imdiye kadar oktan, bir yerden szp aa kmas gerekirdi. Anlarnda nice devlet srrn aklam olan Churchill'in yazdklarnda da, dncelerini btn plakl ile not etmi olan Mareal Wilson'un gnlnde de, Bar Konferans'nn iyzn hi ekinmeden anlatan Nicolson'un kitabnda da, bu konuyla ilgili kck bir iaret dahi yer almyor. Harington, A.Ryap ve Bennett'in anlarnda da bir ipucu yok.309 Bununla da bitmiyor. Bir de Trk cephesi var. ngiltere, Ankara ynetimine el altndan yardm ediyor olsayd, hkmet yeleri, milletvekilleri, askerler, memurlar, bu beklenilmez durumdan kukuya dp sebebini aratrmaz ya da hi olmazsa bu kukuyu belirtmezler miydi?
de
bi
an
_8
K.Msrolu'na gre bunun sebebi, meerse uymu: "M.Kemal Paann koyu bir ttihat olduu ve kamil yana kadar da bu siyasi frkann iinde ve onlarn fikirleriyle yorulduu muhakkaktr. Hilafetin ilgas (kaldrlmas) keyfiyetinin ise ttihatlarca ok nceden dnlp planland fakat buna fiilen imkn bulunamad yaygn bir kanaattir. ttihat ve Terakki Cemiyetinin bilinen programna ramen bir de gizli program (?) vard ki bunda, M.Kemal Paann sonradan gerekletirdii inklaplarn cmlesinin mevcut olduu iddia edilmitir." (Hilafet, s.140 vd.; Lozan, 3.C., s.121)312 Alternatif tarih yazclar iin dnceleri dorultusundaki 'bir sylenti', 'kanaat', 'bir iddia' hatta 'dedikodu' yeterli. Kanta manta gerek yok. Yaz gitsin! Biri inansa, krdr.313 8/6. K.Msrolu'na gre iki muamma "Gnlerdir oyalanan M.Kemal Paa iin tam hareket edecei gn 'ngilizler
de
8/5. ngilizler ile M.Kemal neden kolayca uzlamlar?
bi
K.Karabekir'i, R.Orbay', A.F.Cebesoy'u bir yana brakyorum, Dr.Rza Nur gibi kafay M.Kemal ile bozmu birinin anlarnda bile byle bir kukunun glgesine rastlanmyor. Yoksa bunlar da ngiliz ajan myd? Ya Yunanl ya da Mslman aratrmaclar? Yakn tarihi didik didik eden yzlerce aratrmacdan hi deilse biri, neden bu oyunu bugne kadar ortaya karamad acaba? Ve neden hibir tarihi, yalnz birka Vahidettinci tarafndan ileri srlen bu iddiay ciddiye almyor? Pek kaba ve maksatl bir yalan da ondan. Ankara ile ngilizler arasndaki ilikiler topluca incelenirken, bu daha da iyi anlalacak. 4. Bu gelimemi ocuk masaln savunan teki tarih yazclarndan bazlar: V.Vakkasolu, Son Bozgun, 3.C., s.90-105; GRYT Ansiklopedisi, 1.C., s.211, 188, 248, 250; A.Dilipak, CG Yol, s.35, 53-55, 61, 109-112, 118,163, 244, 279 vd., 293 vd. Baz yazarlar, eer Bat Anadolu'yu Yunanllar yerine bir byk devlet igal etseydi, olaylarn baka trl gelieceini, hatta Milli Mcadele'nin balamay acan iddia ya da ima ediyorlar.310 Yunan igalinin, Milli Mcadele'yi geniletip hzlandrd, halkn abuk uyanmasna sebep olduu dorudur.311 Ama bu iddiada bulunanlarn unuttuklar bir olay var: Gney Anadolu'da, Franszlara kar verilen silahl mcadele! Kurtulu Sava gibi ok aamal, ok cepheli, ok ynl, ok ayrntl bir olay, yalnz bir adan inceleyerek, birka belgeyi ya da olay deerlendirerek yorumlamaya kalkanlarn yanl, hatta gln sonulara varmas, kanlmaz bir durumdur. Kurtulu Sava bir btndr, yalnz bir ucundan tutularak aklanamaz.
an
_8
tarafndan yakalanp tutuklanaca' sylentisi kt. Tuhaf u ki haydi M.Kemal el abukluuna getirip tutuklanmadan gemiye bindi diyelim. Amma Samsun ve Merzifon havalisinde ngiliz askerleri yok muydu? Neden onu tutuklayp stanbul'a gndermediler de, geri armas iin Bab- Ali'ye bask yapmaya koyuldular? Dorusu bu bir muammadr." (Hilafet, s. 160) 1. M.Kemal ile ngilizler arasnda gizli bir anlama olduunu ileri sren bir yazar, M.Kemal'in hemen geri arlmasn nasl aklayabilir? aresizlik iinde, 'sobe' deyip kayor.314 2. ngilizler, M.Kemal'i, Samsun'da ve Merzifon'da bulunan birka yz askere gvenip de mi tutuklayacaklard? O srada Samsun'da 15.Trk Tmeninin karargah ile 45.Alay, Havza'da 56.Alay, Amasya'da 5.Kafkas Tmeni karargah ve 9.Alay, Merzifon'da 10.Alay bulunuyordu.315 Komutann buuk dmana teslim etmi birlik var m tarihte? Kald ki ngilizler, Eskiehir'deki Kuva-y Milliye Komutan Atf Bey dnda, Anadolu'da bulunan hangi komutan, subay hatta hangi eri tutuklayp da stanbul'a getirebildiler ki? Bu cesareti, mtarekenin balangcnda Batum'da, bir de gl olduklar ve hkmetten destek grdkleri stanbul'da gsterebilmilerdir. K.Msrolu'nun, ngilizlerin bu frsat kullanamam olmasna zld anlalyor. "ngilizler, sanki M.Kemal'in Anadolu'ya gidii kendi bilgileri ve izinleri dnda olmu gibi, gya ona engel olmak yoluna gitmeleri ve bu maksatla stanbul hkmetlerince Kuva-y Milliye'nin takbihini (sulanmasn) istemeleri, meri (yrrlkteki) kanunlar nnde aklanmas imkansz bir muammadr. Bu tarz hareketle ngilizler, iki taraf kar karya getirmek ve stanbul hkmeti ile Halifeyi, milli gaye aleyhinde gstererek halkn gznden drmek maksadn gtmlerdir... Bakalm buna benzer krdmleri zmek, ne zaman nasip olacak?" (S.Mcahitler, s.82) Msrolu durumu yine uvala sdramad ve senaryosuna uyduramad iin aresizlik iinde, yine 'muamma' deyip geiyor. ngilizlerin milliyetilere kardklar zorluk, yalnz M.Kemal'i geri armalarndan ve stanbul hkmetinden Kuva-y Milliye'yi sulamasn istemelerinden mi ibaret? Olmadn elbette kendi de biliyordur ama senaryosuna ters dt iin hepsini yok sayyor. ngilizlerin kardklar kanl ve kansz zorluklarn ve sorunlarn balcalarn, drdnc blmde topluca greceiz. 8/7. M.Kemal -ngiliz ilikisini kantlamak iin ileri srlen rnekler ve dorular Msrolu diyor ki: "ngilizlerin Kuva-y Milliye'ye kar bu ilgileri, daha sonra da devam etmitir ki bunun pek ok rneinden bir ikisini gsterelim." (Hil afet, s. 163) 'Pek ok rnek' diyor ama bula bula ancak aktaracam rnekleri bulabilmi. rnekleri grnce, hayli eleneceksiniz. imdi Msrolu'nun, binlerce olay ara-
de
bi
an
_8
sndan bulup da kant diye ileri srd btn rnekleri aktaryorum: "Albay Salahattin Beyi (Kseolu)316 Anadolu'ya bir ngiliz gemisi gtrmtr." (Hilafet, s. 163, kaynak: Nutuk) Nutuk'ta bu konu, 3.Kolordu Komutan Refet Bele'den gelen 13.7.1919 gnl bir telgraf dolaysyla yer almtr. Refet Bele, 'stanbul'dan bir ngiliz gemi-siyle Albay [olak] Salahattin Beyin 3.Kolordu Komutanl grevini devralmak zere geldiini, Harbiye Nezaretinin kendisine de ayn gemi ile stanbul'a dnmesini emrettiini' bildirir. M.Kemal bu durumu yle yorumluyor: "tiraf etmeliyim ki bu tarz ve tavrdan memnun olmadm. Refet Beyin benimle olan ibirlii stanbulca biliniyor. Salahattin Bey onu deitirmek iin hem de bir ngiliz gemisi ile geldiine gre, derhal verilmesi doal olan hkm, bu kimsenin ngiliz grne hizmet edecei iin kendisine gven duyulduudur. Bu hkm bir zan (san) gcnde olsa bile, Refet Bey komutay ona vermede acele etmemeli, hi olmazsa bizim de grmz almalyd." (Nutuk, 1.C., s.36,37) Bu olay ve M.Kemal'in yorumu, ngilizlerin Kuva-y Milliye'ye destek verdiini deil, M.Kemal'in ngilizlerle ilikili gibi grnen herkesten kukulandn g sterir.317 Albay Selahattin'in Albay Refet Beyin yerine gnderilmesinin sebebi de u: Albay Refet Bey, Merzifon'a ngiliz askeri yollanrsa, atele kar koyacan, Samsun'daki ngiliz subayna bildirmitir. (S.Tansel, Mondros'tan Mudanya'ya, 2.C., s.145, 1 sayl dipnotun 4. maddesi; D.Avcolu, Milli Kurtulu Tarihi, 3.C., s.1210; ilgili belgeler: B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C. 38,41,42,43)318 "M.Kemal Paa, Samsun Mfettiliine (dorusu: Mutasarrflna) Ha-mit Bey adnda birini tayin ettirmiti. Bu kimsenin daha sonra Dahiliye Nazr ile aras bozulduu iin grevden alnmasna karar verildii halde ngilizler, yerinde braklmas iin stanbul hkmetine bavurmulardr." (Hilafet, s.163, kaynak: yine Nutuk) Hamit Bey Mlkiye'den 1902'de mezun olmu eski bir idarecidir. Samsun Mutasarrflna319 Refet Bele'nin tavsiyesi ve M.Kemal'in nerisiyle tayin edilmitir. Deli Hamit diye nl, geimsiz, olduka tutarsz biridir.320 Ama Samsun'da asayiin dzelmesine yardm olur. 14 Temmuz 1919'da M.Kemal'e, 'stanbul hkmetince grevinden alnm olduunu duyduunu' bildirir. Refet Bele de, Samsun'daki ngilizlerin de Hamit Beyin yerinde kalmas iin stanbul'a bavurdukl arn yazar. (Nutuk, 1.C., s.39-43) Msrolu, kna skna sinekten ya karmaya alyor. Hamit Bey stanbul hkmetince atanm ve stanbul hkmetini temsil eden bir ynetici. O tarihte daha Erzurum Kongresi bile toplanmam, stanbul-Anadolu ayrl sz konusu bile deil. Samsun'daki ngiliz subaynn, Pontus olaylar dolaysyla gerginliin artt ehirde, az-ok gvenli bir ortam salam olan Hamit Beyin yerinde kalmasn istemesinin, M.Kemal'i ve milli hareketi desteklemekle ne ilgisi var? "25 Eyll 1919 tarihinde yani daha Kuva-y Milliye'nin herhangi bir varl grlmeden nce, General Salliklad (Jeschke, bu ad Sally Flood diye veriyor) Ali Fuat Paann yanna bir kurmay binba ile Eskiehir ngiliz kontrol subaylarndan oluan bir heyet gnderdi. Bu heyet, 'ngilizlerin ahval-i dahiliyeye (i
de
bi
an
_8
olaylara) ve Kuva-y Milliye'ye katiyen (kesinlikle) mdahele etmeyeceklerine (karmayacaklarna)' dair sz verdi." (Hilafet, s.164, kaynak: Nutuk) Msrolu'nun Kurtulu Sava'n hi bilmedii, bir daha ve pek grkemli bir biimde aa kyor. '25 Eyll 1919'da Kuva-y Milliye'nin herhangi bir varl grlmediini' ileri sren yazara, aklama yapmadan nce, birka varlk rnei hatrlataym, belki o byk ykmn altndan, bu kadar abuk silkinip ayaa kalkm olan milleti ile gurur duyar ve ngilizlerin neden byle davrandklarn kavramaya alr. 1. rgtlenmeler: 7 Kasm 1918, Trakya-Paaeli Mdafaa Heyet-i Osmaniyesi'nin kuruluu, 3 Kasm 1918, Kars Byk Kongresi, 13 ubat 1919, Trabzon Muhafaza-y Hukuk-u Milliye Cemiyetinin l Kongresi, 17 Mart 1919, zmir Mdafaa-y Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti'nin zmir Kongresi, 1 ve 5 Haziran 1919, 1. ve 2. Mula Kongreleri, 17 Haziran 1919, Vilayat-arkiyye Mdafaa-y Hukuk-u Milliye Cemiyetinin Erzurum l Kongresi, 28 Haziran 1919, Balkesir (1.) Kongresi, 23 Temmuz, Erzurum Kongresi, 26 Temmuz 1919, Balkesir (2.) Kongresi, 6 Austos 1919, Nazilli (1.) Kongresi, 16 Austos 1919, Alaehir Kongresi, 4 Eyll, 1919 Sivas Kongresi, 16 Eyll 1919, Balkesir (3.) Kongresi, 19 Eyll 1919, Nazilli (2.) Kongresi. 2. Ayrca, 25 Eylle kadar btn Ege ve Kocaeli'nde,321 Gneyde,322 Kuzeydouda Karadeniz eridi boyunca ve Douda da btn snr ve snr tesi Trk kesimlerinde ete/kuva-y milliye/milis birlikleri kurulmu, Yunan, Fransz ve Ermeni birlikleri ile Rum ve Ermeni eteleri ile arpmaya oktan balamlardr. O kadar ki Yunan Komutan, daha Haziran 1919'da Venizelos'a telgraf ekerek, 'Tam bir Trk seferberlii (!) karsnda bulunduunu' bildirecektir. Yani halk oktan uyanm, rgtlenmi ve silahl direnie gemitir. Tabii, ilk tepkiler bireysel ve yereldir. Zamanla geliip birleerek, genel bir anlam kazanacaklardr. Bu tepkilere yol aan olaylardan bazlarn ve stanbul'un vurdumduymaz ve olumsuz tutumunu grmtk. 3. Bu gelimelerden sonra ngilizler, ok gerekmedike, genileyip yaygnlaabilecek, yeni bir savaa yol aacak her trl atmadan uzak durmaya alacaklardr.323 General Sally Flood'un A.Fuat Paaya birka subay yollayarak atmay engellemek istemesinin genel sebebi, ite bu gelimelerdir. zel sebepler de unlar: a. stanbul hkmetinin engelleme giriimleri zerine Sivas Kongresi, 11/12 Eyll gn stanbul'la haberlemenin ve ilikinin kesilmesine karar vermi ve karar btn illere duyurulmutur. Bu karara uymayan bir iki yerin yneticisi
de
bi
an
_8
"Yine ayn tarihlerde ngilizler, Merzifon'da bulunan ngiliz kuvvetlerinin geriye alnmas halinde, 'Kuva-y Milliye'nin memnun olup olmayacan' sordular. Kuva-y Milliyece 'pek memnun oluruz' cevab verildi. Onlar da Merzifon'daki kuvvetlerini, arlklaryla birlikte nce Samsun'a, oradan da stanbul'a ektiler." (Hilafet, s.164, kaynak: Nutuk) Bu iddiann cevabn, Vahidettin'den yana bir tarihi, .H.Daniment versin: "Bunun sebebi, Anadolu'da harekt- milliyenin gelimesinden dolay, ngilizlerin tehlikede kalm olmalardr.329 Merzifon'un boaltlmasnda Reitbeyzade Srr Beyin tekil ettii mahalli kuvvetin byk hizmeti olmu, bu kuvvet ngilizleri, Merzifon'dan Samsun iskelesine gidinceye kadar hrpalamtr." (.H.Daniment, Osm. T.Kronolojisi, 4.C., s.461; ayrca S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.579; K.Karabekir, stiklal Harbimiz, s.264)330 Anadolu'da skan ngilizler, cephe daraltmak iin 4 Ekimde Samsun'daki asker-
de
arasnda Eskiehir Mutasarrf Hilmi Bey de vardr. b. ngilizler, Dou Anadolu ile Bat Anadolu'yu birbirinden ayrmak ve milliyetilerin birlemesini nlemek amacyla zmit-Eskiehir-Konya demiryolunu btnyle denetimleri altna alr, zellikle Eskiehir'de bulunan birlii takviye ederler.324 Eskiehir'deki Kuva-y Milliye Komutan Yarbay Atf Beyi de 7 Eyllde tutuklayp stanbul'a gnderirler. c. stanbul hkmeti de, Ankara'daki 20.Kolordu Komutanlna emekli Kiraz Hamdi Paay atar. Kiraz Hamdi Paa Eskiehir'e gelir, Kuva-y Milliyeciler demiryolu kprsn attndan, Ankara'ya gidemez, orada kalr ve Mutasarrf Hilmi Beyle birlikte, Kuva-y Milliye'yi bastrmak iin yeni bir kuvvet oluturmaya kalkr.325 Bu arada Mutasarrf Hilmi, Eskiehir'deki millicileri yldrmak iin ngilizlere dayanarak skynetim ilan edecek, Dr.Tahsin Beyle birlikte birka milliciyi ldrtecektir. d- Ali Fuat Paa da, ounlukla milis birliklerinden kurulu bir kuvvet ile Eskiehir'i kuatr. Telgraf hatlar kesilir. Ama, ngilizleri ve ngilizcileri .Eskiehir'den ayrlmaya zorlamaktr. General Sally Flood, 21 Eyllde birka subayn yollayarak Ali Fuat Paay uyarr ama kuatma kaldrlmaz, stelik ayn gn (21 Eyll) ngilizler ile milliciler arasnda, Ktahya'da silahl atma kar, ngilizler Ktahya'y brakmak zorunda kalrlar. Bunun zerine ngiliz generali, 25 Eyllde, Ali Fuat Paay bir mektup ile tehdit eder.326 1/2 Ekim gecesi Eskiehir halk, ayaklanacak, 2 Ekimde Damat Ferit istifa edecektir. 4 Ekim gn Mutasarrf Hilmi ldrlr. (Gkbilgin, M.M.Balarken, 2.C., s.61) Bunun zerine Kuva-y Milliye, Eskiehir'de de ynetimi ele alr. Kiraz Hamdi Paa apar topar stanbul'a kaar.327 Olay bu. Msrolu olayn yalnz ilk evresini anlatp ortam ve sebepleri aklamyor, geliimi aktarmyor, sonra da ahkm karyor.328 ngilizler bir sre sonra, Anadolu demiryolunu denetim altnda tutan 3 taburu, Eskiehir'i de boaltarak, zmit'e ekeceklerdir. (A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.316 vd.; S.R.Sonyel, D Politika 1.C., s. 147) Anadolu'da pek az ngiliz subay ve askeri kalr; stanbul'un igali zerine onlar da tutuklanrlar. (29 kii, Bilal N.imir, Malta Srgnleri, s.352, dipnot 47)]
bi
an
_8
leri de stanbul'a ekeceklerdir.331 "1919 ylnda Sultan Vahideddin, Anadolu'daki isyan bastrmak zere gvenilir kuvvetlerinden iki tmen tekil edip Anadolu'ya gndereceini syleyince, tilaf devletleri temsilcileri buna asla izin vermediler. 'Bu mtareke artlarna aykrdr, terhis yerine yeniden silahlanma m yapacaz?' dediler." (Hilafet, s. 164) K.Msrolu bile Vahidettin'in Milli Mcadele'yi desteklemediini, bastrmak iin kuvvet kullanmak istediini itiraf etmi!332 Ee, bu itirafla, btn iddialar gmlemi olmuyor mu? "M.Kemal Paa, Anadolu'ya gitmek zere iken stanbul'da Ruslarla temasta bulunmutur. Bu temaslarda, Rus Albay lyaev ile M.Kemal Paa arasnda neler grld bugne kadar aklanmamtr." (Hilafet, s. 165, kaynak: K.Karabekir, stiklal Harbimiz, s.618 vd. imi. Bu sayfann says 2. baskda 593'tr.) K.Karabekir'in stiklal Harbimiz kitabna dayanarak, M.Kemal'in stanbul'da Albay lyaev ile grtn ilk defa kimin yazdn saptayamadm ama ilk yazan her kimse, onun yapt bu yanllk srp geliyor. S.R.Sonyel gibi alkan bir bilim adam bile, K.Karabekir'in kitabnn o sayfalarn okumaya zaman ayramam ki ayn yanl yapyor. Diyor ki: "[M.Kemal] Karabekir'in akladna gre, stanbul'da iken lyaev adnda bir Sovyet albayyla grmtr." (D Politika, 1.C.,s.83) Oysa stiklal Harbimizin bu konuyla ilgili sayfalarn (2.baskda, s.579-582, 591595) dikkatle okuyanlar grrler ki Karabekir, M.Kemal'in stanbul'dayken lyaev'le grtn yazmyor, sadece Baha Sait'in mektubu ile Baku'da yapt 11 Ocak 1920 gnl tuhaf anlamann metnini, M.Kemal'in Rauf ve Kara Vasf Beylere yazd iki mektubu aktaryor. Bu belgelere gre olayn asl u: 1. Albay lyaev, Karakol Cemiyeti'nden Baha Sait'le Baku'da yaplan anlamay onaylatmak iin 1920 ylnn ilk aylarnda stanbul'a getirir ve Kara Vasfla iliki kurar, 2. Kara Vasf Bey de, bu garip anlamay,.onaylamas iin M.Kemal'e, Ankara'ya yollar (Nisan 1920), 3. M.Kemal, bu srada Ankara'dadr ve Meclisin al iin hazrlk yapmaktadr. Baha Sait'in yapt anlamann zerinde bile durmaz, tabii onaylamaz da. Ksacas, lyaev ile ne 'Anadolu'ya gitmek zere stanbul'da iken' grmtr, ne de Ankara'da. Msrolu ve bu masala inananlar, stiklal Harbimiz adl kitabn ilgili sayfalarn dikkatle okurlarsa, lyaev konusundaki yanllarn kolayca fark edip dzeltebilirler.333 "Ayrca, Samsun'a ktktan sonra Havza'da, Albay Budiyenni bakanlndaki bir heyetle grmelerde bulunduu bilinmektedir. Buradaki mzakereler tam yirmi iki gn srmtr." (Hilafet, s.165, kaynak: Masalc H.Ertrk'n ki Devrin Perde Arkas adl kitab, s.338, 342)334 1. Albay Budiyenni bu tarihte, Volga kysnda aritsin evresinde arpmaktadr. (Budiyenni'nin anlarna dayararak, S.Yerasimos, Trk-Sovyet likileri,s.
de
bi
an
_8
"htimal ki Rus heyetini M.Kemal Paa ile grp anlamaya imale eden (ynlendiren) ngiliz entelijansna (gizli servisine) mensup kimseler olmutur (!). nk bilhassa stanbul'daki grmelerin antikomnist Ruslarla olmak ihtimali galiptir (oktur) (!). ngilizlerin daha sonra komnizme kar Batum'a karma yapacak kadar ileri gitmeleri, bu gr kuvvetlendirmektedir.(!) Fakat Samsun'daki grmelerin (Havza demek istiyor) komnist Ruslarla olduuna da phe yoktur. Esasen M.Kemal, daha stanbul'dan ayrlmadan, ngiliz entelijansna mensup baz kimselerle de gizlice grmt." (Hilafet, s. 165, son cmle iin dayanak olarak Dagobert von Mikusch'un kitabnn 164 ve 292. sayfalarn gsteriyor.) 1. Yorumlarnn hzn verici naivlii bir yana, Msrolu, yanl bilgi vermeye ayn hzla devam ediyor: Batum, yazd gibi sonra deil, daha 24 Aralk 1918 gn, 27.ngiliz Tmeni tarafndan igal edilmitir. (TH, 1.c, s.161) 2. D.von Mikusch'un 164 ve 292. sayfalarnda da, Msrolu'nun iddiasna dayanak olabilecek tek kelime yok! (Trke eviride 190-191, 338-339. sayfalar.) Yani yutturmaclk yntemi, kesintisiz sryor! "Ruslar bu sralarda Balkesir'de bulunan Kazm (zalp) Paaya da gizli bir Rus delegesi gndererek, kendi fikirlerine ekmeye almlardr." (Hilafet, s.166) S.R.Sonyel, bu gizli Rus delegesinin (!) bir ngiliz ajan olduunu, K.Msrolu'nun bu kitabnn yaymlanmasndan yllarca nce, ngiliz belgelerine dayanarak aklamt!337 "[K.Msrolu, Sovyetler-Ankara ilikileri hakknda baz bilgiler verdikten
de
bi
an
_8
108, dipnot 87) Eer ayn anda iki yerde bulunabilmek gibi bir kerameti yo ksa,Budiyenni'nin Havza'da olmas mmkn deildir. 2. Gerekten byle bir temas olsayd, M.Kemal, Sovyetlerle kurulan bu ilk temas hakknda, arkadalarna bilgi verirdi. Bu konuda bir belge olmad gibi hibirinin anlarnda da byle bir bilgi yer almyor. Bu temasn, kk bir kasabada ve kalabalk karargh mensuplarndan gizli olarak gerekletirildii de dnlemez. Havza'dan K.Karabekir'e uzun bir mektup yazarak, Sovyetler'e ilikin gr ve bilgileri bildiren Binba Hsrev Gerede de, Budiyenni'den ya da herhangi bir Sovyet kurulundan sz etmemektedir. (K.Karabekir, stiklal Harbimiz, s.59 vd.) 3. SSCB Bilimler Akademisi tarafndan hazrlanm olan 'Ekim Devrimi Sonras Trkiye Tarihi' adl kitapta da bu uydurma, yer almamaktadr. (ev: A.Hasanolu, Bilim Y., stanbul, 1979) 4. Sz neden uzatyorum ki? Mete Tuncay, M.Kemal-Budiyenni grmesinin masal olduunu kantlam: Atatrk'le lgili Olarak Uydurulmu Bir Hikye,Sinan Yll/1973, s.510 vd.335 5. H.Ertrk, 'M.Kemal Havza'da 22 gn kalmtr' diye yazyor, Msroluda hi incelemeden kopya ekip, 'grmelerin tam 22 gn srdn ' iddia ediyor, bylece H.Ertrk'n yanlna kuyruk takyor. M.Kemal Havza'da 17 gn kalm (25 Mays-11 Haziran), 12 Haziran'da Amasya'ya gemitir! (KA.Gnl,s.8792)336
1. Refet Paa ile 12 Haziran 1921'de gren Henry ve Stourton, ticarete balam iki eski ngiliz subaydr, madencilikle ilgilenmektedirler; Harington'un erkan- harbiyesi ile ilgileri yoktur. 2. nebolu'ya gemek iin izin istedikleri zaman General Harington, Henry'den, stanbul'un igali zerine M.Kemal'in tutuklatt ngiliz askerleri ile M.Kemal'in askeri niyetleri hakknda bilgi toplamasn ister;339 ayrca der ki: "M.Kemal ngilizlere yaklamak istiyorsa, ilk adm o atmal!" 3. Henry ve Stourton, sel yznden nebolu'dan ileri gidemez ve nebolu'da bulunan Refet Paa ile grrler.340 4. Stourton'un raporundan anlaldna gre Refet Paa, bu iki ngilizle hayli dalga gemi. Mesela son olarak 600 top salandn, Anadolu'da drt cephane fabrikas olduunu' sylemi, genel konularda da yuvarlak szler etmi.341Henry'nin nebolu dn, Harington'a, 'M.Kemal sizinle grmeye pek hevesli' dedii anlalyor. Harington bu bilgiyi ciddiye alarak M.Kemal ile iliki kurmaya alacak ama Henry'in sznn doru olmad ortaya kacaktr. (1-4. madde iin, B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.68-136)342 5. Saltanat ve Hilafet hakknda da ok ksa da olsa, bir grme yapld dorudur. Ama Refet Paann sylediklerinin, Msrolu'nun iddias ile bir ilgisi yok! nk Refet Paann sylediklerinin zeti yle: "Trkiye meruti bir Hkmdarca ynetilecek ve bu Hkmdar ayn zamanda Halife olacaktr." (Grmenin tutana:Bilal N.imir, ngiliz Belgeleri, 3.C., zet: s.CXXI, orijinal metin: s.453 vd.)343 6. Edgar Pech'in kitabnn 200. sayfasnda, Msrolu'nun iddia ettii gibi bir
de
bi
an
Dorular:
_8
sonra diyor ki:] Teferruatna giremediimiz byle bin trl tehlikeli faaliyet ve propagandann ortaya kmasna sebep neydi? Hi phesiz, birinci derecede Rusya'ya irin grnerek bir para yardm koparmak! Yahut da evvelce arz etmi olduumuz zere, bu ilgi ile ngilizleri korkutmak!338 Ancak M Kemal Paa, sonunda Ruslara veda ederek ngilizlerle kaytsz artsz beraber olmutur. Bu hareket tarzn zorunlu hale getiren amiller (etkenler) Lozan'da ortaya kmtr. Bunun da sebebi, ksaca sylemek gerekirse, evvelki taahhtlerdi (nceki sz vermelerdi). Mesela '1921 senesi[nde] M.Kemal tarafndan tayin edilen Refet Paa ile Harington'un Erkan- Harbiyesinden gnderdii murahhaslar (delegeler), nebolu civarnda bir iftlikte toplanarak siyasi ve iktisadi eyler grrler. Saltanat ve Hilafete ilikin birtakm siyasi meseleyi de sz konusu etmilerdi. ' (Kayna, Edgar Pech, Les Allies et Turqui, s.200) Bu anlama gereince, Hilafeti halkn gznden drmek iin stanbul'daki igal kuvvetleri ile Ankara'daki M.Kemal Paa, gayet akortlu (uyumlu) bir ekilde faaliyette bulunmulardr." (Hilafet, s.165, 172; hani M.Kemal ile ngilizler, bu konuda 1919'da, stanbul'da Hilafet ve Trkiye'nin gelecei hakknda kesin anlamaya varmlard? Bu yeni anlamann sebebi ve gerei ne? Ne olacak, Msrolu yle mnasip gryor.)
ifade de, kesinlikle yer almamaktadr.344 Bu ne bitmez tkenmez yalan yamuru! "ngilizler bu hususta o kadar /mahirane (ustaca) bir siyaset takip ettiler ki stanbul'daki Meclis-i Mebusan' basp datmalar bile, mebuslarn (milletvekillerinin) Ankara'ya gitmeleri ve bu suretle stanbul'u kerterek orasnn glenmesini salamak iindi. Hatta Ankara'ya kaacak mebuslarn pek ounu, 'heyet-i nasha' ad altnda yine kendileri gtrmlerdir. Hakikaten stanbul'daki Meclis-i Mebusan'n datlmasnda, Ankara'nn kuvvetlenmesini ve siyasi faaliyetlerin merkezi haline gelmesini istemek gibi anlalmas g bir ngiliz siyasetinin ilgisi olduunda phe yoktur. Ancak nemli olan udur ki ngilizler bu hareketi, M.Kemal Paa ve Rauf Orbay ile anlaarak yapmlard." (Hilafet, s. 173) Siz hi bu kadar sunturlu bir palavra duymu muydunuz? ngilizlerin Meclisi basmalar ve baz milletvekilleri ile birok milliyetiyi tutuklamalar, stanbul'un resmen igali karar ile balantl bir olaydr. Mttefiklerin, stanbul'un resmen igaline ve onunla birlikte baka nlemlerin de alnmasna karar vermelerinin sebepleri ve belgeleri, btn ciddi kitaplarda var.345 stanbul'un igaline yol aan olaylarn ve karar srecinin, belgeli yksn zet olarak grelim. stanbul'un resmen igalinin gerek yks
Erzurum ve Bat Anadolu kongreleri, ngiliz denetim subaylarnn, artk ordunun silahlarn toplayamamas, milli kuvvetlerin Batda ve Gneydeki etkinlikleri, btn igal glerini tedirgin etmeye balamtr. Sivas Kongresinin toplanmas, stanbul ynetimiyle birlikte ngilizleri de ok rahatsz eder. Olaylar yle geliir: 9 Eyll 1919: Y.Komiser Amiral de Robeck, Curzon'a unlar yazar: "M.Kemal'in tesiri gittike artyor..." (E.Ulubelen, s.211) 11 Eyll 1919: Sivas Kongresi'nin bildirisi! 17 Eyll 1919: ngiltere Karadeniz Ordusu Bakomutan General Milne'in raporu: "Hkmet ve Mttefik devletleri kuvvetsizdirler. M.Kemal'in hareketi Anadolu'da bamsz bir cumhuriyete doru geliiyor." (Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.64) 24 Eyll 1919: Vali Artin Cemal Konya'dan kaar. (Jeschke, a.g.e., s.66) 1 Ekim 1919: D.Ferit istifa eder. 2 Ekim 1919: Ali Rza Paa hkmeti kurulur. 10 Ekim 1919: Y.Komiser de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Anadolu'daki milli hareketin basksyla D.Ferit hkmeti istifa etti. M.Kemal karsnda ngiliz aslannn prestiji sarsld. Mtarekeyi imzalayan Trkiye'nin yerinde, bugn bambaka bir Trkiye var. Bu yeni Trkiye'ye bar artlarn empoze etmek kolay olmayacak." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.LVIII/134)346 20 Ekim 1919: General Milne'in raporu: "Milli liderler, silahl direnie iyiden iyiye kendilerini kaptrmlar. Askeri kuvvet kullanmak icap edecek." (Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.72)
de
bi
an
_8
28 Ekim 1919: Konya-Bozkr asileri ngilizlerden yardm isterler. (Jeschke,TKS Kronolojisi I, s.73) 29 Ekim 1919: Blgeyi ngilizlerden devralan Franszlar, Ermeni birlikleri ile birlikte Urfa, Mara ve Antep kentlerine girmeye balarlar. Ksa bir sre sonra Trklerle bu kuvvetler arasnda kyasya bir bouma balayacaktr. (KS Gnl,2.C., s.105)' 8 Kasm 1919: Lloyd George, Avam kamarasnda yle konuur: "Karmzda, savata olduu gibi barta da glk karan, hatta savatakinden daha fazla glk karan bir Trkiye var!" (T.Gkbilgin, M.M.Balarken, 2.C., s.180) 10 Kasm 1919: Y.Komiserde Robeck'in raporu: "stanbul'un resmen igali gereklidir." (Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.76; B.N.imir, ng.Belgelerinde, 1.C.,s.LXIX/188) 11 Aralk 1919: Y.Komiser de Robeck'in raporu: "M.Kemal balca dmanmzdr!" (Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.80) 11 Aralk 1919: General Milne, 'itaatsizlik ettikleri iin Cemal ve Cevat Paalarn azlini' ister. (Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.80) 26 Aralk 1919: Y.Komiser Amiral de Robeck'ten, General Milne'e: "M.Kemal hareketinin bastrlmas iin ok byk bir kuvvet gerekiyor." (Jeschke,TKS Kronolojisi I, s.82) 27 Aralk 1919: M.Kemal ve Heyeti Temsiliye Ankara'ya gelir. 4 Ocak 1920: Lord Curzon, kabine yelerine, yle zetlenebilecek olan bir muhtra datr: "Trklerin Avrupa ile iliiini kesmek... Bunun iin Trkleri stanbul'dan atmak... Trklerin stanbul'da braklmasnn, milli akm daha glendirecei..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.XCIII/300) 12 Ocak 1920: Antep sava balar. 18 Ocak 1920: Y.Komiser V. Amiral Webb'ten Lord Curzon'a:"... Trk milli hareketine kar kuvvet kullanmak gerekecek." (B.N.imir, ng. Belgelerinde., 1.C., s.XCIX/336) 20 Ocak 1920: Y.Komiser, ortak bir nota ile milli kuvvetleri destekledikleri anlalan Harbiye Nazr Cemal Paa ile Genelkurmay Bakan Cevat Paann, 48 saat iinde grevden alnmalarn isterler. (T.Gkbilgin, M.M.Balarken, 2.C., s.307)347 20 Ocak 1920: Mara sava balar. 27 Ocak 1920: Gelibolu civarnda ve Fransz askerlerinin gzetimi altnda bulunan Akba silah ve cephane depolarn, Kprll Hamdi ile Dramal Rza348 ve arkadalarnn basarak silah ve cephaneyi Anadolu'ya karmalar, igal glerinin iddetli tepkilerine yol aar. ngilizler Bandrma'ya iki blk asker kararak ehri igal ederler. (K.zalp, Milli Mcadele, 1.C. s.88 vd.; A.F.Trkgeldi, Grp ittiklerim, s.254; B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.CIX/381) 28 Ocak 1920: Meclis-i Mebusan, gizli bir toplant yaparak, Misak- Milli'yi kabul eder. (K.Karabekir, stiklal Harbimiz, s.434)349 4 ubat 1920: Y.Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Fransz Y.Komiseri, 'Mara blgesinde durumun ciddi olduunu, dzenli Trk kuvvetlerinin de Fransz askerlerine saldrdn belirterek mtarekenin artk fiilen bitmi saylacan' syledi." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.CIII/364)
de
bi
an
_8
6 ubat 1920: Y.Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Her ihtimale kar hazr bulunmak gerektiinden, General Milne stanbul'da kuvvet yna yapmak dncesinde." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.CIV/366) 8/9 ubat 1920: Kuva-y Milliye Urfa'y kuatr ve ehre girer. (TH.4.C, s. 104) 10 ubat 1920: Galip devletler temsilcilerinin Londra'daki toplantsnda, stanbul'daki ngiliz ve Fransz Yksek Komiserlerinin ortak nerileri grlr: stanbul'da ynetimin igalcilere devredilmesi, milliyetilerin tutuklanmas ve Meclis'in kapatlmas. (Tutanaklara dayanarak S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.206) 12 ubat 1920: Franszlar Mara'tan ekilir ve Kuva-y Milliye Mara'a gi-rer. (TH, 4.C., s.95) 13 ubat 1920: Y.Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Damat Ferit Paann tekrar baa geirilemedii... Osmanl Meclisi'nin milliyeti rgtn stanbul'da siyasi bir paras durumunda olduu... Milliyeti harekete kar silah kullanmak gerekecei..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.CV/371) 16 ubat 1920: stanbul ynetiminin ve ngilizlerin destekledikleri Anza-vur'un ikinci isyan. (TH, 6.C., s.27)350 17 ubat 1920: Misak- Milli aklanr! (Trk Parlamento Tarihi, 1.C., s.25., 5. dipnot) 21 ubat 1920: ngiliz askeri haberalma raporu: "stanbul'daki milliyetilerin M.Kemal Paa ile Meclis telgrafhanesi ile haberletikleri..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.CVIII /379) 23 ubat 1920: Y.Komiser Amiral de Robeck, Meclis'te milletvekillerinin ateli konumalar yapmalarn, Mara'a saldrlmasn, Akba depolarnn boaltlmas ve Mttefik nbetilerinin yakalanmasn iddetle protesto eder. (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.CVIII vd./381) 23 ubat 1920: Y.Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Anado-lu'daki btn hareketler, M.Kemal Paa tarafndan, milli hareketin paralar olarak tertiplenmektedir... Bizim aldmz kararlara hrmet etmeyen tek halk, Trk halkdr." (E.Ulubelen, s.257). 23 ubat 1920: Baz yeni ngiliz sava gemileri stanbula gelir ve karayaasker karrlar. (H.Himmetolu, KSda stanbul ve Yardmlar, 1.C., s.434) 24 ubat 1920: Yzba Butler'in raporu: "General Gouraud'nun, Urfa, Ma-ra ve Antep'e saldran Kuva-y Milliye birliklerinin arkasnda dzenli ordunun olduunu syledii, Mttefiklerin M.Kemal'e bask yapmas gerektii..." (B.N.imir,ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.CX /388) 28 ubat 1920: Galip devletler temsilcilerinin Londrada yaptklar toplantda Babakan L.Georgenin konumas: Franszlarn Maratan ekildiklerine, ukurovada Ermeni kym yapldna dair haberler alnd351 Mttefiklerin prestijinin sarsld Artk Trkiyeye kar harekete gemek gerektii (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.CXI vd./403; T. Baytok, s.82 vd.) 29 ubat 1920: Gr sorulan Y.Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Milliyeti direnii krmak iin harekete geilmesi ve stanbul'un igal edilmesi... Bar artlar nisbeten yumuak olduu takdirde, bar kabul edecek Trkleri, Sultann etrafnda toplayp milliyetilere kar bir cephe kurulabilece-
de
bi
an
_8
i..."(B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.CXIII/411) 2 Mart 1920: Y.Komiser Amiral de Robeckten Lord Curzona: stanbulu igal etme dncesini General Milne de kabul etti. (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.CXIV/413) 3 Mart 1920: Ali Rza Paa hkmeti istifa eder. 5 Mart 1920: Y.Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Fransa_ Y.Komiseri ile stanbul'un igali ve milli hareket liderlerine kar sert nlemler alnmas konularnda dnce birliine vardk..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C.,s.CXVI/427)352 8 Mart 1920: Salih Paa hkmeti kurulur. 8 Mart 1920: LGeorge - Venizelos grmesi srasnda, Venizelos'un ileri srd grler: "Trkiye'ye bar artlarn kabul ettirme grevini, Yunanistan'n zerine alabilecei... ki tmenle M.Kemal kuvvetlerinin ezilebilecei..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1 .C, s.CXVIII /422) 10 Mart 1920: Londra'da alnan kararlar: "stanbul igal edilecek, Harbiye Nezaretine, polis tekilatna ve PTT'ye el konulacak!" (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.CXIX /444) 10 Mart 1920: stanbul'daki Y.Komiserler toplanarak, nde gelen milliyetileri tutuklama emrinin nasl uygulanacan grrler. (TC Kronolojisi, s.138) 12 Mart 1920: Lord Curzon'un, Vaington'daki ngiliz B.Elisine, alnan kararlar hakknda verdii bilgiler: "Kilikya'da (ukurova'da) asayii Franszlarn salayaca... stanbul'un igal edilecei ve bar artlar kabul edilinceye kadar igal altnda tutulaca... M.Kemal'in bertaraf edilecei.." (B.N. imir, ngiliz Belgelerinde,1.C.,s.CXX/453)353 16 Mart 1920: stanbul'daki Y.Komiserlerin Sadrazam Salih Paaya 09.40'da verdikleri ortak nota: "stanbul saat 10.00'dan itibaren igal edilecek... M.Kemal ve milli hareketin br liderlerinin, Osmanl hkmetince derhal red ve inkr edilmeleri..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.CXXII/460) Tren ve vapur seferleri durdurulur, btn yollar tutulur, Harbiye Nezareti ve PTT igal edilir, polis tekilatna el konulur.354 Bir ngiliz birlii, ehzadeba karakolunu basar, 6 erimizi ehit eder, 15 erimizi yaralar. Sivil ve asker 150 milliyeti Trk tutuklanr. Tutuklamalar 18 Marta kadar devam edecektir.355 gal Kuvvetleri Komutanlnn teblii (zet): "2. Mttefik devletlerin niyeti, saltanat makamnn gcn krmak deil, Osmanl idaresinde kalacak yerlerde, o gc desteklemek ve salamlatrmaktr, 3. Mttefik devletlerin niyeti, Trkleri stanbul'dan yoksun brakmamaktr... Eer Anadolu'da genel karklk ve Hristiyan kym gibi olaylar olursa, bu kararn deitirilmesi muhtemeldir." (A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.309)356 Ayn gn Vahidettin, Sivas milletvekili Rauf (Orbay), Balkesir milletvekili Abdlaziz Mecdi Hoca (Tolon) ve Konya milletvekili Vehbi Hoca (elik)'dan oluan Meclis Kurulunu saat 17.00'de kabul eder.357 Bu grmeyi birinci blmde vermitim. Hatrlamanza yardmc olmak iin yalnz Vahidettin'in szlerini akta-
de
bi
an
_8
Salih Paa hkmeti, Ankara'y yattrmak umuduyla Heyet-i Nasha (t kurulu) olarak, ngilizlerin bilgisi altnda, Ankara'ya sadece drt milletvekili yollamtr: Bunlar Dr.Rza Nur, Y.Kemal Tengirenk, Vehbi Efendi, Abdullah Azmi Efendidir. M.Kemal bunlardan kukulanm ve Ankara'ya kadar gzetim altnda getirtmitir. (Dr.Rza Nur, s.520 vd.; Y.Kemal Tengirenk, Vatan Hizmetinde, s.140 vd.; H.Kazm Kadri, Merutiyetten Cumhuriyete Hatralarm, s.280 vd.) Bu drt milletvekilinden baka hibir milletvekili, Msrolu'nun iddia ettii gibi, heyet-i nasha yesi olarak ve ngilizlerin bilgisi ve yardmyla Ankara'ya gelmi deildir! Msrolu yine masal sylyor! Osmanl Meclisi yesi olup da stanbul'dan kaarak TBMM'ne katlanlar, Malta dn Ankara'ya gelecek olanlarla birlikte, sadece 88 kiidir. Oysa TBMM'nin tam ye says 403'tr. 315 milletvekili ise, Ankara'nn yaptrd yeni seimlerde seilerek Meclis'e katlmtr. (Trk Parlamento Tarihi, 1.C., s.39)364
de
ryorum: "Bu adamlar daha ok ey yaparlar, her istediklerini yaparlar! Her eye cret edebilirler! Meclisteki szlerinize ve hareketlerinize dikkat ediniz! Hoca! Hoca! Dikkatli olun! Bu adamlar, her istediklerini yaparlar! Hoca, vaziyet meydanda! Hadiseler ortada! Bu adamlar isterlerse yarn Ankara'ya giderler! Rauf Bey, millet koyun srs! Bu srye bir oban lazm! te o da benim!"358 Ayn akam, Meclis sarlr, Rauf ve Kara Vasf Beyler tutuklanrlar. Ertesi gnde yine Meclisten zorla, Edirne Milletvekilleri eref (Aykut) ve Faik (Kaltakkran) Beylerle stanbul Milletvekili Numan Ustay alrlar.359 Ayrca baz milletvekili, asker, idareci ve gazeteciler daha tutuklanp Malta'ya srleceklerdir.360 Skynetim ilan edilir, gazetelere sansr konur. Btn sokak duvarlarna, ngilizce ve Trke, "milliyetilere yardm edenin lm cezasna arptrlacan" ilan eden afiler .yaptrlr.361 Buna karlk ayn gn, M.Kemal'in emriyle de Anadolu'da bulunan btn ngiliz subay ve erleri tutuklanacaktr. (29 kii) Osmanl Meclisi de, ngilizlerin tutumunu protesto iin tatil karar alr.362 Anadolu, stanbul'la her trl ilikiyi keser. (Grp ittiklerim, s.260) Yunan igali altnda olmayan btn demiryollarna el konulur; ilerleyen milli kuvvetler, stanbul ile Anadolu arasndaki tek kara ve demiryolu geidi olan Geyve Boaz'n ele geirirler. (A.F.Cebesoy, s.320; K.Karabekir, stiklal Harbimiz, s.542) Grlyor ki stanbul'un igali, gittike gelien ve glenen milli hareketi cezalandrmak ve hazrlanan bar andlamasnn itirazsz imzalanmasn salay acak ortam hazrlamak iin mttefiklerce ortaklaa alnan nlemlerden biridir.363 kinci nlem, ileri gelen milliyetilerin tutuklanmasdr ki bu da 16-18 Mart tarihlerinde gerekletirilir. nc nlem olan 'hkmete milli liderlerin red ve inkr edilmesi' konusu ise, ilerde ele alnacak. Ve Msrolu, "ngilizlerin bu hareketi, M.Kemal ve Rauf Orbay ile anlaarak yaptklarn" ileri sryor. Allah ifa versin!
bi
an
_8
(12) "Dagobert von Mikusch, ad geen eserinde, 16 Mart igali sorununu inceleyerek, ngilizlerin bu yardmlarn bile bile yaptklarn, bunun bir hata sonucu olmadn, dolaysyla ve kantl bir ekilde ortaya koymaktadr."(Hilafet, s.176) Uydurma devam ediyor! nk Dagobert von Mikusch'un kitabnn hibir sayfasnda, byle bir ifade bulunmamaktadr. Trke evirinin, stanbul'un igaliyle ilgili olan 237-243. sayfalarna bakanlar, yalan kuyruundan yakalayabilirler. (13) "Daha nemli olan udur ki Rauf Bey, M.Kemal Paadan sonra ikinci derecede faal bir ahsiyet bulunduu halde, 12 Ocak 1920'de stanbul'da alan Meclis-i Mebusan'a Sivas mebusu olarak girmitir. ngilizler, Kuva-y Milliyecilere yardm edeceklerin idam edileceklerine dair sokaklara araf gibi ilanlar asm bulunduklar halde,365 M.Kemal Paann bu en yakn arkadan, daha stanbul'a adm att anda tutuklamak yerine, ona anlaml bir hareket olarak Meclisin dalmasna kadar dokunmadlar. (Vahidettincilerin pek beendii .H.Danimend de Sivas Kongresine katlmt. Onu da ngiliz ajan olduu iin mi tutuklamadlar acaba?) Malta dnnde, stanbul'a urayan gemiden kmayarak, nebolu'dan M.Kemal Paann yanna gitmesine ses karmadlar." (Hilafet, s.174) 1. Sevres antlamasnn bir an nce onaylanabilmesi iin Meclisi toplamaktan baka are kalmadn gren saray ve hkmet, igalcilerin de onay ile seim yaplmasna karar vermitir. Tevfik Paa, Yksek Komiser de Robeck'e yle der: "Meclisin balca grevi, bar onaylamaktr."366 galciler de bar sorununun sona erecei midiyle Meclisin almasn beklerler. Dokunulmazlklar olduunu sanan yeni milletvekilleri, stanbul'a gelmeye balar. 2. Anadolu milletvekillerinin stanbul'a gelmelerine, tpk Msrolu gibi Refik Halit Karay da sinirlenir. yle ya, stanbul da, dokunulmazlk da, yalnz Padiahn kullar ile ngilizcilere ait. om kalemiyle yle yazar: "Merhaba Sivas kuzular, Ankara keileri! Kurban bayram m yaklat? Ecelinize ayanzla m geldiniz?"367 3. Son Osmanl Meclisi, uslu uslu bar andlamasn bekleyeceine, esaslar Erzurum ve Sivas Kongrelerinde belirlenmi ve tasla Ankara'da hazrlanm olan Milli And (Misak- Milli'yi) kabul ve ilan edecektir (ubat 1920). Milli Andn z udur: "Blnmez, hr ve bamsz bir Trkiye!"368 Bu karara nclk eden milletvekilleri, bata Rauf Bey olmak zere, 16 Mart gn tutuklanacak ve Malta'ya gtrleceklerdir. Bu gecikmeden dolay K.Msrolu'dan zr dileriz! 4. ngilizlerin, Malta dn Rauf Beyin nebolu'ya inmesine izin vermeleri de Msrolu'nun cann skm. En iyisi btn milliyetilerin denize atlmalaryd ama ne are ki Sakarya zaferi zerine, Bekir Sami'nin imzalad adaletsiz szleme yerine, Ankara temsilcisi Hamit Bey ile yelkenleri suya indiren ngiliz Y.Komiseri Rumbold arasnda, 23 Ekim 1921'de, yeni bir dei-toku anlamas yaplmtr: Malta'da bulunan Trklerin tm ile M.Kemal'in tutuklatt btn ngilizler karlkl serbest braklacak; dileyen Trk nebolu'ya inecektir, dileyen stanbul'a. (Bilal N.imir, Malta Srgnleri, s.392 vd.; Jeschke, ng.Belgeleri,
de
bi
an
_8
s.193 vd.) Rauf Bey de, birok Malta srgn vatanseverle birlikte nebolu'ya iner. Tamam m? (14) "Ayn ekilde smet Paa da, zorla gtrlm olsa bile, bir kere Ankara'ya katldktan ve bu katl gsterili bir surette kamuoyuna ilan edildikten sonra, elini kolunu sallayarak stanbul'a gelip tekrar Ankara'ya dnmtr. Bu anlaml ziyarete de ngilizler seyirci kalarak, onu tutuklamay acaba niin dnmemilerdir?" (Hilafet, s.174) 1. smet Bey, ilk defa, herhangi bir yolcu gibi trene binip Ankara'ya gelmitir. (20 Ocak 1920; 10 ubatta geri dner) Geldii de ilan edilmemitir. Neden tutuklanmad da daha nce sava sulular paragrafnda aklanmt. M.Kemal ile her gren, neden tutuklansn? Amasya'ya gelen Salih Paay da tutuklamadklarna gre, o da m ngiliz ajanyd yoksa? 2. smet Bey, stanbul'un igalinden sonra, baz milletvekilleri ve subaylar ile birlikte stanbul'dan kaarak Ankara'ya ikinci kere, 3 Nisan'da gelecek ve bu katlmalar, ancak o zaman ilan edilecektir. Allah Allah! Bir eyi olsun doru bilip doru yazamayacak m bu alternatif tarih yazclar? 3. Hibir ciddi eserde, smet Paann Ankara'ya zorla gtrld gibi bir iddia yer almyor. ddia edenlerin konum ve durumuna bakan, bu tr yaktrmalarn sebebini kolayca anlar. (15) "Hatta [Hindli] Mustafa Sagir'in 'casus' sfat ile M.Kemal Paay ldrtmek (!)369 zere Ankara'ya gnderilmesi ve sonradan M.Kemal Paaya dolayl bir surette ihbar edilerek yakalattrlp astrlmas da, ngiliz siyasetinin gerek yzn gizlemek maksadyla yaplm bir hareketti." (Hilafet, s.175) Mugalatann bu kadarn Kad Karaku bile beceremez! Peki o kantlar, tanklar, itiraflar, ngilizlerin Mustafa Sagir'in idamna engel olmak iin yaptklar basklar, kendi aralarndaki gizli yazmalarda 'casus' olduunu aklamalar, sava tutsa saydrarak geri almak iin evirdikleri numaralar, Aa Han araya sokmalar, bu konudaki belgeler, tanklar, tutanaklar, Sagir'in itiraflar, onlar ne? M.Sagir olay, Msrolu'nun uydurduu gibi ngilizlerin grn kurtarmak iin giritikleri bir entrika deil, M.Kemal'e kar dmanlklarn gsteren birok rnekten sadece biridir.370 Dipnotta ad verilen kitaplarda bu olay, ayrntl ve belgeli bir biimde anlatlmaktadr.371 (16) "Dikkat edilirse, stanbul'daki silah depolarnn kaplarna Hindli Mslmanlar koyarak, din kardelii etkisiyle, Kuva-y Milliyecilerin bu depolardan, Anadolu harektn baarl klacak silahlar karmalarna gz yummak da ngiliz siyasetinin bir gafleti deil, ustaca bir biimde ortaya karlm bir siyasi taktik idi." (Hilafet, s.174) stanbul'dan Anadolu'ya silah kaakl, zek ve cesaret dolu bir destandr. Bu konuyla ilgili birok an ve aratrma yaymlanm, ngilizlerin bu kaakl nlemek iin aldklar birok sert nlem aklanp belgelenmitir.372 imdi biri km, bir yalan savunmak iin bu destan reddediyor. Ayp derler bir ey vardr! (17) "ngilizler, Padiah, hain gsterebilmek iin birtakm hareketlere zorluyor-
de
bi
an
_8
lard: Halifenin ngiltere'ye kar gya bir muvazaa (dankl dv) silah olarak bavurduu Kuva-y nzibatiye ve mahut fetvalar gibi." (Hilafet, s.172vd.)373 Kuva-y nzibatiye ve fetvalar konusunu, az sonra ele alacam. K.Msrolu'nun, ileri srd rnekler bu kadar. Bo laflar, kantsz iddialar, zorlamalar, deitirmeler, arptmalar, ocuka yorumlar, uydurmalar, kaydrmalar, atmasyonlar, kuku uyandrmaya almalar. Sonu: Karavana!374 Sonra da bu iddiasn, sanki kantlam gibi Lozan Andlamasna da balyor. Bu konuyu Drdnc Blmde ele alacam. Bu ipe sapa gelmez samalar, komik yorumlar aktardm iin beni balaynz. Yz binlerce gencin, nasl bir yalan bombardman altnda olduuna dikkatinizi ekmek istedim.375 Bu kitaplar okuyan ve bu sahte gndermelere, bu belgesiz, dayanaksz ifadelere, bu masallara kaplarak, yazlanlar doru sanan ve sanacak olan genler ile aramzda, gitgide hibir ortak gerek kalmayacak.376 ki ayr tarihe inanan bir millet, millet niteliini koruyabilir mi? Bir kere daha sormadan edemeyeceim: Sonra ne olacak? 9. Vahidettin neden ve ne zaman M. Kemal'e kar olmu?
Vahidettinciler, Vahidettin aleyhindeki yalnz iki olay anarlar; nk bu iki olay rtbas etmek mmkn deil: Fetvalar ve Kuva-y nzibatiye. Birincisinin sng zoruyla verildiini, ikincisinin de dankl dv olduunu syleyerek ii kapatmaya alyorlar. Ama kendileri de farkndalar ki Vahidettin'in -ve Damat Ferit'in-, yalnz M .Kemal'e deil, Milli Mcadele'ye de kar olduunu gsteren olaylar, sadece bu ikisinden olumuyor. Geride daha yzlerce olay, binlerce tank, on binlerce belge var. Ne etmeli de Vahidettin'i bu kt durumdan kurtarmal? Msrolu, Vahidettin'in Milli Mcadele'ye deil, M.Kemal'e kar olduunu iddia ediyor. Ama M.Kemal'e kar olmasna da bir gereke uydurmak gerek. D.Ferit hkmetinin, elbette Vahidettin'in rzasn alarak ve ngilizlerin de istei ile daha iin banda, 29 Temmuz 1919'da, M.Kemal ve Rauf Beylerin tutuklanmalarna karar vermi olduunu grmtk.377 yleyse K.Msrolu, bu tarihten ncesine ilikin bir bahane bulmak zorunda. Aram, taram, M.Kemal'in Anadolu'ya gemesinden ncesine ve getikten hemen sonrasna ilikin iki sebep bulmu. Msrolu'nun bulduu u iki sebebi grelim: I. "Sultan Vahidettin'in vatann kurtuluuna memur ettii M.Kemal'e kar gzken sonraki tavr ve hareketlerini, nasl izah edebileceimiz sorulabilir. Evvela u husus bilinmelidir ki Sultan Vahidettin, M.Kemal Paann saltanat ve hilafete ballk ifade eden beyanlarna, nceleri inanmt. Halbuki o, bu vazife ile Anadolu'ya gnderilmeden ok evvel, saltanatn da, hilafetin de aleyhinde bir hissiyat tayordu. Bu hususu, eski tekilat- mahsusaclardan Albay Hsamettin Ertrk'e, ok daha nce Akaretler'deki evinde aklam bulunmaktadr. (S.Mcahitler,
de
bi
an
_8
s.58, Kaynak: H.Ertrk, ki Devrin Perde Arkas, s.79) 1. H.Ertrk'n anlarnda (79. sayfa) yazdna gre, Trablus'dayken bir bedevi M.Kemal'in falna bakm, 'sen bir taht devireceksin' demi, M.Kemal de, 'annesinin Akaretler'deki evinde, bir gece, bu fal hikyesini Hsamettin Beye anlatm', sonra da yle demimi: "te Hsamettinciim, bir gn senin Tekilat- Mahsusa mensuplarndan... bana bu szleri syleyen falcnn ryasn hakikat yapmak hususunda yardm bekleyeceim." Hsamettin Bey de yle cevap vermimi: "Hele o gnler gelsin de paam, herhalde hizmetinizde bulunmaktan zevk duyacaz." (s.78,79) 2. H.Ertrk, 'bir gece, Akaretler'deki evde...' diyor! u halde bu konuma, M.Kemal'in Suriye'ye hareket ettii 22 Austos 1918 gnnden nce yaplm. nk M.Kemal ancak o tarihe kadar, annesi ve kz kardeiyle birlikte, Akaretler'deki evde oturmaktayd. a. 22 Austostan nce, aralarnda hibir yaknlk olmad H.Ertrk'n anlarndan bile anlalyor. Olsa, ballandrarak yazard. Ayrca o tarihte ttihat ve Terakki btn hmyla iktidarda, Enver Paa Bakomutan Vekili ve hanedann damad! Tekilat- Mahsusa da dorudan Enver Paaya bal. M.Kemal gibi tedbirli, hesapl bir insann, ortada fol yok, yumurta yokken, Enver Paann yakn Hsamettin Beye, 'Hsamettinciim' diye hitap ederek, 'taht devireceini, bunun iin Tekilat- Mahsusa'nn yardmn istediini' sylemi olabilecei dnlebilir mi? b. M.Kemal Adana'dan 13 Kasm 1918'de stanbul'a dner, Pera Palas'a iner, birka gn de Salih Fansa'nn evine geer, 2 Aralkta da ili'deki eve tanr.378 Akaretler'deki eve, sadece, orada oturmay srdren annesini ziyaret etmek iin gidecektir. (Atatrk'n Hatralar, s.86)379 Azbir zaman sonra, annesi ile kzkardeini de ili'ye aldrr.380 Byle bir konumann, 2 Aralk 1918'den sonra, Akaretler'deki evde yaplmas da olas deil. nk, eitli anlara gre, Akaretler'deki evde misafir kabul etmiyor. Kald ki byle bir amac olduunu, stanbul'dayken R.Orbay, .nn, F.Okyar, A.F.Cebesoy gibi yakn arkadalarna bile am deil.381 Hi tanmad H.Ertrk'e niye asn? H.Ertrk yine masal anlatm. II. "Ayrca M.Kemal Paann Samsun'a geldikten sonra Rus heyeti ile Havza'da yapt grmeyi de nakleden Albay Hsamettin Ertrk, bu grmelerde de onun, o gn iin mevcut olan rejime kar dnceler tadn ve Rus heyeti ile bu hususta anlamalar yaptn beyan etmektedir. Havza, onun Anadolu'ya ilk ayak bast yer demektir. Daha ilk admnda, hilafet ve saltanat aleyhtarln, zmni (st kapal) de olsa, ortaya koyunca, Sultan Vahidettin elbette kendisine cephe alacakt. Onun srf ahsna (M.Kemal'e) kar olan bu tavr ve hissiyatnda da, kendi asndan hakl saylmas gerekir." (Sarkl Mcahitler, s.58 vd.; kaynak olarak H.Ertrk'n anlarnn yine 79. sayfasna gnderme yapyor; dorusu s.338 'dir.) Bakalm hakl m? 1. M.Kemal- Albay Budiyenni konumasnn masal olduunu da daha nce grmtk. stelik H.Ertrk "anlamalar yapldn" da yazmamtr. Bu da
de
bi
an
_8
10. Milliyetilerin sulanmas, fetvalar, Kuva-y nzibatiye, Kuva-y Seferiye, isyanlar, idam kararlar ve teki faaliyetler Y.Komiserlerin, 16 Mart'ta, Salih Paa hkmetinden 'milli liderlerin derhal red ve inkr edilmesini' istediklerini grmtk. 26 Mart'ta ikinci bir ortak nota daha verirler: "Yksek Bar Konseyinin kararna dayanan bu istee gecikmeden uyulmas ve M.Kemal Paa ile milli hareketin teki liderlerinin aka red ve inkr edilmesi!" (B. N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.CXXV) kinci nota gereince Salih Paa hkmetinin hazrlad metin, Y.Komi-serlerce yeterli grlmez. Hkmet yeni bir metin daha hazrlar; Y.Komiserler bu metnin de deitirilmesini isterler.386 Y.Komiser Amiral de Robeck'in 30 Mart tarihli rapor zeti: "Hkmetin, milli liderleri sulama konusundaki [sakngan] tutumu, milliyetilere dman bir hkmetin baa gemesini nlemek niyetinden ileri geliyor. Zaman kazanmak istiyorlar... Milli harekete dman bir hkmetin baa gemesi ve milli hareketi bastrma yoluna gitmesi tercih edilir..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde,
de
bi
Msrolu'nun zel rn. 2. Zaten bu uyduruk iki sebebe dayandrlan iddia, u basit sorular bile karlamyor: a. yleyse Vahidettin, Rauf Beye neden kar?382 Mesela Ali Fuat Cebesoy, Fevzi akmak, Nurettin Paa ile Ankara Mfts M.Rfat Efendi ve eriye Vekili (Din leri Bakan) Mustafa Fehmi Efendi gibi dinadamlarnn idam kararlarn neden onaylad?383 b. Hele Halide Edib'in idam kararn onaylamasnn sebebi ne? Kuva-y Milliye iin 'zorla asker ve para toplamak' ile H.Edib'in ne ilgisi var? c. Mesela milliyetilerin zerine iki tmen yollamak iin ngilizlerden neden izin istedi? d. Mesela onca uyarya ramen Damat Ferit hainini neden 1920 Nisannda Sadrazamla getirdi, onun ve Nazrlarnn Milli Mcadele aleyhindeki davran ve szlerine neden hibir tepki gstermedi, her yaptklarn onaylad? e. Mesela D.Ferit'i Sadrazamla atarken (4.4.1920), neden Milli Mcadele'yi isyan olarak niteledi ve Milli Mcadele'yi bomas iin D.Ferit'ten nlemler almasn istedi? (Buyruun tam metni, ilerde verilecek. Vahidettin, 1923'te yaymlad beyannamede bile, Trkiye'yi zafere ve bamszla ulatran Milli Mcadele'yi isyan olarak nitelemektedir.)384 f. Mesela btn Kuva-y Milliyecilerin ldrlmesini din grevi (!) sayan fetvalara neden engel olmad? Sadece bu rnekler bile, Vahidettin'in yalnz M.Kemal'e deil, btnyle Milli Mcadele'ye, dolaysyla bamszla kar olduunu kantlyor. Bu tutumumun belgeleri ve kendi itiraflar ilerde verilecek.385 Belge ancak belge ile rtlebilir. Oysa bizim alternatif tarih yazclar, resmi tarihlere de, resmi olmayan tarihlere de, masalla kar kyorlar!
an
_8
1.C., s.CXXVI) Baskya dayanamayan Salih Paa hkmeti, igalcilerin istedii gibi bir bildiri yaymlamaktansa, 2 Nisan 1920'de istifa etmeye karar verir. galcilerin bu isteini, D.Ferit hkmeti yerine getirecektir. Vahidettin olgusunu daha iyi kavramak iin, Damat Ferit'i, nasl ve neden drdnc defa Sadrazamla atadn grelim. 10/1. Vahidettin'in, Damat Ferit'i 4. defa Sadrazamla atamasnn gerek yks Salih Paann istifas zerine Vahidettin, sadrazaml nce Tevfik Paaya teklif eder, Tevfik Paa kabul etmez.387 Meclis kinci Bakan Hseyin Kazm Kadri, bundan sonraki gelimeyi yle anlatyor: "[Vahidettin'in Bamabeyncisi] mer Yaver Paa bana telefon ederek, saraya gelmemi ihtar etti. Beni grnce, 'Aman azizim, ok fena ve sonu tehlikeli bir durumdayz. Padiah, Ferit Paay tekrar Sadrazam tayin etmeye karar verdi. Onu bu fikrinden vaz geirmek iin uratk durduk. Fakat bir trl iknaya muvaffak olamadk. Baktip Ali Fuat Bey ile Refik Bey de bu fikirdedir, nihayet bu ite sizin araclnza mracaata karar verdik... Ne yaparsanz yapn ve Padiah bu kararndan dndrnz. Ferit Paann sadarete gelmesi bir felaket, bir facia olacaktr!' dedi." (Merutiyetten Cumhuriyete Hatralarm, s. 171; yani Vahidettin'in en gvendii kii de D.Ferit'e kar!) Ali Fuat Trkgeldi yle yazyor: "Hseyin Kazm Bey, huzura kmadan odama gelerek, 'Eer Ferit Paa ngilizlerden salam bir sz almsa, Padiah kendisini sadrazamla getirsin; biz de elbirlii ile alrz. Fakat byle bir sz almam ise kendisinin Sadrazaml memlekette pek fena tesir yaratacandan, bunu yapmasn!' dedi." (Grp ittiklerim, s.260) H.Kazm Kadri huzura kabul edilince, Padiah da uyarr. Bu nl sahneyi yine Ali Fuat Trkgeldi'den dinleyelim: "H.Kazm Beyin, 'Ferit Paann Sadrazam yaplmasnn memleket ve saltanat iin felaket sebebi olacan' sylemesi zerine, Hnkr, 'Ben istersem Rum Patriini de, Ermeni Patriini de getiririm, Hahambay da getiririm' demi ve kendisi 'Getirirsiniz ama bir yarar olmaz' diye karlk verince, 'Ben byle karar verdim, getireceim!' cevabn vermi[tir]." (Grp ittiklerim, s.260 vd.)388 Vahidettin, birok szl ve yazl uyarya ramen,389 5 Nisan 1920'de, D.Ferit'i yeniden ve drdnc defa Sadrazamla tayin eder.390 H.Kazm Kadri: "O gn gazetelerde yaymlanan, Padiahn D.Ferit'i Sadrazamla atama
de
bi
an
_8
buyruu, hkmetin siyaset ve hareket tarzn gsteriyor ve bunu bizzat belirleyen Padiah da, zerine korkun bir sorumluluk alyordu." (Merutiyetten Cumhuriyete Hatralarm, s.175; Vahidettin'in tutumunu gsteren bu buyruun metni aada verilecek) Vahidettin'in neden Damat Ferit'i tayin ettiini, A.Reit Rey'in anlarndan reniyoruz. A.Reit Rey, Padiahn, hkmete katlmas iin kendisini tevik ederken yle dediini yazmaktadr: Hkmetin bizzat sizin bakanlnzda bulunmasnn uygun olacan biliyorum. Fakat Ferit Paa, ngiltere hkmeti gznde gvenilir olduundan, u srada i bana getirilirse, iyi bir etki yarataca ihsas edildi (st kapalca bildirildi, sezdirildi)." (.M.K.nal, Son Sadrazamlar, s.2053) Olay Ali Fuat Trkgeldi de doruluyor: "[Ferit Paann ngilizlerden salam bir sz alp almad keyfiyetini sormam zerine] Padiah sz aldn belirterek "Evet!" dedi. Acaba ngilizler mi Ferit Paay, Ferit Paa m Padiah, Padiah m bizi aldatt?" (s.260) Ali Fuat Trkgeldi byle ac ac sormakta hakl. nk bir ay sonra o insafsz Sevres Andlamas tebli edilecek, bunca uyar ve bu kadar aldana ramen bir trl uyanmayan ve aylmayan Vahidettin, bir sre sonra istifa edecek olan D.Ferit'i, 31.7.1920'de yeniden ve inatla, 5. ve son defa Sadrazamla atayacaktr!391 Salih Paa kabinesine istediklerini yaptramayan igalciler, Damat Ferit'te aradklarn fazlasyla bulurlar: D.Ferit, yalnz igalcilerin istediklerini yerine getirmekle kalmayacak, birok konuda onlar da geecektir. Btn suu D.Ferit'in zerine ykmak ve Vahidettin'in bir kusuru olmadn ileri srmek de mmkn deildir. nk Vahidettin, D.Ferit'i Sadrazamla u buyrukla atamtr; Vahidettin'in Milli Mcadele'ye bakn yanstan bu nemli belgeyi sadeletirerek sunuyorum: "Salih Paann istifas zerine Sadrazamlk, bilinen ehliyet ve grnz dolaysyla size verilmi ve eyhlislamla da Drrizade Abdullah Efendi uygun grlmtr. Anayasann 27.maddesi gereince kurduunuz yeni Vekiller Kurulu onaylanmtr. Mtarekenin yaplmasndan balayarak yava yava iyilemeye yz tutan siyasi durumumuzu, milliyet ad altnda meydana getirilen kargaalklar kt bir hale sokmu ve buna kar imdiye kadar alnmasna allan uzlac nlemler faydasz kalmtr. Son zamanlarda grnen olaylara gre bu isyan halinin devam, Allah saklasn, korkun hallere sebeb olabileceinden, bu kargaalklarn bilinen dzenleyicileri ve kkrtclar hakknda kanun hkmlerinin uygulanmas ve fakat aldatlarak katlm ve alet olmu olanlar hakknda genel af ilan ile btn lkede asayi ve dzenin salanp salamlatrlmas iin gereken nlemlerin hzla ve kesinlikle alnp tamamlanmas ve btn sadk tebamzn hilafet ve saltanat makamna olan sadakat ve ballkla-
de
bi
an
_8
rnn glendirilmesi ve bunlarla birlikte, byk devletlerle iten ve gven verici ilikiler kurulmas ve millet ve devlet karlarnn hak ve adalet esasna dayanlarak savunulmasna zen gsterilmesi, bar artlarnn ll (yumuak) olmasna ve bir an nce barn imzalanmasna allmas ve o zamana kadar her trl mali ve ekonomik nlemlere bavurularak genel skntlarn olabildiince hafifletilmesi, kesin isteklerimizdendir." (T.M. Gztepe, V. Mtareke Gayyasnda, s.267) Masalclarn vatansever diye savunduklar Vahidettin'in, uygulanmasn istedii acmasz program bu!392 Damat Ferit'in sadrazamla balamas dolaysyla Bab- li'de yaplan trende, gelenee aykr olarak ilk defa bir ngiliz subay da bulunacaktr.393 D.Ferit, 7 Nisanda, ng.Y.Komiseri de Robeck'i ziyaret eder. Bu ziyaretle ilgili olarak bir tutanak tutulmutur. D.Ferit'in niyetlerini aklayan bu ok nemli belgenin zetini veriyorum: "1. Ferit Paa, milli hareketi bastrmak programyla baa getiini belirterek, bu hareket liderlerine kar, Padiahn manevi nfuzundan baka, silah kullanmak kararn aklad, 2. Bandrma blgesinde Anzavur'dan baka, zmit, Bolu, Trabzon, Kayseri ve Elaz taraflarnda da baz kiilerin, milliyetilere kar sevk edilebileceini syledi, 3. Hkmetin Anzavuru paala ykselttiini belirtti,394 4. Anzavur kuvvetleri iin silah istedi, . 6. Milliyetiler aleyhinde yaymlanacak bildiri ile fetvalar, uakla Anadolu'ya dattrmak iin yardm istedi, 7. Anadolu'ya gizli ajanlar yollamas iin Y.Komiser yardm vaadetti, . 9. Ferit Paa, tamamiyle ngilizlere uygun bir yol izleyeceini syledi." (Bilal N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C. s.XXVII, belge No.8; E.Ulubelen, s.260, belge no.48; T.Baytok, ngiliz Kaynaklarndan Trk Kurtulu Sava, s.100) Acaba hangi milletin tarihinde byle bir hain vardr? Damat Ferit hkmeti, 11 Nisan gn, milliyeti liderleri ve Milli Mcadele'yi red ve inkr eden, sulayan bir beyanname (bildiri) yaymlar.395 Ayn gn fetvalar da aklanr! Bylece stanbul ynetimi, milli namusu korumak, kym ve istilay durdurmak iin kann sebil eden Kuva-y Milliyecilere ve askerlere kar, dinsel nitelikli bir i sava aar. Ertesi gn Osmanl Mebusan Meclisi de, Vahidettin'in yazl bir buyruu ile kapatlr ve tarihe gmlr. Damad Ferit, 22 Nisanda, ngiliz Yksek Komiserliine, tutuklayp Malta'ya srlmelerini istedii kiilere ilikin yeni bir liste daha verir. Listede u adlar da yer almaktadr: M.Kemal Paa, K.Karabekir Paa, Kazm Paa [nan], Ali Fuat
de
bi
an
_8
Paa [Cebesoy], Yakup evki Paa [Suba], Albay Cafer Tayyar [Eilmez], Albay smet [nn], Albay Behi [Erkin], Nihat Paa [Anlm], Albay S.Adil Bey, Albay Selahattin [Kse], smail Fazl Paa, Muhittin Paa [Okyayz] vb...396 Vahidettincilerin, bu ibret verici olaylarla ilgili olarak btn masallarn, konu srasna gre aktaryorum: 10/2. Milliyetileri sulama "ngilizler, sanki M.Kemal'in Anadolu'ya gidii kendi malumatlar, hatta izinleri dnda olmu gibi gya ona engel olmak yoluna gitmeleri ve bu maksatla Kuva-y Milliye'nin sulanmasn istemeleri, yrrlkteki kanunlar nnde izah imknsz bir muammadr." (K.Msrolu, S.Mcahitler, s.82) Msrolu, sk sk yrrlkteki kanunlardan yaknyor ama azna ve aklna ne gelirse yazmaktan da geri kalmyor! Nitekim bir satr sonra, malum senaryoyu devreye sokuyor: "Bu tarz hareketle ngilizler, iki taraf kar karya getirmek ve stanbul Hkmeti ile Halife'yi, milli gaye aleyhinde gstererek, halkn gznden drmek maksadn gtmlerdir." (K.Msrolu, S.Mcahitler, s.82) N.F.Ksakrek ise olay farkl ekilde aklyor: "Salih Paa kabinesi de galip devletlerin Anadolu aleyhindeki tekliflerini kabul etmeyince, bask zerine bask neticesinde i, drdnc defa Ferit Paaya dt ve bu son hkmet teekklyle stanbul, Padiahn i isteine ramen, Milli Harekete cephe alm oldu. Hi kimseye sadrazaml kabul ettiremeyen ve dman iradesine boyun emek zorunda kalan Padiah, Milli ahlan Hareketinin zaferine iin iin dua ederken, dndan, ona aykr grnmek felaketine tahamml gsteremeyecek de ne yapacak?" (Vahidddin, 1. Hibir kaynakta, ngilizlerin, Damat Ferit'i Sadrazam yapmas iin Vahidettin'e bask yaptklarn gsteren bir ipucu bulunmuyor. Grg tanklar da herhangi bir baskdan sz etmiyorlar. Zaten Vahidettin'in, Damat Ferit'i, ngilizlerin houna gidecei umuduyla atadn Ali Fuat Beye itiraf ettiini az nce grmtk. 2. Damat Ferit hkmeti de, Salih Paa hkmeti gibi, 'Milli Mcadele liderlerini ve Milli Mcadele'yi reddetmekten ve sulamaktan' kanabilir, istifa ederek erefini koruyabilirdi. Ama D.Ferit hkmeti, igalcilerin isteini tereddtsz yerine getirmitir. 3. Vahidettin de, iin iin dua etmekle yetinip dman iradesine hemen boyun eeceine, i isteine uyup tam bir hkmdar gibi direnseydi, ne olurdu? galciler, belki onu tahtndan indirir, bir yere srer, en fazla da hapsederlerdi. Bu,Vahidettin iin pek erefli ve hayrl bir sonu olurdu. Biz de imdi bu soylu ve yrekli tavr yznden onu saygyla anardk. Sevenleri de, onu aklayabilmek iin trl trl masallar uydurmak zorunda kalmazlard.
de
bi
an
_8
Vahidettin yazk ki igalcilere kar durmak yrekliliini gsterememi, her dediklerini yapm, onlar da gemitir. K.Msrolu'nun pek sevdii Yzba Armstrong diyor ki: "Padiahn lehinde bulunmak bize gre en salam siyasetti... Her emrimizi yerine getirmee hazrd."397
10/3. Fetvalar Vahidettincilerin bu konudaki iddia, tevil ve savunmalar yle: "Karsndakilerin her vesile ile aleyhinde olduklar eyhlislam Drrizade'nin fetvas, Padiah tarafndan veya onun emir ve rzas ile deil, ngilizlerin basks ile ortaya kmtr. Esasen kendisinden nce eyhlislamlk makamn igal eden Haydarizade, dman basksna mukavemet edemeyerek, istenilen fetvay vermemek iin makamn terk etmiti. Drrizade ise kabinenin uygun grmesi ile ngiliz basksndan kurtulmak iin bu fetvay vermek zere aranp bulunmu ve o makama getirilmiti. Padiahn, Kuva-y Milliciler aleyhindeki bu fetva ile hibir ilgisi yoktur." (K. Msrolu, S. Mcahitler, s.82) "Fetvay veren, D.Ferit Paann eyhlislam Drrizade olduu gibi398 verdiren de Ferit Paadr ve kenardan hadiseleri dikkatle takip edici dman kuvvetlerine kar Padiahn, 'Hayr, bu fetvay verdirmeyiniz ve Anadolu hareketinin meruluuna (yasallna) dil uzatmaynz!' diyebilmesi imknszdr. Bu takdirde bizzat kendisinin ykte hafif pahada ar nesi varsa omuzlayp (ee, mal cann yongasdr) Anadolu'ya gemesi gerekir ki bu da, Milli Hareketi Mttefik kuvvetlerine bodurmaya yol aar. Vahidddin aksine, stanbul'da kalp dmanlara mit vermek, bylece Milli Hareketin gelimesini salamak ve bu baary, icabnda vatan haini grnmeye kadar gidecek bir fedakrlkla yerine getirmek makamndadr," (N.F.Ksakrek, Vahidddin, s.191) "Ankara kendi varln ve stanbul'dan bamsz kiiliini ortaya koyduktan sonra, stanbul hkmetinin meruiyeti (yasall) tartmasna girdi. Bu konuda stanbul hkmeti de bir tartmann iine girmi ve Ankara hkmeti ve M.Kemal hakknda bir fetva yaymlamt. [..] stanbul fiilen kaybettii sava, fetva yoluyla kazanmay denedi. Ama bunda da baarl olamad gibi daha da zor duruma dt." (A.Dilipak, CG Yol, s.64) Bu iddialar deerlendirelim: 1. Haydarizade brahim Efendi, istenilen fetvay vermemek iin istifa edip erefle kesine ekilmi.399 stanbul ynetimi, bu tavr karsnda, yle bir durup vicdann yoklayaca yerde, vakit geirmeden istenilen nitelikte fetva verecek bir adam aramaya koyulmu. Sonunda Drrizade Abdullah bulunmu ve Vahidettin de Drrizade'yi eyhlislamla getirmi. Msrlolu, hem bunlar aklyor, hem de, "Padiahn, Kuva-y Milliciler aleyhindeki bu fetva ile hibir alakas yoktur" diyor. lgisi baka nasl olabilirdi? Fetvalar kendi yazp imzalayacak deildi ya! imzalayaca anlalan adam, fetva makamna atam ite. Tarih nnde, bunun hi vebali, gnah, sorumluluu yok mu?
de
bi
an
_8
Hazret-i Muhammet diyor ki: "Sizin atee atlmaya en cretkrnz, fetvaya en ziyade cret gstereninizdir."400 2. Fetvalar yle zetleyebiliriz: "Padiahtan izinsiz olarak istilaclara kar direnen milliyetileri, tek tek veya topluca ldrmek, din gerei ve grevidir. Bu uurda lenler ehit, ldrenler gazi saylr."401 Amasya'da yaymlanan kk Emel gazetesi bile, dinin dman karlar iin kullanlmasna isyan edecektir: "Vatan mdafaasz bir hale koymak, z ellerimizle ykmn hazrlamak, hangi din ve namusta vardr?"402 3. Fetvalarn ngiliz basks ile verildii konusunda, Prof.Jeschke yle diyor: "Damat Ferit ngilizlerin srarl olduklarn ve bu srar karsnda Hariciye Nazr sfatyla fetva ilann kabul ve taahhd ettiini' iddia etmitir.403 Foreigne Office (ngiliz Dileri Bakanl) dosyalarnda bu iddiay destekleyebilecek hibir ey yoktur. " (ng.Belgeleri, s.153) O kabinede Nazr olarak bulunan A.Reit Rey de anlarnda yle demektedir: "Fetvann, ecnebi srar deil, garaz ve hamakat (ahmaklk) eseri olduu malum..." (A.Reit Beyin anlarndan aktaran, .M.K.nal, Son Sadrazamlar, s.2056)
404
4. Sebep ne olursa olsun, eyhlislam da, hkmet yeleri de, 'bu fetvalar Trkiye'yi bler, karde kavgasna yol aar, kan glne evirir, din dman emeline alet edilemez' dememilerdir. zellikle Vahidettin, Halife olarak, bu fetvalarn, dinin zne ters olduunu syleyebilecek mevkidedir ama o da susmay yeler.405 Ve Drrizade Abdullah Efendi, vicdan titremeksizin, tarihte rnei olmayan fetvalar yazar ya da M.Sabri Efendinin yazp hazrlad fetvalar kuzu kuzu imzalar.406 5. Bir de gerek vatansever Denizli Mfts Ahmet Hulusi Efendiyi dnnz. Yunanllar zmire kar kmaz, halka yle demitir: "Vatan, dini, namusu, bayra korumak farzdr. Ben fetva veriyorum. Hibir mdafaa vastas olmayan bir Mslman dahi yerden ta alarak dmana atmaya mecburdur."407 Binlerce din adam ve bilgini, milyonlarca dindar, bu anlay paylaacak ve Milli Mcadele'ye destek verecektir.408 Hepsini minnet ve rahmetle anyoruz. 6. Fetvalar ve hkmet bildirisi, ngiliz, Fransz ve Yunan uaklaryla Anadolu'ya atlr, R.C. Ulunay'n Alemdar' ve Ali Kemal'in Peyam- Sabah' gibi gazetelerde yaymlanr, konsoloslar, ngiliz subaylar, Ermeniler ve ajanlar tarafndan datlr.409 Anadolu yer yer cad kazanna dner. 7. Buna karlk, Anadolu'daki 153 yurtsever din bilgini ve mft, kar fetvalar yaymlayarak bu ihanetin karsna dikilir.410 Sonunda, milletin gz alacak ve halkn bilgisizliini smrenler, uzun yllar sineceklerdir.
de
bi
an
_8
10/4. Kuva-y nzibatiye Bu konudaki btn iddia ve masallarn kayna, T.M.Gztepe'nin anlardr. TBMM'nin kabul ettii 150 kiilik srgn listesi iinde Kuva-y nzibatiye mensuplarndan 7 kii yer almaktadr, bunlardan biri de ilk Nigehbanclardan,411 Kuva-y nzibatiye Mitralyz Kumandan ve Damat Ferit'in Yaveri T.M.Gztepe'dir. (TBMM Gizli Celse Zabtlar, 4.C., s.440) Gztepe, anlarnda, bu konuya olduka uzun bir yer ayrmtr. Kuva-y nzibatiye'nin, "tam manasyla bir muvazaadan ibaret olduunu" ileri srerek sorumluluunu ve katld olayn irkinliini hafifletmeye alm, bu arada, gnei balkla svamak mmkn olmadndan, tan olduu trl pislikleri de aklamtr. (V.M. Gayyasnda, s.271, 282- 318) Gztepe'ye gre Vahidettin, Anadolu Olaanst Genel Mfettiliine atanan Mir (Mareal) Zeki Paaya gya demimi ki: ".,.Avrupallar, en zayf noktamz bulup oradan saldrdlar. Ya Girit'te bir iarete bakan Yunan inzibat kuvvetleri (?) stanbul ve Edirne'ye girerek, memleketimizin asayiini ellerine alacaklar yahut da biz, bu asayii bizzat kendimiz salamaya raz olacaz. kincisini kabul ettik ve bu vaadimizin kuru bir szden ibaret olmadn ispat iin de bir miktar askeri kuvvet tekil ettik. Srf grn kurtarmaya ynelik olan bu tedbirlerin, kabinenin karp datt fetva beyannameleri yznden, kanl bir karde kavgasna dndn gryorum. stanbul hkmeti bu suretle baz hatalara dmtr." (V.M.Gayyasnda, s.291) T.M.Gztepe'nin, yalann kantlamak iin Vahidettin'e sylettii bu ipe sapa gelmez szleri biraz irdeleyelim: a. Memleket, Edirne ile stanbul'dan m ibaret? Mttefikler, Anadolu'daki Kuvay Milliye'den filan deil de bu iki ehirdeki asayisizlikten mi ikyetiler? 16 Mart gn resmen el koyduklar stanbul'da, asayii neden Yunanllara braksnlar? stanbul'u birbirlerinden bile kskanrlarken, neden devreye bir de Yunanllar soksunlar?412 Eer sorun Edirneye stanbul'un asayii idiyse, stanbul hkmeti, Kuva-y nzibatiye'yi neden stanbul'da tutmad, ya da Edirne'ye yollamad da tam tersi yne, zmit'e gnderdi? b. Hele T.M.Gztepe'nin Vahidettin'e sylettii son szler, mizah aheseri: Milliyetileri ldrmenin farz olduu hakknda fetvalar yaymlanm, Anzavur Kuvay Milliye'nin zerine salnm, Kuva-y nzibatiye ngilizlerin destei ile donatlp trenle zmit'e yollanp milli kuvvetlere saldrtlmak zere ve Padiah, 'kanl karde kavgasndan' yaknyor! Yani Vahidettin, bu apak ve kanlmaz sonucu gremeyecek kadar ksa akll myd? Kurtulu Sava hakknda hemen hemen hibir ey bilmeyen Vahidettinci-ler, Vahidettin'i de kk dren bu uyduruk szlere can simidi gibi sarlyorlar: "O Kuva-y nzibatiye ki Sultann, ngilizleri oyalamak iin gya bir muvazaa (dankl dv) silahyd. Halbuki ngilizler, hilafet makam ve Halifeyi gzden drerek ykabilmek iin bunun oluturulmas ve kurulmas iin saraya yapmadk bask brakmyorlard."413 (K.Msrolu, S.Mcahitler, s.95)
de
bi
an
_8
Dorular: 1. 7 Nisan 1920 gn ng.Y.Komiseri de Robeck'i ziyaret eden Damat Ferit'in sylediklerini hatrlayalm: a. Ferit Paa, milli hareketi bastrmak programyla baa getiini belirterek, bu hareketin liderlerine kar, Padiahn manevi nfuzundan baka silah kullanmak kararn aklad, b. Bandrma blgesinde Anzavurdan baka, zmit, Bolu, Trabzon, Kayseri ve Harput (Elaz) taraflarnda da baz kiilerin, milliyetilere kar sevk edilebileceini syledi [..] c. Anzavur kuvvetleri iin silah istedi." 2. Harekete geirilen baz kiiler, Adapazar ve Hendek arasndaki kpry tahrip eder, telgraf ve telefon hatlarn keserler; Adapazar'nda Kuva-y Milliye aleyhinde bir gsteri dzenlenir. (H.zkan, stanbul Hkmetleri ve Milli Mcadele Kart Faaliyetleri, s.93) 3. 11 Nisanda Fetvalar ve hkmet beyannamesi ilan edilir.417 4. Ayn gn, Ahmediye Cemiyeti ileri gelenlerinin telkini sonucu olsa gerek, emekli ve alayl jandarma binbas Anzavur Ahmet,418 'paa' rtbesiyle dllendirilerek Balkesir Mutasarrflna atanr. Anzavur Ahmet'in program udur: "Melun Kuva-y Milliye ileri gelenlerini yakalayp ngiliz ordusuna ve kanununa teslim etmek.419 ngiliz uaklar, sava gemileri ve kara birlikleri, zmit, Karamrsel ve Bandrmada milli kuvvetlere ve halka ate aarak bu apulculara yardm etmekten geri kalmazlar.420 Anzavur yle der: Padiah, Yunanllara kar harpedilmesine raz deildir. Yunanllar bizim dostumuzdur. Padiahn emir ve rzas hilafna olarak onlara silah ekmek kfrdr, isyandr. "421 Anzavur be gn sonra yenilip stanbula kaacaktr. (K.zalp, Milli Mcadele, 1.C., s.115)422
de
bi
an
_8
a "Kuva-y nzibatiye ve sair namlar altndaki kurulularn da, sadece gz boyamaya muhsus kakarikolardan (kandrmacalardan) olduu ve hibir harekete giriemeksizin eridii ve hatta milli cepheye katld,414 btn bunlarn da, belki Vahidddin'in gizli talimatyla meydana geldii, olaylarn slubundan belli." (N.F. Ksakrek, Vahidddin, s. 191) "Anadolu'nun ayaklanmasndan iddetle kukulanan ngiltere, ayet stanbul hkmeti Anadolu harektna kar koymayacak olursa, Milli Mcadele hareketini [bastrmay] sade Yunanllara brakmayp kendi askerleri ve kendi silahlaryla datacan syleyerek, Padiaha bask yapmaya balamtr. te stanbul, Kk Asya Trkln alem haritasndan silecek bu son darbeyi nlemek zere, Milli Mcadele'ye muhalif ve kar tavr taknmay kabul eder grnr. Bu ngiliz basksn, gayet politik bir davranla idare eden Padiah, ngilizlere, 'Siz kenarda durun, milletimi ben tedibe (hizaya/yola getirmeye) gcm yeter' der ve bylece Anadolu'yu, Mttefik ordularn istilasndan korumu olur... (!) stanbul hkmeti Kuva-y nzibatiye ad altnda ordular hazrlatarak, Bursa zerinden (!) Anadolu'ya sevk etme faaliyetindedir ki bu szde tedip kuvvetleri, silahlar, cephaneleri ve btn arlklaryla beraber, milli kuvvetlere iltihak edeceklerdir." (S.Ayverdi, 3.C., s.191 vd.415)416
5. 17 Nisanda, Damat Ferit, Y.Komiser de Robeck'e, "M.Kemal'e kar Krtlerin kullanlmasn da nerir", (Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.98) 6. D.Ferit, bir yandan da, eskiden beri milliyetilere kar kurmay tasarlad kuvvetin oluturulmas iin harekete geer. Asker toplamak iin eitli yerlere, zellikle Adapazar-Dzce yresine adamlar yollanr. stanbul Merkez Komutan M.Natk Paa, esirlikten dnm olan askerlerin kald Selimiye Klasnda yle bir konuma yapar: "Halifenin fermanyla geldim. ttihatlar ve Kuva-y Milliyeciler Halifeye isyan ettiler ve kynz ve evinizi ykp evlatlarnz ldryorlar! Bunlar vurmak iin 30 lira aylk ile asker yazlnz!" (ATASE ve TTK arivlerindeki belgelere dayanarak, Dr.A.Sofuolu, Kuva-y Milliye Dneminde Kuzeybat Anadolu, s.342 vd.) 7. Hkmet, Mttefiklerin iznini ve desteini alarak, bir kararname ile milli kuvvetleri bastrmak zere Kuva-y nzibatiye adnda bir birlik kurulmasn kabul eder. Ayn gn ikinci bir kararname ile de, iddetli para skntsna ramen bu kurulua 1.250.830 lira denek ayrlr. Kararnameler Vahidettin tarafndan onaylanacak ve 24 Nisanda ilan edilip yrrle girecektir. (T.Gkbilgin, M.M.Balarken, 2.C., s.399, 401; TH, 6.C., s.120 vd.; A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar s.378; Dr.A.Sofuolu, Kuva-y Milliye Dneminde Kuzeybat Anadolu s.343 vd.; Gztepe, V.M.Gayyasnda, s.283 vd.)423 8. Kuva-y nzibatiye Kararnamesinden baz hkmler: Kuva-y nzibatiye tmeni, 3 alay ve 1 topu taburundan oluacak... Her blk 250 kii, drt blk bir tabur, drt tabur bir alay olacak... (Kadro toplam, 12.000 kii) Sakat kalanlara ve ehit olanlara (!) tazminat verilecek... Erlere 30, avulara 35, baavulara 40, temenlere 60, stemenlere 70, yzbalara 80, kdemli yzbalara 90, tabur komutanlarna 100, alay komutanlarna 150 lira aylk denecek... (TH. 6.C., s.120; T.M.Gztepe, V.M.Gayyasnda, s.283)424 Fakir halk, yksek aylklarla bu birliine katlmaya tevik edilir.425 9. Kuva-y nzibatiye Komutan, kolordu komutan yetkisinde olacak, aylndan baka 500 lira da ek denek alacaktr. (TH, 6.C., s. 120) 10. Ayrca Bolu blgesinde oluturulacak bir Kuva-y nzibatiye birlii iinde Bolu Mal Sandna, 5.000 lira demesi emri verilir. (Babakanlk arivine dayanarak, A.Sofuolu, Kuva-y Milliye Dneminde Kuzeybat Anadolu, s.343, dipnot no.1440) 11. Hkmetin destei ile Anzavur, stanbul'da da gnll toplamaya balar. (T.M.Gztepe, V.M. Gayyasnda, s.280 vd.) 12. D.Ferit, 20 Nisanda, Harbiye Nezaretini vekaleten eline alr ve Nezarete ilk geldii gn yle der: "Ben bu makama bir maksad- mahsusla (zel bir amala) geldim. Biliyorsunuz ki memleket bir buhran geiriyor. Her eyden evvel asayiin temini (salanmas) elzemdir (ok gereklidir)." (T.M.Gztepe, V.M.Gayyasnda, s.282; Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.99) 13. Harbiye Nezaretinde, dorudan D.Ferit'e bal olmak zere zel bir Kurmay Kurulu kurulur (Karargh Erkan- Harbiye-yi Hususiyesi). Kuva-y nzibatiye ile ilgili btn kararlar, Genelkurmay Bakanl yerine, buradan verilir. (TH,6.C., s. 121; T.M.Gztepe, V.M.Gayyasnda, s.288 vd.) 14. D.Ferit, ngiliz gal Kuvvetleri Komutanlna bavurarak, ngiliz denetimi
de
bi
an
_8
altndaki Maka Silahhanesinden silah ve cephane almak iin izin ister ve istedii izin verilir. (T.Byklolu, Atatrk Anadolu'da, s.58, dipnot 88) 15. TBMM'nin ald gn, milliyetileri yarglamak zere Divan- Harpler kurulmas hakkndaki kararname yaymlanr. (Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.100)426 16. 28 Nisanda, D.Ferit hkmeti, Anadolu Fevkalade Mfetti-i Umumilii ad altnda bir yeni bir tekilat daha kurar ve Abdlhamit dneminden kalma, emekli Mir Zeki Paa Umumi Mfettilie atanr. (Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.100)427 17. 29 Nisanda Kuva-y nzibatiye'ye, trenle sancak verilir. (Jeschke, TKS Kronolojisi, s. 101) 18. Kuva-y nzibatiye Tmeninin 1.Alaynn ilk kafilesi, milliyetileri bir an nce tepeleme tela yznden, kuruluundan 9 gn sonra, 29 Nisan'da zmit'e yollanr.428 (TH, 6.C., s.121)429 stanbul'da toplanan subay (!) ve erler, 500-600 kiilik gruplar halinde zmit'e sevk edilecek, 2. ve 3.Alaylar orada kurulacaktr. (TH, 6.C., s.122) 19. Anadolu'daki demiryollarndan ekilip zmit'te toplanan ngiliz birlikleri, ehrin evresini tel rglerle evirir, Ermeni etelerini de zmit'in kuzeyine yerletirirler. Krfezde birka para da sava gemisi bulunmaktadr... (A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.410,412, 413) 20. Kuva-y nzibatiye Tmeninin karargh, zmit'in 2 km. dousuna yerleir. Kuva-y nzibatiye Komutanlna, 1914'te ordudan uzaklatrlm olan emekli Sleyman efik Paa atanr. Komuta makam olarak, zmit krfezinde demirli ve Mttefiklerin gzetimi altnda olan Yavuz zrhlsn seer. (TH, 6.C., s.123; T.M. Gztepe, V.M. Gayyasnda, s.289) Dahiliye Nezareti, Kuva-y nzibatiye'nin bir an nce harekete gemesini ister. (A.Sofuolu, Kuva-y Milliye Dneminde Kuzeybat Anadolu, s.357) 21. Sevres'in Osmanl temsilcilerine tebliinden , M.Kemal'in idama mahkm edilmesinden iki gn sonra, 13 Mays gn, Vahidettin, 16 Kuva-y nzibatiye gazisini (!) 5. dereceden Mecidiye nian ile dllendirir.430 (Jeschke, ng.Belgeleri, s. 154) 22. Bu arada D.Ferit, Balkesir'e gitmeyi artk gze alamayan Anzavur'a yeni bir unvan ve grev verir: Kuva-y Seyyare Umum Kumandanl!431 Anzavur zmit'e bir ngiliz torpidosuyla gelir. Kurmay Bakan ah smail adndaki bir kaatildir. S.efik Paadan 15.000 lira (Anzavur '5.000 lira' diyor), 2.000 tfek, 600 sandk cephane alarak zmit'ten ayrlr ve Adapazar yaknlarna sokulur.432 Kuva-y nzibatiye'den nce harekete geerek parsay toplamak iin bu evreden de gnll toplar.433 10 Mays gn Adapazar'n,434 13 Maysta Kandra'y igal eder. 15 Mays 1920 gn, Kuva-y nzibatiye'den bir birlikle takviye edilerek, Geyve Boaz'n ele geirmek ve Anadolu yolunu amak amacyla taarruza geer.435 Kanl arpmalardan sonra, nc gn, Anzavur kuvvetleri dalr, bir ksm zmit'e doru kaar.436 Anzavur atndan der, bir aya atnn altnda kalr. Ama iki gndr yollad baar haberlerine inanan D.Ferit, 20 Mays gn zmit'e, Anzavur'u kutlamaya gelecektir.437 23. T.M.Gztepe bu kutlama yolculuunu ve ziyaretini zet olarak yle anlatyor: "Sultan Vahidettin, enitesinin seyahatine resmi yatn tahsis etmi ve Ba-
de
bi
an
_8
yaveri Avni Paa ile ikinci mabeyncisi Salim Beyi uurlamaya gndermiti...438 Erturul yat, Yavuz zrhlsnn yanna demirledi. Karaya kan Sadrazam iin zmit yneticileri, byk bir karlama program tertip etmeye almlarsa da halk, bu zoraki trene katlmamtr."439 Anzavur'un bozguna uradn renen D.Ferit, hayal krkl iinde geri dnecektir. 24. 23 Mays gn harekete geen Ali Fuat Paa emrindeki birlikler, Kuva-y nzibatiye'nin ileri birlikleri ile Anzavur artklarn datarak Adapazar ve Sapanca'y geri alr, 4 top ve 4 makineli tfek ele geirirler. (TH, 6.C., s.129)440 25. Hendek, Dzce ve Bolu isyanlar bastrlr. syanlar idare etmek zere stanbul'dan gnderilen Kurmay Yarbay Hayri de yakalanr ve idam edilir.441(TH, 6.C., s.111) 26. Kuva-y nzibatiye Tmeni, 14 Haziran 1920 sabah, baz Bonak ve erkez eteleri, piyade alay, bir svari birlii, sahra ve da toplar ile zmit'in dousundan taarruza geer. ngiliz birlikleri de, Kuva-y nzibatiye'yi cesaretlendirmek iin milli kuvvetlerin zerine ate aarlar. (A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.412)442 Bu taarruzu bekleyen milli kuvvetler de ayn anda kar taarruza geerler. Byk umutlar balanan Halife Ordusu (!), ksa zamanda yenilecek, byk ksm zmit'e doru kaacak, bir ksm ise milli kuvvetlere katlacaktr. Kuva-y nzibatiye Tmeninin 2. ve 3.Alay Komutanlar ile 3.Alay 1 Tabur Komutannn sava raporlar, bu birliin, becerebildii kadar ve inatla dvtnn, yani gz boyama amacyla kurulmadnn ak kantlardr. (TH, 6.C., s.133-136) Vahidettincilere, bu raporlar okumalarn neririm! 27. Geri karlan toplar ve ekilen btn subay ve erlerin silahlar da, ngilizlere teslim edilir. (TH, 6.C., s.136, 2.Alay K.nn raporu443; bu kuru kalabalk ertesi gn bir gemiye doldurulup stanbul'a postalanacaktr) 28. Birka ngiliz ua, zmit'i saran milli kuvvetlerin zerine bomba atar. A.Fuat Paa o gece, bir basknla kuzeyden zmit'e girmeye karar verir. Fakat kuzeydeki Ermeni etelerinin inat direnii zerine sonu alnamaz. ngilizler, her ihtimale kar, zmit'teki uha fabrikasn tahrip ederler.444 29. Nafa Nazr (bayndrlk bakan) Dr. Cemil (Topuzlu) Paa anlarnda diyor ki: "Ferit Paann bu esnada stanbul'da bulunmamasndan istifade ederek, baz mhim icraatta bulunduk. lk i olarak Kuva-y nzibatiye denilen apulcu gruhunun mukannen (yasal) tahsisatn (deneini) kestik, hatta mttefik devletlerinin temsilcilerinin arzular hilafna (aykr olarak) da bu tekilat klliyen (tmden) ilga etmek (datmak) cesaretini gsterdik.445 [..] Birka gn sonra Ferit Paa da [Paris'ten] stanbul'a geldi. Gizliden gizliye, yeniden Kuva-y nzibatiye'yi kurmaya ve galip devletlerin, ok ar artlarla bize sunduklar muahedeyi (Sevres'i) kabul etmeye taraftar olduunu grnce, kendisine pek ar bir istifaname verdim. Kuva-y nzibatiye ad verilen ve memleketi ikiye ayrmaya alan serseri, apulcu gruhuna ait tekilatn yeniden canlandrlmasn takbih ettim (suladm)!" (80 Yllk Hatralarm, s.209 vd.) Vahidettin'in, ngilizleri kandrmak, uyutmak, aldatmak iin kurduu iddia edilen, btn silah ve arlklar ile milli kuvvetlere katld ileri srlen bu birliin, belgelere dayal gerek ve utandrc yks byle. Son olarak bir de Vahidettin'i dinleyelim. Bakalm, Vahidettincileri mi hakl -
de
bi
an
_8
karyor, yoksa onlarn masal anlattklarn m sylyor? 1923'te yaymlad beyannamede diyor ki (sadeletirilmitir): "Bal olduu devleti tanmayan M.Kemal'i tepelemek iin zerine askeri kuvvet gnderilmesine lzum gsteren hkmetlere uymamda, sorumlu hkmet ile hkmdarlk makamnn karlkl ilikisine ait merutiyet gereklerinden ayrlmamak arzusu ve baz zorunlu siyasi sebepler etkili olmutur." (Hilafet, s.194)446 Velhasl Vahidettin de, M.Kemal'in yani milli kuvvetlerin tepelenmesi (tenkili) iin zerine kuvvet gnderildiini kabul ve itiraf ediyor Nokta! Anzavur ve Kuva-y inzibatiye macerasnn fiyasko ile sonulanmas zerine, emperyalistler, General Paraskevopulos komutasndaki Yunan ordusunu, 22 Haziranda Bat Anadolu'da ve 20 Temmuzda Trakya'da harekete geirirler. (Jeschke, ng. Belgeleri, s. 154; O.Olcay, Sevres Andlamasna Doru, s.589 vd.; Boulogne Konferans, 21 Haziran 1920 gnl tutanak; D.Walder, anakkale Olay, s. 107) Peki, u vatansever (!) stanbul ynetimi, bu Yunan ilerleyiini nasl karlamtr dersiniz? Yunan ordusu ilerlerken, bir gazeteci, D.Ferit'in yeni Adliye Nazr Ali Rt Efendi'ye u soruyu soruyor: "Hkmet, Yunan ordusu tarafndan yaplan harekt protesto etmek niyetinde midir?" Ali Rt Efendinin cevab: "Hkmetimiz, M.Kemal taraftarlarn resmen mahkm etmi ve hilafet ile vatana hain olduklarn ilan eylemitir. Binaenaleyh vazifesi, asilere layk olduu cezay vermektir. O halde, kendi programmza dahil bulunan bir hareketi niye protesto etmeli? M.Kemal ordusu, teden beriden toplanm haydutlardan, sabkallardan ve srf yama hrs ile hareket eden birtakm ahslardan mrekkep... bir ordudur. General Paraskevopulos ordusu, imdi srat ve iddetle harekta devam eyleyecek olursa, birka haftada Ankara surlar nnde bulunacaktr." (Peyam- Sabah gazetesi, 12 Temmuz 1920, aktaran KS. Gnl, 3.C., s.124; ayrca F.R.Atay, Eski Saat, s.91) Ayrca, Yunan ordusunun baars iin dua edilmesini de ister!447 Yunan baarsnn ka cana ve ka rza mal olduunu aklamak gereksiz.448 ngilizler gelmeden nce, birka ttihatnn hkmetten ayrlmas iin A. zzet Paaya srar eden, Tevfik Paay istifaya zorlayan, btn hkmetlerin kuruluuna karan Sultan Vahidettin, bu aklamay yapan Ali Rt'nn hkmetten uzaklatrlmas iin kln bile kprdatmaz. Bu aklamay yapan Ali Rt Efendi, stelik bundan sonraki 5.Damat Ferit hkmetinde de yerini koruyacaktr. (T.M.Gztepe, V.M. Gayyasnda, s.338)449 10/5. Kuva-y Seferiye Kuva-y nzibatiye maceras, burada noktalanmyor. Devam da var. D.Ferit h-
de
bi
an
_8
kmeti, Kuva-y Milliye'ye kar, 25.000 kiilik jandarma ve 15.000 kiilik yeni iki tmen kurmay tasarlar. Harbiye Nezareti, 1920 Temmuzunda, ngilizlere bavurarak, "M.Kemal'in [yani Milli Mcadele'nin] kaldrlmasna karar verildiini" bildirerek, yeni bir kuvvetin kurulmas ve bunlarn silahlandrlmas iin izin ister. Austos banda, ikinci bir yaz ile de, bu kuvvetin ara ve gerelerini ngiltere'den satn almak istediklerini aklar, ayrca bu birliklerin eitim ve ynetimi iin Mttefik subaylarn grevlendirilmesini talep eder. ngiliz Harbiye Nezareti, 25 Austos 1920'de, 25.000 kiilik bir kuvvetin kurulmasnn uygun grldn bildirir. Fransz Y.Komiseri, ilk aamada 15.000 kiilik bir kuvvet kurulmasndan yana olur ve bu kuvvetin milliyetilere katlmamas iin Mttefik subaylarnn komutasna verilmesini art koar. lk tmenin Bykdere'de kurulmasna balanr. Mir Zeki Paa, Sadrazamla sunduu 30 Austos ve 8 Eyll 1920 gnl yazlarnda, Kuva-y Seferiye'nin kurulu almalar hakknda bilgi verir ve Kuvay Milliye'ye kar yaplacak harektn ayrntl plann aklar, ilemlerin daha hzl yrtlmesi iin baz grler ileri srer. Kuva-y nzibatiye'nin eski 2.Alay Komutan Bekir Stk, bu srada balam olan 2.Dzce ayaklanmasnn yaratt elverili koullardan yararlanlabilecei grndedir; Kuva-y Seferiye'nin kararghnn Adapazar'nda kurulmasn nerir. Bu srada Mttefik Y.Komiserleri, bir yandan, Sevres'i Ankara'ya da kabul ettirmek iin bir kurulun Anadolu'ya gnderilmesi projesini de grmektedirler. 17 Eyllde talya, Anadolu'ya kar askeri harekete geilmesinin, durumu daha da ktletireceini, milliyetileri yattrmak iin baka areler aramann daha yararl olacan bildirir. 20 Eyllde, Fransa da bu gre katlacaktr. ngiliz Y.Komiseri Amiral de Robeck, 1 Ekim 1920'de, Lord Curzon'a gelimeleri yle zetler: "Hkmete bask yaparak, Anadolu'ya bir kurul gnderilmesini isteyeceiz.. Ferit Paa, kurulla birlikte kuvvet de gnderilmesinden yana.. Fransz Y.Komiseri, Ferit iktidarda kald srece, milliyetilerle uyumay imkansz gryor.. ekilmesinin yerinde olacan ileri sryor.." Y.Komiserler, 11 Ekimde, Anadolu'ya bir kurul gnderilmesi konusunu Vahidettin'le grrler; bu grmede Fransa Y.Komiseri, 'Ferit Paann deitirilmesi gerektiini' de syler. 16 Ekimde Damat istifa edecek, ngilizler de, olas bir Kuva-y Milliye hareketine kar kuvvetlerini gvence altna almak iin Gebze'ye ekecek, zmit'i Yunanllara brakacaklardr.450 Yl sonunda A.zzet Paa kurulu Bilecik'e hareket eder. Vahidettin'in Damat Ferit'e verdii buyruk, D.Ferit hkmetinin beyan-namesi, fetvalar, Anzavur, Kuva-y nzibatiye ve Kuva-y Seferiye... Yalnz bu alt olgu bile, Vahidettin'in ve stanbul ynetiminin Milli Mcadele ve tarih karsndaki hazin durumu kantlamaya yeter. Dahas da var.
de
bi
an
_8
10/6. syanlar Anadolu isyanlar, karma bir imparatorluk toplumunun safiyetinden, trl hastalk ve zaaflarndan yararlanan i ve d glerin balatt, binlerce kiinin ld, ok ac sahnelerin yaand olaylardr. Baz Vahidettincilerin bu olaylar hakkndaki grleri yle: Yer yer Anadolu isyanlarna gelince, bunlarn da, hakikati ortaya dkemeyen sarayn elikili vaziyetinden doan eyler olduu, sarayca tahrik edilmek yle dursun, bunlara katlmad, ne durun, ne de yryn denil-medii, yine hadiselerdeki slup ifadesinden anlalr. (N.F.Ksakrek, Vahidddin, s.191) K.Msroluna gre, isyanlarn sebebi itihat farkdr. (Hilafet, 137)451 A.Dilipak, isyanlarn sebebinin dini kayglar olduunu ileri sryor: Yurdun birok kesiminde, douda ve batda boy gsteren isyanlarn ou, dini kayglarla ortaya kyordu. Hilafeti kurtarmak iin balatlan hareketin, giderek Hilafete kar bir tehdit oluturmaya balamas ve dini karakterini yitirmesi,452 isyan hareketlerinin doup gelimesinde nde gelen faktrlerden biri idi Vahdettin, son zamanlarda, M.Kemal ve Ankara hkmeti hakkndaki umutlarn byk lde yitirmiti; M.Kemalin Osmanl Devleti ve slam dini, Hilafet hakkndaki dncelerini seziyor olmal idi ki destek verdii halk ayaklanmalarnda, M.Kemal bu ynde iddetle eletiriliyordu. (CG Yol, s.63, 64) H.H.Ceylana gre de, isyanlar, gelecei grenler balatm. (DinDevlet ilikileri, 1.C., s.96)453 1. ncir ekirdeini doldurmaz konularda sayfalarca yaz yazanlarn, bu ok ac olaylar hakkndaki grleri byle ve bu kadar. syanlar hakl gstermeye alyorlar. 2. Bu isyanclarn, 1919 ya da 1920'de, gelecei nceden nasl grdkleri ise bal bana bir sorun. drt yl sonra neler olacan, nasl bilmiler acaba? Keramet sahibi, bakc, falc, mneccim miymi bunlar, gaipten bilgi mi almlar, remil mi atmlar, ryasn m grmler, ilerine mi domu? Yoksa derin bilg ileri ile gelecei mi okumular? H.H.Ceylan, bu hususu aklarsa, yakn tarihimize byk bir katkda bulunmu olur. 3. Dilipak, M.Kemal'in dncelerini sezinleyen (!) Vahidettin'in, birazdan baz sahnelerini greceimiz bu isyanlara destek verdiini de aka yazarak, hazin bir gerei doruluyor. Bir daha sorsam ayp olur mu acaba: Hani Vahidettin Milli Mcadele'yi destekliyordu? 4. Vahidettinci yazarlar, isyanlarn sebebinin, 'itihat fark', 'dini kayglar' ya da, 'gelecei nceden grmek' olduunu ileri sryorlar ama bu konudaki bilgiler, belgeler, ilikiler, geliimler gsteriyor ki isyanlar, D.Ferit hkmetleri,
de
bi
an
_8
Hrriyet, ve tilaf Partisi yneticileri ve uzantlar ile baz dernekler, ngilizler, Rumlar, Ermeniler, Yunanllar kkrtm, krklemi ve desteklemilerdir. ukurova'da Franszlar da halk Kuva-y Milliye'ye kar kkrtmaya alrlar ama baar kazanamazlar. (KS Gnl, 2.C., s.427) Bu dorultudaki btn bilgi ve belgeleri, bu mtevazi almaya sdrmak mmkn deil, gerek de yok. D.Ferit'in 7 Nisan gn, ngiliz Y.Komiseri Amiral de Robeck'le yapt grmenin tutana ile Sait Molla'nn Rahip Fru'ya yollad mektuplar, Anadolu halkna oynanan oyunlar aklamak bakmndan yeterli kantlardr. Yine de birka kkrtma ve destekleme rnei vereyim: 13 Nisan 1920'de Ali Kemal, Peyam- Sabah'ta yle yazar: "Anadolu Trkleri, eriat hkmne ve Padiah fermanna dayanarak, bu aklabanlara hadlerini bildirmelidir!" 30 Ekim 1920'de, Dzce, Zile, Yozgat isyanclarn ver; 6 Kasm 1920'de de yle yazar: "Konyallar (yani Deliba ve avanesi) ayaklanarak, bize en kestirme yolu gsterdiler!"454 Fetvalar, bildiriler, demeler, emirler, ajanlar, paralar, vaadler, gz boyamalar, srt svazlamalar, yalanlar, dolanlar, yreklendirmeler ve halka rnek olmak zere harekete geirilen Anzavurlar, Delibalar... Sonunda, bazlar kendini, sonu vermeyecei besbelli olan bu kanl olaylarn iinde bulur. Amac, sebebi ve tahrikileri ok ak olmakla birlikte, Msrolu ve Dili-pak'n ileri srd iddialar zerinde durmakta yarar gryorum: a. 'tihat'n szlk anlam, 'gr'tr. Grler arasnda fark bulunmas ok doal bir durum; doal olmayan bulunmamas. Ama casusluk, ibirlikilik, dmana hizmet gibi eylemler, her yerde ve her zaman sutur, gr fark diye yorumlanp balanamaz. Yoksa yle sonulara varrz: Ermeniler gr fark yznden Abdlhamit'i ldrmeye kalkmlardr.. Sait Molla gr fark yznden ngilizlere ajanlk yapmtr.. Ali Rt Efendi, gr fark yznden Yunan ordusunun baars iin dua edilmesini istemitir.. Manisa Mutasarrf Hsn, gr fark yznden Yunanllara hizmet etmitir.. Byle ey olur mu? b. tihadn, bir din terimi olarak anlam ise, ksaca u: Kuran'a, hadislere, benzer olaylar hakknda verilmi itihata ve icma- mmete dayanarak bir dini mesele hakknda gr belirtme.455 .Nasuhi Bilmen diyor ki:"Bu pek byk bir uzmanlk iidir." (Byk slam lmihali, s.37) Eer yazar, itihat kelimesini, szlk anlamyla deil de, bir din terimi olarak kullanmsa, bu yaklam ile slamiyete hakszlk etmektedir. slamiyet, kendi askerini arkadan vurmay bile caiz gren, byle davranmaya elverili, her amaca hizmet edebilir, istenilen yana ekilebilir, nne ve iine gelenin istedii gibi itihatta bulunabilecei bir din midir? H! Kald ki isyanclar, ya cahil, ya meczup, ya dpedz haindir. Ksacas, ne bilgileri itihat sahibi olacak dzeydedirler, ne de davranlar bir itihata dayandrlabilecek niteliktedir. Birka rnek: Deliba Mehmet'in tellal yle barr: "Halifenin mttefiki olan ngilizler, Pnarba'na doru geliyorlar! Onlarla birlik olup Kuva-y Milliyecileri yeneceiz!" (evki Yazman, stiklal Sava Nasl Ol-
de
bi
an
_8
du, S.69) Gerede isyan nclerinden Divitli Eref Hoca da der ki: "Byk savata, dier devletlerle birlik olduumuz halde malup olduk. imdi de tek bamza ngilizlere meydan okuyoruz. Bu en byk kfrdr." (Gerede'de isyanclarn eline den Dr. Fuat Umay'dan aktaran R.zkk, Dzce-Bolu syanlar, s.253) Konya halkn kkrtmaya alanlar da halka derler ki: "Kim milliyetilerle birlikte Yunan'a kar giderse, er'an kfirdir." (S.Tansel, Mondros'tan Mudanya'ya, 3.C., s.127) Cami kaplarna yle yaftalar yaptrlr: "[M.Kemal'in] arkasna dmek ve emrine itaat etmek, er'an kfrdr. Kars bo der!" (D.Arkolu, Hatralarm, s.195) syanc eyh Eref yle der: "Ben sahib-i eriatm, Allah tarafndan gnderildim, btn kainatla harp edeceim... Btn ulema, asker ve memurlar dinsiz ve kfirdir!" (TH, 6.C., s.62, 64; 'evresindekilerden bazlarn da, eshab- kiramn adlaryla arr', s.63)456 Bunlar m gr ya da itihat?457 c. Dilipak'n, yanl ve haksz olarak 'dini kayg' diye niteledii duygular da aadaki isyan sahnelerinde greceiz: 1. Anzavur isyanndan birka sahne (zet):.. "Bayrdan, i elbisesi ile bir cesedi srkleyerek, bararak ve koarak getiriyorlar. Anladm. Zavall Kani Beyin naa idi. Dayanamadm, katm. Bu vatan fedaisinin haydutlar elindeki bu halini grmek istemiyordum. Kani Beyin bulunduu evi soyup soana evirmiler. Cesedini, daha lmeden merdivenden atmlar, elbiselerini soyarak, hatta edep yerini aarak srkleye srkleye getirmiler, alaklar. Akama doru bir tellal, '[Akba cephaneliini boaltp Anadolu'ya karan gzpek ekibin bakan] Hamdi Beyin cesedi akama gelecek' diye haber verdi. Of! Bu koca kahramann cesedini, bu alaklarn kirli ayaklar altnda m greceiz? Ertesi gn derste idim. Hademe kapy at, 'Hamdi Beyi getiriyorlar. Ne ban brakmlar, ne vcudunu; para para etmiler zavally.' dedi. Hamdi Beyin mbarek naan, canavarlar, kirli ayaklaryla inemiler, vcudunu para para etmiler. Zavall ehidin vcudunu arabadan snglerle karmlar. Herhalde Balkan harbinin Bulgarlar, bunlardan daha insafl idiler."458 (U.demir, Biga Ayaklanmas ve Anzavur Olaylar, s.10-13; 17-18 ubat 1920) 2. Bolu isyanndan birka sahne (zet):459 "2 Mays 1920 gn, Ankara'ya kar ayaklanan Dzce asileri Bolu'ya yrdler. Bu saldrya Bolu ve Dzce'ye yakn baz kyler de katlmt. 3 Mays sabah her
de
bi
an
_8
taraftan ehire saldrdlar. Binba hsan' ehit ettiler. Birka apulcu kouarak onu soydu, ehidi plak halde sokak ortasnda braktlar. Ellerine geirdikleri askerleri, eski lise binasnn krk camlar ile kestiler ve korkun ikencelerle ldrdler. Bolu'da kalan (Devrekli) Abdlkadir adnda ok gen bir subay da soyarak ve ikence yaparak Bolu sokaklarnda dolatrdlar. Bakla vcudunu delik deik ettiler ve belediye nne attlar. Gen subayn ok yaras vard ama lmemiti. Ertesi gn subayn kprdadn pencereden gren bir doktorun hanm kocasna haber verdi. Doktor, sabahn tenhalndan faydalanarak subay memleket hastanesine kaldrtt. Fakat kudurmu asiler durumu rendiler ve derhal hastaneye gelerek subayn boynuna bir ip geirdiler ve sokaklarda srkleyerek ldrdler, "te eyhlislamn fetvasnn hkm yerine geldi!" diye bardlar." (TH, 6.C., s.103,113; R.zkk, Dzce-Bolu syanlar, s.288 vd.) 3. Konya isyanndan birka sahne (zet): "Deliba Mehmet Aa, azmsanmayacak kuvvetiyle, 3 Ekim 1920 Pazar sabah Konya'ya girdi. Konya'da askeri birlik yoktu; birlikler Afyon'dayd. dareciler, Alaattin Tepesinde hazrlanan savunma hattnn gerisine ekilmilerdi. Mahallelerde tellallar dolatrarak, 'Halifesini, Padiahn, eriatn seven bizimle olsun!' ars ile Konya halkn kendisine katlmaya davet etti. Postaneyi basarak haberlemeyi kesti, hapisaneye boaltt, hkmet konan ele geirdi. imdi sra ibret-i alem iin ldrlecek Kuva-y Milliyecilere gelmiti. Listenin banda Konya Mdafaa-y Hukuk Dernei Bakan, nl Sivasl din bilgini Ali Kemali Efendi vard. Srada, milletvekili Rfat Efendi Hoca, Mft mer Vehbi Hoca, Tahir Efendi Hoca vard... Deliba, Ali Kemali Hocann evine silahl bir gruh yollad. Eve dolanlar, uyarlara ramen saklanmayan Ali Kemali Hocann zerine yryp srkler gibi gtrdler. Ali Kemali Hocay, yolda trl hakaret, darbe, itme kakma ii nde Abdrrahim Hanna getirdiler. Deliba, 'Haydi gelsin de M.Kemal Paa kurtarsn seni, Halife dman! Sarndan, sakalndan utan!' dedi. Ak sakal kan iinde kalm olan Hoca, sknetle ve sadece, 'Yarabbi! Sen bu cahil insanlara insaf hissi ihsan ve onlar affet...' diye cevap verdi. Hocay ikindi zeri Piri Mehmet Paa Camiine yine srkleyerek gtrp kapattlar. Hoca geceyi ibadetle geirdi. Sabah camiden alnarak sorguya ekilmek zere Arslanl Klaya gtrld. Asiler yolda Hocay mtemadiyen dipikliyor, 'Nutuk verirsin ha... Millicilere asker toplarsn ha... Halifeye kar gelirsin ha... Ankara'dakilerin burada ba olursun ha...' diyorlard. Yal Hocann bedeni, bu kadar zulme dayanamad, yolun yarsnda, son bir dipik darbesi ile yere serildi. 'Ben sizleri affettim. nk ne yaptnz bilmeyecek kadar cahilsiniz. Allah da sizi affetsin...' dedi ve son nefesini verdi. Hocann nan da rahat brakmadlar. Utanmadan soydular, bir araba ile getirip hkmet meydanna attlar." (Cemal Kutay, stiklal Savann Maneviyat Ordusu, s.99-102; Deliba'n Yunan ua olduunu, Drdnc Blmde, 'ngilizler-Yunanllar' paragrafnda greceiz.) Bu bilinsiz, zalim, kanl, haince davranlar, dini kayg ve duygulara bal amak, her eyden nce dine saygszlk, gerek dindarlara da hakarettir. Olaylarn iinde yaayan M.Akif Ersoy, 19 Kasm 1920 gn, Kastamonu Nasrullah Camiinde verdii va'azda, gerei aklyor: "Adapazar, Dzce, Yoz-
de
bi
an
_8
gat, Bozkr, Biga, Gnen, Konya isyanlar, hep o melun dmanlarn iidir. Artk kime hizmet ettiimizi, kimin hesabna birbirimizin grtlana sarldmz anlamak zaman, zannediyorum ki gelmitir!" (TC Kronolojisi, s.214) Sonu Halkn, ancak baz kesimlerde ve ok snrl olarak katld bu isyanlar, ord unun bu en zayf dneminde bile hzla bastrlm, btn elebalar, ya arpmalarda yok edilmi ya da yakalanarak hakkettikleri cezalara arptrlmlardr. Deliba Mehmet ise, kendi adamlar tarafndan ldrlecektir. 10/7. dam kararlar "M.Kemal stanbul hkmetince idama mahkm edilmiti. 11 Mays tarihli bu Divan- Harp karar, 24 Maysta Vahdettin tarafndan da tasdik edilecektir. Bylece artk stanbul, Ankara'ya kar ak bir mcadele iine girmekt edir." (A.Dilipak, CG Yol, s.70)460 Vahidettinciler, genellikle idam kararlar konusunda susmay tercih ediyorlar. Dilipak da yalnz M.Kemal'in idama mahkm olduunu belirtiyor. Oysa stanbul, Milli Mcadele'nin neredeyse btn nclerini ve pek ok subay idama mahkm etmitir. Bazlar: Ali Fuat Cebesoy, Dr.Adnan Advar, Fevzi akmak, smet nn, Refet B ele, Nurettin Paa, Bekir Sami Kunduk, Yusuf Kemal Tengirenk, smail Fazl Paa, Kara Vasf, Celalettin Arif, H.Suphi Tanrver, Alfret Rstem, Halide Edip Advar, Cami Bey, Alb.Selahattin Kseolu, Albay Fahrettin Altay, Albay Bekir Sami Gnsav, Y.zzet Met Paa, Yarbay Hseyin Hsn, Yarbay Seyfi Dzgren ve Ankara Mfts M.Rfat Breki461 ile Din leri Bakan Mustafa Fehmi Gereker! 10/8. Boleviklik sulamas ve Milli Mcadele kart dernekler Milliyetiler aleyhinde geni bir propaganda balatlr, mesela milliyetilerin 'bolevik olduklar' yaylr. Birka rnek: ngilizler halka, Ankara Meclisi'ne katlacak milletvekillerinin bolevik olduklar propagandasn yaparak, Meclisin almasn nlemeye alrlar.462 stanbul'un Bolu'ya mutasarrf olarak atad Osman Kadri de yaymlad bir bildiri ile milli direnii, bolevik hareketi olarak ilan eder ve der ki: "Padiahmz bunlar 'asn' diye ilan etmi, eriat fetvasn vermi.. Hkmet kuvvetleri bunlar Hakk'n yardm ile tepeleyecektir."463 Adana'da Fransz destei ile kan gazeteler de ayn temay ilerler: "Milli hareket bolevikliktir!"464 Milliyetilere kar yeni dernekler kurulur ve kurulu olanlar da milliyetilere kar kullanlr: Askeri Nigehban- Vatan Cemiyeti, Kzl Haner Cemiyeti, Mu-
de
bi
an
_8
hafaza-y Mukaddesat Cemiyeti, Teali-yi slam (slam Yceltme) Cemiyeti,465 Krt Teali Cemiyeti,466 ngiliz Muhipler Cemiyeti,467 Tarik-i Salah Cemiyeti, Siyasi Madurlar Cemiyeti, Anadolu Cemiyeti, Muhafaza-y Mukaddesat Cemiyeti, Muhafaza-y Saltanat Cemiyeti, Halas- Vatan Cemiyeti, lay Vatan Cemiyeti, Hayriye-yi slamiye Cemiyeti (Adana), Hilafet Cemiyeti (Mudurnu) vb. ..468 10/9. birliki basndan rnekler birliki basn, bu onursuz tutumu iddetle desteklemi ve halk milliyetilere kar kkrtmtr. Birka rnek [bir ksm zetlenmi ve baz kelimeler sadeletirilmitir]: 14 Temmuz 1919, Alemdar: "slam kilidinin anahtarn, ngiltere'nin gvenilir eline teslim etmekte, slam alemi iin hibir tehlike yoktur." 7 Austos 1919, Sabah: "ngiltere en byk slam devletidir!" 14 Austos 1919, Alemdar: "Dnyann en adil, en namuslu, en hametli devleti olan ngiltere..." (R.Cevat Ulunay) 31 Austos 1919, Alemdar: "stiklal diye baranlar, kt niyetlidir." (R.C.Ulunay) 28 Eyll 1919, Peyam: "Anadolu'nun yeni Celalileri [milliyetiler]..." (Ali Kemal)469 11 Ekim 1919, Renin (Adana): "M.Kemal Paa, Anadolu'da bir hare-ket-i milliye vcuda getirmeye alyor. Bu ne ocuka hayaldir! Btn cihann kuvvetine kar, harpten ezilmi olan zavall Anadolu'nun kuvveti ile kafa tutmasnn ne hkm olabilir?" (Jeschke, K.S.ile ilgili ngiliz Belgeleri, s.142) 29 Ekim 1919, Peyam: "Kurtuluumuza en sn darbe, bu [milli] harekettir." (A.Kemal) 14 Kasm 1919, Peyam: "M.Kemal ve Rauf Bey ikbal hrs iindedirler. Siyasetten habersizdirler. Milli kuvvetler, ate olsalar, cirimleri kadar yer yakarlar." (A.Kemal) 19 Kasm 1919, Alemdar: "arkl, mavzerli bir heyetin kuru sk tehd idi ile i yrr m?" (R.C.Ulunay) 8 Ocak 1920, Peyam- Sabah: "Anadolu'da ne yaptn bilmeyen M.Kemal ve arkadalarnn hareketine ncelikle son verilmesi gerekir..." (A.Kemal) 9 Ocak 1920, Alemdar: "Bizim iin tutulacak yegne kurtulu yolu, mtarekeden sonra hemen ngiltere devleti ile beraber yrmek iin siyasi teebbste bulunmakt." (R.H.Karay) ubat 1920, Alemdar: "Bir patrd, bir grlt... Beyannameler, telgraflar... Sanki bir eyler oluyor, bir eyler olacak. Ayol, urackta her iimiz, her kuvvetimiz meydanda. Drt tarafmz ak. Halkn gz nnde, bir kafese gi rmi, oturuyoruz. Dnya vaziyeti biliyor. Hlyann, blfn sras m? stedikleri kadar kafama vursunlar: Hangi tekilat, hangi kuvvet, hangi kahraman? Hlyann bu derecesine, uydurmasyonun bu ekline ben de dayanamayacam. Bari K avuklu gibi ben de soraym: 'Kuzum Mustafa, sen deli misin?'" (R.H.Karay)
de
bi
an
_8
3 ubat 1920, Peyam- Sabah: "Fenaln kayna Kuva-y Milliye..." (A.Kemal) 10 ubat 1920, Alemdar: "Bu Meclis (son Osmanl Meclisi) milli iradeyi temsil edemez, tasfiyeye muhtatr." (R.C.Ulunay) 2 Mart 1920, Peyam- Sabah: "Kuva-y Milliye ancak etecilik yapar, vurur, krar, geirir." (A. Kemal) 5 Mart 1920, Alemdar: "Bilmiyorlar ki ngiltere tehdite gelmez ve biz bunu yapmakla kendimizi bsbtn mahvederiz." (Hafz smail) 7 Mart 1920, Peyam- Sabah: "Dost bir devletin (ngiltere'nin) aleyhinde bulunan M.Kemal cezalandrlmal..." (A.Kemal) 15 Mart 1920, Alemdar: "Birtakm sorumsuz ve durumu kavrayamam askerlerin, Milli Harekt ad altnda takndklar tutumlar, btn karlarmz mahv ve berbat etmektedir." (Asaf Muammer) 16 Mart 1920, Alemdar: "Hkmet, Kuva-y Milliye ad altna snan bu haydutlarn kafasna bir yumruk indiremiyor." (R.C.Ulunay; bugn stanbu l'un igal edildii gndr!) 17 Mart 1920, Alemdar: "Byle Meclis, byle tekilat, byle idarenin sonular byle olur!" (R.C.Ulunay) 22 Mart 1920, Alemdar: "Kuva-y Milliyecilerin kafalarna vurmak lazmdr!" (R.C.Ulunay) 23 Mart 1920, Alemdar: "Tek arenin galiplerle uyumak ve anlamak olaca bu kafaszlarca ne zaman anlalacak?" (R.C.Ulunay) 23 Mart 1920, Alemdar: "Yunanllar, bugnk galiplerimizin bir mttefikidir. Onlara kar yaplacak bir hareket, byk devletlerin krgnlna sebep olabilir." (mza: Ayn, elif, kaf) 4 Nisan 1920, Alemdar: "Milli tekilat yok etmek, millet iin var olma meselesidir. Dahildeki Mslmanlar bilmelidirler ki o alaklara kar kanlar, dine, Halifeye, millete, unutulmaz hizmetlerde bulunmu olacaklardr." (R.C.Ulunay) 6 Nisan 1920, Alemdar: "D.Ferit Paa hazretleri, her eyden nce ekiyaya (milliyetilere) haddini bildirecek[tir]." (R.C.Ulunay) 7 Nisan 1920, Alemdar: "Ahmet Anzavur Beyin, imdiye kadar gste rmi olduu gayret ve kahramanlk, ilerde grlecek kymetli hizmetlerine de bir delildir. Ahmet Anzavur Beyin bugn de bir resmini yaymlamak suretiyle sayfalarmz sslyoruz." 9 Nisan 1920, Peyam- Sabah: "Ciddi bir hkmet, Kuva-y Milliye denen o serserilerin hakkndan gelir!" (A.Kemal) 13 Nisan 1920, Alemdar: "Mebusan Meclisi, layk olduu akbete urad. Nihayet gittiler, uurlar olsun!" (R.C.Ulunay; Vahidettin'in Meclisi fesh etmesi zerine.) 23 Nisan 1920, Peyam- Sabah: "Dmanlar, tekilat- milliyeden bin kere daha iyidir!" (A.Kemal) 29 Nisan 1920, Alemdar: "Anadolu Kemalistlerden temizlenecektir!" 1 Mays 1920, Peyam- Sabah: "Milli hareket boa gitmeye mahkmdur." (Sait Molla'nn demeci)
de
bi
an
_8
28 Mays 1920, Peyam- Sabah: "Byk Millet Meclisi, kk heriflerin eseridir." (A.Kemal) 11 Temmuz 1920, Alemdar: "M.Kemal tarihe phesiz nam brakacak fakat siyasi deliler arasnda... Anadolu direnii bir blftr. Avrupa medeniyeti, Anadolu'yu bu zararl haarattan temizleyecektir." (Filozof R.Tevfik) 5 Austos 1920, Peyam- Sabah: "Anadolu'nun henz istilaya uramayan yerlerini, M.Kemallerden, Ali Fuatlardan, o ipsiz sapsz, aklsz fikirsiz zorbalardan, canilerden temizlemelidir. Kan, can, mal, ne pahasna olursa olsun, temizlenmelidir!" (A.Kemal) 7 Austos 1920, Peyam- Sabah: "(Ankara yneticilerinin] Yunanllara hl meydan okumalarna, lgnlktan baka bir sfat verilemez. Yunanllarla, aramzda aklca da, ilimce de, kuvvet bakmndan ve her adan bu derece fark varken, onlarla muharebelere giriilemez." (A.Kemal) 13 Austos 1920, Te'min (Edirne): "Dn leden sonra saat bete, [Yunanl] Genel Vali Beyefendi hazretleri, Yunanl generaller, askeri ve mlki ileri gelenler ve Metropolit Efendi hazretleri, Selimiye Camiini ereflendirmiler ve Mft Hilmi Efendi ve yanndakiler tarafndan karlanmlardr. Hrriyet ve adaletin saygdeer temsilcisi olan Bavekil Venizelos hazretlerinin sal iin Mft Efendi tarafndan gzel bir dua okumu ve hazr bulunanlar kran duyg ularn belirterek duaya katlmlardr." (Bu gazetenin sahibi olan Yunan ibirlikisi M.Neyir hakknda Birinci Blmde bilgi verilmiti) 4 Eyll 1920, rat (Balkesir): "M.Kemal, son devrin Kabak Mustafa'sdr..." (mer Fevzi)470 8 Eyll 1920, Alemdar: "...Yunanistan, ksa zamanda M.Kemal kuvveti denilen apulcular tamamen tenkil edecektir (tepeleyecektir)." (R.C.Ulunay) 17 Ekim 1920, Peyam- Sabah: "Demek ilemediimiz bir hata kalmt. Ermenistan'a taarruz ile onu da tamamladk." (A.Kemal; 11 Kasmda da yle yazacaktr: "Ankara yaran, nihayet meramlarna erdiler. Boleviklerle elele ver erek Ermenistan'a yrdler, Kars' igal ettiler." Yaz, 'Kars'n Sktu' baln tamaktadr (Kars'n dman eline gemesi!). Ali Kemal, bu yazdan sonra 'Artin Kemal' diye anlacaktr.) 18 Ekim 1920, Ferda (Adana): "Kahraman Deliban baars zerine Dzmece Mustafa'nn (M.Kemal'in) kamaya hazrland sylenmektedir."471 27 Ekim 1920, Peyam- Sabah: "Hkmet, [Ankara'dan] bar artlarnn (Sevres) aynen kabul edilmesini, Anadolu'daki idareye son verilmesini istemelidir." (A.Kemal) 5 Kasm 1920, Ferda: "Ayaklanmak iin sebep yoktur. Franszlar bizim iyiliimizi istiyorlar!" (Adana Vali V. Abdurrahman Beyin demeci) 20 Aralk 1920, Ferda: "Kuva-y Milliye ad altnda meydana atlm soyguncularda bir varlk hissedenlere diyorum ki: Millici ve eteci, soyguncu ve yamac demektir!" (ahap Azmi) 12 Ocak 1921, Peyam- Sabah: "Ankara Trkiye'yi felakete srklyor." (A.Kemal) 6 ubat 1921, Peyam- Sabah: "Avrupa ile baa kmay, asrlardan beri Asya'nn hangi kavmi baard ki, biz baarabilelim?" (A.Kemal)
de
bi
an
_8
7 ubat 1921, Alemdar: "stanbul, M.Kemal ile uzlaamaz!" (R.G.Ulunay) 8 ubat 1921, Alemdar: "Ne olurdu Yarabbi, Ankara Meclisindekiler, b iraz da memleketi dnseler." (R.C.Ulunay) 13 ubat 1921, Peyam- Sabah: "Bu idrakte, bu irfanda, bu kratta adamlar (Ankara yneticileri), bir hkmeti deil, ufak bir aireti bile idare edemezler." (A.Kemal) 4 Nisan 1921, Alemdar: "Ordu, Trk namusunu yine kurtard! Kemal o rdular, Avrupa'nn en asri usulne gre harp ediyorlar" (R.C.Ulunay, 2.inn zaferi zerine; oysa 8 Eyllde bu orduyu, 'apulcular' diye aalyordu!) 5 Nisan 1921, Peyam- Sabah: "Yunan ordusu bozgun halinde geri ekiliyor!" (A.Kemal) 3 Mays 1921, Peyam- Sabah: "Ankara, ordu tekilinde (kurmada) byk baar kazanmtr." (A.Kemal) 20 Mays 1921, Peyam- Sabah: "Bekir Sami arlara yenildi ve ekildi. O, hakkmzn topla tfekle alnaca gibi ham bir hayale kaplmamtr." (A.Kemal; Bekir Sami Beyin, ngiliz, Fransz ve italyanlarla imzalad, Milli And'a aykr anlamalar yznden istifa ettirilmesi zerine. Mahut yazarlarn tutumu yine deiiyor!) 13 Haziran 1921, Peyam- Sabah: "Ankara, devlet gemisini apa oturtmaya alyor." (A.Kemal) 16 Haziran 1921, Alemdar: "Ankara'nn istiklal-i tamclar (tam bamszlklar) kimi aldatyorlar... stiklal- tammn mmkn olmadn bu beylerin, paalarn bilmeleri lazm." (Hakk Halit [Refik Halit'in kardei]) 16 Haziran 1921, Peyam- Sabah: "Yunanistan' yensek bile Mttefiklere kl ekemeyiz. Ankara'dakiler bar istemiyor. Bu millete yazktr." (A.Kemal) 19 Haziran 1921, Peyam- Sabah: "Biz, Ankara'nn Tekilat- Esasiye'sinden Moskova ile ittifakna kadar, dahili ve harici hibir siyasetini tasvip edenlerden deiliz..." (A.Kemal) 26 Temmuz 1921, Peyam- Sabah: "stanbul, milli birlik bozulmasn diye Ankara'y artk rnek olarak alamaz. Baka bir bar ve uzlamac siyaset ile bu memleketi, u ukurdan kurtarmak mecburiyetindedir." (A.Kemal) 26 Temmuz 1921, Peyam- Sabah: "Bu macera (Milli Mcadele) artk devam edemez. Bu milletin kurtuluunu dnenler, faaliyete, icraata gemelidir." (A.Kemal) 2 Austos 1921, Peyam- Sabah: "Boleviklik ukuruna yuvarlanan Ankara'nn arkasndan ayrlmalyz. Byk devletlerle, zellikle ngiltere ile uzlamalyz." (A.Kemal) 19 Austos 1921, Peyam- Sabah: "M.Kemal, bu tredi, zaman mnasip buldu, hkmeti ele ald, gaddar bir idare kurdu... lk hamlede muvaffak oldu gibi grnd... Bu hayal ile kainata meydan okuduk. imdi Yunanllar Ankara kaplarna dayandlar... M.Kemal'e barnacak yer kalmayacak. O hibir yerde diki tutturamaz." (A.Kemal, Sakarya Sava dolaysyla. Sakarya zaferinden sonra, bir sre sessizlie gmlr, sonra yine bilinen trklerine balar.) 1 Ocak 1922, Peyam- Sabah: "Mukadderatmz Ankara'ya brakmama-
de
bi
an
_8
11. ehzade mer Faruk Efendi konusu K.Msrolu'nun bu konudaki iddiasn aktaryorum: " bu ekle girince [yani M.Kemal'in, H.Ertrk ve Albay Budiyenni ile yapt konumalar renince (!)] Sultan Vahidettin, milli hareketin bana hanedandan birinin gemesini arzu etmi ve bu maksatla ehzade mer Faruk Efendiyi Anadolu'ya gndermitir. Veyahut da mer Faruk Efendinin kendiliinden Anadolu'ya gitmi olduu kabul edilse bile (Bu keskin dnn sebebi u: nk .Faruk'u Vahidettin'in yollamadn Msrolu da biliyor!) Sultan Vahidettin'in, en azndan bu harekete muvafakat etmi (izin vermi) kabul edilmesi gerekir. (Ama .Faruk anlarnda, tam tersine sylyor!) nk M.Kemal Paa tarafndan geri evrilerek stanbul'a gnderilen mer Faruk Efendiyi huzuruna aran Sultan Vahidettin'in ona cevab u olmutur: 'Seni kabul etmeyeceini biliyordum olum. Fakat M.Kemal Paann saltanat ve hilafete kar kt emeller besledii bir kere daha belli oldu... ' demekle ye-
de
lyz." (A.Kemal) 4 Mays 1922, Peyam- Sabah: "Bu goygoycular da uursuz selefleri gibi (ttihatlar) memleketi tam bir kntye, bozguna srklyorlar." (A.Kemal) 29 Haziran 1922, Peyam- Sabah: "[Ankara ynetimine] Beyler, aalar! Yanlyorsunuz, bin kere, yz bin kere yanlyorsunuz ve yanl yoldan gidiyorsunuz. Sizler, bir serab hakikat sanyorsunuz." (A.Kemal) 26 Austos 1922, Peyam- Sabah: "...Mesela Edirne ve zmir kurtulur-sa, Trk olmak itibariyle seviniriz, sevincimizden ldrrz. Fakat aklca, irfanca bu derece yanldmz iin yalnz kalemimizi krmak deil, insanlmzdan bile istifa ederiz. Fakat esef ederim ki imdiye kadar olduu gibi imdiden sonra da olaylar gsterecektir ki biz yanlm olmayacaz!" (A.Kemal) 31 Austos 1922, Peyam- Sabah: "Her fert itihatnda serbesttir... yle olduu iin [Ankara'nn] itihatna muhalif kanaatta bulunanlara, hrmet edilm esini isteriz. Biz her ne sebebe dayanrsa dayansn, silaha sarlmann bu memleket iin bir selamet ve kurtulu yolu olduuna inanmamtk... Hi hata etmediimiz iddiasnda deiliz. Biz de itihatmzda yanlabiliriz." (A.Kemal, Byk Taarruz'un gelimesi zerine.) 2 Eyll 1922, Peyam- Sabah: "Bu anl mcadeleler, bir milletin ebedi baarlarna bir sayfa daha ilave eder, lakin siyaseten hibir fayda temin etmez... Bu mcadelelerimizden, hibir zaman bir fayda greceimizden emin deiliz." (A.Kemal) 9 Eyll 1922, Peyam- Sabah: "Trk'n bayram!" (A.Kemal) 10 Eyll 1922, Peyam- Sabah: "Kabul ediyoruz ki Anadolu'nun son zaferi, bizlerin kanaatinin yanlln ortaya koymu bulunuyor... Muhaliflere den vazife, hatalarn itiraf ederek arz- teslimiyet etmek[tir]."472 (A.Kemal)473 11 Eyll 1922 gn, Peyam- Sabah gazetesinde, Mihran Efendinin bir aklamas yaymlanr, Ali Kemal gazeteden uzaklatrlmtr. (V.M. Gayyasnda, s.433)474
bi
an
_8
Bu yutturmacalar deerlendirmeden nce, Vahidettin'in Kurtulu Sava'nn bana gemek zere Anadolu'ya gnderdii iddia edilen mer Faruk Efendiyi tanyalm. Son Halife Abdlmecit Efendinin oludur. 1898 doumlu. Avusturya'nn Trezyanum Askeri Kolejini bitirmi. 1919 Hazirannda, Trkiye drt bir yanndan igal altna alnrken, svire'nin Territet kasabasnda yaz tatili yapmaktadr.480 Almanca ve Franszca biliyor.481 Ama Trke tahsili ve edebiyat zayf.482 Anadolu'ya getii srada 23 yanda.483 Vahidettin'in kz Sabiha Sultanla bir yldan beri evli; 4 ubatta bir ocuklar olmu.484 Piyade yzbas.485 Kurmay Albay Asm Gndz'den zel ders alyor.486 Gs hibir hizmet karl olmayan nianlarla dolu, yakkl, ateli, toy bir ehzade. te Msrolu'nun, Vahidettin'in, Milli Mcadele'nin bana gemesi iin Anadolu'ya yolladn iddia ettii ehzade bu. mer Faruk Efendi, nasl geecekti acaba Milli Mcadele'nin bana? Hangi sfatla? Meclis Bakan m olacakt? Ya dolaysyla milletvekili seilmesine bile imkn yok ki Meclis Bakan olabilsin. Yoksa askeri kolej bilgisi ve sfr sava deneyimi ile Bakomutan olup sava m ynetecekti? M.Kemal, Fevzi akmak, K.Karabekir, A.F.Cebesoy, R.Bele, .nn, Nurettin Paa, Y. evki Suba gibi komutanlar, bu 23 yandaki operet askerinin emrine girecekler ve mer Faruk Efendi de onlara emir mi verecekti? ylesine lsz, yakksz, gln bir iddia ki insan, kahkaha ile glmeli mi, yoksa bu iddialar ciddiye alanlar dnp hznlenmeli mi, kestiremiyor. teki bilgilere gelince, yalnz M.Kemal'in telgrafnn tarihi doru, gerisi ba-
de
bi
an
tinmitir.475 zni veya muvafakati dnda gitmi olsayd, ona ceza vermesi icap etmez miydi? Byle buhranl bir zamanda, Padiahn damad ve hanedana mensup olan bir ehzadenin476 Anadolu'ya gitmesi, elbette birok yorum ve olaylara yol aabilirdi. Dnp tanmadan yaplacak bir i deildi. ehzade M.evket Efendi tarafndan (Tercman gazetesi yazar Murat Sertolu'na) verilen ikinci belge de (birincisi sahte hatt- hmayundu; ikincisi M.Kemal'in .Faruk'a yollad telgraftr) bu hususu aydnlatmaktadr.477 Sultan Vahidettin'in milli hareketin bana gemesi maksadyla Anadolu'ya gnderdii ehzade mer Faruk Efendi, nebolu'dan geri dnmt.478 Bunun sebebi de M.Kemal Paadan ald siyasi telgraft.479 Bu telgrafn tarihine dikkat edilirse, 27 Nisan 1921 (1337) olduu grlr. Yani henz hibir zafer kazanlm deildir; Meclis alal da henz drt gn olmutur. Bu telgraf M.Kemal hakkndaki pheleri kuvvetlendirmi ve Sultan Vahidettin'i asla tatmin etmemiti. Hatta TBMM'nde kinci Grup ad ile anlarak muhafazakrlklaryla tannm bulunan muhalif mebuslarn srar ve sktrmas zerine Meclis adna, M.Kemal imzas ile btn millete hitaben bir beyanname datlmt. (59. dipnotta bu bildirinin metnini de veriyor! yleyse, bild irinin yaymland tarihi de biliyor!) Dier birok tarihi belgelerde olduu gibi bunda da hilafet ve saltanata ballk aka belirtiliyor..." (S.Mcahitler, s.59-63; 61.sayfada, telgrafn kliesi var.)
_8
tan baa atmasyon: 1. ehzade mer Faruk Efendi, 1951 Ekim aynda, skenderiye'de, Resimli Tarih Mecmuas'nn yazar Mehmet Ataker'e, "stanbul'dan kaynpederi Vahidettin'den habersiz ayrlp nebolu'ya geldiini" aklam ve aklamasn da yle tamamlamtr: "nebolu'da eraftan birinin evinde, le yemeini yedik. Ben baheye inmitim. Bir kanun neferi (inzibat) geldi, selam vererek bir telgraf uzatt. Bu telgraf bizzat TBMM Reisi M.Kemal Paadan geliyordu. Bunun zerine derhal ikinci bir telgraf ekerek, ancak vazife-yi vataniye ve askeriye iin geldiimi, siyasi bir dncem olmadn, arzu ettikleri takdirde beni dosdoru cepheye sevk etmel erini ve bunu da muvafk (uygun) grmedikleri takdirde, beni diledikleri yerde enterne etmelerini (gz altnda tutmalarn) fakat stanbul'a dnemeyeceimi bildirerek, bunu da muvafk grmedikleri takdirde doru Avrupa'ya gnderilmeme msaade edilmesini rica ettimse de cevap verilmedi. Derin bir skt-u hayale uramtm. O zaman 23 yanda idim. Tecrbesizdim, teessrm pek derin oldu. stanbul'a dndm zaman ngilizler tarafndan yakalanacak, Kroker Oteline hapsedilecek veya Malta'ya srlecek, belki de ldrlecektim. Sarayn bana kar taknaca tavr, Vahidettin'in intikam almaya kalkmas... Birer birer gzmn nne geliyordu. stanbul'a yaklatka korku ve heyecandan titriyordum. Vapur Sirkeci'de rhtma yanat. Eyalarm bir hamala verdim. Doruca eim Sabiha Sultann evine gittim. Hamdolsun, korkularm bouna kt." (Resimli Tarih Mecmuas, say 30/ 1952, s.1557)487 Hani Vahidettin yollamt? Olayn kahraman tam tersini sylyor! Vahidettin'in intikam alacan dnerek tir tir titriyor zavall. Sakn o da ngiliz ajan, ya da Kemalist, ya da gizli bir resmi tarihi olmasn? mer Faruk'un bu aklamasn H.H.Ceylan da bilmektedir. nk ilk blmn, kaynak gstermeden aktaryor ama yukarda okuduunuz son blm saklyor. (Byk Oyun, 1.C., s.114,115) Kitabna neden 'Byk Oyun' adn koyduu anlalyor. Mustafa Mftolu, bu aklamann ba ksmn alm ama sonunu o da vermiyor. (Yalan Syleyen Tarih Utansn, 4.C., s.278) Oysa onun kitabnn ad da pek iddial: Yalan Syleyen Tarih Utansn! Hani amalar, gerei ortaya karmakt? Tarih gibi ciddi bir bilim daln bile mizaha dntryorlar. 2. Msrolu'na gre, mer Faruk'un nebolu'ya geldii srada, 'henz hibir zafer kazanlmamm.' 488 tiraf edeyim ki bilgisizliin bu derecesine ne dendiini bilmiyorum. O tarihe kadar, TBMM alm, Dou Cephesi birlikleri, 28 Eyll 1920'de Sarkam', 30 Ekim 1920'de Kars', 12 Kasm 1920'de Idr' kurtarm; 23 ubat 1920'de Ardahan ve Artvin geri alnm, Gmr Andlamas imzalanm, isyanlar bastrlm, Anzavur serserisi ile Kuva-y nzibatiye tepelenmi, batda da dzenli ordu kurulmu, 10/11 Ocak 1921'de 1.nn Sava, 1 Nisan 1921 gn 2.nn Sava-
de
bi
an
_8
kazanlm, Sovyetler Birlii ve Afganistan ile dostluk andlamalar yaplm, Mttefikler Ankara'y da Londra Konferans'na armak zorunda kalmlardr. Onca ksteklemeye, yoksullua ve gle ramen bir yl iinde daha ne olsun? 3. Msrolu ayrca, "Meclis alal drt gn olmutur" diye yazyor. Meclis'in 23 Nisan 1921'de deil, 23 Nisan 1920'de aldn ilk okul ocuklar bile bilir. .Faruk nebolu'ya geldii gn, Meclis alal drt gn deil, bir yl drt gn olmutur! (369 gn!) Ya sahiden bilmiyor, ya da bildii halde okuyucularn aldatmak iin doruyu yazmyor. Sizce hangisi daha ayp? 4. Msrolu diyor ki: "Bu telgraf M.Kemal hakkndaki ph eleri kuvvetlendirmi ve Sultan Vahidettin'i asla tatmin etmemiti. Hatta TBMM'nde kinci Grup ad ile anlarak muhafazakarlklaryla (tutuculuklaryla) temayz etmi (tannm) bulunan muhalif mebuslarn srar ve sktrmas zerine Meclis adna, M.Kemal imzas ile btn millete hitaben bir beyanname (bildiri) datlmt. Dier birok tarihi vesikalarda olduu gibi bunda da hilafet ve saltanata ballk aka belirtiliyordu.]" Bu da yeni bir Zati Sungurluk! nk sz konusu TBMM beyannamesinin, mer Faruk'un nebolu'ya gelii ile hibir ilgisi yok; onun geliinden tam bir yl nce ve Meclisin alndan iki gn sonra, 25 Nisan 1920'de yaymlanmtr. (1.Dnem Zabt Ceridesi, 1.C., s. 50) 489 Msrolu, beyannamenin metnini ve tarihini biliyor ve yayn tarihini, bile bile bir yl sonraya kaydryor. Bu davrana ne ad verilir? stelik 25 Nisan 1920'de, ne 'kinci Grup' vardr, ne de bu bildirinin yay mlanmas iin birilerinin bask yapmasn gerektirecek bir durum. Hazret-i Muhammet diyor ki: "Aldatan, bizden deildir!" 11/1. Veliaht Abdlmecit Efendi konusu Baz yazarlar, mer Faruk'un yan-ban dnerek, Milli Mcadele'nin bana geemeyeceini dikkate alp ii daha ciddiletirmek gereini duyuyor ve Veliaht Abdlmecit Efendinin de Anadolu'ya gemek istediini, hatta getiini fakat M.Kemal'in buna da engel olduunu yazyorlar. N.F.Ksakrek: "Anadolu'ya gemek isteyen Veliaht Abdlmecit Efendinin karsna kardklar engel... milli hareket gelimeye balar balamaz, saraya ne gzle bakldnn amaz delilidir." (Vahidddin, s. 146) V.Vakkasolu: "Anadolu'ya geip Milli Mcadele'ye katlmak isteyen ehzadelere490 bile Ankara hkmetince msaade olunmam, Abdlmecit ve mer Faruk Efendiler, geriye dndrlmt." (Bu Vatan Terk Edenler, s.50)491
de
bi
an
_8
1. Oysa Abdlmecit Efendinin olu mer Faruk Efendi bile, M.Kemal'in babasn davet ettiini fakat babasnn daveti reddettiini doruluyor, buyrun: "Bir akam Niantanda evimde oturuyorduk.492 Vakit gece yarsna geliyordu. Kap vuruldu, 'sizi bir asker grmek istiyor' dediler. Aaya indim. Kendi yaverim topu binbas Faik Bey, gayet mhim bir mevzuu grmek zere Anadolu'dan gelen bir zatla birlikte bu gece ne olursa olsun bizi grmek istedi ini yaz ile bildirmiti. Gece saat te, arka kapdan gelmeleri iin haber gnderdim. Tam vaktinde geldiler. Onlar gizlice ieri aldk. Anadolu'dan gelen zat, babamn eski yaveri Ymn (General resin) Beydi.493 'Ben M.Kemal'den geliyorum,' dedi ve bir zarf uzatt. Babam (Veliaht Abdlmecit) zarf at. inden kan bir mektupta unlar yazlyd: 'stiklal iin mcadele eyleyen milletimizin bana gemek zere Anadolu'ya gemeniz mtemennadr (diliyoruz) efendim. TBMM .Reisi M.Kemal' kinci mektup Hamdullah Suphi Beyden, ncs ise (Roma Sefiri) Cami Beydendi. Hepsi de ayn mealde (anlamda) idiler. Babam bunlar okuyunca ard. Ymn Bey, 'Bugn gidiyoruz derseniz her ey hazr, sizi Anadolu'ya geirmek iin btn tertibat alnmtr' dedi.494 Memleket igal altndayd, nasl gidebilirdi, anlayamyordum. Yaver ilave etti: 'Siz gidiyorum deyiniz, o kadar.' Babam hl dnyordu. Ona, 'Hi tereddt etmeyiniz...' dedim, 'Muvaffak olduunuz takdirde, memleketinizi, ailenizi ve saltanatnz kurtarm olursunuz. Vahdettin tahtnda oturuyor, hibir ey deimez. Gitseniz iyi olur.' Yaver de ayn fikirdeydi. [Babam] nihayet Ymn Beye, 'M.Kemal her eyi yapacamdan phe etmesin. Oraya gelirdim. Lakin benim de hilafetim ilan edilecek, ben ikilik yapamam, bunu benden beklemesin!' dedi.495 'O halde, ben giderim!' dedim. Fakat kzm Nesliah o sralarda domak zereydi. Ailemi doum esnasnda yalnz brakamayacam anladm. Bu yzden ay kaybettim. O esnada vaziyetler deimi, bize artk ihtiya kalmamt. Fakat ben bunu tabiidir ki bilemezdim ama kararm vermitim..." (Resimli Tarih Mecmuas, say 29 /Mays 1952, s. 1499 dv.) Olu, babas Abdlmecit'in, M.Kemal tarafndan "stiklal mcadelesi yapan milletin bana gemek zere" davet edildiini ama babasnn kabul etmediini ite byle anlatyor.496 N.F.Ksakrek'in yanln dzeltmesine artk imkn yok. Ama teki yazclar ne yapacaklar? mer Faruk'u da, 'Kemalist, dalkavuk, devrimbaz kalemor, para karl gerekleri rten resmi tarihi' diye tahkir mi edecekler, yoksa tarihten ve tarihilerden zr dileyerek, gerekleri kabullenip yanllarn m dzeltecekler? Greceiz! H.H.Ceylan da yle yazyor: "Yetmi yldr Trkiye'de tarih adna retilenler ise, aynen Sultan Vahidettin olaynda olduu gibi, Veliaht Abdlmecit olaynda da olmu ve Veliah-tn Anadolu'ya bizzat M.Kemal tarafndan arldn ve Abdlmecit Efendinin de bu davetten kaarak Milli Mcadele'ye katlmadn hep bir masal gibi
de
bi
an
_8
anlatagelmilerdir. Abdlmecit Efendinin eski yaveri Ymn Gresin (dorusu: resin497) Paann hatralarnda bu konuyla ilgili anlatlan uzun bir hatrattan bile, Abdlmecit Efendinin ve olu ehzade mer Faruk Efendinin Milli Mcadele'ye kendi arzular ile katlmak istediklerini ve fakat asl M.Kemal'in bu teebbsleri zenle engellediini grrz." (Byk Oyun, 1.C., s.57; bu iddialarna dayanak olarak, Ymni resin ve H. Ertrk'n anlarn gstermi.) 1. M.Kemal'in Abdlmecit'i davet ettiini, fakat Abdlmecit'in bu daveti k abul etmediini, olayn tan olundan dinledik.498 2. Ymn resin'in anlarnda da, H.Ertrk'n anlarnda da, Abdlmecit'in Milli Mcadele'ye katlmasn M.Kemal'in 'zenle engelledii' yolunda hibir ifade yok. kisinde de tersi anlatlyor! 3. Yani asl masal, H.H.Ceylan'n syledikleridir. 4. mer Faruk'un geri evrildii ise, dorudur. Ama kendi de i iten getikten sonra Anadolu'ya geldiini itiraf ediyor. Zaten bir gece ambarda yolculuk yapt iin yryemeyecek kadar hastalanan bu nazik delikanldan, cephede de yararlanlamayaca aktr. (A.Gndz, Hatralarm, s.42) 5. Abdlmecit'in gelmeyi reddetmesine ok kzan Dr.Rza Nur yle yazar: "Hanedann tereddi etmi (yoz/dejenere) bir aile olduunu bilirdim. Fakat Mecit'e itimat ve hrmetim vard. Bu hareketi beni kendisinden irendirdi. Demek bu ailede bir fert bile kalmam. Bunlar yalnz keyif ve rahat dnyorlar. te bu vakadr ki o gn beni Osmanl hanedann bu milletin bandan atmak lzumuna kani etmiti. Saraydan baka yerlerde yaayamyorlard. Kadnlam eylerdi. Gelip de millet iin alr m? Grld ki artk bu aileden hayr yok. Bu ailenin mahvna birinci sebep Vahidettin, ikinci sebep Mecit'tir." (Hayat ve Hatratm, s.674 vd.) 12. Sevres Andlamas 499
K.Msrolu: "Sultan Vahidettin, Sevres Andlamasn onaylamaktan kanm... onayl amamak iin direnmitir." (S.Mcahitler, s.42) Osmanl anayasasnn 7.maddesine gre, andlamalar onaylama yetkisi, Ayan ve Mebusan Meclislerinindir.500 Bu bakmdan, Vahidettin onaylasa bile bu ilem, hukuki bir deer tamayacak, andlama yine proje olarak kalacakt. (Prof.Dr.Ylmaz Altu, Sevres, BTTD, say 32/ 1970) Balangta Mttefikler, D.Ferit'in de verdii cesaretle, andlamann Vahidettin tarafndan onaylanmas iin srar etmilerse de Vahidettin, andlamay onaylamay savsaklamtr. Msrolu bunun sebebinin, "Milli Mcadele iin zaman kazanmak" olduunu ileri sryor. (Lozan, 1.C., s.111) Oysa Vahidettin, tam tersine, andlamay, Ankara'nn iine yarar diye "hemen onaylamak istemediini" sylemitir: "Sultan, andlamanm hemen onaylanmasnn, Anadolu'daki milliyeti atei krkleyeceini syledi..." (Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a 'ok gizli' i aretli yaz, 14 Ekim 1920, B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.C/361)
de
bi
an
_8
Vahidettin'in daha sonraki davran ve aklamalarnn da, K.Msrolu'nu d efalarca yalanladn belgeleriyle greceiz. Bu arada artlar deiir: D.Ferit istifa eder; Yunanistan'da da seimi kaybeden Venizelos iktidardan der, zellikle Fransa'nn kar olduu Konstantin tahtna dner; Ankara'nn kabul etmeyecei bir andlamann onaylanmasnn bir anlam olmayaca da iyice anlalmtr. ngiliz ve Franszlar, andlamann onaylanmas iin srar etmeyi durdururlar.501 (Jeschke, ng.Belgeleri, s.204-206; S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.109; B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.XCVII vd.) stanbul hkmetine bask yapmak yerine,502 Sevres'e btnyle kar koyan Ankara'nn silahla zorlanmas yolunu seecek ve bu amala Yunan Ordusunu kullanacaklardr. (General Stratigos, Yunanistan Kk Asya'da, 1.C., s.117; P.C.Helmreich, Sevr Entrikalar, s.238 vd.; D.Walder, anakkale Olay, s.107; M.L Smith, Anadolu zerindeki Gz, s.132) "Sultan Vahidettin, ttihat hkmet erkannn bask ve srarna ramen, onaylamamakta srar etmitir. Reit (Rey) Bey, anlarnda, yetkili bir tank olarak Sultan Vahidettin'in Sevres Andlamasn imza etmemek iin hkmete ramen direndiini belirtmitir." (K.Msrolu, S.Mcahitler, s.44) Msrolu, ttihat Nazrlarn (!) bask yapt iddiasn, Dahiliye Nazr A.Reit Rey'in anlarna dayandryor. Oysa A.Reit Rey anlarnda, Nazrlarn deil, Damat Ferit'in bask yaptn aklamaktadr; diyor ki: "Zat- ahanenin bu andlamay, Sadrazamn (D.Ferit'in) basksna ramen onaylamaktan kesinlikle kand, kukusuzdur." (Grdklerim, ittiklerim, s.299503) "Sevres'in imzalanmas, M.Kemal Paa ile yaplan muhabere (haberleme) ve salanan mutabakat (uyuma) zerine gereklemitir." (K.Msrolu, Lozan, 1.C., s.110) stanbul ynetimi, Sevres Andlamasn, meerse M.Kemal ile uyuarak i mzalam! Msrolu, bu iddiasn kantlamak amacyla, baknz ne ho masallar anlatyor: "Milli Mcadele iin zaman kazanmak bakmndan zaruri olan bu hareketin,504 M.Kemal Paann muvafakatiyle (uygun grmesiyle) gerekletii, Sevres'i imza eden heyetten Filozof Rza Tevfik tarafndan, yurda dnn mteakip aka ifade edilmi bulunduu gibi, miraslarnn ifade ettiklerine gre, halen ellerinde bulunan 'Edebi ve Siyasi Hatralarm' adl baslmam eserde de geni olarak anlatlmakta ve bu hususta M.Kemal Paa ile aralarnda geen yazmalar ispatlayan birka mektup da ad geen eserde yer alm bulunmaktadr." (Lozan, 1.C.,s.111 vd.) Sevres Andlamas, Damat Ferit hkmeti ile Saltanat rasnn karar zerine, Hadi Paa, Rza Tevfik ve Reat Halis Beyler tarafndan 10 Austos 1920 gn, Paris'te imzalanmtr.505 Vahidettin'in rzas olmadan imzalanamayaca da tartlmaz bir gerektir,506 TBMM ise, 19.8.1920'de, bu andlamann imza edilmesine karar ve oy verenler ile imza edenleri hain ilan eder (TBMM 1.Dnem ZC., 3.C., s.333507), Ankara stiklal Mahkemesi de 7 Ekim 1920'de,
de
bi
an
_8
Ferit Paa ile Hadi Paa, Rza Tevfik ve Reat Halis Beyler hakknda idam cezas verir. (E.Aybars, 1.C., s.83, 251) Ama K.Msrolu, tarihi hie sayarak, Sevres'in imzalanmas sorumluluunu bile, birtakm uydurma sebepler ileri srerek, M.Kemal'in zerine ykmaya yelteniyor. Neredeyse, o tarihlerdeki doal afetle rden bile M.Kemal'i sorumlu tutacak. Dorular: 1. Rza Tevfik, Msrolu'nun iddia ettii gibi bir aklama yapmamtr! 2. M.Kemal'in, Sevres Andlamasnn imzalanmasn uygun grd ve bu konuda yazmalar yapld, telif hakk tamamen Msrolu'na ait bir masal! O kabinenin yesi olan Reit Rey ile Dr.Cemil Paann (Topuzlu) anlar yaymland; byle bir eyin szn bile etmiyorlar. Vahidettin bile son beyannamesinde, byle bir iddiada bulunmuyor. 3. Rza Tevfik'in 1948 ylnda Yeni Sabah gazetesinde tefrika edilen, kafas kadar dank anlar ile baz mektuplar derlenerek, 1993 ylnda kitap olarak yaymland. 'Biraz da Ben Konuaym' adn tayan kitabn 27-29, 64-77, 88-94, 110-139, 142-143. sayfalar, Sevres Andlamas ile ilgili. Fakat Msrolu'nun iddiasn dorulayan bir tek kelime bile yok. Piman filan da deil, hararetle Sevres'in imzalanmas gerektiini savunuyor!508 Baka bir hatrat olmadn da ideal ve srgn arkada R.H.Karay aklamtr. (Bir mr Boyunca, s.147) "Sevres Andlamasn [onaylamayarak] Vahidettin geersiz klmtr." (K.Msrolu, S.Mcahitler, s.42) Dorular:
1. Sevres Andlamas, Osmanl Ayan ve Mebusan Meclisleri toplanamadklar iin onaylanmam, bu yzden de kesinlemeyerek proje halinde kalmtr. in tuhaf, Sevres Andlamasn, imza koyan teki devletler de onaylamam. (Jeschke, ng. Belgeleri, s.204-205) ama yok saymamlardr. nk Lozan Andlamasna kadar btn siyasi iliki ve grmelerde, rnek metin niteliini koruyacaktr. Gerek Londra Konferasnda (ubat 1921), gerekse 22 Mart 1922 gnl bar teklifinde, Sevres esas alnm, sadece baz maddelerinin yumuatlmas ya da deitirilmesi dnlmtr.509 Yrrle girmedii halde baz maddeleri, uygulanmaya balanmtr.510 Hatta Ankara'da TrkFransz grmeleri balad zaman (13 Haziran 1921) F.Bouillon bile, Sevres Andlamasnn bir olgu olduunu ileri srecektir.511 2. Sevres Andlamasn btnyle geersiz klan, TBMM Ordusunun kesin zaferi ve Lozan Andlamasdr!512
de
bi
an
_8
13. Vahidettin, Damat Ferit ve stanbul hkmetleri ile ilgili belgeler, bilgiler ve notlar Baz belge ve bilgilere gerektike yer verilmiti. imdi, teki belge ve bilgilerin balcalarn, tarih srasna gre aktaryorum. 1918: Vahidettin, 24 Kasm 1918'de, The Daily Mail muhabiri G.Ward Pri -ce'a yle der: "ngiliz milletine kuvvetli sevgi ve hayranlk duygularm, babam Sultan Abdlmecit'ten miras aldm. Ermenilerin ldrlmeleri.. kalbimi yaralamtr. Adalet ok gemeden yerini bulacaktr." (Jeschke, ng.Belgeleri,s. 4)513 ngiliz Yksek Komiseri (Bykelisi) Amiral Calthorpe'un 4 Aralk 1918 gnl raporu: "Sultan, Britanya'ya tam bir sempati besliyor..." (Jeschke, ng.Belgeleri, s.4) Karadeniz Ordusu Bakomutan General Milne'in 16 Aralk 1918 gnl raporu: "Padiah, Sami Beyi514 Ordu Kararghna gndererek, Trkiye'nin idaresini mmkn olduu kadar abuk ele almas iin Britanya Hkmetinden istirhamda bulundu, barn beklenilmesi halinde ge kalnm olacan syledi, Britanya memurlarnn kontrol maksadyla memleket dahiline gnderilmesini ve... Britanya subaylarnn idareye yardmda bulunmalarn rica etti." (Jeschke, ng.Belgeleri, s.4; S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.144) Y.Komiser Yardmcs Amiral Webb'in 30 Aralk 1918 gnl raporu: "Hariciye Nazr [M.Reit Paa], 'kendim, kabinedeki arkadalarm, Sultan ve geni bir halk kitlesi adna katiyet ve ciddiyetle temin ederim ki umumun arzusu, ngiltere tarafndan idare edilmekliimizdir' dedi." (Jeschke, ng.Belgeleri, s.8) 1919: Y.Komiser Calthorpe'un ngiltere Dileri Bakanna yollad 10 Ocak 1919 gnl mektubun zeti: "Padiahla uzun bir grme yapan bir ngiliz ahsiyetinin515 verdii bilgiye gre, Padiah, 'daima ngiliz dostu olduunu, imdi btn midini ngiltere'ye baladn' ngilizlerin istedii her bir kiinin tutuklanp cezalandrlmasn salamaya hazr olduunu' sylemi, 'iddetle harekete getii takdirde bir ihtilal karsa, Mttefiklerin desteine gvenip gvenemeyeceini' sormu, ngiliz Yksek Komiserliinden gelecek herhangi bir iarete gre davranmaya hazr olduunu' bildirmi, ngiliz hkmetinin, kendisini Halifelik makamnda desteklemeye niyeti olup olmadn' renmek istemi ve bu meseleye ok byk nem verdiini belirtmi ve..." (S.Akin, st.Hkmetleri, s.145-147, ilgili belge: 371/ 4172-13592;516 Jeschke, ng.Belgeleri, s.4, mektubun orijinali: s.261 ve 274) Y.Komiser Yardmcs Amiral Webb'in, Dileri Bakanlndan R.Graham'a gnderdii 19 Ocak 1919 gnl mektuptan: "Grnrde memleketi igal etmed iimiz halde, imdi valileri tayin ediyor veya grevlerinden uzaklatryoruz; polisleri ynetiyor, basnlarn denetliyor, zindanlarna girerek Rum ve Ermeni tutuklular, iledikleri sulara aldrmakszn serbest brakyoruz. 517 Demiryollarn skca murakabemizde bulunduruyoruz ve istediimiz her eyi msadere ediyo-
de
bi
an
_8
ruz... Politikamz sngnn keskin ucuna dayanyor... Halife elimiz altnda bulunduka, slam dnyas zerinde ek bir denetleme aracna sahibiz... Bildiiniz gibi Padiah bizi buraya yerletirmek istiyor." (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.44; ilgili belge: FO 4164-19127) Amiral Calthorpe'un 19 Ocak 1919 gnl yazs: "Padiah, Trkiye'de yerlememiz iin pek arzulu." (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s. 168) Vahidettin, henz sadrazamla getirmedii Damat Ferit'i, 21 Ocak 1919'da, ngiliz Y.Komiserliine gnderir ve tutuklamalar dolaysyla gsterilebilecek tepkilerden ekindiini bildirerek, byle bir durumda ngilizlerin tutumunun ne olacan bir daha renmek ister; ksacas gvence talep.eder.518 Calthorpe, Padiaha bu gvenceyi vermek iin Londra'dan yetki talep eder. Yetki 5 ubat 1919'da verilecektir. (S.Akin, stanbul Hkmetleri,s.150, ilgili belge: 371/4172-13694)519 Dahiliye Nazr A.Reit (Rey) Bey, 28 ubat 1919'da Paris'te Lord Harding'i, Beyrut eski Valisi Halil Paa ise 6 Mart 1919'da ngiltere'nin stanbul eski elisi Mallet'yi ziyaret ederek, ngiltere'nin Osmanl Devleti'ni himayesine almas iin grmelerde bulunurlar. (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s. 167)520 D.Ferit, Y.Komiserlik danmanlarndan Hohler'e, 5 Mart 1919'da,"Btn umudunun Allah'ta ve ngiltere'de olduunu.. stedikleri herhangi bir kimseyi tutuklamaya hazr olduunu" bildirir. (S.Akin, stanbul Hkmetleri,s.229) Damat Ferit, 9 Mart 1919'da da Amiral Webb'i ziyaret eder. Amiral ayn gnl raporunda bu grme hakknda unlar bildiriyor: "...Kendisinin ve Padiah efendisinin mitlerinin Allah'tan sonra ngiltere Krallk Hkmetinde toplandn beyan etti ve bunun Londra'ya bildirilmesini istedi." (Jeschke, ng. belgeleri, s.9; S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.229) Amiral Webb'in 11 Mart 1919 gnl yazs: "D.Ferit kabinesi, dnlmesi mmkn olan en ngiliz yanls kabinedir." (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.230) 15 Mart 1919, Dahiliye Nazr Artin Cemal'in, Moniteur Oriental gazetesine demeci: "ttihat ve Terakki 800.000 Ermeniyi ldrtt..." (Aktaran S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.198) 521 Damat Ferit, 30 Mart 1919'da, ngiliz Yksek Komiseri Amiral de Ro-beck'i ziyaret ederek, "Babas Abdlmecit'in onu [Vahidettin'i] ngiliz devletine ve ngilizlere dostluk duygular ile yetitirdiini,522 bugn takip ettii gayenin Osmanl Hkmetini, ngiltere Devletine mutlak bir teslimiyetle balamak olduunu" syler ve Sultanla birlikte hazrladn belirttii gizli bir proje verir. Osmanl Devletini bir ngiliz smrgesi yapmay amalayan bu projenin balca hkmleri, zet olarak, yledir: "1. Ermenistan, [Dou Anadolu'dan verilecek topraklarla]523 bamsz veya zerk bir Ermeni cumhuriyeti haline getirilecektir. 2. ngiltere Trkiye'nin da kar bamszln korumak ve i asayii salamak iin gerekli grd yerleri 15 yl sreyle igal edecektir. 3. ngiltere, Osmanl Nezaretlerinde (bakanlklarnda) gerekli grlen yerlere ngiliz Mstearlar tayin edilmesini kabul edecektir.
de
bi
an
_8
4. ngiltere, her ile bir Bakonsolos tayin edecek ve bunlar, 15 yl mddetle Valinin Maviri olarak grev greceklerdir. 5. Belediye ve parlamento seimleri, ngiliz konsoloslarnn kontrolleri altnda yaplacaktr. 6. ngiltere, devlet merkezinde ve illerde, maliyeyi sk bir kontrole tabi tutmak hakkna sahip olacaktr."524 (Amiral de Robeck'in 3 Nisan gnl raporuna dayanarak, Jeschke, ng.Belgeleri, s.5 ve 38 ve S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.233; H.Bayur, Hayat ve Eseri, s.270 vd.; S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.50; ilgili belge: FO 371/4156, Br.IV, s.754; D.Ferit bu konuyu, 8 Eyll 1919'da Amiral Webb'e bir daha aacaktr: Jeschke, ng.Belgeleri, s.5, dipnot 13)525 Y.Komiser Amiral Calthorpe'un 5 Nisan 1919 gnl raporunda Damat Ferit iin yle yazyor: "ahsna iyice gveneceimiz bir kimse..."(Jeschke, ng.Belgeleri, s.9) Y.Komiser Amiral Calthorpe, D.Ferit'in Paris'e gitmeden nce (29 Mays 1919) kendisinden, "Delegeler heyetindeki meslekdalarna bile ifa edilemeyecek baz hususlarn [ngilizlere] bildirilmesine araclk etmek zere bir ngiliz memur tutup tutamayacan" sorduunu Londra'ya rapor eder. (Jeschke, ng.Belgeleri, s. 10) 6 Mays 1919'da Sait Molla, ngiliz askeri ATASEsine, "ngiltere Osmanl Devletinin ynetimine el koyarsa, saltanat ve hilafetin ngilizler elinde bulunduunu gren Msr ve Hindistan Mslmanlarnn da ngiltere'ye dost olmann gereine inanacaklarn" syler. (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.238) D.Ferit, Amiral Calthorpe'u 3 Haziran 1919'da ziyaret eder ve "Yokluu srasnda Padiahn kiisel gvenlii bakmndan kaygl olduunu" syler; Calthorpe da, "steine uygun olarak Yldz Sarayna yakn klalara ngiliz askerleri yerletirilmi bulunduunu, bu ricasn gz nnde tutacan" bildirir. (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.371, ilgili belge: FO 371/4229-83495) Amiral Calthrpe'un 6 Haziran 1919 gnl raporuna gre, Tevfik Paa da, "ngiltere ile gizli bir anlamaya varlarak, Osmanl Devletinin kalan lkesinin birliinin ve ngiltere'ye ballnn salanmasn" ister. (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.571; ilgili belge: FO 371/4229-92736) Calthorpe, ayn raporunda yle demektedir: "Padiahn yalnz kendi kiisel gvenliini dnd..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.XII/6) 8 Haziran 1919, eyhlislam M.Sabri Efendi, "M.Kemal'i geri ardklar iin" General Deedes'e teekkr eder. (B.N.imir, ng. Belgelerinde,1.C., s.XXIII/11) D.Ferit, 17 Haziran 1919'da, Paris'te Bar Konseyi nnde muhtrasn okur. Bu muhtrada, "Trkenin -dolaysyla Trkiye'nin- gney snrnn Toroslar olduunu" ileri srer. (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.398, 409; bu ifade, Trkiye'de ok byk tepkilere yol aacaktr.526) Vahidettin, 15 Temmuz 1919'da The Morning Post gazetesi muhabirine der ki: "Ben daima ngiltere'ye hayranlk besledim ve daima ngiltere'ye dost bir siyasetin destekleyicisi oldum." (Jeschke, ng.Belgeleri, s.5) 1919 Temmuz ortalarnda, R.Mmtaz Paa ve saray mabeyncilerinden
de
bi
an
_8
1. ngiltere, Trkiye'nin btnln ve bamszln tanyacak, 2. Boazlar ve stanbul, ngiltere'nin denetimi altnda olacak, 3. Trkiye bamsz bir Krdistan'n kurulmasna kar kmayacak, 4. Trkiye, ngiltere'nin Suriye ve Elcezire (Kuzey Mezopotamya) zerindeki egemenliini, gerekirse fiili olarak salamasna yardmc olacak ve hilafet gcn, Mslmanlarn bulunduu ngiliz smrgelerinde, ngiltere'den yana kullanacak, 5. Milliyeti akmlar nlemek ve ynetimi korumak iin ngiltere bir zabta kuvveti rgtleyecek, 6. Trkiye, Msr ve Kbrs zerindeki btn haklarndan vazgeecek, 7. Bu. anlama gayr-i resmi nitelikte olup ngiltere, Osmanl delegelerinin bu esaslara uygun taleplerini desteklemeyi kabul eder, 8. Bar koullarna dnldkten sonra Padiah, ngiliz hkmeti ile 4. maddedeki esaslar geniletip genelletirecek gizli bir anlama yapacak. (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.572 vd.; ilgili belge: FO 371/5117-E 260/83/44) ABD Y.Komiseri, 26 Austos'ta, ngiltere ile Osmanl Devleti arasnda, n-
de
bi
Emin Bey, Vahidettin'in talimat ile svire'deki ngiliz Elisine de, "ngiliz himayesi isteyen bir muhtra" verirler. (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.407) 22 Temmuz 1919'da ngiliz ve Fransz Y.Komiserleri u karara varrlar: "Padiahn desteklenmesi ve her eit ihtilale kar konulmas." (B.N. imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.XXXIII/48; ayrca S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.484, 555) 30 Temmuz 1919'da D.Ferit, ngiliz Y.Komiserliinden Hohler'e,"Yalnz Allah'a ve ngiltere'ye gvendiini" tekrarlar. (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.XXXVIII/66) 5 Austos 1919, Amiral Calthorpe'den Lord Curzon'a: "Bugnk Osmanl hkmetinin desteklenmesine karar verildii..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.XXXIX/69) D.Ferit Hkmeti, 8 Austos 1919'da, Dahiliye Nezareti kanalyla btn illere, Kuva-y Milliye'nin datlmas iin emir verir. (.Akin, stanbul Hkmetleri, s.488 vd.)527 D.Ferit hkmetinin 9 Austos 1919 gnl kararyla, M.Kemal askerlikten karlr, nianlar geri alnr ve fahri yaverlii kaldrlr. (Jeschke,TKS Kronolojisi I. s.56528) 9 Austos 1919, Y.Komiser Yardmcs Amiral Webb'ten Lord Curzon'a: "Bugnk hkmetin (D.Ferit) galip devletler bakmndan makbul fakat pek zayf olduu..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.XLI/73) D.Ferit, 4 Eyll 1919'da, Temps gazetesi muhabiri Psalty'ye yle der:"Milliyeti hareket, ttihatlarn byk paralarla (!) krkleyip ynettikleri ve sava srasnda subay olmu genlerin yrtt bir harekettir." (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.509; S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.69) 12 Eyll 1919'da, D.Ferit ile ngiliz temsilcisi arasnda, Osmanl-ngiliz gizli anlamas imzalanr. Maddeleri [zet]:
an
_8
giltere-ran arasndakine benzer bir anlama imzalanacana dair yaygn sylent iler olduunu bildirmitir. (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.571, 356. dipnot) Ele geirilen anlama suretini M.Kemal, 12 Aralkta K.Karabekir'e teller. M.Kemal yle yazyor: "Dorulanmas ve kantlanmas iin aslnn ele gemesine allmaktadr. "529 Anlama metni 22 Ocak 1920'de The New York Herald Tribune gazetesinde yaymlanr. H.Bayur yle yazyor: "F.Bouillon, bu belgeyi kendisinin elde etmi olduunu, ancak bir Amerikan gazetesinde yaymlanmasnn daha tesirli olacan dndnden, onu anlan gazeteye verdiini bizlere sylemitir ve olayn kesin olarak doruluu zerinde direnmitir." (Hayat ve Eseri, s.205) Birok Trk ve yabanc yazar, anlamann doru olduunu kabul ediyor. Yalnz S.R.Sonyel, anlamann varln kuku ile karlamaktadr. (1919 ngilizOsmanl Gizli Antlamas, s.437-449, Belleten, say 135/1970 Temmuz)530 D.Ferit, 13 Eyll 1919'da, yeni Y.Komiser de Robeck'i ziyaret ederek,"milli hareketi ezmek iin ya bir Trk kuvvetinin gnderilmesine izin verilmesini ya da Mttefiklerin stratejik noktalar igal etmelerini " nerir. [S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.578; ilgili belge: FO 371/4158-129060; E.Ulubelen, s.198; T.Baytok, ngiliz kaynaklarndan Trk Kurtulu Sava, s.39; D.Ferit, ayn grmede milli hareketin, 'saylar 500' gemeyen bir avu subay tarafndan balatldn' syler. (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.141); B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.XLVII/102] Amiral de Robeck'in 19 Eyll 1919 gnl raporu: "imdiki Osmanl hkmetinin desteklenmesi, hkmet deiikliinin arzu edilmeyecei..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde,1.C, s.XLIX/107) 30 Eyll 1919'da, Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Sultan, ngiliz otoritelerinden, kuvvet kullanarak milliyetileri durdurmalarn istedi." (E.Ulubelen, s.201, belge no. 530) D.Ferit'in yaveri Kemal Bey'in, 30 Eyll 1919'da, ngiliz ATASEmiliteri Yb.J.I.Smith'e syledikleri: "Sadrazam Ferit Paa, ngilizlerin her isteini kabul edebilecek kadar zayftr. Milli hareketin nemini kavrayamamaktadr." (B.N. imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.LVH/132) Amiral Webb'in 8 Ekim 1919 gnl raporu: "Eski Sadrazam (D.Ferit), Padiahn tahtndan indirileceinden kayg duyduunu syledi." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.LVIII/133) ngiliz Y.Komiserliinden Hohler'in hazrlad muhtra: "Osmanl hanedannn artk tkenmi grnd..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C.,s.LXVIII/185) Seyid Abdlkadir, 9 Aralk 1919'da, ngiliz Y.Komiserliinden Hohler'e u bilgiyi verir: "Damat Ferit bana, eer [yeniden] Sadrazam olursa, Krtlere zerklik verecei vaadinde bulundu..." (T.Baytok, ngiliz Kaynaklarndan Trk Kurtulu Sava, s.32 vd.) 15 Aralk 1919, Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Geende Sultan benimle grmek istedi, reddettim." (24 Aralk 1919'da Dilerinin cevab: "yi yaptnz!" Robeck devam ediyor:) "Sultan kendisini bize teslim etti. nk tek dayana ngiltere hkmetidir." (Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.80; KSGnl,
de
bi
an
_8
2.C., s.250) 1920: 25 Mart 1920 gnl ngiliz askeri istihbarat raporu: "stanbul'da milliyeti liderlerin tevkiflerinin Padiah rahatlatt..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.XXI/3) 11 Nisan 1920, Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "ngiliz Yksek Komiserliinin, milliyetilere kar kuvvetlerin silahlandrlmasna msaade edecei... Galip devletlerin [D.Ferit] hkmetini tamamen destekleyecekleri..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.XXVII/29) 20 Nisan 1920, Lord Curzon'dan Amiral de Robeck'e: "Milliyetilere kar kuvvet kutlamasnda stanbul hkmetinin desteklenmesinin uygun olduu..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.XXXI/44) 23 Nisan 1920, Y.Komiser V.Amiral Webb'ten Lord Curzon'a: "Anzavur'a ulatrlmak zere Karabiga'ya cephane vs. gnderilecei..." (B.N. imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.XXXIV/65 vd.) 30 Nisan 1920, ngiliz istihbarat raporu: "stanbul hkmetinin... Anadolu halkn [milliyetilere kar] ayaklandrma konusunda bir komite kurduu..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.XXXVI/81) 27 Mays 1920, Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "D.Ferit'in, Anadolu asilerini bastrmak iin 10.000 kiilik bir kuvvet kurup silahlandrmak istedii... Bar andlamasndan ikyet eden Sadrazama, antlamann ok sert olacann mtarekeden beri sylendiini hatrlatt...' (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.XLVI/117531) 30 Mays 1920, Albay Lawrens'in demeci: "Trkiye'deki tek mttefikimiz.. Sultandr." (The Sunday Times, KS Gnl, 3.C., s.67) 6 Haziran 1920, Amiral de Robeck'ten Curzon'a: "Damat Ferit yerinde kalabilirse, ok faydal olabilir." (E.Ulubelen, s.278) 10 Haziran 1920, Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Sadrazam D.Ferit, istikbaldeki Trk devleti iin ngiliz himayesi istedi ve yeni Prensin (yeni veliahtn) tamamen ngiliz dostu olarak yetitirileceini syledi." (E Ulubelen, s.262, belge no.80; anlalan Veliaht Abdlmecit'i gzden karmlar: S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.99) D.Ferit'in Nazrlar Reit Rey ve Cemil (Topuzlu) Paa, 23 Haziran 1920'de, ngiliz Y.Komiserini ziyarete ederek, "Trkiye'yi... ngiltere'nin idaresine vermek suretiyle bu memleketi adil bir bara ve skna kavuturmak isteinde srar ederler." (Jeschke, ng.Belgeleri, s.11) 15 Temmuz 1920, ngiliz istihbarat raporu: "Yunan Bakomutan ile Anzavur'un adamlarndan] ah smail'in, Bandrma'da bir anlama imzalad..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.LXIX/226) 16 Temmuz 1920 gn D.Ferit, Amiral de Robeck'i ziyaret eder. O gn sylediklerinden baz blmler: "Milliyetiler yalnz Trk hkmetinin deil, ayn zamanda ngiltere'nin de dmandr... Trk kyls, nereden gelirse gelsin, yaplacak bir bar teklifini kabule hazrdr... Eer Yunanllara Ankara'ya, hatta Sivas'a kadar gitmeleri emredilse, ilerleyileri askeri bir yry niteliinde olur,
de
bi
an
_8
Erzurum'a kadar hibir direnme ile karlamazlar...532 ngiltere'nin, Trkiye'de dzenin yeniden salanmasna yardmc olmay kabul etmesi art ile Padiahtan aaya doru herkes, Sevres Andlamasnn imzalanmasna taraftar bulunmaktadr..." (T.Baytok, ngiliz Kaynaklarndan Trk Kurtulu Sava, s.123; B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.LXVIII/222) 28 Temmuz 1920, Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "D.Ferit bana geldi, dedi ki: 'Krt liderleri M.Kemal'i sevmezler, nk o boleviklii getirmek istiyor. Siz M.Kemal'den nefret ediyorsunuz, nk o sizin yaptnz anlamay (Sevres'i) kabul etmiyor. O halde Krtleri, M.Kemal'e kar birlikte kullanalm.' " (E.Ulubelen, s.264, belge no. 103; S.R.Sonyel, D Politika, 2.C.,s.85; B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.LXX/233) 1 Austos 1920, Amiral de Robeck'ten Lord Curson'a: "D.Ferit bir sre ibanda kalrsa, karlarmz asndan iyi olacak, nk antlamay (Sevres'i) yalnz imzalamakla yetinmeyip onaylanmasn da salayacak, gvenebileceimiz tek sadrazamdr." (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.85) Veliaht Abdlmecit, 8 Austos 1920'de, A.Ryan'a u aklamay yapar: "Anadolu'daki hareket haince, cahilce ve canavarcadr." (Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.56) Y.Komiserler, Vahidettin'i, ancak Sevres Andlamasnn Osmanl temsilcileri tarafndan imzalanmasndan sonra 21 Austos 1920 gn ziyaret etmilerdir. O gne kadar ilikiler, araclar yardmyla yrtlyordu. Amiral de Robeck'in, o gnk grme hakkndaki raporundan baz paralar: "Sultan, iinde bulunduu n, mesut geleceklerin kl bir balangc olarak kabul ettiini syledi. Macera dkn bir avu insan tarafndan memleketin felakete srklendiini ac bir dille tenkit etti... Geleneksel ngiliz dostluunu da inemilerdi...533 Trkiye, yaayabilmek iin bir dostun yardmna muhtat. Bu yardm ngiltere'nin destei eklinde olmalyd." (T.Baytok, ngiliz Kaynaklarndan Trk Kurtulu Sava, s. 124) Y.Komiser de Robeck'in 11 Eyll 1920 gnl raporuna, Lord Curzon'un dt not: "D.Ferit'i, cesaretlendirmeliyiz." (Jeschke, ng. Belgeleri, s. 142) 23 Eyll 1920, Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "D.Ferit'in, milli hareketi bastrmak iin 15.000 kiilik asker ve 25.000 kiilik jandarma kuvveti kurmak iin izin, asker tamak iin gemi, yabanc subaylar ve 25 milyon bor istedii..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.LXXXVII/314) 23 Eyll 1920, Lord Curzon'dan Amiral de Robeck'e: "Sadrazamn 15000 kiilik ordu kurmasna ngiltere'nin bir itiraz olmad..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.LXXXVI/314) 24 Eyll 1920, D.Ferit Paann ngiliz Y.Komiserine yazd mektuptan: "Osmanl hkmetinin Sevres andlamasm imzalamakla yklendii grevleri yerine getirecei... Osmanl Genelkurmay'nn Anadolu hareketini bastrmak iin planlar hazrlad... ki aydr hazrlanmakta olan askeri projenin uygulanabilmesi iin krk bin kiilik bir ordu kurulmas gerektii..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.LXXXVIII/317 vd.) D.Ferit, gizlice Yunan Babakan Venizelos'la da iliki kurmaya alr. (9 ve 30 Eyll 1920 gnl ngiliz istihbarat raporlarna dayanarak, S.R.Sonyel,
de
bi
an
_8
Dpolitika, 2.G., s. 100; 126.dipnotta belge knyeleri var.) 11 Ekim 1920 gn, teki Y.Komiserlerle birlikte Vahidettin ile gr-en Amiral de Robeck'in, 14 Ekim 1920 gnl raporu: "Sultann, milliyetiler aleyhinde konutuu... Milliyetilerin iktidara gelmesinden ve kendi kiisel gvenliinden kayg duyduu..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.C/361) 22 Ekim 1920, Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Son zamanlarda Ferit Paay Padiahtan baka destekleyen kalmad, Padiahn ise zayf karakterli olduu..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.CIII/372) 23 Ekim 1920, Lord Curzon'dan Amiral de Robeck'e: "Sevres Andlamasnn hemen onaylanmas konusunda, ngiltere ve Fransa'nn, Padiah tahtndan ayrlmak zorunda brakacak kadar srar etmek istemedikleri." (B.N. imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.CIV/381) Vahidettin'in enitesi D.Ferit, 20 Ekim 1920'de istifa eder ve yurt dna kaar, yerini Vahidettin'in dnr Tevfik Paa alr. 20 Ekim 1920'den sonraki dnemle ilgili belgeleri grmeden nce, Vahidettin'i dinleyelim.
14/1. Anlar
Vahidettin'in son sz niteliindeki ve arlndaki beyannamesini sonraya brakarak, nce anlarn sunmak istiyorum. 12 Mays 1996 gnl Hrriyet gazetesinde, Murat Bardak'nn bir yazs kt.534 Vahidettin'in torunlar, dedelerinin yarm kalm anlar ile birlikte mektu plarn ve belgelerini, yaymlamas iin kendisine teslim etmiler. Bardak'nn verdii bilgiye gre, anlarn bir ksmn Vahidettin yazm, bir ksmn da eski Bayaver Avni Paaya dikte ettirmi.535 Yaknda yaymlayacan aklyor. Anlarn, zellikle Kurtulu Sava'nn bilmediimiz baz gereklerini aydnla karacan dnerek heyecanlandm ama Bardak, anlardan baz blmler aktarm, onlar okuyunca heyecanm snd. nk bu rnekler gsteriyor ki eski Padiahn, anlarnn btnnde de, genel olarak ngiliz ve Fransz Yksek Komiserlerine syledikleri ile az sonra sunacam beyannamesinde aklad dnceleri koruyaca anlalyor. Keke yanlyor olsam. Bardak'nn, Vahidettin'in anlarndan aktard rnekler unlar: "Yazdklarm okunduunda da grlecei gibi mtareke senelerinde, Dnya Sava'nn sorumlularndan bana kalan musibetlere kar ahsm siper ettim... Ortaya kan facialara ve olaylara kar, geri kalkan olamadm ise de, paratoner vazifesi grdm ve yle zannediyorum ki btn musibetleri zerime
de
bi
an
14. Vahidettin'in anlar ve beyannamesi
_8
ektim, kendimi feda ederek, vatan kurtarmaya altm." "Drt sene sren Dnya Sava'ndan sonra, btn musibetlere gs germek zorunda kaldm. Devlet tehlikede ve stanbul sallantda idi. ahsen m stakil bir siyasetim yoktu ama. kurtuluumuz iin babam Abdlmecit Han'dan miras aldm tilaf devletlerine [galiplere] yaknlk politikasn, ngilizlerin zddna hareket etmemek ve Franszlarla ngilizleri gcendirmemek eklinde, uyumac bir siyaseti semitim. Bylelikle anlama olmasa bile hi olmazsa husumetlerini (dmanlklarn), iddet ve nefretlerini azaltmaya alyo rdum." "Ben de insanm. Hataszlk iddia edemem. Balca hatam oldu. Birincisi, rahmetli biraderim Sultan Reat'tan sonra, saltanat makamn kabul etmem. kincisi, mtareke hkmetlerine, bata Ferit Paa olmak zere, Tevfik, zzet, Ali Rza ve Salih Paalar gibi devletin ve milletin kalburst isimlerine talihimi balayarak, aldanmam. ncs, halis muhlis Trk olan Osman-oullar'nn memleketten srgn edilip, Hilafetin ortadan kaldrlacana asla inanmak istememem." "Talih ve kader bizi vatanmzdan ayrd, nihayet gurbetlere att. Alla-hn takdiri ve ksmetimiz byle imi. Gere malum sebepler yznden, dinime, vat anma ve milletime, arzu ettiim kadar hizmete vakit ve imkn bulamadm ise de, asla ihanet etmedim. imdi burada, zelil ve sefil bir halde kalmaktansa, Anad olu'da at srtnda olmalydk. Ecdadmn sarklar ayn zamanda kefenleri idi. Ama Anadolu'ya gitme konusunu etrafmdakilere atm zaman, muhalefete uradm: 'Byle bir maceraya giremezsiniz. M.Kemal Paa ile haberleiyoruz. Zaferden sonra gelip size balln bildirecek. Onun istemedii, sadece D.Ferit Paadr. Allah gstermesin, Anadolu'da yenilirseniz, vaziyeti kim kurtarr?' dediler. Hayli mcadele ettim ama malup oldum." "Her taraf istila eden inklap ve ihtiras iinde bunaldm. Bana teklif ed ilen ekildeki [saltanatsz] Hilafete, ne kar koymak, ne ba emek imkn grmeyerek, kamuoyunda skn ve durumda aklk belirinceye kadar, geici olarak tehlikeli blgeden ayrlmaya karar verdim.", "Gitmekle, vekili olduum an yce Peygamberin yaptn yaptm, kamadm, hicret (g) ettim. Ama ecdadmdan miras kalan saltanat hakkmdan ve Hilafetten hibir vakit ve asla feragat etmedim ve etmeyeceim." Yoruma gerek var m? 14/2. Beyannamesi 536 K.Msrolu diyor ki: "Artk bundan byle Sultan Vahideddin devri iin yazp konuacak olanlar... bu mdafaanamedeki (yazl savunmadaki) fikirleri kaale (dikkate) almamazlk edemezler. Elverir ki tarafgir olmasnlar (taraf tutmasnlar)!" (Hilafet, s.184vd.537) Hakl.
de
bi
an
_8
nk Vahidettincilerin iddialarnn doru olup olmadn anlamak iin bavurulacak en salam belge, Vahidettin'in beyannamesi. Beyannamenin asl, orta boy 10 sayfa. Halka anlalmas zor, adal bir dili var. slubu da zaman zaman kabalayor. Kurtulu Sava hakknda verdii bilgilerin byk ounluu da, gereklere uymuyor. Vahidettin, beyannamesine Birinci Dnya Sava'na giriimizle balyor. "Savaa katlmamza kesinlikle raz olmadn, elindeki btn vastalarla savan tahribatn ve sakncalarn snrlamaya altn" ileri sryor. Savan balangcnda Veliaht bile olmamas, iktidarda da Padiaha dahi sz hakk tanmayan ve hele Vahidettin'e hi yaknlk duymayan ttihat ve Terakki Partisinin bulunmas, bu iddiaya inanmay gletirmektedir. Hibir kaynakta da, bu iddiay uzaktan olsun destekleyen bir kayt yer almyor. Sonra yle diyor: "O gnler gz nne getirilirse, bu greve geldiim zaman, beni karlayan zorluklarn nem derecesi ve bykl takdir olunur." Bunda hakl. Kara gnlerin eiinde tahta kmtr. Daha sonra, iddetle ttihat ve Terakki iktidarn eletiriyor ve "memlekette anlalmaz maksatlarla yer yer yangnlar kartmakla" (Ermeni olaylar) suluyor. Drt yl hkmdarlk yapt halde, Ermenileri zorla g ettirme kararnn sebeplerini, hi incelemedii, nyargsn artc bir srarla koruduu anlalyor. Ayr bir bar iin eitli giriimlerde bulunduunu aklyor ki bunu, Jeschke de dorulamaktadr, (ng. Belgeleri, s.1) Mondros anlamas dolaysyla da sz, Rauf, Fethi (Okyar) ve M.Kemal'e getiriyor. Bu anlamadan dolay Rauf Orbay'n gafletini eletirmesine bir ey denemez. Ama Fethi Okyar'n "anlamann yaplmasna bilfiil katldn" yazyor ki bu iddia, geree aykrdr. Fethi Okyar, mtareke grmelerine katlmamtr. (A.Trkgeldi, Mondros ve Mudanya Mtarekeleri Tarihi, s.31538) M.Kemal iin de yle yazyor: "... Devletin belli bal kuvvetinin byk ksmn esir vererek, zilletle Toros eteklerine snmas yznden, mtareke yaplmasn kanlmaz hale getiren M.Kemal iin kabul edilebilir hibir mazeret yo ktur..." Bu konu kinci Blmde tartlmt. Onun iin bu yanl ve haksz iddiann zerinde yeniden durmayacam. Ama bir zamanlar "namalup kumandanm" diye vd M.Kemal'i, sonradan byle kaba bir slupla sulamas, in san kukuya dryor: Ya o zaman doru konumam, ya imdi doru sylemiyor! Vahidettincilerin, Milli Mcadele'yi desteklediini yana yana kantlamaya altklar Vahidettin, Kuva-y Milliyecileri de, beyannamesinde yle nitelendiriyor: ".. Dini, milleti, vatan pheli ve kark askerlerle teki snflardan olumu kk bir aznlk, (asl: irzime-yi kalile539)" 540 Artk beyannamenin Milli Mcadele'yle ilgili, daha nce aktarm olduklarmn dnda kalan belli bal blmlerini inceleyebiliriz. Yine sadeletirerek s unuyorum: "Mtarekeden sonra izlediim yol, geri alnmas mmkn olmayan bir adm atmaktan ekinmek, bu arada bir yandan memlekette makul ve ll bir slahata ve icraata hz vermek, bir yandan da darya kar siyasi giriimlere d evam etmek, bylece aleyhimizdeki genel hncn geecei uygun zaman bekle-
de
bi
an
_8
mek iin vakit kazanmaktan ibaretti." Oysa stanbul ynetimi, kararl ve srekli olarak, bu aklamann tam tersi giriim ve etkinliklerde bulunmutur. Bazlarn hatrlataym: ngiltere'nin sm rgesi olmak iin neride bulunmak, Hilafeti ngilizlerin hizmetine sunmak, galiplerin houna gitmek iin sulular yaratmak ve idam kararlarn uygulamak,541 Meclisleri kapatmak, saraya bal hsm-akraba hkmetleri kurmak, Kuva-y Milliye'yi yok etmeye almak vb... Vahidettin bunlardan hi sz etmiyor. "zmir igali olay karsnda izlediim yol ve ama da, bundan baka bir ey deildir. nk bu igal, byk devletin kesin ve ani bir kararna d ayand gibi mesele de, byk devletler meselesi olarak grnmekteydi." u teslimiyetilie baknz: bykler Yunanllarn zmir'i igal etmesine karar vermi, yleyse yaplacak bir ey yok; yanl bir adm atmaktan ekinilecek, yalnz siyasi giriimlerle yetinilecek ve hakkmzdaki genel hncn geecei ve byklerin insafa gelecei zamana kadar(?) el pene divan beklenecek. Bu arada birok Trkn can yanacak, hayat snecek, anas alayacakm, ne yapalm, emir byk yerden. Byklere kar durulmaz! "galin geici nitelikte olmas..." galin geici olmad, hi deilse, Sevres Andlamas taslann Osmanl Temsilcilerine tebli edildii 11 Mays 1920'den beri, kesin olarak bilinmekteydi.542 "Olayn Yunan meselesi haline dnmesi, Yunanistan'daki siyasi durumun deimesi ve byklerin aralarnn almasndan sonra ortaya kt. Ondan nce bu mesele, byk ve galip devletlerin ortaklaa verdikleri kesin bir kararn teblii niteliinde olduu iin hakkmzdaki genel hncn geecei zamana kadar beklemek ve siyasi giriimlerle yetinmek, doru bir yol olarak grnyordu. Mesele, Yunan meselesi halini aldktan sonra, harpte malup olmamak art ile direnme gsterilmesine bende taraftar idim" 1. Yunanistan'daki siyasi durumun deimesi, yani Venizelos'un iktidardan ayrlmas ve Konstantin'in tahtna geri dnmesinin tarihi, Kasm/Aralk 1920'dir.543 2. Fransa'nn Ankara Anlamasn imzalamas zerine ngiltere ile Fransa arasnda ksa sren bir gerginlik olduu dorudur. Bu anlamann tarihi de, 20 Ekim 1921'dir.544 3. ki olay arasnda bir yl fark var. 4. Ayrca, Drdnc Blmde greceiz, Milli Mcadele, hibir zaman, bir Trk-Yunan mcadelesine dnmemitir ama eski Padiaha zorluk karmamak iin olayn, Ekim 1921'de Trk-Yunan meselesine dntn kabul edelim ve Ekim 1921 tarihine kadar Trkiye'de neler olduuna bir bakalm: Bu tarihe kadar Yunanllar, zmir, Manisa, Aydn, Uak, Balkesir, Bursa, Ktahya, Afyon, Eskiehir ile Tekirda ve Edirne'yi; Franszlar da, ukurova'dan sonra, Antep, Urfa ve Mara' igal etmiler.545 Anadolu'nun te biri yanm, yklm, yz binlerce insan g yoluna dm... Binlerce ehit ve kurban, on binlerce gazi ve mazlum... Halk, nesi varsa % 40'n vererek orduyu desteklemi, Sakarya zaferi kazanlm ve stnlk Trklere gemi. (13 Eyll 1921) Artk sra son savaa ge l-
de
bi
an
_8
mitir: Byk Taarruz! Vahidettin, direnie ancak bu tarihten sonra, baka bir deyile zafere be kala taraftar olduunu sylyor. Bu ifadesi ile de, 'M.Kemal'i Milli Mcadele'yi balatmas iin Anadolu'ya yollayan, Milli Mcadele'yi planlayan, destekleyen Vahidettin'dir' eklindeki masal da btnyle ve kesin bir ekilde yalanlayp reddetmi oluyor! Umud ederim ki Vahidettinciler artk bu masala son verirler! "...Bu his ile Kuva-y Milliye'ye eilimli birtakm hkmetleri de iktidara getirdim." Ali Rza ve Salih Paa hkmetleri, 2 Ekim 1919 ile 2 Nisan 1920 arasnda grev yaptlar. Bu tarihlerde, Yunanistan'da bir siyasi deiiklik sz konusu deil, o olay 8 ay sonra gerekleecek. Mttefikler arasnda da bir anlamazlk yok; tersine, Franszlar ngilizlerden Gney Dou Anadolu blgesini devralm, harl harl igal ediyor ve Trk direncini bastrmaya alyor. yleyse olay, henz 'Yunan meselesi halini' almam. Demek ki sz konusu ettii hkmetler, bunlar deil. Onlardan sonra ise, D.Ferit'in, Milli Mcadele'yi sndrmeye alan 4. ve 5. hkmetleri geliyor. (5 Nisan 1920 - 16 Ekim 1920) Herhalde bunlar da deil. Anlalan son Sadrazam Tevfik Paann son iktidarn kastediyor. (21 Ekim 1920-4 Kasm 1922) Tarihlerden de belli ki bu hkmet kurulduu srada da, Yunanistan'da iktidar henz deimemitir. Mttefikler arasnda bir anlamazlk yok, szde tarafszlklarn da ilan etmi deiller. u halde bu son hkmetin, 'olay, Trk-Yunan meselesi halini ald iin iktidara getirilmi bir hkmet olduu' iddias da doru deildir. D.Ferit'in ekilmesi ve yerine Tevfik Paann gemesinin gerek sebebi, yle zetlenebilir: Anadolu'ya kar yrtlen sertlik politikasnn ters teptii nihayet kavranlm ve Kuva-y Milliye'yi kuvvet ve entrika ile bastrmann mmkn olmad anlalmtr.546 Tevfik Paa, hem lml bir insan olduu, hem de artlar artk sertlie elve rmedii iin Damat Ferit tarz ahmaka nlemlere ba vurmayacak ama Ankara politikasn da hibir zaman desteklemeyecek, iktidar sresince, saltanata ve Vahidettin'in ngilizci politikasna bal kalacak,547 Vahidettin'in llerine gre alternatifi olmad iin de, saltanatn kaldrlaca gne kadar Sadrazamln srdrecektir. Bu bakmdan, Vahidettin'in, son Tevfik Paa hkmetini, 'Kuva-y Milli-ye'ye eilimli olduu' iin iktidara getirdiini iddia etmesi de, gereklere ters dme ktedir.548 te bu dneme ilikin ibret verici baz belge ve bilgiler: 24 Ekim 1920, Amiral de Robeck:ten Lord Curzon'a: "[stanbul ynetimince] Anadolu'ya gnderilecek [A.zzet Paa] heyetinin, milliyetileri teslim olmaya araca, bar artlarn grmeyecei." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.CV/382)549 8 Kasm 1920, Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Tevfik Paa hkmetinin, Sevres'i onaylamak gerektiini kabul ettii, ancak milliyetilerden ekin-
de
bi
an
_8
dii iin derhal onaylamak istemedii ve bu ii Anadolu ile temas sonuna kadar ertelemek arzusunda olduu..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.CIX/395) 12 Aralk 1920, Yeni Y.Komiser Rumbold'dan Lord Curzon'a: "Sev-res'in onaylanaca yolunda Tevfik Paann teminat verdii..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.CXXXIV/ 472) 1921: Abdlmecit, 2 Ocak 1921'de ngiliz gazetesi The Morning Post'un muhabirine u aklamay yapar: "Bizi kendi tarafnza ekerek, Trk Halifesinin dini nfuzunu, mparatorluunuz dahilinde sulh ve skn lehine kazanmakta menfaatiniz vardr." (Jeschke, ng.Belgeleri, s.18; bu srada Hind Mslmanlar ve Msrllar, smrgeci ngilizlerle mcadele halindeydiler.) Abdlmecit'in 7 Ocak 1921'de, Le Gaulois gazetesinde de u demeci kar: "Mttefikler 5 yl iin zmir'i, 25 yl iin Trakya'y igal etmeli. M.Kemal Paann da buna raz olaca, olmazsa devrilecei..." (B.N.imir, ingiliz Belgelerinde, 3.C., s.XXII/7) 29 Ocak 1921, Osmanl Hariciye Nazr Sefa Beyle gren Rumbold'dan Lord Curzon'a rapor: "stanbul hkmetinin, Ermenilere toprak verilmesini kabul ettii..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.XXXIV/92) 15 Mart 1921, Tevfik Paann Dahiliye Nazr A.zzet Paa: "Vatan bu ekiyadan (Ankara ynetiminden) kurtarmak, bizim iin en mukaddes bir vazifedir. te bunu temin edecek kuvvetin en banda ben bulunacam!" M Kazm Kadri, Merutiyetten Cumhuriyete Hatralarm, s.294) 21 Mart 1921 gn Vahidettin'le gren Rumbold'un raporundan zet: "Padiahn, Ankara liderlerini ikyet ettii... Tahtn tehlikeye sokmaya otoritesini azaltmaya kalktklarn syledii... Rumbold'un, Trkiye'nin Padiah etrafnda birlemesini isteklerini belirttii... Padiahn, M.Kemal ve vanndakilerden 'ekiyalar' diye sz ettii, Trk olmadklarn iddia ettii... Vahidettin'in, son olarak, kendisinin bsbtn aresiz ve yalnz olduunu, ancak onurunu ve tahtnn karlarn, bir avu ekiyaya teslim etmek istemediini syledii..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.LXXX vd./262) 7 Nisan 1921 gnl ngiliz gizli istihbarat raporuna gre: "Ankara'dan dnen A.zzet paa, 4 Nisan gn Vahidettin'le grerek, kiisel olarak Anadolu'ya gemesini, kendisini merte milli hareketin nderi ilan etmesini nerir. Ama Padiah bu d dinlemez." (S.R.Sonyel, ngiliz stihbarat Servisi, s. 163) 25 Nisan 1921, Rumbold'dan Lord Curzon'a: "Anzavur'un ldrld... Anti-Kemalist erkeslerin basz kald... Baz erkeslerin Yunanllarla ibirlii yaptklar..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.LXXXII/298) 27 Nisan 1921, ngiliz Y.Komiserliinin '1920 Trkiye Yllk Raporu'nun Vahidettin'le ilgili blm: "Zeki, saltanat korumak, lkeye hizmet etmek ist eyen bir kimse olmakla birlikte zayf, psrk ve temkinli olduu iin hakim rol oynayamad, ancak ngiltere'nin ltfunun Trkiye'yi kurtarabileceine inand..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.LXXXIV/304) 23 Mays 1921 gn Vahidettin'le gren Rumbold'un raporundan: "Pa-
de
bi
an
_8
diahn Ankara liderlerini sulad.. Kiisel emeller peinde kotuklarn, boleviklerle anlatklarn syledii.. Byk devletlerin arabulucuk deil, bask yapmalarn istedii... Trakya'da bir tampon devlet kurulmasn nerdii..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.XCII/329; Jeschke, ng. Belgeleri, s. 162) 20 Austos 1921, eski Sadrazam Salih Paadan M.Kemal'e: "ngiltere'ye kar direnip durmak, gereksiz ve tehlikelidir." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.XXXI/58) [Sakarya zaferinden 6 gn sonra] 19 Eyll 1921 gn Heyet-i Vkela toplantsnda, Sadrazam Tevfik Paa, Yunanllarn Anadolu'yu boaltmalar karlnda, Trakya'nn (Edirne, Tekirda...) Yunanllara braklmas dn cesini savunur. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.259) 29 Kasm 1921, Rumbold'dan Lord Curzon'a: "stanbul hkmeti gittike Ankara'ya boyun eer duruma dyor... Yalnz Sadrazam (Tevfik Paa), Kemalistleri 'asi' sayyor." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.XXXVIII/91) 6 Aralk 1921, Rumbold'dan Lord Curzon'a: "Padiahn nfuzu artrlabilirse, elimizde yararl bir koz olur." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., 9-10 Aralk 1921'de, Anadolu Cemiyeti adl gizli bir Vahidettinci rgt, stanbul'daki Yunan Y.Komiserlii ile grmelere giriir. rgtn amac Ankara hkmetine kar, Yunanistan'n yardmyla, Sultann itibari vesayeti ve Yunanistan'n himayesi altnda bir "Bat Anadolu Devleti" kurmaktr. rgtn Yunan Y.Komiserliine 11 Aralkta verdii yazl nerinin birka maddesi: Ege'deki Yunan igali altndaki blgelerde, Sultan adna [Bursa'da] geici bir hkmet kurulacaktr, Bu yerlerde derhal parlamento seimleri yaplacaktr, Kemalist kuvvetler bastrlarak, btn Anadolu M.Kemal'in elinden kurtarlacaktr, Bunun iin kurulacak Gnll Anadolu Ordusu'nun talim ve silahlandrlmasndan Yunan Bakomutan sorumlu olacak, iyi Trke bilen bir miktar Yunan subaynn bu orduya katlmasn salayacaktr, Yunan Hkmeti, Anadolu Cemiyeti yelerinin Bursa'ya tanmalar masrafn karlamak zere cemiyetin Ynetim Kurulu'na 100.000 Trk liras verecektir. Yunan Y.Komiseri, yaplan pazarlk ve grmelerden sonra, yazl neriyi, 27 Aralk 1921 gn bir Yunan torpidosuyla Atina'ya gnderir. (B.N. imir, Sakarya'dan zmir'e, s.349-355 [ayrca ngiliz Belgelerinde,4.C, s.LXXI/295] Yunanistan bunun yerine, Ege'de yonya Devleti adyla bir uydu devlet kurup ilan etmeyi tercih edecektir. Sakarya'dan zmir'e, s.404 - 429)550 Bu cemiyetin lideri, Vahidettincilerin yere ge koyamadklar, eski eyhlislam Mustafa Sabri Efendidir! (H.Himmetolu, K.S.da stanbul ve Yardmlar, 1.C., s.347) 1922 (son perde): Vahidettin, 13 Ocak 1922 gn, yeeni Sami'yi gizli olarak ngiliz Y.Komiserine gnderir ve kendisini ziyarete gelmesini ister. Sami'nin szl mesajna gre, 'harekete gemeye karar veren Sultan, Ankara'nn otoritesi yerine
de
bi
an
_8
ngiltere ile Trkiye arasnda bir anlama aktedilecektir. Anlama gereince Trkiye, btn milletlerin yararna, tarafsz olarak Boazlarn (stanbul anakkale) serbestliinin korunmasn, ngiltere'ye verecektir. ngiltere bu amala kendi askerlerini ya da Trk jandarmasn kullanabilecektir. Trk hkmeti, Trk jandarmasn ngiltere'nin emrine verecektir. Hatta Boazlarn serbestliini korumak iin gereken toprak eridinin idaresi de, ngiltere'nin eline verilecektir. Byle bir anlama, ngiltere'nin Hilafete dman olduu ve Trkiye'yi ykmak istedii y olunda Hindistan'da ve sair yerlerde yaygn olan kanlar, hemen ve sonsuza kadar ykacaktr. Anlama, bu kanlarn doru olmadnn parlak bir kant olacak ve ngiltere'nin hilafetin hamisi (protektor/koruyucu) ve orta (associate) olduunu, slam dnyasna beyan edecektir. [..] Sadrazam, Sultann teklif ettii projeyi kendisinin de uygun bulduunu syledi. Bu konuda btn gece dnm ve bugn bana gelmi. Sultan, bu meselenin gizli olduunu belirtmi ve hatta zzet Paa dahil, teki Nazrlara bu tekliften bahsetmemesini kendisinden istemi... Sultan, belirtilen esaslar dahilinde ngiltere ile bir anlamaya varlrsa, bunu derhal imzalayp onaylayacan beyan etmektedir."553 (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.388 vd. lgili belgeler: FO 371/7860 (p.37-41), FO 371/7859-E.3443. Bu Tevfik Paa m Kuva-y Milliye
de
bi
kendi otoritesini ikame etmek, bu amala da ngiltere'nin manevi desteini salamak arzusundadr.' Rumbold, Fransa ve talya'y kukulandrr dncesiyle bu srada byle bir grmeyi sakncal bulur, ilerki bir tarihte Padiah ziyaret edeceini bildirir. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.388; 67. di pnotta ilgili belgelerin knyeleri var.) 15 Ocak 1922, Rumbold'dan Lord Curzon'na: "Yeni bar nerilerini M.Kemal reddedecektir. Bunlar Padiaha kabul ettirilebilir." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.L/174) 24 Ocak 1922 gnl grmede Tevfik Paa, Y.Komiser Rumbold'a yle der: "M.Kemal yola gelmezse [bara yanamazsa], o ve arlar tecrit edileceklerdir (yalnz braklacaklardr)." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.342) TBMM Bakanlar Kurulu, Trk tezinin tantlmas iin Dileri Bakan Y.Kemal Tengirenk'in, Roma, Paris ve Londra'da temaslarda bulunmasna karar vermitir. Y.K.Tengirenk, Avrupa'ya hareket etmeden nce stanbul'a urar, Vahidettin'le de grr, (21 ubat 1922) K. Tengirenk'in TBMM'ni tanmas nerisine cevap bile vermeyen Vahidettin,551 Y.Kemal'in katibi Kemal Beyin, kaynpederinin evine brakt antasn gizlece atrr, iindeki gizli belgenin fotoraflarn ektirerek, bir saray grevlisi ile ngilizY.Komiseri Rumbold'a ulatrr. (Rumbold'un 7 Mart 1922 gn ve 232 sayl gizli yazs552) Rumbold'un Vahidettin'i ziyarete gelmemesi zerine) Vahidettin, 25Mart 1922 gn Tevfik Paay gizlice Rumbold'a yollar. Rumbold'un Lord Curzon'a yollad bu arpc grme hakkndaki rapordan baz blmler: "...Sadrazam, dnk kabine toplantsndan sonra Sultann kendisini saraya ardn bildirdi. Sultan kendisine aadaki teklifi am ve size (Lord Curzon'a) sunmam ricasyla teklifi bana duyurmas iin kendisine talimat vermi. Sultann teklifi yledir:
an
_8
taraftaryd?)554 4 Nisan 1922, Rumbold'dan Lord Curzon'a: "...Peyam- Sabah gazetesi, kapitlasyonlarn devamn doal sayyor." (B.N. imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.LXI/232) 6 Nisan 1922 gn Rumbold ile Vahidettin, gizli bir grme yaparlar. Grmede hibir Trk bulunmaz, evirmenlii A.Ryan yapar. Vahidettin'i, "arzuhal veren bir arklya" benzeten Rumbold, Vahidettin'in sylediklerini yle aktaryor: "Anadolu hareketi, ttihat ve Terakki'nin yeni bir eklidir... Milletin yzde doksan Ankara etesine kardr... stanbul hkmeti, Ankara'nn kabul etmeyecei bar artlarna razdr... Ankara Meclisi kanunsuz bir kurulutur... ngiltere ile herhangi bir zel uyumaya hazrz..." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.394vd. ilgili belge: FO 406/49, p.266-270) Vahidettin, 9 Nisan 1922'de ngiliz Y.Komiserliine, adamlarndan birini gnderir. Haberci u mesaj iletir: "Sultan, kurtulu iin Trkiye'nin,ngiltere'ye ve yalnz ngiltere'ye bakmas gerektiine kesin olarak inanyor... ahsi durumu iin de pek kaygl." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.396; ilgili belge: Ryan'n yazs, FO 406/49, p.273-274) 12 Mays 1922'de, ngiliz Y.Komiserliine 76 imzal bir muhtra verilir. 555 Bu muhtradan baz cmleler: "Devlet ve millet adna konuma yetkisi yalnz Sultana aittir... Bugn btn Asya'da, Sultann devleti zerinde tekrar hkmranln kurmas bekleniyor.. Ankara eflerinin ve Byk Meclis ad verilen Meclis yelerinin ou, Mttefik Devletlerin cani olarak tutuklanmasn istedikleri kimselerdir... Son savan galipleri., bu yabanc, maceraperest eteyi bertaraf etmelidir..." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.396 vd. lgili belge: FO 371/7866-E.6005) 23 Mays 1922, Rumbold'dan Lord Curzon'a: "ngiltere tek bana hareket etmek durumunda kalrsa, Ankara'ya kar stanbul hkmetini kullanabilir." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.LXVII/267) Vahidettin'in yeeni Sami Bey 1922 Haziran aynda, malum Yzba Armstrong ile grr. Armstrong bu grmeyi yle aktaryor [zet]: "Sami'yi bana Vahidettin gndermiti. Padiah diyormu ki: 'Lloyd George'a haber veriniz, akbet yaklayor. Bunu ngiliz Bykelisine anlatmaya alt isem de muvaffak olamadm. M.Kemal ve adamlar ihtilalci, sizin (ngilizlerin) ve benim dmanlarmzdrlar. Ben ngiltere'nin dostuyum. Ne isterseniz vermeye hazrm. Halbuki siz Ankara'dan bir ey alamazsnz. Yunanllarn Anadolu'dan karlmasn salaynz. Ayrca drt milyon ngiliz liras bor istiyorum. Bununla mkemmel bir hkmet kurarm. Bursa'ya gider uyruklarm etrafmda toplarm. Halk benim davetime koar. Franszlarla da dost olurum. Boazlar ak brakrm. Halife olmak haysiyetiyle daima sizin tarafnz tutarm. nk siz mminlerin savunucususunuz. Ankara'dakiler katildir. Moskova'nn tesiri altndalar. Benim sylediklerimi hibiri yapmaz!' Padiahn szlerini ilgili yerlere duyurdum." (Aktaran, N.H.Ulu, Emperyalizme Kar Trkiye, s.152-153)556 ngiliz Y.Komiseri Rumbold'un 5 Austos 1922 gnl raporu: "Bizim bakmmzdan en ok arzu edilen gelime, Sultann yeniden hakiki bir otoriteye
de
bi
an
_8
kavuabilmesidir..." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.400; ilgili belge: FO 424/254, p.97-98 ve ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.LXXXI/341) Vahidettin ile Rumbold 7 Austos 1922 gn de grrler. Bu grmede Vahidettin'in, Ankara ynetimi iin kulland baz szler: "Asiler...egoistler... ttihatlar... Bolevikler..." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.401 vd. lgili belge: FO 424/254, p. 105-108) 7 Austos 1922, Vahidettin'in, yine yeeni Sami ile General Harington'a yollad szl mesaj: "Ben Padiah ve Halifeyim. Padiah olarak Osmanl ordusu Bakomutanym. Bir bunalm karsa, Mttefik gal Kuvvetleri Bakomutan ile beraber olmam doaldr ve byle bir kriz nnda Genel Kararghmn nerede olacan bildirmesini General Harington'dan rica ederim." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.CXXVIII vd./543) Y.Komiser Rumbold'un 2 Eyll 1922 gnl raporundan: "Kemalistlerin t aarruzundan stanbul hkmetinin rahatsz olduu.. Bu baarya her Trkn tabii olarak sevinmesi gerekirken, Sultan ve baz Nazrlarn, M.Kemal'in prestijinin ykselmesinden kayg duyduklar.. Bundan sonra Sultana pek az sz decei..." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.483; ilgili belge: FO424/254, p. 180) 12 Eyll 1922, Rumbold'dan Lord Curzon'a: "stanbul'da gnlerce gsteriler yapld.. Padiahn, taht bakmndan kaygl olduunu sanyorum." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.XCII/399) 16 Eyll 1922, Rumbold'dan Lord Curzon'a: "Padiah, zaferden dolay M.Kemal'i kutlamay reddetti." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.C/424; Jeschke, ng. Belgeleri, s.163 ve 164) 25 Ekim 1922, Fransz Y.Komiseri General M. Pelle'nin Fransz Dileri Bakanlna telgraf [zet]: "Sultan diyor ki, 'Ankara'dakiler kabul ed ilemez iddia ve isteklerle ortaya kmaktadr... Ulusul egemenlie ilikin grleri, Trk halknn sosyal durumuna da, geleneklerine de uygun deildir, eriatn gereklerine de uymaz. Ben Papa gibi yalnz bir din adam olarak kalmaya asla rza gster emem. slami telakkiye gre Halife, dini korumak iin daima kuvvetli olmaldr. Trkler, Halife'yi hal' ettikleri takdirde, dier lkelerin Mslmanlar, Trkiye dnda, mesela Arap memleketlerinde, gerek halife olacak birini bulmaya alacaklardr. Ayn zamanda byk bir Mslman devlet olan Fransa, byle bir olasln tehlikelerini takdir edecek durumdadr... Ortak menfaatlerimiz vardr. Sizin iin Trkiye, Suriye'den okdaha nemli...'"557 (Toplum ve Tarih, s.53/16.say; ilgili belge: Fransa Dileri Arivi, E serisi, 97. cilt, 210 -213. yaprak) Vahidettin'in ve "Kuva-y Milliye'ye eilimli olduu iin iktidara getirdiini" ileri srd Tevfik Paa kabinesinin durumu ve tutumu byle.558 Sabk Sultan ve Halife, kendini savunmak iin gerekleri deitiriyor. Btn belgeler ve alntlar gsteriyor ki Vahidettin ve stanbul ynetimi, son ana kadar, -tpk ibirliki basn ve bu politikay benimsemi evreler gibi her olaya yanl tehis koymu, doru bir deerlendirme yapmay baaramam, e mperyalizm karsnda teslimiyetilii semi, ngilizlerin ltfuna bel balam, bu yzden birok onur krc ve sonusuz giriimde bulunmu, halka gvenmemi, tam bamszln elde edilebileceine inanmam, Milli Mcadele'yi isyan say-
de
bi
an
_8
m ve sndrmek iin her trl yolu denemi, hatta dinsel nitelikte bir sava bile am, Ankara ynetimini srekli kk ve yetersiz grmtr. Sonu: Tam bir yanlg ve yenilgi! Vahidettin'in beyannamesini izlemeye devam edelim. "...M.Kemal, bal olduu devlete itaat etmekten km ve Anadolu'da birok ak sakall mftlere varncaya kadar asp kesmek gibi kymlar ile milli grevler snrn aarak, milletin bana bela kesilmi idi." a. M.Kemal, Padiaha kar olduunu hibir zaman resmen aklamam ama D.Ferit hkmetlerine de itaat etmemitir. nk, belgeleri ile biliyoruz, bu hkmetler, ihanet halindeydi. b. imdiye kadar aklanan belgeler, kimlerin, "milletin bana bela kesildiini" de aka gstermektedir. c. Kuva-y Milliye'nin asp kestii hibir Mft bilmiyorum; bu iddia dolaysyla, ulaabildiim btn kaynaklar bir daha aratrdm fakat hibirinde byle bir bilgiye rastlamadm. Buna karlk, Padiah Anzavur'un adamlarnn, Nisan 1920'de, Kuva-y Milliye'yi destekleyen Gnen Mfts evket Efendiyi ehit ettikleri bilinmektedir! (TH, 6.C., Ayaklanmalar, s.85; K.zalp, Milli Mcadele 1.C., s.109) Baz din adamlarnn asld ise dorudur. Hatta bazlar muhakeme bile edilmeden ldrlmlerdir.559 Elbette bo yere ve sebepsiz olarak deil: Dmanla ibirlii yaptklar, direnii krmaya altklar iin!560 Ama bir ksm silaha bile sarlm olan binlerce yurtsever din adamna oranla bu gafillerin saylarnn, pek az olduunu da belirtmeliyim. Bu ac olaylar, din adamlar ya da Kuva-y Milliye aleyhine bytp smrmek, srekli sorun yapmak, haksz ve maksatl bir davran olur. nk her evreden ve meslekten vatan haini kmtr. "Sevres Andlamas da, Yunanistan'da siyasi durumun deimesinden ve Mttefiklerin aleyhimizdeki iddetli anlamalarnn bozulmalarndan nce ve hibir noktasnda deiiklie izin verilmeksizin, yirmi drt saat iinde, ya tmyle kabul ya da reddedilmesi hakkndaki bask ve tehditleri ierdiinden, g ayet kritik ve tehlikeli biimde teklif edilmiti." Sevres Andlamas tasars, 11 Mays 1920 gn Paris'te, Tevfik Paaya v erilmi ve yazl cevap iin bir ay sre tannmtr. (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.79) Bu sre daha sonra, 27 Temmuza kadar uzatlacak ve andlama, tebl iinden tam ay sonra, 10 Austosta imzalanacaktr. (.Turan, Trk Devrim Tarihi, 2.C., s.188) Ksacas, 24 saat sre verildii de kesinlikle doru deildir. "Bununla birlikte ben, Sevres Andlamasn, kesinlemi saylacak biimde onaylamadm, Andlamann kesinlik kazanmas, Meclis'in kabulnden sonraki onayma bal olduunu, hak ve adaletle badatrlamayacak kadar anormal olan byle bir andlamann devam edemeyeceini ve yerleemeyeceini bildiimden, hakkmzn anlalaca uygun zamann gelmesine kadar vakit kazanmak iin andlamann hkmete kabulne taraftar grndm." 1. Vahidettin, andlamann hkmete imzalanmasna taraftar olduunu apak sylyor. Gerekesini de yle aklyor: Byle bir andlamann devam edemeyeceini ve yerleemeyeceini biliyormu... nk andlama hak ve adaletle
de
bi
an
_8
badatrlamayacak kadar anormalmi... Andlama hkmete imzalanarak, Mttefikler oyalanacak, bylece vakit kazanlacakm... 2. Birka soru: Bar artlarnn, 'hak ve adaletle badamayacak kadar anormal olduuna' kim karar verecekti? Sevres Andlamasn Trklere zorla uygulatma grevine talip olan Venizelos mu, yoksa bu istei kabul eden Lloyd George mu?561 Andlamann devamna kimler engel olacakt? Gunarisler, Hrisostomoslar, Papulaslar m, yoksa Damat Feritler, Ali Rtler, Drrizade Abdullah Efendiler mi? Yerleip kalmasn kimler nleyecekti? Rahip Frular, Ryanlar, Anzavur Paalar, Sait Mollalar m?. Mttefikler, bar artlarnn yumuatlmasn neren birok yetkilinin ve uzmann uyarlarn dinlememi, stanbul hkmetinin yapt giriimleri de kesi nlikle reddetmitir.562 stanbul ynetiminin, byle bir hayale kaplmas iin hibir ciddi sebep yoktur. 3. Vahidettin, oyalama yoluyla zaman kazanmak istediini ileri sryor. Kazanlan zaman, kime ve neye yarayacakt acaba? Kendi bunu aklamyor. Ama Msrolu, Vahidettin'in, Kuva-y Milliye'ye zaman kazandrmak istediini ileri sryor. Oysa stanbul ynetimi, Kuva-y Milliye'ye kar en sert ve kyc nlemleri, zellikle Sevres'in tebliinden sonra alm ve Trk'n elindeki son ku vveti de datmak iin kyasya uramtr.563 4. Mttefikler Sevres'i yumuatmay, TBMM ordusunun Dou'da ve Bat'da kazand baarlar ve Ankara'nn kesin tavrndan sonra dnmeye balamlardr.564 Sevres'i yok eden, stanbul ynetiminin, katlanlarn ldrlmesinin farz olduu ilan ve komutanlarnn ounu da idama mahkm ettii TBMM ordusudur!565 "Mondros Mtarekesi, zmir hadisesi, Sevres Andlamas gibi farkl bir grle karladm olaylarn dndaki sorunlarda, hareketlerimi, daima merutiyet gereklerine uydurdum. Bu sebeple eitli hkmetlerin eitli ve belki de farkl grlerine sayg duydum. M.Kemal'i Anadolu'ya gnderen ve daha sonra bal olduu devletini tanmad iin tepelenmesi (asl: tenkili) amacyla [zerine] askeri kuvvet gnderilmesini gerekli bulan kabinelere uymamda, sorumlu hkmet ile hkmdarlk makamnn karlkl ilikilerine ait merutiyet gereklerinden ayrlmamak istei ve baz zorunlu siyasi sebepler rol oynamtr." Vahidettin'in merutiyet gereklerine hi uymadn, stelik merutiyete kar olduunu, birinci blmden beri biliyoruz. Fakat beyannamesinde farkl eyler sylyor. Mesela, merutiyet gereklerine o kadar balym ki hkmetlerin, Kuva-y Milliye'nin tepelenmesi iin verdikleri kararlara bile bu ball yznden uymu. Anlalyor ki Vahidettin, Meclisleri kapatmay, nazrlarn seimine karmay, deitirilmelerini istemeyi, Trkiye'yi ngilizlere ipotek etmeyi, merutiyet gereklerine uygun buluyor; D.Ferit'in haince kararlarna bir hkmdar olarak kar kmay ise, merutiyet gereklerine aykr sayyor. Son Padiahmzn yaklam byle. Vahidettincilere, u kanlmaz soruyu bir daha sorup bu konuyu kapaty orum: Beyler, hani Kuva-y nzibatiye dankl dvt? "...Gerek hkmet deiikliklerinde, gerek teki uygulamalarda, hareket-
de
bi
an
_8
lerime, kiisel dnce ve duygularmdan ok, daima kamuoyu ya da direnilmesi imknsz baka etkenler yn vermilerdir. Bunun en belirgin kant, son Tevfik Paa kabinesini... ahsm ve makamm hakknda kt niyetleri belli olan Kemalcilerin stanbul'da nfuz kurmalarna uygun olmasna ramen, iki yldan fazla iktidarda tutmaklmda grlebilir ." a. yleyse, Damat Ferit'i neden onca tepki ve uyarya ramen, 4. ve 5. defa iktidara getirdi acaba? Kamuoyunun D.Ferit'i istediini sylemek gln olur. D.Ferit'i sadrazamla getirirken, bir bask altnda olmadn da daha nce grmtk. b. Kemalcilerin stanbul'da nfuz kurmalar, Tevfik Paa iktidaryla ilgili bir olay deildir. Belki o dnemde etkileri biraz daha artmtr, o kadar. nk basnn byk ounluu, bandan beri milliyetileri tutmaktayd. Gizli rgtler ise Mtarekeyle birlikte olumaya balam ve giderek genilemilerdir. 566 Harbiye Nezareti ve Genelkurmay Bakanlndaki hemen hemen btn subaylar, ilk gnden Anadolu'yu desteklemi, bu kurulularn bandaki Cemal ve Cevat Pa alar da bu yzden Malta'ya srgn edilmilerdir. Hatta saray grevlilerinin ounluu bile yava yava Ankara'y tutacak ve sonunda Vahidettin'i yapayalnz brakacaktr.567 Ama en nemli geliim, halkn ezici bir ounlukla ve ksa bir sre iinde, stanbul ynetiminin karsnda yer almasdr. Bunu belirten yzlerce gsterge var.568 Ayrntlara dalmamak iin Vahidettinci T.M.Gztepe'nin anlarndan tipik rnek aktaracam: "... Kan ter iindeki Ali Kemal'e, 'Hayrola stad, bir ey mi var?' diye sorduk. 'Alaklar, namussuzlar, ttihat keratalar' diye bir sra sntden sonra, mes eleyi soluk solua anlatt. Meer Ali Kemal'in yazlarna kzan Peyam- Sabah mrettipleri (yaz dizicileri), elbirlii etmiler ve ertesi sabah kacak gazetenin bask sayfalarn, tam makineye verilirken, merdivenlerden yuvarlayp btn harfleri darmadank etmiler. Teker teker dizilen binlerce harf, gnlerce topl anp kasalarna yerletirilemeyecek bir ekilde etrafa dalmt. Bu hale gre Peyam- Sabah birka gn kamayacakt. Ali Kemal Bey, 'Ecnebi polisine gidiyorum, analarn alatacam keratalarn!' diye Mttefik zabtasnn igal ettii Krmz Konak'a girdi." (V.M.Gayyasnda, s.412) "...Balta Liman'ndan Sadrazamla gitmekte olan iki otomobil, tam Galata Kprs'n geip Eminn Meydanna gelince, D.Ferit Paann bindii ndeki otomobil arza yapm ve mthi bir kalabaln ortasnda znk diye duraklamaya mecbur kalmt. Halk, Sadrazamn gzlerinin iine yiyecek gibi bakyor ve ot omobil, binlerce kiiden mrekkep bir dmanlk maherinin nefret okunan baklaryla sarldka sarlyordu. Sadrazam sapsar kesilmiti. Yaverler [biri de T.M.Gztepe'dir] yere atladlar ve Sadrazamn arabasnn sana soluna geip kaplar tuttular. Halk, memleketlerini zulm ve zorla zaptetmi yabanc bir istila ordusu kumandanna bakar gibi bakyordu... Nihayet otomobilin arzas dze ltildi ve kafile byk bir sratle Sadrazamln yolunu tuttu. D.Ferit Paa geni bir nefes almt..." (a.g.e., s.357, 358) "...Sadrazam, kamuoyunun sevgisini o kadar kaybetmiti ki lehinde yaz yazmak yle dursun, onun Baltaliman'ndaki ktphane ve mzesinin resmini k oyup altna da, 'byk bir ilim adamna [yani Damat Ferit'e] ait zengin bir ktp-
de
bi
an
_8
hane ve mze' diye bir yaz yazdmz gn, stanbul'da pek ok satlan mit adl bu gzel derginin, bayiler tarafndan hamallar srtna vurulup paket paket geri evrildiine tank olmutuk." (a.g.e., s.360; derginin sahibi T.M.Gztepe'dir.) "Ankara ile stanbul arasndaki ikiliin ortadan kaldrlmas iinde bu gibi fedakrlklardan geri durmamakla birlikte, hilafetin saltanattan ayrlmas ve bakentin stanbul'dan Anadolu'ya tanmas hakkndaki karar ve dncelerini uygun grmek elimden gelmemitir." a. Ankara, 28 Ocak 1921'de ve 6 Mart 1922'de, TBMM'ni tanmasn isteyerek uzlama nermise de, Vahidettin, her iki neriyi de reddetmitir. (Jeschke, ng. Belgeleri, s. 161-162) b. Saltanatn nasl kaldrldn grmtk. Hilafet konusu, Drdnc Blmde ele alnacaktr. c. stanbul'a ilikin iddiasyla ilgili ek bir cmlesi var ki onu aktarmalym: "stanbul'un manen Ruslara teslimi ile boleviklere cemile ibraz etmek (yaranmak) niteliinde olan bakentin Anadolu'ya tanmas dncesi de Hilaf eti, stanbul gibi siyasi ve tarihi bir dayanaktan yoksun brakmak demek olduu iin kesinlikle kabul edilemezdi." Vahidettin, beyannamesini hazrlad srada, herhalde, zihince ve bedence ok yorgundu. Yoksa salkl bir insan, bakentin zellikle gvenlik sebebiyle Anadolu'ya alnmak istenmesini,569 "stanbul'un manen Ruslara teslim edilmesi ve boleviklere yaranmak" diye yorumlayamaz.570 "Ben devleti tehlikeden korumak iin, zellikle Genel Sava'a giriimizdeki arlklarn acsn tattktan sonra, d siyasette, bana kar olanlarn dedii gibi korkarak, yani itidal ve teenni ile hareket ettim. Daha dorusu, vakit kazanmak iin icap ederse kendimi fedaya karar verdim. Bu itidalli ve ihtiyatl tutum karsnda, karmdaki arlar ve her eyi gze alm olanlar, sonuta baarya ularlarsa, ahsen ben kaybedecektim.571 Fakat devlet kazanacakt. Halbuki onlar, devlete, saltanat- slamiyesini kaybettirdiler." Evet, Vahidettin'in yntemi deil, her eyi gze alm yrekli, kararl, inanl ve gereki kiilerin tam bamszl ama edinmi yntemi baarya ulamtr. Bu mcadeleyi Kuva-y Milliyeciler kazanr, Vahidettin ve rejimi kaybeder. Allahn dedii olur! Vahidettin'in son cmlesi hakknda, II.Abdlhamit'in kz adiye Osmano -lu diyor ki: "Avrupa'da geen mahede yllarm esnasnda, daha tarafsz ve daha mcerret bir hava iinde tetkike ve dnmeye altm. Osmanl mparatorluu ile birlikte yklan dier imparatorluklarn da hayat hikyelerini, elimden geldii kadar tetkik ettim. Karlatm hakikat, kendi kanunlarnn hkmne uyarak, dnyann deimekte olmas idi. Fransa htilali deime temposunu daha hzlandrmt... Krallk idareleri, yerlerini cumhuriyetlere terk ediyorlard. Dnyay bir tufan gibi kaplayan bu denizin ortasnda, Osmanl padiahlk idaresinin bir ada gibi mevcudiyetini ilelebet muhafaza etmesi mmkn deildi. Osmanl padiahlk idaresi de, erge bu kanunun tesiri altnda, bir cumhuriyete inklap edecekti. Tarihin ak bu idi." (Hayatmn Ac ve Tatl gnleri, s.99)572 "Eer benim bir yanlm varsa bu da, din ve devletin bu derece tahribine ve bakalatrlmasna, -baz mstesna kimseler dnda- btn nazrlar ve ulema
de
bi
an
_8
(din bilginleri) ve akl sahipleri ve memleket ileri gelenleri tarafndan ses karlmayacana ve baz bencil karlar karlnda, gizli ve ak biimde yardm edileceine ihtimal vermemekliimdir. Ben, devletin hayat ve memat (lm) ile herkesten ok ilgilenen aydnlarn, vicdani ve vatani grevlerini, bu derece ktye kullanmayacaklarn dnmekle yanl yaptm itiraf ederim." Ses karmayp da ne yapacaklard? Frtna patlaynca, otlar ba eer! Hi beklemedikleri zaferin dehet verici gmbrts ve inanlmaz hz, yalnz onlar deil, Yunanllar ve Mttefikleri de akna evirmiti. "Sonu olarak unu aklarm ki Hilafet meselesinin zm, din i, milleti, vatan pheli ve kark askerlerden ve teki snflardan oluan kk bir aznlk ile ksmen zor altnda bulunan ve ksmen de durumun i yznden haberli olmamak yznden aldatlm olan be alt milyonluk Trk milletinin yetkisi iinde olmayp bu, yz milyonluk slam aleminin tamamn ilgilendiren byk bir sorundur." 1. Osmanl mparatorluunun dnda, her zaman kalabalk bir slam alemi bulunagelmitir. Ama hibir Padiahn tahta knda ya da tahttan indiriliin-de, dolaysyla Halifenin deiiminde, snr d slam aleminin onay aranmamtr. Tersine hareket, zaten bamsz devlet kavramyla badamazd. Osmanl Sultan, dolaysyla Halife, kendi lkesinin Sultan ve Halifesiydi. Kim su ltan olursa, ayn zamanda, otomatik olarak Halife sann da alyordu. slam aleminin onay, Vahidettin iin de elbette aranmamtr. 2. Kald ki Vahidettin tahta kt srada Irak, Suriye, Lbnan, Filistin ve Arap yarmadasnn ounluu ya ngilizlerin igali altndayd ya da oralardaki halk ounlukla Osmanllara ba kaldrmt. Yani Vahidettin'in Padiah/ Halifeliini hi itirazsz kabul ederek merulatranlar, 'be, alt milyon' diye kmsedii Anadolu insanlar ve onlarn temsilcileri idi. O zaman yeterli ve yetkili olanlar, imdi birdenbire neden yetersiz ve yetkisiz oluyorlar acaba? 3. Ksa bir zaman sonra da, u ortaya kacaktr: Devletlerin bamszl ile siyasi, hukuki ve idari yetkilerle de donatlmas gereken Halifelik kurumu badamamaktadr. Bu yzden de bu tarihi makam, bu makama vefal birok Mslmann eitli giriimlerine ramen, hibir slam devleti tarafndan benimsenmedii iin hayata geirilememi ve tarihte kalmtr.573 "Bu yzden imdi ben, Hilafet hakknda Ankara'da ve stanbul'da verilen gereksiz ve zorlama hkm, kesinlikle kabul etmeyerek, bana yaplan iftiralar, yaktranlara tam bir nefretle reddedip geri evirerek, memleketin rk ve mezhep ayrmakszn btn ahalisinin mutluluk ve refahndan baka bir emeli olmayan ve adalet ve itidalin egemen olmasn isteyen rahat bir kalb ve vicdan ve hak ve hakikatin yenilmeyeceine dair gl bir iman ile sevgili vatanma dnnceye kadar, mbarek toprann ezelden beri arzulaycs olduum Haremeyn-i erefeyn'de (Mekke ve Medine'de) ve imdilik Beytullah'n civarnda vakit geiriyorum. Beyanname bu.574
de
bi
an
_8
15. Ek belgeler 9 9 Mart 1924'te, Vahidettin, San Remo'da, basna u demeci verir [zet]: "Alt milyon Trk'n, haksz yere Hilafet makamna tecavzn protesto ediyorum... Ben yegne Halife'yim. stanbul'daki ise Halife deildir." (10 Mart 1924 gnl Le Journal gazetesinden aktaranlar, Grammont-Mammeri, Tarih ve Toplum, s.58 ve 61, 53.dipnot/16.say; Allahtan ikisinin de elinde kuvvet yok; yoksa yeniden hilafet kavgalar balayacakm.) Vahidettin'in, TBMM'nce Hilafete son verilmesi zerine, 13 Mart 1924'te, Fransa Cumhurbakan Millerand'a yazd ibret verici mektup [zet]: "...isyanc tebamdan teekkl eden Ankara Meclisi'nin ald kararlarn hkmsz ve etkisiz kalmaya mahkm olduu apak ortadadr... Bu karar, yalnzca alt milyon Mslmandan oluan Trk halknn yetkilerini amaktadr.575 Trk halk, ounluunun kkeni ve inanlar belirsiz, etkili bir aznln ynetimi ve gdm altnda bulunmaktadr... Bylesi kararlar, Mslmanlar arasnda byk huzursuzluk ve infial yaratabilecek nitelikte olduundan. .. vahim tepkilere yol aabilir. Sadk tebalar arasnda saysz Mslmanlarn bulunduu Fransa Cumhuriyetinin en yksek sorumlu ahsiyeti olan Ekselanslarna, bu aklamay yapmay faydadan uzak bulmadm." [Vahidettin, bu mektubun bir eini de, ngiltere Kralna gndermitir. Fran sa'y ve ngiltere'yi, Trkiye aleyhinde harekete gemeye tevik ettii bu artc mektubun sonunda, daha da artc bir ey yapmakta, 'yurt dnda bulunan hanedan yelerine maddi yardm yaplmasn'da dilemektedir. (Tarih ve Toplum, 16.say. s.58- 59, ayrca 55, 56, 57, 58, 59 sayl dipnotlar; ilgili belge: Fransz Dileri Arivi, 57-cilt, 79-80. yaprak)]
17 Ekim 1994'ten 14 Kasm 1994'e kadar, TGRT Tv.nda, z Brakanlar saatinde, pazartesi akamlar, 'Saraydan Srgne Vahidettin Han' adl, be blmlk bir dizi yaymland. Dizinin metnini kimin ya da kimlerin yazd belli deil. Program, Liman von Sanders'i Limon von Sanders diye okuyan, Rauf Orbay'dan Rauf Orbay Paa diye sz eden Seil Erus adl bir gen hanm sunuyor. Akl amalar ise, stanbul Devlet Tiyatrosu sanats Haluk Kurdolu seslendiriyor. Saltanatn kaldrl, Vahidettin'in gidii gibi epizotlar 'Eyvah... Eyvah' ad ile noktalanyor. Kadir Msrolu, banda fesle konuuyor. Seil Erus, diziye yle balyor: "Yllarca gizlendi gerekler. O hakikat sayfalar adeta kelepelendi. Yalanlar, yeni nesillerin masum kalplerine ve zihinlerine yerletirildi." Gerekleri aklamak iin aylarca hazrlk yapmlar. Osmanl, ngiliz ve Fransz arivlerinden faydalanmlar. Seil Erus, ikinci blmn banda da yle diyor: "70 yl akn bir zamandr yalan syleyen tarih sayfalar ve o tarihi yazan yalanc kalemrler, bu millete yalan satrlar yazarak, bir milleti bir milletten kopardlar. Bizim gayemiz... bir devrin sayfalarna objektif olarak bakmak ve o
de
16. Vahidettin'le ilgili bir televizyon dizisi
bi
an
_8
sayfalardaki gerekleri sizlere aktarabilmek. Belgesiz ve kaytsz hibir sze de itibar etmediimizi hemen belirtelim." Erus'un byle dediine bakmayn. nk hibir ciddi belgeye itibar etmemiler. Osmanl, ngiliz ve Fransz arivlerinden faydalanmak ne kelime, apak olaylar, olgular ve gz nndeki gerek belgeleri bile grmezden gelmiler. Gerek diye, araya birka nemsiz gerek ile birka bilinen belge sktrararak, artk hepsini bildiimiz malum ve mahut masallar, sylentileri, dedikodular ve dayanaksz iddialar birletirmiler, mzik ve ou metinle uyumlu olmayan, geliigzel fotoraflar ve eski filmlerle ssleyerek, tekrar ediyorlar. Birinci Blmde M.Kemal yle tantlyor: "...Limon von Sanders, savunulmadan hibir yerin terk edilmeyecei kararnda srar eder. 7.Ordu Komutan M.Kemal ise, 'anavatan savunabilmek iin Suriye'nin gzden karlmas gereklidir' der ve ordunun geri ekilmesi kararn verir." kinci blmdeki malum ve mahut yalan hatrlamsnzdr. Aylarca hazrlk yapld ileri srlen dizinin 2.blmnde, Vahidettin'in, 11 Mays 1919 gn Kazm Karabekir'le grt belirtiliyor. [O tarihte Karabekir, 8 gnden beri Erzurum'dadr; doru tarih: 11 Nisan 1919, Cuma] Seil Erus, aklamaya yle devam ediyor: "Sultan Vahidettin Hanla grmesinden sonra Kazm Karabekir, bir baka komutann kapsn alar. Kapy aan smet nn'dr. K.Karabekir, durumun vahametini uzun uzun anlatr ve ardndan 'Anadolu'ya gel' der. smet Paa ban nne eer ve dnr. Verdii cevap bir hayli dndrcdr." Ve Haluk Kurdolu, smet Paann, alt ay nce, 29 Kasm 1918 gn K Karabekir'le yapt karamsar ve umutsuz konumada sylediklerini seslendiriyor. (stiklal Harbimizin Esaslar s.31-32; stiklal Harbimiz s.8-9) O arada kprlerin altndan pek ok su gemi, dnceler, duygular, durumlar deimi, stanbul'da trl n hazrlklara giriilmi ama ne nemi var? Programn amac zaten hakikatleri aklamak deil. Zaman istedikleri gibi kaydryor ve lego oynarcasna, birtakm olaylar birletirip gnllerine uygun bir sahte gerek oluturmaya alyorlar. K.Karabekir'in, smet Paay son olarak ziyaret ettii 11 Nisan ile ilgili aklamas ise, yledir: "En son ziyaretim de, smet Beyle hasbhal oldu. Anadolu'da bir vazife alm asn, mmkn olmad takdirde, stanbul'da hibir siyasi cereyana karmayarak arktaki neticeye intizar etmesini ve hale gre Anadolu'ya atlamasn kendisinden rica ettim ve iki karde gibi sarlarak veda ile ayrldm." (stiklal Harbimizin Esaslar, s.38) Programda, daha sonra 12 Mays 1919'da, Vahidettin ile M.Kemal arasndaki grme ve Vahidettin'in M.Kemal'e saat hediye ettii anlatlyor ve ilerici Haluk Kurdolu'nun gzel sesi ile Trk tarihine u mthi bilgi ekleniyor: "Vahidettin'in verdii ite o saat, yllar sonra, M.Kemal'in ald bir kurunla paralanr ve M.Kemal'in gazi unvann almasna sebep olur!" Bu program iin aylarca hazrlk yaptklarn ve belgesiz iddialara itibar etmediklerini iddia edenler, 1915'teki anakale Savan ve M.Kemal'in gsndeki saati paralayan arapnel parasn, 1919'da Vahidettin'in hediye ettii saati ve
de
bi
an
_8
1921'deki Sakarya Sava sonunda TBMM'in verdii gazi unvann bulama yaparak, yepyeni, gcr gcr bir masal yaratmlar. Cesaretlerini ve fantezilerini tebrik ederim! Bu blm, M.Kemal'e M.Ali Beyin verdii ileri srlen 25.000 altnla ilgili kantlanmam iddia ile devam edip sona ermektedir.576 3.blm, Vahidettin'in neden Anadolu'ya gemedii konusu ile balyor ve Necip Fazl Ksakrek'in yazd hayali ikna sahnesi iinde yer alan Vahidettin' in hayali konumas,577 sanki belgeli bir gerekmi gibi sunuluyor. M.Kemal'in stanbul'dan ayrl anlatlrken de yle deniliyor: "ngilizler M.Kemal'in Anadolu'ya gemesine seslerini karmazlar ve hatta M.Kemal Pa aya, Anadolu'ya geme vizesini ngilizler verirler." Bu basit ayrntnn zerinde neden durulduunu, az sonra sunucu hanmn ho bir Trke ile yapt u aklamadan anlyoruz: "Ne yazarlard bize o yalan tarih sayfalar? Bir gece anszn ve gizlice, Sultan Vahidettin'den habersiz, Bandrma vapuru ile Milli Mcadele hareketi balatlmt. Yani M.Kemal Paa ve arkadalar, tek bana (!) ve Sultan Vahidettin'den habersiz Samsun'a ktlar. te bunun gereini bugn reniy oruz... Demek ki ne Bandrma vapuru gizlice Samsun'a kt (!), ne de M.Kemal Paa ve kurmay heyeti." Malum taktik: Bir ey uyduruyor, sonra da gerei, sanki kendileri kefetmiler gibi aklyorlar. M.Kemal'in tayininden ngilizlerin haberdar olduunu grmtk. Sakl gizli bir gidi deil. Bunu kimse de iddia etmiyor. stanbul'dan ayrlmak iin vize g erektii de, o dnemi biraz olsun incelemi olanlar iin bilinen bir durum.578 Daha sonra, M.Kemal'e verildii iddia edilen sahte hatt hmayun, sahici bir belgeymi gibi tantlyor ve Kadir Msrolu u bilgileri veriyor: "ngilizler, sarayla M.Kemal ve Anadolu harektn kar karya getirmek istiyorlard. Bu oyuna Sultan Vahidettin elinden geldiince kar kmaya alt ve her eye ramen, Milli Mcadele'yi desteklemek iin var kuvvetiyle alt.579 Meclis zabtlarnda, Mareal Fevzi akmak'n Ankara'ya iltihak srasnda yapt uzun bir konuma vardr. Bu konuma, tarih nnde, Sultan Vahidettin'in beraatine (aklanmasna) yetenecek bir vesikadr. nk stanbul hkmetine 'btn kuvvetinizle Milli Mcadele'yi destekleyiniz' diye talimat verdiini ve en son 'artk burada yapacak bir i kalmad, sen de kalk git' diyerek, onu Anadolu'ya gnderdiini Mareal, sarahaten (aka) ifade ediyor ve bu istik amette birok ifaatta bulunuyor. Mesela M.Kemal ve arkadalarnn idamna dair fetvalarn, fermanlarn, hep ngiliz sngs ile zorla alndn, tafsilatyla anlatyor." a. Fevzi Paa, 27 Nisan 1920 gn Ankara'ya gelmi ve o gn Mecliste gerekten bir konuma yapmtr. (ZC, 1.C., s.90-93) b. Ama bu konumasnda Vahidettin'in, stanbul hkmetine, 'btn kuvvetinizle Milli Mcadele'yi destekleyiniz' diye talimat verdiini, kendisine 'artk burada yapacak bir i kalmad, sen de kalk git' dediini sylememitir. Bunlar Msrolu'nun tarihe katklar. c. 'M.Kemal ve arkadalarnn idamna dair fetvalarn, fermanlarn, hep ngiliz
de
bi
an
_8
sngs ile zorla alndn' syledii de doru deildir. Zaten Fevzi Paann bunu sylemesi mmkn de deildi. nk Nemrut Mustafa Bakanlndaki Divan- Harp, M.Kemal'i bu konumadan iki hafta sonra, 11 Maysta idama mahkm edecek ve bu karar 24 Maysta Vahidettin tarafndan onaylanacaktr. d. Hkmetten ayrlm olan Fevzi Paann, baz Nazrlardan ve arkadalarndan duyduunu belirterek, ngiliz sngs ile alndn syledii fetva, Drrizade'nin imzalad, Kuva-y Milliye aleyhindeki o uursuz genel fetvadr. (ZC, 1.C. s.92) e. Fevzi Paa, 'halkn igal altndaki bu gibi bir hkmetin icraatna inanmayacana gvenerek, bunlar mecburen yaptklarn, bu ileri yapmadklar takdi rde, halka zulm artracaklarndan korkulduu iin bunlarn yapldn' da sylememitir. Ne objektif program, deil mi? Vatansever din alimlerinin ve mftlerin, Drrizade fetvasna kar nitelikte bir fetva hazrlayp ilan ettiklerini grmtk. Vehbi Vakkasolu bu konuda, yeni bir masal pazarlyor. Diyor ki: "Kar fetvada, Bedizzaman Said-i Nursi Hazretlerinin de imzas vardr." Bu fetvay kimler imzalamsa, hepsinin ad, Kadir Msrolu'nun u kitabnda yazl: Sarkl Mcahitler, s.277-284! mza atanlar ve onayn bildirenler arasnda Said-i Nursi bulunmamaktadr. Vakkasolu, Msrolu ile hesaplasn. Devam edelim. Programa katlan Hseyin Ylmaz, Vahidettin'in durumunu yle tahlil ediyor: "Milli Mcadele'ye bu ekilde emek vereceksiniz, ahsi varlnzdan maddi fedakrlklarla, mhim miktarda paralarla yardmda bulunacaksnz, milletin, vatann geleceini kurtarmak iin sureta (grnte) da olsa birtakm vicdann kabul etmeyecei, yani ngilizlere ho grnmek gibi bir grnty kabulleneceksiniz; maksat, onlarn stanbul'da daha fazla ileri gitmelerini engellemek suretiyle bir nevi zaman kazanarak, br tarafta organize olmak iindir... Sultan Vahidettin'in, bu insanlara kar bu rol oynarken, neler ektiini anlamak ger ekir." Mesela ben, anlamaya dnden hazr olanlardan biriyim. Ama ne verdii emei, ne paray, ne ferman, ne ngilizleri kandrp oyalamaya altn kantlayacak bir belgecik, bir emare bile yok ortada. Tersine, Milli Mcadele'ye kar o lduunu, onu sndrmeye altn gsteren binlerce belge ve olay var! Vakkasolu, M.Kemal'in Vahidettin'e balln kantlamak amacyla diyor ki: "M.Kemal'in Erzurum Kongresi'nde dahi giydii elbise, Padi ahn fahri yaverlik niformasdr." Genler de, bu arbal konumacnn doru sylediini sanp fahri yaverlerin ayr ve zel bir niformalar olduunu sanacaklar. Ayr ve zel bir niforma sz konusu bile deildir. Sadece niformalarn zerine, fahri yaver olduklarn belirten bir kordon taklyordu. Programda, M.Kemal'in 3.Ordu Mfettiliinden azli ve M.Kemal'in b unun zerine askerlikten istifas ise, Haluk Kurdolu'nun sesiyle yle anlatlmaktadr: "8 Temmuz gn, M.Kemal Paann daha rahat almas planlandn-
de
bi
an
_8
dan, askerlik grevi sona erdirilir. " Ksa bir sre sonra da, anlalan daha da rahat almas iin tutuklanmasna karar verilecek, Elaz Valisi Ali Galip'ten, toplad kuvvetle Sivas' basmas istenecek, hatta Kuva-y nzibatiye kurulacak, Yunanllarn Haziran 1920'de, douya doru ilerleyip yaylmalar memnunlukla karlanacaktr vb. Drdnc Blmde de mesela Atatrk'n sofracs Cemal Granda gibi gayet ciddi bir tarihi tana ve yine byle cin masallarna yer verilmi. Biri u: Sultan Vahidettin'in emriyle Maka silahhanesinden silah karlp Dolmabahe Sarayna tanyormu. Asl fasl olmayan bir martaval ama olsun, sonu ok ho. Bakn bu toplanan silahlar, Anadolu'ya nasl yollanyormu: "Silahlar, Sultan Vahidettin Hann emirleriyle, msait zamanlarda Anadolu'ya denizaltlar ile ulatrlr. Bir gn kaptanln brahim Beyin yapt denizaltyla silah gtrldn fark eden ngilizler, denizalty Karadeniz aklarnda batrr. brahim Bey ve mrettebatnn byk bir blm ise boularak ehit olur." Osmanl deniz kuvvetlerinde bir tek denizalt bile yoktu ya,580 haydi, ayp etmemek iin varm gibi davranalm. galciler btn deniz kuvvetlerine el koyup da gemileri, ya Halic'e, ya zmit'e ektirdikleri halde, Dolmabahe Saraynn rhtm ile Anadolu arasnda gidip gelen bu hayalet denizaltlar, nasl olmu da fark etmemiler? Birinin, hi olmazsa u batrlan (!) denizaltnn adn verselerdi, ne olurdu? Yllardr saklanlan bu ok nemli gerei aklyorlar da, bu kk ayrnty aklamaktan neden kanyorlar, anlamadm. Yoksa hanedan srr m? Ben de, souk nevale sorularla, masaln tadn karyorum, deil mi? nallah gelecek yl, Vahidettin'in, Anadolu'ya dev nakliye uaklaryla fzeler, tanklar ve kalanikoflar yetitirdiini de dinlemek nasip olur. Masal burada sona ermiyor ve yle devam ediyor: "... Toplanan yardm ve malzemeler ise, Yldz Sarayna gtrlr ve saraydan da, gemilerle Anadolu'ya sevk edilir." Yldz Sarayna yanaan gemilere, toplanan yardmlar ve malzemeler dendiine gre, demek ki tpk stanbul'un fethinde olduu gibi Vahidettin dneminde de gemileri karadan yrtmeyi baarmz. nk Yldz Saray, deniz kenarnda deil de. Beinci Blmde de yine ssl masallar ve ho anlatmlar bulunuyor. Mesela K.Msrolu yle diyor: "Sultan Vahidettin stanbul'dan naklini istemitir General Harington'dan, ngiltere'ye snm (iltica etmi) deildir." Vahidettin'in daha nce de grdmz bavuru yazsn bir daha okuyalm: "stanbul'da hayatm tehlikede grdmden, ngiltere devlet-i fehimesine iltica ve bir an evvel stanbul'dan mahall-i ahara naklimi (baka bir yere gtrlmemi) talep ederim efendim. 16 Terin-i sani 1922. Mslmanlarn Halifesi Mehmet Vahideddin" Seil Erus, Vahidettin'in Cenova'da, talyan Kral ve Mussolini tarafndan karland hakkndaki malum masal anlatyor ve "Vahidettin'in talyan
de
bi
an
_8
Kralnn yardm teklifini, 'tadm Halife sfat, kendi dinimden olmayan birinin yardm teklifini kabul etmemi men eder' diyerek reddettiini" de gzel gzel anlatyor. T.M.Gztepe'nin ya da R.C.Ulunay'n uydurduu bir masal bu. Byle bir te klif yapldn hibir kaynak dorulamyor. Seil hanmn hatr iin bu masaln da doru olduunu kabul edelim. Ama Vahidettin'in, 13 Mart 1924'te, Fransa Cumhurbakanna ve ngiliz Kralna yazd mektuplarla, 'yurt dnda bulunan hanedan yelerine maddi yardm yaplmasn dilediini' nasl aklayacaz? Hanedan, Vahidettin temsil etmiyor muydu? Seil Erus, Vahidettin'in San Remo gnlerini, "Gurbette soan-ekmek yenilen gnler" olarak zetliyor. Vahidettinci T.M.Gztepe'nin Birinci Blmde verdii bilgileri hatrlatmadan gemek, gereklere hakszlk olacak: "Yldz Saraynn mehur mutban aratmayacak mkellef ve zengin bir mu tfak, sofra sofra yemekler yetitiriyordu. le ve akam yemeklerine burada bir de mkellef sabah ve ikindi kahvaltlar ilave edilmiti. Yldz Saraynn o zengin ve mehur mutfa, eit ve nefisliinden ok ey kaybetmeden San Remo'da da devam ediyordu." Gyabi dostum smet Bozda da, Vahidettin'in San Remo'da yaad gnleri baknz ne scak anlatyor: "talya'da kendi kk, mtevaz evinde, torunlaryla son gnlerini yayordu. " Hay Allah! Oysa birka yl Vahidettin'e misafirlik etmi olan T.M.Gztepe, neler yazyordu: "... Nefis bir saray yavrusu olan villa, 40 odas, 15 dnmden geni bir port akal, limon korusu ve bahesi bulunan, beyaz renkli, mkellef bir kasrd." Programn sonunda, Vahidettin'in hain olmadn savunanlarn ksa aklamalar yer alyor.581 Vahidettin'in hain olmadn savunan bilim adamlar ve yazarlar unlar: Prof.Dr.Dou Ergil, Vehbi Vakkasolu, Ylmaz ztuna, Ylmaz etiner, smet Bozda, Kadir Msrolu, Prof.Dr.smet Mirolu, Mustafa Mftolu, Dr.Mahir Niyazi, Prof.Dr.Ekmeleddin hsanolu, Mnevver Ayal ve Yavuz Bahadr.582 17. nc Blmn Sonu Birinci Blmde, Vahidettin'in hayat, kiilii ve zellikleri, Damat Ferit ile ilikileri, TBMM'nin karar ve gerekesi, stanbul'dan ayrl, San Remo yllar, baz maceraclara destek vermesi, yaknlarnn ve grg tanklarnn eitli dnceleri yanstlmt. Bu blmde ise, kendisinin ve hkmetlerinin Kurtulu Sava karsndaki tavrlarna, Trkiye'nin gelecei hakkndaki tasarlarna, ngilizlerle olan ilikileri hakkndaki balca belgelere ve kantl bilgilere anlarndan baz blmlere, 1923'te yaymlad beyanname ve Fransa Cumhurbakan ile ngiltere Kralna gnderdii mektuplara yer verildi. Ksacas, lehindeki ve aleyhindeki btn iddialar, belgeleri ve tank ifadeleri-
de
bi
an
_8
ni grdnz. Dostlarnn savunmalarn da dinlediniz. Hain miydi, deil miydi? Karar sizin!
Notlar
1 2 mparator Karl, 11 Kasmda tahttan ekilmek zorunda kalr. Kayser Wilhelm de 10 Kasmda tahtn brakmak zorunda kalacak ve Almanya'da cumhuriyet ilan olunacaktr. Eski imparator Hollanda'ya ekilir, bir kyde eiyle birlikte sade bir hayat srer. H.Bayur, Trk nklap Tarihi, 3.C., 4.Ksm, s.685 vd. Irak, Suriye ve Hicaz'n gelecei hakkndaki ikinci madde ise mphemdir. Kesin bir anlam karmak zor. H.Bayur, bu yzden maddeyi ihtiyatla yorumluyor. (Trk nklab Tarihi, 3.C., 4.ksm, s.740) Hayatnn korunmas iin ngilizlerden gvence istediini birinci blmde grmtk. Tahtn gvence altna almak iin ngilizlere yapt artc neriler ise bu blmn 13. paragrafnda aklanacaktr. Gouraud'nun 'Liautey' adl kitabnn 16 ve 17. sayfalarndan aktaran H.Bayur, Trk nklab Tarihi, 3.C., 4.Ksm, s.754. Bildirinin tam metni: A.F.Cebesoy, M.M. Hatralar, s.308 vd. A.zzet Paa, Damat Ferit'in, mtareke grmelerinde izleyecei yolu yle akladn aktaryor: "Amirali grr grmez, devletin tamamiyet-i katiyet-i mlkiyesi zerine mtareke akdini (yaplmasn) talep edeceini, Amiral kabul etmezse, Londra'ya gitmek zere bir kruvazr isteyeceini ve oraya vasl olunca Krala, babasnn eski bir dostu (!) geldiinden, kabul edilmesini bir tezkere ile rica edeceini ve bu suretle ttihatlarn drdkleri girdaptan (burgatan) devleti tahlis edebileceini (kurtarabileceini) [..] syledi." (.M.K.nal, Son Sadrazamlar, s.1987) Vahidettin'in be kez Sadrazamla getirdii Damat Ferit'in zek, bilgi, deney ve grg dzeyi bu! H.Bayur, Trk nklap Tarihi, 3.C., 4.Ksm, s.756-759; "[Rauf Bey] stanbul'a dnnce, gazetelere yapt aklamada, 'Mtarekeyi imzaya giderken bu gnk gibi sevinli dneceimi tahmin etmiyordum. Mzakereler srasnda ngilizler, ok ak kalbli ve samimi hareket ettiler. Bu mtareke ile devletimizin istiklali, saltanatmzn hukuku tamamiyle kurtarlmtr. Bu mtareke, galip ile malup arasnda yaplm bir mtareke deil, sava halinden kmak isteyen denk iki kuvvetin aralarndaki dmanl durdurmalar gibi bir eydir' demi ve 'stanbul'a tek, bir dman askeri kmayacan, Adana'nn igal edilmeyeceini' szlerine eklemiti. (2 Kasm 1918 gnl Yeni Gn gazetesinden aktaran Selahattin Tansel, Mondros'tan Mudanya'ya, 1 .C, s.33) Ali Fuat Trkgeldi zetle diyor ki: "Bizde Padiahlar, sadrazam ve kumandan deitirilmesi gibi hususlar, daima en nazik ve en bunalml zamanlarda yaparlar ve bu yzden gerek devlete ve gerek kendilerine gelecek zarar dnmezler.. A.zzet Paa kabinesinin, mtareke anlamas yaplmasnn arkasndan ve en bunalml zamanda deitirilmesi de buna bir rnektir. nk mtarekeyi imzalayan ngiliz Amirali (Calthorpe), kendisine sz verdii adamn yerinde bakalarn ve zellikle Hariciye Nezaretinde (M.) Reit Paa gibi zayf bir adam grnce, mtarekenin uygulama artlarn arlatrdka arlatrmtr." (Grp ittiklerim, s.160) Rza Beyin Anlar, s.72; A.Rza Bey, bu dnceyi Vahidettin'e, 150'liklerden M.Sabri Efendi ve hempasnn (ayaktalar) telkin ettiini ileri sryor, (s.72) M.Kemal'in tam bu srada, 8 Kasm 1919'da, A.zzet Paa'ya yazd yazdan birka cmle:"...Hatta Osmanl Nazrlarnn, ngilizler tarafndan seilmesi gerektii gibi teklifler karsnda kalnmas uzak bir ihtimal deildir." (H.Bayur, T.nklab Tarihi, 3.C.,
3 4
6 7 8
10)
11) 12)
de
9)
bi
an
_8
13)
14) 15) 16) 17)
18)
19)
20)
21)
4.ksm, s.771) Ama ilk teklif ngilizler adna Vahidettin'den geliyor! unu da aklamak gerekir ki ngilizlerden korkan, ekinen, yalnz Vahidettin deildir. Byk Taarruz'da 1.Orduya komuta edecek olan Nurettin Paa bile, Anadolu'ya getii srada (1920), "ngiltere gibi galip bir devletle baa klamayacan" ileri srecektir. (F.Kandemir, Siyasi Dargnlklar, 1.C., s.60) A.Dilipak yle yazyor: "M.Kemal'in skenderun'da uygulamaya koymak istedii taktik ile Filistin topraklarnda izledii politika birbirine uymamaktadr." (CG Yol, s.32) Filistin'in byk blm daha nce elden ktna gre, olsa olsa Suriye topraklarndan sz edilebilir. 'Suriye topraklarnda izlenecek politika ile skenderun iin uygulanacak taktik' birbirine uyar m? Suriye topraklar ile anayurdun bir paras, ayn ey mi? Mondros, s.63-80. Mondros, s.80; Jeschke.TKS Kronolojisi I, s.2, Takvim-i Vakayi No.3390; KA Gnl, s.73. Jeschke, ng. Belgeleri, s.175; Bilal N.imir, Malta Srgnleri, s.38,216. Bir ksm stanbul basn ile Hrriyet ve tilaf Partisi ileri gelenleri, ttihatlar ktlemek ve ngilizlerin gzne girmek iin ttihatlarn Ermeni kym yaptrdn srekli iddia.edeceklerdir. Refi Cevat Ulunay yle yazyor: "Sehpalar bu adamlara layk deildir. Koparlmalar lazm gereken bu kafalar, ktkler zerinde kesilip gnlerce ibret tanda kalmal!" (12.3.1919) "Daha ziyade iddet!" (13.3.1919; aktaran S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.199) Yeni kurulan zel Harp Divannca sulu bulunup idam edilen (10.4.1919) Boazlyan Kaymakam Kemal Beyin cenaze trenine subaylar da katlr, tren grkemli bir protesto gsterisine dner. Hkmet panikler. Ertesi gn Cuma selamlnda Vahidettin'le gren K.Karabekir yle yazyor: "Byk bir korku iinde kvranyordu." (stiklal Harbimizin Esaslar, s.35) Refi Cevat, iki gn arka arkaya, gstericilere atar, onlar hakknda kouturmaya geilmesini ister. (14 ve 15 Nisan 1919, KS Gnl,1.C., s.205, 206) Yzba Selahattin'in aktardna gre, yazlarnda, cenazeye katlan subaylara da hakaret etmi. Gerisini, zet olarak Yzb.Selahattin'den dinleyelim: " gn sonra yedi-sekiz subay Tepebanda oturuyorduk... iimizden biri, kar masada oturan adam gstererek, "Refi Cevat!" dedi. Hemen karar verip kalktk... evresini sardk. ard... Yardm gelinceye kadar cehennemi boylayacan kestirdi. Syleyeceimizi syledik... Yeni bir yaz ile zr dileyeceine yemin etti." Refi Cevat, ertesi gn tkrdn yalayacaktr. (Yzba Selahattin'in Roman, 2.C., s.34) Rza Nur, Refi Cevat iin diyor ki: "Kumarbaz, kerhaneci, dolandrc, casus, p..., i..., h..., vatan haini biridir. Ben de bilirdim, herkes de bilir. Bu kadar namussuz azdr." (4.C., s.1452) Kont Sforza, 1920 yl sonunda.Sevres Andlamasndaki baz hkmlerin yumuatlmasn ileri sren Fransz Babakanna kar kan ilk kiidir. (Taner Baytok, ngiliz Kaynaklarndan Trk Kurtulu Sava, s.134 vd.) Mtareke anlamasna gre, Bulgarlar da, 3 silahl tmen bulunduracak, ancak artan silahlar galiplere teslim edilecektir. (H.Bayur, Trk nklap Tarihi, 3.C., 4.Ksm, s.679) Almanlara bile mtareke dneminde 80.000, bar andlamasndan sonra 100.000 asker bulundurmak hakk tannmtr. (Sina Akin, stanbul Hkmetleri, s.220) Madde 5: Hudutlarn muhafazas ve asayi-i dahilinin (i asayiin) idamesi (devam) iin lzum grlecek kuva-y askeriyeden maadasnn (bakasnn) derhal terhisi. bu kuva-y askeriyenin miktar ve vaziyetleri, tilaf hkmeti tarafndan Devlet-i liye ile mzakere edildikten sonra takarrr ettirilecektir (kararlatrlacaktr). Madde 6: Osmanl kara sularnda zabta (gvenlik) ve buna mmasil (benzer) hususat iin istihdam edilecek sefain-i sagire (kk gemiler) mstesna (ayrk) olmak zere, Osmanl sularnda veya Devlet-i Aliye tarafndan igal edilen sularda bulunan kaffe-yi sefain-i harbiye (btn sava gemileri) teslim olunup, gsterilecek Osmanl liman veya limanlarnda mevkuf (bal) bulundurulacaktr. Sina Akin zetle yle yazyor: '16 Aralk 1918'de, Sami Bey adnda biri [..] ngiliz genel kararghna bavurur. Padiah ve Hariciye Nazr adna geldiini syler. eitli
de
bi
an
_8
22)
23)
25)
26) 27)
28) 29) 30)
de
bi
an
_8
24)
nerilerden sonra, Kafkasya'daki Trk askerinin ngilizlerin buyruuna verilebileceini syler.' (stabul Hkmetleri, s.144,145) Akin, ngiliz belgelerine dayanarak verdii bu bilgiye, Jeschke'nin TKS Kronolojisi'ndeki ksa bir cmlesinden yola karak, u notu eklemi: "Bu neriyi, sonradan, daha somut olarak Genelkurmay Bakan Fevzi Paa, General Milne'e yapacak, 40.800 tfekli er teklif edecektir." (a.g.e., s.145; ayn gr 165. sayfada da yineliyor) Oysa Fevzi Paann 40.800 tfekli asker teklifi, Osmanl Genelkurmay ile igalciler arasndaki silah ve asker says ekimesi srasnda, Genelkurmayn yapt nerilerden biridir. Jeschke, TKS Kronolojisinde, Mondros Mtarekesi ve Tatbikat adl kitabn 1.basksnn (1962) 178. sayfasndaki bilgileri zetlemitir (2. baskda 263. sayfa); bu zetin Sami Beyin nerisiyle hibir ilgisi yok. S.Akin, Jeschke'nin tek satrlk zeti ile yetinmeyip gnderme yapt kaynaa baksayd, deerli eserini bu nemli yanltan korumu olurdu. Suriye Cephesi: s.71-107, Irak Cephesi: 108-158, anakkale-stanbul Boazlar: 159187, Bat Anadolu: 188-220, Dou Cephesi: 221-253.; N.Karacebe, Trk Ulusal Savann lk Paras, s.54 vd.; T.Byklolu, Trakya'da Milli Mcadele, 1.Kolordunun silahszlandrlmas, s.198. 3387 No.lu Takvim-i Vakayi'ye dayanarak Jeschke.TKS Kronoloji I, s.5 (5 Kasm 1918); Mart 1919 sonuna kadar 337.615 er terhis edilmitir. (F Belen, Trk Kurtulu Sava, s.37) Elde .43.196 er kalmtr. Bu say, galiplerin izin verdikleri saydan bile 18.000 er daha azdr. (Celal Erikan Komutan Atatrk, s.277) Mesela 9.Ordu, 15.Kolordu Komutanlna; 6.Ordu, 13.Kolordu Komutanlna dntrlmtr. (T.Byklolu, Atatrk Anadolu'da, s.46) 1919 Mart ay sonuna kadar 295 topun kamas, 138 bin tfein sng kolu ile 48 bin tfek toplanr. (Mondros Mtarekesi ve Tatbikat, s.267'de ayrntl bir cetvel var) Kesin sonu yledir: "galcilere teslim edilen tfek says 78.638; depolara alnan tfek says 643.905; bu tfeklerin 134.744'nn sng kolu da igalcilerce toplanm, 25.747 sng kolu ile 738 tfek de denize dklmtr; ordunun elinde kalan tfek says, 68.631. 1.180 ky ve kale topundan 141 topuna el koyar. 957'sinin kamalarn toplarlar, elde kalan 82 top, bunlar da dou blgesinde. 806 sahra ve da topundan 454 topun kamas alnr, 152 top depolara kaldrlr, elde kalan top_200 kadardr. Bunlarn bir ksmnn da ya mermileri yoktur ya da ok azdr. (1.Dnya Harbi, dari Faaliyetler ve Lojistik, s.583) Mehmet nder, Atatrk'n Almanya ve Avusturya Gezileri, s.9, 1993; L.Simavi, Osmanl Saraynn Son Gnleri, s.356. Zrcher, s.81, 98; Sina Akin, Jn Trkler ve ttihat ve Terakki, s.148. Ayrca, 1909 Kongresinin Genel Sekreteri Dr.T.R.Aras'n aklamas, aktaran Celal Bayar, Atatrk'ten Hatralar, s.16 vd. Bir de L.Simavi'nin, bu gezi hakknda hkmete verdii rapor var ama bu ilikinin ayrntlarna k tutmuyor. (Osmanl Saraynn Son Gnleri, s.356-366) Asl: "Dndm ki bu zat akll olmaldr." (Atatrk'n Hatralar, s.29) Anlarda Vahidettin'in zeks hakkndaki tek ifade bu. tesi uydurma. Asl yle: "Gazeteciler ekildikten sonra, salonda ikimiz kaldk. Bana sordu: 'Ne yapmalym? 'u yolda cevap verdiimi hatrlarm: 'Osmanl tarihini biliriz, bu tarihin birtakm safhalar vardr ki sizi korku ve endieye sevk ediyor ve bunda haklsnz. Ben size bir ey syleyeceim, o teebbste hayatm sizinle birletireceim. Memnun olur musunuz?' 'Syleyiniz' dedi. 'Henz Padiah deilsiniz, fakat Almanya'da grdnz ki imparator, Veliaht ve Prensler, hepsi bir i zerindedir. Neden siz btn ilerden uzak kalasnz?' 'Ne yapabilirim?' diye sordu, 'stanbul'a gider gitmez, bir Ordu Kumandanl isteyiniz, ben de sizin Erkan- Harbiye Reisiniz (Kurmay Bakannz) olurum.' 'Hangi ordunun kumandanln?' 'Beinci Ordu Kumandanln.' Bu numaradaki ordu, Liman von Sanders Paann emrinde bulunan veya bulunmak lazm gelen veBoaz' mdafaa edecek olan ordu idi. Vahideddin, 'Bu kumandanl bana vermezler!' dedi. 'Siz isteyiniz' dedim, 'stanbul'a gittiim zaman dnrz' cevabn verdi." (Atatrk'n Hatralar, s.54,55) Aradaki byk farka dikkatinizi ekerim! H.H.Ceylan da yle diyor: "M.Kemal Vahdeddin'den, kendisinin Erkan- Harbiye Reisi (Genelkurmay Bakan) yaplmasn
31)
32)
33) 34)
35) 36) 37)
39) 40)
41)
de
38)
ister." (Byk Oyun, 1.C., s.19) Parantez iindeki italik aklama H.H.Ceylan'ndr. Bu yazara, bir ordunun Kurmay Bakanl ile Genelkurmay Bakanl arasndaki fark nasl anlatmal? Asl: "Bende hasl olan kanaat u idi ki bu adamla, kendisini tenvir etmek (aydnlatmak) ve kendisine, yakndan ve samimi mzaheret (yardm) etmek artyla, baz iler yapmak mmkndr.Bu grm gerek Naci Paaya, gerek teki zatlara syledim." (Atatrk'n Hatralar, s.41) Aradaki farka dikkat! Asl: "Bir gn otelde Naci Paa (Naci Bey o srada paa deil, albaydr; anlarn anlatt srada paa olduu iin M.Kemal, Naci Eldeniz'den paa diye sz ediyor) bana dedi ki: 'Vahidddin beni yaver almak istiyor. Bilirsiniz ki ben saray hizmetinde bulunmaktan memnun olmam.' Cevap verdim: 'Eer Vahidddin size bunu teklif etmise, derhal kabul etmekliiniz lazmdr. Bu adam yarnn Padiahdr. Siz temiz bir adamsnz. Onun yannda kendisine hakikatleri pervaszca syleyecek biri bulunmas lazmdr. Geri saray hizmetinde bulunmak gtr. Fakat memleket iin her ey yaplr.'" (Atatrk'n Hatralar, s.54) S.Borak, Atatrk, s.165. Abdlhamit'e de yaverlik yapm olan Ali Nuri Okday'n olu efik Okday, Abdlhamid'in bu tr, 89'u paa, 255 yaveri olduunu yazyor. Bilmem doru mu? (Son Osmanl Sadrazam ve Oullar, 2.blm, 23 Aralk 1988, Milliyet) Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.10; .Hakk Okday'n anlarnda, Sabiha Sultann evlenii hakknda hayli geni ve ilgin bilgi var, s.366-372. Dilipak, belki inanmayacaksnz, Mdafaa-y Hukuk derneklerinden de, "Hukuk-u Mdafaa-y slamiye" diye sz ediyor. (CG Yol, s. 127) Bu masal sslemek iini de H.H.Ceylan zerine alm. 1992 ylnda Almanya'da verdii 'Vatan Haini Bunlar' adl konferansta unlar sylyor: "...Bedizzaman hep yle balyor sarn. ok hametli grnyor tabii. Mustafa [Kemal] korkmu! Meclis'in nnde yakalyor, 'ya Molla Sait, ben seni ok aydn bir din adam olarak ardm Meclis'e (?), byk hizmetler bekliyorum senden, hl sen bu sar, cppeyi karmadn. Derhal bu sar karman istiyorum!' diyor. Bedizzaman yakasna yapyor, 'Bana bak Paa! Bu sark ancak bu kelle ile beraber kar, bunu bilesin haaa!' diyor." (15 Kasm 1996, Kanal D ana haber blteninde yaymlanan banddan) Bunlar, masalcln, Vahidettincilerin iliklerine ilemi olduunu gsteren birok rnekten sadece birka. lerde daha da ilenip sslenmilerini okuyacaksnz. N.F.Ksakrek diyor ki: "Meclis, D.Ferit Paann marifetiyle feshedildi." (Vahidddin, s.190) 1.Devre Zabt Ceridesi, 3.C., s.179 vd.- 7.C., s.339 vd.; Samet Aaolu, Kuva-y Milliye Ruhu,s.55- 91; smail Arar, Atatrk'n Halklk Program. A.Dilipak, olaylar dizisi iin U.Kocatrk'n Kaynakal Atatrk Gnl'nden yararlandn aklyor, (nsz, s.9) Aklyor ama ok stnkr yararland ve bakaca bir ciddi kitap okumad, tarih yanllarndan anlalyor. stelik btn olaylar kendi kafasna gre yeniden yazyor ve amac dorultusunda yorumluyor; araya da kulaktan dolma bilgiler, trl dedikodular, yersiz iddialar sokuturuyor. Belgeleri, tanklar, kaynaklar yani btn bir tarihi, gz gre gre tersine evirmeye abalyor. Sonu, 336 sayfalk bir hata koleksiyonu! Sonra da nszn yle bitiriyor: "Bu almamdaki muhtemel hatalarmdan, eksikliklerimden dolay affnza snrm." Bir iki hata elbette hogrlr. Ama kimi maksatl, kimi bilgisizlikten kaynaklanm yzlerce yanl affetmeye kimsenin gc yetmez! Allah affetsin. Btn yanllarn aktarsam, bu mtevazi aratrma, bir mizah antolojisine dnerdi. Onun iin birka rnekle yetindim. A.Dilipak yle yazyor: 'Resmi tarihte belirtildii zere, zmir'de Milli Mcadele'nin ilk kurunu, bir dnme olan Hasan Tahsin tarafndan sklmamtr. ehrin drt bir yanndan silah sesleri geliyordu. ehir meydannda da birok kii ayn anda ate amlard. Ama bu iin an hreti de, bir dnmeye kald." (CG Yol, s.109) a. Merakls, ilk kurunla ilgili geni, karlatrmal ve ayrntl bir alma iin Prof. Dr.BilgeUmar'n u kitabna bakabilir: zmir'de Yunanllarn Son Gnleri, s. 119 -
bi
an
_8
42)
43
44)
45)
46)
49)
50)
51)
de
bi
47) 48)
171, Btn iddia ve sylentileri deerlendiren B.Umar, ilk kurunu atann Hasan Tahsin olduu sonucuna varyor. [Mihail L.Roda'nn, Yunanistan Kk Asya'da adl kitabnn 22.sayfasnda, bu sonucu dorulayan ilgin bir ipucu var.] b. B.Umar'n aktard hayat hikyesine gre Hasan Tahsin, Dilipak'n iddia ettii gibi 'dnme'de deildir, (s.116-199) Kald ki dnme olmas, olayn deerini ve H.Tahsin'i niin kltsn? Dnme demek, kendi istei ile slam dinini seen kii demektir. Mslmanlkta buna 'ihtida' (doru yola girme) denir ve memnunlukla karlanr. Muhammet Ali Clay de dnme deil mi? Onun dnmesi neden yceltiliyor da H.Tahsin'inki aalanyor, anlamadm. Hazret-i Muhammed, Mslmanla armadan nce Mekkelilerin hibiri Mslman deildi; ilk Mslmanlar, Mslmanl sonra setiler. Yoksa yanlyor muyum? Uluslararas Soruturma Kurulu raporundan: "15 ve 16 Mays gnleri, ehirde Trk halkna ve evlerine kar iddet ve yama hareketlerine giriilmitir... Birok kadnlara tecavz edilmi ve cinayetler ilenmitir." (15. madde, aktaran T.Yalazan, s.45.) zmir Valisi Kambur zzet, bir genelge ile igali genileten Yunan birliklerinin 'zel trenle ve sayg ile karlanmalarn' isteyecektir. (KS Gnl, 1.C., s.280) ngilizler de 19 Mays 1919 gn zmit'i igal ederler. (KS Gnl, 1.C., s.259) Uluslararas Soruturma Kurulu raporundan: "Yangnlar, Aydn ehrinin 2/3'n tahrip etmitir. Yanmam olan evler ise yama edilmitir... Alevler iinde kalan mahallelerden kaanlarn byk bir ksm, Yunan askerleri tarafndan sebepsiz olarak ldrlmlerdir." (32. ve 35. maddeler, aktaran T.Yalazan, a.g.e., s.48 vd.); ayrca, M.L.Smith, Trkiye'nin zerindeki Gz, s.127. Vahidettin, Aydn'n mezbahaya evrilmesinden 42 gn sonra, 8 Temmuzda, "Aydn' n mezbahaya dndn" ileri srerek ngilizlerin yardmn isteyecektir. (Jeschke, TKS Kronolojisi I,s.49; S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.415) Aradaki uzun sre, amacnn, Aydn felaketini vesile ederek ngilizlerin yardmn istemek olduunu dndryor. Yunan zulmleri hakknda, ayrca: K.Salamer, Anadolu'nun igali ve Yunan Mezalimi, BTTD,49/1971; M.L.Smith, Trkiye'nin zerindeki Gz, s.102 vd.; S.R.Sonyel, ngiliz Belgelerine Gre Anadolu Yanyor, dizi yaz, Cumhuriyet gazetesi, Ekim 1992. Sina Akin, stanbul Hkmetleri, s.311. Ali Kemal'in genelgesi: "Yunan igali ne kadar gaddarane ve ne kadar haksz olursa olsun, mukavemet edilmemesi (direnilmemesi), memleket kurtuluunun ancak diplomasi yoluyla mmkn olabilecei ve stanbul siyasetinden ayrlmann memlekete ihanet olaca, aksi surette hareket edenlerden hesap sorulaca..." (TH, 2.C., 1 ksm, s.157) Hkmetten ayrlmadan nce illere yollad 26.6.1919 gnl son genelgeden de birka cmle: "Biz bugn Yunan veya talyan, herhangi bir devletle olsun savaa giremeyiz... Ordudan verilecek emirleri yerine getirmeyiniz!' (T.Gkbilgin, M.M. Balarken, 1C, s.149; genelgenin tam metni ve fotokopisi: BTTD, say 7/ Nisan 1968) Bu hkmet mi Milli Mcadele'den yanayd? Kadky kadnlarnn eitli yerlere ektikleri telgraftan: "Milli hukukumuzu ve namusumuzu koruyacak hkmet ve erkek yoksa, biz varz!" (F.R.Atay, ankaya, s.135 vd.) ngiliz denetim subay Yb.Rawlinson, Erzurum Kongresini engellemeye alr (S.R.Sonyel, D Politika, 1 .C, s.94); Fransz Yzb. Bruno da Sivas Valisini, 'M.Kemal Sivas'ta bir kongre toplamaya kalkrsa, blgenin 5,10 gn iinde igal olunacan' syleyerek tehdit eder. (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.512) Ali Galip konusu iin: TH, 6.C. (stiklal Harbinde Ayaklanmalar), s.43-52; Yunus Nadi, Ali Galip Olay; S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.540 vd.; Mim Kemal ke, ngiliz Ajan Binba Noel; Nazrlarn verdii emir metni, K.Karabekir, stiklal Harbimiz, s.202; bu konuda 15.Kolordunun beyannamesi, s.219. K.Karabekir diyor ki: "Hkmet-i merkeziye (stanbul), valisiyle birlikte, ngilizlere yardm ederek, btn arkn felaketini mucip olacak bir Krt ihtilali hazrlyor. Tarihimizde bu kadar iren vaka bilmiyorum!" (s.225) D.Ferit, ngilizlere, 1920'de de, milliyetilere kar Krtleri birlikte kullanmay nerecektir! Jeschke, ng.Belgeleri, s.145)
an
_8
Msrolu, D.Ferit'in 'asla hain olmadn' yazyordu. Baka nasl hain olunur? 52) Vahidettin. 4 Eyll 1919'da. Dahiliye Nazr Adil'e ikinci rtbe Osmanl nian, S.efik Paayada usul d olarak "yaver-i ekremlik" unvan verecektir. (3643 sayl Takvim-i Vakayi'ye dayanarak, KS Gnl, 2.C., s.87) 53) Jandarma Komutan Kemal Paann Denizli Heyet-i Milliyesi yelerine syledikleri: "Padiahmz Efendimiz Hazretlerinin sizlere selam var. Bu selam tebli ediyorum. Rica ederim Yunan'la arpmaktan vaz geiniz. Zira bu teebbsnz beyhudedir (bir sonuca ulamaz). (A.Akif Ttenk, Milli Mcadele'de Denizli, s.31'den aktaran U.Kocatrk, TC Kronolojisi, s.76) 54) Vahidettin Milli Mcadele'ye kar olduunu, 1923 tarihli beyannamesinde, aka belirtmektedir, bu blmn 14.paragrafnda greceiz. Reit Paa, Erzurum'da greve balama treninde ayn irkin sz tekrar edince mnasip ekilde uyarlr ve Paa bir daha bu sz azna almaz. (M.M.Kansu, Atatrk'le Beraber, s.135 vd.) Ama stanbul ynetimi ve ibirliki basn, Milli Mcadale boyunca, Ermeniler, Franszlar, Pontusu Rumlar ve Yunanllarla dven btn Kuva-y Milliyecileri, "erbab- ekavet" (haydutlar), 'bagiler, asiler1 (isyanclar) diye anacaktr. (Devrin Yazarlar, 1.C., s.251) 10. paragrafn'basn'maddesinde birok rnek bulacaksnz. 55) Vahidettin 15 Temmuzda, Morning Post muhabirine u demeci verir: "Binlerce sessiz halk...Yunan askerleriyle Rum eteleri tarafndan insan krmna, yama ve apula, vurgunlara maruz tutuluyor. Milletimin urad zulm ve hakaretler karsnda teskin edilmeleri mkl olmaktadr. Adamlarmz ereflerini, hayat ve meskenlerini korumak iin boumaktadr. " (Jeschke,ng.Belgeleri, s.87) Ksacas bunlar bildii halde, direnii bomaya alanlara destek verir. Sonra da yaptndan korkup D.Ferit araclyla 29 Eyllde Y.Komiser Amiral de Robeck'ten hayatnn gvence altna alnmasn ister. (Jeschke, ng.Belgeleri, s.147) 56) Hrriyet ve tilaf Partisi, 13 Ekim 1919 gn hkmete verdii bir muhtrada, Kuva-y Milliye'den " Kuva-y Bagiye" (asi kuvvetler) diye sz etmektedir. (KS Gnl, 2.C., s. 155) 57) Sait Molla-Rahip Fru'nun ii; Sait Molla'nn 1., 2. ve 10. mektuplar, Nutuk, s.209, 210, 214;TH, 6.C., s.89 vd.; olayla ilgili olarak Yzb.Campbell'in raporu iin: B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.LXXXV/260 . 58) Sait Molla- Rahip Fru'nun ii; Sait Molla'nn 7. mektubu, Nutuk, s.212. 59) lk Anzavur isyan, hem Kuva-y Milliye'ye, hem Kuva-y Milliye'ye yaknlk gsteren Ali Rza Paa hkmetine kardr. Anzavur, Bursa halkn milliyetilere ve ttihatlara kar cihada aran bir bildiri yaymlar. (S.R.Sonyel, ngiliz stihbarat Servisi, s.58) Bu isyann bastrlmasn Ali Rza Paa hkmeti de destekler. Bastrlnca, birtakm kiiler, Anzavur'u desteklemek zere stanbul'da Ahmediye Cemiyeti ad altnda karanlk bir rgt kurarlar; bu kiilerden bazlar: Nemrut Mustafa, Kiraz Hamdi Paa, Refi Cevat, Ali Kemal, Zeynelabidin Hoca vb... (18 Aralk 1919 gnl ngiliz istihbarat raporuna gre Hrriyet ve tilaf Partisi Anzavuru desteklemek-tedir. B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.XC/284) Y.zzet Paa, Harbiye Nezaretine yazd yazda, "Anzavur'un stanbul'dan kkrtldn, 'ben Padiah tarafndan gnderildim' dediini" yazmaktadr. (16 Kasm 1919, KS Gnl, 2.C., s.212) Kara Ahmet, Gavur mam ve ngilizlerden 5.000 altn alan ah smail'in eteleri de Anzavura katlrlar ve Anzavur, 16 ubat 1920'de milli kuvvetlere ikinci defa saldrr. Akba cephanelii kahraman Hamdi Beyi, Soma Milli Alay Komutan Hafz Emin Beyi, Yarbay Rahmi Beyi, birok subay, eri, millicileri destekleyen baz sivilleri ehit eder, Gnen'i ve kyleri yamalarlar. Yunan cephesinden ekilen baz birliklerle desteklenen bastrma kuvveti, 16 Nisan gn Anzavur kuvvetlerini Susurluk kuzeyinde ezip datacaktr. Anzavur, bir ngiliz gemisiyle Karabiga'dan stanbul'a kaar. (TH, 6.C., s.71-87; Ulu demir, Biga Ayaklanmas ve Anzavur Olaylar; Zht Gven, Anzavur syan; S.Selek, Anadolu htilali, s.352 vd.; Rahmi Apak, Garp Cephesi Nasl Kuruldu, s. 123 vd.; BTTD, say 7/ Eyll 1985) 60) Vali Artin Cemal ayaklanmann zembereini kurduktan sonra 24 Eyllde Konya'dan stanbul'a kaacaktr. (Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.66; Nutuk, belge No.107; A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s. 195, 228) Bu hizmetine karlk, D.Ferit tarafndan Dahiliye Nazrlna getirilir.
de
bi
an
_8
61) Hrriyet ve tilaf Partisi ileri gelenlerinden Konyal Zeynelabidin Hoca, Vahidettin'i ziyaret ederek, 'Konya halknn harekt- milliyeye katlmadn, asla katlmayacan' aklam, 'Vahidettin de bu aklamadan memnun kalm'. (O tarihteki gazetelere dayanarak, K.Erdaha, M.M.'de Vilayetler ve Valiler, s.275) 27 kyn erafnn, 28 Ekim'de Konya'daki ngiliz temsilcisine bavurusu:" Bizim hkmetimiz zayf olduu iin milliyetileri ezemez. Milliyetileri ezmek iin ngiliz hkmetinin bize yardm elini uzatmas..." (E.Ulubelen, s.206, Belge no.613; belgede 26 kyn ad var; ayrca B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.LXXXIV/259) H.H.Ceylan ise, Bozkr isyanlarnn sebebinin, "Milli Mcadele'nin stanbul hkmetinden ayr olarak deil, birlikle yrtlmesi" istei olduunu ileri sryor ve bu isyanlar savunuyor. (DinDevlet likileri, 1.C., s.97) stanbul, Milli Mcadele'den yana olmadna gre, Anadolu ne yapmalyd acaba? Hemen Milli Mcadele'yi tatil edip ngilizlerin ve Yunanllarn ltfuna m snmalyd, yoksa hem dmanla hem ibirliki stanbul'la mcadeleye devam m etmeliydi? Ceylan, birinci yolu mu uygun buluyor? Bulmuyorsa, neden bu isyanlar savunuyor? 62) Vahidettin'in yaveri Ali Nuri Okday'n 1920'de, Tevfik Paayla birlikte Paris'e, Bar Konferansna giden aabeyisi .Hakk Okday'a yazd mektuplardan iki ksa alnt: "Baz kiiler, ttihatlarn intikamndan korkarak, Yunan ordusunun galip gelmesini arzu ediyorlar. Lanet olsun! Kuva-y Milliye'ye ttihat rengini veren Ali Kemal'dir. Allah cezasn versin! ttihat gruhu snrl bir topluluk iken, Ali Kemal'in gayretleriyle btn millet galip devletlerin gznde ttihat grnyor ve bunun cezasn ekiyoruz... [Burada] Yunan birliklerinin muzaffer olmasn isteyen hayli alaklar var. imdilik isim yazmak istemiyorum. Allah cezalarn versin! " (Tarih ve Toplum, s.53, say 7/Temmuz 1984) 63) Vahidettin, nl Sultanahmet mitingi temsilcilerine yle der: "Baralm fakat elimizi kaldrmayalm!" (KS Gnl,1.C, s.271) te Vahidettin'in stratejisi! Bararak kazanlm bir istiklal sava biliyor musunuz? 64) Bunca olgu ve belgeye ramen, Vakkasolu zetle yle yazabiliyor: "2.Ferit Paa hkmeti, yle bir politikay benimsemiti: Bat Anadolu'da Yunanllara kar balam olan milli mcadele faaliyetlerini el altndan desteklemek!" (Son Bozgun, 2.C., s.108) 65) Bu srada, baz ibirliki gazetelerde de uyuturucu ve teslimiyeti yazlar yaymlanyordu: "ngilizler, zayf ve bahtsz milletlerin koruyucusu, slam aleminin byk bir savunucusudur." (Sabah 21.5 1919), "Trkler, kendi gleri ile adam olamaz. ngilizler elimizden tutarak bizi kurtaracak."' (R. C. Ulunay, Alemdar, 21.5.1919), "Baz sefiller, Trkiye'nin paralanmasna karar verildii yalan haberini yayan siyah ereveli ktlar bastrp dn gizlice dattlar. Halkn bu sefillere inanmamalarn rica ederiz. (Alemdar, 24.5.1919), "zmir'in igali geicidir. (Sabah, 2.6.1919), "Neyle, hangi kuvvetle dorulacaz? Aklmz bamza alalm, unun bunun lakrdsna kulak asmayalm." (R.C.Ulunay, Alemdar, 23.6.1919), "ngilizlere kar muhabbetimizi gsterirsek, ngiliz yardmn salarz." (Sait Molla, stanbul, 29.6.1919) [Hepsi iin kaynak: KS Gnl]. Basnn ve hkmetin bu yaltaklanmalarna ngiltere, Sevres Bar Andlamas ile cevap verecektir. birlikileri bu ac darbe de uyandrmaz; yaltaklanmay daha da iddetli olarak srdrrler. 66) Mevlut elebi, Anadolu'ya Gnderilen Nasihat Heyeti, s. 584, AAMD, say 18/1990. 67) Yunanllar, bu alaklklarnn cezasn, sava alannda fazlasyla demilerdir. Ama Msrolu, tazminat alnmadn ileri srerek, "bu facialar Lozan'da affedilmitir" diyor ve Lozan Andlamasn eletiriyor. (Yunan Mezalimi, s.375 vd.) Ya bu facialar grmezden gelen, kar duranlar idama mahkm eden, Milli Mcadele'yi sndrmek iin elinden geleni yapan stanbul ynetimine ne demeli? K.Msrolu bu duruma deinmiyor bile. Nasl deinsin? Ucu Vahidettin'e dokunuyor! 68) Tahsin nal, Vahidettin'in hain olmadn dnen bir tarihidir. Buna ramen bu sahne iin yle yazyor: "Son Osmanl Padiah gibi son Endls Hkmdar Abdullah da, memleketi mdafaa etmeden spanya'dan Afrika'ya ekilirken, 'Kendimi tutamyor, kadnlar gibi alyorum' diyordu. Tarih, ezeli bir tekerrr m demeli? Yoksa her iki Hkmdara, Abdullah'n annesinin dedii gibi, 'Alayn
de
bi
an
_8
sefihler, alayn! Erkek olup mdafaa edemeyip acz gsterdiiniz vatannza ve hkmdarlnza, oturup kadnlar gibi alayn'm demeli?" (Trk Siyasi Tarihi, s.506) 69) Bu aamada Vahidettin'in zmir igaline ok zld bir gerektir. Ama zmir'in igalinden okdaha feci olan Sevres Andlamasnn grlp kabul edildii 2.Saltanat ras'na da bakanlk eder ve bu sefer, ne baylr, ne de alar. Sebebini, ngiliz belgelerini grnce ve beyannamesini okuyunca anlayacaz! 70) Nedense devamn aktarmyorlar. Devam yle: "Sonra btn levazm ve eyasnn yanm olduu anlalnca ve arad hibir eyi bulamaynca, o da zntsn aka belli etmeye balad." Amiral Calthorpe'un 17 Haziran 1919 gnl raporu da bu ifadeyi doruluyor: 'Yangndan tr Padiahn sinirlerinin pek bozuk olduu...' (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.415) 71) Vahidettin'in, balangta iki davran var ki zamannda halkn hayli houna gittii belirtiliyor, Zeyrek'teki yangn duyunca yangn yerine gelir, snene kadar bekler. (L.Simavi Beyin anlar. s.396 vd., 27 Austos 1918) Kzlay, Mdafaa-y Milliye ve Donanma Dernekleri gibi halkn nemsedii ve destekledii derneklerin koruyuculuunu stlenir. (H.Bayur, T.nklab Tarihi, 3.C., 4.Ks., s.353) Mtareke ile birlikte btn bu jestler sona erecek, sarayna kapanacaktr. 72) Vahidettin'in Milli Mcadele aleyhindeki politikasn, hem ngiliz belgelerinden izleyeceiz, hem beyannamesinde apak greceiz. 73) D.Ferit hkmetleri, cephelerden ve esaretten dnen askerlerle, sanki bu devletin emriyle ve bu devlet iin dvmemiler gibi hi ilgilenmez, memleketlerine gndermeyi bile stlenmezler. Esaretten dnen, yakn cephelerden gelen parasz, yorgun, sakat ve hasta askerler, cami avlularna snr, dilenmek zorunda kalrlar. Baz azgn Rumlar ve Ermeniler, kolsuz, bacaksz gazi askerleri dveceklerdir. (R.Orbay, Hatralar, Y.Tarihimiz, 2.C., s.404; Nebizade Hamdi, 16 Mart, Devrin Yazarlar, 1.C, s.509) stanbul ynetiminin kl kprdamaz! 74) T.M.Gztepe bile zetle diyor ki: 'O gnlerde Ayan Reisinden belli bal devlet adamlarna kadar btn resmi ahslar, iki sz arasnda, gya siyaset icab imi gibi, ldrlen Ermenilerin, srlen Rumlarn, aslan Araplarn arkasndan yank mersiyeler okuyorlard. te taraftan ehitlerimizi anan yoktu.' (V.M.Gayyasnda, s.36) 75) Jeschke, ng. Belgeleri, s.56. 76) Bu olaylar aktaranlardan biri de K.Msrolu'dur: Yunan Mezalimi adl kitabnda birok ac ayrnt var. 77) Kurtulu Sava'mzn Bir Tahlili, Kont Sforza'nn anlarndan alnt, s.51, HTM, say 12/ Aralk 1975. 78) H.H.Ceylan da yle yazyor: "Hele onun [Vahidettin'in] vatanseverlii, daha tahta kt gnden itibaren kendini gsterir. Tahta kt gn, sahabeden Halit bin Zeyd Eba Eyyb l Ensari'nin trbesinde yaplan geleneksel kl kuanma treninde, o merasimin vekar ve diplomasisini (?) unutarak, vatan, hudutlar ierisinden gelen malubiyet haberlerinin derin znts ile kvranarak, "Bu gnler iin mi kl kuanyoruz?" diyerek hngr hngr alamas, devletin zirvesindeki vatanseverliin fiziksel grntleri olarak kendini gsteriyordu." (Byk Oyun, 1 .C, s.23) Yazar bu sahneyi, yanllaryla bitlikte Msrolu'ndan kopya ekmi. Ama kaynak olarak K.Msrolu'nun kitabn deil, K.Karabekir'in stiklal Harbimiz adl kitabnn 18.sayfasn gsteriyor. 18. sayfada, bu konuyla ilgili tek kelime dahi yok! Yeni bir karlksz ek yazma olay daha! Yoksa, okuyucuyu kandrmak, aldatmak sevap m ? 79) Kanaat Ktphane ve Matbaas, stanbul, 1918. (M.ahin.Tarih ve Toplum, Kitabiyat blm, say 16/ Nisan 1986) M.ahin, kitapk nakknda bilgi vermekle kalmam, konumuzla ilgili sahneleri anlatan paralar da aktarm. 80) Mufassal Osmanl Tarihi, 4.C., s.3574; N.F.Ksakrek, Vahidddin, s.107; A.F.Trkgeldi, Grp ittiklerim, s.138, 145. 81) .H.Uzunarl, Osmanl Devletinde Saray Tekilat, s.189 vd; M.Z.Pakaln, 2.C., s.259. 82) Grp ittiklerim, s.144; L.Simavi, Osmanl Saraynn Son Gnleri, s.377; Vahidettin bu beyannamesinde Almanlardan, "kahraman mttefiklerimiz" diye sz etmektedir. 83) T.M.Gztepe, V. M. Gayyasnda, s.89; General Allenby'nin saygsz
de
bi
an
_8
davranndan dolay nazrlktan istifa eder. 31 Mart 1919'da Ltfi Simavi'nin yerine Bamabeyncilie getirilir.(A.F.Trkgeldi, Grp iittiklerim, s.180, 201; Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.24) 84) Grp iittiklerim, s.144. 85) Bu yanllar yapan K.Msrolu bir baka yazar yle suluyor:" Mantn bu derece zorlayaca yerde, biraz ciddi aratrmaya ynelse, belki gln duruma dmekten kurtulabilirdi. Biri kp da bu yazarcklara biraz tarih, biraz da hakikat sevgisi dersi verse, acaba faydas olurmu, ne dersiniz?" (S.Mcahitler, s.34) Sahi, ne dersiniz? 86) Mtareke Aclar adl bir kitapta da, Vahidettin'in mir niformasn giyip, igalcilerin aylarna, balolarna katld gibi iddialar yer almaktadr. Bu da, srf Vahidettin'i ktlemek iin uydurulmu bir yalandr. 87) Byk Zafer srasnda Babakan olan Rauf Orbay, anlarnda yle yazyor: "Ordular, durmadan, dman eze ineye ilerliyorlard. Her tarafta sevin iinde enlikler yaplyordu. stanbulda, henz igal altnda bulunmasna ramen, zafer mjdeleriyle yerinden oynam, gnlerdir bayram havasnda yayordu. Oradan aldmz haberlerden, mahalle aralarna varncaya kadar btn Trk semtlerinin bayraklarla donatld, yalnz saray ile resmi dairelerin, bu umumi enlie katlmadklar anlalyordu." (Cehennem Deirmeni, 2.C., s.84-85) 88) Grp iittiklerim, s.262-264. 89) N.F.Ksakrek, Vahidddin, s.219,225. R.Halit Karay diyor ki; "Avni Paa gurbette defter defter hatralarn yazyordu. O da fcceten srgnde ld. Acaba 'stiklal Harbi'nin Yz ve Yz' isimli hatra defterleri ne oldu? " (Bir mr Boyunca, s.251) T.M.Gztepe, Avni Paann anlarnn, Msr'da, Mahmut Muhtar Paann miraslarnda bulunduunu ileri srmektedir.(V.M.Gayyasnda, s.409) Dileyelim ki doru olsun. Bir gn ortaya kar, olaylar bir de onun azndan ve asndan dinleriz. 90) Ali Nuri Bey ise yle diyor: "[Sultan Vahidddin] beni sk sk huzuruna arr, dahili ve askeri vaziyetler zerinde benden fikir alrd. Ta basmas byk bir harita yaptrmtm. Bu harita zerinde, krmz ve mavi ine bayraklarla vaziyeti Sultana izah eder ve askeri durumu gsterirdim." (Vahidddin, s.153) 91) .Hakk Okday yle yazyor: "Ankara'ya geip milli kuvvetlere katlacam, eim Ulviye Sultana aamazdm. nk byle yaptm takdirde, bu teebbsm Padiahn, dolaysyla D.Ferit'in ve belki de ngilizlerin kulana eriir, hareketime mani olurlard." (s.413) .H.Okday'n milli kuvvetlere katlmas zerine Vahidettin, Ulviye Sultan, .H.Okday'dan boatr. (Tarih ve Toplum dergisi, s.59'da boanma ilam var, say 5/ Mays 1984) 92) Tevfik Paann Londra Konferans srasnda, kendisi konumayp sz, 'milletin gerek temsilcisi' diyerek Ankara temsilcisine brakt yaygn bir sylentidir ama tam bir masaldr. Sylentiye gre, Tevfik Paa, Ankara temsilcilerini gstererek, gya demi ki: "Sz, milletin hakiki ve meru temsilcilerine brakyorum." (R.E.naydn, stiklal Yolunda, s.76; S.Selek, Anadolu htilali, s.544; Meydan- Larousse, 1.C., s.183 vb.) Dorusu u: Tevfik Paa, Konferansta, stanbul hkmetinin grlerini aklam, szn st kapal bir sitem kokusu da tayan u cmle ile bitirmitir (sadeletirilerek): "Ankara Millet Meclisi tarafndan seilmi ve o Meclis adna sz sylemeye yetkili temsilcileri davet ettiniz; size sunacaklar nerileri aklamalar iin sz kendilerine brakyorum." (Ali Trkgeldi, Mondros ve Mudanya Mtarekeleri Tarihi, s.137; ayrca Bekir Sami Beyin Konferansla ilgili raporu, Atatrk'n D Politikas, 1.C., s.293) Syledii bu. Ama efsane o gnden bu yana srp geliyor.' Msrolu, masal iyice abartyor ve Vahidettin'e de pay karyor: "Azl Trk dman, ngiliz Bamurahhas Lloyd George, Kuva-y Milliyecilere, 'Haydutlar!' diye hcum edince, stanbul hkmetinin murahhas Sadrazam Tevfik Paa, 'Geri ben burada Osmanl murahhas olarak bulunuyorum amma memleketin asl mmessili ve sz sahibi onlardr. Bizim kalbimiz de onlarla beraberdir' diyerek, bu Trk dmann susturmutur. Unutmamak gerekir ki Tevfik Paa orada Sultan Vahideddin'i temsil ediyordu. Kendisine bir ceza m verilmitir?" (S.Mcahitler, s.87-88) Konferansta ne L.George 'haydutlar' demitir, ne de Tevfik Paa o szleri sylemitir. Sylenmemi sz iin ceza verilir mi? stelik bir Sadrazama nasl bir ceza verilebilir ki? Ama Msrolu, bu sylenmemi szlere ceza vermediini ileri srerek, Vahidettin'i yle vyor: "Aziz okuyuc u,
de
bi
an
_8
ban iki elinin arasna al da ibret ve dehetle dn! Vatann felaketi karsnda, byle vatanperverane hareket eden bu insan m vatan hainidir?" (S.Mcahitler, s.88) Ben de diyorum ki: "Aziz okuyucu, ban iki elinin arasna al da ibret ve dehetle dn! Bunlar niye bu kadar masalc?" 93) Y. Kemal Beyatl, Tarih Musahabeleri,.s.139. 94) ngiliz Yksek Komiserlii Batercman Ryan, anlarnda, Damat Ferit in bu atamay kendisine bildirdiini aklamtr. (The Last of Dragomans, s.131'den aktaran .Turan, Trk Devrim Tarihi, 1.C., s.156) 95) Atatrk'n Hatralar, s. 125. 96) Jeschke, TKS Kronolojisi I, s. 103. 97) Vahidettincilerin esinlendikleri bu cmle, Atatrk'n anlarnn, Sel Yaynlar arasnda, Atatrk'n Bana Anlattklar adyla yaymlanm olan 1955 versiyonunda bulunmaktadr, (s.92) 98) Artk her Vahidettincinin yazdn aktarmayacam, birka rnek vermekle yetineceim. nk hepsi, biraz deiik ifadelerle ayn eyi tekrarlyor. Yani seri retim. 99) Mondros, s.255-263. 100) 1.Kolordu (Edirne), 25.Kolordu (stanbul), 14.Kolordu (Tekirda, sonra Bandrma). 17.Kolordu (zmir), 20.Kolordu (Ankara), 12.Kolordu (Konya), 3.Kolordu (Sivas), 15.Kolordu (Erzurum), 13.Kolordu (Diyarbakr). 15.Kolordu drt, tekiler iki tmenlidir. (Mondros, s.255- 263) 101) stanbul'da, 1.Ordu Mfettilii (1., 14. ve 25. Kolordular), Konya'da 2.Ordu Mfettilii (12., 17. ve 20. Kolordular), Douda 3.Ordu Mfettilii (3., 13. ve 15. Kolordular). (Trk Ulusal Savann lk Paras, s.91, kroki 11) M.Kemal Paann atamasnn yapld srada, bu mfettiliklerin yeni numaralar daha verilmemiti. Bu yzden M.Kemal'in atama emrinde '9.Ordu Ktalar Mfettilii' denilmektedir. Bu unvan, bir sre sonra 3.Ordu Mfettilii olarak deitirilecek, ngilizlerin itiraz zerine mfettilik de kaldrlacaktr. 102) T.Byklolu, Atatrk Anadolu'da, s.46; Fevzi (akmak) Paa da 14 Mays 1919'da, 1.Ordu Mfettiliine getirilecektir. (Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.31, Takvim-i Vekayi No.3549) 103) Jeschke, ng. Belgeleri..., s.108; Sina Akin, stanbul Hkmetleri, s.281; Atatrk'n Hatralar, s.108; Tevfik Byklolu, Atatrk Anadolu'da, s.12; C.Erikan, Komutan Atatrk, s.283. ngiliz Yksek Komiserlii tercman A.Ryan anlarnda yle yazyor: '1919 ilkbaharnda Trk hkmeti Anadolu'da, merkez tarafndan kontrol daha iyi dzenlemek amacyla birka genel mfettilik kurulmasna karar verdi... Damat Ferit Paa, Nisan 1919'da, umumi mfettilik plan hakknda benimle konutuu zaman. M.Kemal ad bana hibir ev ifade etmemiti... D.Ferit, M.Kemal ile birlikte yemek yediini, ball hususunda ondan tatmin edici gvence aldn... syleyerek bana yeniden emniyet verdi. "The Last of Dragomans, s. 131'den aktaranlar: .Turan, Trk Devrim Tarihi, 1.C., s.156; Jeschke, ng.Belgeleri, s.108) Bu gnlerde Genelkurmay Bakan Fevzi Paa, halka nasihat vermek iin Trakya'ya gnderilen bir kurulda bulunduu iin grevi banda deildir. (H.Bayur, Hayat ve Eseri, s.293) 104) Bu husus, Erzurum Kongresinde de, TBMM'nde de, pek ok deil, bir kere bile tartlmamtr. Msrolu yine hayalini altrm. 105) Demek ki Dou, Gney ve Kuzey Anadolu'da hibir sorun ve atma yokmu! Sevres sz konusu deilmi. Tek sorun Yunan ordusuymu. Bu sfr alt bilgi ile Kurtulu Sava deerlendirilebilir mi? 106) Radi Azmi Yeen mtareke dnemi polislerindendir, bir ara skdar Belediye Dairesi Mdrl de yapmtr. 150'liklerden olmad halde, Trkiye'yi terk eden saltanatlardan biridir. (S.Selek, Anadolu htilali, s.211); 1930 yl gazeteleri, Ar isyann dzenledii ileri srlen Krt-Ermeni ortak rgt Hoybun'un ileri gelenleri arasnda bulunduunu aklamlardr. (M.Tuncay, T.C.'nde Tek Parti, s.242-243) 107) Annn doru olduuna inanan, Vahidettin'in bu szne de inanmak zorunda. Bir gn biri, Vahidettin'in cumhuriyet rejimine kar olmadn, hatta M.Kemal'i Anadolu'ya cumhuriyeti ilan etsin diye gnderdiini ileri srse ve kant diye bu zavall any gsterse, inanacak myz yani?
de
bi
an
_8
108) N.F.Ksakrek'in Vahidddin kitabna baksalard, bu uydurmasyon annn kaynan bulurlard. (Fevzi akmak'n lmnden 28 yl sonra yazlan bu kitapta da airane katklar var ya, neyse..) N.F.Ksakrek'in yazsn, zet olarak aktaryorum: "Mareal, benim Fransa'da tahsil arkadam, merhum Burhan Toprak'n kaynbabasdr.. Bizzat Marealden dinlediim hayati bir noktay aklayaym: 'Vahidddin benden gen kumandanlarn listesini istedi.. Yazp verdim. Her kumandann karakterini de isminin yanna not ettim. Listenin banda da Mustafa Kemal vard.' Mareal Fevzi akmak, Padiaha verdii listede, M.Kemal Paay fevkalade becerikli, kabiliyetli, hamleci, teebbs ruhuna malik fakat son derece ihtirasl ve yksek emelli bir insan olarak gstermitir." (s.145) 109 Cemal elebi Granda'nn anlar, 'Atatrk'n Uann Gizli Defteri' adyla Turhan Grkan tarafndan hazrlanm ve 1971 ylnda yaymlanmtr. (Fer Y., stanbul) C.Granda'ya mal edilmitir. Ama N.F.Ksakrek'e syledikleri, bu anlarda yer almyor. Buna ramen A.Dilipak, sadece N.F.Ksakrek'in Vahdiddin adl kitabnda yer alan bu ifadenin, "Cemal Granada'nn (?) hatralarnda (!)" olduunu yazyor. (CG Yol, s.166) Ah, bir tek eyi doru drst yazsalar, ne olur! 110) 'Trk milli vicdanna arz etmek' ifadesi C.Granda'nn deil, N.F.Ksakrek'in. nk stad, bu deyii Vahidddin adl kitabnda, kendi amacn aklamak iin sk sk kullanyor (mesela s.150 vb.). Granda'nn ifadesine baka etkileri de olmu mudur, ne kadar olmutur, kestirmek g. 111) H.H.Ceylan da, C.Granda'nn ifadesini kullanyor ama deitirerek. H.H.Ceylan'a gre C.Granda, N.F.Ksakrek'e o sahneyi meerse yle anlatmm: "Paa, yanndaki silah arkadalarnn beceriksizliklerine ok kzmt. te o kzgn ann birinde haykrd: 'Beni, Milli Mcadele'yi balatmak zere bunca paa arasndan seip Anadolu'ya, vatan, kurtarmak adna gnderen Sultan Vahdettin'dir. Eer bu vatan kurtaran birini aramak gerekirse, Vahdettin'i gstermek gerekir!' " (Byk Oyun, 1.C., s.47) H.H.Ceylan'n saptrp uydurmas bu kadarla bitmiyor, aynca diyor ki: "C.Granda, 'Atatrk, Ordu Mfettiliinin ngilizleri kandrmak adna bir bahane, asl hedefin ise vatan kurtarmak olduunu' yine Atatrk'n diliyle o mehur ankaya sofralarndan nakleder. " (a.g.e., s.47, 48) C.Granda'n N.F.Ksakrek'e byle bir ey sylemediini grdk. Daha sonra yaymlanan anlarnda da byle bir ey yok. H.H.Ceylan apak uyduruyor! 112) H.R.Soyak, Atatrk'ten Hatralar, 1.C.,nsz, dipnot. 113) Uur Mumcu, K.Karabekir Anlatyor, s.27. 114) Fazl Moran, anlarn 1945'te anlatmaktadr. 115) Erzurum Kongresiyle ilgili baz kaynaklar: Cevat Dursunolu, Milli Mcadale'de Erzurum, s.107 vd.; M.Mfit Kansu, Erzurum'dan lmne Kcdar Atatrk'le Beraber, 1.C., s.77 vd.; Rauf Orbay'n Hatralar, Yakn Tarihimiz, 3.C., s.52 vd.; B.S.Baykal, Erzurum Kongresi ile ilgili Belgeler; H.Mutlua, Erzurum Kongresinin Tutanak ve Kararlar, BTTD/Ekim 1972; Dr.M.F.Krzolu, Erzurum Kongresinden Sa Kalan Be Mmessil, s.53, Trk Kltr, say 85/ 1969; M.Gololu, Erzurum Kongresi, s.77 vd. 116) Bu yanl bilginin kayna, N.Atsz'n Trk lks adl kitabdr, (s.86) 117) Emre Yaynevinin Cehennem Deirmeni adyla yaymlad Rauf Orbay'n anlarnn 231. sayfasnda yayncnn yle bir dipnotu var: "K.Karabekir Paa, yaynevimizce daha nce yaymlanm olan Paalarn Hesaplamas adl eserinde, M.Kemal'in [..] Padiahtan alnan yazl belge ve Ordu Mfettii olarak saray tarafndan Anadolu'ya gnderildiini belirtmektedir." zensizlik ve Osmanlca bilmemekten doan binlerce dizgi yanl ile dolu bu talihsiz kitab bir kere daha, dikkatle taradm: K.Karabekir'in byle bir aklamas yok! Bu nasl not? 118) F.R.Atay'n o yazsndaki cmlenin asl yle: "Paa, paa, imdiye kadar devlete ok hizmet ettin, bunlarn hepsi artk bu kitaba girmitir, tarihe gemitir. Bunlar unutun!" dedi, "Asl imdi yapacan hizmet, hepsinden mhim olabilir. Paa, devleti kurtarabilirsin!" 119) ngilizlerin ikyet ettii ve Vahidettin ile Osmanl hkmetini telaa dren sorunlar, M.Kemal'in atanmas konusuyla birlikte ele alnacak. 120) Vahidettin-D.Ferit ikilisinin, ngilizlere, 30.3.1919'da, '15 yl sreyle ngiltere'nin
de
bi
an
_8
121) 122)
124)
125)
126)
127)
128)
129) 130)
131)
de
bi
an
_8
123)
smrgesi olmak" iin bir proje verdiklerini M.Kemal, bu anlar yazdrrken bilmiyordu. nk ngiliz belgeleri, M.Kemal'in lmnden sonra aklanmtr. M.Kemal'in, bu projeden haberli olmad halde, benzer bir giriimden kukuland ve kukulanmakta da ne kadar hakl olduu anlalyor. M.Kemal bu sahneyi, ABD Ankara Elisi General Sherrill'e de anlatmtr, Atatrk Nezdinde Bir Yl Elilik, s.17. K.Msrolu, "Sadece bir mfetti" diyor; V.Vakkasolu, "sradan bir ordu mfettii", (Son Bozgun, 1.C., s.1410), Fazla Atabek, "sradan bir paa" diye yazyor. (Tarih ve Edebiyat dergisi, Mays 1981) 'Sadece' ya da 'sradan ordu mfettii' ya da 'sradan paa', acaba ne demek? Galiba Ordu Mfettiliini, belediye ya da turizm mfettilii gibi bir grev sanyorlar. Anlalan, ..Ordu Komutanl unvannn, bar dneminde, yetki ve sorumluluklar ayn kalmak kouluyla, Ordu Mfettiliine evrildiini bilmiyorlar. O yzden de Msrolu," Bir mfettiten byle byk bir i beklenebilir mi?" diye soruyor. Neden beklenmesin? Milli bir mcadeleye balamak iin bir ordu yetmez mi? Daha byk bir birim mi var ? Harbiye Nazr .Turgut Paa, ngiliz notasna verdii 8.6.1919 gnl cevap yazsnda diyor ki: "[M.Kemal Paa] Yakup evki Paann yerine tayin edilmitir. Ancak hazeri (bara zg) tekilat olduu iin Ordu Kumandan deil, Ordu Mfettii unvann haizdir (tayor)." (HTV dergisi, 1.say, 18.belge; ayrca, 10 Yln Kadrosu, s.138; F.Belen, 20.Yzylda Osmanl Devleti, s.185) N.F.Ksakrek, R.Bele ile ilk olarak Terakiperver Cumhuriyet Partisi yneticilerinden biri olduu srada konumu; demek ki 17 Kasm 1924- 3 Mays 1925 arasnda, (s.177) ikinci grmenin "30 ksur yl sonra" olduunu yazyor, (s.175) Buna gre, Bele'nin bu aklamay, 1950'lerde yapt anlalyor. N.F.Ksakrek'in kendine zg bir slubu var; merakls, slubunu hemen ayrdeder. N.F.Ksakrek btn tanklarn ifadelerini, slubunun szgecinden geirerek yaymlyor, byk ihtimalle de deitiriyor. Kitabnda garson da, Yaver Ali Nuri Okday da, Refet Paa da, Vahidettin de ayn slupla konuuyor. Bunca belge (!) ve tana (!) ramen, resmi tarihin bir trl deimediinden yaknanlar var. Bu tr yallk rn hayalleri, dedikodular, belgesiz, dayanaksz tanklklar tarih, nasl ciddiye alsn? Bunlara, olsa olsa 'tarih paparazileri' ilgi duyar. H.H.Ceylan, 5 Nisan 1995 akam ATV'de yaymlanan iktidar Oyunu adl tuhaf programda da,"Vahidettin'in, Anadolu'nun kurtuluu iin M.Kemal'i yolladn" ileri sryor ve diyor ki: "Bunu, tm yabanc ve yerli, tm tarih kaynaklaryla, en az yz belgeyle, hatta resmi ideolojinin belgeleriyle ispat ederim." Vay yahu! Tanklar grdk, uydurma ve dzmece belgeleri de aada greceiz. imdiden syleyeyim: Ceylan'n iki ciltlik kitabnda, geerli tek belge, die dokunur tek bilgi bulunmuyor, ileri srdklerinin hepsi de, tarih asndan rk ark, uydurma, sahte eyler. Sras geldike iaret ettim, etmeye de devam edeceim. Ama televizyonda yalnz bana, karsnda da dnemin tarihini bilen kimse yok, meydan bo bulmu, frensiz konuuyor. Vahidettin'in beyannamesini yaymlayanlardan biri de K.Msrolu'dur, beyannameyi hi dikkate almyor. Anlalan Vahidettinciler iin Vahidettin'in aklamalarnn da nemi yok. Yalnz kendi iddialar nemli. Bu ne biim sayg? Msrolu son cmle iin eski eyhlislam ve 150'liklerden M.Sabri'nin, Gmlcine'de yaymlad Yarn gazetesinin 1 ve 2 Kasm 1929 gnl saylarnda kan iki yazsna gnderme yapyor. M.Sabri Efendi Yunanistan'da ne mi aryor? M.Kemal-ngiliz ilikilerinin ele alnaca blme kadar sabretmenizi rica ediyorum. Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.1; 'bir Alman torpidosuyla' (H.Bayur, Trk .T., 3.C., Ks.4, s.779) veya 'denizaltsyla'. (.S.Aydemir, Enver Paa, 3.C., s.505) Enver Paa Moskova'da Ali Fuat Paaya yle demitir: "Biz darya ktktan sonra, M.Kemal olmasayd, memleket babo (sahipsiz) kalacakt." (Snf Arkadam Atatrk, s.173) Bu mektup bana Dr.Rza Nur'un anlarn hatrlatt, ikisi de hezeyan rnei.
132)
T.Byklolu, 'M.Kemal'in bu greve Padiahn ahsi nfuzu ve kat'i arzusu ile tayin edildii iddiasnn, ilk kez [Samsun'da yaymlanan Byk Cihat dergisinin 3.8.1951 gnl 21. saysnda ileri srldn belirtiyor. (Atatrk Anadolu'da, s.42) Harp Tarihi Vesikalar Dergisi, 1.say, belge no.2; T.Byklolu, Atatrk Anadolu'da, s.12; Jeschke.TKS Kronolojisi I, s.28. 4.3.1919-26.4.1919 arasnda smail Stk; 26.4.1919-9.5.1919 arasnda M.Cemil Bey. (Atatrk Anadolu'da, s.25; Osmanl Nazrlar ile ilgili izelge; A.F.Trkgeldi, Grp ittiklerim, s.190) 5 ve 17 Maysta. (HTV Dergisi, 1. say. Belge: 4; M.Tayyip Gkbilgin, Milli Mcadele Balarken, 1.C., s.81) TBMM tutanaklarnda, M.Kemal-Vahidettin anlamas hakknda tek kelime yoktur, zmir'in igalinden sonra kurulan 2. ve sonraki D.Ferit hkmetlerinin de, el altndan yardm etmek yle dursun, yapmadklar melunluk kalmamtr. Ayrntsn greceiz. Osmanl uygarl hakkndaki kitaplarn ilgiyle okuduum S.Ayverdi, Vahidettin konusunda, gerei deil, hlyasn yazyor. K.Msrolu'nun son gr ise yle: "Yakn tarihle urayan birok insanlarn iddia ettii gibi Sultan Vahidettin M.Kemal'i Anadolu'ya, Yunan'a kar harp etsin diye gndermi deildir. nk byle bir ihtiya yoktur." (TGRT Tv., 25 Ekim 1994, Vahidettin program, 2.blm) GRYT Ansiklopedisinden bir alnt [zet]: "UBA'nn 21 Kasm 1987 tarihinde getii bir haber ok enteresan bir muhbirlik rneiydi. Ajans, Frat niversitesi retim yelerinden Saim re'nin, 'Padiah Vahidddin olmasayd, Atatrk Kurtulu Sava'n balatamazd' dediini bildiriyordu.. Nedense yurdumuzda yakn tarihle ilgili bilgiler, sadece tek kaynaktan kt gibi kabul gryor. Farkl kaynaklardan alnm bilgiler, kap gibi vesikaya (belgeye) da dayansa, reaksiyona sebep oluyor ve baz evreler hemen jurnalcilie soyunuyor. Serbest tartma zemininden rkmenin, fikir hrriyetine tahammlszln canl rneklerini grme talihsizliini yayorduk." (1.C., s.163) Bir niversite retim yesinin yapt aklamay haber olarak vermek, neden muhbirlik, jurnalcilik olsun? Duyulmasndan korkulan bir bilimsel aklama olur mu? Ansiklopedi, yalan syleme illeti ile fikir hrriyetini birbirine kartryor. Kap gibi belgeleri de sras geldike gryoruz. Hepsi de yol geen hannn kaps gibi. Kap gibi belge (!) gstermek hevesini brakp da el kadar ama sahici bir belge gsterseler. Pontus sorunu hakknda: Prof.Dr. Dimitri Kitsikis, Yunan Propagandas, s.16, 223; stiklal Harbinde Ayaklanmalar, s.281-295; Mondros'dan Mudanya'ya, s.95 -105; C.Bayar, s. 1457-1465; Jeschke, ng. Belgeleri, s.56 vd.; Mondros, s.250-253; S.R.Sonyel, D Politika,1.C, s.38,172 General Walker'in 8 Ocak 1919 tarihli yazs. "1. sancak, 25 Ocak gnne kadar boaltlm olacaktr. 2. Kars ve Ardahan sancaklarndaki on bin [Osmanl] askerinin bir aylk yiyecei olandrt yz ton yiyecekten fazlas, mahallinde braklacaktr. 3. 12 Ocak 1919 gn, birka ngiliz subay ile 200 kiilik bir ngiliz mfrezesi ve bir Ermeni hkmet heyeti, Kars'a gelecektir. Hkmet idaresi bu Ermeni heyetine teslim olunacaktr. 4. Kars ehri telsiz-telgraf istasyonu ve telgraf merkezlerini ngilizler igal edecektir. 5. Demiryollar, 15 Ocak gn Ermenilere teslim olunacaktr." [TH.1.c, s.164] 141) Curzon diyor ki: "Bogos Nubar Paa ile Mr.Ahoronivan' azarladm, Trkleri ldrmek iin verdiimiz silahlar, Azerbeycanllara kar kullanmalarnn aptalln anlattm." (E.Ulubelen, ngiliz Gizli Belgelerinde Trkiye, s.242) ngilizler Ermenilere 25.000 silah vermiler, (s.243) Trk ordusunun ekilmesini tamamlamas zerine ngilizler, 12 Nisan gn Kars'a girecek, Kars .ra hkmetinin yelerini tutuklayarak Malta'ya gnderecek ve ynetimi, Ermenilere brakacaklardr. (Mondros, s.242) Bunun zerine Osmanl Harbiye Nezareti, 9.Ordu Komutanln kaldrr ve Y.evki Paay stanbul'a arr. (3 Nisan 1919, Mondros, s.245) Y.evki paa, 14 Nisan'da
133) 134)
135) 136)
137)
139)
140)
141)
142)
de
bi
an
_8
138)
143
144)
145
147)
148)
de
bi
an
146)
Erzururum'dan ayrlacaktr. (Mondros, s.247) 13 Ocak 1919 gn bir ngiliz mfrezesi Kars' igal eder ve 12 Nisan 1919 gn Kars ras Hkmetinin yelerini tutuklar. Bu yeler Malta'ya srlecektir. Bu srada Harbiye Nazr mer Yaver Paann "ngilizlerin ikyetine vesile vermemesi" hakkndaki emrine, 9.Ordu komutan Yakup evki Paa u cevab gnderir: "[ngilizlerin] her teklifine itaat edilecekse, bu usuln hem sonu, hem de faydas yoktur. Bununla hibir tehlike kaldrlamaz, tilaf devletleri ile henz mtareke halindeyiz, iyi geinmek, uzlamak lazmdr. Fakat bu usulle ngilizlerin,bize dost olacan ve bize merhamet edeceklerini hibir zaman kabul ve mit edemem. Milleti, hkmeti (devleti) mmkn mertebe az zararla kurtarmak iin, her trl msaadeyi yapmakla beraber daima bir varlk gstermek zururidir." [TH, 1.c, s.169] Y.Komiser Calthorpe bu durumu, Ermenistan hakkndaki karara kar koymak iin Jn Trkler (ttihatlar) tarafndan tekil edilen bir organizasyon olarak gryor. (Jeschke, ng.Belgeleri,s.106) Ali Fuat Trkgeldi diyor ki: "Padiah, memlekette hasl olan cereyanlar (akmlar) bolevizme (komnizme) doru srklemekte olup her gn imzal, imzasz kt almakta olduklarn ve kendileri devletin ve hanedann hukukunu muhafazaya (korumaya) mecbur olduklarndan bu cereyanlara kar lakayd (kaytsz) kalamayacaklarn... [syledi.]" (Grp ittiklerim, s.162) "gal kuvvetlerinin irtibat zabitleri sk sk yanma gelerek, benden Samsun meselesi hakknda tafsilat almak istiyorlard. M.Kemal Paann, Almanlara ve Enver Paaya aleyhtar olduunu syleyerek, yeni vazifesine gidince, btn bunlarn bertaraf olacan anlatyordum. Bu sebeble M.Kemal'in [Samsun'a] hareketini tasvip ve hatta tacil ediyorlard." (Fevzi akmak'n Akn gazetesinde (20.5.1948) kan aklamalarndan aktaran, Jeschke, ng. Belgeleri, s.109) Talimatta 'Mfettilik mntkas' olarak gsterilen 'Trabzon, Erzurum, Van illeri ile Samsun ve Erzincan bamsz sancaklar', bu kesimdeki 3. ve 15. Kolordularn, daha nce saptanm olan grev alanlarnn toplamdr. Bu iki kolordunun alan, bugnk illere gre, Sinop, Samsun, Ordu, Giresun, Trabzon, Rize, Artvin, Amasya, Tokat, Sivas, Erzincan, Gmhane, Bayburt, Erzurum ve Van illerini kapsamaktayd. M.Kemal'e verilen talimata, bu illere ek olarak u komu illerin ve orada bulunan kolordularn da, 'Mfettiliin yapaca bavurular dikkate almalar' hkm eklenmitir: Ankara (20.Kolordu), Diyarbakr (13.Kolordu), Bitlis, Elaz ve Kastamonu illeri Dahiliye Nazrl, M.Kemal'in hareketinden sonra, komu iller arasna Kayseri ve Mara'n alnmasn da nerecektir. (H.Bayur, Hayat ve Eseri, 6.296) Selahattin Tansel, 'bu geni yetkilerin sadece Pontus olaylar ile ilgili olabileceini kabul etmek pek gtr' diyor. (Mondros'tan Mudanya'ya, 1.C., s.235) Zaten Calthorpe'n notas da, M.Kemal'e verilen talimat da, sadece Pontus olaylar ile ilgili deil ki. Talimatn hazrlan srasnda, notann kapsaml olmasndan yararlanld ve birikmi btn sorunlarn dikkate alnd anlalyor. Hkmetin bu geni yetki ve grevleri itirazsz kabul etmesinin sebebi de, talimat ile sorunlar arasndaki uyum olsa gerek. Jeschke, Kazm (nan) Paann, talimatnamenin hazrlanmas konusunda bilgi veren bir mektubunun 17.5.1933 gnl Cumhuriyette yaymladn belirtmektedir. (Jeschke, ng.Belgeleri, s.1101 H.H.Ceylan yle yazyor: "...Resmi ideolojinin bu dnemi yazan tarihileri.. M.Kemal Atatrk'n Padiahtan bu yetkileri ske ske aldna inanrlar. Bir baka ifadeyle kendilerini inandrmaya alrlar." (Byk Oyun, 1.C., s.38) Siz 'M.Kemal'in bu yetkileri Padiahtan ske ske aldn' yazan herhangi bir resmi, hatta gayr-i resmi tarih biliyor musunuz? Y.Kk de yle yazyor: "M.Kemal Douya bir direnii rgtlemek iin deil, balayan direnii bastrmak iin gnderilmitir. [Bravo!].. imdi bu sonucu bir tez olarak daha aklkla yazabilecek haldeyim: M.Kemal, Anadolu'ya ktktan sonra, bastrmakla grevlendirildii direniilere, yava yava, gven duyduka katlyor." (T.. Tezler 5, s.246) Gereklere, belgelere, olay ve olgulara bu kadar aykr bir iddiaya ya da zrvaya, tez
_8
149)
150) 151)
152)
153)
154)
155) 156) 157) 158)
159)
160)
161)
dendiini yeni rendim. Teekkrler! Bir de M.Kemal'in yava yava, gven duyduka katld u direniilerin kimler olduunu aklasa. Hkmet, 15 Haziranda, ordu mfettilii kurulmas hakkndaki talimata son eklini verir ve '9.Ordu Ktaat Mfettilii' adn, '3.Ordu Mfettilii'ne evirir. (M.T.Gkbilgin, M.M.Balarken, 1.C., s.82,140) ngilizlerin istei zerine, 18 Austos 1919'da ordu mfettiliini de kaldracaktr. (HTV dergisi, 3.say, belge No.58) Atatrk'n Hatralar, s.107. M.Kemal, Asm Us'a, bu grevi teklif eden ve D.Ferit'le tantran akir Paa hakkndaki duygularn yle anlatr: "Ferit Paann odasndan ktktan sonra, Sadaret ve Dahiliye Nezareti koridorunda, bu namuslu adamn elini ptm ve dedim ki: 'Yaptnz byktr. Bunu bir gn gzlerinizle grmenizi temenni ederim.' " (Grdklerim, Duyduklarm, Duygularm, s.48) R.H.Karay da yle yazyor: "[M.Kemal Paa] devaml bir almayla, Harbiye Nazrnn safiyetinden ve kabinenin zaafndan istifade ederek, en yksek bir askeri grevi elde etmi ve Anadolu'ya Mfetti olarak resmen gemitir." (5 ubat 1920, Alemdar gazetesinden aktaran, .Ilgar, Mtarekede Yerli ve Yabanc Basn, s.42) K.Karabekir, A.Rza Bey ile M.Kemal grmesinin tarihini ve ieriini yanl aktaryor. (stiklal Harbimizin Esaslar, s.34; Atatrk'n Hatralar, s.102; S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.128) K.Karabekir'in yanl bundan ibaret deil. Kurtulu Sava ile ilgili btn kitaplarn her ey olup bittikten ve kendisi devre d kaldktan sonra yazmtr. Gemie ilikin baz konular, kendine gre yorumluyor, hatta kurguluyor, zaman zaman maksatl yorumlarda bulunuyor, aykr, tek yanl ve yanl bilgiler veriyor, velhasl nne hi yakmayacak eyler yapyor, o ksmna, Drdnc Blmde deineceim. K.Msrolu yle yazyor: "[M.Kemal] dnmyor ki, maksat stanbul'dan uzaklatrma ve srme olsayd, 9.Ordu Mfettii unvan ile Anadolu'ya deil, ttihatlar arasnda Malta'ya gitmesi gerekmez miydi?" (Hilafet, s.155) u manta baknz! M.Kemal parti yneticisi mi, Bakan m, Ermeni olayna m karm, devleti savaa m sokmu? Hangi sebeple Malta'ya srlecek? Sonradan, srf milliyeti olmak bile su saylacaktr ama o zaman M.Kemal oktan Anadolu'dadr ve stanbul ynetiminden bin kere daha gldr. nk arkasnda millet vardr! Ve kaderin cilve ve ivesine bakn, sonunda Vahidettin'in kendisi, artk ttihatlar bile elinde tutmaya gc yetmeyen ngilizlere snarak, Malta'ya gitmek zorunda kalacaktr. Kime niyet, kime ksmet? Bu arada, D.Ferit, ngiliz Y.Komiserlii tercman A.Ryan ile grerek bilgi ve gvence vermeyi de ihmal etmez. (Jeschke, ng.Belgeleri, s.108,125) 1975'te Ali Nuri 94, .H.Okday 96 yanda. (Tarih ve Toplum, s.55, say 5/ Mays1984) KA Gnl, 11 Mays 1919, s.79. Vukuat- Mhimme Defterine dayanarak, H.ehsvarolu, 6.7.1960, Cumhuriyet gazetesi (Aktaran, Jeschke, ng.Belgeleri, s.117, dipnot 68); KA Gnl, s.80; T.M.Gztepe, V. M. Gayyasnda, s. 182; M.Kemal'in, 'Bahriye Nazr Avni Paa, Erkan- Harbiye-yi Umumiye Reisi Cevat Paa ile birlikte mahfil-i hmayuna kabul edildii'... ( Vakit gazetesinin 17 Mays tarihli haberine dayanarak, S.Borak, Atatrk, s.241.) Namazn biti saati ile Bandrma gemisinin saat 16.00'da hareket ettii (Alemdar gazetesinin haberine dayanarak Jeschke, ng.Belgeleri, s.117; H.Gerede, 16.30 diyor: Hayat dergisi, say 7/1956) dikkate alnrsa, bu nezaket konumasnn pek ksa srd kestirilebilir. Arada ili'deki eve dnp annesi ve kardei ile vedalaacak, Rauf Orbay ve Yzba Neet (Bora) ile konuacak ve saat 16.00'dan nce, Galata rhtmna yetiecek. Ali Nuri Okday'la ilgili blm uzun olduu iin (11 sayfa) buraya alamadm. Ama Vahidddin adl kitabn 148-159. sayfalarn okuyanlar, tann zihinsel durumunu ve N.F.Ksakrek'in tann ifadesine yapt katklar kolayca anlayabilirler. Grammont-Mammeri, N.F.Ksakrek'in Vahidddin kitab iin yle diyorlar: "Bu kitap
de
bi
an
_8
kaynak gstermeyen, salkl bir kronolojiden hemen hemen yoksun bulunan, taraf tutan, savunduu teze aykr her eyi bile bile bir kenara iten bir eserdir." (Tarih ve Toplum, s.59,1 No.lu dipnot,say 16/1985) 162) M.Kemal'in anlarnda byle bir cmle yok! 163) 16 Mays grmesi Yldz Camisi mahfilinde yaplmtr, sarayda deil. 164) Tan olmad bilinen bu konuma, nasl tarihe intikal edecek (geecek) acaba? Yoksa gizli kamera ile ekim mi yaplmt? 165) Aman Padiahm, stanbul glge etmesin yeter, baka ihsan istemez! 166) Sayn Padiahm, madem byle dnyordunuz, direnecei anlalan 17. Kolordu Komutan ve zmir Valisi Nurettin Paay neden deitirdiniz? Neden yerine Kambur zzet gibi bir ngiliz ajan (S.Akin, st. Hkmetleri, s.79, 174, 253, 256) ile Ali Nadir gibi onursuz, psrk, ii gemi bir paann gnderilmesini onayladnz? Size tehlikeyi haber veren zmir kurulunu tutamayacanz gzel vaadlerle avutup uyutarak, neden banzdan savdnz? (Ltfi Simavi, Osmanl Saraynn Son Gnleri, s.486) 167) Haklsnz Padiahm! Hele Hkmdar olduunuza gre, bu herkesten nce sizin zerinize farz idi. yleyse neden Kuva-yi nzibatiye'in kurulmasn onayladnz ve apulcularna nian dattnz? Neden Nemrut Mustafa divan- harbinin verdii idam kararlarn, gznz krpmadan onayladnz? Neden Anzavur serserisinin milliyetileri ve halk krmasna gz yumdunuz? 168) N.F.Ksakrek, bu sahneyi uydurduunu saklamyor (s. 160). Ayn grmeyi, M.Kemal'in anlarndan farkl olarak yazp saptran ama bunu aklamayan iki kii var: Enver Behnan apolyo (K.Atatrk ve M.M.Tarihi, s.302) ile Hsamettin Ertrk (ki Devrin Perde Arkas, s.332). zellikle H.Ertrk'n anlarnda, birok yanl ve apak yalan var. Bazlarn ilerde aklayacam. Kanmca, bu iki yazarn verdii bilgiler, ancak baka kaynaklar da salamca doruluyorsa dikkate alnmal. 169) N.F.Ksakrek, Ali Nuri Okday'a soruyor: "Bu mevzuda, Vahidddin'in M.Kemal Paaya 'Ben Halife ve Padiah olarak Anadolu'ya geecek olursam, dman kuvvetleri birden telaa dp topyekn anavatan zerine ullanr ve memleketi tam bir esarete mahkm eder. Sen bir kumandan olarak git, gerekirse bana ve hkmete asi ol ve milleti ahlandr' dedii ve byke bir para verdii yolundaki szntlar doru mudur, deil midir?' Ali Nuri Okdav cevap veriyor: 'Bilmiyorum.' " (Vahidddin, s.155) 170) Bu sahnede sadece iki doru ayrnt var: Vahidettin'in 'muvaffak ol' dilei ve bir saat armaan etmesi. (Atatrk'n Hatralar, s.123,124) 171) Mete Tuncay diyor ki: M.Kemal Paay Anadolu'ya gnderenin, Padiah Vahdettin ve D.Ferit hkmeti olduunda phe yok. Ama bunu sylemek baka eydir, Vahdettin, M.Kemal'i milli mcadeleyi yapmas ye cumhuriyeti kurmas iin Anadolu'ya gnderdi gibi abes (sama) bir tezi savunmak baka bir eydir. Resmi tarihi eletirenler, kendi resmi tarihlerini onun yerine geirmek istiyorlar." (16.5.1995, Kanal 6, Pusula program) Mehmet Ali Klbay'n 18.12.1996 gnl Radikal gazetesinde, "yeni bir resmi tarih tezi oluuyor" balkl ilgin ve yararl bir yazs yaymlanmtr. 172) N.F.Ksakrek bu kitap iin diyor ki: "Vesikalarn en ehemmiyetlisi, eyhlislam M.Sabri Efendinin, Msr'da baslan, adn vermekten bile ekineceim eseridir. Ben bu eseri gzmle grmedim ve iinden hibir paraya asl veya tercmesiyle ahit olmadm. Sadece, onun memlekete girmesinin iddetle yasaklandn ve tad tezi biliyorum... Bu eserde, okuyanlar tarafndan bana sylendiine gre, birok mhim nokta, hatta tezimiz bakmndan hayati kymette ifalar vardr... Bize kesin olarak bildirildiine gre bu eserde, Paay Anadolu'ya ve Anadolu hareketini amak zere gnderenin Vahidddin olduu yazlmakta, vesikalaryla gsterilmekte ve kendisine Padiah tarafndan verilen altn liralarn miktar, verili tarz ve gayesi nakledilmektedir, istikbalin hakikatsever tarihisine ehemmiyetli bir kaynak olarak iaret ettiimiz bu eseri, fikirleri dnda, bir vesika deposu olarak vasflandrr ve geeriz." (Vahidddin, s.167 vd.) Bu kitaptan ilk sz eden ve yararlanan K.Msrolu'dur. Msrolu'na gre kitabn knyesi yle: Mevkuf-ul Akli vel lmi vel Alim min Rabbilalemin ve badihil Mrselin, 2 cilt, Kahire, 1950. Bu kitaba her gnderme yapldnda, gnderme yaplan sayfay koyu olarak
de
bi
an
_8
belirteceim, kitabn 'vesika deposu' olup olmadn greceiz. B.N.Simir'in Atatrk'n Hastal adl incelemesinde, bu tutumun dna km pek az sayda ki hanedan yesi hakknda, belgelere dayal bir, blm var. (Belleten, s.12141222. say 204/1988) Balcalar unlardr: ehzade Mahmut evket Efendi ile Mediha Sultann olu Saniye Sami'nin olu Bahattin. Mesela Sami, M.Kemal'e suikast tertiplemek istemektedir vb. 174) M.Sabri Efendi bunu, ad geen kitabnn, 1.C.nin 468. sayfasnda aklyor imi! 175) A.Dilipak diyor ki:" M.Kemal'den nce Anadolu'ya, bu maksatla birok kii gemi, faaliyet gsteriyordu." (CG Yol, s.37) Birok kiiden sadece on tanesinin adn verse, yeter! Bekliyoruz. 176) F.Cebesoy anlarnda, 22 Aralk 1918'de, stanbul'da, ili'deki evde, M.Kemal'le birlikte kararlatrdklar esaslar aklyor (M.M.Hatralar, s.25 ve 36), R.Orbay da, Bekiraa Blnde birlikte ziyaret ettikleri Fethi (Okyar) Beye, M.Kemal'in Anadolu'da uygulayaca program akladn belirtiyor. (Rauf Orbay'n Hatralar, Y.Tarihimiz, 3.C., s.17) Bu program, ilk esaslarn olgunlatrlm ve kesinlemi biimidir. K.Karabekir ise M.Kemal'in milli bir mcadele iin istekli olmadn, stanbul'da kalmay tercih ettiini ileri srmektedir. (stiklal Harbimizin Esaslar, s.35 vd.; stiklal Harbimiz, s.16 vd.) Bu iki tann ifadeleri, K.Karabekir'i yalanlamaktadr. 177) Onlarn tereddt yok Padiahm, tereddt eden sizsiniz. Alt gizli anlamayla Osmanl Devletini paralayp kertmeyi kararlatrmlar, hkmdar olduunuz lkenin drt bir yanna girmiler, mtareke anlamasn akr akr iniyorlar, orduyu soyup soana evirmiler, donanmalar saraynzn burnunun dibinde demirli, Dou Anadolu iin ne tasarladklar belli, son olarak Yunanllar da zmir'e kartmlar. Niyetlerini hl m anlamadnz? Anlamanz ve tereddtten kurtulmanz iin daha ne yapmalar gerekiyor? (Vahidettin, bir ara Anadolu'ya gemek istediini fakat evresinin brakmadn ileri srmektedir. 15. Paragrafta ayrnts var.) 178) Sevres Andlamas, 'topyekn tasfiye' deil de neydi a Hnkrm? 179) Hangi stanbul hkmeti bir art ileri srd ki? Damat Ferit hkmeti, nne uzatlan Sevres .Andlamasn bile kuzu kuzu imzalamad m? 180) Tan, belgesi, kant olmayan bu tr hayal rn cmleler, tarihe ne katar ki? Hep birlikte,'ben Vahidettin'i ya da M.Kemal'i severim ama gerei daha ok severim' diyebilsek, ac da olsa, nyarglarmz bir yana brakp, gerei iimize sindirmeye raz olsak, ne kadar ok sorun zlecek. 181) Vahidettinciler byle yazyorlar ama Vahidettin, esir olduunu kesin olarak reddediyor, Kemalistlerin 'halk aldatmak iin uydurduklar bir hikye olduunu' sylyor. (21 Mart 1922'de Rumbold'la yapt grmedeki szleri, Jeschke, ng. Belgeleri, s.161) Vahidettin'e gre Vakkasolu da Kemalist! 182) Vahidettin mtarekeden sonra, skdar'a bile gememitir. 183) K.Msrolu diyor ki: "Tevfik Paann ngilizlerle mnasebetini ve ngiliz siyasetini benimsediini uradan anlamak lazmdr ki kendisi ngiliz Kraliyeti'nin en byk madalyas olan Dizba Nian ile dllendirilmitir." (Hilafet, s.149, dipnot) Tevfik Paann ngilizci olduunu gsteren yzlerce ngiliz belgesi dururken, Msrolu, kant diye bir nian ileri sryor. Merakls iin iki not: Sultan Abdlaziz'e de, Londra'y ziyareti srasnda 'dizba nian' verilmitir. (BTTD, say 6, s.33, Mart 1968); Vahidettin de, 1919'da, Tevfik Paaya Hanedan- Al-i Osman nian verecektir. (.M.K.nal, Son Sadrazamlar, 4.C., s.1726) Msrolu bunlarn da anlamn yorumlasa. 184) K.Msrolu, 17 Ekim 1994 gn ise yle konuuyor: "Sultan Vahidettin'in, o buhranl gnlerde, vatana birinci hizmeti, Sevres sulh projesini akim (geersiz) brakmaktr. Evvela ttihatlarn hakim olduu Meclisi Mebusan'da, Sevres'in tasdik edileceinden korktuu iin o gnk anayasaya gre selahiyetini kullanarak, Meclis'i feshetmitir. Eer o Meclis'i feshetmeseydi, ttihatlarn hakim olduu o Meclis, Sevres'i tasdik edecekti." (TGRT Tv., 10 Ekim 1994, Vahidettin programnn 1.blm) Meclis 21 Aralk 1918'de feshedilmitir; o tarihte Mttefiklerin Sevres'le ilgili hibir hazrlklar yoktur. Sevres, Osmanl devletine de, 17 ay sonra, 11 Mays 1920 gn tebli edilecektir. Masal bu, ne 173)
de
bi
an
_8
185)
186)
187)
188)
189)
190) 191)
192)
193)
olacak, duruma gre uydur uydur anlat. Meclisin M.Kemal'in onay ile datld hakkndaki dedikoduyu, M.Kemal anlatmtr. Anlatmasa, Msrolu'nun byle bir dedikodudan haberi bile olmayacak ve dedikodu tarihilii yapamayacakt. M.Kemal diyor ki: "Sonralar iittim ki gya o mlakatta Padiah, Mebusan Meclisi'ni datmak lzumu zerinde benimle grmtr. Ben kendisini tasvip ederek ordunun ayn fikirde olduunu sylemiimdir ve kendimle arkadalarm adna ona sz vermiimdir. Artk byle dedikodulara nem verecek halde deildim. ok zgndm. [..] stanbul ufuklarnda ykselen eyler, yalnz dman sesleri, dman hakaretleri, dman bayrak ve sngleriydi. ok alacak eydir ki ayaklar altnda inenen bu muhitte, hl bir saltanat, bir hkmet, bir varlk farz edenler vard." (Atatrk'n Hatralar, s.85 vd.) Vahidettin 8 Kasm 1918'de Rauf Orbay'a der ki: "Ortada bir millet var, koyun srs, idaresi iin bir oban lazm, o da benim." (Y.Tarihimiz, 2.C., s.240) Ayn eyi 16 Mart 1920 gn syleyecektir. Millete deimez bak byle olan biri, millete ve Millet Meclis'ine katlanr m? Vahidettin, galiplere ho grnmek iin A.zzet Paa kabinesinin baz yelerini de deitirmeye almt. Meclisi feshetmeden nce de, Amiral Webb'ten, "ngiliz hkmetinin desteine gvenip gvenemeyeceini" sordurmutur. (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.43) Hep ayn rkek,teslimiyeti, yaranmac tutum. Yani bu Meclisteki milletvekillerini semi olan Osmanllar. Bir hkmdar, lkeyi savaa sokmu, kt ynetmi, bask rejimi altnda tutmu bir partiye ve iktidara kar olabilir ama semenlerin "katiller topluluu" diye sulanmasn nasl benimser ve bu tavsiyeye boyun eerek Meclisi nasl kapatr? Anayasa gerei drt ay sonra yaplmas gereken seimler de, ikinci bir kararname ile bar sonuna kadar ertelenecek, bylece saraya bal ve igalcilerin etkisine ak, kukla hkmetler dnemi balayacaktr. (A.F.Trkgeldi, Grp ittiklerim, s.169) Ali Fuat Trkgeldi'nin Meclis konusunda Vahidettin'e sylediklerinden iki rnek: "Meclisin feshi, kt sonular dourur.. ayet Meclis datlr ve milletvekilleri memleketlerine dnerlerse, artk o iller ile hibir bamz kalmaz." (a.g,e., s.166) "Galipler., karlarnda on iki kiiden oluan bir kurul (Nazrlar) bulunca, bask yoluyla her istediklerini yaptrabilirler fakat birlik halinde bir milli kuvvet (Meclis) bulurlarsa iin ekli deiir. Yabanclar arzu etmezler diye biz, kendi mahvmz kendimiz hazrlamamalyz." (a.g.e., s.178) Ali Fuat Trkgeldi anlarnda, Vahidettin'in aklarn, zaaf ve yanllarn, ok saygl bir dille yanstyor. Eser, Vahidettin hakknda hkm vermek iin yeterli bir kaynak deerindedir. N.F.Ksakrek diyor ki: " En byk ve emin kaynamz Bakatip Ali Fuat Trkgeldi'nin Grp ittiklerim adl eseridir." (Vahidddin, s.91) Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "lk zamanlarda Konya'da, milli hareketin iinde olan Cemal Paa, Konya'dan geri arlm ve srarm zerine bir daha dnmemitir." (T.Byklolu, Atatrk Anadolu'da, s.55) Cemal Paa, 2 Ekim 1919'da, Ali Rza Paa hkmetine Harbiye Nazr olarak girer ve M.Kemal'e 1 Kasm 1919'da, 'Silah deil, ancak siyaset yoluyla baar kazanlabileceini' yazar, (a.g.e., s.32) Bu, btn stanbul hkmetlerinin ortak zellliidir. Cemal Paann da bu demirba dnceyi benimsedii anlalyor. Buna ramen, elinden geldiince Milli Mcadele'yi destekleyecek, bu yzden tutuklanp Malta'ya srlecektir. Malta dn Ankara'ya katlr. Vahidettin, madem Milli Mcadele'yi balatmak istiyordu, ubatta 2. Ordu Mfettiliine, neden M.Kemal'i gndermedi de, Cemal Paay gnderdi? Neden M.Kemal'i gndermek ve Milli Mcadele'yi balatmak (!) iin ngilizler nota verinceye kadar bekledi? Bir alternatif tarihi, bu acaipliin sebebini aklayverse de, hep birlikte rahatlasak! R.Orbay, Hatralar, Y.Tarihimiz, 2.C., s.403; N.Taalan, Ege'de Kurtulu Sava Balarken, s.211; V.Vakkasolu bile yle yazyor: "Ali Nadir Paa, yaad bu olaylardan hibir ders almad... stanbul'da Milli Mcadele aleyhindeki almalarna
de
bi
an
_8
194)
195)
196)
197)
198)
199)
200)
201)
202)
devam etti." (Son Bozgun, 2.C., s.108) A.Dilipak, K.Karabekir'in aklamalarna ramen, 'laf olsun, torba dolsun!' anlayyla diyor ki "stanbul hkmeti, M.Kemal'den nce, ayn maksatla K.Karabekir'i douya gndermiti." (CGYol, s. 166) Karabekir, 2 Mart gn, Harbiye Nazr Ali Ferit Paann, Fransz Albay Foulon ile yapt konumaya kulak misafiri olur. Osmanl Harbiye Nazrnn, Fransz albaya sylediklerinden iki cmle: "Aslen Msrlym... nallah u ordu derdinden kurtuluruz da yalnz jandarmamz kalr. (stiklal Harbimiz, s.14) Trk olmadn belirtmeye zen gsteren ve ordunun kaldrlmasn isteyen Ali Ferit Paa, 29 Haziranda bir kere daha Harbiye Nazrlna getirilecektir. (A.F.Trkgeldi, Grp ittiklerim, s.231) Damat Ferit, 22 Nisan 1920'de Amiral Webb'i ziyaret ederek, Milli Mcadeleyi yrten btn paalarn yakalanp Malta'ya gnderilmelerini isteyecektir; birkann ad: "M.Kemal Paa, K.Karabekir Paa, A.Fuat (Cebesoy) Paa, Nihat (Anlm) Paa, Muhittin (Okyayz) Paa, Galip (Trker) Paa vb..." (B.N.imir, Malta Srgnleri, s.184,185, Webb'ten Milne'e gizli yaz) Mesela Genelkurmay Bakanlna, ilerde Sevres Andlamasn imzalayacak olan emekli Hac Paa; 3.Ordu Mfettii M.Kemal'in ve Mfetti Vekili Karabekir'in yerine, Balkan yenilgisinden sorumlu emekli Abdullah Paa (T.M.Gztepe, V.M. Gayyasnda, s.212; Mufassal Osmanl Tarihi, 6.C., s.3494), 20.Kolordu Komutan Ali Fuat Paann yerine, nce Ahmet Hulusi Paa, daha sonra yine emekli subaylardan, her ii karanlk Kiraz Hamdi Paa (K.Karabekir, stiklal Harbimizin Esaslar, s.84; A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.184), Sivas'taki 3. Kolordu Komutanlna mahut Albay Ali Galip (.Turan, Trk Devrim Tarihi, s.247) vb. atanr. oktan tasfiye edilmi ie yaramaz emekli subaylara grev verilerek saraya bal bir ordu oluturulmaya allr. (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.453 vd., 564 vd.) Gztepe diyor ki: "D.Ferit Paa, iinde ve atei snm ne kadar ahret yolcusu ve bitkin paa varsa, hepsini birer birer elden geiriyor, birini alp birini atyordu. Feshane fabrikas, yeni paalara elbise yetitirmekten aciz kalmt." (V.M.Gayyasnda, s.279) K.Karabekir, Harbiye Nezaretine 29.8.1919'da, zetle yle yazar: "Mtarekeden beri en namuslu, muktedir, umumi savata bilgi ve liyakatlaryla ykselmi byk rtbedeki komutanlarmz, hibir vicdani sebebi olmakszn, srf sndrmek maksadyla birer ikier grevden alnm, bunlarn yerine, Balkan Harbinde iki hafta iinde orduyu tarumar eden, Ali Nadir Paa gibi hakaretler altnda beyaz bayrak tayan, vatann ve milletin ykmna alet olmu, milli tarihin sonsuza kadar irenecei zayf, aciz, dkn insanlar getirilmeye balanmtr." (stiklal Harbimiz, s. 156) Rauf Orbay diyor ki: "stanbul'un Saray, Bab- lisi ve ne pahasna olursa olsun iktidar hrsyla her eyi gze alm grnen birtakm haris politikaclaryla arz ettii durum, bizler iin buradan uzaklap Anadolu'nun bir kesinde almaya koyulmaktan baka are kalmadn sarahatle (aka) gsteriyordu." (Yakn Tarihimiz, 1.C., s.403) Emre Yaynevi, Rauf Orbay'n anlarn, Cehennem Deirmeni adyla yeniden yaymlad. Ama anlarn aslnda bulunan ve M.Kemal'in atanmas, Rauf Beyin Anadolu'ya gemesi, Amasra kararlar, Erzurum Kongresi, Sivas Kongresinin ilk gnleri ile ilgili sayfalar (Yakn Tarihimiz, 3.C., s.16-19. 48-52, 80-84, toplam 14 byk boy sayfa), bu baskda yer almyor. Acaba neden? Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.23; KS Gnl, 1.C., s.235, 3.C., s.233; Yzba Selahattin'in Roman, 2.C., s.113,119; Durmu Yaln, Milli Mcadele'de dareciler, s.407 vd., AAMD, say 21/Temmuz 1991; Rkn zkk, Dzce-Bolu syanlar, s.290 vd.; T.M.Gztepe, V.M. Gayyasnda, s.294. A.Dilipak, bir baka kitabnda diyor ki: "Tarihe sansr uygulanmamal ve herkes, bildii gerekleri, belgeleri ile ortaya koymal." (Bir Baka Adan Kemalizm, s. 16) ok doru. Ama bu tavsiyeye nce kendisinin uymas gerekmez miydi? ddias ok, ortaya koyduu bir tek belgecik yok! S.Selek, Anadolu htilali, s.212. Pnar Yaynlar, Mevlanzade'nin kitabn yle tantyor: "Kitap, yakn tarihimizin
de
bi
an
_8
203)
204)
205)
206)
207)
208) 209) 210)
211)
olduka nemli ve netameli bir kesitini aydnlatmas ve bu dneme ilikin pek kymetli belgeler sunmas bakmndan, paha biilmez bir deere sahiptir." Oysa kitapta, bir tek geerli belge bile yok. Ancak glmek iin okunacak siyasi bir samalama rnei. Asl: "Yaveran- ehr-i yarimden Erkan- Harbiye Mirlivas M.Kemal Paaya, Harb-i Umuminin Mttefikler hesabna ziya zerine tahassl eden vaziyet-i siyasiye, ecdad- izamm mlkn ve makam- hilafet ve saltanat, mkl ve tehlikeli sahaya srklendiinden, hkmet-i seniyemin karar vehile tayin olunduunuz mntkada, asayii temin ve arzu-yu ahaneme mugayir ahvalin hudusunu men ile cmleten def-i saile bezl-i ceht ve gayret eder, milletin masuniyetini teyit ve mlkmn eyadi-yi mtearrzinden tahlisi iin yek vcut hareket edilmesini, selam- ahanemle asakir, memurin ve ahaliye tebliini irade ettim." Avni Paa Bayaverdir, Yaver-i Ekrem deildir. Yaver-i Ekremlik, bir onur unvan olup mir (mareal) rtbesindekilere ve tek kiiye verilir. (Tahsin Paa, Sultan Abdlhamit, s.29; Grp ittiklerim, s.237) Vahidettin'in Yaver-i Ekremi o tarihte Mir A.zzet Paadr. Msrolu, S.Mcahitler'in 56. sayfasndaki fotokopinin altna yazd notta da, Avni Paann 'Serdar- Ekrem' olduunu yazyor. Avni Paa Serdar- Ekrem de deildir. Serdar- Ekrem, bakomutan, babu demektir. Bu olay M.Kemal, anlarnda yle anlatyor: "Veda iin baka ziyaretlerde de bulunmak lazmd. Harbiye Nazrn, Sadrazam, Dahiliye Nazrn aradm. Hibiri makamnda yoktu. Toplant halinde imiler. En kestirmesi Bab- li'ye gidip haber vermekti. Beni sadrazamlk bekleme salonuna aldlar. Benim geldiimi duyan baz Nazrlarn da, heyecanl heyecanl salona geldiklerini grerek, biraz ardm. [Dahiliye Nazr] Mehmet Ali Bey beni meraktan kurtard: "Allah Allah, ne kstahlk! iittiniz mi efendim, Yunanllar zmir'e kyor." Bu szleri [BahriyeNazr] Avni Paa teyit etti (dorulad)... Avni Paann elini tuttum: "Bizi Anadolu'ya gtrecek vapur, hazrdr deil mi?" " oktan tertiplemitim, Bandrma vapuru emrinizdedir." " Dorudan doruya vapur kaptanna emir verebilir miyim?" " Hay hay..." dedi. Yaverime seslendim: "Paa hazretlerinin bir emirleri var, not ediniz." Yaverim, kurun kalemi ile Bandrma kaptanna bir emir yazd, imza edilmek zere paaya uzatt. Damat Ferit kabinesini bu perianlk iinde brakarak, Zat- ahaneyi (Padiah) ziyaret etmek zere Bab- Ali'den ayrldm." (Atatrk'n Hatralar, s.121) Avni Paa da, N.F.Ksakrek'e, San Remo'da birka yl birlikte bulunduu T.M. Gztepe'ye, Cnye'de uzun zaman komuluk yapt Rza Tevfik'e ve Lbnan'da yllarca birlikte bulunduu,R.H.Karay'a, hatt- hmayundan, suretini kardndan hi sz etmemi olmal. Anlatsa, sz konusu kimseler yazmazlar myd? lerinden de 150'liklerden. (Avni Paa ile ilgili sayfalar: Vahidddin, s.219,225; V.G. Cehenneminde, s.137 vd.; Biraz da Ben Konuaym, s.53; Bir mr Boyunca, s.249 vd.) 'M.Kemal Paay Anadolu'ya gnderen hkmette eyhlislam sfatyla vaziteli bulunan M.Sabri Efendi de, onun para, ferman, geni imtiyaz ve selahiyetler verilerek gnderildiini dorulamaktaym. (M.Sabri'nin sz konusu kitab, 1 .C, s.469) Sarkl Mcahitler, s.55. Jeschke, KSK Kronolojisi I, s.32; KS Gnl, 1.C., s.245; KA Gnl, s.80; Atatrk'n Hatralar, s. 121. "M.Kemal'e gizli olarak verilen.." ( Mevlanzade Rfat, s.238); "gayet gizli tutulan.." (M.Sabri'nin sz konusu kitabnn 1.C., 469'uncu sayfasna dayanarak, K.Msrolu, S.Mcahitler, s.54 ve57) K. Karabekir, Rauf Orbay, Refet Bele ve Ali Fuat Cebesoy, bu buyruktan hi sz etmiyorlar.Buna karlk K.Msrolu yle yazyor: "M.Kemal'e verilmi olan ferman- hmayun, btn kumandan ve valilere, bu yeni hareketin, Padiah ve hkmet tarafndan gizlice tasdik edildii intiban (izlenemini) vermitir." (Hilafet, s. 156) Msrolu, bu buyruktan haberli bir tek vali ve komutann adn verse, yeter. Haydi
de
bi
an
_8
212) 213) 214) 215)
216)
217) 218)
219)
220) 221)
222) 223)
224)
hazret! N.F.Ksakrek, Vahidddin, s. 171; S.Selek, Anadolu htilali, s.212. Prof.Jeschke, hatt- hmayunu "bsbtn uydurma" diye niteliyor, (ng. Belgeleri, s.188/77. dipnot) Sylentinin yeni olmad ve bu sylentiye ngilizlerin de inandklar anlalyor. (B.N.Simir. ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.XXXV, belge No.35) F.Ksakrek, Ali Nuri Okday'a soruyor: "Ayrca Sultann z cebinden verdii byk bir para var m, yok mu?" Ali Nuri Okday'n cevab: "Bilmiyorum." (Vahidddin, s.156) GRYT Ansiklopedisi belgesizlii yle yumuatmaya alyor: "Vesikas (belgesi) olmasa da bizzat Padiahn kendi kesesinden yardm yapmas, yle uzak bir ihtimal deildir." (1.C., s.182) Acaba neden uzak bir ihtimal deilmi? Verdiini dndrecek hibir olay yok ki. "Hanedan iinde gvercin merakn en ziyade ileri gtren ve en iyi cinslere malik olduundan bahsedilen Vahidddin idi, ondan sonra da Sultan Reat gelirdi." (H.Z.Uaklgil, Saray ve tesi, 3.C., s.31; ayrca A.F.Trkgeldi, Grp ittiklerim, s.269 vd.) Cemal Paa, M.Kemal'in ok deerli Arap atn 5.000 altna satabilmitir. (H.Bayur, Hayat ve Eseri, s.135) Neden Vahidettin hakkndaki olumlu bir tek iddiay dorulayacak hibir ciddi tank, yarm yamalak da olsa bir belge, bir mektup, silike bir kayt bile bulunamyor? Olsa ortaya kmaz myd? Bu durum, Vahidettincilerin yazlarn izleyen okurlar derin derin dndrmyor mu? 40.000 altnn arln ilk hesap eden, Hasan Pulur'un bir okuru, smet Aythan'dr. (24 Mays1995, Milliyet) 40 bin altnn 280 kilo olduunu hesaplam. Bir Reat altn 7.6 gramdr. Aythan, hesaplarken, gramn ksurunu atm; bu yzden sonu 24 kilo eksik kyor. Ksurla birlikte 40 bin altn, net 304 kilo eder. M.M.Kansu, Atatrk'le Beraber, 1.C., s. 193,484,490. GRYT Ansiklopedisinden bir alnt daha: "1986 ylnn 19 Mays merasimleri yaplrken, Sivas'n Grn kazasnda, Grn Lisesi Mdr R.Nuri Kamaz, merasimde aynen u konumay yapmt: '... Bir yandan gzel zmir'imiz igal edilirken, dier yandan ngilizler stanbul'da akla hayale gelmedik entrikalar eviriyorlard. Durumun farkna varan Padiah Vahidddin, 'namalup kumandanm!' diye itimat ettii M.Kemal Paay davet ederek, Anadolu'ya gitmesi iin ikna etmi ve giriilecek mcadelede kullanlmak zere bir miktar kendi servetinden de katarak 40.000 altn vermi ve igal kuvvetlerinin iin i yzn kavramamalar iin meseleyi gizli tutmutur.' Lise Mdrnn bu szlerinin bir ksm, M.Kemal Paann kendisi tarafndan, bir ksm da yakn zamanda ortaya kan vesikalarn teyit ettii tarihi vakalard. Ne var ki medeni tartma cesaretinden mahrum bir kii, Mdrn konumasn Cumhuriyet gazetesindeki bir ke yazarna jurnallemiti. Ke yazarnn o ihbar neretmesi zerine de Mdr hakknda takibat alm, tarihi gerekleri sylemekten baka kabahati olmayan bir devlet vazifelisi, bir mddet skntya sokulmutu." (1.C., s.163) a. 19 Mays treninde sylenen szleri, bir gazeteye bildirmek, neden jurnallemek olsun? b. Bu iddialarn tarihi gereklerle ilgisi ne? Belgesiz dayanaksz tarihi gerek olur mu? LiseMdr siyasi dedikodu yapm, Ansiklopedi dedikoducu mdr koruyor! c. Bu ilgin aklamay Milli Eitim Bakanlarna armaan ediyorum! .M.K.nal, Son Sadrazamlar, s.2059. 278 18 kiinin aylklarnn toplam 114.538 kurutur. Seyyar olmalar dolaysyla 1.6.1919 tarihli yekiller Heyeti karar ile her grevliye yarm aylk da zam yaplm, bunun toplam da 57.269 kuru ediyor. (Meclis-i Vkela Mazbatalarna dayanarak, T.Gkbilgin, M.M.Balarken, 1.C., s.84) M.Kemal'in imzalad bu bin liralk makbuzun kliesini, eski Dahiliye Nazr ve 150'liklerden M.Ali yaymlam, birok Trk kaynanda da yer almtr. (Mesela K.Msrolu, S.Mcahitler,s.52) Vahidettinciler bu olay, tarihten gizlenen bir para olaynn aa kmas olarak deerlendirmek istiyorlar. Oysa, M.Kemal'in bu parann
de
bi
an
_8
225)
226)
de
bi
227)
sarf ile ilgili telgraf, 28 Mays 1919'da Vekiller Heyetinde grlm, gereine karar verilmi, karar tutanana yazlm, yani devletin kaytlarna gemitir; gizli sakl bir yan yok. (Meclis-i Vkela Mazbatalarna dayanarak, T.Gkbilgin, M.M. Balarken, 1.C., s.84) Bu lsz iddialar, yazclarn Osmanl Devletinin son gnleri hakknda hibir ey bilmediklerini gsteriyor. Rza Tevfik diyor ki: "Maarif Nezaretinin kasasnda, be yz lira kt para vard. "(Biraz da Ben Konuaym, s.199) Daha geni bilgi iin: Vedat Eldem, Harp ve Mtareke Yllarnda Osmanl mparatorluunun Ekonomisi; Bilge Criss, s.59 vd. S.Selek, Radi Azmi Yeen'in verdii bilgiye dayanarak yle yazyor: "Dahiliye Nezareti rtl deneinden denen bu paray (25.000 lira) M.Ali Bey, yannda emniyet ube mdrlerinden Radi Bey olduu halde, M.Kemal Paay Samsun'a gtrecek vapura hareketinden biraz nce gelerek bizzat vermi ve kliesi yaymlanan makbuzu da orada Radi Bey yazmtr." (Anadolu htilali, s. 133) Dahiliye Nazr M.Ali Beyin, zmir igalinin ikinci gn, iini brakp M.Kemal'i uurlamaya geldii iddias hi de akla yakn grnmyor. M.Kemal anlarnda bundan sz etmiyor. Nitekim o tarihte yaver olan T.M.Gztepe, u bilgiyi vermektedir "Bandrma vapuru yolcularn alr almaz, demirini kaldrp Karadeniz'e almaya hazrland. Bu srada Dahiliye Nazr M.Ali Bey, makam yaveri J.Yzb. Selahattin Beyi vapura gndererek, 'zmir'de ahvalin fevkalade vahamet kesbettiinden, telgraf bandan ayrlamadn' bildirdi ve M.Kemal Paay, zmir'de msademe ve ktalin (arpma ve kymn) devam etmekte olduundan haberdar etti." (V. M. Gayyasnda, s. 184) M.Kemal'in Vekiller Heyetinde grlen 1.000 lirann sarf ile ilgili telgrafndan T.Gkbilgin syle sz etmektedir: "M.Kemal bu telgrafnda... kendisinin stanbuldan hareketi srasnda ald bin lirann 300'n Samsun Mutasarrflna verdiini... anlatyor." (T.Gkbilgin, M.M.Balarken, 1.C., s.84) M.Kemal stanbul'dan ayrlrken kendisine 1.000 lira m verildi, yoksa R.Azmi Yeen'in dedii ve S.Selek'in inand gibi 25.000 lira m? Biri, Vekiller Heyeti mazbatasna gemi bir ilem; teki, olaydan 40 ksur yl sonra yaplan bir aklama. Hangisi doru geliyor size? Atatrk'le Beraber, s.449, 481, 487 (Osmanl Bankas Sivas ubesinden bin lira kredi alnr), 489, 506, 507 (Apkara Mfts de bin lira verir; bu konuda ayrca, H.F.Ata'a dayanarak, S.Selek, Anadolu htilali, s.132). Alnan para ve giderler, M.Mfit Bey tarafndan, bir sar deftere gn gnne ilenir. (K.Z.Gencosman, Beni Hatrlaynz, s.117 ve 118) M.M. Kansu'nun anlattklarndan birini, zet olarak aktaryorum: "Her ey hazrland. Artk yarn [Ankara'ya] hareket ediyoruz. Bildiklerle vedalatk. Fakat btn mevcut nakdimiz (paramz) ancak yol iin yirmi yumurta, bir okka peynir ve on ekmee kifayet ettiinden (yettiinden), bunlar aldrdk." (s.487) M.M. Kansu, aylarca sabahlar 'bir bardak ay ile bir dilim ekmek' yediklerini de yazyor (s.491). Rauf Orbay da, stanbul'dan hareketinden nce M.Kemal'in kendisine, "Para meselesini ne yapacaz? Girieceimiz ilerde phesiz ki paraya ihtiyacmz olacak. Fakat biliyorsun, bende biraz para vard, hepsini Mimber [gazetesi] yuttu. Sen de benden farkl deilsin. Aylklarmzla ne yapabiliriz?" dediini anlattktan sonra u bilgiyi veriyor: "Topuolu Nazmi Bey , hi tereddt etmeden, 'O ciheti hi dnmeyin. Ne lazmsa ben temin ederim, merak etmeyin' demi ve bana kendi kesesinden be bin lira vermiti. Biz, Amasya'dan itibaren her iimizi bu para ile grdk. Bu para bitince, Sivas Kongresine giderken, Erzurum Mdafaa-y Hukuk heyeti bize bin lira kadar bir para temin etmiti." (F.Kandemir, Hatralar ve Syleyemedikleri ile Rauf Orbay, s.33) M.Kemal'in 3 Mays 1920'de K.Karabekir'e telgraf: "Elde be para bulunmad, malumu devletleridir. imdilik dahilde bir memba (kaynak) da bulunmuyor..." (K.Karabekir. stiklal Harbimiz, s.658) Suat lhan, 23 Nisan 1920'ye kadar, eitli kaynaklardan salanan parann sadece 37.000 .TL. olduunu yazmaktadr. (Atatrk Konferanslar 1969, s.50) stanbul'dan o kadar altnla yola ktlarsa, neden oradan buradan yardm almak zorunda kalmlar? M.Kemal ne yapt o krk bin ya da yz binlerce altn? Sakn, Samsun'daki otelin bodrumuna ya da Havza'daki termal hamamn havuzunun altna
an
_8
228)
229) 230)
231) 232) 233) 234)
236)
237)
238)
239)
de
235)
gmm olmasn! Definecilere duyurulur! Rza Tevfik de yle yazyor: "...Kendisine Dahiliye Nazr M.Ali Bey eli ile 4.000 lira harcrah verilmi. Yine o sralarda iitmitim ki M.Kemal Paann elinde avucunda byk bir para yokmu, yalnz kymetli iki Arap at varm. Bu atlar sabk Bahriye Nazr Cemal Paa vastasyla sattrlm ve harcrahyla o para zerinde bulunduu halde Anadolu'ya gitmi." (Biraz da Ben Konuaym, s.54) Rza Tevfik, M.Kemal'in gelen paray Mimber gazetesine yatrarak batrdn bilmiyor ama Cemal Paann atlar satp parasn M.Kemal'e yolladn duymu. Hkmete M.Kemal'e yz binlerce lira verilmi olsa, R.Tevfik duymaz myd? stelik de, D.Ferit hkmeti ile M.Kemal arasnda kan ve M.Kemal'in istifas ile sonulanacak olan o sert ekime gnlerinde, hkmet yesi, (a.g.e., s.55 vd.) Anlalan Vahidettinciler, bu ii, o zamanki hkmet yesi Rza Tevfik'ten daha iyi biliyorlar! Biri de Vahidettin'in M.Kemal'e 40.000 sterlin verdiini iddia ediyormu. (Trk Devrim Tarihi,1.C., s.163) Artk yalan da dvize endekslemiler! Asl yle:" 'Muvaffak ol!' hitab- ahanesine (padiahn hitabna) mazhar olduktan sonra, huzurdan ktm. Naci Paa, Padiahn yaveri fakat benim hocam, derhal benimle bulutu. Elinde ufak bir mahfaza (kutu) iinde bir ey tutuyordu: 'Zat- ahanenin ufak bir hatras' dedi. Kapann zerine Vahidettin'in inisyalleri ilenmi bir saatti. 'Peki, teekkr ederim' dedim. Yaverim ald. Sonra, sanki Yldz sarayndan ktmz ve hareket etmek zere olduumuzu gizlemek, saklamak ister gibi bir ihtiyatla, ayaklarmzn patrtsn iittirmekten korkarak, saraydan uzaklatk." (Atatrk'n Hatralar, s.123,124) Yazar, Refah Partisi Genel Bakan Yardmclarndan biriydi, son seimi kazand ve Ankara Milletvekili olarak TBMM'ne de girdi. Vatanmza ve milletimize hayrl olsun. H.H.Ceylan, bu miktar, 5 Nisan 1995 gn ATV'de yaymlanan ktidar Oyunu adl programda, 146 milyara kartt. Anlalan altn fiatlarn gn gnne izliyor. Byk Oyun, 1.C., s.23. Bence bu toplam, yanl; H.H.Ceylan M.Kemal'e iltimas geiyor. nk M.evket Efendinin szn ettii para baka, Donanma Cemiyetinden istenen para baka. O kadar kark bir ifadesi var ki kendi akl bile karm, ikisini bir sanyor. Hakas, bunlar iki ayr kalem olarak toplama katmaktr. O zaman M.Kemal'e verilen parann, 840.000 deil, 1.240.000 altn ettii anlalr! Bir de 26.000 altn vard, toplam 1.266.000 ya da 6.330 kilo altn eder. Valla iyi para! Ne yapt M.Kemal bu kadar paray canm? ubat-Nisan 1921'de, Kzlay tarafndan Anadolu gazileri iin ba toplanrken, gazetelerin yazdna gre, ehzade Selim Efendi 50 lira, Vahidettin 10.000 lira vermi. (KS Gnl, 3.C., s.475, 481) Sarayn ve sarayllarn destei bu kadar! M. Larousse, 2.C., s.133 (zet): "...1878 ylnda yaplm 192 tonluk kk bir gemi idi. Denize indirildii zaman Trocadero ad konulmutu. Sonra sahip deitirdike ad da deiti, stanbullu bir Rum armatr tarafndan satn alnnca, adn Panderma koydular. Ondan da Seyr Se-fain idaresi satn ald ve geminin ad Bandrma oldu. 1924 ylnda re karlmtr." 1919'da 41 yanda bir gemi. 5 yl sonra da re karlm. Belki inanmayacaksnz ama u bizim GRYT Ansiklopedisinde bile Bandrma vapuru hakknda yeterli bilgi var. (1.C., s.150) Hatta A.Dilipak'ta da. ( CG Yol, s.164) H.H.Ceylan, arkadalarnn kitaplarn da okumuyor anlalan. Yaklak 236 metre ne demek? Yaklak kelimesinin, yuvarlak saylar iin kullanldn bilmeyen renciyi, edebiyat hocamz Fevziye A.Tansel, snfta brakrd. Diyelim ki bunlar, eitimin tarumar olduu dnemin ocuklar. Ama doru dnen, eitimi yetersiz bile olsa, doru yazp konumaya abalar. Beceremiyorsa, hi olmazsa tarihe musallat olmaz. Ana Britannica, 22.C, s.325; mit Zileli, 16.5.1995'te Kanal 6'da yaymlanan Pusula programnda zetle yle dedi: "Demek ki Bandrma, dnyann en byk transatlantii olan Queen Elisabeth'ten 60 metre kkm!" H.H.Ceylan, bu ikinci gemi hakknda bile doru bilgi vermiyor. kinci Bandrma'nn boyu da 236 metre deil, 68.59 metre, baca ykseklii de 8.40 metredir. (Geminin sahibi
bi
an
_8
240)
241) 242)
243)
244)
245)
246)
247)
248) 249)
olan Trk Denizcilik letmelerinin, Lloyd ve kendi kaytlarna dayanarak yapt aklama, 7 Mays 1995, 5. sayfa, Milliyet; ek bilgi iin, H.Pulur, 7 Aralk 1995, Milliyet) Ka yalan kucak kucaa! F.ekirge, Y.Halaolu'nun aklamasndan sonra sz yle balyor: "Bakn, birileri bize, o geminin kck bir taka olduunu sylemiti ama gemi dile geldi ve iler deiti. Demek ki o dnemle ilgili, bildiimiz birok tarihi gerek de, dile gelince deiebilir." Bu cins ilgisiz szlere genler, yle tepki gsteriyorlar: Alakaya ay demle! M.Larouss, 11.C., s.847; Larousse Ansiklopedik Szlk, 6.C., .2253; Trke Szlk, s.758 (TDK, 1974). Bu hususu ilk defa .H.Okday'n mektubuna dayanarak Jeschke aklamtr: ng. Belgeleri, s.117, dipnot 71; daha sonra .H.Okday anlarnda daha geni bilgi vermektedir. Yanya'dan Ankara'ya, s.403 vd. Bu konudaki bir baka masalc da, daha nce szn ettiim Hsamettin Ertrk. ki Devrin Perde Arkas adl kitabnda, bu konudaki drt buuk sayfaya, neredeyse 45 yalan ve yanl sdrmay becermi: 16 Mays aramba diyor (dorusu Cuma), M.Kemal'in rtbesinin "ferik" olduunu sylyor (dorusu mirliva/tugeneral), gemide 'kalpakl, poturlu, alvarl, cepkenli' baka yolcularn da olduunu yazyor (oysa baka yolcu yok), M.Kemal ve karargh subaylarnn 'kalpak, avc biimi elbise, golf pantalon' giydiklerini ileri sryor (hepsi niformal), karargh mensuplar arasnda bulunmayan kimseleri varm gibi gsteriyor (Salih Bozok, Sreyya Yiit gibi...), rtbeleri yanl veriyor, M.Kemal ve arkadalarnn teki yolcularn (!) dikkatini ekmemek iin biraraya gelmekten ekindiklerini (!) anlatyor, Ali Kemal'in 25 Maysta M.Kemal'in 'cebren ve mahfuzen' geri gnderilmesini istediini belirtiyor vs. (Ali Kemal'in bu konuyla ilgili ilk genelgesi 23 Haziran tarihlidir, stelik H.Ertrk'n dedii gibi de deildir.) Tamam, Mays 1972 sayl Hayat Tarih dergisinin eki olarak yaymlanmtr. Yunus Nadi, "ge kalm olarak bir torpidonun yola karldn, Samsun'a yetitii zaman, M.Kemal'in karaya km ve Bandrma'nn Samsun'dan ayrlm olduunu" yazyor. (M.Kemal Paa Samsun'da, s.18) Bandrma gemisinde bulunan Hsrev Gerede de 'bir torpidonun arkalarndan yola karldn, Samsun'a indikten sonra duyduklarn' yazyor. (Hayat dergisi, say 7/Mays 1956) A.Dilipak yle yazyor: "Gemide bulunanlarn anlattklarna gre, Hilafeti kurtarmak zere (!)Anadolu'ya geenlerin bir ksm, gerilim ve stresi atmak iin imiti ve sarhotu. Hatta kaptan bile. M.Kemal, kaptan bu konuda ikaz edecek ve ikiye ara vermesini isteyecekti... Gemide bir de ngiliz ajan vard ve durum anlalnca, adam Sinop'ta indirildi." (CG Yol, s.40,164) Bu yolculua katlanlardan sadece bei anlarn yazm ya da anlatmtr. Hibirinde byle bir iddia yok! Ya Dilipak dpedz uyduruyor ya da tarihe merakl bir minik ku kendisini aldatm. .H.Okday anlarnda diyor ki: "M.Kemal Paa, Mfetti-i Umumi sfatyla Anadolu'ya geerken, kendisi ve maiyetini gtren Bandrma vapurunun Samsun'a varamamas iin ngilizler tarafndan batrlmak istendiini fakat bu teebbsn kendisine bir Padiah damad tarafndan haber verildii iin vapurun daima sahile yakn rota takip ettiini... syler. te bu haberi M.Kemal Paaya ileten 'damat' bendim... Bunu Neet Beyle derhal M.Kemal Paaya iletmitim." (Yanya'dan Ankara'ya, s.403,404) .H.Okday, daha sonra, Babanzade Fuat Beyin evindeki ziyafete katlan ngiliz subay Yzb.Bennet'in bir sznden, ev sahibiyle birlikte bu sonucu nasl kardklarn uzun uzun anlatmaktadr. M.Kemal'in yaveri C.Abbas Gler'in verdii bilgiye gre, M.Kemal Paa kaptana u emri vermi: "Dman devletlerinin herhangi bir vastasnn gadrine (zararna) uramamak iin sahile yakn bir rota tutunuz. ayet kesin tehlike grrseniz, gemiyi karaya, en yakn sahile oturtunuz." (C.A.Gler'in 25.5.1941 gnl Yeni Sabah gazetesinde kan yazsna dayanarak,Gnl, s.81) Ayrca, akir lktar'n bu konudaki aratrmas: Trk Kltr dergisi, say 49, s.31. 'Biraz bozuk pusula' ifadesinin, baz zel kitaplarda abartlarak, 'bozuk pusula'ya dnt de bir gerektir. Mesela .S.Aydemir, Tek Adam, 1.C., s.389. lhami Soysal, nl bir yazarn da 'pusulasz' diye yazdn aklamt. Yoksa, abartma, saptrma, hatta
de
bi
an
_8
250) 251)
252)
254)
255)
256) 257) 258) 259) 260) 261)
262) 263)
de
bi
an
_8
253)
uydurma, milli bir zelliimiz de, ben akntya krek mi ekiyorum, nedir? M.Kemal'i ve kararghn Samsun'a gtren Bandrma'nn boyu 48 metre, baca ykseklii 6 metredir. Gen bir bilim adam, Ali Bayramolu, Yeni Yzyl gazetesinde yle yazm:" Bazlarna anlamsz bir ayrnt gibi grnebilir Bandrma vapurunun nitelikleri. Ama bu tr ayrntlarn hayati nemi vardr. Bir toplumun tarihe ve kendine baknn araclardr onlar. Onlarn zerinde yaplan tahrifatlar (deitirmeler), o tarihin ve kimliin zerinde yaplan tahrifatlardr. Bu tr tahrifatlar* araclyla yeni ynetimler, olan deil, tasavvur edilmesi istenileni n plana karan resmi tarihler yazarlar. Sadece bir nceki ynetimle deil, ayn zamanda bir nceki toplumla ve deerleriyle olan balanty da reddederler, kopuu vurgularlar." Tahrifat asl H.H.Ceylan'n yapt anlalnca, Ali Bayramolu'nun, yeni bir yaz ile bu kandrmac tutumun da analizini yapmas gerekmez miydi? Acaba neden yapmad da bilimsel bir sessizlie gmlverdi? Biri de bu suskunluun analizini yapmal! * 'Tahrifat', zaten oul, sonuna bir oul eki daha getirilmez. Birka rnek: Hasan Pulur, 16 Nisan 1995, 30 Nisan 1995, 5 Mays 1995 (Milliyet); Oktay Akbal, 20 Nisan 1995 (Milliyet); Mmtaz Soysal, 15.5.1995 (Hrriyet); ilk Bandrma'nn fotoraf ile fotoraf salayan Orhan Kzldemir'in aklamas, 19.5.1995 Milliyet, 1. ve 11. sayfa; Can Dndar'n 19 Mays program (1995). slam Ansiklopedisi'nde yer alan bilgi u: "Mays 1919 akam M.Kemal, bindii geminin yolda dmanlar tarafndan batrlmasnn kararlatrld haber verildii halde, 'stanbul'da kalp tevkif olunmaktansa, batp boulmay mreccah grdm' diyerek, Bandrma adnda kk bir vapurla ve maiyetiyle birlikte stanbul'dan ayrld. 19 Mays 1919 gn sabah, Samsunda Anadolu toprana ayan bast." (1.C., Atatrk maddesi, s.733) Emin Oktay'n yazd teki tarih kitaplar unlar: Orta I (lka), Orta II (Ortaa), Lise I (lka), Lise II (Ortaa), Lise III (Yeni ve Yakn alar), Lise IV (Yeni ve Yakn alar Tarihinden Seilmi Siyasi ve timai Meseleler). Bu kitaplarda konumuzla ilgili herhangi bir bilgi bulunmamaktadr. 1920 ylnda, 42 yllk Bandrma gemisi ile zmit'e tanan Kuva-y nzibatiye'nin Mitralyz Komutan ve Vahidettinci T.M.Gztepe, yle yazyor: "rk ark bir tekne... Denizyollarnn en kk ve rk teknesi..." (V.M.Gayyasnda, s.183,290) Rauf Orbay da anlarnda yle diyor: Paay gtren geminin khnelii hakknda aldm haber ve byle hallerde zihni kurcalamas tabii olan eitli kayglarla huzursuzluk iindeydim. Nihayet, be gn sonra, paann salimen kt haberini alnca, byk bir ferahlk duydum." (Y.Tarihimiz, 3.C., s.17) GRYT Ansiklopedisi de, "M.Kemal'in Samsun'a resmi merasim ile uurlandn" yazyor. (1.C s.181) Ne gizli gittii doru, ne merasimle uurland. A.Dilipak yle yazyor: "Gemide bir de ngiliz ajan vard ve durum anlalnca adam Sinop'ta indirildi." (CG Yol, s.164) Hibir anda ve ciddi kaynakta byle bir ayrnt yok. T.M.Gztepe, V.M.Gayyasnda, s.113, 150, 207, 338. K.Msrolu, Lozan, 3.C., s. 154 (116 sayl dipnot). M. Kemal-ngiliz ilikileri konusunda baka iddalar da var. Bunlara 279. dipnotta deinilecek. Hrriyet ve tilafn eski yelerinden ehbenderzade Ahmet Hilmi, 1916 ylnda bir risale yaymlayarak btn bu olaylarn iyzn aklamtr, diyor ki: "Hrriyet ve tilaf komitesi, Kamil Paa kabinesini devirmeye ve yerine, Harbiye Nazr Nazm Paa bakanlnda Gmlcineli smail, Basri ve Hoca Sabri'den mteekkil bir kabine getirmeye azmetmiti... ttihatlar perembe gn Bab- li'ye hcum etmemi olsalard, cumartesi gn tilaflar hcum edecek ve kabineyi devireceklerdi." (Aktaran F.Kandemir, stiklal Sava'nda Bozguncular ve Casuslar,s.150) Rza Nur'un anlar, s.406; Cemal Paa, Hatralar, s.31 vd. Gmlcineli smail, Msr'dayken Talat Paa'nn vurdurulmas iin para toplar. erif Abdullah'tan da -Hicaz Emiri Hseyin'in olu- bu amala 1.000 lira alacaktr. (Rza Nur'a
264)
265) 266) 267)
268)
269)
270) 271) 272)
273)
274)
dayanarak, Ali Birinci, Hrriyet ve tilaf Frkas, s.218) "Miralay Sadk Bey sava mddetince (1914-18) ngilizlerden ayda krk ngiliz liras maa alacak hayatn idame ettirmitir." (Ali Birinci, a.g.e., s.219; ayrca S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.377; Yakn Tarihimiz, 2.C., s.355) Rza Nur'a inanlrsa, "Gmlcineli smail de ngilizler, Franszlar ve Yunanllardan casusluk maa almaktadr." (Trk Tarihi, 11.C., s.106-109'dan aktaran Ali Birinci, a.g.e., s.219; ayrca S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.377: "Sava srasnda Msr'da, ngilizlerle alm olduu..." hakkndaki ngiliz belgesi: FO 371/4227-96973, Calthorpe'un 18.6.1919 gnl yazs) S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.179. S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.185 (lgili rapor: FO, 371/4173, 44216). K.Msrolu imdi bile ayn fikirde. Diyor ki: "Milli Mcadele'nin ynetici kadrosundaki subaylartamamen ttihatyd." (Hilafet, s.232, 267) Demek ki koca Trkiye'de ttihatlardan baka vgtansever yok, ya da btn vatanseverler ttihat. Gztepe diyor ki: "Banda M.Sabri Efendi bulunan bu muhalefet grubu, Ali Kemal'in de fikrinielerek kendi arasna alm, Bykdere'de Sait Molla'nn evinde toplanp anlatktan sonra sratle faaliyete gemiti... Sadrazam (D.Ferit), itilaf hoca efendilerden derin bir kin ve intikamhissiyle yzn evirmi bulunuyordu." (V.M.Gayyasnda, s.348, 359) Ayrca, Y.Kemal, Siyasive Edebi Portreler, s.91. R.Tevfik, Biraz da Ben Konuaym, s.244-279; R.H.Karay Minelbab lelmihrab, s.218 vd. M.Sabri'nin Msr'da nasl karlandn da K.Msrolu'ndan dinleyelim: "stanbuldan, yeni idare ile uyumas imkn olmayan eski devlet ricali de (yani korkaklar, gafiller, teslimiyetiler, ibirlikiler, casuslar, hainler. . t) kiraladklar bir gemiyle kalabalk bir kafile halinde Msr'a gelmi bulunuyorlard. Bunlar, basna yansyan Trkiye haberlerinin etkisiyle Msr kamuoyunca son derece souk karlanm ve hatta hain olduklarna dair baz yazlar bile yazlmt. Gerekten bunlar arasnda bulunan eyhlislam M.Sabri Efendi, M.Kemal Paa hakkndaki mehur fetvay vermi eyhlislam sanlarak, 'Yaasn M.Kemal, kahrolsun hainler!' sesleriyle protesto bile edilmiti." (Osmanoullar'nn Dram, s.189 vd.) Prof.Dr.Ergn Aybars, stiklal Mahkemeleri, 2.C., s.326. Ali Birinci, Hrriyet ve tilaf Frkas, s.238. K.Msrolu, ikide bir, M.Sabri Efendi'nin mantn, sanki medrese mant diye ayr bir mantk okulu, akm, yntemi varm gibi 'o korkun medrese mant ile' diyerek kendince vyor. Oysa 'medrese mant' deyimi, Osmanl edebiyatnda, geersiz mantk oyunlar yapanlar eletirmek iin kullanlan, vc deil, kltc bir deyimdir. M.Sabri Efendinin 1929'da bile Milli Mcadele'yi, 'kyam' yani padiaha kar ayaklanma olarak nitelemesi, kendisinin ve evresinin Milli Mcadele'ye baklarn ok iyi belirtmektedir. Ne yapacakt millet yani? Padiah silahl mcadeleye kar diye lmeye, kirletilmeye, aalanmaya, yamalanmaya raz olacak, vatan Ermenilere, Franszlara, ngilizlere, talyanlara, Yunanllara ve Rumlara m brakacakt? Milli Mcadele'yi 'Padiaha kar ayaklanma' diye nitelemek, ihaneti itiraf etmektir! Vahidettin'nin 'bu ayaklanmay tam bir ciddiyetle bastrmak yolunu semedii' iddias da pek kallavi bir yanl. yleyse, Anzavur, Kuva-y nzibatiye, Kuva-y Seferiye, fetvalar, isyanlar krklemeler, idamlar filan neydi? Sevres Andlamasn kabul eden hkmetin yesi deilmi gibi 'geici de olsa' diyor. Sevres'in yalnz iki maddesini zet olarak aktaryorum: zmir., ibu andlamann uygulanmas bakmndan, Trkiye'den ayrlm topraklar ile bir tutulacaktr." (68. madde), "bu andlamann yrrle girmesinden 5 yl sonra, yerel parlamento, Milletler Cemiyeti Konseyi'nden zmir'in, kesin olarak Yunanistan Krallna balanmasn isteyebilecektir.. Trkiye, zmir zerindeki haklarndan, Yunanistan yararna vaz getiini imdiden bildirir." [83.Madde, S.L.Meray -O.Olcay, Osmanl mparatorluunun k Belgeleri, s.70, 72) Bu mu zmir'i Yunanllara geici olarak verme?
de
bi
an
_8
275)
276)
277)
278) 279)
282) 283)
284)
de
bi
an
280) 281)
M.Sabri'ye gre, zmir'i Yunanllar, ngilizler ve teki emperyalistler, kendiliklerinden Trklere geri vermiler. Peki, Sakarya, 30 Austos, 9 Eyll, Yunanllarn ve Rumlarn apar topar Anadolu'yu boaltmalar, Yunanistan'n alt st olmas, Kral'n devrilmesi, Mudanya, Lozan filan ne? Efendi, yazdka batyor! 1922'de Ankara hkmeti de henz laik deildi. Mesela A.Dilipak yle yazyor: " ngilizlerin elinde tek koz kalyordu: Anadolu halk hareketi ile stanbul'un arasn amak... Anadolu'daki millici glerle hilafet yanllarn attrmak vb... "(CG Yol, s.280) Rahip Frew hakknda bilgi: S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.131. Merakls iin not: Rahip Frew. stanbul ynetimi tarafndan, 17 Austos 1920'de, Osmanl Nian ile dllendirilmitir! (Jeschke, TKS Kronolojisi I, s. 117) Acaba bu nian, hangi hizmetin karlyd? "Sizi., insanlk hizmetinde, adaletsever bir faziletli kimse sanmtm. Bunda ne kadar aldandm, belgelere dayal son bilgilerin doruladn bildirmekle eref duyarm." D.Avcolu da, "M.Kemal'in stanbul'dayken birka ngilizle grmesinin, Kemal Tahir'in etkisiyle, baz ilerici evrelerde ok yanl deerlendirmelere yol atn" yazyor. (Milli Kurtulu _Tarihi. 1.C., s.121 vd.) Kemal Tahir, rak sohbetlerini bilmem ama hibir yazsnda, bu grmeleri ileri srerek, M.Kemal hakknda kuku belirtmi deildir, smet Bozda, Kemal Tahir'in, ciddi sohbetlerinde, Milli Mcadele'yi yrten kadroyu yle tanmladn aklamaktadr: "...D dmana kar olduunu aka belirtmi, anti-emperyalist bir kadro!" (Kemal Tahir'in Sohbetleri, s.73 vd.) M.Kemal'in stanbul'daki baz aklama ve temaslarna F.Bakaya da, kendince yorumlar getiriyor. (Paradigmann flas, s.42) Bu niversite retim yesinin, Kurtulu Sava hakknda, bir ilk okul rencisinden daha az bilgisi olduunu Drdnc Blmde greceksiniz. Bu sebeple onun iddialarn geiyorum. Karlatrmak isteyenler, Trke evirinin 261 ve 262. sayfalarna bakabilirler! Dr.Rza Nur Dosyas adl kitabmda, bu iddiann bir blmne yer vermi ve yle demitim:"Bu mthi bir iddiadr! Bylesine arpc bir tarihi gerein ortaya kmasn kimse nleyemez, rtbas edilmesini savunamaz! Ama siz mesela, Trk-Yunan savann dankl dvolduunu, Yunanllarn M.Kemal'in ngilizlere yapt telkin sonucu zmir'e ktklarn' ileri sren ciddi, hatta ciddi bile olmayan bir yabanc kitaptan sz edildiini hi duydunuz mu? Eer buhususta sahiden ciddi belge ve deliller var olsa, tek bir Trk'n bile M.Kemal Atatrk'e saygs ve gveni kalmaz. Altnda Yaynevi, Cumhuriyet tarihini alt st edecek bu iddiay ileri sryor ama bu kitaplardan birinin bile knyesini vermiyor... bu ok nemli kitaplarn knyelerini, 25 yldr bir trl aklamaya yanamyor." (s.10) Hl da yanamyorlar. nk byle bir tek kitap bile yok! Kayplar hakknda ayrntl bilgi Drdnc Blmde verilecek. K.Msrolu, M.Kemal'in Anadolu'ya geene kadar Pera Palas'ta kaldn sand iin bu pazarlklarn Pera Palas'ta yapldn ileri srp duruyor. Bu yzden de, "Mtarekede ikamet etmekte bulunduu stanbul'daki mehur Pera Palas oteli salonlarnda balayan pazarlk ve anlamalar..." diyor. (Hilafet, s.289) M.Kemal Pera Palas'a 13 Kasm 1918'de inmi ve begn kalmtr; ksa bir sre Fansa ailesinin evinde misafir olduktan sonra, 2 Aralkta ili'deki eve tanr. Oysa Msrolu, bu pazarlklarn, M.Kemal'in 9.Ordu Mfettiliine atanmasndan sonra yapldn ileri sryor. Demek ki 30 Nisandan sonra. Ayrca neden baka yerde deilde ille ve hl Pera Palas'ta buluuyor yleyse M.Kemal ngilizlerle? Orkestras gzel, kahvesi lezzetli diye mi? Koca stanbul'da baka yer mi kalmad? Ve dn davetiyesi slubuyla "Pera Palas salonlarnda" ne demek? Bu otelin yle gizli sakl bir kecii yok mu? Bu kadar gizli pazarlklar, herkesin gz nndeki bir otelin avu ii kadar salonlarnda yaplr m? Ama Msrolu'nun muhayyilesi bu kadar. Dilipak da, hi dnmeden ustasn izliyor. nk bunlarn tarihilii de akl deil, nakl. Dilipak'n, ne mtareke dnemi, ne igal kuvvetlerinin rgtlenmesi ve ne de yerleimi hakknda bilgisi var. Pera Palas', "ngiliz askeri heyetinin kald mekn" diye
_8
285)
286) 287) 288)
289) 290) 291) 292) 293) 294)
295)
296)
297)
298)
299) 300) 301)
302) 303)
tanmlyor. Fesuphanallah! ngilizlerin bar grmelerinde bulunmak zere stanbul'a bir heyet yolladklarn m sanyor, nedir? Adamlar, iki tmen asker, top, tat, krka yakn sava gemisi, binlerce er, subay ve sivil grevli ile gelip stanbul'u igal etmiler. Amalar Trkiye'yi paralamak ve bir daha emperyalizme kafa tutamayacak hale getirmek. Ve Dilipak, ngilizlerin, kk bir turist kafilesi gibi Pera Palas'ta kaldklarn ileri sryor. Kendisine, Bilge Criss'in gal Altnda stanbul adl aratrmasnn 112-114. sayfalarnda bulunan 'Mttefiklerin stanbul'daki rgtlenmesi'ne ilikin emaya bir gz atmasn tavsiye ederim. Belki gerei kavrar. Trk-Yunan likileri ve Megalo dea, s.29, Kltr ve Turizm B.Y., Ankara, 1985: "Etniki Eterya'nn programnn 6. maddesi: Bat Anadolu'nun Yunanistan'a ilhak (katlmas)" [dea kelimesi diil olduu iin dorusu 'megali idea'dr] M.L.Smith, Anadolu zerindeki Gz, s.25. Dimitri Kitsikis, Yunan Propagandas, s.9. M.L.Smith, s.45,55; Jeschke, ng.Belgeleri, s.60; A.A.Pallis, Yunanllarn Anadolu Maceras,s.29; David Walder, anakkale Olay, s.80; .Krkolu, Trk-ngiliz likileri, s.72; General K.Stratigos, Yunanistan Kk Asya'da, s.20 vd. Venizelos, zellikle anakkale karmas srasnda Yunan kuvvetlerinin Mttefikler arasnda bulunmasn ister. (K.Stratigos, a.g.e., s.27 vd.) M.L.Smith, Anadolu zerindeki Gz, s.70 vd.; D. Walder, anakkale Olay, 8.71. Jeschke, ng.Belgeleri, s.60; M.L.Smith, Anadolu zerindeki Gz, s.80 vd.; Osman Olcay, Sevres Andlamasna Doru, s.XXXV. Jeschke, ng.Belgeleri, s.60; mer Krkolu, Trk-ngiliz likileri, s.43. Venizelos bu muhtray Lloyd George'un istei zerine vermitir: Frangulis'e dayanarak H.Bayur, Hayat ve Eseri, s.322. A.A.Pallis, Yunanllarn Anadolu Maceras, s.41, 46 vd.; D.Kitsikis.Yunan Propagandas, s.14vd.; Jeschke, ng. Belgeleri, s.61; M.L.Smith, Anadolu zerindeki Gz, s.74, 83; Yunan Askeri Tarihi, s.31 vd.; ngiltere'nin Atina Elisi Lord Granville, 17 Kasm 1918 tarihli raporunda zetle diyor ki: 'Bir gazete (Risospastis) dnda, Yunan toprak isteklerini srarla ileri srmeyen tek bir Yunan gazetesi yok.' (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.31) Venizelos'a ve Anadolu macerasna kar olan General Metaksas bile gnlne yle yazar: "Yunanllar zmir'e ktlar. Biz Kons-tantinciler siyasette tam yenilgiye uradk ama zarar yok. Yeter ki Yunanistan bysn ve hakettii zafere erisin!" (D.Kitsikis, Yunan Propagandas, s.27) Jeschke, ng.Belgeleri, s.63; N.Taalan, Ege'de Kurtulu Sava Balarken, s.169 vd.; Nail Moral, Mtarekede zmir Olaylar, s.50 vd.; C.Bayar, Ben de Yazdm, 5.C., s.1536 vd.; Dimitri Kitsikis, Yunan Propagandas, s.31 vd.; Yunan Askeri Tarihi, s.35. S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.35; L.Evans, Trkiye'nin Paylalmas, s.127 vd.; M.L.Smith, bu aklamann, 1918 Aralk aynda ngilizce ve Franszca olarak hazrlanm bir kitapa dayandn belirtiyor. (Anadolu zerindeki Gz, s.83) L.George'un danmanlarndan Harold Nicolson, anlarnda yle diyor: "Venizelos'un Bakan Wilson'u her grnde Avrupa haritas deiiyordu." (Aktaran D.Walder, anakkale Olay,s.87) , Daha Nisan ay banda, 1.Yunan Tmeni, zmir'in igali iin seilmi ve Eleftheron blgesinde slendirilmiti. (Yunan Askeri Tarihi, s.39) 7 Mays gnl toplant tutanana gre, "Venizelos, 17.000 kiilik hazr bir tmeni bulunduunu" aklar. (Aktaran, H.Bayur, Hayat ve Eseri, s.332) Komisyondaki Amerikan temsilcilerinin olumsuz tutumu hk.: D.Kitsikis, Yunan Propagandas,s.32 dv. Jeschke, ng.Belgeleri, s.61; S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.57. Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.26, 62 vd.; S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.58; bunu Curzon'unTrk dostu olmasna balayanlar olduunu, Drdnc Blmde greceiz. Tabii, ilgisi bile yok, neden olmadn da Drdnc Blmde greceiz. Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.27; M.L.Smith, Anadolu zerindeki Gz, s.89. ngiltere iin ama, sadece talyan yaylmacln nlemek deildir elbette. teki
de
bi
an
_8
304)
305)
306)
307) 308)
309)
310)
312)
313)
314)
de
311)
sebepleri Drdnc Blmde greceiz. Yunan asll silah taciri Basil Zaharof, 6 Maysta telefon eder ve Yunan Dileri Bakan Politis araclyla Venizelos'a u mesaj verir: " Venizelos'a, zmir'i igal etmek zere gemilerini ve birliklerini hazrlamasn syleyiniz. Yksek Konsey'in bu konuda karar almasn salam bulunuyorum. Kurul kararn size yarn resmen bildirecek." (D.Kitsikis, Yunan Propagandas,s.201) Bu durum, Selanik'te bekleyen General Paraskevopulos'a hemen bildirilir. (A.F. Frangulis'ten aktaran D.Kitsikis, a.g.e., s.201; Yunan Askeri Tarihi, s.37) Trkiye'ye kar uygulanan politikay eletiren ngiliz milletvekili Walter Guines, 16 Austos 1921'de, Avam kamarasnda yle diyecektir: "...Babakanlk koltuunun arkasndan gelen, Sir Basil Zaharofun sesidir. (D.Kitsikis, a.g.e., s.202) Mareal Wilson gnlne yle yazar: "Btn bunlar, lgnca ve ok kt eyler. Venizelos,bu smokinliyi, kendi emellerine alet etmektedir." (Jeschke, ng.Belgeleri, s.73) D.Kitsikis de, L.George'un, karara kar kan Mareal Wilson iin yle dediini belirtiyor. "nk en kaln kabuklu cinsinden bir tory (muhafazakr)!" (Yunan Propagandas, s.43) L.George'un bir baka sz: Trkler, kmekte olan bir rka mensupturlar. Halbuki Yunanllar dostumuzdur ve gittike ykselen bir millet durumundadr." (D.Kitsikis, s.40) L.George sonunda yle diyecektir: "Osmanl mparatorluu'nun mirass Yunanistan'dr!" (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.182) Jeschke, ng. Belgeleri, s.72 dv. (gal srasnda zmir Valisi Kambur zzet, ngiliz Konsolosluuna snr. (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.268) galden 6 gn sonra, R.Cevat Ulunay zetle yle yazacaktr: "ngilizleri jstiyoruz! Bizi birok siyasi badirelerden kurtaran ngiltere, bu son badireden de bizi elimizden tutmak suretiyle kurtaracaktr." (S.Akin, a.g.e., s.314) Kurtulu dizisi hazrlanrken, bu anlarn bizimle ilgili blmleri evirtilmiti. Charles Harington, Tim Harington Looks Back, John Murray, Londra, 1940; Andrew Ryan, The Last of the Dragomans, Geoffrey Bles, Londra, 1951; J.G.Bennett, Witness, H. and Stoughton, Londra, 1962. Mesela H.Kazm Kadri diyor ki: "Yunanllar yerine.. talyanlar Anadolu'ya girmi olsalard, onlar buradan karmaya imkn ve istiklal-i millide nam ve nian kalmazd." (Merutiyetten Cumhuriyete Hatralarm, s.184) On yl boyunca cephelere kan ve can pompalam halkn, birdenbire her yerde harekete gemesi beklenemezdi zaten. Birinci Dnya savann sonuna doru, 45 kiloyu geen her gen, yana baklmakszn, askere alnp cepheye srlmt. (Yzba Selahattin'in Roman, 2.C.,s.10) Yorgun halk, ya silahl tecavz ya da yakn tehlike uyandrr: Kuzeydou Anadolu'da Pontusu etelerin faaliyete gemeleri, Douda Ermeni ordusunun igal hazrlklarna balamas vb. 3 Eyll 1912 gnl bir ngiliz belgesi: "Trkiye'de yapacamz propaganda, ttihatlarn Trkiye'yi uuruma srkleyecei ve mutlaka ortadan kaldrlmalar gerektii yolunda olacaktr."(D.Avcolu, Milli KurtuluTarihi, 1.C., s.57) Ne belge gsteriyor, ne kant, ne tank ama Msrolu yle yazabiliyor: "M.Kemal Paann evselce ngilizlerle 'Hilafeti ykmak' esas zerinde anlam olmasna ramen, zaferden sonra bu vaadinden vazgeerek Halife olmak istedii katidir." (Hilafet, s.300) Bu konuya Drdnc Blmde dneceiz ve Msrolu'nun doru yazmadn greceiz. M.Kemal'in geri arlmasnn ksa yks: General Milne, 19.5'de Harbiye Nezaretine 'M.Kemal'in niin Sivas'a gnderildiini' sorar. (HTV dergisi, say 1, belge no.15); General Milne, 6.6.'da Harbiye Nezaretinden, 'M.Kemal'in ve karargh heyetinin geri arlmasn' ister; Harbiye Nazr .Turgut Paa, 15.6'da, M.Kemal'e, 'stanbul'a geri dnmesinin, hkmet karar olduunu' bildirir. (KA Gnl, s.88); ng.Y.Komiseri Amiral Caltorpe da, 17.6'da, Hariciye Nezaretine, 'M.Kemal'in geri arlmas gerektiini' bildirir. (T.Byklolu, Atatrk Anadolu'da,s.13,83); General Milne, 30.6'da, Harbiye Nezaretine, 'M.Kemal ve Konya'da bulunan Cemal Paann derhal geri
bi
an
_8
315) 316) 317)
318) 319) 320) 321)
322) 323)
324)
arlmalarn'; ng.Y.Komiseri Amiral Caltorpe, 2.7'de, Hariciye Nezaretine, 'M.Kemal ve Cemal Paalarn kaytsz artsz ve sresiz olarak stanbul'a arlmalarnn acil zorunluk olduunu' bildirirler. (Jeschke, ng.Belgeleri, s.133, 134); Hkmet, 8.8'de, 'M.Kemal'in Ordu Mfettiliinden alnmasna' karar verir. (Atatrk'le lgili Ariv Belgeleri, s.48 vd.; ayrca S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.341 vd. ile S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.91/ 38.dipnot) 8.8.1919'da M.Kemal askerlikten istifa eder. (Nutuk, 1.C., s.34) TH, 2.C., 1.ksm, s.27 ve 19. kroki. K.Msrolu, daha sonra, Albay Selahattin Beyi, saltanatn kaldrlmasna kar kt iin ngiliz ajan olduu iddiasn brakarak, bu sefer de vyor. (Hilafet, s.291) Refet Bele, M.Kemal'e ektii iki telgrafla Selahattin Bey iin u ek bilgiyi verir: "Selahattin Beyi tanrsnz. Birdenbire rkmemesi lazmdr. Evvela Kazm (Karabekir) Paa, tebrik vesilesi ile mlayim (yumuak) ifadeler ile kendisi ile muhabereye (haberlemeye) girimelidir. [..] Mtereddit (kararsz) tabiatl bir zat. On gnden fazla bu mntkada kalmamak niyetiyle gelmi. Az kald kumanday almadan kaacakt. Kendisini temin ve tatmin ederek vazife-yi vataniyesini hatrlattm. Memleketini herhalde sever fakat vakitsiz icraata gelemez. Buraya intihab (bu greve seilmesi) Cevat Paa (obanl) tarafndan olmu. Binaenaleyh (yleyse) maksada muzr (zararl) olamaz. Maksad dahilinde (amaca uygun) fakat sakit (sessiz) almay vaadetti. "(Nutuk, 1.C., s.38, 42) Kuva-y Milliye kadrosu ite byle oluturuluyor; kimi 'gel' der demez, gzn krpmadan geliyor, kimi de ancak taplana taplana kazanlyor. M.Kemal 31.1.1921 gn Meclis'te, Selahattin Beyi, 'Anadolu'ya ngiliz torpitosuyla gelmi olmakla' sulayacaktr. (ZC, 8.C., s.31) O zamanki ynetim biimine gre, valilikle kaymakamlk aras bir grev. Kamil Erdaha, M.M.de Vilayetler ve Valiler, s.71, 189, 198, 328. Bu konu ile ilgili iki kitap: Stk Aydnel, Gneybat Anadolu'da Kuva-y Milliye Harekt; Adnan Sofuolu, Kuva-y Milliye Dneminde Kuzeybat Anadolu; ayrca, TH, 2.C., 1.ksm, s.72, 77, 100-109, 120, 128, 135, 141, 153, 172, 173; A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.176 vd.; Akhisar'daki ngiliz denetim subaynn, Bat cephesi hakkndaki ayrntl raporu: B.N.imir, ngilizBelgelerinde, 1.C., s.98-102. Gney Anadolu'daki Kuva-y Milliye etkinliklerini genel olarak anlatan iki kitap: TH, 4.C. (Gney Cephesi); H.Saral-T.Saral, Vatan Nasl Kurtarld? Jeschke, ng.Belgeleri, s.145; D.Ferit, 13 Eyllde, Amiral de Robeck'ten, ya milli hareketi ezmek iin bir Trk birliini gndermesine izin vermelerini ya da stratejik noktalar igal etmelerini ister. Generalin cevab zet olarak yledir: "lki i sava ilan demektir, ikincisine gelince, henz savatan bktk, artk kan dklmesini istemiyoruz." (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.141, 146; T.Baytok, ngiliz Kaynaklarndan Trk Kurtulu Sava, s.39) D.Ferit ayn istei, 29 Eyll 1919'da da tekrarlayacaktr. (Jeschke, ng.Belgeleri, s.142) Ferit'in istei, bu gereke ile reddedilir. ngilizleri asl korkutan, bir i sava yznden asayiin bozulmas, bunun da Hristiyan kymna yol amas ihtimalidir. (O srada btn Trkiye'de sadece 7.398 ngiliz askeri var: Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.79; B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.XCI/288) ngilizler, asayiin bozulaca korkusu, sava bkknl ve asker yetersizlii yznden, sorunlar genel olarak ellerini atee sokmadan zmeye almlar, aresiz kalmadka ya da zorunlu olmadka, atmadan kanmlardr. (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.578 vd.; ngilizlerin sorunlar iin: O.Krkolu, Trk-ngiliz likileri, s.49-53) Ayn dikkati, o aamada cephe geniletmekten kanan milliyetilerde de gryoruz. Buna ramen birok yerde atma kacaktr. 30 Eyll 1919 gecesi D.Ferit istifa eder. Be ay sonra, yeniden ve btn hmyla tarih sahnesine geri dnecektir! ngilizlerin bu tutumu, Sivas Kongresinde de grme konusu olmu ve Ali Fuat Paa, Bat Anadolu Genel Kuva-y Milliye Komutanlna getirilmi ve kendisine gerekli yetkiler verilmitir-(Ulu demir, Sivas Kongresi Tutanaklar, s.75-78, 87-88) Bu arada D.Ferit de, ayn amala Eskiehir'e iki bin asker gndermek istemektedir. Y.Komiserler toplanr ve u karara varrlar: iki bin asker azdr fakat fazlas da bir i
de
bi
an
_8
325) 326)
327)
328)
329)
330)
331) 332) 333)
334)
335) 336)
savaa yol aar, dolaysyla asayi bozulur, Hristiyanlar zarar grr. (29 Eyll 1919, Jeschke, ng.Belgeleri, s.142; S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.585 vd.) D.Ferit bu tasary ilerde, Kuva-y nzibatiye olarak gerekletirecektir. Yaz zet olarak yle: "Beni ve emrimdeki askeri, Osmanllara ait politika ileri ilgilendirmez...ngiliz askeri, mtareke hkmlerini korumaya memurdur; kumandamdaki kuvvetler, demiryolunun korunmasndan sorumludur... Bunlara saldrmay aklnza bile getirmemenizi ihtar eylerim... ngiltere ve mttefiklerinin karlarna ve demiryollarna karmadnz takdirde, biz de size karmayz... Aksi takdirde tarafnzdan gelecek her trl harekete, ayn ekilde karlk verilecek, sonuta yalnz sen sorumlu tutulacaksn! Avanenizden bir kii bile yanlp da sakn Eskiehir'e girmesin! Yoksa sizin ve Kuva-y Millliye'nin, Mttefiklere kar dmanca davrana cret ettiinize hkmedilecektir." (A.F.Cebesoy, M.M Hatralar, s.215) Bu kstah mektubun yazar, bir sre sonra, askerlerini toplayp zmit'e tyecektir! 3.maddenin tamam iin yararlanlan kaynaklar: A.F.Cebesoy, M.M. Hatralar, s.181229; .Turan, Trk Devrim Tarihi, s.251 vd.; TH, 2.C., 1.ksm, s.169; S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.579; Jeschke, ng. Belgeleri, s.142,146. Durumdan bunalan Y.Komiser Amiral de Robeck, 17 Eyllde Curzon'a yle yazyor: "u hedefi uzlatrmak fevkalade g: 1. Sultann meru hkmetini desteklemek, 2. Mtareke artlarnn sk skya uygulanmasn salamak, 3. Milliyetilerin gittike artan kin ve gayzlar karsnda tarafsz kalarak pasif davranmak..." (Jeschke, ng.Belgeleri, s.145) Samsun blgesi denetim subay Yzba Hurst'n raporundan:"... Blgede Rumlara kar baz tedbirler alnd, baz Rumlarn tutuklanm olduu... Durumun gergin grld... Trklerin sonuna kadar arpmak niyetinde olduu yolunda propaganda yapld... M.Kemal'in telgrafhaneleri adeta tekeline ald... ngiltere'nin ya Samsun'a [yeni] asker karmas ya da mevcut askerlerini blgeden ekmesi gerektii..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.15; Jeschke, ng.Belgeleri, s.128) Amiral de Robeck'in 10 Ekim 1919 gnl raporu: "Milli hareketin basksyla Samsun'dan ngiliz askerlerinin ekildii... M.Kemal karsnda ngiliz prestijinin sarsld..."(B.N. imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.LVIII/134) 18 Ekim 1919 gnl raporu da yle:"... bugn Anadolu ilerine askeri birlikler gnderilirse, bunlarn saldryla karlaacaklar..." (a.g.e.,1.C., s.LXII/158) Amiral de Robeck, Lord Curzon'a yle yazar: ngiliz birliklerinin Samsun'dan ekilmesi milliyetiler tarafndan kullanld. imdi de demiryollarndan ekilirsek, bu olay milliyetiler bir zafer olarak ilan edeceklerdir. M.Kemal'in kuvvetleri bir kpry havaya uurup bir treni tahrip ettiler. Sava Bakanl, M.Kemal'in ngiltere'ye ne kadar dman olduunu herhalde anlayamyor. (E.Ulubelen, s.208, belge No.624) Amiral de Robeck'in 26 Aralk 1919 gnl yazs:" M.Kemal hareketini bastrmak iin Anadolu'nun baz yerlerinin igal edilmesinin pek arzuya deer olduu, ancak bunun iin ok fazla askere ihtiya bulunduu." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.XCIII/294) S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.579. Bu olayn ayrntlar, 10. paragrafta verilecek. Baha Sait, Baku anlamas ve lyaev hakknda doru bilgi iin: S.Yerasimos, TrkSovyet ilikileri, s.114 vd.; .Turan, Trk Devrim Tarihi, 1.C., s. 196; Kamuran Grn, Trk-Sovyet likileri(1920-1953), s.24-32; Baha Sait hakknda bilgi: AAMD, say 16, s.207 vd. H.Ertrk'e gre, Budiyenni M.Kemal'e gya demimi ki: "Rusya'nn, btn ihtiyalarnz tamamlamaya hazr olduunu size arz etmek vazifesini zerime alm bulunuyorum. Yeter ki sizde bizim arzularmz yapnz. Padiahl, hilafeti lavediniz (kaldrnz). Komnistlii ilan eyleyiniz." (ki Devrin Perde Arkas, s.341) K.Grn de, yumuak bir dille, H.Ertrk'n verdii "bilginin salkl olabileceine fazla ihtimal vermediimizi belirtmek isterim." diye yazyor. (Trk-Sovyet likileri, s.9) Budiyenni masaln baka ciddiye alanlar da var: V.Vakkasolu, Son Bozgun, 1.C., s.163; Bu Vatan Terk Edenler, s.70; H.H.Ceylan, Byk Oyun, 1.C., s.50 ve tarihi Tahsin nal (Trk Siyasi Tarihi, s.520), tarihi S.Tansel (Mondros'tan Mudanya'ya, 2.C., s.237), aratrmac F.Tevetolu (Trkiye'de Sosyalist ve Komnist Faaliyetler, s. 124);
de
bi
an
_8
337) 338)
339)
340)
343)
344) 345)
346) 347)
348)
de
bi
an
_8
341) 342)
aratrmac M.Gololu Erzurum Kongresi, s.57 vd.) vs. Hayret! Org. Kazm zalp'n Anlar ile lgili Bir Aklama, s.231 vd., Belleten, say 146 /1973; ayrca B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.LXXXIX/280. Bu yaknlama, elbette bu iki pratik sebebe indirgenemez. Geni bilgi edinmek isteyen genler, deiik yllarda yaymlanm u kitaplar okuyabilirler; M.Gnlbol-Cem Sar, Atatrk ve Trkiye'nin D Politikas, 1963; Trk D Politikasnda Elli Yl, Dileri Bk.l Y., 1973; S.Yerasimos, Trk-Sovyet likileri, 1979; Kamuran Grn, Trk Sovyet likileri,1991; Suat Bilge, Trkiye-Sovyetler Birlii likileri 1920-1964, 1992. M.Kemal'in, Anadolu'daki ngiliz esirlerinin serbest braklmas iin araya giren A.zzet Paaya, 12.8.1920'de yazd mektuptan bir cmle: ' [Malta'da bulunan] tutuklulardan herhangi birinin, stanbul hkmeti eliyle olsa dahi idam halinde, Erzurum'da tutsamz bulunan Yarbay Rawlinson dahil olmak zere, elimizde mevcut subay -er btn tutsak ngilizlerin karlk olarak derhal idam edilmelerinin kesin ekilde kararlatrlm olduunun, bu vesile ile ngiliz karargahna tebli etmenizi..." (Atatrk'n Milli D Politikas, Milli Mcadele Dnemine Ait 100 Belge, s.170) Refet Paa 2.nn muharebesini izleyen Dumlupnar muharebesinde hatal grlerek Gney Cephesi Komutanlndan alnr, Gney ve Bat Cepheleri birletirilip smet Paann komutasna verilir. Buna gcenen Refet Paa nebolu yaknnda dinlenmeye ekilmitir. (TIH, 2.C.,4.ksm, s.51, 88) nebolu'da bulunmasnn sebebi bu. Stourton'un raporunun tam metni, B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.CXXI/453 vd. Harington, M.Kemal'le iliki kurmak iin Osmanl Hariciye Nezareti ile Kzlay Bakan Hamit Beyin araclndan yararlanr. Harington'un 4 Temmuz 1921 gnl mesajna M.Kemal'in 6 Temmuzda verdii cevabn zeti yledir: "Grme istei bizden gelmemitir. Fakat Misak- Milli ve tam bamszlk ilkesinin esas alnmas art ile grebiliriz." Bu cevap zerine ngiliz Y.Komiser Vekili Rattigan, yle der: "Milli snrlar iinde tam bamszlk ha! Kemalistler akllarn karm grnyorlar!" Osmanl Hariciye Nazr A.zzet Paa da, Hamit Beye yle diyecektir: "Ben size bu [tr isteklerde bulunmak] ocuka bir lgnlktr dememi miydim? Bir byk devlet byle eyi nasl kabul eder?" (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.123; ayrca ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.426 vd.) Ankara, bu emperyalist anlay ile bu teslimiyeti Osmanl kafasn yenmek zorundayd. Bin trl kanl, kansz engeli ap sonunda yendi de. Silah, kafas, emei ve duasyla bu savaa katkda bulunan herkesten Allah raz olsun! Refet Paa ile Henry, nebolu'da ikinci defa 27 Kasm-5 Aralk gnleri de grmlerdir. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.317 vd.; Henry'nin raporunun zeti: s.317-321; tutanan tam metni: B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., 47.sayl belge) ngiliz Dileri Bakanl bu grmeye sert tepki gsterdii gibi Henry'nin bir daha Trkiye'ye gelmesini de engeller. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.322 ve 324) Paris, 1925; Milli Ktphane'de var, sz konusu sayfann fotokopisini oradan saladm. E.Ulubelen, s.247 vd.; Taner Baytok, ngiliz Kaynaklarndan Trk Kurtulu Sava, s.88 vd.; S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.202 vd.; D.Walder, anakkale Olay, s.98 vd.; Bige Yavuz, Trk-Fransz likileri, s.63 vd.; D.Avcolu, Milli Kurtulu Tarihi, 1.C., s.134; B.N.imir, ngilizBelgelerinde, 2.C., zetler iin: s.CI vd., zellikle 135, 137, 138, 140, 141, 144, 145, 146, 148,149, 150, 151, 153, 154 ve 155 No.lu belgeler. Romen rakamlar belgenin zetinin, ikinci rakamlar ise orijinalinin bulunduu sayfay gstermektedir. Verilen notann metni: Hlya zkan, stanbul Hkmetleri ve M.M. Kart Faaliyetleri, s.73; M.Kemal'in Sadrazama ektii telgraf: "ngilizlerin, Harbiye Nazrnn ve Genelkurmay Bakannn deitirilmelerini istemeleri, devletin siyasal bamszlna kesin bir saldrdr. Hkmetin, bu neriyi kabul etmeyeceini sert bir dille bildirmesi... kesin isteimizdir." (D.Avcolu, Milli Kurtulu Tarihi, 1.C., s.120) Kprll Hamdi Bey, Anzavur'un adamlar tarafndan 18 ubatta ehit edilecek, Dramal Rza_Bey de stanbul'da yakalanarak, 3 arkada ile birlikte, 12 Haziran 1920'de aslacaktr. (Jeschke, TKS Kronolojisi I, s. 107)
349) 350)
351) 352)
353)
354)
355)
356)
357)
358)
359) 360)
Milli And'n hazrlanmas ye kabul ile ilgili geni bilgi iin: .Turan, Trk Devrim Tarihi, 2.C.,s.82-91; ayrca, Jeschke, ng. Belgeleri, s.209 ve 14. dipnot. A.Dilipak yle yazyor: "M.Kemal'in, ngiliz ve Franszlar deil de, talyanlar konusunda bu kadar titiz davranmasnn sebebini bilmiyoruz." (CG Yol, s.61) Neden byle yazyor dersiniz? nk M.Kemal, talyan igali altndaki Burdur Askerlik ubesine, 16 ubatta bir yaz yazarak gizlilie nem verilmesini istemi. Ne var bunda? talyanlar igalci deil mi? M.Kemal'in, 1 ubatla 29 ubat arasnda, sadece Kaynakal Atatrk Gnl'nde yer alan 25 nemli yaz ve genelgesi var, 10'u ngilizler ve Franszlar hakknda! (s. 130- 134) Bunlar grmezden geliyor. Deli psteki sayar gibi on binlerce olayn iinden ilerine gelebilecek bir kk ayrnt bulmaya abalyorlar. Aksi gibi her seferinde de balarn geree arpyorlar! ukurova'da da Ermeni kym yapld eklindeki demirba propaganda, Ankara tarafndan iddetle yalanlanr ama pek etkisi olmaz. (7.3.1920, TC Kronolojisi, s.138) 5 Mart gnl toplantda, L.George'un Trkiye'de bulunan askerler hakknda verdii bilgi ve vard sonu: 'Yunanllar, ngilizler, Franszlar, talyanlar... toplam 160.000 kii. Oysa Trklerin elinde 80.000 asker var... Bu bakmdan milliyetilerin kar hareketinden ekinmeksizin stanbul igal edilmeli.' (T.Baytok, ngiliz Kaynaklarndan Trk Kurtulu Sava, s.87 vd.) Yahya Kemal diyor ki: "16 Mart darbesi gayet gizli tutuluyordu. Yalnz birka gn evvel Refik Halit (Karay), Alemdar gazetesine bir bamakale yazmt. Bu makalede, yaknda bir eyler olacan sevinle, inceden inceye tehditkr bir ive ile ima ediyordu. Y.Kadri bu makaleyi grm, bana da gsterdi. Hakikaten o gnlere gre manidard. Refik Halit'in kendisinin ve kardei Hakk Halit'in ngiliz Intelligence adamlaryla sk fk mnasebetlerini iitmitik. " (Tarih Musahabeleri, s.41) Gazeteci Hamdi lkmen de, meslekta R.Halit'in bir gn yle dediini aktaryor: M.Kemal'in muzaffer olduunu grmektense, memleketin Yunanllar tarafndan alnmasn tercih ederim." (Hmanist Atatrk, s.10) A.F.Trkgeldi durumu yle zetliyor: "Emr-i idare, zahiren (grnte) gene hkmetin elinde brakld." (Grp ittiklerim, s.259) Bu tarihten sonra Osmanl Devleti, artk szde bir devlettir. "galin artc kargaal arasnda, gizli ve aikr bir sr yabanc zabta kuvvetleri arasna ipsiz sapsz bir sr haarat da kararak, stanbul'u semt semt taramaya balamlar, milliyeti tannm ne kadar kalburst hret varsa, hepsini alyaka edip Beyolu'ndaki igalcilerin zabta merkezi olan Arapyan Han'na doldurmaya koyulmulard." (T.M.Gztepe, V.M.Gayyasnda, s.260) stanbul'un igali karsnda Hrriyet ve tilaf Partisi sevincini gizleyemez, tek zntsnn byle bir nlemin bu denli geciktirilmesinden doduunu aklar. ngiliz Muhipleri Dernei de buna benzer duygular dile getirir. (S.R. Sonyel, D Politika, 1.C., s.207) Y.Kemal de diyor ki; ,"16 Mart basknn Ali Kemal, hararetli bir sevinle karlad. Artk mukedderatnn yolunu tutmutu.' (Siyasi ve Edebi Portreler, s.89) gal karar saraya, Fransz Y.Komiserlii Batercman Ledoulx tarafndan bildirilir. 25.3.1920 gnl ve FO 371/5166- E 3253 sayl ngiliz belgesine gre, 'Vahidettin, Mttefik temsilci-Jeriyle her zaman ibirlii yapmay dilediini ve igalden znt duyduunu bildirir ama igalbildirisinde kendi yetkisiyle ilgili gvenceyi takdir ettiini, stanbul'daki belli bal milliyeti nderlerin tutuklanmasndan rahatlk duyduunu, Mttefik devletler byle bir karar almasalard,bu karar bizzat kendisinin almak zorunda kalacan syler.' (S.R. Sonyel, D Politika, 1.C.,s.207) C.Kutay, stiklal Savann Maneviyat Ordusu, s.172 vd.; Yakn Tarihimiz, 2.C., s.240; unu da belirtmeliyim ki ngilizlere kar klamayacan sanan, onlardan korkan yalnz Vahidettin deildir, birok benzeri var: D.Avcolu, Milli Kurtulu Tarihi, 1.C., s.27 vd. H.Gerede, stanbul Felaketi, Devrin Yazarlar, 1.C., s.143; M.M. Kansu, Atatrk'le Beraber,2.C., s.552 vd.; Yunus Nadi, Ankara'nn lk Gnleri, s.16,19 vd. Tutuklanp Malta'ya srlen teki kimseler: Tahsin zer (Milletvekili), Cemal Mersinli Paa.(Mv.), Yarbay Ali etinkaya (Mv.), Cevat obanl Paa, Dr.Esat Ik Paa, Ali Sait
de
bi
an
_8
361) 362)
363)
365) 366) 367)
368)
369) 370)
371)
de
bi
an
_8
364)
Paa, Albay Galatal evket, eski senatr rksulu Mahmut Paa, eski senatr Seyid Bey, stanbul eski Emniyet Mdrlerinden Muammer Bey. Gazeteciler: Sleyman Nazif, A.Emin Yalman, Celal Nuri leri, Aka Gndz, Velit Ebzziya. Daha sonra tutuklanp Malta'ya srlecek olan milletvekilleri: Ali Cenani, Hac lyas Sami. H.E.Advar, Trk'n Atele mtihan, s.63. Meclisin ald tatil karar Ayan Meclisine bildirilir. nce Vasfi Efendi itiraz eder. Rza Tevfik de yle der: " byk devlet, birka caniyi ald. Bunda Meclis'e bir taarruz yoktur. Meclis hakszdr! Protestolar hakszdr!" (Aktaran K.Karabekir, stiklal Harbimiz, s.520) Yahya Kemal de diyor ki: "Rza Tevfik o sabah Ayan'da, deni hilkatinin (aalk yaradlnn) bir marifetini gstermi, arkadalar olan bir eski Ayan azas tevkif edilirken, protestoya mani olmu, 'Adalet-i beynelmilel (uluslararas adalet) diye bir ey vardr, ngilizler o adalet-i beynelmilel namna hareket ediyorlar; medeniyeti temsil eden ngiltere gibi bir devlete itiraz etmek kstahlktr...' demi (Tarih Musahabeleri, s.43) K.Karabekir, bunlar iin 'erefsiz adamlar' demektedir, (s.520) Y.Komiser J. de Robeck'in, 25 Martta Lord Curzon'a yollad gizli rapor zeti: "stanbul igali, tahminlerin stnde baarl olmutur. Bu, milliyeti hareket iin ciddi bir frtna tekil etmitir.[..] Bu bakmdan zaman, bar artlarnn kabul ettirilmesi iin ok uygundur." (T.Baytok, ngiliz Kaynaklarnda Trk Kurtulu Sava, s.95; S.R.Sonyel, D Politika, 1.C...S.209) Ama Dilipak diyor ki: "Yeni Meclis... stanbul'dan kaan mebuslardan olumutu." (CG Yol,s.68) Bu afiler, ilk defa 16 Martta, stanbul resmen igal edildikten sonra duvarlara yaptrlmtr.(Kinross, s.327) Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.83; B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 1.C., s.XCV/309. 1 ubat 1920, Alemdar gazetesi (KS Gnl, 2.C., s.314; tam metin: .Ilgar, s.37); Ali Kemalde 5 Aralk 1919'da yle yazmt: "Yeni Meclis'in kusurlar o kadar ok ki hayati tehlikelere maruzdur (urayabilir)." (Peyam, KS Gnl, 2.C., s.238) R.H.Karay, andn ieriini bir yana brakp adyla alay ediyor: "Millet anamz yine varln gsterdi, ortaya bir milli yavru daha att: Milli Misak. Aman Allahm, telaffuzu ne g, ne irkin, ne gayr-i milli bir kelime... Manakyan kumpanyasnda bir aktr vard, Hac Misak. Bu terkip bana onu hatrlatyor. Acaba Milli Misak nedir?" (2 ubat 1919, Alemdar gazetesi, .Ilgar, Mtarekede Yerli ve Yabanc Basn, s.39) Misak- Milli'deki esaslarn ka aamada ve nasl olutuunu bile bilmeyen Meclis-i Mebusan Bakan V. Hseyin Kazm Bey ise anlarnda yle vnyor: "ftiharla syleyebilirim ki Misak- Milli benim eserimdir... Misak- Milli benim fikrimden domutur. Misak'taki esaslar teklif eden benim." (Merutiyetten Cumhuriyete Hatralarm, s.165, 262) R.Tevfik de diyor ki: "[M.Kemal'in] ortaya koyduu milli program, benim vaktiyle Fevziye, Kraathanesinde verdiim konferansn kabaca uygulanmasndan ibarettir." (Biraz da Ben Konuaym, s.407) D.Ferit'in iileri Bakan Mehmet Ali'nin iddias da u: "Anadolu hareketi benim eserimdir." (Aktaran C.Erikan, Komutan Atatrk, s.286) R.Nur da anlarnda yle yazyordu: "Padiahl kaldran benim... eriye Vekaletinin kaldrlmas fikri benimdir... Laiklii ben yaptm, bu benim iimdir... Cumhuriyet M.Kemal'in ii deil, benimdir..." (s.569, 1283, 1744, 1745) Vahidettinciler, M.Kemal'e niye dmanlar acaba? Baksanza, her eyi bakalar yapm. Bu iaret K.Msrolu'na aittir. Yksek Komiser Vekili Rattigan, 25 Mays 1921'de Lord Curzon'a yollad telgrafta, "M.Sagir'in aslnda casus ve idamnn da olaan olduunu" bildirir ve olay yle deerlendirir: "Ancak bu olay Ankara'nn, ngiltere'ye kar dmanca tutumunu gstermesi bakmndan nemlidir." (B.N.imir, Malta Srgnleri, s.375) Ergn Aybars, stiklal Mahkemeleri, s.67-70; Kl Ali, stiklal Mahkemeleri, s.79 vd.; D:Arkolu, s.208 vd.; F.Kandemir, stiklal Savanda Bozguncular ve Casuslar, s.142
372)
373)
374)
375)
376)
377)
vd.; N.Peker, 1918-1923 stiklal Sava, s.273 vd.; E.B.apolyo, M. Mcadele'nin Alemi, s.29 vd.; E.Hiylmaz, Gizli Tekilatlar, s.109 vd.; B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.CXLV/567; S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.149; .Aksoley, stanbul'da Milli Mcadele, HTM, 9. ve 10.saylar, 1969; H.Bayur, Trkiye Devletinin D Siyasas, s.74; S.Gken, Atatrk'le Bir mr, s.199 vd., B.N.imir, Malta Srgnleri, s.374 vd.; S.S'.Berkem, Unutulmu Gnler, s.105-109; H.E.Advar, Trkn Atele imtihan, s.156; Alpay Kabacal, Byk Dnemeler, s.149-154 ve Trkiye'de Siyasal Cinayetler, s.211 vd.; M.Mftolu, Yalan Syleyen TarihUtansn, 8.C, s.83 vd. H.Himmetolu, K.S.nda stanbul ve Yardmlar; K.Koer, Kurtulu Savamzda stanbul; .Sami Kalkavanolu, Milli Mcadele Hatralarm; Ekrem Baydar'n anlar, 6 Ekim-22 Kasm 1970 ve 10 Austos-9 Eyll 1971 (Cumhuriyet); TH, dari Faaliyetler I.Aksoley, stanbul'da MilliMcadele, HTM, 8. ve 9.say,1969; Mesut Aydn, M.M.Dneminde stanbulda kurulan Gizli Gruplar ve Faaliyetleri; N.Peker, 1918-1923 stiklal Sava; Kamil Su, Kprl Hamdi Bey ve Akba Olay; F.Tevetolu, M.M. Yllarndaki Kurulular, s.3-50 (Karakol Cemiyeti); Bilge Criss, gal Altnda stanbul, s.s. 143-208; Blent ukurova, Kurtulu Sava'nda Haber Alma ve Yeralt almalar; N.Ekici ve arkadalar Cumhuriyete Kan Verenler, s.32-34. D.Ferit, ngilizlere yaranmak iin 90.000 sandk cephaneyi denize dktrr. (TH, 7.C. (dari Faaliyetler.), s.69, ATASE Y., Ankara, 1975) A.Dilipak, Bir Baka Adan Kemalizm adl kitabnda, biraz kark bir dille, 11 ubat 1968 gnl Sunday Times gazetesinde ktn syledii bir yazy aktaryor. Kendisi de, yazda 'inanlmas imknsz iddialarn yer aldn' aklyor ama yaznn tamamn da aktarmadan edemiyor. Yazda, 'M.Kemal'in Kasm 1938'de, yani son gnlerinde, ngiliz Bykelisi Sir Parcy Lorraine'i Dolmabahe'ye ard ve ona, kendinden sonra Trkiye Cumhurbakan olmasn nerdii, Bykelinin nazikane reddi zerine de, Cumhurbakanl iin smet nn'y tavsiye ettii' ileri srlmektedir. Bykeli bu konumay, ngiliz Dileri Bakanlna da bildirmi ve bu yaz 30 yl gizlenmimi! (s.241, 248-250) Dilipak, 'Trk Tarih Kurumu'nun bu tip inanlmas imknsz iddialar neden cevaplamadn' soruyor ve yle diyor: "Biz sadece gerein ortaya kmasn istiyoruz. Gerei aryoruz. Yalan ve gerek d iddialarn, gereklerden ayrlmasn istiyoruz." TTK'nn dilsiz olduu, byle zibidice deil, daha ciddi ve etkili iddialar karsnda bile sustuu malum. Onu geelim. Ayrca, TTK'nn aklamasna da ihtiya yok. Yaznn asparagas olduu, hem olayn tarihinden, hem iddiann znden, hem yazda yer alan uyduruk ayrntlardan belli. Dilipak, gerekten, 'geree' saygl ise, nce kendisi masal anlatmaya ve aktarmaya son versin! Fransa'nn Dou Donanmas Komutan Amiral Dumesnil'in ei Vera Dumesnil'in stanbul anlarndan bir cmlecik: "ngilizler de Trkleri destekliyor ama M.Kemal'i idama mahkm eden VI.Mehmet'in (Vahidettin'in) emrindeki Trkleri." (gal stanbul'u, s.85) Gneydoudaki bir tarikat yurdunda kalan ve bir vakfa bal dersanede eitim gren F.T.'nin aklamas [zet]: "Tarih zerinde ok duruyorlar. Cumhuriyet tarihini okutuyorlar ama bu arada da Atatrk'n ngilizlerle ibirlii yaptn hatrlatyorlar... Bahede Atatrk bst var. Herkes dersaneye girerken, bste tkrp geiyor... Ben de tkrdm. Telkin etmilerdi, beynimizi ykamlard. Kktm nk. Ama halamn olu bana Atatrk' anlatt, niversiteyi kazandktan sonra. Dndm, bana hep yalan yanl eyler retilmi." (Tarikatlarn rgtlenme Modeli, Cumhuriyet, 23.6.1996, 6.sayfa) K.Msrolu'nun Sarkl Mcahitler adl kitabnn ithaf yle: "Yksek slam Enstitleri, mam-Hatip mektepleri ve Kuran- Kerim dershanelerinin milli ahsiyet ve mefkuremize dn salayacak mstakbel mcahitleri, nur yzl genlerimize!" Hedef bu masum genler. Amiral Calthorpe, 25.7.1919 gnl raporunda, "Hkmetin M.Kemal'e yasa d bir insan (asi), muamelesi yapmas iin srar edeceini" belirtiyor. (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.477, ilgili belge: Br.IV, s.690) Hkmetin ald tutuklama karar Hariciye Nezareti
de
bi
an
_8
378) 379)
380) 381)
385)
386) 387)
388) 389) 390) 391)
392)
de
bi
an
383) 384)
_8
382)
yoluyla ngiliz Y.Komiserliine de bildirilir, (a.g.e., s.478) C.Abbas Grer, Atatrk'n Zengin Tarihinden Birka Yaprak, s.167; R.Orbay'n Hatralar,Y.Tarihimiz, 2.C., s.400; Sadi Borak, Atatrk, s.182. F.R.Atay, Atatrk'n Hatralar'nn 86. sayfasnda, bir ara not olarak, talyan askerlerinin aramak istedikleri evin Akaretler'deki ev olduunu yazyor ama daha sonra verdii bilgilerden bunun yanl olduu anlalmaktadr, (s.87) Olaya tank olan R.Orbay anlarnda, aranmak istenen evin ili'deki ev olduunu aklayarak konuyu aydnlatmtr. (Y.Tarihimiz, 2.C., s.401) Yani 13 Kasm 1918'den sonra M.Kemal'in Akaretler'deki evle ilgisi, annesi dolaysyladr. Kendi evi ili'dedir ve misafirlerini orada kabul eder. M.Atadan'dan aktaran N.A.Banolu, Atatrk'n stanbul'daki Hayat, s.70 vd.; H.Gerede, Atatrk, Hayat Mecmuas, say 7/1956. M.Kemal, 1913'te Sofya'ya giderken, Kazm zalp'e diyor ki: "Enver Paann istikameti bellidir, bu Napolyon sistemidir, akrabalarn kilit mevkilere getiriyor, hanedann iine nfuz etmeye alyor. Bylece adeta mnfesih (dalm) duruma gelmi olan Osmanl hanedanna, kendi istedii ekilde istikamet verecek. Bu hanedandan memlekete hayr yoktur. Diktatrlk milletleri mesut ve mreffeh klmaz. Devletin esasn Cumhuriyet prensiplerine gre hazrlamak lazmdr." (K. zalp, Atatrk'ten Anlar, s.26) Cumhuriyeti olduunu, 1913'ten sonra ilk defa, Erzurum'da, 20 Temmuz 1919'da, M.Mfit Kansu'ya aklayacaktr. (Atatrk'le Beraber, 1.C., s.74) Erzurum Kongresi dolaysyla, Dahiliye Nazr Adil'in emri: "Gerek M.Kemal Paann ve gerekse Rauf Beyin giriimleri, her ne fikre ve niyete dayanrsa dayansn, memleketin yksek menfaatlerine her halde aykr ve zararldr. [..] Yakalanarak kanunun penesine teslimiyle haklarnda kanunen gerekecek ilemin yaplmas..." (27 Temmuz 1919, KA Gnl, s.98) KS Gnl, 3.C., s.76; TC Kronolojisi, s.163, 166, 167, 170, 172. K.Msrolu diyor ki: "u Osmanoullar ailesi, bizim yzmzden neler ekmemitir!"(S.Mcahitler, s.36) Msrolu'na ve Dilipak'a gre (CG Yol, s.63-64) Vahidettin, M.Kemal'in be yl sonra saltanat, alt yl sonra Hilafeti kaldracan sezmi, o yzden M.Kemal'e ve Milli Mcadele'ye kar olmumu. O tarihte, Vahidettin'i byle kukuya drecek hibir olay olmadn grdk. Vahidettin'e mazeret aramak iin uydurulmu masallar bunlar. Ama doru olduunu varsayalm. yleyse Vahidettin, tahtn vatanndan da, bamszlktan da, milletinin onurundan ve namusundan da daha ok seviyor, bunlar pahasna tahtn korumaya m alyordu? Hilafete gelince: Vatansz, devletsiz, kudretsiz bir Hilafetin, bir mezarn banda yanan kandilden ne fark olurdu? a.g.e.,1.C, s.CXXV ve CXXVI, Y.Komiser de Robeck'in Lord Curzon'a yollad raporlar; ayrca, 2.C., s.XXII-XXIV. Ali Fuat Trkgeldi diyor ki: "Ferit Paann yine Sadrazamla getirilmesi, devlet ve millet iin felaketin ta kendisi olduundan, Tevfik Paa daha sonra 'Kabul etmediime imdi nedamet ediyorum (pimanm)' szn birka kere bana tekrar etti." (Grp ittiklerim, s.260) Tevfik Paa pimanln .M.Kemal nal'a da aklam. (Son Sadrazamlar, 4.C., s.1730) .Demek ki D. Ferit'in atanmas art deilmi! Hseyin Kazm Kadri, anlarnda bu sert ve ibret verici sahneyi ok ayrntl olarak anlatmaktadr, s.172 vd. Meclis Bakan Celalettin Arif, Dahiliye Nazr Ebubekir Hazm (Tepeyran) vb. ngilizlerin kimin Sadrazam olacan bilmediklerini gsterir iki belge: E.Ulubelen, s.257, belge no.37; s.259, belge no. 42. D.Ferit'in 5. hkmeti de, tpk 4. hkmeti gibidir. O da Milli Mcadele aleyhinde bir beyanname yaymlayarak ie balar. (T.Bykolu, Atatrk Anadolu'da, s.62) D.Ferit'in bu son hkmeti 4 ay dayandktan sonra, 21 Ekim 1920'de istifa ederek tarihe gmlecek, D.Ferit kuklas da Avrupa'ya kaacaktr. ngiliz Y.Komiseri Amiral de Robeck'in 5 Nisan 1920 tarihli raporundan: "D.Ferit'i Sadrazamla atayan Padiah, buyruunda, milli hareketi, aka isyan olarak sulad ve
393) 394)
395)
397)
398)
399)
400)
de
396)
bu hareketin liderlerine yaptrm uygulanmasn istedi..." (Bilal N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.XXIV, BelgeNo. 4) Yunan Komutan General Paraskevopulos da, 24 Haziran 1920'de yaymlad bildiri ile dvt milliyetileri, 'Padiahlarna dman asiler' olarak tantacaktr. (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.89) .M.K.nal, Son Sadrazamlar, s.2051. Baktip Ali Fuat Trkgeldi diyor ki: "Anzavura mir-i miranlk (paalk)rtbesi verilmesi ile Balkesir Mutasaraflna atanmas hakknda bir kararname geldiini grnce, dayanamayp, Byle bir ekiyay halkn bana musallat etmek hakka uygun deildir efendim! diyerek son bir cret gsterdim." (Grp ittiklerim, s.263) Ali Fuat Bey, bu cretinden bir sonu alamad gibi birka gn sonra da grevinden uzaklatrlr. (a.g.e., s.263 vd.). Bu atamayla Anzavur'un o kesimde yapaca rezillikler, yasallatrlm olacaktr. (T.Baytok, ngiliz Kaynaklarndan Trk Kurtulu Sava, s.100) Bildirinin tam metni, M.Gololu, nc Merutiyet, s.316; Bildiride, milliyetiler, 'karclar, bozguncular, asiler, vatan hainleri, millet dmanlar' diye nitelenmekte, izinsiz asker ve para toplamann, Tanr buyruklarna, anayasaya ve yasalara aykr olduu belirtilmektedir. stanbul ynetimi de milletiyle birlikte bu olumsuz gelimelere kar dursayd, hi olmazsa direnii engellemeye almasayd, ynetim ile millet birbirlerinden kopmaz, kar karya gelmezlerdi. stanbul, sorunlar galiplerin ltf ile zmeye abalarken, igal ve kym btn hzyla devam etmektedir; bak kemie dayanr ve halk, devlete ramen silaha sarlmak zorunda kalr. Bunun, anayasa ve yasalara aykr olduu doru. Anadolu hareketine, zaten bu yzden 'ihtilal' deniyor. Ama Damat Ferit hkmetinin, bu durumun Tanr buyruklarna aykr olduunu ileri srmesi, slamiyete hakszlk ve dini erre alet etmeye yeltenmektir. Yani Batda Yunanllar, Gneyde Franszlar ve Ermeniler, Gneybatda talyanlar, Douda Ermeniler, birok yerde ngilizler, istedikleri yerleri igal edecek, insanlar horlayacak, aalayacak, mesela baz kesimlerde kadnlar ve ocuklarla ilgili birok irkin olay yaanacak, evler kundaklanacak, mallar yamalanacak, emperyalizm toprak ve pazar blm iin entrikalar evrilecek ama bunlara ,asla kar durulmayacak, Vahidettin'in deyii ile 'el kaldrlmayacak, stanbul'un, kol kuvveti ve din smrs yoluyla uvgulamak istedii utandrc politika budur! Vahidettinciler, hayat hakkna, onura ve bamszla aykr bu politikay aka savunamadklar iin trl yollara bavurarak gerei rtmeye ve deitirmeye abalyorlar. B.N.imir, Malta Srgnleri, s.184 vd.; bir ksm oktan Anadolu'dadr, bir ksm ise Anadolu yolunda. Yalnz hastanede yatmakta olan Y.evki Paay tutuklayp Malta'ya srebilirler; 1.Kolordu Komutan C.Tayyar Bey ise ksa bir sre sonra, Trakya'y igal eden Yunanllara esir decek ve Atina'ya gtrlecektir. K.Msrolu, Ankara'nn, Damat Ferit hkmetlerinden iyi niyet grdn ileri sryor. (Hilafet, s. 175) Ya bir de kt niyetli olsalarm! Aktaran F.R.Atay, ankaya, s. 119; igalciler, Vahidettin'in adn ilerine geldii gibi kullanmaktan da kanmazlar. Mesela Fransz generali Quarette, Antep, Mara ve Urfa halkna bir bildiri yaymlayarak, Fransa'nn... ukurova ve Dou blgeleri zerinde, Padiahn izniyle manda kurduunu iddia edecektir. (13 Kasm 1919; KS Gnl, 2.C., s.206) Yksek rtbeli bir Yunan subay da, Bursa'ya 'Halife adna geldiklerini' syler. (.Eilmez, M.M.'de Bursa, s.66) Drrizade, Ksakrek'in yazd gibi, D.Ferit'in eyhlislam deildir; nk Osmanl anayasasnn 7.maddesi gereince, eyhlislam dorudan Pdih seer ve atar. (Suna Kili -.Gzbyk, Trk Anayasa Metinleri s.75, b. Y., Ankara, tarihsiz.) Cemal Kutay'a gre, baka din bilginleri de bu art kabul etmedikleri iin eyhlislamlk nerisini reddetmiler ve kabinenin kurulmas iki gn gecikmitir. (stiklal Sava'nn Maneviyat Ordusu, s. 198) mer Nasuhi Bilmen, Byk slam lmihali, s.39; N.F.Ksakrek, II.Abdlhamit'in tahtndan indirilmesi iin fetva veren eyhlislam iin yle diyor: "Ebedler boyu yz kara adam!" (Vahidddin, s.44)
bi
an
_8
401)
402) 403)
404)
405)
406)
Drrizade'yi nasl nitelemeli? Y.Komiser de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Osmanl hkmeti milliyetileri sulayan bir bildiri yaymlad ve ayn ekilde milliyetileri sulayan fetvalar karld. Bu belgelerin etkilerinin byk olabilecei... " (15.4.1920, Bilal N.imir, ngiliz Belgelerinde, s.XXX) .S.oar, Milli Mcadele Basn, s.171. O zamanki Dahiliye Nazr A.Reit (Rey) Bey anlarnda diyor ki: "Fetvalara itirazmz zerineDamat Ferit, 'bu mesele zerinde ngilizlerin srarl olduklarn ve bu srar karsnda fetva ilann Hariciye Nazr sfatyla kabul ve taahht ettiini' syledi." (.M.K.nal, Son Sadrazamlar,s.2056) Fetvalarn ngiliz basksyla verildii hakkndaki tek bilgi, D.Ferit'in bu aklamas. Vahidettinciler, fetvalarn ngiliz basks ile verildiinde srar ediyorlar; bazlar bunu kantlamak iin de Fevzi akmak'n 27 Nisan 1920 gn Mecliste yapt konumaya dayanyorlar. Oysa fetvalar, 4.Damat Ferit hkmeti zamannda yaymlanmtr. F.akmak bu hkmette ye deildir, olup biten hakknda dorudan bilgisi yoktur. Ama fetvalarn nelere sebep olacan kestirecek kadar tecrbeli bir insandr. Mecliste yapt konumada, fetvalarn etkisini azaltmak iin Vahidettin'in baz mphem szlerini aktararak, Padiahn igale pek zlm olduunu syler ve unlar ekler: "... O fetva, ngiliz sngsyle alnm, slam birbirine drmek iin ilk defa yazlm ac bir vesikadr. Umut ederim ki millet, gerei sezerek bundaki fecaati grecek ve bunun nemi sfra inecektir." (Z.C., 1.C., s.92) Ama stanbul ynetimi, bu aklamaya bile mthi fkelenecek, "Beyanat- ahaneyi tasni (Padiah adna uydurma szler sylemek) ve devletin i ve d siyasetini tevi (bozmak) suu ile Fevzi Paann rtbesinin kaldrlmasna ve nianlarnn geri alnmasna" karar verecek, Vahidettin de bu kararnameyi onaylayacaktr! (S.Kle, s.152) lerde de idama mahkm edilecek ve karar, 27 Mays 1920'de Vahidettin tarafndan onaylanacaktr. (Jeschke, TKS Kronolojisi I, s. 105) Tevfik Paa bir gazeteye, "Kuva-y Milliyeciler her zaman Padiaha ballklarn ilan etmekten geri durmadklarna gre, asi saylamayacaklarn, lkeyi savunduklarn, bunlara kar asker gndermenin, insann kendi ev halkn ldrmesi gibi olduunu" aklayacaktr ama fetvalarn ilanndan drt ay sonra, 19 Austos 1920'de, yani oluk gibi kan dkldkten sonra. (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.505) Vahidettinciler, Vahidettin'in dman elinde esir olduunu yazyorlar. Mesela V.Vakkasolu diyor ki: "Padiah, igalcilerin elinde tam manasyla esirdi ve istedii eyi yapmaktan uzakt."(Son Bozgun, 1.C., s.147) 'Tam manasyla esir ve istedii eyi yapmaktan uzak' bir Padiah/Halifenin, padiahl ve halifelii devam eder mi? Etmiyorsa, ona kar kmak, isyan saylrm? Bunun cevabn bizzat K.Msrolu veriyor ve isyan meru klan sebepler arasnda. Halifenin hr olmamasn da sayyor. (Hilafet, s.62, 50. dipnot)
yleyse? 407) C.Kutay, stiklal Sava'nn Maneviyat Ordusu, s.60, 61, 199. 408) K.Msrolu, S.Mcahitler, s.101 vd. 409) Rkn zkk, Dzce-Bolu syanlar, s.255; erif Gralp, stiklal Savann yz, s.81; K.Karabekir, stiklal Harbimiz, s.632, dipnot; KS Gnl, 2.C., s.429, 3.C., s.184. 410) C.Kutay, stiklal Sava'nn Maneviyat Ordusu, s.199-205; S.Selek, Anadolu htilali, s.82. ngilizci Refi Cevat, bu kar fetvalar, "deccal fetvalar" diye niteler. (KS Gnl, 3.C., s.42; Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.103) Bir gn gelecek bu hasta anlay, M.Kemal'e de deccal diye dil uzatacaktr. GRYT Ansiklopedisinin yazar, bu yaktrmay yle savunuyor: "Peygamberimizin hadislerine dayanan islam alimlerinin (!) dikkat ektii baz noktalar (!) olmu. ayet bu noktalar Atatrk zerinde grlmse ve varsa (!), bunu sylemek saldr deil de tarif ve vasflandrma olmaz m?" (5.C., s.345) Ne bilimsel bir yaklam, deil mi? Yeni Asya gazetesi sahibi Mehmet Kutlular da, 16.11.1995 gn, ATV'de yaymlanan A Takm programnda, ayn gr savunmutur. 411) Nigehbanclar: Yetersizliklerinden dolay ordudan uzaklatrlm ya da Hrriyet ve tilaf
de
bi
an
_8
Partisi gibi karanlk bir partiden yana olan, ou alayl subaylarn kurduu dernein yeleri. 412) Nitekim Yunanllar 1922 Temmuzunda stanbul'u igal etmeye yeltendikleri zaman, silahla kar duracaklar ve Yunan birliklerini stanbul'a yaklatrmayacaklardr. 413) K.Msrolu, Kuva-y nzibatiye Komutan Sleyman efik Paann da ngiliz ajan olduunu yazyor. (S.Mcahitler, s.95) 414) R.C.Ulunay tersini iddia ediyor: "Bai (isyanc) kuvvetlerden Kuva-y nzibatiye'ye fev fev(dalga dalga) iltihaklar (katlmalar) bulunduu halde, Halife'nin askerinden bir tek adam da gayr-i milli kuvvetlere iltihak eylememiti..." (Aktaran, F.Kandemir, stiklal Sava'nda Bozguncular ve Casuslar, s. 17) 415) Kuva-y nzibatiye'nin, silahlar ve arlklaryla birlikte toptan milli kuvvetlere katld da bir masaldr. 14 Hazirana kadar katlanlar, binlerce kiiden ancak 300 kadardr. (TH, 6.C., s.123, 131; A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.409) 14 Haziran arpmas srasnda ise sadece 1.Tb.un 3.Bl, 2,Tb.dan 40 er, 3.Alaydan 170 er milli kuvvetlere katlm, geri kalanlar zmit'e ekilmi, btn silah, cephane ve arlklarn ngilizlere teslim etmilerdir. (TH, 6.C., s.134-136) A.F.Cebesoy anlarnda, sonu olarak, 'piyadeler hemen kamilen denecek kadar tfek ve makineli tfekleri ile bizim tarafmza gemilerdi' diyor ama sonraki gelimeler ve aklanan bilgiler, bunun ok abartl bir tahmin olduunu gstermektedir, (s.412) 416) Hatrlayacaksnz, A.Dilipak da, "Kuvve-yi nzibatiye'nin Ankara'da kurulduunu" yazarak, engin yakn tarih bilgisini sergilemiti. (A.Dilipak, CG Yol, s.65) 417) Ertesi gn, yeni Adliye Nazr Ali Rt Efendi, stanbul gazetelerine zetle u demeci verir: 'Kuva-y Milliye'nin hareketi pek irkindir. Vazgeirmeye alacaz. Aksi halde cezalandracaz'. htiya olursa... bir kuvvet kuracaz. Fetvalar zel grevlilerce Anadolu'ya gnderiliyor.' (Vakit, kdam ve Tasvir-i Efkar gazetelerine dayanarak, KS Gnl, 2.C., s.421) Yeni Dahiliye Nazr A.Reit (Rey) Bey de 14 Nisanda, 'Baz yerlerde halkn aldatlm olduunu, bu fetvalar ile gerein anlalacan, verilen srenin sonunda isyanclarn bastrlacan' aklar. (15 Nisan gnl Vakit ve Tasvir-i Efkar gazetelerine dayanarak, KS Gnl, 2.C., s.424) 418) Anzavur Ahmet hk. bilgi: U.demir, Biga Ayaklanmas, s.91, dipnot no.8. 419) K.zalp, Milli Mcadele, 1.C., 8.111. 420) S.Tansel, Mondros'tan Mudanya'ya, 3.C., s.113,146. 421) Y.Nadi, Birinci Byk Millet Meclisi, s.7. 422) Y.Komiser Vekili Amiral Webb'ten Lord Curzon'a: "Anzavur'a ulatrlmak zere Karabiga'ya cephane gnderilecek..." (23.4.1920, Bilal N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.XXXIV) 423) Gztepe diyor ki: "Daha ehzadeliinden beri ttihat ve Terakki'nin amansz dman olan Sultan Vahidettin, tahta kt gnden beri, bu cemiyetin kkn kazmay aklna koymu ve bu i iin bir Kara Cehennem bulaym derken, araya araya Damat Ferit'i bulabilmiti. Bu tkrldm damat, kna skna bu Kuva-y nzibatiye karnavaln yumurtlamt." (V.M.Gayyasnda,s.309) 424) Dzenli orduda bir yzba ise 40 lira kadar bir aylk almaktadr. (R.Apak, Garp Cephesi Nasl Kuruldu, s.168) 425) T.M.Gztepe bu birlie kimlerin, nasl katldn yle anlatyor: "Harbiye Nezareti meydanna bek bek adrlar kuruluyor ve bu adrlarda Kuva-y nzibatiye tekilatn vcuda getirecek gnlller, vur patlasn keyif atyorlard... Askeri Nigehban Cemiyeti mensuplar, bu teekkln etrafnda pervane kesilmilerdi... Hrriyet ve tilaf frkas ile Askeri Nigehban Cemiyetinden bir vesika (belge) koparan, soluu bu tekilatta alyor ve askerlikle hibir alakas bulunmayan bir sr babozuk kafilesi, Erkan- Harbiye-yi Hususiye'nin bir kapsndan kee klah giriyor, teki kapsndan mlazm (temen) ve yzba olarak kyordu. stanbul'un ipten kazktan kurtulmu birok semt kabadaylar subay kesilmi, birtakm tekke eyhleri ile tabur imamlarnn, tabur kumandanlklarna tayin edildikleri grlmtr." (V.M.Gayyasnda, s.275) Hibir namuslu subayn, bu birlie katlmadn sylemeye gerek yok.
de
bi
an
_8
426)
427)
428) 429)
430) 431) 432) 433) 434)
435)
436) 437)
438)
439) 440)
441) 442)
443)
25 Nisanda Ali Kemal yle yazar: "dam! dam! dam! M.Kemal cezasn bulacak!" ine domu herhalde, Nemrut Mustafa Paann bakanln yapt Harp Divan, 11 Maysta M.Kemal'i idama mahkm edecektir. (Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.100,103) 'Kuva-y nzibatiye ve Ahmet Anzavur kuvvetleri, milli direnmeyi ortadan kaldrdktan sonra, Fevkalade Umumi Mfettilik, Anadolu'da yeniden eski dzenin kurulmasn salayacaktr. (TH, 6.C., s.137 vd.) htiyar Mir Zeki Paann yapt ilk i, Anadolu'yu biribirine katan fetvalar, yeniden Anadolu'da dattrmaya almak olmutur. (T.M.Gztepe, V.M.Gayyasnda,s.297) Mir Zeki Paann teki marifetleri iin, A.Sofolu, Kuvay Milliye Dneminde Kuzeybat Anadolu (1919-1921), s.407 vd. 62 subay ve 965 er. (TH, 6.C., s.121) T.M.Gztepe, Kuva-y nzibatiye'yi, "kk bir mfreze " diye niteleyerek olay kltmeye alyor. (V.M.Gayyasnda, s.286) Oysa zmit'e yollanan 1.Alayn ilk kafilesinde bile 1.027 subay ve er bulunduunu grdk. Srekli olarak da takviye edilecektir. Ama sokaktan toplanm ve yeterli eitim grmemi erler ile parac, Nigehbanc, Kzl Hanerci, Hrriyet ve tilaf, niteliksiz ve uydurma subaylardan kurulu bu kuvvetin ruh dknln gsteren bir olay, T.M.Gztepe anlatmaktadr. Ramazan hilalinin grnmesi zerine havaya sklan tfek sesleri zerine Hilafet Ordusu diye de anlan bu kuvvetin Sapanca dousuna srlm ileri birlikleri, "Amann basldk! Kuva-y Milliye geliyor!.." diye soluk solua Sapanca'ya kaarlar, (a.g.e.,s.303) Yozgat'ta isyan eden apanolu da, toplad ayak takmna, "Hilafet Ordusu" (!) adn vermitir. (C.Bardak, Anadolu syanlar, s.155) Oysa bu tarihe kadar Kuva-y Milliye ile hibir atma olmamtr! Ne gazisi bunlar acaba? Bu unvann, "Kuva-y Muhammediye Umum Kumandanl" diye kullanld da grlmektedir. Bu arada evre kyleri de yamalarlar. (T.M.Gztepe, V.M.Gayyasnda, s.302) Bir yandan da zmit Mutasarrf Bekir gnll toplar ve 150'er lira aylk verir. (R.zkk, Dzce-Bolu syanlar, s.257) Ali Kemal'in, halkn takd adla Artin Kemal'in gazetesi Peyam- Sabahla bu haber yle verilir: "Anzavur Paann Kuva-y Milliye haydutlarna kar byk baars!" (KS Gnl, 3.C.,s.43) Anzavur, D.Ferit'e yazd 22 Mays gnl yazda, kuvvetinin, '500 atl, 1.500 yaya' olduunu bildiriyor. (TH, 6.C., s.127) n safta savaa katlan Ali Fuat Paa bugn ellerinden yaralanr.(M.M.Hatralar, s.385) Y.Kemal diyor ki:"... milli hareketi bomak iin haydut Anzavur ve Kuva-y nzibatiye'nin zibidi srleri sevk olundu." (leri gazetesi, 20.4.1921, Eil Dalar, s.58) Bu paragrafn dayanaklar: TH, 6.C., s.123-128; A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.383387; T.M.Gztepe, V.M.Gayyasnda, s.281, 295,296,303 vd.; Dr.A.Sofuolu, Kuvay Milliye Dneminde Kuzeybat Anadolu (1919-1921), s.358 vd. Ama bu atafatl uurlama trenine ramen, pervanesine Bebek koyundaki byk amandrann zinciri doland iin Erturul gemisi zmit'e hareket edemez; Ancak drt saat sonra yola kabilecektir. Olayn tan Y.Kemal, 'Bebek amandras bile bir kalb sahibi olduunu... ispatetti.' diyor. (Eil Dalar, s.21 vd.) V.M.Gayyasnda, s.311; bu haberi veren gazeteler iin KS Gnl, 3.C., s.53. Anzavur Ahmet, bu ktekten sonra da uslu durmaz, 1921 Ocak aynda Biga'da, tam bir Yunan ibirlikisi olarak yeniden sahneye kar. Yunan cephesi gerisinde alan bir Kuva-y Milliye etesi tarafndan, Karabiga yaknnda kstrlp ldrlr. (Dr.A. Sofuolu, Kuvay Milliye Dneminde Kuzeybat Anadolu (1919-1921), s.346 vd; Z.Gven, Anzavur Ayaklanmas, s.95 vd.) Nasihat iin gelen kurul yelerinin (H.Gerede, Dr.Fuat Umay ve lyaszade kr), "hemen gebertilmelerini" istemitir. (R.zkk, Dzce-Bolu isyanlar, s.259) K.Msrolu ise, her zamanki gibi gerei saptrarak, Kuva-y nzibatiye'den yle sz ediyor: "zmit'e kadar gnderilmi ve gemiden kmalarna msaade edilmemi olan birka yz asker."(Hilafet, s.207) Ayrca, eyhlislam ve Sadrazam Vekili Drrizade Abdullah'n Paris'te bulunan D.Ferit'e
de
bi
an
_8
444) 445)
446)
447)
448)
449)
450)
451)
ektii telgraf [sadeletirilmitir]; "...zmit mntkasnda asayii salamaya memur birlik, Hazirann 14'nde... zmit'e geri ekilmi ve silahlarnn tamamn ngilizler almtr." (Aktaran H.Bayur,Trkiye Devletinin D Siyasas, s.61) Anadolu'da, asker elbisesi iin kuma retebilen tek fabrika budur. Bylece, zmit'ten ekilmeleri halinde, milli kuvvetlerin bu fabrikadan yararlanmalarn engellemilerdir. Bu konuda, eyhlislam ve Sadrazam Vekili Drrizade Abdullah'n Pariste bulunan D.Ferit'e ektii 27 Haziran gnl telgraftan: "Bundan [bu yenilgiden] dolay Kuva-y nzibatiye'nin tedricen ilgasna (kaldrlmasna) mecburiyet hasl oldu. (H.Bayur, Trkiye Devletinin D Siyasas, s.61) Memleketi meclissiz ynetmeye alm ve hkmetlerin pek ok iine karm olan Vahidettin, kamuoyuna hesap verirken, birdenbire merutiyet gereklerini hatrlyor ve sorumluluu hkmetin zerine ykarak kendini aklamaya alyor. Sleyman Nazif'in, Malta'da iken Vahidettin iin yazd drtln son dizesi yledir: "Etme hiddet Padiahm, zulm eken isyan bier!" (BTTD, say 27/Mays 1987) T.Byklolu, Atatrk Anadolu'da, s.17; Dahiliye Vekili Ferit Beyin aklamasna gre, Ali Rt Efendi, Yunan ordusu iin, "Bu ordu, bizim ordumuzdur" da demi. (TBMM Gizli Celse Zabtlar, 4. C, s.439) Ayn hain, Yunan ordusunun igal etmedii illeri de, kurtarlmam iller" olarak niteler. (Y.Kemal, Devrin Yazarlar, 1.C., s.499) Ali Rt Efendi, Adliye Nazr olur olmaz, Mstearlna ngiliz casusu Sait Molla'y getirmitir. (A.F.Trkgeldi, Grp ittiklerim, s.261) Yunan ordusu Bursa'ya girince, Venizelos'un olu Sofokles, Tophane'de bulunan Osman Gazi trbesini atrr, sanduka zerindeki ipek rty yere atar, ayan sandukaya dayayarak, ordu fotorafsna poz verir. Fotoraf gn sonra bir Atina gazetesinde, u alt yaz ile yaymlanacaktr "Ordularmz Bursa'ya girdiler. Osman, gryorsunuz, ayaklarmn altnda sefil ve hakir, yatmaktadr!" (Haydar Berkz, kinci Ergenekon 19191922, s.323) Ne acdr ki stanbul ynetimi, bu rezil sahneyi bile iine sindirir. Hibir tepkide bulunmaz! Maarif Nazr Rumbeyolu Fahrettin Bey de, 'okul kitaplarndan Trk kelimesinin karlarak yerine Osmanl kelimesinin konulmasn' ister. (T.Bykolu, Atatrk Anadolu'da, s.17) zmir'deki Milli ktphane'nin ad slam ktphanesi olarak deitirilir. (C.Bayar, s.1547) "Trklkten kaan kaana idi... Mtareke edebiyatnda, cinayet yerine geen eylerden biri de, Trklerde milliyet hissini uyandrmak idi. " (F.R.Atay, ankaya, s.139) Bu paragrafn tamam iin: ATASE ve Babakanlk arivindeki belgelere dayanarak, A.Sofuolu, s.405-412 ve B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C.deki u sayl belgeler: 99, 101, 111, 113, 114, 116, 117, 118, 119 (D.Ferit'in ngiliz Y.Komiserliine yazs), 120, 122, 123, 124, 125 (D.Ferit'in Vahidettin, kendisi ve yaknlar iin gvence istedii), 133, 137, 141, 142, 143 (Vahidettin ile Y.Komiserlerin grmesi), 146 (D.Ferit'in istifa ettii). Msrolu, Lozan adl kitabnda da yle yazyor: "Aslnda ve tamamen itihat farklarndan doan bu gibi hareketleri (isyanlar) tahrif ile (deitirerek) Trk genliini yanltmak isteyen slam dmanlar (!), artk sermayeyi tketmilerdir. Zira vatan evlatlarnn pek ou artk, bu basit silahlarla avlanmayacak kadar tarih uuru ve iman vecdi ile zrhlanm bulunmaktadr." (1.C.,s.47) Bu isyanlar, Milli Mcadele'yi sndrm olsayd, o uursuz Sevres Andlamas yrrle girmeyecek miydi? Yrrle girmesine kim ve hangi g engel olacakt? syanlar onaylamak demek, Trkiye'nin Yunanistan, Ermenistan, ngiltere, Fransa ve talya arasnda bllmesini, kapitlasyonlar yani ekonomik esirlii, smrge halindiki bir devletik ve kle bir millet olmay, kabul etmek demektir. Buna kar kmak m slam dmanldr? Bu gerekleri aklamak m Trk genliini yanltmaktr? 78 yl ncesinin, ou dnyadan habersiz genleri bile bu lm fermann kabul etmediler. Birok isyanc dahi, tvbe edip cepheye kotu; ehit Nazm Beyin kahraman 4.Tmeninde, Bolu-Dzce isyanna katlm birok gen vard. (TH, 6.C., s.113)
de
bi
an
_8
452)
453) 454) 455) 456)
458)
459)
460)
de
457)
Milli Mcadele'de din, elbette etkin bir g olarak yer almtr ama bu sava, amac itibariyle bir din sava deildir. Hibir dneminde de bir din sava karakteri tamamamtr. Buna karlk stanbul ynetimi, Milli Mcadele'ye kar yrtt hain mcadeleye, yazk ki dinsel bir nitelik vermeye alr, bir eit cihat aar ama bundan bekledii sonucu alamaz, tersine, itibarn ve toplumsal tabann btnyle yitirir. Dilipak bile bunu kabul ediyor: "Milli direni hareketine kar duruma srklenmi bir saltanat makam ve Hilafet makam, hzla itibar kaybna urad... Hilafet yanllar, temellerini ve itibarlarn yitirmi grnyorlard... cra gcn, orduyu, silah, serveti, diplomasiyi, her eyi yitirmilerdi. Hatta kendi aralarnda ihtilafa da dmlerdi." (CG Yol, s. 65, 74) Saltanat rejimi ve Halifelik, bu yzden kolayca kaldrlmtr. Peyami Safa diyor ki: "O devirde milli heyecana dini heyecann da kartna phe edilemez. Fakat bu, slamclk ve eriatlk akidesinden doma, klerikal bir zihniyetin mahsul deildi; sadece, ferdleri birbirine balayan btn alakalarn kuvvetlendirilmesi art olan bir mcadele devresinde, milli duyguyu perinleyen bir bad. Hatta o zamanki dini duygular bile nasyonalistti (milliyetiydi). Milli Mcadele'den evvel, millet ve hele rk fikirlerine pek yabanc grnen mmeti Mehmet Akif, stiklal Mar'nda, rk ve millet kelimelerini birka kere tekrar eder: "O benim milletimin yldzdr", "O benim milletimindir ancak", "Hakkdr Hakk'a tapan milletimin istiklal", "Kahraman rkma bir gl", "Ebediyen sana yok, rkma yok izmihlal"... Kurtulu hareketinde milliyetilik fikrinin ve heyecannn, phe gtrmez bir kudret ve hakimiyetle, ruhlar doldurduu ve savurduu, o devrede sylenen btn nutuklarda ve yazlan btn yazlarda grlebilir." (Trk nklabna Baklar, s.78-80) Kendisi, "mstakbel gelecei grenler..." diye yazyor; Trkeden utandm iin artk bu gibi yanllar dzelterek aktaryorum. KS Gnl, 2.C., s.422; 3.C., s.260; 3.C., s.268. cma- mmet, ksaca: Mttehitlerin, bir olayn er'i hkm hakknda oybirlii etmeleri. (slam Ansiklopedisi, 5/2. C, s.926 vd.) H.H.Ceylan, bu isyanlarn tmn hakl gryor. (Din-Devlet likileri, 1 ,C, s.96 vd.) Olaylar hi incelemedii iin sapkn eyh Erefin, kendine zg bir eriat sahibi olduunu iddia ettiinin bile farknda deil, "tek gayesi eriat devleti kurmak idi" diye koruyuculuunu bile yapyor.(a.g.e., s.97) Allah artmasn! M.Akif Ersoy, Balkesir Zaanos Paa camisinde verdii mev'izede, gerek itihat sahiplerinin bile birlii bozmamalar gerektiini syler: "Hususi itihatlar, sahiplerinin kafasnda, kalbinde kalmaldr! nk gaye birdir... Mterek gayeye kar gsterilecek ufack bir inhiraf (sapma), son derece muhta olduumuz vahdeti (birlii) temelinden sarsmaya kfidir. Onun iin bundan son derece saknlmahdr!" (Devrin Yazarlarnn Kalemiyle... 1.C., s.235) Yahya Kemal yle yazyor: "Ali Kemal, en sefil yazlarndan birini, Akba cephanesini Anadolu'ya geiren kahraman Kprll Hamdi'nin Anzavur tarafndan vurulduu zaman yazmt. Anzavur'u bir kahraman olarak efkar- umumiyeye (kamuoyuna) takdim etmiti. En soukkanl bir mukayese ile denilebilir ki tarihin hibir ihtilal safhasnda, o zaman gsterdii hayaszca crete tesadf edilemez... yle bir hale gelmiti ki yazlar, Rum ve Ermeni gazeteleri tarafndan, sevimli ve ihtiramkar (saygl) balklarla iktibas ediliyor (alntlanyor) ve o hicab hissetmiyordu (utanma duymuyordu)." (Siyasi ve Edebi Portreler, s.90) H.H.Ceylan, bu isyann sebebinin de, "eriat ve hilafet istei" olduunu ileri sryor! (Din-Devlet likileri, 1.C., s.98) Oysa isyann tarihi, 13 Nisan-23 Eyll 1920 ve bu tarihte eriat yrrlkte, Sultan-Halife tahtnda! Eee? Dilipak yle devam ediyor: "Bu tarihten itibaren, Mecliste hilafet yanls grup, srekli olarak M.Kemal hakknda gensoru vererek, Meclis iinde bir mcadele balatacaktr. yle anlalyorki Vahdeddin, M.Kemal'in idamna ilikin ferman (karar demek istiyor herhalde) onayladktan sonra, M.Kemal ile ilgili zel bir dosyay Ankara'ya ulatrm olmas gerekir." (CG Yol, s.72)
bi
an
_8
461)
462) 463) 464) 465)
466)
467)
468)
469)
Mecliste M.Kemal hakknda hibir gensoru grmesi almamtr. Dilipak hayalini yazyor. Bu amala Vahidettin'in zel bir dosya gnderdii de Dilipak'n yaktrmas. Bu, M.Kemali deil, Vahidettin'i kltr. Bunlar, Vahidettin'e, hi olmazsa, benim kadar saygl olsalar. Maksatlar uruna, bata Vahidettin olmak zere, herkesi harcyorlar! Sahiden bir dosya yollam olsayd, iinde, M.Kemal'in parlak sicilinden baka ne olabilirdi? Elli yldr abalyorlar, ikisinden baka bir ey bulup kantlayamadlar. Evet, apak iiyordu. Gnah boynuna. Biz gnah polisi miyiz? Padiahlarn bazlar da iiyordu. Bu ok kiisel ayrntlarn tarihle ilgisi ne? Yldrm Beyazt' ya da kinci Selim'i, srf iki itikleri iin sfrlayacak myz? C.Kutay zetle diyor ki: "Vahidettin, kar fetva yaynlanmas zerine, IV.Murat'tan beri hibir Padiahn bavurmad iddeti gsterdi, Ankara Mfts M.Rfat Efendi iin verilen idam kararn tasdik etti. Bu, yzyllardr, bir din adam iin bir Padiah-Halife'nin verdii ilk lm ferman idi." (stiklal Sava'nn Maneviyat Ordusu, s.199) Nalan Sekin, lk Meclisten Kalanlar, Abdlgani Ensari'nin anlar, s.100. Rkn zkk, Dzce-Bolu syanlar, s.290 vd.. .S.Coar, Milli Mcadele Basn, s.79. Teali-yi slam Cemiyetinin yaymlad bildirilerden biri: "Yunan ordusunun halifenin ordusu sanlmas gerektii, hi de zararl bir topluluk olmad, asl kafalar koparlacak mahlukatn Ankara'da bulunduu..." (Yunus Nadi, Ankara'nn lk Gnleri, s.117) Bu bildiri Yunan uaklar tarafndan Trk cephelerine atlr. (HTV dergisi, say 51, belge no.1181) Dernein kuruluu srasnda Bakan M.Sabri Efendi, kinci Bakan ise skilipli Atf Efendi'dir. (Y.zkaya, Ulusal Bamsz Sava Boyunca Yararl ve Zararl Dernekler, s.179, AAMD, say 10/ Kasm 1987) Zaferden sonra M.Sabri Efendi kaar, skilipli Atf Efendi ise, eski ve yeni eitli olaylardan dolay 1926 da idam edilir. (Ergun Aybars, stiklal Mahkemeleri, s.415-416) Baz yazarlar, savc seneden on be seneye kadar hapis cezas verilmesini istedii halde Atf Efendi hakknda idam karar verilmesini, haksz ve ar buluyorlar. Bu cemiyetin 31 Mart 1920'de yaymlad bildiriden: "Kuva-y Miliye'ye aldanmaynz! Boleviklerin kafasn tayan yurtsuz serserilerdir!" (D.Avcolu, Milli Kurtulu Tarihi, 1.C., s.142) En etkin olduu zamanki yneticileri: Sait Molla, Rza Tevfik, Vasfi Efendi, Refik Hafit, Hafz smail Efendi, Leon Efendi, Hoca Mnir Efendi vb... Onur yeleri: Ali Kemal, eski Dahiliye Nazr Mehmet Ali Bey, Kiraz Hamdi Paa, Aristidi Efendi, Azeryan Efendi. (Alemdar'n haberine dayanarak, K.S.Gnl, 3.C., s.131) 19 Ekim 1921'de, Fahri Bakanla da M.Sabri Efendi getirilir. (Dr.F.Tevetolu, ngiliz Muhipleri Cemiyeti, s.9, HTM, say 1/ubat 1972) Ve Zaman gazetesinin yazarlarndan Mehmet Kahraman ise, yle yazabiliyor: "[TRT'de yaymlanan] Kurtulu dizisinde, Milli Mcadele taraftarlarnn, stanbul'da byk baskyla karlat anlatlyor. Bu basky yapanlar da, igalci kuvvetler ile Vahidettin ve hkmetleri gsteriliyor. Halbuki stanbul'da, Vahidettin ve hkmetleri dnda, kimse bask grmyordu. Milli Mcadeleyi yapanlar, el altndan, ngilizler tarafndan da destekleniyordu. Bunun sebeblerini belirtme yeri buras olmad iin bunu aklamyoruz." (14.4.1994, Zaman gazetesi) Bu yazarlar, uydurduklar masaln tadn karacak her trl geree gzlerini kapam ve kulaklarn tkam bir halde, bir masal dnyasnda yayorlar. 26 Haziran 1919 gn, Vahidettin, Dahiliye Nazrlndan istifa eden Ali Kemal'e yle der: " Saray, her dakika size aktr." (.Kutlu, Ali Kemal, s.74, HTM, say 11/ Aralk 1970) Ali Kemal, bir sre Peyam gazetesini karr. Daha sonra Sabah gazetesinin sahibi Ermeni Mihran'la ortak olurlar ve gazetelerini, Peyam- Sabah ad altnda birletirirler. (Ali Kemal hakknda bilgi: F.R.Atay, ankaya, s.139-141; Y.Kemal, Siyasi ve Edebi Portreler, s.70- 99) Yakn arkada Y.Kemal, 'Ali Kemal'in Rumlua ve Ermenilie kar muhabbeti olduunu, her trl Trk milliyetperverliinden nefret ettiini' yazyor. (Siyasi ve Edebi Portreler, s.81)
de
bi
an
_8
Balkesir bu tarihte Yunan igali altndadr. mer Fevzi'nin yukarda a ktarlan yazs ile 20 Austos gnl yazsnda, Kuva-y Milliye u kelimelerle anlmaktadr: "Haydutlar... gruh... cinayet ve su yuma... ipten kazktan kurtulmu insanlar... alaklar..." Trabzon'dan kap Yunan igali altndaki Balkesir'e gelen mer Fevzi, Yunan igal kuvvetlerini halka dost gstermek iin ok alm, bunun iin dini duygular da kullanmtr. mer Fevzi, Erzurum Kongresine Srmene temsilcisi olarak katlmt. 16 Eyll 1920 gnl yazsnda, Erzurum Kongresinden sonraki tavrn da, yle anlatyor: "Erzurum Kongresi'nin, bugnk felaketleri yaratacak kararlarndan sonra, Trabzon muhitinde frtna koparmtm. Kongrenin kararlarn reddettirmek iin htiyat Zabitan Cemiyetinde, genler arasnda konferanslar veriyor, memleket ileri gelenlerine, genlerine toplantlar yaptryor, son bir azim ve faaliyet ile M.Kemal ve K.Karabekir'in teebbslerini eritmeye var kuvvetimle alyordum." (S.Coar, Milli Mcadele Basn, s.46 vd.; K.Karabekir, stiklal Harbimiz, s.75, 164-165) Bu Yunanc gazete, zafere kadar Balkesir'de yaynn srdrmtr. V.Vakkasolu ile GRYT Ansiklopedisi ise, ibu mer Fevzi'yi koruyup savunuyorlar. (Son Bozgun, 3.C., s.179 vd.; 1.C., s.232-238) Neden? nk padiahcym ve Erzurum Kongresinde M.Kemal'e de muhalefet etmi! u halde, Yunan ibirlikisi de olsa, onlarn gznde makbul adam. Vakkasolu yle yazyor: "mer Fevzi, M.Kemal tarafndan, daha sonralar Nutuk'ta, 'dman casusu' olarak tavsif bile edilmitir." (Son Bozgun, 3.C., s.167) Ya neydi? 471) Gazeteyi karan Mesut Fani'yi, Franszlar bir ara Osmaniye'ye (1920 sonu) mutasarrf yaparlar. Mesut Fani, bir beyanname yaymlar. Baz cmleleri: "Drt yzyldr altnda yaadmz, bayrak denilen o krmz paavradan, ne fayda grdnz? Bugn muazzam bir devletin (Fransa'nn) anl bayra zerimizde dalgalanyor. Bari bundan istifade ederek mesut yaayalm! " (ZC, 8.C., s.443) Haini ve kahraman bol bir milletiz vesselam! 472) Ksa sre sonra yine tutumunu deitirir. Y.Kemal anlatyor: "Ali Kemal, muzafferiyet ordularnn anakkale ve stanbul zerine yryleri srasnda, ngiltere ile harp etmemizi coku ile bekleyerek, iin bitmediini syleyerek, bir mddet daha oyaland. Kendisine kamay tavsiye edenlere kar stanbul'daki ngiliz kuvvetinden bahsetti." (Siyasi ve Edebi Portreler, s.94) R.Tevfik de "M.Kemal geliyor!" diye korkan Rahip Frew'a yle dediini yazyor: "Kpr zerinde idik. Boaz sularnda bir da heybetiyle yatan, drt byk devletin harp gemilerini gstererek, 'Bunlara kar ne yapabilir ki bu kadar korkuyorsunuz?' diye sordum." (Biraz da Ben Konuaym, s.189) Daha nce de D.Ferit, Ali Fuat Beye yle demiti: "Limanda yetmi tane yabanc gemisi varken ayaklanmadan korkulmaz!" (A.F.Trkgeldi, Grp ittiklerim, s.226) Hepsi ayn hamurdan ve amurdan. D.Ferit'in szlerini Vahidettin'e aktaran Ali Fuat Trkgeldi sz yle balam: "Yabanc kuvvetine dayanmaktansa, milletin sevgisini kazanarak ona dayanmak daha doru olur." (Grp ittiklerim, s.226) Anlayana sivrisinek saz! 473) Yararlanlan kaynaklar: KS Gnl,1-3.ciltler; .Ilgar, Mtarekede Yerli ve Yabanc Basn; .Kutlu, Ali Kemal hk.dizi yaz, HTM, 1970/9 -1971/2; Sadi Borak, Byk Zaferin Cephe Gerisi, s.133 vd., Byk Zaferin 50.Yldnmne Armaan, Kltr Ms.Y., Ankara, 1972. 474) K.Karabekir, bu ibirliki gazeteciler iin diyor ki: "...Bu melunlarn, dmanlk cihetinden, ngilizlerle Yunanllardan hibir farklar yoktur. Hatta birok cihetlerden bunlar, karmzdaki silahl dmanlardan daha beter saylmaldr." (Aktaran, F.Kandemir, stiklal Sava'nda Bozguncular ve Casuslar, s. 17) 475) Bu bilgiyi mer Faruk Efendi, Msr'dayken M.evket Efendiye anlatm, o da Fransa'da iken, 1968'de, -yani olaydan 47 yl sonra- K.Msrolu'na aktarmm. (S.Mcahitler, s.59, 32 no.lu dip not) Kulaktan kulaa oyunu oynuyor bunlar! Bir sylentiyi belge sanan 470)
de
bi
an
_8
476) 477)
478)
479)
480) 481)
482) 483) 484)
485) 486) 487) 488)
ve sayan H.H.Ceylan da yle yazyor: "mer Faruk Efendinin stanbul'a dnmesiyle, babas (!) Vahidettin tarafndan teselli edilerek, 'zlme, mteessir olma olum, seni kabul etmeyeceini biliyordum' denildiini de bugn bir tarihi gerek olarak (!) hemen herkes (!) bilmektedir." Yok yahu? 'Hanedana mensup ehzade' ne demek? Hanedana mensup olmayan ehzadeler de mi var yoksa? Tercman gazetesi, 5 Temmuz 1967. Msrolu, bu belgeyi ilk kez M.evket Efendinin aklad izlenimini vermeye alyor. Oysa sz konusu belgenin orijinali, 1952 ylnda, Resimli Tarih Mecmuasnda yaymlanmtr. (Say 30, s. 1557) Bu benim bildiim. Belki daha nce de bir yerlerde yaymlanmtr. Msrolu, diyor ki: "ehzadeleri de milli hareketin bana yollayamazd. ngilizlerin bunu bahane ederek kendisini atmalar ve askeri igal altndaki stanbul'u siyasi ve ebedi olarak igal etmeleri ihtimali vard." (Osmanoullar'nn Dram, s.88) "Milli Harekatn bana ehzadelerinden biri geirseydi, bu takdirde M.Kemal'e gya kar olan ngilizlerin kendisine ve ailesine snrsz bir surette zulmedecekleri muhakkakt." (S.Mcahitler, s.99) Ayn Msrolu, ayn kesinlikle, .Faruk'u yollayann da Vahidettin olduunu ileri sryor. yleyse ngilizler, Vahidettin'i neden tahtndan atmadlar, neden Vahidettin'e ve ailesine snrsz bir surette zulmetmediler? Msrolu bir aklama yapmam, izniyle ben aklyorum: ngilizler olay renmiler ama stnde bile durmadklar gibi (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.LVII/219) her istediinde de Vahidettin'e hayat iin gvence vermilerdir. nk aralarnda ok salam bir dostluk vardr, Nitekim Vahidettin de stanbul'dan ayrlrken elerini, General Harington'a emanet edecektir. (Harington'un anlarndan aktaran N.H.Ulu, Hilafetin Sonu, s.81) Gerisi masaldr! Telgrafn sadeletirilmi metni: "Telgrafnz byk bir memnunlukla aldk. Anadolu'yu onurlandrmanz, ac tarihi rneklerin de gsterdii zere, hanedan ileri gelenleri arasnda baz yanl deerlendirmelere sebep olaca ve tam bir birlik halinde bulunan milli kamuoyunu yeniden karklklara drmek gibi olaanst sakncalara da yol aacandan, vatann ve milletin, hanedann btn ileri gelenlerinin hizmetlerinden yararlanabilecei zaman bekleyerek, imdilik stanbulda kalmaya devam etmenizin, bilinen vatanseverliinizin gerei olarak grlmekte olduunu, saygyla arz ederim. 27 Nisan 1921, TBMM Bakan M.Kemal." H.H.Ceylan, bu telgrafn "ok sert bir talimat" olduunu yazyordu. (Byk Oyun, 1.C., s.78) Jeschke ise, "bir diplomasi aheseri" diye nitelemektedir. (ng.Belgeleri, s.18) Rza Tevfik, Biraz da Ben Konuaym, s.84. M.Mftolu, Yalan Syleyen Tarih Utansn, 4.C., s.272. Mftolu, .Faruk'un 'kurmay' olduunu yazyor ama ilgisi yok. Askeri liseden 'kurmay' klr m? Harp Akademisi'ne devam etmediini, zel hocas Asm Gndz aklamaktadr. (Hatralarm, s.37) Abdlmecit'in eski yaveri Ymn resin'in anlarna dayanarak, N.H.Ulu, Halifeliin Sonu, s.34. mer Faruk'un aklamas: "O zaman (1921'de) 23 yandaydm." Resimli Tarih Mecmuas, say 30 (1952), s.1557. Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.138; mer Faruk'un bacana .Hakk Okday diyor ki: "... bu ift arasnda, srekli bir saadet vcut bulmamamtr. Gerek Sabiha Sultan ve gerekse .Faruk Efendi, bu evlenmeden memnun grnmemiler ve neticede birbirlerinden Msr'da srgndeyken ayrlmlardr." (Yanya'dan Ankara'ya, s.372) K.Msrolu, Osmanoullar'nn Dram, s.175. Asm Gndz, Hatralarm, s.37. ehzadenin geri evrilmesine, nebolu'da, birka yal Hrriyet ve tilaf partiliden baka kimse aldrmaz. (N.Peker, 1918-1923 stiklal Sava, s.333) H.H.Ceylan da, K.Msrolu'dan kopya ekerek, o tarihte "henz Anadolu'da hibir
de
bi
an
_8
489) 490)
491)
492)
493)
494)
495)
496)
497)
498)
zaferin kazanlmam" olduunu yazm! (Byk Oyun, 1.C., s.131) Oysa bir y erde de diyordu ki: "Yzlerce belge taradk..." (Byk Oyun, 1.C., s.87) Belge neye derler bilseydi ve yzlerce belge (!) yerine, birka ciddi kitapk taram olsayd, bu hazin duruma dmezdi. H.H.Ceylan geri kalr m, tarihi tepetaklak eden bu iddiay da, her zamanki gibi hi incelemeden benimseyip olduu gibi aktaryor. (Byk Oyun, 1.C., s.81) Vera Dumesnil diyor ki: "Ve Fransz hanmlar, Trk prenslerinin (ehzadelerinin) verdii balolarn aln yapyor. [..] Elisabeth'i Arif Paann hanm giydirdi. Ondan baka kimseyle dans etmek istemeyen ok yakkl, gen bir Trk Prensi (ehzadesi) de,"ok gzel, ok gzel" diyordu. [..] Fransz Eliliinde ya da Amirallik gemisinde verilen davetlere Trkler de arlyor. Aralarnda Padiah kan tayan prensler (ehzadeler) var." (gal stanbulu, s.9, 50,60) Hanedann delikanllar igalcilerle birlikte elenirlerken, Anadolu'da kadnlar bile dvyorlard. (KS Gnl,1.C., s.351; F.A.Tansel, stiklal Harbinde Mcahit Kadnlarmz) Vakkasolu, aktardm bu satrlar, Son Bozgun adl bir baka kitabnda da tekrar ediyor (1.C., s.147) ve dayanak olarak da, bu satrlara gnderme yapyor, yani kendi masaln kant diye ileri sryor. Byle bir ey, ancak bizim alternatif tarih yazclarnda grlebilecek bir tuhaflk. Yalann kemii yok ki boaza taklsn! Bu cmle dergide 'Dolmabahe Saraynda oturuyorduk' diye yaymlanmtr; mer Faruk Efendi bir mektupla bu yanll dzeltir. Rportaj metninde dzeltilmesini istedii tek hususda budur. Ben aktarrken, dzeltmeyi dikkate aldm. (Yollad mektubun orijinali, C.Kutay, Bilinmeyen Tarihimiz, 1.C./1974, s.333'te var.) O srada yzbadr, stanbul'a gelince, Nemrut Mustafa'nn bakan olduu Harp Divannca idama mahkm edildiini renir. Gerekesi: "Anadolu harekt ile yakndan ilgisi olduu iin..." (Ymn resin'in 1952 Mart aynda Cumhuriyet gazetesinde yaymlanan anlarndan aktaran N.H.Ulu, Halifeliin Sonu, s.41) stanbul'daki gizli rgt, bir talyan gemisi ile anlar. Gemi Bykdere nnde bekleyecektir. Bunun iin gerekli 500 lira glkle bulunarak Ankara'dan stanbul'daki gizli rgte yollanr.(Y.resin'den aktaran, N.H.Ulu, Halifeliin Sonu, s.40) Ymn Bey, Abdlmecit'in, dnmek ve A.zzet Paa, Damat erif Paa ve Damat Halit Paa ile grmek iin birka gn sre istediini, olumsuz kararn ikinci grmede bildirdiini sylyor. (Halifeliin Sonu, s.44 vd.) Abdlmecit de, 1922 Eyllnn sonuna doru, kkne davet ettii, Yahya Kemal'e der ki: "M.Kemal Paay greceiniz vakit bu szlerimi kendisine sylemenizi rica ederim; iki sene evvel bana bir mektup gnderdiler, beni Anadolu'ya davet ediyorlard, lakin o zaman ngilizlerin ve Vahidettin Hann casuslar ile sarlm bulunuyordum, mektubuna cevap vermeyi arzu ettimse de cevapnamem tutulur diye gndermekten ekindim." (Tarih Musahabeleri, s. 118) Ymn Bey nebolu'ya yalnz dner. Durumu telgraf banda M.Kemal'e bildirir. M.Kemal'in tepkisi: "Allah mstehaklarn versin! Ne yapalm, milletin kendi z kuvvetinden baka bir eye gvenmemek, inanmamak lazm geldiine bir kere daha kani olduk." (N.H.Ulu, Halifeliin Sonu, s.46) 496) Vahidettin bu olay, kz Sabiha'dan renmi. ngilizlerin de isteine uyarak Abdlmecit'in oturduu Dolmabahe sarayn tel rglerle evirtir; saray, 31 Austos-7 Ekim arasnda Trk ve ngiliz polisleri tarafndan, 38 gn gzetim altnda tutulacaktr. (Jeschke, ng.Belgeleri, s.17 vd.) Geliigzellik ve zensizlikten kaynaklanan bu gibi yanllklardan iki rnek daha vereyim: Mesela N.F.Ksakrek, o kadar yararland T.Mmtaz Gztepe'nin soyadn srekli 'Boztepe' diye anmaktadr (Vahidddin, s.209 vs.), Msrolu da, Fahrettin Altay'n soyadn 'Altayl' diye yazyor. (Hilafet, s. 175) K.Msrolu diyor ki: "Abdlmecit'in Ankara'ya gitmesi sz konusu olunca, Milli Harektn bana hanedandan birinin gemesini istemeyen ngilizler onu gz hapsine almlard. Ankara'ya kar, grnte aleyhtarlk tavr taknan Sultan Vahideddin de Abdlmecit Efendinin Anadolu'ya gemesinden endie etmi ve bu hususta gerekli tedbirleri almt." (Hilafet, s.289) Bu ne demek imdi? Vahidettin M.Mcadele'yi
de
bi
an
_8
499)
500)
501)
502)
503)
504)
destekliyorsa, Abdlmecit'in Anadolu'ya gemesinden niye endie ediyor ve tedbir alyor ki? Ne gzel, o stanbul'da ngilizleri oyalarken, Abdlmecit de Anadolu'yu ahlandrrd! Deil mi ama? Andlasma 433 maddedir: Osmanl Devleti'ne, Anadolu'nun yaklak drtte biri braklyor. stanbul'un durumu da kesin deil; Mtefiklerin isteklerine uyulmazsa, geri alnacak. Trakya Yunanllarn olacak. Boazlar, uluslararas ve bamsz bir kurul ynetecek. zmir ve evresi, kt zerinde Osmanl Devleti'nin egemenliinde grnecek, ancak bu egemenlii Yunanllar kullanacak; burada kurulacak yerel parlamento, 5 yl sonra Yunanistan'a balanmay isterse, Osmanl devleti itiraz etmeyecek. Doudaki bir ksm iller Ermeni devletine braklacak. Douda, aamal olarak bir de Krt devleti kurulacak. Baz Gneydou illerimiz Suriye'ye verilecek. Ordu, jandarmayla birlikte en ok 50.000 kiiden oluacak. Seferberlik, hava ve deniz kuvveti kurmak yasak. Trkiye'nin maliyesini, karma bir komisyon ynetecek. Kapitilasyonlar korunuyor ve geniletiliyor. Bundan byle Yunanllar ve Ermeniler de kapitlasyonlardan yararlanacaklar. Sevres'de, bunlar gibi daha birok hkm var. Ayrnts Drdnc Blmde! stanbul ynetimi, ite byle bir anlamay kabul etmeyen Kuva-y Milliyecileri asi ilan etmi ve ldrlmeleri iin fetva karmtr. Maddenin sadeletirilmi zeti: "...Ancak bara ve... toprak terkedilmesine... ve Osmanl uyruklarnn hukukunu ilikin... andlamalar iin Genel Meclisin onay arttr." (S.Kili .Gzbyk, s.75) Mebusan ve Ayan Meclisleri, Meclis-i Umumi (Genel Meclis) diye anlmaktadr. (Osmanl Anayasas, 42. madde) Zaten galipler, Sevres Andlamasndan ok nce, hkmeti zorlayarak, eski kapitlasyonlar sisteminin yeniden yrrle girmesini salamlard. Maliye eski Bakan Cavit Bey gnlne yle yazar: "te mtarekeden beri vurulan en mthi darbe!" (16 ubat 1919, S.Akin, st.Hkmetleri, s.159 vd.) Ermenistan'a verilmesini istedikleri dou illeri dndaki her yer, zaten o yerleri smrmeye ya da topraklarna katmaya hevesli olanlarn igali altnda, stanbul ve Boazlar ellerinde. Sevres yrrle girmedii halde, Trk maliyesini de denetim altna almlardr. (Rumbold'tan Lord Curzona, 31 Aralk 1920 gnl rapor, B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.CXXX/517) Onaylansn diye niye tela etsinler? Yeter ki andlamann salamca ve geri dnlmez biimde yrrle girmesi, Ankara'nn kar kmas yznden, fazla gecikmesin. Sevres'in Osmanl hkmetince imzalanmasndan sonra, bu konudaki gelimeleri gsteren balca belgelerin zetleri ve orijinal metinleri, B.N.imirin ngiliz Belgelerinde Atatrk adl kitabnda bulunuyor; 2. ve 3. ciltteki belgelerin sra numaralar yle: 2.cilt: 124, 137, 138, 140, 141, 142, 143, 148, 150, 151, 156,. 157, 161, 163, 164, 165, 167, 176, 179, 180, 182, 185, 187, 188, 189, 190, 196, 198, 199, 203, 207, 208, 209, 210, 214, 216,218. 3.cilt: 1, 5, 7, 14, 16, 20, 23, 27, 47, 67, 70, 72, 77, 78, 82, 83, 84, 88, 93, 102, 147, 161, 211, 219, 242, 243, 248, 259. Msrolu, Lozan adl kitabnda ise, bu defa doruyu aktararak, hkmet yelerinin deil, D.Ferit'in bask yaptn yazyor (1.C., s.105); Sevres'i imza edenlerden Reat Halis Bey de, 'Padiahn Sevres'i onaylamas iin Sadrazam D.Ferit'in srar ettiini' sylemi. (T.nal, Trk Siyasi Tarihi, s.511) Hrriyet ve tilaf Partisi Bakan Sadk Bey de, 18 Temmuz 1920 gn bir aklama yaparak, "artlar ne kadar ar olursa olsun, frkamz andlamann imza edilmesi kanaatindedir" der. (KS Gnl, 3.C., s.133) Vahidettin Sevres'i onaylasayd, ordu silahn brakacak, rgtler dalacak, TBMM kendini feshedecek ve Milli Mcadele bitecek, millet boynunu satrn altna m uzatacakt? Onaylamasnn hibir etkisi olmazd; onaylamamasnn da zel bir yarar olmamtr. Msrolu kendi kendine gelin gvey oluyor. ki nceki dipnotta belirtilen belgeler gsteriyor ki bir sre sonra, stanbul ynetiminin Sevres konusundaki tutumu,
de
bi
an
_8
505)
506)
507) 508)
510)
511) 512)
513)
de
509)
Mttefikleri ilgilendirmez bile, artk ve sadece Ankara'nn tavrna nem verirler. 4 Austos 1920 gn D.Ferit hkmeti bir bildiri yaymlayarak, Sevres Andlamasn imzalayacan aklar. (Bildirinin tam metni, S.Meray-O.Olcay, Osmanl mparatorluunun k Belgeleri, s.35 vd.) Vahidettin'in 1923'te yaymlad beyannamede bunu itiraf ettiini, 14.paragrafta greceiz. Ayrca Y.Komiser Amiral de Robeck, 21 Austos 1920 gnl raporunda, ilk defa ziyaret ettii Vahidettin'in bu konudaki szlerini aktarmaktadr: "...Sultan... andlamann imzas iin emir verirken, gelecekte Britanya'nn yardmna dayanaca midini beslediini... syledi." (Jeschke, ng.Belgeleri, s.7; S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.100) "Sevres Andlamasnn imzalanmasndan sonra Abdlmecit ile ehzade Selim, Abdlhalim ve mer Faruk, kendi grlerince 'artk bir deer ifade etmeyen veraset haklarndan' vazgetiklerini ilan ettiler." (Jeschke, ng. Belgeleri, s.16) neri, K.Karabekir'den gelmitir. Rza Tevfik, Sevres ile ilgili bilgi verirken, srekli yanl yapyor, olaylar ve tarihleri birbirine kartryor. Mesela 22 Temmuz 1920 gn toplanarak, Sevres'in kabul edilmesi konusunda gr bildiren 2.Saltanat ras yerine, zmir'in igali zerine 26 Mays 1919'da toplanan 1.Saltanat ras'n anlatyor. (Biraz da Ben Konuaym, s.126-133) ekimser kalan Topu Rza Paann da Sevres'i kabul ettiini aklayarak geree papucunu ters giydiriyor (a.g.e.,s. 133) vb. Rza Tevfik, daha 18 Kasm 1918'de, Mecliste, tam bir teslimiyetilikle, "Hkm galibindir!" demitir. (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.14) 18 Temmuz 1920'de u demeci verir: "Bara imza atmay bir dakika bile geciktirmeyelim!" (KS Gnl, 3.C., s.132) Fuzuli'nin Trk olmadn iddia ettii bir konferansta dinleyicilerin tepkileri ile karlanca, yle kafa tutar: "Trk'n, klcndan baka nesi var? Hl stanbul'da oturabiliyorsanz, bunu Byk Devletlerin islam alemine olan hrmetine borlusunuz!" Srgndeyken de, "Yegne suum, Sevres'i imzalayanlar arasnda bulunuum." diye szlanacaktr. (F.Kandemir, stiklal Sava'nda Bozguncular ve Casuslar, s. 12) Yllarca sonra bile, imzalad andlamann anlamn, bugnk baz aydnlarmz gibi idrak etmemi olduu anlalyor. D.Ferit de Sevres'e kar kanlar 'lgnlkla' sular. (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.82) Milli Mcadele zaferle sonulanmasayd da, bu kafadaki adamlarn elinde kalsaydk, ne olurdu? Dnmek bile insan rpertiyor. ng.Y.Komiseri Rumbold'tan Lord Curzon'a, 2 Austos 1921 gnl yaz: "Osmanl Hariciye Nazr A.zzet Paaya, Mttefiklerce Sevres Andlamasnn esas sayld hatrlatld" (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.CXLVII/575); ayrca: Ali Trkgeldi, Mondros ve Mudanya Mtarekeleri Tarihi, s.137-139, 146 ; F.Armaolu, Siyasi Tarih, s.641 vd., Ankara, 1964; B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.15-20, 355-364; H.Bayur, Trkiye Devletinin D Siyasas, s.79; .Krkolu, Trk-ngiliz likileri, s.163 ve 185 ve dv.lar; S.R.Sonyel, D Politika, 2.C.,s.117 ve 241 ve vd.lar. Mesela, Sevres Andlamasnn imzalanmasndan iki gn sonra (12.8.1920) Yunanllar, zmir'in ynetimini Trklerden resmen devralrlar. (L.M.Smith, Anadolu zerindeki Gz, s.146;ayrca, Bilal N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.XL; KS Gnl, 3.C., s.182, 201 vb.); Yunan yasalar yrrle girer ve Yunan mahkemeleri kurulur. (B.Umar, zmir'de Yunanllarn Son Gnleri, s.211) Nutuk, 2.C., s.135 vd.; Y.Kemal Tengirenk, Vatan Hizmetinde, s.251. Zaman zaman gndeme getirilen Sevres Andlamas (tasars) konusunda, tavsiyeye deer nemli kitap: Osman Olcay, Sevres Andlamasna Doru, SBF Y., Ankara, 1981 (Sevres'in esaslarnn kararlatrld btn n toplantlarn tutanaklar ve belgeleri); Paul C.Helmreich, Sevr Entrikalar; Seha L.Meray-Osman Olcay, Osmanl mparatorluunun k Belgeleri (Sevres Andlamasnn tam metni). K.Msrolu'na gre, "ngilizler, Vahidettin'i hain gsterebilmek iin, 'Ha life bizimle hatta Yunanla beraberdir' diyorlarm." (Lozan, 1.C., s 198) Hibir kaynakta, ngilizlerin byle bir aklamas yer almyor. Vahidettin de, hibir zaman aka, ngilizlerle, Yunanllarla birlik olduunu sylemi deildir. Ama Vahidettin ile ngiliz yetkililer
bi
an
_8
514) 515)
516)
517)
518)
520)
521)
522) 522) 522)
de
bi
an
_8
519)
arasndaki grmelere ilikin belgelerden anlyacaz ki Vahidettin ile ngilizler arasnda ok ciddi bir beraberlik vardr. Bu politika Vahidettin'i, ister istemez Yunanllarla ayn safa srkleyecektir. Sina Akin, sz konusu kiinin Vahidettin'in yeeni Sami ya da sarayn yakn olan di doktoru Sami Gunsberg olduu dncesinde, (stanbul Hkmetleri, s.144) ngiliz Dileri Bakanlnn bir yetkilisi, Amiral Calthorpe'un bu kiinin adn vermemesini,'ar ihtiyatllk' olarak deerlendirmi, belgeye, sz konusu kiinin uzun zamandr Trkiye'debulunan WhittalI ailesinden biri olabilecei notunu dm. (S.Akin, stanbul Hkmetleri,s.146) S.Akin yle yazyor: "ngilizlerin istedii her bir kiiyi tutuklattrp cezalandrma taahhd, Y.Komiserliin herhangi bir iaretine baktn sylemesi, bir Osmanl Padiah iin pek yzkaras bir 'ajanlk' nerisidir ve ayn zamanda Harp Divanlarnn, nasl [Padiahn] buyruuna baktn gsterir... Padiahn bu giriimleri, ngilizlerle yrtecei ili dl bir ilikinin balangc olmutur." (stanbul Hkmetleri, s.146,147) Lloyd George, bu apak olguya ramen, Avam Kamarasnda yle konuabilmektedir: "...Dpolitikamzn dayand bir temel ilke vardr: Ne kadar kt ynetilirse ynetilsin, baka bir lkenin i ilerine karlmamaldr." (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.46) Nazr Kambur zzet, bu arada, ngilizlerle ibirlii yaparak, 60 kiilik bir tutuklama listesi hazrlamtr bile. (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.152, ilgili belge: FO 371/4172,13694) S.Akin, "Bylece Vahdettin, ngilizlere yanama giriimlerinin ilk olumlu karln alm oluyordu" diye yazyor, (a.g.e., s.150) S.Akin diyor ki: "Vahdettin, adeta lgnlk derecesindeki bir srarla, karsna kan ngiliz temsilcilerinin olumsuz tavrlarn grdke, bu duvarda bir gedik bulabilmek umuduyla hem szclerini, hem bavurduu kaplar deitirerek, abasn srdryordu." (stanbul Hkmetleri, s.168) ttihatlar karalama ve ngilizlere yaranma gayreti ile hibir incelemeye dayanmadan sylenmi olan bu uursuz sz, Trkiye'nin bana byk dertler aar; Artin Cemal gn sonra iddiasn dzeltmeye abalar ama ilk etki silinmez. u var ki ngilizlerle birlikte D.Ferit Hkmetlerinin, Ermeni cemaatinin, Hrriyet ve tilaf Partisinin, hatta A.B.D.nin btn aba ve aratrmalarna ramen, kymla ilgili iddialar dorulayacak hibir belge bulunmamtr. (B.N.imir,Malta Srgnleri, s.229-248; Jeschke bu sonucu yle zetliyor: "Bir dan doumu beklenirken, gln bir fare dodu!", ng.Belgeleri, s.172) Ama Vahidettin, Trkiye'den ayrldktan sonra, 1923'te yaymlad beyannamede bile, bu gerek d iddiay srdrecektir. (Hilafet, s.186) Merakls iin not: Osmanl Arivleri, yllardan beri, Ermeni iddialarn kurcalayan btn yabanc uzmanlara ak. Hibir belge bulamadklar gibi kuku uyandrc bir ize ve bolua da rastlamadlar. Yoksa kyamet kopard! nk belgeler, zel ve genel say, tarih, suret, ek, datld ve gittii yerlerde ald kayt says ve tarihi, grd ilemler, verilen cevap vb. gibi birbirine bal olan eitli eler ve notlar ile birlikte, kronolojik bir dizi oluturduklar iin bir belge yok edilmi olsa bile bir ariv uzman, bu boluu kolayca fark eder. Dizide bir boluk varsa, teki elerin yardm ile gerek ortaya karlabilir. Babas Abdlmecit'in, Vahidettin 4 aylkken ldn hatrlatrm. S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.537. Bu ac belgeyi hazmetmek iin biraz ara verelim ve H.H.Ceylan' dinleyelim: "Vahdettin'in Halife sfatyla, ta bandan itibaren bulunaca bir Anadolu hareketinin, dnya konjnktrn alt st edeceini ve Osmanlnn ikinci kez, stelik daha diri ve daha enerjik yeniden douunu dnyaya bir kez daha gstereceini, tarih analizistleri, bugn bile ortaya koymaktadr. Biz de bu kanaatin sahiplerindeniz. imdilerde adna 'kinci Cumhuriyetiler' denilen aydnlarda, bu kanaatin sahipleridirler." (Byk Oyun, 2.C., s.27-28) Padiahmz, Trkiye'yi ngilizlerin ipoteine vermek iin rpnacana, biraz gayrete gelip de Anadolu'ya geseymi, meer ne harika iler olacakm! M.Kemal, smet Paa, Fevzi Paa, Rauf Bey vb. ile ibirlii yapacak deildi ya. O
525)
526)
529)
530)
531)
532) 533)
534) 535)
de
bi
an
528)
_8
527)
dnyay alt st edecek grkemli yeniden douu salamak iin yanna herhalde D.Ferit, Tevfik Paa, yeeni Sami Bey, damad mer Faruk Efendi, Ali Kemal, Ali Rt, Mir Zeki Paa, Kiraz Hamdi Paa, Ali Nadir Paa, Sleyman efik Paa, Kambur zzet, M.Sabri Efendi, Drrizade Abdullah Efendi, Sait Molla, Rahip Fru, Filozof Rza Tevfik hatta Anzavur Ahmet Paa gibi yakn adamlarn ve benzerlerini alrd. Bu ne hamasi bir kurgu-film ya da roman olur. Belki Tansu iller'e de bir rol bulunabilir. ngiliz Dileri Bakanl, bu ve benzeri btn ikili ve gizli projeleri, mttefikleri ile byk anlamazlklara ve liderliinin sarslmasna yol aaca dnce ve kaygsyla srekli olarak, reddedecektir. (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.235; S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.163) Zaten amalar da Trkiye'yi ynetmek deil, ngiltere'ye kar kmaya heveslenecek btn Mslmanlara ibret olacak biimde cezalandrmaktr. Dostu Rza Tevfik bile yle yazyor: "D.Ferit, memleketinin tarihinden bile laykyla haberdar deildi." (Biraz da Ben Konuaym, s.97) D.Ferit'in bu aklamasnn renilmesi zerine TBMM, verilen iki nergeyi grerek, D.Ferit'in vatandalktan karlmasna ve vatana ihanetten yarglanmasna karar verir. ki nergeden birinin altnda, Vahidettincilerin vp durduklar Ziya Hurit'in de imzas var. (1.Dnem ZC,1.C, s.342-344) Bu arada R.Tevfik de, Hilafeti ngiliz hizmetine sunacaktr; Paris'te grt Yzb.W.F.Blaker'e yle der: "ngilizler tarafndan desteklenecek olursa, Hilafet ngiltere'den yana muazzam bir g olacaktr." (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.411) K.Karabekir diyor ki: "Yeni nesil grsn ki Erzurum'da millet, istiklali iin Erzurum Kongresi akdi ile kararn verirken, stanbul'daki Padiah ve hkmet ve bunlar gibi millet kann emmeye hazrlanan tufeyliler, Trkn istikbali iin nelerle megul olmulardr. Yeni nesle ibret olsun ki emre ram olan menfaatperest mahluklarla, milletin yolu bir uuruma mntehidir.' (stiklal Harbimiz, s. 152) 4 ubat 1920'de, M.Kemal'in nianlar geri verilip askerlikten ekilmi olduu kabul ve ilan edilecektir. (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.157) K.Karabekir, stiklal Harbimizin Esaslar, s.158; K.Karabekir, Erzurum'a kadar gelen Tahkik Heyetinin alamak istedii dnceler ile bu anlama arasnda balant olduu kansnda. Anlamann ierii, stanbul'un o gne kadar ki politikasna da, o tarihten sonraki birok gelimelere de uyuyor. (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.571-577) Ama ngilizler, kendi aralarndaki gizli yazmalarda bile bu anlamay inkr ediyorlar. Anlamay imzalayan ngiliz temsilcilerin kimlikleri tam olarak aa karlamam, ayrca bugne kadar belgenin asl da bulunamamtr; yaymlanan, tartmalar dolaysyla ngiliz arivine de geen btn metinler, kayna belirsiz suretlerdir. Asl ortaya kana ya da bu anlamann yapld kesin olarak belgeleninceye kadar, olay ihtiyatla karlamak gerektii kansndaym. Vahidettin'in tutumunu kantlamak iin bu kukulu olaya sarlmaya hi gerek yok; sadece 30 Mart 1919 gnl neri yeter de artar. stelik ayn nitelikte ve kantlanm baka nerileri de var. Sovyetler, 24 Kasm 1917'de, ngiltere ve Fransa ile Rusya arasnda imzalanan, Trkiye'nin bllmesiyle ilgili gizli anlamalar aklam, bu bilgiler stanbul gazetelerinde de yaymlanmtr; ngiliz yetkililer de Trkiye'nin gelecei iin ne dndklerini, hem sava iinde, hem mtarekeden sonra, aka ve srekli olarak sylemilerdir. (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C.,s.81; Jeschke, ng.Belgeleri, s.21 vd., 5254; Bayur, Hayat ve Eseri, s.311-318; Trkiye Devletinin D Siyasas, s.21) Bu bilgi ve ak uyarlara ramen stanbul ynetimi, ngilizlere yaltaklanarak bir sonu alabileceini umut eder, hatta Sevres Andlamasn grdkten sonra bile yaltaklanmay srdrr." Dolayl olarak Yunanllarn harekete geirilmesini tevik ettiine dikkatinizi ekerim. ngiliz-Osmanl geleneksel dostluunu terk eden, Osmanl devleti deil, ngiltere'dir. (Anadolu'nun Taksimi Plan, s.55 vd.; L.Evans, Trkiye'nin Paylalmas, s.15 vd.; H.Bayur, Trk nklab Tarihi, 2.C., 4. ksm, s.504-665) Yaznn bal da yle: "Birinci Cumhuriyetilere dev bir hizmet (!)" Bardak'nn, nemli sayfalarn orijinallerini de birlikte yaymlayarak, her trl tereddt nleyeceini sanrm.
536)
537)
538)
539) 540)
541)
542) 543)
544)
Beyannameyi, Hilafet (1993) adl kitabna alan Msrolu, "Trkiye'de ilk defa kendisinin yaymladn" ileri sryor. (s,184) Herhalde dikkatinden kam olacak, Vahidettin'in beyannamesi, ilk defa, sekiz yl nce, 1985 yl Nisan aynda, Tarih ve Toplum dergisinin 16. saysnda .yaymlanmt. Beyannameyi salayan R.H.Karay'dr. Karay, beyanname hakknda, ayn saydaki anlarnda diyor ki: "Beyannamede ne tarih var, ne matbaa, ne nair ismi ve yeri." Grammont-Mammeri de, Fransz belgelerine dayanarak, "Kral Hseyin'in, beyannamenin, kendi krallnn snrlar iinde yaymlanmasna engel olduunu" belirtiyorlar. (Tarih ve Toplum, s.54, 55, 58 /16.say) Sadece, Kahire'de yaymlanan El Ahram gazetesinin, 16 Nisan 1923 gnl saysnda yaymlandn saptayabilmiler. (Tarih ve Toplum, s.55) Msrolu ise, "Beyanname Mekke'de, Trke ve Arapa olarak, ikisi bir arada baslp yaymlanmtr" diyor. (Hilafet, s.185, 126. dipnot) Datm konusunda da kesin ve yeterli bilgi yok. Ama Karay'n ve Msrolu'nun yaymladklar beyannamenin, -aralarnda kk baz farklar var- Vahidettin'e ait olduu kesin, nk eitli tarihlerde ngiliz ve Fransz Y.Komiserleri ile yapt grmelerde ileri srd dncelerin, biraz daha geniletilmi ve adalandrlm bir uzants. K.Msrolu: "Beyanname, Sultan Vahidettin'in Mekke'de bulunduu srada, M.Sabri Efendinin refakatiyle (katlmasyla) kaleme alnmtr. Meydana gelen msvedde 50-60 sayfadan fazla idi. Fakat Sultan Vahideddin merhumun yannda batabib sfatyla bulunup onun dmanlarna casusluk etmekten baka bir ii olmayan Reat Paa, eitli mlahazalar ileri srerek, orasnn burasnn metinden karlmasna sebep olmutur. (!)" (Hilafet, s.185, 126.dipnot) "Murahhasla Bahriye Nazr Rauf (Orbay), Hariciye Mstear Reat Hikmet, o zaman zmir'de bulunan Kurmay Yarbay Sadullah Beyler intihap edildi. Heyetin ktipliine ben tayin olundum. Heyetin refakatinde, Rauf Beyin yaveri bahriye zabitlerinden Sait Bey bulunmakta idi. General Townshend ile birlikte nceden giden bahriye zabitlerinden Tevfik Bey de, heyete zmir'de katld." K.Msrolu, bu tamlamay, ya Osmanlca bilmediinden ya da bile bile yanl olarak yle sadeletirmi: "az miktarda kt kiiler." (Hilafet, s.198) Sylenecek sz m bu? Demek ki vatan, yalnz dini, milleti, vatan pheli ve kark olanlar korumu, saf kan Trkler ve halis Mslmanlar, yan gelip yatm, kllarn bile kprdatmamlar. Kin ve hrs, insana neler syletiyor! H.Kazm Bey anlarnda diyor ki: "Fransz kuvvetleri komutan General Franchet d' Esperey, Vahidettin'in yakn olmakla tannan Refik Beye... tavsiyelerini aynen Padiaha aktaracana dair kendisinden gvence aldktan sonra unlar sylemitir: 'Avrupa'ya kar, bir dereceye kadar durumu kurtarabilmeniz iin tek are, memleketinizi bu kmaza sokan adamlarn birkan idam etmek ve bu yolla sorumluluun bunlara ait olduunu gstermektir.' Bu szleri efendisine arz ettiini Refik Bey bana sylemitir." (s.189) Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.103; Sevres Andlamasnda zmir'le ilgili zehir gibi 19 madde var: S.L.Meray-O.Olcay, Osmanl mparatorluunun k Belgeleri, s.70 vd. Mttefikler ve Yunanistan arasndaki ilikiler, yle geliir: talya, zmir'i kaptrd iin Yunanistan'a zaten bandan beri kardr, genel olarak kar kalacaktr. ngiltere ile Yunanistan'n aras, ksa bir bocalamadan sonra, dzelir. nk Sevres'i Ankara'ya zorla kabul ettirebilmek ve Akdeniz'de beki olarak kullanmak iin ngilizlerin Yunan ordusuna ve hkmetine ihtiyac vardr. Fransa, Konstantin'in tahtna geri dnmesi zerine Yunanistan'a cephe alr ama Londra Konferans'nda (21 ubat-12 Mart 1921) yeni Yunan iktidarnn da Venizelos'un politikasn izleyecei anlalnca gerginlik azalr. Fakat Yunanistan yenilince (2.nn), Mttefikler bu yenilginin sonularn paylamamak iin sanki btn bu olaylar balatan, gelitiren, destekleyen onlar deillermi gibi 18 Mays 1921'de tarafszlklarn ilan ederler, ngiltere'nin tarafszlnn sahteliini, Drdnc Blmde greceiz. Anlamann Fransz hkmetince onaylanmas tarihi: 29 Ekim 1921. (Jeschke, T KS Kronolojisi I, s.165) Bykler, toprak ve kar paylam yznden, daima sessiz ve srekli bir ekime iinde olmulardr. Ama daha byk karlar gz nnde tutarak, ipleri koparmazlar. Ankara Anlamas yznden aralar bozulan Fransa ile ngiltere, ksa
de
bi
an
_8
545) 546)
547)
548)
549)
550)
550) 550)
sren bir gerginlikten sonra, hemen ve yeniden uzlaacak, Lozan'da ise ayrlmaz bir birlik oluturacaklardr.(A..Esmer, Siyasi Tarih, s.545) Zor karsnda Mara' ve Urfa'y, Ankara Anlamas zerine de Antep'i, ukurova'y ve teki yerleri boaltrlar. Feridun Ergin, Mtareke Kabineleri, s.404 vd., AAMD, say 21/Temmuz 1991; stanbul ynetiminden ve Kuva-y Milliye'nin fetva vb. dzenlerle bastrlabileceinden umudunu kesen igalciler srekli Yunanllar ileri srerler ya da zendirirler ama Yunanllarn nn savalarnda ve Sakarya'da yenilmeleri, gneyde de Franszlarn byk kayp vermeleri zerine, denge deiir; Fransa Ankara ile anlar. ngilizler ise Ankara'y kertmek iin, sonuna kadar, eitli dnceler gelitirip giriimlerde bulunacaklardr. Jeschke, ng. Belgeleri, s. 11; B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.LVIII/245, LXIX/248;S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.78 vd., 148 vd., 505; Tevfik Paa -Ankara ilikileri iin: Nutuk,1.C., s.87-94, 97-103, 183-185 ve 260, 261,262, 263 sayl belgeler. Tevfik Paa ve arkadalarnn genel tavr, yle zetlenebilir: Padiaha itiraz etmey e terbiyeleri, tam bamszl kavramaya anlaylar engeldir; hele ngilizlere kar durmak akllarnn ucundan bile gemez. Yunanllar yenildike sevinirler. Ama sonunda Ankara, Meclisi ve hkmeti datp, Mttefiklerin azna bakan stanbul ynetimine ve politikasna balanmal; Osmanl devleti de, Padiah, ynetim tarz ve btn ad kurumlar ile yine eski usul srmeli. Oysa Ankara milli egemenlikten ve tam bamszlktan yanadr. Gr ve gelecee bak farklar yznden, her dnm noktasnda, stanbul ile Ankara arasnda etin tartmalar ve derin anlamazlklar yaanacaktr. M.Kemal, sz konusu heyetle 5 Aralk 1920'de Bilecik'te buluur, 'milliyetileri teslim olmaya davet iin' gelmi olan heyeti teslim alr ve bir oldu bitti ile Ankara'ya getirir. Ankara politikasn benimsemeyen kurul yeleri (A.zzet Paa, Salih Paa, H.Kazm Bey, Fatin Hoca), Mart 1921 banda, stanbul'a dnmek zere Ankara'dan ayrlacaklardr. (Bu konu hakkndaki anlar: A.zzet Paa, Son Sadrazamlar, 4.C., s.1997 vd.; H.Kazm Kadri, Merutiyetten Cumhuriyete Hatralarm, s.180 vd.) H.Kazm Kadri'nin verdii bir bilgi: " Biz Ankara'dayken, smet Paa, A.zzet Paaya u haberi gnderdi: 'zzet Paa hazretleri... gelsin, ordunun bana gesin. Bu tarzda, herkese kuvvet ve itimat bahederler. Biz de bu sayede vatanmz kurtarrz. Byle yapacak olursa ben, liva formasn (paalk iaretlerini) sker ve bir nefer gibi maiyetlerinde hizmet ederim.' " (a.g.e., s.202, dipnot) A.zzet Paa kabul etmez. Sebebini de yle aklar: "Ben Ankara'ya gidip geri dneceim konusunda, ngilizlere sz verdim!" (a.g.e., s.292) B.Umar, zmir'de Yunanllarn Son Gnleri, s.243-255; D.Avcolu, Milli Kurtulu Tarihi, 1.C., s.185 vd.; Yunanllarn kurduu bu sahte devleti, Hrriyet ve tilaf Partisi ve Anadolu Cemiyeti gibi karanlk kurulularn bir ksm yeleri ile Yunan ibirlikisi baz yerel yneticiler de desteklemilerdir. (M..Eilmez, M.M.de Bursa, s.152 vd.) zmir Belediye Bakan Hac Hasan Paa, "Her cins ve mezhepteki halkn mutluluuna ynelmi bu yeni dzenden dolay" zmir Mslmanlar adna, Yunanllara teekkr eder. (Jeschke, ng. Belgeleri, s.94) Bu hlyann da ykldn gren zmir Bapiskoposu Hrisostomos, 7 Eyll 1922'de, Venizelos'a sonu yle biten bir mektup gnderir: "..stanbul'la birlikte bu topraklarn Yunanistan'la birletirilmesi... bu d, artk en azndan yz yl iin elimizden alnmtr. Ama bu topraklarda, siz Yksek Komiser olmak zere, Sultan'n egemenliinde de olsa, zerk bir Dou Hristiyan Devleti kurulmas iin sesinizi duyurmakta acele ediniz!" (M.L.Smith, Anadolu'nun zerindeki Gz, s.330) Yani 10 Eyll gn zmir'de lin edilecek olan Hrisostomos, o gne kadarki tutumuna bakarak, Vahidettin'in bu devletin banda yer almasnda, byk bir saknca grmyor! Vahidettin iin ne ac bir durum! Y.K.Tengirenk, Vatan Hizmetinde, s.256. S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.220; 388. dipnotta bu olayla ilgili btn ngiliz belgelerinin knyesi ve kitabn ek blmnde de fotokopileri var: Ek 18,18 A, 18 B, 18 C; Sonyel"in bu konudaki daha ayrntl bir aratrmas, Son Osmanl Padiah Vahidettin ve ngilizler bal altnda, Belleten'in 154/1975 saysnda yaymlanmtr. ngilizlere
de
bi
an
_8
553)
554) 555)
557)
558)
de
bi
an
_8
556)
teslim edilen gizli belgeler unlar: A. smet Paann askeri durum hakkndaki mektubu, B. Y.K.Tengirenk'e verilen talimat, C. Ek talimat, D. stanbul hkmetince kapitlasyonlar hakknda bir dosya hazrlanmasn rica eden resmi yaz, E. ki gizli adres, F. Dileri zel Kalem Md.nn zzet Paaya yazd gizli bir yaz. Bunu herhangi biri yapsa, yaptna 'casusluk' denir. Padiah yaparsa, ne denir? stanbul ynetimi ayrca, "Y.Kemal Tengirenk'in kanatlarn krmak" ve "Ankara ynetiminin Trkiye'yi temsil etmediini" gstermek iin hemen A.zzet Paa bakanlndaki bir kurulu da Avrupa'ya gnderecektir, (a.g.e., 2.C., s.221 ve 390.sayl dipnot) Bu neri de "ngiltere'nin, mttefiklerinden ayr olarak anlama yapamayaca" gerekesiyle reddedilir ve 1 Nisanda Vahidettin'e bildirilir. (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.393, 394) Ahmet Kabakl ise yle yazyor: "Hilafetin varl, stiklal Sava gnlerinde bize byk yararlar salad." (Temellerin Durumas, s.140) Sleymaniye, Fatih ve Beyazd medreseleri adna 9 kii, Kadiri ve Rufai tarikatleri adna 10 eyh, stanbul adna Vasfi Efendi, Rza Tevfik ve 12 kii, stanbul'da oturan ve Anadolu adna imza atan 44 kii. Bu 44 kii, 'Anadolu eraf' diye anlan ve bazlar Yldz saraynda misafir edilen grup olsa gerek. A.Bedevi Kuran, nklap Tarihimiz ve Jn Trkler, s.376) Gerekten duyurduu anlalyor: S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.229; 434. dipnotta ilgili belgenin knyesi ile ekler blmnde fotokopileri bulunuyor: ek no. 21, 21 A, 21 B, 21 C, 21 D;Sonyel, Vahidettin'in ayn neriyi, bir sre sonra, Y.Komiser Rumbold'a da yaptn belirtip belgelemektedir: s.229; ilgili belge: FO /7870-E. 8065. Grammont-Mammeri, Pelle'nin raporuna dayanarak, yle devam ediyorlar: "Bu kantlara dayanan Sultan, hayretler iinde kalan muhatabndan, Fransa'nn Ankara hkmeti nezdinde sert bir giriimde bulunarak, yaknda toplanacak Lozan Konferansnda, Trkiye'nin tek bir delegasyonla temsil edilmesini ve bu heyetin bana da, ifadesinden anlaldna gre, kendisi tarafndan tayin edilecek bir murahhasn getirilmesini talep etmesini isteyerek, 'Osmanl halknn, Halife-Padiah etrafnda toplanmas iin Fransa'nn, nfuzunu kullanmasn' ifade etmitir." General Pelle'nin yazs yle bitmektedir: "Tamamen kaybolmu bir davaya bulamak, hibir ekilde yarararmza olmayacaktr." (Tarih ve Toplum, s.53/16.say) Akas, Vahidettin, Ankara'ya kar Fransa'y tahrik etmeye yelteniyor ve buna karlk olarak Hilafeti, Fransa'nn da hizmetine arz ediyor. Tevfik Paann Lozan delegasyonu hakkndaki iki yazsna TBMM'nin gsterdii ok sert tepkiyi ise, Birinci Blmde grmtk. Tarihin bir baka yne aktnn hl farknda deiller. a. Hkm vermek iin herhalde bu belgeleri okumu olmas gereken Mete Tuncay yle diyebiliyor: "1920 sonundan 1922'de saltanat kaldrlana kadar, stanbul'da Tevfik Paa hkmeti vardr ve Ankara yanls bir hkmet hkmferma (egemen) olmutur." (Kanal 7, Mayn Tarlas adl program, 14.7.1996) b. Kurtulu dizisinde, ngilizlerin, bir Trk subaynn bir ngiliz subayna selam vermemesini protesto etmeleri zerine, Osmanl Harbiye Nazr, selam vermeyen subaydan, ngiliz subayndan zr dilemesini ve tatsz olayn kapanmasn ister. Bu tr birok olay paal edip bu sahneyi yazm, Harbiye Nazr Ziya Paay da, hizmetlerini dikkate alarak kesinlikle kltmemitim. Ama Zaman gazetesi yazar Mehmet Kahraman da, 14.4.1994'te yle yazyor: "Bu hadise tamamen uydurmadr. Byle bir hadise olmamtr. Bu srada stanbul'daki hkmet Sadrazam Tevfik Paa hkmetidir. Tevfik Paa... Ankara'ya scak bakmas ile bilinir ve ngilize Londra Konferansnda, 'Milletin gerek temsilcisi Ankara hkmetidir' demitir... Uydurulan hadise, stanbul'u kk grmek maksadna dayanmaktadr... Dizide, Londra Konferansndan sz edilirken, Tevfik Paann 'Ankara, milletin hakiki temsilcisidir' sz kullanlmamtr. nk bu durumda, dizinin 'stanbul hain' tezinin hakikat olmad ortaya kacaktr."
559)
560)
561)
562) 563)
564) 565) 566)
567)
568)
569)
1. Bu sahne, bir nceki Yunan Babakan Gunaris ile General Metaksas sahnesine baldr ve Trk subaylarnn o andaki ruh hallerini ve kararllklarn gstermek amacyla yazlmtr. Dikkatle izlese kavrard. stanbul ynetimini kltmek amacyla, olmam olaylar uydurmama ne gerek var? Bir ngiliz trafik askerinin Sadrazam Tevfik Paay tutuklayp karakola gtrebilmesi, o ynetimin hazin durumunu gstermeye yetip de artmaz m? 2. 'Tevfik Paann Londra'da, milletin gerek temsilcisi Ankara hkmetidir' dediinin doru olmad ise, daha nce belirtilmiti. Doru olmad kesin olan bir sylentiye, Kurtulu'ta tabii ki yer vermedim. 'Alaehir camilerine drt hoca gelmi, halka vaaz ederek diyorlarm ki: 'Yunan ordusu Padiah emriyle geliyor, sakn hrmette kusur etmeyin!' Bekir Sami, bu hocalarn sabahleyin kaymakamlk binas nne getirilmesini sylemiti. Biz atlara binip Alaehir hkmet konann nne geldiimiz zaman, Kaymakam, Jandarma Kumandan ve drt hoca oradaydlar... Bekir Sami... tabancasn ekip drt hocay yere serdi. " (3.6.1919, Yzba Selahattin'in Roman,2.C., s.94 vd.) A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.351, 355; F.Altay, s.238, 246; TH, 6.C. (Ayaklanmalar), s.33,37, 55, 58, 59, 60 vd.,102, 163, 166, 188, 302; S.Selek, s.79; R.Apak, Garp Cephesi Nasl Kuruldu, s.143,152; R.zkk, Dzce-Bolu syanlar, s.236, 252, 324 vd.; M..Eilmez, M.M.de Bursa, s.189, 200, 206 ; C.Bayar, Ben de Yazdm, 1831, 18411843, 2167; K.Karabekir, stiklal Harbimiz, s.393 vd. Bir rnek:" 20 Mays 1919 gn, eme Kaymakam, Polis Mdr ve Mfts, Yunan ordusunu, ellerinde Yunan bayraklar ile eme dnda karladlar. Mft, 'Hogeldiniz, Yunancay iyi bilmediimden dolay beni affetmenizi rica ederim' dedi. Bu Mft, Sakz adasn da Yunanllara teslim etmiti. Bu kadar uurlu bir adam olmas hasebiyle, Ankara Mftlne tayin edilmesi temenni olunur." (Kostas Misailidis, Kk Asya Seferi, s.248) Yazar, Ege'de Yunanllar iin istihbarat rgtn kurmu ve baz Trkleri Yunan ibirlikisi yapmtr. L.George, 27.2.1920'de, Avam Kamarasnda der ki: "Bar artlar yaymlannca, hi kimse Trkiye'nin... yeter derecede cezalandrlmadn dnemeyecektir!" (Abdllahat Akin, Atatrk'n D Politika lkeleri ve Diplomasi, s.85) S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.74 vd.; .Krkolu, Trk-ngiliz likileri, s.74; H.Bayur, Trk Devletinin D Siyasas, s.60 Kuva-y nzibatiye, idam kararlar, halk isyana tevik, Anadolu Umumi Mfettilii, bildiriler, Kuva-y Milliye'ye kar yeni kuvvetler kurmak iin igalcilerden izin, silah ve para istemeler vb... P.C.Helmreich, Sevr Entrikalar, s.237 vd. stanbul, fetvalarn geri alnmas isteini de reddetmitir. (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.83) T.Z.Tunaya, Trkiye'de Siyasi Partiler, s.520- 527; Fahri Can, lk Milli Hareket, Y. Tarihimiz, 1.C., s.394 vd.; B.ukurova, K.S.da stanbul Gizli Gruplar, AAMD, say 5/ Mart 1986; F.Tevetolu, Milli Mcadele Yllarndaki Kurulular, s.3 dv. "Bir mevlit gn saraya davet olunduk. Yldz saraynda benden ve bir iki ihtiyar emekli memurdan, bir de birka harem aasndan baka kimse yoktu." (R.Tevfik, Biraz da Ben Konuaym, s.191); "VI.Mehmet Han henz feragat etmemise de maiyeti erkan birer birer TBMM'ne biat etmektedir (balln belirtmektedir)." (7 Kasm 1922 gnl kdam gazetesinden aktaran, Jeschke, TKS Kronolojisi II, s.10) Mitingler (K.Arburnu, stanbul Mitingleri); zafer haberlerinden sonra btn camilerin mahyalarla donatlmas (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.LXXVII/274) ; orduya yaplan ba (Y.Kemal, Eil Dalar, s.107 / KS Gnl, 3.C., s.471 vd.); niversite grevi (K.smail Grkan, Darlfnun Grevi, ayrca, M.Gololu, Cumhuriyete Doru, s.381vd, 413 vd.; Ankara liderlerine halkn gsterdii ilgi (Y.Kemal. Eil Dalar, s.99; T.M.Gztepe, V.M.Gayyasnda, s.411); byk zaferin cokuyla kutlanmas (F.R.Atay, ankaya, 1.C., s.197 vd.; KS Gnl, s.800 vd.) Refet Paaya yaplan olaanst karlama (Devrin Yazarlar, 2.C., s.1048 vd.; T.M.Gztepe,V.M.Gayyasnda, s.437) vb... L.George, Avam kamarasnda bar sorunu grlrken, stanbul'un Osmanllara
de
bi
an
_8
570)
571)
572)
573)
574)
575)
578)
braklp braklmayacan soran bir milletvekiline, zetle yle cevap verir: "stanbul'da, sava gemilerimizin hedefi olabilecek bir hkmet grmek, Toros dalarnn br tarafna ekilmi bir hkmet grmekten yedir." (B.N.imir, Ankara... Ankara, s.238) ngilizler, Ankara'nn bakent yaplmasn uzun sre ilerine sindiremeyeceklerdir, (a.g.e., s.219 vd.) K.Karabekir, daha 12 Kasm 1921'de, 'bakentin Anadolu ortalarnda bir yere tanmasn, stanbul'daki (askeri) fabrikalarn Anadolu'ya tanmalarn' nerir, (stiklal Harbimiz, s.974-975) Ksacas, bakentin, dman etkisinden uzak bir yere, Anadolu'ya (Ankara) alnmas, maddi ve manevi bir gvenlik sorunudur. B.N.imir'in, bu konu ile ilgili ksa bir aratrmas: Ankara'nn Bakent Oluu, AAMD, 1991/20, s. 189-222. 17 Ocak 1923 gn Vahidettin'le gren Fransa'nn Cidde Bakonsolosu Krajewski'nin raporundan: "Vahidettin'in benim zerimde ok znt verici bir intiba braktn gizlemeyeceim. Dyumu doal bir sebebe bal veya ileri derece bir zehirlenmeden ileri gelen yorgunluk belirtileri tayordu. Ba nne dm, alt duda sarkk, gzleri snk ve uykulu..." (Tarih veToplum, s.54/ 16.say) Vahidettin, daha nce de, buna benzer bir gr belirtmitir. Ali Rza Paa hkmetinin istifas zerine, D.Ferit'i yeniden sadrazamla getirecei sylentileri yaylnca, Meclis Bakanlk Divan, Vahidettin'i ziyaret eder. H.Kazm Kadri, Vahidettin'in o gn zetle yle dediini yazyor: "Ne oluyor? Her taraftan feryatlar iitiliyor. Ben zamann nezaketini, durumun korkunluunu dnmez ve milletin emellerini dikkate almaz mym? Ve bilmiyor muyum ki vatan bu felaketlerden kurtulursa, ben bunun en yukarsnda bulunacam ve Allah korusun, aksi haldede en altta kalp mahvolacam!" (Merutiyetten Cumhuriyete Hatralarm, s.170) II.Abdlhamit'in br kz, Aye Osmanolu da yle yazyor: "Tanr Trk milletini ve Cumhuriyetimizi daima korusun ve payidar etsin!" (Babam Sultan Abdlhamid, s.8, Gven Y., stanbul,1960) Son Halife Abdlmecit'in kz Drrehvar Sultan da, Illustration muhabirine yle der: "Ben bir Trk kadnym, vatanm kurtarana kar, lnceye kadar yalnz minnettarlk hissi tarm." (H.S.Tanrver'in Mecliste yapt konumadan aktaran K.Msrolu, Osmanoullar'nn Dram, s.375) Bu giriimcilerden biri olan K.Msrolu'nun Hilafet projesini, zet olarak aktaryorum: 'Mslman devletlerce, her on milyon nfus iin bir delege seilerek stanbul'da bir Hilafet ras tekil edilir. Hilafet rasna delege gnderen her devlet, u iki hususu nceden kabul eder: 1. eriata aykr kanun karmayacak; karrsa, rann kanunu iptal etmesine raz olacak, 2. rann alaca kararlara, harfi harfine uyacak. rann Onursal Bakan Peygamber soyundan biridir. rann crai Bakanlna ise, 'Halife' sfatyla, Osmanl hanedanndan biri seilir. Bunun dnda devletler i dzenlerinde serbest olduklar gibi milletleraras kiilikleri de devam eder. raya katlma her devletin rzasna baldr. Katlmamakta inat edenlerin lkesinde, kamuoyu basks yaratacak fikr faaliyetlerde bulunulur.' (Hilafet, s.394 vd.) Grammont ve Mammeri, beyannameyi yle deerlendiriyorlar: "Kullanlan dil, Abdlhamitvari mutlak bir halife-hkmdar azdr. indeki alc kin, onu, savunulamayacak derecede rk kantlar, gn gibi aikr mugalatalar kullanmaya sevk etmektedir ki bunlarn zerinde durmak dahi abestir.. M.Kemal, dava arkadalar ve eylemleri, bu sulamalardan, daha da ycelmi olarak karmza kmaktadr." (Tarih ve Toplum, s.53, 16.say) 1919 ylnda bile, bugnk snrlarmz iindeki blgede, 12.353.068 Mslman vard. (Tevfik avdar, Milli Mcadele Balarken, s.14-16) Padiah, ne hazindir ki z yurdunun nfusunu bile bilmiyor, hi olmazsa kestiremiyor. Metinde 25.000 altn verildii ileri srlyor ve belge olarak da M.Kemal'in imzalad bin liralk makbuzun resmi gsteriliyor! Vahidettin'in hayali konumas, bu blmn 6/7. paragrafndadr. Vize olgusunu K.Karabekir'den dinleyelim: "12 Nisan 1919. Glcemal vapuru ile akama doru stanbul rhtmndan hareket ettik. Kzkulesi ile Selimiye arasnda demirledik. tilaf memurlar kontrol edecekler. Herhangi bir tarafa gideceklerin, byk mkilatla
de
bi
an
_8
579) 580) 581)
582)
vesikalarn, ngiliz, Fransz niformal yerli Rum ve Ermeni askerlerinin envai hakaretine urayarak, rvet vererek yaptrmalar (vize almalar), ka zamandr usul olmu. Vapurlarda bu tasdikli (vizeli) vesikalar olmayanlar, hakaretle, dayakla dar atlyormu. Vesikay yaptrmam arka giden iki zabit, kmrc kyafetine girerek, ocak banda grlerek kurtuldular. 13 Nisan sabah, rzgrl ve bulutlu bir havada Boaz'dan ktk]." (stiklal Harbimiz, s. 18-19) Osmanl hanedanna zel bir saygm var. Bu yzden bu iddialarn kantlamalarn can ve gnlden istiyorum. Ama yazk ki gsterebildikleri bir tane bile geerli belge yok. Birinci Dnya Harbi, 10.Cilt, dari'Faaliyetler ve Lojistik, s.96-97. K.Msrolu, Osmanoullar'nn Dram adl kitabnda, emekli kimya mhendisi H.Hilmi Ik'n Saadet-i Ebediyye adl ilmihalinin 1968'deki 6.basksndan bir blm aktarmt, (s.99-100) H.Hilmi Ik'n iddialarn, Vahidettin lehindeki grleri eksik brakmamak iin dorular ile birlikte aynen alyorum: "...Sultan Vahideddin Han, ordunun silahlar alnd, dman filolarnn anakkale Boaz'n at, imparatorluu paralamaya baladklar bir zamanda Halife oldu. [Dorusu: Vahideddin 4 Temmuz 1918'de tahta kt, Mtareke 4 ay sonra, 30 Ekim 1918'de yapld. Ordunun silahlarnn alnmas, dman filolarnn anakkale Baaz'n amas, imparatorluu paralamaya balamalar, Mtarekeden sonradr.] Vatann, dman izmesi altnda kalan stanbul'dan kurtarlamayacan anlad. Gvendii paalar Anadolu'ya gnderip stiklal Harbi'ni hazrlad. [Bunun doru olmadn grmtk.] Anadolu'ya subay, cephane, para kard. [Bu iddiann da bir masal olduunu grmtk.] Kuva-y nzibatiye diye hazrlad birlikleri de aka gnderip, kumandanlarna, 'Anadolu'daki kumandanlara katlnz' diye gizli emir verdi. [Bunun da doru olmadn belgeleri ile grdk.] stanbul'daki igal ordularna sezdirmeden Kuva-y Miliiye'yi kurdu ve kuvvetlendirdi. [Masal sryor!] Btn Mslmanlar cihada davet etti. [Evet ama igalcilere kar deil, igalcilerle dven Kuva-y Milliyecilere kar!]" H.H. Ik, din bilgini Abdlhakim-i Arvasi'nin, bu konudaki bir ansn da aktarm. Ama kantsz, belgesiz, tanksz, hi kimsenin dorulamad, genel duruma ve olaylarn akna hi uymayan bir an. O yzden zerinde durmuyorum. Kitab aradm, 1995 tarihli basksn bulabildim. (Hakikat Kitapevi) eriinden ok yararlandm. Ama 1248 sayfalk deerli kitapta, K.Msrolu'nun aktard bu iddialar da, sz konusu an da yer almyor. Anlalyor ki H.H.Ik, sonradan bu iddialarndan ve dayanaksz anya yer vermekten vaz gemi. Samanyolu Tv.nda, 30.8.1996 gn, 30 Austos'la ilgili zel bir program yaymland. Programn hazrlaycs Kemal Gven Milli Mcadele'yi zetlerken, yle dedi: "Sultan Vahidettn, el altndan Aradolu'daki bu hareketi destekliyordu ve bu hareketin sevk ve idaresi iin yine el altndan Anadolu'ya baz subaylar gndermiti." Cmlenin ilk yars hakknda verilecek hkm okuyuculara brakyorum. Ama ikinci yars iin Kemal Gven'den bir ricam olacak: Acaba, Vahidettin'in, Milli Mcadele'nin sevk ve idaresi iin el altndan Anadolu'ya yollad baz subaylardan hi olmazsa birinin olsun adn aklamak iyiliinde bulunmaz m? Ama yazk ki hain olmadn kantlayacak hibir kar belge ileri srmyor, somut hibir olaydan sz etmiyor, hibir aklama getirmiyor, olup bitenlere hi deinmiyorlar. Syledikleri yle zetlenip birletirilebilir: 'Bir devlet bakan vatan haini olmaz, bir devlet bakannn hain olabilecei akla bile gelmez, Vahidettin de hain deildir.' Tarihte vatanna ihanet etmi birok devlet bakan var. Akla bile gelmeyecek bir ihtimal olduu da doru deil. Mesela anayasamzn 105.maddesinin 3.fkras yledir: "Cumhurbakan, vatana ihanetten dolay, TBMM ye tamsaysnn en az te birinin teklifi zerine, ye tamsaysnn en az drtte nn verecei kararla sulandrlr."
de
bi
an
_8
DRDNC BLM
KURTULU SAVAI Birinci Ksm KURTULU SAVAI'NIN NTELKLER HAKKINDAK DDALAR 1914-1918 sava srasnda, Trk ordularna kar, sava bitene kadar kesintisiz olarak, yalnz ngiliz ordular arpmlardr. Franszlar snrl bir kuvvetle sadece anakkale savalarna katlm, Ruslar ise Ekim devrimi zerine 1917'de savatan ekilmilerdir. Yz milyondan ok Mslman uyruu olan ngiltere, smrgelerinin bamszlk hevesine kaplp ayaklanmalarn nlemek iin Osmanl mparatorluunu mutlaka ve hzla yenmek zorundayd.1 ngilizlerin sava amalarn, o zamanki Babakan Asquith, savan banda (9 Kasm 1914) yle aklar: "Klcn eken Osmanl mparatorluu, klla ortadan kaldrlacaktr!" Bunu, Harbiye Nazr Lord Kitchener'in aklamas izler: "Trkiye'yi mahvedinceye kadar savaacaz!"2 Sava bir an nce bitirmek amacyla gneyde Basra'ya, kuzeyde anakkale Boaznn iki yakasna karlar. Ama 1917 ylna kadar ngilizler, ok zor durumlara deceklerdir. anakk ale'de, Irak'ta (Salman- Pak3 ve Kut savalar), Gazze'de, 1918'de Baku'da (14 Eyll) yenilir, Svey Kanaln zorlukla koruyabilirler. Trkleri, Filistin-Suriye ve Irak4 cephesinde, ancak byk hazrlklardan sonra ve en az drt kat kuvvet yarak yenebilmilerdir.5 ngiltere Genelkurmay Bakan Mareal Wilson diyor ki:"Byk Savata Trkleri, ancak ok byk say stnl ile yenebildik." (B.N.imir, ng. Belgelerinde, 3.C., s.CXXXII/489 vd.)6 Byk sava, Mondros Mtarekesi ile sona erer. Mtareke anlamasnn kuku uyandrc biimde uygulan, igallerin balamas ve Mttefiklerin niyetlerinin belirginlemesi zerine Trkler, yeniden silaha sarlrlar. Bu mcadeleyi, Kurtulu Sava diye anyoruz.7 Vahidettinciler, M.Kemal ile ngilizler arasnda gizli bir anlama olduunu, ngilizlerin milliyetileri desteklerken, stanbul ynetimini bilerek zor duruma drdklerini iddia ediyorlard. Bunun doru olmadn grmtk. Bu konudaki ek belgeleri de ilerde aktaracam. Kurtulu Sava hakknda baka iddialar da var. Bunlar da eitli balklar altnda topladm. Ayrntlardan ayklayarak, zet olarak aktaryorum.
de
bi
an
_8
1. Kurtulu Sava'nn bir Trk-Yunan Sava olduu dris Kkmer: "Kurtulu Sava... Yunanllara kar bir savatr... stiklal Sava Yunanllara kar kazanlmtr." (Btn Eserleri, 5.C., s.107, 122)8 F. Bakaya: "Emperyalizmin genel karlar ve emperyalistler aras elikiler, I.Emper-list Sava'n, bir Trk-Yunan sava biiminde srmesine sebep oldu..." (Paradigmann iflas, s.33) K.Msrolu: "Yakn tarihimizde Milli Mcadele ad verilen Trk-Yunan muharebesi..." (Osmanoullar'nn Dram, s.79) Kurtulu Sava'n btnyle kavramak iin pek ok kayna incelemek gerekiyor.9 Ama bu savata kimlerin taraf olduunu saptamak iin btn kaynaklar taramak art deil, sadece Sevres srecini hatrlamak ve Andlamann baz hkmlerine yle bir gz atmak bile yeter. Sevres sreci hakkndaki bilgiler ile Sevres'in tam metni, gizli de deildir, yllarca nce yaymland.10 nce, Sevres'le noktalanan srecin aamalarn ksaca grelim. 1/1. Birinci Dnya Sava ncesi gizli anlamalar Emperyalist devletler, Birinci Dnya Sava'nn patlamasndan nce, Osmanl Devletini paylamak iin aralarnda birok anlama yapmlardr. Bu paylamaya ngiltere, Fransa, Rusya, talya, Almanya, hatta Avusturya katlmtr. Bu anlamalar srecinin balamas, yle zetlenebilir: ngiltere, smrge y arn durdurmak iin 1904 ylnda Fransa, 1907'de de ran' paylamak iin Rusya ile anlar. Sra Osmanl Devleti'nin paylalmasna gelir. H.Bayur, Trk nklab Tarihi'nin 2. cildinin 3. ksmn, bu paylama grmelerine ve anlamalarna ayrmtr. Belgeler gsteriyor ki emperyalistler, Dnya Sava kmadan nce, 'Dou Sorunu'nu ya da 'Hasta Adamn mirasn blmeyi' kendi aralarnda zmlemi, ekonomik nfuz blgelerini belirlemi,11 yalnz Dou Trakya ve stanbul ile Boazlar bir karara balayamamlardr; bu eksiklii de sava iinde giderirler. Sz konusu bu ilk anlamalar yle zetleyebiliriz: 1. Gneydou Anadolu, Irak, Arap Yarmadas ve Gney Ege: ngiliz nfuz blgesi,12 2. Dou Anadolu: Rus nfuz blgesi,13 3. Antalya ile Mula'nn dou blm: talyan nfuz blgesi,14 4. Suriye, Lbnan, Kuzey Ege, Zonguldak-Trabzon ky eridi, Sivas'a kadar
de
bi
an
_8
(ukurova hari), Gney Anadolu: Fransz nfuz blgesi,15 5.stanbul- Badat demiryolunun iki yan, ukurova ve Musul'un bat kesimi: Alman nfuz blgesi.16 1/2. Sava iinde yaplan gizli anlamalar Sava srasnda yaplan gizli anlamalarda, dman cephede yer alan Almanya devre d braklr ve paylam, bu duruma gre yenilenir ve gelitirilir: 1. 10 Nisan 1915, ngiliz, Fransz ve Rus anlamas [stanbul, Gney Trakya ve Boazlar Rusya'ya braklm, bylece akta kalan bu sorun da zmlenmitir]. 2. 26 Nisan 1915, ngiliz, Fransz ve talyan anlamas [Savaa girmesine karlk, 12 Ada kesin olarak talya'ya verilmi, eskiden beri istedii Antalya ve evresinde adil yani daha geni- bir pay ayrlmas kabul edilmitir]. 3. 3 Ocak 1916 ve 16 Mays 1916, Fransz, Rus ve ngiliz anlamas [Almanya kar cephede yer ald iin ukurova Fransa'ya braklmtr]. 4. 21 Nisan 1916, ngiltere, Fransa ve talya anlamas [Rusya'nn da kabul etmesi kouluyla, talya'nn zmir ve evresini topraklarna katmas ve Marmara'nn gneyini ile Konya evresini, nfuz blgesi olarak kullanmas uygun grlmtr. Devrimden dolay Rusya'nn kabul gereklemeyince, ngiltere anlamann geersizliini bildirecek, talya ise geerli olduunda srar edecektir. Sorun tartmal olarak kalr.].17 5. 26 Nisan-30 Mays 1916, ngiliz, Fransz ve Rus anlamas [Dou Anadolu arasnda, Suriye ise Fransa ile ngiltere arasnda, daha ayrntl olarak paylatrlr].18 Sava ncesinde ve sava srasnda yaplan bu anlamalar, Mttefiklerin, sava sonras hakkndaki niyetlerini gsteren somut belgelerdir.19 1/3. Mondros Mtareke Anlamas Mondros Anlamas, bu niyetlerin gerekletirilmesini kolaylatrc hkmler ierecek biimde dzenlenir:20 1. 5.madde: Ordunun derhal terhisi, 2. 6.madde: Btn sava gemilerinin teslim edilmesi, 3. 7.madde: Mttefiklerin herhangi bir stratejik noktay igale yetkili olmas, 4. 10.madde: Toros tnellerinin Mttefiklerce igali, 5. 12.madde: Haberlemenin denetlenmesi, 6. 15.madde: Demiryollarnn Mttefiklerce iletilmesi, 7. 16.madde: Kilikya'daki (ukurova) Trk kuvvetlerinin geri ekilmesi, 8. 20.madde: Silah, cephane ve tatlar hakknda verilecek emirlere uyulmas, 9. 24.madde: Alt Dou ilinde21 karklk kt takdirde, bu illerin igal
de
bi
an
_8
edilecei. Bylece ordu tasfiye edilecek, kamuoyu ve ulam denetim altna alnacak ve ngiltere, Fransa, biraz ge de olsa talya, nfuz blgelerine bir an nce egemen olmak iin harekete geeceklerdir.22 Yunanistan'n zmir'e karlmas da, bu emperyalist srecin bir aamasdr. Kendi bana, bamsz bir olgu deildir. ngilizlerin bu konuda gttkleri ama, Drdnc Blmn 'ngilizler' paragrafnda aklanacak. 1/4. Sevres Andlamas ve l Anlama23 ile ilgili grmeler 1. n grmeler (O.Olcay, Sevres Andlamasna Doru, s.XLVI- LXXVI) 2. Birinci Londra Konferans, 12 ubat- 10 Nisan 1920, 79 oturum (a.g.e., s.1443) 3. San Remo Konferans, 18-26 Nisan 1920, 20 oturum (a.g.e., s.445-586) 4. kinci Hythe Konferans, 20 Haziran 1920, 1 oturum (a.g.e., s.587-588) 5. Boulogne Konferans, 21 Haziran 1920, 1 oturum (a.g.e., s.589-597) 6. Spa Konferans, 11 Temmuz 1920, 1 oturum (a.g.e., s.595-599) Osman Olcay'n bu nemli eserinde, sz konusu konferanslarn tutanaklarndan baka, alt kurullarn hazrlad ya da ilgili temsilcilerin verdii btn yazlar, raporlar, muhtralar, taslak ve tasarlar da bulunmaktadr. Hazrlanan Andlama ve onun eki niteliinde olan l Anlama'da, eski anlamalar esas alnm, akta kalan baz blgeler yeniden paylalm, karlar trl gvencelere balanmtr. Bu belgeler, zellikle ngiltere'nin, nasl bir T rkiye istediini ve Trkiye'nin de nasl acmasz, karc ve deimez bir anlayn karsnda bulunduunu ortaya koymaktadr. Sevres Andlamas ve l Anlama, ite bu uzun srecin uursuz ocuklardr. 1/5. Sevres Andlamas 24
Sevres'in emperyalist ve intikamc niteliini iyi anlamak iin tamamn okumak gerek. Kstlayc, yasaklayc, tehdit edici, smrgen, artc pek ok maddesi var. Baz genel hkmlerini grelim: Andlama, Mttefiklerin istedii gibi uygulanmazsa, stanbul Osmanl ynetiminden geri alnacak (m.36).25 Dou Trakya (Edirne, Krklareli, Tekirda, Gelibolu), Gkeada, Bozcaada Yunanistan'a verilecek; zmir blgesi (zmir, Kuadas, Tire, demi, Manisa'nn ats, Akhisar, Krkaa, Soma, Foa, Ayvalk, Burhaniye) Osmanl egemenlii altnda kalacak ama bu hakk Yunanistan kullanacak; yerel ynetim, be yl sonra, Milletler Cemiyeti'nden, bu blgenin Yunanistan'a balanmasn isteyebilecek; istein uygun grlmesi halinde, Trkiye, bu topraklar zerindeki haklarndan vaz geeceini nceden kabul edecek (m. 84-87, m.65-83)26
de
bi
an
_8
Kuzeydouda, 1914'ten nceki snr geerli olacak, Artvin, Erzurum'un kuzeydousu ve Idr'a kadar Kars, Trkiye dnda kalacak (m.27/4)27 Dou Anadolu'da, Ermenistan28 ve aamal olarak Krdistan29 kurulacak (m.88-93, m.62-64). Gneyde, Ceyhan, Osmaniye, Drtyol, skenderun-Antakya, Mara'n gneyi, Gaziantep, Urfa, Mardin, Cizre, Suriye'ye verilecek (m.27). Osmanl Devleti, snrlar dnda kalan bu topraklar zerindeki btn haklarndan vaz geecek (m. 132). Boazlar (btn kylar ile Marmara denizi) blgesi, zel btesi, tekilat, bayra, polisi olan yar devlet niteliindeki bir karma kurulun egemenlii nde olacak (m.37-61 ve178).30 Bu blgedeki tm istihkmlar yklacak ve silahszlandrlacak (m.177). Bu blgede bulunan ve top ulamna elverili btn demir ve kara yollar, kullanlmaz hale getirilecek (m.178). Trkiye'nin bu blgede telsiz-telgraf istasyonu kurmas yasak (m.190). Boazlar Blgesi, askeri amala, yalnz ngiltere, Fransa ve talya tarafndan kullanlabilecek (m.178/3). Jandarma 35.000, kara kuvveti 15.000 kii ile snrl olacak, ancak gn lller askere alnacak (m.154, 155, 165). Boazlar Blgesindeki Trk jandarmas, Mttefikler-Aras gal Komutanl'na bal olacak (m.161). Subaylar ve erlerin says, birliin bulunduu kesimdeki Mslman olan ve olmayan nfusla orantl ve bu oran, polis iin de geerli olacak, (m.165, 170). Silah, cephane, askeri ara ve gere yapm, ithali ve ihrac, MttefiklerAras Askeri Denetim Kurulu'nun denetim ve iznine bal olacak (m.173 vd.). Zrhl ara ve tank yapm ve ithali yasak (m.176). Seferberlik yasak (m.162). Deniz kuvveti kurulmas yasak (m.188). Balklk ve polis hizmeti iin en fazla 7 gambot, 6 torpidobot kullanlabil ecek (m.181). teki btn askeri gemiler, yok edilecek (m.184). Yavuz zrhls, Mttefiklere teslim edilecek (m.258). Trkiye'nin sava ve denizalt gemisi yapmas ve edinmesi yasak (m.182, 186). Deniz kuvvetlerine alnacak subay ve erlerin says, Mttefikler-Aras Deniz Kuvvetleri Denetleme Kurulu'nca saptanacak (m. 188). Hava kuvveti kurulmas yasak (m.191). Btn kapitlasyonlar, yararlanacaklarn says artrlm olarak srecek (m.261 vd). Adalet rejimi, Mttefiklerce yeniden saptanacak (m.137). Soy, din ve dil aznlklar, bamsz ve denetimsiz olarak, diledikleri kadar ilk, orta ve yksek okul aabilecek ve kendi dillerinde eitim yapabilecekler (m.147). Osmanl maliyesi, Mttefiklerce seilecek bir Maliye Kurulu'nun denetimi altnda olacak (m.231-260)31 Mondros Anlamas'nn, galiplere stratejik yerleri, Dou illerini, ayrca
de
bi
an
_8
Toros Tnellerini igal ve haberlemeyi denetleme hakk veren maddeleri, snrsz olarak yrrlkte kalacak (m.206).32 1/6. l Anlama Bu anlama ile de, Anadolu'nun kalan blmnn byk bir ksm, nfuz b lgeleri olarak, ngiltere, Fransa ve talya arasnda paylatrmaktadr. Blgeler hakkndaki bilgi, dipnottadr.33 1/7. Bu srecin ksa bir deerlendirmesi Sava ncesi ve sava ii anlamalar ile Sevres Bar Andlamas ve l Anlama'nn emperyalist nitelikleri, ortada. Bunlar grp hazrlayan balca devlet ngiltere, Fransa ve talya'dr. Mtareke anlamasn ineyerek, Batum'u, Kars', Musul'u, Gney Dou Anadolu'yu, Antakya'y, skenderun'u, Adana'y, Mersin'i, Urfa'y, Gaziantep'i, Mara', Konya'y, Antalya'y, Mula'y, Trakya'y, Gelibolu'yu, anakkale'yi, zmit'i ve stanbul'u igal eden de bu devlettir. Herhalde buralarda Nuh'un Gemisi'ni yada Midas'n hazinesini aramyorlard.34 stelik Fransa, karlarn ve kendisine ayrlan nfuz blgelerini korumak iin silaha da sarlmtr. Yunan ordusunun zmir'e, kendi bana ald bir kararla kmadn, onu zmir'i igalle grevlendirenlerin, ngiltere, Fransa ve ABD olduunu da grmtk.35 Her anlama, en azndan iki taraf arasnda yaplr. Kar taraf oluturan ve bu sebeple teklif yapan da, Trk tekliflerini kabul ya da reddeden de, her zaman ngiltere, Fransa ve talya'dr. stanbul ynetimini, bu andlamay kabule zorlayan da, Ankara'y ikna etmesi iin sktran da, bata ngiltere olmak zere yine bu devlettir. Ufak tefek tavizler vererek Sevres'in esas hkmlerini koruyabilmek iin 1921 ubatnda Londra Konferansn toplayan, 1921 Hazirannda arabulucu r olne giren, Mart 1922 mtareke ve bar teklifini hazrlayanlar da bunlardr. Bir yandan kendileri kan dkerlerken (zellikle Fransa), bir yandan Kuva-y Milliye'yi ezsin diye stanbul ynetimini zendiren ve destekleyen, bir ya ndan da, Ermenileri silahlandran,36 21 Haziran 1920'de ve 1921 Londra Konferans srasnda, Yunan ordusuna, Sevres'i Ankara'ya silah zoruyla kabul ettirmek grevini verenler de bunlardr.37 Trkiye'yi, Mudanya Mtareke grmelerine de, Lozan Konferasna da aran bu devletlerdir. Trk zaferinin sonunda, Mudanya grmelerinde de, Lozan'da da karmzda, yine ve yine ve yine bu kenetlenmi devlet vardr. Ksacas, her aamada, gerek ve srekli muhataplarmz, iin asl sahipleri bata ngiltere olmak zere, bu devlettir. Hibir aamada kenara ekilmemi,
de
bi
an
_8
dris Kkmer: "Yunanistan'da, Konstantin tekrar kral oldu. Bu olay Mttefiklerce iyi karlanmad... ve Yunanllar Anadolu'da Trkler karsnda yalnz brakld. Lloyd George'a ramen Yunanllara para, silah yardm durdu ya da azald." (Btn Eserleri, 4.C., s.300) F.Bakaya: "Balangta Yunanllara destek vermelerine ramen, ngiliz emperyalizminin karlar, Sovyet tehdidinin sz konusu olduu koullarda, bu destein 1921'den itibaren ekilmesini gerektirdi... ngiliz destei kalkt andan itibaren de Yunanllarn Anadolu'da barnma ans yoktu." (Paradigmann flas, s.33) A.Dilipak: "13 Mays 1921'de, Mttefikler, Yunanistan'dan desteklerini tamamen ekerek, Trk-Yunan sava karsnda tarafsz kalacaklarn akladlar. ngilizlerin desteinde Anadolu'yu igal eden Yunan askerleri, ngiltere'nin desteini kaybedince, geri ekilmek zorunda kaldlar." (CG Yol, s.93) Kkmer'e gre Konstantin geri geldii iin; Bakaya'ya kalrsa, Sovyet
de
2. ngilizlerin Yunanllara yardm etmedii
bi
aradan kmamlardr. yle olmasa, bizi Yunanllarla babaa brakr, askerlerini ve donanmalarn alp giderlerdi. Oysa, sonuna kadar olayn iinde kalm, stanbul ve anakkale'yi igallerinde tutmu, stanbul'da polisi ynetmi, Anadolu'ya geii denetlemi, skynetimi ve tutuklamalar srdrm, Trakya ve stanbul-zmit demiryollarn iletmi, stanbul ynetimini ynlendirmekten bir an bile uzak kalmamlardr.38 1922 Eyllnde, Trklerle savamak iin ngiltere'nin anakkale'ye yd kuvvetler arasnda, balangta Fransz ve talyan birlikleri de yer alyorlard.39 Ve bu devlet, Sevres Andlamasna ve l Anlamaya, neden bu kadar nem verdiler, korumak iin neden kan dktler ve dklmesini tevik ettiler? Neden Sevres'den vaz geip de haka bir bara yllarca yanamadlar? Sevres'e inatla neden sarldlar? olsun diye mi? Sevres'i yumuatmay nerirlerken, neden yalnz Yunan karlarndan dn verdiler de kendi karlarn grmeye bile yanamadlar? Bu lnn Trkiye iin hazrlayp uygulamaya koyduu Sevres Andlamas ve l Anlama, biz srf Yunanllar yendik diye mi suya dt? Bu somut gerekler apak ortada dururken, iin sahibi ve takipisi olan bu devleti ve olayn ncesini bir yana syrp, Kurtulu Sava'nn bir Trk -Yunan sava olduunu ileri srmenin, gerekle de, bilimsellikle de, ciddilikle de, saduyuyla da bir ilgisi yoktur! Eer bu srecin askeri yan, yalnz Trkler ve Yunanllar arasndaki savalardan ibaret olsayd bile, yine bu karmak sre Trk-Yunan sava diye nitelenemezdi. Kald ki scak sava bile yalnz Trkler ile Yunanllar arasndaki savalardan ibaret deildir. Olmadn greceiz.
an
_8
3. Emperyalistlerin Anadolu'yu yerlemek niyetiyle igal etmedikleri ve savamadan da gittikleri F. Bakaya: "Milli Mcadele'nin, ayn zamanda ngiliz ve dier tilaf Devletleri (Fransz ve talyanlar) ile de bir sava olduu, sonradan uydurulmutur. Yannda, Almanya gibi gl bir devlet bata olmak zere, ttifak Devletleri (Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan) varken yenik den bir imparatorluun, bir bana bunlarn tamam ile baa kmas, o gnn koullarnda mmkn deildi. Dolaysyla 'yedi dvelle sava' bir efsanedir. Zaten emperyalistler, Anadolu'ya yerlemek niyetiyle girmediler ve savamadan da ekildiler.42 ekilirken de Franszlar, Trklere, Yunanllara kar kullanacaklar silahlar sattlar...
de
tehditi dolaysyla, ngiltere Yunanistan'dan desteini ekmi.40 Oysa ne para ve silah destei durdu, ne de ngilizler Yunanllar yalnz braktlar. .Kkmer de kesin konuamyor zaten. ngiltere'nin tarafszlk karar ise, tam bir gz boyamadr. Bu konunun ayrntlarn, bu blmn 'ngilizler-Yunanllar' paragrafnda greceiz. Bir n rnek: Venizelos'tan sonraki hkmetler zamannda, hkmet askeri danman, ordu nezdinde hkmet temsilcisi ve Bakan olarak grev yapm olan Tmgeneral Stratigos, Yunanistan Kk Asya'da adl an-aratrmasnda (1925) diyor ki: "Yunanistan'n Kk Asya siyasetine ve Kasm 1920 sonras rejimine dmanca yanaan Fransa dahi, 1921-1922 yllarnda, ok byk miktarlarda topu cephanesi, hususi fiek ve makineli tfei, Gunaris hkmetine satyordu." (s.149) Efendim? Yunan kaynaklarnda, yenilgiyi mazur gstermek iin biri tekini tutmaz, eitli sebepler ileri srlmektedir. Boyundan byk bir ie kalkt ve ardarda yenildii iin elbette, siyasi ve ekonomik zorluklar olacakt, olmutur da.41 Ama hibir Yunan kaynanda, silah ya da cephane azl, yetersizlii gibi bir mazeret yer almyor. Btn Yunan kitaplar, ATASE kitaplnda incelemeye ak olarak durmaktadr. Merak eden buyursun, incelesin! En fazla bir haftasn alr. Dilipak, Trklere bir zaferi ok grd iin yuvarlak bir ifade ile 'Yunan askerleri geri ekilmek zorunda kaldlar' diye yazyor! ngilizler szde tarafszlklarn 14 Nisan 1921'de ilan etmilerdir. (Jeschke, TKS Kronolojisi, s.148) Bunun zerine Yunanllar, aresiz kalp da geri mi ekildiler? Ne mnasebet! nce Temmuz 1921'de Ktahya-Eskiehir taarruzuna giritiler, Austos 1921'de de, Ankara'y almak iin harekete getiler (Sakarya Sava). Sakarya Sava, Yunanllarn taarruz gcn ve cesaretini sona erdirdi. Byk Taarruz'da ise duman oldular! Ancak kk bir ksm ekilebilmi, geri kalanlarsa imha ve esir edilmitir. Bu yzdendir ki Yunanllar, Trk Byk Taarruzu sonunda uradklar yenilgiyi, 'felaket' diye anyorlar. Dilipak, daha sonra, bu yuvarlak, ekingen ifadeyi brakp daha ak konuacak. lerde greceiz.
bi
an
_8
ngilizlerin asl amac, Anadolu topraklarnn bir blmn ele geirmek d eil, Dou smrgelerinin gvenini salamakt." (Paradigmann flas, s.33) Dorular: (1) Yunanistan'n yalnz olmadn ve yalnz braklmadn, nk byk beklentileri bulunan ngiltere, Fransa ve talya'nn, sava dorudan ya da dolayl olarak srdrdklerini, bu amala Sevres'de direndiklerini, Lord Curzon'un deyii ile 'zaferin meyvelerini toplamak' istediklerini, nc Blmdeki ve yukardaki bilgiler gstermektedir. 'ngilizler-Yunanllar' paragrafnda, bunu kantlayan teki belge ve bilgilere de yer verilecektir. (2) Mtareke, yalnz savaan taraflar arasnda yaplr. stiklal Sava, bir TrkYunan sava ve sadece Yunanistan'a kar kazanlm bir galibiyet olsayd, mtarekenin de ikisi arasnda yaplmas, bar grmelerinde de, yalnz Yunanistan ile bizim aramzdaki sorunlarn grlmesi gerekirdi.43 Oysa, Trk-Yunan savana ve sorunlarna ilikin konular, Lozan'da grlen konularn yirmide biri bile deildir.44 (3) F.Bakaya, Mttefikler iin "Anadolu'ya yerlemek niyetiyle gelmediler.." de diyor. yleyse niye geldiler ve pek ok yeri birden niye igal ettiler?45 Ordularn, gezmeye mi, hava deiimine mi yollamlard? Acaba F.Bakaya, sava ncesi ve ii anlamalar, Sevres Andlamas'n, nfuz blgelerini dzenleyen l Anlama'y yok mu sayyor? Bunlar resmi t arihiler mi uydurdu? Paylama anlamalar ile igaller arasndaki balanty nasl yorumluyor? Hepsi de rastlant myd yoksa? Fransa, igal ettikleri yerleri korumak iin niin kyasya savat? Bu devlet, paylama anlamalarndan neden, ne zaman vaz getiler?46 Bu devletin, stanbul'u ve anakkale'yi srekli igal altnda tutmasnn sebebi neydi? Yoksa stanbul'un suyu, anakkale'nin havas, ok mu holarna gitmiti ya da pek mi sevmilerdi Trkleri de bir trl ayrlp gidemiyorlard? O kadar ok sava gemisi, ne aryordu stanbul'da, anakkale'de, Karadeniz kylarnda, Mersin'de, Antalya'da, Marmaris'te? Balk m avlyorlard, batk hazine mi aryorlard? Bunca gideri, neden gze almlard acaba? 'ngilizlerin asl amac Anadolu topraklarnn bir blmn ele geirmek deil, Dou smrgelerinin gvenliini salamakt' diyor. Diyor ama arkasn getirmiyor. Nasl salayacakt ngiltere bunu? Yer alt ve st zenginliklerine giden bu kara ve su yollarna, 'geilmez!' diye masum trafik iaretleri koyarak m? Yoksa, Gneydou Anadolu'nun bir blmn nfuz blgesi olarak kendine ayrarak, Irak'a el koyarak, ran' himayesi altna alarak, stanbul ve anakkale Boazlarn srekli igal altnda tutarak, Yunanistan' -zmir'e karlk olarak- Dou Akdeniz'de beki brakarak m?
de
bi
an
_8
Bakaya, Kurtulu Sava hakknda yorum yapmadan nce, bu sade gerekleri hatrlamal ve bu basit sorularn cevabn aramalyd. (4) Ve bu bilim adam, inanlmaz bir ftursuzlukla, 'savamadan da gittiler' diyor, diyebiliyor!47 Bir de gerei grelim. Franszlar ukurova'y ve evresini igal eden Fransz kuvvetleri ile Toroslar'da Amanos kesiminde, Urfa, Mara ve G.Antep'in iinde ve evresinde, ukurova'da birok kanl sava yaplmtr.48 Taraflar, 10.000'den fazla l verirler. Trk-Fransz savalar, iki yl srecek ve ancak, Sakarya zaferinden sonra yaplan (20 Ekim 1921) Ankara Anlamas ile sona erecektir.49 F.Bakaya, bu illerimizin adlarnn banda, neden Gazi, Kahraman, anl gibi sfatlar bulunduunu hi mi dnmemi? Hi mi kulana alnmam bu kanl atmalar? Anlalyor ki o da BY-FV Kulb yelerinden.50 b. ngilizler
5 Eyll 1919'da, bir ngiliz Taburu ile bir Fransz taburu ve iki batarya, Drtyol'un Grlevik mevkiinde, igalcilere kar kan Kara Hasan'n kuvvetini sararlar. atma sonunda, olduka zayiat veren ngiliz ve Franszlar, Drtyol'a ekilirler. (Grlevik arpmas, H.Saral-T.Saral, s.28 vd.) 27 Eyll 1919'da, Merzifon'daki ngiliz birlii Samsun'a, kendisini izleyen bir Kuva-y Milliye birlii ile arpa arpa ekilir. (.H.Daniment, Osm.T. Kronolojisi, 4.C., s.461) 16 Mart 1920 gn, sabah 05.45'te, ngilizler, ehzadeba'ndaki 10.Tmen kararghn basp be eri ehit eder, dokuzunu ar yaralarlar. (Tutanak ve raporlara dayanarak, S.Tansel, Mondros'tan Mudanya'ya, 3.C., s.41-44) 14 Haziran 1920'de, zmit'in dousunda, Kuva-y nzibatiye ile arpan Trk birliklerine ate aarlar; Trk birlikleri de karlk verir ve ngilizleri zmit'in iine kadar srerler. ngiliz uaklar da Trk birliklerini bombalar. (A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.412-413) 21 Haziran 1920'de, 150 kiilik bir Trk birlii amlca'daki ngiliz mevkilerine saldrr, top ve makineli tfek ateiyle pskrtlrler. (.Krkolu, Trk-ngiliz ilikileri, s. 146) 25 Haziran 1920'de, Yunan ilerlemesini kolaylatrmak iin Mudanya'ya kan ngiliz kuvvetini, Trk birlii atele karlar, baz kayplar verdirir ve geri
de
bi
Mtarekeye ramen igal ettikleri yerlerdeki Trk askeri birliklerine sert ve tehdit edici davranmakla birlikte, ngiliz kamuoyunu ve i sorunlar dikkate alarak yeni bir savaa yol amaktan kanmaya zen gstermilerdir.51 Ama ngilizlerin Trklere, Trklerin ngilizlere kar hi silah kullanmadklar, aralarnda hi atma olmad ileri srlemez. Saptayabildiklerimi aktaryorum:
an
_8
Bir tek lmn, bir el atein bile ok anlam var ama bu atmalar, Franszlarla yaplan savalara oranla nemli bulmayanlar kabilir. Gerekten, Trk-ngiliz atmalar, savaa dnmemitir. ngilizlerin balca amac, Trklere Sevres'i kabul ettirmekti. Zaten balangta, bunun iin atmaya girmesi, sava amas gerekli deildi.54 nk kullanabilecei sava d birok yollar ve yntemler vard, onlar kulland. Ankara ynetimi Sevres'e silahla kar knca, yani savamak gerekince, Kuva-y nzibatiye gibi i kuvvetleri ve bu ie gnll Yunan ordusunu ileri sreceklerdir. ngiliz-Yunan ilikilerinin arka plann ilerde greceiz. Ama Yunan ordusu kesin olarak yenilip daldktan sonra, ngiltere kollar svar, dominyonlardan ve baz Balkan lkelerinden yardm ister ve yeni bir sava gze alr: Trk ordusunun anakkale'ye ve stanbul'a yaklamas zerine, ngiltere, 15 Eyll - 30 Ekim 1922 tarihleri arasnda, sava hazrlklarna giriecek,
de
ekilir, akam ngilizlerin ekilmesi zerine mevzilerine geri dner. (S.Tansel, Mondros'tan Mudanya'ya, 3.C., s.146; .Krkolu, Trk-ngiliz likileri, s.146)52 25 Haziran 1920, kk bir yerel birlik, Karamrsel'e kan ngiliz birliini atele karlar. (H.M.arkl, Balkesir ve Alaehir Kongreleri, s.265; R.Apak, Garp Cephesi Nasl Kuruldu, s.165) 6 Temmuz 1920'de, ngilizler Mudanya'y yeniden igale giriirler, Trk birlii yine atele karlar. Bunun zerine ngilizler, Trk mevzilerini denizden saat kadar topa tuttuktan sonra Mudanya'y igal ederler; 25 Trk askeri ehit olur. (A.Sofuolu, Kuva-y Milliye Dneminde Kuzeybat Anadolu, s.385; R.Apak, Yetmilik Bir Subayn Hatralar, s.198; .Eilmez, Milli Mcadele'de Bursa, s.38-46) 6 Temmuz 1920'de, Beykoz'a karlan bir Yunan birlii ile Beykoz Kuva-y Milliyesi arasndaki atmaya, bir ngiliz birlii ile bir ngiliz torpidosu da katlr. (A.Sofuolu, Kuva-y Milliye Dneminde Kuzeybat Anadolu, s.383)53 6 Temmuz 1920'de, Gemlik'e kan ngiliz birlii de, buradaki Kuya-y Milliye tarafndan atele karlanr. (A.Sofuolu, a.g.e., s.385) 20 Temmuz gn, Tekirda'na yaplan Yunan karmas, ngiliz ve Yunan filolarnn himayesinde yaplr. Ate eden tek Trk topunu da, ngiliz ve Yunan sava gemileri, ortaklaa tahrip ederler. (Yunan Bakumandan General Paraskevopulos'un aklamas, aktaran T.Byklolu, Trakya'da Milli Mcadele, s.357) 24 Eyll 1920'de, Ktahya'da, Trk birlii ile atrlar, iki taraf da kayp verir. (A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.223) "M.Kemal'in ordusu, Adana'da ngilizlerle arpmakta ve Cezire'deki ngilizleri tehdit etmektedir." (22 Kasm 1920 gnl ngiliz genel raporundan, E.Ulubelen, s.271) 1922 Haziranndan 1922 Eyll ay sonuna kadar, Musul'da, Ankara tarafndan grevlendirilen zdemir Bey komutasndaki Trk-Krt birlikleri ile ngilizler arasnda ciddi arpmalar olur. (TH, 4.C. [Gney Cephesi] s.268 vd.)
bi
an
_8
anakkale'ye takviye kuvvetleri, uaklar ve sava gemileri yollayacak, seferberlik ilan etmek iin n karar alacak, ngiltere Birlii'ne bal Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda ve Gney Afrika Birlii'ne, ayrca Romanya ve Yugoslavya'ya, asker gndermeleri iin arda bulunacak, Yunan donanmasn bile kullanmay dnecek ve General Harington'a ate emri verecektir!55 Sava, General Harington'un ardan almas yznden patlamaz56 ve Mudanya'da mtareke grmeleri balar. Bakaya, o tarihte dnyay ayaa kaldran anakkale olayn nasl aklyor acaba? Btn dnyann bara drt elle sarld ve bar sevinciyle kendinden getii bir dnemde,57 ngiltere'nin, birok i sorunlarna ramen yeni bir sava gze almasnn, ok ciddi bir sebebi olmal, deil mi? Amac herhalde askerlerine silahl jimnastik yaptrmak deildi.58 c. talyanlar
gal ettikleri yerlerde, gelecee hazrlk olmak zere halka kendilerini sevdirmek iin hayli aba harcarlar, zmir'i ellerinden alan Yunanllara duyduklar fkeden dolay, Trklere el altndan yardmda bile bulunurlar. Hatta baz Trkler de Yunan igali korkusuyla talyanlarla ibirlii yapmaya alacaklardr. Ama talyanlar, Kuva-y Milliye'nin gittike glenmesi zerine, atmay gze alamayacak ve askerlerini, para para ekmeye balayacaklardr. Anadolu'dan atmadan ekilenler, yalnz talyanlardr. Onlarla bile birok yerel ekime yaanmtr.59 Ama akllar Gney Anadolu'ya takld iin60 son na kadar stanbul'da kalp savan sonucunu beklemeyi de ihmal etmezler. Ee, kmadk canda, umut vardr.61 (5) F.Bakaya, 'Yannda, Almanya gibi gl bir devlet varken yenik den bir imparatorluun, bir bana bu devletlerin tamam ile baa kmasnn, o gnn koullarnda mmkn olmadn, yedi dvelle savan, bir efsane olduunu' da ileri sryor.62 a. Kurtulu Sava'n balatan, srdren ve sonulandran, Osmanl mparatorluu deil, Ankara ynetimidir. Kuva-y Milliye'nin, TBMM'nin ve milli ordunun, stanbul ynetimi ile ilgisi ne? Ankara ynetimi ile stanbul ynetimi arasnda, birok fark var.63 Konumuz bakmndan balca fark da u: Azerbaycan ve Kafkasya'ya girme, Hazar Denizi'nin dousuna geme tasarlar gsteriyor ki Birinci Dnya Sava'nda, Osmanl yneticilerinin, naiv de olsa, yaylmac bir tutumu vardr. Oysa Kurtulu Sava, sadece anayurdu korumak ve her eit kapitlasyondan btnyle ve kesinlikle kurtulmak amacyla yaplan bir savatr. Yani srf toprak sava deildir. Hedefi de, Milli And ile belirtilmi ve ilk admda aklanmtr: Tam bamsz bir Trkiye! Amac farkl iki ayr ynetim, daha dorusu biri batmakta, biri kurulmakta olan iki ayr devlet! Bakaya, bu iki devleti birbirine kartryor, b. Kurtulu Sava srasnda, Kuva-y Milliye ve Ankara ynetimi, u devlet, millet ve topluluklarla
de
bi
an
_8
4. Kurtulu Sava'nn anti-emperyalist bir sava olmad dris Kkmer: "Kurtulu Sava anti-emperyalist deildir." (Btn Eserleri, 5.C., s. 122) Kkmer'in dayanaklar unlar: "Bir yanda L.George'un destekledii Yunanllar, te yanda ise Lord Curzon'un ve askeri evrelerin taraftar olduu Kemalistler arasnda bir sava verilmitir. ngiliz mparatorluunu savunmak ve gelitirmek iin farkl stratejiler sz konusu idi. Bu, onun iin anti-emperyalist bir sava deildi. Sava, Rusngiliz ilikilerinin yumuamas ve Yunanistan'n ksm yalnzl iinde yaplacaktr." (Btn Eserleri, 5.C., s.106) "Byk sorunlar olan Rusya ile ngiltere arasnda zimn (kapalca) bir yumuama ve anlamann var olduunu, teki batllar arasnda elimeler bulundu unu, hatta o srada dnyann bir numaral emperyalist devleti olan ngiltere'nin, kendi i elikileri iinde birok kanatlarnn belirdiini ve bu kanatlardan nemli bir grubun (Lord Curzon ve askeri evrelerin), Anadolu'da bir Trk Devleti ku-
de
bi
ekimi, atm ve savamtr: 1. Her konuda, bazen nde, bazen arka planda, ngilizler, 2. ukurova ve evresinde, Fransz ordusu, 3. Bat'da, Yunan ordusu,64 4. Douda ve ukurova'da, Ermeni birlikleri, Ermeni eteleri, 5. Kuzeyde, Yunanistan destekli Pontus eteleri, 6. Kocaeli, Ege ve Marmara blgesinde, Rum ve Ermeni eteleri, ayrca yerel halktan bazlarnn kurduu ibirliki eteler, yonya Devletiiin hazrlanan 20.000 kiilik Rum kuvveti,65 7. syanclar,66 8. Anzavur'un birlii ve Kuva-y nzibatiye, 9. Asi Ethem'in Kuva-y Seyyaresi. Bunlarn yan sra, daha birok i ve d gler ve glkler...67 Ve Lozan'da, bir yanda Trkiye, te yanda ise btn Mttefikler!68 Ksacas Ankara ynetimi, birden ok devlet, millet ve toplulukla savap ekimi, atmtr; bar grmelerinde de yine birok devletle mcadele etmek zorunda kalacaktr. Onun iin 'yedi dvelle sava', bir efsane deildir ve Trkiye bu artc mcadeleden galip kmtr.69 Bunun nasl baarldn, 'Kurtulu Sava'nn Stratejisi' balkl paragrafta aklamaya alacam. (6) Bakaya, 'Franszlar ekilirken de, Trklere, Yunanllara kar kullanacaklar silahlar sattlar ' diyor. Eksik biliyor: Yalnz satmamlar, bir ksmn da para almadan brakmlardr.70 Ama ne zaman ve neden? Sakarya'da Yunanllar, Gneyde kendileri yenildikten ve her trl umutlar sndkten, Suriye'de tutunmalar bile sorun olmaya baladktan sonra, hi olmazsa, baz imtiyazlar elde edebilmek iin.71
an
_8
rulmasndan yana olduunu kabul ettiim iindir ki bu iddiay ne srdm." (Btn Eserleri, 5.C., s.122)72 Dorular: a. Lord Curzon ile ngiliz Genelkurmaynn, Osmanl Devletine ve rejimine kar olup Anadolu'da yeni -Kemalist- bir devlet kurulmasn destekledikleri, kesinlikle doru deildir. Lord Curzon ve bakanlnn ileri gelenleri, baz konularda, Yunanllar eletirmiler ama asla Ankara'dan yana olmamlardr.73 Hepsinin setii yan, Sevres'i imzalam olan stanbul ynetimidir. Askerler ise, sdece durum deerlendirmesi yapm, askeri gerekleri ve olaslklar belirtmi ve hibir aamada Kema-listleri tutmamlardr. ngiliz karlarn kollamlardr. Her tehlikeye dtnde de, Yunanllar tutmulardr. Bunlarla ilgili belli bal belgeler, ngilizler-Yunanllar' paragrafnda grlecek.74 b. Bilgiler ve belgeler, Sovyetler Birlii ile ngiltere arasndaki yumuamann da, Trkiye lehinde deil, aleyhinde sonular verdiini gsteriyor.Mesela Sovyet yardm durdurulmutur vb.75 c. Batl devletler arasnda elikilerin bulunduu dorudur ama bu, yeni bir ey deil ki, emperyalizmin doasndan kaynaklanan ve srp gelen bir alt ekime. Temel konularda daima uzlam, geici anlamazlklar bytmemi ve birbirlerinden hi kopmamlardr. Ksacas, .Kkmer'in ileri srd gerekeler, gereklerle hi uyumuyor. F.Bakaya da ayn kanda: "Milli Mcadele anti-emperyalist bir hareket deildi..." (Paradigmann flas, s.32)76 Ama dayanaklar daha farkl; hepsini aktaryorum: a. "Eer bir lke, dnyay yeniden paylamak isteyen taraflardan birinin yannda bu savaa katlyorsa, herhalde ama, paylamdan pay koparmaktr. Emperyalist paylam savana katlan bir devletin, anti-emperyalist bir ulusal kurtulu sava vermesi mmkn mdr? Resmi tarihiler ve resmi ideoloji reticileri, bu amazn farknda olduklar iin olaylarn tahlilini, Yunanllarn zmir'e k ile balatyorlar... Kendisi emperyalist bir savaa taraf olan bir devlet, antiemperyalist olamaz." (s.30, 31, 57) b. "Osmanl mparatorluu, hibir zaman smrge olmad... Bu bakmdan Milli Mcadele, 1.Emperyalistler-aras Sava'n diplomatik planda srdrlmesiydi ve alar Keyder'in yazd gibi, 'I.Dnya Sava, Trkiye iin 1923'te bitti.1 " (s.30, 31) c. "Emperyalist devletlere kar olmadan, anti-emparyalist bir sava olanakl mdr?" (s.37) d. "Mcadele iinde olumu bir anti-emperyalist ideoloji yoktu." (s.38) e. "Son tahlilde, emperyalizmle bir uzlama olan Milli Mcadele, mazlum halklara kurtulu yolunu gsteren ilk anti-emperyalist hareket olarak gsterilmek istenmitir... Milli Mcadele, bandan sonuna kadar, emperyalizmle uzlama yanls bir harekettir..." (s.25, 72)
de
bi
an
_8
Dorular: (a) Evet, Osmanl mparatorluu, 16.yzyla kadar, smrgeci ve emperyalist deil ama yaylmac bir imparatorluktu. Daha sonra, birok sebeple, alan deil, veren devlet olacak ve sonunda da kendisi yar-smrge bir devlet haline decektir. Belki toprak zlemi gememitir ama Birinci Dnya Sava'na kadar, yeni bir toprak iin sava da am deildir. Sadece yzlerce yllk topraklarn korumaya alr. Osmanl Devleti'nin durumu, ksaca bu. Ne var ki Birinci Dnya Sava'nn sonuna doru, Turanclk akm ya da Trkler aras slam birlii dncesi ya da Douda bir g oluturma ihtiyac ile ilk defa, o gne kadar hi sahip olmad baz topraklara doru yaylma isteine kaplm ve Turan seferine karar verilmitir.77 Oysa, Kurtulu Sava bambaka lkler iin yaplmtr.78 Bu savan amacn belirleyen belge var: Erzurum ve Sivas Kongrelerinin kararlar ile bu iki karar esas alan Milli And. Hibirinde toprak tutkusu yoktur. Bu kararlar verenler ve Milli And' hazrlayanlar ve uygulayanlar, sadece anayurdun snrlarn dikkate almlardr.79 Kald ki Kurtulu Sava'n yapan da, Birinci Dnya Sava'na katlm olan Osmanl ynetimi deildir. Tam tersine, Kurtulu Sava, stanbul ynetimiyle de mcadeleyi iermektedir. Bu yzden, Ankara ynetimi stanbul ynetiminin; Kurtulu Sava da Birinci Dnya Sava'nn devam deildir. Tersini ileri srmek, pek stnkr, yzeysel, zorlama bir yaklam olur, gerei de yanstmaz. Bu savan ancak ngiltere, Fransa, talya asndan, Birinci Dnya Sava'nn devam olduu savunulabilir; nk o savala ilgili amalarn gerekletirmek iin 1923'e -ngiltere 1926'yakadar, her biimde ve frsatta, mcadelelerini devam ettirmilerdir. Trkiye'nin gze ald sava ise, amac ve nitelii asndan, Birinci Dnya Sava'ndan tamamen ayr ve yepyeni bir savatr.80 Bu bakmdan bir amaz sz konusu deil. Bakaya, Milli Mcadele'yi, "Emperyalistler-aras Sava'n diplomatik planda srdrlmesi" olarak tanmlyor. Bu srecin atma ve uzun savalar kapsadn ve sadece bir toprak kavgas da olmadn, rnek ve belgeleriyle grmtk. Alternatif tarihiler, Milli Mcadele srecini, nyarglarna, misyonlarna ve maksatlarna uygun bir ekilde aktarabilmek ve yorumlayabilmek iin her adm banda, yakn tarihin en ak gereklerini ve bilinen olgularn bile ya yok saymak ya da arptp deitirmek zorunda kalyorlar. Ortada gerekten bir amaz var ama onlar iin!81 (b) Osmanl mparatorluu, dorudan smrge deildi ama ekonomik adan yar-smrge ve mali bakmdan btnyle darya baml,82 bu yzden de siyasi bamszl ok kstl bir devletti. Nitekim Bakaya da itiraf ediyor: "Osmanl Devleti... ykld gne kadar, emperyalist Bat'nn ekonomik-diplomatik bir yar-smrgesi olma durumunu muhafaza etti." (s.30) Byle bir devletin gerek bamszlndan sz etmek, yakn tarihimizin sert gereklerine gz kapamak olur.83 1923'te, kapitlasyonlardan, ekonomik-diplomatik yar-smrge bir devlet olmaktan nasl kurtulduk? Herhalde batl emperyalistler, durup dururken, bu kkl politikalarndan cayp geri ekilmediler. Herhalde bir olay oldu. te o olay, Kurtulu Sava'dr!
de
bi
an
_8
(c) Bakaya'nn bir iddias da, 'emperyalist devletlere kar olunmadan, antiemperyalist olunamayaca' Buraya kadar verilen bilgilerin, Kurtulu Sava'nn kimlere kar yapldn, ncesi ve arka planyla birlikte yeteri kadar ak olarak belirttiini sanyorum. Ama ek olarak, bir grg tann, emperyalizmin ne olduunu, ne olmadn yaayarak ve savaarak renmi bir asker-diplomat dinleyelim. Sovyetler Birlii'nin 1922-23'te Ankara Bykeliliini yapan S..Aralov, yalnz kendi dnce ve tehislerini deil, Dileri Bakan ierin, Lenin ve General Frunze'ninkileri de aktaracak. imdi sz, bu konuyla snrl olmak zere, Aralov'un. S..Aralov: "Banda M.Kemal olduu halde, yeni Trkiye, emperyalist devletlerle ve onlarn maas Yunanistan'la arpyor... ierin, byk bir aklkla, yeni Trkiye'nin bamszlk iin yapt savan ve bu kurtulu savanda, M.Kemal'in oynad nemli roln bir tablosunu izdi.. Belgeleri, materyalleri ayrntl olarak incele[dim].. Savatan sonra, Mondros Mtarekesi ve Sevres Andlamas sonucunda, galip devletler, Trkiye'yi, siyasal ve ekonomik bakmdan, byk emperyalist devletlerin tam anlamyla egemenlii altna girmeye mahkm etmilerdi.. Emperyalistlerin Trkiye ile ilgili tasarlar ok geniti: ngilizler, Musul petrollerine uzanmlar ve petrolce ok zengin olan bu blgeyi igal etmilerdi. Franszlar, Suriye'nin kuzeyindeki byk bir toprak parasn (Kilikya'y ve baka yerleri), talyanlar Konya'ya kadar uzanmak zere Antalya'y ellerine geirmilerdi. ngilizler, Trkiye'nin gneydou blgesini, Krdistan' Trkiye'den ayrmay dnyordu. Nihayet, Bat emperyalistleri, Samsun'dan Trabzona kadar uzanan zengin blgeyi ellerine geirmeyi ve orada szm ona bir Pontus Devleti kurmay tasarlyorlard.. Bir gece ierin, 'Lenin sizi grmek istiyor' dedi... Nihayet bu saat gelip att... Lenin [dedi ki:] 'M.Kemal Paa doal ki sosyalist deildir. Ama grlyor ki iyi bir tekilat. Kabiliyetli bir lider.. Ulusal burjuva devrimini idare ediyor.. lerici, akll bir devlet adam.. stilaclara kar, bir kurtulu sava yapyor... ngiltere onun zerine Yunanistan' saldrtt.. Trkiye bir kyl, bir kk burjuva lkesidir sanayii ok azdr, olan da Avrupa kapitalistlerinin elindedir, iisi ok azdr. Bunu dikkate almak gerekmektedir...' 1921 Aralk aynn sonunda, eliliimizin btn kadrosu yola kt.. Samsun 'da Frunze ile karlatk.. Frunze [yle dedi:] 'Ar bir kurtulu sava srp gidiyor.. Halk emperyalist boyunduruundan ve soygunundan kurtulmak.. iin savayor.. Birlikte emperyalizme kar savayoruz!' "84 Tanklar byle diyorlar. Kald ki emperyalizme kar mcadele, sadece silahla m yaplr? Gandhi'nin silah m vard? Ayrca Yunanistan da kendi apnda bir emperyalist idi.85 (d) Bakaya, 'mcadele iinde olumu bir anti-emperyalist ideoloji yoktu' diyor. Milli Mcadelecilerin hepsinin, anti-emperyalist bir ideoloji evresinde bulutuklar sylenemez ama anti-emperyalist dnceyi, az ya da ok, bilinli ya da duygusal olarak paylatklar kesindir. Yoksa, u 6. madde Milli And'a girmezdi:
de
bi
an
_8
5. Kurtulu Sava'nn, bir kurtulu sava olmad Kemal Tahir: "Kurtulu Sava deyimi de tam oturmu deildir... Bir kere ele geeceksin ki kurtulasn! Trkiye, hibir zaman Batl dmanlarn eline gemi deildir... Ordu dalmam, dman vatann btn paralarna bilfiil girmemi, Ankara'da bir Meclis, bir hkmet var. M.Kemal Paa, ordusunun banda savap dururken, kurtulu sava nasl yaplabilir? Bu bir savunma veya saldr halinde gelien ulusal savatr. nk kurtulu sava, devleti km, bayra mzeye kaldrlm, zerklii yok edilmi bir lkede yaplabilir." (K.Tahir'in Sohbetleri, s.76 vd.) Dman vatann btn kritik kesimlerine girmi, orduyu datm, silahlarnn ounu toplam, donanmaya, askeri tesislere, depolara, demiryollarna, haberlemeye ve bakenti igal ederek ynetime el koymu, Sevres Andlamas ile
de
"Milli ve ekonomik gelimemizi salamak ve devlet ilerini, gnn kurallarna uygun, dzenli ynetimle evirmeyi baarabilmek iin her devlet gibi bizim de, bu gelimemizi salarken, tam bir bamszla ve zgrle sahip olmamz, yaamamzn ve var olmamzn hareket noktasdr. Bu sebeple, siyaset, adalet, maliye alanlar ile teki alanlardaki gelimemize engel kaytlara karyz." (M.Gololu, nc Merutiyet, s.81)86 (e) Bakaya, 'Bat ile uzlama' dese, bir yere kadar doru olacak.87 nk Batl devletlerin bir ksm ile savald ve ekiildii iin bar da ister-istemez onlarla yaplmt. Ama yazar, 'emperyalizmle uzlama' diyor ve bu iddiasn sk sk tekrarlyor, (s.36, 38 vd.) Milli Mcadele balad zaman, baz smrge ve yar-smrgelerde, bamszlk akm balamt, zaman zaman ayaklanmalar, silahl hareketler de olmuyor deildi.88 Milli Mcadele, u zelliklerinden dolay, hepsinden farkl ve byktr, bu yzden de baarl ve kalc bir ilk rnek olmutur: 1. Yalnz igale deil, emperyalizme de kardr, 2. Yalnz Birinci Dnya Sava'ndan galip km devletlerin deil, bar rgtnn89 verdii kararlar da yok saym ve genel olarak kendi iradesini geerli klmtr,90 3. Teslimiyeti ve ibirliki stanbul ynetimiyle de mcadele etmitir, 4. Halkn ok byk ounluu bu mcadeleye katlm ve destek vermitir, 5. Bir cunta, bir merkez, bir kii tarafndan deil, genellikle temsilciler ve halka seilmi kurullar ve kurulular tarafndan ynetilmi, btn uygulamalar y asalara dayandrlmtr,91 6. Savan byk blm, dzenli ordu ile yaplm ve sonulandrlmtr, 7. Giderek belirgenleen bir devrim srecini de de iermektedir, 8. Birok toplum ve liderlerce rnek alnmtr.92 Byle bir mcadelenin, 'son tahlilde emperyalizm ile uzlama olduunu' ileri srebilmek iin bir yazarn zel maksad olmal. Evet, zel maksad var. Bu, aadaki 6.paragrafta anlalacak.
bi
an
_8
6. Kurtulu Sava'nn emperyalist bir sava olduu F.Bakaya: "...Milli Mcadele, gerek anlamda bir ulusun kurtuluu deil, Krt ulusunun bask altna alnmas srecinin balangc olmutur. Bir ynyle Milli Mcadele, Krt ulusu asndan, Krdistan'n ngilizlerle anlalarak paralanmas anlamna gelmektedir... Milli Mcadele, son tahlilde, Krdistan'n bir blmnn ilhak demektir..." (Paradigmann flas, s.54, 59)95 F.Bakaya'nn, bandan beri adm adm ilerleyerek, asl sylemek istedii bu idi. Bu yzden, Milli Mcadele srecine ilikin gerekleri, srekli olarak ya yok sayd, ya da saptrd. Gerek d temellere dayanan bir iddiann, doru bir sonuca ulamas mmkn mdr? zet olarak aktardm bu iddiasn kantlamak iin sayfalar doldurmu. 96 Sanrm o sayfalar yznden hapiste yatt. Bu kritik konuda, Bakaya'nn bann yine derde girmesine sebep olmak istemem, o yzden bu konuya ilikin sayfalardaki tutarsz, zorlama, pek ou geree aykr iddialar ele almayacam. Ama genler iin sadece yansttm blmle ilgili birka not vermek istiyorum: a. lhak, bir devletin, bir baka devlete ait bir toprak parasn, topraklarna katmas demektir. Bir Krt devleti vard da, onun topraklar m paylald? Hayr.
de
bi
an
lkenin geleceini de ipotek altna alm. Bir lke baka nasl ele geirilir acaba? Ankara'da bir, Meclis'in ve hkmetin var olmas, direni sresinin bir aamasdr. Batan beri mi vard? Ne zaman, neden, nasl kuruldu bu kurumlar? Neden M.Kemal Paa, ordunun bana gemek zorunda kald? Dmann en vahisi ve en kalabal, Ankara'nn burnunun dibine gelmemi miydi? M.Kemal neden savap durdu? Anadolu'nun batsn elinde tutabilmek iin her yola bavuran dman ve onunla birlikte, Trkiye zerindeki btn ipotekleri ve h ayalleri, denize dkmek iin.93 Sonunda, her trl silahl ve silahsz dmandan, l Anlama ile Sevres Andlamasndan ve ngrdkleri aalk smr dzeninden, kapitlasyonlardan, mrn tamamlam olan saltanat rejiminden, paralanmaktan, boyunduruk altnda bir kk devlet ve iine dnk, donmu bir toplum olmaktan kurtu lduk!94 F.Bakaya: "Bir 'Kurtulu Sava' da sz konusu deildi... Bugn kurtulu hareketlerine verilen anlam gz nne alnrsa, 'kurtulu' szc yerinde kullanlm olmuyor. Ancak siyasal-kltrel kimlii inkr edilmi, bir dorudan smrge halk bakaldrdnda, bir ulusal kurtulu hareketinden sz edilebilir." (Paradigmann flas, s.32) Baz evreler, bizim Kurtulu Savamzdan ok sonra yaanan 'kurtulu hareketlerini' baka trl tanmlam olabilirler. Ama her olay, kendi dneminin koullar iinde deerlendirilebilir ve tanmlanabilir. Sosyal ve siyasal bilimlerde, tanmlar ve modeller, srekli deiiyor. Eski bir olgu, yeni tanma ve yeni modele gre deerlendirilir mi?
_8
Daha nce, Irakllarn ya da Suriyelilerin miydi o topraklar? Hayr! Yzlerce yldr Osmanl mparatorluunun snrlar iindeydi. Zaten tarihte, Irak ya da Suriye diye bir devlet de yoktur. b. Son Osmanl Meclisi'nde Milli And grlrken, snrlar iin mtareke izgisi esas alnr, (m.1) Milli And, TBMM'nce de yn verici bir temel belge olarak kabul edilecektir.97 Osmanl Meclisinde de, TBMM'de de, birok Krt milletvekili vard. Ksacacas bu, Trklerin ve Krtlerin, ortaklaa kararlatrdklar ve uygulanmasna altklar bir ilkedir! c. Krt erif Paa ile Ermeni Boos Nubar arasndaki anlamann duyulmas zerine Osmanl Meclisi'ne Doudan protesto telgraflar gelir, Doulu milletvekilleri sz alarak olay knarlar. Bu telgraf ve konumalaryle zetlenebilir: "Trklk ve Krtlk bir btndr."98 lerde, TBMM'ne de, gerektike ayn nitelikte telgraflar yaacaktr.99 ki rnek: "Krtler kk lokmann pek kolay yutulacan, vaktinden ok evvel anlamlardr. Trk birliinden ayrlmak zihniyetinde bulunanlar, Krtler kendi milletlerinden addetmezler (saymazlar). Krtlerin mukadderat, Trkn mukadderat ile tev'emdir (ikiz, e, bir)." (ZC, 9.C., s.133) "Hayat- tarihiyemiz ve revabt- diniyemiz (din balarmz), infikak (ayrlk) kabul etmeyecek bir mahiyet-i maneviye ve maddiye ile (manevi ve maddi olarak) yekdierine merbuttur (birbirine baldr)." (ZC, 9.C., s.280)100 d. Lozan delegelerinin saptanmas srasnda, birok milletvekili, Lozan'da izlenmesini istedikleri politika hakkndaki grlerini aklamlardr. Krt sorunu hakkndaki baz konumalardan zetler: Dersim Milletvekili Diyap Aa: "Dinimiz, aslmz, neslimiz hep birdir. Bizim iimizde ayrlk gayrlk yoktur. smimiz de, dinimiz de, Allah'mz da birdir... Hep biriz, kardeiz... Dmanlar bizi birbirimize sardrmak (dvtrmek) iin tuzaklar kuruyo rlar." (ZC, 24.C, s.347) Erzurum Milletvekili Necati: "Bir Trk yoktur ki days, damad yahut yeeni Krt olmasn. Ve bir Krt yoktur ki onun damad, yeeni yahut days Trk olmasn! Mesela benim annem Krt. Beni annemden nasl ayrrsnz? Annem, nasl olur da Avrupallarn birtakm entrikalar ve uydurduklar birtakm efsaneler arkasndan gider? Bunun imkn yoktur!" (a.g.e., s.350) Bitlis Milletvekili Yusuf Ziya:101 "Ben Krdolu Krt'm... Trklerle birlikte kanmz dktk, onlardan ayr lmadk ve ayrlmak istemedik ve ayrlmayz!.. Delegeler, tekrar rica ederim ki... bu memleketin, bu vatann paras, en nemli paras olan Kerkk', Sleyman iye'yi, Musul'u unutmasnlar!" (a.g.e., s.353) Bitlis, Mardin, Gen, Mu, Siirt, Diyarbakr ve Van milletvekillerinin ortak yazl aklamas: "Trk-Krt tek kitledir. Krtler hibir vakit, Trk camiasndan ayrlamaz." (a.g.e., s.373) e. O zaman da baz ayrlk Krtler vard. Emperyalist ngilizlerle ibirlii
de
bi
an
_8
yapanlar, Ankara yneticileri deil, onlard.102 F. Bakaya: "[Lozan'da] Sevres'e gre, Batda herhangi bir deiiklik olmazken, kk de olsa bir gerileme sz konusudur- Dou'da, Krdistan'n (?) en byk ksmn kapsayacak biimde, snrlarn geniletilmesi sz konusudur." (s.66)103 Bu nasl bilim adam? Silahla geri alnan Ege dnda, Edirne, Gelibolu, Tekirda, Krklareli, Bozcaada ve Gkeada'nn, Yunanllara verilmiken, ksmen Mudanya'da ve kesin olarak Lozan'da geri alndn, ya bilmiyor, ya bile bile gerei saptryor. Trkiye'nin snrlar ile ilgili tarihe yle: Milli And'la belirlenen snrlar -Batum hari, Musul dahil- ilk tanyan devlet, Lozan'dan iki yl nce ve Lenin sa iken, Sovyetler Birlii'dir. (16 Mart 1921 Moskova Andlamas, 1. maddenin 1. fkras ve 2. madde) Kuzeydou snrlar, 13 Ekim 1921 Kars Anlamas ile pekitirilmitir.(4.madde) Trkiye-Suriye snr, 1921 Ankara Anlamas ile saptanm (8.madde ve 1.Protokol), Lozan Andlamasnn 3. maddesiyle dorulanm, 1926 Ankara S zlemesi (1.Protokol) ile snr dzeltimi yaplm ve Hatay iin imzalanan Trk Fransz Anlamas ile de (23.6.1939) son biimini almtr. Gneydounun yzlerce yllk dou snr (Trkiye-ran) hi deimemitir. Lozan'da da, 1926 Tahran Andlamas'nda da, sz konusu bile edilmemitir. Irak snr ise, Lozan Andlamasnn 3.maddesinin 2.fkras yoluyla Milletler Cemiyeti Konseyi ve La Haye Adalet Divan'nn verdii kararlar dorultusunda, Trkiye-Irak-ngiltere arasnda imzalanan 1926 Ankara Andlamas ile (madde 1, 2 ve andlamann eki) kesinlemi, Musul, Irak'a braklmtr. (.Soysal, Trk iye'nin Siyasal Andlamalar, 1.C.) Grlyor ki Lozan'da Trkiye, Sevres'e gre Bat snrlarn Milli And'a u ygun olarak kabul ettirmi fakat Bakaya'nn iddiasnn tam aksine, Gneydou'da Milli And'dan fedakrlk etmek zorunda kalmtr: Musul'u vermitir! Yani gerek, iddiasnn tam tersi! 7. Kurtulu Sava hakkndaki teki iddialar ve dorular K.Msrolu: "Milli Mcadele'nin, destani an ve ereflerle dolu olan umumi Trk tarihi iinde, iddia ve ifade edildii kadar nemli bir yeri yoktur. Aa yukar eit kuvvetlerle, Yunanistan gibi kk bir devlete kar gerekletirilmitir... [Ermeniler, Pontus eteleri, Franszlar, talyanlar, ngilizler, Anzavurlar, Kuva-y nzibatiyeler, isyanclar, dekor-kostm myd?] Yunanistan'a maazallah yenilseydik ok ayp olurdu... [Yalnz ayp m olurdu a muhterem?] Fakat yendiimiz iin de fazla vnmemizi, ahsen, yakksz bulmaktayz. [Neden? nk lider ve bakomutan, M.Kemal!] Hele bayram stne bayram yaparak ve bu olay abartarak, ulalmaz, az rastlanr bir zafer gibi gstermek, bilmem bizim gibi byk bir millete, ne kadar yakr?" [yz yldr ilk defa, hem de en aresiz
de
bi
an
_8
1. Milli Mcadele, Mondros'la balayp Lozan'dan sonraya da uzanan bir srecin addr. ve d birok yn var. Savalar, bu srecin sadece scak yann oluturuyor. Ayrca savalarn, yalnz Trk-Yunan savalarndan ibaret olmadn da grmtk. 2. Trk-Yunan savalarnda da, brlerinde de, kuvvetler, hele ate gc bakmndan, hibir zaman 'aa yukar eit' olmamtr.105 3. Yunanistan gerekten kk bir devletti ama Birinci Dnya Sava'na ancak on ikiye be kala girdii iin ordusu, diri ve tam donatmlyd.106 stelik zmir'e, Trk ordusu datldktan ve silahlar toplandktan sonra karlmtr. Bu yzden de Birinci nn Sava'na kadar, karsnda dzenli ve disiplinli bir ordu olmad iin fazla zorlua uramadan ilerleyebildi. Gerektiinde, yurttalarn ve Anadolu Rumlarn silah altna alarak, birliklerini daha da glendirebiliyordu. Donatmdan yana da hibir sknts olmamtr. 4. Buna karlk, maddi ve manevi engeller ve zorluklar yznden, Trk ordusunu canlandrmak kolay olmam, yeteri kadar silah ve donatm bulunmad iin de hibir zaman gerek anlamda bir seferberlik ilan edilememitir.107 5. Milli Mcadele'nin nemini, l says ile aklamaya alyorlar. Hay-retlik ve ibretlik bir yaklam. Bir mcadelenin nemi ile katlanlarn, ate gcnn ve lenlerin saysnn ne ilgisi var? ki yann savalarnn toplamnn 2.000 kii olduu Bedir Sava, tarihin en nemli savalarndan biridir. Enver Paann ynettii Sarkam taarruzu ise, yz bine yakn kayba mal olmu ve hibir ie yaramamtr. Bir savan nemi, katlanlarn, lenlerin ve silahlarn says ile deil, askeri,
de
bi
an
Dorular:
_8
olduumuz bir dnemde, emperyalizme kar, herkesin hayal sand siyasi ve askeri bir byk zafere ulam ve bu sayede tam bamsz ve milli bir devlet olabilmiiz. lmden dnmz. Emperyalizmin penesinden canmz ve namusumuzu kurtarmz. Bu kutlanmaz m? Olaan bir zafer midir bu? Bence bu olay yeteri kadar ve hak ettii grkemle kutlamyoruz bile.] "Dokuz bin ksur ehide ml olan Trk-Yunan harbinden, ylda birka bayram karanlar, drt yz bin (!) ehide ml olan anakkale'yi unutulmaya bra km grnyorlar. Halbuki aa yukar eit kuvvetlerle sene srdkten sonra ancak baarlabilen... Trk-Yunan Harbi ile anakkale Harbi asla karlatrlamaz. Gerekten Yunanistan gibi kk bir devlete yenilseydik ok ayp olurdu. Ama yenmek de pek fazla bir eref deildir. Muhakkak ki bugne kadar 'inkla p liderler'e an eref salamak iin efsaneletirilmi olan Milli Mcadele'nin de gerek mahiyetiyle yazlabilecei gnler yakndr." (Osmanoullar' nn Dram, s.81/Lozan, 1.C., s. 166) F. Bakaya: "Trk-Yunan sava, abartld kadar nemli bir sava deildi... Cephe-lerde len asker says 9.167 olduuna gre, Milli Mcadele'nin abartld" kadar nemli olmad anlalr." (Paradigmann flas, s.33)104
sosyal ve siyasal sonular ile deerlendirilir. 6. Bu mcadelenin, Ermeniler, Yunanllar, Rumlar, Franszlar, ngilizler ve talyanlar iin ok nemli olduunu, belgelerden anlyoruz. Yalnz nem deil, topluca 250.000 kadar l de vermiler. (Sadece Yunanllarn toplam kayb 200.000 kadardr) Bu, her birinin kendi asndan olaya nasl asldnn kant deil midir?Ama bizimkilere gre, bu mcadelenin bizim amzdan abartlacak bir n emi yokmu. Bir btnn bir yan nemli, br yan nemsiz olur mu? Ve askeri, siyasi, ekonomik, kltrel, mali, hukuki tam bamszlk iin verilen bir mcadele nemli deilse, ne nemlidir, syler misiniz? 7. "9.167", Sabahattin Selek'in verdii ehit saysdr. (Anadolu htilali, s.111112) Ama bu say ok eksik ve yanltr. a. Balca savalarla snrldr, ayrca bu savalarla ilgili ehit saylar da eksiktir; dorusu 11.328'dir.108 Selek, bir sayfa sonra, sava alannda yaralanp da kurtarlamad iin hastanede ehit olanlarn saysn da veriyor: 1.718. Demek ki toplam ehit says, en azndan 13.046 'dr. b. Bir savata kayp, yalnz ehitlerin says ile de belirlenmez. Yarallar, esirler vb. de kayp hesabna eklenir. Bu yazarlar, tekilerden vaz getik, yarallar bile dikkate almyorlar. S.Selek, yaral saysn 31.173 olarak veriyor;109 bunun dorusu da 35.465'tir!110 . c. Bu eksik hesaba ramen, ehit ve yarallarn toplam, 48.511 etmektedir.111 Bu bile, o zamanki llerle, yaklak 12 tmen demektir. Yani, sava boyunca, damla damla kurulan ordunun, yarsndan fazlas kaybedilmitir ki ok yksek bir kayp orandr. Kald ki aadaki atma ve savalarda verilen kayplar, bu saynn dndadr: Merkez Ordusu'nun savalar (Pontus-Kogiri), isyanlarn bastrlmas iin teki birliklerin yaptklar atmalar,112 Gney Cephesi (2.Kolordu) savalar, Anzavur ve Kuva-yi nzibatiye ile yaplan arpmalar, 19.5.1919 ile Gediz Sava arasndaki sre iinde baz askeri birliklerin atmalar,113 Mrettep Kolordunun kuruluundan nce ve sonra Kocaeli kesiminde yaplan arpmalar, Menderes kesiminde yaplan arpmalar, 6.Tmen'in (Sandkl ve civar) arpmalar, Ekim 1921 Afyon Sava, Kuva-y Milliye ve milis birliklerinin Dou, Gney, Gneybat ve Batdaki atma ve arpmalar. nsana saygl ve akl banda kimseler iin bir kiinin lm bile byk olaydr. Ama bizimkiler, daha ok lm, daha ok kurban aryor ve itahl bir to prak gibi lye doymuyorlar.114 K.Msrolu: "Milli Mcadele, bir veya birka kiinin deil, btn bir milletin eseridir. Yediden yetmie kadar herkes, elinden geleni yapmtr." (Osmanoullar'nn Dram, s.81)115 Msrolu hakl. Nitekim M.Kemal de, baary srarla halka mal ediyor. Ama ikisinin de abas bouna. nk baar, mcadelenin liderinin adyla anlr.116 Milli Mcadele'nin lideri, bandan sonuna kadar M.Kemal'di.
de
bi
an
_8
F. Bakaya tersini iddia ediyor: "Milli Mcadele'de kitle katlm snrlyd... Bu ortada iken, devrimden, Anadolu htilali'nden vb. sz etmek, bu szleri kullananlarn kuruntularndan baka bir ey deildir... Aslnda gerek bir Anadolu hareketi, hibir zaman olmad." (Paradigmann flas, s.44, 47, 49) a. Kuva-y Milliye gnlllerden olumaktadr. b. Orduya katlma ise, balangta gerekten snrlyd. Katlm, 1.nn baarsndan sonra artmaya balayacak, Sakarya Sava srasnda doruk noktasna ulaacak ve bu sorun hemen hemen sona erecektir. c. Kurtulu Sava'nda karmzdaki ordu ve gruplarn, toplam 400.000 kii kadar olduunu daha nce belirtmitim. Byle byk bir kuvvet, snrl bir kitle katlm ya da zorla silah altna alnm kimselerle yenilebilir mi?117 d. Kurtulu Sava gibi ok ynl ve uzun bir mcadele, halk destei olmadan yrtlebilir mi? Bakaya'nn, yakn tarihimizi, Tansu iller kadar bile bilmedii anlalyor. Tevfik avdar da, "Bu Bir Halk Sava Deildi" bal altnda yle yazyor: "Gerek anlamyla bir bamszlk sava, 'halk sava' niteliini tamaldr. Antiemperyalist glerin tamamn kapsamayan bir halk cephesi olmadan, geerli bir bamszlk sava yapmak, hemen hemen imknszdr. Trk Milli Mcadelesinin halk sava elerine btnyle sahip olduunu sylemek, olaylar yzeyden izlemek olur. imdiye kadar sunduumuz sosyal zellikler, gzden geirilirse, Anadolu halknn fakir, savalardan yorgun ve ylgn dm, kendini ynetenlere kar teden beri yabanc, dman igaliyle bozgunu daha da glenmi, iine kapank, kk topluluklar halinde yaayan bir topluluk olduu saptanr. Bu halkn kaybettii bir ey yoktur ki onu yitirmemek iin savasn." (Milli Mcadele Balarken, s. 195) Bu gre gre, vatanseverlik yalnz bir eyleri olanlarn tekelinde. Bireyi, insan oluturan btn teki nitelik ve zelliklerinden soyutlayarak, srf ekonomik bir sje diye gren ve onu motive eden tek eyin de kar olduunu kabul edenlerin, Milli Mcadele'yi aklamakta hayli sknt ektikleri ve sonunda bu tr, olgulara ters den sonulara vardklar ska grlmektedir. Sanyorum ki asl yzeyden izlemek, bir olguyu, deimez birtakm ideolojik kavram, tanm ve ablonlarla deerlendirmektir. Oysa hayat, btn bu donmu kalplar ayor. nsan, srf kar iin harekete geen, ekonomik bir sje midir sadece? Onu baka sebepler harekete geiremez mi? Vatan, istiklal, devlet, milli duygu ve bilin, din, dayanma, gelenek, onur, gurur, namus vb. kurum, dnce, lk ve motivasyonlarn hi deeri, etkisi ve yeri yok mu? Olur mu byle ey? Yazarn, 'kaybettii bir ey yoktur ki onu yitirmemek iin savasn' dedii yoksul Anadolu halk, drt cephede birden lesiye savamtr. Balangta bir ksmnn bocalad, ekingen durduu dorudur, hatta bazlar kar bile kmtr. Ama sonra? Gittike ve hzla artan, oalan ve genileyen bir uyan ve istekle savaa katlm, can vermi, kan dkm, ter aktm ve zaferi salamtr! avdar, grn kantlamak iin yle devam ediyor: "Bamszlk Sava srasnda, stiklal Mahkemelerinin karar ile idam edilenlerin says, cephede lenler-
de
bi
an
_8
den fazladr." (s.195/196)118 Yazarn, o kadar nem verdii saylar ve saysal anlatm bir yana brakp da byle bir masala sapmasna, hayali oranlara dalmasna, ne demeli bilmem? Cephede ehit olanlarn saysn grdk. stiklal Mahkemelerinin verdikleri idam kararlarndan infaz edilmi olanlarn says ise, belgelere gre 1.054'tr. Bu konudaki tek ciddi ve ayrntl aratrmay yapm olan Prof. Dr.Ergn Aybars, bilimsel bir ihtiyatllkla, bu saynn, 1.450-1.500 olabileceini yazyor. (stiklal Mahkemeleri, 1.C., s.155,168) Bu saynn iinde, asker kaaklar, asiler, hainler, casuslar, bozguncular, katiller, igalcilere hizmet eden Rum ve Ermeniler var. (a.g.e., s.143-156) Bu da byle. A.Dilipak: "Batl ajans ve gazetelerin, yabanc misyonlarn, milli kuvvetlere srarla 'Kemalistler' adn vermesi, dikkat ekici bir zellik tamaktadr." (CG Yol, s.110) Ne diyeceklerdi, Vahidettinistler mi? K.Msrolu: "Kurtulu Sava'nn bugne kadar kiralk kalemler tarafndan yrtlen meddah edebiyatn bir tarafa brakarak, yeniden deerlendirilmesinde ge kalnmtr. Byk Trk tarihi iinde, Kurtulu Sava'nn iddia edildii gibi ok ehemmiyetli bir yeri yoktur. Kurtulu Sava'nn, tarihimizde binlerce byk ve cihanmul muharebelerden daha byk ve erefli gsterilmesi iin giriilen suni ve resmi gayretler, daha sonra yaplacak olan inklaplarn yapclarna mitolojik bir ahsiyet ve otorite salamak iindi." (S.Mcahitler, s.364 vd.)119 slbun irkinliini grmezden gelerek, birka gerei belirtmek yararl olacak. a. Asl kiralk kalemler, Kurtulu Sava srasnda, igalcilerin kiraladklar kalemlerdir: Mesela zmir'de Islahat gazetesi sahibi avukat Sreyya, Balkesir'de mer Feyzi, Edirne'de M.Neyir, Adana'da Mesut Fani vb.. stanbul'da da, baz kiralk ya da gnll hain kalemler, hi durmadan,bu lm-kalm savan baltalamaya almlardr: Sait Molla, R.C.Ulunay, Ali Kemal, Refik Halit vb... Ama stanbul'da ve Anadolu'daki btn teki gazeteler, elbette bamszlktan ve bunu salamak iin verilen Milli Mcadele'den yanadr ve hibiri kiralk ve satlk deildir. Balad andan zaferle sonulanana kadar, bu namuslu ve erefli kalemler, her trl zorlua ramen, Milli Mcadele'yi yrekten ve gnll olarak desteklemitir. Bunlarn yannda, satlk, kiralk ve gnll hain ve ibirliki yazarlar, devede kulak gibi kalr.120 b. Milli Mcadele'yi uzaktan destekleyen birok yurtd gazete ve dergide var. ou da smrge durumundaki Mslman toplumlara ait. Tabii ki hibiri kiralk ve satlk deil. Bu cokun yazlar, szler, iirler, birok aratrmada yer almakta, yazlarda aktarlmakta, anlarda sz konusu edilmektedir.121 c. Zaferden sonra, birok yabanc devlet adam, tarihi ve aratrmac da Trk zaferini ve onun nderini yceltmitir.
de
bi
an
_8
Birka rnek: "Bir insann deerinin en belirli ls, stnln, dostuna ve dmanna kabul ettirebilmesindedir. te Atatrk, bu ycelie ermi dahilerden biridir." (Somerset Mougham, ngiltere, Atatrk in Diyorlar ki, s.134)122 "1920'den sonra Atatrk'n Trk ulusu ile baardklar, dier lkelerin, uluslarna yardmc olmak isteyen liderleri tarafndan rnek alnmtr." (Prof. A.Tonybee, ngiltere, a.g.e., s.286) "M.Kemal'in Anadolu'da hazrlad ve ynettii sava, alad gven ve inanca uygun olarak geliti ve baaryla sonuland. Bu durum btn dnyann hayranln kazand. Btn sava devamnca olaylara, M.Kemal'in harp dehas, krlmaz azmi ve istei hakim oldu." (F.P. Di San Martino, talya, a.g.e., s.27) "Ben bile Sevres'den sonra, Trkiye'nin ldn sanmtm. Ama Trkiye yayor; hem de M.Kemal bana geeli beri ylesine canl yayor ki bir Lloyd George'un btn abalar, btn imknlar, saduyuya meydan okuyan bu iddetli yaama isteinin karsnda, erimekten baka bir ey yapamyor. Kii, bir lnn, tpk Lazare gibi tabutunun kapan atp yrdn grseydi, bundan daha ok aamazd." (Claude Farrere, Fransa, a.g.e., s.113) "Ancak bir tek adam, emperyalist kudretin iyzn gereklii ile kavramt: M.Kemal! Yalnz onun iradesi altndaki Trk ulusu, emperyalizmi alt edebilmiti... Eer Kemalizmin yolunu, Trk ulusunun yolunu tutarlarsa, istiklal hasreti eken btn smrgeler, yar smrgeler, bamszlklarna kavuacaklardr." (Dr.Stephan Ronard, Fransa, a.g.e., s.44, 95) "Trk milliyetiliinin zaferi, btn Asya'da meyvesini vermi ve Kemalizmin parlak baarlar, btn smrgeler iin bir rnek olmutur." (Prof. Maurice Baumant, Fransa, a.g.e., s.99) "Onun yeni Trkiye'yi yaratan mucizesi, yzyllar geride brakan bir ant olarak kalacaktr... Devlet ynetimi ve yapt devrimler, yalnz Trkiye'yi deil, btn dnyay etkilemitir." (Babakan General Metaksas, Yunanistan, a.g.e., s.146 203) "Hemen hemen herkes, M.Kemal'in dnyann en byk devlet adamlarndan biri saylmasnn sebeplerini bilir. En yksek derecede bir askeri ve siyasi dehann bir araya gelmesiyle, nce memleketini yok olmaktan kurtarm, sonra da yeniden kurmay bilmitir." (A.A.Pallis, Yunanistan, Yunanllarn Anadolu Maceras, s.121) "Bir yenilginin uurumuna dt halde, ilkin neticesiz sanlan stiklal Sava'n yapan Trk ulusu nnde sayg ile eilmeden bu satrlara son veremeyiz. Zafer neesiyle kendinden gemi bir diplomasinin kararn, 'hayr!' diyerek yrtmak ve yzlerine frlatmak rneini, biz Almanlar Trklere borluyuz." (Wissen und Wehr adl askeri dergi, Almanya, Atatrk iin Diyorlar ki, s.41) "M.Kemal ile binlerce yln derinliinden, kahraman bir ruh ykseliyor ve bu ruh, dnyann esirlie dm ksmlarndaki uluslara, zgrlk ve kurtulu yolunu gsteriyor. Onun kiilii, Nil kylarndan eski in denizine kadar uzanan bir efsane olmutur." (Prof. Herbert Melzig, Almanya, a.g.e., s.95) "Avrupa ile Asya arasndaki byk kavuum hareketlerinin tarihsel bir
de
bi
an
_8
dnm noktasnda, byk bir insan, M.Kemal, Dou uruna kendini btn a rlyla ortaya atmtr. Bylece o, Batnn Douya olan ve durdurulmaz gibi grnen aknn, en tehlikeli bir yerde, iki ktann birletii yerde durdurmay bilmitir." (Dagobert von Mikusch, Avusturya, a.g.e., s.99) "M.Kemal'in anakkale Boaz'nda kazand zafer, Karadeniz'den Akdeniz'e ulamay ama edinmi olan arlk Rusyas emperyalizminin lm ann ald. Sakarya zaferi ise Akdeniz'den Karadeniz'e ulaan Yunan emperyalizmini sona erdirdi. Bu iki emperyalist akn, nce Osmanl mparatorluunu, sonra Trk ulusunu savunan bu asker ve devlet adam tarafndan bozguna uratld." (Prof. Dr.Ernest Jackh, ABD, Ykselen Hilal, s.195/ a.g.e., s.30) "Trk devriminin, btn Dou dnyasnn ilerleme ve gelimesindeki rol, Fransz devrimi kadar nemli ve etkilidir." (General Ho-Yao-Su, in, a.g.e., s.95) "Birinci Dnya Sava olaylarnn ezdii Macar ulusu, karde Trkiye'nin, Atatrk ynetiminde canlanmasndan g kazanm, rnek almtr." (De Cindrie, Macaristan, a.g.e., s.96) "Kemal Atatrk, Trkiye'yi kurmakla, btn dnya uluslarna, Mslmanlarn, seslerini duyuracak kudrette olduklarn ispat etti. Atatrk gibi bir nder, nlerinde bir ilham kayna olarak dikildii halde, Hind Mslmanlar b ugnk durumlarna hl raz olacaklar m?" (Mehmet Ali Cinnah, Pakistan'n kurucusu, a.g.e., s.97) "slam milletleri arasnda, gaflet uykusundan uyanan ve benliini kazanan tek lke Trkiye'dir. Yalnz Trkiye fikir hrriyetine sahip kmtr. Yalnz Trkiye hayalden geree inebilmitir. Bu gei, manevi alanda etin bir mcadele vermekle mmkn olmutur." (kbal, Pakistan, AAMD, 2. say, s.343) "Kemal Atatrk yalnz bu yzyln en byk adamlarndan biri deildir. Biz Pakistan'da onu, gelmi gemi btn alarn en byk adamlarndan biri olarak gryoruz. O yalnz sizin ulusunuzun sevgili nderi deildi. Dnyadaki btn Mslmanlar, gzlerini sevgi ve hayranlk duygularyla ona evirmilerdi. O, Mslman dnyasnda, yeniden siyasi uyan ynnde ileriye doru, cesur bir adm atan bir avu insandan biriydi." (Devlet Bakan Eyp Han, Pakistan, Atatrk in Diyorlar ki, s.281) "Onun ad, dnyann en byk ilham kaynaklarndan biri olarak yaayacak ve Mslmanlarn en derin yurtseverlik iinde yaamalarna nderlik edecektir." (General Muhammed Azam Han, Pakistan, a.g.e., s.193)123 "Haydi, beni bir daha tutuklaynz, ngilizler! Tutuklamak ve ldrmekle i bitmiyor. ld sanlan ve cenaze trenleri bile hazrlanan Trkler, iine konulmak istendikleri tabutu, katillerin bana nasl geirdiklerinin rneklerini vermektedirler!" (Gandhi, Hindistan, lhan Bardak, Tahan'dan Kadifekale'ye, s.151) "M.Kemal, gelip gemiin anl hatralarn yeniden yaatrcasna, nmze yeni bir Asya modeli koyuncaya kadar, Trkiye'ye 'Avrupa'nn hasta adam' denirdi. Bu model, dou lkeleri iin yeni bir hayat midi olmutur. Bu bakmdan M.Kemal'in getirdii ruh, en yksek saygya ve takdire layktr... M.Kemal, modern slam aleminin en byk insan[dr]." (Rabindranath
de
bi
an
_8
Tagore, Hindistan, AAMD, 2.say, s.341, 343) "Kemal Paa, genlik gnlerimde benim kahramanmd. O, Douda, modern an yapclarndan biridir. Onun en byk hayranlar arasnda bulunmakta devam ediyorum." (Babakan J.Nehru, Hindistan, Atatrk in Diyorlar ki, s.283) "O, yalnz Trkiye'ye deil, btn Dou dnyasna kurtulu yolunu gstermitir." (Parlamento Bakan Sir Abdrrahim, Hindistan, a.g.e., s.97) "Atatrk yalnz Trk ulusunun deil, zgrl urunda savaan btn uluslarn nderiydi. Onun direktifleri altnda siz bamszlnza kavutunuz, biz de o yoldan yryerek zgrlmze kavutuk." (Parlamento heyeti Bakan bayan Sucheta Kripalani, Hindistan, a.g.e., s.98) "Hintlilere, bamszlk yolunda yrmek frsat ve cesaretini veren, Trk sorunu olmutur." (Dr.R.K.Sinha, Hindistan, M.Kemal ve Mahatma Gandi, s.182) "nc dnya milletlerinin byk liderlerinin, on be, yirmi yl sonra, M.Kemal'in at yoldan gittiklerini sylersek, mbalaa etmi olmayz." (Prof.Dr. S.A.H. Haqqi, Hindistan, ADDM, 2.say, s.343)124 "Sakarya zaferi, yirmi yamn en kuvvetli hatras olmutur. O zamanlar kendi kendime yle diyordum: Acaba ben de ulusumu byle seferber edemez miyim, onun ruhuna bu kurtarc hamleyi, bu dizgin tanmaz ihtiras alayamaz mym?.. Ben ahsen onun at yoldan yrdm ve ok kr bamszlmza kavutuk... M.Kemal'in kiilii, halk kitlelerinin ayaklanmas ve halk mcadelelerinin ls olmutur. Bu mcadeleler, onun lmnden sonra genilemi, Dou ve Bat bloklar arasndaki 'nc dnya'ya da yaylm ve onu smrge tahakkmnden kurtarmtr... Tanrnn setii bu byk insan yceltiyor, kutsuyoruz. Atatrk, lm klelie stn tutan bir ulusun neler yapabileceini, hayretler iinde kalan dnyaya gstermitir. Bu rnek unutulmayacaktr." (Devlet Bakan Habib Burgiba, Tunus, Atatrk iin Diyorlar ki, s. 194, 99, 282) "Atatrk, hi kimseninkine benzemeyen artlar iinde, yoktan var etmek gibi bir mucize gsterdi." (Millet Meclisi Bakan Faris el Huri, Suriye, a.g.e., s.115) "O byk insan, yalnz Trkiye iin deil, btn Dou, btn Dou uluslar iin de en byk nderdi." (Kral Emanullah Han, Afganl, a.g.e., s.192) "Atatrk'n Dou iin deeri, somut ve olumludur. nk o bize, klt rce Batnn etkisinde kalp bouluruz diye duyduumuz korkularn temelsiz olduunu gstermitir. O, doulu uluslara, ulusal btnlklerini yitirmeden, kendi deerlerini yeni durumlara nasl uygulayacaklarn gstermitir." (M.M.Mousharrafa, Msr, a.g.e., s.193) Msrolu, Milli Mcadele'yi ve M.Kemal'i ven herkesi karalyordu. Bunlar da m kiralk kalemler? Bunlar da m parayla meddahlk yapyorlar? Trk tarihilerinin, yazarlarnn, aratrmaclarnn, hatta M.Kemal dalkavuklarnn yazdklar bile, bu kadar parlak deil. Mehmet Ali Cinnah'n, kbal'in, Eyp Hann, Gandi'nin, Tagor'un, Nehru'nun,
de
bi
an
_8
Habib Burgiba'nn, Emanullah Hann, yani ezilmi, smrlm lkelerin liderlerinin ve yazarlarnn bu szleri, Kurtulu Sava hakkndaki dzmece masallar ve temelsiz iddialar, zorlama yorumlar kknden geersiz klyorlar!
Notlar
1) L.George da, anlarnda yle yazyor: "ngiltere mparatorluu iin Trkiye ile savan zel bir nemi vard. Osmanl Halifesi, slam dnyasnn ba idi ve ngiltere mparatorluu iinde, her yerden ok Mslman vard. Trk mparatorluu, bizim Doudaki byk lkelerimizin (Hindistan, Birmanya, Malaya, Borneo, Hongkong ve Avustralya ve Yeni Zelanda) deniz yollar zerinde bulunuyordu. mparatorluumuzun can damar olan Svey su yolunun iinden getii Msr, Trk hkmranl altndayd. [Kt stnde yle. Ama yllardan beri ngiliz ynetimi altnda. t] mparatorluumuzun geli-gidi yollar ve Doudaki prestijimiz bakmndan, Trklerin bize sava ilan eder etmez yenilip itibarlarn yitirmeleri, ok nemli idi." (Aktaran H.Bayur, Hayat ve Eseri, s.312) ngiliz Dileri Bakannn, Y.Komiser Amiral Caltorpe'a emri: "Msr ve Hindistan'daki Mslman uyruklarmzn, Trklerin tamamen yenildiklerini anlamalarn zellikle istiyoruz!" (S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.93) Churchill'in 1.Dnya Sava hakkndaki genel yargs da yle: "Hadiselerin iyzn bilenler u noktann vkfdrlar ki ilk cihan harbinde Mttefikler, defalarla bozgun tehlikesine maruz kalmlard ve ancak tesadf ve talih neticesinde zafere varlmt." (ril Anlatyor, 1.C., s.15) Her iki alnt da, D.Avcolu, Milli Kurtulu Tarihi, 1 .C, s.33. Muharebeyi kazandnn farknda olmayan Nurettin Bey (B.Taarruz'da I.Ordu Komutan olan Sakall Nurettin Paa) de ekilmektedir. Ordu Kurmay Bakan Basri Beyin uyars ile durumu anlar ve ngilizleri izlemeye koyulur. (Yzba Selahattin'in Roman, s.195 vd.) ngilizlerin Filistin-Suriye cephesindeki taarruz ncesi hazrlklarn kinci Blmde grmtk; Kut Sava'nda yenilen General Tawshend, 13.781 askeriyle birlikte teslim olmak zorunda kalnca, Irak cephesinde de geni hazrlklara giriirler: Demiryolu Kut'a kadar uzatlr, Basra'ya byk gemilerin yanaabilecei bir rhtm yaplr, nehir tatlar ve sava filotillas glendirilir, etlik hayvan, tavuk ve yem iftlikleri kurulur, ordu mevcudu 250.000 kiiye ykseltilir. Bu srada Trk ordusu, blgede balayan alk yznden gnde yarm taynla yetinmektedir, mevcudu da 50 000 kiidir. (F.Belen, 20.Yzylda Osmanl Devleti, s.303-304, 326-327) Mekke Emiri Hseyin, 11 Mart 1917'de Badat' ele geiren General Mod'a, 'Badat' Turanilerden (Trklerden) kurtardr iin Allah'a krettiini, ngilizlerin baarlarna duac olduunu' bildirecektir. (a.g.e.,s.320) Yenilgide, say eksiklii, ulam gl ve ekonomik yetersizlik kadar, savan genel ynetiminde yaplan yanllklar da etkili olmutur: Sarkam taarruzu, Kanal seferi, Makedonya ve Galiya'ya asker yollanmas, Kafkas seferi, ran seferi, onun yznden Badat'n, Badat' geri almak isterken Filistin'in elden kmas vb... Ayn gerei, anlarnda L.George de belirtmitir [zet]: 'Trk ordular, sava yl boyunca, e koullar altnda, bizi arka arkaya yendikten sonra, ancak ezici saydaki kuvvetlerimize yenildiler...' (Aktaran H.Bayur, Hayat ve Eseri, s.312) Mondros Mtarekesiyle balayan srecin askeri, siyasi, sosyal, birok ynleri vardr. Kurtulu Sava ve Milli Mcadele deyimleri, bu srecin btn ynlerini kapsayan genel adlardr. Bu srecin askeri yn ise, genellikle stiklal Sava diye anlyor. .Kkmer'i, tekilerden ayrdm hemen belirtmeliyim. O da gereklere aykr iddialarda bulunuyor ama maksatl deil. D.v.Mikusch, Kurtulu Sava iin yle diyor:" Ayn anda drt topla birden -Avrupa, Rusya, Asya ve slamiyetle- oynanan karmak politik-diplomatik bir oyun." (Gazi M.Kemal, s.307) Gerekten, birok cephesi ve aamas olan bir btn. Ka devlet, ka
5)
6)
7)
8) 9)
de
bi
4)
an
2) 3)
_8
10) 11)
12) 13) 14)
15) 16)
17)
18)
19)
20)
sorun, ka olay, ka tutku, ka oyun, ka eliki, ka sava i ie! Byle bir btnn sadece bir cephesine, bir aamasna bakarak, genelleme yapmaya ve kapsaml yorumlarda bulunmaya kalkann yanlmamas, ok kk bir olaslk. eitli cepheleri ve aamalar hakknda, pek ok belge, aratrma ve an yaymland ama hibiri, bu karmak srecin btn ayrntlarn kucaklamyor. Bu yzden de, doru bir deerlendirme yapabilmek iin kaynaklarn hi olmazsa byk bir blmn incelemek gerekiyor. Bu abay herkesten bekleyemeyiz. Ama bu abay gstermemi olanlarn, kesin konumaktan ve yargda bulunmaktan kanmalarn beklemek hakkmzdr. Sevres sreci iin: H.Bayur, Trk nklab Tarihi, 2.bask, 1967; Sevres'in tam metni: Nihat Erim, Devletleraras Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, s.525-691(1953). Nfuz blgesi kabaca u anlama geliyor: Emperyalist devletler, kendi aralarnda, bir zayf devletin topraklarn, ekonomik karlar asndan paylayor ve birbirlerinin blgelerinde, rekabete girimeyeceklerini de taahht ediyorlar. Bylece bir nfuz blgesinde, btn ekonomik imkn, hak ve imtiyazlardan, yalnz bir devlet yararlanyor: Madenleri altrma, topraklar deerlendirme, nehir ve gllerde ulam salama, sulama tesisleri, demiryolu ve liman yapma ve iletme, gmen getirip yerletirme vb... Bylece engellemeye uramadan, blgesini, huzur iinde smryor. Osmanl Devleti, bu tr anlamalarn kimini kabul etmek zorunda kalm, kimini de bilmezlikten gelmitir. Baz emperyalist devletlerin, nfuz blgelerini, zamanla, kendi topraklarna katmay t asarladklar da anlalmaktadr. (H.Bayur, Trk nklab Tarihi, 2.C., 3.ksm, s.85-93, 141, 144, 475-479) H.Bayur, Trk nklab Tarihi, 2.C., 3.ksm, 8.6, 191-206, 333-372, 396-412, 470 vd.; O.Olcay, Sevres Andlamasna Doru, s.XII. H.Bayur, Trk nklab Tarihi, 2.C., 3.ksm, s.10, 18-22, 80, 96-103, 108-140, 169-177, 433- 437, 467 vd.; O.Olcay, Sevres Andlamasna Doru, s.XII. H.Bayur, Trk nklab Tarihi, 2.C., 3.ksm, s.232-233, 393-394, 456-465, 473; O.Olcay, Sevres Andlamasna Doru, s.XIV. ngiliz Dileri Bakan Balfour'un, Nisan 1917'de, talyan B.Elisine yollad mektuptan: "talya'nn, Akdeniz tarmn uygulamakta usta, geni bir nfus fazlas vardr. Bu insanlar, Gneybat Anadolu'da, gereksinmelerine ok uygun bir toprak ve iklim bulacaklardr... talya'nn amac smrclkse, bu alandan daha uygun yer, dnyann hibir kesinde bulunmaz. (M.L.Smith, Anadolu zerindeki Gz, s.83 ve 4/16 sayl dipnot; ayrca, s.94 vd.) H.Bayur, Trk nklab Tarihi, 2.C., 3.ksm, s.6, 13, 223, 288-298,327,412-445, 469; O.Olcay, Sevres Andlamasna Doru, s.XIII vd., Filistin iin: s.XX, XLVIII vd., H.Bayur, Trk nklab Tarihi, 2.C., 3.ksm, s.6, 13, 41, 85 -102, 125-129, 139, 151-153, 280- 287, 302-306, 328-330, 384, 396-410, 437- 444, 448-455, 460, 472; kitabn sonunda, nfuz blgelerini gsteren ayrntl bir harita da var. Jeschke, ng.Belgeleri, s.60 ve 208; M.L.Smith, Anadolu zerindeki Gz, s.80 dv.; O.Olcay, Sevres Andlamasna Doru, s.XXXV. Bu payn, ngiltere, ABD ve Fransa'nn karar ile Yunanistan'a veriliinin yksn, nc Blmde grmtk. Sovyetlerin, bu gizli anlamalar reddetmeleri zerine, Rusya'nn Dou Anadolu blgesindeki pay da, Fransa, ngiltere, Ermenistan ve Krdistan arasnda bltrlecek, stanbul ve anakkale iin yeni bir rejim dzenlenecek, Dou Trakya Yunanistan'a verilecektir. Tamam iin: Adamov, Anadolu'nun Taksimi Plan (btn bu konuyla ilgili); L.Ewans, Trkiye'nin Paylalmas, s.27, 54, 57, 59, 62-64, 72/ dipnot; Jeschke, ng.Belgeleri, s.207- 220; D.Walder, anakkale Olay, s.79 vd.; A.Toynbee, Trkiye, s.87 vd.; TH, Mondros, s.6; H.Bayur, Trk nklab Tarihi, 3.C., 1.ksm, s.462 vd.; 3.C., 2.ksm, s.112 vd. (ayrca 1 no.lu harita), 125, 150-157, 192 vd. (ayrca 2 no.lu harita), 270-273; 3.C., 3.ksm, s.513; 3.C., 4.ksm, s.1-32; O.Olcay, Sevres Andlamasna Doru, s.XXXIIXXXVIII, LIV- LXVI; .Krkolu, Trk-ngiliz ilikileri, s.40-44. ngiliz Dileri Bakanl uzmanlar, mtareke anlamasnda 'belirsiz szckler kullanlmasn' tavsiye etmiler. (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.15) Anlama metni,
de
bi
an
_8
Amiral Calthorpe ve kurmaylarnn, bu tavsiyeyi baaryla uyguladklarn kantlyor. Anlamann ngilizce metninde "alt Ermeni vilayeti" denilmektedir. 3 Kasm 1918'de Musul'un, 4 Kasmda Trakya'nn, 6 Kasmda anakkale'nin, 9 Kasmda Antakya ve skenderun'un igaline balanr; 13 Kasmda, stanbul ve Sleymaniye (Musul) igal edilir; 24 Kasmda, bir talyan kruvazr Marmaris'e gelir; 30 Kasmda, Musul'un igali tamam lanr; 11 Aralkta Drtyol, 17 Aralkta Mersin ve Ceyhan, 21 Aralkta Adana, 27 Aralkta Pozant igal edilir. lk iki ay iinde, hangi devletin telala, nereyi igal ettiini ya da igale hazrlandn, nfuz blgeleri anlamalarna bakarak, kolayca kestirebilirsiniz. 23) l Anlama (Accord Tripartite/ Tripartite Agreement), son olarak San Remo'da grlm ve kararlatrlmtr. Grmeye katlan balca yetkililer: ngiltere adna Babakan L.George ve Dileri Bakan Lord Curzon, Fransa adna Babakan Millerand, talya adna Babakan Nitti. l Anlama, 3 Ocak 1916 ve 16 Mays 1916 tarihli Sykes-Picot anlamalarnn gelitirilmi eklidir ve nfuz blgeleri, onlara atf yaplarak dzenlenmektedir. 10 madde. Giri blmnde, amacn, Osmanl Devletine ve yeni kurulacak Krdistan'a yardm etmek (!) olduu aklanyor. 8. maddeye gre, nfuz blgelerinde asker bulunduracaklar ve birliklerini, ancak ortak bir karara vardktan sonra ekecekler. Sre belirtilmemi. Anlama, Sevres ile birlikte, stanbul ynetimine tebli edilecektir. (Jeschke, ng.Belgeleri, s.207 vd.; H.Bayur, Trk Devleti'nin D Siyasas, s.13; S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.78, 137, 168, 208, 211; son grmenin tutana ve l Anlama'nn metni iin, O.Olcay, Sevres Andlamasna Doru, s.534- 538, 542-545) 24) Senegalli Prof. T.Diallo diyor ki: "Mondros Mtarekesi ve Sevres Andlamas, emperyalizmin [Trkiye'ye] gerek yerlemesinin temelleridir. Emperyalizm, soyut ve belirsiz bir kavram olmaktan karak, somut, gerek bir olgu haline dnr." (Atatrk'n Dnce ve Uygulamalarnn Evrensel Boyutlar, Uluslararas Sempozyum (1981), s.199; [bundan sonra 'Sempozyum I' olarak anlacak] 25) Sevres Andlamas dikkatle incelenirse grlr ki artk stanbul'un, bamsz bir devletin ba kenti olma nitelii kalmamtr. nk sresiz igal ve denetim altnda olacaktr. Andlamaya gre stanbul'da u otoriteler bulunacak: ngiliz, Fransz ye talyan Siyasi Temsilcilikleri, Boazlar Kurulu, Maliye Kurulu, Osmanl Borlar ynetimi, gal Kuvvetleri Komutanlklar, igal birlikleri, Mttefikler-Aras Kara, Deniz, Hava Denetleme Kurullar ve Padiah ile Osmanl hkmeti! gal kuvvetlerinin ve kurullarn giderlerini de, Osmanl Devleti karlayacak. 26) Bu sre iinde Yunanistan, zmir blgesinde asker bulundurabilecek; gmrk kurabilecek; bu blgede oturanlar, Yunan uyruu saylacak; blgede Yunan anayasas geerli olacak. Eer Sevres yrrle girseydi, Yunanistan, Ege'de Salihli'den, Trakya'da atalca'dan balayacakt. 27) Sevres'den de nce, Artvin, ngilizler tarafndan Grclere, Erzurum'un kuzeydousu ve Idr'a kadar Kars ise Ermenilere verilmitir. (K.Karabekir, stiklal Harbimiz, s.590; TH, Mondros, s. 164) 28) Bakan Wilson'un izdii haritaya gre Ermenistan, bugnk Rize, Trabzon, Giresun'un bir blm, Gmhane, Bayburt, Erzincan'n bir blm, Erzurum, Mu, Ar, Bitlis ve Siirt'in bir blm ile 1914 snrlar dnda kalan Erzurum'un kuzey dousu ile Kars' ve Rus Ermenistan'ndaki eski illeri kapsyor. Ermenistan'a bitiik btn Osmanl topraklar da, askersizletirilecek (m.89). 29) Frat'n dousu, Ermenistan'n gneyi ve bu andlama ile saptanm Suriye ve Irak snrlar nn kuzeyindeki blge, ilk aamada zerk olacak, bunun esaslarn ve kesin snrlarn, ngiliz, Fransz ve talyan temsilcilerden oluan bir kurul kararlatracak. zerk ynetim, bir yl sonra bamszlk iin Milletler Cemiyetine bavurabilecek. Trkiye, sonucu kabul edeceini nceden taahht edecek. 30) Kurulun yeleri: (a) ABD, ngiltere, Fransa, talya, Japonya, Rusya, (b) Yunanistan, Romanya, Bulgaristan ve Trkiye; a'larn iki, b'lerin bir oyu var. yelerin dokunulmazlklar olacak. Kurul, Osmanl Devleti'nden bamsz olarak alacak. zel polis gc kurabilecek. Polis amirleri yabanclardan seilecek. Kapitlasyonlardan yararlanan devletlerin uyruklar, bu blgede iledikleri sulardan dolay Konsolosluk Mahkemelerinde yarglanacak. Vergi ve harlar Kurul 21) 22)
de
bi
an
_8
toplayacak, gerekli grrse yeni vergiler koyabilecek. Kurula bal blge, stanbul ve anakkale Boazlar ile Marmara'y kuatan topraklar kapsamaktadr. Kydan balayan bu topraklar, eitli derinliklerdedir. Mttefiklerin gdmnde bir kk devlet! [Boazlar Blgesi'ne dahil baz yerler: Batda Istranca'ya, douda zmit'e kadar stanbul'un iki yakas, ekmece, Tekirda'n sahil ksm, Gelibolu, anakkale, Edremit, Erdek, Bandrma, Mudanya, Gemlik, znik, Kapda Yarmadasnn tamam, Sapanca, Karadeniz'e kadar zmit'in tamam ve Marmara Adalar] 31) Kurul, ngiliz, Fransz ve talyan temsilcileri ile bir Osmanl temsilcisinden oluuyor. Osmanl Devleti'nin btesini, bu Kurul hazrlayacak, Parlamento btede, Kurulun onaylamad deiiklikler yapamayacak. Mali denetim de, bu Kurulun yetkisinde. Devlet, Kurulun izni olmadka i ve d borlanmaya bavuramayacak. Tm kaynak ve gelirler, Kurulun emrinde olacak ve o kullanacak. Bu kaynaklarn kullanmnda u sra gzetilecek: nce Kurul yelerinin aylklar, sonra bugne kadarki igal giderleri ile yeni igal kuvvetlerinin olaan giderleri vb... 32) Suriye, Irak, Filistin, ilerde belirlenecek mandaterlerin ynetimi altna girecekler (m.94-97); Irak ve Filistin ngiliz, Suriye [ve Lbnan] Fransz mandas olur. (D.Walder, anakkale Olay, s.102 vd.) 33) ngiliz nfuz blgesi: Mardin'in dousu, Hakkari, rnak, Siirt, Bitlis ile Van'n gney kesimleri (ngiltere, Lozan'dan sonra bile, Nasturileri ileri srerek, Hakkari'yi, igali altndaki Irak'a katmak isteyecektir: .Krkolu, s.282). Fransz nfuz blgesi: Sivas, Kayseri'nin dousu, Malatya, Elaz, Adyaman, Diyarbakr, Gaziantep'in, Mara'n ve Urfa'nn kuzeyi, Mardin'in bats, Kilis, Adana, Mersin'in dou kesimi. talyan nfuz blgesi: Fransa ile birlikte Karadeniz Erelisi, Kayseri'nin bats, Nevehir'in gneyi, Konya'nn byk blm, Mersin'in bats, Antalya, Mula, Aydn'n gneyi, Denizli, Burdur, Isparta, Uak, Afyon'un bats, Manisa ve Balkesir'in dousu, Ktahya, Bursa'nn gneyi. Osmanl Devletinin egemenliinde kalan iller: Bolu, Adapazar, Zonguldak, Kastamonu, Sinop, Samsun, Ordu, Giresun'un bats, Amasya, Tokat'n kuzeyi, Ermenistan ile Fransz nfuz blgesi arasnda kalan ve Elaz'n kuzeyine uzanan bir koridor (.Karahisar, Refahiye, Kemah, emikezek, Pertek, Palu, apukur, Ki kesimi), Yozgat, orum, ankr, Krehir, Ankara, Nevehir'in ve Konya'nn kuzeyi, Afyon'un dousu, Eskiehir, Bursa'nn dousu ve Bilecik. Bugnk Trkiye'nin yaklak drtte birine sktrlm, bamsz bir devlete zg pek ok yetkisi ya kstlanm, ya kaldrlm, topraklarnn alt da, st de yamalanm, kolu kanad budanm, milli bir ordudan yoksun, srekli denetim altnda tutulacak bir devletik! Bazlarnn savunduu Sevres Andlamas ve onun eki olan l Anlama, ite bu. Yetmi yedi yl nceki ordusuz, sava bitkini, yoksul ve 12 milyon nfuslu Trkiye bile bunlar kabul etmemi ve yrtmt. 34) Bir yla yakn kuatma altnda kalan Antep, 9 ubat gn, zellikle alk yznden teslim olur. 7.000 ehit verilmi, 10.000'e yakn bina yanm ve yklmtr. Teslim tutanana Franszlar, 'Antep'in Fransz mandas altna girdii' kaydn eklerler, igal komutan, durumu birliine de yle aklar: "...Antep harp esiri olmu ve Fransa mandasn ak surette tanmtr."(H.Saral-T.Saral, Vatan Nasl Kurtarld, s.341- 344) 35) Tahta geri dnen Kral Kostantin bile, Yunan birliklerine gnderdii teblilerde, "Anadolu'daki Mttefik Kuvvetleri" deyimini kullanr. (D.Walder, anakkale Olay, s.125) 36) Doudaki Ermenilere 25.000 silah verdiklerini daha nce belirtmitim, ngilizler, ayn ii Gneyde de yapmlar (H.Saral-T.Saral, s.260), ayrca Krtleri ve Araplar da silahlandrm ve kullanmlardr. Bu kesimde, Trke konuulmasn da yasaklarlar. (TH, Mondros, s.131, 132, 136) Franszlarda Ermenileri ve Sryanileri silahlandrmlardr. (.zelik, Milli Mcadele'de Gney Cephesi -Urfa, s.367) 37) David Walder diyor ki: "[Bu durum] Mttefikleri, isteklerini zorla kabul ettirmeye kadar vardracakt ve bunu da yapacak gibi grnen bir tek ordu vard: Yunan ordusu... Mttefikler giriecekleri son derece kirli ve karanlk ilerini yaptrmak iin bu ulusu ve ordusunu set iler." (anakkale Olay, s.105) stelik ngiltere, 1920 Hazirannda, Yunanllara, askeri ve donanmasyla yardmc olacak ve daha sonra da Yunan ordusunu kullanmaya devam edecektir! Belgelerini, birlikte greceiz. 38) Kurtulu Sava'nn bandan sonuna kadar, Sevres'e ve l Anlamaya sahip kan, onlar korumak iin youn ve srekli aba harcayan, bu emperyalist belgeleri kabul etmeyen Ankara ynetimini ezmek iin ak ya da kapal, dorudan ya da dolayl birok yollara bavuran
de
bi
an
_8
balca devlet, ngiltere'dir. Bunu anlamak iin bilim adam olmak da gerekmez. nyargsz bir saduyu, hafife bir dikkat ve Richter lei ile bir buuk iddetinde bir bilgi yeter de artar bile. 39) Yunanistan, rolyle yetinmeyip, bu byk ve kanl oyuna, kendi adna baz sahneler eklemek hlyasna kaplm bir figran, emperyalistlie heveslenmi kk bir devlettir. Venizelos yle yazyor: "L.George'a, Kemal ordusunu ordumuzla ezeceimi... Yunanistan'n bu i iin Mttefiklerden hibir yardm istemediini' syledim." (H.Bayur, Trkiye Devletinin D Siy asas, s.49) Yunanl yazar A.A.Pallis, felakete uradktan sonra yazd kitabnda ngilizlere, "bizi neden durdurmadnz!" diye atyor! (Yunanllarn Anadolu Maceras, s.68) Siz niye durmadnz Kir Pallis? 40) Lloyd George diyor ki: "...Sonucunu nefretle karladmz bir seim, Yunanistan'da iktidar deitirdiyse, buna bakarak biz, btn Dou politikamz deitirecek deiliz. Akdeniz, ngiltere iin hayati bir nem tamaktadr." (D.Walder, anakkale Olay, s.120) 41) Yunan politikaclarnn abartmasna aldanmamak gerek. Ankara'nn ekonomik zorluklar yannda, Yunanistan'n ekonomik zorluklar, hi deerindedir. 42) Kambersiz dn olur mu? A.Dilipak da yle yazyor: "Yunanllarn igal iin gelmedii akt." (CG Yol, s.281) Binlerce belge, an ve aratrma ortada dururken, bir Yunanl bile bunu sylemeye utanr ama bizim alternatif tarih yazclarmz, gzlerini krpmadan tarihi allak bullak etmekten ekinmiyorlar. Demek ki Yunanllar, uzun ve heyecanl bir tatil iin silahl turist olarak zmir'e gelmilerdi. Nee iinde Aydn', Manisa'y, Uak', Afyon'u, Ktahya'y, Balkesir'i, Bursa'y, Bilecik'i, zmit'i ziyaret ettiler, Trakya'da kamp kurdular, turistik Eskiehir-Polatl gezisine katldlar, Sakarya kysnda piknik yaptlar, al Da'na trmandlar, insan avladlar, ate geceleri dzenlediler, kan glnde yzdler, glle attlar, cirit oynadlar, drt yl sonra da kendiliklerinden geri dndler. yle mi mirim? 43) .Kkmer'in de katld ve bu konularn grld ak oturumun metinleri, 28 Ekim, 4 Kasm ve 11 Kasm 1973'te Milliyette yaymlanmt, stiklal Sava'nn Yunanllara kar kazanld, anti-emperyalist olmad vb. gibi iddialarn, .S.Aydemir ve T.Z.Tunaya, 4 Kasm oturumunda cevaplamlar, Milliyetin 50.Yl zel Eki'nde de .nn, uzun bir aklama yapmtr. Aklamasnn z u: "stiklal mcadelesi, aslnda ngilizlere ve ngiliz tertiplerine kar yaplmtr..." ngiliz tertiplerinin neler olduklarn, belgeleriyle greceiz. 44) Lozan'da grlen balca konular: Milletler Cemiyeti, Trkiye'nin snrlar, Boazlar sorunu, kapitlasyonlar, imtiyazlar, Osmanl borlar, Hazine-yi Hassa mallar, Medine hazinesi, vakflar, aznlklar, Musul, Ermeni sorunu ve yurdu, vergi rejimi, ticaret rejimi, gmrk tarifeleri, kabotaj rejimi, yabanclara uygulanacak rejim, yarg rejimi, din ve hayr kurumlar, eitim kurumlar, arkeolojik aratrmalar, uyrukluk sorunu, ulatrma ve haberleme sorunlar, salk ileri, sigorta konusu, fikri ve sinai haklar, genel af, Patrikhane, igal, altndaki yerlerin boaltlmas (stanbul, anakkale ve Trakya'daki Mttefik birlikleri), Mttefiklerin igal giderleri, tamirat sorunu, ngiliz ve Fransz mezarlklar, adalar sorunu ve rejimi, nfus ve tutsak deiimi vb...(Kaynak: S.Meray, Lozan Bar Konferans, Tutanaklar- Belgeler, sekiz kitap; eserin 8. kitabnda, Lozan Andlamasnn tam metni de var) Emperyalistler ile tam bamszlk isteyen Trkiye arasndaki bu etin hesaplamada, Yunanistan'n ne nemi ve arl olabilirdi ki? Kanal D, H.H.Ceylan'n 1992'de Almanya'da verdii 'Vatan Haini Bunlar' adl konferansn bir blmn, 15 Kasm 1996 akam banddan yaymlad. H.H.Ceylan diyor ki: "Alman lideri Helmut Kohl, Maastricht zirvesi dolaysyla Franois Mitterand ile gryor, en fazla iki gn kalyor Paris'te. Haydi gn kald, drt gn kald. Benim geri zeklm (smet Paa), 1922 ylnda Lozan'da, Lord Curzon'la masaya oturuyor, tam 173 gn kalyor masada ve otelde." Keke smet Paann yerinde H.H.Ceylan olsaym. Yukarda balklar verilen basit konular, ileri zekasyla ipak zp sonulandrabilir, o kadar gereksiz masraf da olmayabilirmi. H.H.Ceylan'n, neden Dileri Bakan yaplmadn anlamakta glk ekiyorum. Tansu iller'i kesinlikle aratmaz, ondan da baarl olabilirdi. 45) Mttefiklerin, ilk iki ayda igal ettikleri baz yerleri aktarmtm. 1919 sonunda igal haritas u ekli alacaktr: stanbul, zmit, anakkale, zmir, Eskiehir, Ktahya, Afyon, Kon-
de
bi
an
_8
ya, Samsun, Musul'un tamam ile Gneydou Anadolu'nun gney kesiminde ngilizler; Edirne, stanbul, Gelibolu, Bursa, Balkesir, Afyon, Zonguldak, Mersin, Adana, Ulukla, Mara, skenderun, Kilis ve Urfa'da Franszlar; stanbul, Antalya, Fethiye, Mula, Marmaris, Bodrum, Ske, Kuadas, Seluk, sparta, Akehir, Afyon ve Konya'da talyanlar. ngilizler 41.500, Franszlar 49.000, talyanlar 17.400 kii; toplam 107.900 igal askeri. Ayrca 50'den fazla sava gemisi. (TH, Mondros, Suriye cephesi, s.71-107; Irak cephesi: 108-159; Boazlar kesimi: 159-1737 stanbul ve Trakya: 173-187; zmir: 188-210; gneybat kesimi: 210-221; Dou cephesi: 221-247; ayrca Nutuk, 1.C., 1 no.lu harita) 1921 ylnda, Fransa'nn Trkiye'nin gneyinde bulundurduu askeri kuvvetin says, 100.000 kiidir. (Fransa'nn ngiltere'ye verdii, 17 Kasm 1921 gnl yazl cevap, B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.288) 46) Lozan'dan sonra, ngiltere ile Musul iin grmeler srp giderken, ngiliz destei ile 1924'te Nasturi ayaklanmas balar. (U.Mumcu, Krt-slam Ayaklanmas, s.51-53) Bunu, 1925'te, eyh Sait ayaklanmas ile Rekotan, Raman, Sason ayaklanmalar ve 1926'da 1.Ar ayaklanmas izleyecektir. (a.g.e., ngiltere ile ilgili sayfalar: 65-67, 97, 100, 108, 116, 161, 165172, dipnot 193 ve 205) Yani ngiltere, amacna, duruma ve olaylarn akna gre birilerini kullanyor ve elini dorudan atee sokmuyor. 47) Kitabnn banda ise yle diyor: "Entelektelin misyonu, gerein arptlm biimiyle savamaktr... Entelektel., gerei savunan, tek kelimeyle gerein ortaya kmasndan yana tavr koyan kiidir." (Paradigmann flas, s.14) Ya kendine hakszlk ediyor, ya bu tanm yanl! 48) Kurtulu Sava'nda ilk kurun 19 Aralk 1918 tarihinde, Drtyol'un Karakse kynde atlm, igale gelen Fransz birlii 15 kayp vermitir. Anadolu'da igalcilerle mcadele iin ilk silahl tekilat kuran da, Drtyollu Temen Kara Hasan'dr. (C.Erikan, Kurtulu Sava Tarihi, s.28) Fransz igalleri ve savalar ile Trk-Fransz ilikileri hakknda birka kaynak ve an: a. TH, Mondros... 1.C., s.72-88, 90-100, 102-107; TH (Gney Cephesi), 4.C., ATASE Y.,Ankara, 1966; H.Saral-T.Saral, Vatan Nasl Kurtarld (Gney Cephesi); C.Erikan, Komutan Atatrk, s.411-416, 526-542, 468-677, 740-742; .zelik, Milli Mcadele'de Gney Cephesi Urfa, s.80-293; A.Badatlolu, Uzunoluk (Mara), stanbul, 1942; KS'da el, stanbul, 1971;Yarbay Abadie, Trk Verdun' Gaziantep, ev.Yzb. Necmettin-H.Yetkin, Gaziantep, 1959; .ztoprak, Adana ve evresinde Mdafaa-y Hukuk almalar, s.117-139, AAMD, 22.say/Kasm 1991; Z.Kars, Milli Mcadele'de Kayseri, Kltr B.Y., Ankara, 1993. b. Bige Yavuz, Trk - Fransz likileri, Fransz Ariv Belgeleri Asndan 1919-1922; Y.Akyz, Trk Kurtulu Sava ve Fransz Kamuoyu (1919-1922); B.G.Gaulis, Trk Milliyetilii, ev. C.Yazansoy, Rado Y., stanbul, 1981; M.Gnlbol- C. Sar, Trkiye'nin D Politikas (19191938), s.2, 11, 19, 27, 29 vd.; S.R.Sonyel, D Politika, C, s.195 vd., 2.C., s.69, 132,198 vd.; S.Selek, Anadolu htilali, s.387-393, 446-450; D.Walder, anakkale Olay, s.104,197-198; S.Tansel, Mondros'tan Mudanya'ya, 3.C., s.178-216. c. D.Arkolu, Hatralarm, s.72-91, 94-140, 162-174, 190-204, 215-219, 260-264; S.Adil (Gney Cephesi Komutan), Hayat Mcadeleleri, s.323-372; Kl Ali, Hatralarn Anlatyor, s.37; M.zdemir, Milli Mcadele'de Develi; A.F.Cebesoy, M.M. Hatralar, s.287-298. d. "M.Kemal, tam bir anlay ve ileri grllkle, Kilikya'y igal eden ve Asya'da fetihlere kalkan Franszlara kar giritii amansz mcadelede, onlar bayraklarn katlayp, silah ve cephanelerini brakp Marsilya'ya doru yollanmaya mecbur etti." (F.P. Di San Marino, Atatrk in Diyorlar ki, s.27. 49) Anlamann tam metni ve ekleri: Trkiye D Politikasnda 50 Yl (1919-1922), s.152 vd. Fransz hkmetinin anlamay deerlendirmesi ve anlama yapmasnn sebebi iin: B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.287-292. Baz Fransz gazeteleri, 'Urfa, Mardin, Antep, Mara gibi ehirlerin ve byk arazilerin kaybedi lmesi, pamuk deposu Kilikya'dan yoksun kalnmas, su kaynaklarnn Trklere braklmas yznden anlamaya hcum ederler. (H.Saral-T.Saral, s.361). Sevres Andlamas ile Suriye'ye braklm olan Ceyhan, Osmaniye, Drtyol, Mara'n gneyi,
de
bi
an
_8
Gaziantep, Urfa, Mardin ve Cizre, Trkiye'de kalr. Anlamada ve eklerinde, Hatay'n ilerde Trkiye'ye katlmasn kolaylatracak hkmler de yer alr. Bylece Sevres'in bir paras yrtlm ol uyordu. Bu olgu, ngiltere'yi ileden karacaktr. (T.D Politikasnda 50 Yl, s.163; B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.280-287) Franszlarn Gney blgesinden ekilmeleri, 4 Ocak 1922'de tamamlanr. 50) Bilgisi Yok - Fikri Varlar Kulb. Gvenilir evreler, bu kulbn ounluunu politikaclarn oluturduunu sylyorlar. 51) D.Walder, anakkale Olay, s.150 vd.; .Krkolu, Trk-ngiliz likileri, s.48-53. 52) Amiral de Robeck'in 25.6.1920 gnl ltimatomu: "Herhangi bir yerdeki ngilizlere ve teki Mttefiklere kar bir harekta giriildii veya dmanca bir eylemde bulunulduu takdirde, Bursa kentini, donanmann ar silahlaryla bombardmana tutmakta veya uaklarla saldrya gemekte tereddt gstermeyeceim." (.Krkolu, Trk-ngiliz likileri, s.146) Bursa Vali Vekili Albay Bekir Sami'nin, bu ltimatoma verdii cevap yle bitmektedir: "Mudanya'y 24 saat iersinde terk etmediiniz takdirde, milliyetilerin direnii sonunda dklecek kann sorumluluu size ait olacaktr." (a.g.e., s.147) 53) ABD Yksek Komiseri Amiral Bristol'n raporu: "Boazii'nin Asya kysnda Trk kuvvetleri, ngiliz kuvvetlerine saldrd... atma btn gn srd, ngilizler karadaki kuvvetlerine yardm iin sahil ile Beykoz'u, gemilerden bombardman ettirdi." (O.Duru, Amerikan Gizli Belgeleriyle Trkiye'nin Kurtulu Yllar, s.95) 54) C. von Clausewitz zet olarak diyor ki: "Asl olan politik amatr. Sava ise bir aratr, aralardan biridir. Politika, elindeki aralarn niteliine uymak zorundadr, bunun iin de zaman zaman deiikliklere urar ama n plandaki yerini de korur." (Sava zerine, s.63-67) 55) anakkale olay ile ilgili pek ok belge ve kaynak var, bazlar: David Walder, anakkale Olay, s.215- 372; Toynbee, Trkiye, s. 130-131; M.L.Smith, Anadolu'nun zerindeki Gz, s.344-346; Kinross, Atatrk, s.505- 515; Bernard Lewis, Modern Trkiye'nin Douu, S.254;;H.Melzig, K.Atatrk, s.210-212; S..Aralov, Bir Sovyet Diplomatnn Trkiye Anlar, s. 150-153;D.v.Mikusch, Gazi M.Kemal, s.318-324; TH, 2.C., 6.ksm, 4.kitap, s.27-71; .Krkolu,Trk-ngiliz likileri, s.239-247 ve B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., u sayl belgeler:181, 182, 183, 185, 189, 191, 197, 200, 204, 205, 207, 208, 209, 210, 211, 212, 213, 214,215, 216, 217, 218, 220, 221, 223, 224, 225, 227, 232, 234, 237, 238, 239, 240, 241, 242,.243, 244, 245, 247, 248, 249, 251, 252, 253, 254, 255, 259, 260, 261, 262, 265, 266, 267,268, 269, 271, 272, 273, 274, 275, 276, 277, 278, 280, 281, 282, 283, 284, 285, 286, 288,289, 290, 291, 292, 294, 295, 296, 297, 298, 299, 300, 301, 302, 304, 305, 307, 308, 309,310, 311, 312, 313, 314, 315, 316, 317, 318, 319, 320. Bu eserler, F.Bakaya'nn kitabn yazmasndan ok nce yaymlanmlardr. 56) D.Walder, Harington'un, anakkale'de emre itaatsizlik ettii iin feldmareallie ykseltilmedii ve Genelkurmay Bakanlna getirilmediinden kukulandn yazyor ve bu kukuyu hakl buluyor. (anakkale Olay, s.412 vd.) 57) J.Chastanet, 1920'lerde Avrupa, Yirminci Yzyl Ans., s.563-565. 58) Sebebi, Sevres Andlamas'nda ve l Anlama'da, boylu boyunca yatyor. 59) Mesela, .Yazman, stiklal Sava Nasl Oldu, s.9-15. 60) talya, daha 1905'te, emperyalist yaylmn programlamak iin Trkiye'ye bir corafyaclar kurulu yolluyor. (Simpozyum I, s.320, .Tekeli'nin aklamas) talyan Genelkurmaynn Gney Anadolu iin hazrlad 18 Kasm 1918 gnl muhtra [zet]:" Burada iklim gmenlerimize, ok uygundur. Verimlilii ok iyi bilinmektedir... lenmemi geni topraklar vardr... Halk, talyan smrgecilii ile ok ey kazanacak ve hibir ey kaybetmeyecektir." (M.L.Smith, s.81 ve 4/14 sayl dipnot); 17 Eyll 1922'de Avanti adl talyan gazetesi, yle yazyor [zet]: "Trklerin zaferinden sonra insan, glmeli mi, alamal m, bilmiyor... Alamal, nk gl bir Trkiye ile karlam olmak, eski talyan zlemlerini de gmecek." (Sempozyum I, s.128, Do.Rainero'nun bildirisi) 61) Gney Anadolu zlemi, talyanlarda srp gidecektir: "Mussolini, 1924 Hazirannda, Sava Bakan Di Giorgio'yu, Trkiye'nin askeri bakmdan igalini ieren bir plan incelemekle grevlendirir... Mussolini'nin erkek kardei
de
bi
an
_8
62)
63) 64)
65)
67)
68)
71) 72)
de
69 70)
bi
an
_8
66)
Arnoldo Mussolini, 6 Nisan 1926'da yle yazar: 'zmir var ki bize ait olmas gerekir, nihayet Antalya da var...' Mussolini de, 28 Mays 1926'da yle der: 'Bu gen talya'ya dnyada biraz yer yapmak gerekir.' Yazar Biagio Pace 1927'de, 'Trkiye'nin topraklarn ve kentlerini, alkan talyan halknn ok saydaki bar ve yararl verimliliklerine, sevinle, saygnlkla ve snr koymakszn amas' gerektiini belirtir." (Sempozyum I, s.125-127, Do.R.Rainero'nun bildirisi) M.Kemal, 23 Temmuz 1919'da, Erzurum Kongresi'nin al gn, tam da F.Bakaya'nn deindii konuda bir konuma yapm, "Almanlarla birlikte iken yenildik, imdi mi yeneceiz?" sorusunu cevaplamtr. (F.Krzolu, Yaymlanmam Belgelerle Erzurum Kongresi'nin lk Gn, s.4-34, BTTD, say 35; bu bilgiyi aktaran S.lkin, Sempozyum I, s.273, 7. dipnot) stanbul ynetimi, mmeti, saltanat, imparatorluku, tutucu; Ankara ynetimi ise, milliyeti, milli iradeci, milli devleti, ilerici. Yunan 2.Kolordusu Komutan Prens Andreu, Yunan ordusunun amacn yle aklyor: "Anadolu'nun fethi ve Trk devletinin yok edilmesi." (Felakete Doru, s.9, Rahmi (Apak) evirisi) A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.376 vd.; A.Sofuolu, Kuvay Milliye Dneminde Kuzeybat Anadolu, 402-405; TH., 6.C. (Ayaklanmalar), s.73; K.zalp, Milli Mcadele, s.191; D.Avcolu, M.Kurtulu Tarihi, s.186 vd.; B.imir, Sakarya'dan zmire, s.419 vd.; Asm Us, Grdklerim, Duyduklarm, Duygularm, s.55- 68. syanlarn says, perakende olanlar dnda, 20 kadardr. Yaklak 15.000 silahl isyanc. Pontus etecilerinin toplam da 25.000 kii. (TH, 6.C., s.40-43, 52-65, 92-119, 140-200, 259-294) Mesela Bar Konferans'nn yanl tutumu, Wilson'un ilkelerinden sapmas, Sovyetler Birlii ile zikzakl ilikiler, Yunan ve Ermeni propagandas, ayrlk ve gerici akmlar (zmir erke Kongresi... Trabzon Adem-i Merkeziyet Dernei... C.Arif ve H.Avni'nin Erzurum'daki giriimleri... Raif Hocann yeni dernei... ikinci Grup...), Saray, stanbul hkmetleri, ibirlikiler, ylgnlar, ajanlar, casuslar, paraszlk, silah, cephane, ara-gere ve ulam yetersizlii, M.Suphi olay, Enver Paa olay, Trabzon olay, Ali hsan Paa olay, Ali kr Bey ve Topal Osman olay vb... ngiltere, Fransa, talya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Srp-Hrvat-Sloven Devleti. Grmelerin baz blmlerine, arl ya da gzlemci olarak, ABD, Sovyetler Birlii, Bulgaristan gibi baz devletlerin temsilcilerini de katlmtr. Trkiye'nin karsndaki silahl g yaklak 400.000 kiiydi. Parayla ve parasz alnan malzemenin listesi: K.zalp, Milli Mcadele, s.221; A.Mderrisolu,Kurtulu Sava'nn Mali Kaynaklar, s.553 vd. Sovyetler Birlii'nin Ankara Bykelisi Aralov diyor ki:" M.Kemal bu yardm kabul etmeden nce, ok tereddt etmiti. Trkiye iin kritik olan bu anlarda, yardmmz geniletememitik. Ekonomik ve mali bunalm iinde kvranan Trkiye iin Fransa'nn silah yardmn kabul etmekten baka yapacak bir ey kalmamt." (Bir Sovyet Diplomatnn Trkiye Anlar, s.138) zmir'e Yunanllarn karlmas iin alm ve Anadolu'da kalmalar iin her trl yardm yapm olan Yunan asll silah taciri Basil Zaharof bile, bu sralarda Trklere el a ltndan silah satmak iin giriimde bulunmutur. (Donald McCormick'ten aktaran, A.Mderrisolu, a.g.e., s.511 ile 514 ve 515. dipnotlar) M.Kemal, teklifi reddetmitir, (a.g.e., s.511 ve 516.dipnot) ngiliz silah ve cephane firmalarnn tutumunu, buna oranlayarak kestirebilirsiniz. Savan silaha ihtiyac vardr, silah tacirinin de savaa! Trkiye D Politikasnda 50 Yl (1919-1922), s.161. Mehmet Altan'n, Sabah gazetesinde yaymlanan 27.5.1995 gnl yazs, zetle yle: "Geen Cumartesi, Profesr dris Kkmer'in, Milli Kurtulu Sava'nn, resmi tarihin bize syledii gibi anti-emperyalist bir nitelik tamadn, Yunanllara kar bir sava olduunu sylediini yazmtk... mer Krkolu'nun Trk-ngiliz likileri (19191926) konulu doentlik tezi (kitab), bu savlara yeni bir k tutuyor." M.Altan, Kkmer'in iddiasn dorulamak ve Kurtulu Sava'nn sylendii gibi anti-
73)
74)
75)
76)
77)
emperyalist olmad kantlamak iin ngilizlerin tarafszln ilan edii ile ilgili iki be lgeyi aktaryor ve yazsn syle bitiriyor: "Bugnk sorunlar zmek iin areyi hep gemite arayanlar da, gemii daha ciddi ve bilimsel ekilde bir daha gzden geirsinler. Gemii, gelecei ve gnmz aka tartalm. zm ancak aklkta bulabiliriz nk." Mttefikler, gerekten tarafszlklarn ilan etmilerdir ama M.Altan, sz konusu kitapta yer alan teki belgelere ve bu konu ile ilgili baka kaynaklara baksayd, bu tarafszln, ngilizler bakmndan, sahte bir tarafszlk olduunu kolayca anlar ve emperyalizmin oyunbaz yzn daha iyi grrd. Kald ki Kurtulu Sava yalnz Yunanllara kar verilmemitir. stelik Yunanllar da, kk bir emperyalist devletti. Ciddilik, bilimsellik ve aklk isteyen bir yazar, her eyden nce, olayn btnn ve binlerce olgu ve belgeyi bir yana koyup da sadece, ncesinden ve sonrasndan koparlm iki plak belgeye dayanarak yorum yapmaktan kanr. Lord Curzon da, Yunanllarn zmir'e karlmasna muhalefet etmi ve yle demitir: "Yunanllar, Selanik ehrinin be mil tesinde, asayii devam ettirmekten acizdirler. Bunlara, btn Aydn vilayetinin nizam ve asayiini korumak vazifesi, emanet edilebilir mi?" (Jeschke, ng. Belgeleri, s.62) Buna bakarak, Lord Curzon'un Trk dostu, hele Ankara yanda olduunu ileri srmek, pek acele verilmi bir hkm olur. Zira Lord Curzon, stanbul'un mutlaka Trklerden alnmasn isteyecek, zmir'de zel bir rejimin geerli olmasn savunacak, ukurova'da Ermenilere yurt verilmesini iin abalayacak, sonuna kadar Dou Trakya'nn Yunanllara verilmesi iin srar edecek ve stanbul ynetimini tutacaktr vb. (a.g.e., s.52-54, 62 dv.) stanbul'un Trklere braklmasna karar verilmesi zerine, 4 Ocak 1920'de, kabineye sunduu muhtrada yle yazar: "Avrupa'nn, aa yukar be yz yldan beri bekledii ve bir daha da geri gelmeyecek olan bir frsat kaybettik. Urunda dvtmz ve Gelibolu'da fedakrla katlandmz esas hedefin, tam elde edeceimiz bir anda, bir tarafa itilmesinden dolay zlmekteyim."(a.g.e., s.54) Lord Curzon'un ve Dileri Bakanlnn, Trk dman tutumunu ve evirdii entrikalar, sras geldike greceiz. ngiltere'de, genel politikas asndan birok kanatlar belirdii dorudur ama ancak bazlarbizimle ilgilidir. Hindistan leri Bakan Montagu, Hindistan'daki Mslmanlarn tepkilerini hesaba katarak, Trkiye'ye kar gdlen sert politikaya ve bu politikann ampiy onu L.George'a ve Lord Curzon'a kar kar ama bunun sonucu olarak, Mart 1922'de de istifa zorunda braklr. (D.Walder, anakkale Olay, 196; Jeshke, ng.Belgeleri, s. 175) Churchill ve Mareal Wilson ise, amacn ekonomik ve askeri imknlara gre ayarlanmasn, Sovyetler'e kar Gney Kafkasya'da bir set oluturulmasn ve Trkiye'nin de bu ite kullanlabilmesi ya da Irak'taki ngiliz egemenliinin korunabilmesi iin onunla bir an nce bar yaplmasn nermilerdir. Bar nerisi dikkate alnmayacaktr. Churchill, 1922 Eyllnde, anakkale iin Trkiye'yle ngiltere'yi savan eiine getirenlerden biridir. (D.Walder, a.g.e., s.231, 326, 338-339) Ve hepsinin derdi, ngiltere'nin 'yksek karlar'dr. L.George'a muhalif olan birka milletvekili de, Sakarya'dan sonra L.George politikasn eletirir ama hi ciddi bir etkisi olmaz. , (H.Bayur, XX.Yzyl, s.163 vd.; D.Walder, a.g.e., s.140,153, 169-182, 189,193, 196, 215-217; B.imir, Sakarya'dan zmir'e, zellikle s.296-325; .Krkolu, Trk-ngiliz ilikileri, s.139-145) A.F.Cebesoy, Moskova Hatralar, s.95-100, 151-156, 193-207, 239-257, 260 -273, 299312; K.Grn, Trk-Sovyet likileri, s.70; .Krkolu, Trk-ngiliz likileri, s.152 vd.; S.Yerasimos, Trk-Sovyet likileri, s.334, 338, 347. Y.Kk ise diyor ki: "Enver (paa) ve arkadalarnn Anadolu mcadelesinde istenmemesinin nedeni, bata M.Kemal olmak zere Ankara kadrosunun, Byk Britanya ile uzlamay, btn savalarn temel ekseni yapmalardr. (T.. Tezler 5, s.580) Meerse neymi? Oysa, nasl bir birlik oluturulaca bile tasarlanm deildir. Bu mphem heves, yenilgi ve hayal krkl ile sonulanacaktr. (lhan Seluk, Yzba Selahattin'in Roman, 1.C.,
de
bi
an
_8
78)
79)
80)
81)
82)
83)
84) 85)
86)
s.415- 424) F.R.Atay, 1921 ylnn son aynda, Akam gazetesinde yle yazyor: "Asya'da, bir dnce ve hak uruna ilk ayaklanan millet, Trk milleti olmutur. Din ve fetih savalarndan baka maksatlar iin silahlanmak ve lmek nedir bilmeyen Asya'da bu ihtilal, yeni bir zaman mjdeledi." (Eski Saat, s.178) Ne gariptir ki imdi bile bunu bilmezlikten gelenler var! Rza Nur, Meclis komisyonundaki grmeler srasnda yalnz Rauf Orbay ile Mecdi Hocann, Suriye iin bir sre srar ettiklerini yazar. Sonra onlar da Milli And'a katlmlardr. (2.C.,s.515) .Turan, Suriye'den amacn, "Halep ile kuzeyi" olduunu belirtiyor. (Trk Devrim Tarihi,2.C., s.85) Yzyllardan beri byk vatann paralar olarak benimsenmi topraklar, milli snrlar dnda brakmak ve bunu ilan etmek, kolay verilecek bir karar deildir. stelik bu karar verenlerin iinde, yllar boyunca, bu topraklar iin dvmler de vardr. Kan ve can hovardalndan uzak kalan, hi hayale kaplmayan, an gereklerini ve tarihin akn ok abuk kavrayan bu gereki kuak, Trkiye'nin talihi olmutur. Nitekim arlk Rusyas da, emperyalist amalarla Birinci Dnya Savana katlmt. Ama devrimden sonra Sovyetler Birlii, uzunca bir sre, anti-emperyalist bir politika izleyecektir. Demek ki Birinci Dnya Savana katlm olmak, emperyalizme kar bir politika gtmeye engel deildir. Yakn tarih, Trkiye'nin ekonomik tutumu ve durumu, d siyaseti ve M.Kemal tartlamaz m? Elbette tartlr. Ama drstlkle, sahte, yaktrma nitelikler yklemeden ve gereklerle oynamadan! Bu konudaki aratrmalardan bazlar: Orhan Kurmu, Emperyalizmin Trkiye'ye Girii; Pavlus Efendi, Trkiye'nin Mali Tutsakl; S.Yerasimos, Azgelimilik Srecinde Trkiye (Bizans'tan1971'e), 288-310, 355-376, 388-442, 487-542, 619-622, 637-638; Tevfik avdar, Osmanllarn Yar Smrge Oluu. " Sadrazam Ali Paa, 1861'de Sultan Abdlaziz'e yle der: "Devletimiz, kabuksuz bir y umurta gibidir. Bir tarafna .bir diken dokunacak olsa, akp gider." (Mufassal Osmanl Tarihi, 6.C., s.3116; ayrca, yar baml Olduumuzu gsteren ilgin rnekler: a.g.e., 6.C., s.3020, 3024, 3056, 3061-3062, 3089, 3105,-3170-3171, 3180-3182, 3198, 3293, 3349, 3366, 3400. Osmanl Devletinin son yzyl yle zetlenebilir: Rus emperyalizminden kurtulabilmek umuduyla ngiliz emperyalizminin, ondan kurtulmak isterken de, Alman emperyalizminin kucana dmek. Savan balamasndan yararlanlarak kapitlasyonlar kaldrld zaman, buna mttefikimiz Almanya bile itiraz etmitir. Maliye Nazr Cavit Bey, bu olay yle anlatyor: "Biraz sonra Alman Bykelisi Wangenheim geldi... Kendimi kudurmu bir kpek karsnda hissettim. Sz sylemiyor, havlyordu... Bizim Alman taraftarlar bu sahneyi seyretmeliydiler." (H.Bayur, Trk nklab Tarihi, 3.C., 1.ksm, s.164; kapitlasyonlarn kaldrlmas karar (4/17 Eyll 1914) zerine byk devletlerin tepkileri ve ileri srdkleri artlar iin, s.165-173) Byk Sava sonrasn ise biliyoruz: Blp paralamalar, bunu yasallatracak ve yerleik dzen halini almasn salayacak andlamay kabul etmeleri iin stanbul ynetimini tehdit etmeler, Ankara'y silahla zorlamalar... Trk ordusunun denize dkt hayalleri ve umutlar geri alabilmek iin de Lozan'da trl entrikalar, danslar, zikzaklar... Bir Sovyet Diplomatnn Trkiye Anlar, s.2, 4, 9, 26-30, 35, 38-40. Yunanistan'n yaylmac politikasn, en iyi Yunanllar anlatyorlar: Profesr P.J.Vatikiotis Yunanllar, ev.O.Azizolu, dizi yaz, 2.7.1975, 4.7.1975, Milliyet; Niko Psyrukis, Kk Asya-Dram, (Anadolu Seferinin Anlam/ Anadolu Seferinin Nedenleri), ev.Nevzat Hatko, Sosyal Adalet dergisi, 7. ve 9. saylar (Ekim ve Aralk 1964); Prof.Dr.D.Kitsikis, Yunan Propagandas, s.14-21; A.A.Palis, Yunanllarn Anadolu Maceras, s.23-56. E.G.Mears diyor ki: "Alt maddelik bu ilgin belge, bir bakma, 'Yabanc Denetimine Kar Trk Bamszlk Bildirisi' olarak tanmlanabilir. (Modern Turkey, s.412'den aktaran, N.Kaymaz, Tarih ve Toplum, s.50, say 20/ Austos 1985); A.J.Toynbee de yle
de
bi
an
_8
87)
88) 89)
90) 91) 92)
93)
94)
yazyor: "...Bu belge aslnda, Trk ulusunun 'Bamszlk Bildirisi'nden baka bir ey deildir. Ezilen bir ulusun haklarnn ve isteklerinin aklamasdr]." (Trkiye, s.104) M.Kemal, 1920 banda, der ki: 'Biz, militarist ve emperyalist Avrupa'ya karyz. Ancak ilim ve irfan Avrupa'sna kar deiliz.' (Aktaran Prof.S.Sinanolu, Sempozyum I, s.115) Kurtulu Sava ile sonraki gelimeler arasnda eliki grenlerin dikkatine sunulur! in, Msr, Hindistan, Fas vb. Bar Konferans 18 Ocak 1919'da Paris'te balad. Bar andlamalarnn dzenlenmesi iin u rgt kuruldu: a. ngiltere, Fransa,talya, Japonya ve ABD'yi temsil eden ikier yeden oluan Yksek Meclis. "Onlar Meclisi" veya "Be Bykler Meclisi" de denilmektedir, b. zel Komisyonlar, c. Uzmanlk komisyonlar, d. 32 devletin delegelerinden oluan Genel Kurul: ABD, ngiltere, Fransa, talya, Japonya, Belika, Srbistan, Brezilya, Kanada, Avustralya, Gney Afrika, Hindistan, in, ekoslavakya, Polonya, Yunanistan, Hicaz, Portekiz, Romanya, Siyam,Yeni Zelanda, Bolivya, Kba, Ekvator, Guatelama, Haiti, Honduras, Liberya, Nikaragua, Panama, Peru, Uruguay. (A.kr Esmer, Siyasi Tarih, s.522 vd.; TH 1.c, s.187) Almanya gibi 60 milyonluk, zengin bir lke bile, nne konulan bar andlamasn kabul etmi ve 1930'a kadar da sonularna boyun emitir. Erzurum ve Sivas Kongreleri, Heyet-i Temsiliyeler, TBMM ve TBMM hkmeti. Birka rnek: ran (Simpozyum I, s.137, Prof.M.Finefrock, s.141), Tunus (a.g.e., s.161174, 237, Prof.A.Bouhdiba)? Afganistan, Hindistan (a.g.e., s.168, Prof.Y.Nagata; s.218226, Prof.Muhammed Sadq; s.246, Prof.F.Ahmad)? nc Dnya lkeleri (a.g.e., s.205, Prof. T.Diallo,s.229, Do.R.Rainero); Pakistan (a.g.e., s.215 vd., s.234, 248, Dr. Yakup Mughul); Cezayir(a.g.e., s.232, Prof. T.Diallo, s.238, Prof. A.Bouhdiba) Kurtulu Sava'nn ve Trk devrimlerinin etkilerini belirten ve inceleyen baz eserler: Bildiriler ve Tartmalar (Uluslararas Atatrk Sempozyumu,1981), b.Y., Ankara, 1983 (808 sayfa; bu sempozyumda da etkileme olgusu, etkilenen lkelerin bilim adamlar tarafndan aklanmtr) Ayrca: H.Bayur, XX.Yzyl, s.153-156, 316, 325-370; Dr.R.K.Sinha, M.Kemal ve M.Gandi, .143 vd.; Mim K.ke, Gney Asya Mslmanlar, s.46-100, 173-186; Prof.Dr.S.A.H.Haqqi, nc Dnya Milletleri Asndan M.Kemal ve Kemalizm, s.341vd., AAMD, 2.say/ Mart 1985; Paul Gentizon, M.Kemal ve Uyanan Dou, ev. F.lk, Bilgi Y, Ankara, 1995 (3.bask); F.R.Atay, Niin Kurtulmamak, s.33-36, Varlk Y., stanbul, 1953 nl siyasetbilimci Prof. M. Duverger diyor ki: "Kemalizm, 1945'ten bu yana bir rnek deeri kazand. Trkiye tarihinin bir sayfas olmaktan kp politik bir sisteme nderlik etmeye balad. nk yeryznde, henz Moskova ya da Pekindin tmarna girmemi olan nc eit lkelere yol gstermektedir bu sistem." (27 Mays 1961 gnl Le Mond gazetesinden/ Atatrk iin Diyorlar ki, s.150) Bu ksmn 7. paragrafnn sonundaki alntlar arasnda da, baz doulu ve batl lider ve yazarlarn, M.Kemal olgusuna baklarn gsteren rnekler bulunuyor. Ege'ye 126.000 Yunanl yerletirilir, (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.XLVII/148; K.Misailidis, Kk Asya Seferi, s.248), gen Trklerin mallar satlr ve paras Yunan ynetimine verilir; igal blgesinde drahmi kullanlmaya balar; Yunan Merkez Bankasnn zmir ubesi 1920 Ocak aynda faaliyete geer; Manisa, Bergama, Ayvalk, demi, Urla ve Foa'da ubeler almas kararlatrlr; Yunan gmenlere ve Rum iftilere, 3 yl vade ve % 6 faizle 20 milyon drahmi kredi alr; zmir'den yalnz 1920'de 161 milyon drahmilik ihracat yaplr; Trk jandarmas ve adliyesi kaldrlr; Yunan ceza kanunu yrrle girer; yonya niversitesi kurulmas iin hazrlklara balanr ve Yunan Temsilcisi Stergiadis u aklamay yapar: "Geldik ve kalacaz!" (M.L.Roda, Yunanistan Kk Asya'da, 1.C. s.82-87,123) Peki, bu fedakr kuan, her sorunu zebildii sylenebilir mi? Elbette ve doal olarak hayr. Dnyada hangi kuak, (15 yl iinde) bunu baarabilmi ki? Ama yaplabilecein azamisini yapt, i rahatl ile sylenebilir. tesi, sonraki kuaklarn, politikaclarn, yneticilerin, brokratlarn, bilim adamlarnn, teknokratlarn, aydnlarn yani bizim grevimizdi.
de
bi
an
_8
95)
96)
97) 98) 99) 100)
101)
102) 103)
104)
Onlar bize ne brakt, biz 1950'den sonraki 47 yl iinde, braklan nereye getirdik? Ha ngi sorunlar zdk, neyi gelitirdik, neyi yozlatrdk, hatta rttk? Asl bunu tartsak. Bakaya, daha sonra da yle yazyor: "Emperyalistler aras paylama dahil olan Osma nl mparatorluu yenik de dse, gler ilikisinin deimesiyle ve Milli Mcadele sreci, sonunda Krdistan'n bir blmnn ilhak ile sonulanmtr... Sevres'de gdk de olsa, bir Krdistan'dan ve Krt ulusundan sz edilirken, Lozan Andlamas, btnyle Krdistan'n paralanmasyla sonulanmtr." (Paradigmann flas, s.66) Ve iddialarna bilimsel bir grnm vermeye, ierik kazandrmaya alm. Ama bilimsellik, bilimsel yeterlilik/bilimsel nesnellik/bilimsel drstlk ile salanr. Bakaya'nn kitabnda bu zelliklere rastlamak, hayli zor. N.Kaymaz, TBMM'de Misak- Milli'ye Ballk And ilmesi Konusu, Tarih ve Toplum, say 19-23/Temmuz-Kasm 1985. Ayrnt iin M.Gololu, nc Merutiyet, s.85-90. ngilizlerin Krt politikas konusunda: S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.26-30, 2.C., s.94, 130,165-166, 204, 227, 306-311; .Krkolu, Trk-ngiliz likileri, s.68 vd. Bugn de Gneydouyu Trkiye'den ayrmak iin silahl mcadele am bir aznlk var. Byk ounluk, bu olaya, tpk 70 yl ncekiler gibi soukkanl ve gereki bakyor. Yoksa, olay bu lde kalmazd. Yzyllardr birlikte yaam, treleri, gelenekleri, bayramlar, dilleri, kanlar, ileri, gemileri ve gelecekleri birbirine karm olan Trkler ile Anadolu Krtlerini ve ancak bir btn olduu zaman, zerinde yaayanlara yeterli gelebilen Anadolu'yu blmek mmkn mdr? Bu sonusuz aba kime ne kazandrr, kime yarar? Tarihte, kk bir grubun silahl mcadelesi ile zme kavumu bir sorun, kurulmu yeni bir devlet var m? Bu heyecanl milletvekili, kardei Temen Ali Rza ve damad Faik'le birlikte, ngilizlerin krkledii Nasturi ayaklanmasyla ilgili etkinliklere karacak ve Bitlis Harp Divan tarafndan, hiyanet-i vataniye kanunu uyarnca verilen karar gereince, 14 Nisan 1925 gn, kuruna dizilecektir. (U.Mumcu, Krt-slam Ayaklanmas, s.62-68 ve 129. dipnot) Uur Mumcu, Krt-slam Ayaklanmas, s.15-32, 34, 50-53, 62-63, 65-67, 77-85, 96-97, 100,115-118, 151, 161, 166-172. Bakaya yle yazyor: "Sadabat Pakt, Badat Pakt, CENTO, RCD, Orta Dou devletlerini birletiren z itibariyle anti-Krt anlamalard." (Paradigmann flas, s.67) Anlamalarn, Sovyetler Birlii'ne kar, gneyde bir kuak oluturma abasnn rn olduunu sanyordum. nk hepsinde Pakistan da yer alyor. Bu konulan Bakaya'dan ve benden ok daha iyi bilen siyasi tarihiler, gerei aklasalar da, o da, ben de rensek. Mete Tuncay da yle diyor: "Kurtulu Sava'mzn -siyasal nemi bir yana- ap (taraflarn kuvvetleri, ate gleri, kayplar vb. alardan), kinci Dnya Sava, hatta Birinci Dnya Sava lleriyle karlatrlnca, pek abartlmaya elverili deildir." (Atatrk'e Nasl Bakmak, s.87, 1 .dipnot.Toplum ve Bilim, K 1978) Bir dnya sava ile karlatrlnca, hangi sava abartlmaya elverilidir ki? Doru olan, Trk Kurtulu Sava'n, bir dnya sava ile deil, baka milletlerin bamszlk ve kurtulu savalar ile karlatrmaktr. Ancak eit deerler ve trde olaylar arasnda karlatrma yaplr. Sonular dikkate alnrsa, stiklal Sava, birok kalabalk savatan ok daha nemlidir. A.J.Toynbee, mesela Sakarya Sava iin yle diyor: "Denilebilir ki bu sava, iinde y aadmz yzyl tarihinin en byk savalarndan biridir." (Trkiye, s.123) Ayrca, Claire Prise'n The Rebirth of Turkey adl kitabndan da u alnty yapyor: "Sakarya kylarndaki Trk zaferi, Yakn ve Orta-Dou'nun siyasal yzn deitirmitir. ki yz yldan beri Bat, ihtiyar Osmanl imparatorluunu paralamaya alyordu. Fakat Sakarya'da Trk'n kendisi ile karlamtr ve ona dokunduu anda da tarihin yn deimitir. Tarih bir gn, Sakarya kylarnda cereyan eden ve ok kimsenin bilmedii bu sava, de vrimizin en byk olaylarndan biri olarak kaydedecektir." (Trkiye, s.123-124,1. dipnot) Bizim aydnlarmzn kayda deer bir ksm, ya her eyi layk olmad kadar bytyor ya da zel llerle deerlendirmeye kalkarak, hak etmedii kadar kltyor. Gerein
de
bi
an
_8
105) 106)
107)
109)
110)
111)
de
bi
an
_8
108)
snrlar iinde kalmak ve makulde durmak, ok mu zor acaba? Karlkl kuvvetler iin: C.Erikan, Kurtulu Savamzn Tarihi, s.105, 120, 137, 151, 209. Yunan ordusunda incelemeler yapan ngiltere'nin Atina'daki ataemiliteri Albay Nairne'in 15.6.1921 gnl raporundan: "Yunan ordusu... pek etkili bir sava makinesidir." (B.N. imir, Sakarya'dan zmir'e, s.146); A.J.Toynbee de yle yazyor: "Modern savalarda, ordularn can damarlar olan ulatrma aralar bakmndan Yunanllar mkemmel durumda bulunuyorlard. Ellerinde bol miktarda kamyon vard ve zmir'den kan demiryolunu kontrolleri altna almlard. Silah bakmndan da herhangi bir skntlar yoktu. Byk Savan son yllarndaki Makedonya Seferinden kalma, ngiliz ve Franszlarn verdikleri, hi kullanlmam silahlarla donanmlard. 1918 mtarekesinden sonrada Yunanllara yeni silahlar verilmiti." (Trkiye, s. 119) Dorudan ve dolayl ngiliz yardmlarn daha sonra greceiz. Sakarya Sava'ndan sonra, 13 Eyll gn Bakomutan M.Kemal, genel seferberlik ilan eder, ayn gn Milli Savunma Bakanlna da u gizli yazy yazar: "ilan edilen seferberlik, sadece harite siyasi bir tesir yapmak maksadna dayanmaktadr. Bundan tr, gereken snflarn silah altna arlmas, eskiden olduu gibi cereyan edecektir." (TH, 2/5, 2.kitap, s.275) Yani silah kadar asker! (.nn, Hatralar, 1.C., s.245; K.zalp, Milli Mcadele, 1.C., s.177) Bu durum, daha Meclis'in ald gnlerde belirtilmitir: Gizli Celse Zabtlar, 1 .C, 52! Askeri belgelere dayanarak, ehit saysnn dkm: Ermeni harekt 46, Gediz 181, 1.nn 121, 2.nn 681, Aslhanlar-Dumlupnar 400, Ktahya-Eskiehir 1.643, Sakarya 5.713, Byk Taarruz 2.543 = 11.328. Yarallardan 1.443' malul kalm. (S.Selek, Anadolu htilali, s. 113) Hastane dnda lenler 2.956, kaza sonucu lenler 688, askerken hastalktan lenler ise 22.690 kii. Bu son say, lkenin ve ordunun nasl yokluk ve yoksulluk iinde olduunu gstermektedir. Bu durumu gsteren birka rnek daha: Hastalara, vitamin olmad iin gnde bir kak sirke verilir; yaralara tentrdiyot bulunmadndan naftalin baslr; birka yldr sebze yiyememekten, iskorpit hastalna yakalanan askerlerin dileri dklr; sng, ark, tfek kay ok az; mat-ra, adr, amar hak getire. Gece harita okumak iin mum bile yok. Erlerin ancak bir ksmna niforma verilebiliyor. Sakarya Sava'nn eiinde, 3 tmenli svari grubunda sadece 118 kl bulunmaktadr. [TH, 2/5, 2.kitap, s.478; .Gndz: "Yalnz mzraklar vard." diyor. (Hatralarm, s.87) Svariler, Sakarya Sav ana, halktan toplanan ve ucu ucuna yetitirilen 1.309 deiik biimdeki klla katlacaklardr: TH, 2/5, 2.kitap, s.4] Yedek para yokluundan uaklar 'uan tabut' halindedir. Orduda bir tek karpit lambas vardr, o da Bakomutana verilir. 1.Ordu Komutan Ali hsan Sabis, 19 Ekim 1921'de, Cephe Komutanlna yle yazyor: "Asker esvapl yzde be insana rastlamadm. Yardan fazlas, yrtk palaspareler iinde, ayakkablarnn yars kullanlamaz durumda. Onda dokuzunda matara, anta, torba, istihkm edevat yok." (Harp Hatralarm, 5.C., s.81) Byk Taarruzda bile Trk ordusunun ancak yars, asker kyafetindedir. (TH, 2/6-2, s.13) Milli Mcadele, bu yaman gerekler dikkate alnmadan deerlendirilemez ve zaferin bykl anlalamaz. Bu yoksulluu az ok bilen F.Buillon, bu mucizeyi yle zetleyecektir: "Kan, kamyonu yendi!" (R.E.naydn, Atatrk' zleyi, s.82) Yarallar: Ermeni harekt 76, Gediz 135, 1.nn 97, 2.nn 1.822, AslhanlarDumlupnar 800, Ktahya-Eskiehir 4.951, Sakarya 17.699, Byk Taarruz 9.855 = 35.465. T.C'nin Babakan Necmeddin Erbakan, Kaddafi ile yapt grmede yle diyor: "Biz beyllk stiklal Savamzda, sadece be bin ehit vermiizdir." (10 Ekim 1996 gn birok Tv.de yaymlanan craatn inden adl programda yer alan N.Erbakan-Kaddafi grmesi band kaydndan) TC.nin Babakan, acaba neden ehit saysn, yaygn ve yanl saydan bile daha aaya ekiyor?
112) 113)
114)
115) 116)
117)
118)
119)
120)
121)
122) 123)
124)
Merak ettim. Ethem isyannn bastrlmas srasnda, yalnz 61 Tmenin verdii kayp, 294 kiidir. (TH, 2/3, s. 143) 1920 Haziranndaki Yunan ilerleyii srasnda, Balkesir-Bursa kesimindeki savalarda, Yunan askeri tarihinde, askeri birliklerimizin "400'den fazla l verdii" ileri srlme ktedir. (Yunan Askeri Tarihi, s.127) Trk ve Yunan sava tarihlerine, gvenilir anlara ve monografilere dayanarak, Kurtulu Savamzdaki genel kaybmzn (yalnz ehit ve yaral) 100.000'i atn kesin olarak syleyebilirim. syanclar ile igalciler tarafndan ldrlen ve yaralanan siviller, bu saynn dndadr. Necmettin Erbakan ayn fikirde deil: "stiklal Sava, Atatrk'n yannda yer alan hocalarla ve eyhlerle kazanld."!!! (Milliyet, 1 Mays 1996,12.sayfa) "u fikri daima ve her frsatta tekrar etti: Yaplan eylerin erefi bana deil, millete aittir. O, 'hereyi millet yapt!' dedike, millet de ona, her yerde, btn vecdi ve btn kranyl 'her eyi siz yaptnz!' diyordu. kisinin de hakk var." (.Habip Sevk, Atatrk in, s.38-39) Byk Taarruz ncesinde, Trk ordusu (Bat ve Dou Cepheleri, Kuzey, Gney ve Anadolu'daki birlikler ve geri tekiller), 580.000 kiiydi. (S.Selek, Anadolu htilali, s.111) Ayn gr Hseyin Ylmaz da srdryor: "Bu mahkemelerin verdirdii kayp, btn Milli Mcadele'nin kayplarndan fazladr." (Cumhuriyetin lk Yllarnda Devlet Terr, n ve arka kapakta) Msrolu, bir baka kitabnda da yle diyor: "Bugne kadar mbalaal bir ekilde propaganda edilmi bulunan bir zafer..." (Lozan, 1.C., s.107) Ben, eitli kaynaklarda ve anlarda yer alan arpc ayrntlara, o dnemin artlarna ve sonuca bakarak, zaferin byklnn, yeteri kadar belirtilmedii kansndaym. K.Msrolu, u yaynlar okumu olsayd, kalemini daha ihtiyatla kullanrd: .S.Coar, Milli Mcadele Basn; Z.Sarhan, Kurtulu Sava Gnl; Prof.Dr.M.Kaplan ve arkadalar, Devrin Yazarlarnn Kalemiyle Milli Mcadele ve Gazi M.Kemal; M.nder, t Gazetesi (Konya); Prof.Dr.Ycel zkaya, Milli Mcadele'de Atatrk ve Basn, AAM Y., Ankara, 1989; H.Rt ktem, Mtareke ve gal Anlar. Birka rnek: Eyp Sabri, Esaret Hatralar; F.R.Atay, Eski Saat, s.265; K.Msrolu, Yunan Mezalimi, s.363 vd. Bir rnek: "Btn Mslmanlar, mcahid-i islamiye Bakumandan ve Serdar- Azam Gazi Mustafa Kemal Paa (zide Allahu yansure) Hazretlerinin, nadir-l emsal ryet, ecaat ve fedekrane hidemat- milliye ve slamiyesini, hulus-u kalb-i tam ile mttehiden ve mttefikan tasdik ederler." (Lahor'da kan Zemindar gazetesinden aktaran, Mim Kemal ke, Gney Asya Mslmanlar, s.117) Alntlarn derlendii kaynaklar, kaynakta aklanmaktadr. Pakistanl Prof.Dr.Hanif Fauk'un 'Urduca Yaynlarda Atatrk' adl derlemesi, Pakistan Mslmanlarnn, Trklere ve M.Kemal'e olan byk sevgilerini gsteren ok ilgin bir kaynak. Hanif Fauk diyor ki: "Kahraman Trk ulusu, byk Atatrk'n nderliinde Avrupa'nn ortak kuvvetlerini sava alannda, ibret verici bir yenilgiye uratmakla kalmam, ayn zamanda aydn ve ileri grl fikirlere uyarak, gericilik ve yobazlk putlarn krarak, yeni ve ada medeniyetin bayraktan olmutur," (s.4) 1995 Eyll aynda, stanbul'da yaplan Bedizzaman sempozyomunda, Ebu'l Hasan Ali Ennedvi adl bir Hindli Mslman, hasta olduu iin sempozyuma katlmam ama bildirisi datlmtr. Hind ve Pakistan'n kurucularnn ve liderlerinin kanlarnn tersine, Ali Ennedvi, gazete haberine gre, bildirisinde zetle unlar ileri srm: M.Kemal din dmandr, laiklii ilan etmi ve milleti, slami kiiliinden soyutlamak iin iddet hareketlerine ve zora bavurmutur. (29 Eyll 1995, Milliyet, s. 13) Sempozyumu dzenleyenlerin 400 milyonluk Hindistan'dan bulup da ardklar din bilgininin gr byle. ddialarnn kayna olan yerli masallar ilerde greceiz.
de
bi
an
_8
kinci Ksm SAVALAR 1. nn savalar 1/1. Birinci nn Sava ve Ethem olay Y.Kk, ' yurttalk bilgisinin yanl olduunu kantladm... Trkiye tar ihini altst ettim' diye yazyordu. Ama ele ald 'yurttalk bilgilerinin' deil, iddialarnn yanl olduunu grmtk. Yaln Kk, Trkiye zerine Tezler 2'nin nsznde de yle diyor: "Burada, modern Trkiye tarihini ters yz ettim. imdiye kadar ne sy-lenmise, tersini kantlamaya altm. Baardm sanyorum... lkokul yurttalk bilgil erinde bile 'nn Zaferi' anlatlyor, nn'nde 'makus talihin' yenildii syleniyor.1 Genelkurmay yaynlarna ve dier kaynaklara dayanarak, nn'de zafer deil, bir arpma [bile] olmadn gsterdim. erkes Ethem ve M.Suphi'yi temizlemeye kararl Anadolu htilalcileri, temizlik hareketini maskeleyecek bir zafer aryorlar. Mutlak yaratmak zorunluunu duyuyorlar. nn'de yaratyorlar, [yani uyduruyorlar!]" (nsz, s.1 ve2)2 M.Suphi olay, bu almann snrlar dnda. Y.Kk, Ethem'in solcu olduunu ve M.Kemal'in Ethem'i kendisine rakip olarak grdn ileri sryor ve bu iki sebepten dolay tasfiye edildiini de iddia ediyor. (T.. Tezler 5, s.252-253) Ethem konusunda baka iddialar da var. Bu sebeple, Ethem olayn ncelikle ele alacam. Disiplin altna girmek istem eyen, hatta Meclise bile meydan okumaya kalkan Ethem ve kardelerinin uzlamaz tutumu zerine, dzenli ordu harekete geer, Birinci Kuva-y Seyyare datlr, karde ve baz yandalar, Yunanllara snrlar. Olay bu. Ama Cemal Kutay, Demokrat Parti (1950-1960) dneminin nn aleyhtarl modasna uyarak olay, bir smet Bey-Ethem ekimesi halinde sunar, 'kahraman ve yurtsever Ethem'in, Ethem'in baarlarn kskanan Cephe Komutan Albay smet Bey tarafndan ihanete zorlandn' iddia eder. (erkes Ethem Hadisesi, 2 cilt, Tarih Ktphanesi Y., stanbul, 1955/1956) Bylece masal dnemi de balar. Kutay', Ethem'in karsna smet Bey yerine M.Kemal'i ve burjuvaziyi yerletiren TKP lideri smail Bilen izleyecektir: "erkes Ethem, korkun bir provokasyona getirildi. [nk Sovyet Rusya'y] savunan bir gerilla komutanna, burjuvazi hi dayanamazd. stelik, halk arasnda seviliyordu. ou yerde halk, Bakomutan deil, onu alklyordu. Bakomu-
de
bi
an
_8
tan da bylesi bir eyi hi ekemiyordu."3 Eh, ideolojik bir masal iin gerekli motifler hazr: Bir yanda solcu bir halk kahraman, Anadolu Robin Hood'u, te yanda ise burjuvazinin temsilcisi olan Osmanl paas M.Kemal! Muhayyileler ve kalemler almaya balar. Ethem'i idealize eder, M.Kemal ve kadrosunu da, Ethem'in nclnde (!) kurulacak olan sosyalist Trkiye'yi baltalamakla sularlar.4 Bu arada Ethem'in anlarna deinmek gerekiyor. nk ortada, Ethem'in anlar olduu iddiasyla yaymlanm, biri tekini tutmayan kitap var. 1.versiyon, Cemal Kutay tarafndan yaymland. 1 .cilt: erkes Ethem Hadisesi/Kendi Hatralaryla (1955); 2.cilt: smet Paa - erkes Ethem ekimesi (1956), Tarih Ktphanesi Y., stanbul,1956. Kutay, yaymlad bu anlar hakknda u bilgiyi veriyor: "Ethem'i yakndan tanyanlar, bu notlarn, kendisi tarafndan anlatlp bir bakas tarafndan tespit edilmi olmas ihtimalini daha kuvvetli bulmaktadrlar. Nitekim Mevlanzade Rfat'a verdii ve arasnda, resmi muhaberat, hususi mektuplar ve vesikalarn bulunduu asl hatralar iin de ayn ey sylenmektedir. [..] Hatralarn bir safhasndaki nottan anlalyor ki Ethem'in daha mufassal ve vesikal hatrat, Mevlanzade Rfat Beye verilmi, o da Ethem'e kaybettiini sylemitir." (1.C., s.110-111 ve 5) Demek ki bu, asl anlar deil. Ne yleyse? Kutay'a kim vermi bu glge anlar? Kutay, bu konuda ak bilgi vermekten kanarak, u aklamay yapmakt adr: "Bu krk dkk notlar, Ethem'in ocukluundan son gnlerine kadar, kendisine daima iyi ahlak, drstl ve memleket sevgisini telkin etmi ve hatta onu, en kritik anlarda felakete srkleyen amilleri ikaz suretiyle korumaya alm bir zatn (?) delaletiyle (yardmyla) temin edilmitir." (s.112) Anlar, isyan olaynn ilk aamasna kadarki dnemi kapsamaktadr. Kutay, bu anlarn devamn (3.cilt), yani son perdeyle ilgili blm yaymlamamtr. Sebebini, on alt yl sonraki erkez Ethem Dosyas adl kitabnn nsznde yle aklyor: "...lk iki kitap (cilt) elde hi kalmad iin n bir arada nered ebilmek zere tehir etmitim. imdi kalan blm de burada sunuyorum." (s.36) Hem ilk kitabnn n sznde, "Kalmasn Allahm alemde hibir hakikat ni han (sakl)" diyor, hem bir annn en nemli blmn, srf bir arada bastrabi lmek iin 16 yl bekletiyor! 2.versiyon, Dnya gazetesi tarafndan yaymland: erkez Ethem'in Hatralar, Dnya Y., stanbul, 1962. Bu versiyonun nsznde de yle deniyor: "erkes Ethem hatralarn Atina'da yazmtr. Bu hatralarn bir kopyas, sonradan affedilerek memlekete dnen bir arkadanda (?) kalmt. te ondan aldmz hatralar yaymlyoruz... Hatralarn bir ksm, kendisini tenkil edenlere (tepeleyenlere) kfrden ibaret. Bu ksm okunmaya bile demez." (nsz, s.6) Dnya gazetesi de anlarn kopyasn veren kimsenin adn aklamyor; kfrlerin de karld anlalyor.5 3.versiyon, yine Cemal Kutay tarafndan yaymlanmtr: erkez Ethem Dosyas, Boazii V., stanbul, 1973 (ilaveli 2,basks, 1977. Benim elimdeki bu bask) Kutay, bu versiyonun nsznde, Dnya gazetesince yaymlanm olan
de
bi
an
_8
Ethem'in 'asl' anlar iin bu defa yle diyor: "Dnya gazetesinin, erkez Ethem'in Hatrat olarak yaymlad notlarn, Atina'da, daha ok Ethem Beyin ortanca kardei Tevfik Beyden dinledikleri olduunu biliyordum.6 Bunlar Reit Beyin kz Gzide Hanm bana getirmiti, okumu ve gerekli notlar almtm. Bir de Ethem Beyin bizzat Hafz Reat Efendiye, eski yaz ile yazdrd 'Hatrat' olduunu Reit Beyin olu Arslan Beyden renmitim. Benim elimdeki bu de fterdir. Sk yazl 156 sayfalk defter, olaylarn bizzat Ethem tarafndan anlatldn kesinlikle (?) gsteriyor." (.Ethem Dosyas, s.39) Baz sorular: a. C.Kutay, 1 .versiyonda, 'bu krk dkk notlar... bir zatn yardmyla salanmtr' diyor, baka bilgi vermiyordu. 3.versiyonda ise, 'elimde Ethem'in Hafz Reat Efendiye yazdrd hatrat var' diyor. lk anlar ile bu anlar, ayn mdr, yoksa bu yeni bir an mdr, kapal geiyor. Yeniyse, eski anlarn son blmn bu kitaba ekledii hakkndaki aklamasnn anlam ne? Yeni deilse, neden 1.versiyon ile 3.versiyon arasnda ok nemli farklar var?7 Bu farklarn sebebi ne? Bundan kimler sorumlu? ki versiyonun slubu da deiik. Bu kadarla kalmyor. Bu iki versiyon ile 2. versiyon arasnda da, ok ciddi farklar bulunuyor.8 Ksacas ortada, ayn kimseye mal edilen, farkl an var. Hangisi gerek? Ethem durmadan, biri tekine benzemeyen anlar m yazd? Ayrca Ethem, her versiyonda da, birok olayn srasn kartrmakta, aleyhindeki pek ok olay sessiz gemekte, baz belgeli olaylar da pervaszca tersine evirmeye almakta, trl yalan ve yanl iddialarda bulunmaktadr. Anlarnda, hibir ciddi belge de yer almyor. nn de byk blm su katlmam masal! Ama alternatif tarihiler, yzlerce belge ve birok an ve tank varken, Ethem'in biri tekini tutmaz bu eliik ve geree aykr, dayanaksz anlarn ciddiye alyor, hatta daha doru kabul ediyorlar. Glmez misiniz? imdi, M.Kemal'in kendisine rakip grd ileri srlen ve baz solcularn Milli Mcadele'nin liderliine uygun grdkleri Ethem'i, yakndan tanyalm. Ethem diyor ki: "Ben, emlak ve arazi sahibi, mesut ve mreffeh yaayan bir ailenin ocuuyum.9 Subay ve kurmay deilim. Okur yazarm. Nefer olarak svarilie girmitim. Terhis tezkeremi baavu olarak aldm. Balkan Sava srasnda, svari subay okuluna verdiler, svari subay vekili (astsubay) oldum. Fiili olarak askerlik hayatm bundan ibarettir...10 Benim resmi unvanm ve rtbem, astemenliin de altndayd. Dnya Sava srasnda, Tekilat- Mahsusa'da altm."11 Sosyal durumu, renimi, askeri tecrbesi, rtbesi bu.12 Sonra ne olur? Sava bitmeden baba evine dner ve Rauf Orbay'n anlarndan rendiimize
de
bi
an
_8
gre, Mtareke dneminde, Bandrma yresinde, A.zzet Paa hkmetine kadar yansyan baz karanlk ilere karr. (R.Orbay'n Hatralar, Yakn Tarihimiz, 1.C., s.147, 178) Ethem'i daha sonra, zmir yresinde grrz. Cumaovas yaknndaki bir iftlii basar, iftliin jandarma tarafndan korunmas iin emir veren zmir Valisi Rahmi Beyin bulunduu treni bombalama giriiminde bulunur. Bu yetmez, 12 ubat 1919'da, Rahmi Beyin olunu karr ve 50.000 altn karlnda serbest brakr. (O zamanki gazete haberlerine dayanarak, N.Taalan, s.151-160) Ethem anlarnda, bu olay, ocuk karmadan sz etmeksizin, yle geitiriyor: "galden nce Yunan tehlikesi belirdii vakit, zmir Valisi Rahmi Beyden elli bin lira.. almtm." (s.12) Bu zorbalk ve ekiyalk dneminden sonra, Ethem'i Salihli cephesinde gryoruz.13 Ama 50.000 altnlk hazrlk (!) yapm olmasna ramen, neden tevik beklediini, kendiliinden mcadeleye katlmayp 'ilgisiz kaldn' aklamyor.14 Kahramanmz, ite byle biri! Ordunun dalm olduu balang dneminde, zellikle i isyanlarn bastrlmasndaki hizmetleri inkr edilemez. Eden de yok.15 Acmaszca hareket ettii iin dzenli ordu birliklerinden daha baarl olur.16 Milli Mcadele liderleri, igal ordusunun ancak dzenli orduyla yenilebilecei gereini her zaman dikkate alm, ona yardmc olmak zere, silahl halk birliklerinin kurulmasn da desteklemilerdir.17 Ama zellikle Demirci Mehmet Efenin Denizli olay ile anlamsz Gediz Sava'ndan sonra, dzenli orduyu diriltip glendirme almalar daha da hzlandrlr ve ncelikle Batdaki milli kuvvetlerin disiplin ve dzen altna alnmalar kararlatrlr.18 nk 1919 yaznda kurular ve balangta ok yararl da olan bu kuvvetlerden bazlar, zamanla iyice yozlamtr. Bir rnek olarak Denizli olayn grelim: "Demirci Mehmet Efe, Skeli Ali ile 30 kadar kzann [Denizli'ye] gnderdi. Skeli'nin kzanlarndan bazlar, ayba mahallesinde klah Ahmet Aa ve deirmenci Sadk'n evini soydular. 'Yunanllar geliyor' diye korkutup Tavas'a kamalarn saladklar halkn bir ksmn da yolda soydular... Sonunda bir Denizlili, Skeli Ali'yi ve bir kzann vurup ldrd. Bunun zerine Demirci Mehmet Efe, trenle Denizli'ye geldi. Zeybekler, Skeli Ali Efe ile kzann cesedlerini istasyona getirdiler. Efe ve adamlar, Denizlilerden bunlarn intikamn almak iin kfrler ve korkun szler savuru-yorlard. Mehmet Efe, Askerlik ube Bakan Albay Tevfik Beyi tabancasyla ldrd. ehri yakmak iin Belediye gazhanesinden dolu gaz tenekeleri hkmet konann avlusuna getirildi. 9 Temmuz (1920) gn, ehrin ileri gelen zengin ve erafndan 60 kii kadar yakalanarak, hkmet konann karsnda ve eczanenin bitiiinde bulunan evin avlusuna gtrlerek orada Demirci Mehmet Efenin emriyle baklanarak ve boazlanarak ldrldler. O gn akamdan ertesi gn leye kadar zengin ary ve ehri soydular." (S.rgeevren, Denizli Vakas, s.36 vd., Sel Y., stanbul, 1955) Ethem'in ve birliinde bulunan baz etelerin durumu da, bundan fazla farkl
de
bi
an
_8
deildir: Yama, apul, lmle korkutarak hara alma, kural d davranma, g enel bir tutum haline gelmitir.19 Sz uzatmamak iin Ethem'le ilgili birka rnek vermekle yetineceim: Birinci Kuva-y Seyyare'nin (Birinci Seyyar Birliin) resmi komutan Ethem'dir ama Ethem, komutanl diledii zaman, kardei emekli Yzba Tevfik'e ya da br kardei emekli Yzba ve Manisa Milletvekili Reit'e brakmaktadr. Komutanlk, kardeler arasnda dnp durur. Birinci Kuva-y Seyyare, ordunun bir birlii deil de, sanki ailenin zel kuvveti!20 Ankara'nn affetmesine ramen, Bolu ve Dzce isyanlarndan sorumlu tuttuu Sefer Bey ve arkadalarn idam ettirmesini; Yozgat isyanndan sorumlu o lduu iddias ile Ankara Valisi Y.Galip Beyin, kendi birliinin uyduruk 'Harp Divan' nda yarglanmas iin srar etmesini; izinsiz asker toplayan adamlarn engelleyen ileri Bakan Albay Refet Beyi, komik bir olay bahane ederek, stiklal Ma hkemesine ikyet etmesini; karakol basan mahalle kabadays gibi Bat Cephesi kararghn basmasn21 filan bir yana brakarak, sadece son aamay oluturan belgeli olaylardan bazlarn grelim: 8 Kasm 1920'de, Bakanlar Kurulunun 338 sayl karar ile 'halktan b a toplanmas' yasaklanr. 9 Kasm gn de, yine Bakanlar Kurulu karar ile Albay Refet ve smet Beyler, bu tr birliklerin disiplin ve dzen altna alnarak yararlanlacak duruma getirilmeleri, bu arada dzenli birliklerin de yeniden rgtlenmeleri iin Gney ve Bat Cepheleri Komutanlklarna atanrlar. (TH, 2.C., 3.ksm, s.38) Ethem'in birliine, kinci Kuva-y Seyyare'den22 ayrt edilmesi iin 'Birinci Kuva-y Seyyare' ad verilir ama Ethem kabul etmez, kendine yaktrd, 'Umum Kuva-y Seyyare ve Ktahya Havalisi Komutanl' adn kullanr. (TH, 6.C., s.218)23 Bat Cephesi, Birinci Kuva-y Seyyare'nin Eskiehir blgesinde, kimseye bilgi vermeden bir tabur oluturduunu renince, tabur hakknda bilgi ve denetlemeye sunulmasn ister. Birinci Kuva-y Seyyare, cevap vermez ve birlii Ktahya'ya getirtir. (TH, 6.C., s.219) Tevfik'in 21 Kasm gnl ve Grdeslileri sulayan yazsna, smet Bey u cevab verir: "Hainlii, ne derece kesin olursa olsun, hibir ky yaklmayacak, ahaliden hi kimse, hibir mfreze tarafndan, hibir su ile idam olunmayaca ktr. Casusluklar ve sair ihanetleri anlalm adamlarn, stiklal Mahkemelerine gnderilmeleri gerekir." Tevfik cevap olarak, 'asker kaaklar ve casuslarn cephede aslmalarnn asker zerinde daha etkili olacan... bunlarn derhal aslmalarnn zaruri olduunu' bildirir. (HTVD, say 73, belge no.1573'e dayanarak, KS Gnl, 3.C, s.290; TH, 2/3, s.64) 22 Kasmda, Bat Cephesi, bte yapabilmek iin her birlikten olduu gibi Birinci Kuva-y Seyyare'den de kadrosuyla ilgili bilgiler ister; Yzba Tevfik, bunun mmkn olmadn bildirir ve zetle u cevab verir: 'Kuva -y Seyyare, ne bir tmen, ne de dzenli bir kuvvet haline getirilebilir... Kuva-y Seyyare'nin, imdiye kadar olduu gibi geliigzel idare edilmesi zorunluu vardr...' (Y.Nadi, erkes Ethem Kuvvetlerinin haneti, s.27; TH, 2/3, s.70-71)24
de
bi
an
_8
24 Kasmda, Tevfik, Ankara'da bulunan Ethem'e yollad telgrafta, 'Bat Cephesi Komutanlnn, can skc, sama emirler verdiini' yazarak, telgrafn yle bitirir: "Bu byle devam ederse, vakitsiz byk bir grlt kacan tahmin ediyorum." (Y.Nadi, a.g.e., 25-26; TH, 6.C., s.220) Bat Cephesi Komutanl, Yunanlardan geri alnm olan Simav ve havalisinde, sivil ynetim kurulana kadar mlki ileri ynetmek zere bir Blge Komutanl oluturur, komutanla Binba brahim'i atar ve durumu bir bildiri ile bu kesimdeki halka duyurur.25 Tevfik, 27 Kasmda, Ankara'daki Ethem'e bir telgraf ekerek, 'bu komutanla gerek grmediini, komutan Eskiehir'e geri yolladn, Cephe Komutannn yaymlad bildiri ile Kuva-y Seyyare'nin adaletsiz, emniyetsiz ve namussuzca hareket ettiini yaydn,26 bunun kabul edilemeyeceini, bu noktalar hal edilinceye kadar Bat Cephesini tanmayacan' bildirir. (TH, 2/3, s.71) Ertesi gn yeni bir telgrafla, 'Bat Cephesi Komutann bundan byle amir olarak tanmadn' kesin olarak aklar, (a.g.e., s.71) Bu tarihten sonra da, Bat Cephesi'ne, her birliin gndermekle ykml olduu gnlk raporlar keser. Cephe Komutanlnn uyarsna da, 'raporlarn TBMM Bakanlna gnderildii' cevabn verir. (TH, 2/ 3, s.72) A.zzet Paa kurulunu karlamak zere Bilecik'e gidecek olan M.Kemal, bu anlamazlklarn smet Beyin de bulunaca bir toplantda konuulmas iin 3 Aralkta, Ethem'i ve Reit'i de yanna alarak Eskiehir'e hareket eder. Ethem to plantya katlmaz; 4 Aralkta, Eskiehir'den gizlice ayrlp Ktahy a'ya gider. (.E.Hatralar, s.145 vd.) Bilecik dn yaplan toplantya, Ethem yerine Reit katlr. Ethem'in de gelmesinin istenmesi zerine, Reit, "tehditkr bir tavrla, 'O imdi kuvvetinin bandadr!' der." (K.zalp Anlatyor, Yakn Tarihimiz, 2.C., s.327) Ethem, 7 Aralkta, arabulucu olarak Ktahya'ya gelen Kazm zalp'e, "Kuva-y Seyyare aleyhinde hazrlklar yaplmaktadr. Konya'da Refet Bey, bu maksatla svari tekilat yapyor... Kuva-y Seyyare aleyhindeki tertibat devam ederse, nihayet harekete geer, kuvvetlerimle nce Konya zerine yrr ve oradan Refet Beyi nme katarak Ankara'ya kadar giderim!" diye meydan okur ve Refet Beyin bu grevden (Gney Cephesi Komutanlndan) alnmasn ister. (K.zalp Anlatyor, Y.Tarihimiz, 2.C., s.362) Ethem, 8 Aralkta, Kurmay Bakan Yzba Halil'e u yazl talimat verir: "Dmann (Yunanllarn) taarruzu halinde, ciddi mukavemet yapmadan geri ekilmek zere gereken dzeni imdiden alnz, uzak mfreze kumandanlarn da gizli ve acele olarak uyarnz." Mfreze komutanlarndan Parti Pehli-van'a da, "Benimle grnceye kadar dmanla (Yunanllarla) muharebe yapma" diye yaz gnderir. (Y.Nadi, erkes Ethem Kuvvetlerinin haneti, s.39, 48)27 Kendine yanda kuvvetler arayan Ethem, baz milli kuvvet komut anlarna mektuplar yazar. 9 Aralkta, Demirci Mehmet Efeye gnderdii yaz yle: "...[Ankara yneticileri] yakksz hareketlerine mani tekil ettikleri (!) seni, Yrk Ali'yi, beni ve bazlarn, her ne ekilde olursa olsun, imhaya karar vermilerdir... Selametimiz ve memleketin kurtuluu, ele ele vermek ve birbirimizle sk bir irtibat temin ederek, hareket birliinde ve kuvvetlenmededir... Birbirimize sarlmalyz... ifremi alr almaz, Afyon ve Uak istikametine yanamaya ve
de
bi
an
_8
benimle sk temasa gayret etmeye almanz ayrca rica ederim." (Y.Nadi, a.g.e., s.41-42; GCZ, 1.C., s.268; K.zalp Anlatyor, Y.Tarihimiz, 2.C., s.364)28 Bat Cephesi, btn birliklerden, silah ve cephane ikmali ile farkl silah ve cephanenin denkletirilmesi iin silah ve cephane izelgesi ister. Birinci Kuva-y Seyyare bu emre cevap bile vermez. Yeniden istenmesi zerine Ethem, 10 Aralkta, 'silah ve cephane denkletirilmesinin gerektiini sanmyorum' diye cevap verir ve bilgi gndermez. (TH, 2/3, s.73) Ethem, 10 Aralk gn kapal bir tel yazsyla Tevfik'e, "Kuva-y Seyyare'deki subaylarn, birer suretle ve acele ortadan kaldrlmas gereini" bild irir. (Y.Nadi, a.g.e., s.42) Dzenli orduya balanma nerisini kabul etmeyen ve Ethem'den ald mektup zerine birliklerini biraraya toplamaya balayan Demirci Mehmet Efenin kuvveti, be gn sren bir harekt sonunda, 16 Aralkta datlr. Efe kaar. 30 Aralkta teslim olacak ve Karacusu ilesinin Duaclar kynde oturmasna izin verilecektir. 1959 ylna kadar sakin bir hayat srer. (TH, 6.C., s.204-212)29 Bu arada Reit, M.Kemal'le grr, kendisinin daha iyi yapabileceini bildirerek Cephe Komutanlna talip olur... (KS Gnl, 3.C., s.319)30 Birinci Kuva-y Seyyare'nin kanuna aykr isteklerini yerine getirmeyen Ktahya Kads ve Mutasarrf Vekili Asm Efendi, Tevfik'in emriyle tutuklanr ve blge dna karlr. Durum Asm Efendinin ikyeti zerine, Meclise yansr. Soru nergesini cevaplamak iin Adalet ve Milli Savunma Bakanlar, yazyla bilgi isterler. Tevfik'in, Bat Cephesine yollad 19 Aralk gnl cevap yazsnn son cmlesi: 'Asm Efendi, grevine dnd taktirde, kesinlikle idam edileceinin ilgililere bildirilmesi!' (Y.Nadi, a.g.e., s.58-62; TH, 2/3, s.79-80; K.zalp Anlatyor, Y.Tarihimiz, 2.C., s.363) 22 Aralk gn, Ankara Vilayet Konanda M.Kemal ile baz milletvekillerinin Ethem olay ile ilgili olarak yaptklar toplantda, Reit yle der: Hl dzenli ordular yapmak gibi bo hlyalar peinde misiniz? Hl bu ku rmay beylerle mi gvuru kovacanz zannediyorsunuz?. Bu Anadolu harekatna itirak ettiimize hata etmiiz. Bu yzden bizim yz binlerce liralk iftliklerimiz, servet ve samanmz, dman tarafnda kald. Benim ne zorum vard da geleyim, buralarda, sonunda bu hale getirilecek iler iin urap duraym? Zaten vatan ne kelimedir ki? Vatan namna bana ran da birdir, Turan da. Ben nerede olsa pekl oturabilir ve yaayabilirdim. Daha ak syleyeyim. Ben, Venizelos'la da pekl dizdize oturabilir adamm." (Aktaran, olayn tan Y.Nadi, a.g.e., s.73)31 Kuva-y Seyyare mfrezelerinin yer deitirdikleri ve cepheden geriye ekilerek Gediz ve Ktahya'da toplanmaya baladklar anlalr. (lgili belgeler iin: Y.Nadi, a.g.e., s.80-85 ve TH, 2/3, s.86-87)32 Trmana geen olay yattrmak amacyla 24 Aralkta, 5 kiilik bir milletvekili kurulu Ktahya'ya gelir, Ethem ve kardeleri ile grr. Sonucu 26/27 Aralk gecesi Ankara'ya bildirirler: Ethem ve kardeleri, birok isteklerinin yan sra, zellikle Albay Refet'in Gney Cephesi Komutanlndan, Albay Fahrettin'in de 12.Kolordu Komutanlndan alnmalarn istemektedirler. Kurul ektii telgraf, 'Sorunun ruhu, budur' diye bitiriyor. (Y.Nadi, a.g.e., s.74-75, 87-90; TH,
de
bi
an
_8
2/3, s.87 vd.)33 27 Aralk gn Bakanlar Kurulu, kurulun gnderdii bu telgraf grr ve bu talepleri dikkate alarak, sorunun zlmedii kararna varr. M.Kemal, Gney ve Bat Cephesi Komutanlklarna, Birinci Kuva-y Seyya-re'nin silahl direni ihtimaline kar, gerekli hazrlklarn yaplmas emrini verir. (KS Gnl, 3.C., s.335; TH, 2/3, s.88; TH, 6.C., s.234) 28 Aralkta, Bat ve Gney Cephesi birlikleri, 1.Kuva-y Seyyare'yi sarmak zere gerekli dzeni almaya balarlar. (TH, 2/3, s.90-91) 29 Aralkta Ethem, TBMM Bakanlna, Bakanlar Kuruluna, Gney Cephesi, Bat Cephesi ve 12.Kolordu Komutanlklarna, aadaki telgraf eker:34 "Bu israf ve ihtiraslarla dolu artlarda, millet ve devletin artk harbe tahamml kalmamtr. stanbul'dan gelen ve tevkif edilen sulh tavassut heyetinin (A.zzet Paa kurulu), muvafk ve msait artlar altnda geldikleri muhakkak olduuna gre (!), bu heyetin serbest braklarak, sulh konumalarnn abuklatrlmasn, btn asker ve millet efradna tercman olarak bildiririm.35 Ankara'da toplanan Meclisin ne ekilde toplandn, tabii hepimiz biliyoruz. lk icraat da, bu fakir milletin srtndan, kendilerine senede yz bin ksur tahsisat yapmalar olmutur ki senede ilerinde yz liray birarada gren pek azdr.36 imdi bol bol dalkavuklukla meguldrler. Gelen yksek heyetin hemen stanbul'a iadesi maruzdur." (Y.Nadi, a.g.e., s.91)37 Ethem sorunu, 29 ve 30 Aralk gnleri, Meclis'in gizli oturumunda grlr. Ktahya'dan dnen kurul yeleri dinlenir. Meclis, eski hizmetlerini dnerek, Ethem ve kardelerine, Kuva-y Seyyare'nin bandan ayrlarak, bir tarafa ekilmelerinin nerilmesini, bu neriyi kabul etmedikleri takdirde tepelenmeler ini uygun grr. Durum, Cephe Komutanlarna bildirilir. (GCZ, 1.C., s.273 -288, 290-305)38 30 Aralk gn, Ethem, atmaya hazrlk olmak zere, birliklerini Gediz'de toplamaya balar ve Ktahya'dan ekilir. (.E.Hatralar, s.153) Dzenli ordu birlikleri Ktahya'ya girerler. (TH, 2/3, s.93) smet Bey, ayn gn, Genelkurmay Bakanlnn emriyle komutanlktan alndn Ethem'e resmen bildirir ve zel olarak da, inceliklerle dolu bir mektup yazarak, hayale kaplmadan isyandan vaz gemesini ve kenara ekilmesini tavs iye eder. (Mektubun tam metni: TH, 2/3, s.607-608)39 Ethem, 31 Aralkta smet Beye, pek kaba ve ilkel bir slu pla cevap vererek, kuvvetinin bandan ayrlmayacan bildirir. (Tam metni: TH. 2/3, 2 Ocakta, ibirliki stanbul ynetimi ile de balant kurar ve Sadrazama, bir telgraf gndererek, 'Millet Meclisi kuvvetlerinin taarruzu karsnda b ulunduunu, kuvvetinin savunmaya ve hatta taarruza elverili olduunu, Yunanllarla temasa getiini,40 Sadrazamn emirlerini beklediini' bildirir (TH, 6.C., s.228-229)41 3 Ocakta, emrinde bulunan, dzenli orduya ait 159.Piyade Alaynn btn subaylarn tutuklatr42 ve gvenemedii erlerini de, "Artk muharebe bitmitir. Hepimiz Padiahn emrine itaat edeceiz. Haydi memleketinize gidiniz ve bunu herkese duyurunuz!" diyerek terhis eder, kalanlar yeniden dzenler. Ama
de
bi
an
_8
bu askerler de, ilk frsatta dzenli orduya katlacaklardr. (TH, 6.C., s.241,248) Yunanllar, Ethem'in nerdii 4 gnlk mtarekeyi kabul ederler. (.E. Hatralar, s.162) Ethem, bundan sonras iin yle yazyor: "smet Beye [yani dzenli orduya] bir darbe indirmenin zaman gelmiti. Vakit geirmeden... Gediz'e girmi bulunan tmenler zerine taarruza getik!" (a.g.e., s.162) 6 Ocakta da, Yunan taarruzu balar. Ethem konusundaki iddialar, topluca ve dorularyla birlikte grelim. 1. Tahrik edildii, ihanete zorland (C.Kutay, .E.Dosyas, 1.C., s.179-180; B.Bozgeyik, erkes Ethem, s.265; K.Msrolu, Lozan, 1.C., s.307-30843): Oysa, son na kadar Ethem'i ve kardelerini kazanmak iin ne kadar sabrl ve anlayl davranldn, yalnz belgeler deil, Ethem'in anlar bile kantl-yor. (.E. Hatralar, 132-155) Olsa olsa, Ankara'nn fazla sabrl davrand eletirilebilir. Belgeler ortadayken, Ethem'in tahrik edildii, ihanete zorlandn ileri srmek, masalclktan baka bir ey deildir. 2. Yunanllara iltica etmedii (snmad): Bu geree aykr iddia, Ethem'in sadece 3. anlarnda yer almaktadr. ltica etmemi (snmam) de, gei hakk ve geici iskan hakk (oturma hakk) is temimi filan. (C.Kutay, .E.Dosyas, 2.C., s.192, 195, 364 vd; C.ener, erkes Ethem Olay, s.149)44 Tam bir U dn! nk Ethem'in asl anlarnda geen u ifadeler ve deyimler bile gerei aka belli ediyor: 'Yunanllardan mtareke isteinde bulundum', 'Yunanl komutanlar, bize cephane gndereceklerine sz vermilerdi', 'iltica protokol', 'ilticay kabul etmeyenler', 'bize tebli edilen iltica artlar', 'bana bavuranlara, protokoln artlarn tekrar ediyor ve Yunanllara iltica edecek olanlara, oray iaret ediyordum', 'Yunanllara teslim olmutuk' vb. (.E.Hatralar, s.162,170,172, 174,175, 191)45 Ethem, kardeleri ve onlarla birlikte Yunanllara snan 700-1000 kii gei hakk istemiler de, Yunan igali altnda topraklardan geerek nereye gitmiler? Bulgaristan'a m Arnavutluk'a m, Msr'a m, spanya'ya m, Romanya'ya m, Rusya'ya m, nereye? Ethem dndakilerin hepsi, Yunan igali altndaki topraklarda kalm, bazlar da Yunan ordusu yannda yer alarak, Kurtulu Ordusu ile dvmlerdir. (TH, 2/3, s.71, 83)46 Kardeleri de, Yunan igali altndaki evlerine arazi ve deirmenlerinin bana dner, sonunda Yunanllarla birlikte kaarlar. Ethem de aylarca zmir'de ve Atina'da kalacak, sonunda tedavi iin Alma nya'ya gitmesine izin verilecek ve tekrar Atina'ya dnecektir. (.E.Dosyas, 2.C., s.349-350) 3. Dzenli ordu ile savamad: Bizim ada masalclara gre Ethem, dzenli orduyla hi savamam, savamamak iin kuzu kuzu geri ekilmi.. (GRYT Ansiklopedisi, 1.C. s.442Y.Kk, T.. Tezler 2, s.693-694; C.Kutay, .E.Dosyas, 2.C., s.184; B.Bozgeyik, .Ethem, s.264) Oysa Ethem, Yunanllarn mtareke nerisini kabul
de
bi
an
_8
4. Yunanllarla ibirlii yapmad: Sadece Trk ordusu zerine atlan beyannameler bile, Ethem ve kardelerinin tutumunu kantlamaya yeter. Anlarnda kendisi de bunlar itiraf ediyor. (.E.Hatralar, s.170, 198 vd.; .E.Dosyas, 2.C., s.186, 256) Gazetelere yapt aklamalar da cabas. Aada aktaracam. Ethem konusuna deinen Yunan kayna:
"Ktahya havalisinde malup olan Ethem, savaarak dalk Gediz civarna geriledi. Cephanesi biten ve yarallarn tedavi edecek vastalara sahip olmayan Ethem, Yunan ordusunun yardmn istemeye mecbur oldu. lk olarak 1.Kolordu Komutan General Nider'e bavurdu. Esasn Trklerin tekil ettii bir kuvvetin, M.Kemal'e kar savamasnn, Yunanllar iin ne kadar faydal olacan sezen Nider, Ethem Beye mhimmat, muhabere vastalar ve ila verilmesi iin Yunan Ordusu Komutanlna ricada bulundu. Birka gn getikten sonra Gediz'de yeniden malup olan Ethem, cephane ktl iinde Simav'a ekilerek,
de
ettiklerini renir renmez, ne yaptn anlarnda ak ak yazyor: "Bu haberle birlikte, Yunan cephesinde hakikaten sknet balad... smet Beye bir darbe indirmenin zaman gelmiti... Byk kuvvetimizle ve Yunan cephesinden aldmz iki kudretli topumuzun himayesinde, Gediz'e girmi frkalar (tmenler) zerine taarruza baladk. ki buuk saat sren etin bir bouma sonunda, smet Bey kuvvetleri bozgun gsterdi... Ktalarmz, geceyi Gediz'de ve imalinde geirdikten sonra, sabahleyin erkenden, Ktahya istikametine doru takibe koyuldu. Ben de kararghmla birlikte Ktahya'ya doru ilerliyordum. Acaba bu darbe kfi gelecek miydi? (Bugn 7 Ocak, Yunanllar nn'ne doru yryor, Ethem de Ktahya zerine! nk dzenli birlikler, Yunan taarruzundan dolay nn ve Dumlupnar'a kaydrlm, Ethem'in karsnda kk bir kuvvet braklmtr. Ethem'e casaret gelir.).. Ertesi gn leden sonra, Alayunt ve Ktahya civarnda yeni mdafaa hatlar ile karlam ve taarruza balamtk.. Kuvvetlerimiz bu mdafaa hattn, akama kadar haylice sarsmaya muvaffak olmu grnyordu. Gece bastrnca iki taraf da sknete ekildi... Ertesi gn mcadelenin daha iddetli olacana kaniydim. Nitekim yle oldu. Sabahleyin erken muharebe yeniden balad ve gittike iddetlendi.. te byle bir srada idi ki leden sonra, sa ve geri taraflarmzdan Refet Beyin svari ku vvetleri yaklam, bunlar bekleyen mfrezelerimizle arpma balamt. Bizim iin yapacak ey, btn byk kuvvetlerimizle Refet kuvvetlerine mukabil taaruza gemekti. Refet Bey kuvvetlerine kar taarruza getik ve pskrttk vb.. "(.E.Hatralar, s.162-166) Bu kanl mcadele 24 ubata kadar srecektir. (TH, 2/3, s.90-144)47 Ethem, 'savatm, taarruz ettim, bozguna urattm, sarstm, pskrttm' diyor, harp tarihi bu atmalarla ilgili btn belgeleri veriyor ama bizim alternatif tarihilerimiz, 'hayr' diye inliyorlar, 'Ethem dzenli orduyla savamad, bir tek eriin bile klna dokunmad, adamlar, kurun deil iek atyor, konfeti yaryorlard!' Kalem namusu diye bir ey vardr yahu!48
bi
an
_8
Sonu
Ne yapmalyd Cephe Komutan, Genelkurmay Bakan, Milli Savunma Bakan, Bakanlar Kurulu, Meclis Bakan ve Meclis? Ethem Bey ve kardelerini sinirlendirmemek, keyiflerini bozmamak, tezghlarn datmamak iin bu disiplinsizlikleri, kafa tutmalar, bana buyruk davranlar, serkelikleri ho grmeli, bu birlikleri babo mu brakmalydlar? Her ete, diledii gibi asker topl amaya, istedii kadar vergi salmaya, keyfince ceza vermeye, ksacas yasalar yerine, efe treleri, ete detleri, ekiya yntemleri, ne id belirsiz Tekilat- Mahsusa kurallar m geerli olmaya devam etseydi? Fetret (dalma/zlme) dnemine zg olan ve bir sre aresiz gz yumulan bu durum, bir gn elbet sona erdiril ecekti. Ama bu basit gerei, ne C.Kutay dikkate alyor, ne GRYT Ansiklopedisi, ne B.Bozgeyik, ne de hayalci solcular. Bu kanlmaz uygulamay, kiisel bir ekime, rakip tasfiyesi ya da ideolojik hesaplama gibi geree aykr, sosyalbilimle de, hukukla da ilgisi olmayan bir olaya indirgiyor ya da dntr-
de
5, Solcu olduu: Ethem'in kendisi bile, bu iddiay reddediyor. (.E.Hatralar, s.109; .E.Dosyas, 1.C., s.291-292, 356-358, 2.C.,s. 125,391-392)49 Aratrmac Zeki Sarhan Ethem'in solcu olmadn, eitli belgelerle ve ayrntl olarak kantlamtr. .E.haneti, s.145-178) Eer vakitleri varsa, alternatif tarihilere, Z.Sarhan'n kitabn okumalarn tavsiye ederim.
bi
an
_8
1.Kolorduya yeni bir teklifte bulundu. Simav'da skan Ethem, Grdes'e doru ekilerek, oradaki Yunan birliklerine teslim olmaya mecbur oldu." (K.D.Kanallo-pulos, Kk Asya Malubiyeti, s.4) "Ordu stihbarat ubesi... Ethem'in giritii mcadeleleri, harekt bakmndan deerlendirememi ve onu yardmsz brakmt. Bu suretle 1.Kolordu mfrezeleri, Ethem'in talihinin oynand Gediz yerine, Banaz-Sivasl hattna ynelmilerdi." (Y.L Sprydonos, Harp ve Hrriyetler, s.116) "28 Aralkta cephe komutanlarna, Ethem Bey ve kardelerini malup etme emri verildi. Gediz'de bulunan Ethem Bey, Yunan ordusundan yardm istedi... (Yunan ordusunun ilerlemesi zerine] Ktahya'da, Ethem harektna katlan 61 .Tmenin iki alay brakld. Bundan faydalanan Ethem, geri kalan Trk ordusuna Ktahya blgesinde hcum etti. Fakat muvaffakiyet salayamad... ki svari tmeni ve 8.Piyade Tmeni ile harekete geen komutan (Refet Bey), Ethem'i batya ekilmeye mecbur etti. ekilen Ethem, bir kere daha, Yunan A ordusundan (1. Yunan kolordusundan) yardm istedi. Yunanllar tarafndan yardm grmedii iin Kemalist orduya kar koyamayacan anladndan, 8 Ocak 1921'de, 1. Kolordu kararghna gnderdii bir heyetle adamlarnn, Yunan igal blgesine girmesine msaade istedi. Ertesi gn, birliklerinin Yunan ordusuna ksmi teslimi balad." (Yunan Askeri Tarihi, s. 177, 189)
yorlar.50 Vergi salmak, asker toplamak, yarglamak gibi devlete zg yetkileri kullanan, bana buyruk bir kuvvetin, geliigzel idare edilmesine, sonsuza kadar gz yumulamayacan anlamak iin tarihi ya da sosyalbilimci o lmaya da gerek yok! Biraz saduyu yeter de artar bile. Asker kkenli karde, akllarn balarna toplayp durumu iyi deerlendirerek, bir kenara ekilmeyi bilebilselerdi, sorun bu hale gelmezdi. Ama glerine gvenerek direnmeye karar verirler. ki anlaytan birinin tekini tasfiyesini gerektirecek dnlmez bir noktaya ulalr. Ya Ethem ve kardelerinin istedii olacakt, ya TBMM hkmetinin. Dzenli ordu Ethem ve kardelerini deil de, Ethem ve kardeleri M.Kemal ve kadrosu ile balca komutanlar tasfiye etseydi, ne olacakt yani? Milli Mcadele'yi, astsubay Ethem ile kardeleri mi ynetecek, bu adamcazlar m Trkiye'yi zafere gtreceklerdi?51 Sonunda Ethem ve kardeleri, emperyalistlerin maas Yunanllara snacaklardr.52 Ethem, Yunanllara sndktan sonra subaylar Yunanllara teslim olmaya tevik eden u bildiriyi imzalamtr [bir blm]: "Ey Trk ordusu subaylar! Yunanllar, ellerine den ve kendilerine teslim olan Trk esirlerine ok iyi bakyorlar. Vatan iin niyetleri temiz olmad aikr olan Ankara hkmetinin er aleti olmamak, vatan vazifesidir!" (.E.Hatralar, s.199-200) Ethem, zmir'de yaymlanan Yunan taraftar Kyl gazetesine de u demeci verir: "M.Kemal, meru (yasal) Padiah bir tarafa brakarak, Anadolu'da cumhuriyet tesis etmek.. arzusuna dt. Tabii, o zaman aramzda anlamazlk kt. (24.2.1921 gnl Peyam Sabah) Ethem'in bir baka bildirisi de, kinci nn Sava'nn balad gn, yine Yunan uaklar tarafndan ordu ve kyler zerine atlacaktr [zet]: "Kardelerim! Yunanllar pek iyi tanrm! Dinimizi, namusumuzu, hrriyetimizi, malmz mdafaa ediyorlar... Onlar Trk Milletine kar deil, M.Kemal Paa ile etbana (yandalarna) kar harp ediyorlar! Yunan ordusu, ehirlerinizi ve kylerinizi igal ettii zaman korkmaynz! Zira elyevm bugn) havali-yi megulede (igal edilmi yerlerde) hkm sren intizam asayi ve h rriyetten, siz de mstefit olacaksnz (yararlanacaksnz)! Eer Ankara'nn penesinden, vatannz ve hrriyet-i ahsiyenizi kurtarmanz istiyorsanz, bu nasihatimi dinleyiniz! Bu mu yurtsever? Bu mu solcu? Bu mu 'ulusal kahraman'? Bu mu lider aday? smet Paay anmann ve onun bir deyimini kullanmann tam yeridir: Haydi canm siz de! Belgeler, anlar, aklamalar, ciddi aratrmalar, olaylarn ak ve sonras hatta Ethem'in anlar gsteriyor ki bu olay, ne Ethem ile smet Bey ya da M.Kemal
de
bi
an
_8
arasndaki kiisel bir ekimedir, ne de ideolojik bir hesaplamadr. lerde, Y.Kk'n baz grleri dolaysyla bu tatsz olaya yazk ki yeniden dneceiz. 1/2. Birinci nn Sava'nn gerek yks 6 Ocak-11 Ocak 1921 arasnda yaplm kk bir muharebedir ama bizim amzdan nemi ok byktr. nk, birok sorunu zmtr. Dzenli bir igal ordusunun, ancak dzenli bir ordu ile yenilip datlabilec ei gereinden hareketle, iskelet halindeki ordunun54 yeniden rgtlenip donatlmasna karar verilmitir ama bunu baarabilmek iin nce, u sorunlar zmek g erekmekteydi: a. Silah, cephane, sava ara ve gereci bulmak,55 b. Halkn orduya katlmn salamak,56 c. Mecliste bir ksm milletvekilleri, eitli dnceler yznden, dzenli orduya kardrlar, onlar ikna etmek, (TH, 2.C., 3.ksm, s.55) d. 'Kahramanlardan ve haydutlardan oluan' Kuva-y Milliye birliklerini dzen ve disiplin altna almak. 1.nn Sava, bu sorunlarn hibirinin zlmedii, ordunun henz oluum halinde bulunduu ok kritik bir zamana rastlamtr. Yeni ordu, Ethem'i [ve kardelerini57] yola getirmek iin harekete getii srada, 3.Yunan Kolordusu da, 6 Ocakta, Bursa'dan Eskiehir'e58 ve 1.Yunan Kolordusu da Uak'tan Dumlupnar'a doru ilerlemeye balar.59 Bat Cephesi Komutan Albay smet (nn) ile Gney Cephesi Komutan Albay Refet (Bele), Ethem'in karsnda eksik bir piyade tmeni ile bir svari birlii brakarak, buradaki btn birlikleri kendi cephelerine kaydrmay kararlatrrlar. Gney Cephesi birlikleri, Dumlupnar'a bir gnde ulaabileceinden, Gney Cephesi iin fazla bir tehlike yoktur. Zaten grevi, bir ksm Trk birliini gn eye ekmekten ibaret olan 1.Yunan Kolordusu, bunu salaynca, Dumlupnar nnde duracaktr. Ama kuzeydeki taarruz gelimektedir ve 3.Yunan Kolordusunun nnde, sadece 24.Tmen ile 126.Alay ve baz milli mfrezeler vardr. smet Bey, oyalama sava vererek, 11.Tmen yetiene kadar zaman kazandrmalarn emreder. 11.Tmenin Gediz'den nn'ye yetimesi iin en az 3 gn gerekmektedir. Zamanla yar balar.60 Bugne kadar kolayca ilerleyip yaylm olan Yunan ordusu ile eldeki imk nlarla donatlabilmi olan yeni Trk ordusu, ilk defa bu savata kar karya geleceklerdir. Birok kimse, bu yoksul ordunun, isyan ile sava arasnda ezileceini sanr ya da bekler. Yeni ordu, yalnz birine bile yenilseydi, dzenli ordu kurma almalar ok zorlar, belki de imkanszlar, dolaysyla kesin zafer umudu da sona ererdi. Ama iki ate arasnda kalan gen ordu, cann diine takarak, hem nn'ye yetiip Yunanllar durdurur, hem de tekrar geri dnp Kuva-y Seyyareyi datr,
de
bi
an
_8
iki atei de sndrr. Bu baar, ok nemli sonular douracaktr. Savan ksa yks:62 1. 6 Ocak: Birer alayla takviyeli 7. ve 10. Yunan Tmenleri, bir svari alay ile iki topu alay, saat 07.00'de, kol halinde ilerlerler.63 24.Tmen birlikleri, baz kesimlerde Yunan yryn durdursalar bile,64 genel olarak geciktirmeyi baaramayacaklardr. Haberleme de aksamaya balamtr. 2. 7 Ocak: Yunan ilerleyii devam eder.65 Trk Genelkurmay, nn kesimine dnmek iin Gedizden yola kan 11.Tmenin ge kalmas ihtimalini dnerek, 4.Tmeni demiryolu ile ksm ksm, nn'ne hareket ettirir. (TH, 2/3, s. 173)66 3. 8 Ocak gn, 4.Tmen'in ilk kademesi (58.Alay) nn'ne yetiir [kinci kademesi ise 9 Ocak sabah gelecektir] Gediz'den yola kan ve 70-80 km. yryen 11. Tmen ise, Alayunt istasyonuna tam zamannda ular ama birlii nn'ye tayacak katarlar daha gelmemitir. (TH, 2/3, s.179)67 Bat Cephesi Komutan smet Bey, saat 15.00'de verdii emirle, 24. Tmen birliklerinin nn mevziine ekilmelerini ve bu mevzide kesin savunma yap lmasn ister.68 Demiryolunun kuzeyindeki kesimi 24.Tmen, gneyindeki kesimini de imdilik yalnz 4.Tmen, sonra da 4. ve 11.Tmenler savunacaktr. (TH, 2/3, s. 181 vd.)69 smet Beyin emri u moral cmlesiyle biter: "11.Tmen yetiiyor!" 24.Tmen birlikleri, nn mevziine ekilmeye balarlar. Askerlerin bir k smnn ayaklar plak olduu iin geri yry ok eziyetli olacaktr. (TH, 2/3, s. 187) Mevsim k, her yan karla rtldr. Genelkurmay Bakanl bugn de, Gney Cephesinden bir Svari Tmeninin, nn'ne kaydrlmasn emreder.70 4. 9 Ocak: 11.Tmenin ilk kademesi 07.00'de, ikinci kademesi 11 50'de, nc kademesi 12.00'de, nn istasyonuna yetiir.71 Ama bu srada Yunan birlikleri de nn mevziinin nne gelmilerdir. 11.Tmen, hzla kendine ait savunma kesimine hareket eder. nn mevziinde yerleim, kuzeyden gneye yle olur: 24.Tmen-11.Tmen-4.Tmen. Saat 13.30'da, Yunanllar demiryolunun gneyinde taarruza geerler. Bugn hareketli ve kzgn bir sava gn olacak, Yunan taarruzu krlacaktr. (TH 2/3, s.190-191; C.Erikan, K.S.Tarihi, s.107)72 Hi beklemedikleri anlalan bu diren zerine, Yunanllar, karanlk basnca, sava hattn brakarak, biraz geri ekilirler (TH, 2/3, s. 191; Yunan Askeri Tarihi, s. 183)73 5. 10 Ocak: Bugne kadar Gediz ve nn'deki savalar, iki kesim arasndaki Ktahya'dan yneten smet Bey, sabah nn istasyonuna gelir, saat 11.00 'de, karargh ile nn kyne yerleir. (TH, 2/3, s. 197, 201) Yunanllar, sisten de yararlanarak, birka kol halinde yaklar ve yeniden taarruza kalkarlar. Taarruzlar demiryolunun gney kesiminde yine krlr. (TH, 2/3, s.200)74 Ama demiryolunun kuzeyindeki 24.Tmene bal 143.Alayn ileri birlikleri, sis dolaysyla yaklaan kuvvetin dost mu dman m olduunu anlamakta gecikir ve ate basknna urarlar. Alay Komutan alayn, bir taburunu art br a-
de
bi
an
_8
Yunanllar, neden apar topar ekildiler? Yunan kaynaklar, genel olarak, hareketin bir keif taarruzu olduunu belirt erek, amaca (!) ulald iin birliklerin k hatlarna geri dndklerini ileri sryorlar. Katlanlarn says, hareketin snrl olduunu belli ediyor ama 'amaca ulald iin geri dnld' iddias, hi de inandrc grnmyor. yle ki: a. Yunan Ordu Komutanl, bu harekete, snrl bir keif taarruzu olmaktan daha byk bir nem vermi, Ordu Komutan General Papulas, Ordu Kurmay Bakan Albay Pallis ve kinci Kurmay Bakan Albay Saryanis, zmir'den Bursa'ya gelmilerdir. Basit bir keif taarruzu iin Ordu Komutan ile birinci ve ikinci Kurmay Bakanlar, neden Bursa'ya gelsinler? Ayrca, kinci Kurmay Bakan Albay Saryanis bile kollar svam ve 7.Tmenin nc koluna komuta etmitir. (Yunan Askeri Tarihi, s.181) b. nk hareketin asl amac, bu kesimde topland anlalan Trk kuvvetlerinin durumunu kefetmek deil, onlar datmakt.79 Oysa hibir Trk birlii dalm, sava d edilmi deildir. 10 Ocak gn, saat 16.00'ya kadar gneydeki Yunan taarruzlar krlm ve bu kesimindeki iki tmen, Yunanllarn gz nnde ikinci hatta ekilmitir, ikinci bir hatta ekilip yeniden sava dzeni almak, savaa devam etmeye kararl olmak demektir. Ksacas, sava Trkler deil, amacn gerekletiremeyeceini anla-
de
bi
an
karak, geriye eker. Bir Yunan piyade alay ile 2 svari blnden kurulu bir Yunan kolu, cephede alan 6 km. geniliindeki bu bolua girer ve demiryolunun hemen kuzeyinden ilerleyerek, mevzi gerisinde bulunan Poyra'y igal eder. (TH, 2/3, s.201 ve 25.nolu kroki; Yunan Askeri Tarihi, s.185) Bu girme zerine 24.Tmenle haberleme tamamen kesilir. Gedie yaklatrlan Yunan toplar da, 4. ve 11.Tmen birliklerini yan ateine alrlar. (TH, 2/3, s.203)75 Bat Cephesi Komutan, demiryolu gneyindeki 4. ve 11.Tmenlerin hrpalanmalarn ve daha gneye atlmalarn nlemek, geride cepheyi btnlemek iin saat 13.10'da, cephe sol kanadnn (4. ve 11.Tmenler), nn-Oklubal arasna ekilmesini emreder. (TH, 2/3, s.203-204) 4. ve 11. Tmenler, sava keserek, saat 16.00'da, gerideki ikinci mevziye ekilmeye balarlar. Gndz gz ve ate altnda ekilindii iin ekili elbette resm-i geit gibi dzenli olmaz.76 Ama birlikler dalmadan, ikinci savunma hattna ularlar.77 Kuzeydeki birliklerin Bekardeler Da kesimine ekilmeleri, daha kolay olur. Yunan birlikleri, ikinci hatta ekilen Trkleri izlemezler. (Yunan Askeri Tarihi, s.187) stelik 10/11 Ocak gece yarsndan balayarak, hzla ve gizlice nn mevziini boaltr ve k hatlarna dnmek zere geri ekilirler. Yunanllarn ekilii, 11 Ocak gn, ge anlald iin genel ve ciddi bir t akip yaplamamtr. Trk birlikleri, 12 Ocakta, bir gn nce boalttklar nn mevziine geri dnerler. (TH, 2/3, s.218)78 Birinci nn Sava'nn, Yunan askeri tarihine ve kitaplarna da dayanan ksa yks bu.
_8
yan Yunanllar brakmtr. c. Bozyk ve Bilecik igal edildii zaman, bunu kesin bir baar olarak ilan eden Yunan Ordu Komutanl, 1.nn Sava bittikten hayli sonra, bir bildiri yaymlayarak, "gerek bir taarruzun sz konusu olmad, sadece keif harekt yapldn" ileri srecektir.80 Yunan askeri tarihlerinde ve kitaplarnda, genellikle bu gr korunmaktadr. Ama bazlar, geree ilikin ipular da vermiyor deiller. Mesela Y.L.Spyridonos, bu birdenbire ekilii, "3. kolordunun manasz hareketi" diye eletiriyor, (s. 114) Yunan resmi tarihinde ise, yle bir ifade yer alyor: "Ocak ay hareketinin sonular, hkmeti tatmin etmemiti." (Yunan Askeri Tarihi, s.203) Gerei aka belirten tek Yunanl, bir sre sonra Genelkurmay Bakanlna getirilecek olan General V.Dusmanis'dir diyor ki: "1921 Ocak aynda yaplan hareket, feci bir ekilde baarszla urad. Bu baarszlklar, ordunun... yetersizliini ispat etti." (Kk Asya Harbinin yz, 1.C., s. 18-19)
81
de
Kayplar: a. Yunanllar: Resmi aklamaya gre Yunan kayplar, 8 subay, 48 er l; 9 subay, 145 er yaral. (Yunan Askeri Ansiklopedisinden aktarlarak. TH, 2/3, s.246) Ama keif raporlar, halkn gzlemi ve baz y abanc kaynaklarn verdii bilgiler, bu iddiay desteklemiyor. [(TH, 2/3, s.230) 2.Svari Tmeni Komutan R.Apak diyor ki: "Sarayck kynn dereleri, birok Yunan lleri ile dolu idi. Ben bunlar kendi gzlerimle grdm." (Garp Cephesi Nasl Kuruldu, s.227) Niteki m ABD Y.Komiseri Amiral Bristol de, 20 Ocak 1921 gnl raporunda u bilgiyi vermektedir. "Yunanllarn kendi raporlarna gre, geri ekili, zecri (zorunlu) ve abuk olmu, ok sayda kayp vermiler. " (O.Duru, s.110)] b. Trkler: 4 subay, 117 er ehit 12 subay, 85 er yaral; 5 subay, 29 er esir. (TH, 2/37s.246)85
bi
Trk askeri tarihileri ve savaa katlan komutanlar, Yunanllarn ani ve hzl ekiliini,82 bu sebeplere balyorlar. Gneyden ve Ankara'dan takviye kuvvetleri geldiini saptamlard. Eer bekleselerdi, mevcut kuvvetlere ek olarak, Gney Cephesinden gelen 2.Svari Tmeni ve yola karlan 8.Piyade Tmeni ile Ankara'dan demiryolu ile nn'ye kaydrlacak olan 3.Svari Tmenini de, 48 saat sonra karlarnda bulacaklard (toplam 6 tmen + 2 alay), Bu durumda bir Trk saldrs, mahvolmalarna yol aard, Direniin beklemedikleri sertlii de, Yunanl komutanlar zerinde, caydrc ve rktc bir etki yapmt.84
an
_8
1/3. Birinci nn Sava, 'zafer' mi, yoksa 'baar' m? Bu konuyu en nesnel ve ayrntl olarak ele alan, askeri tarih yazar Celal Erikan'dr. Vard sonucu, aktaryorum: 'Birinci nn Sava, zafer deil baardr ama ok deerli bir baardr' (C.Erikan, K.Atatrk, s.621; Kurtulu Savamzn Tarihi, s.112) smet nn de sonucu, hibir abartya sapmadan deerlendirmektedir: "Aslnda Birinci nn Muharebesi, askeri bakmdan mtevazi lde bir muharebedir. Yunanllar taarruz etmiler, bizim mevzileri sktrmler bundan sonra hazrlksz geldiklerini, ilerisinin daha ok tehlikeli olduunu anlyarak, kendileri ekilip gitmilerdir. Yunan ordusu Bakumandan Papulas, Ethem ile de ayr bir cephede muharebe ettiimizi hesaba katarak, bizden bir mukavemet (direnme) beklemiyordu. Fakat 9 ve 10 Ocak gnleri, taarruzlarmzla karlap, o zamana kadar Anadolu'da grmedii bir muharebe tarzna Trk ordusunda rastl aynca, 'keif yaptm, bu kadar kfi, rendik' dedi ve brakt, gitti. Yani mu harebede srar etmedi. Birinci nn Muharebesi, daha ziyade Kuva-y Seyyare'nin, Yunanllarla birlikte gelien taarruzunun muvaffak olmamas eklinde bir adm telakki edilmek lazmdr." (Hatralar, 1.C., s.243) Sz yle balyor: Atatrk, Birinci nn Muharebesi'nin neticesine ok nem vermi grnmektedir." Evet ok nem vermitir. nk, bu sayededir ki Milli Mcadele'de dzenli ordu dnemine geilir ve her trl dmann, bir gn kesin olarak yenil ebilecei inanc, umutsuz kesimlere bile egemen olur. Yoktan var edilmi, yar plak ordunun ald bu sonu, ngilizleri ve -bir Fransz gazetecisinin deyiiyle "ngilizlerin Baavuu"- Yunanistan' da ok artacaktr. Mttefikler, uygulanmasnn zor olaca anlalan Sevres antlamasnn gzden geirilmesi ve yumuatlmas iin Londra'da toplanacak konferansa, silahn konuturmaya balayan Ankara'nn temsilcilerini de arrlar.86 Mecliste de, aylardr devam eden tartmalar son bulur ve Meclis anayasay kabul eder. Anayasadaki bir hkm, dorudan rejimle ilgilidir, muhafazakr evreleri telalandrsa da, vakti gelmi her dnce gibi o da durdurulamaz ve yerini alr: "Egemenlik, kaytsz ve artsz milletindir!" Bu hkm Anadolu insann, Padiahn kulu olmaktan karp eit hakka sahip bir yurtta yapyordu. Halkn byk ounluu, bu derin fark kavrayacak ve yzn Ankara'ya dnecektir.87
1/4. Bizimkiler ne diyorlar? Orman brakp aala, aac brakp birka yaprakla uramaktan holanan Y.Kk ve onun dmen suyunda giden baz yazarlarmz, bu ok nemli sonular grmezden geliyor, yeni ordunun bir baars olarak bile kabul etmiyor, sav an baarszlmzla sonulandn ileri sryorlar. Btn iddialar aktaryorum.
de
bi
an
_8
Y.Kk, Birinci nn Sava ile Ethem olay arasnda, kendince bir balant kuruyor: "M.Kemal Paa ve arkadalar.. Kurtulu Sava'na sonradan katldlar ve ken dzene yakndlar. Sonradan geldiler, kendilerinden nce gelenleri ve daha da nemlisi, Kemal Paa-smet Paa-Fevzi Paa triumviras, balam olan kurtulu ve bamszlk hareketine gre daha tutucu olduu iin, daha radikal olanlar tasfiye etmek zorunluluunu duydular. 'erkes Ethem'in ihaneti' ve 'Birinci nn Zaferi', Kurtulu Sava'nn balarna ve Triumvira'nn liderlii alma zamanna denk dyor; iiedir. Benim ortaya karabildiim Trkiye tarihinin en byk falsifikasyonlarnn (arptmalarnn) da banda yer alyor. Kk Zabit (astsubay) erkes, bugnk anlamda tam bir gerilla kuvvetinin bandadr; poplist ve sosyalizan eilimleri var. (!) Savan finansmann zenginlere yaptryor ve gerilla arasnda eitliki bir dzen (!) kurmaya alyor... Yararlklar gsteriyor ve gsterdike gc ve otoritesi artyor. paa, hem liderlikleri asndan ve hem de ok daha tutucu dnya grleri nedeniyle, erkes'i tasfiye etmek gereini duyuyorlar... Trkiye tarihinin falsifikasyonunu (arptlmasn), arivlerden ya da ipularndan balayarak karmadm. Tmyle bir fiziki gibi dnerek hareket ettim ve Trkiye tarihini altst edebildim. erkes'in tasfiyesi, Suphi ve arkadalarnn ldrlmesi iiedir ve neredeyse ayn gn ve ayda oluyor. Bu srada bir 'zafer' gerekiyor... Byle bir zamanda Triumvira'nn bir 'zafer'e ihtiyac var... te tam bu srada88 Birinci 'nn Zaferi' ortaya kyor. Ben, tasadfe inanmayan bir fiziki trnden dnerek, bunun imknszln (!) gl bir hipotez yaptm ve daha sonra da Birinci nn Zaferinin olmadn kantladm." (!) (T.. Tezler 5, s.252254)89 Y.Kk, Ethem masalnn sol versiyonunu benimsemi, daha da ssleyip pslemi. Bu sefer, 'esas olan' yine Ethem ama karsnda yer alan kt adaml arn says oalm: M.Kemal-smet Paa-Fevzi Paa ls! "Poplist ve sosyalizan eilimleri var. Savan finansmann zenginlere yaptryor ve gerilla arasnda eitliki bir dzen kurmaya alyor" gibi asl fasl olmayan iddialar bir yana brakarak, teki iddialarn grelim: 1. M.Kemal bile Kurtulu Sava'na, Ethem'den daha sonra katlmm. 90 Daha nce katld kesindir ama M.Kemal, sonradan katlm da olabili rdi. Bu neyi deitirirdi ki? Silaha erken sarld diye Ethem mi lider ya da Genelkurmay Bakan ya da Cephe Komutan olacakt? Douda, Batda, Kuzeyde ve Gneyde, ondan ok nce silaha sarlm daha binlerce insan var. l ncelikse, Ethem'e sra bile! gelmez. 91 M.Kemal'in liderliini, muhalifleri bile tartmamlardr.92 Cephe Komutanl, Genelkurmay Bakanl, Milli Savunma Bakanl gibi kritik grevlere de, hele byle ihtilal koullar iinde, elbette kdemle gelinmez. lke elden giderken, kdem hesab yaplr m? Nitekim Asm Gndz Paa, evki Paa, Nurettin Paa, Kazm nan Paa, kdemi sz konusu bile yapmamla rdr. Aradan yetmi u kadar yl getikten sonra, bu parmak hesabn srdrmemiz gln olmaz m? Ayrca, Milli Mcadele yneticilerinin mcadeleye katlma tarihleri ile Ethem'in katlmas arasnda nasl bir iliki kurulabilir ki? st ka dro
de
bi
an
_8
ile onun arasnda, her adan dalar kadar fark var. Herkes dengiyle eletirilir ve karlatrlr.93 2. 'Kemal Paa-smet Paa-Fevzi Paalar, tutucu olduklar iin daha radikal olan Kk Zabit erkes'i tasfiye etmek zorunluunu duymularm...' Ethem'in solcu, hele radikal bir solcu olmadn, yukarda grdk. 3. 'erkes Ethem'in haneti ve Birinci nn Zaferi, (a) Kurtulu Sava'nn balarna ve (b) Triumvira'nn liderlii alma zamanna denk dyormu.' Bu iki iddia da kkten yanl: a. Ethem olaynn tarihi, Aralk 1920- Ocak 1921'dir. Kurtulu Sava'nn ise, 1919'da baladn, herkes bilir.94 Yani olay, Kurtulu Sava'nn balarna denk dm deildir. Arada, 18 ay fark var. b. Bu olayn, 'Triumvira'nn liderlii alma zamanna denk dt' iddias da, Y.Kk'e zg bir tarih akas olsa gerek. M.Kemal, Anadolu'ya gemeden nce de, balca kiiler tarafndan, Milli Mcadele'nin doal lideri olarak kabul edilmiti.95 Askerlikten istifa ettii halde, 15.Kolordu Komutan K.Karabekir kendisine, 'Bundan sonra da emrinde olduunu' syleyecektir. (9 Temmuz 1919; stiklal Harbimiz, s. 1104) smet ve Fevzi Paa ise, Ethem henz etelerden birinin reisi iken, Anadolu'ya gemi ve TBMM tarafndan, biri Genelkurmay Bakan, teki Milli S avunma Bakan seilmitir. Yoksa kdem esas alnarak, Demirci Mehmet Efenin Genelkurmay Bakan, Ethem'in Milli Savunma Bakan, Yrk Ali Efenin Cephe Komutan olmas m gerekiyordu? c. Kurtulu Sava boyunca, kollektif bir liderlik, bir triumvira ynetimi de sz konusu olmamtr. Bunun en kk bir iareti bile yoktur.96 Bir ocuk masalnda bile gevek de olsa, tutarlca bir i mantk bulunur. Kk'n tarihi masallarnda, bu dahi yok. 4. ' paa, liderlikleri asndan, erkes'i tasfiye etmek gereini duyuyorlarm.' Ethem, nn birden mi, yoksa yalnz M.Kemal'in mi rakibi idi? Acaba hangi yetenei, bilgisi, tecrbesi, konumu, durumu ile bunlara rakipti? Her isyancy, liderin eiti ve rakibi mi sayacaz? Bu anlaya, binlerce yldr dnyaya surat asan Sfenks bile gler.97 TBMM'de M.Kemal'in birok muhalifi vard ama biri bile onun yerine gemeyi dnmemi, byle bir giriimde bulunmamtr. Muhaliflerinin ou, gelen a okuyamayan politikaclard ama muhalefet etmekle yetinen hadlerini bilir insanlard.98 Ethem.olsa olsa, M.Kemali ldrebilir ya da ldrtebilirdi. 99 M.Kemal de, en uzak ve kt ihtimalleri bile hesaplayan, ateten ve felein "emberinden gemi bir adam olarak, byle bir kazaya uramamak iin daima dikkatli davranmtr. Biroklarn olduu gibi Ethem'i de, hizmetlerini dikkate alarak, son na kadar idare etmi, korumu, ho tutmaya almtr. Ama Ethem'in davranlar, dayanlmaz bir hal alnca, her gerek lider gibi sorumluluu zerine alarak, gerekeni yapm ve Ethem'i silmitir! 100 5. Kk, 'Birinci nn Zaferinin olmadn kantladm' diyor. Belki
de
bi
an
_8
yle dnebilirsiniz: Sava kabul ediyor ama savan bir zaferle sonulanm adn kantlamaya alacak. Yanldnz ve yaynevinin koyduu armaan kaybettiniz nk aada okuyacaksnz, Birinci nn Sava'nn, bir meydan sava deil nn bucandaki bir sokak atmasndan ibaret olduunu iddia ed ecek. Kk yle devam ediyor: "nn Zaferi'nin olmamas gerekiyor. Baka bir deyile, nn Zaferi olmasa, M.Kemal ve arkadalar bunu yaratrlar. Yaratmak zorundalar... nn Zaferi'ne ihtiyalar var. Mantksal olarak ihtiyalar var. Tarihsel olarak ise nn Zaferi yok. nn bucanda bir meydan muharebesi ve nn zaferi yok... Fakat Genelkurmay Bakanl Harp Tarihi Daire'sinin tarih yazcs emekli subaylar, ne kadar alrlarsa alsnlar, byle bir zaferin olmadn gizleyemiyorlar... nn bucandaki arpmalar, bir zafer bir yana, ciddi ve dzenli bir savan bile olmad sonucuna doru yol alyor... smet Beyin, komutas altndaki kuvvetlere, zafer bir yana, disiplinli bir ricat (geri ekilme) bile salayamad anl alyor." (T.. Tezler, s.2, 625, 650-652) a. 'nn zaferinin olmamas gerekiyor' diyor, 'imknszln' ileri sryor. Ama neden olmamas gerektiini, neden imknsz olduunu bir trl aklamyor. b. nszde, "nn'de... bir arpma [bile] olmadn gsterdim" diye yazyor, sonra da olmadn iddia ettii savan ayrntlar zerinde duruyor, iki tarafn verdii kayp saylarn deerlendiriyor. Olmayan bir atmayla ilgili ayrntlar tartlr m? Olmayan bir atmada taraflar kayp verir mi? 200'e yakn Trk ve Yunanl niye lm? Yldrm m dm zerlerine, yoksa ayn anda ldrc bir hastala m kurban gitmiler?101 c. Birinci nn Sava elbette gerektir ve her iki lkenin resmi tarihlerine de, zel yaynlarna da gemitir.102 d. Askeri tarih kitabnda bulunan belge ve bilgilerin, 'ciddi ve dzenli bir savan olmad sonucuna yol aldn' sylemek iin Kke dnmek gerekiyor. nk kitap, Birinci nn Sava'nn, zamanla y arlarak, tfek says bakmndan kat, ate gc bakmndan ise, kat kat stn bir dmana kar, ara yetersizlii yznden haberlemenin ok g ve ge saland bir ortamda yaplm, kk ama ok ciddi ve anlaml bir sava olduunu, nesnel ve soukkanl bir slupla anlatyor. Zaten ciddi ve anlaml bir sava olmasa, Yunan Ordu Komutan General Papulas, u sonuca varmazd: "Bu keif hareketi sonunda, Kemal ordusunun dzensiz olmayp, tersine dzenli, ve gl olduu, toplara ve makineli tfeklere malik ve az-ok mkemmel biimde donatlm ve sava kabiliyetinin iyi olduu anlald." (General Pa-pulas'n Hatrat, s.40)103 ki de yabanc yazarn gr: "Yunan kurmay subaylarnn hepsi, hareketin baar ile sonulanacana inanyor, zaferden phe bile etmiyorlard... smet Paann kumanda ettii Trk
de
bi
an
_8
Y.Kk, askeri tarihe (TH, 2/3) dayandn ileri srerek, daha baka iddialarda da bulunuyor. Ama yararlandn ileri srd kaynaktaki bilgi ve belgeleri, pervaszca arptyor, ayrca birounu da gz gre gre saptryor Okuduunu da pek anlamad, belge ve krokilere hi bakmad anlalyor. Mesela nn Sava'n, "bir sokak manevrasn gemeyen sava" diye niteliyor. (T.. Tezler 5, s.810) Anlalan, 15 km. derinliinde ve 60 km. geniliindeki bir cephede yaplan bir sava, nn buca sokaklarnda yaplan bir mahalle kavgas zannediyor. (TH, 2/3, kroki no.19, 21, 25) Ya da byle anlatmak iine geliyor. nn bucandaki olaylar saati saatine yazlm olmasna ramen, smet Beyin ne zaman ekilme emri verdii, pek ortaya karlamyor." (s.652) ekilme emrinin saati, sz konusu kitabn 203 nc sayfasnn, yukardan aaya 8 inci satrnda aka yazldr: [10 Ocak gn] "saat 13.10'da!" "Her iki tarafn kayplar ile ilgili resmi rakamlar, ciddi bir arpma izlenimi vermiyor." (T.. Tezler 2, s.648) Bir arpma, ka resmi l ve yaral olunca, ciddi bir nitelik kazanyor acaba? (Y.Kk'n kendine gre bir tarifesi var anlalan!) Y.Kk diyor ki:
de
bi
birlikleri, bir gn boyunca, kar ve amura batm nn vadisindeki mevzilerinde inatla dayandlar. kinci gn ise byk bir cesaret ve kararllkla kar saldrya getiler. Yunanllarn kendilerine olan gveni, birden hayret ve aknla dnverdi. Yeni kralc subaylar, yenilgiyi kabul zorunda kalarak, Bursa'ya doru geri ekilme emri verdiler." (D.Walder, anakkale Olay, s.143) "Yunanllar, smet Beyin komutasndaki birliklerin gsterdii dayanma karsnda arp bocaladlar. Daha nceki arpmalarda olduu gibi, bu sefer de kt donatml, disiplinsiz askerler karsnda rahat rahat ilerleyeceklerini sanmlard. Bunun yerine nlerine, ilk defa olarak, kararl ve disiplinli bir kuvvet kmt. Trkler, say ve silah bakmndan kendilerinden ok zayft ama buna karlk... Yunan birliklerine kyasla daha stn bir komuta altnda ve daha azimle dyorlard. Btn gn sren bir savatan sonra, baarl bir kar saldrya kalktlar. Ertesi gn, bir tuzaa drldklerinden korkan Yunanllar, yenilgiyi kabul ederek, geldikleri gibi hzla Bursa yolunda geri katlar." (Kinross, Atatrk, s.394-395) Bu paragraf, General Dusmanis'in szn tekrarlayarak kapatyorum: "1921 Ocak aynda yaplan hareket, feci bir ekilde baarszla urad." e. Y.Kk, "smet Beyin, komutas altndaki kuvvetlere... disiplinli bir ricat (geri ekilme) bile salayamad anlalyor" diyor; bir baka yerde de, "bozguna yakn bir geri ekilme" diye yazyor, (s.652) Yunan Komutannn ve ngiliz yazarlarnn, yukardaki aklamalar Y.Kk'e yeterli cevaptr.104 f. Y.Kk 'nn bucandaki sava' diyor; bunu baka sayfalarda da tekrarlyor. Oysa nn buca, kyleri ile birlikte, nn Sava'nn getii alann ellide birini bile kapsamamaktadr.
an
_8
"Genelkurmay Bakan smet Bey, Bat Cephesi Komutan smet Beye, icabnda demiryollarn da tahrip ederek ricat (geri ekilme) emri veriyor. [Bu] son emir, tam bir ricat emri oluyor. 10 Ocak tarihinde Bat Cephesi Komutan smet Beyin, 11 Ocak tarihinde Genelkurmay Bakan smet Beyin emri ile ku vvetler ekiliyor." (s.653-654) Dorular: a. smet Paa, asaleten Genelkurmay Bakandr ama cephede olduu iin Genelkurmay Bakanlna, 9 Kasm 1920'den beri, Milli Savunma Bakan Fevzi Paa veklet etmekte, yazlar da elbette o imzalamaktadr. Durum byleyken, "Genelkurmay Bakan smet Bey, Bat Cephesi Komutan smet Beye... emir veriyor" diye yazmann anlam ve amac ne? Ya bu olgunun cahili, ya da okuyucularn uyutuyor! b. smet Bey, 10 Ocak akam, Genelkurmaya yollad raporda, imdi bulunduu hattan da geriye ekilmek istediini deil, '11 Ocak gn, Bekarde-Oklubal hattnda tekrar muharebe vermek fikrinde' olduunu bildirir. (TH, 2/3, s.210) c. Genelkurmay Bakanl da, bu rapora, 11 Ocak gn deil, 10 Ocak akam cevap verir. (Yaz saat 22.00'de alnr: TH, 2/3, s.211, yukardan aa 18. satr) d. Genelkurmay Bakan V. Fevzi Paa, Bat Cephesi Komutanlna, daha da geri ekilmesi iin emir deil, her ihtimale kar, birliklerini Eskiehir dousuna kadar ekmek iin yetki ve izin verir ve eer ekilmek zorunda kalrsa, yaplmas gereken ileri bildirir. (TH, 2/3, s.210-211) Ama smet Bey, Eskiehir dousuna ekilme yetki ve iznini kullanmayacak, tam tersine, birliklerine, 10 Ocak / saat 22.30'da, 11 Ocak gn Bekarde-Oklubal hattnda savaa devam edileceini bildirecektir. (TH, 2/3, s.211) Y.Kk, 211.sayfann yarsn kaplayan bu emri, btnyle grmezden geliyor ve yine, iki makamda da ayn kii varm gibi yle yazyor: "11 Ocak tarihinde Genelkurmay Bakan smet Beyin emri ile kuvvetler ekiliyor..." (s.654) e. Oysa 11 Ocak tarihinde, btn birlikler, bir gn nce ekildikleri Oklubal-Bekarde hattnda, sava dzeni almaktadrlar. Yani 11 Ocakta, yeni bir ekilme, kesinlikle sz konusu olmamtr. (TH, 2/3, s.213) Ama Y.Kk, kl kprdamadan uyduruyor. O kadar ki "Genelkurmay Bakan smet Bey, Bat Cephesi Komutan smet Beye... ricat emri veriyor... 10 Ocak tarihinde Bat Cephesi Komutan smet Beyin, 11 Ocak tarihinde Genelkurmay Bakan smet Beyin emri ile kuvvetler ekiliyor" diye yazyor ve bu arabesk ve uyduruk anlatmdan medet umuyor!
de
bi
an
_8
erkes tasfiye edilince, Suphi ortadan kaldrlnca, 'makus talih'in yenilmesi gerekiyor ve Osmanl Harbiye Nazr ve M.Kemal ve arkadalar iin idam kararn imzalam olan Fevzi Paa, 'mareal' yaplyor." (T.. Tezler 5, s.254) a Fevzi Paa, 1.nnden 23 ay 23 gn, 2.nnden 17 ay 3 gn sonra 3 Eyll 1922'de mareal olmutur. (TC Kronolojisi, s.339; TH, 2/6, 3.kitap, s.251) b. 'Makus talih' ibaresi de, kinci nn zaferi dolaysyla ekilen telgraftayer almtr; Birinci nn Sava ile hi ilgisi yoktur. c. Fevzi (akmak) Paa, 'M.Kemal ve arkadalarnn idam kararlarn' imzalam da deildir. dam kararnn tarihi, 11 Mays 1920. (Jeschke,TKS Kronolojisi I, s.103) Fevzi Paa ise, o tarihten 14 gn nce Ankara'ya gelmitir. (Jeschke, a.g.e., s.100), 3 Mays 1920'de de Milli Savunma Bakan seilir. (ZC, 1.C., s. 198). Harp Divanlarnn verdikleri idam kararlar da, Nazrlarca deil, Padiaha onaylanmaktayd. Bu tr sz oyunlar, maksatl uydurmalar, yaktrmalar, hayal retmeler, somut ve belgeli gerekleri ters yz etmeye kalkmalar, kelimelerle oynamalar sonra da bo yere vnmeler, Kk de olsa, bir bilim adamna yakmyor. Y.Kk, "Trk Tarihini altst ve tersyz ettiini" iddia ediyordu. ok ha klym. Doru ve gerek olan ne varsa, hepsinin altn stne getiriyor, tersyz ediyor ve bununla vnyor! Y.Kk ayrca, askeri tarihte, baz 'emirlerin zet olarak aktarldn' ileri srerek Trk askeri tarih uzmanlarn ve yazarlarn, asla hak etmedikleri i ve kaba bir dille eletirmektedir. Belgelerin zetlendiini ileri srerek, baz gereklerin sakladn, deitirildiini ima ediyor. (T.. Tezler 2, s.649) Belli ki bir askeri tarih kitabn ilk defa grm. Yoksa,.askerlikte emirlerin, nceden belirlenmi bir kalba gre yazldn, kavramasa bile sezerdi. Her genel emir u sralama ile yazlyor: Dmann durumu, dost birliklerin durumu, grev, emir ve komuta durumu, balant... Askeri tarih yazarlar, bir emirden, o aamada gereken bilgilerin yer ald blmleri ya da blm aktaryor, hakl olarak emr in teki maddelerini vermiyorlar. Y.Kk ise, bu basit ve gerekli yntem yz nden, 'belgeler zetleniyor!' diye yaygaray basyor! zet olduu belirtilmese, emrin zet olarak aktarldnn farkna bile varmayacak. Btn emirlerin tamam aktarlsa, askeri tarih kitaplar, bo yere iirilmi olur, yani Kk'n kitaplarna dnerlerdi. anakkale Sava'n birka sayfalk bir ortaokul kitapndan renip de fikir yrten GRYT Ansiklopedisi yazarlar da, Kk'n askeri tarihler hakkndaki bu eletirisini, gzleri kapal onaylyor ve kendi sluplarna evirerek, yle diyorlar: "Bu deerlendirmelere katlmamak mmkn deil... Burada vesikalar inceleyenlerin (askeri tarih uzmanlarnn) selahiyetleri (yetkileri) tartmaldr. Telif ettikleri kitaplardan da grlecei zere, pek ok belgeler, olduu gibi deil de, hlasa edilerek (zetlenerek) neredilmektedir." (1.C., s.375) Breh breh breh! Harp Tarihi Dairesi'nin yaymlad Trk stiklal Harbi ile ilgili 16 kitaptan bir tekini bile okumadklar besbelli. 6 ciltlik ansiklopedilerinde, o kitaplardan
de
bi
an
_8
alnm tek bir satr bile yok! Ama okumu, incelemi, anlam, ve kavram gibi eletiriyorlar. Ne denir buna? Y.Kk, nyargsn ve arptmalarn kantlamak umudu ile baz tanklardan da yararlanm. lk tanklar, nn Sava srasndaki Gney Cephesi Komutan Refet (Bele) Paa ile yazar Y.K.Karaosmanolu. Kk' dinleyelim: "Y.K.Karaosmanolu, 6 Nisan 1921 tarihli kdam gazetesinde, 'nn Zaferi yahut Metristepe'den Grlen eyler' balkl bir yaz yazyor.105 Anlarnda, bu yaz ile ilgili olarak, Refet Paa ile arasnda bir tartma getiinden sz ediyor... te bu Refet Bey (sonra paa), Yakup Kadri'ye unlar sylyor: 'Birinci nn Zaferi mnasebetiyle, smet'i bir milli kahraman mertebesine (katna) karan makalenizi okudum. ok airaneydi dorusu o yaznz. Fakat hakikatla hibir alakas yok.' Gney Cephesi Komutan, nn zaferi iin 'hakikatle bir alakas yok' diyor. artc bir durum ortaya kyor. Karaosmanolu da aryor ve 'u hald e, M.Kemal Paann smet Paaya ektii tebrik telgraf da sizce bir iirden mi ib aret?' diye sormak ihtiyacn duyuyor. Sz edilen telgraf, iinde 'Trk'n makus talihini yendiniz' ifadesinin getii telgraf. Refet Paa buna u cevab v eriyor: 'Ona ne phe! Bahsettiiniz telgraf yazann da sizin edebiyat arkadalarnzdan biri olduunu bilmiyor musunuz?' Burada kastedilen ise Hamdullah Suphi Tanrver. Hamdullah Suphi yazyor ve M.Kemal imzalyor. Refet Paa, 'nn Zaferi' iin pek inanl gr nmyor. Bu ak." (T.. Tezler 2, s.642-643) Kk, Y.Kadri'nin ansnn devamn almam. Onu da aktararak tabloyu tamamlayaym: "Eski Gney Cephesi kumandan, hep o alayc gl ile glmseyerek bana demiti ki: 'Hem o telgrafta bir adres yanll da var. M.Kemal Paa onu smet'e deil, nn Zaferi'nin gerek kahraman Miralay (Albay) Fethi'ye gndermeliydi. Zira ilk azda bir hezimete dnmek zere olan bu muharebe, son dakikada o tmen kumandannn ald inisiyatif ve sarf ettii gayret gayesinde kazanlmtr." (Politikada 45 Yl, s.47) Dorular 1. Y.Kadri'nin yazs Birinci nn Sava iin deil, kinci nn Sava iin yazlmtr. Tarihinden de belli. ki sava arasnda tam 74 gn fark var. 2. Refet Paa, 'Birinci nn Sava'ndan sz ediyor ama kinci nn Sava iin yazlm bir yaznn ieriinin 'doru olmadn1 ileri sryor. 3. H.Suphi Tanrver'in yazp M.Kemal'in imzalad kutlama telgrafnn da, Birinci nn Sava'yla ilgisi olmadn daha nce belirtmitim. 4. in tuhaf, Birinci nn Sava'nda da, kinci nn Sava'nda da, Fethi
de
bi
an
_8
adnda bir tmen komutan ve albay bulunmamaktadr! (10 Yllk Harbin Kadrosu, s.261-262, 264-266) 5. Refet Paa, zaferin gerek kahramannn, Albay Fethi Bey olduunu' ileri srdne gre, zaferi kabul ediyor fakat bu zaferin smet Beyin adna yazlmasna itiraz ediyor demektir; buna karlk Y.Kk, "Refet Paann, nn Zaferi'nin gerek olmadn sylediini" ileri sryor; Y.Kadri, yazd yaznn ve ekilen kutlama telgrafnn, Birinci deil, kinci nn Sava ile ilgili olduunu hatrlamyor. Ksacas, Refet Paa ile Y.Kadri arasndaki tartma ve Y.Kk'n hariten gazel okumas, tam bir sarlar diyalogu. Hepsi birden, iki sava birbirine kartryor, birinci savala hi ilgisi olmayan olgular ve adlar zerinde duruyor ve biri bile bu durumu fark etmiyor.106 Ne Y.Kadri anlarn yazarken uyanyor, ne Y.Kk tezini iziktirirken. Y.Kk'n bir baka tan da A.Fuat Cebesoy. Kk, Cebesoy'un anlarnn nn Sava hakkndaki blm aktaryor: "10 Ocak 1921'de Bat Cephemiz, dman taarruzlarn baar ile pskrterek muzaffer olmutu. Bundan daha evvel, Cephenin merkezinde balayan erkes Ethem ve kardelerinin isyan da tamamiyle bastrlmt. Belki de nn mevzilerine kar Yunanllarn taarruzu, askeri bir grle yaplm bir taarruz olmaktan ok, erkez Ethem isyann kolaylatrc ve glendirici bir hareket de olab ilirdi. Fakat Yunan taarruzunun mahiyeti ne olursa olsun, sonuta, Ankara hkmetinin d ve i dmanlara kar kazanm olduu bir baardr." (Moskova Hatralar, s.117) Y.Kk, A.F.Cebesoy'un bu aklamasn yle yorumlamaktadr: "Ali Fuat Paa, nn'de bir Yunan taarruzu olduu konusunda kuku sayor." (T.. Tezler 2, s.643) Bu aklamadan, byle bir anlam karmak iin galiba Kk olmak gerekiyor. nsan, saplantnn penesine dt m, zihni byle alyor demek ki. Bir an nce salna kavumasn dilerim. Y.Kk'e biraz ara verip F.Bakaya'ya geebiliriz. Bakaya da yle y azyor: "...Yunanllarn bir keif harekt yapp ekilii, byk bir zafer gibi gsteriliyor. Gerekte olmayan bir ey, byk bir zafer gibi gsteriliyor. Ama, maddi bir g-haline gelen sol hareketi tasfiye etmek. O kadar ileri gidiliyor ki keif hareketi sonucu kazanlan zaferle smet Beyin, sadece Yunan ordusunu yenilgiye uratmakla kalmad, 'milletin makus talihini yendii' efsanesi yaylyor." (Paradigmann flas, s. 158) 1. Bakaya'y okuyan ve olayn ayrntlarn bilmeyen biri de sanr ki birka bin kiilik bir Yunan birlii arazi kefine km, Trklerle karlam, biraz atmlar, sonra yorgunluunu atmak iin Bursa kaplcalarna ekilmi. 2. Anlalyor ki Bakaya, Y.Kk' okumu, aklnda kald kadarn tekrarlamaya alyor. Tabii ki sava da gerek, baar da! Trk baarsn, Yunan Genelkurmay Bakan General Dusmanis bile itiraf ediyor, Ba-
de
bi
an
_8
kaya reddediyor. 3. Bakaya, Kk'n bir baka yanlna da gz kapal sahip km. Bu sava zerine, smet Beyin, 'milletin makus talihini yendii' efsanesinin yayldn ileri sryor. Bir daha tekrar etmekten baka are yok. inde o deyimin getii kutlama telgraf, kinci nn zaferi dolaysyla 1 Nisan 1921'de ekilmitir.107 Birinci nn Sava ile ne ilgisi var? Srada, her trl uydurma dnn davetsiz misafiri A.Dilipak var; o da diyor ki: "6-10 Ocak tarihleri, Ankara hkmeti iin son derece nemli, mstesna gnlerdir. Ankara hkmeti ilk kez kendi adna, kendi arasndan kan bir komuta nla, dorudan cephede dmanla boy lyordu. nn savalar olarak bilinen bu savaa ilikin ok farkl iddialar ve rivayetler sz konusudur. Bu konuda Times, 7 ubatta, konu ile ilgili olarak u haberi veriyordu: 'Bolevik dos tlar tarafndan akl verilen Kemal, hi de zafer olmayan bir durumdan, bir propaganda zaferi imal etti.' Ankara acil ve mutlak bir zafere ihtiya duyuyordu. Etkinliini ve gcn kantlamas iin buna muhtat. Sonunda, cephede olmasa da masa banda, mesajlara geen, kutlanan bir zafer kazanld."(CG Yol, s.87) 1. Dilipak'n adn Times olarak verdii gazete, The New York Times olsa gerek. nk 7 ubat 1921 gnl saysnda, byle bir haber var. (O.Ulugay, s.123)108 Dilipak, bu tr gazete haberlerini ileri srerek, milli bir baary kltmek istiyorsa, o zamanki Yunan gazetelerine baksn isteine daha uygun birok yaz bulabilir. Benden hatrlatmas!109 2. Bu yaznn kmasndan bir gn nce, 6 ubat 1921'de M.Kemal, u aklamay yapmtr: "Komnizm sosyal bir meseledir. Memleketimizin hali, milletimizin sosyal artlar, dini ve milli geleneklerin kuvveti, Rusya'daki komnizmin bizce uygulanmasna msait olmad kanaatini dorular mahiyettedir." (KA Gnl, s.167) 3. Dilipak, 'bu savatan sonra, halka vergiler konduunu... ilk kez halkn vergi demek suretiyle Ankara hkmetinin yasalln tanm olduunu' da ileri srerek, yeni bir am daha deviriyor. (CG Yol, s.87) TBMM'nin, Ankara hkmetinin, hkmet tekilatnn, ordunun giderleri, bu tarihe kadar nasl karlanyordu a muhterem? TBMM'nin ald ilk karar, vergiyle ilgilidir. (Anam resmi). 24 Nisan 1920'den 1 Nisan 1921'e kadar karlan 109 kanunun 56's da, gelir ve giderle ilgili mali kanunlardr. (A.Mderrisolu, Kurtulu Sava'nn Mali Kaynaklar, s.256) Bir Hind atasz diyor ki: "Herkesin gerei, bilgisi kadardr. de, nn Sava'nn bir zafer olmadn, bunun propaganda amacyla uydurulduunu ileri sryor. Bakalm yle mi? a. M.Kemal, 12 Ocak'ta smet Beye yollad kutlama telgrafnda, "...bu baarnn, kutsal topraklarmz dman istilasndan bsbtn kurtaracak olan kesin zaferin balangc olmasn" diler. (TH, 2/3, s.221) Baar di-
de
bi
an
_8
yor, zafer demiyor. b. smet Bey de yazd cevapta, "muharebenin kazanlmasndan dolay..." der. (TH, 2/3, s.221) Kazanlmas diyor, zafer demiyor! c. 13 Ocak 1921 gn Fevzi Paa, TBMM'nde konuur. zetle yle der: "TBMM'nin daha henz ikmal olunmam (tamamlanmam) ordusu, ilk rtn bu suretle ispat etmitir... Dmann hainane planlar... milletin baars ile neticelenmitir." (ZC, 7.C., s.281-282) Fevzi Paa da baar diyor, zafer demiyor! d. O gn yaplan konumalarda ve verilen nergelerde de genellikle, "muvaffakiyet (baar)", "dmann ricati", "galibiyet" gibi szler kullanlr. (ZC. 7.C., s.285-286) Grlyor ki M.Kemal ve kadrosu, sahte bir baar icat etmedikleri gibi baary zafer gibi gstermi de deillerdir. 110 Ksacas, Y.Kk'n hipotezi de, tezi de, izcilerinin ona dayanarak yazdklar da, dpedz uydurma ve yaktrma iddialardr.111 Ama halk ve basn, ka zamandr, Yunanllara kar kazanlacak kck bir galibiyet iin bile yanp tutumaktayd. Yunanllar ks ks geri dnm ya, bu kk galibiyet -isterseniz Yunanllara yenilmemek deyin- halkn da, basnn da comasna yetecektir. Ezilmi bir milletten, byle bir olay karsnda, bilimsel soukkanllk, tarihi tarafszl, askeri deerlendirme beklenir mi? Galatasay, bilmem hangi Fransz takmn yendi diye btn millet sokaa dklp sabaha kadar bayram etmi, silahlar atlmt. Son Avrupa ampiyonasnda, deil g alip gelmek, bir takmla olsun berabere kalsak yine sokaklara dklmeyecek miydik? Adm adm tlen millet, bu ilk ciddi direnii ve dmanlardan en vahisinin geri pskrtln, cokuyla ve bir zafer olarak karlamtr. yi de etmitir. nk umudu, direnii ve sabr, bu coku besleyecek, azmi bu coku bileyecek, kesin zaferi bu coku hatrlayacaktr. Bu kadardr ol hikyet. 1/5. kinci nn Sava Bu savan yks, Birinci nn baars zerine Ankara temsilcilerinin de arld Londra Konferans ile balar. ngiliz Dileri Bakanl yetkililerinden Harold Nicolson, Londra Konferans iin hazrlad raporda u grlere yer verir: "ngiliz emperyalist politikasnn bir kozu olan Yunanistan zararna, Tr klere dn verilmesi, ngiliz emperyalist karlar iin de sakncal olabilir..."112 Ali Kemal ise Konferans arifesinde yle yazacaktr: "Avrupa ile baa kmak, yzyllardan beri Asya'nn hangi kavmine myesser oldu ki bize olsun?" Ayrca gazetesinde, Yunanllara snan Ethem'in zmir'de yapt u konumay da yaymlar: "M.Kemal, Yunan ordusunun hzl bir taarruzuna bir dakika bile dayanamaz!" (KS Gnl, 3.C., s.394, 10.2.1921) Londra Konferansndan nceki gnlerin havasn da, F.Rfk Atay'dan rene-
de
bi
an
_8
lim. "stanbul dnr ki madem Yunanllar zayflamlardr, madem byk devletler zor kullanabilecek halde deildirler, ne olur, Mustafa Kemal de inadndan vazgese, stanbul ile Ankara anlasalar, Sevres antlamasn ne kadar mmknse o kadar yumuatsalar, gerisini tarihin gidiine braksalar... Mustafa Kemal ise, Trk milletini yalnz TBMM'nin temsil ettiini syler. Tevfik Paa gerekten vatann hayrn isteyen bir ihtiyar vezirdir ama stanbul'da Padiaha bal bir hkmetin kalmamas gibi bir ihtilalci fikir, btn anlayna aykrdr. Misak -i Milli'yi, o ve arkadalar, phesiz bir ham hayal saymaktadrlar." (ankaya, s.287-288) Konferans 21 ubat. 1921 gn alr. O sabah, Hakimiyet-i Milliye gazetesi adna izleyen Ruen Eref [naydn] yle anlatyor. "...nce stanbul heyeti geldi. Tesirli ngiliz sessizliinin iinde, yzleri tevekkll bir heyecanla uuklam olan Trkler inmee baladlar. Fotoraf makineleri hemen, tfekler kurulur gibi ksa ve ani, trdadlar. Fakat bu haftann aktalitesine film yetiterecek sinema kameralarnn hrlts devam ediyor. Son otomobilden Tevfik Paa, byk olu smail Hakk Beyin koluna tutun arak, titriye titriye indi. Devletinin son yarm yzyllk sergzetini adm adm bilen ihtiyar Sadrazam, bedeni strabndan baka hibir tela izi belirtmeyen yzn, bir iki iltifat iin hafife glmsetti. Bu paa, ackl gnlerle zedelenen zavall stanbul'un sanki mahhas timsali idi. Uzun ve drst siyasi hayatnn gayet mhim bir nna doru, ar ar gid iyordu. stanbul heyetinden bir iki dakika sonra, Ankara heyeti geldi. Ankara Dileri Bakan Bekir Sami [Kunduk] Bey, en son otomobilden indi. Zayf yzl, ou ksa boylu, hemen hepsi scack krklere sarnm stanbul temsilcilerinden so nra, Anadolu heyeti, iri yapl levent boylar ile dalar arasnda ve bozkrlar st nde doan yeni Trkiye'yi ok iyi belirtiyordu. Bunlar daha cevvaldiler, hey ecanl idiler. Zaten herkesin merakla gzetledii de bunlard. Zira ka aydr Avrupa basn, birer efsane kahraman gibi hep bu esrarl insanlardan, 'lgn' diye bahsetmekteydi. Kuledeki drtgen saat, on biri eyrek geceyi vuruyordu." (stiklal Yolunda, s.72-73) ; Hasta olan Tevfik Paa, ilk oturumda ksa bir konuma yaparak stanbul'un grlerini aklar. Ankara szcsnn parlak konumas ok takdir toplar ama bir yarar olmaz. Konferans, ngiliz entrikaclnn aheser bir rnei olarak devam edecektir. Bir soruturma komisyonunun, zmir ve Dou Trakya'da nfus incelemesi yapmas teklifini, Ankara temsilcileri hemen kabul ederler, Yunanllar hemen reddederler. Yunan heyetinde bulunan Harbiye Nasr Gunaris, ksa bir zaman sonra, u itirafta bulunacaktr: "...Bizzat ngilizler, bu komisyonu reddetmemizi istediler. Hatta Konferansa vereceimiz cevabn metnini hazrlayp bize verdiler."113 Konferans srerken, Mttefiklerle Yunanllar arasnda gizli grmeler de yaplmaktadr. ngiliz temsilcisi, bu gizli grmelerin birinde, konferansta alnacak
de
bi
an
_8
kararlar Ankara'nn kabul etmemesi halinde, Yunanllarn ne yapmay dndn sorar. Yunan heyeti szcs yle der: "Ordu, hedefi Ankara o lan bir taarruza geerek, Anadolu'yu 3 ay iinde Mustafa Kemal kuvvetlerinden temizlem ee hazr ve muktedirdir. Hatta Karadeniz kylarna asker karlarak Samsun'dan Sivas'a, Trabzon'dan Erzurum'a ilerlenerek bu iki nemli merkezin ele geirilmesi bile planlanmtr." Bu lsz iddialar duyan Fransz generali Gouraud, Gney Anadolu'daki Trk-Fransz atmalarnda yaanan olaylara dayanarak, Yunanllar ihtiyatl olmaa davet edince, Albay Saryanis, u alayl karl verecektir: "Yunan askeri, Fransz askeri deildir generalim!"114 Kral Konstantin, The New York Times'a bir deme verir: "M.Kemal bir haydut parasdr. Masadan sinek kovar gibi haritadan silebileceimiz blf bir sahtekrdr!" (O.Ulugay, s.123) Vahidettin de, ngiliz Y.Komiseri Harold Rumbold'a, "Mustafa Kemal'in ve arkadalarnn ekiya olduklarn" syleyecektir. Jeschke, ng. Belgeleri, s.161) Atina ve Ankara temsilcilerine, hkmetleriyle temas etmeleri iin 25 gn sre tannarak konferansa ara verilir. Bu arada Ankara'nn Dileri Bakan Bekir Sami de Franszlarla imzalad szlemeyi Ankara'ya yollamtr. Bu szlemeyi renen Yunan hkmeti telalanr. Anlama kesinleirse Trklerin, ukurova'daki iki tmenli kolorduyu [2.Kolordu] Bat Cephesine kaydrmasndan korka rlar. Trklerin Sovyetlerle grmelere balamasndan huzursuzlanan Lloyd George da, yeni bir taarruz iin Yunanllar tevik eder.115 Harekete gemesi iin Bakomutan Papulas'a Londra'dan emir verilir.116 Takviye edilmi Yunan ordusu, temsilciler dn yolundayken, 23 Mart sabah, saat 07.00'de, Uak ve Bursa'dan, iki kol halinde, Eskiehir ve Afyon'a doru taarruza geer.117 Ama, iki nemli ikmal ve ulam merkezi olan Eskiehir'i ve Afyon'u igal etmek, bylece Ankara-Konya demiryolu balantsn kesmektir. stanbul'da slenen Yunan donanmas da, Anadolu'ya silah ve malzeme sevkedilmesini nlemek iin, Karadeniz kylarn abluka altna almak zere K aradeniz'e alr. Yunan Ordusunda balant subay olarak grev yapan ngiliz Binba Heywood'un 26 Martta bildirdiine gre, Yunan Ordusu ileri gelenleri, '5-6 gn iinde Eskiehir'i ele geireceklerini umut etmekte ve iki hafta sonra da Ankara'ya baskn yapmay amalamaktadrlar.' (S.R.Sonyel, ngiliz stihbarat Serv isi, s. 165-166) Ankara'nn genel stratejisi, son bir taarruzla dman yok edebilecek g kazanlncaya kadar stratejik savunmada kalmaktr. Byk Taarruza kadar, stratejik savunmann btn eitlemelerine bavurulacaktr. Dmann kuzeyden ve gneyden ilerlemesi zerine, M.Kemal ve Genelkurmay, bu iki cepheli sava iin genel stratejiye uygun, u sade ve cretli plann uygulanmasnda mutabk kalrlar: Dmann gney taarruz koluna kar oyalama sava verilecek, ordunun byk ksm kuzey taarruz kolunun karsnda (nn) toplanacak, dman ye ndikten sonra da, mmkn olan btn kuvvetlerle, dmann gney taarruz kolu zerine dnlecek.118 Sava bu genel plan erevesinde ynetilecektir.
de
bi
an
_8
Yunan komutanlarnn, bu sava hakkndaki yazlarndan baz paralar
"...Kemal ordusunun yok edilmesi maksadyla Londra'da planlanp1921 Martnda yaplan harekt neticesinde ordu, ar kayplara [ve] malubiyete urayarak ilk mevzilerine dnmeye mecbur olmutu. Bu harektn yenilgiyle sonulanmas, devleti mkl duruma sokmu, dman yok etmek maksadyla, btn kuvvetini deniz tesine (Anadolu'ya) nakletmeye mecbur etmiti." (1922 ylndaki Ordu kinci Kurmay Bakan Mihal N.Passaris, Kk Asya Ordusunun zlmesi ve Esareti, 1.C., s.3) "...31 Mart gn Trkler, Yunan mevzilerine iddetli bir taarruzda bulundular. 10.Tmene mensup birlikler byk zayiat verdikten sonra ktler... Kemal'in kuvvetlerinin erefi artt... Siyasi umutlar, bo bir nikbinliin kurban oldu." (General K. Stratigos, Yunanistan Kk Asya'da, s.200-202) "31 Mart sabah dman (Trkler), 10.Tmenin ileri birliklerine taarruz
de
Kayplar: Yunan kayb: 311 subay, 4.248 er. (Subay ve er, 727 l) Toplam: 4.559.125 Trk kayb: 152 subay, 3.083 er. (Subay ve er, 681 ehit) Toplam: 3.235.126 Toplam genel kayp: 7.794 (1.408 l).
bi
nn cephesinde, taraflarn gc:124 Yunanllar: 18.800 tfek, 224 A.Mk.Tf., 1.458 Hf.Mk.Tf., 1.300 svari, 76 top. Trkler: 13.068 tfek, 96 A.Mk.Tf., 16 Hf.Mk.Tf., 1.500 svari, 39 top.
an
Gneyde, General Kondulis komutasndaki 1.Yunan Kolordusu, Dumlupnar mevziindeki Trk birliini geri atarak ilerler. Bu kesimdeki 12.Trk Kolordusu hemen hemen savamadan geri ekilir; Yunanllar 26 Martta Afyon'a girer, bir kolu Afyon'un dousuna ilerler, ay ve Bolvadin'i igal eder ve durur. Plan ger eince, Trk Genelkurmay, Gney Cephesinde bulunan iki piyade tmenini, kuzeye (nn'ye) kaydrr. Meclis Muhafz Taburu ile Ankara'ya ulam olan 5.Kafkas Tmeni de, demiryoluyla nn'ye yollanr. General Vlahopulos komutasndaki 3.Yunan Kolordusu ise, nn mevzileri nnde, ok sert bir direnile karlaacaktr.119 Trk askerlerinin iki ay nceki savatakinden daha kararl ve eitimli olduu grlmektedir. Sngs olmayanlar, tfeinin dipii, krei, plak yumruu, dii ve trna ile dvrler .120 Tmen komutanlar bile ileri hatlara kadar gelirler. Albay Deli Halit [Karsalan] ve Albay Kemalettin Sami [Gken] yaralanr.121 Bu kzgn, hzl ve youn sava, Bat Cephesi Komutan smet Paann, 1 Nisan 1921 gn, sa kapat birliklerini taarruza kaldrmasyla sona erer. Bir gn nce zlme belirtileri gsteren nc Yunan Kolordusu, btnyle geri ekilmeye balar. Svariler, Yunan birliklerinin ardna der ve yalnz yakaladklar birlikleri yok ederler.122 kinci nn Sava'nn ksa yks byle.123 te, "Siz orada yalnz dman deil, milletin makus talihini de yendiniz" cmlesinin getii telgraf, bu zafer zerine ekilmitir. Alternatif tarihilere son kez duyurulur!
_8
Trk zaferinin etkileri ve yanklar hakknda da birka rnek:
Bu yenilgi zerine Yunan hkmeti istifa eder. (KS Gnl, 3.C., s.472) 5.4.1921, ngiliz Y.Komiseri Rumbold'dan Lord Curzon'a: "Yunan ku vvetlerinin byk zayiat verdikleri Eskiehir (nn) cephesinde, gnlerce sren iddetli arpmalardan sonra, Yunanllar geri ekilmek zorunda brakldlar. Kuzey ve gney kollarnn her ikisi, nceki hatlarna ekilmektedir...Zayiat, bir tmende 2.700, dierinde 2.000 kii tahmin edilmekte ve askerin moralinin hzla bozulduu bildirilmektedir. Dn Yunan Yksek Komiserini grme frsatn buldum. Yunan zayiatnn muazzam olduunu, kendiliinden kabul etti." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s-14) Lloyd George, Yunan asll Sir J.Stavridis'e yle der: "Yunanllar bir
de
ederek, bunlara byk kayplar verdirmek suretiyle geri ekilmeye sevk etti. So nra 7. Tmen ekildi... Saat 15.00'te de, dmann devaml taarruzu sonucu, 3.Tmenin mukavemeti krld. Genel ekilme balad." (Yarbay T.. Hrisohoos, Kk Asya Savanda Yunan Svarisi, s.71-73) "3.Kolordu birlikleri... kuvvetli Trk mukavemeti ile karlatlar. Sonusuz ve kanl taarruzlarla alt gn kahramanca savatktan sonra, iyi savunma y apan stn sayda dman karsnda, maneviyatlar dk bir ekilde, Bursa ha ttna dnmeye mecbur oldular." (K.D.Kanellopulos, Kk Asya Malubiy eti, s.5) "Alt gn devam eden muharebe, bugne kadar yaplan muharebelerin en kanls idi... Trkler, matemadiyen kar hcumlar yaparak, grlmemi bir ces aret ve kahramanlkla dtler... Tmenimin genel kayb 2.000 kiiyi amt. [Ayrca] 2.Evzon Alaynn yarsndan fazlas sava d kald." (3.Tmen Komutan General N. Trikupis, Hatralar, s.28) "Bu harektta Yunan ordusu, iyi gruplanm ve iyi kumanca edilmi bir dman karsnda bulunmutu... Trkler, ordumuzdan daha byk olmayan ku vvetlerle, ar kayplara mal olmasna ramen, 3.Kolorduyu pskrtmeye ve 1.Kolorduyu da eski yerine ekilmeye mecbur etmiti... Yeni bir baarszlk, durumu tam bir felakete srkleyebilirdi... 1. ve 2. nn savalar sonun da lalmtr ki Kemalist ordu, artk Bintepeler'de, Balkesir'de karlatmz etelerden ibaret deil; bol ve tecrbeli subaylara sahip, iyi silahlanm ve mke mmel kurmaylar bulunan dzenli bir ordudur." (Y.L.Spyridonos, Harp ve Hrriyetler, s. 125, 130, 134) "Mevcudumuzdan 290 subay ve 4.000'den fazla er, saf d kalmtr... Bu harekt bir felaket olmutur." (Ordu Komutan General Papulas, Hatralar, s.57) "...Dman ordusu, iki ylda yapamad gelimeyi son iki ayda yapmtr. Dman ordusu pek kamil (mkemmel) bir ekilde rgtlenmi ve silahlandrlmtr... Disiplini en stn derecededir." (Papulas'n 2.nn Sava'ndan sonra hkmete verdii rapor, aktaran C.Erikan, Komutan Atatrk, s.657)
bi
an
_8
resimde bile grmek istemiyorum! [Londra Konferans srasnda] zafer gvencesi veren Yunan temsilcilerinin yapm olduklar bu ey, benim iin en kt yaradr. Ben resm Yunan gvencesine ve zellikle kurmaylarna inanmakta kendimi hakl grmtm. Halbuki siz Anadolu'daki askeri hareketlerinizin b aarszl ile beni bir kmaza soktunuz!" (Aktaran, H.Bayur, Trkiye Devletinin D Siyasas, s.85) Le Temps gazetesi yle yazar: "Tek bir zm var: Samimiyetle Trkl erin bamszln tanmak; onlara zmir'i, Edirne'yi geri vermek!" (Akyz, s.184) Yunan ordusunun ekiliini, sava Manchester Guardian gazetesi adna izleyen Arnold Toynbee yle anlatyor: "Ay nda, insan ve hayvan kokular karm boucu toz bulutu iinde, "ir lm-kalm yryyd bu... Askerler bo yere bu kadar kan ve emek harcand iin kzgndlar. ok gurur duyduklar, uzun sren bir baar dizisinin yok olmasna yol aan bu baarszlk yznden, kk dtklerinin farkndaydlar." (Aktaran, M.L.Smith, s.221) 1/6. Bakalm bizimkiler ne diyorlar?
"...ngilizlerin kkrtt Yunanllarn igaline kar bir sava ve baar var ama mesela 2.nn Sava diye bir sava yok. kii lm, zaten birisi st beygirinden dm. Byle bir savan uyduruk olduunu, artk bu resmi tarihten vazgemek gerektiini anlatmalyz." (1.say/ 15 Nisan 1996, s.28) nce, aka yapyor ve bu tr konularda, byle grotesk akalar yaplmamas gerektiini bilemeyecek kadar toy biri galiba diye dnmtm. nk hemen hemen her ailenin gemiinde bir Kurtulu Sava ehidi, gazisi, emekisi vardr. Anlalyor ki Uluer baya ciddi. yle toy filan da deil. Derginin akladna gre, Dev-Yol, Dev-Sol, Kurtulu gibi rgtlerde alm, olduka tecrbeli biri. Buna ramen, byndan da byk laflar ediyor. Yama ve hocalma snarak diyeceim ki bu bilgi ve kendi halknn yakn gemiine duyd uu bu ilgi dzeyi ile zel okul snavlarna katlsa, orta okula girmeyi baaramaz. Ama yeniden halk aydnlatmaya ve bilinlendirmeye soyunmu. Vatana, millete hayrl olsun! Akl banda bir insan, iki yann, 5 gn iinde, yaklak 1.400' l olmak zere toplam 7.800 kayp verdii bir sava, ne olmam sayabilir, ne de k mse-yebilir. Yoksa, ok ciddi bir ruhi sorunu var demektir! Acaba 'st beygiri' deyimi, bu sorunu yanstan bir belirti mi? Uluer'in, resmi tarihe kar kma modasn da pek yakndan izledii anlalyor. Trk askeri tarihi ile Yunan askeri tarihi, 1919-1922 savalarn, genel olarak birbirleriyle tutarl bir ekilde aktarmaktadrlar. Uluer, biri tekini dorulayan, belgelere dayal iki resmi tarihe ve bunlar destekleyen anlara ve aratrmalara kar, st beygiri zrvasyla kar kyor.
de
bi
an
MK dergisi muhabirinin sorularna cevap veren, zgrlk ve Dayanma Partisi yneticilerinden Blent Uluer, 'ulusal kurtulu mcadelesi' iin yle diyor:
_8
Cesaretini kutlarm! kincisi, Y.Kk. nce, nn'de iki ayr sava olduunu az ok fark ettii iin kendisini kutluyorum. kinci nn Sava hakkndaki grlerine geli nce, zafer ve sonular Kk' hi ilgilendirmiyor. Onun zerinde durduu konular bambaka. Mesela ehit saysn yine yeterli bulmuyor; l ve ehit saylarn aktardktan sonra, yle diyor: "Trk stiklal Harbi tarihinin ayn cildinde... kinci nn Sava'nda Yunan tarafnn kayplar ile ilgili bilgi de veriliyor: Birinci Yunan Kolordusu 1 subay, 32 er l veriyor. nc Yunan Kolordusu ise 53 subay, 669 er l (722) kaydediyor. . kinci nn Sava'nn Yunan taraf iin maliyeti bu kadar. Trkiye'nin kayb ise daha da az, 44 subay ve 637 er ehit 1681 kii) oluyor. Bu rakamlar, nn'de ciddi bir arpma [olduu] iddialarnn, ok byk bir ihtiyat pay ile alnmas gerektiini gsteriyor." (T.. Tezler 2, s.697) a. Birinci Yunan Kolordusu, nn'de deil, 200 km. gneyde, Gney Cephesinde savamtr. (Aslhanlar-Dumlupnar) Y.Kk, Gney Cephesini ve kinci nn Savan izleyen ikinci evreyi bilmiyor. Bu yzden, bu Yunan kolordusunun kayplarn da, kinci nn Sava kayplar arasnda sayyor; onu da doru vermiyor; incelediini iddia ettii askeri tarihin 512. sayfasna baksayd, doru saylar grrd.127 b. TH'in verdii kinci nn Sava'ndaki kayplar yleydi: Yunanllar : 4.559 (722'si l) Trkler : 3.235 (681'i ehit) Toplam : 7.794 (1.403' l ve ehit) Y.Kk, herhalde kayp saysn az gstermek iin yarallar yine atlam. Yalnz l saysn aktarmakla yetiniyor ve 1.403 lyle de tatmin olmad anlalyor. Eer istedii kadar ok l yoksa, ne kadar yaral olursa olsun, olay ci ddiye almyor ve nemsemiyor. Sanrsnz ki l bana para alan bir cenaze firmas. Y.Kk, daha sonra da yle yazyor: "...smet Bey ile M.Kemal Paann birbirlerine telgraf gndermeleri, 1 Nisan 1921 gn oluyor. 2 Nisan gn ise, Ankara'da ok garip bir olay oluyor. yle: '2 Nisan 1921 sabah, evlerinden kan Ankara halk, kadn, erkek, ocuk ve iht iyar, Meclis binasnn nne giderek zafer haberini almlard.' (TH, 2/3, s.469) Kukusuz, garip olan bu deil. Bundan doal bir ey olamaz. Zafer, her zaman halkn hakkdr. Garip olan, bundan sonras. yle balyor: 'O gn Fevzi Paa, Byk Millet Meclisi'nden ieri girdii srada, salondaki milletvekillerinin bir alk tufan ile karland.' Burada balyor. nk alk tufan yalnz kalmyor. Tarih alk yazarsa, mutlaka arkas gelir... 2 Nisan gn de byle oluyor. Trk stiklal Harbi tarihi yle yazyor: 'Fevzi Paa yerine oturduktan sonra Meclis Bakan 'sz zaferin kahraman Fevzi Paa hazretlerinindir' dedi.' te garip i balyor. nn bucandaki sava dolaysyla smet Bey [oysa yaklak aydr paadr ama Kk farknda deil], ulusun ters talihini dzeltmi oluyor fakat ayn zamanda, bu zaferin kahraman Fevzi Paa hazretleri olu-
de
bi
an
_8
yor. yle dnmek mmkn. Kurtulu gnlerinde Anadolu'nun burjuva ihtilalcileri, zafere muhta. Muhta olunan zafer ile nn bucanda karlalyor.128 Buraya kadar ihtiya da, karl da kollektif. Ancak bunun kiilere mal edilmesi gerekiyor. nk snfl toplumlarda, kiisel adlara yazlmam zaferler kalc olmuyor. (!) nce smet Bey dnlyor. (!) Fakat sonra bunun fazla olduu hesap ediliyor. (!) Fevzi Paa, kiilii gerei, hibir zaman parlak deil. (!) stelik nemli, bir eksii de var. Osmanlnn son zamanlarnda Harbiye Nazr olmu. Bu eksiklii ya da fazlal nedeniyle Ankara'da hibir zaman birinci plana geemez. (!) Bu yzden 2 Nisan 1921 tarihinde zafer, yer deitirerek Fevzi Paaya yneliyor. (!)" (T..Tezler 2, s.697-698) Y.Kk, daha sonra, yine TH, 2/3'teki zetlerden yararlanarak, Meclisteki konumalar aktaryor ve sz yle balyor: "En sonunda, Fevzi Paann rtbesinin orgenerallie ykseltilmesi hakknda verilen nerge okundu, kabul edildi. smet Bey milletin makus talihini deitirdi. Fakat Fevzi Paa terfi etti. Tam byle oldu." (T..Tezler 2, s.699) Dorular:
a. smet Beyin rtbesi. Birinci nn Sava'ndan sonra, TBMM'nin 13.1.1921 gn ald karar gereince, bu toplantdan ay kadar nce mirlivala (tu/tmgenerallie) ykseltilmiti.129 (ZC, 7.C., s.285-287) smet Paann yeniden terfi ettirilmesi zaten mmkn deildir ki dnlm olsun. Kurtulu Sava srasnda hi kimse, sresi dolmadan ve yasal hakk olmadan, terfi ettirilmemitir. b. Fevzi Paa da, 3.4.1921'de, rtbesinin birinci feriklie (orgenerallie) ykseltildii srada, yllk ferik: (korgeneral) idi. (N.Baycan, Mareal F.akmak, s.180-181, AAMD, say 16/Kasm 1989) 'nce smet Beyin dnld, sonra bunun fazla olduu hesap edildii, bu yzden 2 Nisan 1921 tarihinde zaferin, yer deitirerek Fevzi Paaya yneldii' gibi ifadeler, Y.Kk'e zg desteksiz yaktrmalardr. 'nce smet Paann dnldn', hangi anya, belgeye, tutanaa, mektuba, aklamaya, habere dayanarak ileri sryor acaba? 'Olsa olsa' yntemi ya da 'el terazi, gz mizan' ciddiyetsizlii ile tarih yorumlanr m? c. kinci nn Sava'nn askeri tarihini yazanlarn, kinci nn Sava'yla ilgili Meclis grmeleri iin tutanaklara bakmadklar, kimin olduunu kestiremediim yanllarla dolu bir yazya dayandklar anlalyor. nk gerek, yazdklar gibi deil. 2.4.1921 gn bakanlk krssnde b ulunan Dr.Adnan (Advar), Fevzi Paay krsye yle davet etmitir: "Celse (oturum) almtr efendim. Sz, Milli Mdafaa Vekili ve Erkan Harbiye-yi Umumiye Reis vekili Fevzi Paa hazretlerinindir." (ZC, 9.C., s.321) Yani "sz, zaferin kahraman Fevzi Paa hazretlerinindir" dememitir! d. Meclis tutanaklarna bakmadklar ve belirsiz bir kaynan verdii bilg ilerle yetindikleri iin askeri tarih yazarlar, yanl yapmlar. Ama
de
bi
an
_8
Y.Kk'n de, tezini dayandraca bu Szn asln aramas, o gne ilikin Meclis tutanan incelemesi gerekmez miydi? Askeri tarih yazarlar yanl bir yazya, Kk de askeri tarih yazarlarnn, askerlik d olaylarla ilgili olarak verdii bu yanl bilgiye dayanyor. Asl kaynaa gitmeyen her tarihinin, aratrmacnn bana, byle bir kazann gelmesi doaldr. Gemi olsun! e. O gn konuan iki milletvekili, Fevzi Paaya, zaferin kahraman olarak deil, "yeni ordunun oluturulmasndaki hizmeti dolaysyla" teekkr etmitir. (ZC, 9.C., s.322-328) teki drt milletvekili ise genel olarak baary vmlerdir.130 Ksacas, hi kimse zaferi Fevzi Paaya mal etmemitir. u halde Y.Kk'n bu tezi de, fos km bulunuyor! Mehmet Kahraman: "[TRT'de yaymlanan Kurtulu dizisinde] kinci nn Muharebesi tamamen smet Paann baars olarak gsterilmitir. Oysa S.Selek ve Fahri Belen, smet Paann bu savataki hatalarndan bahsetmektedir. Yine baz kaynaklar, sava kazandran kii olarak Genelkurmay Bakan Fevzi Paay gstermekte ve onun bu sebeple Mecliste alklandn yazmaktadr." (Zaman gazetesi, 14.4.1994) a. Kurtulu dizisi, 1.4.1921-27.10.1922 arasndaki zaman dilimini kapsamaktadr. Dizi, kinci nn Sava'nn bittii gn balyor. Bu savala ilgili ayrntlar verilmediine gre, 'kinci nn Sava'nn tamamen smet Paann baars olarak gsterildii' iddias, bir anlam tamyor. Yazar herhalde diziyi seyretmemi ya da yorgun bir gnne rastlam. b. Kar tarafn durumu, kesin ve ayrntl olarak bilinemedii srece tahmin ve takdir yanl yaplmayan bir savatan sz edilemez. Bu yzden de btnyle yanlsz bir sava yoktur. smet Paa da, sava sreci iinde, takdir ve tahmin yanl yapmtr elbette. nemli olan bu doal ve teknik ayrntlar deil, sonutur. Sonuca baklr. Nitekim S.Selek de, F.Belen de, sonuca bakarak smet Paay yceltiyorlar. c. M.Kahraman, Fevzi Paay, 'sava kazandran kii olarak gsteren' eserlere rnek olarak, M.Gololu'nun Cumhuriyete Doru ve F.Belen'in Trk Kurtulu Sava adl kitaplarna gnderme yapyor (Gololu, s.144; Belen, s.144). Gololu'nun 144. sayfasnda, 'Fevzi Paann bu sebeple Mecliste alkland' iddiasn destekler herhangi bir aklama bulunmamaktadr. Bu yazar da, yandalar gibi karlksz ek yazm. Belen ise, 144. sayfada deil ama 314. sayfada -arada 170 sayfack fark var!-, zaferi Fevzi Paaya mal etmiyor, bu sonucun kazanlmasna yardmc olan hizmetlerini belirtiyor.131
1/7. Ek iddialar Baz politikaclar ve yazarlar, 1950'de iktidar deiince, nn savalar iin
de
bi
an
_8
eitli, ipe sapa gelmez iddialar ileri srmlerdir. Mesela, smet Paa korkusundan bir samanla saklanmm ya da orduya ekilme emrini ve rmi ama Fevzi Paa Ankara'dan orduyu telgrafla ynetip galibiyeti salamm vb... 1. Bu gibi kk insan rn dedikodulara kulak ve nem veren birka kii arasnda, A.hsan Sabis Paa da bulunuyor.132 Dzeysiz, kaba saba bir dille kaleme ald anlarnda, sz dndrp dolatrp nn savalarna getiriyor. Kulaktan dolma bilgilerini, akln ve askerliin szgecinden geirmeden, muhtemelen kendi de bir eyler ekleyerek aktaryor ve nn savalarndan, srekli olarak "nn malubiyetleri" diye sz ediyor! (Harp Hatralarm, 5.C., s.343) Anlar sabrla okuyanlar, Ali hsan Paann ordu komutanlndan uzaklatrlmasnn, ne kadar hakl bir ilem olduunu anlarlar: Tam bir megaloman ve takntl bir tip, hastalk derecesinde de kindar!133 Byk Taarruzu kazaya uratabilirdi. 2. Tevfik Byklolu da, 53.sayl (1954) Resimli Tarih Mecmuasnda (s.3082-3086), 'Atatrk ve nn Muharebeleri' balkl bir inceleme yaymlamtr. Yazar yazsna, "nn muharebelerinin Milli Mcadelemizdeki nemleri, inkr olunamayacak kadar byktr" diye baladktan sonra, iki savan ksaca hikyesini anlatyor, ikisini de "erefli ve anl muharebeler" diye niteliyor ama Cephe Komutan smet Paay yok sayarak, nn baarlarnn erefini, M.Kemal ile baz tmen komutanlarna mal ediyor.134 Yazsn yle bitirmi: "Milli Mcadele'deki btn zaferlerin.... eref ve sorumluluu, herkesten evvel Atatrk'e aittir." Bu yazs, bekledii kadar ilgi uyandrmam olacak ki Byklolu, 'nn Zaferlerini smet Paa m Kazanmt' bal altnda, daha geni bir yaz yazarak, baz yazarlara ve galiba Harp Tarihi Dairesine de yollayacaktr.135 Kin, kzgnlk ve krgnlk dolaysyla gereklerle oynamaya alanlar, geip gittiler. Geride deimez gerekler kald. 3. Adnan akmak'n anlatt ve Murat Sertolu'nun yazd, uydurma' Mareal Fevzi akmak'n Hatralar'nda, birok yanl ve yalan bulunduunu, daha nce aklamtm. Hatralarn 15. blmnde, Adnan akmak ile M.Sertolu, nn Savalar hakknda Fevzi Paann azndan, u masal uyduruyorlar: "erkez Ethem'in kamas ve Yunan birliklerine snmas zerine seslerini kesen muhalifler, [Yunanllarn taarruza getii] haberi gelir gelmez, yeniden seslerini ykseltmeye baladlar. Mecliste bize yle sorular soruyorlard ki bizce bunlara cevap vermek hakikaten zordu. Her eyin altndan ustaca kalkabilen M.Kemal Paa, bu sorularn altnda fena halde bunalm olacak ki ask eri durum hakknda benim bilgi vermemi teklif etti. Btn milletvekilleri de bu istee katlnca, ben de ister istemez krsye ktm. Ne yapp yapp Meclisi tatmin etmem gerekiyordu. O anda Allah da bana bir sknet vermiti. Kendimden gayet emin bir tavrla, ortada endie duyulacak hibir ey bulunmadn syledikten sonra, szlerimi yle tamamladm: 'te Milli Mdafaa Vekili olarak size sz veriyorum. Bir hafta sonra size, y ine bu krsden zafer mjdesini de kendim vereceim.'
de
bi
an
_8
a. Bu masaln kayna, S.Kle'nin kitabndaki bir blmdr. (Mareal F.akmak, s. 190-191) Kle'nin 1.dnem tutanaklarnda bulunmayan birtakm uydurma Meclis konumalar ile ssledii, tarihi belli olmayan, soyut bir zamana ait masaln, A.akmak'la M.Sertolu, tarihten ve gln olmaktan korkmadan, kinci nn Sava'na uyarlamlar. b. Bu savaa ilikin Meclis grmelerinin dorusu yle: ba. Yunanllar, 23 Mart gn yrye geerler. 24 Mart gn Mecliste, 'ziynet eyasnn ithalinin yasaklanmas' ile ilgili bir kanun tasars grlmektedir. Yunan yry hakknda ne bir tartma vardr, ne de bir soru soran. Fevzi Paa, kendiliinden krsye gelir ve ok ksa bir aklama yapar. Son cmlesi yle: "mit ederim ki gelecek hafta milletimiz iin inallah hayrl tebiratta (mjdede) bulunurum. (nallah, Allah muvaffak etsin sesleri)" (ZC,9.C., s.216-230; Fevzi Paann konumas: s.230) bb. 2 Nisan 1921 tarihine kadar, kinci nn Sava ile ilgili olarak, Mecliste, ak ya da gizli, baka hibir grme olmamtr. Yani Mecliste Fevzi Paann, iddia edildii gibi bir konumas yok. Tabii, ona bal olarak, M.Kemal-Fevzi Paa konumas da masal. c. u Adnan akmak ile M.Sertolu'na baknz! Fevzi Paay byteyim der-
de
bi
Dorular:
an
Bu szleri ylesine kati bir ifade ile ve karmdakileri inandracak ifade ile sylemi bulunuyordum ki hemen bir alk tufan ykseldi. Bana inanmlar ve sakinlemilerdi. Yalnz ses karmayan M.Kemal Paann yz sapsar kesilmiti. Tabii bunun manas da ortada idi. nk durumumuzun ne derece tehlikeli olduunu da benim kadar biliyordu. Bu beklenmedik Yunan taarruzunun, bizi ne derece g bir duruma drm olduunun farknda idi. Meclis daldktan so nra, beni hemen yanna ard. Yz hl sapsar idi. Odasnda yalnzdk. Bana, 'Meclise bir hafta sonra zafer mjdesi verebileceini nasl va'd edebildin Paa?' diye sordu. u karl verdim: 'nk sen de biliyorsun ki gen ordumuzun elinde, ancak iyi kt bir hafta savaabilecek kadar cephane var. Bir hafta iinde zaferi kazanamaz, onlar yenemez ve pskrtemezsek, bir hafta sonra ne sen, ne ben, ne de Meclis kalacaktr. Ben de hesap verebilecek durumda bulunmayacam.' M.Kemal Paa ancak o zaman beni anlad. Ve byle konuarak, Meclisi sakinletirmekle ok iyi yaptm syledi. Allah beni utandrmad. Yunanllar tam alt gn sonra yendik. Onlar kaarken elimizde sadece bir gnlk cephane vard. Ben de szmde durarak Meclise zafer mjdesini verdim. te M.Kemal Paann bu zaferi, 'memleketin makus talihini yenen' bir zafer olarak isimlendirmesinin asl nedeni budur." (Hrriyet gazetesi, 24 Nisan 1975)136
_8
ken aalyorlar. Eer kinci nn Sava'nda yenilseymiiz, geride ne M.Kemal kalacakm, ne Fevzi Paa, ne de Meclis! Fevzi Paa bu kadar ksa grl, hesapsz, tecrbesiz, inansz bir adam myd?137 d. Cephane elbette sonsuz deildir ama 'bir haftalk cephane olduu' da, ikilinin uydurduu bir masaldr. nk bizzat Fevzi Paa, 14 Mart1921 gnl emrinde, cephane durumunun iyi olduunu birliklere bildirmitir. (TH, 2/3, s.272-273. sayfalarda, cephane durumu ile ilgili ayrntl bilgi var!) Baz birliklerin cephane sknts ekmesinin sebebi, cephane yokluu d eil, ikmaldeki aksamalardr. (TH, 2/3, s.405) e. Hatra imalcilerinin son cmlesine gre milletin makus talihini, sava alannda ordu deil, yapt bu ksa konumayla Mecliste Fevzi Paa yenmi. Uydurma anlara gre, gya F.akmak yle demimi: "Ankara'da ahsma kar gsterilen gven, beni pek ziyade duygulandrmt. lk anda beni Heyet-i Vekile (Bakanlar Kurulu) Bakanlna, Milli Mdafaa Vekilliine, Genelkurmay Bakanlna semeleri de bunu gsterir." (Hrriyet, 22 Nisan 1975) Bu iddiann ikisi doru deildir: 3.5.1920 gn, Milli Mdafaa Vekilliine 118 oyla Fevzi akmak, Genelkurmay Bakanlna ise 129 oyla smet Bey (nn) seilmitir. (ZC., 1.C., s.198) Fevzi akmak, Genelkurmay Bakanlna, smet Bey Bat Cephesi Komutanl-na atandktan sonra, 9.11.1920'de vekaleten getirilecektir, 5.8.1921'de asaleten Genelkurmay Bakan olur. Bakanlar Kurulu Bakanl ise 24 Ocak 1921'de balar. (N.Baycan, Mareal Fevzi akmak, s.181, AAMD, say 16/Kasm 1989; Trk Parlamento Tarihi, 1.Dnem, 3.C., s.688) Ksacas 'ilk anda' greve birden seilmi deildir. Adnan akmak, uydurup uydurup anlatyor, tarihi (!) M.Sertolu da gz kapal yazyor! A.Dilipak: "nn savalar birok bakmdan nem tamaktadr. Sivas, Erzurum konf eranslarna [kongreleri demek istiyor herhalde], Ankara'da Milli Meclis'in kurulmasna ramen, M.Kemal liderliindeki hareket, dman hareketlerine kar, demelerin tesinde fiili bir plan ve strateji getirememi ve eylem ortaya koy amamt. [Yok yahu!] te yandan, halk hareketi, bu gelimelerden bamsz olarak, giderek g kazanyor, yer yer dman geri pskrtyordu." (C.G.Yol, s.90) Meerse, 1921 yl banda, Ankara'nn bir plan ve stratejisi yokmu... nn savalar da eylemden saylmazm... Oysa Kasm 1920 kuvvesine gre yalnz Bat cephesinde, 1.728 subay, 27.571 er, 63 top bulunuyordu.138 Ama Dilipak'a gre, bu kuvvet kmldamyor fakat halk hareketi giderek g kazanp, yer yer dman pskrtyormu. Tarih, hele her ayrnts belgeye bal olan askeri tarih, byle uyduruk laflar yemiyor!
de
bi
an
_8
Dilipak devam ediyor: "Birok general, gzlemci ve tanklarn ifadesine gre, blgede nn'nn komutasnda kazanlan byk bir baar yoktur. Meclis mzakerelerinde de bu bu konu tartlm [ne zaman?], Ankara'nn o gnk artlarda, iddetle ihtiya duyduu bir zafer iin, 'masa banda' bir senaryo hazrlanarak, nn kahraman ilan edilmi[tir]... Bu konunun merakllar, nn savalar ile ilgili hatralara bakabilirler." (C.G.Yol, s.91) Dilipak, "Birok general, gzlemci ve tanklarn ifadesine gre... kazanlan byk bir baar yoktur" diyor. Bu konuda kim ne sylemise, hepsini grdk. Sabrl bir merakl olarak, bu konuyla ilgili btn Trk ve Yunan askeri tarihlerini, Trke anlar ve bulabildiim btn Yunan anlarn da okudum. Buna day anarak, i rahatl ile yle diyorum: Masa banda hazrlanan senaryo diye, Y.Kk, Dilipak ve benzerlerinin yazd bu cins dandik yazlara denir! 1/8. H.Suphi Tanrver'in telgraf
kinci nn Sava sonunda, M.Kemal'in smet Paaya ektii kutlama telgrafnn yksn, H.Suphi Tanrver anlatmtr. (M. Baydar, H.S.Tanrver ve Anlar, s.298-302, Mente Y., stanbul, 1968) Bu ykde de alacak kadar ok yanl, abart ve muhayyile oyunu var. a. H.Suphi Bey, 'o akam Dileri Bakan Bekir Sami Bey'in de bulunduunu' yazyor ve onunla arasnda geen baz konumalar da aktaryor. Oysa Londra Konferas'na katlm olan Bekir Sami Bey, Ankara'ya nn Sava'nn sona ermesinden 24 gn sonra, 25 Nisan gn gelecektir. (KS Gnl, 3.C., s.495) Yani daha yolda! b. Tarihi de yanl veriyor: "30 Nisan 1 Maysa balayan gece" diyor. kinci nn Sava, 1 Nisan gn sona ermitir. (KS Gnl, 3.C., s.460-461) Herhalde, '31 Mart/1 Nisan' demek istiyor. c. Tanrver, "...Anadolu, her cins enkaz arasndan ne toplayabildiyse onunla, sekiz, on bin kiilik ufack bir ordu yapm ve smet Paann kumand asnda, Yunan ordusuna kar gndermiti" diyor. Bu da yanl. Bu say, Birinci nn Sava iin bile doru deildir. Kald ki ordu, iki ay iinde, silah ve insan says bakmndan hayli glenmitir. Bu srada, teki cephe ve kesimler hari, Gney ve Bat cephelerinde, toplam 35.293 tfek, 3.438 subay, 58.980 er vard. (TH, 2/3, s.271) d. H.Suphi Tanrver, 31 Mart/l Nisan gecesini de yle anlatyor [zet]: ".. Sabahn buuuna doru kap ald.. eriye emsettin Bey girdi. Haber bunda idi. Yz, birdenbire vahim bir haberin karsnda olduumuzu anlatmaya kfi geldi.. Elindeki telgraf uzatt. 'Okumaya lzum yok. Harbi kaybetmiiz.' Balarmz eildi. M.Kemal Paa bir saniye, be saniye telgrafa bakyor, fakat bize bir ey sylemiyordu. Nihayet karar verdi.
de
bi
an
_8
'Arkadalar harbi kaybettik. Dinleyiniz, gelen haber u: 'Miralay zzettin , faik (stn) .dman kuvvetlerinin tazyiki altnda, mmkn olan mukavemeti yapt ktan sonra, igal ettii mevzileri terk ederek, geri ekilmeye mecbur olmutur. Sol cenaha (kanada) kumanda eden Miralay Arif Bey, ayr sebeplerle geri ekilmitir. Umumi ricat emri verdim.' ..M. Kemal Paa, yzne, felaketin glgesi ve korkusu sinmi, bitik bir adam gibi duruyordu.. Aradan birisi ayaa kalkt ve herkesin kulana ok y ava bir sesle, gizli bir ey sylemee balad. Bu hal M.Kemal Paann dikkatini celbetmi olacak ki yksek sesle sordu. 'Ne var Hamdullah Suphi Bey? Arkadalara bir ey sylyorsunuz.' 'Paam, bata itiraf edeyim, size son derece garip bulacanz bir sz syley eceim. 16-17 yandan beri yaptm tecrbeler bana bu cesareti veriyor. Arkadalara diyordum ki 'aldnz haber yanltr. Biz muzafferiz. Bunu size hibir tereddt olmayan bir kanaatle sylyorum.' Bu anda iimde be bin k yanyor. Biz malup olalm ve ben ruhumu bu kamama halinde bulaym, bunun imkn yoktur. kinci bir haber gelecek, bu birinci haberi tashih edecek. Biz muzafferiz.' Doktor Refik, Hariciye Vekili Bekir Sami, doktor Adnan, Halide Hanm.. Hayretle yzme baktlar. Bu nasl ey? 'Buna Franszcada illminasyon derler. Bizde cezbe diye tarif edilebilir.' Bekir Sami Bey, son kelimemden istifade etti: 'Cezbeye tutulana meczup derler.' 'Razym, iki saat, saat iin meczup, fakat daha sonra ne diyeceksiniz? kinci haber gelecek.' Dakikalar, ar yarallar gibi srne srne geiyordu... Sabah saati yaklamt... Birdenbire kap tekrar ald. Ayn zabit, Binba emsettin Bey ieri girdi. Yz. bir k ile aydnlanm gibiydi... M.Kemal Paaya, kinci bir haber' diyerek, bir telgraf uzatt... Paa, ifa bulmu bir adam gibi birdenbire deien bir yz ve sesle, 'Arkadalar, vaziyet bsbtn deiti' dedi, 'Size telgraf okuyaym: Mukabil bir taarruzumuzla, dmann igali altna dm btn mevzilerimizi geri aldk. Yunanllar, muharebe meydann muzaffer silahlarmza terk ettiler. Bozyk yanyor ve biz dman takip ediyoruz.'139 Herkes bir anda, deminki meczuba tekrar bakt. M.Kemal Paa ayaa kalk arak, bana dedi ki: 'Hamdullah Suphi Bey, bu zaferi herkesten evvel siz bize haber verdiniz. Geliniz, buraya oturunuz ve tebrik telgrafn siz yaznz.' Gittim, onun yerine oturdum. imdi her sene, kinci nn Muharebe-si'nin yldnmnde, mektep kitaplarnda okuduumuz u telgraf yazdm:
'Garp Cephesi Kumandan smet Paa Hazretlerine, Bulunduunuz mevkiden, yalnz erefle dolu muharebe meydan deil, ayn zaman da mitle dolu bir de istikbal grnyor. Siz dmanla beraber, Trk milletinin makus talihini de yendiniz.'140
M.Kemal Paa, yazdm okuduktan sonra, 'Hissiyatmza ne gzel tercman
de
bi
an
_8
oldunuz' dedi ve sayfann altna., imzasn att." (s.298-302) Gnler, saatler ve olaylar bakmndan da tmyle gereklere aykr bir anlatm. Tek doru yan, kutlama telgrafnn H.S.Tanrver tarafndan yazld. Gerisi, ssl psl bir masal! te dorular: a.kinci nn Sava'nn hibir aamasnda ne bir genel ekili emri verilmi, ne de bir genel ekilme olmutur. Sadece 29 Martta, sol kanadn ucu geriye krlr (TH, 2/3, s.387), 30 Mart akam da, sol kanatta bulunan 11 Tmen geri alnr. (TH.2/3, s.407-408) Bu bir ekilme deil, cephe dzeltimidir. (C.Erikan, K.S.Tarihi, s.125)141 Albay zzettin Beyin sa kanattaki kesiminde ise geri ekilme deil, tam tersine ilerleme sz konusudur. (TH, 2/3, s.409) smet Paa, bu hususu Ankara'ya, 30 Mart gecesi u telgrafla bildirmitir [zet]: "Bugn sabahtan beri devam eden iddetli muharebeler, leden nce btn cepheye yaylarak, genel ve kesin sonulu bir taarruz ekline girdi. Sa kanat (zzettin Bey) kesiminde kazanlan baarnn ok nemli olduu anlalmaktadr. Dman byk kayplarla ve dzensiz bir ekilde geri ekilmitir... Muharebenin tmnde, genellikle lehimize hissedilir bir gidi vardr... 11.Tmen, nn do usunda, takip edilmeden topland.... zetle, saat 20.30'dan beri dndm durum, gle uramadan alnmtr. 4. ve 8.Tmenler ve btn svarilerden bir kuvvetle, kar taarruz yapmay dnyorum... Durum hakkndaki duyularm kuvvetli ve iyimserdir." [Tanrver'in szn ettii telgraf bu olsa gerek. Ama aktard ile gerek arasnda ne byk fark var!] M.Kemal'in, o gece bu yazya verdii cevap da yle bitmektedir: "Son rap orunuz muhteviyat ve yksek komutanz, memnunluumuzu mucip oldu. Muza ffer olmanza duacyz." (TH, 2/3, s.409-410) Grlyor ki M.Kemal'in, 'yzne, felaketin glgesi ve korkusu sinmi, bitik bir adam' olmasn gerektirecek bir durum yok. Aksine, gelen telgraftan memnun, sonutan umutlu. b. 30/31 Mart gecesi durgun geer. 31 Mart gn sa kanat kesimindeki bir ksm Trk birliklerinin taarruzu balar. Yunan tmenleri, geride artlar brakarak, ekilmeye balarlar. (Yunan Askeri Tarihi, s.247 vd.) c. Daha nce de, 31 Mart akam da, smet Paadan 'genel ekilme emri verdii' hakknda bir telgraf gelmemitir. Tam tersine, 31 Mart akam, Yunanllarn zlp ekilmeye balad, hem Cephe kararghnca, hem Ankara'ca bilinmekte idi. (C.Erikan, Kurtulu Savamzn Tarihi, s.126; TH, 2/3, s.430) d. smet Paann, Metristepe'den ektii, savan sonunu bildiren nl telgraf da Ankara'ya, 1 Nisan sabah deil, 1 Nisan akam ulamtr. Telgrafn ekili saati, "18.30"dur. (TH, 2/3, s.444) Ksacas, H.S.Tanrver'in anlattklarnn gereklerle bir ilgisi olmad gibi, 'iinde be bin k' yanmasn gerektirecek bir durum da yaanmamtr.142 Bu da byle bir masal. 143
de
bi
an
_8
2. Ktahya-Eskiehir Savalar Ktahya-Eskiehir Savalar hakknda Rza Nur'un ileri srd tm yanl iddialarn dorularn Dr.Rza Nur Dosyas adl kitabmda akladm iin burada deinmiyorum. Kazm Karabekir'in damad, Makine Yksek Mhendisi Prof. Dr. Faruk zerengin'in bu savala ilgili tahlilini ve verdii orijinal bilgileri, Karabekir paragrafnda aktaracam.144 3. Sakarya Sava Bu blme Abdurrahman Dilipak'la balayalm. Muhterem diyor ki: "26 Austosta M.Kemal nl bildirisini yaymlad: 'Hatt- savunma yok, sath- savunma var!' " (C.G.Yol, s.99) a. u garip dile dokunmadan geemiyeceim: "Hatt- savunma, sath- savunma" ne demek? Hatt ve sath Arapa, savunma Trke, tamlama Farsa. Oysa dayand kaynak, "savunma hatt, savunma yzeyi" diyor. (KA Gnl, s.180) Dilipak, bu anlatm kendi zel ve gzel Trkesine evirmi. b. M.Kemal'in bu sz nldr ama bir bildiri deil, szl emirdir.145 A.Dilipak devam ediyor: "M.Kemal'in, cephedeki gerileme zerine, byk bir panie kapld ve acil olarak Kayseri'ye gidilmesi gerektiinde srarl davrand, ancak karlat muhalefet sonucu, lm pahasna cephenin terk edilmemesi gerektii noktasndaki srarl basklar karsnda, son bir taarruz hamlesi ile dmann pskrtld, eitli hatratlarda [ne Trke!] bahse konu edilmektedir." (A.Dilipak, C.G.Yol, s. 100) Sakarya Sava ve Sakarya Sava'nda M.Kemal, bu mu a muhterem? 146 Anlamn, nasl kazanldn, sonularn filan bir yana brakalm, insan bari Saka rya Sava'nda verdiimiz 5.713 ehit ve 18.480 yaralnn ansna sayg duyar. Dilipak, hi olmazsa, Yunanllar kadar gereki olsayd.147 Bu tr ieriksiz, uydurma iddialar sadece, ar ruh hastas olduu doktor raporuyla da sabit olan Rza Nur'un anlarnda yer almaktadr.148 stelik Dilipak, Rza Nur'un hezeyanlarn zetlerken, anlatm daha da keskinletiriyor. Sava ncesi ile sava da birbirine kartryor. M.Kemal'in panie kapld, karlat muhalefet ve bask sonucu taarruza getii gibi btnyle geree aykr ifadeler olsa olsa bunlar ileri srenleri kltr. Ne zn, ne de ayrntlarn hi bilmedii anlalan bu konuda, bir ruh hastasnn kitabna saplanp kalacana, bu konuyla ilgili ve belgelere dayal resmi ve zel askeri tarihlere, objektif eserlere, gerek anlara almasn, her Trk iin ok byk bir deeri olan bu savan anlamn kavramaya almasn tavsiye ederim. Rza Nur'un anlarn ancak, Milli Mcadele hakknda hi ama hibir ey bi lmeyenler ciddiye alr.149 Rza Nur, mahut anlarnda ya da hezeyannamesinde, birok konuda olduu
de
bi
an
_8
gibi Sakarya Meydan Sava ve Bakomutan M.Kemal hakknda da birtakm deli samas iddialar ileri srm, apak gerekleri ve belgeli olaylar bile saptrarak anlatmtr. Bunlar, Dr.Rza Nur Dosyas adl kitabmda ele alm ve cevaplamtm. M.Mftolu da, Yalan Syleyen Tarih Utansn adl bir dizi kitabnn 2.cildindeki 'smet Paann Sakarya Sava'ndaki Yeri' balkl yazsnda yle diyor:
"smet (nn) Paa Sakarya Sava srasnda Bat Cephesi kumandandr ama bir iddiaya gre, Bat Cephesi Kumandan smet Paa, Sakarya Sava'nda fiilen yoktur! Peki nerededir? Halide Edip Advar'n hatratna gre smet Paa, Sakarya Sava srasnda bir tahta sandalye stnde uyuyakalmtr!" (M.Mftolu, 2.C., s.261-264)
Mehmet Kahraman: "Yunanllar, ar derecede ikmal ve ikmal maddeleri sknts ekerlerken, [televizyonda yaymlanan] Kurtulu dizisinde, ok kuvvetli gsterilmiler. ngilizl erin, Trklerin karakterini ve Yunan ordusundaki siyasi blnmeyi dikkate alarak, 1919'da ortaya koyduklar 'Yunanllarn kazanmas mmkn deil' tespitinin aksi belirtiliyor." (14.4.1994, Zaman gazetesi) a. Ktahya, Eskiehir ve Sakarya savalar srasndaki Yunan ordusunun durumu hakknda, yerinde yaplm incelemelere dayanan iki ngiliz raporu, B.N.imir'in Sakarya'dan zmir'e adl eserinde yer alyor: Albay Naime'in raporu, s.145 vd.; General Marden'in iki raporu, s.149 vd. Her raporda da, zet olarak, 'Yunan ordusunun etkin bir sava makinesi olduu' belirtilmektedir. Yunan ordusunun kmal ve Ulatrma ubesi Mdr Y.L.Spyridonos, yle yazyor: "Hkmet, 625 milyon drahmilik i borlanma ile 1.000 ar, 500 orta kamyon, 250 ambulans daha ald. Yirmi iki km.lik Bursa -
de
smet Paay, ok zel bir uyku sinei srm herhalde. Yoksa bir insan 22 gn ve gece uyur mu? Bir de Halide Edib'i dinleyelim. H.Edib, Trkn Atele mtihan adl anlarnda, Sakarya Sava'na 17 sayfa ayrmtr, (s.191-207) smet Paadan byk bir sayg ve sevgiyle sz edilen anlarn 196. sayfasnda u iki cmle var: "O akam yemekten sonra, Albay Arif ile beraber, M.Kemal Paann odasnda oturduk ve sabahn beine kadar subaylar, durmadan raporlarn getirdiler. Arada bir smet Paa geliyor, yorgun bir halde, bir tahta sandalyenin stnde uyuklaya kalyordu." Mftolu, ite bu iki cmleye dayanarak, smet Paann, Sakarya Sava'n uyuyarak geirdiini ileri sryor. Mftolu'nun tarihi de byle. Vicdan ve saduyu sahibi olmadan, tarihi olunabilir mi? Ka yorucu ve kaygl geceden birinin bir blmne ilikin bir izlenimi, btn bir savaa yayarak, smet Paann 22 gn sren Sakarya Sava'nda fiilen var olmadn ileri sryor ve bunu sayfa srdryor. Kda yazk. Ve bu cilt 9 bask yapm. Masal ve dedikodu dknlmze baknz!
bi
an
_8
Kestel hattn ina etti. Ordu varl, 1921 Hazirannda 220.000 kiiye ykseldi. Yunanistan oldu olal, bu kadar byk bir ordu kurmamt!" (Harp ve Hrriyetler, s. 135) b. Yunanistan'n, hibir zaman sava malzemesi sknts ekmediini, ilerde greceiz. Ama Sakarya Sava srasnda, ikmal ssnden uzaklatklar iin ikmal zorluu ekeceklerdir. Zaten Trk ordusunun, Sakarya gerisine ekilmesinin amac da, Yunanllar Anadolu'nun derinliklerine ekerek, ikmal slerinden uzaklatrmak, ypratmak ve yenmektir. Bu uzakla, ikmal hatlarnn Trklerce vurulup datlmas da eklenince, Yunanllar, zellikle yiyecek ve bir ara cephane bakmndan zor duruma derler.150 Yunanllarn, Trk stratejisinin ve taktiinin sonucu olarak dtkleri bu durumu, 'zaten Yunanllar sknt iindeydi' diye yorumlamaya kalkmann anlam ve hikmeti ne? Ankara'ya doru yrye getikleri zaman, silah, cephane, asker, uak, ulatrma arac bakmndan sknt iinde miydiler? Hayr! Hibir Yunanl, byle bir mazerete snmyor ama bizim Vahidettincilerimiz, Yunan yenilgisine mazeret bulmak iin bin dereden su getiriyorlar. Srf M.Kemal'i bytmemek iin Sakarya zaferini bile kltmeye alyorlar! ddiasn kantlamak iin iki de kaynak gstermi. 1) Amerikan Gizli Belgeleriyle Trkiye'nin Kurtulu Yllar, s.27. Bu sayfada, zmir'deki ABD Konsolosu G.Horton'un bir raporu var. Ama iki yl ncesine ait bir rapor, tarihi 19 Temmuz 1919! Buna ramen, Horton yle diyor: "Y unanllar her gn yeni birlikler getiriyorlar. Bu evrede imdiden 70 bin askerleri var ve bu rakam gn getike byyor." (s.27) Raporda, malzeme skntsn, darln belirten tek kelime bile yok! 2) Gsterdii ikinci kaynak, S.Selek'in Anadolu htilali, s.634 vd. Bu sayfa,7 Eyll 1921 gnne ilikindir, devam da sonraki gnlere. Yani Yunanllarn, taarruz glerinin krld, Trk ordusunun kar taarruza hazrland gnler ve Trk zaferi ile biten son perde. Bu dnemde Yunanllar, elbette ikmal sknts ekerler. Bu neyi gsterir? Zavall, mazlum, gnahsz Yunanllarn, savan bandan beri malzeme sknts ektiklerini mi? Yoksa, kesin Trk savunmas karsnda gittike eridiklerini, ezildiklerini mi?151 c. ngiliz ynetiminin, 1919'da 'Yunanllarn kazanmas mmkn deildir' eklinde bir tespit yaptklar da doru deildir. O tarihte Yunan ordusu, savaa katlmad iin zinde, ok istekli, iyi donatlm bir ordu. 1919'da Yunanistan'a Venizelos egemendir ve siyasi alkantlar da geride kalmtr. Ama yazar, bu ak gereklere gzlerini yummu, harl harl hayalini yazyor! Zaten ngilizlerin yle bir tespitleri olsa, Yunanllarn zmir'e kmasn tevik eder, 1920 Hazirannda ve Londra Konferasnda, yaylmalarn destekler miydi? Ve Lloyd Gorge, "Osmanl mparatorluunun mirass Yunanistan'dr" der miydi? (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.182) Yunan Kralnn kardei ve bugnk ngiliz Kraliesinin einin babas General Andreu, Felakete Doru adl anlarnda, Ankara seferine karar verilmesin-
de
bi
an
_8
de, 'sefere devam edilmesini talep eden ecnebilerin' [ngilizlerin] de rol oynadn yazmaktadr, (s.57) ngiltere, Yunanllarn Trkleri ezip sileceklerini dnd, Yunanistan yenilince de panikledi. Ayrntlar, ilerde. Kurtulu dizisinde, yle bir sahne var. Ktahya-Eskiehir yenilgisi zerine, '32.122' erin silahyla birlikte katn renen M.Kemal yle der: "Anadolu'yu yzlerce yl, yalnz kanna ve canna ihtiyacn olduu zaman hatrlarsan, onun dnda kaderine terk ve cehalete teslim edersen, sonu tabii byle olur. Vatan, kynden ibaret sanabilir. stiklal iin dvenlere kar da durabilir. nk insanmzn kafasn, milli bir terbiyeden geirmemiiz ki. ok kr ki halkn ounluu saduyusu ile doruyu gryor." Mehmet Kahraman ayn yazsnda, M.Kemal'in milli terbiye (eitim) sz ne de itiraz ediyor ve yalnz dini terbiyenin geerli olduu Osmanl dnemindeki zaferleri rnek gsteriyor. (14.4.1994, 3.stun)152 M.Kemal'in szleri ile Osmanl zaferleri arasnda ne ilgi var? Bambaka bir ey sylyor M.Kemal. Dnya milli devletlere doru giderken ve uyank milletler, milli bilinci oluturmaya alrlarken, Osmanl Devletine bal topluluklar, bu akmn etkisi ve istiklallerini kazanmak istei ile teker teker kopup ayrlrlarken, an gereklerini bir trl kavrayamayan Osmanl ynetimi, Osmanllk gibi artk ii boalm ve birletirici gc tkenmek zere olan bu kavrama yapp kalr. Bu y zdendir ki milli bilin ve duygu, Osmanl devletine bal topluluklar iinde, Araplardan bile sonra, en son Trklerde uyanacaktr. Kurtulu Sava, bu bilin ve duygunun yaygn olmad dnemde balamtr. Ge ve zor uyann sebeplerinden balcas da budur. birlikilerin okluunun sebebi de budur. syanlarn temelinde de bu yatar. oven ve rk olmayan, milli, evrensel ve ada deerlere ak bir terbiye, an terbiyesidir. Milli terbiye, doal olarak dini terbiyeyi de ierir ama dini terbiyeden daha kapsamldr. Milli terbiyenin nemini ve gerekliliini en iyi gsteren rnei, yazsyla bizzat M.Kahraman veriyor. Milli Mcadele'nin tarihini, anlamn ve amacn anlamak iin hibir gayret gstermediini belirten dnceler ileri sryor, milletinin hibir gururunu, sevincini, mutluluunu paylamyor, maksatl olarak zaferleri kltmek iin abalyor, dman yenilgilerine srekli mazeret ve bahane aryor, ibirliki stanbul ynetimini aklamaya alyor. Yani hl Ali Kemal ve benzerleri gibi bakyor olaya. Bylece de, M.Kemal'in sznn, ne kadar hakl bir sz olduunu, canla bala kantlyor! Sra geldi, Adnan akmak'n anlatt ve Murat Sertolu'nun yazd, uydurma 'Mareal Fevzi akmak'n Hatralar'ndaki Sakarya Sava'na ilikin palavralara ve byk atmasyona. Hatralarn sahteliinin iyi anlalmas iin nce olaylar sralamasn vermek istiyorum: 8-21 Temmuz Ktahya-Eskiehir Sava, Trk cephesinin yarlmas ve yenilen ordunun Sakarya dousuna ekilmeye balamas
de
bi
an
_8
23 Temmuz: Fevzi Paann, gizli oturumda, hkmet merkezinin Kayseriye nakli ile ilgili Bakanlar Kurulu kararn aklamas (Gizli Celse Zabtlar, 2.C., s.99 vd.) 26 Temmuz: M.Kemal'in Polatl'ya gelerek smet Paa ile grmesi 28-29 Temmuz: Fevzi Paann, Sakarya dousuna ekilmi olan birlikleri denetlemesi (30 Temmuz gn Mecliste yapt aklamaya gre) 30 Temmuz: Fevzi Paann gizli oturumda, ordunun son durumu hakknda bilgi vermesi (GCZ., 2.C., s.116 vd.) 5 Austos: M.Kemal'in Bakomutan olmas 12 Austos: M.Kemal ve Fevzi Paann Polatl'ya gelmeleri (TH, 2/5, 2.kitap, s. 198) 14 Austos: Yunan ordusunun Sakaryaya doru yrye gemesi 15 Austos: M.Kemalin attan dmesi ve sakatlanmas153 16 Austos: Muayene iin Ankaraya gelmesi ve gece kalmas 17 Austos: Polatl/Aagz karargahna dnmesi154 23 Austos: Sakarya Sava'nn balamas 13 Eyll: Savan galibiyetimizle bitmesi 18 Eyll: M.Kemal'in Ankara'ya dnmesi 19 Eyll: Fevzi ve smet Paalarn, ayrca .Sreyya Bey (Manisa) ve 62 arkadann, ek olarak Durak Beyin (Erzurum), Tahsin Beyin (Aydn) Hulki Efe ndinin (Siirt) verdikleri nergeler zerine, M.Kemal'e, oybirlii ile Gazi nvan ve mareallik rtbesi verilmesi (ZC..12.C., s.363-364) imdi F.akmak'n sahte anlarn ksm ksm izleyelim: "Yunan Kral, sava iini dorudan doruya eline alm bulunuyordu. Pek gvendii Bakomutan General Papulas da Anadolu'ya gemi bulunuyordu... Nihayet Temmuz sonlarnda beklediimiz taarruz kendini gsterdi. Bu, tarihe Sakarya Harbi olarak geecek olan byk savat." (16.blm, 25.4.1975, Hrriyet gazetesi; 17.blmde de yle yazyorlar: "Ordunun idaresini Kral Konstantin ele almt.") a. Yunan Kral, hibir zaman 'sava iini, ordunun idaresini eline alm', deildir. nk hkmet, Kraln bu ie karmasn uygun grmemitir. Ktahya-Eskiehir ve Sakarya savalarn, uzaktan izlemekle yetinecektir. (Genelkurmay Bakan V.Dusmanis, Kk Asya Harbinin yz, 1.C..S.63-69) b. General Papulas da, Anadolu'ya yeni gemi deildir; Anadolu Ordusu'nun komutan olarak, 22 Kasm 1920'den beri, zmir'de bulunmaktadr. (Yunan Askeri Tarihi, s. 169) c. A.akmak-M.Sertolu, Ktahya-Eskiehir savalar ile Sakarya Sava-'n birbirlerine kartryor, olaylar srasn da alt st ediyorlar. Ne Temmuz sonlarnda balam olan bir taarruz var, ne de Sakarya Sava 'Temmuz sonlarnda' balad. Bu pek cesur ikili, atp duruyor. imdi masaln en tatl blmne geldik: "M.Kemal Paa atndan dm ve kaburga kemiklerinden biri krldndan, ister istemez hastaneye yatmt. Bundan sonra da ordunun banda yalnz kaldm. Halbuki bu srada M.Kemal Paaya iddetle muhta bulunuyor-
de
bi
an
_8
dum. Ama ne yapabilirdim? Her eyden nemli olan, cephede ordunun banda bulunmakt... Ben srekli olarak cephede bulunamyor, frsat bulduka Ankara'ya gelerek Mecliste grnyor, sava durumu hakknda gerekli bilgileri veriyordum. Onlar sakinletirir sakinletirmez, hemen M.Kemal Paay ziyarete kouyor, askeri durum hakknda ona gereken bilgileri veriyordum. Ondan sonra da soluu cephede alyordum." (17.blm, 26.4.1975, Hrriyet gazetesi) nanlmaz bir ey! Bu kadar ok yanl bir araya getirmeyi nasl baarmlar? 1. M.Kemalin 17 Austos 1921de Alagzdeki Bakomutanlk kararghna dndn grmtk. 2. Fevzi Paa, ordunun banda yalnz kalm ve orduya komuta etmi deildir; nk Ordu (Cephe) Komutan, smet Paayd; btn emirler smet Paadan kyordu. (Sakarya Sava ile ilgili TH, 2/5, 2.kitabn tamam) Fevzi Paa, gr tavsiye ve uyarlarn, ancak gerektike ya da sorulduka, Bakomutana ve (Cephe) Komutanna yazl olarak bildirmi, baz zorunlu hallerde ve 'Cephe Emri' dorultusunda, gney kanattaki birliklere dorudan emir vermitir. (TH, 2/5, 2. kitap, s.89, 90, 103, 104 vd.) 3. Fevzi Paa, Cepheye geldii 12 Austostan sonra da hi 'Ankara'ya gitmi', Mecliste konumu da deildir! M.Kemal de, Fevzi Paa da, sava bitene kadar cepheden hi ayrlmamlardr.155 [Fevzi Paa, scak savan balad gn olan 23.8'den 7.9'a kadar, srekli olarak ordunun gney kanadnda bulunur, 8.9'da kuzey kanada geer. (TH, 2/5, 2.kitap, s.18 vd; K.zalp, Milli Mcadele, s.204)] Sahte anlar izlemeye devam edelim. "Btn gayretime ramen, Meclisi sakinletirebilmek, benim iin gitgide g oluyordu. Bu sralarda M.Kemal Paaya ne kadar ihtiyacm vard Ama o dediim gibi hl yatyordu. Benim artk Ankara'ya gelmem son derece zorlam bulunuyordu. Meclisin moralini yksek tutma iini M.Kemal Paaya brakmtm. Daha dorusu o, kendi istei ile hasta hasta, bu grevi zerine almt." (18.blm, 27.4.1975, Hrriyet) Yalan, yalan dourur. Bu zrvalklar da ana yalann yavrular. "te bugnlerde, nereden km ise km, Yunanllarn hzla Ankara'ya yaklamakta olduklar, onlar durdurabilmenin imknsz olduu rivayeti, Ankara'y bir anda sarvermi. Benden bir trl haber alamayan, benimle temas k uramayan M.Kemal Paa da bu ayiaya (sylentiye) kaplarak, Ankara'nn boaltlmas yolunda, kendisine yaplan telkinleri uygun bulmu. Bu yolda hemen emirler vermi ve hkmet merkezinin Kayseri'ye nakledilmesi yolunda hareke geilmi... Benim bunlardan hi haberim yoktu." (18.blm, 27.4.1975, Hrriyet) Bu seferki yavru, tam bir tosuncuk. Meclisin ve hkmet rgtlerinin Kayseri'ye nakli hakkndaki Bakanlar Kurulu kararn, Sakarya Sava'nn balamasndan bir ay nce, 23 Temmuz 1921 gn, TBMM'nin gizli oturumunda aklayan ve savunan, bizzat Bakanlar Kurulu Bakan Fevzi Paadr. (GCZ, 2.C., s.99 -103 vd.) Ama an imalcileri, Fevzi Paaya, "benim bunlardan hi haberim yoktu" dedirtiyorlar!
de
bi
an
_8
"...Yaverim Salih Omurtak' ararak kendisine, 'Ben biraz uyuyacam... Beni uyandrma!' emrini vererek yattm. Ben uyuduktan bir, iki saat sonra, Ankara ile naslsa telefon balants kurulmu. Salih Omurtak, telefonu aar amaz, M.Kemal Paann sesini duymu. Paa, heyecanl bir eda ile durumu so rmu..." M.Kemal, Fevzi Paann uyuduunu renince, ii rahatlam, 'durumda hibir tehlike olmadn imdi anladm' demi. Uyduruk anlar yle devam ediyor: a "Ertesi sabah kendisiyle telefonla konutuktan ve askeri durumu anlattktan sonra, bir kat daha rahatlad. Ankara'ya gelen kt haberleri, uyanm bul unan panii de, ancak o zaman kendisinden rendim... M.Kemal Paa da olduka iyilemiti. Bana, bir iki gne kadar yanma gelebileceini syledi. Buna pek sevindim. M.Kemal Paa, hemen ertesi gn, BMM Bakan olmak sfatyla, Mecliste askeri durum hakknda yrekleri ferahlatc izahatta bulunmu ve baz mebuslarn isteklerine uyarak, Bakomutan sfatyla cepheye hareket edeceini bildirmi. Onu aramzda grmek, hepimizin moralini bir kat daha kuvvetlendirmi bulunuyordu." (18.blm, 27.4.1975, Hrriyet) Salih Omurtak, Sakarya Sava srasnda, Fevzi Paann yaveri deil, Genelkurmay Harekt ubesi Mdrdr.156 Ankara ile Alagz arasnda, o tarihte telefonla konumak da mmkn deildir. M.Kemal Paa, baz mebuslarn isteine uyarak, cepheye kendiliinden Bakomutan sfatyla hareket etmi de deildir. Uzun ve etin grmeler sonunda ve oybirlii ile Bakomutanla getirilmitir. (ZC, 12.C, s.21; ayrca: GCZ, 2.C., s.180, 5.8.1921). Cepheye, sonradan ve yalnz olarak deil, 12 Austosta Fevzi Paa ile birlikte hareket etmitir. (HDBD, 75.say, 1619.belge; slam Ansiklopedisi, 1.C., s.756; Jeschke, TKS Kronolojisi I, s. 159) Anlarn geri kalan da byle. Onun iin onlara deinmeyeceim. Sadece, ikilinin bu tr zrvalamalarndan son ikisini aktarp bu sahte anlar konusunu kap atyorum: "..Atatrk, birok kimseye yeni soyadlar vermeye balamt. Bu arada nn savalarnn erefini, olduu gibi smet Paaya hediye ederek, nn soy adn kendisine vermiti. Bana da herhalde, Sakarya Sava'n bandan sonuna kadar idare etmi ve bu savan planlarn da hazrlam olduum iin olacak, Sakarya soyadn vermek istedi. Teekkr ettim. yz yldan beri akmakoullar adyla hret kazanm bulunan bir soyun adn deitirmek hakkn kendimde gremiyordum. Bunu sylediim zaman, M.Kemal Paa bana hak verdi." (19.blm, 28.4.1975, Hrriyet) Sakarya Sava'n, bandan sonuna kadar Fevzi Paann idare ettii, artk b iliyoruz ki ikilinin atmasyonudur. Savan planlarn Fevzi Paann yapt da doru deildir.157 "[Sakarya Meydan Sava hakknda bir konferans vermek isteyen Afet (nan) Hanm] hazrlam olduu konferans metninde... herhalde M.Kemal Pa aya duyduu ar sevgiden olacak, tarihi hakikatleri bir yana brakm, Sakarya Sava'nn btn erefini kendisine (M.Kemal'e) vermi, savan planlarn ona hazrlatm ve Sakarya Meydan Sava'n bandan sonuna kadar idare ettirmi... erefli bir askere, yapmad, katlmad bir savan zafer erefini yklemeye
de
bi
an
_8
Birok sahte olmayan ve iyi niyetli anlarda bile, artc maddi yanllar bulunmaktadr. Bir rnek olarak H.Edip Advar'n, nl Trkn Atele mtihan adl nl anlarna deinmek istiyorum. Anlarda birok yanl var, sadece birkan belirteceim: "5 Austos 1921'de, M.Kemal Paa Bakomutan, yani bir nevi btn kudrete sahip bir askeri diktatr olarak Byk Millet Meclisi tarafndan seildi. Meclis kendi elindeki btn kudreti (Bakomutan) M.Kemal Paaya verdi...161 M.Kemal Paa askeri bir kabine kurdu. lerinde Kazm Paa ile Albay Arif Bey de vard."162 a. Olayn tarihi dndaki btn bilgiler yanl! nk Meclis o gn btn yetkilerini deil, sadece "memleketi ve orduyu savaa hazrlamakla snrl ve yalnz bu konuya ilikin yetkilerini" devretmitir.163 Nitekim Meclis, bu yetkinin sona erdii tarih olan 4.8.1922'ye kadar yasama ve yrtme ile ilgili sair yetkilerini kullanmaya devam edecektir.164 b. Ayrca M.Kemal bir 'askeri kabine' de kurmu deildir; Bakanlar Kurulu Ankara'da grevine devam etmektedir. Halide Edip'in sz konusu ettii kurulu, Bakomutanlk Kalemi'dir (sekretaryas).165 Kazm Paa (nan) bakanlnda kurulmu olup sadece bir emir subay, iki kurmay subay, snf subay, bir evrak memurundan oluuyordu.166 Albay Arif ise, balangta deil, 3.Grup Komutanlndan alndktan sonra (14.8.1921), bu kalemde grevlendirilmitir.167 H.Edip Hanm, 202.sayfada da, "Yedi Tmen Komutan Sakarya'da ehit
de
bi
an
kalkmak, onun erefini hibir ekilde artrmaz. Hatta onu kltr... Afet H anm benimle grmek zere yeniden bavurunca, ona durumu bildirdim. M.Kemal Paann, Sakarya Muharebesiyle yle sand gibi yakndan ilgisi olmadn, geirmi bulunduu bir kaza sonunda, bir kaburga kemiinin kr lm ve hastaneye kaldrlm bulunmas,158 onu ister istemez bu savan dnda brakm olduunu, bu durum karsnda, sava benim planlayarak idare etmek zorunda kaldm syledim." (19.blm, 28.4.1975, Hrriyet) Bu gereklere aykr laflar syleyen, elbette Fevzi Paa deil. Fevzi Paann bu konudaki gerek grn, u belge belirtmektedir: Fevzi ve smet Paa, 15.9.1921 tarihinde, Kozan ve Edirne milletvekilleri olarak, TBMM'ne ortak bir neride bulunurlar. Bu neri yledir: "Bizzat muharebe meydanndaki tedabir (nlemleri) ile muzafferiyetin amil ve messiri (yapcs ve etkeni) olmu olan Bakumandan M.Kemal Paa Hazretlerine, mirlik (mareallik) rtbesi ve Gazilik unvan tevcih edilmesini teklif ve istirham ederiz." (ZC, 12.C, s.263)159 Ama bu acaip ikili, bir ocuk sorumsuzluu iinde ak gerekleri tersine evirmeye alyor, Kurtulu Sava'nn pek ok aamasnda byk emei olan Fevzi Paay, hi hak etmedii bir duruma, yalanc durumuna dryor. Amac belli olan A.akmak' geiyorum. Ama Murat Sertolu'na ne demeli? Bu, Halley kuyruklu yldzndan da uzun kuyruklu ve Komik Nait'ten de daha komik yalanlarn altna imzasn nasl koymu?160
_8
olmutu." diye yazyor. Oysa hibir Tmen Komutan ehit olmamtr. Ama bu yanl srp gidiyor. O kadar ki Atatrk Aratrmalar Merkezi Bakan Prof.Dr.Utkan Kocatrk gibi ciddi ve alkan bir aratrmac bile, bu yanl bilgiyi, Sakarya Sava'nn yldnm dolaysyla TRT 1'de yapt bir konumada (13.9.1988) tekrar etmitir.168 K.Karabekir'in ve damadnn, Sakarya Sava hakknda verdikleri bilgileri, Karabekir paragrafnda aktaracam. Bir film rnei: 30 Austos 1994 gn TRT'de yaymlanan, Behll Dal'n yazp ynettii 'O Gece' adl bir filmin banda yer alan iki sahnede, M.Kemal'i Sakarya Sava'n ynetirken gryoruz: zerinde mareal niformas var. Allah Allah! M.Kemal, bilindii gibi bu sava bir sivil olarak ynetmitir. nk 8/9 Temmuz 1919'da askerlikten istifa etmiti; kendisine mareal rtbesi ise, Sakarya Sava'nn bitmesinden 6 gn sonra, 19 Eyll 1921de TBMM tarafndan verilmitir. (Z,C., 12.C, s.264) TRT'de yze yakn da deneti var! Alagz'deki Bakomutanlk Karargh, ziyarete ak tarihi bir mekn olarak korunmaktadr. Binann birinci katndaki sofann duvarlarna da, birok fotoraf aslm. B irinde, M.Kemal yine mareal niformas ile grnyor. Altnda da yle bir aklama var: 'Bakomutan, Sakarya'da taarruz emrini verirken'.169 Yanllk bu kadarla kalsa iyi. Binann ii yeniden dzenlenmi, bu arada otantiklii de byk lde tahrip edilmitir. Btn kaplar, parlak oto boyas ile boyanm, yemek yenilen zemin katndaki oda, raflarnda antika bakr kaplarn sraland yapmack bir ark odasna evrilmi. M.Kemal'in alma odasnda fiyakal bir ay postu, oymal, yepyeni bir yaz masas duruyor. Masann stnde de, hediyelik eya satan maazalarn vitrinlerinde grlen u yaldz motiflerle ssl bir telefon var. M.Kemal'in yatak odas diye dnlen odaya da, iki kiilik, srma ilemeli bir yatak rtsyle kapl, ok ssl bir karyola yerletirilmi. [1980'lerde, bu iki kiilik gelin yatan, tek kiilik ama yine antikaclardan al nm, gsterili bir yatakla deitirdiler!170] Dnemin koullarna ve geree hi uymayan bu turistik ve rk dzenlemeden sz ettiim o zamanki Kltr M stearndan unu renmitim: Eyalar, o dnemi iyi bilen (!) bir uzman semi ve yerletirmi! Tanr Trk' byle uzmanlardan korusun! M.Kemal nasl Bakomutan olmu? Bu konuda da ilgin bir masal var. Aynen aktaryorum: "M.Kemal Paa, 5 Austos 1921 gn, nce btn Meclisi, emrinde bulunan Topal Osman kuvvetleri ile sard. Sonra da, alt yz yllk gelenek iersi nde, tek bir Osmanl Padiahna bile tannmam olan yetkilerin, kendisine tann-
de
bi
an
_8
masn mebuslardan rica! etti. Hibir encmenle (komisyonla) grlmeden, dorudan genel kurula gelen ve hayli sert tartmalarla gece yars kabul edilen, bir oturum sonrasnda Byk Millet Meclisi, Meclis Bakan M.Kemal Paaya, Meclisin sahip olduu btn yetkileri ahsnda toplamak ve yrtmek zere, ay sreyle Bakumandanlk yetkisi veren kanunu kabul etmek zorunda kald. Hemen btn mebuslar yedi saattir iersindeydi ve ne kimse dar kabiliyor ve ne de ieri girebiliyordu. Hukuk ve siyaset dilinde ad diktatrlk olan bu yetki, ilkine benzer taktik ve tehditlerle, kez daha er ay uzatld." (Ahmet Nedim, Ankara stiklal Mahkemesi Zabtlar, s.XXVI) nce, aktardm metnin Trkesinden dolay zr dilerim. a. M.Kemal Bakomutanla talip olmamtr. steyen Meclistir ve Meclisin bu dileini dile getiren ilk milletvekili de, Dr. Rza Nur'dur. (GZC, 2.C., s.137 2 Austos 1921) Grmeler 3 ve 4 Austos gnleri de devam ed ecektir. 3 gn sonra, 5 Austos gn, M.Kemal, "Meclisin arzu ve talebi zerine, Bakomutanl kabul ettiini" aklar ve "bundan hasl olacak fayday sratle elde edebilmek ve ordunun maddi ve manevi kuvvetini artrmak, tamamlamak ve sevk ve idaresini glendirmek amac ile", Meclisin orduya ilikin yetkilerinin kullanlmas iin bir teklif verir. (GZC, 2.C., s.164)171 Tartmalardan sonra, baz milletvekilleri, hazrladklar bir kanun teklifini Bakanla verir ve 'ivedilikle grlmesini' nerirler. vedilik nergesini ve kanun teklifini veren milletvekillerinin banda da, yine Vahdettincilerin stad Dr.Rza Nur geliyor! (GCZ, 2.C., s. 174) Kanun teklifi ivedilikle grlr ve kabul edilir. (GCZ., 2.C., s.180) b. Grlyor ki Bakomutanl talep eden M.Kemal deildir. Kanun teklifinin ilgili komisyondan gememesinin sebebi de, Dr.Rza Nur ve arkadalarnn ivedilikle grme taleplerinin Meclise kabul edilmi olmasdr. "Byk Millet Meclisi, M.Kemal Paaya, Meclisin sahip olduu btn yetkileri" de devretmi deildir. Devretmek zorunda da braklmamtr. Zorunda braklm olsa, 13 milletvekili muhalif kalamazd. (GZC, 2.C., s.180) ddialarn tm de geree aykr! c. "M.Kemal'in, emrinde bulunan Topal Osman kuvvetleriyle Meclisi sarm olduu" iddiasna gelince, byle bir ey olsa, nce Dr.Rza Nur yazard ama bu konuda bir imada bile bulunmuyor. Zaten bu olay imknsz klan kck bir maddi engel var: nk 5 Austos tarihinde, Topal Osman Aa ve kuvveti, Ankara'da deil; Ankara'ya gelmek zere henz Ankara yolunda. Topal Osman Aa ve kuvveti, drt gn sonra, 9 Austos 1921 Sal gn Ankara'ya gelecek ve Meclise grevlendirilen Trabzon milletvekili Ali kr Bey ye arkadalar tarafndan karlanacaktr. Ali kr Bey, 11 Austos 1921 gn, Mecliste sz alr ve iki gn nce Topal Osman Aa ve kuvvetini (42.Alay) karladklarn anlatr ve Osman Aann sylediklerini aktarr. (ZC, 12.C, s.35) Ksacas, yazcnn bu iddias da, btnyle geree aykr!
de
bi
an
_8
d. Yazar, Osmanl tarihini de bilmiyor. Bilse, Bakomutana verilen snrl yetkinin, 'tek bir Osmanl Padiahna bile tannmam olduunu' yazp da gln olmazd. Binlerce ferman- hmayun bir yana, Fatih Sultan Mehmet ya da Kanuni Sultan Sleyman'n adyla anlan kanunlar ne oluyor? Geerli olabilmeleri iin bu kanunlar, birilerinin, bir kurulun, bir meclisin onaylamas m gerekmiti yoksa? Farknda msnz, hibiri, bir olay doru anlatmyor, gerei aktarmyor, mtemadiyen ve gzlerini bile krpmadan, dorudan sapyor, gerei arptyor, masal haline getiriyorlar. Ve bunu, M.Kemal'i kltmek iin yapyorlar. Bu beyler, masal sylemeyi brakp da biraz tarih okusalar! Yakn tarihten vaz getik, bari Osmanl tarihini renirler.172 4. Byk Taarruz A.Dilipak: "20 Temmuz 1922, M.Kemal'in zerindeki Bakomutanlk grevinin ay daha uzatlmasna ilikin Meclisteki gizli mzarekeler srasnda, M.Kemal artk bu yetki ve grevlere ihtiya kalmadn bildirdi. Ancak bu mzakereler sonu nda, bu yetki ve grevlerin, sresiz olarak M.Kemal'in zerinde kalmas kabul edildi." (CG Yol, s.108) M.Kemal, sz konusu oturumda, bu yetki ve grevlere" deil, sadece 'olaanst yetkilere ihtiya kalmadn' bildirmitir. 'Bu yetki ve grevlerin, sresiz olarak M.Kemal'in zerinde kalmas kabul edilmi' de_deildir. Sadece Bakomutanlk grevi sresiz olarak uzatlmtr. (ZC, 21.C, s.430-432) ki cmle, iki kallavi yanl! Bunu ancak Dilipak baarabilirdi. A.Dilipak: "Byk Taarruz ncesinde, yurdun drt bir yanndaki generaller ve Ankara Hkmeti ile yakn ibirlii iindeki askeri erkan, blgeye intikal ederek, hareketin komuta merkezini oluturmu ve 4 gn sren byk taarruzdan sonra, zafere ulalmt!" (CG Yol, s.109) Bu ne demek acaba? . M.Kemal Bakomutan, Fevzi Paa Genelkurmay Bakan, smet Paa Cephe Komutan, Nurettin Paa 1.Ordu, Y.evki Paa 2.Ordu Komutan, Fahrettin Paa Svari Kolordusu Komutan, Kazm (nan) Paa da 6.Kolordu Komutan. Byk Taarruz srasnda, kararghta ve birliklerin banda, bu kimselerden baka hibir 'paa' yok. Cephe Kararghnda da (komuta merkezi) sadece ilk paa var: M.Kemal, smet Paa, Fevzi Paa! 'Yurdun drt bir yanndan gelerek, komuta merkezini oluturan' tek bir gen eral ad daha sayabilirse, Dilipak'a artk taklmayacama sz veriyorum. Hele, 'Ankara Hkmeti ile yakn ibirlii iindeki askeri erkan' cmlesinin anlam ne? Dilipak, bu kargack burgack ifade ile ne demek istiyor acaba? Cep-
de
bi
an
_8
he Kararghnda baz yabanc subaylarn bulunduunu, zaferin onlarn katks ile kazanldn sylemek istiyorsa, unu aka, drste, cesaretle aklasa da hak ettii cevab alsa. Ya da birinden Trke dersleri almaya balasa. smet Bozda: "M.Kemal Paa, kullanlacak tabiyeyi (taktii) kendi komutanlarna aktard zaman, smet Paa dahil, bu tabiyenin karsna kmlardr." (Samanyolu Tv., 30 Austos zel program, 30.8.1996) smet Paann ve btn komutanlarn, taarruz planna kar ktklar, doru deildir. Bu iddiann kayna, A.F.Cebesoy'un Siyasi Hatralar adl kitab nda verdii bir bilgidir, (s.49) Kesin taarruz emrini alana kadar, plana kar kan kii, 2.Ordu Komutan Yakup evki Paadr. 27/28 Temmuzda yaplan ilk toplantda, baz kolordu k omutanlarnn da tereddt ettikleri yazlyor. Ama 20 Austosta yaplan son toplantda Y.evki Paadan baka itiraz eden olmamtr. (F.Altay, On Yl Sava, s.329) Olaylarn tan olmayan Ali Fuat Paann, geniletilmi bir sylentiyi, fazla ciddiye ald anlalyor. Sad ad verilen taarruz plannn tasla, Bat Ce phesi tarafndan hazrlanmtr. Byk Taarruz ncesi ile ilgili btn belgeler de, TH, 2.C:, 6.Ksm, 1. ve 2. kitaplarda yer almaktadr. Bu belgeler dururken, smet Paa dahil btn komutanlarn, taarruz planna kar ktn ileri srmek, gerekleri deitirmek olur. Bu konuda Karabekir paragrafnda daha fazla bilgi verilecek. K. Msrolu: "Toptan, tfekten ziyade, halkn iman sayesinde, etin bir mcadele baaryla neticelenmi ve dman, Ege sahillerinden denize dklmtr. Burada, bizim de mehura itibar ederek kullandmz 'denize dklme' tabiri yerinde deildir. Hakikatte Anadolu ortalarna kadar sokulan Yunan askerine kar, ciddi bir imha muharebesi yapmaya muvaffak olunamamtr.173 Mesela Dumlupnar Meydan Muharebesi'nin, bir imha muharebesi halinde gerekletirilememesi, ayan- dikkattir! Bunun askeri olmaktan ziyade, siyasi sebepleri zerine eilmek, mevzuumuz haricidir. Fakat u kadarn syleyelim ki karlan ve imha edilemeyen bu dman askerleri, Lozan sulhu boyunca, bize bir tehdit vastas olarak kullanlmak zere Trakya hududumuzda bekletilmitir." (S.Mcahitler, s.363) A.Dilipak, Msrolu'nun 'siyasi sebepler' diye st kapal getii hususa, az ok bir aydnlk getiriyor ve diyor ki: "Yunanllar daha sonra geldikleri gibi gittiler, ancak bu, halkn vatan korumadaki sarslmaz kararll ve kapal kaplar arkasndaki hl mahiyetini bilmediimiz siyasi pazarlkla oldu... Yunan denize dktk m, yoksa geldikleri gibi gemilere binip gittiler mi?... Yunan igal kuvvetlerinin ou, geldikleri gibi ng iliz gemilerine binip geri gitmilerdi." (CG Yol, s.281, 109)174 Ruha ve zihince salkl insanlarn ileri sremeyecei bu iddialar, cevaplan maya demez. Ama sal sollu yalan bombardman altndaki genleri dnerek,
de
bi
an
_8
birka hususu belirtmek istiyorum. 4/1. Yunan kayplar a. Byk Taarruz'a kadar: Yunan harp tarihi, 15 Mays 1919'dan 26 Austos 1922'ye kadarki Yunan kayplarnn saysn 39.656 olarak veriyor. (Yunan Askeri Tarihi, s.1025) Bu saynn doru olduu phelidir. Yunan monografi ve anlarnda bile, kayp saysnn daha yksek olduunu belirten birok ayrnt bulunuyor. b. Byk Taarruz: Son na kadar dmandan ve dnyadan gizlenebilmi olan Trk taarruzu ba skn eklinde 26 Austos sabah balar ve 27 Austos le zeri, Yunanllarn bir yldr tahkim ettikleri Afyon gneyindeki cephe yarlr. Bu tek darbe ile 225.000 kiilik Yunan ordusu drt paraya blnr: 1. Dverek, eriye eriye zmir'e doru geri ekilen General Frangu grubu, 2. Dumlupnar'a doru birlikte ekilen Yunan 1. ve 2. Kolordular (General Trikopis ve Digenis kuvvetleri: 5 tmen, bal birlikler, eitli askeri tekiller), 3. Gneyi bo kalnca, Bandrma ve Erdek'e ekilmeye balayan Yunan 3.Kolordusu (Bu kolorduya bal, zalimlii ile nl 11. Yunan Tmeni esir alnacaktr), 4. Bu asl grup dnda kalan 15.Yunan tmeni (Bamsz Tmen) ile.cephe gerisinde bulunan baz bamsz alaylar. Bu grup ve birliklerin bir blm esir edilmi, hepsi ar kayplar vermilerdir. Ayrntlarn aada greceiz. Yunan ordusunun kalntlar, eme, Dikili ve Erdek'ten Yunan adalarna ve Dou Trakya'ya (Tekirda) kaacaklardr. Kaabilenlerin saysn da, Yunan ve Trk kaynaklarna dayanarak aklayacam. Son Yunan askeri de 18 Eyll 1922 gn Erdek'ten son Yunan gemisine biner ve Anadolu'da bir tek silahl Yunanl kalmaz. Btn Yunan kaynaklarnn 'Kk Asya felaketi' (Mikroasyatiki katastrofi) diye andklar bu ok ar yenilgi zerine, Yunanistan'da ihtilal olur, Konstantin tahtn terk,eder. 28 Kasmda da, eski Babakan Gunaris, eski Bakanlar Teodakis, Baltacis, Stratos, Protopapadakis ile eski Bakomutan Hac Anesti kuruna dizilirler. Amiral Gudas, General Stratigos ise mebbet hapse mahkm edilir, eski 2.Kolordu Komutan General Prens Andrea ordudan uzaklatrlr ve mallarna el konulur.175 zmir Genel Valisi Stergiyadis, D.Ferit gibi Fransa'ya kaarak cann kurtarr. Bu dehetli yenilginin ve btn hlyalara son veren ykmn derin etkileri yllarca srecek, Yunan to plumu 14 yl kendine gelemeyecek, bir trl istikrar bulamayacaktr. Bu sre iinde 19 defa hkmet, 3 defa rejim deiir, 7 askeri hkmet darbesi olur. (D.Walder, anakkale Olay, s.409) Bu unutulmaz yenilginin utanc ve kompleksi -Kbrs'a beklenilmez Trk mdahalesi ile bozulan planlar yznden daha da artm olarak-, bugn de devam ediyor. Yunanl politikaclarn btn davranlarnda, bu utancn ve kompleksin etkilerini grmemek imknsz. Hakllar. Unutulabilecek bir yenilgi deil!176
de
bi
an
_8
Ebediyen Bat Anadolu'da kalmak iin gelmi, yaylm ve yerlemi 225.000 kiilik Yunan ordusu ile Rum milisler, Rum, Ermeni ve erkez etelerinin temizlenmesi, sadece 24 gn srmtr. Yunan ordusunun ekilii de, ondan sonras da, Yunanllar ve onlar izleyen Anadolu Rumlar bakmndan tam bir karma adr.177 Bu yzdendir ki uzun zaman Yunan kaynaklarnda, kayplarla ilgili ciddi ve ayrntl bilgiler yer almamtr. Sonraki bilgiler ise, genel olarak dayanaksz ve kaba taslaktr, hibiri kesin ve inandrc deildir, Yunan moralini ve onurunu kollama gayreti iindedir. 1. ve 2. Yunan Kolordular Dumlupnar'a doru gnde ekilebilmilerdir. Bu ekiliin son iki gn ile ilgili ayrntlar incelenirse, bu kolordu birliklerinin, Dumlupnar'a varmadan nce de, ne kadar ypranp eridikleri anlalr.178 30 Austos Bakomutan Meydan Sava, Yunanllar iin tam bir felaket olmutur.179 Toplarnn ok byk ksm, tatlarnn tamam mahvolur. O gnn gecesi, sa kalabilen Yunanllar, il yavrusu gibi drt bir yana dalrlar. Bu lm uk urundan kurtulabilenlerin bir ksm, sonradan esir edilmi (mesela General Trikupis, Digenis ve yanndakiler), kk bir ksm ise Yunan ordusuna katl abilmitir. Yunan kaynaklar, Yunan ordusuna katlanlar hakknda baz yuvarlak saylar veriyorlar ama bunlarn hayli iirme olduklar anlalyor. Sava boyunca, Trklerin aldklar esir, top ve sair malzeme, Trk ordusunca saylarak kayda geirilmitir. Bunlar bellidir. Fakat genel Yunan kayb hakkndaki Trk kaynaklarnda yer alan saylarn da, genel olarak tahmine dayal oldu unu syleyebiliriz. Ordu, ku uuu 300 kilometrelik bir mesafeyi, dverek 14 gnde almtr. Bu hzl Trk takibi ve Yunan ka iinde, Yunan kayplarnn tam olarak saptanamam olmasn doal karlamak gerekir.. Genel Yunan kaybn, baz verilerden hareket ederek, yle hesaplayabiliriz. Sava balad zaman, Anadolu'daki Yunan ordusunun kuvveti, tam olarak, 224.623 kiiydi. (Korgeneral Dusmanis, Kk Asya Harbinin yz, 2.G., s.283-289) Trk ve Yunan kaynaklarna gre kurtulanlarn says ise, yledir: 9 Eylle kadar zmir'den kaanlar: 20-30.000 kii.180 Urla ve eme'den gemilerle kaabilenler (General Frangu grubu): 15.000 kii. (Yunan Askeri Tarihi, s.901) Dikili'den kaan Bamsz Tmen: 7.500 kii. (D.T.Ambelas, Yeni On Binlerin nii, s. 150) Gemlik, Bandrma ve Erdek'ten kaabilenler (Yunan 3.Kolordusu): 60.000 kii. (Yunan Askeri Tarihi, s.963)181 Trklere gre kurtulabilenler, 67.500-77.500. kiidir; (TH, 2.C., 6.Ksm, 3 Kitap, s.245) ama biz, ksmen iirme olmakla birlikte Yunan askeri tarihinin verdii sayy doru kabul edelim: 82.500 kii!182 225.000 - 82.500 = 142.500. Bunun 20.826'sn salam ya da yaral esirler oluturmaktadr. (TH, 2.C., 6.Ksm, 2.Kitap, s.244)183 Geriye 121.500 kii kalyor. te Yunanllarn, 26 Austos-18 Eyll arasnda, Anadolu topraklarnda braktklar en az l says budur.
de
bi
an
_8
Bu say, Trk ordusunun hesab esas alnrsa, 160.000'dir. 184 Yunanllar bu savaa 450 topla girmilerdi. (TH, 2/6, 2.Kitap, s.16) 450 topun 365'ini Trklere ganimet olarak brakrlar. (TH, 2.C., 6.Ksm, 3.Kitap, s.244 ve 8 no.lu izelge)185 Ordu ve 1. Kolordu Komutan General Trikupis, 2.Kolordu Komutan General Digenis, 4.Tmen Komutan General Dimaras, 11 Tmen Komutan General Kla-das, 12.Tmen Komutan Albay Kalidopulos, 13:Tmen Komutan Albay Kaibalis, 1. ve 2. Kolordu Kurmay Bakanlar da esirler arasndadr. Yunan ordusu, canl varlnn yardan ok fazlasn, silah ve aralarnnsa ok byk bir blmn Anadolu'da brakmtr. Bu yenilgi, Yunanllar iin gerekten tam bir 'felaket' olmutur.186 Msrolu ile Dilipak'n iddia ettii gibi, 'Yunanllar denize menize dklmeden, geldikler gibi gittiler' ise, niye btn Yunanllar bu olay, yenilgi olarak deil de 'felaket' diye anyorlar? Yoksa Yunanllar da m Kemalist? Baz alntlar: "Dnya zerinde istila ordular, Yunanllarn uradklar byk bozgun gibi yenilgiyle pek az karlamlardr." (General C.H.Sherill, Atatrk iin Diyorlar ki, s.29) ngiltere'nin Atina Maslahatgzar Bentick'ten Lord Curzon'a: "[Yunan] Dileri Bakan durumun pek vahim olduunu syledi." (1 Eyll 1922, Bilal N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.472) Ordu rtibat Subay Binba Panayakos'un raporu: "Elde kalan birliklerin de iskeleti arka arkaya zlmektedir... Alk felaketi tamamlayacaktr..." (1 Eyll 1922, Y.L.Spyridonos, Harp ve Hrriyetler, s.265) ngiltere zmir Bakonsolosu Harold Lamp'ten Lord Curzon'a: "Askeri durum mitsiz hale geldi... Yunan ordusu tam ka halinde ve daha fazla direnie muktedir grnmyor..." (2 Eyll 1922, Bilal N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.474) Patrik Meletios'tan Venizelos'a: "Anadolu'daki Helenizm, Yunan devleti ve tm Yunan ulusu, hibir kuvvetin kurtaramayaca bir cehenneme dmek zeredir." (7 Eyll 1922, M.L.Smith, Anadolu zerindeki Gz, s.311) "Yunan ordusu kin dolu ve panie kaplm bir 'gruh' haline geliverdi... Baz birlikler Trklere kar koymay denedilerse de, ounlukla panik, manta stn geldi ve denize doru kata, ard sra terk edilmi yzlerce top, cephane, binlerce tfek ve ara-gere brakarak srd gitti. Bozgunun son blmnde Yunanllarn ka o kadar hzlanmt ki, cesur Trk svarileri, dmanla temas kuramaz olmutu..." (D.Walder, anakkale Olay, s.206, 208) "...Yunan ordusunun nasl para para olduunu bilmeyen yok.. 9 Eyll gn zmir rhtmlarna nasl srnerek vardklarn.. renmeyen kalmad. [Bizim Vahidettinciler hari!] " (A.J.Tonybee, Trkiye, s.129)
de
bi
an
_8
4/2. 30 Austos Sava Msrolu'nun, 30 Austosla ilgili iddiasn tekrarlamama izin veriniz: "Mesela Dumlupnar Meydan Muharebesi'nin, bir imha muharebesi halinde gerekletirilememesi, ayan- dikkattir! Bunun askeri olmaktan ziyade, siyasi sebepleri zerine eilmek, mevzuumuz haricidir." Nedir bu siyasi sebepler? Yazmyor. Msrolu'nun komik senaryosu malum. Ona dayanarak biz bir tahmin yrtelim. Eleniriz. Trk ordusu, ilk drt gn kyasya savar, Yunan ordusunu darmadank eder, byk zayiat verdirir ama tam iki Yunan kolordusunu evirdii 30 Au stos gn, i deiir. ngilizler, nasl becerirlerse, araya girerler, "Aman Paam.." derler M. Kemal'e, "..biz bu Yunanlar gstermelik olarak zmir'e karp Anad olu'nun iine salmtk, gstermelik olarak yakp ykmalarn istemitik, gsterm elik olarak rza ve namusa tecavz etmelerini sylemitik, galiba biraz ileri gittiler ama affetmek bykln anndandr, bu oyunun sonuna geldik, aman bunlara artk yklenmeyin, sakn stlerine fazla gitmeyin, topu mopu kuru sk ate etsin, piyade havaya ate asn, svariler bunlar kltan geirmesin de klkalkan oyunu oynasn. Ordu, kolordu, tmen ve alay komutanlarna tembih ediniz, onlar da tek tek btn subay ve erlere, 'acnz byk, iiniz intikam ateiyle kavruluyor, 10 aydr taarruz eitimi gryorsunuz, millete drt yldr bu gnleri bekledik ama zarar yok, ngilizlerin gzel hatr iin Yunanlara iyi davrann, sonra da ciddi bir takip yapmayn, kamalarna gz yumun' diye dur umu anlatsnlar, bu ii tatlya balayalm." M.Kemal de bu ricay hemen kabul eder ve durumu, Fevzi, smet, Nurettin ve Yakup evki Paalara, Ordu Topu Komutanna, Cephe Kurmay Bakan Albay Asm Beye ve Cephe kararghndaki kurmay subaylara szl olarak aktarr, s avan buna gre ynetilmesini emreder. Ordu Komutanlar da Kolordu Komutanlarna, onlar da Tmen Komutanlarna, Tmen Komutanlar da Alay Komutanl arna, telgrafla, telefonla, telsizle, ldakla, haber uaklaryla bu emri yldrm gibi duyururlar. Ne olacak, Trk ordusunda o sra her trl haberleme arac var, hem de srsne bereket. Belki de her takm komutannn gs cebinde bir cep tel efonu bulunuyordu! 15 bin kilometre kareye yaylm olan Trk ordusundaki herkes, bylece Bakomutann zel ve gizli emrini o sabah renir, lene kadar kimseye sylemeyeceine ve bir yerlere yazmayacana yemin eder ve 30 Austos gn, ahlanm ordu birdenbire st kuzusuna dner, evrilmi olan Yunan tmenleri, imha edilmez. Askerler uzaktan uzaa selamlap birbirlerine mektup, sigara, konserve atarlar, savaacaklar yerde, yakan top oynarlar. Hatta Yunan birliklerine, Kzlta Vadisi'nden svabilmeleri iin Trk klavuzlar verilir, zmir'e kadar sk bir takip yaplmaz, mesela svariler rahvan giderler, p iyadeler Mehter gibi dura dura yrrler. Yunanllar da rhtma dayanm ngiliz gemilerine binip zmir marn syleyerek, uurlayan Trklere el sallaya sallaya, nee iinde Trkiye'den ayrlrlar... Hazret, aa be yukar byle bir ey geveliyor aznda. mezi Dilipak da, ayn komik senaryoyu, sanki yaydan km oku durdurmak mmknm gibi ciddiyetle srdryor:
de
bi
an
_8
"Yunanllar daha sonra geldikleri gibi gittiler, ancak bu... kapal kaplar arkasndaki hl mahiyetini bilmediimiz siyasi pazarlkla oldu... Yunan denize dktk m, yoksa geldikleri gibi gemilere binip gittiler mi?. Yunan igal kuvvetlerinin ou, geldikleri gibi ngiliz gemilerine binip geri gitmilerdi."187 (CG Yol, 109, 281) Ve bu yazclar, son sava ve kesin zafer iin yetitirilmi, coturulmu, iki yz bin savann bulunduu Trk ordusunun komutan ve erlerinin, kapal kaplar ardnda (!) gerekletirilmi ok gizli bir siyasi pazarla uyarak (!), Yunanllarn geldikleri gibi gitmelerine gz yumduklarn, gerektii gibi savamadklarn, savar gibi yaptklarn ileri sryor ve akl banda insanlarm gibi de ar amzda yaayp duruyorlar.188 Muhtemelen bu masala inananlar da var! Bir de, Yunanllar ne diyorlar, ona bakalm. ki alnt: Bu savata bulunan ve buray 'lm ukuru' diye anan K.D.Kanellopulos, 1.Kolordu kararghnda grevli bir subaydr ve 30 Austos Sava'n, btn deh etiyle yaamtr. An-incelemesinde, Yunanllar bakmndan, o gnle ilgili ok ac ayrntlar yer almaktadr. (Kk Asya Malubiyeti, 2.C., s.61-81) cmlesini aktaryorum: "Trikupis grubu erimiti... 11 sahra ve 4 skoda bataryas savan ilk anlarnda yok oldular... Bu muazzam mcadelenin kahramanlar, felaket selinin bykl altnda kayboldular." (s.79, 81) Yunan Askeri Tarihi de 30 Austos Sava'n, yle anlatyor [zet]: "... Saat 16.00'da Trk topu atei iddet kazand ve i hattn tmne yayld. Trk atei bal bana bir trajedi yaratt. Otomobiller ve dier vastalar ate alyor, beraber bulunan muharip olmayan askerlerin zayiat byk oluyordu. sabet kaydeden dokuz cephanelik patlayarak, etrafa dehet sat. Saat 16.00'dan itib aren durum ok kritikleti. Trk topusu, ateini daha da iddetlendirerek, her eyi yakarcasna, muharebe meydann adeta salhaneye evirdi. 1 ve 2. Kolordular, bu ate emberinin iinde korumasz bulunuyordu. Ayrca Trk basks, alky batsnda savaan 12. ve 5.Tmenlere bal zayf kuvvetler zerinde de oalmaya balad ve bunlar ykmaya baladlar. [M.Kemal'in Zafer Tepe'den ynettii hcumlar bunlar!] Trk kuvvetleri byk zayiat verdikleri halde, hcumlar inatla ve artan bir iddetle devam ettiinden, durum gittike daha vahim bir hal alyordu. Saat 19.00'dan sonra, 12.Tmen muharebe hatt, dmann artan basks altnda knce, tmen rkmez aynn gneyindeki tepelere ekiliyor ve orada glkle tutunmaya alyordu. Btn subaylar saf d edildi. En iyileri ld. lenler arasnda iki alay komutan da vard... Bu kuvvetler byk zayiat verdiklerinden, tam bir dzensizlik iinde, gerilere ekildiler. Bu dzensiz ekili, ite bulunanlar da srklerken, amlk Tepe blgesinde bulunan topular da, atlarn durdurarak, drt nala batya doru kamaya baladlar. Bunlar taklit eden, tat birliklerinin katrlar, yklerini atarak bu istikameti takip ettiler. ok ksa bir zaman iinde gelien bu olaylardan dolay meydana gelen insan seli, blgenin [dou] ksmlarn boaltt. Kaanlarn tm, Trk topusunun sk atei altnda olan blgeden uzaklamak istiyordu. Allviran (Allren) Muharebesi [Yunanllar bu muharebeyi byle anyorlar], be gnlk muharebenin neticesidir. Bu muharebe ile Trikupis Kolordusunun [ve
de
bi
an
_8
imdi Msrolu ile Dilipak'n yazdklarn bir daha okuyalm: "..Ciddi bir imha muharebesi yapmaya muvaffak olunamamtr. Mesela Dumlupnar Meydan Muharebesi'nin, bir imha muharebesi halinde gerekletirilememesi, ayan- dikkattir! Bunun askeri olmaktan ziyade, siyasi sebepleri zerine eilmek, mevzuumuz haricidir." "Yunanllar daha sonra geldikleri gibi gittiler, ancak bu, halkn vatan k orumadaki sarslmaz kararll ve kapal kaplar arkasndaki hl mahiyetini bilmediimiz siyasi pazarlkla oldu... Yunan denize dktk m, yoksa geldikleri gibi gemilere binip gittiler mi?" Bata Yunanllar olmak zere, btn dnyann kabul ettii bu kesin ve olaanst Trk zaferini, kltmek, sulandrmak, akl ve gerek d iddialarla karalamak istiyorlar. Yunanldan ok Yunanc olmaktan da ekinmiyorlar.191Velhasl Ali Kemal'i aratmyorlar. . ^"
de
Digenis Kolordusunun] malup edildii ve Allviran muharebesinden sonra da dald grlmektedir. Bu malubiyet, Frangu grubunun moralinin byk apta azalmasna sebep olduundan, Yunan ordusunun Kk Asya'y boaltmasnda en byk etke nlerden biridir.. Gecenin gelmesi ile Trk topusu, kendi kuvvetlerine zayiat verdirmemek gayesi ile ateini kesti. Saat 20.30'da batya ekilmeye balad. ekili tam bir dzensizlik ve kargaalk iinde oldu.. Tat eksikliinden, yryemeyen yarallar terk edildi. Generallerden erlere kadar herkes.. utan duyuyor, byk fedakrlklarnn boa gitmesinden dolay kyor ve azap ekiyordu." (s.835-843) Devam da yle: Kurtulabilen Yunan askerleri, Kzlta vadisinden geerek, para para Murat Dana dalr ve batya doru ekilmeye alrlar. Bunlar sonra ne olurlar? Onu da grelim. Trk Svari Kolordusu, Kzlta Vadisinin azn kapatmaya yetiememi, vadinin derinliklerini tutmutur. Bu vadiye giren Yunanllarn bir ksm, Kzlta Vadisinde, Murad Dann kuzeyinde ve bat eteklerinde, svariler ve silahlanm kyller tarafndan yok edilir.189 Bir ksm esir edilir. (Trikupis-Digenis, Dimaras-Kalidopulos kollar ve tekiler) Bir ksm ise Frangu grubuna katlmay baaracaktr. Bunlardan savaa devam edenlerin byk ksmnn da, katldklar Frangu grubunun ounluuyla birlikte, yok olduu anlalyor. Frangu grubuna katlmak yerine, zmir'e doru kaan disiplin d kk srlerden bazlarnn da (M.L. Smith, Anadolu zerindeki Gz, s.323 vd.; Sprydonos, Harp ve Hrriyetler, s.265 vd.), svariler, eteler ve halk tarafndan esir edildiklerini ya da temizlendiklerini gryoruz. Ancak ufak bir ksm zmir'e ulaarak kurtulmulardr. Smyrna adl Yunan fotoraf albmnde, bu kurtulan, bitik ve korkudan gzleri yerlerinden uram askerlerin resimleri var. lnceye kadar kendilerine gelebildiler mi bilmem? ocuklarnn bile, hl bu byk felaketin acsn unut amam olduklarn gryoruz. Ksacas, savan bin bir cilvesinin birinden yararlanarak, lm ukurundan kaabilenlerin byk ounluunun sonu da byle.190
bi
an
_8
K.Karabekir'in Byk Taarruz ile ilgili grlerini, Karabekir paragrafnda aktaracam.192
4/3. Zaferden sonra A.Dilipak: "M.Kemal, zmir'in kurtarlmasndan sonra zmir'e gelerek, burada yaayan Rum halkna gvence vermi ve bunun bir gstergesi olarak da, ilk gn bir Rum meyhanesine giderek, Rumlarla sohbet etmiti. Hatta Venizelos'un burada rak iip imediini sormu, imediini renince, 'Acaba niye zmir'i almaya kalkt ki?' diye espri yaparak aradaki gerginlii yumuatmaya almt." (CG Yol, s.109) M.Kemal, Rum halkna ne gvencesi vermi? Bu gvenceyi nasl vermi? Rumca bildiri mi yaymlam? Hkmet konann balkonundan Rumlara hitap m etmi? Basna aklamada m bulunmu? Byle bir ey sz konusu deil! Dilipak, bu iddiasn kantlamak zorunda. Yoksa, yine yalan syledii anlalacak. Aradaki gerginlii yumuatmaya alt da Dilipak yaktrmas. Hangi ge rginlik? Az ok eit durumdaki insanlar arasnda gerginlikten sz edilebilir. Bir yanda, kesin ve ezici bir galibiyetin sahibi olan Trk ordusu; te yanda ise, Tr k'n merhametine snm sivil Rumlar. M.Kemal'in bir Rum meyhanesine gittii hikyesinin asl da, F.R .Atay'n anlatt bir anekdottur. Dilipak, onu da doru aktarmyor. Anekdotun asl yle: "nce Kramer Palas oteline gidip glkle st katta bir oda bulabildik. Otel yabanc ve yerli Hristiyanlarla dolu idi. Sonradan bize anlattklarna gre, M.Kemal de ehre girince bu otele uram. Ne srmas, ne de nnde ardnda kouan generalleri ve subaylar var. Dolu salona girmek isteyince, garson yer olmadn sylemi. Fakat mterilerden biri tanyp da, 'M.Kemal! M.Kemal!' diye barnca, kalabalk birbirine girer. M.Kemal kimsenin rahatsz olmamasn rica eder ve yanndakilerle bir masaya oturur. Garson mudur, otel mdr mdr, artk kim nce koup gelmise, birer kadeh iki istediklerini syler ve sorar: 'Kral Konstantin, hi bu otele gelip de bir kadeh rak iti mi?' 'Hayr paa efendimiz.' 'yleyse neden zmir'i almak istemi?' der ve zmir'e giriinin ilk zevkli saatlerinden birini o masada geirir." (ankaya, s.321) Bu anekdotun doruluundan da kukuluyum ya, neyse.193 Ayrca, Kraemer Palas, bir Rum meyhanesi deil, Birinci Kordon'da, lokantas da bulunan lks bir otel. lk sahibi Avusturyal bir aile. Sonra Naim Bey adnda bir Trk devralm. (Nail Moral, Mtarekede zmir, s.76-77) zmir'in kurtuluu srasnda oteli ve lokantasn, Naim Bey iletmekteydi. (F.Altay, On Yl Sava, s.356) Ve Dilipak, bu anekdottan yola karak, baknz neler yazyor, para para aktaryorum: "...Trk askerleri, Yunanllarn geri ekilmesinin ardndan, adalar igal
de
bi
an
_8
etmemilerdi." (CG Yol, s.109) Sanki mmknm gibi tatl tatl da yazyor. Yahu, kl olan zmir'de, Trk karma ve nakliye gemileri ve bunlar korumak iin Trk donanmas hazr m bekliyordu? 10.000 kiiyi adalara geirmek iin bile en azndan 1.000 sandal ister! z-mir-Burhaniye arasnda, imdi bile 1.000 sandal yok! Yoksul Trk ordusu, Adalara gemek ne, Sakarya Sava'ndan sonra, Sakarya Nehrini bile aacak ara-gereci bulamamtr. (A.Mderrisolu, Sakarya, 2.C, s.325) Ve bir soru: Adalar, Misak- Milli'de yer alyor muydu? Toprak hrsnn hibir devlete hayr getirmediini anlamak iin tarihe gz ucuyla bakmak bile yeter! Dilipak' izleyelim: "..M.Kemal zmir'e geldiinde zaferi bir Rum meyhanesinde kutlayacakt. Lozan'da iki ulusun karde olduunu renecek, liselerimizin ders programl arndan Osmanl ve slam tarihini kartp, Yunan medeniyet tarihini zorunlu ders yapacaktk. Olan olmutu. Yunan klasiklerini tercmeye baladk. Yeni Trkiye Cumhuriyeti, Bat kltrnn de temelini oluturan Grek kltrn kendisi iin milat kabul ediyordu." (CG Yol, s.282) Biri bile doru deil. Zaferi bir Rum meyhanesinde kutlamadn grdk. Lozan'da, iki ulusun kardeliinden sz bile edilmemitir. Ama bar yaplmtr. Yapmasa mydk? Yunanllarla hl savayor mu olsaydk? Ders programlarndan Osmanl ve slam tarihinin karld da doru deildir. Mesela drt ciltten oluan ilk resmi Trk Tarihi dizisinin, 1931'de baslan nc cildinde (Tarih III), srf Osmanl Devletinin tarihi ilenmektedir. Basks, resimleri, renkli haritalar ve tablolar ile bugne kadar yaymlanm en zenli Osmanl tarihidir. Yunan medeniyeti de, ayr ve zorunlu bir ders yaplmam ama genel tarih iinde, elbette yer almtr.194 'Olan olmutu' diyor yazc. Ne olmutu yani? Gittike ilkellemi, dnyaya kapal ve ad medrese eitiminden,195 dnyaya ak ada eitime gemiiz. Bilim ve teknoloji, ilk kuralan rasathaneyi "gn derinliklerini ve yldzlar gzlemek uursuzluk getirir ve kstahlktr" iddias ile yktran medreseli Ahmet emsettin Efendilerin kafasyla m geliecekti? (Tanzimat, s.470) Bir byk yanl aklar gibi de, 'Yunan klasiklerini tercmeye baladk' d iyor. Ne var bunda? Yunan klasiklerinin evrilmesine ilk n ayak olan kimse, cumhuriyetiler deil, M.S. 800'de, Halife el Memun'dur; Yunan klasiklerinden ilk yararlananlar arasnda da, bn-i Sina, Farabi, Biruni, Gazali, Suhreverdi, bn Rd, Muhyiddn bn ul Arabi gibi byk slam dnrleri bulunmaktadr.196 Dilipak, btn yeni softalarmz gibi orta an bile ok gerisinde. Allah hepsine zihin aydnl versin! Dilipak'n, 'Yeni Trkiye Cumhuriyeti'nin, Bat kltrnn de temelini oluturan Grek kltrn kendisi iin milat kabul ettii' iddias da, emsalsiz bilgisizl iini belirten bir iddiadr. Yeni dnemin belirgin nitelii, milliliktir. Hi olma zsa,
de
bi
an
_8
Notlar
1)
2)
3)
Bu ad tayan iki sava var. Y.Kk hangisini kastediyor acaba? Birincisi sz konusu ise "makus talihin yenildii" deyimi, ikincisi iin kullanlmtr; ikincisi ise, Ethem olaynn sona ermesinden iki ay sonra olmutur. M.Kemal 'Gediz'de yenildik' demi, Y.Kk, Gediz'de yenilmediimizi de kantlam. Y.Kk'n, nn Savalar hakkndaki iddialarna ve gereklere bakarak, Gediz Sava hakkndaki iddiasnn salk derecesini de kestirebilirsiniz. .Bilen'in cmlelerini, Z.Sarhan'n bir aratrmasndan aktardm: erkez Ethem ve Gnmzn erkez Ethemcileri, Trkiye Gerei dergisi, s.4, say 18/Austos 1980; .Bilen'den sonra masal daha da gelitirilmi, mesela Sava Yolu dergisi (1 Kasm 1979) yle yazm: 1920'lerde, halk glerinin, yer yer komnistlerin nderliinde kurduklar gerilla birliklerini ve padiahlk ordusunun bir blmnden baka bir ey olmayan dzenli ordunun karsna kan bir halk ordusu niteliindeki Yeilordu'yu tasfiye eden burjuvazi..." (ayn yer) H..Dinamo da yle yazyor: "Ethem Beyin... zaferlerinin ardnda, Trkiye'nin sosyalist geleceini srklediini, M.Kemal ok iyi incelemiti. Boleviklik Trkiye'ye gelir gelmez, btn Osmanl ordusu kalntlaryla birlikte kendisini de srkleyip gtrecekti." (Kutsal syan, 5.C., s.266) Y.Kk de, bu masal benimseyip geniletiyor, 'Ethem'in partizan birliklerinden 'ihtilalci kyl hareketinden' sz ediyor (T.. Tezler 5, s.524; T.. Tezler 2, s.711) ve yle diyor: "Kurtulu Sava'nn burjuva ihtilalcileri, halk ve kyl tohumlar tayan bir gezginci kuvveti dattlar." (T.. Tezler 2, s.694)
de
bi
an
Peyami Safa'nn Trk nklabna Baklar adl eserini okusayd. Peyami Safa diyor ki: "Hrriyet ve tilaf [partisi] slamcl temsil ediyordu.. Btn neriyatnda millici' dmanl bellidir. Trnak iine aldm bu tabiri Ali Kemal, her gn, Milli Mcadele'nin adamlarna kar bir kfr gibi kullanyordu]... Ankara Trk milliyetiliini temsil ediyordu kurtulu hareketinin btn sfatlar ve tbirleri buna delalettir: Milli Mcadele, milli istiklal, milli hareket, milli zafer, Byk Millet Meclisi, Hakimiyet-i Milliye, Kuva-y Milliye.. Kurtulu davasnn lgatinde bu milli kelimesi, yalnz millete mensup, millet iin, millet uruna manasna gelmez; eksiksiz, katksz, przsz, imparatorluk Trklerinin yapmak istedikleri telifilik gayretine yabanc, tam bir milliyetilik mefhumunun btn manalarn iine alr. Atatrk Samsun'a ayak bast gnden balayarak, btn nutuklarnda, Trk milletinin kurtuluuna, diriliine, atlna ve ykseliine ait prensipleri teker teker izerken her defasnda ve daima millet, iradeyi milliye, milli hakimiyet, vicdan- milli, milliyet ve milliyetilik gibi mefhumlar, imparatorluk enkaz stne kurmak istedii yeni cemiyetin temel dire kleri olarak kulland.. Milli Mcadele'nin ruhunda, bu uurun ve bu benliin mihrak olduuna hi phe edilemez... Atatrk inklabnn deimez iki prensipi vardr: Milliyetilik, medeniyetilik... Medeniyetilik kk bizi, Avrupa ve garp metoduna, dncesine ve mu aeretine balar; milliyetilik kk bizi, Orta Asya ve ark menelerimize, tarih imize, dil birliimize gtrr. (Trk nklabna Baklar, s.78, 81, 85)197 Bu da bu kadar.
_8
4)
6)
7)
8) 9) 10) 11)
de
bi
an
5)
Ethem'in 'komnist', kuvvetinin de 'halk ve kyl tohumlar tayan bir gezginci kuvvet olduu' tam bir masaldr... Mesela emrinde Bolevik Taburu adn tayan, Eskiehir Mdafaa-yi Hukuk ubesinin donatp cepheye yollad Karakeili airetine mensup 700 genten olumu bir birlik vardr ama tabur adn idelojisinden filan deil, Tabur Komutan Yzba smail Hakk Beyin nnden alr, boleviklikle herhangi bir ilgisi yoktur. Bu bilgiyi kim veriyor dersiniz? Bizzat Ethem! (Hatralar, s.164) tekiler ise ya sade yurtseverler ya da eski ekiyalar ve etecilerdir. Besbelli ki hibirinin, Ethem ve Ethem'in birliini oluturan mfrezeler hakknda, en ufak bir bilgisi bile yok. Olsa, bu rkle kaplmazlard. Sola bir kahraman kazandrmak ve komnist olmad iin de M.Kemal'i eletirmek iin Rusya modelini, Trkiye'ye uyarlyorlar. Sanki bir yanda kzl partizanlar ve Ethem'in komutan olduu Yeil [Kzl] Ordu var, te yanda da General Vrangel ve ordusu. Baz saclarmz gibi baz solcularmz da birinci snf masalc! Asl halk ordusu, dzenli ordudur. Ethem'in birlii ise, yksek cret alan 'paral askerlerden' kurulu bir birliktir. zellikle de halk soyarlar. Uak Mdafaa-y Hukuk Dernei Bakan brahim Tahtakl diyor ki: "Kyllerden topladmz para, eya, atl ar, hep ona veriyoruz, sinilerle baklava yolluyoruz, o yine kendisi toplamak istiyor; adamlarn gndererek, kylerden para, eya ve asker toplamak hevesinden vaz gemiyor. Buyruunu dinlemeyen kyleri de yaktryor!" Aktaran, F.Altay, On Yl Sava, s.252) Ethem de u bilgiyi veriyor: "Maiyetimdekileri, istediim gibi dvmelerini temin iin harp dndaki her hareketlerinde serbest brakmtm. etecilikte bu arttr. Hele gan imet, vurup kranndr." (Aktaran F.Kandemir, Atatrk'e 11 Suikast, s.27) H..Dinamo, Kutsal syan, zellikle, 5.C., s.33-83, 216-274, 285-329, 339-347; A.Behramolu, M.Suphi Destan, s.126-129, stanbul, 1979 (Behramolu'nun kitab hk. bilgi iin Z.Sarhan'n aratrmasndan yararlandm) Bu versiyon, Berfin Yaynevi tarafndan, 1993 ylnda, sadeletirilerek, 'erkes Ethem, Anlarm' bal ile ikinci defa yaymlanmtr. Bu anlar daha nce 'asl hatralar' diye nitelendirmiti. imdi grn deitirmi! Sebebi galiba u: Bu anlarda Ethem, M.Kemal'i iki defa ldrmeye kalktn anlatmakta (s.6), gln bbrlenmelerde bulunmakta, Kutay'n oluturmak istedii 'masum ve mazlum kahraman' imajn alt st etmektedir. Bir rnek vereyim. Ethem, 1 .versiyonda, Rauf Orbay'n kendisini Salihli'deki Kuuba Erefin iftliine ardn anlatyor ve yle diyor: "Hemen Salihli'ye geldim... Rauf Bey i Salihli'de buldum." (s.12) Buna karlk, 3.versiyonda, Kutay, Ethem'e dayanarak, Rauf Beyin 25 Mays 1919 akam, Ethem'in Bandrma'daki evine geldiini, birlikte Manyas'a, aabeylerinin yanna gittiklerini, Ethem'i mcadeleye davet ettiini uzun uzun hikye ettikten sonra sz Ethem'e brakyor. O da Manyas yolculuunu ve Rauf Orbay'n ayrlmasndan sonra aabeyleri ile olan konumalarn ve Rauf Beyin davetine uyarak Milli Mcadele'ye nasl katldn anlatyor, (s.47- 61) Hangisi doru? Olayn daha ilgi ekici bir yan var. Rauf Orbay anlarnda, ne Ethem'i Bandrma'da ziy aret ettiini yazyor, ne Manyas'a birlikte gittiklerini, ne Ethem'in kardeleri ile konutuunu, ne de Ethem'i Salihli'ye ardn. demi'te Demirci Efe ile grtn bile anlatyor da Ethem'den tek kelime etmiyor. (Y.Tarihimiz, 3.C., s.17-18) C.Bayar, Ethem'i ve kardelerini Albay Bekir Sami Beyin tevik ettiini yazmaktadr. (6.C, s.1891) Yzba Selahattin'in anlarnda, bunu dorulayan bir ipucu da var. (2.C., s.57) Nitekim Ethem de, Alaehir Kaymakam B.N.Kaygusuz'a, 'Albay Bekir Sami Bey tarafndan gnderildiini' sylemitir. (Bir Roman Gibi, s.184, zmir, 1955) Vakti olan biri, bu farklarn dkmn yapsa, ortaya ok elenceli bir alma kar. "Hali, vakti yerinde bir aile idik. Gerek Bandrma'da, gerek Emre kyde, arazilerimiz, deirmenlerimiz, srlerimiz vard." (.E.Dosyas, 2.C., s.273) erkes Ethem'in Hatralar, s.11. .E.Dosyas, 2.C., s.71-72; Tekilat- Mahsusa'da gerilla eitimi grdn aklyor. Tekilat- Mahsusa galiba yalnz Ethem'i yetitirmi. nk gerilla eitimi grd aklanan baka hi kimseden sz edilmiyor!
_8
12)
13)
14) 15)
16)
19)
20) 21) 22) 23) 24)
25)
de
bi
17) 18)
Bazlarnn liderlie aday gsterdikleri Ethem'in, Sevres Andlamasndan sonraki durumla ilgili deerlendirmelerini aktaryorum. Ekim 1920: "Kuva-y Seyyare'nin Gediz galibiyeti, Yunanllar zerinde mthi bir tesir yaratm, Venizelos hkmeti dm, hatta Venizelos, Yunanistan'da tutunamayarak Avrupa'ya kamt!!!" Kasm 1920: "Kuva-y Milliyemiz iin ite ve dta, halledilmesi mkl hibir mesele kalmam gibi idi... D siyasetimiz msait bir vaziyet gsteriyordu." Aralk 1920: "Dman... adeta enkaz haline gelmi bulunuyor... Artk memleketimizi sulh yaparak boaltmaya hazr bulunduklarna delalet eden (hazr bulunduklarn gsteren) haller oktur...' (.E.Hatralar, s.119-120,121-122,155) Bu pembe incileri, acaba hangi alternatif tarihiye armaan etsem? Ethem'in, Salihli cephesinin komutanln tek bana yrtmek ve egemenlik alann genilemek iin silaha bavurarak rakiplerini uzaklatrd anlalmaktadr. (C.Bayar, Ben de Yazdm, 8.C., s.2510, 2515-2516; B.Nusret Kaygusuz, Bir Roman Gibi, s.192 vd.; K.zalp, Milli Mcadele, s.90; .E.Hatralar, s.15-22) C.Kutay, erkez Ethem Dosyas, 1.C., s.52; Z.Sarhan, erkes Ethem'in haneti, s.14. "Ethem'in, i ayaklanmalarn bastrlmasnda, zellikle Anzavur kuvvetlerini yenip datmada, Dzce-Adapazar ve daha sonra Yozgat ayaklanmalarnn bastrlmasnda, Ankara'nn ve Ankara hkmetinin korunmasnda hizmetleri olmutu." (TH, 2/3, s.63) Anlarnda, bu baarlarndan dolay grd ilgiyi hazmedemediini belirten st perdeden ifadeler, vnmeler, tasfiye edilmi olmann eziklii ile uydurduu anlalan baz sahneler, yalan yanl ve eliik bilgiler var. Anlarndan, aabeylerine baml, kararsz, tutarsz bir kiilii olduu da anlalyor. ki dostu, Ethem'i u deyimlerle niteliyor: "Basit... kltr seviyesi yetersiz..." (Eref Kuuba, .E.Dosyas, 1.C., s.101,104); "Basit dnceli..." (A.F:Cebesoy, a.g.e., 129) Ethem'i idealize etmeye alanlar, gerek Ethem'e ramen bir imaj yaratmak istedikleri iin ancak ilerine gelen ayrntlar dikkate alyor, gerisini yok sayyorlar. Szn z, kanta ve geree kar, masal tercih ediyorlar. Bu konudaki belgeler iin: Z.Sarhan, .E.haneti, s.33 vd. Gneyde Fransz ve Ermenilerle atan Milli Kuvvetler, askeri dzene uymular ve hibir aamada sorun olmamlardr. u kaynaklarda bu durumu belirten hayli ayrntl bilgi var: Yzba Selahattin'in Roman, s.214-218; R.Apak, Yetmilik Bir Subayn Hatralar, s.195, 217, 221; R.Apak, Garp Cephesi Nasl Kuruldu, s.161-163; M..Eilmez, M.M.'de Bursa, s.37; .Gralp, stiklal Sava'nn yz, s.62; D.Arkolu, Hatralarm, s.158; S.Selek, Anadolu htilali, s.368369; K.zalp, Yakn Tarihimiz,2.C, s.365; C.Bardak, Anadolu syanlar, s.272-281; Y.Nadi, erkez Ethem Kuvvetlerinin haneti, s.15; zzettin allar, 2.nn muharebesinde 61 .Frka, s.2; Halit Akayakalolu'nun 3.8.1968'de Ulus gazetesinde yaymlanan aklamas; .Yazman, Yakn Tarihimiz, 4.C., s.26. Ethem'in birlikleri hakknda askeri bilgi iin: TH, 2/3, s.90; TH, 6.C., s.236. .E.Hatralar, s.45, 73-78, 126-128, 130-133. Bnb. olak brahim Komutanlndaki svari birlii, ilerde, 3.Svari Tmeni adn alacak. Bazen de, sanki btn milli kuvvetlerin komutanym gibi "Umum Kuva-y Milliye Komutan" nvann kullanr. (TH, 2/3, s.98) Hkmet, bu birlikleri datmaya deil, kazanmaya alyor. zm, Ethem ve kardelerinin, birliin bandan ekilmeleridir. Ama bu neriyi reddederler. nk Kuva-y Seyyare'nin bandan ayrlnca, hibir nemlerinin kalmayacann farkndalar. Bu kuvveti, ne pahasna olursa olsun ellerinde tutmaya alrlar. Oysa A.Fuat Paa, Refet Paa, Nurettin Paa, Ali hsan Paa, Bekir Sami Bey, Ayc Arif Bey vb. gibi cephe, ordu ve kolordu komutanlar, gerektiinde grevlerinden alnmlar ve bu karara itirazsz itaat etmilerdir. Bu yzdendir ki ikincilere 'asker' deniyor, birincilere 'asi'! Simav'da Blge Komutanl kurulmasnn sebebi, ksaca, negl, Gemlik ve Grdes geri alnd zaman, baz babo birliklerin keyfi hareketlerinin, halk dman arar hale g e-
an
_8
26)
27)
28)
30)
31) 32)
33)
34)
35) 36)
de
bi
an
29)
tirmi olmas ve bu yzden kanl olaylarn yaanmasdr. (TH, 2/3, s.72) Tevfik'in gocunduu bildiri yle: "Uzun zamandr Yunan istilas altnda kaldktan sonra, hkmetimize kavutunuz. nallah Cenab- Hak, halis Trk vatan olan Anadolu'nun yaknda bsbtn kurtulduunu, bizlere gsterecektir. Sizin her trl dertlerinizi dinlemek, adil bir idare kurmak vazifesiyle Simav'da bir Blge Kumandanl tekil ediyorum. O blgede btn mlki (sivil) idarelerin mercii (bavuru yeri) Blge Kumandanldr. Adalet ve emniyet iinde hayat srmeniz, Blge Kumandanl tarafndan temin edilecektir." (Y.Nadi, erkes Ethem Kuvvetlerinin haneti, s.25) Ethem, aklnca aktrmadan dzenli orduya kar sava dzeni alyor. Dzce'de bulunan Sar Efe Edip mfrezesinin de, birtakm uydurma gerekelerle, Birinci Kuva-y Seyyare'ye geri gnderilmesini isteyecekse de, bu istei, yerine getirilmez. (Y.Nadi, s.62-63, 6566) Grdes'in Yunanllar tarafndan igali zerine,13 Aralk 1920'de Ethem ve Reit arasndaki telgraf haberlemesi srasnda aabeyi Reit yle der: "[Grdes'i] katiyen mdafaa etmemelisiniz. Geri ekiliniz. Kahraman frkalarn (tmenlerin) mdafaasna braknz." (Haberleme metninin tamam iin: Y.Nadi,erkes Ethem Kuvvetlerinin haneti, s.49-52) u yurtseverlere bakn! 61.Tmen komutan Albay zzettin, (Orgeneral allar) yle diyor: "Kuva-y Seyyare kumandanlar, kendiliklerinden muharebeye karar verirlerdi. Muvaffak olamaynca, yine hibir tarafa haber vermeden kaarlard. Bunlarla dman karsnda omuz omuza bulunmak, bir endie idi." (Aktaran S.Selek, Anadolu htilali, s.369) Ayn mektubu, 12 Aralkta da Yrk Ali Efeye gndermitir. Ona da Denizli'ye yaklamasn rica etmektedir. (TH, 2/3, s.81-82) Mektubu okuduka, aklma Aristophanes'in, kendilerini kuu sanan kurbaalar geliyor. C.Kutay da, Ethemci solcular da, Ethem'in tasfiyesinin, srf ona ynelik bir hareket olduu izlenimini vermek iin Demirci Mehmet Efe olayn ve teki milli kuvvetlerin, nasl ardarda dzenli ordu ats altna alndklarn, senaryolarnn dnda tutuyorlar. Bu emekli yzbann niyeti, anlalyor ki st bir askeri makam ele geirmektir. nk Ethem anlarnda, Reit'in Milli Savunma Bakan olmak istediini de kaydediyor. (C. Kutay, E.Hadisesi, 2.C., s.79) Bu szleri ettikten bir ay sonra, Venizelos'un soydalar ile diz dize oturacaktr! Kurulda bulunan Kl Ali diyor ki: "Ktahya istasyonundan ayrldmz sralarda, baz mfrezelerin mevzilere sokulmu... olduu grlyordu." (Hatralarn Anlatyor, s.54; bu bilgiyi Ethem de doruluyor: .E.Hatralar, s.149) Y.Kk, M.Kemal'in 'kurulun tutuklandndan kukulanmasn', Ankara'ya dndklerini dikkate alarak, abart sayyor. Oysa Ethem, yeleri tutuklamay dndn itiraf e tmekte, sonra bu dnceden cayarak, yalnz aabeyi Reit'i zorla alakoyduunu yazmaktadr, (a.g.e., s.151; ayrca, Kl Ali, a.g.e., s.55) Yani iki emekli yzba ile bir astsubay, Ktahya ve havalisinde kurduklar derebeylii srdrebilmek amac ile hkmetin istedikleri gibi bir komuta kadrosu kurmas iin dayatyorlar! C.Kutay'n ve kurulda bulunan E.Sabri Akgl'n, bunun ne anlama geldiini idrak etmedikleri, bu neriyi kabul edilebilir bulduklar anlalyor. [.E.Dosyas, 1.C., s.179 (C.Kutay); 2.Cs.373 (E.Sabri Akgl)] Ethem anlarnda, bu telgraf deitirerek ve yumuatarak aktarmakta ve A.zzet Paa kurulunun da, bu telgraf zerine serbest braklarak stanbul'a dndn ileri srmektedir. (.E.Hatralar, s.151-152) Oysa kurul, bu telgraftan iki ay sonra, bambaka sebeplerle Ankara'dan ayrlacak, 19 Mart 1921'de stanbul'a dnecektir. (Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.145) Vahidettinci masalclardan Burhan Bozgeyik'e gre, "Ethem Beyin, gzler nndeki tek falsolu davran, Meclise ektii telgraf" imi! (erkez Ethem, Hain mi, Kahraman m, s.265, Yeni Asya Y., stanbul, 2.bask,1991) Kurul, bilindii gibi mahut Sevres Andlamas'nn kabul iin Ankara ynetimini ikna etmeye gelmiti. Milletvekillerinin ayl 100 liradr. Bunun 30 liras da, milli savunmaya kesiliyor. (GCZ,
_8
37)
38) 39)
40) 41)
42)
43)
44)
45)
1.C.,s.308) Ethem'in ve Tevfik'in, halktan topladklar paralardan kendilerine ne kadar aylk ayrdklar ise bilinmiyor. Y.Kk yle yazyor: "Nutuk'ta geen 'ayaklanan Etem' deyimi, bu telgrafa dayanyor. Yoksa silahl bir ayaklanmaya deil, telgrafl ayaklanmaya." (T.. Tezler 2, s.693) Telgraf, isyan srecinin son aamasdr ve Ethem'in, artk Milli Mcadele kart anlay yannda yer aldn gsteren tam bir kanttr. Ama Kk, bu aamaya kadarki olaylarn ve belgelerin hibirini dikkate almad gibi Damat Ferit kafasyla yazlm bu teslimiyeti ve bozguncu telgrafn ierii zerinde de hi durmuyor, 'kzgn telgraf' deyip ge iyor. Tam Kke bir alm. GCZ, 1.C..S.270. Harekt srerken bile ayn nitelikteki tavsiye ve uyarlar, Binba Dervi aracl ile defa daha yaplacak, hayat iin gvence de verilecektir. (17 Ocak,18 Ocak, 20 Ocak: TH, 2/3, s.135-138; .E.Hatralar, s.173) Ama Ethem, bu son dosta tavsiye ve uyarlara da aldrmaz. Dzenli ordu ile atmay srdrr ve sonunda ezilip yenilerek, Yunan ordusunun kanatlar altna snr! Ayn gn Yunan Ordu Komutanl da, 6 Ocakta nn dorultusunda taarruza geilmesi iin emir verecektir! (Yunan Askeri Tarihi, s.179) Bu olaylar srasnda Ankara'da bulunan ve Ankara ynetimi hakknda ne dndn nc Blmde grdmz stanbul ynetiminin Dahiliye Nazr A.zzet Paa da, Ethem sorunuyla kuku uyandrc biimde ilgilenmi, bu konuda M.Kemal ile ilgin bir grme yapmtr. (GCZ, 1.C., s.284-285) Bu giriim ile Ethem'in Meclise ve Sadrazama yollad yazlar ve daha sonra, Vahidettin'in kaynbiraderi Zeki'yi zmir'e yollayarak, Yunanllara snm olan Ethem'i stanbul'a davet etmesi [.Ethem Dosyas, s.278-281] vb. olaylar, birarada deerlendirilirse, Ethem sorununun arka plann oluturan sebeplerden biri daha aa kar. Daha nce gzaltna alnan subaylarla birlikte, Demirci'de bir eve kapatldklarn, Demirci Kaymakam brahim Ethem Aknc' nn gncesinden reniyoruz: (Demirci Aknclar, s.22, TTK Y., Ankara, 1978) Ethem anlarnda, bu subaylara yle dediini aklyor [sadeletirilmitir]: "Dmann artk memleketimizi sulh yaparak boaltmaya hazr bulunduunu gsteren haller oktur. Memleketin boaltlaca hakkndaki galip devletler ile bugnk Yunan hkmetinin ve Ankara'ya gnderdikleri stanbul kurulunun aklamalar ile de, Yunanllarn aczi ortayakmtr vb..." Ne iddia ettii ekilde aklamalar var, ne de Yunanllarn aczini gsteren bir belirti. Tam tersine, harl harl taarruza hazrlanyorlar. Ya dnyadan habersiz, ya da bilerek subaylarn sava azmini sndrmeye alyor. Msrolu diyor ki: "erkes Ethem'i ekemeyerek firara mecbur eden smet Paadr... erkes Ethem gizli anlamalar (yani ngilizler ile M.Kemal arasndaki anlamay!!!) bilmediinden, harp etmeksizin ricati kabullenemediinden, smet Paa ile anlamazla dm ve bunun sonucu olarak hain ilan edilmitir." (Lozan, 1.C., s.307-308) Bu tarihte (Aralk 1920-Ocak 1921) smet Paa neden ricat etmek istiyordu? Nereye ricat etmek istiyordu? Bir ricati gerektirecek hangi olay vard? Ethem'i tepeledikten sonra, kararn uygulayarak, hi sebepsiz nereye ricat etti ki? yle ok yanl bir yalan ki insann midesi bulanyor. Olay tek yanl aktaran bir kitap da bu. Bir master tezi. Tezi ynetmi olan Prof.Dr. Toktam Ate, yazd nszde, "bilimsel sfatn gnl rahatl ile yaktrabileceimiz... iyi niyetli bir alma" diyor. Kitab bu gvence iinde okumaya baladm ve ardm. Ciddi bir alan aratrmasna ve kaynak taramasna dayanmayan; bilimsel dayanak olarak bir romandaki hayali sahnelere bile gnderme yapan, birtakm sylentileri ve yaktrmalar, hibir denetim ve karlatrma yapmadan kant diye gsteren bir aratrma, daha gereki bir ifade ile bir maratrma, nasl bilimsel ve iyi niyetli olur? Yunanllar ile Ethem arasmdaki snma protokol almalarna alayarak katldn anlatan Ethem'in yveri Yzb.Sami, 13 Ocak 1921 gn, Ethem ve kardelerinin ne dndklerini soran Demirci Kaymakam .Ethem Beye yle der: "Bunlar, 'biz muzafferen Ankara'ya girecek, orada lazm gelenleri alp astktan ve Meclis-i Milli'yi tas-
de
bi
an
_8
46) 47)
48)
49)
50)
51)
fiye ettikten sonra, yeniden orduyu tekil ve dman memleketten tard ederek, memleketi kurtaracaz' diyorlar. .Ethem Bey u cevab verir: "Ordu ve hkmet daldktan, dman btn memleketi istila ettikten sonra, yalnz bir Kuva-y Seyyare mi memleketi kurtaracak? Bu nazariyeye insanlar deil, hayvanlar bile gler!" (Demirci Aknclar, s.22, 25) Ethem ve kuvvetinin ekili yolu zerindeki Demirci'de kaymakam olarak bulunan .Ethem Beyin gncesinde, Ethem ve adamlarnn durumlar ile Yunanllarn Ethem'in snmasn nasl smrdkleri hakknda ok artc notlar var. (s.20-33, 38,88,92, 96-97, 187, 216) .Ethem Bey, Ethem'in davranlarnn sebebini, iki kelime ile aklyor: "Hrs ve cahillik." (s.23) Bu iki zellik, sadece Ethem'in tekelinde kalsayd, ne iyi olurdu. u Yunan kayna da bu durumu doruluyor: T.. Hrisohoos, Kk Asya Savanda Yunan Svarisi, s.241. Ethem'in kuvveti: 2.326 kii (159.Alayla birlikte 4.650 kii), 2 otomatik tfek, 6 A.Mk.tfek, 4top. (TH, 6.C., s.237) Ethem'in karsnda, 'Svari Tugay ile iki alayl 61.Tmen brakld. (C.Erikan, Kurtulu Savamzn Tarihi, s.106) Kk, iddiasnn kant olarak, ordunun verdii ehitlerin saysnn azln ileri sryor: "2 subay, 12 er". (T.. Tezler 2, s.693) Ee, yarallar ve sava alannda kaybolanlar? Onlar, ayaklarnn ucuna basa basa, atlayp geiyor. Yalnz 61.Tmen birliklerine ait kayp saysnn dorusu udur: "2 subay, 12 er ehit; 6 subay, 56 er yaral; 218 er kayp. Dier tmenlerin kayplarn da buna gre oranlamak mmkndr?" (TIH, 2/3, s.258) Acaba Y.Kk, ka ehit verilseydi, tatmin olacakt? Bir ara Ankara'da, Ethem'in kardei Reitin de kurucularndan olduu Yeil Ordu adnda yar gizli bir dernek kurulmutur. (M.Tuncay, Trkiye'de Sol Akmlar, s.137) ama Yeil Ordu adn tayan bir birlik, hibir zaman var olmamtr. Ayrca, bazlarnn ileri srd gibi Ethem, Yeil Ordu Derneinin Genel Sekreteri de deildir. Belki yesidir. (M.Tuncay s.130-131; .Z.Sarhan, erkez Ethemi'in haneti, s.27-29) Ethem anlarnda, ye olduunu da reddediyor, ilgisi olduunu da. (.E.Dosyas. 1.C, s.291, 2.C., .125,) Yar gizli Yeil Ordu Dernei, ayn yl kendini fesheder ve asl Yeil Orducular, Trkiye Halk tirakiyun Frkas ile resmi T.Komnist Partisi'ne geerler. Katlmayanlardan bazlarnn gizlilii ve birliktelii srdrdkleri, bunlarn, Reit Bey ve evresi olduu anlalyor. (M.Tuncay, a.g.e., s.147; Nutuk, 2.C, s.28-29; F.Altay, On Yl Sava, s.277) Hkmetin bundan rahatsz olduunu gryoruz. (T.. Tezler 2, s.695-696)) Ama bilinli bir solculukla hibir ilgileri yoktur, General Frunze, Ethem'den "su katlmam demagog ve macerac" diye sz ediyor. (Frunze'nin Anlar, s.100) Ulusuluk ideolojisinin uygulamaya yansyan yapsal zelliklerinin banda tm sosyal kmelerin ve yresel g odaklarnn zerkliklerini yitirip, ulusun tmn temsil eden otorite merkezine balanmas ve onun iradesine uymas gelir. Bir topluluun, ulus aamasna varp varmadnn lt de budur. Ulus, bir tek merkezden ynetilir. O merkez, tm meruluun (yasalln), hukuksal, siyasal, ekonomik ve kltrel birliin ynetim ve denetim odadr." (Dou Ergil, Milli Mcadele'nin Sosyal Tarihi, s.278 vd.) Baz yazarlarn, milletin ve zellikle ordunun, Ethem'in liderliini hi itirazsz kabul edeceini varsaydklar anlalyor. yle ya, Ethem'in emrinde 5.000'e yakn (!) 'partizan gerilla' (!) var. (Y.Kk, T.. Tezler 5, s.524) iktidar ele geirmek iin bu kadar kuvvet, yeter de artar bile! Sonra da, Ethem'in komutasndaki bu be bine yakn gerilla (!), herhalde drt nala ve ala kam ve dolu dizgin, kapitalizmin ve emparyalizmin ve Yunanllarn ve Rum ve Ermeni ve Pontus etelerinin ve Franszlarn ve monarinin ve ibirlikilerin ve burjuvazinin ve feodalitenin ve kar karsa burjuva ordusunun zerine atlp hepsini denize dkverecek ve Trkiye'yi, mesela Y.Kk ve F.Bakaya'nn sipariine uygun olarak kurtaracakt! Gelelim geree: Bu birlikten pek az, Ethem ve kardeleri ile Yunan kesimine gemitir. Bunlar da, Ethem'in hemerileri, ok yakn adamlar ve affedilmeyeceklerinden korka nlardr. (Ethem'e gre 725 kii, s.191) ngiltere'nin Atina Elisi Lord Granville'den Lord Curzon'a: "erkes Ethem bin kiiyle
de
bi
an
_8
52)
54)
de
bi
an
_8
53)
Yunanllara teslim olmutur..." (1 ubat 1921, B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.XXXVI/99) Yunanllara snan bu partizanlarn (!) bir ksm, Byk Taarruz'u izleyen Trk ilerleyii srasnda, Eme'de (3.9.1922, TH 2/6, 3.kitap, S.71) ve Salihlide (5.9.1922, a.g.e., s.83; F.R.Atay, Eski Saat, s.243) Yunanllarn yannda yer alacak ve milli ordu ile savaaca klardr. (*) Geri kalan birlikler, eteler, mfrezeler, ya dalm, ya dzenli orduya katlmtr. Yalnz eski soyguncu Parti Pehlivan, dzenli orduya katlmaz ama Demirci Kaymakam brahim Ethem Beyin, cephe gerisindeki etesine katlarak, Yunanllarla mcadeleyi srdrr. Baz kitaplarda, Yunanllarla savarken ehit olduu yazlyor. Doru deildir; sava sa salim bitirmi, sadece bir gzn yitirmitir. (. Gralp, stiklal Sava'nn yz, s.126; .E.Aknc, Demirci Aknclar, s.380) (*) Yunanllar, Ege kylerinin yaklmas suunu, erkezlerin -ve Ermenilerin- zerine ykmaya alacaklardr. (Asm Us, zmir'den Bursa'ya, s.110/dipnot ve 111) zmir Sansr Brosu Mdr M.R.Roda, anlarnda yle diyor: "Ethem Beyin Kemalist cepheden ayrlmasna, zmirli arkadalar ve zellikle Akhisar'daki Yunan Yksek Komiserlii temsilcisi Ananostopulos'un almalar ok yardm etmiti." (Yunanistan Kk Asya'da, 1.C., s.141) Alternatif tarihilerin, pek ok ey ifade eden u iki buuk satr yorumlamalarn istemek, hakkmzdr. 2.4.1921 gnl Peyam- Sabah gazetesi; bu paragraftaki alntlar iin Z.Sarhan, erkez Ethem'in haneti, s.198, 204'ten yararlandm. Ama Y.Kk, byk bir rahatlkla yle yazabiliyor: "...erkes Etem'in Yunanllarla birlik olduunu sylemek zorunda kaldlar. Uzun sre inanld. Halbuki hibir dayana yoktu. Dn de, bugn de, erkes Etem'in Yunanllar ile birlik olduuna dair en kk bir iz bile yok."(T.. Tezler 2, s.694) Sahici bir aratrmac, geree saygs olan bir bilim adam, ancak ciddi ve yeterli bir i ncelemeden sonra, kesin bir yargda bulunur. Bu tr yarglar, ancak kraathane sohbetlerinde ho grlebilir. GRYT Ansiklopedisi de, bunca belgeye ramen yle yazyor: "Ethem Bey, vatana ve millete hizmet dncesini hibir zaman kaybetmemitir." (1 .C, s.308) Tarih deil, sanki mizah ansiklopedisi! K.Msrolu da bu masal srdryor: "Ethem'in vatanseverlii sununla da sabittir ki srf cann kurtarmak iin (!) getii Yunan cephesine adamlarn gtrmemi (!) ve o cephede de faaliyet gstermeyerek, rdn'e gidip yerlemitir." (Lozan, 1.C., s.308) Vahidettinci Burhan Bozgeyik de, kitabnda, bu kany hararetle paylayor: "Ethem Bey 'hain' damgas yiyecek bir davranta bulunmamtr." (erkez Ethem, s.265) Sonra da, ciddi ciddi ekliyor: "Biz inanyoruz ki yakn gelecekte bir 'tarih mahkemesi' kurulacak, belgeler ve salkl bilgiler nda, yakn tarihimizin btn simalar muhakeme edilecektir, ite o vakit, kahraman olarak tantlan biroklarnn hain, hain tantlan biroklarnn da gerek kahraman olduu grlecektir." (s.266) Bu durumda eski alkanlklar devam edemeyeceine gre, demek ki M.Kemal'in ve arkadalarnn heykelleri yklacak, resimleri kaldrlacak, yerlerine Vahidettin'in, Damat Ferit'in, Ali Nadir Paann, Ethem'in, Anzavur'un ve benzerlerinin heykelleri dikilecek, resimleri aslacak, belli gnlerde onlar anlacak! Bu yeni dzenden sonra devlete de artk, ya"2. Osmanl Devleti" ya da "2.Cumhuriyet" ad verilir! Temen M.evki [Yazman] ordunun 1920'deki durumunu yle anlatyor: "Konya'daki blme iltihak ettim. Yeni kumandanm benimle konutu, yer gsterdi, rahatm temin etti. Fakat blkten, ble takdimden hi bahsetmedi. Halbuki her gen zabit gibi ben de, bu heyecanl merasimi, saf nizamndaki ktamn bu ilk selamn bekliyordum. Bu ok eski bir gelenek ve nizamdr. Biraz sonra bu fikrimi anca ac ac gld. Kapnn nnde duran nefere seslendi: -Mehmet! Ali ile Hasan' da ar, hepiniz buraya gelin. kii karmza dizildiler ve kumandanm takdim etti: -te nc blk.
55)
56)
57)
58)
59)
60)
61)
62)
63)
Sonra onlara dnd: -Mlazm (Temen) evki Efendi. Blmze tayin olundu. Neferler gittiler, ikimiz hibir kelime konumadan iskemlelerimize oturduk." (Byk Taarruz Nasl Oldu, s.1) En g ve ge zlen sorun budur: 1921 Hazirannda bile, btn Trk ordusunda sadece yars eksik, yars tamam, 22 takm Anadolu haritas bulunuyordu. (TH, 2.C., 4.ksm, s.565) Bu kadar harita, deil alaylara, tmenlere de yetmez. Sakarya Sava ncesinde dahi ordu, ara, gere vb. bakmmdan ok ackl bir durumdayd. (2.8.1921 gnl Gizli Celse Zabtlar, 2.C., s.132-144) 56) Genleri silah altna aran bir subaya, kyller zetle yle derler: "Yemen dediler, Balkan Sava dediler, Byk Sava dediler, oullarmz istediler. Verdik, yenildiniz, hepsi ziyan zebil oldu. Ya imdi de yenilirseniz?" (.Gralp, stiklal Sava'nn yz, s.89) Bu kuku ve korku, zamanla sona erecektir. Ethemi ihanete gtren sebeplerin arasnda, aabeyleri Tevfik ve Reit'in olumsuz etkilerininde yer ald inkr edilemez. Ama bu olgu, Ethem'i sorumluluktan kurtarmaz. nk Ethem, hi dnmeden ve direnmeden onlarn her dncesini paylam, baz konularda onlardan da ileri gitmitir. Keke dnse, dirense ve bir kenara ekilseydi. Milli Mcadele'nin sayg ile anlan bi nlerce kahraman arasnda, onun da bir yeri olurdu. Yunan askeri tarihi yle diyor: "Keif alannn arlk noktas olarak, Bursa-Eskiehir blgesi seildi." (Yunan Askeri Tarihi, s.175) Ayn kitapta, harektn amac da, yle belirtiliyor: Kemalist ordunun durumunu kefetme ve bu blgedeki Trk kuvvetlerini datma!' (s.175,179) Yunan askeri tarihi, bu taarruzun, Ethem'in ayaklanmasndan nce, 24 Aralkta kararlatrlm olduunu aklyor. (Yunan Askeri Tarihi, s. 169) Ama hibir belgeye yer vermiyor. Oysa zamanlama ve baz belirtiler, iki hareket arasnda bir balant olduunu konusunda, ciddi kukular uyandrmaktadr. (TH, 2/3, s.82-83) ^ Bu yar smet Paa yle anlatyor [zettir]: "7 Ocakta geri yrye baladk. Geli rken gnde aldmz mesafeyi, bir gnde alarak askeri yrtyorum. Bir an evvel muharebe meydanna yetimeye alyoruz. Yorgun, bitkin bir halde istasyona yetien askeri, adeta zorla iterek vagonlara bindiriyoruz. ndirirken de byle oldu. Asker bu kadar yorgun, bitkin vaziyette." (.nn, Hatralar, 1.C., s.141) Kurulu halindeki ordunun o sradaki durumunu Bat Cephesi Komutan smet Bey yle anlatmaktadr: "Yarm arkl askerler, sngs olmayan, mekanizmas uydurma tfeklerini eitli balarla omuzlarna asmlar... Svariler, arlklarn terkelerindeki heybelere doldurmular, kk boylu, cefake Anadolu atlaryla i tehlikenin birinden, d tehlikenin birine yetimeye alyorlar. Bir ordu ki nakliye kafilesi namna hibir vastas yok. Herkes ceph anesini, omuzundaki fiekliinde, belindeki eski enkazdan kalma ktklnde, memleketinden getirdii kaln Anadolu bezinden pantolonunun cebinde tayor. Cephane mevc udu, herkesin zerindekinden ibaret. Kamalar henz imendifer fabrikasndan km, y eni kymetleri tecrbe edilmemi toplar. (*) Bunlarn da cephane kafilesi yok." (Aktaran Y.Nadi, erkez Ethem Kuvvetlerinin haneti, s. 126 vd.) (*) Eskiehir Demiryolu atlyelerinde, kamalar ngilizlerce alnm olan toplara, eski lokomotif dingillerinden, yeni kamalar yaplr ve nice l top canlandrlr, imalat- Harbiyecilerin Kurtulu Sava'ndaki hizmetleri ve inanlmaz becerileri, ayr bir destandr. Birinci nn Sava'na ilikin bilgi veren baz Yunan kaynaklar: Yunan Askeri Tarihi, s.175-189; General Papulas'n Hatrat, s.40-41; Tmg.Y.L. Spyridonos, Harp ve Hrriyetler, s.110-116; Yarbay T..Hrisohoos, Kk Asya Savanda Yunan Svarisi, 55-56; Yarbay K.D.Kanellopulos, Kk Asya Malubiyeti, 1 .C, s.3-4. Baz Trk kaynaklar: TH, 2.C., 3.ksm, s.161-230; C.Erikan, Kurtulu Savamzn Tarihi, s.103-114; C.Erikan, Komutan Atatrk, s.603-624; F.Belen, Trk Kurtulu Sava, s.274-280; Artu, Kurtulu Savamzn Zorlu Yllar, s.217-246. lerleyen Yunan kuvvetleri: 16.243 kii (12.500 tfek), 270 hafif makineli tfek, 120 ar makineli tfek, 72 top. (TH, 2/3, s. 195)
de
bi
an
_8
64) 65) 66)
67)
68)
69)
70)
71) 72)
Trkler: 4. ve 11.Tmenler yetiene kadar, Yunan kuvvetlerinin karsnda bulunan 24.Tmen, 126.Alay ve birka milli mfrezenin toplam, kuvveti, 5.465 insan, 2.266 tfek 1320'si sngsz), 27 ar ve hafif makineli tfek, 10 toptur. (TH, 2/3, s.146) 4. ve 11.Tmenlerin gelmesinden sonra: 8.500 kii (5.550 tfek), 18 hafif makineli tfek, 47 ar makineli tfek, 28 top. (TH, 2/3; s.194-195; S.Selek, Anadolu htilali, s.475; F.Belen, Trk Kurtulu Sava, s.276) Savaa Kara Fatma etesine mensup 18 kadn, takip hareketine de sembolik olarak baz milletvekilleri katlmtr. (F.A.Tansel, stiklal Harbinde Mcahit Kadnlarmz, s.29; TH, 2/3, s.234; milletvekillerinin adlar iin, ZC., 7.C., s.285) Baz Trk eserlerinde, taarruz eden Yunan kuvveti iin "Bir tmen ile bir mfreze" deniyor. (Mesela S.Selek, a.g.e., s.468) Oysa Yunan Askeri Tarihi, katlan birlikleri yle aklamaktadr: "Bir Evzon alay ile takviyeli 7.Tmen ve yine bir alayla takviyeli 10.Tmen" (s. 179) 2 tmen + 2 alay, ayrca bir svari tugay, yani tmene eit bir kuvvet! Mesela 7 Ocakta Kprhisar'da (Yunan Askeri Tarihi, s.181; TH, 2/3, s.170,175) Ethem, karsnda az bir kuvvet kaldn anlar anlamaz, bu gn, topu desteinde taaruza kalkacaktr. (.Artu, Kurtulu Sava'nn Zorlu Yllar, s.205; TH, 2.C., 3.ksm, s.176.) Odunla altrlan trenler o tarihlerde saatte 30 km. hz yapabiliyorlard ve Trklerin elinde de, sadece 18 lokomotif vard. (TH, 2/4, s.567) Makinistler, silah zoruyla i yaptrlan Rum ve Ermenilerdi. 4.Tmen, (1.485 tfek) ksm ksm da olsa, zamannda yetiecektir. (TH, 2/3, s.173,179) 11 T.Komutan M.Arif Bey yle yazyor: "Hristiyan imendfer memurlar pek ok zorluk kardklarndan, trenler bin glkle kaldrlyordu." (Mcahedat- Milliye Hatralar, HTM,1972/4, s.26) nn mevzii, Anadolu'ya giden demir ve kara yollarnn aznda, 30 km. uzunluunda, solkanad Sakarya nehrine, sa kanad nn buca gneyindeki Tilki Tepesi'ne dayal, doal bir mevzidir. Daha tam berkitilmi deildir. Ancak baz yerlerde boy ukurlar almtr. Birliklerce de tutulmamaktadr, nn mevziinin ortasndan demiryolu geer. nn mevziinin yaklak 10 km. gerisindeki Oklubal-Zemzemiye-Bekardeler Da, ikinci mevzi olarak deerlendirilebilecek niteliktedir. (TH 2/3, s.157-159 ve 19 no.lu kroki) Kuzeyden gneye: Gndzbey- ehitler Tepesi-Metristepe-zzettin Tepe- Cesaret Tepe- Bingazi Tepe- Obs Tepe- Nazm Bey Tepeleri- ntikam Tepe-Zevvare TepeArifbey Tepesi-Boztepe- Tilki Da. Bu adlarn ou, nn savalarndan andr. Bugn Yunan uaklar, Trk kuvvetleri zerine, Ethem'in bir bildirisini atarlar; bildiri yle bitiyor: "...Ey subay arkadalar! Emir kulu olmaktan kannz. Allah'n kulu olunuz. Aksi halde geliyorum ha! Son pimanlk fayda vermez." (TH, 6.C, s.229; Z.Sarhan, erkes Ethem'in Hyaneti, s.106; HTV Dergisi, say 73, belge no.1591; Yakn Tarihimiz, 2.C., 3.369) Ethem anlarnda, bu bildirileri aabeyi Reit Beyin attrdn yazyor. (.E.Hatralar, s.170) Ne yurtsever aileymi bu! Ethem, gerekten ordunun stne gelir ama yenilir ve kendini Yunanllarn kucana atar! Refet Bey, 2.Svari Tmenini yola kartacak, fakat istenilen topu birliini vermeyecektir. (TH, 2/3, s.185, 193; C.Erikan, Kurtulu Savamzn Tarihi, s.107) Atlarnn yzde doksan nal dkm durumda olan bu svari tmeni savaa yetiemez ama nn'ne yrd, bir Yunan ua tarafndan grlr. (R.Apak, Yetmilik Bir Subayn Hatralar, s.218-219) Genelkurmay, daha sonra da, Ankara'dan 3.Svari Tmeni ve Gney Cephesinden 8.Piyade Tmenini, 3. Yunan Kolordusuna kar yaplacak kar taarruzda kullanlmak zere nn'ne yollayacaktr. Ama bu birlikler yetimeden, Yunanllar geri ekilirler. (C.Erikan, Komutan Atatrk, s.609; TH, 2/3, s.184-185,) 11.Tmenin drdnc ve son kademesi (ar obs bataryas, da bataryas, shhiye bl), ancak 9/10 Ocak gece yars nn'ne gelebilecektir. (TH 2/3, s.192) Bugn zellikle 11 .Tmenden 70.Alay, henz teri kurumadan savaa girer ve topusuz olduu halde, ok baarl bir sava verir. (R.Apak, Yetmilik Bir Subayn Hatralar,
de
bi
an
_8
73)
74)
75)
76)
77) 78)
79)
80) 81) 82)
84)
85)
de
83)
s.221; TH, 2/3,s.191) Yunan ordusu 2.Kurmay Bakan Albay Saryanis, anlarnda, Yunan komutanlarnn 9 Ocak gecesini, 'byk endie iinde geirdiklerini' aklyor. (Aktaran, S.Selek, Anadolu htilali, s. 472) Yunan askeri tarihininde yer alan u ifadeler, savan nasl getiini gstermektedir: "Trklerin inatla direnmesi zerine", "Dmann sert direnmesi", "Trkler, inat bir direnmeye giritiler", "Merkez kolunun iki yanndaki kollar da sert bir atmaya girimilerdi", "Trklerin saat 12.00'den 14.00'e kadar yaptklar yedi hcum", "Albay Psarra komutasndaki birliin hcumu bir netice vermedii gibi Yunan ordusunun sa kanadnda da sert bir muharebe cereyan ediyordu..." vb. (Yunan Askeri Tarihi, s.181,185) Bu srada bir baka Yunan birlii de (Albay Papulakis kolu) alan gediin kuzey kesiminden ilerlemeye balar. Bu kol, top atei altna alnr ve 143.Alayn art taburu tarafndan yaplan bir taarruzla geri atlr ama bu, genel durumu dzeltecek bir olay deildir. Sadece Trk birliklerinin savama azmini koruduklarn gsterir. (TH, 2/3, s.202) Cephe sol kanadnda bulunan ve son na kadar savaan iki taburun ve birlik arlklarnn, 10 Ocaktaki ekilileri, dzensiz olmutur. Asl birlikler, ate altnda olmalarna ramen savan elverdii oranda dzenli biimde, bataryalarsa tam bir dzen iinde ekilmilerdir. (TH, 2/3,s.204-205, 207) 174.Alayn 1.taburu, demiryolunun kuzeyindeki srtlarda, geceye kadar direnmi, ancak 22.00'de geri ekilmitir. (TH, 2/3, s.297) Komutanlar: 24.Tmen, Yarbay Atf Atedal; 11 .Tmen, Yarbay Ayc Arif (zmir suikast dolaysyla aslacaktr); 4.Tmen, Binba Nazm (Ktahya Sava srasnda ehit olacaktr). Bu hususu, Yunan Askeri Tarihinden baka, u Yunan kaynaklar da belirtiyorlar. Y.L.Spyridonos, Harp ve Hrriyetler, 8.111; K.D. Kanellopulos, Kk Asya Malubiyeti, s. 4; T.. Hrisohoos, Kk Asya Savanda Yunan Svarisi, s.55. Orhan Duru, s.111-114. Nitekim, 3.Yunan kolordusu Komutan ile tmeninin komutanlar, bu baarszlktan dolay_derhal deitirilirler. (Y.L.Spyridonos, s.i 16) Y.L.Spyridonos zetle diyor ki: 'Yunan taburlar, ekilii abuklatrmak iin srt antalarn geride brakmlard." (s.114) Buna 'ekilii abuklatrmak' m denir, yoksa kamak m? Bu hususu, artk General Spyridonos aklayamayacana gre, bari Y.Kk aklasa. Bu deerlendirmeler iin: Bat Cephesi Komutan .nn, Hatralar, 1.C., s.242-243; 2.Sv. Tmeni Komutan R.Apak, Yetmilik Bir Subayn Hatralar, s.221 ve Garp Cephesi Nasl Kuruldu, s.226-227; 11.Tmen Komutan M.Arif, Mcahedat- Milliye Hatralar, HTM, 1972/Mays, s.27; TH, 2/3, s.216-217; C.K.nceday, AAMD, say 22, s.192; .Artu, s.240; C.Erikan, Kurtulu Savamzn Tarihi, s.111 ve Komutan Atatrk, s.615617; F.Belen, Trk Kurtulu Sava, s.279-280. .nn, TRT 1'de (1.4.1973), General Papulas'n genel tutumunu yle anlatmtr: "Daima ordusu byk bir felakete urayacak diye endie iinde bulunan bir adamd. Bu hissi ile Yunan ordusunu koruyabiliyordu ama bu his onu, giritii muharebede, kesin neticeyi alana kadar sebat ile vurumaktan alkoyuyordu." (Televizyona Anlattklarm, s.27) Hibir Yunan kayna, bu sava srasndaki yazmalar (emirler, raporlar vb.) vermedii iin ancak tahminlerde bulunuluyor. Bu belgeler aklanm olsayd, olay aydnlanr, sebepler kesin olarak belirlenirdi. Bu belgeleri niye saklyorlar acaba? Yunan askeri tarihlerinin zayf yan, aleyhlerine olan durumlar, genel olarak klterek, yumuatarak, makyajl bir ekilde aktarmalar. Mesela Yunan askeri kamyor, ya 'geri ekiliyor, ya 'k hatlarna dnyor' ya da 'geride toplanyor' vb. Trk askeri tarih kitaplarnda ise, askeri olaylar, hibir gerek yumuatlmadan, objektif ve drste aktarlmaktadr. Ama bu kitaplarn da zayf bir yan var: Askerlik d konular hakknda, genel k itaplarda bulunan sradan bilgilerle yetinilmesi, asl kaynaklara gidilmemesi. Bu tutumdan doan nemli bir yanl, kinci nn Sava paragrafnda greceiz. S.Selek, Birinci nn Savandaki ehit saysn da, yanl olarak 95 diye veriyor, dorusu yukarda.
bi
an
_8
86)
87)
88) 89)
90) 91)
93)
94)
95) 96)
97)
de
bi
92)
ngiliz Y.Komiseri Rumbold'un, 20 Ocak gnl raporu: 'Artk M.Kemal'e eteba gzyle baklamayaca... TBMM hkmetinin Anadolu'da etkin olduu..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.XXVIII/59) Mttefiklerin 25 Ocak 1921 gn Paris'te yaptklar toplantda, zetle, "Anadolu'daki Yunan ordularnn durdurulmas zerine, ortaya kan yeni durum" grlr ve "21 ubatta Londra'da bir konferans toplanmasna, Yunanistan ve stanbul temsilcileri ile birlikte, Ankara temsilcilerinin de arlmasna" karar verilir. (Toplantnn tutana, B.N.imir, a.g.e., 3.C., s.XXX/ 76) Birinci nn Sava'nn sonular hakknda: D.Walder, anakkale Olay, s.142-143; Kinross, Atatrk, s.388-395; TH, 2/3, s.246; S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.117; H.E.Advar, Trkn Atele mtihan, s.61-62; S.S.Berkem, Unutulmu Gnler, s.97; Abdllahat Akin, s.36, 72-73,89,93; Y.K.Karaosmanolu, Ergenekon, s.77; F.R.Atay, ankaya, 285-287; B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.15; T.Baytok, ngiliz Kaynaklarndan Trk Kurtulu Sava, s.137; .Yazman, stiklal Sava Nasl Oldu, s.95; H.Erolu, .nn ve I. ve II. nn Muharebelerinin erde ve Darda Etkileri, AAMD, say 4, s.65-83; Y.Kemal, Mektuplar, Makaleler s.276; R.E.naydn, stiklal Yolunda, s.4-5; N.Kstkl, I.nn Muharebesi ve Siyasi Sonular, AAMD, say 21,S.603-607. u tesadfn gzelliine baknz, tam bu ihtiya belirdii srada, Yunan ordusu yrye gemez mi? Y.Kk'n, byle gl baka hipotezleri de var. Birini aktaryorum: "Trklerde gzel ve hacimli bir ses bulmak imknszdr. Eer bir Trk'te byle bir ses varsa, Trk olduundan kuku duyuyorum." (T.. Tezler 5, s.498) Ve bu hipotezinden yola karak, Ruhi Su'nun Ermeni olduunu ileri sryor! Vahidettinci Burhan Bozgeyik de bu komik iddiaya ortak oluyor: erkez Ethem, s.265. Ethemin birlii ilk defa, Kasm 1919 sonunda silahl atmalara katlmtr. (.E. Hatralar, s.13) Bu tarihe kadar M.Kemal Amasya Genelgesi'ni yaymlam, Erzurum ve Sivas Kongreleri yaplm, Rauf Bey'le M.Kemal'in tutuklanmas iin stanbul hkmeti karar alm, Ali Fuat Paa Anadolu Umum Kuva-y Milliye Komutanlna atanm Heyet-i Temsiliye duruma el koymutur vb... M.Kemal'in muhalifi Rauf Orbay bile diyor ki: "M.Kemal Paa mcadeleye atlmasayd, bu memleket kurtulamazd.", "Atatrk'ten baka, btn kumandanlar tarafndan seve seve bakumandan diye kabul edilebilecek baka bir kimse yoktu. Bakalar ne kadar hizmet etmi olursa olsun, bakurtarc rol Atatrk'tedir, ona kran borcumuz ebedidir." (Aktaran S.Selek, s.145; Atatrk in Diyorlar ki, s.87) Milli Mcadele'de Ethem'in kdemi (ncelii) konusu zerinde, sanki bir anlam ve nemi varm gibi, en ok C.Kutay duruyor. Kendisinden kdemli diye smet Bey, Ethem'i kskanyormu, bu yzden kendisini tahrik ederek Yunanllara katlmaya zorlamm! Bir Cephe Komutan, kendisinden kdemli diye bir astsubay ya da ete reisini kskanr m? Ethem'den nce silaha sarlm Albay (Kel) Ali var, Albay Bekir Sami Bey var, Esat Hoca var, Albay Kazm zalp, Binba mer Halis Byktay vb. var; niye bunlar deil de, onu kskanm acaba? lk direniler hakknda not: Drtyol-Karakse ky, 19.12.1918; zmir, ilk kurun (H.Tahsin) ve ehirde atma: 15.5.1919; ayn gn, Urla, 173. Alayn ve Urlallarn ortak direnii; Ayvalk, 29 Mays 1919, 172.Alayn direnii; demi, lkkurun Sava, 30 Mays 1919 vb. (C.Erikan, Kurtulu Savamzn Tarihi, s.28-29, 32-33) rgtlenmeleri ve direniin geliimini ise, nc Blmde grmtk. A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.39-41. M.Kemal, btn yneticiler ile srekli iliki iinde olmu ama liderlii kimse ile paylamam. Grme, danma, uzlama, yetkiye sayg gsterme ve nezaket ile liderlii paylama aranda, ok derin fark vardr. (Bu konudaki geni bir alma iin: Ord.Prof. Dr.S. Dnmezer, Atatrk Liderliinin Sosyopsikolojik Analizi, s.15-31, AAMD, 22.say/ Kasm 1991) B.Bozgeyik de yle yazyor: "Ethem Beyin yurdu terk etmesi zerine, M.Kemal de en ok ekindii bir rakibinden (!) daha kurtulmu oluyordu." (erkez Ethem, s.262) K.Msrolu da olay, "erkez Ethem-M.Kemal ekimesi" diye niteliyor. (Hilafet, s.171)
an
_8
98)
99) 100)
Ne geni bir aratrma, ne derin bir muhakeme ve ne salkl bir tehis! M.Kemal. Erzurum'da ve Meclisin alnda, arkadalarna ve milletvekillerine, kendisinin veJ3akan olarak seilmesinden doacak birok mahzurlar aka anlatr ve karar ve- nce iyice dnmeler: gerektiini syler. (MM.Kansu, Atatrk'le BbTsJJS?^ 1.C, s.9-10) Oybirlii ile lider ve Bakan seilir. .E.Hatralar, s.6; ayrca, S.Gngr, Atatrk'e Kafa Tutanlar, 2.C., s.100-102; F.Kandemir, Atatrk'e 11 Suikast, s.27-3. Trke yanllar iin zr dileyerek, Cemal ener adl maratrmacdan iki cmle akta rmak istiyorum: "Ethem Bey ve kardeleri iin yaplan sulamaya 'erkes' ifadesinin kullanlmas, lkemizdeki tm kendine erkes diyen vatandalarmz rahatsz etmektedir... Ethem Bey ve kardelerinin erkes arm ile sulanmas, tandm tm erkesleri rahatsz ediyor" (erkes Ethem Olay, s. 148-150) Soyad olmad iin birok insann, ya etnik kkeni ya da bir zellii, benzerlii ile anlmas bizde ok eski bir dettir ama yazarn, bu yersiz alnganla hak verdii anlalyor. yleyse, kitabna 'erkes Ethem Olay' adn koyarak, tand erkezleri rahatsz etmeyi neden srdrm? Neden 'Ethem Olay' dememi? Ben, Ethem olayn, 'erkez' szn hi kullanmadan aktardm. Samimi olsa, o da bunu deneyebilirdi. [Y.Kk, erkes Ethem bile demiyor, Ethem'i sadece 'erkes' diye anyor: T.. Tezler 5, s.252, 253, 254] Kitabnn sonunda maratrmacnn, Reit Beyin kzlarndan, bir ara lkemizi ziyaret iin gelmi ve zel hayat hakknda pek cesur aklamalarda bulunmu olan Gner Kuban'la yapt bir konuma da yer almaktadr. Keke Kuban'n zel hayat hakkndaki bu aklamalarna da yer verseydi; kitab daha da enlikli olurdu. Neyse, Gner Kuban diyor ki: "Ankara'da TBMM'nin kurulma abalar dneminde, milletvekillerinin ou bizim evde toplanr, tartr ve karnlarn doyururlarm... Annem, yaplan tm inklaplarn tartmasnda bulunduundan (!), bunlarn tmnn bir kiiye (M.Kemal'e) mal edilmesine akl erdiremezdi... Ankara'daki evimizde tartlarak kararlatrlan tm inklaplar, onlara mal edilirken, elimden ne gelir?" (a.g.e., s. 157,168) Bu cesur hanm, Debreli Recep'i hi aratmyor. Reit Bey, 23 Aralk 1920 akam Ankara'dan ayrlp, 1950 ylnda Trkiye'ye dnmtr. Trk Parlamento Tarihi, 3.C., 845) u halde 'tm inklaplar', 23 Aralk 1920 tarihine kadar Reit Beyin, milletvekillerinin ounu alacak kadar geni (!) evinde konuulup tartlmm'!!! Maratrmacnn cidd ciddi aktard bu safkan palavralarn ya da yksek ate hezeyanlarnn devam da elenceli: "Gelmi gemi en usta gerilla savas olan [Ethem amcam] (!)... Meclis, uzun tartmalar ve gizli celselerden sonra (!), annemin svire'ye gitmesine izin vermi... (!) lk yllar Kral Venizelos'un Halandra'daki yazlk saraynda (!) yaamlar Sarayn 28 odasnda babam Reit Bey ve amcam Tevfik Bey ocuklaryla yerlemiler!... Trkiye, Yunanistan ile anlama masasna oturduunda [galiba Lozan demek istiyor], artlardan birisi, erkes Ethem ve kardelerinin l veya diri iadesiydi (!)... Millet Meclisi, Rusya'dan vagonlarla gelen altnlarla kuruldu (!)... Ethem Bey Yunan kumandanndan gei hakk istedi ve doruca Almanya'ya gitti (!)... M.Kemal'in ona hastaneye gnderdii altnlar (!), 'Bunlar masasndaki iki arkadalarna datsn' diye geri gndermiti (!)... Ethem Bey, hakk olan 'Ulusal Kahraman' (!!!) payesini almadan Trkiye'ye dnmek istemedi...(!) Gnmzde fikir ayrl diye tanmlanacak bir olayn (!!) hain damgas vurduu Ethem Bey ve kardeleri, tarih kitaplarnda, geen yl baslan Trke Larousse Ansiklopedisini hazrlayan kara cahillerin beyinlerinde yle kald... Bunu deitirmek istemez miyim? Yaam misyonum bu benim..." (s.158-168) Bu bilgi dzeyi ile insan, deil tarihi, sann rengini bile deitiremez. Bouna yorulmasa. Hrs ve cahillii yznden isyan edip tepeleneceini anlaynca, sava srdrmekte olan bir dmana bilerek ve isteyerek snan (iltica eden), onun istei dorultusundaki bildirileri benimseyen birine, 'ulusal kahraman' payesi verilir mi? yle birine, her yerde ve her ada, 'hain' derler!
de
bi
an
_8
101)
102)
103)
104) 105)
106)
107)
108)
109)
Maratrmacnn sorduu sorular, bunlardan da elenceli ama onlar aktaracak yerim kalmad. Daha sonra da, hibir aklama yapmadan, bu tezi terk ediyor ve "nn bucandaki arpmalar..." diyor ve askeri tarihteki (TH, 2.C., 3.ksm, s.145-230) baz ayrntlar ve belgeleri saptrarak ve arptarak, askeri analizler (!) yapyor. ou o kadar gln ki onlarn zerinde durarak vaktinizi harcamak istemem. Asl metinde, sadece birka saptrma ve arptmasna deineceim. Olmayan bir olay olmu gibi anlatmann patalojik bir durum olduunu kesin. Acaba psikiatristler, iki tarafn da yzlerce belgesiyle tarihe gemi bir olayn olmadn iddia edenlere, ne ad veriyorlar? Birinci nn Sava ile ilgili balca Yunan kaynaklar daha nce verilmiti. Ayrca: "Harekttan alnan derslerden biri de, Kemal'in ordusunun, artk disiplinsiz etelerden deil, tecrbeli ve yurtsever rtbeliler elinde, tamamen disiplinli askeri birliklerden mrekkep olduu gerei idi. Bu ordunun silahlar da, harbin o devresi iin kfi ve tamamd." (Y.L.Spyridonos, Harp ve Hrriyetler, s.116) "Bu harekttan elde edilen netice ve varlan fikir u idi ki Kemal ordusunun talim ve te rbiyesi iyiydi ve iyi de donatld anlalmt." (Trkesi dzeltilerek, T.. Hrisohoos, Kk Asya Savanda Yunan Svarisi, s.56) ekili dzeni ile ilgili bilgiler, savan zeti ile birlikte verilmiti. (Ayrca: TH, 2/3, s.204-205, 207) Y.K.Karaosmanolu, sz konusu yazy, Ergenekon adl kitabna alm, (s.43-46) Y.Kadri yazsnda, komutan vmekten ok, 'yorgun ve plak Trk ordusunun, emperyalizmin donatp ileri srd Yunan ordusunu yenmesinin' anlam zerinde duruyor ve yle diyor: "smet Paa adl bir serdarn klc...tarihi ikiye bld. Drt be gnden beri, btn Dou alemi ve btn Asya iin yeni bir devir almtr. Bu mbarek ve ilahi kta, asrlarca sren bir uykudan sonra, ta gbeinden sarslyor... Btn mazlum milletler, demirden ve elikten zincirlerini kryor ve karanlk mahpeslerinden darya boanyor." Refet Paa, K.Karabekir'in Ermenileri yenmesini de 'tesadfi ve ucuz' bulur; K.Karabekir'i, Ali Fuat Paay ve Rauf Beyi de beenmez ve kmser. Hepsini 'yalanc kahraman' olarak grr. Milli Mcadele'nin kazanlmasnda, en byk eref payn kendine ayrr. (Refet Paa ile 1.8.1962'de yapt grmeye dayanarak, S.Selek, Anadolu htilali, s.148-149) smet Beyin Genelkurmay Bakan olmasn hazmedememi, ayrca Kurtulu Sava boyunca, 'kdem sorununu' ileri srerek, smet Paaya kar kanlarn da banda yer almtr. (H.Bayur, Atatrk'ten Anlar, Belleten, say 148/ s.468) Bir aklamasnda, smet Paaya kar klarnn sebebini, tek kelimeyle anlatacaktr: "Kskandk!" Sz konusu telgrafn 1 Nisanda ekildii hakkndaki temel kaynaklar: KS Gnl, 3.C., s.461; KA Gnl, s.170; Jeschke, TKS Kronolojisi, s.146; TC Kronolojisi, s.247; TH, 2/3, s.445. Acaba yeter mi? Ayn gazete, daha nce Trk baarsn bildiren haberler vermiti: 17 Ocak 1921 gnl The New York Times'da, Trk Baarsnn Nedenleri' bal altnda yaymlanan makaleden: "Son Yunan taarruzunun baarszla uramas, eitli yorumlara yol amtr... Yunanllar tarafndan yaplan aklamada... Trklerin en seme birliklerini savaa srmeleri ve dalarn karlarla kapl bulunmas, Yunan baarszlnn nde gelen nedenleri olarak gsterilmektedir." (O.Ulugay, Amerikan Basnnda Trk Kurtulu Sava, s.118-119) Yeni bir haber kaynann verdii deiik haberin sebebi, ok ksaca y le aklanabilir. Trk-Sovyet grmelerinin baladnn renilmesi (Temmuz 1920) Baty ok kayglandrr. Uzun sre Ankara'nn bir Sovyet uydusu olduundan kukulanr ve yle gstermeye de zen gsterirler. (Daha ayrntl bilgi iin: D.Avcolu, Milli Kurtulu Sava, 2.C., s.651 vd.) O zamanki ABD'li okuyucu, bu oltaya gelebilir ama aradan uzun yllar getikten ve gerekler kesinletikten sonra bile Dilipak'n, bu maksatl ve hibir tarihi deer tamayan habere, daha dorusu martavala yer vermesinin sebebi ne ola ki? Yunan askeri evreleri ve basn, Kurtulu Sava boyunca pek ok yalan ve yanl haber-
de
bi
an
_8
110)
111)
112) 113) 114)
115)
116) 117) 118) 119) 120)
121)
122)
le yaym ve yazmlardr. O kadar ki Byk Taarruz srasnda M.Kemal'in esir edildiini bile ile sreceklerdir. (F.R.Atay, ankaya, s.317) M.Kemal, Birinci nn Sava iin "zafer" szn ilk defa, Sakarya Sava dnnde, 19 Eyll 1921'de, yani Birinci nn Sava'nn son bulmasndan 8 ay sonra, Mecliste yapt konumada kullanmtr. O gne kadar geen olaylar zetledikten sonra, diyor ki: "...Kuvvetlerimiz derhal nn'nde toplad, dman taarruz ve tecavzn emniyetle kabul etti ve ordumuz, milli tarihimize Birinci nn zaferini kaydetti." (ZC, 12.C, s.255) Ondan sonra da zafer diye sz edecektir. (Nutuk, 2.C. s.82) C.Erikan, M.Kemal'in bu t utumunu, 'Ktahya yenilgisini eletirenlere (1921) ve Terakkiperver Cumhuriyet Partisi'nin ileri gelenlerine kar, smet Paay korumak ve yceltmek istemesine' (1926) balyor. (Komutan Atatrk, s.621) Gerek u ki M.Kemal, 'baar' szn kullanmay srdrseydi bile, pek bir ey deimeyecekti. nk halk ve basn, bu baary 'zafer' olarak karlam ve hep yle anmtr. (Basnda kan yazlarn zetleri ve Meclise yollanan kutlama telgraflar iin: KS Gnl, 3.C., s.357 vd.; ZC, 7.C., s.291 vd.) Ne yapmalyd Ankara? Bir bildiri yaymlayarak, "Bu teknik olarak zafer deil, kk apta bir baardr, zafer kelimesini kullanmayn!" m diyecekti? Zaman gazetesi yazar Mehmet Kahraman da yle yazyor: "Yllardr byk bir zafer olduu aklanan, ancak birka seneden beri aksi ispatlanan Birinci nn Sava..." (14.4.1994) Aksini, son birka sene iinde, kim ispatlam acaba? Dayana Y.Kk ise, yand glm keten helva! H.Nicolson'un 18 Ocak 1921 gnl muhtrasndan, B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.XXVI/33. Metaksas'n Anlar, Trk Kltr dergisi, say 102; S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.129130. ngiliz-Yunan gizli grmelerinin tutanaklar u eserlerde yer almtr: L.M.Smith, Anadolu zerindeki Gz, s.208-217; H.Bayur, Trkiye Devletinin D Siyasas, s.80-82; S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.126-132; D.Walder, anakkale Olay, s.146-148; S.Selek, Anadolu htilali, s.535-542; Yunan Askeri Tarihi, s.195, 201, 207; Y.L.Spyridonos, Harp ve Hrriyetler, s.127-129; ayrca 6'larn yarglanmas srasnda sorumlularn ve tanklarn aklamalar, Proia gazetesinden aktaran, H.Bayur, a.g.e., s.84. "19 Mart gn L.George, Kalegeropulos ve Gunaris'i kabul etti... Trklerin, ukurova'dan asker aktarmalarna frsat vermeden harekete geilmesi grld... L.George, 'hibir eyin ansa braklmamasn, nk askeri harektn muvaffakiyetsizlii, Trkleri ele avuca smaz bir duruma getirecektir' dedi." (Yunan Askeri Tarihi, s.201) Oysa Byk Millet Meclisi, bu szlemeyi, tam bamszlk anlayna aykr bulacak ve askeri yararn bir yana atarak, byk bir fkeyle reddedecektir. Bu zet iin u Trk ve Yunan askeri tarihlerinden yararlandm: TH, 2/3, s.247-593; Yunan Askeri Tarihi, s. 191-271. F.Belen, Trk Kurtulu Sava, s.311, 314; C.Erikan, Kurtulu Savamzn Tarihi, s.120. kinci nn Sava srasnda nn mevzilerinin durumu hakknda ayrntl bilgi: zzettin allar, kinci nn Muharebesinde 61.Tmen, s.7 vd. Yunan askeri tarihinin verdii u bilgi, savan etinliini gstermeye yeter: 'Sa kanatta, yalnz 28 Mart gn Trkler, 22 taarruz giriiminde bulunmulardr.' (Yunan Askeri Tarihi, s.235) Komutanlar: 1.Tmen, Albay Kemalettin Sami; 4.Tmen, Yarbay Nazm; 5.Kafkas Tmeni, Albay C.Cahit (Toydemir); 8.Tmen, Albay Sabri (Bee); 11.Tmen, Albay M.Arif; 24.Tmen, Yarbay Fuat (Bulca); 61 .Tmen, Yarbay zzettin (allar); Kocaeli Grup Komutan, Albay Halit (Karsalan); 1.Sv.Tmeni, Yarbay Dervi; 2.Sv.Tmeni, Yarbay Suphi (Kula); 3.Sv.Tmeni, Yarbay brahim (olak) [8.Tmen savaa katlamamtr]. Svarilerin Yunanllar takibiyle ilgili anlar iin: R.Apak, Yetmilik Bir Subayn Hatralar, s.227-229; .Yazman, stiklal Sava Nasl Oldu, s.112-116; .Gralp, stiklal Sava'nn yz, s. 144-158.
de
bi
an
_8
123)
124)
125)
126) 127)
128)
129) 130)
131)
Bunun zerine serbest kalan birlikler, gneye kaydrlr; Yunan 1. Kolordusu, ekili yolunun kesileceini anlaynca, hzla Afyon'u boaltp Dumlupnar hattna kadar ekilir. Ama Refet Paa, Dumlupnar' geri almay baaramaz. Bunun zerine Gney ve Bat Cepheleri, smet Paann komutasnda birletirilecek ve Refet Paa aa alnacaktr. Gney Cephesi ve Ankara'dan gelen takviyelerle, savan sonuna doru, top, hafif makineli tfek ve uak says dnda, Yunan kuvveti ile eit dzeye yaklalacak, svari saysnda ise stnlk salanacaktr. (C.Erikan, Komutan Atatrk, s.638) Erikan, doru bir karlatrma yaplabilmesi iin ateli silahlarda etkinin, geometrik diziyle arttn, mes ela 2 makineli tfein, 1 makineli tfekten 2 deil, 4 kat etkili olduunu zellikle belirtiyor. Ateli silahlarda Yunanllar, Byk Taarruzda bile stn durumlarn korumulardr. Trk birliklerinin donatm, eitim ve say bakmndan durumu iin, zzettin allar, a.g.e., s.3-5. kinci nn Sava'ndaki Yunan kayplar, eski bir yayn olan Yunan Askeri Ansiklopedi-si'nden aktarlmtr. (TH, 2/3, s.512) Anadolu savalarna ilikin Yunan Askeri Tarihi 1960'da yaymlanmtr. (1919-1922 Kk Asya Seferi, 6 cilt) 1966'da yaymlanan Kk Asya Seferinin zetlenmi Tarihi, bu ayrntl ve son almann zetidir; bu kitapta Yunan kayplar yle verilmektedir (s.255): 211 subay, 4.074 er (Subay ve er, 707 l) Toplam: 4.285. - Buna karlk Sa Grup Komutan zzettin allar diyor ki: "smet Paa dmann telefat (kayp) miktarnda phe ediyordu. Shhiye mfrezelerimiz o gn (1.4.1921) ie balamlard, sordurdum, bine yakn ceset defnettiklerini bildirdiler. Yedi gn zarfnda, Yunanllarn defnettikleri ller, bu hesaba dahil deildi. Hakikaten Yunanllar, muharebe meydannca binlerce l brakmlard." (a.g.e., s.61) S.Selek, kinci nn Sava'ndaki ehit saysn yksek vermektedir, dorusu 681'dir. (TH, 2/ 3, s.512) 1.Yunan Kolordusunun bu ilerleyi srasndaki kayb ok azdr, nk karsndaki 12.Trk Kolordusu, Afyon dousuna kadar, hemen hemen hi savamadan geri ekilmitir. (C.Erikan, Kurtulu Savamzn Tarihi, s.130) Gneydeki asl savalar, kinci nn Sava'nn bitmesinden sonra balar ve Aslhanlar Sava ve Dumlupnar Sava adn tarlar. Yunanllarn, Aslhanlar ve Dumlupnar savalar srasndaki kayplar, bu kolordunun komutan General Kondulis'e gre yle: 11 subay, 222 er l; 51 subay, 660 er yaral, Toplam 944 kayp! (Aktaran, TH, 2/3, s.512) Gneydeki savalarda Trk kayplar ise, 400 ehit, 800 yaraldr. (C.Erikan, a.g.e., s.133) ki cephedeki toplam Yunan kayb: 5.229! ki cephedeki Trk genel kayb ise yle: 3.235 (2.nn) + 800 (Gney Cephesi)= 4.035. ki tarafn genel kayp toplam: 9.264 'tr. (2.036's l ve ehit) Hani Ankara bu ihtiyac, Ethem ve M.Suphi olaylarn maskelemek iin duymutu ve Birinci nn baarsn bu yzden bytmt? Yoksa Kk, nn'de geen iki sava bulunduunu yine mi unuttu? smet Paa bu srada 6 yllk albayd. (.S.Aydemir, kinci Adam, 3.C., s.583) Fevzi Paaya teekkr edenler: C.Arif Bey (s.322-323), Y.zzet Paa (s.324-325); genel konuma yapanlar: R.evket Bey (s.323-324), M.Mfit Bey (s.325-326), Tunal Hilmi Bey (s.326-327), Alim Efendi (s.327-328). TH, 2/3, s.473'de, Y.zzet Paann yle dedii yazl: "nn'ndeki zaferi, siyasette olduu gibi askerlikte de kazanm olan Fevzi Paa Hazretlerine minnetlerimizi arz ederim." Y.zzet Paann syledii cmlenin asl byle deil, yanl zetlenmi. (ZC, 9.C., s.325) Y.zzet Paa yapt konumada, zaferi, dorudan Fevzi Paann eseri gibi gstermi deildir! TH, 2/3'n yeni basksnda, Meclis grmeleri ile ilgili bu yanllarn dzeltileceini umut ederim. Belen, yle yazyor: "Genelkurmay Vekili Fevzi Paa, Meclisin srekli alklar arasnda muharebeyi anlatt. O, kesin sonu yerini nceden kestirmek ve eldeki btn kuvvetleri nn mevziine ynetmekle, bu alklara laykt." Askeri tarihler incelenince, Fevzi Paann bu alklara gerekten layk olduu anlalyor. Ama bir sava, kesin sonu yerini nceden kestirmek ve eldeki serbest kuvvetlerin oraya
de
bi
an
_8
132)
133)
134)
135)
137)
138)
139)
de
136)
sevki iin emir vermekten ibaret deildir, bunlarla da kazanlmaz. 400.000 kiilik bir ordunun banda, Viyana'y almaya giden Kara Mustafa Paa, baar kazanamad gibi bu dev orduyu da perian etmi ve mparatorluun kne giden yolu amtr. Bir savan kazanlmasna yardmc olan, katkda bulunan birok makam, hizmet birimi ve kii vardr ama zafer de, yenilgi de, kuvvetin bandaki komutana yazlr. tesi kelimelerle oynamaktr. M.Mftolu diyor ki: "Ali hsan Paa, kinci Dnya Harbi'nde smet Paaya yazd bir ikaz (uyar) mektubu dolaysyla, on yl hapse mahkm olmutur." (Yalan Syleyen Tarih Utansn, 2.C., s.269) Kendisi ile ilgili her olay bytp iiren Ali hsan Sabis bile, anlarnn nsznde, Cumhurbakanna imzasz mektupla hakaret etme suundan dolay, on yla deil, on be ay hapse mahkm olduunu aklyor.' (Harp Hatralarm, 5.C., s.1-5) Gerek ile Mftolunun ifadesi arasnda,' 8 yl 9 ay' kadarck bir fark var. Tarihilikle Mftolu arasndaki fark da biri hesaplasa! Bat Cephesi Kurmay Bakan Asm Gndz Paa diyor ki [zet]: "Biz ne kdem, ne selahiyet, ne unvan, ne makam davasndaydk. Ali hsan, bu feragat havasna intibak iin nefsinden fedakrlk yapmay denemedi... Hadise karmak kararnda idi... Kendi kendini tasfiye etti." (Hatralar, s.120 vd.; ayrca, A.N.Grman'n aklamas, aktaran F.Altay, On Yl Sava, s.326) C.Erikan, Byklolu'nun tmen komutanlarn ne karmak gayreti dolaysyla, zet olarak diyor ki: 'Baary ya da baarszl ast komutanlara mal edersek, st sevk ve idare diye bir kavram kalr m?' (Komutan Atatrk, s.623,656) F.R.Atay, ankaya, s.296; Y.K.Karaosmanolu, Politikada 45 Yl, s.47; .S.Aydemir, kinci Adam, 1.C., s.169, 1. dipnot; K.Msrolu'na baklrsa, H.Nuri Yurdakul'a da gndermi. (Lozan, 1.C., s.309); F.R.Atay, T.Byklolu'nun 'smet Paann Kurmay Bakan' olduunu yazyor. (ankaya, s.296) Oysa Birinci nn Sava'nda, Bat Cephesi Kurmay Bakan Binba Muzaffer Ergder'dir; Binba Byklolu ise, Harekt ubesi Mdrdr. (On Yllk Harbin Kadrosu s.261) Byklolu, kinci nn Sava'nda da bulunmamtr. C.Erikan, Bat Cephesi Kurmay Kurulunun yanllarn ve yetersizliklerini belirttikten sonra, yle yazmaktadr: "Albay smet Beyin, Birinci nn Savanda almak talihsizliine dt kurmay kurulu gibi bir topluluk ile hibir Trk komutann alma durumuna dmemesini dilemeliyiz." (Komutan Atatrk, s.624) Zuhuri Danman da, yazd tarih kitabnda, Demokrat Parti dneminin byklerine yaranmak iin nn savalarna ve Lozan'a yer vermemiti. Bu ayp, ksa zamanda dzeltildi ama Zuhuri Bey artk, baarl olduu sylenen Okul Mdrl ile deil, yazk ki bu ayb ve aalayc 'Zuhuri Tarihi' deyimi ile hatrlanyor. Yunanllarn Kuzey ve Gney cephelerine yabildii kuvvet, 40.000 kii; Anadolu ve Dou Trakya'daki btn mevcudu ise 140.000 kii kadard ve bu Trk Genelkurmaynca da biliniyordu. (TH, 2/3, s.275- 276) Yunanllar, mevcutlarn, ancak kinci nn Sava'ndan sonra artracaktr. Milli Mcadele, bu kadar kuvvetle mi ezilip datlacak, btn Anadolu igal edilecek ve M.Kemal, Fevzi Paa vb. ortadan silinecek ve kamak zorunda kalacaklard? Ankara'ya kadar 300 km., ondan sonra da 1.300 km.lik bir derinlik daha var. Mareal Foch, 1920 Nisannda, Sevres Andlamasnn silah zoruyla Trklere kabul ettirilebilmesi ve Anadolu'nun igali iin 27 tmen/ 405.000 kiilik bir ordu gerektiini hesaplamtr. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.83) TH, 2/3, s.30; ayrca, Dou cephesinde 4 tmen, Elcezire Cephesinde 2 tmen, Adana Cephesinde 2 tmen, Anadolu Blgesinde (Amasya-Samsun) 2 tmen, Kastamonu ve Dolaylar Komutanl emrinde 1 tmen, Ankara'da 2.Kuva-y Seyyare (ilerde 3.Svari Tmeni), Konya da Atl Takip Kuvvetleri vb. (TH, 2/3, s.28-30) Asl yle: "Gndzbey kuzeyinde sabahtan beri direnen ve art olmas umulan bir dman mfrezesi, sa kanat grubunun taarruzu ile dzensiz bir ekilde geri ekiliyor, yakndan takip ediyoruz. Hamidiye istikametinde temas ve faaliyet yok. Bozyk yanyor. Dman, binlerce lleri ile doldurduu muharebe meydann, silahlarmza terk e t-
bi
an
_8
140) 141)
142) 143)
144)
145)
146)
147)
mitir." (TH, 2/3, s.444) Tanrver, kendi yazd telgraf bile yanl aktaryor. Asl iin: TH, 2/3, s.445. Geri ekilme (ricat) ile cephe hattn dzeltmek iin yaplan ksa ekili hareketleri ar asnda fark var. Mesela Ktahya-Eskiehir savandan sonra, ordunun Sakarya gerisine gelmesi, tam bir geri ekilmedir (ricat). Buna karlk, mesela yine Sakarya Sava srasnda, cephenin eitli kesimlerinde, birok ksa ekililer yaplmtr ki bunlara, 'cephe dzeltme' deniyor. Kl Ali de, H.Suphi Tanrverin bu yazsna inanarak, olay btn yanllaryla birlikte onun gibi anlatyor. (Atatrk'n Hususiyetleri, s.50) % Dilipak'tan Mays 1921 dnemiyle ilgili bir inci daha: "M.Kemal'in isminin bana bu dnemde 'Hazreti' sfatnn eklenmesi, ilgin bir raslantdr." (CG Yol, s.92) Yani Hazreti Mustafa Kemal Paa denmimi! Byle bir hitab hi duyup okudunuz mu? Bu araya sktrlacak bir konu var: Bu sava srasnda Ankara'da, lk Muallimler (retmenler) Kongresi toplanr. Birka retmen hanm da arlr ama bulac hastalklar varm gibi erkeklerden ayr oturtulurlar. Bu yzden M.Kemal, kongreyi toplam olan M.Mfit Beye yle der: "...Sizin kendinize mi gveniniz yok, yoksa Trk hanmlarnn faziletine mi?" Bu sahneyi, Kurtulu senaryosuna da almtm. Yazsnda, bu tr 'ayr bloklar halinde oturmann doal olduunu' savunan Zaman gazetesi yazarlarndan Mustafa Yazgan diyor ki: "...Bu tablo son derece suni, uydurma, yaktrma gibi filmin bu noktasnda srtyor. Evet, gerekten bilmek ve renmek isteriz. Byle bir ey olmu mu? Hangi salam kaynak, bilgi ve belgeden alnmtr?" (22.4.1994) Kurtulu dizisi hakknda o kadar ok yaz yaymlanmt ki ne teekkr edebilmitim y azarlarna, ne de bu tr birka yazya cevap verebilmitim. Kurtulu'un temel zellii, Yzba Faruk ve Nesrin'in aknn dndaki btn sahnelerin, gvenilir anlara ve gerek belgelere dayal olmasdr. M.Kemal'in o szlerinin de elbette bir dayana vard. te: .Habib Sevk, Atatrk iin, s.18, Kltr Bk. Y., Ankara, 1981. Ben sadece Meclis Bakanl odasnda geen konumay, kongrenin yapld salona aktardm. Bilgi edinilmesi! Ayn yazar, 29.4.1994'teki yazsnda da, yle yazyor: "Senaryo aknda, milli destan airimiz M.Akif Ersoy ve onun bir istiklal abidesi gibi msralarla rd stiklal Marna rastlamadm. Bir skandalla kar karya myz? TRT 1'in ilgilileri ve yetkilileri cevap vermelidir! Kurtulu dizisinde stiklal Mar olmazsa, dizinin destani deerleri sfrlanr." Kurtulu dizisinde stiklal Mar yok. nk, ilk defa 1924'te bestelenmi bugnk bestesi ise 1930'da kabul edilmitir. Merakls iin not: M.Akif'in yazd stiklal Mar'nn metnini ilk eletiren kimse, Kazm Karabekir'dir. (stiklal Harbimiz, s. 1055/1 dipnot) "M.Kemal bu grn, aama aama gelitirmi ve yeni bir sava doktrini ortaya koymutur. (19.9.'da TBMM'nde yapt aklama: ZC, 12.C, s.258, 2.stunun ba ksm; Nutuk, 2.C.,s.132-133) Bu konuda genel deerlendirme iin: C.Erikan, Komutan Atatrk, s.721-723, 724; Kurtulu Savamzn Tarihi, s. 158, 160; Suat lhan, Harp Ynetimi ve Atatrk; E.Ziya Karal, Atatrk'n Askeri Kiilii, Byk Zaferin 50.Yldnmne Armaan, s.204-220. "Bunu bir tarihi hakikat olarak sylyorum, Mareal, nn ve ben, ok defa korkun mitsizliklerin penesinde kvrandmz zamanlarda bile o, asla midini kaybetmedi." (Cephe Kurmay Bakan Asm Gndz, Tarih Dnyas, say 3/1 ubat 1965) "Sakarya Sava srasnda M.Kemal Paann hususiyeti bambakayd. Zaferden emin, aksi karsa btn arkadalaryla beraber, lmeye hazr grnyordu." (H.E.Advar, Trkn Atele mtihan, s.194) Yunan ordu kararghnda hkmet temsilcisi olarak bulunan General Stratigos diyor ki: "M.Kemal ve onun etrafndaki subaylar, Trkiye'nin son kalesini savunmak ve yenilmez bir istek ve irade ile memleketlerini kurtarmak istemiler ve muvaffak olmulard... Yunan iradesi, Kemal'in daha stn iradesi nnde ba emiti." (s.31)
de
bi
an
_8
148) 149)
150) 151)
152)
153)
155)
de
154)
Dr.Rza Nur Dosyas, s.153-158. Vahidettinciler, M.Kemal'e svd iin Rza Nur'u el stnde tutuyor, nemli bir tank, bilim adam ve sanat olduunu ileri sryorlar. Madem yle, teki siyasi anlarn ve eserlerini de yaymlasnlar. Neden yaymlamyorlar acaba? "Dokuz gnden beri her ere eyrek ekmek veriliyor." (8 Eyll 1921, 2.Yunan Kolordusu Komutan Prens Andreu, Felakete Doru, s.144) Yunan ordusunun iine dt ackl durumu anlatan Prens Andreu, bunun gerekesini yle anlatyor: "Trk ordusu, kendisince seilmi bir zaman ve mevkide meydan sava vermeyi istemiti ve bu isteine ulamt..." (s. 129) Yunan askeri tarihinde deniliyor ki: "Yunan ordusu, muharip kuvvetinin % 50'sini, Sakarya sava alannda brakt. (Yunan Askeri Tarihi, s.701) zetle diyor ki: "Osmanl devleti ktaya yaylrken, binlerce zafer kazanrken, Anadolu insanndan istifade etmedi mi? Askerlerimiz, bir ayda hangi terbiyeden geirildiler ki Sakarya Sava'n kazandlar?" Ne laflar! O zamanlar, yalnz Osmanllar deil, btn topluluklar ve ordular gdleyen, ynlendiren, baka dnce ve duygulard. Zamanla Bat derlenip toparland, biz geriledike geriledik ve ktk. Karabekir yle yazyor: "zmir igalinde... ne asker, ne halk, deil mukavemet, bir tevekkl ile teslim oluyorlar. Bunun ruhi sebebi, asrlarca milletimizi daima emirlerle hareket ettirmek gibi insanlarn benliini, zzet-i nefsini mahveden bir terbiyedir." (stiklal Harbimizin Esaslar, s.49) Milli Mcadele/ Kurtulu Sava/ stiklal Sava ise, bu adlarn da belirttii gibi, tamamen ayr nitelikte ve zde bir savatr. O dnem ok gerilerde kalm, artlar, kavramlar, amalar deimitir. Sakarya Sava'na askeri hazrlamak iin birok ey yaplm ama elbette bu ksa sre hepsini eitmeye yetmemi, bu yzden de Sakarya Sava bir 'subay sava' olmutur. (Mesela A.Gndz, Hatralarm, s.80, 107; .Soucal, stiklal Harbinde Olaylar, s.88) Askerin ok ynl eitimi, Byk Taarruz'a kadarki dnemde gerekleir. (4.Kolordu Komutan Kemalettin Sami Paa, Milli Ordu Nasl Dodu, Y.Tarihimiz, 3.C., s.9) Bu ordu bir frtna gibi esecektir. TH, 2.C., 5.Ksm, 1.Kitap (Sakarya Meydan Muharebesinden nceki Olaylar ve Mevzi lerisindeki Harekat), s.198; A.Gndz, Hatralarm, s.59; Yaknlarndan Hatralar, s.107; F.zdilek, AAMD.say 11/ Mart 1988, s.459 Bu konu ile ilgili baz kaynaklar: HTV dergisi, say 75 (1976), 1621 no.lu belge (Bak omutanlk zel Brosu Genel Sekreteri Kazm Paann, M.Kemal'in dn ile ilgili olarak 16.8'de Polatl'ya ektii telgraf: "M.Kemal Paa, muayene edildi. Kaburgalarndan biri krk. Yarn karargahta olacak."); TH, 2/5, 1Ktap, s.198; R.evket nce'nin Gncesi, 9. blm, 29.10.1982, Milliyet; .Hakk Teke, Hatralar, 13.11.1968, Milliyet; R.E.naydn, Atatrk' zleyi, s.42; slam Ansiklopedisi, 1.C., s.757; Dr.Mim Kemal ke, s.107, Yaknlarndan Hatralar. 19 ya da 20 Austosta Alagz kararghna gelen H.Edip yle yazyor: "M.Kemal Paa, oturduu koltuktan glkle kalkmaya alt. nk kaburga kemikleri, hala arlar iindeydi. M.Kemal Paaya doru, kalbimde gerek bir sayg ile gittim. O, btn genliin, bir millet yaasn diye lmeyi gze alan kararn temsil ediyordu. Ne saray, ne hret, ne herhangi bir kudret, onun o odadaki byklne yakmaz. Gittim ve elini ptm." (Trkn Atele mtihan, s.193) a. M.Kemal'in Bakomutanlk kararghnn bulunduu Polatl/Alagz'den verdii baz emirlerin ve yazd yazlarn tarihleri: Cephede bir grev isteyen H.Edib'e verdii cevap, 18.8 (T.A. mtihan s.190); K.Karabekir'e cevap, 21.8 (stiklal Harbimiz, s.933); Orduya genelge, 24.8 (TH, 2/5, 2.kitap, s.12); Gney kanattaki Fevzi Paa'ya emir, 24.8 (a.g.e., s.18); Gney kanattaki Fevzi Paa ile yazma, 26.8 (a.g.e., s.47); Milli Savunma Baka nlna emir, 26/27.8 (a.g.e., s.62-64); orduya genelge, 27.8 (a.g.e., s.79); Gney kanattaki Fevzi Paa ile yazma, 28. 8 (a.g.e., s.84); Gney kanattaki Fevzi Paaya emir, 29.8 (a.g.e., s.112); Milli Savunma Bakanlna emri, 31.8 (a.g.e., s.127); TBMM ile yazma, 1.9 (a.g.e., s.148; cevab, 3.9'da Mecliste okunur: ZC, 12.C, s.134-135); A.Gndz ile
bi
an
_8
156) 157)
158)
159)
160)
S.Omurtak' gney kanatta inceleme yapmakla grevlendirmesi, 3.9 (TH,2/5, 2.kitap, s.161); Gazeteci B.G.Gaulis'e Alagz'den cevap vermesi, 5.9 (B.N.imir, Atatrk'le y azmalar, s. 141); Zafer Tepe'ye gelmesi, 9.9 (TH, 2/ 5, 2.kitap, s.208; H.Edip, s.200); Zafer Tepe'de taarruzu izlemesi 10.9 (TH,2/5,2.kitap, s.223); ileri hattaki 15.Tmen'in yanna gitmesi,11.9 (K.zalp, Milli Mcadele, s.207; Fethi Okyar, Yaknlarndan Hatr alar, s.42-47); Meclis'e zaferi bildirmesi, 13.9 (TH, 2/5, 2.kitap, s.269-270); millete beyannamesi, 14.9 (a.g.e., s.285)! Ayrca, her gn Alagz'den Meclise rapor yolluyor, rapor Hsrev Gerede tarafndan mi lletvekillerine aklanyordu: D.Arkolu, s.249 vd.; Y.K.Karaosmanolu, Vatan Yolunda, s.145, R.E.naydn, Atatrk' zleyi, s.63. Birka defa da Cephenin gney kanadna inmitir. (TH, 2/5, 2.kitap, s.115, 132; A.Gndz, Hatralarm, s.81, 84; C.Erikan, Komutan Atatrk, s.720) b. Sadece u anlar bile, her ikisinin de, Sakarya Sava boyunca, srekli cephede bulunduklarn gstermeye yeter: H.E.Advar, Trkn Atele mtihan, s.193-203; .nn, Hatralar, 1.C., s.260-265; A.Gndz, Hatralarm, s.85-105; K.zalp, Milli Mcadele, s. 192- 215. On Yllk Harbin Kadrosu, s.278. Sahte an imalcileri, plan nedir bilmedikleri iin, ikide bir, plandan sz ediyorlar. Scak sava boyunca, genel ve geerli klasik kurallara uygun bir savunma dzeni uygulanmtn M.Kemal'in klasik savunma anlayn deitiren 'alan savunmas' gr ise, bu dzeni deil, sava tarzn deitirecektir. lgilenenler u kaynaklarda, stiklal Sava'nn tamamn kapsayan genel plan (stratejik savunma) ile bu savatan nce ve sava srasnda uygulanan dzen ve gelimelere ilikin bilgi ve belgeleri bulabilirler: TH, 2.C., 5.Ksm, 1.Kitap, Sakarya Meydan muharebesinden nceki Olaylar ve Mevzi lerisindeki Harekt; TH, 2.C., 5.Ksm,2.Kitap, Sakarya Meydan Muharebesi ve Sonraki Harekt; H.Bayko, Sakarya Meydan Muharebesi, 134 sayl Askeri Mecmua tarih eki, 1944; B.Vandemir, Sakarya'dan Mudanya'ya, Genelkurmay Y, Ankara, 1946. Ayrca, Sakarya Meydan Sava'na ilikin harp cerideleri de yaymlanmtr. u Yunan kitab da zellikle Sakarya Sava ile ilgilidir: lia Vitieridu, Sakarya tesi Harekt; Hristos V.Nikolopulos, 1921'in Onbinleri ile Beraber; Prens Andrea , Felakete Doru ( de ATASE Kitaplnda incelemeye aktr). M.Kemal hastanede yatm da deildir. Sadece Cebeci Hastanesinde muayene olur, evine dner, baz bakanlarla grr ve ertesi gn Alagz'e hareket eder. Bunlara ilikin ayrntlar, mesela R.Eref naydn'la .H.Teke'nin anlarnda var. K.Karabekir yle yazyor: "Fevzi Paa... M.Kemal Paaya yekten mirlik ve gazilik inha ediyor. Halbuki daha mesele bitmemi ve Yunan ordusunu takip ederek kati muvaffakiyet kazanlmam, yani daha yaplacak iler varken, M.Kemal'e son merhaleyi inha etmek, ikinci bir muzafferiyette, nasl ve ne ile tatmin olunabilecektir. Bu vahim hata, Afyon taarruzundan sonra, M.Kemal'e hilafet ve saltanat tevcihe (vermeye) kadar yrd." (stiklal Harbimiz, s.935/dipnot) lk cmleler, Karabekir'in, onulmaz 'M.Kemal kompleksini' bilenler iin srpriz deildir. Son cmlesinin ise, batan sona, kendisinin uydurduu bir masala dayandn, ilerde greceiz! Bu sahte anlarn zerinde bu kadar durmamn hazin bir sebebi var. TRT'de, 13 Eyll 1983 akam yaymlanan Sakarya Sava programn, Kltr Bakanlnn ileri gelenlerinden biri hazrlam ve Sakarya Sava, bu sahte anlara gre anlatlmt. Yani Bakomutan M.Kemalsiz ve Cephe komutan smet Paasz bir Sakarya! Program hazrlayan, sevdiim bir insandr. Sakarya sava ile ilgili askeri tarihleri ve monografileri okuyup okumadn, bu kitaplarda yeralan belgeleri inceleyip incelemediini sordum ve bu sahte anlara dayanmasn eletirdim. Sknetle dedi ki: 'Bakalm o kitaplardaki belgeler doru mu?' Anlalan birileri iine byle bir kuku drm. Belli ki hibir askeri tarih okumam, hibir askeri belgenin orijinalini grmemi. (HTV dergisi, belgelerin orijinallerini de yaymlyor.) Okuyup grm olsa, byle bir kukuya dmezdi. nk ncesi ve sonraki takip hareketiyle birlikte 60 gnden fazla sren bir savata, ta-
de
bi
an
_8
161)
169) 170) 171)
172)
de
bi
166) 167) 168)
an
162) 163) 164) 165)
burlardan alaylara, alaylardan tmenlere, tmenlerden gruplara, gruplardan Cephe Komutanlna yazlan, Cephe Komutanlndan basamak basamak bu birliklere gelen eitli raporlar ve emirler, her tmenin kendi birlikleri ile yapt i yazmalar, sair haberleme tutanaklar, Fevzi Paann rapor ve mtalaalar, harp cerideleri, on binlerce belge eder. Hepsi de birbirine baldr. Anlar ve F.Okyar ile R.evket nce'nin gnlkleri de binlerce sayfa ediyor. Bu on binlerce belgeyi, o zamann ktlarn bulup, yazm ve kayt usullerini dikkate al arak, yzlerce adam kullanarak, yeniden imal etmek, gncelerin ve anlarn bile buna gre yeniden yazlmalarn salamak ve bu apta bir 'yapnt gerek' yaratmak ve bunu gizlemek, mmkn mdr? Hayretle susmutum. imdi de yle yapyorum. Byk Taarruzda M.Kemal'in, 1 Eyll tarihli beyannamesi dnda, Bakomutan olarak verdii bir tek yazl emir bile bulunmuyor. Yoksa Byk Taarruz'da da m yoktu? Ayn yanl F.R.Atay da yapyor ve u yargda bulunuyor: "Bu diktatrlk demektir." (ankaya, s.292) Bu ifadenin, baz aratrmaclar da etkilediini gryoruz. (Mesela J.B.Vilialta, Atatrk, s.468) Oysa M.Kemal, istedii yetkinin, "memleketi ve orduyu savaa hazrlamakla snrl ve yalnz bu konuya ilikin olduunu", Mecliste iki kere aklamtr " (G.C.Zabtlar, 2.C.,s.168,171) ve snrlarn izdii yetki dnda tek karar bile vermemitir. Siyaset bilimi asndan, yasaya dayal, kapsam ve sresi bakmndan ok snrl bir yetki kullanm, diktatrlk saylr m? s.188. Gizli Celse Zabtlar, 2.C., s.168,171 ve Zabt Ceridesi, 12.C, s.18 vd. ZC, 22.C., S.107-621 vd. Bakomutanln emriyle, 'Genelkurmay ile M.Savunma Bakanl arasnda koordinasyonu salamakla grevli olarak' 8.8.1921'de kurulmu, (TH, II.C, 5.Ks., 1.K. s.164) 13.9.1921'dekaldrlmtr. (H.T.Vesikalar Dergisi, Say 75, belge 1623) a.g.e., s.43. a.g.e., s.225. Esat Paann anlarn, araya kendi bilgilerini ekleyerek, ok dank bir biimde yayna hazrlam olan hsan Ilgar, Bat Cephesi Kurmay Bakan Asm Gndz'n anlarn da, A.Gndz'n lmnden (1970) 3 yl sonra (1973), kitab iirmek iin birok yanl bilgiler, kendinden grler ekleyerek, stelik bu sefer hepsini an sahibine mal ederek y aymlamtr. Asm Gndz, Hatralarm, dinleyen ve yazan .Ilgar, Kervan Y., stanbul, 1973. Bu yzdende, savalarla ilgili ayrntlarda, birok hsan Ilgar yanl var! Eklentileri ayrdedemeyen biri. Bat Cephesi Kurmay Bakan A.Gndz'n, Sakarya Sava ile Byk Taarruz'a ilikin birok teknik ayrnty bilmedii sonucuna varr. A.Gndz'n Kurtulu Sava ile birok ans, iyi ki A.Gndz hayatta iken, eitli dergilerde yaymlanm. Bu fotoraf, Nutuk'un 2. cildinin 136. sayfasndadr. Ama altnda dorusu yazyor: Byk Taarruza hazrlanrken... Oysa M.Kemal, kaburgasnn krk olmas dolaysyla, Sakarya Sava boyunca, bir vagondan sklen koltukta alm ve uyumutur. (slam Ansiklopedisi, 1.C., s.757) M.Kemal diyor ki: "Reisinize emniyet ve itimadnz yoksa, hakikaten byle bir selahiyet (yetki) vermek, muzrdr (zararldr)... Mesele dnmee deer, ok dnnz!" (GCZ, 2.C., s.168) Bakomutan olmak iin can atan (!), bunu salamak amacyla Meclisi sardran (!) biri, byle konuur mu? Ahmet Nedim, TBMM'nin birinci dnemi hakknda da yle yazyor: "M.Kemal Paa, Meclisin ay alabildii ilk dnemi sonrasnda, riyasetin verdii gle, dledii otoriter yapnn ilk ciddi uygulamalarn balatt. Meclis alelacele tatile sokuldu ve ayn z amanda birer mebus olan ordu komutanlar da cephelere sevk edildi. Son dnemin en byk kurmaylar saylan Sakall Nurettin, Mersinli Cemal, Cafer Tayyar, Refet, kr, Halit, Ali Naili paalar, aslnda mevcutlar birer tabur bile olmayan hayali tmenlerin komutanlar saylarak, Ankara'dan uzaklatrldlar... Meclis, yeni alma ylnn balangc
_8
173)
174)
175)
176)
177)
178)
olan 1 Eyll 1920 gn, hayli eksik bir kadro ile toplanabildi. Asker mebuslarn Ankara'ya dnmelerine izin verilmedii gibi muhafazakr ve muhalif kimi mebuslar da, Meclis riyasetinin emri ile halk yeni mcadeleye katlmaya tevik ve irat iin Anadolu'ya datlmt." (s.XIV-XV) Her satr, hatta her kelimesi yanl! Yazc, Meclis tutanaklarn inceleseydi, Birinci Meclis'in 23 Nisan 1920'den 1923 yl Nisan ay ortasna kadar aralksz altn, hi tatile girmediini grr, okuyucularn bu masalla uyutmaya kalkmazd. Ayrca, 1 Eyll 1920 gn, Meclis toplanmamtr. (ZC, 3., s.460-461) Zaten toplant yllar da, 1 Eyllde deil, 1 Martta balyordu. (1 Mart 1921: ZC, 9.C., s.2; 1 Mart 1922: 18.C, s.2; 1 Mart 1923: 28.C...S.2) Komutanlara gelince: Sakall Nurettin Paa, Anadolu'ya Mays 1920'de geer; kurmay ve milletvekili deildir. 1921 ylnda Merkez Ordusu Komutanlna atanana kadar herhangi bir grevde bulunmam, Takpr'de oturmutur. Mersinli Cemal Paa 16 Mart gn tutuklanp Malta'ya gtrlmtr. Cafer Tayyar Trakya'dadr, Edirne'den milletvekili seilmitir ama Ankara'ya hi gelmemitir; 1920 Temmuzunda da Yunanllara esir decektir. Halit Paa -o tarihte yarbay, 20 Aralk 1920'de albay, 31 Austos 1922'de paa olacak- o tarihte Dou Cephesi'nde 9.Kafkas Tmeni komutan; milletvekili deil. Trk ordusunda, kr ve Ali Naili adnda hibir paa da yok. Yazc, galiba kr Naili (Gkberk) demek istiyor ama iki kelimeyi biraraya getirmeyi baaramyor. Albay kr Naili Bey de o srada Trakya'da, 49.Tmen Komutan; Temmuz 1920'de Yunanllarn Trakya'y igalleri zerine Bulgaristan'a, oradan da Anadolu'ya geecek ve Ktahya Eskiehir Sava'na katlacaktr; milletvekili deildir, 2.dnemde olacak, zmir'den milletvekili seilen Refet Bele ise, -o tarihte o da daha paa deil, 10 Ocak 1921'de paa olacak-, kh cephede, kh Meclistedir, 6 Eyll 1920'de ileri Bakan olur. Malta'da bulunan Mersinli Cemal Paa, Nurettin Paa ile Refet Paadan baka hibiri, Ordu ya da Cephe komutanl yapmamtr. Bu kadar ok masal, Grimm Kardeler bile biraraya toplayamad. Mahut yzba H.C.Armstrong da, ayn kanda: "Anadolu dmandan temizlenmiti. Bu bir mucizeydi ama Yunan ordusu yine kamt." (Bozkurt, yeni eviri, s.137) Ne kadar kam? Youn bir ngilizce sessizlik! Ik hzyla uyduruyorlar; Trk Taarruzunun baladndan ve 30 Austosta iki Yunan kolordusunun evrildiinden, ngiliz hkmetinin haberi bile yoktur ki siyasi bir temasa girisin! ngiltere'nin Atina maslahatgzar Bentick, 31 Austos sabah bile Londra'ya, "Durumun tamamen sakin olduunu" bildirmektedir. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.464) (D.Walder, anakkale Olay, s.398 vd.; M. L.Smith, Anadolu zeri ndeki Gz, s.349 vd.) Konstantin kardei olan Prens Andrea, bugnk ngiliz Kraliesi Elizabeth'in einin babasdr. Bakomutan General Papulas 1922'de susuz grlrse de, bir baka sebepten 1935 te kuruna dizilecektir. (M.L.Smith, a.g.e., s.370) .. Baz Yunan milletvekilleri, 1995 Hazirannda Apo'yu ziyaret ederler. Aleftrotipia gazetesinin verdii habere gre, Pasok milletvekili Kostas Baduvas, Apo'yu, "Byk asker, byk diplomat, byk tarihi ve byk konumac" diye vm ve yle demi: "Trklerden hepimiz adna intikam aln!" Byk asker vs. Apo da yle demi: "Bizim galibiyetimiz, sizin galibiyetiniz olacaktr. (Milliyet, 26 Haziran 1995, 17.sayfa) Yunanl General Fessopulos, Kk Asya Ordumuzun Dalmas adl kitabnda, yle yazyor:" Ordu dalyor ve tavanlar gibi kovalanyor... Yunan askeri inek gibi teslim oluyor." (s.98) Spyridonos da zet olarak yle diyor: "Yunan ordusu bir hafta iinde o hale geldi ki Trkler alay ediyor ve telsizle yaymladklar arlarla Yunanllara yle sesleniyorlard: 'Yunanllar nereye gidiyorsunuz? Tarihinizi dnn! Durunuz da sizinle muharebe edelim!'" (Harp ve Hrriyetler, s.230) Yunan ordusunun o zamanki 2.Kurmay Bakan Albay Mihal N.Passari'nin kitabndan, ilk iki gne ilikin baz paralar: (26 Austos:) "Dman topusu, isabetli ve mtemadi
de
bi
an
_8
182)
atei ile birlikleri paralyordu...", "[Cepheden orduya gelen] kaypla ilgili (dk) saylar, hakikatten ok uzakt. Yalnz 35.Alayn bir taburu, bir buuk saat iinde 21 subaydan 17'sini ve 700 askerden yarsn kaybetmiti...", (27 Austos:) "13.Tmenin 2.Alay ile 12.Tmenin 46.Alay, sava d olmu ve dalmt.", "4.Tmenin sa kanad mahvedildi...", "Muazzam zayiat, panik ve tela... dzensiz bir ekilde geri ekilmeler balad...", "ekilme emirlerini birliklerin mahvolmalar takip etti... Bu feci malubiyet btn birliklere sirayet etti...", "Baz birlikler, dman kasrgasnn dalgalarna mitsizce kar koyarak, dman topusunun cehennemi atei iinde mahvoldular...", "84 uzun menzilli top tamamen mahvoldu." (Kk Asya Ordusunun zlmesi ve Esareti, 2.C., s.1,12,13,16,28,30,32) 28 Austos sabah, 23.Trk Tmeninin basknna urayan Yunan 4.Tmeni btnyle dalr. (K.D. Kanellopulos, Kk Asya Malubiyeti, 2.C., s.15; Spyridonos, Harp ve Hrriyetler, s.250 vd.) Sonrasn General Stratigos, yle tamamlyor: "Mtemadiyen savaarak yaplan bu geri ekilme hareketi, btn birliklerin paralanmasna, malzemesinin byk bir ksmnn e lden kmasna sebep olmutu. Bylece ortaya kan yiyecek ve cephane yokluu, byk felaketlere yol amt... Drt gn sren korkun ve mitsiz bir mcadele iinde bocal adktan sonra, geri ekilen birlikler esir olmu, birliklerinden ayr den erler uraya buraya dalm, Ordu Komutan da Murat Dann gneyinde teslim olmak zorunda kalmt." (Yunanistan Kk Asya'da, s.182) General Stratigos, gneyde kalan ve zmir'e doru ekilen Frangu grubu iin de yle yazmaktadr: "Bu kuvvetlerin byk bir ksm, daha yollarda iken imha edilmiti." (181182) Spyridonos da, 'Frangu grubunun iskelet haline geldiini' belirtiyor, (s.265) General Lufas'n aklamas: "Ordunun tek dncesi gney grubunu (Frango grubu) kurtarmakt... O gne kadar vuku bulan zayiattan dolay bu muazzam grub tamamiyle dalmt." (Aktaran E.Lahanokardos, s.9) Kanellopulos, Frangu grubunun sonunu yle anlatyor: "12.000 piyade, 1.000 svari... Oysa bu grup, on gn nce, 100.000'e yakn piyadeden kurulu idi." (Kk Asya Malubiyeti, 2.C., s.97) "Frangu grubu, artk asker olmaktan km bir takm perian insan kmeleri... zmir'e doru kaan bir srdr." (Baj Makario, 1919-1922 Trk-Yunan Harbine Ait Notlar, s.103). 179)General Trikupis diyor ki: "Bugnk muharebe, askerlerimiz tarafndan, ordumuzun maruz kald byk kayba iaret olarak, 'lm geidi' adyla anlmaktadr." (Hatralar, 2.C, s.34) Yunan kaynaklarnda bu hususta ciddi bir aklama yok. Bu say, Trk ordusunun tahminidir.(TH, 2.C, 6.Ksm, 3.Kitap, s.245) Bu say kesinlikle iirmedir. Gemlik, Bandrma ve Erdek'ten kaanlar, drt tmenli 3.Yunan Kolordusu ile iki bamsz alaydr (47.ve 57.Alaylar). Toplam mevcudu yaklak 60.000 kiidir. Drt tmenden biri olan Bamsz Tmen, iki alay ile 3.Kolordudan ayrlacak ve Dikilli'den kaacaktr. Kolordu emrindeki 11.Yunan tmeninin iki alay, topu ve bal birlikleri ise, tamamen esir alnmtr. [Yunan Askeri Tarihi, esir olanlarn saysn 4.500 olarak veriyor, (s.983)Trk resmi kaytlarna gre ise, yalnz 11.Tmenden alnan esir says bile 6.700 kiidir. (TH,2.C., .Ksm, 3.Kitap, s.205)] Bu kolordunun birlikleri, 26.8'den 18.8'e kadar 24 gn savamlar ve elbette sava kaybna uramlardr. [Yunan Askeri Tarihi, bu sre iinde verilen kayb da 584 olarak gsteriyor. (s.963) Oysa 1.Yunan Tmeni komutan, verdii raporda, yalnz bu tmenin 26-27 Austos kayplarnn bile 2.000'den fazla olduu bildirmektedir. (Aktaran, TH, 2.a,6.Ksm, 3.Kitap, s.245)] Savaa 60.000 kii ile balayan, bir tmeni kendisinden ayrlan, bir tmeni esir edilen ve u ya da bu kadar da kayp veren bir gruptan, hi eksilme olmam gibi 60.000 kii nasl kurtulur. Trk askeri tarihi, kurtulanlarn saysn "en fazla 20.000" kabul ediyor, (a.g.e., s.245) Kuzey Bat Anadolu blgesindeki savalara ilikin Trk ve Yunan belgeleri ve anlar incelenirse, bu saynn geree ok yakn olduu grlr. Anadolu'daki Yunan ordusu, 26 Austos gn, 13 tmen ve tmen deerinde 9 ba msz alayd. Yunanllar, kurtulan asker ve malzemeyle sadece 4 tmen kurabilmilerdir. (C.Erikan, Kurtulu Savamzn Tarihi, s.209, 243)
de
bi
an
_8
183) 184) 185) 186)
187)
188)
189) 190)
191)
192)
193)
194)
195)
196)
teki Yunanllar nerede? Bizimkiler aklasalar da Yunanllarn znts azalsa. D.Walder, "zmir ve civarnda esir den Yunanllarn says 40.000'i buldu." diye yazyor.(anakkale Olay, s.217) Bu da abartl bir saydr. Byk Taarruz'dan ncekilerle birlikte Yunanllarn, Anadolu macerasnda toplam 200.000 civarnda kayp verdikleri anlalyor. Ele geirilen uak, tat, silah, cephane vb. iin, TH, 2.C, 6.Ksm, 3.Kitap, s.265. Birka Yunan kayna daha: E.Lahanokardos, Kk Asya Felaketine Dair; Anadolu Facias Hk. General Saryanis'in ayan- Dikkat faat; Kk Asya Felaketinden Kimler Mesuldr, Venizelos'un demeci. (ATASE Kitapl) Yunan kaynaklarnda, ordu artklarnn hangi Yunan gemileri ile adalara ve Tekirda'a tandklar yazldr. Aralarnda, tek bir ngiliz gemisi bile yok. ngilizler, zmir'den ancak kendi uyruklarn karmak iin gemi gnderirler. (M.L.Smith, Anadolu'nun zerindeki Gz, s.331 vd.; D.Walder, anakkale Olay, s.208 vd.) Dilipak, bu uydurma marazndan kurtulmak iin acele bir eyler yapmal. F.Bouillon'dan Babakan Poincare'ye, anakkale sorunu ile ilgili 29 Eyll 1922 gnl gizli telgraf: "M.Kemal ile drt saat grtm. Durumu g. Askerini zor zaptediyor." (B.N. imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C, s.CXLVI) S.Selk, Byk Taarruzda 1.Svari Tmeni, s.51-56; Ziya Gem, Murat Dalarnda, s.15vd.; Baj Makario, s.99. Fevzi akmak diyor ki [zet]: "Yunanllar, 26 Austos gn, durumu iyice idrak edip o geceden itibaren, sratle ekilmek yolunu tutmu olsalard, belki kendilerini bekleyen demir ve ate emberi iine dp mahvolmak akbetinden kurtulabilirlerdi. 48 saat getikten sonra, Yunanllar iin artk her ey bitmiti. Kamaya altlar ama i iten gemiti. Her taraftan evrilmiler ve imha (yok etme) tedbirleri, tatbikat ve fiiliyat sahasna geirilmiti. Kuatlm olan Yunanllardan kaabilenler, yollarda da vurula eriye, kimi esir, kimi maktul ola ola, en son kl artklarda zmir'de ya denize dklm, ya haklanmlard." (Yakn Tarihimiz, 3.C., s.33-34) "Neyimiz varsa, bamsz bir devlet kurmusak, hr vatanda olmusak, erefli insanlar gibi dolayorsak, yurdumuzu Batnn, vicdanmz Dounun penesinden kurtarmsak, u denizlere bizim diye bakyor, bu topraklarda ana barnn scakln duyuyorsak, belki nefes alyorsak, hepsini, her eyi, 30 Austos zaferine borluyuz." (F.Rfk Atay, ank aya, s.314) Baz Trk kitaplarnda, Yunanllarn 25 Austos akam Afyon'da bir balo verdikleri yazldr. Lord Kinross da ayn yanl yapyor ve yle diyor: "Birden, grldyen gk gibi, topu baraj atei balad ve Yunanllar uykularndan uyandlar. Birou, Afyon'da gittikleri balodan, ancak iki saat nce dnmlerdir." (Atatrk, s,477) Oysa sz konusu balonun tarihi, 25 Austos deil, 24 Austostur. (Mihal N.Passari, Kk Asya Ordusunun zlmesi ve Esareti, 2.C., s.1) Birounun, balodan iki saat nce dnd de, Lord Kinross'un sslemesi. nk M.Kemal'in ilk zmir gn, ayrntl olarak biliniyor, zmir'e geldii gn (10 Eyll 1922), hava kararmadan, Hkmet Konandan doruca, Karyaka'da, kendisi iin hazrlanm olan eve gidecektir. Akam ve geceyi orada geirir. (R.E.naydn, s.142, 147159, 164-166;S.Bozok, Hep Atatrk'n Yannda, s. 198, 201; H.Himmetolu, Kurtulu Sava'nda stanbul veYardmlar, 2.C., s.311)' Bugnk Yunanllara kzp da, bugnk Yunanllarla ilgisi de kukulu ve tartmal olan o byk uygarl reddetmek ile frenk icaddr diye trene, uaa, otobse, otomobile binmeyi reddetmek arasnda ne fark var? Balangta ok yararl olan ve yksek dzeyde eitim veren medreselerin zamanla kaplarn bilimsel gelimelere kapatp nasl yetersizleip ilkelletii, u eserlerde, rneklerle anlatlmaktadr: erafettin Yaltkaya, Tanzimat/ Tanzimat'tan Evvel ve Sonra Medreseler', s.463 vd.; Osman Ergin, Trk Maarif Tarihi, 1.C, s.97-117, 118-136, 140-166; .TekeliS.lkin, Osmanl mparatorluunda Eitim ve Bilgi retim Sisteminin Oluumu ve Dnm, zellikle s.21 -31, 39 vd.; M.Rauf nan, Atatrk'n Devrald Eitim, retim Durumu ve Kurumlar, Atatrk Konferanslar 1971-1972, s.117-161. Prof.Dr..A.ubuku, Trk-slam Dnrleri, s.6, 16, 24,32, 36, 48-49, 57, 115, 116;
de
bi
an
_8
197)
Carl Brockelmann, slam Uluslar ve Devletleri Tarihi, s. 102 vd.; Fahrettin Olguner, Trk-slam Mtefekkiri, s.41 vd. M.Kemal, Byk Zaferi kutlayan stanbul Trkoca Genel Sekreteri Dr.Fethi'nin (Cansever) kutlama telgrafna u cevab verir: "Yeni Trkiye'nin dayana olan millet ve milliyet fikrinin gelimesi iin yllarca, baar ile telkin ve yaynda bulunmu olan Trkoca'nn, milli zafer dolaysyla gnderdii kutlamalara, teekkr ve zel temennil erine katlrm." (20 Kasm 1922) Her milli zafere, baar, dnce ve kuruma kar olduu anlalan Castro bereli Dilipak, kitabnda bu telgrafa yer veriyor ve Trkocaklarn yle anlatyor: "Trkocaklarnn o gnk konumu, bir bakma milli bir mason rgtn andryordu. (!) Esas kuruluu itibariyle Osmanl toplumunda milliyet fikirlerini yaymak olan aznlk mensuplarnn desteinde (!) ekillendiler]..." (CG Yol, s.119)
de
bi
an
_8
nc Ksm LOZAN, HLAFET VE EK KONULAR 1. Lozan Andlamas K.Msrolu'nun, M.Kemal-ngiliz gizli anlamas (!) hakkndaki senaryosunun Sofya, Suriye ve Kurtulu Sava blmlerini grmtk. Senaryonun son sahnesi Lozan hakkndadr. K.Msrolu, senaryosunun Lozan hakkndaki blm iin Byk Dou ve Sebilrreat dergilerinde yaymlanm iki yazdan yararlanmtr. nce, bu iki yazy grelim. 1/1. Baz iddialar ve masallar
Byk Dou dergisinde kan yaz: "Trklere dinlerini ve din temsilciliini (hilafeti) feda ettirmek artyla su -ni istikbal iin gizli bir anlamann messiri (etkeni), tek kelime ile Yahudiliktir. Buna memur-u mahhas (grevli) kimse de, imdi Msr Hahambas bulunan Hayim Naum'dur. Bu Hayim Naum, bu korkun teebbse, evvela Amerika'da, Trkler lehine bir seri konferanslar vermek ve emperyalizma eflerine, Trk'n maddesini serbest brakmalar, buna mukabil ruhunu ta iinden ve kendi z adamlar vastasyla yktrmalar fikrini telkin etmek suretiyle balamtr. Yani masonluk hasebiyle Kuran'n ahkamn (hkmlerini) kaldrmak, milleti dinsiz yapmak. Hayim Naum, mthi plann zeminini Amerika'da hazrladktan sonra, ngiltere'ye gemi ve halis Yahudi olan Lord Curzon ile temas ederek, u teklifte bulunmutur: 'Siz Trkiye'nin mlki tamamiyetini (toprak btnln) kabul ediniz. Onlara ben slamiyeti ve slami temsilciliklerini (hilafeti) ayaklar altnda inetmeyi taahhd ediyorum.' " (Say 29/ Mays 1946)1 . Byk Dou dergisi yazar, bu iddialar iin hibir kant, belge, tank, day anak gstermiyor. Anlalan gaipten bilgi alm. Hayim Naum, 1918'de, A.zzet Paa tarafndan gerekten, 'atekes yaplmas iin Amerika'yla iliki kurmak zere' Avrupa'ya gnderilmitir.2 Ama ngilizlerin engel olmas zerine, Amerika'ya geemeden Hollanda'dan geri dnerek,3 8 Mart 1919 gn stanbul'a gelecek4 ve 13.7.1919'da stanbul ynetimi tarafndan 'Osmaniye Nian' ile dllendirilecektir.5 a. Demek ki Hayim Naum, 1919'da Amerika'ya gidememi. yleyse 'bu mthi plann zeminini, Amerika'da' nasl hazrlam? b. Hibir kaynakta, Hayim Naum Efendinin, ngiliz Dileri Bakan ile
de
bi
an
_8
grtne dair bir kayt grmedim. Belki yeterli tarama yapamammdr. Mesela bu yazya dayanan Msrolu ya da GRYT Ansiklopedisi yazarlar, bu iddiann kaynan aklarlarsa, aydnlanrz. c. Lord Curzon'un Yahudi olduu hakkndaki bir bilgiye de hibir ka ynakta rastlamadm.6 d. stelik 1919 banda, henz gelecei belirleyecek hibir ipucu bulunmuyor: Ne galip devletlerin Trkiye hakkndaki kararlar netlemi, ne Yunanllar zmir'e km, ne Milli Mcadele balam, ne M.Kemal tarih sahnesinde belirmi, ne TBMM ve hkmeti kurulmu, ne de saltanat ve hilafet sarslm. Osmanl Devleti, btn kurumlaryla ayakta duruyor! Ama iddiaclar, Hayim Naum'u, Amerikallar ve Lord Curzon'la, ancak 5 yl sonra olacak bir olay dikkate alarak pazarlk yaptryorlar! Besbelli ki yaz, gemi yeniden kurgulanarak ve bir geree oturtmaya zen bile gsterilmeden yazlmtr, akas uydurmadr. Yaznn devamn, edebiyat tarihisi A.Kabakl'dan dinleyelim. Kabakl, yle diyor: "Byk Dou, ayn saysnda unlar da eklemektedir: ngiliz Murahhas Heyeti Reisi (delegeler kurulu bakan) Lord Curzon, nihayet en manidar (anlaml) szn syledi. Dedi ki: Trkiye, slami alakasn ve slam temsil roln kendi eliyle zer ve atarsa, bizimle huls (iyi niyet) birlii etmi olur. Hristiyan dnyasnn hrmet ve minnetini de kazanm olur. Biz de kendisine dilediini veririz.' Byk Dou, Nihai Vesika (son belge) bal ile sz, u sonuca balama ktadr: Lozan Muahedesinden sonra, ngiltere Avam Kamaras'nda, Trklerin istiklalini niin tandnz?' diye ykselen itirazlara, Lord Curzon'un verdii cevap: 'te asl bundan sonradr ki Trkler, bir daha eski savlet ve evketlerine kavuamayacaklardr. Zira biz onlar, maneviyat ve ruh cephelerinden ldrm bulunuyoruz.' " Kabakl aktarmay yle bitiriyor: "Byk Dou'nun ve baz baka kitaplarn bu baklar iin ak belge ve kaynaklar verilmemitir. Ancak 'tahminler' sz konusudur" (Temellerin Durumas, s.155-156) a. Yaktrmaya gre, bu olay 1918 sonu ile 1919 banda geiyor. O tarihte Dileri Bakan Lord Curzon deil, Lord Baulfour'du. stelik Lord Curzon ancak, drt yl sonra Lozan'da balayacak olan konferansta, 'ngiliz Murahhas Heyeti Reisi' olacaktr. b. Byk Dou yazar, Lord Curzon'un Hayim Naum Efendiye sylediini iddia ettii sz, hangi kaynaktan alm ya da kimden duymu, onu aklamyor. yleyse neye dayanarak bu iddiay ileri sryor? c. Lord Curzon'un Avam Kamaras'nda syledii iddia edilen sz ise, btnyle uydurmadr. Bu sze sahip kanlar, bu szlerin sylendiini kantlamak durumundadrlar.
de
bi
an
_8
Ahmet Kabakl, hibir belge ve kaynaa dayanmayan bu iddiay, 'tahmin' diye niteliyor. Buna tahmin mi denir, yoksa masal m? e. Kabakl daha sonra da yle yazyor: "[Bu konudaki kantlarn] En kuvvetlisi, bir gzlemci olarak Rza Nur'un yazdklar ile Rauf Beyin, Kandemir'e anlattklardr. nk Rauf Bey o zaman Babakan bulunuyordu. Gizli pazarlklarn iinde olmasa bile, birtakm bilgi ve sezileri olduu kesindir." Oysa Rza Nur, Hilafetin ilgasyla ilgili olarak gizli pazarlk; yapld hakknda tek kelime bile yazmamtr. Rauf Orbay'n gerek anlarnda da, byle bir iddia kesinlikle yer almyor.7 K.Msrolu da, bu gaipten alnm bilgileri, kaynan belirtmeksizin, b iraz daha iirerek yle aktaryor: "Gafil veya su orta idareciler tarafndan, Hayim Naum Efendi, 1919 ylnda, Trkiye iin faaliyet gstermek zere, kuzuyu kurda teslim etmek kabilinden, resmen Amerika'ya gnderilmiti. Hilafetin ilgasn temin etmek iin Amerikan Yahudileri ile mutabk kalan Hayim Naum Efendi, 8 Mart 1919'da stanbul'a dnnde u sahte beyanat vermiti.." (Beyanat konumuzu ilgilendirmediinden buraya almadm; Lozan, 1.C., s.266, dipnot no.256) Amerika'ya gidemediine gre, 'Amerikan Yahudiler ile' grp 'Hilafetin ilgasn salamak iin' onlarla nasl anlam?8 Gemi, birka gerek noktaya dayanlarak ve bu noktalarn aras, masal, ss, yaktrma ve uydurmalar ile doldurularak, bin trl yazlabilir. Ama bu tr yazlar, tarih asndan hibir anlam ve deer tamazlar. nk tarih bir btndr; her ayrnt, olaylarn akna ve mantna, belgelere ve kiilere uygun dmek zorundadr. Ama bu tr masallarn, milleti, ar ar blp paraladn da itiraf etmek zorundayz. Sebilrreat dergisinde kan yaz: Byle bir pazarln 1919'da yaplm olduunu iddia etmenin temelsizliini ve mantkszln anlayan Sebilrreat dergisi, aradan drt yl getikten sonra olay, bu defa Lozan grmelerine (1922/1923) kaydryor. Tutunacaklar bir nirengi noktas da var: Hayim Naum Efendi, Lozan'a giden danmanlar arasnda bulunmaktadr.9 Ayn komik iddia, ilkel ayrntlar eklenerek, konumalar uydurularak, yeni bir biimde, bu tarihe kaydrlarak tekrar ediliyor. yle: "Lozan sulh mzakeresi srasnda, en yksek dereceli mehur farmason H aham Hayim Naum, ngiltere Hariciye Nazr ile grr. Ona der ki: 'Trklere kar iddetli hareket etmeniz, size hibir fayda temin etmez. Eer mlayim (yumuak) bir siyaset takip ederseniz, Trk halknn muzaffer liderlere kar irtibandan [herhalde, 'ittibandan /uymalarndan' olacak] istifade etmek mmkn olur.' 'Ne gibi?' 'Bir kere burada, slam davasndan, slam meselelerinden vaz geerler. Sonra, Trklerin slami bnyesini deitirerek, onlara Protestanl (!!!) kabul ettirmek kolaylar.' d.
de
bi
an
_8
Dorular:
a. Dileri Bakan Lord Curzon, Lozan bar grmelerinin birinci dnemine katlm (20 Kasm 1922- 4 ubat 1923), bar grmelerinin kesilmesinden sonraki ikinci dnemde ise (23 Nisan 1923-24 Temmuz 1923) ngiltere'yi, stanbul'daki Yksek Komiser Sir Harold Rumboldtemsil etmitir. Birinci dnem, iddetli tartmalarla gemitir. Grmelerin kesilmesine sebep olan da zellikle-Lord Curzon'dur.12 Bu yzden savan yeniden balamas olasl belirir, Trkiye geni askeri nlemler ahr.13u halde, Lord Curzon'un da katld birinci dnemde bir anlama.olmam. kinci dnem grmeleri balamadan, ngiliz Hkmeti, bu dnemde de Trkiye'ye dn verilmememesi iin birleik bir cephe oluturmak zere Mttefik delegelerini Londra'ya aracaktr.14 kinci dnem de, bu n alma dolaysyla, en az ilk dnemdeki gibi ok etin tartmalarla geer. Grmelerin yine kesilmesi olasl belirir, askeri nlemler bu dnemde de srdrlr. Ancak 97 gnde anlamaya varlr. Velhasl masal, geliime ve kiilere denk dmyor. b. Ayrca, Ankara ile Lozan (smet nn) arasndaki btn yazmalar yaymlanmtr.15 1.ciltte 544, 2.ciltte 721 belge yer alyor. Alnp alnmadnn anlalmas iin her telgrafa bir sra numaras verilmi. Bu sebeble tam bir dizi niteliindedir.16 Bu yazla-
de
bi
an
_8
Hayim Naum, ngiltere Hariciye Nazrn buna inandrdktan sonra, smet Paay hususi surette ziyaret eder. Ona der ki: 'ngiliz Hariciye Nazr ile grtm. Eer siz slam davalarndan, slam riy asetinden (Halifelikten) vaz geerseniz, ngiltere size mzaheret gsterecek (yardmc olacak). Bir de Trk milletinin Protestanla kar temayln (eilimini) temin (salamak) hususunda, Nazr hazretleri sizden yardm bekler.' Hayim Naum'un bu sz zerine smet Paa aalar. 'Bu mhim bir hadisedir, bizi Hristiyanlatrmak demektir. Ankara'ya bildirmek icap eder.' der. Bunun zerine Hayim Naum hemen o gn yola kar. stanbul'a gelir. Bir iki saat evinde kaldktan sonra Ankara'ya gider. M.Kemal Paay ziyaret eder. Meseleyi nakleder. Onun zerine, btn slami meselelerin kolaylkla bertaraf edilmesi (bir yana braklmas) hususunda Lozan'a talimat verilir. ngilizler ok memnun kalrlar. Muahede aktolunur (andlama yaplr)." (Sebilrreat, say 86, Eyll 1950)10 Dergiye gre, 'Karabekir bu hatrasn iki . milletvekiline anlatm onlar da Sebilrreat yazarna aktarmlarm.' Karabekir'in hibir kitabnda, byle bir iddiann krnts bulunmuyor. Yazlmaya deer bulsayd, hi olmazsa, Uur Mumcu ve smet Bozda'n ayr ayr yaymladklar son kitabnda (anlarnda) yer verirdi.11
Msrolu'nun bu konudaki kark ve dank iddialarn, elimden geld iince dzenleyip sraya koydum, sunuyorum: I. "smet Paa Lozan'a gittii srada, M.Kemal Paa Trkiye'de Halife olmak temayl iinde bulunuyor ve bu temayl ifade eden beyan ve hareketleri aka icra ve ifadan itinap etmiyordu (ekinmiyordu). M.Kemal Paann evvelce, ngilizlerle hilafeti ykmak esas zerine anlam olmasna ramen, zaferden sonra bu vaadinden vaz geerek Halife olmak istedii kat'idir. Ancak bu dini bir zaruret ve inantan ziyade, alemmul bir ahsi otorite salamak maksadnn eseri idi." (Hilafet, s.256-257, 300) M. Kemal'in Halife olmak istedii iddiasn,"az sonra ele alacam. II. "smet Paa da Lozan'da, hilafetin muhafaza edilecei kanaatini uyandran beyanatlar veriyordu. ngiliz Hariciye Nazr Lord Curzon, hilafet mevzuunda yeni Trk idarecilerinin bu tavrn grnce, arada bir onlar yoklamaktan geri durmuyordu... Bu yoklamalardan sonra Lord Curzon, mzakereleri kmaza sokmu, sulhun imknszlna dair beyanlarda bulunmaya balamt.
de
Allah Allah! Ankara'da m bulutu bunlar, zmir'de mi? Yoksa hem Ankara'da, hem zmir 'de mi bulutular? Hayim Naum Efendi, Lozan'la Ankara arasnda m, Lozan-Roma-Ankara arasnda m, yoksa Lozan'la zmir arasnda m 'mekik dokudu'? Bu youn trafik, Trklerin ve dnyann gznden nasl sakland? Ayrntlara girdike, bu tutarszlklarn, elikilerin, yalpalamalarn daha da arttn, apak gereklerin tersine evrildiini greceiz.
bi
an
_8
rn arasnda, iddiada ileri srlen talimat bulunmad gibi bu anlama ekilebilecek hibir ifadede yok! c. ddiaya gre, Hayim Naum hemen Ankara'ya gelmi, TBMM Bakan M.Kemal Paa ile konumu, Lozan'a gerekli talimat verilmi ve anlama imzalanmm: Bu masal uyduran her kim ise, birinci dnem grmelerinin anlamazlklar yznden kesildiini, ikinci dnemde de tartmalarn ve anlamazlklarn yine iddetle srdn, birka kere savan eiine gelindiini yok sayyor. Yani saklyor. Hayim Naum ne zaman gelmi de, M.Kemal'le Ankara'da bulumu? O tarihteki kck Ankara'da bu ziyaret nasl olmu da herkesin gznden kam, basnda yer almam?17 Rza Nur da anlarnda, Hayim Naum'un Ankara'ya gittiinden sz etmiyor. d. K.Msrolu, Hayim Naum'un gya bu entrikay evirmek iin gidip geldii yerleri de, duruma gre deitiriyor. ki rnek vereyim: 1. "Hayim Naum Efendi, ngilizler ve hatta Papalk (Roma) ile Ankara arasnda mekik dokumu[tur.]" (Hilafet, s.183)18 2. "Hayim Naum, smet Paadan nce gelerek, ktisat Kongresi srasnda, M.Kemal ile zmir'de bulumutur.]" (Hilafet, s.258, 267, 302)19
1/2. M.Kemal, Halife olmak istiyormu!
M.Kemal'in bir ara Halife ve Sultan olmak istediini ilk iddia eden kimse, K.Karabekir'dir. M.Kemal'in evresinde, ayn sreci yaayan binlerce kii var ama Karabekir'den baka, bu iddiay ileri sren baka hi kimse yok. Karabekir bu ve benzeri baz iddialar, devre d kaldktan sonra ileri srmtr. Hibirinin doru olmadn greceiz. nne hi yakmayan bir tutumla, bir tek dayana bile olmayan bir hikye kurgulam. ddiasn, gemi olaylara balamaya ve bu yolla, devre d kalm olmasnn hncn almaya alyor. K.Msrolu da, Karabekir'e dayanyor ama o yalnz 'Halife olmak istediini' ileri sryor. Karabekir'in bu konudaki iddialarn, dorular ile birlikte aktaryorum: "M.Kemal Paann [31.7.1921 gnl] cevabndaki '..Trkiye'nin banda Halife-yi slam olacak ve bir hkmdar sultan bulunacaktr' kayd beni d ndrd. stanbul, cumhuriyet yapyorlar diye endie ederek propaganda yapyordu. Padiah ve taraftarlar bundan rkyorlard. Benim bugn anladm ise daha korkuntu. O da M.Kemal'in, bir muzafferiyet neticesi, hilafet ve saltanat almas idi." (stiklal Harbimiz, s.917) Karabekir'in bu kukusunun, doru olup olmadn grelim: Erzurum Mdafaa-y Hukuk Dernei Bakan Raif Efendi ve baz arkadalar, 1921 Ocak aynda kabul edilen anayasadaki 'hakimiyet, bilakayd- art milletindir' hkmnden korkacak, bir tepki olarak dernein adn, Muh afaza-y
de
bi
an
Bununla da iktifa etmeyerek, nn'nn mavir sfatyla Lozan'a gtrd mehur Hahamba Haim Naum Efendiyi smet Paaya gndermi ve 'eski taahhtleri istikametinde kalarak hilafeti ilga etmemeleri (kaldrmamalar) halinde sulhun imknszln' aka syletmiti. Sulhun ilgas art koulunca, Trkiye 'den ayrlmadan nce bu messesenin muhafaza edilmek istendiini b ilen, hatta M.Kemal Paann halife olmak arzusu tadna vkf bulunan nn, 'Byle bir eye res'en (kendiliimden) karar vermek selahiyetini haiz bulunmadn' s ylemi ve Hayim Naum Efendiye, meseleyi bizzat anlatmak zere Trkiye'ye gi tmesini tavsiye etmiti." (Hilafet, s.257)20 Msrolu, belirttiim iki kaynaktaki uyduruk iddialar tekrarlayp ssleyerek, senaryosunu tamamlamaya alyor. Her zamanki gibi herhangi bir dayanak, belge, kant, tank gstermiyor. Zaten amac, bir gerei aklamak deil, pek az ve tek yanl okuyanlarn kafasn kartrmak! Bir gn, bu masallara inanan milyonlarca vatandamz olursa, bunun sonu nereye varr? III. "Bu srada M.Kemal Paa, zmir'de toplanacak olan ktisat Kongresinde bulunmak zere yola km ve her gittii yerde, Hilafeti gklere karan konumalar yapa yapa zmir'e vasl olmutu." (K.Msrolu, Hilafet, s.258) Bu noktada duralm ve u iki ara iddiay gzden geirelim: 1. M.Kemal'in Halife olmak istedii. 2. M.Kemal'in, ktisat Kongresini amak zere zmir'e giderken, bu amacn gerekletirmek iin her yerde, hilafeti gklere karan konumalar yapt.
_8
Dorular:
(1) M.Kemal'in, 7 ubat 1923'te, Balkesir / Zaanos Paa Camisinde ksa bir hutbe verdii dorudur. Karabekir, M.Kemal'in Hilafet ve saltanat ahsna almak istediini kantlamak iin bu hutbeyi ileri sryor. Oysa M.Kemal, bu hutbede, slam dinini vm ve zetlemitir ama hilafetten de, hilafetin lzumundan da kesinlikle sz etmemitir.22 Her slamiyeti ven, Halife olmak istiyor demek midir? Kendi de vyor. Yoksa Karabekir de mi Halife olmak istiyordu? Bu birinci dayanakt! (2) M.Kemal, 1 Kasm 1922 gn, Mecliste, saltanatn kaldrlmas ile ilgili nerinin grlmesi srasnda, neriyi destekleyen uzun ve etkili bir konuma yapar. Bu arada, hilafet tarihi hakknda geni bilgi verir, TBMM ile hilafetin bir arada olabileceini syler ve TBMM'nin, hilafetin dayana olacan belirtir.23 Bu konumadan baz paralar: "dare eklimizde mndemi bulunun hakikat, Trk halknn, mukadderatna bilfiil ve bizzat el koymu olmas, hakimiyet-i milliyesini, saltanat- milliyesini, seneden beri kendi elinde bulundurarak, mukaddes davasn mdafaa etmekte bulunmasdr... Millet, mukadderatn dorudan doruya eline ald ve milli
de
bi
an
Mukaddesat ve Mdafaa-y Hukuk' olarak deitireceklerdir.21 K.Karabekir, bu deiimden yaknan M.Kemal'e soru sorar; bunlardan biri, 'Hilafet ve saltanat sorununun zm iin ne dnld'dr. Karabekir'in, tam Ktahya-Eskiehir yenilgisi ile Sakarya Sava arasndaki o kritik dnemde sorduu bu sorulara, M.Kemal uzun ve ayrntl bir cevap verir. Karabekir, cevapta yer alan bu konuya ilikin paragrafn, sadece bir ksmn aktaryor ve iddiasn o tek cmleye yaslyor. Oysa o paragrafn tamam yledir: "Hilafet ve saltanat, mesele-yi esasiye olarak mevcut deildir. Trkiye'nin banda Halife-yi slam olacak ve bir hkmdar sultan olacaktr. Mevzu-u bahs olan mesele, hkmdarn hukuku olup, bunun tayin ve tahdidi iin son bi rka asrn tecrbeleri ve devlet mefhumundaki millet hukukunun mana-y hakikisi amil olmaldr. Bu esas zerinde henz tesbit edilmi kati bir dsturumuz (kuralmz) yoktur." (stiklal Harbimiz, s.923) Karabekir, bu cevaba dayanarak, M.Kemal'in Halife ve Sultan olmak istediinden kukulanyor, daha dorusu kukulandn ileri sryor. Ama bu cevaptan o anlam kar m? kmaz ama Karabekir, sonradan kurgulad hikyesine byle balyor ve yle devam ediyor: "M.Kemal Paann, Hilafetin lzumu hakkndaki Balkesir'deki hutbesi ve Meclis'teki nutku ve [Seriye Vekilinin] beyannamesi bir araya getirilir ve balarna da, hocalar grubu ortasnda ve ayn kisvede, M.Kemal Paann (mefkure hatras) resmi konursa, vaziyet daha iyi anlalr. Gazi'nin byk bir taassupla Hilafet ve Saltanat, ahsna almak istedii grlr;" (a.g.e., s.917/1.dipnot, s.992/1 .dipnot) Karabekir, iddiasn kantlamak iin ite bu drt dayana gsteriyor.
_8
saltanat ve hakimiyetini, bir ahsta deil, btn fertleri tarafndan seilmi vekillerden oluan bir yksek Meclis'te temsil etti. te o Meclis, yksek Meclisinizdir; Trkiye Byk Millet Meclisi'dir ve hakimiyet (egemenlik) makamnn hkmetine, Trkiye Byk Millet Meclisi hkmeti derler. Bundan baka bir saltanat makam, bundan baka bir hkmet yoktur ve olamaz." Karabekir, saltanatn kaldrlmas lehindeki bu konumay, M.Kemal'in, 'hilafet ve de saltanat ahsna almak iin yaptn' iddia ediyor! M.Kemal, Halife olup stanbul'a gidecek, iktidardan ekilecek miydi yani? Karabekir'in iddiasnn ikinci dayana da buydu. (3) eriye Vekili Mustafa Fehmi (Gereker) Efendi, 5 Ocak 1923 gn, TBMM adna, stanbul halkna bir beyanname yaymlam, "dine ve milli ahlaka aykr davranan baz stanbullular' iddetli bir dille knamtr. 24 M.Kemal, Halife olmak iin byle bir beyannameden yarar umuyor olsayd, beyannameyi kendisi imzalar ve tutucu evrelerden hayli puan da toplard. Ama bu beyannameyi M.Kemal deil, eriye Vekili (Din leri Bakan) imzalamtr. Karabekir'in, M.Kemal'in hilafet ve saltanat ahsna almak iin yaymladn iddia ettii beyanname de budur. Bu da nc dayanakt. (4) Sonuncu dayana ise, bir fotoraf. Karabekir, stiklal Harbimiz kitabnn ekindeki fotoraflar arasna, onu da koymu. M.Kemal ve bir grup din adam, birlikte bir an fotoraf ektirmiler. Karabekir, M.Kemal'in, din adaml arnn kisvesinde (kyafetinde) olduunu ileri sryor ama bu iddias da doru deil. nk zerinde din adamlarna mahsus kisve deil, eyh Sunusi'nin hed iye ettii malah, malahn altnda da srmal ceket var, yani Bingazi milli kyafeti.25 Fotoraf biraz dikkatle inceleyen, dini kisve olmadn ilk bakta anlar. Fotorafn sa kesinde ise, M.Kemal'in u ithaf yer alyor: "Mehmet Hayri Beyefendiye, mefkure hatras, 12 Mays 1337 (1921)" Sadece Prenses Kadriye Hseyin'in, Ankara Mektuplar adl kitabnda yer verdii zel bir fotoraf!26 Ama Karabekir'e gre bu, 'M.Kemal'in, byk bir taassupla hilafet ve sultanl ahsna almak istediinin' resmiymi! M.Kemal'in, eitli gruplarla ekilmi birok fotoraf var. Devecilerle de fotoraf ektirmi, Ethem ve etesiyle birli kte de. Karabekir anlayyla bunlar nasl yorumlayacaz? ' Drdnc dayanak da bu idi. Szn z, Karabekir, bu delilleri (!) ileri srerek, tarihin akna, olaylara ve M.Kemal'in konumalarna tmyle ters bir iddiada bulunuyor; Msrolu da, bu erden pten ya da temelsiz iddialara yaslanarak masallar yazyor, yeni yanllar ve masallar retiyor. Karabekir, son anlarnda da, bu masal srdrmektedir. 1922 Ekiminde, M.Kemal, Karabekir, Kazm zalp ve Refet Paa, Ankara 'dan Bursa'ya giderler. Trende, Trakya'y teslim almak zere stanbul'a gidecek olan Refet Paa'nn, Padiaha 'Halife Hazretleri ' diye hitap etmesi kararlatrlr. Bu ayrnty aktaran da Karabekir'in kendisi. (K.Karabekir Anlatyor, s.51; ayrca, stiklal Harbimiz, s.1027/1 .dipnot) Demek ki saltanatn kaldrlmasna kesin olarak karar verilmi. Nitekim 19 Ekim gn stanbul'a gelen Refet Paa, kendisini Padiah adna selamlayan Yaver Ali Nuri (Okday) Beye, 'Halifelik makam-
de
bi
an
_8
na sayglarnn iletmesini' ister.27 Ama Karabekir, kendi verdii bu bilgiyi unutuyor, olaylarn geri dnlmez bir biimde gelitiini grmezden geliyor ve M.Kemal'in, en kk ehzadeye, hilafet ve saltanat naibi olmasnn dnldn ekliyor. (Kazm Karabekir Anlatyor, s.51) Saltanat kaldrlaca, Refet Paa aracl ile kamuoyuna aklanm, hilafette ise naiplik olmaz. M.Kemal nasl saltanat ve hilafet naibi olacakt? Araya yine Karabekir'in muhayyilesi k arm. Karabekir, son kitabnda, M.Kemal'in Halife olmak istedii eklindeki iddiasn, saltanatn kaldrlmas ile ilgili Meclis grmelerini ve bu konudaki kulis etkinliklerini anlatrken de srdrmektedir. (Kazm Karabekir Anlatyor, s.566228) Ama anlatt olayn iinde bulunduunu ileri srd Dr.Rza Nur, Rauf Orbay, Fethi Okyar ve smet nn, anlarnda da, aklamalarnda da, Karabekir'i dorulayan tek bir sz etmiyorlar. Karabekir'in anlattklar doru olsa, hi olmazsa Rza Nur yazmaz myd?29 Velhasl o dnemi yaayan hi kimse, M.Kemal'in saltanat ve hilafeti uhdes ine almak istediini anlamam, sezmemi, akmam, bir Karabekir kefetmi. 1/3. M. Kemal'in, her yerde, hilafeti gklere karan konumalar yapt iddias ve askerin terhis edilmesi sorunu M.Kemal'in 1923 ylnn bandan, ktisat Kongresi'nin alna kadar, ne zaman ve nerede konutuunu, Kaynakal Atatrk Gnl ile Atatrk'n Sylev ve Demeleri (2.C.) adl eserlerden yararlanarak aklayacam. Atatrk'n Sylev ve Demelerindeki bu konumalar, Msrolu'nun kant diye ileri srd, 'Gazi M.Kemal Paa zmir Yollarnda' adl derlemeden alnmtr.30 Yani ayn kaynaktan yararlanacam ve M.Kemal'in konumasnn zn oluturan cmleleri, dip notlarda aktaracam. Bakalm gerek, Msrolu'nun dedii gibi mi? M. Kemal 14 Ocak 1923 gn Ankara'dan ayrlr. 15 Ocakta Eskiehir'de,31 16 Ocakta Arifiye'de32 konuur, 17 Ocakta zmit'te stanbul gazetecilerine,33 18 Ocakta zmit'te,34 22 Ocakta Bursa'da,35 25 Ocakta Alaehir'de,36 26 Ocakta Salihli, Turgutlu ve Manisa'da37 halka hitap eder. 27 Ocakta zmir'e dner ve ayn gn annesinin mezar banda38 ve hkmet konanda39 konuur, 29 Ocakta evlenir. 30 Ocakta zmir gazeteleri bayazarlaryla sohbet eder.40 31 Ocakta yine zmir'de halka hitap edecektir.41 4 ubatta zmir'den ayrlr ve Akhisar'da iki konuma yapar,42 7 ubatta Balkesir/Zaanos Paa Camisinde43 konuur. 10 ubatta tekrar zmir'e dner. Yapt konumalar bunlar. Saltanat rejimi ve hilafet hakknda syledikleri de dipnotlarda verildii kadar ve gibidir. Grlyor ki M.Kemal, hibirinde, "hilafeti gklere karan" konuma yapmam, tersine milli hakimiyeti savunmu, onu snrlandracak her trl hak ve yetkiyi reddetmitir. Ksacas Msrolu'nun, "her gittii yerde hilafeti gklere karan konumalar yapa yapa zmir'e vasl olmutu" cmlesi, btnyle geree aykr.44 Devam edelim: "Fakat zmir'de kendisine mlaki olan (kendisiyle buluan) Hayim Na-
de
bi
an
_8
um Efendiden, ngilizlerin Hilafet hakkndaki kararn renen M.Kemal Paa, takip etmekte olduu Hilafet siyasetini sktremeyeceini anlaynca, rota deitirdi. Evvela ktisat Kongresinde hilafete hcum eden bir konuma yaparak, yeni siyasetinin ilk iaretini vermi oldu." (Lozan, 1.C., s.268)45 Msrolu yine gerei saptryor: nk ktisat Kongresini a konumasnda M.Kemal, hilafete kesinlikle hcum etmemitir. Konuma metni ortada. Genel olarak iktisatn neminden sz etmi, Lozan'da haklarmz vermekte ayak sryenleri kesin bir dille uyarm, bu arada ksaca, saltanat rejimini ve ftuhat politikasn eletirmitir. Ama bunu da yazcnn iddia ettii gibi irkin bir slubla yapmamtr. Saltanat rejimini ve baz padiahlarn politikasn eletirmek, hilafete hcum etmek midir? Mesela N.F.Ksakrek'in, Sultan Abdlaziz'i V.Murad', Sultan Reat' ve son Halife Abdlmecid'i nasl eletirdiini Birinci Blmde grmtk ile hilafate hcum etmi hilafeti tahkir etmi mi oluyor?46 Hayr! Sadece kiileri eletiriyor. M.Kemal'in yapt da bu. "Bu yeni karar zerine, henz sulh olmad halde asker, yorgun olduu ileri srlerek terhis edilmitir. Bunun manas, mukavemetten vaz geip itaat edileceine dair fiili bir teminat vermekten baka bir ey deildi." (Lozan, 1.C., s.268) Msrolu, son kitabnda da, bu iddiasn srdryor. Onu da aktaryorum: "te zmir'e gelmi ve henz ktisat Kongresindeki konumasn yapmam bulunduu bir srada, Hayim Naum Efendi kendisine mlaki olmu ve Lozan'da hilafet meselesi etrafnda teesss eden karar ve niyeti renmitir. Bylece hilafet muhafaza edilmek istenildii takdirde sulhun gerekleemeyeceini anlayan... Kemal Paa, zmir'de artk mukavemetten vaz gemek kararna varm ve bu karar fiiliyata dken iki icraaat derhal orada gerekletirmitir. Bunlardan birisi, zmir ktisat Kongresinde syledii ve yol boyunca irat ettii nutuklarla tezat tekil etmek zere hilafeti tahkir eden szlere yer vermesi (Bunun doru olmadn grdk!), dieri de askerin yorgunluunu ileri srerek silah altndaki efradn byk bir ksmn terhis eylemi bulunmasdr. Bununla... Hayim Naum vastasyla kendisine teklif edileni kabule meylettiini fiilen g stermek istemitir." (Hilafet, s.258-260; Sarkl Mcahitler, s.386) Msrolu, 'askerin byk ksmnn, terhis edildii' iddiasn da, A.hsan Sabis'in anlarna dayandryor. Oysa Sabis diyor ki: "lk nce yallardan 1297-1300 doumlu efrad (41-38 yandakiler) terhis edilmi47 ve 1922 Kasm ay banda, 1301-1305 doumlular (37-35 yandakiler) mddetsiz izinle memleketlerine gnderilmi[ti]." (Harp Hatralarm, 5.C., s.358) Erlerin ya bir yana, her iki terhis de grld gibi, daha Lozan Konferans balamadan nce, Ekim ay iinde ve Kasm ay banda yaplmtr. Ksacas, Sabis'in buraya kadar verdii bilgi, Msrolu'nun iddiasn dorulamyor. Acaba sonras doruluyor mu, onu da grelim. Sabis yazsn yle srd r-
de
bi
an
_8
mektedir: "Nihayet Kasm ay ortasnda da, 306-310 (32-28 yandakiler) ve biraz sonra da 311-312 (27-26 yandakiler) doumlularn salverilecekleri ayi olmutu (duyulmutu). Bu suretle daha sulh konferans aktedilmezden evvel, tam 15 senelik efrad terhis edilmi olacakt. u halde silah altnda ancak 20 -24 yandakiler kalm bulunacakt." Yani Sabis, sonraki terhislerin, sylenti olarak yayldn sylyor ama hangi tarihlerde gerekletiini belirtmiyor. Msrolu ise, dayand bu tek kaynaktaki bilgiyi bile arptarak, bir sre iinde ve ksm ksm yaplm olan terhis ilemini, ubat 1923'te ve bir seferde yaplm gibi aktaryor ve bu dayanaksz iddiann zerine pten ato kuruyor!48 Ksacas: a. M.Kemal, ktisat Kongresinden nce de, sonra da, hilafeti ven bir konuma yapmamtr; ktisat Kongresinde, hilafete hcum ettii de doru deildir. b. 1923 ubatnda, ordunun byk ksmnn" terhis edilmesine 'derhal orada' karar vermi deildir.49 Durum bu. Ama baknz, bu rk masal, nerelere kadar uzanyor.
1/4. teki iddialar
"ddiaya gre, Hayim Naum Efendiye, Lord Curzon'a verilmek zere 'yazl bir taahht'te de bulunulmutur." (Lozan, 1.C., s.268) Kimin iddiasna gre? Bir aklama yapmyor! Peki, bu iddiay ileri sren her kimse, iddiasn hangi belgeye dayandryor? Byle bir dayanak olsa, Msrolu herhalde bunu aklard. Tabii ki herhangi bir belgede yok! Msrolu da, hibir tank, belge, kant, kaynak gstermiyor. Buna tarih deil, dpedz mahalle kahvesi dedikodusu derler!50 "M.Kemal, sonra da bu Kongreyi idare etmesi mevzu u bahs olduu halde, bunu Kazm Karabekir Paaya terk ve havale ederek geri dnmtr." (Hil afet, s.260) Msrolu yine gerei arptyor. Olayn dorusunu, K.Karabekir'den dinl eyelim: "... M.Kemal Paa, Byk Millet Meclisi Reisi ve Bakumandan bulunmas hasebiyle kongreye girmesinin ve Reislii deruhte etmesinin doru olmayacan sylediler... 'Siz Kongreye girin ve idare edin51 buyurdular. Kongreye girmeyi kabul ettim. Reislik iin serbest reyle seim yaplmasnn... mnasip olacan syledim. Gazi de kabul etti... 17 ubat saat onda Gazi'nin fahri reisliinde Kongre ald. leden sonra saat 3'teki ikinci celsede de reis seimi yapld... Byk tezahratla, mttefikan (oybirlii ile) reis seildim." (K.Karabekir, Paa-
de
bi
an
_8
larn Kavgas, Yay. Haz. smet Bozda, s. 125) "Eskiehir'de, Lozan'dan dnen smet Paaya mlaki olan ve onunla birlikte trenle Ankara'ya gelen M.Kemal Paa, yolda meselenin tafsilatn renmi ve artk hilafet mevzuunda tamamen rota deitirmitir." (Hilafet, s.260 -261) Olaylarn akn izleyerek ve belgelere dayanarak, M.Kemal'in smet Paa ile Eskiehir'de buluup Ankara'ya gelmesinin gerek sebebini de grelim. Bu arada, ordunun yeni bir sava iin hazrlanmasyla ilgili az bilinen baz ayrntlar hakknda da bilgi edinmi oluruz: Lozan'da grmelerin kesilmesi ihtimali belirince, Bat Cephesi ordularna,2 Aralk 1922'de u genel emir verilir: "Lozan Konferansnn kesilmesi ihtimali yakn grlmektedir. Konferansn kesilmesi halinde, Bat Cephesi ordularnn hzla harekete geirilmesi ve ilk h edef olarak aadaki harektn ivedi olarak uygulanma ve icras dnlmektedir. Ayn zamanda Musul blgesinde de taarruz harektna balanacaktr: a. Kuzeyden 1.Ordu, 3. ve 4.Kolordular ve bamsz tmenleriyle stanbul Boaz'na; 6.Kolordu anakkale Boazna hzla ilerleyerek, ngiliz kuvvetlerini esir ve imha edecek ve Boazlara tamamen hakim olarak, dman gemilerinin geli ve geiini yasaklayacaktr. b. 1.Ordunun harektyla birlikte, Trakya'daki kuvvetlerimiz de stanbul zerine ilerleyecektir vd..." (TH, 2.C., 6.Ksm, 4.Kitap, s.162-163)51 Bat Cephesi Komutanlnca, 22 Aralk 1922'de de, zmir Valilii ve zmir Mstahkem Mevki Komutanl ile 1.Kolordu Komutanlna da, u yazl emir verilir: "Lozan Konferans'nn kesilmesi ihtimali vardr. Bu sebeple aadaki tedbirlerin, verilecek emirle beraber, derhal alnmasn rica ederim: 1. Mstahkem Mevki emrinde bulunan maynlar, hemen Yenikale dolaylarna [zmir Krfezi girii] dklecektir. 2. zmir'de bulunan btn yabanc gemilerin, 24 saat iinde zmir'i terk etmeleri emrolunacaktr. .. 4. zmir'de bulunan dman uyruklular, harp esiri olarak memleket iine g nderileceklerdir. . 6. Uaklar, dman gemilerine hcuma hazr bulunacaklardr vd." (TH, 2C, 6.Ksm, 4.Kitap, s.163-164)52 Ordu birliklerinin, belirtilen hedeflere taarruz iin kaydrlmalar ve hazrlklar srerken, Lozan'da da etin grmeler yaplmaktadr.53 Lozan kurulumuzdan gelen raporlardan baz alntlar: "zet olarak "kesin gnlerdeyiz... Halbuki grlerimiz arasnda yaklama yoktur... Kesilme her an muhtemeldir... Hep gya kamuoylarn doyurmak iin teminat bulmak abas iindedirler... ngilizler, Musul iin konferans kesmek
de
bi
an
_8
zorunda kalrlarsa, bunu, btn dnyay beraber srkleyecek olan kapitlasyon sorununda yapmak menevrasn izlemektedirler." (28 Aralk 1922; a.g.e., s. 172,176) "Kapitlasyonlar konusunda asl gl Franszlar karyorlar." (2 Ocak 1923; a.g.e., s. 178) "Bir iki gnden beri ok ktmserlik havas szmaktadr. Mttefikler bize 'evet' veya 'hayr' dedirtecek bir proje hazrlyorlar." (18 Ocak 1923; a.g.e., s.194) "[Musul sorunu sebebiyle] byk buhran oldu. Curzon Milletler Cemiyetine bavurarak, anlamazln incelenmesini isteyecektir. Durum ciddidir." (24 Ocak 1923; a.g.e., s.196) "Musul, adli sistem, mali sorunlar, Dou Trakya snr ve Yunan tamirat olarak be esasl sorun vardr. Bu noktalarda, tamamiyle Trkiye aleyhine olmak zere bir iki gn iinde genel bir proje verecekler... Musul'u Milletler Cemiyetine havale etmek, onun geleceini tehlikeye koymak demektir. Hkmetin gr nedir?" (25 Ocak 1923; a.g.e., s.198) "Franszlar, ya bizim bar yapmamz istemiyorlar ya hem bize her fenal yapmak, hem de yzmze glerek hazmettirmek mmkn olduu kansndadrlar... Bugn bana, 'eer konferans kesilirse, Suriye'de dahi Franszlara taarruz edilecei rivayetinin asln' sordular. 'Grevim bar yapmaktr, konferans kesilirse, sonunu bilemem' dedim... Durumun ar ve bu arln Musul'dan dod uunda herkes birleiktir." (26 -dorusu 27- Ocak 1923, a.g.e., s.198) "talyanlarn, zellikle Franszlarn ilgili olduklar ekonomik sorunlardan dolay, Trkiye'nin katlanlmaz ekonomik glklere uramasna raz olmadmz iin Konferans kesilmitir." (4 ubat 1923; a.g.e., s.209) 5 ubat 1923 gn, saat 21.30'da Bat Cephesi ordularna u emir verilir: "Bir ihtiyat tedbiri olmak zere, zmit Krfezinin imdiden maynla kapatlmas, 1.Orduya emrolunmutur. zmir Krfezinde de ayn tedbirin uygulanmas iin hazrlklarda bulunulacaktr... Harekta balamak iin hkmetin karar ve emirlerinin beklenilmesi..." (a.g.e., s.208) 7 ubat 1923 gn zmir ve zmit Krfezleri maynla kapatlr, devletlere gerekleri tebligat yaplr, (a.g.e., s.210)54 Geri dnmekte olan smet Paa, 10 ubat 1910 gn Bkre'ten Ankara'ya iki yaz yollar: a. Hkmete: "...aramba sabah stanbul'a geleceim ve durmakszn Ankara'ya hareket edeceim. zmir'de bulunan (yabanc) harp gemilerinin, 24 saatte uzaklamalar iin hkmetin ltimatom verdii, bu yzden durumun gerginletii gazetelerde okunmutur. Konferansta bar iin pek ok sonular elde edilmi olup geri kalanlarn da elde edilmesi umulmaktadr. Bunun iin Dileri Bakan ve Delege Heyeti Bakan olarak, benim dnme kadar genel durumun olduu gibi muhafazasn istirham ediyorum.. M.Kemal Paa Hazretleriyle Fevzi Paa Hazretlerinin de Ankara'da bulunmalarn istediimin, kendilerine duyurulmasn istirham ederim." b. M.Kemal'e: "Dnyann genel durumunda harp kaygs vardr. Herkes isteyerek veya istemeyerek bu ihtimali sz konusu ediyor. Biz, b-
de
bi
an
_8
Dorular:
21 ubat 1923'te, smet Paa, Mecliste, Lozan grmeleri hakknda kendiliinden bilgi verir ve konferansn neden kesildiini aklar. (GCZ, 3.C., s. 1290 1301) 27 ubat gn smet Paa, Mecliste, Mttefikler tarafndan verilen bar projesinin ana izgilerini ve bundan sonra izlenmesi dnlen politikann esaslarn, yine kendiliinden aklar, milletvekilleri de dncelerini belirtirler. Bu arada M.Kemal de sz alr. Manisa milletvekili Reat Bey ve arkadalar tarafndan verilen nerge kabul edilerek, delegelerin ve mavirlerin de aklama yapmalarna karar verilir. (GCZ, 3.C., s.1304-1325) 3, 4, 5 ve 6 Mart gnl gizli oturumlarda, teki delegeler ve mavirler dinlenir ve her konu ayrntl olarak grlr. (GZC,4.C, s.30-191) M.Kemal, 6 Mart 1923 gnk oturumda da konuur. (GZC, 4.C., s. 173-176,189) a. lk iki grme, smet Paann kendiliinden yapt konumalar zerine almtr. Drt gn sren bu uzun grme ise Reat Bey ve arkadalarnn verdii nerge zerine almtr. Bu nergede imzas olan milletvekillerinin adlar: Reat (Manisa), Necip (Mardin), Ali Cenani(Gaziantep), Rasih (Antalya), Mazhar Mfit (Hakkari), Ali (Karahisarsahip), Zamir (Adana), Mustafa Necati (Manisa), Ahmet Hilmi (Kayseri), lyas Sami (Mu). (GZC, 3.C., s.1325) Bunlarn hibiri kinci Grup'a mensup deildir.
de
bi
an
yk ksmn elde ettiimiz bara kesin olarak varabiliriz. Fakat ufak nedenlerle, hi kimse istemedii halde, harp de oldu-bitti olabilir... Yakndan sk bir inzibatla duruma hakim olunuz... zmir olay zerine, buraca harbin kanlmaz olduu dncesi domutur. Byle bir anlay, karmzdakileri mitsizlie ve iddete yneltebilir. Derhal Ankara'ya gelmenizi istirham ederim." (a.g.e., s.210) Bunun zerine, M.Kemal, Fevzi Paa ve smet Paa, Eskiehir'de buluur ve birlikte Ankara'ya gelirler.55 Gerek bu. Msrolu, masaln anlatmaya devam ediyor: "Bu [rota] deiikliinin fiili emarelerinden biri de, [M.Kemal'in] henz tasfiye edilmemi bulunan Meclis'teki ikinci Grup'un zoruyla icra edilen gizli celsedeki szlerinden en hayati bir ksmn ifa etmek zere, kasden seyahate km bulunmasdr. O szler, Trkiye'nin Musul mevzuunda mukavemeti gze alamayarak, yani ngilizlerle harbe cret edemeyerek, gerekirse burasndan vaz gemenin lzumuna dairdi. Gizli celsede sarf edilmi bir szn, izhar edilmi bir kanaatin, Konya'da gazetecilere alenen (aka) ifadesi ne menem eydi? Bu szler, bin bir entrika ile Lozan'daki konferans mzakerelerini inkitaa (kesintiye) uratm bulunan ve bu taktik ve siyasetin ne ekil alacan grmek zere ses dinlemeye koyulan Lord Curzon'a kar, uzaktan ykseltilmi bir nevi teslim bayra gibiydi." (Hilafet, s.261; kaynak, A..Sabis, 5.C., s.366)56
_8
Demek ki Msrolu'nun, 'kinci Grup'un zoruyla yaplan gizli oturum' ifadesi de geree aykr. b. 27 ubat ve 6 Mart grmelerinde konuan M.Kemal, zetle, Lozan grmelerinden kan sonulara gre, Musul sorunu iin alnabilecek iki karar bulunduunu; birincisinin, Musul sorununun zmn, bar grmeleri dnda tutarak, ileriye ertelemek, ikincisininse savaa girmek olduunu belirtmi, bu kararlarn yarar ve sakncalarnn dnlmesini istemi; Musul'la ilgili kararn bar grmeleri dnda tutularak, bartan sonraya ertelenmesini, daha yararl grdn ima etmi; eer Mttefikler, istiklalimize aykr artlar ieren projede srar ederlerse, savan kanlmaz olacan da kesin bir dille aklamtr. (GZC,3.C., s.1317, 1319; ZC, 4.C., s.173-176) zetle, Msrolu'nun iddia ettii gibi, "Trkiye'nin Musul mevzuunda mukavemeti gze alamayarak, yani ngilizlerle harbe cret edemeyerek, gerekirse burasndan vaz gemenin lzumuna dair" bir konuma yapmamtr. Dileyen gizli oturum tutanaklarn inceleyebilir. Msrolu'nun, M.Kemal'in, "Bu konumalarn en hayati bir ksmn ifa etmek zere, kasden seyahate kt" iddias da, geree aykrdr. yle bir sz sylememitir ki bunlar ifa etmesi sz konusu o lsun. Ama Msrolu, aklna geleni yazyor.57 c. Msrolu, "Gizli celsede sarf edilmi bir szn, izhar edilmi bir kanaatin, Konya'da gazetecilere alenen (aka) ifade" edildii iddiasn da, A.hsan Sabis'in anlarna (5.C., s.365-366) dayandryor. Nasl i-irerek, deitirerek, araya var olmayan gazetecileri sokarak aktardn grmek iin nce, Sabis'i dinleyelim: "Konya istasyonuna gittik. Orada Vali Abdlhalik Renda, Merkez Kumandan, Hkmet erkan, Demiryollar Umum Mdr Behi Bey, Askeri Temyiz Divan azalar, Nide Mebusu Ata Bey, Mevlevi eyhi elebi Efendi vesaire istasyonda idiler. Tren geldi. Programa gre yarm saat Konya istasyonunda du rduktan sonra Adana'ya gidecekmi. Vagon penceresinden, M.Kemal Paay, Lat ife Hanm, Kl Ali'yi, Adana Mebusu Zamir Beyi, Konya Mebusu Refik Beyi (Koraltan), Van Mebusu Haydar Beyi grdk. M.Kemal Paa, Latife Hanm, dier zatlar, Yaver Salih ve Muzaffer Beyler ve ifre ktibi Siirtli Mahmut Bey vagondan indiler. M.Kemal Paa, istikbale gelmi olanlarn hepsinin ellerini birer birer skt. Bana gelince sray bozmad. Fakat ciddi gibi duran ehresinde bana kar bir krgnlk veya kzgnlk eseri seziliyordu.. Ata Beyle, elebi Efendi ile, Vali ile birka kelime konutu; sonra benim yanmda duran Nihat Paaya hitaben, 'Naslsnz Paam?' dedi, bana bir ey sylemedi. Hava biraz serin olduundan, Valiye ve Ata Beye hitaben, 'buyrun, biraz vagonda oturalm' diyerek vagona girdiler; dierleri onlar takip ettiler. Nihat Paa bana dnerek, 'Haydi biz de gidelim' dedi. Ben gitmemek istedim fakat elimden skca tutarak beni vagona ekti. Bu ekilde ieri girdik.. Vagonda, kendisine sulh hakknda sorulan baz suallere kar, M.Kemal Paa u izahat verdi: 'Mukabil sulh projemiz, heyet-i murahhasamzn Lozan'daki son teklifleri dairesindedir. Gizli celselerde birtakm beyanlarda bulunanlar oldu; nihayet ben Meclise gittim, dedim ki: 'Efendiler! Ne istiyorsunuz? Karaaa, Musul vesaire
de
bi
an
_8
iin harp m edelim? Millet harpten usanmtr. Takati kalmamtr. Harp edemeyiz. Milleti harbe srklemek iin pek hayati, son derece mhim meselelerin mevzu-u bahs olmas lazmdr." M.Kemal Mecliste byle konumamtr ki kendi konumasn byle zetl esin? Ama M.Kemal'in, tam byle olmasa bile, buna yakn bir eyler sylemi olduunu varsayalm. Kime sylyor bunlar? Sabis'in adlarn saydklar k imselere Peki, gazeteciler nerde? Hani bu szleri 'Konya'da gazetecilere alenen (aka) ifade etmiti '?58 d. Tabii, Msrolu'nun, "bu, Lord Curzon'a kar, uzaktan ykseltilmi bir nevi teslim bayra gibiydi" cmlesi de, enlik balonu gibi havada kalyor. e. Ayrca, btn bu uydurmasyonlarn, hilafet ile ilgisi ne? Yazar, Musul ile hilafet pazarl arasnda, nasl bir ba kuruyor? Hilafeti verip Musul'u mu aldk? f. Hayim Naum'a, Lord Curzon'a ulatrsn diye yazl bir taahhtte b ulunuldu ise (!), btn bu gsterilere neden gerek duyuluyor ki? balanp bitmi deil miydi? Yoksa, Hayim Naum bu yazl taahhd yoldam drmt de, byle uzaktan dorulamak ihtiyac belirmiti? Efendim? "Varlan anlama zerine yeniden davet edilen murahhaslarla Lozan Konferans'nn ikinci devresi balam ve gayet ksa srmtr. nk bata 'hilafetin ilgas' olmak zere, Trkiye'yi Batnn peyki (uydusu) yapan inklaplar iin taahhdde bulunulmutur." (Lozan, 1.C., s.269)59 a. Msrolu'nun, Lozan hakknda 3 ciltlik bir kitab var ama sreleri bilmiyor ya da gerei bilerek saptryor.60 Birinci dnem (21 Kasm 1922- 4 ubat 1923) 76 gn, ikinci dnem ise (23 Nisan 1923-24 Temmuz 1923), 97 gn srmtr. Yani ikinci dnem, birinci dnemden ksa deil, daha uzundur. kinci dnemde de ordu, savaa hazr halde tutulmu, ayn askeri nlemler ikinci dnemde de srdrlm, ancak 1 Kasm 1923'te bar dzenine geilebilmitir. (TH, 2.C., 6.Ksm, 4.Kitap, s.268 vd.) Grlyor ki ikinci cmlesinin dayana da, hepten yanl, b. Anlamann (!) Lord Curzon'la yapld iddias da, bylece gmleyip gitmi oluyor. Baksanza, anlama ikinci dnemde olmumu (!). ddialar, bahar havas gibi srekli deiiyor!61 6. "Usulen imza edilecek muahedeyi tasdik iin hilafetin ilgasnn beklenmesi, salanan mutabakatlardan biriydi. Gerekten, 23 Temmuz 1923'te imzalanan Lozan Muahedesi, ngiliz parlamentosunda sekiz ay sonra, Trkiye'de hilafetin ykld 3 Mart 1924 tarihinden gn sonra mzakereye almtr." 62 (Lozan, 1.C., 270)
de
bi
an
_8
Dorular: Hilafetin ilgas iin M.Kemal ile ngilizler arasnda gizli bir anlama olduu (!) hakkndaki, Sofya'dan Lozan'a kadar uzanan komik senaryonun sonuna geldik. Msrolu'nun, bu noktaya kadarki btn iddialarnn, okuyucuyu bu sonuca inandrmak iin dzenlenmi, kof, saptrma ve arptmaya dayal, yalanlarla ssl olduklarn grmtk. Ksacas, senaryosunun temeli yok, akar su stnde dur uyor, en ufak bir dalgada devrilip gidiyor. Bu bakmdan sonucu irdelemek gereksiz.63 Ama genleri dikkate alarak, birka bilgi vermek istiyorum. Msrolu, ngilizlerin Lozan' onaylamak iin hilafetin ilgasn beklediklerini ileri sryor. Onay ilemini yalnz ngiltere geciktirmi olsayd, Msrolu bir dereceye kadar hakl olabilirdi. Oysa gerek byle deil: 1. Trkiye Byk Millet Meclisi, Lozan Andlamasn, 23 Austos gnonaylam ve onay belgeleri, 143.madde gereince, bu belgelerin teslim edileceiFransa Hkmetine, Yunanistan'dan da sonra, 31 Mart 1924 gn v erilmitir.64 2. Yunanistan, Andlamay 25 Austos 1923'te onaylam ve onay belgelerini, 11 ubat 1924'te vermitir (Jeschke, TKS Kronolojisi II, s.40), 3. talyan Parlamentosu, 11 Ocak 1924'te, 4. ngiliz Avam Kamaras, 10 Nisan 1924'te onaylamtr, 5. Japonya, onay belgelerini 6 Haziran 1924'te vermitir,65 6. Fransa, 27 Austos 1924'te, 7. Belika, 7 Ocak 1925'te, 8. Portekiz, 28 Mays 1926'da onaylamtr. (Hepsi iin: smail Soysal, Trkiye'nin Siyasal Andlamalar, s.80) Grlyor ki Trkiye ve Yunanistan dndaki devletler, Lozan Andlamasn, en erken 1924 ylnda ele alp grm ve onaylamlardr. Lozan Andlamasnn Avam Kamaras'nda grlmesi iin ngilizlerin, hilafetin ilgasn beklediklerini ileri sren yazar, teki gecikmeleri de yorumlamak zorundadr. Kald ki 23 Temmuz 1923'te imzalanm olan Andlamann baz maddeleri ve ekleri, parlamentolarn onay beklenmeksizin hemen uygulanmtr. Bizim iin en nemli husus, stanbul ve Boazlarn boaltlmasyd. stanbul'un ve Boazlarn boaltmasna ilikin hkmler, TBMM'den baka hibir parlamentonun onay beklenmeksizin, 23 Austos 1923 gn yrrle girecek, boaltma 6 haftada tamamlanacak ve igal kuvvetleri (ngilizler, Franszlar ve talyanlar) 2 Ekim 1923 gn ekilip gideceklerdir.66 Londra'nn yeni temsilcisi Ronald Lindsay de, onaydan nce, 12 ubat gn stanbul'a gelir. (B.N.imir, Ankara... Ankara, s.265) Lozan Andlamasnn Avam Kamaras'nda grlmeye balanmas iin hilafetin ilgasnn beklendiini ileri srmek, bir masal srdrmek ve noktalamak iin gerekleri yok saymak ve saduyuyu zorlamaktan baka bir ey deildir. Geldik komedinin son sahnesine: "Hayim Naum Efendinin aracl ile Trkiye'nin bata Hilafet olmak
de
bi
an
_8
zere birok tavizler vermesine sebep olan Lozan Anlamasnn mehur 24 maddelik gizli ksm tanzim edilmitir." (S.Mcahitler, s.386)67 Demek ki Lozan Andlamasnn, mehur bir gizli ksm varm ve de kimsenin bilmedii bu mehur gizli ksm, 24 maddeymi. Msrolu, bu ayrntl ve kesin bilgiyi neye dayanarak veriyor? Engin ve zengin muhayyilesine tabii. a. Lozan Andlamasn ve ekleri olaanlama, szleme, protokol ve bildirileri, delegemiz birden imzalamtr.68 Anlalyor ki bir arada yetkilidir. Bu 24 maddelik gizli anlamay da birden mi imzalad"? yleyse Rza Nur bundan neden hi bahsetmiyor? Yoksa, pazarl yalnz smet Paa m yrtt ve anlamay imzalad?69 Sadece birinin imzas ile, gizli bile olsa, bir anlama yaplabilir mi? stelik Msrolu bir baka yerde de, bu gizli anlama iin muahede (andlama) diyor. (S.Mcahitler, s.387) Anlama m, andlama m? kisi arasnda ciddi fark var. Bu i iin yetkilendirilmemi biri, bir anlamay ya da andlamay imzalayabilir mi? Yetki hkmete verilebilir. u halde Rauf Orbay hkmeti de bu iin iinde. Deilse, Trk Devleti adna anlama ya da andlama yapabilme ve imzalama yetkisini kim vermi smet Paaya? Hkmetten baka bir makam byle bir yetki verebilir mi? Vermi olsa bile, byle bir yetki ve hkmetin onaylayp stlenmedii bir anlama geerli ve balayc olur mu? Hangi Trk hkmeti onaylad bu gizli anlamay?70 b. Lozan Andlamas, 24 Temmuzda imzaland. Bu gizli anlama da o vakit mi imzaland? yleyse bu 24 maddelik gizli anlama (!), Lord Curzon'la deil nki ikinci dnemde o yok, Sir Horace Rombold ile yaplm olabilir. yleyse, pazarln ve anlamann Lord Curzonsmet Paa arasnda yapld hakkndaki o cafcafl, yaldzl iddialar neydi? Hangisi imzalad? Yok, bu gizli anlama, birinci dnemde yapld ise, grmeler neden yarda kesildi? Neden sava ihtimali belirdi? kinci dnem, neden o kadar uzad ve ordu hazr tutuldu? Bu ackl senaryo, sonradan icat edildii ve bir trl de klfna uydurulamad iin glnletike glnleti. Sonunda da cvk bir komediye dnt. te: "Kimbilir, halen Londra'da, 'Beaverbrook Faundation' adl ilim ve aratrma vakfnda mahfuz (sakl) bulunan Lord Curzon'un evrak arasnda, bu esrar aydnlatacak ne mthi vesaik (belgeler) vardr. Ancak bunun, ngiliz siyasetinin hale ve istikbale ait menfaatleri icabnca, hi kimseye gsterilemey ecei, ahsen bize kar aka ifade edilmitir. Bu evrakn, siyasi kanaatlerinden emin bulunulan baz ngiliz yazarlarna gsterilmi olduu anlalmaktadr." (L ozan, 1.C., s.270-271) Msrolu yine masal anlatyor. nk Beaverbrook arivinde, Lord Curzon'un deil, Lloyd George'un belgeleri vardr.71 Lord Curzon'a ait belgeler, Dileri Bakanl Arivinin FO/800 sayl zel 'belgeler' (Private Papers) dizisinde (No.115) bulunmaktadr.72 u yazar, hem Lord Curzon'un zel belgelerini incelemi, Beaverbrook ar-
de
bi
an
_8
Akit gazetesinin, 24 Temmuz 1996 gnl saysnn birinci sayfasndaki manet yle: "Lozan'dan mthi hatralar: Musul, sarho kurban". Baln sol yannda smet nn ile M.Kemal'in resimleri var. Manet altnda ve resimlerin yannda u aklamalar yer alyor: "Lozan'daki ABD mahiti John Grew hatralarnda, smet, iyi bir keyiflendiricinin etkisi altnda, ngilizlerin Musul'u elde tutmalarnda hibir saknca grmediini 3 kere sylemi' diye yazyor... smet nn'nn grmeler esnasnda, ne sylediini idrak edemeyecek kadar sarho bulunmas, Andlamann Trkiye iin neden bir hezimet olduunu, aka ortaya koydu... John Grew anlarnda, smet nn'nn Lozan grmeleri srasnda, zil zurna sarho olduunu syledi." Dorular: a. Sz konusu anlarn yazar John Grew deil Joseph Grew'dir.75 b. Grew, anlarnn hibir yerinde, smet Paann grmeler 'esnasnda/srasnda' sarho olduunu yazmad gibi ziyafetlerde de sarho olduundan sz etmiyor. Bu, Akit yazarnn arptmasdr. Akit yazar, 'akam yemekleri' ifadesini, 'grmeler' diye deitiriyor; 'keyiflendirici etki' deyimini de 'zil zurna sarho'a dntryor. Ama Grew'in anlarnda yer alan, sonraki etin gnlere ait, zetin zeti olarak aktaracam ayrntlar, btnyle grmezden geliyor.
de
bi
an
ivinden de yararlanmtr: S.R.Sonyel (s.200), M.L.Smith (s.7, 418), P.C.Helmreich (s.262, 264). nn kitab da, Trkiye lehinde, ngiliz ve Yunan politikalar aleyhindedir. Velhasl Msrolu'nun hibir iddias, geree uymuyor.73 Baz Vahidettinci yazclarn, ngiliz belgeleri saklanyor, incelemeye almad diye yaknyor grnmelerinin,74 Msrolu gibi byle masallar uydurmalarnn sebebi, sanyorum ki aka anlald. Sofya'da balatlp Pera Palas'ta srdrdkleri, Lozan'da bitirdikleri gizli pazarln ve anlamann, tutarsz bir senaryo, ocuka bir masal ve uzun kuyruklu bir yalan olduunu biliyorlar. Uydurup gelitiren ve pazarlayan, kendileri nk. Bir tek iddialarnn bile, doru olmadn grdk. Ama bu masal, akkapal, srarla srdryorlar. Bu szde yaknmalar ile de, bu gizli pazarln kantlarn, gizlenip sa kland iin aklayamadklar izlenimini vermek istiyorlar. Yalann belgesi olur mu? a. Ellerinde, dolayl bile olsa, bu konuda ciddi bir belge varsa, hibir yasa bunun aklanmasn engellemiyor; yollasnlar, ben yaymlayaym. b. Zaten ngilizlerin, daha Milli Mcadele balamadan nce, Hilafetin ilgasn istemeleri ve bunun iin pazarla girimeleri iin de, hibir ciddi sebep yok Halife ellerindeydi ve istediklerini yaptryorlard. Bu iki konuyu da, ana izgileriyle, ilerde ele alacam.
_8
Grew'in anlarn kim bulup da okuyacak? yleyse salla gitsin. Ne drst bir yntem! c. Oysa Grew, talyan delegasyonunun verdii bir ziyafette, Rza Nur'la yapt 'tatl bir grmeyi' anlattktan ve Rza Nur'un, Musul'da verilecek imtiyazlar iin ABD'nin elini abuk tutmasn, 'ilk giren aslan payn "yi bir akam yemei srasnda Trklerin syledikleri hibir sze, fazla nem vermemek gerek. Nitekim baka bir yerden duyduuma gre smet, yine iyi bir ampanyann keyiflendirici etkisi altnda Curzon'a, ngilizlerin Musul'u elde tutmalarnda hibir saknca grmediklerini kere sylemi. Konferansta atasz haline gelmi olan kan u ki Trkler, bu gibi ziyafetlerin ertesi gnlerinde, eskisinden daha inat oluyor ve her eye dpedz hayr diyorlar. " (s.25) Grew, bu gzlemini dorulayan sonraki gelimeleri de yle anlatyor: "Curzon bize, Musul sorunu hakknda smetle yapt yazmay gsterdi. ki taraf da birbirlerine pek ok notalar gndermi fakat hibiri bir adm ileri gidememi. Konferansn sonu hakknda Curzon ktmser... (s.28) Trkler Musu l'u almak istiyor fakat ngilizler oradan toprak vermeyi kesinlikle reddediyorlar... (s.29) ngilizlerin ve Trklerin birbirlerine, pek kt ltimatomlar gndermekte yara girmekle pek tehlikeli oyun oynadklarna... inanmaktayz... (s.29-30) smet Paa ile genel mahiyetteki konumamz unlar ortaya kard ve g sterdi ki... Mttefiklere taviz vermek hususunda bir adm bile ileri gitmeyecektir... Bu gece smet'i ok ciddi ve eskisine oranla daha katlam grdm... Btn d nce ve kararlarn, gayet kesin ve souk bir ekilde kestirip atyordu... (s.31-32) Child, smet ve Curzon, btn gece konutular ve hibir sonuca varamadl ar... (s.33) Curzon grnd, kzgn bir boa gibi odaya hcum etti, bizlere bakt, pa rman havada dalgalandrarak aa yukar yrmeye balad. Durmadan ter dkyor ve ierdekilerin yzlerine bakyordu. Birden bard: 'Drt korkun saatten beri burada oturduk ve smet, her szmze u bayat ve adi kelimelerle cevap verdi: Bamszlk ve ulusal egemenlik '... (s.41) Her ey bitmiti. Curzon ztrap ve korku iindeydi... (s.42) Lozan Konferansnn birinci blm bylece sona erdi." (s.44) Evet, Grew Lozan'n birinci blmn byle anlatyor. Akit gazetesi nerede, gerek nerede? J.Grew konferansn ikinci blmn ve sonucunu da, nterlaken'da yaplan ABD konsolosluk grevlileri toplantsnda yle anlatmtr: "Basn haberlerinden hepiniz renmi bulunuyorsunuz ki smet Paa, Lozan'da byk bir diplomatik zafer kazanmtr... Bu olay inkr etmenin hibir faydas yoktur. Bu tamamen dorudur...Belki bu, tarihte kazanlm en byk diplomatik zaferdir." (s.46)76 "smet Paa... gizli muahedenin taahhtleri istikametinde, yeni bir Trkiye vcuda getirmek iin kendisi ba mimar olmak zere, hamarat bir surette Bavekillik makamna oturmutur." (K.Msrolu, Sarkl Mcahitler, s.387)77 Bu masalc beylere gre btn geleceimizi, ngilizler ile Yahudiler kararlatrmlar. Bize de, nedense Protestanl (?) kabul ettirmeyi uygun bulmular.
de
bi
an
_8
smet Paa, M.Kemal, hkmet ve TBMM de bunu kuzu kuzu kabul etmiler. Zaferden sonraki yenilikler, bu anlamann sonucuymu. Ne yani, biz imdi Protestan myz? Salkl bir insan, byle bir eyi nasl dnebilir ve yazabilir? Bilenlere soruyorum: slamiyette, Mslmanm diyeni tekfir etmek, milyonlarca Mslman byle bir thmet altnda brakmak, zanla hkm vermek, hangi niyetle olursa olsun iftira etmek, gerei arptmak, yalan sylemek, dzmece belgelerle halk kandrmak, caiz midir? Yoksa Mslmanlkta buna, gnah ve zulm m denir?
2. Hilafet 2/1. ngilizler ve hilafet Masalclarn gerekeleri u: ngilizler hilafeti ille kaldrtmak istiyorlarm, bu yzden Milli Mcadele balamadan nce, M.Kemal'le iliki kurup anlamlar, Lozan'da da bu ii kesinletirmilermi. yi ama ngilizlerin bu isteinin, makul ve ciddi bir gerekesi olmas gerekmiyor mu? ngilizler, neden hilafetin kaldrlmasn istesinler? Hilafet, ne zaman ngilizler iin ciddi bir sorun oldu ki? in dorusu u: Asya ve Afrika'daki btn Mslman lkeler ve topluluklar, bata ngiltere olmak zere, emperyalistlerin ya nfuzu ya igali ya da ynetimi altndayd. Hangi Halife, bu mazlum topluluklar uyandrmak iin ak ya da gizli faaliyette bulundu, direnie ard? Hangi Halife, direnenleri madden ya da manen destekledi? Hangi Halife, bu topluluklarn bamszl iin mcadele at? Tarih, Birinci Dnya Sava'na kadar bu konuda hibir sorun, ekime, yatma, anlamazlk olmadn gsteriyor. Tam tersine, baz Osmanl Halifeleri, ngiliz ve Alman emperyalizmine omuz vermitir: 1788 ylnda l.Abdlhamit, ngilizleri uratran Maysor hkmdar Tippu Sultana, ngilizlerle savamaktan vaz gemesini tleyen bir mektup yazar. Ayn sultana III.Selim de bir mektup yazarak, ngilizlerle iyi geinmesi iin t verir. 1857'de Hindistan'daki ayaklanmalara Mslmanlarn da katlmalar zerine, ngilizler Abdlmecit'e ba vururlar. Onun emri ile Hamdi Efendi bakanlndaki bir ulerna kurulu, Mslmanlar yattrmak; iin Hindistan'a yollanr.78 II.Abdlhamit, Hindistan'daki Mslmanlarn direniini krmak isteyen ng ilizlere, Halife olarak destek vermitir, Bu gerei de, Kadir Msrolu aklamaktadr: "ngilizler, Hindistan'da kmak zere olan bir isyan, ondan aldklar bir 'sknet ferman' ile ancak ve glkle nleyebilmilerdir." (Lozan, 1.C., s.134)79 Yani en kudretli Halife bile, emperyalist ngilizlere yardm ediyor! ngilizler, hilafete neden kar olsunlar?
de
bi
an
_8
Birinci Dnya Sava'nn banda, eyhlislam Hayri Efendinin fetvasna dayanlarak, btn dnya Mslmanlar, Mttefiklere kar cihad- ekbere davet edilir.80 Bu davet btnyle etkisiz kalmayacak ama ancak baz uzak yerlerde dalgalanmalara yol aacaktr. (Hindistan, Sudan, ksmen de Msr)81 ngiltere, hilafetin ilgasn deil, Trklerden alnarak kendi nfuzu altndaki bir baka bir topluma verilmesini dnmektedir.82 ngiltere'nin Halife aday Mekke Emiri Hseyin'dir; kendisine ayda 300.000 ngiliz liras verilir.83 Cihada davet, Osmanl Devletine bal ve Anadolu'ya bitiik olan Arabistan 'da, Irak'ta ve Suriye'de ise, pratik ve anlaml hibir sonu vermemitir. zellikle Hicaz'da ve bugnk rdn topraklarndan balayarak, Anadolu'nun kaplarna kadar Filistin, Lbnan ve Suriye'de, din kardeimiz ve Osmanl devletinin uyr uu olan Araplarn, Trk ordusunu nasl arkadan hanerledii, bilinen bir husustur.84 Cihad ilan, Hindistanl ve Kuzey Afrikal Mslmanlarn, ngiliz ve Fransz kuvvetlerinin emrinde, anakkale'de, Irak'ta, Sina'da, Filistin'de, Suriye'de ve Gney Anadolu'da Trklere kar savamalarn da genel olarak engelleyemey ecektir. Szn z, etkisinin derecesi bu dzeyde olan Osmanl hilafetinin, Birinci Dnya Sava'nda bile, ngilizler iin ciddi ve srekli bir sorun oluturmadn gryoruz.85 Mtareke'den sonra ise Osmanl hilafeti, ngilizler iin en kk bir sorun bile olmamtr. Vahidettin, btnyle ngilizlere teslim olmutu. Vahidettin ve evresindekilerin, hilafeti ngilizlerin emrine vermek iin eitli giriimlerde bulunduklarn da belgeleriyle grmtk. Yani ngiliz emperyalizmine hizmete hazrdlar. ngiltere'nin ihtiyac olsa nerileri kabul ederdi. Birini bile dikkate almamtr. ngiltere'nin ilk amacnn Hilafeti Hseyin'e ya da onun gibi ngilizlere bal birine aktarmak olduunu biliyoruz. Aktaramayacan anladktan sonra politikas deiir,86 Osmanl hilafetine dner. Sevres Andlamas ile stanbul'a verilen stat, stanbul'da oturmasna izin verilen Sultan-Halife'nin durumu, stanbul zerindeki ngiliz nfuzu gibi eler, brarada deerlendirilirlerse, ngiltere'nin gel ecee dnk hesab, kolayca anlalr.87 ngiliz belgelerine gre, ngiltere, nfuzu altndaki lkelerde, zgrlk ve b amszlk mcadelelerine yol aaca kukusu ile toplumlarn durumuna ve ar tlara gre, u iki gelimeden korkmaktadr: a. Sultan, Kral, Hidiv ve Emir gibi tek kiinin ynetimi altndaki lkelerde, merutiyete/cumhuriyete, dolaysyla zgrle gidi,88 b. Bir Trk zaferi dolaysyla, milliyeti dnce akmlarnn ve eylemlerin balamas, dolaysyla bamszla gidi.89 Btn bu akm ve eylemlere kar ngiltere, tek kii / sultanlk rejimini desteklemi, etkili bir silah olarak da, genellikle mmetilii ve Halifelerin yan sra, kendine yakn dini otoriteleri kullanm, birok yerde de sonu almtr. Bugne kadar kulland ve bir gn yine kendi kar iin yararlanabilecei hilafet gibi bir kurumu, neden gzden karsn?90 Lozan'dan sonra ngilizler zellikle iki nemli konuda tavr almlardr. stanbul yerine Ankara'nn bakent olmasna dorudan tepki gsterir ve bu kararn
de
bi
an
_8
uygulanmamas iin uzun sre direnirler.91 kincisi ise hilafet sorunudur Ama bu duyarl konuda aka tavr almak ilerine gelmedii iin dolayl nlemlere ba vururlar: ki Hind asll ngiliz, Emir Ali ile Aa Han, Trkiye Curnhuriyeti Babakanna, hilafetin korunmas ve glendirilmesi hakknda ortak bir mektup yazar ama mektubu, gazetelere de yollarlar. Mektup Babakan'n eline ulamadan nce, 5 Aralk 1923 gn, Tanin ve kdam gazetelerinde yaymlanr.92 Mektubun, muhatabn eline ulamadan basna verilmesi bile yazanlarn gtt amac beli rten bir gstergedir. Mektup ertesi gn birok gazetede de yer alacak, tartmalara yol aacaktr.93 nce, Snni Mslmanlar adna konuan u Emir Ali ile Aa Han'n kimler olduunu grelim. 2/2. Emir Ali ve Aa Han kisinin de, adna konutuklar ehl-i snnet yani Snni Mslmanlar ile hibir ilgisi ve ilikisi yoktur; ikisi de iidir.94 iiler, Hazret-i Ali'den sonraki hibir Snni Halifeyi, Halife olarak tanmamlardr. Bu beylerin, hem yerleik doktrinlerine, hem tarihlerine aykr olarak, birdenbire Snni hilafetin dostu kesilmelerinin sebebi nedir? Bu sorunun cevab, kiilerde ve grevlerinde yatyor: a. Emir Ali, Hindistan'da nemli baz grevlerde bulunduktan sonra, 1904'te emekli olup ngiltere'ye yerlemi bir ii (mutezile95) Hindlidir. ngiltere'ye yapt hizmetler dolaysyla Devlet Yargl'na getirilir ve ngiliz Krallk Kons eyi'ne (ra-y Has/ Privy Council) ye seilir. "Orta Dou, Gney Asya ve Trkiye sorunlarnda, hkmetin gz, kula, hatta kalemidir." 96 Bu mektubu yazd srada, Krallk Konseyi'ndeki yelii sryordu.97 b.Aa Han (III.Aa Han, asl ad Sultan Sr Muhammed Han) ise, iiliin smailiye tarikatnn imamdr. Mensuplar tarafndan bir nevi 'mabud' saylr ki bu sakat inanc, slamlkla badatrmak bile mmkn deildir. Bykbabas, 1838'de, yenilgiyle sonulanan bir isyandan sonra, ran'dan kaarak Hindistan'n Sind eyaletine yerlemi ve 1. Afgan-ngiliz savanda (1839-42) ve Sind'in igalinde ngilizlere yardm etmi, bu hizmetine karlk kendisine" ocuklarna da gemek zere asalet nvan verilmi ve aylk balanmtr. Aa Han'a da, "ngiltere tarafndan, smail Mslmanlarn Bakan (imam) olarak, Birinci Dnya Sava'ndaki sadk hizmetleri dolaysyla, mkfat olarak, [protokolde] birinci sra ef ve on bir top ateiyle selamlanmak hakk bahedilmitir." Aa Han, anlarn yazanlara, 1900'l yllarn bandan beri, ngiliz Gizli Servisi'nin (ntelligence Servis) ajan olduunu aklam ve bu husus, anlarn da yer almtr. Siyonist davasn destekleyen pek az Mslmandan biridir. II.Abdlhamit'i ziyaret ederek, Ermenilere bask uygulanmamasn ve Dou Anadolu'da reform yaplmasn da tler. Birinci Dnya Sava'nn banda, Osmanllarn 'cihad' ilan etmesine iddetle kar kar, slam dnyasnn liderlerine ya ziyarette bulunarak, ya da yazarak, bu arya uymamalarn ister. Irak'ta ngiliz kuvvetleri ie dven Trk ordusunun askeri planlarn, yandalar yardmyla almaya alr elde ettii bilgileri, General Allenby'ye ulatrr? Casus
de
bi
an
_8
Mustafa Sagir'i kurtarmak iin giriimlerde bulunur. ngiltere'nin Smrgeler Bakanna, 'kiisel ve manevi her trl hizmetini, Majestelerinin hkmetine tamamiyle ve kesinlikle arz ettiini' bildirir.98 te mektubu, bu iki kii yazmtr." 2/3. Mektup olay Mektuptaki belli bal cmleleri, ayr ayr aktaryorum [sadeletirilmitir]: "Trkiye'nin daimi dostlar ve emellerinin hakiki taraftarlar olarak biz, Halife-mam Hazretlerinin imdiki mphem (belirsiz) durumunun, ehl-i snnetten olan halk (Snniler) zerine yapt pek endie verici etkilere, Byk Millet Meclisi'nin dikkatini ekmek istiyoruz." Birdenbire "Trkiye'nin daimi dostu ve emellerinin hakiki taraftar" kesilen ikili, "Halife-mam'n durumunun, ehl-i snnetten olan halk zerine yapt pek endie verici etkileri" Londra'dan izlemi, "Byk Millet Meclisi'nin dikkatini ekmek" istiyormu.100 Tarih boyunca reddettikleri Halifeye, bu ne ani sevgi ah, bu ne ztrap! "Halifenin eref ve kudretinde, nfuz ve etkilerinde, birdenbire beliren zayflktan dolay, itimai ve manevi byk bir kuvvet saylan slamiyetin, ehl-i snnet olan halkn geni tabakalar arasnda gevemekte olduunu, derin bir zntyle gzledik." ki ngiliz memuru ii, ehl-i snnetin bu durumunu 'derin bir zntyle gzlemimi'. a. Sanki saltanatla hilafet yllarca nce ayrlm da bu ayrln etkileri, bir deerlendirme yaplabilecek kadar olgunlam gibi konuuyorlar. Oysa saltanatla hilafet ayrlal, henz 37 gn olmutur. Bu mektup tasarland srada, besbelli ki bu olayn zerinden o kadar gn bile gemi deildir. b. Milyonlarca ehl-i snnet, bu ayrla kadar dinine balyd da, bir ay iinde mi bu ballk, zlp gevemeye balad? Ehl-i snnet, dine, hilafet yznden mi balyd? lgisi bile yok. Bylesine evrensel ve ebedi bir din, bir kiinin var olup olmamasna bal olur mu? Hilafetin tarihesi, IV. paragrafta anlatlacaktr. Hilafet, hangi adan bakarsak bakalm, dpedz hkmdarlk (icra kuvveti) demektir; nitekim kendileri de 'Halife-mam' diyorlar ve icra kuvvetini temsil eden Halife ile mam birbirinden ayryorlar. Fas'ta, Cezayir'de, Tunus'ta, Libya'da, Msr'da, ran'da, Hindistan'da, Afganistan'da, Sudan'da, Habeistan'da, in'de, Asya Trk-Mslman devletlerinde, Malezya'da, ayr ayr idareler vard ve bu idarelerden ve uyruklarndan hibiri, Osmanl Sultan-Halifesinin hkm altnda deildi. Ayr idareleri ve idarecileri olan bu Mslmanlarn dine ballklar, hep mi gevekti yani? Allah'a Halife araclyla m ulalr? slamiyet, M s-
de
bi
an
_8
lmanlarn bir blm iin neden Halife ile kaim de, kendileri iin deil? Kend ileri Snni Halifeyi kabul etmediklerine gre, onlarn dine ballklarnda bir geveklik olmuyor da, neden ehl-i snnetin ball birdenbire geviyor acaba? Sultan/Halife Vahidettin, milletinin bamszl pahasna ngilizlerle ibirlii yaparken, dnyadaki ehl-i snnetin dine ball tamd da, otuz u kadar gnde mi geveyiverdi? Bunu nasl gzleyip anlamlar? Korkmasalar, slamiyetin gl olmas iin Snni Halifenin de, kendileri gibi ngiliz memuru olmasn ileri srecekler. "Hilafet, d hcumlara urad zaman, biz, Trk davas iin ciddiyet le altk." a. D hcuma urayan, hilafet kurumu deildi. Nitekim ngilizler, Su ltan/Halife Vahidettin'e de, gayet saygl davranm, hayat iin defalarca gvence vermi, srekli ibirlii iinde bulunmulardr. D hcuma urayan, Osmanl devleti, Trkiye ve Trklkt. b. Sz konusu beyler, Hindistan'n ngiliz smrgesi olarak kalmas iin aba gstermiler, Dnya Sava ve sonrasnda da, ngiliz empery alizminin dmen suyunda kula atmlardr. Hind Hilafet Komitesi ile de bir ilgileri yoktur. Hind Hilafet Komitesi gerekten, Trk bamszlk mcadelesine, yrekten destek vermitir. Ama 'Hilafet Komitesi' adna da aldanmamak gerek. Hilafet, 'slam milliyetiliinin' bir sembol olarak deerlendirilmektedir. Hindular ve Mslmanlar, ngilizlere kar mcadelelerini, bu sembol bayrak yaparak yrtmlerdir.101 Hilafetin kaldrlmas ve devrimler, balangta, Hind Mslmanlarnn bir ksmn bocalatacak, hatta fkelendirecektir. "Ama ok gemeden M.Kemal, zgrlk savann ve laikliin simgesi haline geldi. O, Hindistan'da, Hindular ve Mslmanlar arasnda popler bir nderdi. Yalnz Trkiye'yi yabanc igalinden kurtarmakla kalmam, Avrupa'nn smrc glerinin, zellikle ngi ltere'nin oyunlarn ve foyalarn ortaya dkmt. Hakkndaki sevgi, ilerici politikas nedeniyle, ar tutucu Mslmanlara doru gittike azalyordu. Fakat ayn politika onu, gerek Hindu, gerek Mslman gen kuaklar arasnda daha da popler hale getiriyordu. Pek ok milliyeti onu takdir ediyor ve yolundan yrmeye alyordu." (Dr. Sinha, s.161-162)102 Nitekim Hind Mslmanlar, Pakistan adyla kendi bamsz devletlerini kuracak ve Trkiye Cumhuriyeti'nin en yakn ve salam dostu olacaklardr. Aa Hann da, Emir Ali'nin de ad, ngiliz protokol listesinde kalr. "Ehl-i snnet iinde, ruhani bakanln, btn Mslmanlar bir cemiyet halinde birbirine balayan bir balant halinde bulunduunu sylemeye hacet yoktur." Bu durum tarihte pek ksa srmtr. IV.paragrafta bu hususta bilgi verilecektir. "Hrmetle talep etmek istediimiz ey, slam aleminin dini bakanlnn, er-i erife gre (eriata gre) tam ve kamil (eksiksiz) olarak korunmasndan
de
bi
an
_8
ibarettir." Bunun Trkesi u: Hilafet, yeniden saltanatla glendirilerek korunsun ve tek kii ynetimi geri gelsin! Cumhuriyete, milli egemenlie, seime, Meclise, zgrle son verilsin, kulluktan vatandala gei, aa alma, demokrasiye gidi durdurulsun, Tanzimattan da ncesine dnlsn.103 Mektubun yazlmasnn asl amac bu madde. "Halifenin nfuzunun azaltlmas veya bir din grevlisiymi gibi Trkiye'nin siyasi tekilatndan uzaklatrlmas, bizim dncemizce, slamn da lmas ve o manevi cihan kuvvetinin, pratik olarak kaybedilmesi demektir." slamn dalmamasn tek bir kiiye (Halife) ve makama (hilafete) balamak, slam hi bilmemek demektir. Pratikte bir sembol olarak korunsayd bile, trl ihtilatlara yol aaca belli olan hilafet kalkt diye slam, ne kt, ne de dald. Tam tersine bugn slam lkelerinin, slam mparatorluundan sonra, dnya zerinde en etkili olduklar bir dnem yaanyor. "Bizim dncemize gre, Halife-mam, ehl-i snnetin birliini temsil eder. Halifenin Trk milletinden biri olmas, slam milletleri arasnda Trkle stn bir yer salar. Bu, on drt yzyldan beri, ehl-i snnet arasnda bir esas olarak benimsenmitir." Ehl-i snnetin birliini, Halife/mam deil, Allah'n birlii ile dinin dayanaklar ve esaslar salar. 'Bir Halife/mamn btn ehl-i snnetin birliini temsil ettii' srenin ne kadar ksa olduunu da, IV.paragrafta greceiz. Halifenin Trklerden biri olmasnn, slam milletleri arasnda Trkle stn bir yer sal ad dorudur. Ama nasl, hangi dnemde, hangi konuda ve ne zamana kadar? slam ve Trk tarihini bilseler, bu cmleleri yazmazlard. "te bu ve bunlara benzeyen teki sebeplerden dolay, Trkiye'nin hakiki dostlar olarak biz, hilafet ve imamln, Mslman milletlerin gven ve saygsna layk bir mevkie konulmasn istirham eyleriz."104 kilinin son szleri, gz yaartyor. Trkiye'nin canna okumak iin bin trl kanl ve kirli entrika evirmi olan ngiltere'nin iki nemli memuru, "Trkiye 'nin hakiki dostlar" olduklarn iddia ederek ortaya atlyor ve bu dostlua dayanarak, 'Hilafet ve imamln, Mslman milletlerin gven ve saygsna layk bir mevkie konulmasn, yani saltanat rejiminin geri getirilmesini istirham eyliyorlar.'105 Bu dilee verilebilecek en ksa cevap udur: Baka kapya beyler! Trkiye de yle yapacaktr. te mektup bu.106
2/4. Tepkiler Bu mektup stanbul gazetelerinde yaymland ve tartlmaya baland srada, Cumhuriyet ilan edileli sadece 37 gn olmutur. Yani rejim, bu kadar yeni ve ate stndedir. Eski rejim yandalarnn Cumhuriyete kar, ak ve gizli bir
de
bi
an
_8
Hilafetin kaldrlmas yznden, slam aleminin basz ve sahipsiz kaldn, yalnz Emir Ali ve Aa Han ileri srm deildir. Ayn iddiay ileri sren ada yazarlar da var. (Mesela A.Dilipak, CG Yol, s.127, 291) Hilafet tarihine ok ksa bir gz atalm ve bakalm, ngiliz ajanlar ve ada yazarlarmz, doru mu sylyorlar: Tek bir Halifenin, dnyadaki btn Mslmanlarn Halifesi, yani 'ba ve sahibi' olduu dnem, ok ksa srmtr. Tartma, ekime ve blnmeler, daha 3.Halife Osman zamannda balar ve gittike artarak devam eder. Fatimiler 909 ylnda Msr'da kendi hilafetlerini; 928 ylnda, III.Abdurrahman da, Endls'te Emevi hilafetini ilan ederler. slam aleminde, 909'dan 928'e kadar iki, 928'den 1171'e kadar Halifenin var olduunu gryoruz. Zaten 800'l yllarn ortasndan itibaren Badat Abbasi Halifeliinin otoritesi ok zayflad iin slam mparatorluu da, paralanp ayrmaya balamtr. Bu kark dnemin sonundak 1258'de Hlagu Han, Badat' zapt eder ve Halife El Mutasm ldrlr. Abbasi hanedanndan ancak iki kii kurtulacak ve Msr'a snacaktr. Msr Memlk sultan_ Baybars, 1261'de El Mutasmn_amcasn (El Muntasr Billah), onun lm zerine de, 1262'de, ikinci snmacy (El Hakim bi Emrullah) Halife ilan eder. Bu gerek bir Halifelik deildir. Halifenin hibir siyasi kudreti yoktur, ynetimin uzanda tutulur, 1517 ylna kadar bir glge olarak korunur.110 slam aleminin byk bir blmnn, Kahire'de bir Abbasi hilafeti bulunduundan, iki buuk yzyl haberi bile olmaz.111 Bu sre iinde, mezheplerin ve tarikatlarn belirginlemesi, irili ufakl birok
de
bi
an
2/5. Hilafetin tarihesi ve kaldrlmasnn sonular
_8
mcadele atklar, ok kritik bir dnemden geilmektedir.107 Ankara'nn, dorudan rejimin kaderiyle ilgili bu konuda, sessiz ve hareketsiz kalaca dnlemezdi. Nitekim Babakan smet Paa, 8 Aralk 1923 gn, Meclisin gizli oturumu nda, gndem d sz alr ve sert bir konuma yapar. cmlesini sadele-tirerek aktaryorum: "...Aa Han ve Emir Ali, ngiliz hkmetinin ve Krallk saraynn en yakn adamlar ve sadk ngiliz vatandadr. Bunlarn, ngiliz hkmeti program dnda bir tavr almalar dnlemez ve grlm de deildir.. Aa Han ve Emir Ali'nin bu hareketlerinin, ngiliz hkmetinin bir teebbs olduunu syley ebilmek iin gl sebepler vardr." (GCZ, 4.C., s.314-317)108 Sonunda stanbul'a bir stiklal Mahkemesi gnderilmesi kararlatrlr. (s.326) stanbul, ilk defa Anadolu ihtilalinin yasalar ve bir kurumu ile yz yze gelecektir. Sanki ok ksa bir sre nce, kritik bir rejim deiiklii olmam gibi aklna ve kalemine geleni yazmay srdren baz politikac yazarlar, rejimin deitiini hatrlarlar. Tartmalar sona erer.109 Bu olay ve aklamalar, yeni Trkiye ile ngiltere arasndaki ilikilerin, Vahidettinci yazclarn ileri srdkleri gibi olmadn da gstermektedir.
bamsz Mslman devletin, emirliin ortaya kmas, bilginler arasnda doktrin farklarnn gittike keskinlemesi gibi sebeplerle halifelik, zel ve yerel bir nitelik kazanr. Kurey kabilesinden olmak ve seilmek gibi baz artlar da, artk dikkate alnmaz. Birok lke (Seluklu, Timurlu, Trkmen, zbek vb.), kendi hkmdarlarnn gerek Halife olduunu iddia edecek ve hkmdarlar, bu san kullanacaklardr.112 Yavuz Sultan Selim'in de, daha Msr' fethetmeden nce, Halep'teyken, 1516'da Halifeliini ilan ettii ileri srlmektedir.113 Yavuz, 1517'de Msr' fethedecek, Msr-Memluk mparatorluunu ve Abbasi hilafetini sona erdirecektir. Bunun zerine Mekke erifi, Mekke ve Medine'nin anahtarlaryla Mukaddes Emanetleri, olu araclyla Kahire'ye, Yavuz'a gnderir. Hilafet fiilen Osmanl hanedanna geer.114 Ama ok uluslu ve dinli Osmanl mparatorluunda, 1774 ylna kadar hkmdarlk n planda tutulmutur. Osmanl hilafeti de, Osmanl devleti ile snrldr.115 lk defa 1774 ylnda, Kk Kaynarca bar andlamas srasnda, Halifelik bir an iin ne kar. nk Rus arl, Trkiye'deki Ortodokslar himaye hakk istemitir; Osmanl delegeleri de Halife sanna dayanarak. Sultann da, Osmanl uyrukluundan ayrlan Trkler ve Mslmanlar zerinde, ayn hakka sahip olmas gerektiini ileri srerler ve karlkl olarak bu haklar kabul edilir,116 andlama imzalanr.117 1774'ten 1878e kadar, hilafet yine arka plana geer.118 Hilafeti yeniden n plana karp d politikada bir g olarak kullanmaya alan ilk ve tek Padiah, II.Abdlhamittir.119 Ama bu dnemde de, ne islam birlii salanabilmitir, ne de slam topluluklar arasnda dayanma. nk artk baka dnceler, ller ve duygular belirmitir. Zaten kendi devletini bile zorlukla ayakta tutmaya alan II. Abdlhamit ne birlemeyi salayabilecek durumdadr, ne de dayanmay. Onun zamanndaki kayplar ile zerklikleri ya da bamszlklar tannan memleketler unlardr: a. ngiliz-Osmanl anlamas (4.6.1878) ile ngiltere'nin Kbrs' igal etmesi kabul edilir.120 b. Berlin Andlamas (1878) ile Batum, Ardahan, Kars, Oltu, Kazman Ruslara; Kotur kazas ve civar ran'a verilir; Filibe ile pka arasnda, arki Rumeli ad altnda bir eyalet kurulmas ve zerk olmas kabul edilir; Bosna-Hersek sresiz olarak Avusturya'nn ynetimine braklr (1908'de Bosna-Hersek'i topraklar arasna katacaktr); Bulgaristan Prensliinin zerklii (1908'de bams zln ilan edecektir) kabul edilir, Karada, Srbistan ve Romanya'nn bamszl onaylanr.121 c. Osmanl-Yunanistan anlamas (24.5.1881) ile Teselya ile Narda Yunanistan'a terk edilir (12.000 km2 toprak ve 300.000 nfus).122 d. Fransa, Tunus'a taarruz eder ve Osmanl Devletine bal olan Tunus Beyi ile Kasr- Sait himaye anlamasn imzalar (1881). Osmanl Devleti, bu anlamay protesto etmekle yetinecektir. Tunus elden kar.123 e. Msrl aydnlarn, 'Msr Msrllarndr' slogan ile Osmanl bamllndan kurtulmak iin altklar srada, ngilizler Svey Kanaln korumak baha-
de
bi
an
_8
c. Ayrca Irak'ta, Suriye'de, Lbnan'da birok aydn, Osmanl Devletinden ayrlmak ve bamszlklarn kazanmak iin rgtlenmeye balar.131 Grlyor ki bata kudretli bir Halifenin bulunmas, slam birliini ve day anmasn gerekletirmeye yetmedii gibi milli devletlere gidii de durduramamtr. Artk her uyanm slam topluluu, kendi bayra altnda, kendi k aderine sahip olarak, bamsz yaamak istemektedir.132 Asya ve Afrika'da bulunan Mslman lkelerinin tm smrgeydi. Abdlhamit de, kendinden nceki Halifeler gibi bu mazlum topluluklara sahip kamam, smrlmelerine engel ve bamszlklarn kazanmalarna yardmc olamamtr. lgintir ki btn Mslman lkeler, bamszlklarna hilafetin ilgasndan sonra ( 1924) kavuacaklardr. Ksacas, 'Mslmanlarn basz ve sahipsiz kald' ifadesi, tarihi gereklere ters den, ierii bo bir ifadedir. Osmanl Halifesi, hibir zaman slam aleminin ba ve sahibi olmam, olamamt ki. Ba ve sahibi olsayd bile yap abilecei bir ey de yoktu. Zaten bir Halifenin, btn Mslmanlarn ba olduu ve onlara sahip kabildii dnem, bin yldan da daha fazla bir sre nce kapanmt.133 Beensek de, beenmesek de, gerek budur.
de
bi
zlmeyi, Osmanl Devletine yeminle de bal olan Mekke erifi Hseyin'in, 1912'de gizlice ngilizlerle temasa geerek, 2.6.1915'te isyan etmesi tamamlayacak ve birok yerde halk, ngiliz ordusu ile bir olup Trklerle savaacaktr. Hseyin, 2 Kasm 1916'da da krall130 n ilan eder. ]
an
nesi ile 11 Temmuz 1882'de skenderiye'ye taarruz eder, 15 Eyl lde Kahire'ye girer ve fiilen Msr'a hakim olurlar. ngiltere, 'Osmanl Devletinin Msr zerindeki hkmranlk hakknn devam edeceini' (!) ilan eder, Osmanl Devleti de bununla yetinir. Bylece Msr da kaybedilir.124 (ngiltere, 18 Aralk 1914'te, Msr' resmen himaye altna aldn ilan edecektir) f. 1885'te ark Rumeli eyaletindeki Bulgarlar ayaklanr ve Bulgaristan'a katldklarn ilan ederler. Rusya'nn verdii destee ramen, Osmanl Devleti askeri bir hareketi gze alamaz. Fiili sonu, bir oldu-bitti olarak kabul edilir.125 g. Girit'te Yunanllar zerkliklerini ilana yeltenince ve Osmanl - Yunan snrnda olaylar knca, 1887'te alan sava, Ethem Paa Komutasndaki Osmanl ordusu, kazanr, Tesalya geri alnr. Ama yaplan bar andlamas ile Te-selya yeniden Yunanistan'a braklacak, stelik Girit'te zerkliin ilan edilmeside durdurulamayacaktr. (Girit 1908'de Yunanistan'a katldn aklar.)126 Bu kudretli Halifenin dnemini yle zetleyebiliriz: a. Osmanl Devletinden, yz binlerce kilometre kare toprak ve milyonlarca Mslman ayrlr.127 b. Ayrca, baz Mslman topluluklar, Osmanl Devletinden uzaklar, hatta devlete, dolaysyla Halifeye isyan ederler: 1. 1889'da Kuveyt eyhlii, ngilizlerle bir anlama yapar ve ngiltere'nin himayesine girer.128 2. Yemende Zeydiler 1889'da, Necit'te Suudiler 1904'te isyan ederler.129 [Bu
_8
2/6. Hilafetin kaldrlmas iin yapld iddia edilen hazrlklar K.Msrolu'na gre, hilafeti kaldrmak iin daha nce hazrlklar yaplm. Balca iddialarn, dorularyla birlikte aktaryorum: "nce Nisab- Mzakere Kanunu (toplant yeter says yasas) karld. Buna gre Meclis, ye tam saysnn yandan bir fazlas olunca toplanacak, to plantya katlanlarn yandan bir fazlasnn oyu ile istenilen kanun karlabilecekti. Bunun iin de grnte ok hakl bir gereke vard: Baz milletvekilleri ceph elerde vs.vazifeli olduundan, ou kere mutlak ounluk salanam-yordu. Onun iin bu kanun kolaylkla karlabildi." (Hilafet, s.261) Hepsi yanl! Meclisin alma biimi, Meclis alr almaz ele alnmtr. (26 Nisan 1920, ZC, 1.C., s.21) Ama 190 maddeden oluan Meclis-i Mebusan itznn yeniden dzenlenmesi, bir trl sonulandrlamaz. Bu arada, Anayasa Komisyonunun hazrlad 'Byk Millet Meclisi'nin ekil ve Mahiyetine Dair Mevadd - Kanuniye' tasars, 18 Austos1920 gn Mecliste grlmeye balanr. (ZC, 3.C., s.313 vd.; Trk Parlamento Tarihi, 1.C., s.147134) Tasar, drt gn grlr ve reddedilir. Bu grmeler srasnda, milletvekillerinin durumu, devam, ek grevleri, izinleri, denek ve yolluklar gibi konularn acilen dzenlenmesi iht iyac belirir, toplant yeter says da sz konusu edilir. Bunun zerine, 2 Eyll 1920'de, Bakanlar Kurulu, milletvekillerinin denei ve milletvekillii ile badamayan memurluklar hakknda bir kanun teklifi verir. (ZC, 3.C., s.465 vd.) Bu kanun teklifinin 'nisab- mzakere' ile hibir ilgisi yoktur.135 Bu srada, baz milletvekilleri de, 4 Eyll 1920 gn, 'nisab- mzakere'yi de ieren, akta kalm konularla ilgili, ayr bir teklif verirler.136 Bu teklif ile Bakanlar Kurulunun 'denek ve ek grevlerle ilgili' kanun tasars, birletirilerek grlmeye balanr. (ZC, 3.C., s.509 vd.) Birletirilmi metin 5 Eyll 1920 gn, 24 red, 4 ekimser, 129 kabul oyu ile kanunlar. (ZC, 3.C., s.557137) Nisab- Mzakere Kanunu diye anlan kanun ve kanunun ksa yks bu. a. Toplant yeterlik says konusu, M.Kemal ve arkadalarnn, hilafetin ilgas iin yapt bir hazrlk deil, Meclisin byk ounluunun sahip kt, Meclisin almas iin herkesin zmn zorunlu grd genel bir sorundur. b. Toplant says da Msrolu'nun aktard gibi deildir. Bu say, kanunun 5. maddesi ile dzenlenmitir ve yledir: "Her daire-yi intihabiyeden 5 aza intihab itibariyle, heyet-i mecmuasnn nfsndan fazlas, nisab- mzakeredir." (ZC, 3.C., s.556) Buna gre toplant yeterlik says 161 olarak kabul edilmitir, (a.g.e., s.543, 546, 547; bir rnek iin: 28.C, s.301) c. Ve hilafetin ilgasna, daha buuk yl var! Msrolu'na kalrsa, ertesi gn ne olacann belli olmad o karanlk ve sonu belirsiz gnlerde, M.Kemal buuk yl sonrasn grm ve ona gre hazrlk yapm! Satranc deyimi ile 15 hamle sonrasn dnp de nlem alm M.Kemal'i, Msrolu kadar vp byten ikinci birini
de
bi
an
_8
bilmiyorum. Masal, zincirleme sryor: "Nisab- Mzakere Kanunu karldktan sonra, hocalardan heyetler tekil olunup askere va'z etmek zere cephelere sevk edildi. Sonra da onlar (hocalar) yokken, bir kanun daha karld. Bununla, 'Anadolu ve Rumeli Mdafaa-y Hukuk Cemiyeti', st kapal ekilde, bir siyasi parti durumuna ykselti ldi ve 'Anadolu ve Rumeli Mdafaa-y Hukuk Grubu' tekil edildi. Ancak bu gruba, 'Meclisin vazifesinin bittiine hkmettii an, onu fesh etme selahiyeti verildi.' Bylece, Meclisi fesh etme yetkisi, M.Kemal'in be-on yakn adamna ait kanuni bir hak olarak ortaya kt." (Hilafet, s.262) Ne masallar! a. Birok milletvekili, Meclisin izni ile eitli ek grevler stlenmitir ama 'hocalardan heyetler tekil edilip cephelere sevk edildii' iddias da, geree aykrdr. nk Meclis tutanaklarnda, bu tarihten savan bittii tarihe kadar, 'milletvekili hocalardan heyetler tekil edilip va'z etmek zere cephelere sevk edildiini' gsterir hibir kayt bulunmuyor.138 Msrolu, bu dayanaksz iddias ile yeni masalna klf hazrlyor. b. Msrolu'nun masal u: 'Hocalarn yokluundan yararlanlarak, bir kanun daha karlm, bununla Anadolu ve Rumeli Mdafaa-y Hukuk Cemiyeti, st kapal bir ekilde, siyasi parti durumuna ykseltilmi ve Anadolu ve Rumeli Mdafaa-y Hukuk Grubu' tekil edilmimi.'139TBMM, birinci dnemde (1920-1923) 338 kanun karmtr. Tmnn ad ve konusu, Birinci Devre Umumi Fihristinde var.140 Aralarnda byle bir kanun yok! c. Bu olmayan kanuna dayanlarak, 'bu gruba, dolaysyla M.Ke-mal'in be on adamna, Meclisin vazifesinin bittiine hkmettii an, onu feshetme selahiyeti verilmimi'. Masal iinde masal. Ne asl var bunun, ne fasl. Meclisin nasl yenilendiini aada greceiz. "nk.. ngilizlerin Lozan'da sktrmas zerine., hilafeti ilgaya yn elecekti. Ancak Birinci Meclisin bunu yapmasna imkn yoktu. O halde hazrlanan mekanizma iletilerek Meclis yenilenmeliydi... Nisan (1923) banda.. Meclis, yeni seimler iin tatil edilmitir." (Hilafet, s.262, 265) Bu iddiann ilk blmn daha nce dinlemi ve uyduruk olduunu grmtk. Gelelim ikinci blmne: a. TBMM birinci dnemi ve o dnem milletvekillii, sonsuza kadar srecek deildi elbette. Bir gn seimlere gidilecekti. Bu ihtiya ve istei belirten ilk gsterge, Mdafaa-y Hukuk Grubuna deil, kinci Gruba mensup milletvekilinin verdii, seim kanununda deiiklik yaplmasna ilikin 25 Kasm 1922 gnl kanun teklifidir;141 Seimlerin yenilenmesi ile ilgili olarak Aydn millletvekili Esat Hoca ve arkadalar tarafndan verilen, 102 imzal teklif ise, 1 Nisan 1923 gn gndeme
de
bi
an
_8
alnr, grlr ve kabul edilir. (ZC., 28.C, s.283-293) Tek bir milletvekili bile, seimlerin yenilenmesine kar kmamtr. Merakls tutanaklar inceleyebilir. Baz milletvekillerinin konumalarndan alntlar: Ziya Hurit: "tiraz eden yok, teklifi mttefikan (oybirlii ile) kabul ediyoruz." (s.286) Hseyin Avni: "Buna (seim kararna) ben, mukaddes karar diyorum... Tecdit-i intihaba (seimlerin yenilenmesine) mttefikan karar veriyoruz... Halkn hkmete daha sk sarlmas iin tecdit-i intihap (seimlerin yenilenmesi), zerimize farzdr." (s.287, 288) Hakk Hami (Sinop): "Bu karara, karar- mukaddes denilmesini teklif ediyorum." (s.291,293) b. Meclis, seimlerin yenilenmesine oybirlii ile karar verir ama 16 Nisan 1921'e kadar almalarna devam eder. Yani tatil edildii de doru d eildir. 16 Nisan gn, 2. oturum, ounluk salanamad iin alamaz. Toplant 21 Maysa braklr. O gn de ounluk salanamaz ve Birinci Dnem, bir karara bal olmakszn, fiili olarak sona erer. (ZC, 29.C, s.240) kinci Dnem almalar 11 Austos 1923 gn balayacaktr. Msrolu, eyh Saffet Efendinin verdii, hilafetin ilgasyla ilgili teklifin gerekesi iin yle yazmaktadr: "Aman ya Rabbi! Bu kadar aikr yalanlara, eyh unvanl bir adam nasl cret eder?" (Hilafet, s.317)142 Bu ifadeden yola karak, ben de szm yle balamak istiyorum: Aman ya Rabbi! Bu kadar aikr saptrmalara, bir hukuku, nasl cret eder? Cumhuriyetiler, saltanat gibi hilafeti de kaldrmaya karar vermiler ve kararlarn uygulamlardr. Bu karar destekleyen ve doru bulanlar olduu gibi beenmeyen ve yanl bulanlar da olabilir. Msrolu ve arkadalar, konuya yakr bir slupla, bu kurumun din asndan nem ve deerini, ciddi kaynaklara day anarak anlatabilir, bu karar verenleri eletirebilirlerdi. Byle yapacaklarna, ta Sofya'ya kadar uzanan, gereklere aykr trl trl senaryolar yazyor, masallar uyduruyor, belgeler icat ediyorlar. Bu uydurmalar, kaydrmalar, saptrmalar, arptmalarla, ne gerekler deiir, ne de M.Kemal'in temsil ettii dnceler. Tersine, bu dnceler daha da glenir ve keskinleir. Bir gn, bu senaryolar, masallar, icatlar yznden, aralarnda hibir 'asgari mterek' bulunmayan, uzlaamaz, anlaamaz, bir arada yaayamaz iki kitleye blneceiz. Gidi o gidi. Sonra? 3. Kazm Karabekir konusu 3/1. K.Karabekir ve kitaplar Milli Mcadeleye hizmeti gemi, arbal, alkan bir asker, sekin bir vatanseverdir. stanbul'a geldikten sonra, srekli Douya gitmek istedii, bunu birok kiiye syledii, baz kimseleri Anadolu'ya gemeye tevik ettii, Dou ille-
de
bi
an
_8
rinin Ermenistan'a verilmesi halinde direnmeyi dnd dorudur. Silahlar ngilizlere teslim etmemek iin birok nlem alr, kolordusunu bir Ermeni saldrsna kar hazr tutar. M.Kemal askerlikten istifa ettii halde, 'kolordusunun, eskisi gibi emrinde olduunu' syler.143 Kars ve evresinin anavatana katlmasn salar. Bat Cephesine, zaman zaman birlik ve silah yollar. Bu arada, binlerce kimsesiz ocuu toplayarak, hepsinin bakmn ve eitimi salar. Bunlardan dolay sonsuza kadar sayg ile anlacaktr. Ama zamanla M.Kemal ile aralarnda gr farklar belirir, yollar, ayrlr ve Karabekir iktidarn uzana der, devre d kalr.144 Derken zmir suikast dolaysyla tutuklanr; kurucularndan olduu Terakkiperver Cumhuriyet Partisi kap atlr. 1933'te, Milliyet gazetesine M.Kemal'i eletiren, kendini byten 7 mektup yollar.145 Sonuncu mektup yaymlanmaynca, stiklal Harbimizin Esaslar'n y azar,146 sonra da stiklal Harbimiz adl hacimli (1104 sayfa) kitab. F.R.Atay, Karabekir'i, "boazna kadar kendisiyle dolu" diye tanmlamaktadr.147 Bu tanm ilk duyduum zaman, irkilmi ve F.R.Atay'a kzmtm. Ama Karabekir'in yazd kitaplar okuduktan sonra, iim ezilerek, F.R.Atay'a hak verdim. nk Karabekir, yapt gzel ve yararl hizmetlerin erefi ile yetinmiyor. Milli Mcadele'yi kendisinin planlayp balattn iddia ediyor ve bunu kantlayabilmek iin gerekleri zorluyor, gemi olaylar, dayanak gstermeksizin, maksadna gre yeniden kurguluyor. Amac, her konuda M.Kemal'den daha nemli, ncelikli ve stn olduunu kantlamak ve kendi-ni yceltmek. Bu yzden de, stiklal Harbimiz adl kitabnda, stiklal Harbi'ni deil, kendini anlatyor. Dou cephesi ve kendi etkinlikleriyle ilgili, gerekli, gereksiz her trl ayrntya yer veriyor. Ama teki cepheleri ve alaylar, birka kelime ile geiyor ya da hi anlatmyor. Sanrsnz ki Milli Mcadele ile ilgili btn nemli ve h ayati olaylar, Dou Cephesi'nde gemitir, teki olaylar, ikincil olaylardr; ba rolde o vardr, ondan bakalar ikinci derece rol sahipleri ve figranlardr. Yalnz kendini beeniyor. Srekli kendini vyor. li dl birok yn olan bir mcadeleye, oturduu yerden ve uzaktan kumanda etmeye kalkyor, Her eyin mutlaka kendisine de bildirilmesini, her kararn kendisine danlarak alnmasn, her grnn ve teklifinin kabul edilmesini istiyor. Her yazdnda ve sylediinde, bir keramet vehmediyor. Kabul edilmezse fkeleniyor, kin tutuyor, trl kukul ara, kuruntulara kaplyor, suluyor. Her olaydan kendine bir pay karmaya alyor. Hemen herkesi eletiriyor ama kendisi eletirilirse, ok kzyor. En ok kulland zamir, 'ben'! ou dayanaksz, olaylarn geliimine aykr ve masala kaan, dedikodu dzeyindeki ifadeleri yznden, tarih aratrmaclar, ancak aktard baz belge ve bilgiler dolaysyla kitaplarnn adn anyorlar, fakat gr ve deerlendirmeler ine pek yer vermiyorlar. Karabekir'in iddialarn ise, sadece M.Kemal'e ve Milli Mcadele'ye kar olan baz evreler ciddiye alp kullanmaktadr. stiklal Harbi adl kitabnda, ilk ihtilal bildirisi niteliindeki Amasya Bildirgesi'ne, bildirgenin hazrlannda bulunmad iin olsa gerek, hi yer ve r-
de
bi
an
_8
3/2. Balca iddialar
stiklal Harbimizin Esaslar adl ilk kitabnda Karabekir, stiklal Harbi'nin esaslarn 7 maddede toplam148 ama ilk 3 maddeyi ele almtr. lk madde, kitabnn ana dncesini de belirtmektedir: "Milli istiklalimizin tehlikeye gittiini, kimler, ne zaman grd ve ne gibi teebbslerde bulundu?" (s. 18) Karabekir, kendi sorduu bu soruya, zetle yle cevap veriyor: D "Wilson prensiplerinin cazip vaadlerine kaplarak harpten bkan veya malubiyetlere giriftar olanlar (urayanlar) da, Mondros Mtarekesini tehalik-le (can atarak) kabul ettiler. Fakat bir seneye yakn zamandan beri, zaferden zafere k oan... ark ordusunun bir kumandan sfatyla, bu tarzdaki mtarekenin hayra delalet etmeyeceini, mtarekenin teblii anndan itibaren grdm." (s.31) a. Ondan bakalar, mtarekeyi can atarak karlamlar ama yalnz Karabekir, Mtareke Anlamasnn ierdii tehlikeleri grm. Gerek, kesinlikle byle deildir. b. Btn komutanlar, mtareke anlamasnn ierdii tehlikeleri g rmler ve gerekli nlemleri almlardr.149 Mesela M.Kemal'in bu konuda stanbul'a gnderdii yazlar ile ald nlemlerin bir ksm, nc Blmn banda verilmiti. Karabekir de elbette, mtareke anlamasnn ierdii tehlikeleri grmtr. Ama bu konudaki grlerini, herhangi bir makama yazm ve belgelemi deildir.
de
bi
an
memitir. Birinci nn Sava'dan iki cmle (s 852) kinci nn Sav andan dokuz cmle (s.891) ile sz etmektedir. Ktahya-Eskiehir savalarna iki sayfa (s.929-930) Sakarya Sava'na sayfa (s.933-935), Byk Taarruz'a iki sayfa (s.1091-1092) ayrmtr; bu sayfalarn yarsn da ektii telgraflar ve ald cevaplar dolduruyor. Buna karlk, mesela Kars Konferansna yirmi drt sayfa ayrmtr, (s.936-960) nceleme ve denetleme gezileriyle ilgili olarak verdii sradan bilgilerin, tam sayamadm ama yz sayfadan fazla yer tuttuunu sany orum. Gerisi, gerekli-gereksiz yzlerce belge ile kendi grleri, yorumlar, eletirileri, sulamalar, devre d kalm olmann verdii eziklik iinde, geriye dnerek yapt baz eklentiler, ou iki kii arasnda gemi konumalar, tanksz, belgesiz iddialar ve hatta birtakm basit dedikodular. Banda M.Kemalin bulunduu son iki zaferi kltmek iin de, srasn drp birtakm iddia ve sylentilere yer veriyor. Bunlar aktaracam. Kitaplar, Karabekir'in ufuksuzluunu, Milli Mcdele'yi hibir aamasnda, btnyle kavrayamadn ve deerlendiremediini, geneli brakp ayrntlarda taklp kaldn ve onulmaz bir M.Kemal kompleksi iinde olduunu gstermektedir. Hizmetinin ve bilgisinin snrlar iinde kalsayd, kendini her eyin ncs ve yapcs gibi gstermek iin gerekleri zorlamasayd, kendinden baka herkesi kltmeye kalkmasayd, ne kadar iyi olurdu. Bu yaklam, nne ve ansna daha yakr, ben de bu satrlar zlerek yazmak zorunda kalmazdm.
_8
c. 'Bir seneye yakn zamandan beri, zaferden zafere koan ark ordusu' ifadesi ise, ii bo bir vnmedir. nk arlk ordusu, Ekim 1917'de savatan ekildii iin ark (Dou) ordusunun karsnda, ciddi bir kuvvet kalmamt. Hayal peinde Hazar kylarna koan, ran'a giren Dou Ordusu, mtareke olur olmaz, Kuzey Dou Anadolu'yu bile Ermenilere brakarak, 1914 snrnn gerisine ekilmek zorunda kalacaktr. "28 Kasm 1918 gn, Reit Paa vapuru ile Boazii'ne girdiimiz z aman.. Bykdere'de merasimle ngiliz bayrann ekildiini grdm dakik ada, 'tek da ba mezar oluncaya kadar' mcadele ederek, istiklalimizi kurtarmaya vicdanma kar ahd ettim ve 'ya istiklal, ya lm!' diye haykrdm." (s.31) Etkili bir sahne. Elbette dorudur. Sonraki tutumu da bunu kantlyor. Birok subay ve aydn da herhalde byle dnyordu ki Milli Mcadele balad, devam etti ve zaferle sonuland. Ama bu konuda ncelik, M.Kemal ile Ali Fuat Paadadr. Daha 4 Kasm 1918'de, Adana'da buluur ve milli bir mcadele almasnn n esaslarn grp saptarlar. (A.F.Cebesoy, Milli Mcadele Hatralar, s.28) "29 Kasm 1918'de, Zeyrek'te, aabeyimin evinin bahesinde, en yakn, aziz arkadam Albay smet Beye (nn) dncelerimi yle izah ettim: 'Beni derhal arka iadeye al. Ben orada milleti tenvir (aydnlatarak) ve onlara yardm ederek, memleketin inhilaline (kne) kar arkta, yeni bir milli Trk hkmeti vcuda getirerek, ark tehlikeden kurtardktan sonra, Garp (Bat) tehlikesi bertaraf edilebilir ve bu suretle, mtareke hududu dahilinde kalan anavatanmz kurtulabilir. Mttefiklerin, bizimle mtarekeyi kabul etmelerinden, bu hudut dahilinde, yeni bir cidale (atmaya/savaa) kalkacaklarn tahmin etmiyorum.' " (s.32) a. Karabekir'in bu plan sonradan kurgulayp yazd undan belli ki Yunanllar daha zmir'e kmadklar ve kacaklar da o tarihte Yunanllar tarafndan bile bilinmedii halde, kmalarna alt buuk ay varken, Garp'teki (Batdaki) tehlikeden sz ediyor! b. Karabekir, Mttefiklerin dorudan ya da dolayl olarak, yeniden savaacaklarn da tahmin etmiyor. Gelecee pek iyimser ve yalnkat bakyor. Olaylar, iddetle yanldn gsterecektir. "11 Nisan 1919 gn, M.Kemal Paa Hazretlerini ziyaret ettim... ili'deki evinde... hasta yatyorlard. Vaziyeti yle izah ile kararm syledim: '[zet] Mttefiklerin Anadolu istilasna kalkacaklarn mit etmiyorum.150 Bence bu devletler, muharebenin fazla devamna muktedir deillerdir.. Bence mesele, Ermeni ve Rumlarla boumaktan ibaret kalacaktr. arkta, Ermeni ord usunu teslim-i silaha mecbur ettikten sonra, Garpteki Yunan ordusu (?) teebbslerine gs gerebiliriz.. Evvela ark teekkllerini Erzurum'da birletirerek, herhangi bir tehlikeye kar, bir milli taarruz hazrlamay dnyorum. Yani bir milli Trk devleti esas. Yalnz ark vilayetleri tehlikeye derse, derhal Erzu-
de
bi
an
_8
rum'da bir milli hkmet faaliyete balar ve ben de milli hkmetin emrinde bir ordu kumandan olarak, arkn mdafaasn deruhte ederim (stlenirim).. Tehl ike btn vatan iin grlrse, kacak hkmet, yeni bir Trk milli devleti olur ve bizler de btn vatann mdafaa vazifesini deruhte ederiz... Derhal, ilk frsatta arktaki tehlikeyi bertaraf ederiz. Btn kuvvetler Garba tevcih olunabilir (y nlendirilir). Ben bu vaziyette, arktaki rolm muvaffakiyetle yapabilirim. Garp meselesi ak kalmyor. Sizden ricam, bir an evvel sizin de Anadolu'ya gemekliinizdir... Bunun iin derhal sizin de bir vazife ile gelmekliiniz mmkndr. Eer mmkn olmazsa, hususi bir tarzda da gelebilirsiniz. Evvela Erzurumda toplanalm ve milli hkmet esasn kuralm ? Ben Trabzon ve Erzurum'da, siz gelinceye kadar bu esas hazrlarm. M.Kemal Paa -Vaziyet size hak verdiriyor. yi olaym, gelmeye alrm.'151 ...Sarlp perek veda ile ayrldm. 12 Nisan 1919'da stanbul'dan vapura bindim." (s.35-38) a. K.Karabekir, durumu yanl deerlendirmeye devam ediyor. Bu tarihte Anadolu'nun belli bal noktalar oktan igal altna alnmtr.152 Bir sre sonra, Franszlar savaacak, ngilizler zmit'i atele koruyacak, anakkale iin savaa karar vereceklerdir. Bunlar ve teki olaylar, nc ve Drdnc Blmde grdk. Ksacas 'mesele', yle Karabekir'in tahmin ettii gibi yalnz 'Ermeni ve (Pontuslu) Rumlar ile boumaktan ibaret' kalmamtr. b. 11 Nisan'da bile, Yunan ordusunun, zmir'e kaca henz belli ve kesin deildir. ( hafta sonra, 6 Maysta kesinleecektir) Henz sylenti halindedir. Plan sonradan kurgulayan Karabekir, bu sefer aka Yunanllardan sz ettiini yazyor. c. Daha sonra, olaylarn zorlamasyla alnacak kararlar da, kendi plannn gereiymi gibi anlatyor. d. Bu plana gre, kendi Dou cephesini, M.Kemal de Bat cephesini ynetecekmi.153 e. Gneyden gelen tehlikeye hi temas etmiyor. f. O anda, Konya'da 2.Ordu Mfettii Mersinli Cemal Paa ve 12.Kolordu Komutan Albay Fahrettin Altay, Ankara'da 20.Kolordu Komutan A.Fuat Paa var. Hepsi de muktedir komutanlar. Bat Cephesini ynetme iini zerlerine alabilirler. Acaba niye ille M.Kemal'in gelmesini istediini yazp duruyor? Bunun cevabn, Rya adl bir manzumesinde vermektedir. Manzumede, Abdlhamit Karabekiri yle ver: 'Beni ve saltanat devirenler nnde sen vardn; Hele sonuncusunda hem mebus, hem de kumandandn, stiklal Harbini sen kurdun, Ve ba da sen buldun!154 Hibir belgesi, dayana yok, olaylarn gidiine de uymuyor ama iddias bu. Fakat nedense lider o deil! Hatta Erzurum Kongresi'nden sonra, ister istemez, teki kolordu komutanlarndan pek fark kalmayacaktr. Bu durumu, 'lideri kendisinin bulduunu' ileri srerek aklamaya alyor. Oysa M.Kemal'in liderliinin,
de
bi
an
_8
11 Nisan 1919'dan nce, Kurtulu Sava'nn ncs olacak kimseler tarafndan, zaten kabul edilmi olduunu grmtk. Cebesoy'un aklamasn da aada okuyacaz. g. Kald ki M.Kemal, ordu ve ordular grubu komutanl yapm bir a sker. Anadolu'da ise o anda bo bir ordu komutanl/mfettiilii yok ki bu grevi alabilsin? Cemal Paann ayan kaydrp da onun yerine mi geecekti? Karabekir, 'zel olarak da gelebilirsiniz' dediini yazarak, yapnt planna bir eki dzen vermeye alyor.155 h. M.Kemal, hibir grevi ve yetkisi olmadan, zel olarak Anadolu'ya gemeyi dnmemi deildir.156 Cebesoy'un anlarnda bunu belirttiini greceiz. Ama gemek iin acele etmemi, gereki bir insan olarak uygun bir frsat kmasn kollamtr.157 i. M.Kemal'in, Karabekir'in bu kitabyla ilgili el yazs notlarn, Uur Mumcu aklamtr. (Kazm Karabekir Anlatyor, s.179-186) M.Kemal'in, Karabekir'in bu ziyaretle ilgili olarak yazdklar hakkndaki notu yle: "Batan [baa] yalan, sonradan uydurma bir tiyatro paras." (s. 181/13. not)158 j Karabekir'in en yakn arkada smet nn de yle diyor: "O gnlerde, Kazm Karabekir Paaya sormu olsalard, 'bu vazifeyi [Ordu Mfettilii] ona vermeyin' derdi. Karabekir Paa, teden beri Atatrk'ten korkard ve onu sevmezdi. Ama bu his, tek tarafl deildi. Karlkl ikisi de, birbirlerini sevmezlerdi. K.Karabekir Paa, stanbul'da iken, Atatrk'le beraber olacam diye endie ederdi. Erzurum'a giderken, 'korkuyorum, sen de onunla beraber olacaksn' demitir. Korktuu da bana geldi." (Hatralar, 1.C., s.175) k. Ali Fuat Cebesoy da, ubat 1919'da stanbul'daki son hazrlklar, zetle yle anlatmaktadr: "...Ekseri geceler, M.Kemal Paada misafir kalyordum. Arkadalar da ayn eve geliyorlar, saatlerce mdavele-yi efkrda (dnce al veriinde) bulunuyorduk.. Milli mukavemeti, stanbul'dan deil, Anadolu'dan idare etmenin zarureti aikrd. Faaliyetlerimizi bunun etrafnda toplam idik. M.Kemal Paann ili'deki evinde yaptmz sohbet ve mzekerelerde, bunun da kolay olmadn anlamtk. Birok yksek mevki sahibi zevatla grlm ve konuulmutu. lerinde yalnz Rauf (Orbay), Refet (Bele) beyler ile baz frka (tmen) kuma ndanlar ve erkan- harp reisleri (kurmay bakanlar), Anadolu'da bilfiil vazife almay kabul etmilerdi. Dierleri ayn cesareti gsteremiyorlar, tereddt ediyo rlar, trl trl mtalaalar ileri sryorlard.. Asl mhim mesele, M.Kemal Paann, milli davann temini bakmndan, zerine alaca vazifeye mesnet (dayanak) olabilecek bir memuriyete tayini idi. Ne yazk ki o tarihlerde, hkmet adamlarnda, bu gen kumandan, Anadolu'da mhim bir iin bana getirecek ne bir cesaret grlyor, ne de bunlarn muhiti nde, hamiyetli bir ruh yayordu.. Var kuvvetimizle Anadolu'da almaya devam etmekte, M.Kemal Paa ile bir defa daha anlamtk. Kumandan bulunduum 20.Kolordu kararghnn Ankara'ya nakli ile burasnn bir mukavemet merkezi yaplmasn kararlatrdk.159 Paann geni selahiyetli bir vazife ile Anadolu'-
de
bi
an
_8
ya_gemesine, her taraftan allacakt. Buna intizaren (bunu bekleyerek) daha bir mddet stanbul'da kalacakt. Anadolu'da vcuduna ihtiya hasl olduu z aman, bir vazife alamam bile olsa, hususi surette Anadolu'ya geecek, Milli Mcadele'deki erefli mevkini alacakt." (M.M. Hatralar, s.38-40)160 Bu bilgiler ve tanklar, Karabekir'in, 'plan ben yaptm, lideri ben buldum' gibi iddialarn yalanlamaktadr. Zaten birinin bulduu ve 'idare etmeye alt bir ba' ile uzun ve etin bir bamszlk ve kurtulu sava verilir mi?161 Dorusu u ki M.Kemal, Anadolu'ya amir ve lider olarak gemi, K. Karab ekir de, M.Kemal'in liderliini ve amirliini, ister istemez kabul etmitir.162 stiklal Sava'n planladn ve balattn ileri sren K.Karabekir M.Kemal Anadolu'ya geene kadar genel, birletirici, gelecee ynelik hibir etkinlikte bulunmamtr. Kapsaml etkinlikler, M.Kemal ile balayacaktr.163 Karabekir, "benim planm etrafnda ilk evvel kimler topland?" diye soruyor ve Erzurum, Sivas Kongrelerini vb. anlatyor. (stiklal Harbimizin Esaslar, s.43 vd.) a. Oysa Erzurum'da dou illeri temsilcilerinin toplanmas ile Karabekir'in de, M.Kemal'in de bir ilgisi yoktur. Onlardan nce ve onlarn dnda kararlatrlmtr. (M.Gololu, Erzurum Kongresi, s.5254, 174-176; C.Dursunolu, 52-53, 56) Karabekir, geliinden nce kurulmu olan (1 Mart/resmen 10 Mart 1919) Erzurum Mdafaa-y Hukuk Derneine bile trl dncelerle uzak durur, ancak M.Kemal'in Havza'dan ektii bir telgraftan sonra ak destek vermeye balar. (C.Dursunolu, M.M.de Erzurum, s.61 -62) b. Sivas Kongresi ise, Karabekir'in bulunmad Amasya'da kararlatrmtr.164 Karabekir Sivas Kongresine kardr. (stiklal Harbimizin Esaslar, s.57, 94 vd.;165 A.F.Cebesoy, M.M. Hatralar, s.72-73) c. Karabekir ve M.Kemal Anadolu'ya gemeden ok nce Douda silahl direnmeye karar veren ve milis birlikleri kuran birok rgt vard.166 Bunlarn sonuncusu, Trabzon Muhafaza-y Hukuk-u Milliye derneidir.167 O da Karabekir'in gelmesinden nce, 12 ubatta kurulmu, silahl savunma karar alm ve rgtlenmeye balamtr bile. (M.Gololu, Erzurum Kongresi, s. 18, 23-27) A.F.Cebesoy da, Karabekir Anadolu'ya gemeden nce, stanbul'daki grmeler dorultusunda, 20.Kolordu blgesinde, eitli hazrlklar yapm ve nle mler almtr. (M.M. Hatralar, s.49-56, 80-83) Yunanllarn ieri doru yrmesi zerine, Mays ay iinde Batda birok direni rgt kurulacak, ordu da bu direnie, bazen apak, bazen kapalca katl acaktr.168 Grld gibi Douda uyanma ve rgtlenme Karabekir'den nce balamtr. Ayrca Karabekir'in de, plannn da, Gney ve Bat blgeleri ile bir ilgisi ye ilikisi bulunmamaktadr. Oysa asl savalar, nce bu blgelerde balayacak, ksa sren Dou harektndan sonra da devam edecek ve sonu Batda alnacaktr.
de
bi
an
_8
"[Karabekir Ali Fuat Paann 20.Kolordu Komutanlndan azli haberi-ni alr ve 28 Austos 1919 gn Harbiye Nezaretine bir yaz yazarak, bu konudaki Padiah buyruunun deitirilmesi iin Padiaha yeniden bavurulrnasn rica eder. Karabekir sonra yle yazyor:] "Evvelce verdiim karar mucibince (uyarnca) Ali_Fuat Paa kumandanl, [yerine atanan] Ahmet Hulusi Paaya vermedi." (stiklal Harbimizin Esaslar, s.86) a. Oysa grevin, hibir ekilde, bakasna terk ve teslim edilmemesi, 22 Haziran 1919 gnl Amasya Tamimi'nde yer almtr, Karabekir'in verdii bir karar deildir. (A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.73-74; Rauf Orbay, Hatralar, Y.Tarihimiz, 3.C., s.48-49) b. Bu karar, M.Kemal tarafndan 23 Haziran, 5 ve 7 Temmuzda, ilgililere yeniden hatrlatlmtr. (K.Karabekir, stiklal Harbimiz, s.55, 67, 70) c. Cebesoy da Karabekir'in byle bir karar olduundan sz etmiyor. (M.M.Hatralar, s.154-155) d. Kendisinin de yer verdii bu ak belgelere ramen Karabekir, 'evvelce verdiim karar mucibince' diyebiliyor, yani gerekleri kendine gre deitiriyor, her eyi olduu gibi bu olay da kendine mal ediyor.
de
bi
"Amasya tartmalarnn gizli kalamayarak duyulmas ve stanbul'un tazyiki (basks) neticesi, M.Kemal Paa Hazretleri, ne merkezi Anadolu'daki milli taazzuva (rgtlenmeye) ve ne de garp cephesine komayarak, Erzurum'a, benim yanma gelmeye mecbur kald." (stiklal Harbimizin Esaslar, s.62) Yani M.Kemal ile Rauf Bey, Batya gideceklerine, Erzurum'a gelerek, Karabekir'in ve plannn etrafnda toplanmlarm! Oysa M.Kemal'in ve Rauf Beyin Erzurum'a gelmelerinin sebebi, Erzurum Kongresi ve Karabekir'in Erzurum'a gelmeleri iin srar etmesidir. Rauf Orbay da, 1941 ylnda, Karabekir'e yollad mektupta, ksaca u a klamay yapmaktadr: '... M.Kemal Paa ile benim, evvela Erzurum'a gel erek, bu kongrede bulunduktan sonra Sivas'a geri dnmemizi, acil bir tedbir olarak grdnz ve bu noktada srar ettiniz.' (Mektubu yaymlayan da, stiklal Harbimiz, s.1011)169 Cebesoy da yle yazyor: "Karabekir Paa, Sivas umumi kongresinden evvel, Erzurum'daki vilayat- arkiye kongresinin toplanmasn ve M.Kemal Paa ile Rauf Beyin, toplantya itirak iin Erzurum'a gelmelerini rica etmiti." (M.M. Hatralar, s.72) Geri stanbul ynetiminden gelen telgraflar, Hrriyet ve tilaf Partisi Sivas Bakan Halit Bey ile bu srada Sivas'ta bulunan mahut Ali Galip yznden, Vali Reit Paa sknt iindedir ama M.Kemal ve arkadalar Sivas'ta trenle karlanrlar. Gerekli temaslar yapp, nceden kararlatrld ekilde, Erzurum'a hareket ederler.170 Ama Karabekir, bunlar yok sayarak ve gerei tepetaklak ederek, 'M.Kemal, Erzurum'a, benim yanma gelmeye mecbur kald!' diyor.171 Gelin de F.R.Atay' anmayn!
an
_8
"Kuva-y Milliye'yi temsil eden heyet-i aliyenin, deil Ankara'ya, hatta Sivas'n garbna (batsna) bile gememesi fikrindeyim. nk arki "vilayatn (dou illerinin) Kuva-y Milliye'sini tekil eden heyetin, btn btn uzaklamas, bu vilayetlerin tekilatszln mucip olacak[tr]..." (stiklal Harbimizin Esaslar, s. 147) Karabekir, nce Sivas Kongresi'ne kar kmt sonra da Heyet-i Temsiliye'nin Sivas'n batsna bile gemesini istemiyor. Daha sonra milli bir hkmet ilan edilecek diye tela edecektir. (stiklal Harbimizin Esaslar, s.148) stanbul'da Meclis alnca, Heyet-i Temsiliye'nin yetkisi ve grevi kalmadn savunur, (s.149-152, 17A,175/dipnot) Her aamada her eyin kendisine bildirilmesini, danlmasn ve sorulmasn ister.172 Paann yaklam yle. Ama 'Kurtulu Sava'n ben planladm' diyor! 173 Karabekir, stiklal Harbimiz adl kitabnda, Sakarya Sava hakknda da baz iddialar ileri srmektedir. Cevab daha nce verilmi olanlar geerek, kalanlar aktaryorum. "Sakarya Muharebesi'nin son gn, M.Kemal Paa, muharebeyi kaybettiine hkmederek, ricat emri vermi ise de, Fevzi Paa bunu, sabahki vaziyeti grdkten sonra kumandanlara tebliini mnasip grm. Halbuki sabahleyin dmann ricat grlnce, zaferin bizde kalmas bu suretle temin olunmu." (s.934/2.dipnot) Kolordu Komutanl yapm bir asker, nasl byle amatrce eyler yazar? Sakarya Sava'nn aamalar hakknda kabataslak bilgi edinmi, taraflarn durumunu az ok renmi bir 'babozuk' bile, Trk ve Yunan belgelerini incelememi dahi olsa, bu satrlar yazmaz! Trk ordusunun taarruz ettii Bir srada ve Yunan ordusu para para geriye ekilirken, Bakomutan neden ricat (geri ekilme) emri versin? En ufak bir sebep bile yok. Basit birka gerei hatrlataym: Yunan ordusu, 2 Eyll 1921'de al dannn tamamn ele geirir. Savan en kritik aamasna girilir.174 Cephe Komutanl baz birlikleri hzla, al dann dousundaki Haymana'ya kaydrarak oradaki cepheyi glendirir ve 3 Eyll iin u emri verir: "Ordu, bulunduu mevzileri inatla savunacaktr." (35 sayl cephe emri, TH, 2/5, 2.Kitap, s.160) Trk ordusu, yeni mevziini inatla savunur ve Y unan ordusunu Haymana batsnda durdurur.175 O gn Yunan 2. Kolordu Kurmay Bakan Albay Gavalias, Bakomutan Papulas'a u ilgin yazy yazar: "Daha dmann birinci mdafaa hattnn zaptedilmesinden evvel, Yunan ordusu, mevcut kuvvetinin te birini kaybetti. Eer ikinci ve hatta nc bir mdafaa hattnn zaptedilmesine teebbs edilirse, ordunun kalan ksm da zayi edilecek (yitirilecek) ve iin sonunda, Bakomutan yalnz bana Ankara'ya girecektir!" (Prens Andreu, Felakete Doru, s.130-131) 4 Eyll: Papulas, hkmete bavurarak, ordunun durumunu aktarr ve geri ekilmek iin emir bekler;176 Trk ordusu ise, taarruz hazrlklarna balar. 7 Eyll: Yunan ordusu, baz birliklerini douya ekmeye balar.177 10 Eyll: Trk taarruzu balar, Yunan ordusu piyade ve svari birlikleriyle kuzeyden ve gneyden zorlanr. 11 Eyll: Papulas, geri ekilme emrini verir.
de
bi
an
_8
12/13 Eyll gecesi: Yunan ordusu btnyle, Sakarya dousuna ekilir. 13 Eyll: Sakarya Meydan Sava sona erer. (Yunan Askeri Tarihi, s.553 -592; TH, 2/5, 2.Kitap, s.159-269) Geri ekilme emrini, bu geliimin neresine sdrabilirsiniz? Durum byleyken, son gnn gecesi, zafere bir adm kala, Bakomutan neden geri ekilme emri versin? Dedikodudan, tezvirden ve masaldan ne kadar holanyoruz. Sanrm, Trk siyasi hayatn rten de bu gibi zaaflarmz. Karabekir, Byk Taarruz iin de, yle yazyor: "26 Austosta balayan Garp Cephesi taarruzu ve kazanlan parlak muvaffakiyetlerin haberlerini, Trabzon'da, byk nee iinde aldm." (stiklal Harbimiz, s.1091, 1096) Ama her sorunu zen bu zaferi, btnyle vmek elinden gelmiyor ve kltmek iin aralara u iddialar sktryor: "Ordumuzun taarruza getii 26 Austosta, Yunan ordusu Bakumandan Hac Anesti'nin, ordusunun banda bulunmayp Atina'da, ordunun ekilmesi ve Anadolu'yu tahliye (boaltlmas) ileriyle megul olmas, Yunanllarn bitkinliini ve gafletini... gsterir." (a.g.e., s.1091178) a. Hac Anesti, 26 Austosta Atina'da deil, zmir'de, ordusunun bandadr. Grevden alnana kadar da ordunun banda kalacaktr. (Ordu 2.Kurmay Bakan Albay Passari, Kk Asya Ordusunun zlmesi ve Esareti, 1.C., s.69 vd.; Spyridonos, Harp ve Hrriyetler, s.240; Stratigos, Yunanistan Kk Asya'da, s.174; Dusmanis, Kk Asya Harbinin yz, s.260)179 Yoksa niye kuruna dizilecekti? b. Hac Anesti'nin plan, Anadolu'nun boaltlmas deil, tam tersine, Anadolu'da tutunabilmek iin cephenin daraltlmasdr. (Yunan Askeri Tarihi,s.719) Sonra vaz geecektir. (Passari, Kk Asya Ordusunun zlmesi ve Esareti, 1.C., s.46-47) Bat Cephesi hakkndaki bilgisi bu kadar olan Karabekir, ayrca yle de diyor: "[Yunan ordusu] Her trl taarruz kaabiliyeti tkenmi, siyasi ekimelerle mdafaa kudretini bile zayi etmi bir ordu[ydu]." (a.g.e., s.1057) a. Yunan ordusunun, Sakarya Sava'ndan sonra taarruz kabiliyetinin kalmad dorudur. (Yunan Askeri Tarihi, s.703) b. Ama siyasi ekimeler yznden mdafaa kudretini bile kaybettii doru deildir. Yenilgiye bahane arayan baz Yunan yazarlar, siyasi ekimeleri abartarak, yenilgi sebeplerinden biri olarak sayarlar ama onlar bile balca sebep olarak gstermezler. (Mesela Spyridonos, a.g.e., s.230 vd.) Hemen hepsi, Hac Anesti'nin, birok hususu dzelttiini, orduya eki dzen verdiini, orduyu ve tahkimat ok iyi bulduunu belirtmektedir. (Passari, a.g.e., 1.C., s.43; Spyridonos, a.g.e., s.220-221; Stratigos, a.g.e., s.152-153; Kaneliopulos, a.g.e.,
de
bi
an
_8
Karabekir, gereklere aykr iddialar ileri srmekle kalmyor, Trk taarruz plann da, herkesin dnebilecei, alelade bir plan olarak gstermeye ab alyor. Dou Cephesinde kurmaylk kursu gren subaylar, ayn plan hemen yapvermiler. (stiklal Harbimiz, s. 1057) Trk Genelkurmaynn Sad Plan adn verdii taarruz plan, Ekim 1921 ile Temmuz 1922 yl iinde, Cephe karargh, Genelkurmay ve Bakomutanlk tarafndan, aama aama gelitirilmi, zerinde ok tartlm uygulamas zor, riski ok ama kesin sonuca ynelik, btn usta ii eserler gibi sade bir plandr.182 Harita okumasn ve Yunan birliklerinin yerleimini bilen bir stajyer kurmay subay da bu zm bulabilir. Ama Karabekir'in szn etmedii bir husus var: Bu plann baarl sonu vermesi, dmann kar hareketini nleyecek nlemlerin alnmasna ve taarruzun, stratejik ve taktik bir baskn tarznda yaplmasna baldr. Aksi takdirde, bir Yunan yan taarruzu karsnda, ordunun elden kmas iten bile deildir. Nitekim 2.Ordu Komutan Yakup evki Paa gibi Karabekir'i de yetitirmi olan nl bir strateji hocas bile, bu plan ok tehlikeli ve uygulan amaz bulacak, 20 Austosa kadar iddetle kar kacaktr.183 nk baskn gerekletirebilmek iin piyade ve bir svari kolordusunun (yaklak yz bin kii, binlerce at, araba, yzlerce top vb.), kuzeyden gneye, doudan batya kaydr lmas gerekmektedir. Bunun ne kadar riskli ve zor bir i olduunu, Karabekir bilmez mi? Ama bundan hi sz etmiyor. Byk Taarruz ite bu riskli ve zor iin baarlmasyla gerekletirilmi-tir.184 Asl taarruz blgesi (Akaray-iiltepe: 40 km.) ile yarma kesimi de (Kalecik Sivrisi-Tnaztepe: 13 km.), Yunanllarca bir yldan berkitiliyordu.185 Bu baarl ve gizli kaydrma gerekletirilerek, asl taarruz blgesinde 3, yarma kesiminde 6 misli kuvvet toplanmas baarlacaktr.186 Bu sayede, Yunanllarn bir yldan beri berkittikleri ve iddetle korumaya altklar bu savunma hatlar, bir buuk gn-
de
bi
an
_8
1.C., s.28)180 ngiltere'nin Atina ataemiliteri Albay Nairne, 1922 ylnda Yunan ordusu hakknda iki rapor hazrlamtr. 24 Nisan 1922 gnl raporda u bilgiler yer alyor: "Anadolu'daki Yunan ordusunun morali yksektir. Sakarya ekilmesinden sonra, moral epeyce dmt ama sonraki sk almalarla moral yeniden ykseltilmitir." (Bilal N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.439) Albay Nairne, bir aylk bir incelemeden sonra, 13 Temmuz 1922'de ikinci bir rapor daha verir. zet ol arak aktaryorum: 'Elbiseler, izmeler, 1919 ve 1920 yllarna bakarak, ok daha iyi. Askerler iyi besleniyorlar. Taynlar yeterli. Haftada veya drt defa et y emei veriliyor. Btn askerlerin rtleri, barnaklar var. Her zamankinden daha iyi talim grmler. stihkmlar ok iyi slah edilmi. Organize elenceler dzenleniyor. Cephedeki Yunan askerlerinin morali, her zamankinden daha iyi. Askeri ve manevi bakmdan Trklere stnler. Trk hcumlarn pek aktif bir savunma ile karlayacaklar. Baar kazanacaklarna tam gvenleri var." (a.g.e., s.447; ayrca M.L.Smith, Anadolu zerindeki Gz, s.300 vd.) Atina'daki ngiliz Elisi Lindley, bu rapora u notu eklemitir: "Yunan ordusu, hibir zaman bu kadar shhatli ve bu kadar messir (etkili) olmamtr." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.448)181
de yarlr ve Yunan ordusu drde blnr. Trklerin, Afyon gneyinden taarruz edebileceini, ihtimallerden biri olarak, Yunanllar da dnm ve gerekli savunma plann hazrlamlardr.187 Demek ki Trk taarruzunun yerini kestirmek marifet deil. nemli olan, bu tehlikeli plann sorumluluunu stlenmek ve uygulamaktr. M.Kemal, 'tarihe ve millete kar' sorumluluu zerine alm, Bat Cephesi ve Ordu kararghlar da aksaksz uygulamlardr. Oysa Karabekir Yunan ordusunun Bakomutansz ve bitik olduunu, Yunanlarn zaten Anadolu'yu boaltmaya hazrlandklarn, siyasi ekimeler yznden savunma kudretini bile kaybetmi durumda bulunduunu, taarruz plannn da yle olaanst bir yan olmadn iddia ediyordu. Ama hibiri doru kmad! Trl trl evirip evirmeler, saptrp arptmalar, vnmeler, bando-mzka eliinde anlatlan masallar ile Karabekir demek istiyor ki: En byk benim, benden baka byk yok! Bunu iddia etmek zor deil. Herkes syley ebilir. Zor olan, bunu tarihe kabul ettirebilmektir. 3/3. Bir Karabekir masal
Karabekir'in son bir iddias daha var. Bu iddia, a hi incelememi magazin tarihileri ile M.Kemal muhalifleri tarafndan, stlp stlp sofraya getirilmektedir. Birok yerde az ok deitirilerek yaymland. Ben son olarak, 12 -18 Mart 1995 tarihli Nokta dergisinde yaymlanm olan versiyonunu ele alacam. Blent men imzas ile 24-27.sayfalarda yaymlanan yaznn bal yle: 'Kurtulu Sava Yllarnn Gizlenen Din Tartmalar' ve kan krmz bir alt balk: 'Mslman m kalalm, Hristiyan m olalm?' Yaz, balndan balamak zere birok eliki ve yanlla dolu. Yazar, iddiay aktarmadan nce, kaynan aklamad birtakm bilgileri, birbirlerine kartrarak, kronoloji yanllar ve eklentiler yaparak sralyor. ie gemi birka yanlna deineyim, gerisini kestirebilirsiniz. M.Kemal'in Sovyetlerle iliki kurmaya altn ve Baku'da toplanan Dou Halklar Kongresi'ne heyet gnderdiini yazdktan sonra, yle diyor: "Oysa tam o dnemde, M.Kemal'in bir baka nemli abas daha vard ve bu ok gizli yrtlyordu. Hayalindeki gen Trkiye Cumhuriyetine dnyada saygn bir yer arayan M.Kemal'in kafasnda, yeni bir slam Birlii kurmak vard. M.Kemal'in plan, bir taraftan halifeliin kaldrlmasnn dourduu memnuniyetsizlii kademe kademe gidermeye almak ve dier taraftan kendi siyasi durumunu garantiye almay ngryordu." Yazar 'tam o srada' diyor ama Dou Halklar Kongresi, 1920 Eyllnde to planmt, halifelik ise 1924 Martnda kaldrlmtr. Arada buuk yl var. Halifeliin kaldrlmasndan sonra, bir slam Birlii kurmak gibi bir giriim ise, hi sz konusu olmamtr. M.Kemal'in bu yolla kendi siyasi durumunu garantiye almay ngrd iddias ise, gen yazarn entelce bir fantezisi.
de
bi
an
_8
Yazar, masaln yle srdryor: "ktisat Vekili Y.Kemal Tengirenk bakanlnda ve Maarif Vekili Dr.Rza Nur, Azerbeycan'daki Kemalist temsilci Memduh evket, askeri danman [Dorusu ataemiliter] Saffet Bey ile Trkiye'nin Moskova Bykelisi Ali Fuat Beyden [Dorusu paa] oluan bir Trk heyeti, ran, Sovyet Rusya, Azerbeycan, Kuzey Kafkasya, Dastan, Hive, Buhara, Trkistan Cumhuriyeti ve Trkiye arasnda, bir slam devletleri ittifak oluturmak.. amacyla dolayordu." men, bu hayal kurulu, Sovyet Rusya ve Azerbeycan hari, hibirinin hibir zaman gitmedii yerlerde dolatryor ve yle devam ediyor: "Oysa tam o dnemde, slamiyet iin ortaya atlan deiik fikirler de vard. Avrupa'da yer almak, yeni dnyann bir ferdi olmak isteyenler, Avrupal gibi muamele grmek iin Mslmanlktan ayrlarak, Hristiyanla gemeyi zorunlu gryordu. [Az sonra bunlarn kim olduunu aklayacak!] M.Kemal ise bu tr tartmalarda genellikle sessiz kalyordu. [Demek ki sessiz kalmad tartmalar da var! Ama yazar, nedense onlar aklamyor!] M.Kemal'in dncelerini smet Paa dile getirirken, kart fikirler de slamiyet konusundaki tutuculuuyla bilinen Kazm Karabekir'den kyordu. [smet Paann dile getirdii bu konudaki dnceler ne ola ki? Yazar, kaynak gsterse de okuyup bilgile nsek] Bu ilgin tartmalar, uzun zaman devam etti. [Bu tartmalarn balad ve uzun zaman devam ettiine ilikin hibir belge, kaynak bulamadm. Yazar, dayanaklarn aklamak ltfunda bulunmaz m acaba?] 18 Temmuz 1923'te, Tekilat- Esasiye (anayasa) hazrlklar srasnda, M.Kemal tarafndan ayr heyet, Ankara garndaki ta binada bir araya getirildi. [Bylece sz, Karabekir'in iddiasna getiriyor. Soyadlarn ekleyerek aktaryorum:] "Bakanln M.Kemal'in yapt toplantda, smet Bey (nn), Dahiliye Vekili Fethi Bey (Okyar), ktisat Vekili Tevfik Rt Bey (Aras), Nafa Vekili Fevzi Bey (Pirinciolu), Maliye Vekili Hasan Bey (H.Fehmi Ata herhalde), Ziraat Vekili Sabri Bey (Toprak), Matbuat Umum Mdr Aaolu Ahmet Bey, mebuslardan Ziya Gkalp Bey, hsan Bey, Sivas mebusu Rasim Bey (Baara) bulunuyordu. Erzincan mebusu Rafet Bey ise, ktiplik yapyordu. (Bir baka versiyonda bu ad, Saffet olarak geiyor. A.Dilipak, Bir Baka Adan Kemalizm, s.242) lk sz alan ktisat Vekili Tevfik Rt Bey, Tekilat- Esasiye'de dinimizin aka yazlmas gerektiini belirten bir konuma yapt ve kimseden korkusu olmadn syledi. Tevfik Rt Bey bunlar neden sylemiti? Onu daha ok batc olarak tanyanlar, szlerinin anlamn zmeye alyorlard. Ancak, ayn zamanda kurt bir politikac (!) olduunu da sre iinde ispat eden Kazm Karabekir, bir eyler sezinledi. Sz alarak, 'Tekilat- Esasiye'de, dinimizin slam olduu yazldr.188 Tevfik Rt Bey, hangi kanaatinizi haykryorsunuz ve Tekilat- Esasiye'ye hangi dini yazdracaksnz, Hristiyanl m?' [dedi.] Toplantya katlan mebuslar ve vekillerden tek bir ses kmad. Buz gibi bir hava toplantnn stne kbus gibi kmt. Acaba M.Kemal'in amac neydi?" Gzler ona evrildi. M.Kemal, konumalar yalnzca dinleyeceini belirten bir
de
bi
an
_8
yz ifadesi taknmt. Birka saniye sren bu sessizlii yine ktisat Vekili Tevfik Rt Bey bozdu. Dncelerinde ok kararl olduu belliydi. Yksek sesle, 'Evet, Hristiyanl yazalm diyorum. nk slamiyet terakkiye (gelimeye) manidir (engeldir). Bu din ile yrnmez, mahvoluruz. Ve kimse de bize ehemmiyet vermez.' Tevfik Rt Beyin bu derece ak ve net biimde Hristiyanl savunmas, Kazm Karabekir'i ok artmt. Trklerin yzyllar nce benimsedii bir dinden vaz gemesi nasl savunulabilirdi? Bu nasl bir anlayt, dorusu akl almyordu. O da M.Kemal'e evirdi gzlerini. Ondan bir konuma bekliyor ve tm bu sama konumalara bir son vermesini istiyordu. Ama M.Kemal, bandan beri taknd tavr deitirmeye hi niyetli grnmyordu. Zaten o, dolayl yoldan grlerini dile getirmek istediinde, smet Bey (nn) devreye girer ve kon uurdu. [Btn bunlar, men'in sslemeleri. Karabekir'de byle ifadeler bulunmuyor!] Karabekir anlad ki Tevfik Rt Beyle iyice kapmas gerekecekti. 'slamiyetin terakkiye mani olduu, Avrupallarn uydurmasdr!' diye, yksek sesle kt. Karabekir'e gre Bat, askeri ve kltrel ynden yok edemedii T rkiye'yi, dinini deitirerek yok etmek istiyordu. Bunun zerine Nafa Vekili Fevzi Bey (Pirinciolu) atld: 'Evet Karabekir, Trkler slaml kabul ettikleri iin byle kaldlar. Ve slam kaldka da bu halde kalmaya mahkmdurlar. Bunun iin slam kalmayacaz.' Kazm Karabekir'in savunmada kald bu toplantda, giderek kar fikirler ortaya atlyor ve toplant son derece elektrikli havaya brnyordu. Ancak u bir gerekti. Trkiye'nin Hristiyan olmasn isteyenlerle Mslman kalmasn isteyenler arasndaki mcadelede, taraflar baabat ve fikir mcadelesinden kimse galip gelemiyordu. [Bunlar da men'in eklemeleri; Karabekir'de bu ifadeler yokl] Havann daha da gerginlemesi ve konumalardan bir sonu alnamamas zerine, M.Kemal ilk kez konuuyor ve 'mzakereler ok hararetlendi, burada kesiyorum' diyerek, toplanty erteliyordu." Bu acaip yaznn kayna, Karabekir'in son anlardr.189 Ama Blent men, Karabekir'in anlattklarn deitirmi, M.Esat Beyi kartm, allayp pullam ve zellikle M.Kemal'i vurgulayarak aktarm. Anlattklar doruymu gibi yazsnn sonunda da yle diyor: "Evet, M.Kemal'in yllar boyu, kh gizli gizli, kh aka yapt almalar, onun amacna ulamasn salayamad." Bu maksatl ve uyduruk iddiann ieriine deinmeyeceim bile. nk batan aa insafsz, kaba bir masal. Masal olduunu anlamak iin olayn getii tarihi hatrlamak yeter: 18 Temmuz 1923! 1- a. Bu tarihte, smet Paa Lozan'dadr. Andlama, alt gn sonra, 24 Temmuz gn imza edilecek. b. O tarihte Ziraat Vekaleti de yok. lk defa 5.3.1924'te kurulacak. (Devlet Tekilat Rehberi, s.399, TODE Y., Ankara,1986) Sabri Toprak o tarihte milletvekili de deil. lk olarak kinci Meclis'e katlacak ve 3 Mart 1925 ile 1 Kasm 1927 arasnda Ziraat Vekillii yapacak. (Trk Parlamento Tarihi, II.Dnem, 3.C., s.681)
de
bi
an
_8
c. I. ve II. Dnem milletvekilleri arasnda, Rafet adnda biri bulunmamaktadr. d. Ziya Gkalp de o tarihte milletvekili deil II.Dnemde milletvekili seilir ve mazbatas 13 Austos 1923'te onaylanr. e. 18 Temmuz 1923 tarihinde ktisat Vekili, Tevfik Rt Aras deil, M.Esat Bozkurt. (Trk Parlamento tarihi, I.Dnem, 1.C., s.831) f. Tevfik Rt Aras da, o tarihte Shhiye Vekili. (a.g.e., s.832) g. 15 Temmuz 1923'te, bilinci Heyet-i lmiye toplanmtr. Olaanst ykl bir gndemi vardr. Grmeler 15 Austosa kadar srecektir. Matbuat Umum Mdr Ahmet Aaolu ile Maarif Vekaleti Telif ve Tercme Encrneni Bakan Ziya Gkalp de bu heyetin yeleridir, genel kurul ve komisyon grmelere katlmaktadrlar. 190Ahmet Aaolu ile Ziya Gkalp, bu toplantda ne aryorlar? Yoksa bu hazretler, ayn anda iki yerde birden bulunabilecek yetideler mi? Birok yanl arasnda, birka da doru. Eh, almayan bir saat bile, gnde iki defa doruyu gsterir! 2. Bu iki gn, Milli Mcadele'nin belki de en heyecanl gnleri. nk Milli Mcadele'nin finali yaanyor. smet Paadan, grmelerin tamamlandn ve iin imzaya kaldn bildiren telgraf gelmi, drt yllk mcadele noktala nm.191Lozan Kurulu andlamay imza iin yetkilendirilmeyi bekliyor, hkmet ise ardan alyor.192 Sabr tkenen smet Paa, 18 Temmuz 1923 gn, M.Kemal'e, hkmetin tavrndan ikyet eden sert bir telgraf eker. (Lozan Telgraflar, 2.C., s.582-584) smet Paa ile Rauf Bey arasnda, Lozan grmelerinin ikinci dnemi boyunca srp gitmi ciddi bir gerginlik vardr. 193 M.Kemal sk sk araya girmek zorunda kalmtr. Yine araya girer, Rauf Bey ve hkmet yeleri ile grtkten sonra, 19 Temmuz gn smet Paaya andlamann imzalanmasnn uygun grldn bildirir, (a.g.e., s.584)194 te Karabekir'e ve onun iddiasn srdrenlere gre, tam da bu srada, iin son gn, sonuca bir adm kala M.Kemal, Lozan' mozan bir yana koymu, smet Paa ve Rauf Beyi kendi hallerine brakm, drt be Bakan ve birka milletvekili aday ile oturmu, geni geni din sorununu gryormu. Akla sar m bu? Yazana da, inanana da glerler. 3. Karabekir, bu toplantnn, anayasada yaplacak deiikliklerle ilgili oldu unu ileri sryor.195 Oysa, anayasada ilk deiiklik hazrl, Cumhuriyetin ilanndan (29 Ekim 1923) bir gn nce yaplacak,196 29 Ekim gn TBMM'nde grlp kabul edilecektir. (2.Devre ZC, 3.C., s.89-99) Yani Karabekir'in ileri srd tarihten buuk ay sonra. 4. Krk yllk Mslman T.Rt Aras ve arkadalar, Hristiyanl ne bilirler? Madem bu kadar srarllard, sonra neden Hristiyan olmadlar? Velhasl hangi yandan baksanz ayp, yanl, geree aykr ve akla ziyan bir masal.197 5. M.Esat Bozkurt, Atatrk htilali adl kitabnda, bu olayn asln anlatmakt adr.198 Toplantnn, 1924 Anayasas hazrl ile ilgili olduu, tartlan konunun da, Karabekir'in yanstmaya alt gibi Mslmanlk ya da Hristiyanlk deil,
de
bi
an
_8
3/4. Karabekir'in yakn tarihe merakl damad
Karabekir'in damad Prof.Faruk zerengin, kaynpederinin ansna sayg ile bal, her kelimesini ciddiye alan ve doru kabul eden, yksek mhendis bir bilim adam. Teklif adl derginin verdii bilgiye gre, 1942 ylndan beri de ze llikle yakn tarihimiz hakknda aratrmalar yapyor ve Kazm Karabekir'in eserl erinin neri ile urayormu. (1987/6.say) zerengin, Uur Mumcu ile smet Bozda'n, 1990 ve 1991 yllarnda btnn yaymladklar anlarn, zellikle M.Kemal aleyhindeki baz paralarn, daha nce de baz gazetelere vermitir. 1987 ylnda, Teklif dergisi muhabiri Abdullah Ylmaz, kendisi ile uzun bir rportaj yapar, zerengin de, 25 yldr aratrd yakn tarihimiz hakknda g eni bilgi verir ve yine Karabekir'in son anlarndan baz paralar aklar.201 imdi, paa masallar dinleyerek yetimi olan bu 25 yllk aratrmac, bilim adam ve damadn, yakn tarihimiz hakknda verdii bilgilerden bazlarn aktaryorum. Hepsini aktaramadm iin zgnm. Oysa zerengin'in hukuk, siyaset bilimi, tarih ve askerlik hakkndaki harika grlerini okuyarak, daha uzun bir sre hoa vakit geirebilirdiniz. Diyor ki: "M.Kemal Paa, btn iktidar avucunda toplayabilmek, padiahl atmak, kendisi, hem Byk Millet Meclisi Reisi, hem [Cumhur] bakan, hem H alife olmak suretiyle, btn gc elinde toplama hareketine girimitir." Hemen, 'bu makam bir araya gelmez ki!' diye itiraz etmeyin! zerengin, daha iin banda. Asl inciler yolda.
de
bi
an
_8
laiklik olduu anlalmaktadr. M.E.Bozkurt diyor ki: "Hi unutmam, ikinci Tekilat- Esasiye projesi, vekillerden ve milletvekillerinden kurulu zel bir kurum (komisyon) tarafndan, Atatrk'n bakanlnda, Ankara istasyonundaki Cumhurbakanl zel Kalem Mdr binasnda kon uulurken, din ile ilgili maddelerin projeden karlmasn ben teklif etmitim. Dinle devlet ilerinin birbirine karmas, Trk milletinin felaket sebebi olduunu ileri srmtm. Yalnz bizim deil, Roma devletinin ykl sebebinin Hristiyanlk olduunu iddia etmitim. Karabekir, fikrime asabiyetle hcum etti. Bay Fethi Okyar, 'Canm, byle eyleri kartrmayalm, biz ihtilalci miyiz, devlet idarecileri miyiz?' diyerek, meseleyi kapatmak istedi. Atatrk, 'zaman gelir1 deyince, [dinle ilgili] maddeler, projede brakld... Nihayet... Trkiye Cumhuriyeti laik cumhuriyet oldu. Yani insanlarca kutsal olan din, hkmdarlarn yahut herhangi bir efin elinde, oyuncak olmaktan kurtarlarak, el demeyen ve ebedi olan vicdanlara mal edildi. Din, ancak vicdanlar iinde emin ve masundur."199 Olay bu ve bu kadar basit. Ama bir kahraman, alaturka siyasete bulap sonra da devre d kalnca, neler icat edip yazabiliyor ve bir gen yazar, bu masal nasl da ssleyip psleyip yeniden pazara srebiliyor.200
"Daha sonra birden fikirler deiti. Bu sefer de laisizm ve ar din dmanl (!) eklinde bir cereyan Ankara'da dodu." Dodu da ne oldu, a hocam? Camiler mi kapatld, namaz klmak, oru tutmak, fitre ve zekat vermek, kurban kesmek, mevlit okutmak, dini bayramlar kutlamak, dini yayn yapmak ve okumak, Mslman olmak m yasakland? D inimizi an gereklerine gre yorumlamak, yani itihat kapsn aralamak istek ve umuduyla baz grmeler yaplm ama yazk ki srdrlmemitir. Bu iht iya bugn de geerli.202 zerengin, Terakkiperver Cumhuriyet Frkas kurucularndan Cafer Tayyar Paann dncelerini de aktaryor. Cafer Tayyar Paa, zetle diyormu ki: 'Biz, devlet kapitalizmini deil, Amerikan liberalizmini esas almtk. Onda da dine hrmetkardk.. Bunun iin bu partiyi kurduk.. Bunun zerine Douda, btn stiklal Harbi srasnda, hibir isyan kmamken, nasl olduysa oldu, Douda isyana ynelik kprtlar balad. Bunu Dahiliye Vekaleti bildii halde, gerektiinde tedbirler alnmamak suretiyle, isyana dnt.. Bavekil Fethi Bey istifa etti. smet Paa Bavekillie gelir gelmez, Takrir-i Skn Kanunu'nu kard ve Meclisteki btn gayretlere ramen, Meclisi o gn tatil ilan etti. Meclis zabtlarn karrlarsa, grrler.' " O tarihte devlet kapitalizmi sz konusu bile deil ya, neyse. Paann, Terakkiperver Cumhuriyet Frkasnn program hakknda sylediklerini deerlendi rmeyi de, okuyuculara brakarak, verdii br bilgilere geiyorum. a. Cafer Tayyar Paa, eyh Sait syan'nn kmasna, srf Terakkiperver Cumhuriyet Frkasn kapattrmak amacyla Halk Partisi iktidarnn gz yumduunu ima ediyor galiba. Yepyeni bir varsaym! Meraklsnn dikkatine sunarm.203 b. Paann, Anadolu'daki olaylardan hi haberi olmad, sonradan da hi ilgilenmedii anlalyor. Milli Mcadele srasnda Douda patlayan isyanlar sayyorum: 1. Ali Bat isyan (11 Mays 1919-18 Austos 1919, TH, 6.C., s.4043) 2. Cemil eto olay (20 Mays 1920-7 Haziran 1920, a.g.e., s.180) 3. Milli Aireti olay (1 Haziran 1920-8 Eyll 1920, a.g.e., s.179) 4. Kogiri isyan (6 Mart 1921-17 Haziran 1921, a.g.e., s.259-280) c. Takrir-i Skn Kanunu'nu hazrlayp neren, gerekten smet Paa hkmetidir. Ama Cafer Tayyar Paa ayrca, 'Meclisteki btn gayreteramen, smet Paann, Meclisi o gn tatil ettiini1 ileri sryor ve kesinbir dille de ekliyor: 'Meclis zabtlarn karrlarsa, grrler.' Ben de, tam bir itaatle Meclis zabtlarn karyor ve Takrir-i Skn Kanunu'nun kabul edildii tarihteki (4 Mart 1925) zabt ceridesini ayorum. (II.Dnem, 15.cild, s.131-154) Aaaaa! Koca paa herhalde uydurmaz, anlalan hayal grm ve hayalini anlatm. nk ne bir tatil nerisi var, ne Meclisin buna kar bir gayreti, ne de byle bir karar! Meclis, bundan sonra da, hem de daha sk toplanarak, almaya devam etmitir. (5, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 14,15, 16,
de
bi
an
_8
17 Mart 1925, 15.C, s. 155-561 ve teki ciltler: 16-18) Meclis 22.4.1925'te o zamanki anayasann 14. maddesi gereince yaz tatiline girecektir. Biz bu hayalci paay brakp, yine Profesr zerengin'e dnelim. zmir su ikast ile ilgili baz bilgiler (!) verdikten sonra, yle diyor: "[Suikastlarn] hedefleri, M.Kemal'i motorlarla karacaklar." Mahkemedeki itiraflaryla belli ki niyetleri, M.Kemal'i ldrmek. Ama zerengin'e gre, Cumhurbakan M.Kemal'i, sokakta yakalayp da karga tulu mba karacaklarm. Nereye karacaklard acaba? Sakz Adas'na m, Kapri'ye mi, yoksa Malta'ya m? 25 yllk aratrmac ve her eyi bilen tarih damat, yazk ki bu en nemli hususu belirtmiyor. "Terakkiperver Cumhuriyet Frkas'nn yaamasna msaade edilmedi ki etkinlii anlalsn. Son bir misal syleyeyim. Refik Koraltan'n hanm ile tel evizyonda mlakat yaptlar. Bir iki sene evvel. Dikkatli izleyeciler farkna varmlardr. Orada diyor ki: '[O zamanlar CHP'li olan] kocam Ankara'da ok meguld. Baz geceler hi grmezdim. nk o srada seimler yaklayordu. Ve Terakkiperver Frka'nn kazanma ihtimali ok kuvvetli diyorlard. Kocam da urap duruyordu sabahlara kadar' diye sz etti kadn. Bundan da anlalyor ki millet, Terakkiperver Frkaya gvenmeye balamt ve Halk Partisi bundan rkt. ktidar ele geirmi olanlar, seimler yoluyla kaybedeceklerini anlaynca, ii zorbala dktler. Takrir-i Skn Kanunu'nu karttlar. Meclisi tatil ettiler." a. Bu rportaj zerengin'le 1987'de yapldna gre, Refik Koraltan'n hanmnn, televizyonda 1984-1985'te konumu ve 52 yl nceki olaylardan sz etmi olmas gerekiyor. Ama yazk ki Refik Koraltan'n ei 1960'dan nce lmtr. steyen Hsamettin Cindoruk'tan sorabilir. Bu dikkatli izleyici bilim adam, rya grm herhalde. Grd ryay, bilimsel bir dayanak olarak ileri sryor. b. 'Meclisi tatil ettiler' iddiasnn, uyduruk olduunu da, az nce grmtk. "[M.Kemal'in] hoca kyafeti iinde, hocalarn iinde fotoraf var. Aslnda, 'mefkure hatras' yazyor. Bu fotoraf, stiklal Harbi kazanlmadan ekilmitir. Mefkure demek, ideal demek. Yani orda diyor ki: 'Ben hoca kyafetliyim. Benim dncem ve zihniyetim budur' demek istiyor. Her eyi ele geirme ihtir asndan douyor. Arkasndan kendisi Halife olmaya alyor, mani olununca, hilafeti yok ediyor." zerengin kaynpederinden aldn satyor. Ama yorumu daha cesur: M.Kemal, 'ben hoca kyafetliyim, dncem ve zihniyetim budur!' demek ist iyormu! Kahkahalarnz duyuyor gibiyim. "Memleket istila olmu. stanbul'a ngilizler gelmi, almlar. Bir avu adam kyor, bunlar en bata Ali Fuat, Kazm Karabekir, Ali hsan ve Cafer
de
bi
an
_8
Tayyarlar. Onlar stiklal harbi taraftar. M.Kemal bile istiklal harbi taraftar deil." 6.Ordu Komutan Ali hsan Paa, 2 Mart 1919 gn, Haydarpaa'da trenden iner inmez, kimseyle gremeden tutuklanp Malta'ya gtrlm, ancak Sakarya Sava'ndan sonra Milli Mcadele'ye katlabilmitir. (Harp Hatralarm, 5.C., s. 19, 37) Trakya'daki 1.Kolordunun komutan Cafer Tayyar Beyi de, hibir n hazr ln iinde grmyoruz. Ancak M.Kemal Anadolu'ya getikten sonra, baz yetersiz giriimlerde bulunacak ve daha iin banda, Yunanllara esir decektir.204 Ali Fuat Paann ise, M.Kemal ile anlatktan sonra, Anadolu'daki kolordusunun bana dndn bilmekteyiz. (M.M.Hatralar, s.40) K.Karabekir de stanbul'dan ayrlmadan nce M.Kemal'e liderlii ya da bakomutanl nerdiini yazp duruyor. Durum bu. Ama profesr zerengin, bu drt kiinin istiklal harbi taraftar olduunu belirtiyor ve M.Kemal'in istiklal harbine taraftar olmadn ileri sryor. Takdir sizin! "Sakarya Harbi'nde M.Kemal Paa kaburgasndan yaraland diye smet Paa ve Fevzi Paa, mterek takrir (nerge) verir. M.Kemal Paay, rtbe birden atlatp mir-mareal yaptlar. Gazi unvan verdiler. Alt taraf da Sakarya Harbi'nde attan dt diye." Harika deil mi? Meerse, iki paa, alt taraf attan dt ve kaburgasndan yaraland iin M.Kemal'in marealliini nermi, Meclis de bu gerekeyi b enimseyerek, neriyi kabul etmi, stne stlk bir de 'gazi' unvan vermi! Anl amsnzdr, profesrmz Milli Mcadele hakknda hibir ey bilmiyor. Onun iin kusuruna bakmayn. Sonra, ayn cesaretle Karabekir'in Sakarya Sava hakkndaki, daha nce grdmz ifadelerini tekrar ediyor ve ka zamandr zled iimiz Yaln Kk' aratmayan, u gayet bilimsel yorumu yapyor: "Yunan ordusu kendiliinden ekilince, bizimkisi Sakarya zaferi oluyor. Sakarya zaferi, ne unun, ne bunun, dmdz ve dpedz Trk askerinin ve kk rtbeli Trk subaynn eseridir. Hibir komutann eseri deildir. Sokak kavgas gibi, Yunanl saldrd, bizimki direndi. Ne strateji, ne evirme hareketi, hibir ey yoktur. Karlkl, vurasya, krasya lm savadr. Ve bu savan galibi, o zavall Mehmetikle, o sular gibi kann aktan yedek subaylar ve gen subaylardr." Haydi, hizmetlerini dikkate alarak, kaynpederinin kskanlna anlay gsterelim ama damada ne oluyor? M.Kemal'e zaferden pay vermemek iin toplam 200.000 kiinin katld ve hafta sren bir meydan savan, sokak kavgasna benzetiyor ve ordu, kolordu, grup, tmen, alay ve tabur komutanlarnn hakkn, tr tr yiyor. Bu iddiann, bir uak gemisini ya da uzay aracn, yalnz kol iileri ile kk memurlarn planlayp imal ettiini ve kullandn sylemekten ne fark var? Bu nasl bilim adam? Zavall renciler. zerengin, herhalde bir gn olsun askerlik yapmam. Yapt halde byle y azyorsa, bsbtn eyvah!
de
bi
an
_8
"[stanbul'da] M.Kemal Paa., bir taraftan sarayda zaten yaverdi, sarayda ykselme gayretleri iindeydi. Bir taraftan hkmeti devirip Meclise girip kmtr." Anlalan Ordu Komutan M.Kemal, Baktip, Bamabeynci ya da Bayaver olmak istiyormu. Saraydaki en yksek grevler bunlar. Vahidettin, u grevlerden birine M.Kemal'i atasayd, ne olurdu sanki! Sonunda, Malta'ya, oradan da San Remo'ya birlikte giderlerdi. M.Kemal de tarihe karr, hl bazlarnn uykularn karyor olmazd. zerengin Hoca, son cmlesi ile de bir ey demek istiyor ama galiba Trkesi yetmiyor! "M.Kemal'i Padiah gnderiyor, para da veriyor, srtn da svazlyor. 'Olum, bizi siz kurtaracaksnz, burada artk i yok' diyor. O vaad ile Padiah kurtaracam diye gidiyor." Bir profesr, magazin yazarlar gibi elbette sylentilere, dedikodulara, masallara dayanarak hkme varmaz. Byle kesin konutuuna gre, elinde mutlaka kap gibi salam belgeler olmal. Ama ne hikmetse o da, kantlar aklayacana, kuru laf ve dedikodu ile yetiniyor. "stiklal Harbi fikrini, millete dayanarak, millete gvenerek yaplabilecei ve bunun mmkn olduu fikrini [tayanlar], olmazsa da biz ordumuzla sonu-
de
bi
an
Teklif dergisinin yazar Abdullah Ylmaz da, en az zerengin kadar bi lgili ve bilimsel biri olmal. nk ok st dzey sorular soruyor. Mesela: "Hocam, bir kitapta okumutum, bir arkada da dedesinden nakletmiti. nn muharebelerinde komutan olan smet Paay, bizzat tavuk kmesinden karmlar." Gryorsunuz, yazarmz, yle kafadan atma soru sormuyor; iki nemli day ana var: Adn hatrlayamad bir kitap ile arkadann dedesi. Tabii, zerengin, bir profesr olarak, daha da bilimsel. Olayn nn savalarnda deil, Eskiehir Savanda (!) getiini aklyor ve tarihe u orijinal bilgileri armaan ediyor: "Eskiehir Muharebesi, smet Paann orduyu son derece yanl mevzilendirmesi yznden, tam bir strateji hatas olarak ordu bozulmutur. Dediin gibi tavuk kmesine kamtr, sinmitir. Ondan sonra M.Kemal onu adr hapsine atmtr. Ve adr hapsinde, nn'y kuruna dizdirmek iin Divan- Harbe vermeye karar vermitir. Fevzi Paa, byk srar ve rica ile M.Kemali bu ndan vaz geirmitir. Bunu nerden biliyorum? Bunu bana Fethi Doanay anlatt. Fethi Doanay, Atatrk'n manevi kz lk'nn kocasyd. Benim ok samimi ark adamd."205 Oooo! Olay, M.Kemal ld zaman 4 yanda olan lk'yle evlenen, eme kli yzba Fethi Doanay anlattysa, akan sular durur; tereddte yer yok, olay mutlaka dorudur. yle ya, lk M.Kemal'den dinleyip aklnda tutmu, Fethi Doanay lk'den, zerengin de Fethi Doanay'dan renmi. te tarih, byle demir gibi salam, zincirleme tanklklara dayanlarak yazlr. Maallah ve tebarekallah!206
_8
na kadar harp edip erefimizle lrz diyenler, Ali Fuat, Karabekir, Refet Paalardr.. Asl zaferde temel, bu adamlardr. Bunu ben sylemiyorum, tarih sylyor." zerengin bylece, az nce sayd istiklal harbi ncleri arasna, M.Kemal'in 3.Kolordu Komutanlna tayin ettirerek, beraberinde Anadolu'ya gtrd Refet Paay da katyor. Ama ona gre bu ncler arasnda, bir M.Kemal yok. Bu bilimsel yaklama hayran olmaz msnz? Ah, bir de bunu yazan tarih kitabnn adn verseydi! Belki o mehul tarih kitabnda, M.Kemal'in, hibir n hazrl olmadan, stelik stiklal Sava'na kar iken, bu kahramanlarn arasna nasl k art, nasl olup hepsinin bana getii, nasl lider ve bakomutan olduu da aklanyordur. Yana yana bu kitab aryorum ve bulamyorum! Velhasl bu 'tarih' rportajda, Karabekir'in yakn evresinde yer alan profesr Faruk zerengin'in ileri srd mizahi grler de byle. 3/5. Karabekir ve kolordusu hakknda baz ilgin grler Bu konuda gr ileri srenlerin banda, Vehbi Vakkasolu (Son Bozgun) ile A.Dilipak geliyor. Daha orijinal olduklar iin Dilipak'nkileri aktaracam. Tutarszlklar ve yanllklar, yaznn paalarndan dkld iin de ksa dipnotl aryla yetineceim. "Karabekir, daha ok Enver Paaya gveniyor, doudaki birlikleri rg tleyerek, batya ynelmek istiyordu." (CG Yol, s.37)207 "Kazm Karabekir Paa, stanbul'dan ve Enver Paadan ok M.Kemal'e yaknlk duyuyordu." (a.g.e., s.66)208 "nemli olan dier mesele de, henz douda Kazm Karabekir komutasnda, nemli bir Osmanl birlii bulunuyordu. Gelecekte bunlar sorun kartabilirlerdi.209 Bu nedenle de bu birlikle ilgili sorunlarn tasfiyesi gerekiyordu. Bunun ilk adm olarak Kazm Karabekir'i Ankara'ya ararak, bu kuvvetleri basz brakmak,210 kademeli ekilde tasfiye ederek,(!) bu glerin bamsz milli gler haline gelmesinin ardndan, Ankara'ya bal kuvvetler haline getirilmesi m mknd..." (a.g.e., s.66, 79)211 "Kazm Paann kuvvetlerinden bir blmnn, Kuva-y nzibatiye'ye aktarlmas, nemli bir hadisedir." (a.g.e., s.67)212 "Muhtemelen M.Kemal, Kazm Karabekir'in Enver Paalarla iliki kurma ihtimalinden kuku duymaktadr." (a..e., s.93)213 "Yunanllarn igal iin gelmedii akt. Yakp ykyorlar ve tek bir doru izgi zerinde, Anadolu'nun ilerine doru ilerliyorlard..214 Bylece doudaki kuvvetler batya kaydrlmaya baland.. Bunun sonucu olarak, millici glerin, dou Mslmanlar ile irtibatlar kesiliyordu..215 En nemlisi de, doudaki Ermenilerin ve Rumlarn gvenlii, teminat altna alnm oluyordu." (a.g.e., s.281)216
de
bi
an
_8
4. stiklal Mahkemeleri 4/1. Baz iddialar, masallar "1923-1931 yllar aras, srf slami dn ve yaaylarndan dolay, daraalarnda sallandrlan 10 binlerin zerinde (tabi ki topluca ldrlenler ve kuruna dizilenler hari [?])." (H.H.Ceylan, Din-Devlet likileri, 3.C., s.9)217 "Hilafetin ilgasndan sonra, birbirini kovalayan inklaplarn ana hedefi, sanld gibi yalnz, resmi hayat deil, ayn zamanda ferdi ve ahsi davran, yaay ve hissiyat da, din d (laik) klmakt.. Bu g i, drt sene gibi mahdut bir zamana sdrlmt. Ama nasl? Anadolu dahilinde, fevkalade selahiyeti haiz stiklal Mahkemeleri dolatrmak ve., bu mahkemelerin szde hakimlerinin vastasyla, masum kellelerinden ehramlar ykseltmek suretiyle / 1924'te hilafetin ykl ile balayp 1928'de slam harflerinin yasaklanmas ile ikmal olunan ylesine hzl bir slam dmanl siyaseti takip edildi ve bu tatbikat, o derece korkun bir devlet terr ile gerekletirildi ki bir kar hareket hayal bile edilemezdi. stiklal Mahkemeleri adyla, ou azas hukuku olmayan seyyar bir mahk eme, Anadolu'nun ehir ve kasabalarnda dolatrlarak, on binlerce masum insan, ou halka gz da vermek maksad ile yoktan yere daraalarnda telef edildi. Bu yle bir devlet terrdr ki kurbanlarnn hakiki saysn tespit etmek mmkn deildir." (K.Msrolu, Hilafet, s.347-348/ 358-359) "stiklal Mahkemeleri otuz bin kii asmtr. " Mehmet Altan, aktaran E.Aybars, stiklal Mahkemeleri adl yaz dizisi, Milliyet, 29 Ekim 1996, sayfa 18)218 "stiklal Mahkemelerince yz yirmi bin kii aslmtr." (A.Dilipak, Hrriyet gazetesi, 2 ubat 1992) "Kemalist inklaplar yerletirebilmek iin be yz binden ziyade insan telef edilmi[tir]." (K.Msrolu, Hilafet, s.359/316.dipnot; Lozan, 1.C., s.96219 Anadolu'ya giderken M.Kemal'e verildii iddia edilen para gibi bu konuda da arttran arttrana. Sonunda yarm milyona ulatlar. Yaknda milyonu da, hatta ilerde o zamanki nfusu da aarlar. Akas, uyduruyorlar! Uydurmak gibi ucuz, hzl, kolay bir yntem varken, incelemeye, aratrmaya kim vakit ayrr? Zaten aratrma yapmak ilerine de gelmez, ne kacan biliyorlar. nk bu konuyu Prof.Dr.Ergn Aybars, ciddi ve ayrntl bir ekilde inceleyip aratrm, almasn da yaymlamtr. 220 Ergn Aybars'n saptad idam says ve su nitelikleri, amalarna uygun dmyor. Onlar da inceleyip aratrsalar, ayn sonulara ulaacaklar. yleyse, desteksiz ata devam! imdiye kadarki tutumlarn grdk. Gerei, amalarna gre srekli deit iriyorlar. Bu konuda da tutumlar ayn: dam saysn iirerek, Mslmanlarn srf Mslmanlklarndan dolay idam edildiklerini, devletin terr yaptn yaymak, zihinlere yerletirmek, bu yolla da, Mslman kitleyi M.Kemal'den, Cumhuriyetten nefret ettirmek, Kurtulu Sava'n rselemek!
de
bi
an
_8
Dorular: stiklal Mahkemeleri, stiklal Sava dnemi iinde iki ayr evrede hizmet grmlerdir: a. 11 Eyll 1920-17 ubat 1921 (8 mahkeme) b. 30 Temmuz 1921- Ekim 1923 (5 mahkeme) Bu iki evrede verilen toplam idam karar, 3.811'tir; bunun 2.827'si tecil edi lmi (ertelenmi), 1.054 idam karar ise infaz edilmitir. Prof.Dr.Ergn Aybars, eitli sebepler ve bilimsel bir ihtiyatllkla, infaz edilmi idam kara rlar saysn, 1450-1500 olarak tahmin ediyor.221 (stiklal Mahkemeleri, 1.C., s.155, 168, ileri K.) dam edilenler, srarl asker kaaklar, asiler, hainler casuslar bozguncular, katiller, rz dmanlar, soyguncular, hrszlar, halka eziyet eden grevliler, igalcilerle ibirlii yapan Rum ve Ermenilerdir. (a.g.e., s.143-156) Cumhuriyet dneminin balangcnda, 1923- 1927 yllar arasnda ise, sa-dece 3 stiklal Mahkemesi kurulur ve 1927'de tarihe intikal ederler: 1. stanbul stiklal Mahkemesi (alt yer, yalnz stanbul, 8.12.19235 ubat 1924), Emir Ali ve Aa Han'n mektubunu yaymlayan baz stanbul gazetelerinin yneticileri ile suikasttan sank lyas Sami Kalkavan ve arkadalarnn davalarna bakt. Her iki davann sanklarndan ou hakknda beraat karar verdi. Hibir idam karar vermi deildir, (a.g.e., s.221-252) 2. syan Blgesi stiklal Mahkemesi (alt yerler: Diyarbakr, Urfa, Elaz; 7 Mart 1925- 7 Mart 1927) Bakt balca davalar: eyh Sait isyan, eyh Eyp ve Dr.Fuat, Seyyid Abdulkadir, Mhendis Ali ve arkadalar, stanbul gazetecileri, Krt Teali Cemiyeti, casus Nuri, Ptrge, Batman ve Silvan olaylar, asker kaaklar, (a.g.e., s.293-349) 5.010 kii yarglanm, yardan fazlas beraat etmitir. damlar 350 dolayndadr, (a.g.e., s.348) 3. Ankara stiklal Mahkemesi (alt yerler: Ankara, Eskiehir, zmir, Gaziantep, Adana, Kayseri, Sivas, Tokat, Erzurum, Rize, Giresun, stanbul, 7 Mart 1925- 7 Mart 1927) Bakt balca davalar: Salih Bao ve Resul Hoca, Antalya Valisi Hilmi (Uran), asker kaaklar, Hseyin Cahit, Rasim Avni ve arkadalar, Krehir cinayeti, smail Hami, telgraflar, gizli Tarikat- Salahiye Cemiyeti, Ltfi Fikri Bey, komnistler, Eyp Sabri - Yenibaheli kr - Hsrev Sami ve arkadalar, ekiya Eri Ahmet ve etesi, katil Koko Mustafa, cinayetten sulanan Mara milletvekili Tahsin Bey ve arkadalar, Hanze Mehmet etesi, Adana cinayeti,"apkay bahane ederek halk ayaklanmaya kkrtma olaylar" (Sivas, Erzurum, Rize, Giresun, Mara olaylar, skilipli Atf Efendi), Fatsa soygunu, katil Ali, Adana klhanbeyleri, Albay Kasap Osman, Keskinli Rza, mt egallibe omolu Mustafa Aa ve Tercanl adrc Ali Bey, eitli soygunlar ve cinayetler, zmir suikast, eski ttihatlar, bir Fransz casusu, (a.g.e., s.353- 472) 2.436 kii yargland, 1.343 kii beraat etti, 226 idam karar verildi ve infaz edi ldi, (a.g.e., s.474) Bu ikinci dnemde, her iki mahkemenin verdii idam kararlarnn toplam azami says: 576'dr. 1923-1927 yllar arasnda, bir 'rejim mahkemesi' olarak alan stiklal Mahkemesi'nin, "apka olayn vesile ve istismar ederek halk isyana kkr t-
de
bi
an
_8
mak ve isyana katlmak" suundan, Atf Efendi dahil, verdii idam kararlarnn toplam says, sadece 27'dir222 ve yukarki genel sayya dahildir.223 Ergn Aybars, bilimsel bir ihtiyatllkla, birinci dnem idam kararlar s aysnn 1450- 1.500 olabileceini tahmin ediyordu. Azami haddini kabul edelim: stiklal Mahkemelerinin var olduklar 1920-1927 yllar boyunca, infaz edilmi tm idam says karar, 1.500+576= 2.076 'dr. Hani 'on bindi, 'otuz bindi', 'yz yirmi bindi', 'be yz binden fazlayd'? Hani 'masum kellelerinden ehramlar ykseltilmiti'? Hani 'Kemalist inklaplar yerletirebilmek iin be yz binden ziyade insan telef edilmiti'? Hani, 'seyyar bir mahkeme, Anadolu'nun ehir ve kasabalarnda dolatrlarak, on binlerce masum insan, ou halka gz da vermek maksad ile yoktan yere daraalarnda telef edilmiti'? Hi kimse, 'srf slami dn ve yaayndan dolay, daraalarnda sallandrlm, kurunlanm, kyleriyle birlikte yaklm' deildir. Hi kimse apka giymedi diye idam edilmemitir. Zaten 671 sayl 'apka ksas Hakknda Kanun'da da, baka kanunlarda da, byle bir meyyide bulunmuyor. apka giymek, memurlar iin zorunlu tutulmu, halk apka giymeye zo rlanmamtr. apka davas diye adlandrlan davalarn, apka giyip giymemekle hibir ilgisi yoktur. O davalarla ilgili suun vasf "apka olayn vesile ve istismar ederek, halk isyana kkrtmak ve isyana katlmak"tr.224 H.H.Ceylan da, Ergn Aybars'n aratrmasndan, ounlukla kaynan gstermeden yararlanyor ama saptad saylara, kar kyor. Neye dayanarak? ok nemli bir tan var, onun aklamasna dayanyor. Ceylan' dinleyelim: "Ankara stiklal Mahkemesi Bakan Ali etinkaya ve syan Blgesi stiklal Mahkemesi Bakan M.Mfit Kansu, stiklal Mahkemelerinin hitamnda, toplam 2.865 kadar kiiyi (deiik sulardan) idam ettiklerini bel irttiklerinde, kendilerine en bata itiraz, stiklal Mahkemesi cellatlarndan biri olan cellat Kara Ali'den gelir. Cellat Kara Ali, patronlarnn yalan sylediini belirterek, 'sadece benim daraacnda sallandrdm sarkl, sakall kii says, 5.216'dr. Sylediim gibi bunlar srf alim olan kiilerdir' der.225 stiklal Mahkemelerinin yzlerce celladndan sadece birisinin, Cellat Kara Ali'nin, 1931 ylnda Son Posta gazetesinde yaymlanan bu ifadesinin korkunluu meydanda. Bu ifadelerden yola kldnda, toplam idam edilen insanlarn 10 binler olduunu rahatlkla hesap edebilirsiniz. Bir de sessiz sedasz kuruna dizilen (?), mrteci kydr diye kyleri yaayanlar ile birlikte yaklan (?) ve isyan ettiler diye masum olduklar halde kuruna dizilen 10 binleri (?) bu rakama dahil ederseniz, Cumhuriyet dneminde hayatn kaybeden slam ehitlerinin saysnn, rahatlkla 6 haneli rakamlarla ifade edilmesi gerektiini anlarsnz." (Din-Devlet likileri, 3.C., s.10)
de
bi
an
_8
4/2.Bize Nasl Kydnz adl film ve 4 televizyon program Emine enlikolu'nun Bize Nasl Kydnz adl romanndan yararlanlarak, ayn adla evrilen film, byk tartmalara yol amt. Konusu zamanmzda geen filmde, geri dnlerle Cumhuriyetin ilk yllarna gidiliyor, Erzincan'n Kemah ilesi Mekrek kynden, Mevlevi eyhi brahim Hakk Efendinin sak al zorla kesiliyor, Kur'an' topraa gmlyor ve eceliyle lyor. Ama devrimlere kar olduu iddias ile Erzincan stiklal Mahkemesince idama mahkm edilen efendinin cesedi, savcnn emriyle mezarndan kartlp aslyor. Bu irkin olaylar filmde, brahim Hakk Efendinin kznn anlar olarak aktarlmaktadr. Kadir elik tarafndan hazrlanan Objektif programnda (nterstar), 20 Ekim 1994 akam, bu olay ve dolaysyla stiklal Mahkemeleri ele alnd. Yaplan aklama ve tartmalar, bu iki konuyla snrl olmak zere bandlardan zerek aktaryorum. Serbest konumaya zg baz dank cmleleri, konumann zne ve konumacnn slubuna dokunmamaya alarak toparladm ve zetledim. 20 Ekim 1994 [n program, filmden sahneler: Erzincan stiklal Mahkemesi savcs, kyllere, Erzincan stiklal Mahkemesi'nce, 'inklaplara kar gelmekten sulu bulunan brahim Hakk Efendi'nin, lm de olsa, mezarndan karlp aslacan' bild irir. Mezar alr, tabutla (?) gmlm ceset kartlr ve zerindeki kefenle bir aaca aslr. Kz, bu feci sahneyi yal gzlerle seyreder.] Sonra, romann yazar ile filmin senaristi ve ynetmeninin ksa aklamalar gelecek. Bu olay romanda yok ama yazar, filmde yer alan bu sahneye sahip -
de
bi
an
_8
1. M.M.Kansu, syan Blgesi stiklal Mahkemesi Bakanlna 17 Mart1925 gn seilmi, rahatszl dolaysyla Eyll sonunda Ankara'ya dnm ve istifa etmi, istifas 2 Kasm 1925 gn kabul edilmitir. (E.Aybars, s.281, 294, 337) Oysa syan Blgesi stikal Mahkemesi almalarna 7 Mart 1927'ye kadar devam edecektir. Asl Bakan dururken, bakanl iki yl nce bitmi biri, genel bir aklama yapar m? (M.M.Kansu'nun Bakanlk ettii sre iinde, bu stiklal Mahkemesi,zellikle eyh Sait ve gazeteciler davalarna bakm, 690 kiiyi yarglam, 110 kii hakknda (11'i gyaben) idam karar vermitir, E.Aybars, s.337) 2. Ankara stiklal Mahkemesinin verdii idam kararlarnn saysn da g rmtk: 226. kisinin Bakanl dnemindeki idam kararlarnn toplam, 336 ediyor. Niye 2.865 desinler? 3. H.H.Ceylan, A.etinkaya ile M.M.Kansu'nun yapt aklamay, hangi kaynaa dayandrdn aklarsa, bu masal kimin uydurduu anlalr, kendis ide yine bir masal anlatm olma thmetinden kurtulur. 4. Geldik iin elenceli ya da ac blmne, yani Cellat Ali'nin aklamasna. Cellat Kara Ali'nin aklamasnn asl, kesinlikle byle deil, bambaka. Bu aklamaya ilerde yine deinilecei iin bu elenceli konuyu ele almay ileriye brakyorum. H.H.Ceylana bu bilgiyi eski DP milletvekili Gyasettin Emre vermitir. Din-Devlet likileri, 3.C., s.27) Gyasettin Emre uyduruyor, H.H.Ceylan, daha da ssleyip psleyerek aktaryor. Asln greceiz!
kacak ve gerek olduunu iddetle, azimle savunacaktr. enlik balamadan, hemen bir durumu belirteyim: Erzincan stiklal Mahkemesi diye bir stiklal Mahkemesi hi olmamtr. Herhangi bir stiklal Mahkemesi de, Erzincan'a gitmi deildir. (stiklal Mahkemelerinin, Byk Millet Meclisi genel kurutunca saptanm blgelerini gsterir izelgeler ve haritalar iin: E.Aybars, s.47/51 ve 102/104) Yani olay, daha bandan ve kknden masal. tesi, masal stne masal! imdi masalclarn, bu masal nasl inatla ve krkrne savunduklarn, belgesi var diye direnerek nasl kamuoyunu yanltmaya ve oyalamaya altklarn; enlikolu'nun, var olduunu iddia ettii belgeleri bir trl gsteremediini, sktrlnca nasl yan izdiini, ii mugalataya boduunu, yeni masallarla d urumu kurtarmak iin nasl rpndn izleyeceksiniz. yi elenceler ya da derin derin dncelere dalmalar! Emine enlikolu - Filmde bir savcnn hatas ileniyor. Yani insanlk iin ok utan verici bir olay ileniyor. Metin amurcu [ynetmen] - Biz Atatrk' eletirmiyoruz. nklaplarda yanl uygulamalardan bahsediyoruz. Yanl laiklik uygulamalarndan bahsediy oruz... Birtakm gerekler unutturulmutur insanlara. Biz bu gerekleri hatrlatmak istiyoruz.226 E.enlikolu - Ben Atatrk deilim, ancak kfr de etmiyorum Atatrk'e. M.amurcu - Ben Atatrk sistemi kabul etmiyorum, inanmyorum yle bir sisteme. [Bu aklamalar, Kadir elik'in ynettii, Prof.Dr.Toktam Ate ile E.enlikolu'nun katld tartma blm izliyor:] K.elik - Filmde ilgin bir sahne var. lm birisi stiklal Mahkemelerinde yarglanyor. damna karar veriliyor. Cesedi mezardan kartlyor ve tekrar idam ediliyor. T.Ate - Byle bir ey sz konusu deildir. stiklal Mahkemelerinin ne old uu, ne olmad bilinir. Zaten buraya gelmem, stiklal Mahkemeleri konusunda, toplumumuzda yaratlmak istenen birtakm nyarglar rtmek arzusundan kaynakland. K.elik - Hocam Emine Hanm, o sahnenin gerek olduunu, yaanm old uunu iddia ediyorlar, deil mi enlikolu? E.enlikolu - Belgelerim var.. Bir defa stiklal Mahkemelerinde bu durum, yarg yaplmamsa kaynaklara nasl geti? Ben kaynaklar yanmda getirdim. Programdan sonra vereceim.227 stiklal Mahkemeleri seyyard. Ankara'da seyyar olmayan mahkeme vard; bir tane mahkeme, dier tm lkenin 67 vilayeti, o zaman 50 vilayet, her neyse ka vilayet ise [geziyor]... Yani stiklal Mahkemesi seyyar yaplyor efendim, yarg yok.228 Kim houna gitmedi ise, ki 1982 yllarnda, TRT 1 televizyonunda, bir celladn, stiklal Mahkemesi celladnn azndan duyduum bir ifade, vne vne, 'yalnz ben be yz bin kii astm' derken, vne vne halk huzurunda sylemitir bunu.229 K.elik - Yarglama bu biimde mi yaplmtr sayn hocam? T.Ate - Hayr! Sayn enlikolu, tabii, kulaktan dolma... E.enlikolu - Hayr efendim, aratrmalarm var!!
de
bi
an
_8
K.elik - Yani yarglama, sayn enlikolu'nun dedii ekilde, gznn stnde kan var deyip... T.Ate - yle ey olur mu efendim?? E.enlikolu - O halde, tm Trkiye aydnlarn, hodri meydan bu tarihi aratrmaya davet ediyorum. T.Ate - Efendim elimin altnda, msaade buyurun... E.enlikolu - Sayn Ate'in iyi niyetinden hi phem yok. Fakat mmkn deil! Okuyoruz ve gryoruz. T.Ate - imdi, bakn, stiklal Mahkemelerinin, bir zellii, dier devrim mahkemelerine benzemeyen yan, aleni (ak) olmasdr. Hibir muhakeme (yarglama), kapal kaplar ardnda yaplmamtr. Hepsi aleni olmutur. ok mu adildir, iyi midir, kt mdr, ayrca tartlabilir. Fakat stiklal Mahkemelerinin dkm elimizin altnda vardr. Bunun iin uzun aratrmalar yapmak gerekmiyor. E.enlikolu - stiklal Mahkemeleri ile ilgili arivler kapal, efendim.230 T.Ate - Hayr efendim. Her ey aktr. En son, zabtlarn bir ksm saklyd ki onlarn arasnda baz aklanmam olanlar vard, skilipli Atf Hocayla ilgili Ankara stiklal Mahkemesi'nin zabtlar da ald ve yaymland. Sayn kamuoy una, bir kez daha altn izerek duyurmak istiyorum. Yalan zerine, iftira zerine, abartma zerine, hakllk kmaz ortaya. stiklal Mahkemelerinde yarglanan insanlarn idam edilenlerinin says, 1.Dnemde 1.054'tr. Mccelen, yani idama mahkm olup da ertelenmi, gerekletirilmemi idam says, 2.827'dir ve gy aben idam karar da 243'tr. 2.Dnemdeki idam kararlar da 400 civarndadr.231 Meccel idamlarn da bir ksmnn asldn dnrsek, stiklal Mahkemeleri kararyla idam edilen insan says, bini bulmamaktadr.232 Nerede kald be bin kii astn syleyen cellat? E.enlikolu - Bunlar aratralm. T.Ate - Btn bunlar elimizde rakam olarak mevcut. unu da sylemek istiyorum. bin kii az m? Abartmann da bir snr vardr. K.elik - Sayn enlikolu, bu filmdeki sahneyi ve sizin tanmlamalarnz, sayn Ate yalan, iftira ve abartma olarak niteliyor. E.enlikolu - Toktam Beyin samimiyetinden phem yok. Aratran, yalnz Toktam hocamz deil. Biz de aratryoruz ve gryoruz. Bunu inkr etmeyen birok aydn ve Atatrk kiiler de var. Ve bunu kaynaklarmzdan ok uyoruz... Yalnz, bu tartmada hibir sonuca ulaamayacaz. nk ne sayn hocamz fikrinden vaz geecektir, ne de ben fikrimden vaz geeceim.233 K.elik - Efendim, hoca altn izerek syledi, sizin de savunduunuz bu dnceler iin yalandr, iftiradr, abartmadr dedi. E.enlikolu - Kaynaklarmz var. Onu aratrrz hep beraber. T.Ate - Ben stiklal Mahkemelerinden herhangi birinde, ldrlm bir insann, mezarndan karlp yeniden asldn duymadm. Byle bir ey olmas da mantkla badar gibi deil. K.elik - Belgelerim var diyor enlikolu. T.Ate - Programdan sonra, ok yararlanacaz mutlaka o belgelerden... Ama baz gereklerin de bilinmesi lazmdr. Bu iftira kampanyas, belli bir zemine
de
bi
an
_8
Bu arada, 31 Ekim 1994 gecesi, Reha Muhtar'n hazrlad Ate Hatt programnda (TRT 1), lnn mezardan karlp aslmas, zorla sakal kesilmesi, Kur'an'n topraa gmlmesi gibi iddialar, geni bir ekilde ele alnr. Bu programn, sz konusu iddialarla ilgili blmlerini, ayrntl sahnelerin zn koruyup ksaltarak aktaryorum. Reha Muhtar -.Filmde, Cumhuriyetin ilan edildii yllarda, bir Mevlevi eyhinin, mezarndan kartlarak yeniden idam edilmesi gsteriliyor. Filmde, kznn azndan, o gnlerde Kur'an'n bask sonucu toprak altna gmld, in ananlarn sakallarnn kesildii, grntlerle aktarlyor. Ate Hatt, filmin bu tyler rpertici iddialarn aratrd. [Filmin maliyeti konusunda yapmcyla yaplan ksa bir konuma. Film 4 mi lyara mal olmu. Reklama da 2 milyar ayrmay dnyorlarm.] Reha Muhtar - Aslnda film, gnmzde geen ve ok da ilgin olmayan bir yky iliyor.236 Ancak, zaman zaman geriye dnlerle, Cumhuriyetin ilk yllarnda olduunu iddia ettii baz olaylar gndeme getiriyor. En arpc olay, E rzincan'n Kemah ilesi, Mekrek kynde, eceliyle lm Mevlevi eyhi br ahim Hakk Efendinin, mahkeme kararyla mezardan kartlarak ipte sallandrlmas, yani idam edilmesi. [Sahne gsteriliyor] te bu sahne, brahim Hakk
de
bi
dayanmyor ve hakszdr. Bu konuda aratrma olmad syleniyor. Bu konuda ok uzman arkadalarmz var. Mesela Ergn Aybars. Gen yata, bir mr harcayarak... K.elik - O zaman, sadece stiklal Mahkemelerini konu alan bir ak oturum yapalm. T.Ate - Zevkle. E.enlikolu - stiklal Mahkemelerinde grevli olan herkese, Toktam Beyin kefil olmas zc bir olay, nk... T.Ate - Kefil filan deilim, niye kefil olaym herkese? Yok yle bir ey. E.enlikolu - Bu seyyar bir defa efendim, seyyar.234 T.Ate - Msaade buyrun, unu ifade etmek istiyorum, Ben Birinci Meclisin btn yelerine toz kondurmamaya alrm. Hangi gruptan olursa olsun, ama Birinci Grup, ama pek de uzlaamadm kinci Grup. nk gerekten tarihimizin bu en erefli insanlarna sayg gstermemiz gerektiini dnrm. stiklal Mahkemeleri yeleri arasnda, kinci Grup yeleri de var. E.enlikolu - Siz cellatlara en saygn diyorsanz, benim syleyecek szm yok. T.Ate - Trkiye Birinci Millet Meclisi, tarihimizin en saygn insan topluluudur. stiklal Mahkemesinin yeleri milletvekiliydi. E.enlikolu - Millet Meclisi'ne szmz yok, biz cellatlardan bahsediyoruz. K.elik - Sayn Ate'e, sayn enlikolu'na teekkr ediyoruz. Emine enlikolu'nun 'cellatlar' sz dolaysyla, Radyo-Televizyon st Kurulu, nterstar uyarr.235 Bunun zerine nterstar, 27 Ekim 1994 gn Objektif programnda yaplacak olan istiklal Mahkemeleri tartmasn erteler. Tartma, daha dar bir kadro ile 3 Kasm gn yaplacak.
an
_8
Efendinin-, o sralarda 10 yalarnda olan kk kznn, bu olay izlerkenki alama grntsyle veriliyor ve film boyunca da, brahim Hakk Efendinin, Cu mhuriyetin ilk yllarnda bana gelenler, kznn anlarndan aktarlyor. [Programn aratrcs Ltfiye Pekcan'n, filmin yapmcs Hseyin Trkyldrr ve ynetmeni M.amurcu ile yapt ksa bir konuma girer:] H.Trkyldrr - Evet, yeri bellidir. Bu olay yaayan insanlar hl sadr, hayattadr. L.Pekcan - Peki, bu filmde 'tarihi gerekler saptrlmadan, aynen verilmitir' deniyor. M.amurcu - Evet. L.Pekcan - Filmin senaryosunu da, bir arkadanzla birlikte kaleme aldnz, Emine enlikolu'nun kitabndan uyarladnz. Film, Erzincan'da bir eyhin aslmasyla balyor. M.amurcu - Evet, biz bunu aratrmaya baladk, o kadar byk bir aratrma deildi, piyasada var olan kitaplardan aratrma yaptk ve birtakm tarihi gereklerle yzyze kaldk. Ben, eyh brahim Hakk Efendi Hazretleri olayn bilmiyorum. Burhan Bozgeyik'in Bize Nasl Zulmettiler isimli kitabnda rastladm, yaklak bir sayfayd. Defalarca okudum ve etkisinden kurtulamadm. eyh Efendinin torunlarn kaynak gsteriyordu. Ayrca, yine dipnot olarak Erzincan Yll'ndan bahsediyordu.237 Biz bunlara ulaamadk ama ben bu var olan bilgileri doru kabul ettim. Reha Muhtar - te filmin en arpc sahnesi, ynetmenin 'var olan bilgileri doru kabul etmesiyle', byle ortaya kyor... Torunlarn kaynak gsteren kitap, bu hkm verince, ynetmene gre sahnenin ekilmesinin bir sakncas kalmyor. Hem de brahim Hakk Efendinin kz anlatyormu gibi gsterilerek. [Filmden ve gala gecesine katlan tesettrl seyircilerden grntler vs.] Reha Muhtar - Ate Hatt, brahim Hakk Efendinin hem torunlarn, hem de filmde, azndan anlatmn yapld kzlarn buldu. brahim Hakk Efendinin iki kzndan Hatice Meliha Cimilli, stanbul, Fatih'te, Halclar Caddesi 86 numarada oturuyor. u anda 80 yanda. Babas eceliyle ldnde 10 yalarndayd. [Filmin sz konusu sahneleri tekrar gsterilir] L.Pekcan - Bu filmde, mezardan karlp beyaz kefeniyle tekrar aslan brahim Hakk Efendi, Erzincan, Kemah ilesi, Mekrek kynden, sizin babanz... H.M.Cimilli - (Kucanda babasnn ereveli, byk bir resmi; bir sehpa zerinde Kur'an') Evet efendim, babam. L.Pekcan - Byle bir olay oldu mu? H.M.Cimilli - Hayr, kati surette hayr! Hi byle bir ey olmamtr!. Her tarafm titredi... Onlar da Mslman, ben de. Getirsin, urada Kur'an- Kerim'e elimi basaym. Byle bir ey olmad. Ben kk deildim, on yandaydm. [Bu sahneyi, L.Pekcan'n filmin ynetmeni Metin amurcu ile yapt konuma izliyor:] L.Pekcan - Biz torunuyla konutuk, brahim Hakk Efendinin kzyla konutuk. Bugn 80 yanda. Olaya byk infial duyduunu, byk tepki gsterdi ini, byle bir eyi kesinlikle kabul etmeyeceini sylyor. M.amurcu - Evet, ee, baknz, brahim Hakk Hazretleri mevlevidir ve ger-
de
bi
an
_8
ek bir slam alimidir. Saray vaizlii yapmtr. Sradan bir insan deildir. nklaplara kar kmtr. Ankara'dan gelen bir emirle (!) Erzincan stiklal Mahkemesi (!) gyabnda idam cezas vermitir (!), kendisi bulunamad iin. Bakn, bunlar tamamen gerektir, ben bunlara inanyorum. L.Pekcan - Mezardan kartlp.. M.amurcu - Ben bunlara inanyorum. Kznn, ne artlar altnda, ne syledii beni ilgilendirmiyor. Biz buna... bunlar gerektir! Reha Muhtar - Bir eyhin kzna, acaba hangi kuvvet, Kur'an'a el bastrarak yemin ettirebilir? [L.Pekcan'n, brahim Hakk Efendinin kzyla yapt konuma, devam eder:] H.M.Cimilli - Erzincan'da ay hasta yatt, eceliyle ld. 'Terzi Baba' mezarlna gitti. Yatyor orda. L.Pekcan - Daha sonra mezarndan alnd... H.M.Cimilli - Ne!!! Hayr, katiyen! Rahmetli aabeyim yaptrd mezar. Senelerce ziyaret ettik, gittik. Teyzemin oullar her hafta, ziyaretine [giderlerdi]. L.Pekcan - Bu filmin gerei yanstt syleniyor ve hatta torunlar kaynak gsteriyorlar. H.M.Cimilli - Torunlar? Bu ite torun! O kadar yanl, o kadar yanl ki y alan! Her trl ispat ederim. ok kr ki ben hayattaym, bir de ablam var hayatta. Reha Muhtar - Ate Hatt, Hatice Meliha Cimilli'nin hayatta olan ablas [Hafz] Afife zseluk'u, brahim Hakk Efendinin byk kzn da, Ankara'da, Ebuzziya Tevfik sokak, 34 numarada buldu. Afife zseluk - ok fena oldum. Baygnlk geirdim. Nasl uydurdular byle bir eyi, hi imknsz. Babam [kyde deil] Erzincan'da ld, Terzi Ba -ba'da gmld, halen orada gml. Gitsin, baksnlar. L.Pekcan - Nasl ld efendim? A.zseluk - Kalpten ld. Hasta yatt, sonra ld. Erzincan'da gml duruyor. L.Pekcan - Tanrlar m, bilirler mi orada? A.zseluk - ok tanrlar, ok tannm... L.Pekcan - Ne olarak bilinir? A.zseluk - Mevlevi eyhiydi. Medresesi vard. Talebeleri vard. Herkes tanr yani Erzincan'da. L.Pekcan - Hac brahim Efendi olarak m bilinir? A.zseluk - Evet, Hac brahim Efendi, Kemahl Hoca. L.Pekcan - Kemahl? A.zseluk - Kemahl Hoca, Hac brahim Efendi. L.Pekcan - Peki, bu Mekrek kynde, baka Hac brahim Efendi var myd, ya da brahim Hakk Efendi? A.zseluk - Hi, hi yok. Zaten 10 ev, o kadar. Mekrek ky ok kk bir ky. [Babam] Orada kalmam, babasna 'ben okuyacam' demi, babas para vermi, gitmi Msr'a. Msr'da biraz okumu, sonra ngiltere'de okumu. Sonra gelmi ite, mevlevihaneyi am. Koca bir arazi iinde medreseler, tekke, cami, ite ahaneler... Evimiz, hep o eyin iindeydi. Hep yanmzdayd.
de
bi
an
_8
L.Pekcan - dam kararnn, mezarndan karlp uyguland syleniyor. A.zseluk - Hayr, hayr! Hi, yalan! Nasl uyduruyorlar bunlar, nereden karyorlar? Bu kadar iftira olmaz! Ne istiyorlar l adamdan? [L.Pekcan, filmin ynetmeniyle konuuyor:] M.amurcu - Filmdeki her olayn gerek olduuna inanyorum. Gerek olmasayd zaten, ben onlar filme aktarmazdm.238 Bu cesareti gsteremezdim. L.Pekcan - Torunu u anda yayor, kzlar da ayn ekilde... M.amurcu - Baka torunlar da var! [L.Pekcan, brahim Hakk Efendinin torunu Sevin Elmas'la konuuyor:] S.Elmas - Torunlar kaynak gsteriliyormu bu filmde. Byle bir ey kesinlikle olamaz! Olmayan bir eyi, torunlar nereden sylesinler? L.Pekcan - Ka tane torunu var? Yakn iliki iersindeyiz diyorsunuz. Bunu syleyebilecek bir torun kabilir mi? S.Elmas - Hayr kesinlikle kamaz. Biz kardeiz, teyzemin yine ocuu var. len kardelerinin kz, Buket Uzuner, kardei Salih Uzuner var. Byle bir ey syleyecek torun yok. Reha Muhtar - Ate hatt, bir kuku brakmamak iin sadece bir torunla deil, dier torunlarla da grt. Glgun Hanm - Evet, torunlarn hepsiyle yakn iliki iindeyiz, torunlar bizleriz. Hepsi Atatrk, milliyeti insanlar. Biz dedemizin, her zaman Cumhuriyet hkmeti ve Atatrk hkmeti tarafndan sayg grdn duyduk annemizden. Annem 80 yandadr, Cumhuriyet lkokulunu bitirmitir. Dedem yle Atatrk kart biri olsayd, herhalde kzn o devirde, karma bir ilkokula g ndermezdi. Reha Muhtar - Yine brahim Hakk Efendinin kznn anlarna dayanlarak, filmde gsterilen Kur'an gmme sahneleri ise, tartmann bir baka boyutunu oluturuyor. Ezici ounluu Mslman olan bir toplumun, batl emperyalist glere kar verdii Kurtulu Sava'ndan sonra, hepsi Mslman olan nder kadronun veya onlardan g alan bakalarnn, kendi dinlerinin kutsal kitabn, nasl topraa gmdrdklerini anlamak mmkn grnmese de, biz yine tarafl ar dinleyelim. [L.Pekcan, filmin yapmcs H.Trkyldrr'la konuuyor:] L.Pekcan - Bir belge gsteriyor mu? H.T. - [Sayfann] Altnda kaynaklar vard. Erzincan Gnl [tarihi demek i stiyor olsa gerek] gibi bir kaynak gstermitir. L.Pekcan - Erzincan Gnl gibi? Peki, siz inandnz m efendim? Byle bir eyi inanarak m ektiniz? H.T. - Tabii ki. L.Pekcan - nanyorsunuz? H.T. - Tabii ki. L.Pekcan - Yani Kur'anlarn gmld, stiklal Mahkemelerinin... H.Y. - Olmutur bunlar. Reha Muhtar - Filmde bunlarn olduu, yine brahim Hakk Efendinin kznn, kklk anlarndan aktarlyor. imdi 83 yandaki o kk kz, Ate Hatt kameralarna yle konuuyor.
de
bi
an
_8
3 Kasm 1994 gn, Objektif program, baz yazar, bilim adam ve ilgililerin stiklal Mahkemeleri ve filmdeki iddialar hakkndaki grlerini, ardarda yanstr. Bunlarn da konumuzla ilgili ksmlarn, banddan zerek ve cmleleri topa rlayarak aktaryorum: A.Dilipak - M.Kemal adna baz milletvekilleri, devrimleri koruma adna, yarg yolunu kullanarak, kendilerine gre zel bir yarg metoduyla adeta terr estirdiler. T.Ate - Hayr. Bu iddialar ileri srenler, ya stiklal Mahkemelerini bilmiyorlar, ya da terr mahkemelerini bilmiyorlar. A.Dilipak - Siyasi amala iddete bavurulmutur, mahkeme istismar edilmitir. Gerek bir mahkeme deildi bunlar. Altemur Kl239 - Bu mahkemeler, meru (yasal) mahkemelerdi. yeleri TBMM iradesinden kan kiilerdi. A.Dilipak - Her ey ite birka kiiden oluyor. Dzmece bir mahkeme.240 Kararlar veriliyor ve derhal infaz ediliyor. Emine enlikolu - stiklal Mahkemesinde grev alan herkes, kendi dnyasna gre yarglad. (?) Kulland stiklal Mahkemesi'ni, istedii gibi kulland. (?) T.Ate - Hibir stiklal Mahkemesi'nde, kapal kaplar ardnda karar alnmamtr. Her ey halka aktr, her ey alenidir. A.Dilipak - Nasl ak oluyor? Halkn susturulduu Stalin dnemi mahkemeleri ak myd? Hayr, hayr, byle bir ey yok!241 A.Kl - Yarglama ak olarak yaplrd, gizli yarglama yoktu. Sanklarn mdafaa yapmalar nlenmiyordu.
de
bi
an
Afife zseluk - Yalan! Hi imkn yok. O kadar insan grd ki. Herkes ibadetinde, camisinde, evinde. Hi yle sakl bir ey yoktu Atatrk zamannda. L.Pekcan - Siz evinizde, rahat rahat Kur'an okur muydunuz? A.zseluk - Rahat, ok rahattk. Hatim okunurdu Ramazan'da. Hi kimse bir ey demezdi. L.Pekcan - Herhangi bir engel? A.zscluk - Hi, hibir engel yoktu. Herkes ibadetini yapard, serbestti. Hi gizli bir ey yoktu. Bunlar nereden karyorlar byle? yle sakal kesme filan, hi imkn yok. Kur'an gmlr m hi? [Yeniden brahim Hakk efend inin br kz:] H.M.Cimilli - Hi, hi, katiyen! Benim dedemin dedesinin Kur'an- Kerimleri var. Benim ablam [Afife hanm] hafzd. Erzincan'da, 30 sene Kur'an hafz... Btn Erzincanllar bilir. Kimse, 'hafz, niye okuyorsun?' [demedi]... Kocam, Allah rahmet eylesin, ilkokul din retmeniydi. Evde beraber namaz klardk, Kur'an okurduk. Bir mnakaa oldu, dedim ki: 'Yahu kim bizim Kur'an'mz toplad ki... Bak, dedemin Kur'an ite burada!' [Son olarak, L.Pekcan, brahim Hakk Efendinin bir baka torunu ile konuuyor:] L.Pekcan - Byle bir eyin varlna siz inanabiliyor musunuz? Bilgin Cimilli - Kesinlikle inanmyorum. Ate Hatt program burada sona eriyor.
_8
E.enlikolu - Said-i Nursi Hazretleri, yz bin insann kesildiini sylyor bir defa, yani kesilerek ldrldn sylyor. (!) T.Ate - stiklal Mahkemelerinde aslan insan says bellidir. Tek tek, isim isim, ana ad, baba ad, doumu, ya, her eyi bellidir. Mahkemelerde 2.700 idam karar verilmi ve uygulanmtr. E.enlikolu - Yz binlerin ok stnde.242 Byle bin, resmi rakamlarda bin deniyor ama sylediklerine kendileri de glyordur herhalde.243 A.Kl - Divan- Harpler dahil, nihayet bin kii idam edilmitir. A.Dilipak - Topladnzda yz binleri buluyor rakam.244 T.Ate - yle yz binler, mz binler gibi rakamlar glntr. yle bir ey sz konusu deildir! spiker - te yllar sonra stiklal Mahkemeleri tartmasn gndeme getiren film Bize Nasl Kydnz'n olay sahnesi! [Ekrana, filmdeki mezardan karp asma, sakal kesme vb. sahneler geliyor. Sonra:] H.M.Cimilli - Erzincan'n Kemah kazas, Mekrek kynden brahim Hakk Hazretlerinin kzym. Mezarndan karlmas ve aslmas, hi sz konusu deildir. Hepimiz Mslmanz. Onlar da gelsin Kur'an'a el bassn, ben de Kur'an'a el basarm. E.enlikolu - Bir iki rivayet var bu konuda. Yani mezardan karldna dair rivayet deil de, u ekilde. Savc, 'ldne inanmyorum' diyerek gya, kartyor. Bir yerde byle bir rivayet var.245 Olgun Cimilli (Torunu) - Kesinlikle mezarndan karlmad. Zaten stiklal Mahkemesinde yarglanmad. E.enlikolu - ki tane brahim Hakk Hazretleri var, brahim Hakk var. Bir tanesi, o mehur din ulemas brahim Hakk Hazretleri, o deil bu. Bu, isim be nzerlii olan brahim Hakk diye biri. Glgn Hanm (Torunu) - Olamaz ki. Kemah zaten ok kk bir ile. Onun bir kynden, on, on be haneli bir kyden, ikinci bir brahim Hakk, din bilgini kmasna imkn yok. E.enlikolu - Birtakm sylentiler kartyorlar, yok bir kadn varm da, o diyormu ki 'bu insan benim dedemdi, benim dedem yle deil, yle yleydi' falan diye, yani bizim bunlara karnmz tok!246 Glgn H. - Mezar nasl amlar? Gece mi atlar, gndz m atlar? Eer ibret iin yapmlarsa, btn halkn nnde yapm olmalar lazm bunu. Herha lde gizli gidip asmazlar. Byle bir ey olmasna imkn yok, asla. A.Dilipak - Yarglama metodu yasalara uygun deil.247 Dorudan kendileri parlamento, Meclis adna yarglama yaptklar iin verdikleri hkm, kanun e klindeydi. (?) Byle bir hukuk devleti, byle bir adalet mekanizmas meru olmaz! A.Kl - stiklal Mahkemeleri, kesin ve abuk karar verdikleri, abuk ibret tekil ettikleri iin byk bir grev yapmtr. E.enlikolu - Tatbikatlarda biz, ok hatalar, yanllklar, kymlar gryoruz. iar Yaln248 - Kesinlikle bunun asl esas yoktur! A.Dilipak - slami semboller, ibadet hrriyeti, slami eitim tamamen devre
de
bi
an
_8
..
E.enlikolu - (T.Ate, E.enlikolu'na, E.Aybars'n kitabnda bulunan, Kurtulu Sava dnemindeki stiklal Mahkemelerinin verdii karar dkmn g sterir izelgenin fotokopisini vermi, [kitapta 155. sayfada] enlikolu bu izelgenin dipnotunu aktaryor:) Baknz, burada diyor ki: "2.827 says ok eksiktir. Bu say tahminen be binin zerinde olmaldr."251 Halbuki siz bana, bu belgeyle, iki bin ksur kii demitiniz. Bu bir. Yani sizin belgeniz sizi rtyor. T.Ate - Msaade buyurun... E.enlikolu - kinci konuya gelelim... T.Ate - kinci konuya gelmeden nce, unu bir akla kavuturalm. E.enlikolu - Evet, buyrun. T.Ate - Benim... E.enlikolu - Sizin belgeniz... (Dipnotu gstermek ister) T.Ate - Benim de okumam yazmam var. E.enlikolu - Evet, evet, tabii. T.Ate - Ben, iki bin ksur, ismen belli olan kii vardr, bunun dnda, stiklal
de
bi
d brakld ve Mslmanlara kar, birok bakmdan da terr estirildi.249 T.Ate - stiklal Mahkemelerinin, slamiyeti ezmekle hibir ilgisi yoktur. A.Kl - Baz kiiler, bu mahkemeleri, sanki dine kar, dini kaldrmak iin kurulmu mahkemeler gibi gstermek istiyorlar ki maksad katiyen bu deildi. A.Dilipak - Burada Kemalistler belki unu syleyebilirler: Bunlar doru deildi ama M.Kemal, devrimleri tutturmak iin buna mecburdu. T.Ate - stiklal Mahkemelerine yneltilen eletiriler iinde, mutlaka, Atatrk' ve Cumhuriyetimizi ypratma arzular var. A.Dilipak - yle diyorlard: rtica ile mcadele, Kurtulu Sava'ndan daha elzem ve acil bir meseledir.250 Dolaysyla, irtica ile kastettikleri Mslman evreler zerinde ok ciddi bir terr hareketi balattlar. A.Kl - Devrimleri ve Cumhuriyeti hl ilerine sindirememi olanlar, hl saltanat ya da eriat nizam gelsin diye dnnler var. Bunlarn Atatrk', Ku rtulu Sava'n, stiklal Mahkemelerini sevmelerine imkn yok. Kadir elik - Evet, deerli seyircilerimiz, tartmay izlediniz. Deiik dnceleri dile getirdik. Olaylar ve konular tartrken, lkenin birliini, b t nln, devleti devlet yapan kurum ve kurulularn korunmas ve kollanmas gerektiini unutmamak gerekiyor. Bu demek deildir ki gerekler gizlensin. T abii ki hayr. Toplum, birtakm konular tartarak uzlamaya varabilir. Bunun nn tkamak, engellemek, yalnzca kt niyetli ve lkeyi blmeye, paralamaya ynelik tavrlar sergileyen insanlarn ekmeine ya srer. Bu tartma burada bitiyor mu? Hayr. Bir uzlama oluyor mu? Hayr. 2 Nisan 1996'da. Kadir elik'in ynettii Objektif programnda, Prof.Dr.Toktam Ate ile Emine enlikolu yeniden kar karya geliyorlar. stste gelen szleri, birbirinden ayrmaya, cmleleri de toparlamaya altm, aktaryorum. Bilgiyle bilgisizliin, gerekle masaln, sabrla inadn, bilimle safsata ve mugalatann ekimesini izleyeceksiniz. lgiyle okuyacanz sanrm.
an
_8
Mahkemelerinin idama mahkm edip ast insan says, kimilerinin utuu gibi, tabirimi balayn, yle elli binler, yz binler, be yz binler deildir, bunlar isim isim bilinir dedim ve bunun iin size, tarihi bir arkadamzn yapt gzel bir almann istatistiklerini verdim. E.enlikolu - Evet ama efendim burada, sizin sylediiniz rakamlardan ok fazlas, hemen hemen iki misli grnyor, yani ben onu demek istedim, onun iin kullandm bu belgeyi. imdi bunu geiyoruz. T.Ate - Fakat siz bu belgeyi kullanrken de, yz binlerden bahsediyorsunuz. E.enlikolu - Ortalklarda, sistemde, toplum iinde baz yanllklar var. Bunu nasl dzeltmeliyiz?252 O konuda bir yorum yapmamz lazm. T.Ate - Emine Hanm, bakn... E.enlikolu - Ama siz bana frsat vermiyorsunuz.. T.Ate -...Yanllklar deil, topluma sylenen yalanlar var. E.enlikolu - Evet, pek tabii, size gre ama. T.Ate - Efendim, eer sizde, elli bin, yz bin, be yz bin kiinin idam edi ldiine dair belge varsa, ltfedin verin! E.enlikolu - Ben, idam edilen atalarm savunuyorum, Toktam Ate Bey ise, idam eden atalarn savunuyor.253 Toktam Ate Beyin uykusu kasn diye bir espride bulundum. Sebebi u. Elimde cellat Kara Ali'nin itiraflar var. Diyor ki cellat Kara Ali, bazlarnn iki bin adet insan aslmtr szne karlk, isyan ediyor, "Ben sadece kendim olarak..." diyor, "...syan Blgesi stiklal Mahkemesi karar ile 5.216 sarkl, sakall ve cppeli insan idam ettim."254 K.elik - Bu, resmi belge mi elinizdeki? E.enlikolu - Evet efendim, 3 Mart 1931, Son Posta'da yapt rportaj. T.Ate - Efendim, cellat Kara Ali kim, Allah Muhammed akna?! E.enlikolu - Efendim cellat Kara Ali, cellat efendim! T.Ate - Allah Allah! Bu cellat Kara Ali'nin resm bir eyi mi var? E.enlikolu - Yani sizin resm dediiniz nedir? Benim dedemin srtnda dipik izleri vardr ama resm belgesi yoktur. T.Ate - (stiklal Mahkemeleri ile ilgili izelgenin fotokopisini havaya kaldrr) Resm dediim ite u! E.enlikolu - Bunu da sizin insanlarnzdan birileri yazd.255 T.Ate - Efendim msaade buyrun... Siz zaten mahkemedesiniz bu konuda... E.enlikolu - Olabilir... T.Ate -...ldkten sonra mezardan kartlp asld iddia edilen insann ailesi, o insann Erzincan'da eceli ile ldn, stiklal Mahkemesi'nin sz konusu olmadn, bunun ailelerine yaplan bir hakaret olduunu sylediler ve sizi dava ettiler. E.enlikolu - imdi unu sylyorum... T.Ate - Nesini sylyorsunuz? K.elik - u cellat Kara Ali'nin szleri, bir belge olarak kabul... T.Ate - Olur mu hi muhterem kardeim? E.enlikolu - Siz de hibir eyi kabul etmiyorsunuz. Son Posta'da kendisi sylemi. Ben yazmadm ki... T.Ate - Hayr, siz yazmadnz. Siz, tavann suyunun suyunu iiyorsunuz.
de
bi
an
_8
E.enlikolu - Hayr, ne alakas var? T.Ate - Baknz, cellat Kara Ali ne demi, 3 Mart 1931 tarihinde... E.enlikolu - Bunu syleyen bir milletvekilidir efendim, Gyasettin Emre.256 T.Ate - Biz, ne milletvekilleri var, onlar da biliyoruz. imdi siz buna (cellatn ifadesine) belge mi diyorsunuz? E.enlikolu - Ben, belge diyorum tabii. T.Ate - Yahu, bunun nesi belge?257 E.enlikolu - (izelgenin fotokopisini gsterir) Siz buna nasl belge diyorsunuz? T.Ate - Ben size bu rakamlar verdim. Bunu belge diye bana veren sizsiniz. Ben size rakamlar gsteriyorum, yaplan aratrmann sonularn gsteriy orum. (K.elik'e) Hanmefendi bunu bana belge diye getiriyor. Belgenin ne o lduunu, bilmiyor muyuz? E.enlikolu - Yani sizin getirdikleriniz belge oluyor da, neden bizimkiler belge olmuyor?258 T.Ate - nk bu [saylar] zabtlardan kartlyor Hanmefendi! E.enlikolu - Sistemler her eyi yazmazlar! T.Ate - Sistemler her eyi yazarlar! O her eyi yazmayan sistemler, farkl sistemlerdir. E.enlikolu - Baknz efendim, eer zabtlardansa, bu dediiniz doruysa, burada '2.827 kii aslmtr' diyor259 ama ayn sayfann aa ksmnda da, 'byle denildiyse de bu say ok eksiktir' diyor efendim, sizin belgenizde sylyor bunu. Hangisi resmi imdi bunun? T.Ate - 'ok eksiktir' diyor. Birtakm asker kaaklar, sava srasnda... E.enlikolu - stediiniz gibi evirince olmuyor tabii. T.Ate - evirince deil, durum bu Hanmefendi. Sava srasnda, asker kaa, sava mahkemelerinde yarglanp aslnca, buradaki belgeye girmemitir. E.enlikolu - Bir belge daha sunuyorum. Buna nasl itiraz edeceksiniz, onu bilmiyorum. (Okur) "Meclis'in karar zerine, Topal Osman'n ls gmld yerden karld ve Meclis'in nnde, ayandan ba aa aslarak herkese gsterildi." Tarih, 16.11.1968, Milliyet gazetesi, sizin kendi gazeteniz. (!) Buyrun, bir itiraznz varsa, gazetenize yaparsnz. T.Ate - Hanmefendi bunun ne alakas var stiklal Mahkemeleri ile? E.enlikolu - imdi... T.Ate - Bir dakika... E.enlikolu - Orada ly, Meclis'te asan, niye Erzincan'da asmasn yani? T.Ate - Bir kere onu Meclis'in kapsnda asanlar, kinci Grup milletvekilleridir, sizin takmdr ama... E.enlikolu - Yani beni ilgilendirmiyor artk. T.Ate - imdi ben size baka bir ey sylyorurn... K.elik - Efendim Topal Osman'la... T.Ate - Evet, Topal Osman'la stiklal Mahkemelerinin ne alakas var diyorum? E.enlikolu - Kabul edin bir kere de hatay, ne olur! T.Ate - Ne hatasn kabul edeyim Hanmefendi?
de
bi
an
_8
E.enlikolu - Kabul edin ki sistem, bu konuda bir eyler yapsn?260 Sizin gibi aydnlar, byle bir olayn banazlk olduunu kabul etmezlerse, nasl dzelt ilir? Aydnlarn konuaca mesele bu. Topal Osman' Ankara'da, Meclis'te asan zihniyet, Erzincan'da da birilerini asamaz m yani?261 T.Ate - Yahu, asmam ama, asmam! Uyduruyorsun! E.enlikolu - Ha, asmam olabilir. Birka kitapta yazyor. Yine onu vereceim diyeceim, zaman varsa imdi gstereceim... T.Ate - Gsterin unlar yahu! E.enlikolu - Ancak u da olabilir. Bazlar, 'aslmad, ancak mezarda bakld, sahiden len o mu diye, nk resmi belge ile'... T.Ate - Efendim, adam hayatnda stiklal Mahkemesine kmam! E.enlikolu - Resmi belge var efendim. T.Ate - Ne resmi belgesi? Hani nerede? u belgeyi greyim yahu. E.enlikolu - Aratrn devlet arivinden. Gazeteci geldi bana, belgesinin fotokopisini alm, gsterdi. Siz de bulabilirsiniz. Ama idam edildi demiyor o be lgede.262 T.Ate - Bakn Emine Hanm, siz bugn buraya, o gn vermediiniz belgeleri vereceim diye geldiniz. E.enlikolu - Veriyorum ite. Srayla gidiyoruz. T.Ate - Hani u Erzincan'daki, ldkten sonra idam edilen insann belgesi var diyordunuz... E.enlikolu - Farz edelim ki yanlt. T.Ate - E, var diyordunuz! E.enlikolu - Farz edelim ki yaland. Geri onu (o sahneyi) ben yazmadm ama diyelim ki byle bir ey yok. Ama Topal Osman'n ls alrsa, orda niye aslmasn? T.Ate - Efendim, biz buraya Topal Osman' tartmaya gelmedik. E.enlikolu - Yani bir semboldr o filmdeki mesele. Sonuta, byle biri var m, yok mu? . T.Ate - Efendim, isim veriyorsunuz, aile veriyorsunuz... E.enlikolu - Hibir yerde yle bir isim vermedik.263 T.Ate - Filmde var! E.enlikolu - Ben filmde isim olduunu da sanmyorum. T.Ate - Siz seyretmediniz mi filmi? E.enlikolu - Byle bir ey varsa, onu senaryoya ilave edenlerin delilleri vardr, onlar... T.Ate - O zaman siz gidin, onlar gelsin, tartalm. Gelecek zamanla gemi zaman arasnda gelip gidiyorsunuz, imdiki zamana bir trl gelmiyorsunuz. E.enlikolu - Hangi zamana? T.Ate - u andaki. E.enlikolu - Neden gelmiyorum? T.Ate - nce, sonra vereceim dediniz imdi hayr diyorsunuz. E.enlikolu - te veriyorum. T.Ate - Canm, bunlar benim size verdiim belgeler. E.enlikolu - Aa rica ediyorum, siz bana u belgeyi verdiniz. Verdiiniz
de
bi
an
_8
belge sizi rtyor. T.Ate - Bunu ben verdim size. Bu bir belge deil! E.enlikolu - Bu da, lm bir insann (Topal Osman Aa), mezarndan kartlarak ayandan asld.. T.Ate - Bu bizim tartma konumuz deil ki. E.enlikolu - E, siz hibir eye belge demezseniz... Siz yani ksaca inanmak istemiyorsunuz. T.Ate - (Yz pancara dnm bir halde) imdi bakn, o gn vereceim dediniz, bugn soruyorum... E.enlikolu - te veriyorum. Bugn sylediim baka bir belge. T.Ate - Hani? Bu mu belge? E.enlikolu - Evet, bu belge. Burada benim sylemek istediim, stiklal Mahkemesinin kural ve dsturlarn kitaplarda bulamazdnz' diyor. T.Ate - Tabii. E.enlikolu - Bu gayet ak bir ey yani. T.Ate - Nedir ak olan? E.enlikolu - Yani stiklal Mahkemesi, her yaptn yazar m? T.Ate - Yani unu urada okumasam... stiklal Mahkemelerinin yaptklar kitaplarda yazmaz diyorsunuz, insaf buyurun! E.enlikolu - Bakn, buraya aklp kalyorsunuz. T.Ate - Niye kalmayaym? Bana belge diye... E.enlikolu - Kalyorsunuz. Yani sistemler, astn, kestiini, her eyini yazmaz.264 Yani gsterdiim belgelere ne diyorsunuz? T.Ate - Yahu hangi belgeler? E.enlikolu - te. Topal Osman ayandan aslm, ite cellatn itirazlar. Siz hi kabul etmek istemiyorsunuz. Sonra byle oluyor. T.Ate - Sevgili elik, bizim Emine Hanmla mantklarmz farkl alyor. E.enlikolu - Evet, tabii. T.Ate - Burada bir cellatn ifadesi delil oluyor... E.enlikolu - Delil olacak tabii, 31 senesinde sylyor.265 T.Ate - Osman Aa meselesi ayr bir mesele. Ve benim kendilerine takdim ettiim, Ergn Aybars'n kitabndaki istatistikler, belge diye bana sunuluyor. [Gerek hayatta yaanan bu ehov komedisi byle srp gidiyor. E.enlikolu, ayn belgeleri yeniden ileri sryor, ayn kelimelerle savunuyor, T.Ate kabul etmedike de szlanyor. O kadar ki tartmaya karmamak zenini gsteren K.elik bile dayanamyor, cellat Kara Ali'yi savunan E.enlikolu'na, "Ne yapm, astklarnn etelesini mi tutmu?" diye sormak ihtiyacn duyuyor. Sonunda T.Ate patlyor. Son replikleri, birbirine balayarak aktaryorum.266] T.Ate - Bu kadar yalan, bu kadar dolan, halk bu kadar aldatmaya ne hakknz var?. Diyorsunuz ki 'biz stiklal Mahkemesi tarafndan aslan insanlarn torunlaryz'. Bu torunlar sizi mahkemeye veriyor, 'yalan sylyorsunuz' diyor, bu torunlar size 'saptryorsunuz' diyor. Siz torunlar adna konuma hakkn ki mden aldnz? E.enlikolu - Daha bir ey syleyemem. Anlald, kabul etmeyeceksiniz. Yzlerce belgeyi (!) gstermenin anlam yok. (Belgelerini (!) toplar.)
de
bi
an
_8
T.Ate - Benim kabul etmemem nemli deil. Belge yok ortada, belge! [Sonunda, E.enlikolu da Cumhuriyetten yana olduunu, Cumhuriyeti korumak gerektiini belirtiyor ve program sona eriyor.] Artk, Bize Nasl Kydnz filminin ilgililerine sorabiliriz: Asl siz, geree nasl kydnz? 4/3. Bir televizyon program daha 16 Aralk 1994'te, TGRT'de, Sebahattin nkibar'n hazrlad Alternatif adl ilgin programda da stiklal Mahkemeleri konusu ilenmi ve katlan bilim ada mlar, yazarlar ve siyasetiler, grlerini u srayla aklamlard: Ylmaz ztuna, Prof.Dr.Ergn Aybars, Mete Tuncay, Prof.Dr.Bozkurt Gven, Ahmet Kabakl, Halil ulhaolu, A.Dilipak, Emin laan, Fehmi Koru, evket Kazan, Ulu Grkan, Prof.Dr. Alpaslan Ikl, Hasan Mezarc, Do.Dr.Nurettin Gz, Mehmet Bayrak, Abdlmelik Frat, Mehmet Altan, smet Bozda, Prof.Dr. nsal Yavuz, H.brahim elik, Altemur Kl, iar Yaln, Mehmet Keeciler. Gerektike y eniden konutular. Program hazrlayan S.nkibar, ara sra kendi grlerini ve nyarglarn aklamasa, kart grlerin ll bir ekilde yanstld, renkli bir pro gram olacakt. Adlara baknca kimlerin ne sylediini tahmin etmiinizdir ama ben ksa bir zet yapaym. Sz uar, yaz kalr. Bazlar, birinci ve ikinci dnem stiklal Mahkemelerini, aralarndaki ama farkn, dnemin koullarn ve dnyadaki rneklerini hi dikkate almadan, toptan eletirip ar ekilde suladlar. (Ahmet Kabakl, A.Dilipak, Mete Tuncay, evket Kazan.) Bazlar, birinci dnem stiklal Mahkemelerinin gerekliliini belirttiler. (Bilim adamlar, Ylmaz ztuna, Hasan Mezarc...) Kimi, ikinci dnem stiklal Mahkemelerinin de, rejim mahkemeleri olduunu belirterek savundular ya da ll bir ekilde eletirerek, hatal kararlar verilmi olabileceini kabul ettiler. (Ergn Aybars, Emin laan, nsal Yavuz, Alpaslan Ikl, Ylmaz ztuna, Ulu Grkan, Bozkurt Gven, Halil ulhaolu, Fehmi Koru...) stiklal Mahkemelerine toptan kar kanlar ile Hasan Mezarc ve Mehmet Bayrak gibi konumaclar ise, ikinci dnem stiklal Mahkemelerine ve bu ma hkemelerin btn kararlarna kar ktlar. iar Yaln, Altemur Kl, Mehmet Altan,267 Do.Dr. Nurettin Gz, yalnz belli konularda konutular; bu arada eyh Sait'in torunu Abdlmelik Frat da, eyh Sait isyann savundu. a. stiklal Mahkemelerine toptan kar kanlarn, Kurtulu Sava'nn ayrntlarn bilmedikleri, onun kck bir paras olan stiklal Mahkemeleri konusunu da, ciddi bir ekilde incelemedikleri, kulak dolgunluu ile yetinerek konu-
de
bi
an
_8
tuklar anlalyor. b. Bir rejim deiiklii olduunun da, hi farknda deillermi gibi fikir yrtyor, deerlendirme yapyorlar. Yakn tarih, rejimin deitii dikkate alnmadan deerlendirilebilir mi? Bu programda ileri srlen baz iddialar zerinde durmak istiyorum Ahmet Kabakl, stiklal Mahkemelerini, ayrm gzetmeksizin, toptan suluyor ve diyor ki: "[stiklal Mahkemeleri] Ankara ile mtemadi irtibat halinde karar veriyorlard. Yani bu bir muhakeme deil, komedi yani." Mete Tuncay da ayn toptanc yaklamla yle diyor: "Bunlar, deneti msiz bir siyasi iktidarn, daha dorusu o iktidar elinde bulunduran bir kiinin ve onun yakn maiyetinin maalar olarak almlardr." ki dnemde 16 mahkeme kurulmu ve 66.630 sank muhakeme edilmitir. Her biri iin Ankara'yla irtibat kurup, talimat m alyorlard? Byle bir ey hayal bile edilemez. Birinci Meclis'in denetiminden daha sk denetim olur mu, hi oldu mu? Aka belirtmiyorlar ama sadece ikinci dnem stiklal Mahkemelerini kast ediyorlar galiba. Ama ikinci dnemdeki toplam sank says da, 7.446'dr.268 O halde, 7.446 sank iin mtamadiyen Ankara ile yazarak talimat almlar, maalk m yapmlar bunlar? Pratik olarak mmkn mdr bu? Ya say saymasn bilmiyor, ya dayak yememi diye bir sz vardr. Bu da o hesap. Anlalan sadece baz davalardan sz etmek istiyorlar. O zaman, sadece o davalar iaret etmeleri gerekmez miydi? Tartlr, belki kendilerine hak da verilir. Neden genelleme yapyorlar ki? kinci iddia A.Dilipak'tan: "stiklal Mahkemelerinde ldrlen (?) insan says, stiklal Mcadelesinde kaybettiimiz candan on kat daha fazladr." Belge? Kant? Kaynak? Yok tabii. At gitsin, Mevla rast getire!269 Zaten her seferinde, Dilipak verdii sayy da deitiriyor. 1996 Kasm aynda, Kanal 6'da, Hulki Cevizolu'nun Ceviz Kabuu programnda da stiklal Mahkemeleri konusu ele alnm, A.Dilipak ile Prof.Dr.Ergn Aybars tartmlar. Bu tartmadan bir blm: E.Aybars - Siz, stiklal Mahkemeleri kararyla 120.000 kiinin asldn yazdnz. Bunu nereden kardnz? A.Dilipak - Toplumun kukusuna, rivayetlere dayanarak yazdm.270 Yani uydurduunu aka itiraf ediyor!271 imdi sra, gizli kalm bir geree geldi. Bu gerei de A.Dilipak aa karyor. Elindeki kitab gstererek diyor ki: "(stiklal Mahkemeleri] devletin, basn kullanmak iin kulland bir yntemdir. Bakn elimde, Falih Rfk'nn, ki rejimin icazetli yazarlarndandr, 1933 tarihli, 1917-1933 tarihleri arasnda yazd makalelerden oluan, Eski Saat isimli bir kitab var. Her sayfas sansrle dolu. Ve bu [kitap] sansrl olarak y aymlanm. Yani satr aralarna kadar... sansr olduu gibi yazlm. Aradan cmle karlm. (Sayfay gsteriyor) Bir sayfada iki tane sansr. Her taraf sansrlerle dolu. te [durum] buydu." Grdnz m stiklal Mahkemelerinin ve Cumhuriyet rejiminin basksn ve
de
bi
an
_8
Her hareket ve rejim, varln koruyacak hukuki dzenlemeler yapar. Bu, istisnas olmayan bir genel olgudur. stiklal Mahkemeleri de, ihtilal ve Cumhuriyet'in sadece ilk drt ylnda altrlm rejim mahkemeler idir. Onlar da, olaan mahkemeler gibi, elbette hata yapmlardr. Baz kararlar her zaman tartlabilir. Bir yarar olacaksa, tartmaya da devam edelim. Ama stiklal Mahkemelerinin varl, bugnn anlay ve deer lleri ya da soyut hukuk mant ya da siyaset gerei ya da nyarg ya da cahil cesareti ile deerlendirilemez. Deerlendirmeye kalkanlarn dtkleri durumu gryorsunuz. Milli Mcadele, o tarihteki adliye sistemi ve hukuk anlayyla yrtlebilir miydi ve yeni rejim kendini korumasa myd?273 4/4. Sonu Trk ihtilali, hi phesiz, dnyadaki en az kanl ihtilaldir. Fransz, Rus, in ve ran ihtilalleri ve baz lkelerdeki iktidar savalar ve temizlik hareketleri ka rlatrlrsa, Trk ihtilalinin kansz olduu bile sylenebilir. Zemin hazrd nk. Halkn ok byk ounluu, Cumhuriyet rejimini benimsemi ya da yeni rejime kar kmamtr. Tepki gsterenlerin says ise ok snrldr. Bundan dolay idam edilenlerin saysn daha nce vermitim. Hibir idam da gizlenmemi, hepsi meydanlarda infaz edilmitir. Zaten istenseydi bile gizlenemezdi. Mesela, Nazi Almanyasndaki ve Sovyetler Birli-
de
bi
an
sansrcln? F.R.Atay'n 1933'te yaymlanm olan kitabna bile sansr uygulanm. Evet, Dilipak byle diyor ve kant olarak kitabn baz sayfalarn gsteriyor. Ksacas izleyicileri kandryor. nk gerek, syledii gibi deil. Eski Saat, Falih Rfk'nn 1917'den 1933'e kadar eitli gazetelerde yaymlanm makalelerinden derlenmi bir kitaptr. Akba Kitap Evi tarafndan 1933'de yaymlanmtr. Dilipak'n iddia ettii gibi her sayfasnda sansr yok. Kitabn 1-68. sayfalarnda, Mtareke ncesi yazlar yer alyor. Bunlar sansrsz. 69'uncu sayfadan sonra, Mtareke dnemi yazlar balamaktadr. 227.sayfaya, yani 1922 Eyllne, yani zafere kadarki dneme ilikin olan bu makaleler, stanbul'da, Akam gazetesinde yaymlanm yazlardr ve sansrldr, bu yzden baz cmleleri karlm ve gazetede de yle yaymlanm. 228. sayfadan 623. sayfaya kadar, 27 Eyll 1922-1933 arasndaki dnemde yaymlanm olan yazlar var, bunlar sansrszdr. Dilipak'n gsterdii sansrl sayfalarn, ne Ankara hkmeti ile ilgisi var, ne de Cumhuriyet rejimi ile. Bunlar, stanbul hkmeti ile igal kuvvetlerinin, zafere kadar uyguladklar sansrden dolay budanm olan ve budanm haliyle stanbul'daki Akam gazetesinde yaymlanm yazlardr.272 Byle bir am herkes deviremez. Gemi olsun!
_8
5. ngiltere - Yunanistan ilikileri hakkndaki belgeler ve notlar L.George'un Yunan dostluu, kar d, romantik bir yaklam deildir. Yunanistan' yle deerlendirmektedir: "Yunanllar, Dou Akdeniz'de gelecein ulusudur. Byk Yunanistan, n-giliz mparatorluu iin deeri biilmez bir kazan olacaktr. Dou Akdeniz'in en nemli adalar onlarndr. Bunlar Svey Kanal yolu ile bizim Hindistan, Avus tralya ve Uzak Dou'ya giden ulatrma yollarmz zerinde bulunan doal den izalt sleridir. Eer onlara, ulusal yayllar devrinde, salam bir dostluk gsterirsek, mparatorluumuzun birliini salayan byk yolun balca koruyucularndan biri olurlar." (Churchill'den aktaran H.Bayur, Hayat ve Eseri, s.314)276 Lloyd George'un yukarki szlerinin, bu'dnemdeki genel ngiliz politikasn deerlendirmek iin iyi bir anahtar olduunu sanyorum. Gerektike, ngiliz tutumunu belirten eitli belgeler, bilginize sunulmutu.
de
i'ndeki kymlar, ya daha yapld zaman duyulup yazlm ya da Nazizmin yklmasndan ve Stalin'in lmnden ksa bir zaman sonra, btnyle ortaya karlmtr. Dnyann merakla izledii yeni Trkiye'de iddia edildii gibi kym ve terr olsa, dnya basn bunu yazmaz myd? Tek satr bile yok. Ne toplama kamplar kurulmu, ne toplu kym yaplmtr. Ne devrim muh afzlar vard, ne de terr. eyh Sait isyann sadece baz evreler, btnyle dini bir tepki diye deerlendiriyorlar. Belki balangta baz dini kayg ve telkinlerin etkisi olmutur ama olay baka ynde geliir ve isyann ayrlk karakteri, arlk kazanr. Yeni rejimin eitli uygulamalar eletirilebilir. Eletiriliyor da. Ama kendini kabul ettirmek ve korumak iin kyma yneldiini, terr estirdiini iddia etmek, insafla da, gerekle de badamyor. Yeni rejimin ne kadar y umuak davrand undan da bellidir ki yakn tarihimiz deerlendirilirken, bir ksm yal bal y azarlar bile, yeni bir rejime geilmi olduunu, stiklal Mahkemelerinin ihtilal ve rejim mahkemeleri olduunu hi hatrlamyorlar. On binler yz binler ldrlm, hapse atlm, srlm, ezilmi olsayd, bu_deheti kim unutabilirdi? Ama trl masallar anlatyor, biri tekini tutmaz saylar ileri sryor, genel, bulank, dayanaksz, kantsz iddialarda ve sulamalarda bulunuyorlar. Sk sk hatrlattklar, filmini de yapmaya kalktklar bir rnek var: skilipli Atf Hoca!274 Haksz yere idam edildii iddia ediliyor. Diyelim ki yledir. Eer yleyse sorumlular adna zr dilerim. Buna karlk, stanbul'un tahriki ya da Drrizade fetvas yznden ldrlen Ali Kemali Hoca, Yarbay Mahmut Bey, Akba ka hraman Hamdi Bey ve teki vatandalar, yneticiler, komutanlar, s ubaylar, erler yani vatann sevmekten ve dmana kar koymaktan baka kusuru olmayan binlerce insan var. Ama kimse artk bu yaralar kamyor, bytmyor, stp stp kamuoyunun nne srmyor, smr vastas yapmyor. Bunlar tartma dnemi alrsa, yine o alaca karanlk gnlere dnmez miyiz? Yakn tarihi, drste tartmak baka ey, olaylar abarta abatla, saptra arpta, kanatncaya kadar yara kamak baka bir eydir!275
bi
an
_8
Aada, binlercesi arasndan seilmi, genel durumu, emperyalizmin iyzn, ngiliz politikasn ve ngiliz hkmetinin kimlerden yana olduunu, Mttefikler aras entrikalar, tarafszlk masaln, Lord Curzon'un ve ngiliz Dileri Bakanlnn tutumunu, ngiliz askeri evrelerinin grlerini, Yunan yaylmacln ve abartcln, ngilizlerin deerlendirme yanllarn, stanbul ynetiminin anlayn vb. gsteren bir ksm yeni belgeler ve belgelere dayal bilgiler bulacaksnz. Belge ve bilgiler, tarih srasna gre, yorumsuz ve zet olarak aktarlmtr. Belgelerin knyeleri ve ayrntlar, alntnn yapld kaynaklarda bulunmaktadr. 9 Kasm 1918, Dileri Bakan Balfour'dan Yksek Komiser Amiral Calthorpe'e: "Trkler, mtareke koullarnn kendi lehlerinde olduu iddiasnda bulunmaya baladlar. Byle bir izlenimin yaratlmasna frsat vermemeliyiz. Msr ve Hindistan'daki Mslman uyruklarmzn, Trklerin kesinlikle yenilgiye uratldn anlamalar gerekmektedir." (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.10) Kasm 1918, "ngilizler, Musul'u igal ettikleri andan itibaren, Krt milliyetiliini tevike koyulmulardr." (A.J.Toynbee, Trkiye s.296) 12 Kasm 1919, Yksek Komiser Amiral de Robeck'in, Gney Anadolu'nun Franszlarca igaline ilikin yazsna, ngiliz Dileri Bakanlndan D.Kingston'un dt not: "Franszlarn Anadolu'ya szma abalarn tevik etmeliyiz." (T.Baytok, s.25) 22 Kasm 1918, General Wilson'dan Osmanl Harbiye Nezaretine: "ngiltere hkmetinin, yeniden savaa girmekte tereddt ve mtarekenamenin herhangi bir artnn mnakaa ve mugalataya braklmasn kabul etmeyecei." (Jeschke, KS ile lgili ng. Belgeleri, s.32) 5 Aralk 1918, stanbul Yksek Komiser Vekili Tom Hohler'den G.Kidston'a.- "stanbul'un Trkler tarafndan ynetilmesine son vermek iin imdiki koullardan yararlanamazsa, ok yazk olacak." (S.R.Sonyel, D Pol itika, 1.C., s.11) 16 Ocak 1919, ngiliz Dileri Bakanlnn gr: "Mtarekenin uygulanmasn salama sorumluluu tek bana ngiltere Krallk Hkmetine ait ol acaktr. Bu maksatla gerekli grlecek byle bir askeri harektn yrtlmesine ngiltere mttefiklerine sormakszn, her zaman yetkilidir." (D.Avcolu, Milli Kurtulu Tarihi. 1.C., s.100) 8 Haziran 1919, Y.Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a "Yunanllar, zmir'i bir mezbaha haline getirdiler." (E.Ulubelen, s. 193) 22 Haziran 1919, Yksek Komiserlik batercman ve danman_A.Ryan'n muhtras: "Mutaassp vatanseverlere kar yumuamamas iin Ali Kemal'i ikna ettim." (Jeschke, ng. Belgeleri, s. 131) 25 Haziran 1919, ABD Bakan Wilson'un aklamas: "Trkler, Avrupa'da ok uzun zaman kaldlar ve oradan tamamen temizlenmelidirler." (E.Ulubelen, s.191) 28 Haziran 1919, Y.Komiser Yardmcs Amiral Webb'ten Sir R.Graham'a zel mektup: "anakkale Sava'nda bir hayli hret yapan M.Kemal, Sadrazam tarafndan Samsun'a Mfetti olarak gnderildi. Sadrazamn niyeti kt deildi ama M.Kemal, Samsun'a gittiinden beri hareketlere giriti. Sadrazam onu geri aracana sz verdi." (E.Ulubelen, s.192)
de
bi
an
_8
24 Temmuz 1919, Yksek Komiserler Calthorpe ve Defrence, 'M.Kemal ile Rauf Beyin tutuklanmalarn' talep ederler. (Jeschke, ng. Belgeleri, s.138; stanbul hkmeti, 29 Temmuzda tutuklanmalar iin emir verir, s.138)277 18 Austos 1919, Lloyd George'un Avam Kamarasnda yapt konumadan: "ngiliz mparatorluunun gelecei, Trkiye konusunda varlacak zme baldr." (mer Krkolu, Trk-ngiliz likileri, s.63) 18 Austos 1919, Lord Curzon'dan Amiral Webb'e: "Sultann selametinin emniyete alnmas." (Jeschke, ng. Belgeleri, s.140) 20 Austos 1919, Y.Komiser Yardmcs Amiral Webb'ten Lord Curzon'a: "Damat Ferit iktidarna elden gelen yardm yaplyor." (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.116.117) 17 Eyll 1919, General Milne'den Sava Bakanlna: "Milli hareket, aktan aa Mttefiklere kar yaplmamakta ise de, gizliden gizliye M ttefikler aleyhine alldna eminim." (Jeschke, ng. Belgeleri, s.145) 17 Eyll 1919, Y.Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Sadrazam (D.Ferit), milliyetilere kar asker gndermeyi teklif etti. Fakat bu akllca bir hareket olmaz. En azndan bir i harp balar. Ve daha fenas bu gruplar M.Ke mal ile birleebilir. (E.Ulubelen, s.198) 17 Eyll 1919, Y.Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: 'Anadolu demiryolunu elimizde bulundurarak, milli akmn Aydn ve dier ilelerdeki h areketlerle birlemesini byk lde engelliyoruz.' (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.142) 30 Eyll 1919, Y.Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "M.Kemal'in etkisi gittike yaylyor. Sultan, ngiliz otoritelerinden kuvvet kull anarak milliyetileri durdurmalarn istedi. " (E.Ulubelen, s.198) 9 Ekim 1919, ngiliz Dileri Bakanl, 'M.Kemal ve Trk milliyetileri ile bir anlamaya varlmasn' destekleyen grleri, u gerekeyle paylamaz: "Bu, Trkiye ile imzalanacak bar andlamasm hie saymak anlamna gelecektir." (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.163) 11 Kasm 1919, Y.Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "imdi her tarafta mlliyeti ad altnda eteler tredi. M.Kemal ve adamlar, btn y abanclarn ve zellikle ngilizlerin gitmelerini istiyor." (E.Ulubelen, s.205) 28 Kasm 1919, Mr.Kidston'dan E.Crowe'a: "Krtlere her ne kadar inanmazsak da, onlar kullanmamz karmz gereidir." (E.Ulubelen, s.206) 25 Aralk 1919, Yksek Komiserlik danman Sir Harry Luke'un raporu: "Trkiye'yi ar bir bar kabule zorlamak istersek... dvmeye mecbur kalacaz." (Jeschke, ng. Belgeleri, s.149) 25 Aralk 1919 Yksek Komiserlik batercman ve danman A.Ryan'n muhtras: "Biz, gerek ideali din imi gibi davranacak menfaati bir grubu, id areci olarak takdime alacaz. Bizim imdiki gayemiz blmek, arkada gibi davranp kazanmak ve sonra hkmetmek olmaldr." (mer Krkolu, Trkngiliz likileri, s.83) 27 Aralk 1919, Amiral de Robeck, Lord Curzon'a, "Anadolu'nun balca stratejik noktalarnn igalinden ve Kemalist akmn bastrlmasn mmkn klacak ciddi bir askeri harekttan yana olmakla beraber, bunun gerekletirilebilme-
de
bi
an
_8
si iin byk bir askeri gce ihtiya olduunu, yoksa milliyetilerin tam bir y enilgiye uratlamayacan, askeri harektn ete savana dnebileceini" bildirir. (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.165) 1 Ocak 1920, Lord Curzon'un bir aklamas: "Lloyd George'un 5 Ocak 1918'deki szleri,278 Trkleri harpten ekmek iin sylenmitir, harp devam ettii iin bunun bir hkm kalmamtr." (Jeschke, ng. Belgeleri, s.36) 4 Ocak 1920, Lord Curzon'un aklamas: "Trkler imdi feryat ediyorlarsa, bu zannmca suni ve geici bir galeyandan ibaret kalacak ve ok gemeden snp gidecektir... Sava iki yl uzatan, bize paraca milyonlara, can kayb bakmndan on binlere mal olan bir dman yenerek elde ettiimiz bir frsat rtmemekliimiz, uzak grllk gereidir." (Jeschke, ng. Belgeleri, s.54) 11 Ocak 1920, Dileri grevlilerinden Vansittart'n muhtras: "Erzurum yeni kurulacak Ermeni devletinin baehri olacaktr." (E.Ulubelen, s.211) 2 ubat 1920, A.Ryan'n muhtras: "yi niyetli Trkler ile uzlamazlar ar asnda bir ayrm gzetmelidir. Ulusal akma dahil lmllarn yardm ile Trkiye'nin geleceinin Mttefiklere bal olduuna inananlardan bir grup meydana get irilerek, ulusal akm ikiye blnmeli. Banda Padiahn bulunaca bu gruba, katlanlabilir bir bar nerilmeli. Byle bir bar, Trk bamszl nazariyesine' sayg gsteren 'formllere brnm' olmal. lk admda Padiahn destei kaz anlmak, Mttefiklerin isteklerine gre davranacak bir Trk hkmeti i bana getirilmeli, bu hkmete yardm edilmeli." (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.166; Y.Komiser de Robeck de bu gre katlr, s.204; buna karlk Dileri Baka nl Mstear Lord Harding, Mstear Yardmcs J.A.Tilley, Trklerin stanbul'dan kovulmalarn ve stanbul'un igal edilmesini' isterler; Amiral de Robeck'in Trklerle lml bir bar yaplmas nerisini, Mttefikler Konseyi reddedecektir, s.205) 14 ubat 1920, Mttefikler aras Londra toplantsnda, L.George'un iddias: "stanbul Trk deildir, Yunanldr. Trkler oradan atlmaldr..."; Fransa temsi lcisi P.Cambon'un gr: "Boazlar kontrol edip para alsak, ylda bir milyon sterlin toplarz." (E.Ulubelen, s.215) 16 ubat 1920 gnl Mttefikler aras Londra toplants tutanandan: "Trkleri yattrmak iin zmir stndeki isteklerini kabul etmi grnelim. Yunanllar daha fazla asker karsnlar, sonra Trk isteklerini kabulden vaz geeriz." (E.Ulubelen, s.217) ubat 1920, Mttefikler aras Londra toplantsnda, Lord Curzon "Errnenistan mandas altnda bir Lazistan kurulmasn..." nerir. (D.Avcolu, Milli Kurtulu Tarihi, 1.C..S.139) 2 Mart 1920, Mttefikler aras Londra toplantsnda, L.George: "Bizim Suriye'deki birliklerimizin... masrafn biz mi deyeceiz? Hi byle sama ey olur mu? Hepsini Trkler demelidir. ngiliz vergi mkellefleri bu iiin 750 milyon sterlin dediler. Btn bunlar Trklerden altn olarak alacaz. Trklerin altn stoklarn ele geirmeliyiz." (E.Ulubelen, s.220) 3 Mart 1920, Mttefikler aras Londra toplantsnda, Fransa temsilcisi P.Cambon: "lk yapacamz i, milliyeti liderleri yok etmek olmaldr."; L.George: "Sultana yle deriz: 'Biz btn etleri alyoruz sen de birka kemikle
de
bi
an
_8
yetin.'" (E.Ulubelen, s.221) 20 Mart 1920, Lord Curzon: "Trkler iin askerlik meslei tamamen kapanmtr." (E.Ulubelen, s.224) 26 Mart 1920, Y.Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Krdistan, Trkiye'den tamamen ayrlp bamsz olmaldr. Ermeniler ile Krtlerin karlarn badatrabiliriz. stanbul'daki Krt kulb Bakan Seyyid Abdlkadir ile Paris'teki Krt lideri erif Paa, hizmetimizdedir." (D.Avcolu Milli Kurtulu Tarihi, s. 141) 20 Nisan 1920, San Remo Konferans tutanaklarndan: "Askeri uzmanlarn, Trkiye'ye bar [zorla] kabul ettirebilmek iin en az 27 tmen (405.000) askere ihtiya gsterdikleri. Venizolos'un, '14 tmeni Yunanistan'n salayabileceini' syledii..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.XXXII/50) Mays 1920, Trklerin bar artlarna itiraz ettiklerini renen Lord Curzon'dan, Yksek Komiser Vekili Amiral Webb'e: "Trklere, kendilerine verilen ifa hapn yutmalarn tavsiye ediniz." (Jeschke, ng. Belgeleri, s.26, 202) 22 Mays 1920, Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Milliyetilerin kurduu basn ajans [Anadolu Ajans] blteninde, zellikle ngiltere aleyhtarl yapld, rlanda'dan Hindistan'a kadar ngiltere'nin glklerinin smrld..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.XLI /99) 4 Haziran 1920, ngiltere'nin Atina Elisi Lord Granville'den Lord Curzon'a:' "Dou Akdeniz'in emniyeti iin Yunanistan'a kk fakat ok kymetli bir donanma kurmalyz." (E.Ulubelen, s.239) 15 Haziran 1920, Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Biz Trklerle savaa baladk, bu savaa devam edecek miyiz? Yunanllar derhal harekete geirmek lazmdr." (mer Krkolu, Trk-ngiliz likileri, s.148) 17 Haziran 1920, Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Milliyetilerin Asya yakasndan stanbul'u tehdit ettikleri... Mttefik kuvvetlerin bu tehlikeyi pskrtmeye yeterli olmad... Tezelden takviye gnderilmesi..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.L/137; 23 Haziran 1920 gnl rapor: "Milliyeti kuvvetlerin zmit'te ngiliz askerlerine saldrd..." s.LV/158) 20 Haziran 1920, Lympne toplantsnda L.George: "M.Kemal'e ok kuvvetli bir yumruk indirelim. Bu arttr M.Kemal'in baars Araplara srayabilir, bu nedenle mutlaka ezilmesi gerekir." (E.Ulubelen, s.233) 21 Haziran 1920, Boulogne Konferasnda galip devletler, "Yunan ordusunun ileri yrye gemesine" karar verirler. (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.LIV/150; Yunan ordusu 22 Haziranda, Bursa'ya doru ilerlemeye balay acaktr.279) 21 Haziran 1920, Bonar Law, Avam Kamaras'nda, hkmet adna yapt aklamada, "Yunanistan'n Mttefik devletlerden biri olduunu, Yunan askerinin teki Mttefik kuvvetleri gibi gerektiinde kullanlabileceini, Yunan ilerlemes inin asi milliyetilerin bar andlamasnn uygulamasna ynelttikleri saldrya kar koymay amalayan Mtttefik harektnn bir paras olduunu" syler. (mer Krkolu, Trk-ngiliz likileri s.73) 25 Haziran 1920, Lord Curzon, Fransz Babakanna L.George'un u mesajn iletir: "Askeri mavirlerimiz, her trl askeri usullere uygun olarak Trklere
de
bi
an
_8
kar yaplmakta olan harektta, kumanda birlii mevcut olmas lzumuna iaret etmektedirler." (Jeschke, ng. Belgeleri, s.227) 26 Haziran 1920, Yksek Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Biz imdi Trk milliyetileri ile sava halindeyiz. Trklere yenilirsek, btn tesirimizi kaybedeceiz." (.Krkolu, Trk-ngiliz likileri, s.148; B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.LVIII/165) 5 Temmuz 1920, Yksek Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Yunanllar Bursa zerine yrrken, ngiliz donanmasnn da Mudanya'y vurmasna [karar verildi]." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.LXIII/183'n eki) 7 Temmuz 1920, Spa Konferans tutanandan: "Trklere acmamak... M.Kemal'e ders vermek iin Trkiye'nin teklif ve isteklerinin reddedilmesi..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.LXII/183) 7 Temmuz 1920, Spa Konferansnda, L.George: "Yunan ordusunda ngiliz subaylar vardr, bunlar Yunan ordularn ok beeniyorlar." (E.Ulubelen, s.235) 17 Temmuz 1920, Yunan ordusundaki ngiliz gzlemci General Brid-ges'in raporu: "Kemalistlere kar yaplan Yunan harekt srdrlmeli. Yu-nanllarn, 6 hafta iinde Eskiehir, Afyon ve Ankara'y igal edebilecekleri..." (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.89) 28 Temmuz 1920, Avam Kamaras'nda hkmet adna yaplan konumada, "Yunanistan'n 20 Temmuz 1920 gn Trakya'ya yapt karmaya, ngilt ere'nin sava gemisi, drt destroyer ve bir uak taycs ile yardm ettii" aklanr. (.Krkolu, Trk-ngiliz likileri, s.74) 30 Temmuz 1920, Lord Curzon'dan Amiral de Robeck'e: "...M. Kemal'in yenilmesi veya yok edilmesinin, bar andlamasnn onaylanmas iin en etkili garanti olaca..." [B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.LXXII/240; ayn yaznn derkenarlar: "Kemalist direnii ykmak iin Trk (stanbul) ve Yunan ynetimleri, basklarn srdrmeli." (Fitzmaurice); "Trkler andlamay onayl ayncaya kadar, Yunanllarn Anadolu'da ilerlemesine izin verilmeli. Yunan harekt balaynca, Ermenilerin de Erzurum'a doru ilerleyecekleri." (D.G.Osborne); "Mttefiklerin, Kemalistlerin gcn krmalar gerektii." (J.A.Tilley)] 22 Austos 1920, Lloyd George'un Lucerne'de, talyan Babakan Gioletti'yle yapt grmenin tutanandan: "L.George'un, ngiltere'nin daha fazla asker gnderemeyeceini belirterek, Gelibolu yarmadasnn Yunan kuvvetleri tarafndan igal edilmesini teklif ettii..." (B.N. imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.LXXX/282) 29 Austos 1920, ngiltere Deniz stihbarat Mdrlnden Dileri Bakanlna: "Denizden M.Kemal'e harp malzemesi gnderilmesini nlemek iin tedbirler alnd..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.LXXXI/289) 23 "Eyll 1920, ng.Y.Komiserliinden A.Ryan'n muhtras: "Krtlerin... ngiltere tarafndan ustalkla kemalizme ve bolevizme kar kullanlabilecekleri..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.XCI/328); Anadolu'yu milliyetilere kar cesaretlendirmeliyiz. Halkn, milliyetilerden bkkn olduu teorisini yaymalyz." (E.Ulubelen, s:268); "Yunanistan, yepyeni silahlar ile ilerlemeye hazr." (T.Baytok, ngiliz Kaynaklarndan Trk Kurtulu Sava, s.125) 6 Kasm 1920, Albay Stokes'ten Lord Curzon'a: "Snniler ile iiler arasn-
de
bi
an
_8
daki ztlk byktr. Biz bu ztl daha da gelitirebiliriz." (E.Ulubelen, s.270) 10 Kasm 1920, Y.Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Yunan ordusunu tam anlamyla harekete geirmek lazmdr." (E.Ulubelen, s.271) 24 Kasm 1920, ngiliz Dileri Bakanlndan W.S.Edmonds'un gr: "Er veya ge, Trklerle muhtemelen grmelere girieceiz. Fakat bu grmeler Bab- li ile (stanbul ynetimiyle) olmal, M.Kemal ile deil. stanbul'daki askeri durumumuz, Bab- li zerinde stnlk salamaktadr." (.Krkolu, Trk-ngiliz likileri, s.132-133) 27 Kasm 1920, Y.Komiser Rumbold'tan Lord Curzon'a: "Biz kendimizi, bolevizme kar slam'n koruyucusu gibi gstermeliyiz. Mmkn olduu kadar Boleviklerle M.Kemal'in arasn amalyz." (E.Ulubelen, s.272) 3 Aralk 1920, Londra Konferas tutanaklarndan: "L.George'un Sevres'de deiiklik yaplmasna iddetle kar kt..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 2.C., s.CXVIII/432); "L.George, Yunan Sava Bakan Gunaris'in, kendisine yazd bir mektupla, 'ne isterse onu yapacana sz verdiini' aklar." (T.Baytok, ngiliz Kaynaklarndan Trk Kurtulu Sava, s.137)280 20 Aralk 1920, Lord Hardigten'ten Lord Curzon'a: "Faysal, Yunanllarn Trklere kar arpmasn tevik ediyor." (E.Ulubelen, s.273) 20 Aralk 1920, L.George, Avam Kamaras'nda, M.Kemal'e yaklalmasn tavsiye eden General Toumshend'e u cevab verir: "Kiminle bar yapacaz? Bugn var olan ama yarn olup olmayaca belirsiz M.Kemal ilemi?" (D.Walder, anakkale Olay, s.119-120) 18 Ocak 1921, Londra Konferans iin H.Nicolson tarafndan hazrlanan muhtradan: "ngiliz emperyalist politikasnn bir kozu olan Yunanistan'n aleyhine, Trklere dn verilmesinin, ngiliz emperyalist karlar iin de sakncal olaca..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.XXVI/33; ngiliz Dileri Bakan Yardmcs E.Crowe'un muhtraya ekledii not: "Gl ve dost bir Yunanistan'n, ngiliz karlar bakmndan gerekli olduu.") 20 Ocak 1921, Y.Komiser Rumbold'tan Lord Curzon'a: "Mttefikler, stanbul'dan balayarak, tm lkeye yaylacak biimde, Padiahn evresinde yeni bir g yaratmallar." (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.118) 25 Ocak 1921, Paris Konferans tutanana gre L.George'un konumas: "Yunanistan'a kar izlenegelen politikadan vaz geilmemesi... M.Kemal'in M ttefiklerin zaferini yenilgiye evirmek emelini gtt... Trkiye'yi ykabilmenin ngiltere'ye ok pahalya mal olduu, imdi bundan (ykmaktan) vaz geilemey ecei ve Yunanllarn Trklere feda edilemeyecei..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.XXX/67 vd.) 12 ubat 1921, Rumbold'dan Lord Curzon'a: "stanbul hkmetinin, M.Kemal'i yola getirmek iin gsterdii abalarn baarsz kald..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.XLIV/131) 12 ubat 1921 gnl tutanaa gre, Londra Konferas srasnda, L.George'un Yunan Babakanna syledikleri: "zmir'i ve Trakya'y isteyen Kemalistlere kar, meru haklarndan vazgememeleri... Bu hususta Yunan halkna gvendii..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.XLVI/136) 21 ubat 1921, Londra Konferans sryor; bugnk tutanaa gre
de
bi
an
_8
L.George yle der: "Sevres Andlamas, zmir blgesi ile Trakya'nn Yunanistan'a braklmasn kararlatrd. Ancak M.Kemal kumandasndaki byk kuvvetler (!) bu andlamaya kar ktlar. Bunun sonucu, andlamada baz deiiklikler yaplmas iin genel bir arzu belirdi. Bu amala bu konferans topla nd." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.LI/158) Londra Konferansnn 24 ubat 1921 gnk oturumunda da L.George der ki: "...Ne olursa olsun, btn Sevres Andlamasn M.Kemal'e kabul ettirmek gereklidir!" (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.LV/182) 2 Mart 1921, ngiliz casusluk rgt, M.Kemal'in Londra'daki Trk Kurulu Bakan Bekir Sami Beye kapal telgrafla yollad talimat ele geirir ve ifresini zer. Talimatn son maddesi yledir: "Bar salamak iin ngilizlere baz zahiri (yleymi gibi grnen) ayrcalklar tanmak yolundaki grnz uygun bulmuyoruz. Zahiri bile olsa, ngilizlere ayrcalk tanmak, millidavamzn ruhu olan bamszlmz yok etmeye yetecektir. Yetkiniz, Milli Misak'la snrldr!" (B.N.imir, ng. Belgelerinde, 3.C., s.LX/201 vd.) 9 Mart 1921, Londra Konferans Genel Sekreteri M.Hankey, Yunan ordusunun gvenlii tehlikedeyse, bu ordunun M.Kemal'e kar saldrya gemesine Konferansa kar klamayacan, Lloyd George adna, Yunan Babakanna bildirir. [S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.142; General Stratigos, Yunanistan Kk Asya'da, s. 192; ngiliz Genelkurmay Bakan Mareal Wilson gnlne u notlar dm: "22 Mart gn, Kabine toplantsnda L.George, 'Trklerin, Yunanllarn karnda geni apta ynak yaptklarn ve Yunanllarn, kendilerini savunmak iin saldrya gemelerini nleyemediklerini' syledi. Bizim ve Yunanllarn istihbaratna gre, bu demiryolu zerinde Trklerin ynak yapt yok, dolaysyla balayacak saldr arlm, kkrtlm deil. L.George da biliyor bunu!" (D.Walder, anakkale Olay,s. 148)] 10 Mart 1921, Londra Konferans; bugnk sabah oturumunda Yunan Sava Bakan Gunaris, "Sevres Andlamasn Trklere zorla kabul ettirmek iin Yunanistan'n btn fedakrla hazr olduunu ve Kemalist ordular ay iinde databileceklerini" aklar. [B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.LXIII/ 213; ordunun Ankara seferi plann, Albay Saryanis zetle yle aklar: Yunan Ordusu Ankara'ya ilerlerken, Rum nfusunun fazla olduu Karadeniz kysna da kartma yaplacak orada bir s kurulduktan sonra da, Ermenilerin yardm ile Sivas ve Erzurum da igal edilecek. Bunun gereklemesi iin aya ve 340 milyon drahmiye ihtiya var.' (General Stratigos, Yunanistan Kk Asya'da, 1.C., s.175) 16 Mart 1921, L.George, Bekir Sami Beye, "Trkiye'ye imdikinden daha fazla dn verilemeyeceini" syler ve "Trkiye'nin, bunlar kabul etmezse, Y unanllarla savamak zorunda olduunu" hatrlatr. (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.LXIX/245) 18 Mart 1921, "L.George, 'Yunan ordusunun hemen harekete gemek zorunda olduunu' bildiren Yunan Sava Bakan Gunaris'e, 'balayacak savan sorumluluunun Trklere yklenmesini' nerir ve 'Anadolu'daki askeri harekat finanse etmek zere Maliye Bakanlna bir muhtra vermesini' syler." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.LXXI/249; Sonyel, D Politika, 2.C., s.
de
bi
an
_8
142; Gunaris, Daily Telgraph muhabiri Beaumont'a yle der: "Baar kazanrsak, ngiliz hkmetinin yardmda bulunacan anladm." Ktahya-Eskiehir savalarndan ' sonra, ngiltere gerekten yardmda bulunacaktr. Greceiz.) 14 Nisan 1921, Yunan yenilgisi zerine ngiltere, tarafsz kalacan bild irir. (Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.148)281 18 Nisan 1921, Lord Curzon, Hindistan leri Bakan Montagu'nun, Hindistan'daki hareketleri yattrmak amacyla, Sevres Andlamasnda baz deiiklikler isteyen bir muhtrasn cevaplar ve 'Sevres'de hibir deiiklik yaplmasndan yana olmadn' bildirir. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.21-23) 6 Mays 1921, Y.Komiser Amiral Bristol'den Washington'a: "Yunanllar, Marmara'nn gney kylarnda abluka ilan ettiler." (L.Ewans, Trkiye'nin Paylalmas, s.351) 10 Mays 1921, General Harington'dan Sava Bakanlna: "Buradaki durumun yeniden gzden geirilmesi gerektiini dnyorum... M.Kemal tamamen haindir. Bizim ierdeki ve dardaki glklerimizi pek iyi bilmektedir. Tarafszlk abalarmza inanmamaktadr. Yunanllar tekrar yeneceinden ve sonra bizi nne katacandan muhtemelen emindir." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.23) 11 Mays 1921, Damat Ferit'in nl Harp Divan Bakan Nemrut Mustafa Paa hakknda Rumbold'un gr: "Bu Krt nderi iyi ynetilirse, Irak'taki ng iliz yetkililerine yararl olabilir." (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.165 ve 103. dipnot) 16 Mays 1921, General Harington'un, 'Ankara hkmetinin ngiltere'ye kar tutumu' hakkndaki raporu: "Milliyetilerin ngiltere'ye kar srekli olarak dmanlk duygular besledikleri... Ocak 1921'deki Yunan saldrsnn nlenmesini (1.nn), Kemalistlerin, yalnz Yunanistan'a kar deil, ayn zamanda ngiltere'ye kar da kazanlm bir bir zafer saydklar... 23 Martta balayan ikinci Yunan saldrsnn (2.nn), Anadolu'da ngiliz aleyhtarln daha da artrd... Yunan yenilgisinin de ngiliz politikasnn baarszl olarak yorumland... Ankara'da ar milliyetilerin glendii, ngiltere'ye kar dmanln artt..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.XCV vd./341 vd.) 23 Mays 1921, Dileri Bakanlna, Bekir Sami'nin yerine, Y.Kemal Tengirenk'in atanmas zerine Rumbold'tan Lord Curzon'a: "Bu Ankara'nn uzlamaz tutumunun yeni bir kantdr." (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.150) 24 Mays 1921, Aa Han'n ngiliz esirlerinin serbest braklmas iin Ankara Dileri Bakan Bekir Sami'ye yazd mektubu, Bekir Sami istifa ettii iin Ankara'ya yollamaz ve Lord Curzon'a, "Aa Han'a Trkiye'de kimsenin nem vermediini" bildirir. (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.148) 25 Mays 1921, Bedirhan ailesinin reisi Emin Ali, A.Ryan ile grr, "Kemalistlere kar Krtleri ayaklandrmak iin Yunanllarla iliki kurduunu bildirir." (B.N.irnir, ngiliz Belgelerinde.C., s.XCII/333) 27 Mays 1921, ngiliz gizli haberalma rgtnn, "Kemalistlerin D Politikas" hakkndaki raporu: "Batllar aleyhindeki politikasnda, M.Kemal Paay 140 milletvekilinin destekledii..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s. XCIV/337)
de
bi
an
_8
30 Mays 1921, ngiliz Savunma Bakanlnn, Yunan yenilgisi ardndan Mttefiklerin Boazlar blgesinden ekilmesini nermesi zerine, Dileri Bakan Yardmcs E.Crowe'un hazrlad muhtra: "Mttefiklerin, Kemalistler nnden kamalarnn, ngiltere'ye Byk Savata kazand zaferin btn meyvelerini kaybettirecei... ngiliz karlar bakmndan, stanbul'da ngiliz askeri bulundurmann, rlanda da asker bulundurmak kadar hayati nem tad... A nkara'nn stanbul'u yutmasn nlemek iin Fransa'nn da desteinin aranmas..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.XCVIII/351) 31 Mays 1921, Bakanlar Kurulu toplantsnda, Londra'ya arlan General Harington'un aklamas: "stanbul'daki Mttefik kuvvetleri, M.Kemal'e kar koyabilecek durumda deillerdir. stanbul'da kalmak yersiz ve tehlikelidir." Lord Curzon, Harington'a u cevab verir: "stanbul'dan ekilmenin geni ve felaketli yanklar olacaktr. ngiltere, zaferin btn meyvelerini yitirecektir. M.Kemal bsbtn glenecek ve ngiliz mparatorluu iin tehlike olacaktr... Dou Trakya'y mutlaka Yunanllara kazandrmak lazmdr. Trklerin atalca'dan teye, Avrupa'ya gemeleri nlenmeli... stanbul'a Yunan askerlerini getirmek ihtimali de dnlmeli... stanbul'dan ekilmek, ngiliz politikas ve ngiltere'nin Doudaki karlar iin tehlikeli olur." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.XCVIII vd./356 vd.; B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.26; Churc-hill de Lord Curzon'un grlerine katldn aklar.) 1 Haziran 1921, Y.Komiser Vekili Rattigan'dan Lord Curzon'a: "Fransz Yksek Komiseri, 'Yunan ordusuna zerre kadar gveni olsa, Yunanllar desteklemekten geri kalmayacan, Mttefiklerin Yunanllar desteklemekle yeni bir Vrangel fiyaskosu yaratmalar olasndan korktuunu' ileri sryor." (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.166) 1 Haziran 1921, Kabine toplantsnda, "L.George, M.Kemal'e kar mmkn olduu kadar kt davranlmasn' savunur ve 'Yunanllarn desteklenmesini' nerir." (D.Walder, anakkale Olay, s.170) 2 Haziran 1921, Smrgeler Bakan Churchill'in Babakana verdii muhtradan: "Emin ve hzl admlarla, ngiltere'nin Trkiye tarafndan yenilgiye uratlmasna doru gidiyoruz. Bu bizim iin mthi bir ey olur ve kazandmz zaferlerin toplanan meyvalarn yok edebilir." (D.Walder, anakkale Olay, s.173)282 5 Haziran 1921, General Harington ve Amiral Webb, tm Kemalist limanlarn abluka altna alnmasn nerirler. (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.151) 9 Haziran 1921, Yunan sava gemileri nebolu'yu bombalarlar. (K.S.Gnl, 3.C., s.544) 14 Haziran 1921, Lord Curzon'dan Paris'teki ngiliz Bykelisi Lord Harding'e: "ngiltere hkmetinin, Trklere baz dnler vererek yeniden mz akerelere giriilmesini nerecei, Kemalistler bunu kabul etmezlerse, Yunanistan'a silah, cephane, uak vb. yardmlar yaplaca... Boleviklerden yardm almalarn nlemek iin Karadeniz limanlarnn abluka altna alnaca... Trk baarsnn, Mttefiklerin savatan elde ettikleri her kazanc tehlikeye sokaca ve Orta Dou'nun bar yolla yeniden kurulmas ihtimalini ortadan kaldraca... ngiltere 'nin Yunanistan'a, eref ve dostlukla bal olduu..." (B.N.imir, ngiliz Belgele-
de
bi
an
_8
rinde, 3.C., s.CIV/378; Sakarya'dan zmir'e, s.30-33) 18 Haziran 1921, Mttefikler aras Paris Konferasnda Lord Curzon yle der: "Trkiye'ye bu kadar geni tavizler (!) verilirken, tehdit de gereklidir. Doudaki tecrbelerimden biliyorum ki doulularla pazarla giriilirken, arkalarnda bir denek bulundurmak pek ie yaryor." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s. 38; S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.168) 20 Haziran 1921, Yksek Komiser Vekili Rattigan'n, Harington-M.Kemal grmesi ihtimalinin belirmesi dolays ile ngiliz Dileri Bakanlna yazd yazdan: "Hibir ekilde Kemalistlerin peinden komadmz,gayet ak olarak belirtmeliyiz." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.85) 21 Haziran 1921, Yunan ordusunu inceleyen ngiliz General Marden'in raporu: "Trk kuvvetlerini imha etme plan izleyen Yunanllar, Trklerin nceden hazrladklar mevzilerde sava kabul etmeyecekler. Bu nedenle Yunan harekt seyyal olacak. Her ey iyi giderse, Yunan harekt byk baar olacak." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s. 150) 26 Haziran 1921, ngiltere'nin Paris Bykelisi Lord Harding'ten Lord Curzon'a: "Yunan Kral Konstantin, hem tahtn, hem hanedann korumak iin askeri bir zafer kazanlmasnn gerektiine inanyor." (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s. 170) 29 Haziran .1921, ngiliz kabinesi, "Trkler zmit'ten ileri geip, yansz blgeye (!) girerlerse, bunun Mttefiklere kar dmanca davran olarak nitel eneceinin Trklere bildirilmesi" kararn alr. (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s. 172; Curzon, karar, 30 Haziranda stanbul Yksek Komiserliine, 'Mttefiklerin direneceini' belirterek bildirir ve Ankara'nn uyarlmasn ister, s.173) 1 Temmuz 1921'de, Fransz Babakan Briand, Mttefiklerin, 'tam tarafsz' davranmalarn, bunun gerei olarak da Yunanllarn, stanbul ile Marmara Den izi'ni bir harekt ve ikmal ss olarak kullanmalarna izin verilmemesini nerir. Lord Curzon bu neriyi, 'imdilik' kaydyla reddedecektir.(B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.62; Yunanllar, stanbul'u ve Marmara'y, Trk zaferine kadar, h arekt ve ikmal ss olarak kullanacak, deniz ablukasn srdrecek, Trk gemil erine el koyacak, Karadeniz kysndaki baz ehirlerimizi bombalayacaktr. s.196197) 4 Temmuz 1921 gn, Yksek Komiser Vekili Rattigan, Ankara temsilcisi Hamit Beye, "Ankara hkmetinin politikasn, sert bir dille eletirir ve zetle yle der: "Bolevik dostlarna dayanmakla ya da ngiltere halknn savatan usandn sanmakla Kemalistler, hata ediyorlar. Ar isteklerde bulunuyor ve ngiltere'nin hayati karlarn kabule yanamyorlar. Kemalistler, kendilerini bastrmak azmiyle birlemi Byk Britanya'y karlarnda bulacaklar." (B.N. imir, Sakarya'dan zmir'e, s.113; Lord Curzon, bu szleri yerinde bulduunu Rattigan'a bildirir.) 7 Temmuz 1921 [Yunan ordusu Afyon, Ktahya ve Eskiehir'e doru yrye geer], ngiltere Genelkurmay Bakan Mareal H.Wilson'un Sava Bakanna verdii rapordan: "Yunan ordusu, iyi talim grm, iyi silahlanm ve savaa arzuludur. Ancak Yunanllar, -yeni bir sava halinde- mahalli baarlar kazanabilirler ama byk zafer kazanamazlar." [Bilal N.imir, ngiliz Belgelerinde. 3.C.,
de
bi
an
_8
s.CXXXII/ 489 vd.; Sakarya'dan zmir'e, s.154; raporda u husus da belirtilmektedir: 'Austos 1920 tarihinden beri, Yunanistan, ak piyasadan ihtiyalarn karlyor. stenirse Yunanistan'a tfek, mermi, el bombas yardm yaplabilir.' (s. 155,160); "ngiliz sava sanayii, Yunanistan', bazan dorudan doruya, bazan dolayl yoldan silah deposu haline getirmiti. Silahlarn bir ksm ngiltere'den Romanya'ya, oradan da Yunanistan'a sevk edilmiti. Bir baka yol spanya idi. O yoldan da Yunanistan'a malzeme ve silah doldurulmutu. Ayrca Fransa da bir miktar sava malzemesi yollamt." (s.160); ayrca, zmir ve Trakya'daki depolarda bulunun 37 adet ar Trk topu da Yunanllara verilir 28 adet 105 mm.lik, 9 adet 155 mm.lik; sonra bunlara 8 Skoda topu daha eklenir. (General Stratigos, Yunanistan Kk Asya'da, s.212)]283 8 Temmuz 1921, Yksek Komiser Vekili Rattigan'dan Lord Curzon'a: "M.Kemal'in [tam istiklal] teklifini kabul etmek, ngiltere'nin ona teslim olmas demektir." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.131) 9 Temmuz 1921'de, Lord Curzon, M.Kemal'in 'tam istiklalden sz eden' notas hakkndaki grn yle belirtir: "Btnyle kabul edilemez nitelikte!" (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.128) 12 Temmuz 1921, Yksek Komiser Vekili Rattigan'dan Lord Curzon'a: "M.Kemal'in cevab, Ankara'nn kstaha gururuna ve kendine gvenmiliine yeni bir delildir." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.132) 14 Temmuz 1921, Yunan Meclisi'nde reformist Parti lideri Stratos, yle der: "Yunanistan artk, Sevres Andlamasnn kendisine tand asgari haklarla yetinemez." Ayn gn, Venizelosu Danglis de yle diyecektir: "Hkmetin, Yunanistan'a yeni avantajlar salayacana inanyorum." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s, 163-164) 15 Temmuz 1921, General Harington'dan Sava Bakanlna: "Milliyetilerin tarafsz izgiye riayet etmeleri, benim zmit'teki askeri pozisyonum iin hayatidir. Yunan gemilerine stanbul'u s olarak kullanma msaadesi vermekle, tarafszl kendimiz bozmu olacaz ve sonunda milliyetileri kzdracaz. Yunan ilerlemesini durdurunca, bize saldracaklar. Yunanllar destekliyorsak, bunu aka yapalm. Desteklemiyorsak, imdiki tertiplerden vazgeelim. Her tarafta, Yunanllar desteklemekle itham ediliyoruz. Bunu aka protesto ediyoruz ama aslnda onlara burada [stanbul'da] kalma msaadesi vermekle, onlar destekliyoruz." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.134, 195; Yunan taarruzu srasnda stanbul'da ve Marmara'da slenen Yunan gemilerinin listesi ve slendikleri yerler: s.196-197; Yunan donanmasna stanbul ve Marmara'y s olarak kullanmas iin tam izin verilmesi: s. 196; Lord Curzon, 'Yunan donanmasnn, Trk gemilerini, gemilerdeki yolcular ve eyalar yakalamaya, Boazlardan ve Marmara'dan geirip Yunanistan'a gtrmeye hakk olduunu' stanbul'a bildirir, s. 197; ayrca, Jeschke, ng. Belgeleri, s.231) 18 Temmuz 1921, General Harington'dan ngiltere Sava Bakanlna: "...stanbul ve evresini Kemalistlere kar savunmak iin tedbirler alnd..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.CXL/543) 20 Temmuz 1921, Atina Elisi Lord Granville'den Lord Curzon'a: "Ktahya'nn zaptedilii haberi, Atina'ya, 18 Temmuz akam ge saatlerde ulat. Kil i-
de
bi
an
_8
selerin anlar ald ve halk ynlar, alklarla, tabancalar patlatarak btn gece sokaklar dolat. Btn gazeteler, byk zafer iin heyecanl vgler yaynlyorlar ve bazlar bunun, 'dnyann en kesin sava olarak bilineceini' yazyo rlar. Gazeteler dn bunu, nihai zafer olarak ilan ettiler." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.165-166) 20 Temmuz 1921, L.George'un metresi, ilerde ei Bayan Stevenson'un gncesinden: "Davit (L.G.), Yunan saldrsnn baarszla uramasndan ve yanldnn kantlanmasndan ok korkuyor. Siyasal onurunun, byk lde, Anadolu'da kaydedilecek olaylara dayandn... Yunanllar kazanrsa, Trk ynetiminin sona ereceini sylyor. Bylelikle, ngiltere ile dost yeni bir Yunan imparatorluu doacak ve bu imparatorluk, Doudaki tm karlarmza yardmc olacak." (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.174/149. dipnot) 21 Temmuz 1921, Atina Elisi Lord Granville'den Lord Curzon'a: "Eskiehir'in zaptedildii haberi, Atina'ya dn gece geldi ve Ktahya'nn dn-deki gibi sahneler yaand. Yunan basn, Sevres Andlamasnn, artk Yunanistan iin yeterli olmadn, Anadolu'nun verimli topraklarn iletebilecei stratejik snrlar olmas gerektiini bildirmektedir." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s,170171) 24 Temmuz 1921, Y.Komiser Vekili Rattigan'dan Lord Curzon'a: "Kemalistlerin yenilgisi gerekten kesin ise, Anadolu'da bir antikemalist hareketolmas ok muhtemeldir." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.200) 26 Temmuz 1921, Yksek Komiser Vekili Rattigan'dan Lord Curzon'a: "Hariciye Nazr [A.zzet Paa], Anadolu'daki ordunun % 65'i ile Millet Meclisi'nin % 65'inin desteini (!) garanti edebileceini bildiriyor. Bab- Ali'deki bir grevli, Kazm Karabekir Paann Sultan'a sadakat ve ballk telgraf gnderdiini haber verdi." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.202-203) 26 Temmuz 1921, Yunan Babakan Gunaris'in demeci: "Bara giden en kestirme yol, stanbul sorununun zmlenmesidir." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s. 176) 26 Temmuz 1921, Lord Granville'nin raporundan: "Bir Yunan gazetesi yle yazmaktadr: 'Kanlarmzla suladmz ve yzlerce yllk gelenekleriyle bize bal olan diyarlar, bizimdir ve bizim kalacaktr.' " (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s. 183) 27 Temmuz 1921, General Harington'un raporu: "Milliyeti ordunun kt bir durumda olduuna ve artk direnme ya da taarruz etme gc kalmadna phe yoktur." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.181) 30 Temmuz 1921, Yunan ordusu Kurmay Bakan Albay Pallis'in aklamas: "Yunanistan, btn lkeye yerleme ve Boazlarn bekisi olma hakkn kazanmtr. Yunan ordusu bu hakk zerinde srar etmeye kararl ve bunu kabul ettirebilecek gtedir." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.175) 5 Austos 1921, ngiliz Genelkurmay Bakanl'nn raporu: "Yunan ordusu, g bir harekt baaryla yrtmtr. Morali yksek, beslenmesi iyi, malzeme skntsndan uzak Yunan ordusu, dinlenince yeniden taarruza geecek." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.180) 5 Austos 1921, ngiliz Genelkurmaynn raporundan: "Trk ekilmesi...
de
bi
an
_8
metodlu ve iyi gerekletirilmitir." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e,s.166)284 9 Austos 1921, Yunan ordusunun Ankara'ya yrmesine karar verilmesi zerine Sava Bakan Teotokis, Atina'daki ngiliz Ataemiliterine, 5 Eyllde Ankara'da bulumak zere randevu verir. [S.R.Sonyel, D Politika, 2.C.,s. 179; bu arada (Yunanllar tarafndan) "Konya'da, Trk ordusu aleyhinde bir isyan hareketi de hazrlanyordu." (General Stratigos, Yunanistan Kk Asya'da, 2.C., s.16)]285 10 Austos 1921, Lloyd George'dan A.Chamberlain'e talimat: "ngiliz firmalarnn, Yunanistan'a sava malzemesi vermeleri iin gerekenin yaplmas..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.CLIII/599; Silah Ticareti Szlemesi, tarafsz devletlerin, savaan taraflara silah satn nlyordu. ngiltere, bu szlemenin, firmalarn savaan taraflara silah satmalarna engel olmad grn Mttefiklere de kabul ettirir ve 10 Austos 1921 gn, Mttefikler Yksek Konseyi de, bu dorulta karar alacak ve karar Tokyo'ya da bildirilecektir, B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s. 197;ayn konuda, L.Evans, Trkiye'nin Paylalmas, s.356)286 Ayn gnlerde, ngiltere Dileri Bakanl, zel bankalarn, Yunanistan'a ksa ve uzun vadeli kredi aabileceini, Atina'ya bildirir. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s. 198) 16 Austos 1921, L.George, Avam Kamarasnda konuarak, ' Yunanlarn, teki lkenin (Trkiye'nin) kabullenecei koullarla memnun olmasnn beklenemeyeceini" syler, Yunanllara da yeni dileklerinde ar olmamay tler. (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.177-178) 12 Eyll 1921, General Harington'un raporu: "Yunanllar ekilirken btn Trk kylerini yakyorlar." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.230; General Yunan ordusunun kaybnn 30.000 kii olduunu ileri sryor. S.R.Sonyel, D Politika, 2.G., s. 180/188. dipnot) 13 Eyll 1921, General Harington'dan Sava Bakanlna: "Yunan ordusuna yeni takviye ve cephane gnderildii." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.CLX) ngiltere Genelkurmay Bakanlnn Sakarya Sava hakkndaki genel raporundan: "Trkler parlak bir zafer kazandlar." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.231, 252-253) 14 Eyll 1921, The Times gazetesi: "Mttefikler imdi ackl bir kmazla kar karya bulunmaktadrlar. Yeni bir politika tespit etmeleri n gelmitir. Bu politikann bir unsurunun, Yunanllarn artk tevik edilmemeleri olmas, bize muhakkak gibi grnmektedir." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e,S.241) 15 Eyll 1921, Rumbold'tan Lord Curzon'a: "Ankara Dileri Bakan Y.Kemal Bey, iki ngiliz torpidosunun Samsun'a girerek arama yapmasn ve Yunan donanmasnn Karadeniz'e saldrmak iin stanbul'u s olarak kullanmasn, 4 Eyll gnl notas ile protesto ederek, Mttefiklerin tarafszlnn szde kaldn, samimi olmadn bildirdi... Yunan gemileriyle ilgili blm, cevapsz brakmak gerektii." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde., 3.C., s.CLXIII/657 vd.)7 23 Eyll 1921, ngiltere'nin Atina Elisi Lord Granville'den Lord Curzon'a: "Yunan yenilgisi, Mttefikler iin pek vahim olacaktr. Bu Fransa ve talya iin
de
bi
an
_8
de dorudur ama ngiltere bakmndan ok daha nemli grnmektedir. Sava, ngiliz karlar iin, bize phesiz hasm bir Trkiye yerine, dost bir lkenin kazanmasnn ne derece arzuya deer olduunu, Lord Hazretlerine bir kere daha srarla arza cesaret ederim. ngiliz hkmetinin, Yunanllara maddi ve manevi yardmda bulunmasn ve onlarn ezilmelerine meydan vermemesini isteyecek kadar ileri gideceim." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.268; ngiliz Belgelerinde, 3.C., s.CLXIV/633) 24 Eyll 1921, Yunan Kral Konstantin, cann zor kurtarp Afyon Eskiehir hattna ekilen ordusuna u bildiriyi yaymlar: "Trkleri kalbinden vurduk. imdiye kadar yaplanlar, ama iin yeterlidir. Perian olan Trk ordusu, ellerindekini geri almak iin Yunanllarn yorulacan mit ediyor ve bekliyor. Sngnz ilerde ona barn: 'Gel de al!' " (Hristos V. Nikolopulos, 1921'in Onbinleri ile Beraber, s.95)288 28 Eyll 1921, ngiltere'nin Badat Yksek Komiseri Sir P.Cox'dan Lord Curzon'a: "M.Kemal, Irak'taki ngiliz karlarna zarar vermek istiyor.Araplarn bamszlk almalarna kar deil, Irak'n ngiltere tarafndan ynetilmesine kar. Bunu nlemek iin Kral Faysal, M.Kemal ile mzakereye girimeli. Faysal'n ngiltere'ye ballna gvenilerek, byle bir risk gze alnabilir." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.246-247) 3 Ekim 1921, Hindistan leri Bakan Montagu'nun Ankara'da ngiltere'nin bir temsilci bulundurmasn amalayan muhtrasna kar, ngiliz Dileri Bakanlnn cevab: "Bu Ankara'y tanmak demek olacaktr. ngiltere, mmkn old uu kadar, stanbul hkmetinin Trk hkmeti olduu grn devam ettirmek istemektedir. M.Kemal'in hareketi, btn Mttefiklerce imzalanan Sevres Andlamasna kardr. ngiliz subaylarn ve adamlarn tutuklatan, M.Kemal'dir. M.Kemal, ngiltere'yi, Trkiye'yle sava halinde veya iki yzl tarafszlk iinde grdn aka sylemektedir. Bir ngiliz gemisine zorla adamlarn sokarak yolcular tutuklatmtr. Limanlarn ngiliz gemilerine kapatmtr." (.Krkolu, Trk-ngiliz likileri, s.211-212) 6 Ekim 1921, mahut ngiliz Muhipler Cemiyeti'nin Fahri Bakanlna, malum Mustafa Sabri Efendi seilir. (KS Gnl, 4.C., s.92) 7 Ekim 1921, Lord Curzon, hkmete sunduu muhtrada, ilk defa Milli And'a deinir, zamann Trkler lehinde ilediini kabul eder, Trkiye'yi bar konferansna armadan nce Mttefiklerin, tercihen Yunanistan'la birlikte, kendi aralarnda toplanarak, Sevres Andlamas'nda yaplacak deiiklikler zerinde anlamalar gerektiini ileri srer, stanbul hkmetinin tutumunun nemli bir etken olmadn belirtir ve bar iin zetle u nerilerde bulunur: zmir'de muhtar bir idare kurulmal, Dou Trakya mutlaka Yunanistan'n elinde kalmal, mali ve iktisadi hususlarda, teferruata ilikin baz tavizler verilebilir, ancak Sevres Andlamas'nn Trkiye'ye ykledii mali ve iktisadi vecibeler aynen korunmal.' (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.263-267) 12 Ekim 1921, ngiltere Sava Bakanlnn muhtras: "[Trkiye'nin Irak'a] saldrsna frsat verirsek, muhtemel bir felaket ve kesin bir prestij kayb tehlikesi ile karlaacaz. Irak'ta harcam olduumuz emekleri heba edeceimizi hi sanmyoruz. Bunun tek kar yolu, Ankara'nn Irak'a saldrmasn nlemektir. Bu
de
bi
an
_8
amaca giden tek yol ise, bir btn olarak Trkiye ile tez elden dostluk kurma ktr." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.251; Lord Curzon ve Bakanl, 19 Ekim 1921 gnl muhtra ile bu gre kar kacaktr, s.262) 21 Ekim 1921, ngiliz Genelkurmaynn raporu: "Yunan ordusu, [artk] Trk milliyetilerine bir karar empoze edebilecek gte deildir. Harekta devam etmekle Yunanllarn kazanabilecekleri hibir ey yoktur. Yunanistan iin en iyi yol, elindeki topraklar kaybetmeden nce, onlar pazarlk konusu yaparak, derhal M.Kemal ile bar mzakerelerine girimektir." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.254) 24 Ekim 1921, Yakn Dou erkezleri Hukukunu Salama Derneinin zmir Kongresi. Kongreye katlan Yunan ve ngiliz ibirlikisi olan bir avu temsilci, Yunan idaresi altnda yaamaya, ngiliz himayesi altnda bir erkez blgesi istemeye karar verir. (KS Gnl, 4.C., s. 116; ayrca Jeschke, ng. Belgeleri, s. 169) 27 Ekim 1921, Lord Curzon, Yunan Babakan Gunaris'ten, "bar grmelerine balanabilmesi iin Yunanistan'n, kendisini Mttefiklerin ellerine brakmasn" ister. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.272) 2 Kasm 1921, Yunan Babakan Gunaris ve yanndakiler ile gren L.George, 'bar konferansna kadar, Yunan ordusunun geri ekilmemesini' tavsiye eder ve 'aksi halde herhangi bir anlamann imknsz olacan' syler. (Bu toplantda bulunan General Stratigos, Yunanistan Kk Asya'da, 2.C. s.67; zet, s.627) 5 Kasm 1921, Trk- Fransz anlamas zerine Lord Gurzon, Fransz Bykelisine bir nota vererek, "Fransa ile Ankara arasnda sava halinin sona erd iini belirten 1.maddenin, 4 Eyll 1914 tarihli ngiliz-Fransz Anlamas ile Kasm 1915 tarihli Londra Pakt'na aykr olduunu" belirtir ve u hususlara itiraz eder: "Fransa'nn, Ankara ynetimini, Trkiye'nin egemen otoritesi olarak tanm olmas... 6. ve 11. maddenin Sevres Andlamasna ve l Anlamaya aykr olmas... skenderun blgesinde Trklere zel haklar tannmas... Sevres Andlamas ile izilmi snrlarn Trkler lehine deitirilmesi ve ngiliz ordul arnn igal ettii geni ve verimli topraklarn Trklere devredilmesi... Badat demiryolunun Trklerce kullanlmasna imkn verilmesi... Mttefiklerin biri tarafndan, dman bir lkeyle imzalanm ayr bir anlama niteliinde olmas." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.286-287; Lord Curzon'un ikinci notas, s.293; ngiliz Dileri Bakanlnn muhtras,s.294) 15 Kasm 1921, Ankara ile iliki kurulmas dncesinin taraftar bulmas zerine Dileri Bakanlndan W.S.Edmonds, bir muhtra hazrlar. Muhtra, btnyle Ankara'ya kardr. zm olarak u ileri srlmektedir: "M.Kemal ile Yksek Komiser, Yunan ve stanbul hkmeti temsilcileri arasnda, stanbul 'da grmeler yaplabilir. M.Kemal kabul ederse ne l. Reddederse, Hindistan leri Bakanl'na ve dier tenkitlere cevap verilmi olur. Grmeler bir sonu vermese bile, grmeler boyunca Mezopotamya zerindeki Trk basks, her halde daha az muhtemeldir." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.313) 19 Kasm 1921, Rumbold'dan Lord Curzon'a: "rlanda sorunu halledilinc eye kadar, Ankara'ya yaklama iinin ertelenmesi. rlanda sorunu halledildikten
de
bi
an
_8
sonra ngiltere, milliyetilerin gznde son derece kuvvetli durumda olacaktr." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.314-315) 22 Kasm 1921, yine Rumbold'dan Lord Curzon'a: "Ankara, Milli Misak' esas almak, Anadolu'nun ve Dou Trakya'nn boaltlmasn art komak istiyor. Bu durumda Ankara ile temasa gemenin yarar yok." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.XXXVII/85; Rumbold'un raporuna D.G.Osborn'un koyduu not: "Ankara'ya anlatmal ki yalnz ngiltere ve Yunanistan'la deil, btn Mttefiklerle kar karyadrlar ve Dou Trakya'nn Trklere verilmesi sz konusu deildir.") 19 Aralk 1921, Lord Curzon, hkmete, Sevres Andlamasnda revizyon yaplmasn ngren gizli bir muhtra verir. Muhtraya gre, Konferans yeri stanbul olacak, bar andlamas Padiah ynetimiyle yaplacaktr; M.Kemal, A nkara-stanbul karmas bir delegasyon iinde yer alabilir. Yeni artlar Yunanistan redderse, Mttefikler dolayl bask yollarn kullanp artlar kabul ettirecekler. Trkiye reddederse, Akdeniz ve Karadeniz limanlar abluka altna alnacak, stanbul'daki igal sertletirilecek, Yunanistan'a her trl aktif yardm yaplacak, Mttefik subaylar da Yunan ordusunda yer alacaklar. kisi birden reddederse, savaa 'seyirci' kalacaklar. Yeni artlar zetle yledir: 'Trkiye bu yeni bar artlarn kabul ederse, Yunan ordusu Anadolu'dan ekilecek; zmir blgesi, milletleraras bir kurul tarafndan ynetilecek; Dou Trakya Yunanistan'da kalacak; Boazlar zerindeki Mttefik kontrol hafifletilecek, Boazlar Komisyonu'nun yeleri, Milletler Cemiyeti'nce tayin edilecek; stanbul'daki Mttefik garnizonlar anakkale'ye alnacak; ukurova blgesinde zel bir rejim geerli olacak, banda tercihen bir Fransz Genel Vali bulunacak; aznlklara ilikin hkmler iddetlendirilecek; Sevres Andlamasnn askeri, adli, mali ve iktisadi alanlardaki hkmlerinde baz deiiklikler yaplabilecek.' (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.328-333; yeni artlar Fransa ve talya'ya bildirilir; ayrca, 12 Ocak 1992'de ngiliz ve Yunan Babakanlar ile Dileri Bakanlar, Cannes ehrinde toplanr ve ilke anlamasna varrlar, s.333-334; Fransa'nn gr: s.335-337; talya'nn gr, s.337; gr farklar, ngiltere ile Fransa arasnda tartmalara yol aar. Tartmalar srasnda Curzon, "Trkiye'nin bir dman, Yunanistan'n ise bir mttefik olduunu" hatrlatacaktr, s.337-339; bu konumasndan bir cmle daha: "Yunanistan'n katland byk fedakrlkl ar karlayacak bir sonuca varmak iin abalamalyz." .Krkolu, Trk- ngiliz ilikileri, s.221) 21 Aralk 1921, Anadolu'ya silah karmak iin kiralanan Fransz bandral ticaret gemisi Vera, ngilizler tarafndan stanbul'da baslr, kaptan ve tayfalar tutuklanr. (H.Himmetolu, stanbul'un Yardmlar, 2.C., s. 139) 29 Aralk 1.921, ileri Bakan Fethi Bey, ngilizlerin Pontusu Rumlara, Samsun'da 10.000 silah datm olduklarn aklar. (ZC, 15.C, s.238 vd.) 7 Ocak 1921, Rumbold'tan Lord Curzon'a: "Ankara'dan dnen talyan Tuozzi'nin verdii bilgilere gre, milliyetiler ngilizlerden nefret ediyor." (B.N. imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.XLIX/168) 15 Ocak 1922, Rumbold'dan Lord Curzon'a: "Yeni bar artlar Sultana teklif edilmeli." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.340)
de
bi
an
_8
1 ubat 1922, ngiltere'nin Trklere bask uygulanmasnda srar etmesi zerine Fransz hkmeti, Trkiye'nin btnyle igali iin Mareal Foch'abir muhtra hazrlatr. Mareal Foch'un gr yle: "Bugnk durum Mttefiklerin gcn amaktadr... Mttefikler Trklere kar askeri bir harekta gi-riemezler; abluka da baarl olmaz." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.LIV/197) 6 ubat 1922, ngiliz Dileri Bakanlndan Osborne'un notu: "Trk mill iyetilerine kar en etkili bask yntemi, bugnk kmaz durumun srdrlmesi olur. Bugnk kmaz srp giderse, sonunda M.Kemal'in gc kebilir." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.LV/207) 1922 ubat ay iinde ngilizler, M.Kemal'i devirmek hedefini gden eitli tasarlar hazrlarlar. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.344 vd.; imir, bu be lgelerin saysnn 'dokuz, ondan fazla olduunu' aklyor.) 4 Mart 1922, Albay Rawlinson, "Kemalistlere kar, Pontusu Rumlarla ibirlii yaplarak, Krtlerin harekete geirilmesini" nerir. (S.R.Sonyel, DPolitika, 2.C., s.227) 7 Mart 1922, Hkmet adna Avam Kamaras'nda konuan C.Harmsworth, 'bar andlamasnn Padiah ile yaplmas gerektiini' syler. (Jeschke, ng. Belgeleri, s.176; .Krkolu, Trk-ngiliz likileri, s.145) 13 Mart 1922, Rumbold'tan Lord Curzon'a: "stanbul hkmeti de Yunanllarn Anadolu'yu boaltmalarn istiyor ama Misak- Milli'den yana deil. Ankara'nn isteklerini ar buluyor." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s. LVII/220) 18 Mart 1922, Lord Curzon, Londra'ya gelen Ankara Dileri Bakan Y.Kemal Tengirenk'le yapt grmede, "Kars ve Ardahan'n Ermenilere v erilmesini ileri srer, Trkiye buna raz olmazsa, Ermeni meselesinin konf eransta daha tatsz bir ekilde ortaya atlaca ve ukurova'da da Ermeniler iin 'yurd' istenecei" tehdidinde bulunur. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.347) 22-26 Mart 1922, Mttefikler aras Paris Konferans. Lord Curzon'un grleri: "nce mtareke yaplacak, sonra bar n artlar tespit edilecek, Trkiye bu artlar kabul ederse, Anadolu boaltlacak. [Asl bar grmelerine geilecek.] zmir'de zel bir rejim geerli olmal. Aznlklarla ilgili hkmler kuvvetlendirilmeli. Ermenilere, Dou Anadolu'dan toprak verilmeli, ayrca ukurova'da Ermeni yurdu kurulmal. Gelibolu hibir ekilde Trklere verilmemeli. Marmara kylarnn bir ksm Yunanistan'da kalmal, Marmara denizinde Yunan donanmas da bulunabilmeli. Edirne, Tekirda, Krklareli Yunanistan'a verilmeli." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.356-364; talya, l Anlama ile kendisine tannan haklar iin srar edeceini aklar. Fransa, Yunanistan ile Trkiye arasnda, Edirne'yi de iine alacak bir tampon devlet kurulmasn nerir vs. Alnan ilke kararlar ve bar n artlar Atina, stanbul ve Ankara'ya bildirilir, s.364 -367; Yunanistan, mtareke teklifini hemen kabul eder ama Anadolu'nun boaltlmasn da ngren n bar artlarna cevap vermez, Anadolu'da yonya Devleti kurma hazrlklarn hzlandrlr. Ankara ise, 92 gnde bir otomatik olarak uzatlacak olan mtareke tuzana dmez, nce Anadolu'nun boaltlmasn, sonra bar grmelerine balanmasn isteyerek, bu rtl ve biraz sulandrlm yeni Sevres Andlamasn, dolayl olarak reddeder. s.367-375)
de
bi
an
_8
22-26 Mart Paris Konferans iin Mareal Foch'un hazrlad rapordan: "M.Kemal'in milliyetilik ve bamszlk hareketinin, Fas'tan Bengal'e kadar btn Mslman dnyasn uyandraca, bunun da ngiliz ve Fransz imparatorluklarn temelden sarsaca." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.503) 24 Mart 1922, Le Temps gazetesinin, 'Curzon'un Projesi' balkl bayazs: "Lord Curzon, Trk-Yunan mtarekesi teklifini kabul ettirdi. Grnte Trklerle Yunanllar arasndaki bir savan durdurulmas sz konusudur. Ama gerekte sava, Trklerle ngilizler arasndadr. Yunan ordusu, ngiltere'nin iradesi ile zmir'e kt, Sevres Andlamasn uygulatmak isteyen ngiltere hkmetinin tasvibi ile ilerledi, ngiltere isterse Anadolu'yu boaltacaktr. u halde, Trklerle savata olan ngiltere'dir." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e,s.368) 5 Nisan 1922, Rumbold'dan Lord Curzon'a: "Yunan ordusunun... ekilmesi teklifinin kabul edilmesi, milliyetileri yle stn bir duruma getirecektir ki artk iddalarna bir snr olmayacaktr." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.374) 7 Nisan 1922, ngiltere Sava Bakanlnn gr: "Ankara teklifi kabul edilemez. Anadolu nceden boaltlrsa, Trkler, Anadolu meselesini halletmi olarak konferansa gelecekler." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.373) 20 Nisan 1922, Yunanllar, talyanlarn boaltt Ske'yi igal ederler.(K.S. Gnl, 4.C., s.390) 29 Nisan 1922, stanbul hkmeti, birka nokta dnda, n bar artlarn kabul ettiini bildirir. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.386-387)289 30 Nisan 1922, Yunanllar, talyanlarn boaltt Kuadas'n da igal ederler. (Yunan Askeri Tarihi, s.659) ngilizler Mays, Haziran ve Temmuz aylarn, farkl grler ileri sren Fransa ile yazarak, tartarak geirir, hibir yapc giriimde bulunmaz, ksacas Ankara'nn zaman iinde kecei umuduyla ii uzattka uzatrlar. (B.N. imir, Sakarya'dan zmir'e, s.381-384) 24 Mays 1922, Venizelos, Lord Curzon'un Bayardmcs Sir E.Crow'u ziyaret ederek, yonya Devleti hazrlklar hakknda bilgi verir ve kurulmu olan silahl tekilatn desteklenmesini ister. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.419; Yunanllarn ve Rumlarn, Curzon'un 'zmir iin zel rejim' dncesine paralel bir proje olarak gelitirdikleri yonya Devleti hazrlklar ve kurduklar silahl tekilat hakknda ayrntl bilgi, s.411-431; ngiliz Bnb.Stover'in, silahl tekilat hakkndaki raporu, s.421) 30 Mays 1922, General Taumshend'in Avam Kamararas'nda yapt konumadan: "Yunanllara yaptmz yardmn felaket yaratan sonularn hepimiz biliyoruz... Sayca stnlklerine, malzeme, mhimmat ve silahlarn en iyilerine sahip olmalarna ramen, Sakarya'da ar bir yenilgiye uradlar." (T.Baytok, ngiliz Kaynaklarndan Trk Kurtulu Sava, s.143-144) 1 Haziran 1922, Yunan ordusu komutanlna, General Hac Anesti atanr. (K.S. Gnl, 4.C., s.454) 3 Haziran 1922, General Harington'dan Sava Bakanlna: "Taraflardan birinin dierini, bir karara zorlamas muhtemel deildir." (Jeschke, ng. Belgeleri, s. 159) 26 Haziran 1922, aralarnda Sadk Bey, Rza Tevfik ve Vasfi Hocann b u-
de
bi
an
_8
lunduu bir grubun yazd mektup, Lordlar Kamaras'nn baz yelerine datlr, 'Ankara sulanarak, barn Hrriyet ve tilaf frkas ile yaplmas istenir.' (K.S. Gnl, 4.C., s.496) 7 Haziran 1922, Yunan sava gemileri Samsun'u bombalarlar. (K.S. Gnl, 4.C., s.465) 14 Temmuz 1922, ngiltere'nin Atina'daki temsilcisi Lindley'den Lord Curzon'a: "Byle bir blge (yonya Devleti) kurulmadan, Yunan ordusunun Anadolu'dan ekilmesi, ngiltere'nin Doudaki prestijinin sonu olur." (B.N. imir, Sakarya'dan zmir'e, s.448-449) 14 Temmuz 1922, Yunan hkmetinin karar: "imdilik hibir kuvvet An adolu'dan ekilmeyecektir." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.382,423) 17 Temmuz 1922, General Harington, yonya Devleti projesini, ngiliz karlar ve askeri bakmdan deerlendiren bir rapor hazrlar. Vard sonu, olumludur. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.425) 20 Temmuz 1922, ngiliz Genelkurmay Bakanl hkmete bir rapor v erir ve 'taraflardan hibirinin, sonu alabilecek durumda olmadn' bildirir. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.451) 22 Temmuz 1922, mahut Yzba Armstrong'un gr: "Ankara Trkleri ok yorgundur, eninde sonunda Ruslarn kucana decektir. Boaltlan yerler, adm adm Padiaha devredilirse, M.Kemal'in gc son bulur. Yunanllar gidince Trk ne iin savaacak? Zaten pek yorgun." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.LXXVII/317-317) 24 Temmuz 1922, Tecman- Hakikat gazetesinden: "Bursa Mfts mer Fevzi Yunanllar lehine alyor." (K.S. Gnl, 4.C., s.544; ibirliki Mft, Trk zaferi zerine Hicaz'a kaacaktr. s.732) 29 Temmuz 1922, ngiliz Genelkurmay Bakanl, hkmete sunduu bir gizli raporda, "Kemalistlere kar bir tehdit olarak, Yunanllarn stanbul zerine serbeste yrmelerine msaade edilmesini" nerir. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.430) 30 Temmuz 1922, yonya Devletinin kurulduu, bu ad kullanlmakszn, ilan edilir. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.426 vd.; tepkiler, s.427-429) 1 Austos 1922, Yunanllarn stanbul'u igal iin yaptklar hazrlklar srmekte ve duyulmaktadr; General Harington, Rumbold'a, "Yunanllarn stanbul'u igal etmeleri halinde, Sultann ahsnn himaye edilip edilmeyeceini" sorar. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.431) 3 Austos 1922, Ankara'nn bar artlarn son bir defa daha aklamak amacyla Fethi Okyar, Paris'ten sonra Londra'ya gelir, Dileri Bakanlna bavurur ama Lord Curzon'la grmesi mmkn olmaz. (Jeschke, ng.Belgeleri, s.231-236) 3 Austos 1922, Yunan Dileri Bakan Baltazzi, ngiliz Eliliine, "Yunan hkmetinin stanbul'u igal etmeye karar vermi olduunu" resmen bildirir. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.430)290 4 Austos 1922, Lloyd George, Avam Kamaras'nda, Yunanllar ven, cesaretlendiren ve yonya Devleti'nin kuruluunu destekleyen, dolaysyla bu yeni devletin tanndn aklayan bir konuma yapar: "Yunan ordusu, 'mevziimizi
de
bi
an
_8
boaltamayz ve [yeni] Andlamada kendilerini koruyacak ne gibi hkmler b ulunduunu reninceye kadar halkmz arkamzda terk edemeyiz' dedi. Bu mantksz deildi. Ne olursa olsun, bu blgedeki aznlklar, messir bir ekilde k orumak gereklidir. Himaye, bu muayyen blgedeki hkmetin (the Government of this particular province/yonya hkmeti) anayasas biiminde ve etkisinde, kfi bir himaye olmaldr." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e,s.429) 18 Austos 1922, ngiltere, Fransa'ya, bar grmelerinin Venedik'te yaplmasn nerir. Ama bu konferans, gayr-i resmi olacak, asl konferans, n artlarn kabulnden sonra toplanacaktr. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.383384; Fransa bu neriyi kabul ettiini 26 Austos 1922'de bildirir, s.455) 26 Austos 1922, Trk Byk Taarruzu balar. 28 Austos 1922, Yunan ordu kararghndan Yzba Elefteros Kazanidis, zmir'de, Batl gazetecilere u aklamay yapar: "Trklerin blgesel bir saldrya getikleri dorudur. M.Kemal, Ankara'da perian olan saygnln pekitirmek iin bir sava oyununa bavurmutur. Kimbilir, belki de birka gn sonra, esir M.Kemal'i size burada takdim ederim." (.Bardak, Tahan'dan Kadifekale'ye, s.117) 28 Austos 1922, zmir Bakonsolosu H.Lamb'ten Lord Curzon'a, ilk h aber: "26 Austos gn Trklerin... Uak dousunda demiryolunu keserek, Afyon'u tecrit ettiklerini rendim." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.458) 28 Austos 1922, Peyam- Sabah: "Atina askeri evreleri, M.Kemal'in harektna hibir ciddiyet atfetmiyorlar." (K.S. Gnl, 4.C., s.606) 29 Austos 1922, H.Lamb'ten Lord Curzon'a: "Yunanllar, Afyon'u boaltmak zorunda kaldklarn imdi kabul ediyorlar." (B.N.imir, Sakarya'dan zmi r'e, s.458) 29 Austos 1922, ngiltere'nin am Konsolosu, Anadolu'da drt ay kalm bir ajann verdii bilgileri Lord Curzon'a bildirir: "Kemalist dzen koftur, bir darbeyle kebilir. Yeni bir Yunan saldrs, abucak baar kazanr." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.LXXXV/369) 29 Austos 1922, Rumbold'tan Lord Curzon'a: "Olduka geni apta olduunu anlalan Kemalist taarruz balamtr. Anadolu ile irtibat kesiktir ve imdiye kadar alnabilen tek haber, Afyon ile Ktahya'nn, muhtemelen Kemalistlerin eline dm olmasdr. Yunanllarn durumunu hafifletmek amac ile Venedik Konferans, mmkn olduu kadar abuk toplanmaldr." (B.N.imir, Sakarya 'dan zmir'e, s.460-461) 29 Austos 1922, ngiltere'nin Atina Maslahatgzar Bentick'ten Lord Curzon'a: "Kendimiz stanbul'un igalini ilanihaye devam ettirmek niyetinde deilsek, stanbul'u Yunanllara devr etmek, Dou probleminin tek zm yoludur. Sevres Andlamasnn 36.madesinde de, bu eit bir zm yolu ima edi lmiti." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.462) 30 Austos 1922, ngiltere'nin Atina Maslahatgzar Bentick'ten Lord Curzon'a: "Yunan Genelkurmay Bakan, dnden beri Anadolu'dan taze bir haber almadn syledi." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.463) 30 Austos 1922, Peyam- Sabah'ta Ali Kemal yle yazar: "Anadolu'da harp ve ate yeniden tututu. Bu milletin varl ile byle oynamak, en byk
de
bi
an
_8
siyasetsizliktir." (K.S. Gnl, 4.C., s.612) 31 Austos 1922, Bentick'ten Lord Curzon'a: [sabah] "Durum tamamen sakin." [akam] "Atina'da hkmet evreleri son derece kederli. Durumun gere kten ne kadar ciddi olduunu anlamak g. eitli sylentiler var." (B.N. imir, Sakarya'dan zmir'e, s.464,466) 31 Austos 1922, zmir Bakonsolosu H.Lamb'ten Lord Curzon'a: "Askeri durum, kritik deilse bile ciddidir. Yunan ileri Bakan ile Harbiye Bakan dn, alelacele zmir'i ziyaret ettiler ve... daha sonra istifa ettii bildirilen Bakumandan [Hac Anesti] ile grtkten sonra ayn gn akam gittiler. Henz panik alameti yok ama her an ba gsterebilir. Limana birka Mttefik sava gemisi yollanmas faydal olabilir." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.466) 31 Austos 1922, Rumbold'tan Lord Curzon'a: "Milliyetilerin taarruzu stanbul hkmetine byk huzursuzluk vermektedir. Venedik'te yaplmas tasarlanan hazrlk konferansnn, zarar greceinden yada gereksiz yere erteleneceinden korkmaktadr." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.467) 1 Eyll 1922, Lord Curzon, Paris ve Roma'ya, Venedik Konferans'nn Eyll aynda toplanmasn nerir. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.469) 1 Eyll 1922, zmir Bakonsolosu H.Lamb'ten Lord Curzon'a: "Askeri durum pek karanlk. Uak'n bu sabah boaltld bildiriliyor." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.470) 1 Eyll 1922, Atina Maslahatgzar Bentick'ten Lord Curzon'a: "Bu gece cepheden alnan haberler, son derece vahimdir. ki kolordunun Uak nnde asla birleememi olduu anlalmtr. Ordu moralini kaybetmi grnyor. Dileri Bakan bana, 'durumun pek vahim olduunu, mtareke istemesi iin hkmetin [yeni] Bakomutana (Trikupis) telgraf ektiini anlatt." (B.N. imir, Sakarya'dan zmir'e, s.472) 2 Eyll 1922, zmir Bakonsolosu H.Lamb'ten Lord Curzon'a: "Askeri d urum mitsiz hale geldi. Yunan ordusu tam ka halinde ve daha fazla direnmeye muktedir grnmyor. Birka gn iinde burada tam bir kaos beklenebilir." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.474) 2 Eyll 1922, Atina Maslahatgzar Bentick'ten Lord Curzon'a: "zmir'e s ava gemileri gnderilmeli ve gemiler, Hristiyan ahali boaltlncaya kadar, Trklerin zmir'e giriini nlemeli... Yunan kuvvetlerinin destei olmakszn, stanbul'u savunmak bir problem olacak gibi grnmektedir."; [gece] "Yunan hkmeti, Anadolu'nun derhal boaltlmas artyla mtareke istiyor. Yunan Bakomutan ndan bir cevap yok." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.475-477) 2 Eyll 1922, ngiliz Dileri Bakanl, zmir'deki ngiliz kolonisinin korunmas iin gerekli nlemlerin alnmasn ister. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.481) 2 Eyll 1922, Rumbold'tan Lord Curzon'a: "Milliyeti ordunun harpten bkm olduu ve taarruz edebilecek kabiliyette bulunmad yolundaki beyanlar, olaylarla yalanland." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.483-484) 2 Eyll 1922, ABD zmir Konsolosunun raporu: "Askeri durumun, Yunan ordusunun bitmi, tkenmi ve moralinin km olmas nedeniyle son derece
de
bi
an
_8
ar ve korkun olduu bildirilmektedir. Ordunun durumu o kadar ciddidir ki artk kurtulmasna imkn yoktur. Yunan ordusu zmir'e ulanca, ok ciddi karklklar kmas mmkndr ve iittiime gre ehri yakmak istiyorlar." (L.Ewans, Trkiye'nin Paylalmas, s.369) 3 Eyll 1922, General Harington'dan Sava Bakanlna: "Alnan haberlerde, maalesef gittike ktleme var. Yunanllarn Alaehir'de tutunabile-ceklerine hl inanyorum... rtibat subaym Bnb.Johnston'a, Yunanllara cesaret vermesi iin tel ektim. Sadece savaabilseler, Trklerin durdurulabileceine gvenim var. Kanaatimce enerji ve azim, askeri durumu kurtarabilir. Yunanllar, bizden t ve yardm alacaktr. Bugn zmir'e varan sava gemilerimiz, gveni yeniden canlandrabilir. Hcumu durdurmal ve zaman kazanmalyz." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.484-485) 3 Eyll 1922, Atina Maslahatgzar Bentick'ten Lord Curzon'a: "ngiltere'nin Yunanistan lehine gzle grlr destek tedbirleri almas, u srada bile byk moral etki yapabilir." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.490) 4 Eyll 1922, General Harington'dan Sava Bakanlna: "Alaehir yakn nda askeri toplama teebbsnn, baar salayacan hl umuyorum. Zaman kazanmak iin bir durdurma elzemdir. Buradan zmir'e ngiliz askerleri gnd erilmesine karym. Mttefik donanmasnn kartma askerleri daha uygundur." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.491) 4 Eyll 1922, Rumbold'tan Lord Curzon'a: "Yunan [mtareke] teklifini, Trklere bildirme konusunda, meslektalarma danmamak iin kasden kendimi tutuyorum. nk teklif, nce Fransz meslektalarm tarafndan hemen milliyeti ajana [Hamit Beye] bildirilecek ve Yunanistan'n durumunu daha zayflatacaktr." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.493) 4 Eyll 1922, Atina'daki Eli'nin Yunanllarn mtareke isteinin dar szdn bildirmesi zerine, daha fazla bekletemeyeceini ve gizleyemeyeceini anlayan Lord Curzon, bu istei saat 17.00'de Paris'e ve Roma'ya bildirir. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.490, 495) 4 Eyll 1922, L.George ve Lord Curzon, Atina'ya da, "Yunan ynetiminin panie kaplmamasn, elindeki iyi kozu [zmir] yitirmemelerini, Trk ordusu zmir dnda durdurulursa, daha iyi koullar salanabileceini" bildirirler. (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.267)291 4 Eyll 1922, Bat Cephesi'nin verdii telsiz emrini dinleyip zen stanbul'daki ngiliz Karargh, Trk Svari Kolordusu'nun, Salihli'yi igal ederek, Frangu Grubunun ekili yolunu keseceini, Yunanllara bildirir. Trk plan sonusuz kalr. (T..Hrisohoos, Kk Asya Savanda Yunan Svarisi, s.232) 4 Eyll 1922, Levant Steamship Kumpanyasna ait 4 gemi ile ngiliz kol onisinin zmir'den ayrlmasna karar verilir (3.000 kii). Gemilere, ihtiyac olan Yunanllarca el konulmamas iin Bakonsolos H.Lamb, acele bir msadere kar ar kartr. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.498) 4 Eyll 1922, Rumbold'tan Lord Curzon'a: "Yunanistan'a sempati, ngilt ere'yi krletmemeli, ngiltere'nin durumu tehlikeye sokulmamal. Anadolu'nun acele boaltlmas, ngiltere iin stanbul ve Irak'ta tehlike yaratacak. ngiltere imdiden harekete gemeli, kendisi ile Kemalistler arasnda bir denge kurma
de
bi
an
_8
konusunu dnmeli." (B.N. imir, Sakarya'dan zmir'e, s.493) 292 5 Eyll 1922, zmir Bakonsolosu H.Lamb'ten Lord Curzon'a: "Yunanllar, alelacele mmkn olan btn malzemeyi boaltyorlar. Yunan sivil idaresi zmir'i terk etmek zere. Yunan postanesi kapand. Yunanistan Milli Bankas da kapanyor." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.499) 5 Eyll 1922, General Harington'dan Sava Bakanlna: "Trikupis'in Bakumandanla atand bildiriliyor. ok ge deilse bu, durumu kurtarabilir. Herhalde zaman kazandracaktr. Yunanllarn durumu bugn daha iyi ve kanaatimce daha da dzelebilir. M.Kemal'in kazanaca zaferin, ngiltere'nin Hindistan, M ezopotamya (Irak) ve Msr'daki durumunu sarsabilecei." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.500, 504; oysa Trikupis 2 Eyll gn esir edilmitir!) 5 Eyll 1922, Rumbold da Lord Curzon'a, ayn uyary yapar: "M.Kemal hareketinin, Msr, Mezopotamya ve Hindistan'da yanklar olaca..," (B.N. imir, Sakarya'dan zmir'e, s.504) 5 Eyll 1922, Atina Maslahatgzar Bentick'ten Lord Curzon'a: "Biz, General Trikupis'in kumandasnda, Yunan askerlerinin savaacaklarna inanyoruz..." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.501) 5 Eyll 1922, Le Temps gazetesi: "Yunanistan Anadolu zerindeki hlyalarna artk ebediyen veda etmektedir." (.Bardak, Tahan'dan Kadifeka-le'ye, s.147) 6 Eyll 1922, Atina Maslahatgzar Bentick'ten Lord Curzon'a: "General Trikupis'in 2 Eyll gn esir edildii haberi Atina'da duyuldu. General Polimenakos Bakumandan yapld." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.506) 6 Eyll 1922, The Times gazetesinde, ngiliz milletvekili Aubrey Herbertin'in mektubu: "Yunanllar, Lloyd George'un ahmaklnn cezasn ekmektedir." (Jeschke, TKS Kronolojisi I, s. 192) 6 Eyll 1922, L.George'un aklamas: "Biz Trkleri stanbul'dan mahrum etmeyi hibir zaman dnmedik"(!) (.Bardak, Tahan'dan Kadifekale' ye, s. 149) 7 Eyll 1922, drt gndr Rumbold tarafndan bekletilen Yunan mtareke istei, stanbul'daki Ankara temsilcisine bildirilir. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.508-509) 7 Eyll 1922 gn ngiliz Kabinesinin ald kararlar: "ngiltere'nin Yakn Dou politikas, Mart 1922'de Paris Konferansnda kararlatrlan esaslara dayandrlmaya devam edecek, Trkler Gelibolu yarmadasn ve stanbul'u igale kalkrlarsa, ngiltere, silahla kar koyacaktr." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.514-515) 7 Eyll 1922, Yunan hkmeti istifa eder. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.517) 8 Eyll 1922, zmir Bakonsolosu H.Lamb'tan Lord Curzon'a: "Yunan o rdusunun son kalntlar, imdi ehre yaklayorlar." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.517) 8 Eyll 1922, Yunan Dileri Bakanlnn aklamas: "zmir'e 500.000'den fazla gmen geldi. Yunan hkmeti, insani bakmdan yardm arsnda bulunur." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.520)
de
bi
an
_8
8 Eyll 1922, Bentick'ten Lord Curzon'a: "Atina'da ihtilal havas esiyor." (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.268) 9 Eyll 1922, zmir Bakonsolosu H.Lamb'tan Lord Curzon'a: "Trk svarisi, saat on bir sularnda ehre girdi. Trkler intizam iindeydi." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.528-529) 9 Eyll 1922, ABD zmir Konsolosundan Washington'a: "Trkler, zmir'e tam ve mkemmel bir disiplin iinde girdiler." (L.Ewans, Trkiye'nin Paylalmas, s.371) 9 Eyll 1922, ABD Y.Komiseri Amiral Bristol'den Washington'a: "Yaknda zmir de Yunanllar tarafndan yaklabilir." (L.Ewans, Trkiye'nin Paylalmas, s.371) 10 Eyll 1922, Lord Curzon'dan Rumbold'a: "Yunanllarn stanbul'u igal edebilecekleri korkusu, M.Kemal ile mzakerelerde nemli bir koz olabilir. Bu bakmdan Yunanllarn Trakya'dan geri ekilmeleri nerilerine karyz!" (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.XC/391) 10 Eyll 1922, Celal Nuri'nin leri gazetesindeki yazsndan: "zmir'de herkes M.Kemal Paann bir resmini gsne asm dolayor." (KS Gnl, 4.C., s.701) 11 Eyll 1922, Eleftheron Vima gazetesi: "Trk ordusu zmir'i igal etti. lke byk bir bunalm geirmektedir." (Kurtulua Doru, dizi yaz, Milliyet, 29.8.1982)293 12 Eyll 1922, Rumbold'dan Lord Curzon'a: "Franszlarn da Kemalist b aardan kayglanmaya ve gl bir Trkiye'nin tehlikesini kavramaya baladklarn gsterir belirtiler var." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.XCII/401) 13 Eyll 1922, zmir Bakonsolosu H.Lamb'ten Lord Curzon'a: "M.Kemal, ngiltere ile sava halinde olduunu ve ngiliz Temsilcilerini tanmadklarn syledi. Tezelden talimat bekliyorum." (B.N.imir, ngiliz Belgeleri nde, 4.C., s.XCIII/403, ayrca 171-180 sayl belgeler)294 16 Eyll 1922, Lord Curzon'dan Rumbold'a: "Kabine, M.Kemal'in Boazlar ve stanbul zerine yryeceinden kaygldr ve oralarda yeterince kuvvet bulundurmaya kararldr." (B.N. imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.XCVII/418; L.George yle der: "Yunan, Romen, Srp ve ngiliz kuvvetlerini bir araya geti rmekle hatr sayl bir ordu yaratlabilir. M.Kemal 60.000 kiiyle Boazlar aarsa, karsnda 60.000 kiilik bir kuvvet, ayrca ngiliz donanmasn bulur." D.Walder, anakkale Olay, s.254) 16 Eyll 1922, ngiliz hkmetinin ngiliz halkna bildirisi: "M.Kemalci kuvvetlerin, stanbul ve anakkale Boazlarna yaklamas ve Ankara hkmetinin ileri srd isteklere boyun eildii takdirde, son savata Trkiye'ye kar kazanlm olan zaferin sonular, elden karlm olacaktr... Trklerin dma nca ve iddetli saldrsn nlemek iin gerekirse kuvvet kullanlacaktr. Mttefiklerin, M.Kemalci kvetler tarafndan stanbul'dan dar srlmesi, son derece feci sonular douracak, btn slam lkelerinde, nereye varaca belli olmayan tepkiler yaratacak, Byk Sava'tan yenik kan btn lkelerde frtnalar kopartacaktr.. Muzaffer Trklerin tekrar Avrupa'da [yani DouTrakya'da] grnmesi, btn Balkanlarda son derece ciddi kargaala sebep olabilir. Belki de yeniden
de
bi
an
_8
geni apta kan dklmesine yol aacaktr." (D.Walder, anakkale Olay, s.268269) 16 Eyll 1922, Mslman Partisi organ Vaa Pravda gazetesi (Saray bosna): "Kemal Paa, Avrupa diplomatlarnn zemedii sorunu zd. Yunanistan ve slamn kanl dman L.George, imdi Trkiye'nin byk kurtarcs nnde dize geliyorlar." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.CXXXII vd./555) 17 Eyll 1922, ngiliz Kabinesi Sekreterinin yazs, gizli: "Kabine bu sabah u kararlar ald: Boazlar ngiliz karlar iin ok nemlidir ve burada Kemalistlere kuvvetle kar konulacak. Donanma, Kemalistlerin Gelibolu yarmadasna atlamalarn engelleyecek. M.Kemal stanbul Boaz'ndan gemeye kalkrsa, kendisine btn kuvvetlerle kar konulacak... Gelibolu'ya Malta'dan takviye yollanacak..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.CI/426; ngiliz kabinesinin sava hazrlklaryla ilgili 18 Eyll toplantsnn tutana iin de: CII/429) 18 Eyll 1922, ngiltere'nin Atina temsilcisi Lindsey'den Lord Cur-zon'a: "Yunan ordusu en ucuz silah olarak kullanlabilir." (B.N.imir, ngiliz Belgel erinde, 4.C., s.CIII/436) 18 Eyll 1922, Daily Mail'in maneti: "Durdurun Bu Yeni Sava!"; Daily Express'in maneti: "mpratorluk Seferberlik Halinde!" (B.N. imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.CIII/436) "Dnyann drt bir yanndaki Mslman halk, bu Trk zaferini, 'sla-mn Hristiyanla, Dounun Batya, Asya'nn Avrupa'ya, Kemalist Trki-ye'nin Emperyalist ngiltere'ye kazand en byk zafer' olarak kutlamaktadr." (20 Eyll ve sonraki tarihli ngiliz belgelerine dayanarak, S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.269/154.dipnot) 20 Eyll 1922, General Harington, stanbul Harbiye Nazrn ararak, Trkler tarafsz blgeye tecavz ederlerse, stanbul'daki Kuva-y Milliyecileri tutuklatacan' bildirir. (H.Himmetolu, stanbul'un Yardmlar, 2.C., s.321 vd) 20 Eyll 1922, Fransa ve talya, Yksek Komiserlerce anakkale'ye yollanan sembolik Fransz ve talyan birliklerinin, anakkale'den geri ekilmesine karar verirler. (D.Walder, anakkale Olay, s.264-265; M.L.Smith, Anadolu zerindeki Gz, s.344) 20 Eyll 1922, Paris, Lord Curzon'un Fransz Babakan Poincare'ye itiraz: "Yunanllar denize dkld diye Mart aynda aldmz kararlar yrtmak olur mu?" (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.CVIII/450) 22 Eyll 1922, Paris, Lord Curzon, Fransz ve talyan temsilcilerine, zetle u aklamay yapar: "ngiltere sava istemiyor. 1918 zaferinin meyvelerini y itirmek de istemiyor.. M.Kemal sava ncesi Trakya snrn istiyor. Bu, Mttefikler iin intihar olur..." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.CXVII vd./493 vd.) Ayn gn leden sonra, Poincare, Yunanllar koruyan Lord Cur-zon'u ar ekilde tahkir eder. Curzon oday terk edecek ve alayacaktr. (D.Walder, anakkale Olay, s.279-280) Poincare yle der: "Trk zaferi zerine slam dnyas batan baa bayram ediyor. Fransa bunun tehlikeli sonularna katlanamaz. ngiltere bilmeli ki Fransa, Yunanistan'n yannda savamaya hibir zaman raz olmayacaktr." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C, s.CXIX/493)
de
bi
an
_8
22 Eyll 1922, ngiltere Deniz Bakanlndan, Akdeniz Filosu Komutanlna: "Donanma, Kemalist kuvvetlerin Anadolu'dan Avrupa ya geilerini nlemekle ykmldr. Boaz'daki tm gemileri uzaklatrmak veya yok etmek de dahil olmak zere tm nlemleri almaya yetkilisiniz." (B.N. imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.CXVII/492) 23 Eyll 1922, Mttefik Dileri Bakanlar, M.Kemal'e, mtareke yap lmas ve bar konferans ile ilgili ortak neride bulunurlar. (TH, 2/6, 4.Kitap, s.40; ortak neri iin yaplan grmelerin tutana: B.N.imir, ngiliz Belgel erinde, 4.C., s.CXXII/517 23 Eyll 1922, Koloniler Bakan Churchill'den Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda ve Gney Afkika Birlii'ne: "Kabine, Trakya'ya yaplacak Trk saldrsna ve M.Kemal'in stanbul'dan Mttefikleri atmasna kar koymaya ve Gelib olu yarmadasn elde tutmaya karar verdi.. Fransa ve talya bizimle beraber. Boazlar savunmak iin Yunan, Romen ve Srp hkmetlerinin de askeri yardmn salayabileceimizi umuyoruz. Yenilgimiz, Hindistan'da ve teki Mslmanlar arasnda vahim sonular yaratr. Hkmetinizin, bir askeri birlik gnderip gnderemeyeceini bilmek istiyorum." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.CXXIV /530; cevaplar: s.CXXV-CXXVIII/532-541) 24 Eyll 1922, ngiliz birlikleri anakkale'de, daha dar bir geri hatta ekilirler. (Jeschke, ng. Belgeleri, s.196) 24 Eyll 1922, Milli Mcadeleye kar olanlarn stanbul'dan kalar devam ediyor. (KS Gnl, 4.C., s.700) 25 Eyll 1922, ngiliz istihbarat raporu: "Kemalistler, Zonguldak'tan Trakya'ya asker tayorlar." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.CX XXI /550) 25 Eyll 1922, Sakz ve Midilli'de ihtilali balatan kuvvetler, Pire'ye hareket ederler. (Yunan Askeri tarihi, 991; Kral Konstantin, 27 Eyllde tahtn olu Yorgi'ye brakarak yurt dna kmak zorunda kalacak ve ay kadar sonra, 11 Ocak 1923'te Palermo'da lecektir.) 25 Eyll 1922, Ankara'ya getirilen General Trikupis'in aklamas: "Ordunuz mthi! Mthi!" (KS Gnl, 4.C., s.705) 26 Eyll 1922, ihtilalciler, Kraln tahttan vaz geererek yerini veliahta brakmasn istediler. (Yunan Askeri Tarihi, 993) 27 Eyll 1922, General Harington'dan ngiliz Genelkurmay Bakanl-na: "Kabine isterse, yapacam ey bu, ama niyetim, burada direnmek uruna, y zlerce insann canna kymamak. Neden hemen ie giriip, Trkiye'ye, stanbul ile Meri nehrine kadar Trakya verilmiyor? Bylece her ey bitmi olur." (D.Walder, anakkale Olay, s.310) 27 Eyll 1922, Mttefiklerin basks sonucu, Yunan donanmas stanbul 'dan ayrlr. (D.Walder, anakkale Olay, s.341) 28 Eyll 1922, Rumbold'tan Lord Curzon'a: "Trkler tarafsz blgeye aldrmyorlar. Kemal, (ngiliz askeri tarafsz blgeden ekilirse Trk askeri de ekilir' demi." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.CXXXVI 1/573) 28 Eyll 1922, 'ngiliz Bakanlar Kurulunun karar: "Gerekirse seferberlik ilan edilmesi... Trkler, Trakya'ya asker karrsa, Yunanistan'n bunu nlemesine engel olunmamas." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.CXXXVIII/574)
de
bi
an
_8
28 Eyll 1922, Lord Curzon'dan Rumbold'a: "M.Kemal tarafsz blgeden ekilmezse, Yunan donanmasnn da Marmara'y ve anakkale Boaz'n ku llanmasna izin verilecektir." (B.N.imir, ngiliz Belgelerinde, 4.C., s.CXXXVIII/578) 28/29 Eyll 1922, Sava Bakanlndan General Harington'a: "anakkale'yi takviye iin stanbul ve Kocaeli'ni boaltabilirsiniz. Politikamz, her ne pahasna olursa olsun, Gelibolu'yu elde tutmak ve askeri ynden byk rizikoya girmeden, anakkale'de dayanmaktr," (D.Walder, anakkale Olay, s.330) 29 Eyll 1922, ngiliz kabinesinin karar: "Yunanllara, Trakya'dan ekilmemeleri bildirilecek. Btn Bakanlar, Londra'ya arlacak. General Harington'a aadaki yaz yollanacak: 'anakkale evresindeki Trk kuvvetlerinin kumandan derhal bulunacak ve sizin tarafnzdan tayin edilecek saate kadar kuvvetlerini geri ekmedii takdirde, sava hattna girecek btn kuvvetlerimizin, kara, deniz ve hava olmak zere, zerlerine ate aacaklar, kendisine bildirilecektir. Tannacak sre ksa olmal ve istihbaratmz tarafndan verilen [Trklerin taarruz edecei] tarih, yani 30 Eyll, mhlet tayin edilirken, unutulmamaldr.' "295 (D.Walder, anakkale Olay, s.332-333; General Harington, sava balatmamak iin bu ltimatomu Trklere bildirmeyecektir.296) 29 Eyll 1922, Ankara, Mudanya'da mtareke grmelerinin balamasnn kabul edildiini bildirir. (TH, 2/6, 4.Kitap, s.49) 3 Ekim -11 Ekim 1922, Mudanya'da mtareke grmeleri balar ve imzalanr. 5 Ekim 1922, Rumbold'tan Lord Curzon'a: "Trk talepleri tam bir felakettir. smet Paa, Dou Trakya bar anlamasndan nce iade edilmezse, kuvvetlerini harekete geirmekle tehdit etmitir." (KS Gnl, 4,C., s.731) 6 Ekim 1922, M.Kemal, btn yaplacak toplantda Trakya'nn TBMM'ne iadesi kabul edilmezse, 6/7 Ekim gecesi, stanbul zerine harekta geilmesini emreder. (B.N.imir, Atatrk ile Yazmalar, s.350; ayn gn birlikler harekete geer, KS.Gnl, 4.C., s.734) 11 Ekim 1922, Mudanya Mtareke Anlamas kabul edilir. (KS Gnl, 4.C., s.744) 14 Ekim 1922, Mudanya grmelerine katlmam olan Yunanistan, mtareke anlamasn kabul ettiini bildirir. (TH, 2/6, 4.Kitap, s.88) 15 Ekim 1922, Mtareke Anlamas yrrle girer. (TH, 2/6, 4.Kitap, s. 104) 19 Ekim 1922, Refet Paa, Trakya'y teslim almak zere, stanbul'a gelir ve halkn cokun gsterileri ile karlanr. Yunanllar Trakya'y boaltmaya balarlar. (TC Kronolojisi, s.358; KS Gnl, 4.C., s.762) 19 Ekim 1922, Lloyd George Babakanlktan istifa eder.297 Bu belgelerin, binlerce benzeri arasndan seildiini tekrar etmek istiyorum. Daha nce de, gerektike baz belgeler sunulmutu. Hepsi birden, o dnemin hemen hemen eksiksiz ve dehet verici bir fotorafn oluturuyor. Oysa baz bilim adamlarmz ile yazarlarmz, Milli Mcadele ve Milli Mcadele'nin nitelikleri hakknda ne iddialarda bulunuyor, ne masallar anlatyorlard,
de
bi
an
_8
deil mi? Sade vatanda yakn tarihini bilmeyebilir. Ama bir aydnn bilmemesi, mazur grlemez. Bizimkiler bilmemekle kalmyor, bir de st perdeden konuup ahkm kesiyorlar! 6. Kurtulu Sava'nn stratejisi 1919 ylnda ne durumda olduumuzu hatrlayalm. Balca kesimleri, planl bir ekilde igal edilmi bir lke. Dmana her frsat veren bir mtareke anlamas. Dokuz yldr, savan yk ve etkisi altnda ezilmi, ounluu okumam bir halk. Merkezle ilikisi zayflam, zlm bir idare. Sfr sanayi. Sfra yakn ekonomi. lkel bir tarm hayat. Dou ceph esinde varln koruyan 4 tmen dnda,298 silahlarnn ou. toplanm, erlerinin ou terhis edilmi ya da kam, iskelet halinde moralsiz bir ordu. Trl akmlar ar asnda bocalayan aydnlar. Hzla teslimiyetilie kayan bir saray ve birbirinin ei hkmetler. Trkiye'nin zerine ullanm, itahl byk devlet. Trkiye aleyhinde bir Bat kamuoyu. Umuda kaplm, umutlandrlm, tahrik edilmi, sila hlandrlm etnik gruplar (Pontus Rumlar, Ermeniler, Krtler, erkezler vb.) Bu sfra yakn imkn, snrsz gibi grnen olumsuz, engelleyici ve cesaret krc ortam iinde balayan Milli Mcadele, nasl oldu da zafere ulat? (1) Her kurtulu hareketinin, ie ve da dnk hedefleri vardr. Trk kurtulu hareketinin liderleri, bu hedefleri, akla, milli istek, ihtiya ve artlara uygun ve ak bir ekilde belirlemilerdir.299 Milli Mcadele, bir sre iinde, imknlara, eldeki ve kardaki glere, g ereklere ve genel duruma gre, hibir frsat karlmakszn, adm adm ilerlenerek, hedefe ulatrlmtr.300
a. Askeri alanda
Be cephede sava verilir; nem ve ncelik srasna gre her birinde, duruma ve imkna uygun kuvvetler kullanlm ve strateji uygulanmtr. 1. Dou Cephesinde (Ermeniler), stratejik taarruz. Sovyetlerle temas salandktan ve Sevres Anlamasnn stanbul hkmetince imzalanmasndan sonra, ordu taarruza geer ve bugnk snrlar gven altna alr. 2. Kuzeyde (Pontus harektna kar), stratejik taarruz. nce eteler, sonra ordu. 3. Gneyde (Fransz ve Ermeniler), stratejik savunma ve taarruz. nce eteler, sonra eteler ve ordu. 4: cephe (isyanlar), stratejik taarruz. Batda eteler ve ordu, douda ve gneyde ordu. 5. Batda (Yunanllar, ngilizler) 26 Austos 1922'ye kadar stratejik savunma.
de
bi
an
_8
b. ve d siyasette
M. Kemal Nutuk'ta diyor ki: "[sadeletirilmi metin:] Kurtulu aresi ararken, ngiltere, Fransa, talya gibi byk devletleri gcendirmemek, esas gibi telakki olunmakta idi. Bu devletlerden yalnz biri ile dahi baa klamayaca vehmi, hemen btn dimalarda yer etmi idi. Osmanl Devletinin yannda, koskoca Almanya, Avusturya- Macaristan varken, hepsini birden maiup eden, yerlere seren tilaf kuvvetleri karsnda, tekrar onlarla dmanla varabilecek vaziyetler almaktan daha byk mantkszlk ve aklszlk olamazd. Bu zihniyette olan yalnz halk deildi; zelikle sekin denilen insanlar byle dnyorlard. Millet ve ordu, Padiahn hainliinden haberli olmad gibi o makama ve o makamda bulunana kar, yzyllarn kkletirdii din ve gelenek balar ile bal ve uysal. Millet ve ordu, kurtulu yolu dnrken, bu atadan gelen alkanlk dolaysyla, kendinden nce yce halifelik makam ile saltanatn kurtuluunu ve
de
nce eteler, sonra eteler ve ordu, Ktahya-Eskiehir, Sakarya ve Byk Taarruz'da ordu. Bu en hareketli ve geni cephede, duruma ve imkna gre stratejik savunmann eitleri uygulanmtr: Zaman kazanma, atma ile yetinme, oyalama, gerektike ksa ya da geni geri ekilmeler, mevzi savunmas, alan savunmas, dar amal ve ksa hedefli taarruzlar, ordu olgunlaana kadar kesin ve uzun takipten kanma, savan siper savana dnmesine ve uzamasna frsat ve rmeme. Ordu taarruz edecek hale gelinceye kadar, her cephede, Gediz Sava hari, sonusuz ve macerac hareketten kesinlikle kanlacaktr. Yeni cepheler almaz ve hibir cephe geniletilmez. teki cephelerdeki btn kar gler, birer birer yenildikten ve savatan ekilmeye zorlandktan, Dou ve Gney snrlar, Gmr ve Ankara anlamalar ile gven altna alndktan sonra, karmzda yalnz Batdaki Yunan ordusu ile anakkale, stanbul ve Gebze'deki ngilizler kalr. Stratejik savunma anlay ve uygulamas sona erer. Stratejik taarruz dnemine geilir. Ama yine de ihtiyat elden braklmaz. Btn beklenti ve basklara gs gerilerek, bir yl hazrlanlr. Sonu: 26 Austosta, bir tek ldrc darbe ile Yunan ordusu paralanr, amanszca takip edilir ve kesin bir zafere ulalr! Ordu, son olarak, anakkale'de ve Gebze'de, ngilizlerle kar karya gelir. Bu, taraflarn son kozlarn oynayacaklar doruk sahnedir. Trk liderlii, bu son aamada, Mttefikleri, istedii gibi bir mtareke anlamasna zorlamak iin geni, kararl ve etkili bir harekta girimitir: anakkale'ye yrr ve stanbul'a yaklar, ngilizleri iki utan kskaca alr ve amacna, savamaya gerek kalmadan, diplomasi yoluyla ular.301 te bu esnek yntem sayesindedir ki drt yandan kuatlm, yoksul ve kara rsz bir lkede, hemen hemen hiten yola klarak, millet ve ordu davaya kazanlarak, Meclisle, hkmetle ve yasalarla, adm adm ilerlenmi ve zafere ula lmtr.
bi
an
_8
dokunulmazln dnyor. Halife ve Padiahsz kurtuluun anlamn anlamak istidadnda deil. Bu inanca kar gr ve dncelerini aklayacak olanlarn vay haline! Hemen dinsiz, vatansz, hain, istenmez olur. O halde, kurtulu aresi ararken, iki ey sz konusu olmayacakt. Bir defa tilaf devletlerine kar dmanca tavr alnmayacakt ve Padiah ve Halifeye canla bala bal ve sadk kalmak, esas art olacakt." (1.C. s.8)
6/1. D siyasette uygulama
Baz yazarlar, son paragrafn birinci ksmn, 'Milli Mcadele'nin, ngilizlere kar klmadan yapld, anti-emperyalist olmad' eklindeki iddialarnn kant diye ileri sryorlar. Oysa aklamada grld gibi yalnz ngilizlerden deil, Fransz ve talyanlardan da sz ediliyor. stelik aklama, Milli Mcadele'nin balangcndaki genel anlay belirliyor. Elde pek az gcn olduu ilk dnemde, hibirine resmen dman bir tavr alnmamtr. Bu sebeple de Erzurum Kongresi beyannamesinin 2. maddesi yledir: "Her trl igal ve mdahale, Rumluk, Ermenilik tekili amacna ynelme saylacandan, birlikte kar koyma ve savunma esas kabul edilmitir." (M.Gololu, Erzurum Kongresi, s. 110) Sivas Kongresi srasnda bir ye, bu maddeye itiraz eder ve sorar: "Acaba biz, yalnz Rumlara ve Ermenilere kar m vatanmz savunacaz?" M.Kemal yle cevap verir: "Erzurum Kongresi'nde bu madde yazlrken, ayn gr vard; fakat eer o zaman Fransz, ngiliz ve talyanlarla da mcadele edeceiz deseydik, milletin korkup ekinmesi muhtemeldi. Bu noktay dikkate alarak, tilaf devletlerinden bahsetmemitik. Biz bu hale kar, kuvvetli olduumuz ve yapabileceimize kanaat getirdiimiz zaman mukavemet ederiz.' (U. demir, Sivas Kongresi Tutanaklar, s.35)302 yle de olur. Balangta, niyetleri bilinmezlikten gelinmi, igaller Mondros Anlamasnn gereiymi gibi karlanm, hemen savaa dnebilecek davranlardan, m mkn olduu kadar kanlm, scak cephe saysnn artrlmamasna zen gsterilmitir. Milli kuvvetler glendike, bu strateji de deiecektir.303 Olaylar, Mttefikler bakmndan yle geliir: talyanlar: Ankara'nn kararl tutumu ve teki cephelerdeki baarlar zerine, ilk nce talyanlar, umudu kesip igal ettikleri btn yerlerden ekilirler. Sadece stanbul'da durumlarn korurlar. Saldrgan ve kkrtc bir davran iine girilseydi, herhalde Gneybat Anadolu'da da, yeni bir scak cephe alm olacakt.
de
bi
an
_8
Franszlar: Gneyde ise ksa bir sre sonra, Franszlarla atma balayacaktr. atma giderek savaa dnr. Balangta yalnz ve ancak Kuva-y Milliye birliklerince yrtlen mcadeleye, olaylar geliince, takma adla ordu mensuplar katlr, sonra da btnyle ve aka kinci Kolordu. Franszlar, nce mtareke isterler (Mays 1920), sonra da anlama yollar aramaya balarlar. (Haziran ve Ekim 1921) Ankara Anlamas zerine, btnyle gneyden ekilirler. Bu scak cephe de tasfiye edilmi olur. Bylece, Ankara'ya kar birlikte hareket eden Mttefikler, ikiye blnr, talyanlar ve Franszlar, emellerinin el verdii oranda, Lozan'a kadar Trkiye'nin yannda yer alacaklardr. ngilizler: ngilizlerle Trkler arasndaki irili ufakl atmalar, bu blmn banda aklamtm. anakkale'de ise, iki ordu kar karya gelmi ve sava kmasna ramak kalmtr. Baz sorunlar Mudanya'da zme balanr, bazlar Lozan'a ertelenir. Lozan'da tam bamszlmz kazanrz. Oysa Franszlarla savalmam, ngilizlerle hi atlmam da olabilirdi. nemli olan, bu emperyalist devletin, Trkiye iin dnp, silah zoruyla uygulamaya alt tasarlara kar kmak ve sonunda, tmn geersiz k lmakt. lk gnden itibaren, bunlara kar klm, duruma ve dmann tavrna gre silah ya da diplomasi yoluyla, hepsi geersiz klnmtr. Ankara, nn ortakl aa hazrlad Sevres Andlamasn, 1921 ubatnda ve 1922 Martnda yaptklar Sevres benzeri bar nerilerini reddeder; Bekir Sami Beyin Fransz, talyan ve ngilizlerle yapt anlamalar ve szlemeyi de, zor durumda olmasna ramen kabul etmez. Milli Mcadele'nin d politikas, ancak bu olgulara dayanlarak deerlendirilebilir. Gerisi iin polisiye yan! Ankara Dileri Bakannn, Genelkurmay Bakanlnn da onay ile ngiliz Dileri Bakanlna yollad 31 Mart 1921 gnl protesto notas, Ankara ynetiminin tutumu gsteren bir rnektir. Ayn nitelik ve dorultud aki binlerce olay ve belgeyi aktarmama gerek brakmayacak nitelikteki notay, zet olarak aktaryorum [sadeletirilmitir]: "...ngiliz resmi evrelerince, 27 Mart 1921 tarihli stanbul gazetelerinde y aymlatlan beyannamede, ngiliz hkmetinin takip ettii tarafszlk siyaseti uyarnca, ngiliz generalini 1.Yunan Tmeni komutanlndan ektii akland. ngiltere hkmeti, bu yanltc aklamay yaparken, te taraftan, Yunan ordusu geri hizmetlerinin ngilizler tarafndan yaplmasna ve snrdan uzak mntkalardaki Yunan garnizonlarnn ngiliz birliklerince deitirilmesine izin vermi, bu suretle serbest kalan Yunan ordusu, btn mevcuduyla iddetli taarruza katlmaya imkn bulmutur. Nitekim zmit'te bulunan Yunan Manisa Tmeni (11.Tmen), taarruz ncesinde bir ngiliz tmeni tarafndan deitirilmi ve bu Yunan tmeni, bu suretle gerisi ngilizler tarafndan emniyet altna alndndan dolay, Geyve geidine ve Kocaeli yarmadasna taarruz edebilmitir. te hkmetinizin ve memurlarnn tarafszlk bildirisini izleyen olaylar bu n-
de
bi
an
_8
lardr. anakkale Boaz'nn ngiliz filosuna almasndan sonra, nefret edilecek bir ekilde paralanan Mondros Mtarekenamesinden, zmir'in igalinden ve bunu izleyen trl kymlar ve alaklklardan, stanbul'un igali ve Meclisin kapatlmas ile Trk vatanseverlerinin srlmelerinden ve nihayet 1920 yl Nisannda, Damat Ferit Paa gibi hainlerin ngiliz altnlarna tamah ederek, memleketimizde Trk Trke, Mslman Mslmana krdrtan kanl i savalardan, rz ve dinimize kar ngiltere hkmetinin besledii lanetli ve inat kin ve hncn btn bu delillerinden sonra bize, son darbeyi indirmek iin tertip edilmi son manevraya tank olmak kalyordu. Bize bar umudu vererek, Londra'ya davet ettiiniz halde, te yandan el altndan cretle istihdam ettiiniz Konstantin'e, geri hizmetlerini yerine getir erek ve ulam yollarn koruyan birliklerinizin yardm ile, bize hcum emrini verd iniz ve ayn zamanda en aldatc vaadlerle bizi uyutmaya altnz. Trk milleti ve btn Mslmanlar, Londra hkmetinin bu hareketini asla unutmayacaklar ve esir olmay iddetle reddettiimiz iin bizi affedilmez bir su ilemi kabul eden ngiliz hkmetinin, cretli kleleri olan Yunanllar araclyla yaptrd kym ve ykm her zaman hatrlayacaklardr. unu da ekleyebilirim ki zerimize evrilen bu darbe baaryla sonulanarak yenilmi dahi olsaydk, bu hal, hr ve bamsz bir hayata kavuuncaya kadar kar koymak hususundaki krlmaz azim ve irademize hibir etki yapmayacakt. Bir milletin hrriyeti, bir savan kazanlmasna ya da kaybedilmesine bal deildir. Siz kadnlarmz, ocuklarmz, nceleri Venizelos'un, imdi de Konstantin'in srlerine, ldrtmek ve yok ettirmekle bize, Bat emperyalizmi boyunduruunu kabul ettirmeyi baaramayacaksnz vesselam!" (ZC, 9.C., S.367304)305 Son sz, Lloyd George'a brakmak istiyorum. Trk zaferi zerine istifa etmek durumunda kalan ve bir daha da iktidara g elemeyen Lloyd George anlarnda, Mondros'tan Mudanya'ya kadar olan dnemi, "Mttefikler iin bir yenilgi", Mudanya'dan Lozan Andlamasnn imzasna kadarki dnemi de, "Mttefikler iin bir bozgun" olarak nitelemektedir.306 Alternatif tarihilerimizin ve tatl su entellerimizin kulaklar nlasn!
6/2. siyasette uygulama
1 Kasm 1922'ye kadar, Milli Mcadele boyunca, aka ve resmen Padiah ve Halifeye kar klmaz. [M.Kemal, ilk defa 25 Eyll 1920'de, Meclisteki bir gizli oturumda Vahidettin'in 'hain' olduunu syleyecek, gerekler anlald iin
de
bi
an
_8
kimse bu sze itiraz etmeyecek, stelik M.Kemal'i alklayacaklardr. (GCZ, 1.C., s.135)] Bu konudaki geliim de ana izgileriyle yle: 1 Kasm 1922'de saltanat kaldrlr, 23 Ekim 1923'te Cumhuriyet ilan edilir, 4 Mart 1924'te hilafet ile Seriye (Din leri Bakanl) Vekaleti kaldrlr, Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul edilir, 8 Nisan 1924'te eriye mahkemeleri kaldrlr, 30 Kasm 1925'te tekke (dergh), zaviye ve trbelerin kapatlmas hakkndaki kanun kabul edilir, 10 Nisan 1928'de anayasann 2.maddesinden Trk devletinin dini, din-i slamdr' fkras karlr, 5 ubat 1937'de anayasann 2.maddesine 'laiklik' ilkesi eklenir. Hep ayn strateji ve aamal uygulama!307
Notlar
1) 2) Bu yazy, GRYT Ansiklopedisi, 2.C., s.251'den aktardm. A.zzet Paann anlar, Son Sadrazamlar, 4.C., s.1987; KS Gnl, 1.C., s.162; zzet Paa hkmeti 14 Ekim 1918'de kurulmu ve Mtarekesi Kurulu 24 Ekimde stanbul'dan ayrlmtr. u halde Hayim Naum Efendi, 15 Ekim ile 23 Ekim arasnda yola km olmal. Jeschke, ngiliz Belgeleri Inda Mondros'a Giden Yol, s.128, Belleten XXXI/121. KS Gnl, 1.C., s.162. Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.51. Dawid Walder, yalnz Hindistan leri Bakan Montagu ile Hindistan Genel Valisi Rufus saacs'n 'Yahudi' olduunu aklyor ve "Bu iki insann gl bir ortaklk meydana geti rdiklerini, kendi rklar ve dinleri dolaysyla, Hindistan'daki rk ve din sorunlarna, aralarnda Lord Curzon'un da bulunduu dier meslektalarndan farkl yaklatklarn" yazyor. (anakkale Olay s.140) Sanyorum ki bu ifade, Curzon'un Yahudi olmadn yeteri aklkla belirtmektedir. Sz konusu iddia, F.Kandemir'in, Rauf Orbay'n lmnden (1964) sonra yaymlad (1965) kitapta gemektedir. (Hatralar ve Syleyemedikleri ile"Rauf Orbay, s. 96-97) Gya Rauf Bey, bu grn bir gn F.Kandemir'e anlatm; o da, sonra yazmak zere not alm. Hibir sahici tarihi, asl varken, an sahibinin lmnden sonra, bir bakas tarafndan yazlm bir an kitabna dayanmaz, tersine kuku ile bakar. Orbay'n gerek anlarndaki slup, arballk ve zen nerede, Kandemir'inki nerede? z ve biim as ndan, aralarnda oook byk farklar var. Ama Kabakl, 'Babakan olarak birtakm bilgi ve sezileri olduu kesindir' diyerek, bu pheli ifadeyi destekliyor. kinci Adam Masal adl kitab, Kandemir'e, hi olmazsa bu konuda gvenmemek iin yeterli bir sebeptir. (1968) Herhalde dikkatinizi ekmitir. Bu yazara gre General Allenby, Lord Curzon filan Yahudi, galiba Vahidettin hari herkes ngiliz ajan. Bu iddialara, A.Dilipak da, durup dururken laf arasna sktrp, Kurtulu Sava srasnda, bir Batl dergide kan u dedikoduyu da aktaryor: "M.Kemal bir spanyol Yahudisi idi. Ama artk slam dinini semiti, Kuran'da yasak olduu iin de alkoll ikilere artk el srmyordu." (CG Yol, s.107) Demek ki M.Kemal, II. Abdlhamit dneminde, 12 yandayken, askeri orta okula alnd zaman Yahudi imi, iki iecek yaa gelinceye kadar da askeri okullarda Yahudi olarak okumu... Ama bir gn Mslmanl semi ve ikiyi brakm... Neresinden baksanz zrval belli olan bir ifade! Dilipak, hi gerei yokken, bu dedikoduya neden yer veriyor dersiniz? Hayim Naum, Lozan bar kuruluna elik eden 33 grevliden biridir ve o srada Hahamba deil, 'Yksek Mhendis Okulu Franszca retmenidir.' (A.N.Karacan, Lozan, s.70; "Ansiklopedisi, 2.C, s.244/245)
7)
8)
9)
de
bi
an
3) 4) 5) 6)
_8
10) 11)
12)
13) 14) 15) 16)
17)
18)
Bu yazy, GRYT Ansiklopedisi, 2.C., s.252'den aktardm. Kazm Karabekir Anlatyor, yayna hazrlayan Uur Mumcu, Tekin Y., stanbul, 3.bask, 1993 (lk bask 1990); Paalarn Kavgas, yayna hazrlayan smet Bozda, Emre Y., stanbul, 1991; Karabekir bu anlarna, 'nklap Hareketleri Neden oldu, Nasl Oldu, Nasl dare Olundu' adn vermi. Karabekir, stiklal Harbimiz adl kitabnda, bakentin Anadolu'nun iinde bir yere alnmas, stanbul'a hilafet merkezi denilmesi ile ilgili olarak, 12-15 Kasm 1921 gn yazd bir yazdan sz ederken, zet olarak yle bir dipnot dm: "[Lozan'da], itilaf devletleri bize bir sulh projesi verdiler. Bize teklif olunan projenin Boazlar hakkndaki faslnn 8.maddesinde, stanbul iin 'payitaht' (bakent) tabiri vard. Heyetimiz de bunu aynen kabul etti. Acaba hilafetin lav esas orada m takarrr etti de (kararlatrld da), buraya hilafet merkezi denilmedi? Payitahtn herhalde Anadolu ierisinde kaldn, smet Paa bilmiyor mu idi ki byle bir taahhde girdi? " (s.973) Mttefiklerin verdii projede stanbul iin payitaht deyimi gemi olabilir ama Lozan Kurulumuz, projedeki bu deyimi kabul etmi deildir; Lozan Andlamasna ek Boazler Rejimine ilikin Szleme'de, stanbul iin 'payitaht' (bekent) deyimi gememektedir. (S.L. Meray, Lozan Bar Konferans, 8.C., s.50-59) Karabekir, Lozan Bar Andlamasnn kabul edilmi metnini ve metinde 'payitaht' deyiminin yer almadn elbette grmtr. Ama grmemi gibi byle gereksiz ve gerei yanstmayan bir dipnot dm. Karabekir'i tandka, bu tr anakronolojik notlarn sebebini de anlayacaz. Karabekir'in bu konuda yazdklar, bunlar. Bunlarn, Sebilrreat'taki ayrntl masalla ne ilgisi var? Lord Curzon, 3 ubat gn, Mttefiklerin kendi aralarnda hazrlayp Trklere nerdii Sevres benzeri proje iin yle der: "Trkiye'nin imza edecei en iyi proje budur. Eer imza etmezse, Trkiye dnsn. Asya'nn grnmez derinliklerinde kaybolur. (A.Naci Karacan, Lozan, s.623) Trk Kurulu, bu projeyi reddedecek ve Trkiye'ye dnecektir. TH, 2.C., 6.ksm, 4.kitap, stiklal Harbi'nin Son Safhas, s.160-166, 169-175, 210, 234236. S.R.Sonyel, D Politika, 2C, s.339; A.F.Cebesoy, Siyasi Hatralar, s.319. Bilal N.imir, Lozan Telgraflar, 2 cilt, TTK, Ankara, 1990,1994. .nn ile M.Kemal arasndaki btn telgraflamalar da bu dizi iinde yer alyor, nn diyor ki: "Ankara ile telgrafla temas ederdik. Her gn muntazam rapor yazardm. zel grmeler, resmi mzakereler, bunlarn hepsini bir harp raporu gibi her gn Ankara'ya bildirirdim. Ben raporlarm dorudan Bavekile (R.Orbay'a) gnderirdim. Bavekil ile muhabere ederdik. Sonra'dan aramzda karlkl ikyetler olduu zaman, BMM Reisine (M.Kemal'e) yazardm. Fakat zel muhabere vastam olmad iin onlar da Bavekile gnderirdim. Yalnz, 'TBMM Reisi mahsustur' derdim. Bavekil de okur, sonra gtrr, BMM Reisine verirdi. M.Kemal Paa bana yazaca zaman, ayn ekilde hareket ederdi. Yani Bavekilin (R.Orbay'n) kontrol altndaydk." (Hatralar, 2.C., s.115) Pazarlkla ilgili bir yazma olsa, Rauf Beyin bunun bilmemesi, renmemesi kaabil miHaberleme bir tek kanalla ve tek ifre ile yaplyor. O dnemin imkn ve artlarn dikkate alan nyargsz ve saduyulu bir insan, M.Kemal ile smet Paa arasnda, Rauf Beyden, dolaysyla hkmetten ve tarihten gizli bir haberleme olamayacan kestirir. Hayim Naum, Osmanl toplumunun yakndan tand, hakkndaki haberlere nem verdii biri. Ne zaman bir yere gitse ya da bir yerden gelse, gazetelerde yer alyor. Nitekim yapt geziler, temaslar ve konumalar, o zamanki gazetelerde yer almtr; mesela: KS Gnl, 4.C., (23Austos 1921-20 Kasm 1922), s.537, 539, 543, 546, 548, 560, 562, 575, 663, 723, 735. ddia edilen tarihlerde stanbul'a, zmir'e ya da Ankara'ya gelmi olsa, basna mutlaka yansrd. Akllarna ne gelirse, hepsini stste yyorlar, ortaya acaip bir bulama kyor. Papa, Katoliklerin temsilcisidir. Hani ngilizler ve Yahudiler, bizi Protestan yaprnak istiyorlard? Papa ile ne ilgisi var bu iin? Varsa, Protestanlk hikyesi ne oluyor? Araya Yahudiler
de
bi
an
_8
niye karyor? yle ilkel bir yalan ki hibir dilisi tekini tutmuyor. Lozan Bar grmeleri 4 ubat 1923 gn kesilir, bata Lord Curzon olmak zere btn delegeler, memleketlerine dnerler; savaa devam ihtimali belirir. zmir ktisat Kongresi 17 ubat 1923'te balam, 4 Mart 1923'te sona ermitir. M.Kemal 10 ubatta zmir'e gelir, 17 ubatta ktisat Kongresini aar, 18 ubatta zmir'den ayrlr, 19 ubat gn Eskiehir'de smet Paa ile buluur ve birlikte Ankara'ya dnerler. (Kaynakal Atatrk Gnl, s.227) u halde Hayim Naum ile zmir'de, 11 ubat ile 16 ubat arasnda grm (!) olmal. Niye hibir kaynakta, gazetede, dergide, anda, M.Kemal-Hayim Naum'un zmir bulumasnn en kk bir izi bile yok? Lord Curzon, Hayim Naum'un M.Kemal ile grmeye gittiini bildii halde (!), neden konferans birka gn daha uzatmak yerine, yarda kesilmesine n ayak oldu? M.Kemal, neden ktisat Kongresini aarken, Mttefikleri uya rmak ve gerekirse yeniden savaa devam etmeye hazr olduklarn aklamak ihtiyacn duydu? M.Kemal, 1 Mart 1923 gn Meclisin drdnc toplant yln aarken de, yle diyecektir: "Dahil olduumuz senenin, bir sulh senesi olmas ihtimali kadar bir harp senesi olmak ihtimali de vardr. Bu ikinci ihtimale gre tedbirli bulunmak, elbette daha muvafktr... Eer harp devam ederse... TBMM ordular, imdiye kadar olduu gibi milli vazifesinin icabatn, kahramanane ifa edecektir!" (ZC, 28.C, s.3) 20) H.H.Ceylan Halifeliin kaldrlmas konusunda yle yazyor: "Hele Dr.Rza Nur., bu cinayet oyununun, nce smet nn tarafndan Lozan'da senaryolatrldn ifade ederek, aka canileri, Hayat ve Hatratm adl eserinde, ortaya koymaya alr.. Dr.Rza Nur'a gre, Halifeliin kaldrlmas, Lozan grmeleri srasnda stanbul Yahudi Hahambas [Haham diye Yahudi din adamlarna denir zaten!] Haim Naum ile smet Paa arasnda gizli grme, korkun pazarlklarla halledilmi bir olaydr." (Byk Oyun, 2.C., s.20) H.Ceylan bu iddiasn, Rza Nur'un Hayat ve Hatratm adl kitabnn 3.C.nin 969. sayfasna dayandryor ama bu sayfada iddiasyla ilgili bir ey yok! Zaten Rza Nur'un anlarnn hibir sayfasnda, byle bir ifadeye almamaktadr. Ceylan'n, yeni bir saptrmas ile kar kar-yayz. Oysa ustas Msrolu bile, Rza Nur'un Hayim Naum hakknda yazdklarn (Hayat ve Hatratm, s.1081-1083, 1157-1159) aktardktan sonra, bu konuda diyor ki: "Bu satrlar gstermektedir ki Dr.Rza Nur Hayim Naum Efendinin Lozan'da oynad rolden ve perde arkasnda cereyan eden 'hilafet pazarlndan' habersizdir." (Lozan, 1 .C, s.263) Evet? 21) Raif Efendinin gr yle: "Btn bu teebbsattan ve Ankara matbuatnn neriyatndan hasl olan en mhim ve hayati endie, hkmet ekl-i idaresini tespit eden hilafet ve saltanatn, cumhuriyetilie inklap etmesi tehlikesidir." (stiklal Harbimiz, s.919) 22) Atatrk'n Sylev ve Demeleri, 2.C., s.94 vd. M.Kemal bu konumasnda, hutbenin amac ve niteliini aklarken yle der: "Hutbelerin, halkn anlayamayaca bir lisanda olmas (Arapadr) ve onlarn da bugnk icaplar ve ihtiyalarmza temas etmemesi, Halife ve Padiah namn tayan mstebitlerin arkasndan kle gibi gitrneye mecbur etmek iindi. Hutbeden maksat, ahalinin tenvir ve irad iindir, baka bir ey deildir." M.Kemal ne sylyor. Karabekir ne iddia ediyor? 23) Konumasnn metni: ZC, 24.C, s.305-311; Nutuk, 3.C., 264 sayl ek; H.H.Ceylan, Din-Devlet likileri, 1.C., s.48-56. H.H.Ceylan diyor ki: "Bize gre M.Kemal bu konumay hazrlarken, medrese alimi, Darlfnun lahiyat Fakltesi Dekan ve slam Hukuku hocas, Adliye Vekili Seyyid Bey'den faydalanm[tr]." (Byk Oyun, 1.C., s.172) M.Kemal'in bu konumay yapt tarihte Seyyid Bey stanbul'dadr. Bu tarihten 10 ay sonra seilecek, 14 Austos 1923'te Adliye Vekili olacaktr. 24) Beyannamenin metni: stiklal Harbimiz, s.992-993; Karabekir yle yazyor: "stanbul halkna yaplacak nasihat ve ihtarn, eriye Vekaleti tarafndan yaplmas, hkmet-i milliyemiz iin byk gaflettir." (s.992) 25) Msrl Prenses Kadriye Hseyin'in Ankara Mektuplar adl Franszca an kitabnda yer 19)
de
bi
an
_8
26)
27)
28)
30)
31) 32)
de
bi
an
29)
alan bilgilere dayanarak, Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.151; kitap Trkeye de evrilmitir. K.Karabekir, sz konusu fotoraf, bu kitapta grdn itiraf ediyor. (stiklal Harbimiz, s.1000) Sonra da yle diyor: "Kitabn 139 uncu sayfasndaki resme uzun uzun baktm. Sarkllar arasnda sark ve cppeli vaziyeti ve resmin altndaki 'mefkure hatras' yazs beni hayli dndrd. Gazi, hilafet ve saltanat uhdesine nakli dnyor!" Bir bakta gelecei okuyor ve kesin bir hkme varyor. Medyum Memi bile bu kadar acele karar vermiyor! Fotorafn ok net olarak bytlm bir rnei, BTT dergisinin Kasm/1986, saysnn 6 nc sayfasnda var. KS Gnl, 4.C., s.762; T.M.Gztepe yle diyor: "Refet Paann bu cevab, Osmanl saltanatnn istikbali bakmndan ok manal ve imal idi. Bu szler arasnda padiahla yer verilmedii gibi Halifenin ahs dahi zikredilmemi ve sadece hilafet makamna iaret olunmutu. (V. M. Gayyasnda, s.438) Refet Paa, o gn Ankara'nn, stanbul hkmetini tanmadn da aka syleyecek, ertesi gn de niversitede, milli saltanattan sz edecektir. Bir gazete yle yazar [zet]: "Gerek sarayda, gerek sarayn Vekiller Heyetinde, karsnda bulunduklar inklabn mahiyetini ve ciddiyetini hl idrak edememi bir hal gryoruz... Saray ne bekliyor, ne mit ediyor? Yine Anadolu zerine sevk edecek bir ordu mu dnyor? Birka gn daha, zelil ve istiskal edilmi bir halde, birka gn daha fazla mevcudiyetini idameye rpnmakta, acaba ne lezzet, ne eref tasavvur olunabilir?" (Yakn Tarihimiz, 3.C., s.259) M.Kemal'in muhafazakrlara dayanmak istediini de ileri sryor ve "Trk milletinin yenilie muhta olduunu" syleyerek M.Kemal'i uyardn yazyor. (Kazm Karabekir Anlatyor, s.76) Karabekir, galiba tarihle akalayor! Baz evreler, zaferden sonra M.Kemal'e Halife olmasn, gerekten nermilerdir: "[Saltanatn kaldrlmas grlrken] hocalardan bir ksm gizlice M.Kemal'e gelip her iki kuvvetin [saltanat ve hilafet] bilfiil bana gemesinin zerinde srar ve ricada bulunmulardr." (D.Arkolu, Hatralarm, s.344) "Parti toplantsnda Adliye Vekili Seyit Bey tarafndan hilafet Atatrk'e teklif edildii vakit..." (M.E.Bozkurt, Atatrk htilali, s.325) "Baz mebuslar, M.Kemal Paann halifelik grevini de almasn teklif ettiler. M.Kemal bunun gerekleemeyecei zerinde mantki cevaplar verdi ve bu grevi reddetti." (K.zalp, Atatrkten Anlar, s.27, 30) Hindistan'dan dnen Rasih Hoca da, Hind Mslmanlarnn M.Kemal'e Halifelik teklifini aktarr. (Nutuk, 2.C., s.303; Mim K.ke, Gney Asya Mslmanlar, s.154) Ama ta ilk gnden beri, "milli iradeyi", "milli hakimiyeti", "milli saltanat" savunan, bu grten hi sapmadan ve bu sayede zafere yryen, gereki bir.liderin, byle bir neriyi kabul etmesi ihtimali varmdr?' Elbette reddedecektir. (Nutuk, 2.C., s.302-303) Eer isteseydi her ey olabilirdi. Mesela istilaclarla birlikte memleketi terk edip giden son Osmanl Padiahnn yerine gemek, kendisi iin iten bile deildi. Bu suretle kalan mrn, halkn muhabbet ve minnettarlk halesiyle evrili olarak, byk bir ihtiam ve rahatlk iinde tamamlayabilirdi. Fakat istemedi. Bu yoldaki tevik ve tekliflere iltifat etmedi... etin, almas g ve bilhassa ahs iin ok byk tehlikelerle dolu bir yola girmekten ekinmedi." (H.R.Soyak, Atatrk'ten Hatralar, s.54) Halifelik ve M.Kemal? lkinin zelliklerini ve gereklerini, tekinin merebini ve dnya grn dnnz. Bunlar bir araya getirmek mmkn mdr? Ancak zel maksad olanlar byle bir iddiada bulunabilirler. Bunlarn ncs de yazk ki Karabekir'dir. Byle davranmasnn sebepleri, Karabekir paragrafnda aklanacak. "Bu seyahatte M.Kemal Paann yapt btn konumalar kronolojik olarak ihtiva eden ve resmen neredilmi bulunan, 'Gazi M.Kemal Paa zmir Yollarnda' (Ankara 1339/1923) isimli eser, konumalarn istikametindeki deiiklii, bariz (apak) bir ekilde ortaya koymaktadr." (K.Msrolu, Hilafet, s.302) Atatrk'n Sylev ve Demeleri, 2.C., s.50-52. a.g.e., s.52-54.
_8
33) 34)
35)
36) 37) 38) 39)
41)
43)
44)
de
42)
bi
an
_8
40)
.Arar, Atatrk'n zmir Basn Toplants. Atatrk'n Sylev ve Demeleri, 2.C., s.62-65; M.Kemal bu konumasnda diyor ki: "Trkiye Byk Millet Meclisi, Halife'nin deildir ve olamaz! Trkiye Byk Millet Meclisi yalnz ve yalnz milletindir. Milletin intihap ettii vekillerden mrekkeptir. Bu Meclis, yalnz ve yalnz milletin emrine itaat etmek mecburiyetindedir. smi ve makam ne olursa olsun, millet bu hakkn bir ahsa tevdi ve teslim edemez." (s.63) a.g.e., s.65-70; 'Paa hazretleri, hilafet meselesine nakl-i kelam ederek, makam- hilafetin bir nokta-y irtibat olarak mahfuz bulundurulduunu ve ibu makama, Trkiye'nin hakimiyet-i milliyesini takyit mahiyetinde (snrlandracak nitelikte) hibir selahiyetin verilemeyeceini ve zat- Hilafetpenahinin de ayn fikir ve kanaati musip (uygun) bulduklarn zanneylediklerini izah eylemilerdir.' (s.69) a.g.e., s.70-71; M.Kemal diyor ki: "Hakimiyet-i millliyemizin velev bir zerresini haleldar etmek niyetinde bulunanlarn kafalarn paralayacanzdan eminim!" (s.71) a.g.e., s.72-73, 73- 74. a.g.e., s.74-75; M.Kemal diyor ki: "Hakimiyet-i milliye urunda canm vermek, benim iin namus ve vicdan borcu olsun!" (s.75) a.g.e., s.75-81; M.Kemal diyor ki: "Bilakayd- art tabiriyle tasrih olunan hakimiyeti, milletin uhdesinde tutmak demek bu hakimiyetin bir zerresini, sfat, ismi ne olursa olsun, hibir makama vermemek, verdirmemek demektir. Bununla kasdettiim manay suhuletle anlayabilirsiniz." (s.79/80) a.g.e., s.81-83; 'Bir muharririn hakimiyet-i milliyenin kabil-i takyid olup olmad hakkndaki sualine cevaben de Paa Hazretleri, hakimiyet-i milliyemizin kabil-i takyit olmadn beyandan sonra demilerdir ki: 'Tekilat- Esasiye Kanunumuz esasen bunu kafildir... Bu kanunun mevadd- esasiyesini ihlal eden herhangi bir makama, hak ve selahiyet vermek mmkn deildir.Tekilat- Esasiye Kanununun birinci maddesi mucibince, hakimiyet bilakayd- art milletindir. Milletimiz iin herhangi bir noktasnn, her ne ekil ve manada olursa olsun, tebeddlne msaade edilmek imkn yoktur.' (s.82) a.g.e., s.83-90; M.Kemal, zmir ktisat Kongresi'ni aarken yapaca konumada yer alacak olan tallar ve saltanat rejimi hakkndaki grlerinin bir ksmn burada akladktan sonra diyor ki: "Milletin hakimiyetini bir ahsta yahut mahdut ehasn elinde bulundurmakta menfaat bekleyen cahil ve gafil insanlar vardr... Katiyetle ve bilaperva sylerim ki hakimiyet-i milliyemizin her zerresini u veya bu suretle takyit etmek isteyenler, en koyu mrtecidir." (s.88) a.g.e., s.91-94; M.Kemal diyor ki: "Bu devletin istinat ettii esaslar, 'istiklal-i tam' ve 'bilakayd- art hakimiyet-i milliye'den ibarettir... Millet, bu hakimiyetin bir zerresini feda edemeyecektir, gzn amtr. Bizim dinimiz, milletimize hakir, miskin ve zelil olmay tavsiye etmez. Bilakis Allah da Peygamber de, insanlarn ve milletlerin izzet ve erefini muhafaza etmelerini emrediyor. Her yerde olduu gibi buradaki temasdan da anl adm ki millet, hakimiyetini muhafaza hususunda, byk bir azim ve kudret gstermektedir." (s.91/92) a.g.e., s, 94 dv.; M.Kemal slamiyeti ven ve zetleyen ksa bir konuma (*) yaptktan sonra mimberden inmi ve halkn sorularna cevap vermitir. Hilafet hakkndaki soruya verdii cevap yle: "Dnya yznde, Osmanl devletinin inkirazndan sonra bir Trkiye devleti teekkl etmitir. Bu devlet, ran ve Afganistan gibi mstakil ve Mslmandr. Yeni Trkiye Devleti'ni, milletin vekillerinden mrekkep olan Trkiye Byk Millet Meclisi idare eder. Bu erait dahilinde, Halife'ye, yalnz Trkiye Devleti nam ve hesabna kanun-u mahsusiyle verilmi olduundan baka bir hak ve selahiyet verilmek icap ederse, milletin hakimiyeti takyit edilmi (snrlanm) ve binnetice, bu hakimiyet inksama uratlm (paralanm) olur ki bu, eski halin avdetinden (geriye dnnden) baka bir ey olamaz." (s.96) (*) Bu konumann metni, Msrolu'nun Hilafet adl kitabnda da var. (s.301-302) Yalnz Msrolu'nun kitabn okuyanlar bile, konumann Hilafetle ilgisi olmadn kolayca anlarlar. H.H.Ceylan ise, M.Kemal'in bu gezilerde yapt konumalar, Msrolu'nun tersine, u balk altnda veriyor: "Hilafeti kaldrmak... iin yaplan yurt gezileri." (Byk Oyun,
45)
46)
47)
48)
49)
50)
2.C., s.67) O konumalarn hilafeti kaldrmakla da bir ilgisi yoktur ama Ceylan, hi olmazsa 'M.Kemal'in Halifelii vmediini' belirlemi. M.Kemal'in yapt konumann metni iin: zmir ktisat Kongresi, s.57-69, TTK, Ankara, 1989; Atatrk'n Sylev ve Demeleri, 2.C., s.100 vd. Msrolu, ayn geree aykr iddiay bir baka kitabnda da yle tekrarlyor: "ktisat Kongresini amak zere M.Kemal'e mahut Hayim Naum mlaki olup (buluup) da, 'hilafet yklmayp muhafaza edilirse sulh olmayacan' kendisine Lord Curzon namna bildirince, M.Kemal yol boyunca syledii lehte szleri (!) adeta unutarak, mezkur Kongreyi a konumasnda hilafete irkin bir slupla hcum etmitir... Bu, ngilizlere, hilafeti muhafaza ederek kendisi halife olmak hususundaki kararndan vaz gemeye amade bulunduunu ifade etmek deil de nedir?" (Hilafet, s. 183, 214 sayl dipnot) Nitekim hilafeti iddetle savunan Msrolu bile, son Halife Abdlmecit'i yle eletirmektedir: "Abdlmecit Efendi, hilafet gibi beynelmilel siyasette ehemmiyeti haiz bir messese etrafnda cereyan eden bu pazarlklar kavrayabilecek bir ahsiyete malik deildi... Saf bir kimseydi. Veliaht sfatn haiz bir kimsenin byle bir hareketinin ne gibi karklklara sebep olabileceini hesap edemeyen bir kimseydi... Sultan Vahideddin'i defaatle, hi de yakk almayan kelimelerle takbih etmiti... ngilizlerden dolayl olarak tahsisat almt... (Hilafet, s.289, 295) Gemii eletirmek, yalnz Msrolu'nun tekelinde mi? M.Kemal eletiremez mi? Babakan Rauf Bey, 16 Ekim 1922 gn, Meclise bu konuda bilgi vermitir. Syledii zet yledir: "Genelkurmay Bakanl ile Bakomutanln nerisi zerine, 1297-1300 doumerlerin terhisi konusunu, dn Bakanlar Kurulunda grtk, bu doumlu erlerin, terhis tabiri kullanlmamak kaydyla, terhisini kararlatrdk. Genel terhis yoktur. 30.000 kii terhis edecektir. Byk Taarruz iin bte stnde gider yaplmt, bu kararla dengeyi salamaya alyoruz. " Konuan milletvekillerin byk ounluu da bu karar uygun bulmu, hatta baz yeni snflarn terhisini istemitir. Grme sonunda hkmetin karar onaylanr. (GCZ,3.C, s.956 vd) Silah altnda olan 1297 (1881) doumlulardan, 1314 (1898) doumlu erlere kadar 17 snf asker, bir yl iinde, ksm ksm terhis edilecektir. (TH, 2.CH, 6.Ksm, 4.Kitap, s.102) Her iki ordu komutan da, balangta, terhislere balanmasndan kayg duymulardr. (11 Kasm ve 30 Kasm gnl yazlar, a.g.e., s.103-104) Ama terhislerin zamana yaylmasnn kayglar sona erdirdii anlalyor. Zaten hibir birlik de kaldrlm deildir. O srada yalnz Bat Cephesinde, 8.658 subay, 199.283 muharip er vard. Buna, muharip olmayan geri kurululardaki askerler ile gney ve dou cephelerindeki askerleri de katarsak, o dnem iin byk bir say kar ortaya. Bunun mali ykn, Ankara hkmetinin uzun sre kaldrmasna imkn yoktu. Mesela Byk Taarruz'un yaplabilmesi iin gerekli son bir buuk milyon liray, Maliye Bakan H.Fehmi Ata, Osmanl Bankasnn Ankara ubesi Mdrn tehdit ederek salayabilmitir. (S.Selek, Anadolu htilali, s. 138) Bat Cephesi [ve Gney Cephesi], Lozan grmelerinde, her kesilme ve savan balamas ihtimali belirdii zaman, gerekli sava [taarruz] dzenini alacaktr. TH, 2.C., 6.Ksm, 4.Kitap'ta, alnan sava nlemleri konusunda birok ayrnt bulunuyor. Hibir yazmada, asker yetersizliinden, takviye gereinden sz edilmemektedir. Ayrca, ngiliz, Fransz ve talyan kuvvetlerinin saysnn azl da biliniyordu. (Toplam 2 piyade tmeni, bir svari alay, 10 sahra ve obs bataryas, a.g.e., s.173) Lozan'da ABD adna gzlemci olarak bulunmu olan Joseph Grew, anlarnda diyor ki: "[smet Paann] arkasnda zaferden km bir ordu bulunuyordu ve bu, Sevres anlamas srasndaki Trk ordusundan ok bakayd... Ordu mkemmel denilecek bir durumda ve her an savaa girmeye istekli bir halde idi." (Atatrk ve nn, s.46-47) Msrolu, bir baka yerde de yle yazyor: "...henz muahede imza edilmeden, Trk ordusunun byk bir ksmn terhis etmek ve aka makam- Hilafet aleyhinde konumak suretiyle tavizler pein verildiinden, byle bir fedakrlk karsnda bile esasl hibir ey alnamamtr." (Hilafet, s.183) Hep ayn nakarat! Mthi aratrmac A.Dilipak da, bu dedikodulara olanca itenlii ile katlyor: "Her ey
de
bi
an
_8
51) 52) 53)
54) 55) 56)
57)
58)
59)
Lozan grmeleri srasnda oldu. Birok kaynaklarda, (!) 'gizli bir anlama ile smet Paann ngilizlere hilafeti kaldrma sz verdii' belirtiliyor. (!) Yakn Tarih Ansiklopedisinde de bu tez, birok belge ile teyid edilmektedir. [Birok belge dedii, Byk Dou ve Sebilrreat'ta kan masallar!] Naum Efendi, projesini Amerika'da hazrlam, Amerikan ve Fransz entellijans (!) ile birlikte sonulandrmtr. (!) Naum Efendi, smet Paann Lozan'da yanndan ayrlmam veM.Kemal Paa ile de zmir iktisat Kongresi esnasnda grerek, bu konuda gr al veriinde bulunmutur. (!) Ali hsan Sabis, bu grmeden sonra, (!) askerlerin yorgun olduu gerekesi ile terhis edildiini yazar. Lord Curzon, grmelerin sonunda, hilafetin kaldrlmas ile sulhun mmkn olabilecei mesajn verecektir.(!)" (C.G.Yol, s.331) Ne dersiniz: Birbirlerinin masallarna, sahiden mi inanyorlar, yoksa bunlar masal olduklarn bile bile mi pazarlyorlar? LOrdu Komutanlnn, bu emir zerine ald nlemler iin: TH, 2.C., 6.Ksm, 4.Kitap,s.164-166. Lord Curzon da, 26.12.1922'de, 'her trl [askeri] nlemin alnmas iin' ilgili makamlar uyarr. (S.R.Sonyel, ngiliz stihbarat Servisi, s.305) Merakls iin not: B.N.imir'in Lozan Telgraflar ve Sonyel'in D Politika (2.cilt, s.301-357) adl eserlerinde, Lord Curzon'un Londra'ya yollad belli bal raporlar ve raporlara yazlan notlar yer almaktadr. Acaba bizim alternatif tarihilerimiz ve izcileri, neden hi ciddi bir aratrmay okumazlar da darack bir alanda dnp dururlar? Devletlere verilen nota rnei iin Lozan Telgraflar, 1.C., s.503-504; bu konuya ilikin teki yazmalar: s.508-514, 516-519. TH, 2.C., 6.Ksm, 4.Kitap, s.212; .nn, hatralar, 2.C., s.95; Latife Hanm da birliktedir: Kaynakal Atatrk Gnl, s.227. Demek ki ilk dnemde anlama olmam ve Lord Curzon da Londra'ya dnnce, safi kulak kesilmi, Trkiye'den ses bekliyormu. Bir daha soracam: yleyse u gizli paza rlk ve anlama, ikinci dnemde kiminle yrtld ve yapld? Bir ey daha soraym: Hani pazarlk ve anlama, Lord Curzon'la yaplmt? O iddia ne oldu? Rzgra m kaplp gitti? M.Kemal'in bu seyahatinde, Adana, Mersin, Tarsus, Konya, Afyon ve Ktahya'y ziyaret etmi, hepsinde eitli konumalar yapm (Atatrk'n Sylev ve Demeleri, 2.C., s.113165), 25 Martta da Ankara'ya dnmtr. Hibirinde, Msrolu'nun iddia ettii gibi bir sz sylememitir. Sreyya Sami Berkem, o tarihte Konya'da gazetecilik yapmaktadr. Ayn zamanda Konya Trk Oca Bakan olduu iin protokole dahildir ve M.Kemal'i istasyonda karlayanlar arasnda o da bulunmutur. Anlarnda karlama sahnesini ayrntl olarak anlatyor ama vagona girdiinden ve konumalar izlediinden sz etmiyor. Anlalyor ki vagona yalnz 'ileri gelenler' girmi ya da alnmlardr. (Unutulmu Gnler, s.143-144) Berkem ayrca olay, Sabis'ten farkl anlatmakta, M.Kemal'in Sabis'in elini skmadn yazmaktadr. Yazar Ahmet Kabakl da ayn dncede: [ngilizler nihayet, stiklal Savandan yorgun ktmz zaman kollayarak, Lozan'da, gizli pazarlklarla Hilafeti ilga ettirdiler. [..] ng ilizler... Hilafeti dorudan doruya Trk hkmeti eliyle yok etmek (ilga) plann uygulad. Nitekim en yoragun halimizde, bizi yeniden aacaklar savala tehdit ederek, (!) Lozan'da (1923) bunu pazarlkla kabul ettirdiler." (Temellerin Durumas, s.121,140) A.Kabakl ciddi bir edebiyat tarihisidir. Tarih yazmann genel usl ve esaslarn bilir. Ama konu, uzman olduu alann dna kayp da siyasete dklnce, ne usl kalyor, ne esas. Ka-ntsz, belgesiz, tanksz bir iddiay, zerinde kk bir aratrma bile yapmadan benimsemekte saknca grmyor. Biri, 'Nedim Yunanca iir de sylemitir, dedemden duymutum' diye yazm olsa, hi aratrmadan hemen kitabna geirir mi bu iddiay? Lozan hakkndaki iddialarn, Nedim'in 'Yunanca iir de yazd' hakkndaki bir zrvadan ne fark var? Hi denetlemeden, yoklamadan, iddiada bulunanlarn maksatlar apak ve delil diye ileri srdkleri eyler de, kargalar bile gldrecek kadar gln ve dayanaksz iken, insan
de
bi
an
_8
60)
61)
62)
63)
sonradan uydurulmu bu sylentiye nasl ve neden inanr, bu dedikoduyu niin aktarr, niye savunur. ayorum! Bu masal baz benimseyenler: A.Dilipak, C.G.Yol, s.118; GRYT Ans., 2.C., s.248-251; H.H.Ceylan, Byk Oyun, 2.C., s.20-26. nc basksnn banda yer alan yazlara gre bu 3 ciltlik masal kitabn beenenler: ehzade Mahmut evket Efendi, Ahmet Kabakl, Ycel Hacalolu, Haluk Seluk, Galip Erdem, Kadircan Kafl, Ergun Gze, Tekin Erer, Mnevver Ayal. (1.C., s.20-33) Lozan'n eksikleri yok mu? Var. Nitekim baz eksiklikler, hayli sonra giderilebilmitir. (Boazlar, Hatay) Ama hibiri, kitapta yer alan bu masallarn, saptrmalarn, uydurmal arn, kaydrmalarn, senaryolarn zerinde durmuyor, yazarn hibir iddiasn denetlemiyor. M.Kemal aleyhinde olsun da, ne istersen yaz! Nasl olsa birka vc bulursun! N.F.Ksakrek yle yazyor: "Sras gelmiken 'yz ellilikler' zerinde de istikbalin tarihisine de bilgi verelim. Bu listeyi tertipleyen ya da tertipleten, Ankara deil, Londra ve Lord Curzon'dur. Londra'da, smet Paaya "Btn muhaliflerinizi temizlemelisiniz!" emrini veriyor ve saylarn soruyor... smet Paa bu suale, "Muhaliflerimiz 150 kiidir" cevabn veriyor, halbuki o gne kadar tespit edilenler sadece 70 kiidir. Lord bir hafta zarfnda bunlarn isimlerini istiyor. smet Paa da Ankara'ya bir ifre teli ekip kara listedekilerin 150'ye karlmasn istiyor... Bu yz elli kii rastgele deviriliyor ve smet Paann efendisi Lord Curzon'a teslim ediliyor. Bu hadiseyi bize Ankara Trkoca'nda, Bakanlk odasnda, Prof.Osman Turan'n huzurunda anlatan, eski yaver ve Villa Manoli misafiri Tark Mmtaz Gztepe'dir." (Vahidddin, s.221) Akla ziyan bir masal. Ama 150'liklerden biri olan T.M.Gztepe bu, gzel gzel uyduruyor. Biri de, "Lozan'da olup bitenleri, sanki oradaymn da, btn gizli ilikileri izlemi, grm, duymu gibi anlatyorsun. Sen bu srada San Remo'da, Villa Manyoli'ye snm, yayordun be birader. Lozan'a gitseydin bile ne otele girebilirdin, ne grmelerin yapld binaya. Uydurmann da bir derecesi vardr!" demiyor. smet Paa Londra'ya gitmemitir. Her bar andlamasnda genel af ilan, usuldendir. Trk kurulu, 150 kiiyi genel affn dnda brakmak hakkn Konferansa zorlukla kabul ettirmitir. Genel Af Bildirisi, Lord Curzon'un katld birinci dnemde deil, katlmad ikinci dnemde defalarca grlerek kesin eklini alacaktr. [Seha L.Meray'n evirdii Lozan Tutanak ve Belgeleri'nin 7.kitabnda yer alan Genel Dizin'de (s.296), bu konuya ilikin grme tutanaklarnn bulunduu cilt ve sayfalar gsterilmektedir.] Genel af dnda tutulacak 150 kii konusu TBMM'de, Lozan Konferans srasnda deil, 16 Nisan 1924 gn, yani Lozan Andlamas'nn imzalanmasndan 6 ay sonra grlmeye balanm, liste 22 Nisan 1924 gn kesinlemitir. (GCZ 4.C., s.434-462) "Yaplan pazarlk sonunda ngilizler, Lozan Andlamasn usulen imza edecekler, parlamentolarnda grp tasdik eylemeleri, hilafetin ilgasndan sonraya braklacakt. Nitekim de yle oldu... ngiliz parlamentosu bunu, yedi buuk ay sonra, 6 Mart 1924'te tasdik etmitir. Yani Hilafetin ilgasndan 3 gn sonra." (K.Msrolu, Hilafet, s.265) Msrolu'nun sylediklerinin tek kelimesi doru olsa, ngiltere'nin, el altndan anlat (!) yeni Trkiye'ye ok dosta davranmas, destek vermesi gerekmez miydi? Ama durum yle deil, ngiltere'nin, Lozan'dan sonra, yeni Trkiye'ye kar ne kadar souk, uzak ve dmanca davrandnn belgeleri, Bilal N.imir'in Ankara... Ankara adl kitabnda bol bol bulunuyor. ngiltere, uzun zaman Ankara'y bakent olarak tanmayacaktr. 1581 ylndan beri Bykelilik dzeyinde temsil edilen ngiltere, temsilcisini eli dzeyine indirmeye karar verir ve byle davranmalarn yandalarna da telkin eder. M.Kemal'in devrileceini tahmin ederler, belki de beklerler. (a.g.e., s.232, 257-258, 276 vd.) Yeni rejimin devrilmesini amalayan eitli tahriklere de giriir. Bunlar, Babakan smet Paa tarafndan, 8.12.1923'te, TBMM'nde resmen aklanmtr. (GCZ, 4. C, 8.316 vd.) ngiltere ve yandalarnn, Trkiye'ye uzun yllar tek kuru bile kredi vermedikleri de, b ilinen bir husustur. Yorgun, sermaye birikiminden yoksun, yoksul Trkiye, 10 yl, kendi ya ile kavrulacak, buna ramen pek ok yabanc tesisi ve iletmeyi milliletirecek, ordusunu donatacak, a skeri sanayi kurumlar, hatta uak fabrikas kuracak, Osmanl borlarn sektirmeden de-
de
bi
an
_8
64)
65)
66) 67)
69)
de
68)
yecek, baraj, eitli fabrika, santral, kpr, demiryolu, hastane, her dzeyde okul vb. yapp amay da, aa almay da baaracaktr. Osmanl devletinden, baarlar ve yenilgilerle dolu, ok renkli ve zengin bir tarih, byk bir kltr devraldk. Ama eitim, bilim, salk, sosyal hizmetler, idare, imar, ulatrma maliye, iktisat, sanayi vb. bakmndan devraldmz miras, yazk ki hie yakndr. (Tevfik avdar, Milli Mcadele Balarken, s. 19-97, 121-153, 167-187) Andlamann 143.maddesinin ilgili fkralar yledir: bu Andlama, en ksa sre iinde onaylanacaktr. Onama belgeleri Paris'te sunulacaktr... Bir yandan Trkiye ve te yandan ngiliz mparatorluu, Fransa, talya ve Japonya, ya da bunlarn arasndan , onama belgelerini sunduklar zaman, bir ilk sunu tutana dzenlenecektir. Bu ilk tutanan tarihinden balayarak, Andlama, onu bylece onaylam olan Batl Yksek Taraflar ar asnda yrrle girecektir. " (S.Meray, Lozan Bar Konferans, 8.C., s.48-49) 143.madde gereince o gn Andlama, Trkiye, Yunanistan, talya, ngiltere ve Japonya iin yrrle girmitir, (smail Soysal, s.80) teki devletler de onay belgelerini sunduka, Andlama onlar iin de geerlilik kazanacaktr. kr Naili Paa komutasndaki Trk birlikleri 6 Ekim 1923'te stanbul'a girerler. Ayn gn Damat Ferit de Nice'te lr. (Jeschke, TKS Kronolojisi II, s.42) "Kimbilir burada (Lozan'da) varlan neticelerin zahiri plan arkasnda, gizli bir anlama yaplmtr ki bata 'hilafetin ilgas' olmak zere, btn inklap hamlelerini muhtevidir." (K.Msrolu,Lozan, 1.C., s.270) A.Dilipak da diyor ki: "Lozan'n milletten gizlenen maddeleri var myd? Konuya ilikin ngiliz belgeleri hl aklanmamtr." (CG Yol, s.124) A.Kabakl da soru sorarak balyor, kesin bir ifadeyle bitiriyor yazsn: "Lozan'da smet Paa ile Lord Curzon arasnda, Hilafetin feda edilmesine karlk, u sonularn salanacana dair baz gizli pazarlklar yapld m? Baz vaka ve hatralarda sz geen 'gizli szleme' (!) ne lde dorudur? [Gizli bir szlemeden sz eden hi hatra yok ki] Nerededir? Belgesi ne zaman ortaya kacaktr? Btn bunlarn artk aklanmas zaman oktan gelmitir. Yalan ve gizlilik zerine milli tarih deil, politika dahi yaplamaz, ilim adamlar ve tarihiler dahi, Lozan'n ve Milli Mcadele'nin btn gereklerini ortaya karmazlarsa, geleceklere kar vebal altnda kalrlar." (Temellerin Durumas, s.148), Shakespeare'in bir komedisi var: 'Hi stne Kuru Grlt'! Bu arabesk szler de yle. Olmayan bir ey nasl aklansn, nasl ortaya karlsn? Yoktan var etmek yalnz Allaha mahsus deil midir? Seha L.Meray, Lozan Bar Konferans, 8.C., s.49, 59, 63, 71, 81, 87, 88, 91, 93, 94, 97, 99, 104, 105, 106, 111, 113, 115. Rza Nur, Hasan Saka ve btn mavirler, ayn otelde kaldklarna ve smet Paa ile srekli birlikte olduklarna gre, bu pazarlk ve anlama, nasl hepsinden saklanabildi? Bu mmkn mdr? Pazarlk nerde yaplm? Ne zaman yaplm? Nasl yaplm? Tek konumada balanacak bir i olmadna gre, ka kere temas edilmi? ngiltere, Hilafete kar Trkiye'ye ne gibi dnler vermi? ngiltere adna pazarl yrten kim ya da ki mler? Pazarln Ankara'daki muhatab sadece M.Kemal mi? M.Kemal ile smet Paa arasndaki btn haberleme, Babakan Rauf Bey kanalyla oluyor. O da m bu iin iinde? Deilse, ngilizler, arkasnda hkmet, dolaysyla Meclis olmadna gre, smet Paaya niin ve nasl gvendiler de, bu kadar nemli bir konuda pazarla giriip Lozan Andlamasn imzaladlar ve yrrle girmesinden nce anakkale'yi, Gelibolu'yu ve stanbul'u boalttlar? Lloyd George 19 Ekim 1922'de istifa etmi ve 23 Ekimde Bonar Low'n Babakanlnda geici bir hkmet kurulmutur. 15 Kasmda genel seime gidilir ve L.George'un Liberal Partisi, 61 sandalye kaybederek, 57 milletvekilliine der. Bonar Low da, 20 Mays 1923'te babakanlktan istifa edecektir. Yerine Baldwin gelir ve yeni bir hkmet kurulur. (D.Walder, anakkale Olay, s.411-412) Lozan Konferas'ndan hemen nce ve konferans srerken kurulan bu yeni ngiliz hkmetlerinden habersiz olarak, yalnz Lord Curzon'un isteiyle yaplabilir mi bu pazarlklar? Neden hibir ngilizin ansnda, ngiliz belgelerinde, aratrmalarnda, kabine tut anaklarnda, casuslarla ilgili olanlar dnda hepsi aklanm olan gizli ngiliz belgeleri n-
bi
an
_8
70)
71) 72)
74)
75)
77)
de
bi
an
_8
73)
de, arivlere intikal ettirilmi zel belgelerde, mektuplarda, notlarda, bu konuyla ilgili tek bir ima, belirti, ip ucu, iz, iaret, karine, eser, nian yok? Bu ok nemli olay, o gn btn dnyadan nasl saklanabildi? Bugne kadar nasl gizli tu-tutabildi? Neden bizdeki bir iki M.Kemal kart yazardan baka, Trk ya da yabanc, hibir ciddi tarihi siyasetbilimci ve aratrmac bu iddiay ileri srmyor? Hilafet, hi sebepsiz, srf M.Kemal ile smet Paa taahht etti diye mi kaldrld? Yoksa drt aylk Cumhuriyeti tehdit eden ve Trkiye'nin geleceini ilgilendiren ciddi olaylar m vard? Binleri Halife'yi, devlet iinde devlet olmaya m tevik ediyorlard? (.nn, Hatralar, 2.C., s.186 vd.'da, merakls iin yeterli bilgi bulunuyor.) Olayn bu yanna hibiri temas etmiyor, uzandan dolayor. Sonraki hkmetlerin bu anlamadan hi mi haberleri olmad? Demokrat Parti dneminde(1950-1960) Cumhurbakanl arivi dahil, btn devlet arivleri, DP iktidarnn elindeydi. Bu on yl iinde, bu dedikoduya ramen, neden bu konuyla ilgili hibir belge, bilgi ortaya kmad i Bunu belirten kaynak: M.L.Smith, Anadolu zerindeki Gz, s.418; Paul C.Helmreich, Sevr Entrikalar, s.264; S.R.Sonyel, D Politika, 1 .C, s.220. S.R.Sonyel ile P.C.Helmreich'n, bu arivi taradklar anlalyor. (S.R.Sonyel, TKS ve D Politika, 1.C., s.220; Paul C. Helmreich, s.263) Sonyel, bu dizide, Lord Curzon'un zel belgelerinden baka, A.C.Balfour, A.Ryan ve E.Crow'un zel belgelerinin de bulunduunu kaydetmektedir. Beaverbrook Faundation'un adresi: 40 Elm Road, London, SW 49 EX; telefon numaras, 0 171 498 86 64. isteyen iliki kurabilir, belgelerin kimseye gsterilmedii iddiasnn, doru olmadn kolayca anlayabilir. A.Dilipak'n bu konudaki "geree aykr iddiasn, Birinci Blmn banda aktarmtm. Tekrar veriyorum: "...Ne yazk ki bu dneme ilikin ngiliz belgeleri, hl ok zel sebepler ve birtakm siyasi mlahazalarla, ngiliz yasalar ile belirlenen sreler, eitli vesilelerle tevil edilmek suretiyle alarak izleyicilere sunulmamaktadr." (CG Yol, s.35) M.Akn, yazarn Turbulent Era (1955) adl iki ciltlik anlarndan 'Lozan Konferans' ve 'Trkiye'deki Misyonum' balkl blmlerini evirmi. Lloyd George'nun sava taraftar Bakanlarndan Lord Birkenhead, Lozan Andlamas hakknda, 14.8.1923 gnl Evening Standard gazetesinde yle yazar: "Trkleri her savata yendik. Sava byk zaferle sona erdirdik ama imdi her ey yitirildi. Urunda savatmz her ey teslim edildi." (S.R.Sonyel, ngiliz Gizli Servisi, s.335-336) Rauf Orbay da, anlarnda yle diyor: "Hlasa Lozan'da, [smet Paayla} aramzda hasl olan anlamazlklara ramen, memleket hesabna yaplmas imkn olann en iyisi yap lmtr." (Yakn Tarihimiz, 4.C..S.55) Bu konudaki iddialar topluca grrsek, bu yazarlarn halka ne telkin etmek istediklerini, daha iyi anlayabiliriz: "... milleti dinsiz yapmak iin..." (Byk Dou, 29.say/1946) "...Trklerin islami bnyesini deitirerek, onlara Protestanl kabul ettirmek..." (Sebilr-reat, 86.say) "...olaylarn gelimesi, M.Kemal'i Anadolu'ya gnderebilmek gibi nemli bir rol sahibi klnca, onunla Trkiye'nin gelecekteki kimlii zerinde anlamann gereini ortaya karmtr." (K.Msrolu, Hilafet, s.142 vd.; ayrca Lozan,1.C, s.107) " Bylece, bir taraftan... Halifelik yklrken, Yunan'a stn gelecek olan Anadolu'daki askeri balar da, istenen inklaplar iin tartlmaz bir otorite kazanacakt..." (Hilafet, s.212, dipnot 227) "Lozan'da... Trkiye'yi Batnn peyki yapan inklaplar iin taahhdde bulunulmutur." (K.Msrolu, Lozan, 1.C., s.269) "... liselerimizin ders programlarndan Osmanl ve slam tarihini kartp, Yunan medeniyet tarihini zorunlu ders yapacaktk. Olan olmutu. Yunan klasiklerini tercmeye baladk. Yeni Trkiye Cumhuriyeti, Bat kltrnn de temelini oluturan Grek kltrn kendisi iin milat kabul ediyordu... Ders kitaplarn, Yunan ve Bat dncesi dorultusunda yenileyerek, bu emele hizmet edilmitir." (A.Dilipak, CG Yol, s.282,332) " Harp bitti, din gitti." (GRYT Ansiklopedisi, 1.C., s.277)
78) 79)
80)
83) 84)
85)
de
bi
81) 82)
"Yzlerce caminin ykld, satld, parti binas yapld gnlere geldik. yle ki camiler, ak arttrma ile satlyordu. Kimini aznlklar ald, kimi de stanbul'un en mehur fuhu yuvalarna dntrld." (A.Dilipak, CG Yol, s.329; ayn dorultuda: GRYT Ansiklopedisi, 4.(1, s.96.105; H.H.Ceylan, Din-Devlet likileri, 3C, s 9799,117) "Devlet dinin aleyhine gemi, dini tahribe ynelmi. ..Din ktlenmi, dindar ktlenmi, iman zaafa uratlmtr." (Mehmet Kutlular, Yeni Asya gazetesi sahibi, 16.11.1995 gn ATV'de yaymlanan A Takm programnda) Bunlara, 1946'dan beri srp gelen teki yazlar, trl telkin aralarn, etkinlikleri, k apal ortamlarda sylenenleri, fslt gazetesini, radyo ve televizyonlar da eklemek gerekiyor. evki Ylmaz bu trajikomik oyunun son figran! Tablo bu. D.Avcolu, Milli Kurtulu Tarihi, 1.C., s.47-48; Hikmet Bayur, ngilizlerin Abdlaziz'den de yararlandklarn belirtiyor. (XX.Yzyl, s.130) "Yine ngilizlerin istei zerine, II.Abdlhamit, Afganistan'a da bir elilik kurulu yollam. Emir ir Ali Han'a, Rus dostluunu brakp ngiltere'ye yaklamasn sylemitir. Trkistan Mslmanlarna, uslu durmalar dnde bulunmutur. (D.Avcolu, Milli Kurtulu Tarihi, 1.C., s.48) 1906 Fas bunalm srasnda II.Abdlhamit, Fas Sultanna bir mektup gndererek, Alman imparatorunun, slamn byk dostu ve koruyucusu olduunu ve onun tlerinin dinlenmesinin uygun deceini yazmtr." (a.g.e., s.51) Alman mparatoru II.Wilhelm, in'de bulunan elli milyonu akn Mslmanlarn desteini kazanmak iin II.Abdlhamit'ten yardm ister; Abdlhamit, Wilhelm'in isteini de olumlu karlar ve in'e bir t kurulu gnderir. (K.Msrolu, Hilafet, s.124, dipnot 101) Yusuf Akura'nn bu konuda verdii bilgiler iin: GCZ., 4.C., s.324. "Rusya, Fransa, ngiltere devletleriyle mttefiklerinin esareti altnda yaayan Mslmanlar, ayaklanmaya ve Osmanl devleti ile mttefiklerine kar silah kullanmamaya arld." (Mufassal Osmanl Tarihi, 6.C., s.3522-3523) Sonu: Hemen hemen sfr! D.Avcolu, Milli KurtuluTarihi, 1.C., s.66-70, 86-93; K.Msrolu, Hilafet, s.128-135. ngiltere'nin, Rus Dileri Bakanna, Mart 1915'te verdii memorandumdan: "Trklerin stanbul'dan uzaklatrlmasndan sonra, baka bir yerde, slam'n politik merkezi olacak biimde, bamsz bir slam devletinin (?) kurulmas zorunlu saylmaktadr." (D.Avcolu, Milli KurtuluTarihi, 1.C., s.93) a.g.e., s.94-95. Bu konudaki baz anlar: Naci Kaif Kcman, Medine Mdafaasi, Sebil Y., stanbul, 1971; C.Kutay, Birinci Dnya Harbinde Tekilat- Mahsusa ve Hayber'de Trk Cengi, stanbul, 1962; F.R.Atay, Zeytinda, Bate Y., stanbul, 1981; Cemal Paa, Hatralar, Selek Y., stanbul, 1959; Ayrca: F.Belen, 20.Yylda Osmanl Devleti, s.258; K.Karabekir, stiklal Harbimiz,s.148; Alpay Kabacal, Byk Dnemeler, s.63-136. K.Msrolu zetle diyor ki: "Cihad- Mukaddes fetvasna Araplar, beklenildii kadar alaka gstermemiti. Bu, Araplarn asrlardan beri gayr-i muharip bulunmalarndan, Osmanllarla harp halindeki itilaf devletlerinden ekinmelerinden ve bilhassa ngilizlerin, petrol siyasetine bal olarak, onlar aleyhimize tahrik etmi olmasndan douyordu." (Hilafet, 141, dipnot 112) Msrolu'nun ileri srd teki meru mazeretler (!) bir yana, mesela Faysal ordusunda yer alarak Trklerle dven on binlerce Arap, birdenbire nasl muharip (sava) oldu acaba. Hindistan'daki 'Mslman hareketi', Hindularn (Kongre Partisi) balatt genel hareketin bir parasdr ve bu hareketin asl amac, zynetimi gerekletirmek ve adm adm bamszl kazanmaktr. Hindularn balatt harekete Mslmanlar (Mslim League), sonradan katlmtr. Bu genel hareketin bir aamas olarak, Hindular da, Hind Mslmanlar da, ngiltere'ye kar, kendi anlaylar erevesinde, Trkiye'yi, hilafeti ve Milli Mcadele'yi desteklerler. (Dr.R.K.Sinha, M.Kemal ve Mahatma Gandi; H.Bayur, XX.Yzyl, s.130-144, 325-365; Do.Dr.Mim Kemal ke, Gney Asya Mslmanlar)
an
_8
Ama M.Tunay'n aktard bilgiye gre, ngiliz ordusunda grev alan, eitli din ve etnik gruplara mensup 740.000 Hindli'den, 191.000'i Mslmandr ve Trklerle savamlardr. (TC'nde Tek Parti Ynetiminin Kurulmas s.77/21.dipnot) H.Bayur, bu saynn daha byk olduunu yazmaktadr. (Trkiye Devletinin D Siyasas, s.156) 86) Kahire'den Albay Meinertzhagen'n, 2 Aralk 1919'da Lord Curzan'a yollad rapordan: "Kral Hseyin'in ad hibir yerde bir arlk saylmamaktadr ve Suriye'nin onun hilafetini onaylamas sz konusu olamaz" (S.R.Sonyel, ngiliz Gizli Servisi, s.175) Hseyin de sonunda, Vahidettin gibi ngilizlere snacak ye Kbrs'a yerleecektir. 87) ngilizler, Mtareke dneminde, ngiliz Muhipleri Cemiyeti kanalyla, btn slam lkelerinin temsilcilerinden oluacak bir 'Hilafet Meclisi' kurmay da tasarlamlardr. (T.Z.Tunaya'nn Trkiye'de Siyasi Partiler adl eserinin ikinci basksndan 1986, 2.C., s.16-17 aktaran, MimK.ke, Gney Asya Mslmanlar, s.141) Demek ki hilafet zerindeki etkilerini kurumlatrmaya alyorlar. Yani hilafeti korumaya ve kullanmaya kararllar. 88) ngiltere Dileri Bakan Edward Gray'in, stanbul'daki eliye yollad, 31 Temmuz 1908 gnl talimattan "Trkiye gerekten merutiyet kurar ve onu yaatp glendirirse, bunun sonular imdiden, hibirimizin kestiremeyecei lde olur. Bunun Msr'daki etkileri mthi olur ve ta Hindistan'da dahi kendini duyurur... Eer imdi Trkiye'de Meclis alrsa, Msr'da merutiyet istei ok kuvvetlenecek ve bizim ona direnme gcmz ok azalacaktr. " (D.Avcolu, Milli Kurtulu Tarihi, 1.C.'. s.54) 31 Mart olay ve sonraki geliim yznden merutiyet, byk yara alacaktr. 89) Seil Akgn, Halifeliin Kaldrlmas Olaynn eitli Tepkileri, VIII.Trk Tarih Kongresi, 3.C.,s.2193; ayrca B.N.mir, Sakarya'dan zmir'e, s.246, 256, 503-504. 90) ngilizlerin, daha stanbul'dan ayrlmadan nce, 1919'da, M.Kemal ile 'hilafeti ilga ettirmek iin anlatklar' gibi bir iddiann ve buna bal olarak Lozan'a kadar geniletilen senaryonun, tarihi bir dayana, makul ve gereki bir aklamas bulunmuyor; geliime, olaylar srasna ve duruma da btnyle ters dyor. 91) H.Bayur, Trkiye Devletinin D Siyasas, s.152-153; bu sorunun ayrntlar iin, B.N. imir, Ankara... Ankara... s.232, 257-258, 276 vd. 92) H.Bayur, Trk Devletinin D Siyas, s.153; TC Kronolojisi, s.404; N.H.Ulu, Halifeliin Sonu,s.145. 93) Hilafet ve sz konusu ikili konusunda basnda kan baz yazlar iin: Trk Parlamento Tarihi, II.Dnem, 1.C., s.363-403. 94) Snni - ii ayrl ve anlamazlnn, bundan doan eitli kanl karde kavgalarnn ve savalarnn balca sebebi, hilafet sorunudur. "El ahrastani, slam tarihinin her devrinde, hibir dini akidenin, 'hilafet' ka dar ihtilafa sebep olmadn ve kan dktrmediini syler." (slam Ansiklopedisi, 5/1 .C, s.153) Hilafet konuur da Snni ve ii doktrin farklar iin: a.g.e., s.153-154; Yaar Kutluay, Tarihte ve Gnmze slam Mezhepleri, s.103 vd., Seluk Y., Konya, 1968; A.Glpnarl, Trkiye'de Mezhepler Tarikatlar, s.9-62, Gerek Y., stanbul, 1969. 95) M.Tunay, TC'nde Tek Parti, s.74/ 14.dipnot. 96) H.Bayur, Trkiye Devletinin D Siyasas, s.154-155; Mim Kemal ke, Gney Asya Mslmanlar, s.125. Emir Ali, hilafetle ilgili bir makalesinde, zetle u grleri ileri sryor: "Padiahlk, Trkler ilgilendiren, onlarn zmesi gereken bir meseledir. Oysa hilafet, her Snni Mslmann davasdr. Hilafetin Osmanl saltanatndan alnmas, ancak btn Snni Mslmanlarn onay ile gerekleebilir. (!) Yeni Halife'nin seilmesi de, yine btn Mslmanlara danlmasn gerektirir (!)." (Aktaran Mim Kemal ke, a.g.e, s. 125) Bugne kadar hibir yeni Osrnanl Halifesi'nin seimi iin yurt dndaki Mslmanlara da-nlmamken, imdi, birdenbire, btn Mslmanlara danlmas neden gerekmiti acaba? Danlmas gereken Mslmanlara Snni hilafeti kabul etmeyen iiler de dahil mi? Evetse bu doktrin deiikliinin sebebi ne? Deilse, niye 'btn Mslmanlar' diyor? Aralarnda Emir Ali ve Aa Hann da bulunduu 23 kii, ngiliz yurtta sfatyla, 19 Kasm 1920'de Milletler Cemiyeti Genel Sekreterliine bavurarak, 'Trkiye'ye Sevres Andlamas ile yaplan hakszlar anlatp dzeltilmesini' istemiler. (.Krkolu,
de
bi
an
_8
97) 98)
99)
100) 101) 102)
s.139/3.dipnot) Emir Ali ve Aa Hann, bu 23 kii arasnda yer almasn, Trkiye'nin dostu olduklarnn belirtisi sayanlar ya da bu izlenimi vermek isteyenler var. Oysa: a) Krkolu, mektubun ierii hakknda bilgi aktarmad iin bu bavuru hakknda acele ve uzaktan deerlendirme yapmak yanl olur. b) Kald ki Sevres'e, ngiliz karlarn zedeleyeceini dncesiyle birok ngiliz de kar kmtr, c) Mahut ikili ve arkadalar, dorudan Sevres'in mimar ngiliz hkmetine bavurmuyorlar da, neden bu tr andlamalarla hibir ilgisi bulunmayan, daha kurulu halinde ve ngiliz nfuzu altnda olan Milletler Cemiyetine bavuruyorlar, yani almayacak kapy alyorlar? Ama M.Tunay, gemilerini bir yana itip sadece bu bavuruya dayanarak, 'Aa Han ve Emir Ali'nin Bavekil smet Paaya yazd mektubun, genellikle ileri srldnn tersine, bu kiilerin daha nceki tutumlaryla elimediini' ileri srmektedir. (TC'nde Tek Parti Ynetimi, s.75) Aa Han, 14 Ekim 1919'da da, Hindistan leri Bakanlna, 'tersi davrann Hindistan'da karklklklara yol aaca ve tehlikeli bir lser yaratacan, bu yzden Trk bamszlnn ve btnlnn korunmas gerektiini' belirten bir muhtra vermitir. (Sonyel, D Politika, 1.C., s.185; nk o srada Hindistan'da, ngilizleri kaygya dren gsteriler ve grevler balamt, s.185-189) l hi deimiyor: ngiliz karlar! The Times gazetesinde, "Trkiye'nin karnn, ngiltere'ye 'yamanmak' olduunu" yazm. (Mim Kemal ke. a.g.e., s.124) H.Bayur, Trkiye Devleti'nin D Siyasas, s.155-157; Mim Kemal ke, Gney Asya Mslmanlar s.126-127; Ana Britannica, 1.C., s.179; E.Aybars, stiklal Mahkemeleri, 2.C., s.225, 229, 248 vd. Hilafet Konferans Bakan Mevlana evket Ali, Emir Ali ve Aa Hann bu giriimi zerine yle der: "Ne kadar iyi niyetli olurlarsa olsunlar, Hindistan'dan uzakta olanlar, Gney Asya Mslmanlarnn gerek hissiyatn anlamadan, hilafet gibi hassas bir konuda fikir beyan etmemelidirler." Hind Hilafet Konferans da, M.Kemal'e bu konuda bir telgraf yollamaya karar verir. (27 Aralk 1923) Telgraf zet olarak yle [sadeletirilmitir]: "...Hint Hilafet Merkez Komitesi... Cumhuriyetin tekilini, slam gelimesi bakmndan byk bir adm saymaktadr... Hind Mslmanlar adna, Cumhuriyetin tekilini tasvip [etmez] grnen herhangi bir telgraf, Hind Mslmanlarnn hakiki gr olarak kabul edilmemelidir. Bu gibi telgraflar ekmeye cesaret edenler, Hind Hilafet Heyeti ve programnn dmandrlar. Hind Mslmanlar... Trkiye Cumhuriyetine zarar verecek veya onun geliimine engel olacak nitelikteki her trl siyasi entrikalara kardr." Hind Hilafet Hareketi ynetiminin, Emir Ali ve Aa Hann mektubu hakkndaki tepkisi byle. Buna karlk K.Msrolu, Hind Mslman hareketini incelediini (!) syleyerek, mektubun bu harekete uygun olduunu iddia ediyor ve ieriini de, gazetelere gnderilmesini de, canla bala savunuyor. (Hilafet, s.305-306) 'Dmanlarmla baa karm, Allah beni dostlarmdan korusun!' Bu konuda: Dr.R.K.Sinha, M.Kemal ve Mahatma Gandi; Mim K.ke, Gney Asya Mslmanlar; ayrca, GCZ, 4.C., s.315, 320. Baz hilafeti Hind Mslmanlarnn sonraki deerlendirmelerinden birka rnek: Mevlana Ebu'l Kelam Azad, Zemindar adl gazetede, hilafetin ilgasn benimsediini aklar. Moslem Chronicle adl gazetede u gr belirtilir: 'Artk din, byk glerce, Trkiye'nin i ilerine karma bahanesiyle kullanlamayacak.' Kyafet inklabn yorumlayan The Light (Nur) dergisi, 'slamn milli bir kyafeti olmadn, alvar da, pantalon da, apka da, sark da giyilebileceini' yazar, M.Kemal getirdii bu yeniliklerle, slama daha dinamik, daha ada, daha salkl bir yap kazandrdn ileri srer ve yle der: 'Eer slam, ebediyete kadar srecek bir din ise, dorusu budur.' Byk dnr ve air Muhammed kbal de, Trkiye'deki deiimleri savunur. zet olarak baz dnceleri yle: "slam dininin hibir ulusal snr ve belli kyafeti veya yaz harfi olmad iin Trklerin Avrupa kyafetini ve Latin harflerini benimsemeleri, slamiyetten uzaklama olarak deerlendirilmemeli. Drt kadnla evlenme yasa da slama aykr deildir. slam hukukunun, gelecein btn Mslman kuaklarn durumla-
de
bi
an
_8
rna uyabilmesi ve ihtiyalara cevap verebilmesi iin 'itihat' kaplarnn aralanmas ve eriatn, ada hukuk anlayna gre yeniden dzenlenmesi gerekmektedir." Hilafetin ilgasna tepki gsterenler iin yle der: 'Bu kt propagandaya kaplanlar, slam hukuk tarihinden habersiz olanlardr... Cumhuriyet, slamn ruhuna uygun olduu gibi ayn zamanda, slam dnyasnda bagsteren yeni akmlarn [milliyetilik] nda, reddedilmeyecek bir ihtiyatr... Trkler, sadece smrgeci balardan 'deil, [lkelerini] ortaa ilkelerinden de kopararak, maddi ve manevi bamszla ulamlardr.' Bir sre sonra, Hind Mslmanlar da, Hindular arasnda aznlkta kalmamak iin hilafetilii bir yana brakp milliyetilik akmna sarlacak ve kendi milli devletlerini (Pakistan) kuracaklardr. (Hepsi iin: Mim K.ke, Gney Asya Mslmanlar, s.152-165, 180-184) F.R.Atay diyor ki: " Mslman memleketlerinin yobaz ve mutaassplar, Trkiye'deki i nklaplardan hibir zaman honut kalmamlardr. nk bu inklaplar, btn Mslman memleketlerinde, uyank ve aydn genliklerin mit ve evk kayna idi. Gazeteci arkadalarmla 1942'de Hindistan'a gittiimiz vakit, gerek Hindu gerek Mslman, kendi mrtecileri ile savaan genler, bize gelmiler, 'Halk arasnda M.Kemal'in ve Trkiye'nin itibar, mrtecilerin nfuzu stndedir. Aman her yerde inklaplarnzdan bahsediniz. Latin harflerinin faydalarn anlatnz. Laisizmi retiniz. Bize destek olunuz.' diyorlard." (Niin Kurtulmamak, s.34-35) 103) 103) 20.Yzyln bitmesine birka yl kala, Msrolu da, bu ikilinin savunduu dnceye sahip kyor. (Lozan, 3.C, s.171) 104) Mektubun tamam iin: N.H.Ulu, Halifeliin Sonu, s.147-148. Mektup, ngiltere slam Cemiyeti adna gnderilmitir. (K.Msrolu, Hilafet, s.305) Dr.Sinha yle yazyor: "Gerekten Ortodoksluun (Snniliin) dnda kalm bir ii'nin ya da dinsel inanlara kar olan bir hocann (smailiye mezhebinin), Trk Mslmanlarna, tutumlarnn ne olmas gerektiini retmeye almalar, haddini bilmezlik deil de neydi? Hindistan'daki ngiliz ynetiminin direkleri durumunda olan kiilerin, Trk milliyetilerine tlerde bulunmalar, ne garipti!" (Dr.Sinha, M.Kemal ve Mahatma Gandi, s.157) 105) nsana, 80 yl sonra bile sorarlar: A efendiler, yurttalarnz soydalarnz taraftarlarnz, m-ritleriniz, kullarnz, anakkale'de Sina'da, Irak'ta, Suriye'de Trklerin zerine srlrken, nerelerdeydiniz? Emrinde olduunuz ngiltere! elini kolunu balad Trklerin zerine Yunan ordusunu sald, btn Ege kan glne ve rz pazarna dnd zaman, nerelerdeydiniz? (Franszlarla Ermeniler, gney Anadolu'da sivilleri boazlarlarken, nerelerdeydiniz?' Trkler, sivil-asker, kadn-erkek, gen-yal, kyl-kentli, zengin-fakir, sarkl-kalpakl, yar a, yar tok, namusu, vatan ve bamszl iin mcadele ederken, nerelerdeydiniz? Bu vatanseverlere kar, cihat ilan edildii, ldrlmelerinin sevap olduunun ileri srld o ac dnemde, nerelerdeydiniz? Bu vatanseverlerin zerine, Halife ordusu adyla apulcular gnderildii srada, nerelerdeydiniz? Yunan ordusu, 'biz Halife'nin ordusuyuz' diye yaka yka ilerlerken nerelerdeydiniz? tnzn ve gknzn ktn, hi duymadkt. Birdenbire nereden esti bu yakn dostluk? 106) Yar resmi The Times gazetesi, hilafetin kaldrlmas karar zerine, sert eletirilerde bulunacak, Daily Telgraph da, bu karar "gaflet" olarak niteleyecektir. (Seil Akgn, a.g.e., s.2192-93; E.Aybars, stiklal Mahkemeleri, 2.C., s.255); bir baka ngiliz gazetesi de, hilafetin ilgasnn, smrgelerde istikrarszla sebep olacandan kayglanr (M.K.ke, a.g.e., s.153); ngiltere'nin Musul'daki yetkilisi ise, 'Halifeliin kaldrld y olundaki haberi hayretle karlayp inanmakta glk ektiklerini' bildirecektir. (Krklu, s.309) 107) H.Bayur, Trkiye Devletinin D Siyasas, s.153; Nutuk, 2.C., s.303; E.Aybars, stiklal Mahkemeleri, 2.C., s.221; Yakn Tarihimiz, 2.C., s.87 (Anadolu htilal Komitesi) vb. Kimlerin, ne amala San Remo'da Vahidettin'le iliki kurduklarn da, Birinci Blmde grmtk. Bin trl kiisel ve uluslararas karn kaynat bir tablo. 108) smet Paa, bu konumasnda ngitere'yi zetle yle sulamtr: "ngiliz devleti, kendi adamlar vastasyla, memlekette hiyanet-i vataniye sularn tahrik
de
bi
an
_8
109) 110)
111) 112) 113) 114)
115)
116)
ve telkin edecek tertip almtr. Bu tertibat her tarafta vardr. Rodos'ta birok kt ba syorlar, memlekette nerediyorlar. Douda Krt meselesini, dier muhtelif meseleleri ta hrik etmek iin tertibat alyorlar. imdi kurduklar tertibat budur. [Bu son mektupla] Cumhuriyetin korunmas bakmndan, memleketin zayfln ve salamln snamak istiyorlar. Daryla, birlikle, memleketin rejimine yaplan bu tecavz, son snrdr. Bundan ilerisi, darnn ve ierdekilerin ortaklaa ve silahl olarak hcum etmesidir. Niyetimiz, darnn ve ierdekilerin, ortak olarak vatan aleyhinde tertibat alm olduklarn grm bir durumda, yksek Meclis'i bilgilendirmek ve zel nlemler alnmasn istemektir." Daha sonra, Rize milletvekili Ekrem Beyin arkasndan, Rauf Orbay ve Yusuf Akura sz alr ve smet Paay dorulayp destekler ve ngilizlerin evirdikleri trl entrikalar aklarlar. Srf bu ikili hakknda verdikleri bilgilerden zet alntlar: [Rauf Orbay:] 'Ali Han ve Aa Han, ngiltere'de; Trk eliliinde grevli olarak bulunduum srada tandm. Emir Ali, ngiltere'de, smrgeleri yneten Meclis-i Kral nvanndaki kuruluun nemli bir yesidir. Aa Han ise, isma-iliye mezhebinin ok kuvvetli reisidir. smailiye mezhebi... bir komitedir.' ('putperesttir' sesleri; Zeki Bey: 'mthi bir komitedir'); [Y.Akura:] 'Aa Han, ehl-i snnet bak asndan, frka-y dalle (doru yoldan ayrlm, sapkn) denilen bir frkann, mcessem bir Allahdr. Uluhiyeti temsil eder. (*) Bu Aa Han'n, bizim aleyhimizde, ngiliz gazetelerinde, Byk Dnya Sava srasnda yazm olduu bir hayli mektubu ve makalesi vardr. '(Rasih Hoca: 'Cihat fetvas aleyhinde beyannamesi de vardr') (GCZ, 4.C., s.317-323) Mete Tuncay, Toynbee'nin, bu olayn ngiliz hkmeti ile ilgisi olduunu reddettiini y azyor. (TC'nde Tek Parti Ynetimi, s.75/18.dipnot) (*) Bu konuda Paul Gentizon'un Uyanan Dou adl kitabnda ilgin bilgi var, s.57. Btn gazeteciler beraat edecek, yalnz Ltfi Fikri Beye be yl ceza verilecek, onun cezas da TBMM'nce 13.2.1924'te affedilecektir. (Jeschke, TKS Kronolojisi II, s.48) Ylmaz ztuna diyor ki: "Kahire'deki Abbasi Halifeleri, stanbul Patriklerine benzetilebilir.. Papa'ya benzemezler" nk devletleri yoktu. Badat'taki gibi ayn zamanda devlet bakan olarak saltanat srmyorlard. Bu mukayesemiz, yalnz bu bakmdandr. Yoksa slam dininde Halifenin, Papann ve Patrikin olduu gibi geni ve vicdanlarn derinliine kadar inen hibir selahiyetleri olmad, kendiliklerinden dini meseleleri tefsir dahi ed emedikleri malumdur." (Trkiye Tarihi, 5.C., s.38) slam Ansiklopedisi, 5/1 .C, 8.151. Yavuz'dan nce de baz Osmanl sultanlarnn 'Halife' diye anldklar grlyor. (slam Ansiklopedisi, 5/1.C, 8.151; K.Msrolu, Hilafet, s.117) Bu husus btn tarihlerce dorulanmamaktadr. Yavuz, Kahire'deki son Abbasi Halifesi III. El Mtevekkili stanbul'a getirir. Bir iddiaya gre, Yavuz'un lmnden (1520) sonra Kahire'ye dnen Mtevekkil, 1543'e kadar, yine Halife sann kullanmaya devam edecektir. (slam Ansiklopedisi, 5/1 .C, s.151-152) Yavuz, 'Halife' deil, 'hadim- haremeyn- erifeyn' sann kullanmtr. Peter Mansfield, Osmanl Sonras Trkiye ve Arap Dnyas, s.13. "Yeryzndeki btn Mslmanlarn halifelii, XIX.yzyla kadar Osmanl Padiahlarnca iddia edilmemitir. 'Hkmdar kendi yurdunda Halifedir' formlne uygun biimde davranlmtr." (D.Avcolu, Milli Kurtulu Tarihi, 1.C., s.47) Osmanl hilafeti srasnda, Babrl hkmdarlar da Halife olarak anlyorlard. (Mim K.ke, Gnay Asya Mslmanlar, s. 134) stanbul'daki ngiliz Bykeliliinin raporu: "II.Abdlhamit, Osmanl tahtna km olanlar arasnda, halifelii Osmanl sultanlnn bir esi yapmay baarm tek kiidir." (a.g.e., 8.51) "Bu devirden beri Hristiyan Avrupa, Halifenin, tpk Papann Katoliklerin dini reisleri olduu gibi Osmanl Sultannn, tebas olsun, olmasn, btn Mslmanlarn ruhani reisi olduuna dair yanl bir telakkiye kaplmtr. Hristiyan Avrupa'da yaylan bu fikrin, Trkiye'de bile tesiri grlmtr. Bilhassa Abdlhamit II, Halife sfatyla haiz bulunduu mevkie ehemmiyet vermi ve saltanatnn balangcnda ilan edilen Kanun-u Esasi'de bu cihet teyit edilerek, 'Zat- Haz-ret-i Padiahi, hasb-el hilafe, din-i islamn hamisi' (1876 /4.madde) kayd konulmutur." (slamAnsiklopedisi, 5/1 .C, s.152)
de
bi
an
_8
117)
118)
119)
120) 121)
Bu, ncelikle politik amal bir yaklamdr. (Mim K.ke, Gney Asya Mslmanlarnn.. s.135-137) Yanl da olsa bu telakki, Abdlhamit'in gayretiyle yaylacak, pratikte fazla bir anlam olmamakla birlikte, genel olarak benimsenecektir. Hilafet, uluslararas ve snrtesi bir kurum halini alr ve hep yle deerlendirilir. O kadar ki Milli Mcadele liderleri bile bu yanl ve yaygn telakkiyi bir sre paylaacaklardr. On yl savatan sonra, on binlerin kan pahasna milli bir devlet kurarak, zorlukla bara geen Trkiye ise, kimseyle anlamazla dmeden yaralarn sarmak zorundadr. Milli bir devlet ile o devlete dayanarak varln srdren uluslararas ve snr tesi bir nitelik kazanm bir kurum, birbiriyle badar m? Bu ikiliin, yeni yeni sorunlara yol amas kanlmaz deil midir? Emir Ali ve Aa Hann giriimi, bu konuda neler olabileceini gsteren yeterli bir rnektir. Yeni Trkiye, bu kurumun doasndan kaynaklanacak ve kimbilir ne gibi dalgalanmalara, anlamazlklara ve atmalara yol aacak olan sorunlar, gsleyebilecek durumda myd? M.Kemal diyor ki: "Yeni Trkiye'nin ve yeni Trkiye halknn, artk, kendi hayat ve saadetinden baka dnecek eyi yoktur. Kendimizi, cihann hakimi zannetmek gafleti, artk devam etmemelidir." (Aktaran Mim K.ke, a.g.e., s.157) Aradan, olaylar soukkanllkla deerlendirecek kadar bir zaman getikten sonra, Hind Mslman ve hilafeti Dr.Ensari, yle yazacaktr: "Osmanl mparatorluunun Trk olmayan uyruklar, aka ve insafszca ihanet iindeydi... Osmanl mpratorluu tarihe kart. Onun Trk olmayan Mslman tebas, ya aradklarn, ya da mstehaklarn buldular. Ve bylece, hilafetin kaldrlmasnn, mantkl bir siyaset olduunu, artk itiraf edebiliriz. Hilafet, geri Trklere bir lde prestij kazandryordu ama ayn zamanda onlar, bencil dostlarnn kaypakl ve kskan dmanlarnn gazab ile babaa brakyordu." (Aktaran Mim K.ke, a.g.e., s.158) Buraya kadarki bilgiler iin: slam Ansiklopedisi, 5/1 .C, s.148-155; C.Brockelmann, slam Uluslar ve Devletleri Tarihi, s.51-134, 149-182,195-207, 237-239; Mufassal Osmanl Tarihi, 2.C., s.767-768, 773-775; Hammer, 4.C., s.1122; Prof. .H.Uzunarl, Osmanl Tarihi, 2.C.,s.290, 292-294; Prof.Dr.Osman Turan, Trk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi, 2.C., s.78 vd.; Y.ztuna, Trkiye Tarihi, 5.C., s.38-46; .H.Danimend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, 2.C.,s.29, 36-38, 43; Cevdet Paa, Ksas- Enbiya, 6.C., s.90-96, 109. ngiltere ilk olarak, 1789'da Umman Emiri ile bir anlama imzalar. 1820'den balayarak da Basra krfezindeki Arap emirlikleriyle bir dizi anlamalar yapar ve hepsini koruma grevini stlenir. (Peter Mansfield, s.21) II.Abdlhamit, Ermeni sorununda akll bir politika izlemi, bu konudaki eitli oyunlar bozmu, birok eitim kurumu am, yol ve bina yaptrm, devlet borlarn dzenli demelerle azaltm, yaygn kanaatin aksine, hemen hemen hi kimseyi idam ettirmemitir. [Mithat Paa'y ldrtp ldrtmedii, tartma konusudur] Ama anayasay askya almas, Meclisi datmas, tamamen saraya bal bir kiisel ynetim ve geni bir hafiye rgt kurmas, basn iddetli bir sansr altna almas ve hastalk derecesindeki evham, olumlu hizmetlerini karartmtr. Ynetim tarz, o dnem iin bile ok geridir. Bu yzden birok tepkilerle karlaacak, yurtiinde ve dnda, trl gizli rgtler kurulacak, sonunda da tahttan indirilecektir. ttihat ve Terakki Partisinin, Osmanl Devletini Almanya'ya baml hale getiren politikas da, genel olarak Abdlhamit'ten mirastr. (Mufassal Osmanl Tarihi, 6.C., s.3360- 3362, 3383 vd.) II.Abdlhamit, ya hi kusuru yokmu gibi vlp gklere karlmakta, ya hi olumlu hizmeti olmam gibi btnyle yerilip batrlmaktadr. Doru ve yanl yanlaryla Abdlhamiti anlatan, objektif bir aratrma henz yaymlanmamtr. Kiilii, tutumu ve ynetim tarz hakknda olduka tarafsz bilgi veren en ayrntl eser, Baktibi Kara Ta hsin Paann anlardr. Abdlhamit'in anlar yaymlanmtr. K.Msrolu, bu anlarn sahte olduunu ileri sryor ve bu sahtecilikten u yazarlar sorumlu tutuyor: Sleyman Nazif, .Hami Daniment, smet Bozda (Lozan, 1.C., s.135/97. dipnot) Mufassal Osmanl Tarihi, 6.C., s.3334. "Bu andlama sonunda arazi terki, snr tashihi, idari igal, geici igal deyimleri ad
de
bi
an
_8
122) 123) 124) 125) 126) 127) 128) 129) 130) 131)
132)
133)
134)
135) 136)
137) 138)
139)
140) 141)
altnda Osmanl Devletinin, Bulgaristan'a, Romanya'ya, Srbistan'a, Avusturya'ya, Karada'a, Yunanistan'a, Rusya'ya, ran'a ve ngiltere'ye terk etmek suretiyle kaybetmi bulunduu arazi ve nfusun toplam, 212.450 km2 ve 5 milyon 455 bin insand... Osmanl Devleti, Avrupa'daki arazisinin bete ikisini kaybetmi bulunuyordu." (Mufassal Osmanl Tarihi, 6.C., s.3337) Mufassal Osmanl Tarihi, 6.C., s.3343-3344. Mufassal Osmanl Tarihi, 6.C., s.3344-3345. Mufassal Osmanl Tarihi, 6.C., s.3341, 3348-3349. Mufassal Osmanl Tarihi, 6.C., s.3355-3360. Mufassal Osmanl Tarihi, 6.C., s.3368-3383. Ve K.Msrolu yle yazyor: "Sultan kinci Abdlhamit Han... lkeyi, dmanlarna bir kar toprak vermeden idare edebilmitir." (Hilafet, s.123) Mufassal Osmanl Tarihi, 6.C., s.3385. Abdlbaki Glpnarl, Trkiye'de Mezhepler ve Tarikatlar, s.84-86; Mufassal Osmanl Tarihi, 6.C., s.3395-3398. F.Belen, 20.Yzylda Osmanl Devleti, s.282-283. C.Brockmann, slam Uluslar ve Devletleri Tarihi, s.393-419 (Arabistan, Suriye, Filistin, rdn ve Irak); Peter Mansfield, Osmanl Sonras Trkiye ve Arap Dnyas, s.22, 29-30, 91 vd.; rfan C.Acar, Lbnan Bunalm ve Filistin Sorunu. Gerek halifelii srdrdn aklayan Vahidettin'e, gerek son Halife Abdlmecit'e ve gerekse 1924'te Halifeliini ilan eden Mekke erifi Hseyin'e, hibir Mslman devletin ve topluluun sahip kmamas, Halife olarak benimseyip arkalarnda yer almamas, hilafet kurumunun artk ilevinin kalmadnn gstergesi deil midir? Osmanl mparatorluunun, bir eriat devleti olduu da phelidir. nk ok uluslu ve dinli olan devletin birok yerinde deiik hukuk dzenleri geerliydi, yerel kanunlar uygulanyordu. Belki yalnz Mslman "uyruklar iin bir eriat devleti nitelii tad ileri srlebilirse de eriatn da btnyle uyguland sylenemez. Siz Osmanl Devletinde, mesel hrszlarn ellerinin, kollarnn kesildiini, hi okudunuzmu? Reddedilen tasarnn gerekesinden: "Bugn stanbul'dan gelen arkadalarla birlikte 365 mevcutlu olmas icap eden Meclisimiz, hibir zaman, eitli sebepler altnda, iki yz yeden fazla bir kimse ile toplanamamtr." (ZC, 3.C., s.315) Bir zm olarak getirilen 3.maddeye gre, Meclis Genel Kurulu her yl drt ay alacak, geri kalan sreyi, her seim evresinden seilecek ikier milletvekilinden oluacak 'daimi heyet', ayn yetkiyle tamamlayacaktr. Daimi Heyet'in toplant yeter says, te bir olacaktr (m.5; a.g.e., s.316). Bakanlar Kurulu'nun kanun teklifinin metni iin: ZC, 3.C. s.466. 75 milletvekilinin imzalad teklif, yalnz toplant yeterli saysn deil, denek, yolluk, milletvekillii ile badatrlabilecek grevler gibi konular da kapsamaktadr. Teklifin metni iin: ZC, 3.C., s.505-506; teklifin ikinci maddesi yledir: " Byk Millet Meclisi, devair-i intihabiye adedinin iki mislini, nisab- mzakere olarak kabul eder." O srada 66 seim evresi bulunmaktadr. (Trk Parlamento Tarihi, 1 ,C, s.39) Teklife gre, toplant yeterlik says 132'dir. Bu teklifi yapanlar arasnda, Hafz Mehmet (Trabzon), Ziya Hurit (Rize) vb. gibi M.Kemal kart kimseler de bulunmaktadr. (ZC, 3.C., s.506507) Meclis bu sayy, Bakanlar Kurulunun da uygun grmesi ile 161'e ykseltecektir. Adlara gre oy dkm iin: ZC, 3.C., s.565.Bu tr btn ek grevler ile hangi milletvekillerinin grevlendirildii hakkndaki ayrntl izelge ve listeler iin: Trk Parlamento Tarihi, 1 .C, s.773-776; 3.C., s.1013-1026! Msrolu'nun iddia ettii gibi bir grev ve grevlendirme, sz konusu deil. Meclis Mdafaa-y Hukuk Grubu, herhangi bir kanuna deil, genel parlamento teamllerine dayanlarak kurulmu bir gruptur. Kurulu tarihi', '10 Mays 1921'dir. (Jeschke, TKS Kronolojisi, s. 150; T.Z.Tunaya, Trkiye'de Siyasi Partiler, s.533 - 537) Nitekim bir sre sonra da, yine sadece parlamento teamllerine dayanlarak, kinci Grup kurulacaktr. (T.Z.Tunaya, a.g.e.,s.537-539) s.63-78, TBMM yayn, Ankara, 1962. Sleyman Necati (Erzurum), Selahattin Kseolu (Mersin), Emin (Samsun). neri, Layi-
de
bi
an
_8
142)
143)
144)
145) 146)
ha Komisyonuna gnderilir, komisyonun raporu 2 Aralk 1922 birleiminde okunur, grlr ve teklifin Anayasa Komisyonuna gnderilmesi kararlatrlr. (ZC, 25.C., s.90, 159-164) Msrolu, hilafetin ilgasn teklif "eden eyh Saffet Efendi ile teklifi savunan fkh usul mderrisi (profesr) Seyid Beyi ve konumalarn, u zarif kelimelerle deerlendiriyor: "nsann gayr-i ihtiyari '' diyecei geliyor", "herze", "eyh unvanl soytar", "herzevekil", "ttihat meddah", "bozuk adam", "zavall", "uak", "melunane konuma"... (Hilafet, 317-346) .nn yle yazyor: "M.Kemal Paa, K.Karabekir Paann bu hareketinden bana, ok teekkr ve minnet hisleri ile bahsetti. Gemi zaman iinde kendisine kuvvet ve cesaret veren en mhim hadisenin bu olduunu anlatt ve Kazm Paaya mteekkir olduunu syledi." (Hatralar, 1.C., s.179), Erzurum milletvekili Hseyin Avni, 22 Ocak 1921 gn, TBMM'nde, K.Karabekir'in, "komnist olduunu; kendisine, 'memlekette komnist rgtn kuracan' "sylediini" ileri srer. M.Kemal, Hseyin Avni'ye kar Karabekir'i iddetle savunacak ve yle, diyecektir: "Karabekir Paa, gayet zeki, stn ahlakl, namuslu, fevkalade iyi huylu, namuskr, mdebbir (tedbirli) bir adamdr.. Tarihe geecek onun yapt iler!" (GCZ, 1.C., s.335, 337) Karabekir de, M.Kemal'in tutuklanmasn isteyen Harbiye Nazarene, M.Kemal'i yle anlatr: "Memlekette namusuyla, hidemat- gzide-yi askeriye ve vatanperveranesiyle tannm ve btn askerlerin de pek ziyade hrmet-i mahsusasn kazanm bir zat..." (stiklal Harbimizin Esaslar, s.75) Orgeneral Asm Gndz yle diyor [zet]: " Karabekir sevdiim bir arkadamd. Onda garip bir dnce ve endie vard. Ona gre, sonradan Milli Mcadele'ye katlanlar, hemen ne gemiler, her eyi ellerinden almlar (*), M.Kemal Paa ile aralarn amlard. Karabekir budncesini sk sk tekrarlamtr... Snf arkada, sevdii, hem de ok sevdii smet Paa bile can dman oluvermiti... Yllar sonra, Atatrk'n lmn takiben, smet Paa kendisini Meclis Bakan setirince, dnceleri ve konumalar tamamen deimiti... Karabekir, yapt hizmetlerin karsnda M.Kemal Paadan daima bir 'Bavekillik' beklemitir. Ona bu frsat bir defa da kmt. M.Kemal Paa, Bavekillik iin Fethi Bey ile Karabekir Paa arasnda bir tercih yapma iini, Mareal Fevzi akmak'a brakmt. Fevzi Paa, gerek Fethi Bey, gerek Karabekir Paa ile uzun uzun grm, dnm tanm, Fethi Beyi tercih ettiini bildirmiti... Karabekir, "Ben..." diyordu, "...Kendisine orduda yaplmas gerekli deiiklikler ve yenilikleri yazdka, Fevzi Paa mevkiinde gzm olduunu sanarak bana dman kesildi. Nihayet Bavekil olmam da ekemedi ve engelledi." (Hatralarm s.213-214) O zaman Asm Gndz'e byle diyen Karabekir, son kitabnda, Genelkurmay Bakan olmay beklediini, bu niyetini M.Kemal'e de atn itiraf etmektedir. (Kazm Karabekir Anlatyor, s.65) Karar sizin! (*) Karabekir, stiklal Harbimiz adl kitabnda da, sonradan Anadolu'ya geenleri, 'tufeyliler' diye anmaktadr, (s.1000-1001) Balca hedefi de, aziz dostu smet Paa ile pek sayd Fevzi Paa! Karabekir, stiklal Harbimizin Esaslar adl ilk kitabnda (s.182) Fevzi Paann 1919 Kasmnda, bir kurul yesi olarak Anadolu'ya geldii zaman, M.Kemal aleyhinde konutuunu da ileri srmektedir. Ayn iddialara, stiklal Harbimiz'de de yer vermektedir, (s.372, 1022), Fevzi Paa, Karabekir'in ilk kitabndaki kendisiyle ilgili iddialar hakknda yle demi: "...Bu konumalarmda, M.Kemal iin o ar szleri hibir zaman sarf etmedim." (Aktaran Asm Gndz, Hatralarm, s.212) Bu sz doru mu, yoksa hsan Ilgar'n sonradan yapt bir eklenti mi, saptamak zor. 5 Mays 1933-15 Mays 1933 (6 mektup). Kitap ilk defa 1933 ylnda baslmaya balanmsa da, yayncsnn 1951 basksnda (s.190-192) verdii bilgiye gre, Kl Ali'nin ihtar zerine, yaync korkup basky durdurmu, baslm formalar basmevinden alnp imha edilmi. Oysa yle rklecek, nemsenecek bir kitap deil. Olmad, 1951 basksndan anlalyor.
de
bi
an
_8
147) 148)
149)
150) 151)
152)
153)
154)
155)
Eski Saat, s.612. Kitap, Karabekir'in 'hakikat stne' iki manzumesi, Ermeni sorunu hakknda verdii ksa bir bilgi ve Ermeni esirlerinin gnderdikleri bir mektup ile balyor. Kendisine yollanlm olan bu veda mektubuna, Karabekir yle bir balk koymu: 'En Byk Kumandan'. Ama Ermeni esirlerin yollad mektupta byle bir yceltme deyimi bulunmamaktadr; Ermeniler, kendilerini esir alan kolordunun komutan olduu iin Karabetimden, 'en byk amirimiz' diye bahsediyorlar, (s. 14) Metin ile balk arasnda fark, Karabekir'i aklayan bir anahtardr. Mondros, s.55-60, 64-68, 71-107, 108- 159, 221-247; A..Sabis, Harp Hatralarm, 5.C., 6.7-19; A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.46; F.Altay, On Yl Sava, s.151-152; Yzba Selahat-tin'in Roman, 1.C., s.424 vd. Karabekir yle yazyor: "M.Kemal Paa Hazretleri, bu fikri kabul etmiyorlard." (s.35/ dipnot) Zaman, M.Kemal'in hakl olduunu gstermitir. Karabekir bu hususta diyor ki: "Teklifimin kabulnden, M.Kemal Paa Hazretlerinin bilahare (sonra) sarfnazar ettiini (caydn) ve bir ay sonra, arzusuna ramen (isteine aykr olarak) stanbul'dan uzaklatrldn... rendim. " (s.37/ dipnot) Karabekir, bu iddiasna balca dayanak olarak Nutuk'un 7.sayfasn gsteriyor. M.Kemal Nutuk'ta, 'beni istemediim halde stanbul'dan uzaklatrdlar' demiyor ki; beni uzaklatrmak istiyorlard, bu grevi buldular' diyor ve bu frsattan nasl yararlandn anlatyor, (s.7) Anlarnda bunu geni biimde aklar: "Talih bana yle msait artlar hazrlam ki kendimi onlarn kucanda hissettiim zaman, ne kadar bahtiyarlk duyduumu tarif edemem. Nezaretten karken, heyecanmdan dudaklarm srdm hatrlyorum. Kafes alm, nmde geni bir alem, kanatlarn rparak umaya hazrlanan bir ku gibiydim." (F.R.Atay, Atatrk'n Hatralar, s.111) Bu tarihe kadar gneyde igal edilmi baz yerler: skenderun (9 Kasm 1918), Antakya (3Aralk), Drtyol (11 Aralk), Mersin (17 Aralk), Pozant (27 Aralk), Antep (1 Ocak 1919), Konya (7 Ocak), iftehan (3 ubat), Mara (22 ubat), Birecik (27 ubat), Kozan (7 Mart), Urfa (24Mart), Antalya (28 Mart) [TC Kronolojisi]. Daha sonra, M.Kemal'e Bat Cephesi Komutanln nerdii iddiasn brakacak, baka grevler nerdiini ileri srecektir. Mesela liderlik, mesela Bakomutanlk! ifadesi srekli deiiyor. Bir sonraki dipnotta greceiz. 2.2.1950 tarihli Millet dergisinden aktaran, S.Selek, Anadolu htilali, s.153. Karabekir, stiklal Harbimiz adl kitabnda da yle yazyor: "M.Kemal Paay baa geirmek ve bunu btn kuvvetimle tutmay daha stanbul'da iken dnmtm." (s.32, ayrca 65-66) Son anlarnda ise, yle yazyor: "M.Kemal Paaya Bakumandanl almasn daha stanbul'dayken teklif etmi[tim.]... Fakat kabul etmesine ramen, ilk frsatta Millet Meclisi Reisliine gemi ve Bakumandanl akta brakmt." (Paalarn Kavgas, s.154/dipnot) Karabekir, M.Kemal'e, Bat Cephesi Komutanln m, hareketin liderliini mi, yoksa Bakomutanl m nermi? Hangisi doru? Karabekir, M.Kemal Ordu Mfettiiyken dahi, ona itaat etmediini aklayarak vnmektedir. M.Kemal, 29.5.1919 gn, btn kolordulara bir emir yollar. Emir, en kt ihtimali de hesaba katarak, her trl tecavze kar alnacak eitli askeri tedbirlerle ilgilidir, (stiklal Harbimiz, s.35-36) Karabekir Milliyette yaymlanan 5 inci mektubunda diyor ki:" Ben bu emri yapmamtm. nk byle bir tehlike grmyordum." Bu ifadesini, stiklal Harbimizin Esaslarnda deitirir: "ark taarruzu hazrlnda bulunulduu iin bu emri, mevki-i tatbikata koymadm (uygulamadm)." (s.53) stiklal Harbimiz'de ise, bsbtn baka trl yazyor: "Bu tekilata arkta oktan bala nd, ihtiya aylarca evvel grlmt." (s.36) Her kaleme sarlnda, ifadesi deiiyor. in tuhaf, Karabekir, M.Kemal'in 6 ubat 1920 gnl taarruz emrini de, mevsim vb. sebep-ler ileri srerek, yerine getirmeyecektir. (stiklal Harbimizin Esaslar, s.163-171) M.Kemal Anadolu'ya zel olarak geseydi, acaba ne olurdu?
de
bi
an
_8
156) 157)
158)
160)
161)
de
bi
159)
Karabekir, bir ihtilal hkmeti nitelii tayan Heyet-i Temsiliye'nin kararlar iin de yle diyor: "Heyet-i Temsiliye'nin.. mahzurlu grdm arzularn da bittabii yapmyorum." (stiklal Harbimizin Esaslar, s. 136) Bir yanda, liderlii ya da bakomutanl nerdiini iddia ettii M.Kemal ya da Trkiye'yi temsil eden Heyet-i Temsiliye, bir yanda da beenmedii kararlar uygulamayan bir kolordu komutan! F.R.Atay, Atatrk'n Hatralar, s.90-91. M.Kemal diyor ki: "Bir kararm varken, onu niin hemen tatbik etmiyorum? Hemen syleyeyimki ar ve kati bir kararn doruluuna inanmak iin vaziyeti, her kesinden mtalaa etmek lazmdr. Ar ve kati bir karar, tatbik edilmeye balandktan sonra, keke bu tarafn da dnseydim, belki bir kar yol bulurduk, yeniden bunca kan dkmeye, bunca can yakmaya ihtiya kalmazd gibi tereddtlere yer kalmamaldr. Byle bir tereddt, karar sahibinin vicdannda kanayan bir yara olur ve onu, yaptnn doruluundan da pheye drr. Bundan baka, beraber alacak olanlar, yaplandan baka bir ey yaplmak ihtimali kalmadna inanmal idiler." (a.g.e., s.91-92) Keke herkes, konumadan, yazmadan, karar vermeden nce, btn ihtimalleri dnse de, sonra vals yapmak ya da suspus olmak zorunda kalmasa! M.Kemal de, deerlendirme srasnda iinde, eitli tahmin, tercih ve zamanlama yanllar yapm olabilir ama sonunda, btn imknlar ve ihtimalleri dikkate alarak, o aama iin en doru karar verdiini ve uyguladn gryoruz. Bu yzdendir ki o korkun kaosdan zaferle klmtr. Bu yzdendir ki liderlii hi tartlmamtr. M.Kemal'in o tarihteki yaveri C.Abbas Gler de, bu ziyareti ve konumalar, Karabekir'den bambaka ekilde anlatmaktadr. (Aktaran H.Bayur, Hayat ve Eseri, s.288-289) Ama Gler'in baz ayrntlarda muhayyilesini altrd anlalyor. Mesela, Karabekir bu ziyaret srasnda, 'Erzurum'a gitmek hevesinde bulunmadn, bu tayinden hi memnun olmadm' sylemimi. Bunun kesinlikle doru olmadn kantlayan tanklar var. (.nn, Hatralar, 1.C., s.171, Yzba Selahattin'in Roman, 2.C., s.20-21; M.Kemal'in bu grme hakknda, kendisine verdii bilgiye dayanarak, A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.43) "M.Kemal Paann ve benim grme gre Ankara, her trl tekilata, birlie ve hareket balangcna msait, stratejik bir mevki idi. stanbul hkmeti ve ngilizlerden evvel burasnn tarafmzdan tutulmas, en byk emelimizdi." (M.M.Hatralar, s.48) Cebesoy, Karabekir'den hi sz etmiyor. nk stanbul'daki bu hazrlk grmelerinin hi birinde Karabekir bulunmamtr. (M.M.Hatralar, s.43) Ama Vehbi Vakkasolu yle yazyor: "Karabekir Paa, o gnlerde kurtuluu mmkn gren ve hem de onu geree uygun ekilde planlayan ilk kumandan olma erefini kazanyor bylece." (Son Bozgun, 1C, s.114) Karabekir diyor ki: "Ben arkta milli hkmet esasn kurarken (!), M.Kemal Paann stanbul'da, bir padiah hkmetinde herhangi bir vazife alarak, en kymetli arkadalar da etrafnda toplamas ihtimali, beni pek dndrmt. te, en mhim olarak, buna mani olmak iindir ki ahsmdan fedakrlk yaparak, fikrimin husul iin kendisini arka davetle milli hareketin bana gemesini teklif etmitim. Daha evvel smet'le de uzun uzadya konumutuk." (stiklal Harbimiz, s.18) a. smet Paann bu hususu dorulamadn, asl metinde grdk. b. Ayrca, M.Kemal, hkmette vazife alsayd ne olurdu ki? Fevzi, Cevat ve Cemal Paalar aldlar da ne oldu? Milli Mcadele yine balamad m? Ama bunun iin hareketin banda, bu karar verecek cesarette, milleti evresinde toplayabilecek nitelikte, a okuyabilen, kararl ve ylmaz bir liderin bulunmas arttr. Karabekir'in kitaplarn yazarken, gururuna yedirip de birtrl itiraf edemedii husus da budur. Rauf Orbay, 1941 ylnda, hem de Karabekir'e yazd mektupta, Erzurum'da olduklar srada (1919), Karabekir'in kendisine yle dediini aklamaktadr: "...Bize kumanda etmek meziyet ve kudretini haiz yegne ahsiyet, M.Kemal Paadr." (stiklal Harbimiz, s.1103) iin asl bu. c. nk kendisi bu nitelikleri tamyordu. Srekli szlanan ve eletiren, ayrntla-
an
_8
162) 163)
164)
165) 166)
167) 168)
169)
ra kenetlenmi, takm oyununa ayak uyduramayan bir brokrat kafasyla, Milli Mcadele yrtlebilir, ihtilal yaplabilir mi? M.Kemal, bunu iki kere de dorulatp pekitirecektir: nce Amasya'da, sonra Erzurum'da. (S.Selek, Anadolu htilali, s.266) M.Kemal, 18 Haziran 1919 gn Amasya'dan, Edirne'deki 1.Kolordu K.lna yollad emirde yle diyor: "Umum Anadolu ve Trakya Mdafaa-y Hukuk-u Milliye ve Redd-i lhak cemiyetlerini tevhit etmek (birletirmek) ve Anadolu ve Rumeli umum vilayatnn murahhaslarndan mrekkep kuvvetli bir heyet-i merkeziye tekil etmek takarrr etti (kararlatrld)." (Nutuk, 3.C.,19. belge) Sivas Kongresi, bu kararn sonucudur. Karabekir, blgesel ve snrl bir yaklam iindeyken, M.Kemal, sorunu bir btn olarak ele alyor. Aralarndaki byk farkn biri de budur. A.Fuat Cebesoy diyor ki: "Amasya kararlar ile ayr ve blgesel teebbsler birletirilmi, btn milletin, istiklal ve vatanmzn urad tehlike etrafnda birlik olduu harice ve dahile gsterilmitir. Amasya kararlar toplayc bir ruh tamaktadr. unu hemen ilave etmeliyim ki bunun balca amili de M.Kemal Paadr." (M.M.Hatralar, s.76) Fevzi akmak da yle diyor: "Eer Mondros Mtarekesini takip eden aylarda, bir tayy areden Anadolu'ya bakarsanz, yer yer yanan ateler (Redd-i lhak ve Mdafaa-y Hukuk dernekleri) grlecektir. Bu ateleri birletirecek bir alev lazmd. te onu M.Kemal Paann mealesi temin etti." (Aktaran T.Z.Tunaya, Trkiye'de Siyasi Partiler, s.475) Yurt apnda rglenme, ancak Sivas Kongresi'nden sonra balar. (Ayrnt iin: M.Gololu, Sivas Kongresi, s. 147-172) A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.71-74; Rauf Orbay, Y.Tarihimiz, 3.C.. s.48-49. Rauf Orbay Amasya Kararlar hakknda yle yazyor: "lk fiili harekete gemek kararn, e vvela biz, mz (M.Kemal, A.F.Cebesoy ve Rauf Orbay) hazrladk." (Y.Tarihimiz, 3.C., s.49) stiklal Harbimiz kitabnda, Karabekir'in, Sivas Kongresi'nin anlamn az ok anlam olduunu gsteren baz cmleler bulunuyor. Mesela, s.110, 136, 155 vb. nc Blmde, Ermeni ve Grc saldrlarna kar savunmak amacyla Ardahan, Artvin, Oltu, Kars, Kazman, Sarkam ve Idr'da, milli ralar ve milis birlikleri kurulduunu grmtk. Trabzon ili, bugnk Rize, Gmhane, Giresun ve Ordu illerini de kapsyordu. Nizamettin Karacebe, Trk Ulusal Savann lk Paras, s.95-136; Yzba Selahattin'in Roman, 2.C.; Kazm zalp, Milli Mcadele, s.9 vd.; Rahmi Apak, Garp Cephesi Nasl Kuruldu, s.17 vd.; A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.124 vd.; S.Selek, Anadolu htilali, s.239 vd. ve benzeri kaynaklar... M.Kemal'in, Karabekir'in bu iddias hakkndaki notu yle: "Benim Erzurum'a gidiim Kongre iin daha evvelden mukarrer (kararlatrlmtr)." (Kazm Karabekir Anlatyor, s.186) Rauf Orbay da zetle yle yazyor: "Amasya'da yaplacak baka bir iimiz kalmamt. Refet Beyi de birlikte alarak, Sivas'a doru yola ktk. Vali Reit Paa ve ehrin ileri gelenleri ile grp, Erzurum'dan sonra orada toplanmasn mnasip grdmz kongrenin hazrlklar zerinde anlatktan sonra, Erzuruma hareket ettik." (Y.Tarihimiz, 3.C., s.49) M.Kemal'in 24 Haziranda, Karabekir'e yollad telgraf, zetle yledir: "25 Haziranda Amasya'dan otomobille Sivas'a azimet olunacaktr. Fevkalade bir hal zuhur etmezse, Sivas'tan hemen Erzurum'a hareket edeceim." (stiklal Harbimiz, s.53) Karabekir, stiklal Harbimiz'de yle yazyor: "M.Kemal Paann bir an evvel Erzurum'a gelmesini muvafk buluyordum." (s.48) "Kemal Paaya da bir an evvel Erzurum'a gelmesini yazdm." (s.52) Sivas Kongresi'nden nce Erzurum Kongresi'nin toplanaca, Karabekir'in istei zerine, Amasya kararlar arasna alnmtr, (madde 2; A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.73) Yani her ey nceden kararlatrlm ve programlanm. 'Mecburen Erzurum'a geldikleri, Karabekir'in, kitabn yazarken ekledii yaktrma ve saptrmalardan sadece biri. Daha pek ok rnei var ama hepsini dzeltmek iin binlerce sayfalk yeni bir kitap yazmak
de
bi
an
_8
gerekiyor. slam Ans. 1C., s.736; Sivas Valisi Reit Paann Hatralar, s.25-26, 59 vd., Ahmet Halit K,.stanbul,1939; Nutuk, 1.C., s.27-30; K.Erdeha, M.M.de Vilayetler ve Valiler, s.79-84; S.Selek,Anadolu htilali, s.262; Prof.Dr.M.F.Krzolu, M.Kemal Paa- Erzurum likileri zerine, AAMD,1991/20, s.223-266 [Son aratrmada pek az bilinen birok ilgin belge yer almaktadr] 171) Velhasl Karabekir, hem gelmelerini srarla istiyor, hem de M.Kemal'i emsiyesi altna snm gibi gstermeye alyor. Ne derler buna? 172) Feridun Kandemir, yle yazyor: "Kazm Karabekir Paa, u ana kadar hibir yerde tek satr yaymlanmam olan hatralarnda, bu konuya temas ederken aynen yle der: 'Benim maksat ve gayem, milletin kurtulmas fikrinin muvaffak olmasndan ibaretti. Bu kanaatle M.Kemal'i tutuyordum. Zira ben baa geersem ayn kuvvetteki kanaatle beni tutacak kimseyi gremiyordum... Hibir mlahaza beni, M.Kemal'i ba tanmaktan men edemezdi. Beni, ilerde bu fedakrlmn kymeti bilinmez diye bu fikirden ve bu kanaa tten evirmek isteyenler olmutur. Fakat umumi muvaffakiyetin nihayetine kadar, yani byk zafere ulamamzdan sonraya kadar dmenin benim elimde olacan, geminin ba batda ise de knn da arkta olduunu, geminin ban evirenin k olduunu... dnrdm.'" (M.Kemal Arkadalar ve Karsndakiler, s.88, Yakn Tarihimiz Y., stanbul, 1964) 1923 ylnda da, Karabekir ve arkadalar, Fevzi akmak aracl ile u teklifte bulunacak-lardr: "in bandan beri hep beraberiz, zaferi beraber kazandk, bu devleti beraber kuruyoruz, hepimiz ayn derecede sz sahibi olmalyz. Yeni devletin banda, daima birinci derecede yrtc biz olacaz." (. nn, Hatralar, 2.C., s.171-173; Asm Gndzn aklamasn da hatrlaynz.) .nn'nn anlattklarndan bu grte bulunanlarn u kimseler olduu anlalyor: K.Karabekir, A.F.Cebesoy, Refet Bele, Rauf Orbay. nn, "Sonradan Fevzi Paa, Atatrk etrafndaki hava iinde kald ve bakaca bir aykr tavr gstermedi diyor ve yle devam ediyor: "Devlet dzeninde, yaplacak ilere kimlerin nasl karar verecei aka bellidir. Devletin bunun iin tekilat vardr. Devlet Bakanl messesesi var, hkmet var, Meclis var, parti var. Fakat bir fikri yrtmek iin bir ksm arkadalar, darda birleecekler, oklukla bir karara varacaklar ve bunu yrtecekler!" (a.g.e., 2.C., s. 173) Ksacas, btn kurum ve kurulularn stnde, bir vesayet kurulu bulunacak. Davul, M.Kemal'in ve yneticilerin boynunda olacak, tokmak Karabekir ve arkadalarnn. Bu istekleri gereklemeyince, parti kurup muhalefete geerler. 173) Karabekir'in, Kurtulu Sava ile ilgili kitaplarn yanl olduunu iddia etmesi zerine, Prof.Dr.Enver Ziya Karal'n verdii, yazl cevap iin: Kazm Karabekir Anlatyor, s.166168. 174) General Stratigos, raporunda, "2 Eyllde Trklerin ekileceklerini sandklarn fakat tekrar tutunduklarn ve bunun sebebini anlayamadklarn" yazmaktadr. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.224); Yunan Bakomutan General Papulas'n 4 Eyll gnl raporu.TH, 2/5, 2.Kitap, s.489-492. 175) Bakomutan M.Kemal'in ald nlemler iin: TH, 2/5, 2.Kitap, s.161-162. 176) Yunan Genelkurmay Bakan Dusmanis yle yazyor: "Anladm ki ordumuz ok zor bir durumdayd. Panie uram kurmaylarn, kamaktan baka herhangi bir karar vermeye iktidarlar yoktu." (Kk Asya Harbinin yz, s.152, 156) 177) General Harington'un 7 Eyll raporu: "Bugn aldm bilgilerden, Yunanllarn ekilmekte olduklar ve onlar kovalamak iin Trklerin hummal hazrlk yaptklar kesinlikle grlyor..Trk baars burada hemen yank yaratabileceinden, her trl ihtiyat tedbirini aldryorum. (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.228) ngiliz Genelkurmaynn, Yunan yenilgisinin sebepleri (s.231-232) ve Trk ordusunun durumu hakkndaki raporundan: "M.Kemal'in prestijinin byk lde ykseldiine phe yoktur... M.Kemal yle kuvvetli bir askeri durumdadr ki bar mzakerelerinin balamas halinde, siyasi isteklerini yumuatmasna hibir sebep yoktur... nisiyatif kesinlikle Trklere gemitir." (s.232-234) 170)
de
bi
an
_8
178) 179)
180)
181)
182) 183)
184)
185)
188)
189)
de
186) 187)
Karabekir, bir baka yerde de, byle dediini unutup Hac Anesti'nin zmir'de olduunu yazyor. (stiklal Harbimiz, s.1057/2.dipnot) "Bakomutan Hac Anesti... hkmet tarafndan Atina'ya arlmt. Fakat [19 Austosta Trklerin] Ortanca'ya taarruzu, Bakomutan zmir'de alakoydu. nk orada hasl olan durumun yeniden tanzim edilmesi ve dmann sonraki niyetlerinin neden ibaret olduunu anlamas iin mevcudiyeti artt." (Stratigos, Yunanistan Kk Asyada, 2.C., s.177; ayrca, Passari, Kk Asya Ordusunun zlmesi ve Esareti, 1.C., s.51 vd.) Baz yazarlar gibi Prof.Jeschke de, Hac Anesti'nin, Byk Taarruz balamadan nce, stanbul stne yrmek hevesiyle, Anadolu'dan iki tmen ektiini ileri sryor. (K.S. lgili ngiliz Belgeleri, s.94) Doru deildir. Trakya'ya, alay ve bir tabur, baka deyile, bir tmen edeerinde bir kuvvet geirilmitir. (Yunan Askeri Tarihi, s.679) Yunan cephesini dolaan, Christian Sience Monitor gazetesinin ABD'li muhabiri Dr. Gibbons unlar yazmaktadr: "Yunanllarn askeri durumu pek parlak grnyor. Kuvvetli bir cephe tutuyorlar. Ulatrma hatlar fevkalade. Moral umulann ok stnde." (30 Mays 1922, Sakarya'dan zmir'e, s.441) Plann oluturulmas ve ayrntlar iin: TH,2/6, 1.kitap, s.49-65, 101-113, 199-234, 311. C.Erikan, Komutan Atatrk, s.794; .nn.Hatralar, 1.C., s.279-285; TH, 2/6,1.Kitap, s.55-67, 201-205, 233-234; F.Altay, On Yl Sava, s.329; F.Belen, Trk Kurtulu Sava, s.419-423; Asm Gndz, HTM 1974/8; BTTD, Kurtulu Sava zel says, s.81-87 vb... Dman ve dnya kamuoyunu uyandrmamak ve yanltmak iin birok nlem alnmtr. Yunan askeri tarihinin de belirttii ikisini, aktaraym: "[Gneye kaydrlan Trk] Kolordularnn telsizleri, eski yerlerinden normal yaynlarn yaparak, Yunan liderliini yanltyorlard.. Trkler,24 Austosa kadar 28 kere, Yunan cephesini yanltc hcumlar yaptlar." (Yunan Askeri Tarihi, s.711, 721) TH, 2/6, 2.Kitap, s.17-18; Lord Kinross yle yazyor: "Buras ok iyi tahkim edilmi bir mevzi idi, yle ki ngiliz mhendisleri, zaptedilebileceine inanmyor ve buray bir eit Verdun olarak olarak gryorlard." (Atatrk, s.475) Yunan ordusu, Trk ordusundan 22.922 insan, 1.114 Hf.Mt, 441 A.Mt, 127 top, 40 uak, 3.838 kamyon, 1.743 oto ve ambulans daha stndr. (TH, 2/6, 2.Kitap, s.16) Trk ordusunun ancak yars asker klndadr (C.Erikan, Komutan Atatrk, s.786) ve smet Paa, 16 Austosta bile Ankara'dan ark isteyecektir. (TH, 2/6, 2.Kitap, s.24) Bylesine donatmsz bir ordunun, daha fazla insan, silah ve arac olan savunmadaki bir orduyu, neredeyse btnyle imha etmesi, rnei pek az grlm bir olaydr. C.Erikan, Komutan Atatrk, s.795. Passari, bu konudaki deerlendirmeleri ve her ihtimale gre hazrlanm olan btn savunma planlarnn ayrntlarn aklamaktadr, Kk Asya Ordusunun zlmesi ve Esareti, 1.C.,s.20-42; Spyridonos, Harp ve Hrriyetler, s.212. "Bu plan, ordu kurmaylarna ve Komutanlarna byk gven veriyordu." (Yunan Askeri Tarihi, s.699) "Trkiye devletinin dini, din-i slamdr" ibaresi, 1920 anayasasnda yoktur; 29 Ekim 1923'te kabul edilecek ve anayasaya 2.madde olarak girecektir. (Trk Parlamento Tarihi, I.Dnem, 1.C., s.184-186; 2.Dnem ZC, 3.C., s.96-97) Oysa olay, Karabekir'e gre, 18 Temmuz 1923'te geiyor. Blent men, Karabekir'i, buuk ay sonra anayasaya girecek olan fkraya gre konuturuyor. Karabekir'in anlarnda byle bir cmle yok, men eklemi. K. Karabekir Anlatyor, s.86-88, 95; Paalarn Kavgas, s.145-148, 157, 162-163. Karabekir, Fethi Okyar ve M.Esat Bozkurt 'un da, Tevfik Rt Aras dorultusunda konutuklarn iddia etmektedir. Blent men bu iki kiiyi es gemi. Buna karlk, Karabekir hi szn etmedii halde, zavall Fevzi Beyi eklemi. Bari doru drst aktarsayd u masal. Sz konusu kiilerin hayatlar ortada, anlar, kitaplar elde, yaptklar belgelerde, ounun ailesi yayor. Bu insanlarn, Trkleri Hristiyan yapmak gibi imknsz, aptalca bir hevese kaplabileceini dnmek bile gnahtr. Fethi Okyar'n anlar: Devirde Bir Adam; gncesi: Hayat Tarih mecmuas, 1973/1. ve 2. saylar; Trk Kltr dergisi, 82.say.
bi
an
_8
190) 191) 192) 193) 194) 195) 196) 197)
198) 199)
200)
201)
T.Rt Aras'n grleri: Grlerim, 2 cilt, stanbul, 1945, 1968. M.Esat Bozkurt, Atatrk htilali, Altn Kitaplar, stanbul, 2.bask, 1967. M.Esat'n hayatn yazan Cihan Yamakolu yle diyor: "[Laiklik yanls] M.Esat Bey ve tekilerin, kesin bir Allah inanlar vardr. Aile hayatlarnda uygulanan slami yaay ve davrana kar kmadklar gibi teviki ve yardmc olmulardr. Mesela lkemizde laik eitim balatlp din dersleri kaldrlnca, M.Esat Bey, ocuuna Bykada imamna, evinde dindersleri rettirmitir. Hanm Feheda Hanm ise... evinde Kur'an okuturdu. Btn bunlar, M.Esat Beyin bilgisi altnda yaplrd. F.Nafiz amlbel, onun iin 'kafasyla garpl, kalbiyle arkl idi' der." (M.Esat Bozkurt, s.42) Karabekir, bu insanlarn Hristiyanl savunduklarn iddia ediyor. Allah artmasn! Heyetin yeleri, gndemi ve alma usulleri iin: Hasan Ali Ycel, Trkiye'de Orta retim, s.20-21. B.N.imir, Lozan Telgraflar, 2.C..S.581. .nn, Hatralar, 2.C., s.144, 148; Rauf Orbay, Hatralar, Yakn Tarihimiz, 4.C., s.83; K.zalp, Atatrk'ten Anlar, s.22; Nutuk, 2.C., s.256-259. Rauf Orbay, Hatralar, Yakn Tarihimiz, 4.C., s.53-55. Telgraftan bir cmle: "Hi kimsede tereddt yoktur." Kazm Karabekir Anlatyor, s.85; Paalarn Kavgas, s.145. K.zalp, Atatrk'ten Anlar, s.26-27; Trk Parlamento Tarihi, II.Dnem, 1 .C, s.195 vd. A.Dilipak ise, bu masal, Bir Baka Adan Kemalizm adndaki kitabnda, "Cafer Tayyar Paann Hatrat" olarak sunuyor! (s.242-244) Aada, ieriini de iyice deitirdiini greceiz. s.341-343. Karabekir, Bozkurt'un ifadesini kabul etmiyor, diyor ki: "Mahmut Esat Bey, 'hi unutmam' dediine gre, notlarn gn gnne tutmad, sonradan aklna geleni yazd anlalyor. Tevfik Rt Beyden bahsetmedii gibi Fethi Okyar ve Atatrk'e de sylemediklerini syletmiler." (Paalarn Kavgas, s.148/dipnot) Karabekir'in 'gn gnne tuttuunu' ileri srd notlarn da grdk! Biri bile doru deildi. Ama anlarnda bu son iddiasn, srarla gelitirip srdryor. u farkla ki bundan sonraki sahneler ve aktard konumalar, hep iki kii arasnda ve yalnzlarken gemektedir. Ne tank var, ne belge, ne gereklerle uygunluk, ne geliimle tutarllk. Bu masaln A.Dilipak versiyonu da yle: "CHP iktidar, Hristiyanln resmi din olarak kabul iin ciddi almalar yapyordu. (!) K.Karabekir Paa bu gr kar karak, yle demiti: 'slamiyetin terakkiye mani olduu, Avrupallarn uydurmasdr. Bu meseleyi istediiniz kadar mnakaa edebilirsiniz. Fakat mnakaaya tahamml olmayan bir mesele varsa, din deitirmek gayretidir." Dilipak, Trk Edebiyat dergisinin 1986/ Mart saysna dayandn belirterek, yle devam ediyor: "Bir baka hatra da yle. (!) 18 Temmuz 1923'te, Meclis'te, yeni bir Tekilat- Esasi (anayasa) yaplmas konusu tartlmaktadr. Tevfik Rt Bey, Tekilat- Esaside dinimiz apak yazlmaldr' diye konumaktadr. Bundan sonrasn K.Karabekir'den dinley elim: 'Ben sz aldm ve sordum: 'Tekilat- Esasiyede dinimizin slam olduu yazldr. Tevfik Rt Bey, hangi kanaati haykracaksn ve Tekilat- Esasiye'ye hangi dini yazdracaksn, Hristiyanl m?' Bu srada M.Esat Bey sz ald ve serte cevap verdi: 'Evet, Hristiyanl! nk slam terakkiye manidir. Bu dinle yrmez. Ve de kimse bize ehemmiyet vermez.' K.Karabekir'in cevab zerine bu kez de Fethi Bey sz alarak, 'Evet Karabekir, Trkler slaml kabul ettiklerinden byle kaldlar. Ve slam kaldka da, bu halde kalmaya mahkmdurlar. Bunun iin slam kalmayacaz' dedi. Bunun zerine K.Karabekir... vs." (CG Yol, s.329-330) Tek an ikiye blnm, konu henz toplanmam olan Meclise tanm ve var olmayan Mecliste, henz sz konusu bile olmayan anayasa grmelerine aktarlm. Sanki bir halk hikyesi, her meddah bir baka biimde anlatyor. Bu ayp masaln birka versiyonu daha var. H.H.Ceylan, Devlet/Din likileri adl kitabnn 1.cildinde, bu rportajn tamamna yer
de
bi
an
_8
202)
203)
204)
205)
206)
207)
208) 209)
210) 211) 212)
213)
vermitir.(s.407-427) Rportaj yle sunuyor: "Sz konusu rportaj, dnemin tm hakszlklarna ktutar mahiyettedir. Tabii, konuan ve tarihi deerlendiren kiinin, Karabekir'in... damad olmas, konumay 'tarih' klan hususlardan biri yapmtr." (s.407) Rportaj okuyunca, ne kadar 'tarih' olduunu anlayacaksnz. "Yedi yz yllk eserlerle bu dinin hl htiyacatn kabil mi telafi? Asla! Dorudan doruya Kur'an'dan alp ilham Asrn idrakine syletmeliyiz slam." (M.Akif Ersoy, Safahat, s.348) O srada Dahiliye Vekili Recep Peker'dir. Recep Peker, Cafer Tayyar Paann iddiasnn tam aksine, Fethi Beyin olay kmsemesi zerine istifa eder. Olay geliince Fethi Bey hkmeti de, olay blgesinde skynetim ilan eder ama ok ge kalmtr. Eletiriler z erine Babakanlktan ayrlacaktr. Bu konu ile ilgili kitaplar: Behet Cemal, eyh Sait syan; Metin Toker, eyh Sait ve i syan; Uur Mumcu, Krt-slam Ayaklanmas. Cafer Tayyar Paa uzun sre, Trakya'daki tmenli 1.Kolordunun komutanln yapmtr. Bu kolordu yazk ki, 20 Temmuz 1920 gn, Mttefiklerin izni ile"Meri nehrini aan Yunan Birlikleri karsnda yeterli_bir_direnme 'gsteremez ve dalr Bu srada kolordunun dolay Komutan ve Kuva-y Millye Komutan olarak Trakya'da bulunan Albay Cafer Tayyar, 25 Temmuz 1920 gn esir der ve Atina'ya gtrlr. Ancak zaferden sonra yurda dnebilecektir. Cafer Tayyar Paa Trakya galinin evreleri, ayrntlar, direnme ve teki bilgiler iin: T.Bykolu, Trakya'da Milli Mcadele, s.334-378. zerengin, iki sayfa sonra da, u tamamlayc bilgiyi veriyor: "Fevzi Paa prostat ameliyat oldu lk ile Fethi Doanay da gemi olsun ziyaretine gittiler ye orada mareal, ok zgn ve aynen bunu anlatm ve Doanay anlatt, tamamen nakletmitir. Yalan sylemesine de sebep yok. Mareal demi ki: 'Ben bu smeti lmden kurtardm. M.Kemal bunu adr hapsine sokup da, ben bu adam divan- harbe verip kuruna dizdireceim diye bas bas barrken, M.Kemal'e ben, bin rica minnetle bu jknni_deitirdim. Bu smet, benim izmelerimi pt1demi aynen, " Btn muhayyilesi kt masalclar can kurtaran simidi gibi Fevzi Paaya sarlyorlar! Fethi Doanay, Millet Partisi yneticilerindendi. zerengin'e gre, bu partinin Genel Bakan bile olmu. lgi duyanlara, TH, 2.C., 4 Ksm, Ktahya - Eskiehir Muharebeleri adl askeri tarihi ve smet Paann gnlk emirlerini okumalarn salk veririm. Ben bir daha gz attm, smet Paann hangi gnler, tavuk kmesinde saklandn ve adr hapsinde olduunu karamadm. nk gnlk emirler kesintisiz srp gidiyor. Anlalan kurmaylar, emirleri hazrlayp kmesteki ve adrdaki Cephe Komutanna imzalatp durmular!!! Dilipak'a, diini skp Karabekir'in stiklal Harbimizde Enver Paa ve ttihat ve Terakki Erkan adl kitabn okumasn tavsiye ederim. Enver Paaya ne kadar kar olduunu, belki anlar. Hangisi doru a muhterem? Bu mu, bir nceki paragraf m? Allah Allah! Ne yaparlard yani? Anzavur etesi ya da Kuva-y nzibatiye adl apulcular srs gibi Ankara'ya bal kuvvetlerin stne mi yrrlerdi? Karabekir'in ve kolordusundaki tmen komutanlarnn, maceraperest ve Milli Mcadele'ye kar olduklarn kim syledi size? Niye basz braklsn? Yerine bakas tayin edilirdi. 15.Kolordu, Karabekir'in z el kolordusumu? Ve Karabekir, Ethem mi? 15.Kolordu, Ankara'ya bal deildi de Damat Ferit'e mi balyd? Bu kadar bo laf etmek de zel bir hner. Kuva-y nzibatiye, stanbul ynetimine bal, 1920'de kurulup, milli kuvvetlerden amar yiyince, ayn yln Mays aynda, silahlarn ngilizlere brakarak, apar topar stanbul'a kaan bir kuvvet. Karabekir'in bir ksm kuvvetlerinin, Kuva-y inzibatiye'ye aktarlmas, ne demek? Ankara, kendisine kar dven bu irtica ordusunu mu takviye etti? Dilipak acaba ne demek istiyor? Bir cmle ki Trkesi ieriinden, ierii Trkesinden yanl!
de
bi
an
_8
214)
215) 216) 217) 218) 219) 220)
223) 224)
225)
226) 227)
228)
de
bi
222)
Dilipak'n,Yunanllarn igal iin gelmedikleri iddiasn daha nce grm, glp gemitik. Sonraki aklamalarndan, Dilipak'n geometrisinin de zayf olduu anlalyor. Yunanllar, Anadolu'da, Marmara kylarna kadar btn kuzey Ege'yi, Karadeniz'e kadar zmit'i; zmir'den douya doru, Manisa, Balkesir, Aydn, Uak, Eskiehir, Ktahya ve Afyon'u; Trakya'da ise, Edirne, Gelibolu, Tekirda ve Krklareli'ni igalleri altna almlardr. Bu nasl 'tek bir doru izgi'? lgisi yok. Byk Taarruz srasnda bile Dou Cephesinde, 15.Kolorduya bal 4 tmen ve Kars Mstahkem Mevki Komutanl bulunuyordu. (TH, 2/6, 1 .Kitap, s.22) Bu cmlenin anlamn ve amacn skene, bravooooo! Bu sunu yazsnn bal yle: "Bunlar gndeminizden hi karmayn!" E.Aybars, 16.5.1995'te Kanal 6'da yaymlanan Pusula programnda da ayn bilgiyi ve rmitir. Ayn iddiay Hasan Mezarc da, Uur Mumcu ile yapt Tv. tartmasnda ileri srm. (E.Aybars, stiklal Mahkemeleri adl yaz dizisi, Milliyet, 29 Ekim 1996, sayfa 18) stiklal Mahkemeleri, iki cilt. Kitabn birinci cildi doktora tezi, ikinci cildi doentlik tezidir, (s.204) Ergun Aybars meccel idam kararlar (tecil edilmi/ertelenmi yani infaz edilmemi kararlar) hakknda yle yazyor: "Birinci dnem (Nisan 1920-ubat 1921) Konya, Isparta, Pozant, Diyarbakr ve ikinci dnem (Temmuz 1921-Ekim 1923) Kastamonu, Samsun, Yozgat stiklal Mahkemelerinin meccel idam kararlar belli deildir. zellikle asker kaaklar sorunu ile ilgili olan bu mahkemelerin mccelen idam kararlar, ok olmaldr, bu bakmdan listede gsterilen 2.827 says ok eksiktir. Bu say tahminen be binin zerinde olmaldr. Keza gyaben (yokluunda) idam kararlar da ayn ekilde dktr, idam kararlar, 1.450-1.500 olabilir." (s.155'deki izelgenin dipnotu) Meccel kararn, infaz edilmemi idam karar demek olduunu bilmeyen Emine enliko-lu'nun, bu dipnotu kendisince nasl yorumladn ve yorumunda nasl srar ettiini, Toktam Hocann tansiyonunun nasl ykseldiini, az sonra greceiz. H.H.Ceylan'n aktardna gre Doan Kololu, slam'da Balk adl kitabnda, 'apka' olayndan, daha dorusu, "apka olay vesile ve istismar edilerek, halk isyana kkrtmak ve isyana katlmak" suundan dolay 57 kiinin idam edildiini belirtiyormu. [DinDevlet likileri, 3.C., Pekala. 27 olmasn da , 57 olsun. 57 nerede, onbinler! yz binler nerede? Aczimendi lideri Mslm Gndz ise, 13 Haziran 1995 akam bir zel Tvde yle demi; "stiklal Mahkemeleri, apka giymeyen 500 bin kiiyi idam etti!" (Aktaran Emin laan, 16 Haziran 1995, Hrriyet) Arttran arttrana. E.Aybars, stiklal Mahkemeleri adl yaz dizisi, Milliyet, 29 Ekim 1996, sayfa 18. Ama TC'nin 8.Cumhurbakan T.zal bile, 1992 ylnda, Manisa'da, 'apka giymeyenlerin asldn' sylemi! (E.Aybars, Milliyet, 29 Ekim 1996) Hi olmazsa bir Cumhurbakann, bir olayn dorusunu inceletip renmeden, ayakst, sallapati konumayacan sanrdm. Yanlmm! H.H.Ceylan'a baklrsa, adam, ast her kiinin giyimini, kuamn, sakall olup olmadn, mesleini ve saysn kaydetmi. Sanki istatistik brosu. Gerekleri mi hatrlatmak istiyorlar, yoksa yeni masallar yaymak m, birlikte greceiz. 2 Nisan 1996'ya kadar vermediini renecek, o gn de veremediini greceiz. alacak birey deil. nk var olmayan bir mahkemenin var olmayan kararn, Zati Sungur bile tavan gibi apkasndan karp da masann stne koyamaz. Hele senaristynetmenin kaynann asln renince, pek neeleneceksiniz. Aman ya Rabbi! Bu sevimli yazar, hazretlerin ve muhteremlerin masallar ile yetitii ve yetindii iin istiklal Mahkemeleri hakknda hibir ey bilmiyor. Sadece iki mahkeme bulunduunu,birinin sabit, tekinin seyyar (gezici) olduunu sanyor.
an
_8
229)
230)
233)
234) 235) 236)
237)
de
bi
231) 232)
Dorusu: 1.dnemin birinci evresindeki stiklal Mahkemeleri unlardr (11.9.192017.2.1921): Ankara, Eskiehir, Konya, Isparta, Sivas, Kastamonu, Pozant, Diyarbakr (E.Aybars, s.47, her mahkemenin grev blgesini gsterir harita s.51); ikinci evredeki i stiklal Mahkemeleri de unlar (30.7.1921-Ekim 1923): Ankara, Konya, Kastamonu, Samsun, Yozgat (s.102, harita, s.104); 2.dnem istiklal mahkemeleri (1923-1927): stanbul ve Ankara istiklal Mahkemeleri ile syan Blgesi stiklal Mahkemesi. Her stiklal Mahkemesi'nin grev blgesi, TBMM'nce saptanyor. Bir ehirdeki ii bitince ve ihtiya varsa, blgesi iindeki bir baka ehre gidiyor. Seyyarlk bu. enlikolu, bu kelimeyi nasl yorumluyorsa, stiklal Mahkemelerinin ilk soruturmasz, durumasz, sorgusuz sualsiz karar verdiklerini, "kim houna gitmediyse" asp kestiini sanyor anlalan. Ama laf yeni bir cellata kaydrd iin bu ocuka iddiasnn sonunu getiremiyor. Btn stiklal Mahkemelerinde, ilk soruturma dosyasna gre, son soruturma (duruma) yaplyor, sann iledii iddia edilen su ve dosyada bulunan deliller aklanyor, ger ekirse tank dinleniyor, yzletirme yaplyor, sank savunmasn yapyor, her durumann ayrntl tutana (zapt) tutuluyor, tutanaklar ya da duruma izlenimleri ile kararlar, yerel ya da genel gazetelerde yaymlanyor ve btn belgeler dosyasna konup TBMM'ne teslim ediliyor. Durumalar da, Meclis karar gereince, kesinlikle aleni (ak) yaplyor. (E.Aybars, s.49) T.Ate, herhalde abartnn bu kadarna hazrlkl olmad iin be yz bini, be bin olarak alglyor. Hakl olarak, bu sayya bile itiraz ediyor. Asl metinde greceksiniz. Anlalan cellatlar da kendi aralarnda ak arttrmaya girmiler. Bir cellat gnde 100 kii assa, 500.000 kii iin 14 yl gerekir. Acaba endazesiz atan cellatlar m, yoksa bu ingene cellat palavralarn, parmak hesabna bile vurmadan aktaranlar m daha ayp ediyorl ar, karar veremedim. Son olarak, 1993 yl Kasmnda, Ahmet Nedim, Ankara stiklal Mahkemesinin, baz durumalarn tutanaklarn asllaryla birlikte yaymlad. 500 sayfalk bir kitap. Kzmzn kendini ilgilendiren yaynlar bil" izlemedii anlalyor, 'arivler kapal' diye inat ediyor. Yarg yaplmadn ileri sren enlikolu'na, bu kitaptaki, duruma tutanaklarn okumasn tavsiye ederim. Tam says, 576. E.Aybars, 1.Dnemde, 1.054 olan kesin idam saysnn, bilimsel ihtiyatllk gstererek, 1.500 olabileceini ileri srmt; 2.Dnem idam kararlarnn says ise kesindir: 443! u halde, ihtiyatllk pay ile birlikte toplam idam says, en fazla 2.076 eder. T. Ate, bir i htiyatllk daha gstererek, 'meccel' (tecil edilmi) idam kararlarnnn bir ksmnn, ilerde infaz edilmi olabileceini varsayyor ve ortalama bir say ileri sryor; 3.11.1994 gn, Objektif programnda,bu ortalama sayy 2.700 olarak belirtecektir. Hakknda, tecil edilmi idam karar olan 2.827 kiiden 757'sinin (yaklak %25'inin) yeniden su ileyeceini varsaymak, bana hi de salkl ve gereki bir hesap olarak gelmiyor. Demek ki bilimsel aratrma, belge, kant nemli deil, hibir bilgiye dayanmayan kendi fikri, daha dorusu, masallar okuya okuya kemiklemi nyargs nemli ve geerli. Anlalan, slamln bu yeni temsilcileri iin ilmin mmin be paralk deeri yok, yaasn masallar! Evet, seyyar (gezici)! Ne olmu yani? Seyyarlk, mahkemenin mahkemeliine halel mi getirir? Tapu- Kadastro Mahkemeleri de seyyar. Bu tarihte Kurul Bakan Ali Baransel'di. Filmi seyredemedim ama bu programlar dolaysyla birok sahnesi, defalarca ekrana getirildi. Grdm sahnelere gre, ilkel, grotesk, duygu smrs yapan, maksatl bir film. Ynetmen iki kaynaktan bahsediyor ama ikisi de doru deil. Bu olay yazan H.H.Ceylan'dr. (Din - Devlet likileri, 3. C, s.31-34) H.H.Ceylan, anlatt bu uyduruk olay iin kaynak gsteriyor, yazd gibi aktaryorum:" Mevlevi brahim Hakk Hazretleriyle ilgili bu hadiseyi, Erzincan ulemasndan Ali Kker Efendi ile Mekrek kynde Mevlevi brahim Hakk Hazretlerinin hala hayatta olan torunlarndan dinledim. Ayrca bkz: Erzincan Tarihi, Tahir Erdoan ahin, c.2., s.275, Erzincan Hayra Hizmet ve
an
_8
238)
239) 240)
241)
242) 243)
244)
245)
Dayanma Vakf Y., Erzincan, 1987." H.H.Ceylan, zellikle .Hakk Efendinin torunlarndan dinlediini iddia ettii olay yle hikaye ediyor: stiklal Mahkemesi 1926 ylnn ikinci yarsnda Erzincan'a gelmi (!), Ankara'dan ald emirle, halk slam'a ballkta direnmeye aran brahim Hakk Efendinin idamn istemi, gyaben idamna karar vermi. H.H.Ceylan'a anlatldna gre, bir sre sonra Efendi, ryasnda Resulullah' grp davetini alm ve ruhunu teslim etmi. ocuklar durumu ark stiklal mahkemesine bildirmiler. Mahkeme, Mekrek kyne hemen bir heyet yollam, mezar alm ve jandarmalar, heyetin emri gereince cesedi mezardan karp asmlar. Dnyada grlmeyen bir zulmle mahkemenin karar bu ekilde yerine getirilmi. H.H.Ceylan, btnyle uydurma olduunu greceimiz hikayeyi yle bitiriyor: "Bu zulmn bir dnya rekorudur... Cumhuriyet dnemi Trkiye'sinin rekorudur." (s.34) Ortada gerekten bir rekor var ama bunun yalan rekoru olduu, Efendinin kzlarnn ve torunlarnn ifadeleri okununca anlalacak! Bir yanda brahim Hakk Efendinin, iddetle itiraz eden, zntden titreyen, biri Kur'an el basmaya hazr, teki Hafz iki kz, te yanda ise, yazlarnda adndan baka hibir doru bulunmadn grdmz H.H.Ceylan'n masal. Filmin ynetmeni, masala inanyor. Ankara stiklal Mahkemesi yelerinden Kl Ali'nin olu. stiklal Mahkemeleri, TBMM'nin 11 Eyll 1920 gn kabul ettii 21 sayl kanunla kurulmutur. Kanunun kmas iin hararetle alanlardan biri de Trabzon milletvekili Ali kr Beydir. (E.Aybars, 1.C.s.40) Tarih bilgisinin derecesini yakndan bildiimiz Dilipak, sapla saman kartryor. Trkn akl gzndedir derler. Gnderme yaptm kaynaklardaki sayfalara bakarsa, duruma salonlarnn, kadn ve erkek dinleyicilerle dolu olduunu kantlayan fotoraflar grr: Azmi Nihat Erman, zmir Suikast ve stiklal Mahkemeleri, s.64-65 arasnda baz fotoraflar; O.Nuri Alada, stiklal Mahkemeleri, s.682-684, Resimli Tarih Mecmuas, 16.say/Nisan 1951; E.Aybars, stiklal Mahkemeleri, dizi yaz, Milliyet, 29 Ekim 1996/18. sayfa, 5 Kasm 1996/16. sayfa; SmerKl, zmir Suikast, s.298-301, 303-304, 311. Hibir kant olmadan, birtakm dayanaksz, maksatl iddialara, sylentilere inanarak, bir masal ne de azimle savunuyor, deil mi? A kzcazm, o dnemleri sen de yaamadn, biz de yaamadk. Sen de, biz de, birtakm kaynaklar okuyup inceleyerek renmeye, anlamaya ve gereklere varmaya alyoruz. Yapabileceimiz ey, birtakm olumlu olumsuz masallara, sylentilere, yaktrmalara kaplmadan, kaplmamak iin gayret gstererek, belgeler yardm ile gerei yakalamaya abalamak olabilir. Ve tarih bilimi, tpk salkl bir vicdan gibi, gvenilir belgeden ve drst tanktan baka kant da kabul etmiyor. Sylentiye, dedikoduya, ancak sradan insanlar kulak kabartr, y eterli eitim grmemi, naiv insanlarsa inanrlar. Akln, balca niteliklerinden biri, kantsz iddialar ve sylentileri kuku ile karlamas, aratrp denetlemesidir. Btn ciddi, geerli belgeler ve aratrmalar, on binler, yz binler, be yz binler gibi lsz sylentileri yalanlyor. Belgelerden kan sonucu aktaranlar, aktardklar sonulara neden glsnler? Belgeleri seslendiriyorlar sadece. Olsa olsa, birtakm uyduruk iddialara, masallara glerler ama onlara da glmyorlardr. Tam tersine, ileri kan alyordur. nk bu sahte tarih yaratma gayreti, bu masalclk, her vesile ile tazelenip krklenen bu kin ve nefret, bu banaz ve dayanaksz yaklam ile elbette huzurlu bir ortak gelecee yol almyoruz. Buna glnr m? Dilipak, u toplamn dkmn bir verse, tartma sona erecek. Haydi muhterem! Dkm yaymla da bu tartmay sona erdiriver! Zavall yal hanmlar isyan ve znt iinde, yemin ediyorlar, nfus ktlarn, babalarnn resmini, Kur'an'n gsteriyorlar, kahroluyorlar ama enlikolu, hi mahcup olmu-
de
bi
an
_8
246)
247)
248) 249)
250)
251)
yor, gnllerini alacak iki kelimeyi bile esirgiyor, bir lnn istismar edilmi olmasndan hi azap duymuyor, stelik yeni bir rivayet ileri srerek, mzra bir kere daha uvala sdrmaya abalyor! Pes! brahim Hakk Efendiyi, asl mezarndan karp asanlar, jandarmalar deil, maksatl bir film uruna, kendileri! Hem de bunu, film her gsterildike yapyorlar! Seksen yandaki iki hanm ve ocuklar hakknda, roman yazarnn kulland sluba baknz. Herhangi biri, filmin talihsiz kahramannn, azndan anlar uydurulan kz da olsa, masallarna kar kt m, sluplar bu hale dnveriyor. Mahcup olma gibi duygulara, hi yz vermiyorlar. stiklal Mahkemelerinin soruturma ve yarglama metodunun bir ksm, kendi zel yasasnda ve uygulad kanunlarda yazl. Bu konuda, mahkemelere yn veren Meclis grmeleri ve kararlar da var. (Birka iin: E.Aybars, 1 ,C, s.49-54) Ankara stiklal Mahkemesi tarafndan idama mahkm edilen Cavit Beyin olu. Nedir slami sembol? Sark m? Mecusiler de sark takyor. Tebih mi? Katolikler de tesbih ekiyor. Sakal m? Yahudiler de sakal brakyor. Minyatrleri, giyim kuamla ilgili aratrma ve albmleri inceleyenler, o dnemlerle ilgili anlar okuyanlar, arafn da ne kadar yeni bir giysi olduunu anlarlar. (*) slam dininde, grsel sembol sz konusu bile deildir. badet hrriyeti de devre d braklmamtr. Herkes Kur'an'la belirlenmi ibadetleri yapmakta tamamen serbestti. Eer Dilipak, tekkelerde toplanp zikr etmeyi, onlardan daha nemli ve ncelikli sayyorsa, bir diyeceim yok. slami eitimin tamamen devre d brakld da doru deildir. Dini yaynlar serbestti ve ailenin dini terbiye vermesi de elbette yasak deildi. Biz yle yetitik. lahiyat fakltesi de akt. (*) "Ancak geen yzyl sonralarna dorudur ki nce stanbul'da, sonra Anadolu ve Rumeli'nin byk ehirlerinde, paradan mrekkep, 'araf ad verilmi bir kadn esvab kmtr. " (R.E.Kou, Trk Giyim Kuam ve Sslenme Szl, s.65, Smerbank Y. Ankara, 1969) araf "modasnn geliimi iin: R.H.Karay, Nesil, Hayat, s.72-82, S.Ltfi K., stanbul, yl yazlmam; ayrca: N.Sevin, On Asrlk Trk Kyafet Tarihine Bir Bak, Kltr Bk.Y., Ankara, 1990; Prof.Dr.Metin And, 16.Yzylda stanbul, s.194-200, Akbank Y., stanbul, 1994) Dilipak'n Kurtulu Sava'n hi bilmediini, defalarca grdk. stiklal Mahkemelerini de bilmiyor, stiklal Mahkemeleri iki dnemde deerlendirilmektedir: 1920-1923'te hizmet veren stiklal Mahkemelerinin, 'irtica ile mcadele meselesini, Kurtulu Sava'ndan daha elzem ve acil olarak ele ald' iddias, Dilipak'a zg bir saptrma, asl fasl olmayan, olmasna imkn da bulunmayan, zerinde durulmayacak bir uyduruk laf! 1923-1927 yl stiklal Mahkemelerinde ise, rejim mahkemesi olma nitelii ne kmaktadr. Yeni rejim ne yapacakt? Cumhuriyeti ykma, saltanat dzenini geri getirme amal almalar, giriimleri, direnmeleri, ayaklanmalar, tenis ma seyreder gibi uslu uslu seyredecek, hi karmayacak, 'dur bakalm ne olacak?' diye bekleyecek miydi? 'Mslman evreler zerinde, ok ciddi bir terr hareketi balattlar' iddias da dayanaksz, yaktrma bir iddiadr. eyh Sait isyann, dinsel bir hareket olarak gstermek istiyorlar. Arlkl karakteri o deil ya, yle olduunu kabul edelim. Ne yapacakt devlet? Trkiye'nin dousundan vaz geerek, ayr bir slam-Krt devleti kurulmasna izin mi vermeliydi? Bunun dnda, Erzurum, Sivas, Giresun ve Rize'de, birka kk ayaklanma giriiminde bulunuldu ya da ayaklanld; sanklar yakalanp yarglandlar. Byk ounluu beraat etti, 27'si asld. Bu bir avu insann dndaki milyonlarca insan, Mslman deil miydi? Ne yapld dini siyasete alet etmeyen bu milyonlarca insana? Hi! Hepsi kulluk grevlerini rahata, e ngellenmeden yerine getirmitir. Annem hl yayor. Onun sylediklerini ve ocukluk izlenimlerimi aktaracam. Daha nce, bu dipnotu aynen aktarmtm. enlikolu, 'meccel idam kararnn', infaz edilmemi idam karar demek olduunu bilmiyor. E.Aybars'n dipnotunun tamamn da
de
bi
an
_8
254) 255)
256)
257) 258) 259)
260)
261)
aktarmyor. Sonucu da, tabii, yanl deerlendiriyor ve yanstyor. ok basit: Geree sayg duyarak ve doruyu syleyerek! Bir Mslman su ilemez mi? Elbette iler. Her su ileyen gibi o da elbette cezalandrlr. Srf Mslman diye, mesela rz dman, hrsz, katil af m edilecek? Yoo. Cezas neyse verilecek. Aradan zaman geince, sululara Mslman diye mazlum denecek, ceza veren Mslmanlara da cellat, yle mi? E.enlikolu, stiklal Mahkemelerinin ast kimseleri savunduunu sylyor. stiklal Mahkemeleri, birinci dnemde, srarl asker kaaklarna, casuslara, ibirlikilere, asilere, katillere, rz dmanlarna, soygunculara, hainlere; ikinci dnemde ise, bu sulardan bazlarna ek olarak, eyh Sait isyannn nclerine, suikastlara ve rejime kar ayaklananlara, idam cezas vermitir. Bunlar m savunuyor? Hi sanmam. Gerekleri bilmediinden byle konuuyor. E.Aybars'n, E.enlikolu iin syledii bir sz, srf enlikolu'nu korumak amacyla aktaryorum: "Klli cahilin cesur (btn cahiller cesurdur)" (Milliyet, 29 Ekim 1996, s. 18) H.H.Ceylan'n bu muteber tann hatrlamsnzdr. Bir bilim adam, uzun yllarn verip aratrma yapm, vard sonular yaymlam. Yanl, eksii varsa, bir baka aratrmac kar, dzeltir, tamamlar ya da ayn sonuca ular, aratrmay dorular. enlikolu, "sizin insanlarnz" diyerek, aklnca, bu aratrmay rtmeye yelteniyor. Peki, "sizin insanlarnz" ne yapyor a enlikolu? Neden biri bile, ciddi bir aratrmay gze alamyor? Niin sadece, sylentiler, masallar, kantsz iddialar, cellat ifadeleri ile bilim eve geree kar koymaya alyorlar? Bu tablo, sizi hi dndrmyor mu? enlikolu kaynan aklamyor; ben arayp bulmak zorunda kaldm. Kaynak, H.H.Ceylan'n Din-Devlet likileri adl kitab. Bu bilgiyi H.H.Ceylan'a yeren, 1957-1960 arasnda DP milletvekillii yapm olan Gyasettin Emre. (*) (Din-Devlet likileri, 3.C, s.27) H.H.Ceylan, 3 Mart1931 gnl Son Posta gazetesine bakmyor, G.Emre'nin sylediklerini doru kabul ediyor, stelik de deitirerek aktaryor. Cellatn hatralar ile ilgili dizi, Son Posta gazetesinde, 3 Mart 1931 ile 8 Mart 1931 arasn-da yaymlanmtr. Cellat, asl adnn Halil olduunu, Kpti olmadn, bu meslee askerdeyken" baladn sylyor. ddiasna gre, '12 sene iinde 5.216 kii asm. bin ksuru, Konya isyanyla ilgiliymi. Gerisi ise, zmir'in kurtuluundan 1931 ylna kadar astklar imi. Bunlar, Trk, Rum, Ermeni, Musevi, Arap, Acem, Krt, Pomak, Bonak ve Kptilermi.' Cellat, "hainleri ve canileri astm" diyor; ayrca,"din ve mezheplere mensup kiileri de a stm" diye ekliyor. Ama ne saylarn veriyor ne giyimlerinden kuamlarndan, ne sakallarndan, sarklarn sz ediyor, ne ast 5.216 kiinin, srf alim olduklarn, ne de patronlarnn (Ali etinkaya ile M.M.Kansu'nun) yalan sylediklerini ileri sryor. Btn bunlar, dpedz H.H.Ceylan'n eklemeleri, akas uydurmalar. enlikolu'nun dayana ite bu masallar! Kendi de, 'syan Blgesi Mahkemesi' ile 'cppeli' kelimesini eklemi. Tvbeler olsun, dinin gereklerini bilmeyenler, btn bu masallara, uydurmalara, yuttu rma-calara bakp, yalan sylemeyi, Mslmanln artlarndan biri sanacaklar. (*) Gyasetin Emre, H.H.Ceylan'la yapt konumada, dayanaksz, kantsz, daha birok bylesi iddiada bulunmaktadr. (Din-Devlet likileri, 3.C., s.13-29) Hocam, tansiyonunuz ykseleceine, Dilipak'la enlikolu'nu arp, 'belge nedir, ne deildir' konulu hzl bir kurs asanza. Hem siz rahat edersiniz, hem kamuoyu. nk hibiri belge deerinde ve niteliinde deil de ondan! Hayr, 'aslmtr' demiyor, 'infaz edilmi 1.054 idam kararndan baka, 2.827 kii hakkndada meccel idam karar verilmitir' diyor; Trkesi, idam karar verilmi ama t ecil edilmi/ ertelenmi, yani aslmamlar! Oldu mu? Ne yapsn sistem? Topal Osman Aann cesedini astran ve ou kinci Gruba mensup olan btn milletvekillerinin toz olmu kemiklerini, mezarlarndan kartp da havaya m frsn? Trabzon Milletvekili Ali kr Beyi ldren Topal Osman Aa, Meclis Muhafz Taburu
de
bi
an
_8
262)
263) 264)
265) 266) 267)
268) 269)
270) 271) 272)
273)
274) 275)
ile yapt atmada ar yaralanr, az sonra da lr. (Babakan Rauf Orbay'n aklamas: ZC, 28.C., s.305; ayrca Hatralar, Y.Tarihimiz, 4.C., s.82-83) kinci Gruba mensup milletvekilleri, cesedin hemen Meclis nnde aslmasn nerirler. Erzurum milletvekili Salih Efendi yle barr: "Buna el kaldrmayan erik-i crm olacaktr!" (su orta) (ZC, 28.C., s.308) Topal Osman Aann cesedi, Meclis'in nnde aslr. Aman ya Rabbi! Bu kanc dn? nsann ii szlyor. A kzcazm! Bilmediin, anlamadn, konumana baklrsa, aklnn da ermedii byle konulara niye girersin? Bu bilgi dzeyinle, bu konunun uzman bir niversite hocas ile tartp da niye gln oluyorsun? Temsil ettiin insanlar, niye kk duruma dryorsun? Oturup gzel gzel roman yazsana. Hoppalaaaa! programdr, Kemah'n Mekrek kynden brahim Hakk Efendi konuulup tartlmyor muydu? Ee, Meclis arivindeki stiklal Mahkemelerine ait binlerce dosya, onlar inceleyerek yaplan aratrmalar, onlardan alnarak yaymlanan duruma tutanaklar, bunlar bir, yana, o zamanki gazetelerde yaymlanan haberler, durumalara ilikin ayrntlar ne oluyor? Her eski sz delil olmaz evladm. Bu yolda yryeceksen, delili delil yapan unsurlar birinden renmeni tavsiye ederim. Bu arada E.enlikolu, brahim Hakk Efendinin ailesinin rencide olmasna zldn de nihayet belirtiyor. Mehmet Altan, HBB'nin, 2 ubat 1995 gn yaymlanan Yksek Tansiyon programnda, herzaman yazp tekrarlad u grlerini aklad: " Kemalizm, tek parti diktatrlnn ideolojisidir. Kemalizm demokrasiyle badamaz. Hem Kemalist olup hem demokrasi yanls grnmek elikidir." Bu konu ilerde ele alnacak. Su nitelikleri ve cezalarn suun niteliine gre dalm iin: E.Aybars, s.250, 348-349, 474. Bu masalclarn ve bu masallara hi ses karmayan ya da denetlemeden benimseyenlerin, stanbul Kanatlarmn Altnda adl fantastik filmi, tarih yanllar olduunu ileri srerek nasl suladklarn hatrlyor musunuz? O ne pehriz, bu ne lahana turusu! Bu dialou, Hasan Pulur'un, 19 ubat 1997'de yaymlanan Olaylar ve nsanlar (Milliyet) yazsndan aktardm. Baz gazete ve dergilere yle bir gz atan, hibir dayana olmad masalcs tarafndan da itiraf edilen bu masallara inanan ne kadar ok insan olduunu grr. O dnemle ilgili gazete yazlarndan derlenmi btn kitaplarda, sansrce karlm kelimeler ve cmleler yznden, boluklarla dolu yazlar yer almaktadr. Mesela: Y.Kadri Karaosmanolu, Ergenekon, S.8, 59, 60, 63, 73, 76, ,82, 91, 93, 94, 95, 112, 117, 120, 128, 148, 160, 177, 180, 184, 188, 201, 202, 216, 221, Remzi Y., stanbul, 1964) Y.Kadri o dneme ait baka bir yazs dolaysyla diyor ki: "Asl msveddelerimi buldurmak imkn olmad iin boluklar olduu gibi brakmak mecburiyetinde kalyorum." (Vatan Yolunda, s.112/14.dipnot) Dilipak'n Mtareke dnemininin vatansever stanbul gazetelerinden birine bile gz atmad anlalyor. Atm olsa bu boluklar grrd. Dilipak ayn yutturmacaya, 7 Kasm 1996'da, Kanal 6'da yaymlanan Ceviz Kabuu programnda da bavurur ama bu defa yalnz deil, karsnda Prof.Dr.E.Aybars vardr. Aybars'n yaznn tarihini sormas zerine, gerek aa kyor. Bu gzel program karmm. H.Pulur'un 19 ubat 1997 gnl yazsndan rendim. stiklal Mahkemelerinin, hangi artlar iinde, neden ve nasl kurulduklarn, nasl altklarn merak eden ve renmek isteyen genlere, E.Aybars'n stiklal Mahkemeleri adl aratrmasn okumalarn salk veririm. Programda bu filmden baz paralar da gsterildi. Atf Hoca roln, Haluk Kurdolu oynuyordu. Bize Nasl Kydlar dzeyinde bir film olduu anlalyor. Baz saclar ve Mehmet Altan, zmir suikastnn dzmece olduunu ileri sryorlar. Belli ki bu olay hi incelememiler, nyarglarnn etkisinde ve politikalarnn dorultusunda yryorlar. Mesela H.H.Ceylan, Ziya Huritin haksz yere asldn iddia ediyor.
de
bi
an
_8
276)
276)
279)
281)
282)
283)
284)
de
bi
280)
an
_8
278)
Byk Oyun, s. 176) Oysa Ziya Hurit suunu, mahkeme ve dinleyiciler nnde, pervaszca ve aka itiraf etmi, aabeysi Faik Gnday da, 25.11.1956'da, Dnya gazetesinde, bu itiraf dorulayan bilgiler vermitir. Merakllara u kitaplar okumalarn tavsiye ederim: Uur Mumcu, Gazi Paaya Suikast; A.Nihat Erman, zmir Suikast ve stiklal Mahkemeleri; E.Aybars, stiklal Mahkemeleri, s.423-455; F.Kandemir, Atatrk'e 11 Suikast, s.33-48; ayrca zmir Ahenk gazetesi, 26 Haziran 1926 (Ziya Hurit'in durumas ve itirafyla ilgili ayrntlar). A.J.Tonybee yle yazyor: "ngiltere hkmeti, kararlatrlacak bar koullarn kabul ettirebilmek iin gerekli kuvveti Dou'da bulundurma olanandan yoksundur. Yunanistan askeri birlik salayabilir ve ngiltere'nin deniz destei ve diplomatik yardm ile, bar koullar Yunan isteklerini de kapsad takdirde, Yunanistan bunu sevinle yapacaktr... Eer Trkiye'ye, Yunanistan'n kara kuvvetiyle egemen olunabilirse, Yunanistan'a da deniz gcyle egemen olunabilir. Bylece ngiltere, Orta ve Yakn Dou'daki sava amalarn, ngiliz can ve paras harcamakszn da gerekletirebilir." (Aktaran D.Avcolu, Milli Kurtulu Tarihi 1.C., s.164) Yksek Komiser Calthorpe, daha nce de, "M.Kemal'in kanun d sayldnn Dou vilayetlerinin btn asker ve sivil memurlarna tebli edilmesini" yazyla istemi ve u cmleyi eklemitir: "[Yazdnz] talimat, tarafmdan grlecektir!" (Jeschke, ng. Belgeleri, s.136) LGeorge'un 5 Ocak 1918 gnl beyanat: "Trkiye'yi, bakentinden (stanbul'dan) veya Anadolu ve Trakya'daki Trk rknn hakim bulunduu zengin ve hretli topraklarndan mahrum klmak niyetinde deiliz." (Jeschke, ng. Belgeleri, s.36) "Hind Mslman nderleri, LGeorge'un bu szn unutmuyor, bunu her frsatta hatrlatyorlard." (Sonyel, D Politika, 1.C., s.184) Bu konudaki ngiliz eletirileri iin: Krkolu, s. 142. "Hi kuku yok ki ngiliz Karadeniz Ordusu kurmaylar, [bu hareketle ilgili] planlarn hazrlanmasna katld. ngiliz deniz gleri de, mmkn olan her yerde, bu hazrln iindeydi." (AJ.Tonybee'den aktaran D.Avcolu, Milli Kurtulu Tarihi 1.C., s.167) Ayn toplantda L.George'un syledii bir baka sz: "anakkale'de binlerce insanmz ld, imdi Trklerin lmne kim bakar?" (E.Ulubelen, s.238) ABD belgelerine dayanan L.Evvans diyor ki: "Franszlar, Trk milliyetilerine gizlice destek olurlarken, ngiltere de Yunanllar desteklemektedir." (Trkiye'nin Paylalmas, s.352) Churchill, daha sonra, Yunanllardan unlarn istenmesini neriyor: "Yunan ordularnn, ngilizlere danlarak yeniden rgtlenmesi... zmir'e daha yakn bir yerde ynak y apmalar ve cephe tekili konusunda, ngiliz ynetimini (komutasn) kabul etmeleri... General Harington'un komutasna, biri zmit'te, teki anakkale'de grevlendirilecek iki alay vermeleri..." (s.173-176) "Fransa'dan da Saint-Etien ve nayder-Kane toplar iin 250.000 mermi alnm, bunlar iin 45 milyon Fransz frankndan fazla bedel, pein olarak denmiti." (General Stratigos, Yunanistan Kk Asya'da, s.212; Yunan silahlanmas ve donatm hakkndaki teki bilgiler iin: s.210-212) Daha nce verilmi bir notu da tekrar edeceim: "Yunanistan'n Kk Asya siyasetine ve Kasm 1920 sonras rejimine dmanca yanaan Fransa dahi, 1921-1922 yllarnda, ok byk miktarlarda topu cephanesi, hususi fiek ve makineli tfei, Gunaris hkmetine satyordu." (General Stratigos, Yunanistan Kk Asya'da, s.149) Yzba Yorgi Stafariopulos'un 1923'te yapt aklama: "...ngilizler tarafndan para ve tehizat olarak eksiksiz donatlyorduk ama askerde, bu seferin sonucuna inan yoktu." (Bardak, Tahan'dan Kadifekale'ye, s.120) L.Ewans: "Yunan ordusu, yeniden tamamlanm gerelerle glenmi olarak, milliyetileri ezmek zere... kesin bir saldrya giriti." (Trkiye'nin Paylalmas, s.355) 6 Austos 1921 'de, Yksek Komiser Rumbold ile gren Vahidettin, "ngiltere'nin Anado-lu'daki sava neden nleyemediini sorar. "Sultann kanaatince, Yunanllara kar zmir'e ve Kemalistlere kar da Karadeniz'e, bir ift ngiliz sava gemisi yollamak, her
285)
286)
287)
288) 289)
290)
292)
293)
294)
de
bi
291)
eyi halledebilir." (B.N.imir, Sakarya'dan zmir'e, s.203) Yunanllarn bu isyan iin bulduu ve grevlendirdii adam, Deliba Mehmet'tir. zmir'de Yunan karargh ile birok kez temas ettikten sonra, 2 Austosta 250 kiilik etesi ile Afyon'a gelir. Oradan Konya'ya geecei tahmin edilmektedir. (2 Austos 1921, TH, 2/57 1.Kitap, s. 124) Konya'ya gelmeden nce, aralarnda kan bir anlamazlk yznden, adamlar tarafndan ldrlecektir. (M.nder, Deliba Mehmet, Yeni Konya gazetesi, dizi yaz, 6 Eyll 1953) Yunanl profesr D.Kitsikis yle yazyor: "Sir Basil Zaharof, gemiler, zrhllar, denizaltlar, uaklar, toplar ve makineli tfekler imal eden ngiliz Wickers irketinin bakan ve en byk ortayd... 1919'dan 1922'ye kadar btn Yunan-Trk sava boyunca, Venizeloscu olsun, Kostantinci olsun, Yunanistan' paraca destekleyecek ve silahlandracakt." (Yunan Propagandas, s. 193, 202) Amiral de Robeck'in, ngiliz torpidolar ile ilgili olarak Rumbold'a verdii cevap: "Arama yapmadklar... Ama Mtareke Anlamas gereince arama yapmaya haklar olduu... Trklerin de ngilizlere tarafsz davranmadklar. (!) Trk limanlarnda ngiliz gemilerine kolaylk gsterilmedii, ngiliz mallarn boykot ettikleri. Esasen stanbul'un, tarafsz deil, Mttefiklerin igali altnda bir ehir olduu." (s.CLXII) Ne gzel cevap, deil mi? Trk ordusu da, 26 Austosta gider ve ellerinde ne varsa alr! Vahidettin'in ve stanbul hkmetinin, 1921 ve 1922 politikasn gsteren belgeler, nc Blmn 14.paragrafnda aklanmt. Ksa bir sre iin geri dnlp o belgelere bir gz atlrsa, stanbul ynetiminin, bu oyunlar ve tuzaklar srasndaki durumu ve tutumu, daha iyi anlalr. Franszlarn ve talyanlarn kesin tavr almalar zerine, ngilizlerin de katlmas ile Yunan giriimi engellenir. (S.Tansel, Mondros'tan Mudanya'ya, 4.C., s.130-133; D.Walder, anakkale Olay, 201 vd.; Jeschke, ng. Belgeleri, s.56) Yunanistan'n Londra Elisi Rizo-Rangabe, "L.George'un sekreterlik dairesinin, Yunanistan'n stanbul zerine yrmesi iin srekli nerilerde bulunduunu" iddia edecektir. (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.259) "Harp teblilerinde, hareketimizi byk ve baarl gstermemeye bilhassa dikkat ediy oruz, ngilizlerin, Yunanllarca yaplan mtareke teklifini vakitsiz ve erken bulmalar, bizim bu taktiimizden ileri gelmitir. Kar taraf, Trkler zmir'e gelinceye kadar nasl olsa bir zaman geecektir nazariyesi ile beklerken, biz 9 Eyllde zmir'e girer girmez, btn hesaplar suya dmtr. zmir'e yakn bir yerde cephe kurmak ve o cephe zerinde bir mtareke grmesi amak fikri, bu suretle maddeten gayr-i kabil-i tatbik olmutur. nk bu fikrin zaman gelmitir, artk tatbik edelim dedikleri zaman, biz zmir'deydik ve btn Yunan ordusu elimize dmt." (.nn, Hatralar, 2.C., s.16) ite emperyalist anlay! Ankara'ya doru yryn balca tevikisi olan General Stratigos, yenilgiden sonra aylacak ve yle yazacaktr: "Mttefikler, Yunanistan'a yle diyorlar: 'Bize yardm ettiin iin seni mkfatlandry oruz. te hediyelerin. Haydi almaya git. Fakat dikkat et, bu cevheri vahi bir dev bekliyor. Sen en evvel onu ldrmelisin. Biz grei uzaktan seyredeceiz. Eer onu yenersen, koarak gelip, cevherden bize lazm olann alacaz.' birliimizin karakteri bu idi." (Yunanistan Kk Asya'da, s.86) Yunanistan'da geerli takvime gre gazetenin tarihi 29 Austostur. Miladi takvimle Yunan takvimi arasnda 13 gn fark olduuna dikkat etmeyen dizinin yazar, yle diyor: 'Yunan gazeteleri bir aknl yanstmaktadr... Gazete, zmir'i on gn nceden Trklere igal ettirmi.' nsan bu farktan kukuya dp sebebini aratrmaz m? "Mttefikleri bir an evvel mtarekeye zorlamak lazm... Bakumandan dnp tandktan sonra, zmir'den kuzeye doru harekt tekrar balad. (13 Eyll) imdi Boazlar zerine yryoruz. Byk kuvvetlerle anakkale'ye doru gidiyoruz. Fakat kararlyz. stn kuvvetlerle gideceiz ve silah atmayacaz..." (.nn, Hatralar, 1.C., s.301) "Baz ye rlerde ngiliz ktaatna, 20-30 metre yakn mesafeye sokuldular. Askerlerimiz, silah atmak iin deil, silah tamak iin vaziyet alm insanlar halini muhafaza ediyorlard. Silahlar-
an
_8
294)
294)
297)
298)
300)
301) 302)
303)
304)
de
299)
n arkalarna takmlar, kollarn sallayarak, ngilizlerin yanna yaklayorlar, yanlarndan geip yryorlar." (a.g.e., 2.C.,s.18) Tedbir, keskin bir ila gibi derhal tepkisini btn dnyada gsterdi. ngiltere Bavekili, mttefiklere ve btn dominyonlara, Trk tehlikesini feryat etmeye balad. Drt be gn sren dnya lsnde bir gerginlik ve hazrl ktan sonra,'bizi mtareke mzakeresine ardlar.Yeni hayatn penceresi artk almt." (a.g.e., 1.C., s.301) anakkale'yi saran ve stanbul'un dousunda, Marmara'dan Karadeniz'e kadar yaylan Trk birliklerinin konumu iin: TH, 2/6, 4.Kitap, 4.kroki; ayrntlar iin s.159 vd.) "Dorusu, sava patlak verirse, resmi sebepleri pek sudan ve delice saylacakt. [nk] Trkler., hibir iddet hareketine bavurmamlard.. Kkrtc, zorlu, bazan tehditkr olmular, fakat bir tek kurun skmamlard." (D.Walder, anakkale Olay, s.334-335) Harington'un cevab: "...Barut fsna ate atmam demek olan ate a emrim, her eyi alt stedecei ve bu yoldan bir daha geri dn olmayaca iin asla kabul edilemez. Ben aralksz bar iin altm ve Majestelerinin hkmetinin isteinin de bar olduundan phem yoktur." (D.Walder, anakkale Olay, s.348) "London Opinion'da bir karikatr yaymlanr. Altnda yle yazyordu: 'Bar asker, sava kpeklerini tutuyor'. Karikatrde, Harington bir uurumun banda iki azman kpei zorlukla tutmaya alyordu ve kpeklerin ba, Churchill ve L.George'u gsteriyordu." (a.g.e., s.351) "M.Kemal, yalnz Yunan ordularn silip sprmekle kalmam, ngiliz genel seimlerinde, koalisyon karlar iin hazrlanan gizli planlar da silip sprmt. ngiliz siyasi partilerinin kaderi, zmir yangnnn alevleri arasnda savrulmutu." (D.Walder, anakkale Olay, s.317) Sz konusu drt tmen, 2 Nisan 1919'da ilga edilen 9.Ordunun kalntsdr. Silahlarn ve askerlerini, ordu komutan Yakup evki Paann direnmesi, oyalamas, ardan almas ile koruyabilmitir. Bu tutumundan dolay geri arlan ve ilerde tutuklanacak olan Y.evki Paa, Erzurum'dan 14 Nisanda ayrlr, K.Karabekir 3 Mays gn Erzurum'a gelir. (Jeschke, TKS Kronolojisi I, s.25, 29) Ksacas, Karabekir, 15.Kolordu ad verilen bu 4 tmenli kolorduyu hazr bulmutur. O da silahlar vermemeyi srdrecek ve askerleri silah altnda tutmay baaracaktr. A.F.Cebesoy: "12, 13 ve 17.Kolordularmz, kuvvet olmaktan kmlard." (M.M. Hatralar, s.56) Batda ve gneyde Milli Mcadele, ordusuz balamtr denilebilir. Milli iradenin egemen olmas, anavatan snrlar iinde tam istiklal ve adalama. (Amasya bildirgesi + Milli And, m. 1 ve 6) stiklal-i tam deyimini yle sanyorum ki ilk defa 3 Haziran 1919'da, Damat Ferit'e yollad telgrafta M.Kemal kullanmtr. Milli Mcadele'den sonra liderler arasnda kan anlamazlklarn balca sebebi, adala-mada zamanlama sorunudur. M.Kemal ve evresi 'inklap', Karabekir ve evresi ise 'teka-mlc' idi. Yoksa uzun vadede amalar genellikle ayndr. Karabekir'in, Cebesoy'un, Orbay'n anlar ve Refet Paann 19 Ekimde stanbul'a geldii zaman syledikleri gzden geirilirse, bu husus daha iyi anlalr. Dou Trakya, anakkale ve stanbul, bu harekt zerine, tek Trk'n bile burnu kanamadan, savasz geri alnmtr.. 1920 ylnda, Meclisin alndan sonra Ankara'ya gelen Nurettin Paa, 'ngilizlere kar da savalp savalmayacan' sorar. M.Kemal u cevab verir: "Amacmz, milli snrlarmz iinde arazi btnlmz ve milletin tam bamszln salamaktr. Buna engel olmak zere karmza kim karsa ksn mutlaka arprz ve baarrz. Bu konudaki kararmz ve inancmz kesindir." (F.Kandemir, Siyasi Dargnlklar, 1.C., s.59) M.Kemal, bu yntemi yle aklyor: "Uygulamay birtakm evrelere ayrmak, olaylarn gelimesinden faydalanarak kamuoyunu hazrlamak ve kademe kademe yryerek hedefe ulamaya almak." (Aktaran, S.Selek, Anadolu htilali, s.256) R.evket nce, Ali kr Bey, Selahattin Bey, Celalettin Arif Bey, protesto notasnn slubunu sert bulurlar ve Ali kr Bey bu sebeple gensoru almasn isterse de ounluk neriyi kabul etmez, notay onaylar, (s.367-369)
bi
an
_8
305)
306) 307)
Mecliste ngilizlere ve emperyalizme kar pek ok konuma yaplmtr. Birinci Dnem Meclis ak ve gizli oturum tutanaklarn inceleyenler, grrler. Sadece M.Kemal'in Meclisin alndan sonra yapt uzun konumay okumak bile yeter: 23-24 Nisan 1920, ZC, 1 .C, s.8-30; GZC 1.C, s.2-9. Aktaran S.R.Sonyel, ngiliz stihbarat Servisi, s.335. Satranta ama ah almaktr. Ama aha (asl hedefe), hemen ve hesapsz kitapsz saldrlmaz. Asl hedefe ulamak iin birok ara hedefi drmek, bunun iin de eitli ikincil oyunlar kurmak gerekir. Bu sebeple iteri gidilir, geri gelinir, gerekiyorsa baka bir ara hedefe ynelinir, kimi zaman ta verilir, kimi zaman krlr vb. Bu yzden her hamle, oyunun btn dikkate alnarak zmlenir ve deerlendiriliyor. Bir oyuna bile gsterilen bu toplu dikkatin, Kurtulu Sava gibi ok cepheli ve karmak bir olay zmleyip deerlendirirken de gsterilmesini istemek, herhalde yanl olmaz. Ankara'nn, stanbul'un ya da ngilizlerin askeri ya da diplomatik bir davrann, sanki bamsz bir olguymu gibi btnden ayrp tek bana ele alarak hkm vermek, en iyi niyetli aratrcy bile yanla gtrr. Gtrdn de grp duruyoruz.
de
bi
an
_8
Drdnc Ksm
SON KONULAR
1. Anlar Annem 87 yanda. Anlattklarnn ounu daha nce defalarca dinlemitim. Ama yeniden sordum ve banda konumasn istedim ama kabul etmedi. Bu y zden notlarm, bir belge deeri tamyor. Bir dnemin tasviridir. 1929'da Bakrky'den Ankara'ya gelin gelir. O dneme kadarki Bakrky' yle anlatyor: "Bakrky, Yeni Mahalle'de, Tayyareci Fethi sokanda oturuyorduk. Babam (Settar Nuri), stiklal Harbi srasnda Hilal-i Ahmer'de (Kzlay'da) almaktayd. Sokaa karken, manto giyer, bamz rterdik. Pee kullananlar, daha stiklal Harbi'nden nce ok azalmt. Anneannem Bakrky'de bir yere giderken malah giyerdi, stanbul'a inerken araf. zme kara araflar, daha ok bohaclar, ev hizmetlileri giyerlerdi. Anneannemin araf koyu lacivertti. st ksm bol bir pelerin gibiydi. Yzn rttn hatrlamyorum. Behram Aa ilk mektebinde okudum. Dini bilgileri ve Kur'an okumasn, d aha ok evde, babamdan rendim. Sonra mtareke oldu. Franszlar Bakrky' igal ettiler. gal mddetince, mecbur kalmadka, sokaa kmadk. Her akam, babam stanbul'dan sa salim dnebilecek mi diye heyecan iinde beklerdik. nk olup biten ac olaylar k ulaktan kulaa duyuyor, gazetelerde okuyorduk. Hi bitmeyecek bir kbus gibiydi. Sonunda ordu zmir'e girdi, kbus bitti, Allah'a hamd ettik, Gazi'ye ve ordusuna dualar ettik. Bu millet Gaziyi unutur mu? Onu rahmet dilemeden anmak bile bir Ms lmana yakmaz, nankrlk olur. Nur iinde yatsn. Babam rahmetli olunca, teyzem ile ei, malat- Harbiye sttemeni Tahir Bey (Tuhan) bizim eve tandlar. Enite Bey imam olur, akam ve yats namazlar, birlikte klnrd. Gnlk yaaymz, Cumhuriyet'ten sonra da, eskisi gibi devam etti. Bakrky'de, isteyen ar iindeki camiye giderdi, isteyen evinde namaz klar, oru tutar, kurban bayramnda kurban kestirirdi. Yine evlerde, camide, mevlit okutulurdu. Hibiri yasak deildi. Kim yasakt gibi szler ediyorsa, byk gnaha giriyor. yle bir ey olmad! Niye olsun?
de
bi
an
_8
Zamanla giyimde, kendiliinden bir serbestleme oldu. Zaten balamt, daha hzland, o kadar. yle zorlayan olmad. arafn yasak edildiini ne duydum, ne de grdm. Bu gibi yalanlar neden uyduruyorlar ki? Sonra Ankara'ya geldim. (1929) Babanla vey babas Ethem Bey (Karakurum), baz Cuma namazlar ile btn bayram namazlarn Hac Bayram Camiinde klarlard. Oru da tutulur, mevlit de okutulur, bayramlar da kutlanr, kurban da kesilirdi. Birka yl sonra, stanbul'a, Bakrky'e dndk. Ondan sonrasn sen benden iyi bilirsin." Ben, okula 1936 ylnda, komumuzun olu etin (Dr.Tuna) ile birlikte Ta Mektep'te baladm. Okula balamadan nce, annelerimiz boyunlarmza, iine Kur'an yerletirilmi ilemeli keseler geirdiler, ana caddeden yrtp ar iindeki camiye gtrdler. Hi kimse de tepki gstermedi. Hoca, Kuranlarmz atrd, birka harf gsterip adlarn syledi, tekrar ettik. Dua etti, elini pp ktk. Keselerimizi annelerimize verip, koa koa okula gittik. Okula byle baladk. Babam, eer kalkabilirsem, bayram namazna gtrrd. Tahir Enite, aramzdaki adyla Enite Bey, yzbalktan emekli olmu, Bakrky Barut Fabrikas'nda almaya devam ediyordu. Babam da ayn fabrikada almaktayd. Ail emizin by Enite Beydi. Her gidiimizde, din bilgimi snar, serbeste her soruyu sormama izin verir, sorduum densizce sorulara bile kzmaz, "Hay klhani..." diye gler, sabrla cevap verirdi. Odaya gen bir hanm bile girse, yle bir dorularak sayg gsterir, eine, "siz" derdi. Enite Beyin, yle dantelden mantelden takke giydiini hi grmedim. Ehl-i Beyt'ten smetullah Beye balyd. Beni bir gn, smetullah Beyin olu Kazm (ztrk) Beyin Aksaray'daki ev ine gtrp elini ptrmt. Kazm Bey sonra zmir'de, Cumaovas'na ye rlemi ve geen yl Allah'n rahmetine kavumutur. Birka yaz, babamn Eyp'te oturan asl babasnn, bykbabamn yannda kaldm. Birinci Dnya Sava srasnda Beyrut'ta Defterdar iken, dizanteriye y akalanm, salk sebebiyle emekliye ayrmlar. Srekli perhiz yemei yerdi. Babaannemden ayrldktan sonra, erkez asll, iyi yrekli bir hanmla evlenmiti. Benim geliime pek sevinirlerdi. Bykbabam da Enite Bey gibi ok dindard. Btn k biriktirdii dini tefrikalar nme koyup yksek sesle okutup dinler, anlamadm bir ey olursa aklar, slam ve Osmanl tarihinden sz eder, trl kssalar anlatrd. Cumalar da birlikte Eyp Sultan camisine giderdik. kinci Dnya Sava'na kadar Bakrky ve Eyp'teki hayatmz byle. Ne bir yasak, ne bir engel, ne de herhangi bir zorlama var. Tandm Mslmanlarn byk ounluu, gle yzl, yumuak, scak, ho grl, kimseye ty kadar zahmet vermeyen, ll, ou akac, mtevaz ve vekarl insanlard. 1940 ylnda, biroklar gibi Enite Bey ve babam da, Krkkale'deki askeri fabrikalara tayin edildiler. Krkkale, kk bir yerdi o zamanlar. Orada da bir deiiklik olmad. Ne bir yasak sz konusu oldu, ne bir engel, ne zorl ama, ne de zorluk. Kavgasz, dengeli, eitli glklerden gemi ama iyimserliini yitirmemi,
de
bi
an
_8
ruha salkl, neeli, insan eti inemekten ok korkan, yalandan midesi bulunan, banazlktan uzak, orta halli bir Mslman ailenin, hayli yaramaz bir oc uuyum. Okuyabilmem iin her trl fedakrla katlandlar. Hl okuyor ve e ksikliklerimi tamamlamaya abalyorum. imdi, ak yreklilikle, son 50 yln bir zetini yapmak istiyorum. 1940'larn sonuna doru, tandm Mslmanlara benzemeyen, ibikli lacivert bere giyen, ember sakall, sk Mslman olduklarn zellikle belli etmeye alan, sert bakl, kat tavrl, yeni bir Mslman tipi belirdi. Trklerin bin ylda, imbikten geire geire oluturduklar, ince, hogrl, ll, az ve z konuur Trk Mslmanlarnn yannda, bu kaln ve yabanc izgili tipler de yer almaya balad. Zamanla oalp arttlar. Arap tarz kaln, kt minareleri inceltip sln gibi ge uzatanlar, Anadolu Trkleridir. Camilere, her trl gsteriten uzak, ssten soyunmu, yaln slubu kazandranlar da Anadolu Trkleridir. Hibir Osmanl, bir Arap, bir ranl, bir Msrl, bir Kuzey Afrikal gibi giyinmemi, onlar gibi olmaya da zenmemitir. O sln minareli, yaln camili, narl, adrvanl, gvercinli, iirli, musikili, zevkli, hogrl, iten zengin dtan sade, arbal, itidalli, Trk tarz rafine Mslmanlk, yava yava deimeye balad. Bugn, iki trl Mslman var artk. Birinciler: Cumhuriyetin ve onun gerei olan laikliin, adaln, kadn haklarnn, vicdan zgrlnn, dnyaya almann, Trkiye ve Trkler iin ne byk bir nimet olduunu bilen, Milli Mcadele'ye sayg duyan, kahramanlarn minnet ve rahmetle anan, eitli partilere dalm, bin yllk, olgun, milliyeti Mslmanlar. Bunlar henz ounlukta. kinciler: Yakn tarihimizi baka trl bilen ya da hi bilmeyen, kendilerinden baka trl dnen herkese dman, ksacas baka tarzda yaayan, davranan, dnen ve konuan, gnlk siyasete merakl, uzlamaz, mmeti, yeni tarz Mslmanlar.1 Sade halk, tarihini ayrntl olarak bilmeyebilir, onlar hedefleyen yazlara, szlere inanp telkinlere kaplabilir. Mslmanln zn bilmeyebilir. Ama, ya brkler, u diplomallar, okur-yazarlar, brokratlar, teknokratlar, i adamlar, yazarlar, belediye bakanlar, milletvekilleri, bakanlar? Bunlar niye byle, neden byle oldular? Birok sebebi olabilir ama balca sebebinin, bir ksmn bu kitapta okuduunuz, yllardan beri durmadan anlatlan masallar olduu aikrdr.
2. Yalanlar, dolanlar, yanllar Oysa btn iddialarn temelsiz, esassz olduunu grdk. Byk ounluu katksz yalan. Kk bir blm ise, arptlm, deitirilmi, saptrlm gerekler. En basit ve ak bir olay bile, olduu gibi aktarmyorlar. Adeta yalana tapyorlar. Tarih yazarl ile ilgili olarak belirttikleri hibir ilkeye uymuyorlar.
de
bi
an
_8
Belgenin ne olduunu, ne olmadn, bilmiyorlar. rettikleri masallar her frsatta yineliyor, gittike ssleyip pslyor, gncel motiflerle srekli pekitiriyor, yazyla, szle yayp duruyorlar.2 Bu masallar, trl akmlarn ve kar gruplarnn da destekledii, omuz verdii grlyor. Saclarn amalar belli: Yakn tarihi baka bir biime dkmek, taban yaratmak iin laik cumhuriyet rejiminin simgesi olarak grdkleri M.Kemal'i silmek, bu amala onun dneminin ve kurduu rejimin, slamla ve M slmanlara kar bir terr ve kym dnemi ve Mslmanla aykr bir dzen olduunu telkin etmek, bylece tarihin akn tersine evirmek. eitli kapal ortamlarda, zellikle gen beyinleri ykyor, gen vicdanlar etkiliyorlar.3 Bu tutumlarn da herhalde slam'a hizmet sanyor ve sayyorlar. Halis bir Mslmann korkup ekinecei eylerin banda, zanla hkm vermek, iftira etmek, halk aldatp kandrmak ve yalan sylemek gelir. slam'n btnyle reddettii yollar kullanarak, slam'a hizmet edilebilir mi? Allah'n rzas, Allah'n kesin olarak yasaklad yollarla kazanlabilir mi? Son bir rnek vereyim. Akit gazetesinin 16 Aralk 1996 gnl saysnda, iki satr ve 72 punto bir manet vard: 'Kemalist devrimlerin mimar Yahudiler! Devrimler deyimi, cumhuriyeti de, milliyetilii de, laiklii de, dnce ve vicdan zgrln de, eitim birliini de, yazy da, tekkelerin kapanmasn da, evrensel takvimi de ierir. Bakalm, Yahudiler btn bu devrimlerin mimarln nasl yapmlar? Alt balk yle: "stanbul Yahudi Mzesi Mdr Harry Ojalva ve 500.Yl Vakf Koordinatr Nedim Yahya, 'M.Kemal'in, devrimleri hazrlamadan nce, dnyann nde gelen niversitelerindeki Yahudi profesrlerinden fikir aldn ve daha sonra, bunlardan 200'n Trkiye getirdiini' aklad." Sol kedeki M.Kemal resminin altnda da u yaz: "M.Kemal'in, devrimler ve niversitelerin yaplanmasnda, Yahudi profesrlerden yararland iddia edildi." Haberin ayrnts 8. sayfadaym. 8. sayfadaki balk da u: "Kemalist devrimlerin mimar YAHUDLER!" Gelgelelim, haberin metninde, balklarda ileri srlen bu iddialarla ilgili tek ama tek bir kelime bile yok. Ne Harry Ojalva byle bir ey sylyor, ne de Nedim Yahya. Yaz ertesi gn de srecekmi. Eh, belki ertesi gn syleyeceklerdir. Akit gazetesinin ertesi gnk (17 Aralk 1996) maneti de yle: "te devrimin Prof.lar" 1. sayfada balayan ve 8. sayfada sren habere gre, 'Yahudi Vakfnn koordinatrlerinden Harry Ojalva, M.Kemal'in dnyann nde gelen niversitelerinden getirttii profesrlerin, niversite reformlarnn hazrlanmasnda, ok nemli roller stlendiklerini sylemi. Gelen profesrler arasnda Hugo Braun, Ernst Hirsch, Paul Hindemith4 gibi nl isimler de bulunuyormu.'5 Peki, "Yahudilerin, Kemalist devrimlerin mimar olduu" hakkndaki iddia ne oldu?
de
bi
an
_8
Bugn de o konuda tek ama tek bir kelime yok. Harry Ojalva ve Nedim Yahya, gelen ya da getirtilen profesrlerin, niversite reformlarnn hazrlanmasnda nemli roller stlendiklerini sylyorlar. O kadar. Son gn, 18 Aralkta ise, konu balktan dm ve yaz 9. sayfaya s nm. Bal bu sefer ok farkl: "Lionslar ve Rotaryenler, Siyonizmin temel amalarna hizmet ediyorlar." Yaznn hemen banda, haberin yazar, belki o uyduruk balklar kurtarmak umuduyla olsa gerek, H.Ojalva'ya yle bir soru yneltiyor: "Kemalist devrimlerin temelinde, sizin fikirleriniz mi var? Aklamalarnzdan o mu kyor?" H.Ojalva, bir kere daha, sadece 'niversite reformlarndan' bahsettiklerini sylyor. Bylece btn o iddial manetler balklar, havada kalyor. Sonra yazar, Lionslara, Rotaryenlere, Siyonizme geiyor ve gnlk yaz dizisi sona eriyor. Ksacas, Yahudi cemaatinden Harry Ojalva ile Nedim Yahya adndaki iki kii, 1933'ten sonra, baz Yahudi profesrlerin Trk niversitelerinde grev aldklarn, katklarda bulunduklarn aklamlar. Syledikleri bu kadar.6 Peki, neydi o iki gn srdrlen iddialar, o nal gibi haflerle atlan balklar? Hani M.Kemal, 'devrimleri hazrlamadan nce, dnyann nde gelen niversitelerindeki Yahudi profesrlerinden fikir almt'? Hani 'Kemalist devrimlerin mimar Yahudiler' idi? Kemalist devrimler nerede, niversite reformuna katkda bulunmak nerede? Okuyucuyu iki gn kandr, etkile, artla, oyala. Sonra da hi o iddialarda bulunmam gibi baka konulara ge. Bu ne tehlikeli bir taktik! Belki de Allah'n, kendi adna yaplan bu irkinlikleri ho greceini, hatta bu taktikleri ve masallar beeneceini sanyorlar. Ama her Mslman bilir ki Allah, hangi ama ve niyetle olursa olsun, yalan da, dolan da, iftiray da, hakareti de, Mslmanlar aldatp kandrmay da, iddetle yasaklam ve haram saymtr. Bu davranlarn tevili, savunmas, mazereti de yok. Yine de bu kesimi az ok anlamak mmkn. nk dnya grleri gerei, laiklie ve adalamaya karlar. Ama demokrasiyi kalkan ederek, M.Kemal'e ve Cumhuriyet dnemine kar olan baz eski solcular ile birtakm yeni entelleri, kinci Cumhuriyeti denilen grubu ve baz aydnlar nasl deerlendireceiz?7 Amalar, niyetleri, hesaplan ne acaba? Anlayabilen var m? 3. Sonu Ne diyorlard? M, Kemal ngilizlerle anlaarak Suriye cephesinin kmesine sebep olmu, Yunanllar zmir'e M.Kemal'in telkin ve tavsiyesi zerine karlm, Milli Mcadele'yi Vahidettin planlayp balatm, M.Kemal'e bol para vermi, Damat Ferit bile hain deilmi, zaten igalciler kalmak iin gelmemilermi, onlarla saval-
de
bi
an
_8
mam, ngilizler gizlice Kemalistlere yardm etmilermi, Lord Curzon ve ngiliz askerleri Ankara'dan yanaym, Milli Mcadele emperyalizme kar yaplmam, tersine emperyalist nitelikte bir hareketmi en fazla bir Trk-Yunan sava imi, nn'de sava olmam, olmusa da baar kazanlmam, Sakarya zaferi de rastlant eseriymi, Byk Taarruz'da Yunanllarn kamalarna gz yumulmu, devrimler Lozan'da gizlice kararlatrlm, sakallar zorla kesilmi, Kur'an yasaklanm, camiler kapatlm, yklm ya da fuhu yuvas yaplm,8 zorla apka giydirilmi, Mslman kellelerinden ehramlar yaplm, Mslmanlara terr uygulanm vb... vb... Velhasl sal, sollu, bir sr yalan, yanl ve yutturma. Hibirinin, doru olmadn, birlikte grdk. Ve bu yazarlarn bir ksm, ngiliz belgelerinin incelemeye almadn, Trk arivlerinin kapal olduunu iddia ediyor, gerekleri ortaya karacak olan belgelerin saklandndan ikyet ediyorlard. Trk arivlerinin bazlarndan yararlanmak zor da olsa, hepsi aratrmaya ak. Pek ok aratrma yaplm ve gerekli belgelerin tm yaymlanmtr. B ugne kadar yazlan gerekleri deitirecek bir belge bulunmad anlald. ngiliz belgeleri arasnda da, M.Kemal ile ngilizler arasndaki gizli ilikiyi ya da Lozan'da yapldn ileri srdkleri gizli anlamay, uzaktan olsun dndrecek bir tek belge bile bulunmuyor. Trk arivlerinde de bu tr iddialar dor ulayacak belge bulunmadn, olaylarn geliimine gre, bulunmasnn sz konusu bile olamayacan, sanrm kendileri de biliyorlar. ngiliz belgelerinin aklanmad, resmi arivlerin aratrmaclara kapal tutulduu ve baz belgelerin sakland, hatta deitirildii iddialarnn sebebini, artk hepimiz iyice kestirebilecek durumdayz: Masallarn kantlayacak belgelerin sakland mazeretine snmaya alyorlar. Yalnz ilgili ngiliz belgelerini deil, iddialarla ilgili Trk ve Yunan belgelerini de grdk! Hibiri ama hibiri, bu sac ve solcu masalclarn masallarn desteklemiyor. Resmi tarihi de, yerden yere vurdular, resmi tarih yazarlarn aaladlar. nk baz saclar, yakn tarihimizle ilgili resmi tarihin yerine, kendi uyduruk, sahte tarihlerini geirmek istiyorlar. Bir ksm solcular da, grlerine yer amak, tarihsellik kazandrmak iin resmi tarihi saptrmaya alyorlar. Bu arada baz enteller de, modadr diye resmi tarihe kar kma lksn yayorlar. Ama hibiri, iddialarn kantlayabilmi deil. Hibir yeni ve ciddi belge ve aratrma, bugne kadar, sal-sollu o kadar eletirilip ekitirilen, yakn dnemle ilgili resmi tarihin ana izgilerini deitirmedi. Tersine hepsi, resmi tarihin ana izgilerini doruluyor.9 Resmi tarihe kar kanlardan F.Bakaya'nn,"resmi tarih'in, ciddi bir eletiriye uramadan ve yara almadan veya ok az anmaya urayarak bu kadar uzun sre varln srdrebilmi olmasna" atn grmtk. Bunun alacak bir yan yok ki. nk Resmi tarih, ngiliz, Fransz, Sovyet ve Yunan belgeleriyle de kantlanan, yabanc aratrmaclarca da dorulanan gerekleri yanstmaktadr. Bu yz-
de
bi
an
_8
den de ciddi bir eletiriye uramyor, hava cva eletirilerden, eksantrik ve zorlama grlerden ve maksatl iddialardan da, elbette yara almyor. Gerek, yalanla, dolanla, yutturmacayla, zorlamayla, teville, saptrmayla, arptmayla, kandrmacayla velhasl masallarla, yorumla, forumla, ak oturumla, duruma, maksada ve esen yele gre deiir mi? Abdlhak Hamit, 'Trk sylemez, sylenir' dermi. Bizimkiler de, -Vahdettinciler, ikinci cumhuriyetiler, baz solcular, baz saclar, birtakm magazin tarihileri, mitomanlar, okuma, aratrma ve dnme engelliler, farkl grnme merakllar, M.Kemal'le bozmu olanlar, milli olan her eyden allerji kapanlar, abloncular, Bilgisi Yok Fikri Var Kulb yeleri, ite unlar, bunlar-, ciddi, tutarl, akla yatkn, manta uygun, belgeli ve kantl hibir ey sylemiyorlar ama her frsatta ve yerde, sylenip duruyorlar. Tarih de, bu marihilere glyor! Kuva-y Milliye'nin ve yoktan var edilmi yoksul ordunun, halkn destei ile igalcilere, Pontusulara ve Ermenilere, Kuva-y nzibatiye'ye ve isyanclara kar verdii mcadele, Kurtulu Sava'nn scak yandr. Kurtulu Sava, ayn zamanda, her eit kapitlasyon ve denetimden_ kurtularak tam bamsz bir devlet olmak amacyla emperyalizme ve onun i uzantlarna kar verilmi bir mcadeledir. stiklal Sava diye anlmasnn sebebi de budur. Kurtulu Sava, ayrca mrn tekmillemi bir rejimi, dayanaklar ile birlikte tasfiyeye ynelik bir ihtilaldir. Kurtulu Savan, bu ana nitelii ile birlikte ve bir btn olarak inceleyip deerlendirmeyenler, ellerine birka belge geince, bu uzun mcadelenin iyzn kefettiklerini sananlar, ister istemez, birok konuda gln, yanl ve eksik sonulara varrlar. yle de oluyor. 4. Atatrk Kanunu
Birok Vahidettinci gibi Kadir Msrolu da, gereklerin yasal engeller dolaysyla yazlamadn ileri sryor:" "...bu satrlarn naiz muharriri, Trk Kurtulu Sava'nn gerek vehesi zerine resmen ekilmi bulunan rty kaldrmaya muktedir deildir. Kanunlar, bugn iin byle bir eye asla imkn vermemektedir... ngilizlerin hakiki niyet ve faaliyetleri tespit edilmeden, ne M.Kemal Paa, ne Sultan Vahideddin ve ne de Kurtulu Sava'nn yazlmasna imkn vardr. Byle bir ey yaplabilmesine imkn vermeyen birok kanuni manilerin (engellerin) mevcut olduu da malumdur." (S.Mcahitler, s.34,94,95) Kurtulu Sava'yla ilgili gerekleri aklamay engelleyen, tek bir kanun bile yok. Ama Atatrk'e hakaret etmeyi ve svmeyi cezalandran bir kanun var. Bazlarnn sandnn tersine, bu kanun Atatrk ve nn dneminde deil, Demokrat Parti dneminde karlmtr: 31 Temmuz 1951 tarih ve 5 816 sayl, Atatrk
de
bi
an
_8
Aleyhine lenen Sularla lgili Kanun. GRYT Ansiklopedisi, bu konuya, 5.cildinde, 90 sayfa ayrm, (s.281-371) Ansiklopedi yazarlar, kendi grlerini belirtmiler ve birok kimsenin de grn almlar. Bunlardan dikkate deer olanlarla birlikte, yine bu konuda bir baka dergide yaymlanm baz grleri, sonra da kanunun metnini aktarac am. ounun, kanunu incelemeden konutuunu greceksiniz. "Atatrk hakknda objektif aratrma yapmak bile 5816 sayl kanunla engellenmitir... Bu kanun ilim hrriyetine de manidir... Dnyann hibir yerinde grlmeyen bir kanun." (Ansiklopedistler, 5.C., s.281,309,317) zellikle Cumhuriyetin ilk yllarnn tartlmasnn zerine konan yasan (?) kalkmasndan yanaym... 5816'ya gerek yoktu, savunamayz... Byle bir kanunun ben, demokrasi iin iyi olduuna inanmyorum... steyen Atatrk'e sahip kar, isteyen de onu tenkit edebilir. Herkes fikrini sylesin. .Atatrk hakknda da tartalm." (Ahmet Altan, s.359-364) "Bu yasa tam anlamyla ad bir yasa. Tamamen demode. 1989 Trk iye'sinde olmamas gereken, tam bir diktatorya kalnts bir kanun." (Oktay Balamir, s.321) "5816 kalkmal.. , 5816 sayl kanunun, yakn tarihimizin bilinmesini nledii kanaatindeyim. (Prof.Faruk zerengin, s.323-325) "Bu kanunu, hukuki ereveler iinde deerlendirmek mmkn deildir. Devrim tarihi dersleri, ilim nazarnda, tarih karikatrnden baka bir ey deildir.. Bamsz melliflerin, yakn tarihin objektif bir tarihini ortaya koy-rnas ise, kanun zoruyla., nleniyor." (Mehmet Doan, s.326) "ahs iin kanun karlmas, herhalde pek hukukla badamayan bir ey. Trk Ceza Kanunu'ndaki, btn ahslara amil olan dier maddeler, hakaret ve saldr konusunda koruduu gibi herhalde Atatrk' de korumak iin yeterli olsa gerek. Byle bir kanun karlm olmas, bana lzumsuz bir gayretkelik gibi geliyor." (Engin Ard, s.328) "Bu kanun, Atatrk hakknda, en ufak bir tenkitin yaplmasn engellemek iin yaplmtr.. Bu kanun, yakn tarih aratrmalarna, ok byk darbe vuruyor." (Ziyad Ebuzziya, s.339) "Bence Atatrk iin byle bir yasa karlmasna gerek yoktu. Genel hkmler erevesinde, byle bir koruma salanabilir. Tpk Cumhurbakan veya Babakan (?) iin olduu gibi." (Halit elenk, Aktel dergisi, 22-28 Austos 1991/7.say) "Yasaklar, baz gereklerin gizlenmesi iin konulur. Yasaklar yerine ilmi deerlendirmelere ak bir effaflk salansa, Trkiye iin daha faydal olur kanaatindeyim." (Ouzhan Asiltrk, a.g.e.) "Bu kanun... Demokles'in klc gibi kullanld. Atatrk'e nesnel bir gzle ve eletirel bir tarzda bakmak bile imknsz hale geldi. Atatrk de bir siyaset adamyd' demek bile mahkeme tarafndan, Atatrk'n hatrasna saygszlk olarak yorumlanabiliyor. Ben Bat lkelerinde byle bir ey grmedim. Bu kanun yrrlkten kaldrlp Atatrk adam gibi tartlmazsa, bu i, Atatrk'n Antkabir'den kartlp yaklmasna ve kllerinin denize savrulmasna kadar varabilir." (Mete Tuncay, a.g.e.)
de
bi
an
_8
Demokrasiye aykr olduu, Atatrk' tartmay, eletirmeyi, onun dnemiyle ilgili aratrmalar bile yasaklad ileri srlen u kanuna bir gz atalm: Madde 1. Atatrk'n hatrasna alenen hakaret eden veya sven kimse, bir yldan yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Atatrk' temsil eden heykel, bst ve abideleri veyahut Atatrk'n ka brini tahrib eden, kran, bozan veya kirleten kimseye bir yldan be yla kadar ar hapis cezas verilir. Yukardaki fkralarda yazl sular ilemeye bakalarn tevik eden kimse asl fail gibi cezalandrlr. Madde 2. Birinci maddede yazl sular, iki veya daha fazla kimseler tarafndan toplu olarak veya umumi veya umuma ak mahallerde veyahut basn vastasyla ilenirse, hkmolunacak ceza yar nisbetinde arttrlr. Birinci maddenin ikinci fkrasnda yazl sular, zor kullanlarak ilenir veya bu suretle ilenmesine teebbs olunursa, verilecek ceza bir misli arttrlr. Madde 3. Bu kanunda yazl sulardan dolay Cumhuriyet savclklarnca re'sen takibat yaplr. Madde 4. Bu kanun yaym tarihinde yrrle girer. Madde 5. Bu kanunu Adalet Bakanl yrtr. Grld gibi kanunun yasaklad ey, hakaret ve svme fiilleri ile heykellerinin tahribidir.10 Trk Ceza Kanunu'nun, hakaret ile ilgili 480 inci ve svme ile ilgili 482 nci maddelerinin unsurlar da unlar: Bir ahs, bir madde-yi mahsusa tayin ve isnad suretiyle11 halkn hakaret ve husumetine (dmanlna) maruz brakmak (480), Bir ahsa, namus ve haysiyetini dokunacak fiil isnat etmek (480), Hakaret suunu, tahrif edilmi (deitirilmi) vesikaya (belgeye) dayanarak ilemek (480) Her ne suretle olursa olsun, bir kimsenin namusuna veya hretine veya vekar ve haysiyetine taarruz etmek (482).12 Bu kanuna yneltilen, aktardm ve aktarmadm btn eletiriler, u balklar altnda toplanabilir: a. Dnyada byle bir kanun yoktur. b. Bu kanun demokrasiye, dnce ve bilim zgrlne aykrdr. c. Yakn tarihimizin tartlmasn, aratrlp gereklerin ortaya karlmasn yasaklayc, aratrmay ve Atatrk' eletirmeyi engelleyici niteliktedir, d. Bu kanun gereksiz, ceza kanundaki genel hkmler yeterlidir, e. Kanun, amacn aar biimde, yanl uygulanyor. 1. Belki de gerekten dnyada byle bir kanun yok. Ama dnyada, milli kahramanna, devletin kurucusuna, ilgili maddelerin btn unsurlarn ihlal ed erek hakaret eden, sven, saldranlar da yok. Bu yazk ki yalnz bize zg bir ilkellik. 2. Kanunu, demokrasiye aykr olarak niteleyenler, ya demokrasi ve zgrlk
de
bi
an
_8
nedir bilmiyorlar, ya da kanunu gz ucuyla bile okumamlar, eer okumu -larsa hi anlamamlar, hakaret ve svme ile demokrasi ve zgrlk arasnda, nasl bir balant kuruyorlar acaba? Yoksa bu kimseler iin hakaret ve svme, demokrasinin, dnce ve bilim zgrlnn kanlmaz bir art m?13 3. Kanunun metnini okudunuz. Ne yakn tarihimize ilikin gereklerinin ortaya karlmasn yasaklyor, ne bilimsel aratrma yapmay, ne de Atatrk' tartmay ve eletirmeyi. Atatrk' eletiren, kimi doru, kimi yanl, kimi zprca, kimi komik yzlerce yaz var. Hakaret etmeden, svmeden, yalana dolana, sahte belgelere bavurmadan eletirenlere ne oldu? Hi. Bu almann snrlar iinde olsa, ben de baz hususlar eletirirdim. 4. Ceza kanunundaki genel hkmler, en azndan undan dolay yeterli deildir: Hakaret ya da svg fiiline muhatap olan kimsenin miraslar ikyet eder, faili mahkm ettirebilir. nk bu sular, ilke olarak ikyete bal sulardr. Ama Atatrk'n mirass yok. Bu yzdendir ki zel kanunda, "Cumhuriyet savclarnca re'sen (kendiliklerinden) takibat yaplmas" hkm yer almaktadr. Bu kanunu eletirenlerden bazlar, sz gelimi Abdlhamit'in ya da Kazm Karabekir'in zel bir kanunla korunmadn ileri srerek, Atatrk'e farkl davranlm olmasn knyorlar. Abdlhamit'in de, Karabekir'in de miraslar var. Bir hakaret ya da svme sz konusu olduu zaman, ikyet haklarn kullanabilirler. 5. Kanunun, amacn aar biimde uyguland dorultusundaki ikyetlere gelince, Mete Tuncay'a ek olarak, Prof.Dr.Blent Tanr de bu konuda yle diyor: "Ama [bu kanuna dayanarak, Atatrk'] eletiriden korumak son derece yanltr. Benim grdm kadaryla yasa bu ekilde uygulanyor. Dnce aklama konusunda ciddi bir tehdit olma zelliini muhafaza ediyor." (Aktel derg isi, 2228 Austos 1991/7.say) Buna karlk, bu kanuna en ok kar olan Gayr-i Resmi Yakn Tarih Ansiklopedisi, uygulama ile ilgili durumu yle zetlemektedir: "[Yaynlarn] bir ksm 5816 ya muhalif saylmakta, mahkemeye intikal etmekte, bir ksm beraatle neticelenmektedir; bir ksm ise hibir adli takibata maruz kalmamaktadr." (5.C., s.318) Demek ki her eletiri ve kar dnce kouturulmuyor, kouturulanlarn hepsi de mahkm olmuyor. Acaba niin mahkm ediliyorlar? Bu soruya objektif bir cevap verebilmek iin kouturulan yazlar ile mahk eme kararlarn grp incelemek gerekir. in dorusunu ancak, bu konuda yapl acak geni bir aratrma ortaya karabilir. Ama bu tr yazlarn pek ounu okudum, tipik olanlarn da aktardm. Bir sr kantsz, belgesiz iddialar ileri srmekle, masallar anlatmakla kalmyor, M.Kemal'in annesinden balayp lnceye kadarki tm hayatn karalyor, hakaret ve svme ile ilgili maddelerin btn unsurlarn, ardarda, srarla ve defalarca ihlal ediyorlar. Kouturmaya uraynca da l basyor, demokrasiden sz ediyorlar. Demokrasi, M.Kemal'e hakaret ve svme zgrl mdr?
de
bi
an
_8
Hakaret etmeden, svmeden dncelerini aklamay, tartmay, eletirmeyi beceremiyor ve milyonlarca insan, M.Kemal'e dman etmek, zledikleri rej imin simgesi olarak grdkleri Vahidettin'in ve ynetiminin vatansever olduuna inandrmak iin masal stne masal retiyorlar. Galiba bazlar, hakaret ve svmeyi de sadece 'kfretmek' sanyorlar. Oysa sz konusu maddeleri ihlal etmek iin kfretmek gerekli deil. Hakaret nedir, svme nedir, ceza kanunu belirlemi. Bu genel hkmler, yalnz M.Kemal iin deil, Sar izmeli Mehmet Aa iin de geerlidir. Eer hibir hakaret ve svme sz konusu olmad halde, baz yazarlar, srf M.Kemal'in dncelerini ve uygulamalarn eletirdikleri iin mahkm olmularsa, bu tutum, ne ho grlebilir, ne de savunulabilir. ama ben bu yzden mahkm olan birini duymadm. Kimse de byle bir rnek vermiyor. Benim anladm, bu kanundan, zellikle Vahidettinciler, hibir cezaya ur amadan, istedikleri gibi masal anlatamadklar, M.Kemal'e hakaret edip svemedikleri iin ikyetiler. Masal uydurmaya ve dinlemeye bayldmz da, ac bir gerek. Mete Tuncay, bu kanun vesilesiyle Trkiye'nin falna da bakm, "Bu kanun yrrlkten kaldrlp Atatrk adam gibi tartilmazsa, bu i, Atatrk'n Antkabir'den kartlp yaklmasna ve kllerinin denize savrulmasna kadar varabilir" diyor. Hay Allah! Ben btn bu masallarn, hakaret ve svmeler ile bunlara bal olaylarn ve geliimlerin sebebinin, cumhuriyet, laiklik, milliyetilik, adalama ve benzeri Cumhuriyet kurum ve ilkeleri olduunu, M.Kemal'e de bunlar temsil ettii iin saldrdklarn sanyordum. Meerse deilmi. Btn bunlarn sebebi, Atatrk'n adam gibi tartlmasn engelleyen u be maddelik kanunmu. Ve eer bu kanun kaldrlmazsa i, Atatrk'n Antkabir'den kartlp y aklmasna ve kllerinin denize savrulmasna kadar varabilirmi. Herhalde Tuncay, iin bu noktaya varmas iin daha nce, ne gibi aamalardan geilmesi gerektiini de dnp de yle sylemitir bu sz. Bir bilim ad am dnmeden, haprr gibi konumaz elbette. Demek ki bu kanundan dolay M.Kemal'e istenildii gibi hakaret edilip svlemedii iin demokrasiden ve ada hayat tarzndan vaz geilecek, o uyduruk tarihe inanlacak, anayasa tersine evrilecek, Kurtulu Sava hi olmam sayl acak, niversiteden orduya kadar devletin btn kurumlar ve bunlarn mensuplar bu anlaya teslim olacak, partiler, ii ve meslek kurulular hi itiraz etmey ecek, kanunlar ilemeyecek, medya susacak, btn sivil rgtler, aydnlar ve halk pes edecek ve bir gn, birtakm insanlar -ve baz kinci Cumhuriyetiler-, ellerini kollarn sallaya sallaya Antkabir'e girip Atatrk'n kemiklerini karacak, tren meydannda yakacak ve kller, muhtemelen Samsun'da denize savrulacak. Tuncay, bilimsel faln yle tamamlyor: "Dorusu, ben byle bir ey olmasn istemem." zlmeyiniz efendim, isteseniz de byle bir ey olmaz, nk olamaz!
de
bi
an
_8
5. Gazi Mustafa Kemal Atatrk Milli Mcadele'nin lideri M.Kemal, vatan emperyalizmin yamasndan ve smrmesinden, milleti dmann tasallutundan ve esirlikten, devleti ykmdan ve bamllktan kurtard, demokrasiye giden kapy aralad ve birok mazlum toplumun kurtulu mcadelesi iin rnek oldu. Mslman inancna gre, btn bunlar, Allah'n rzas olmadan gerekleemez. Bu arada baz yazarlar, M.Kemal'in dindar olup olmadn ta rtyorlar. Din asndan bu, onunla Allah arasndaki bir sorun. Bize ne? Biz ne din polisiyiz, ne de din yargc. Bu bireysel durumun, tarih ve siyaset bilimi asndan ise, hibir nemi yoktur. Sadece inancn ya da inanszln, topluma zorla kabul ettirmeye alp almad tartlabilir. Bu konudaki durum da yle: Ne din, ne dini yaynlar yasaklanm, ne ibadet engellenmi, ne de mabetler kapatlmtr. Elmall Hamdi Efendinin Kur'an evirisi ve yorumu da, Buhari'nin 12 ciltlik hadis derlemesi de, M.Kemal'in talimat ve desteiyle yaymlanmtr. M.Kemal'in 1932 ylnda; o zaman tarih retmeni olan Ord.Prof. Dr.Reat Kaynar'a sylediklerini zet olarak aktaryorum: "Dinsiz toplum olmaz. Dinsiz toplum yaamaz. Bu milletin adalamasna engel olan bir zmre vard. Onlar mukaddes dini, siyasete, menfaate alet ediyorlar. Bu hem devleti, hem dini skntya sokar. Biz bunun mcadelesini yapyoruz, yapacaz. Trkiye'nin adalamas lazmdr. adalamaya da slam dini hibir zaman engel olmaz, olmamtr. Byle bir kural da yoktur." (3 Mart 1997, Milliyet, s. 19) grg tan diyor ki: "M.Kemal, biroklarnn zann aksine olarak Allah'n varlna ve namtenahi kudretine, layezal varlna gnlden inanm, maneviyata deer veren insand. Sadece kr taassubun aleyhindeydi... M.Kemal de Kocatepe'de byk Yaratcdan, sabahn erken saatlerinde zafer niyaznda bulunmutu." (26 Austos 1922, A. Gndz, Hatralarm, s.140, 185) "Atatrk'n din telakkisini, kati olarak pek az kimse renebilmitir. Or man iftliinde babaa kaldmz bir gn, din hakknda ne dndn sordum. Bana dedi ki: 'Din vardr ve lazmdr. Temeli ok salam bir dinimiz var. Malzemesi iyi fakat bina, uzun asrlardr ihmale uram. Harlar dkldke yeni har yapp binay takviye etmek lzumu hissedilmemi. Aksine olarak birok yabanc unsur (hurafeler) binay daha fazla hrpalam... Din bir vicdan meselesidir. Herkes vicdannn emrine uymakta serbesttir. Biz dine sayg gsteririz. Dne ve tefekkre kar deiliz. Biz sadece din ilerini millet ve devlet ileriyle kartrmamaya alyor, kasda ve fiile dayanan taassupkr hareketlerden saknyoruz.'" (Asaf lbay, Yaknlarndan Hatralar, s. 102) "Atatrk din ilerini dnya ilerinden ayrd. Fakat dinin, cemiyetin en derin kklerine kadar ileyen bir gerek olduunu bildiinden, Diyanet leri Reisliini devlet kadrosunda tuttu. Diyanet leri Bakan rahmetli Rfat Hoca (Breki) en sevdii adamlardan biri idi. Atatrk, slamiyete yok yere, haksz yere 'mani-yi terakki' (gelimeye engel) iftirasn yaptran taassubun, Trk milletinin
de
bi
an
_8
slamiyet ve slam iman, ne takvim, saat, balk, kyafet, tatil gn, yaz vb. ile kaimdir, ne de onlar deiti diye elden gider. slamiyet bu kadar basit, nesnelere ve grne bal, biimci, zsz bir ilkel din deildir. Tekkelerin, derghlarn, zaviyelerin kapanmas ve tarikatlarn yasaklanmasnn da, dinle dorudan ilgisi yoktur, kapanmalarnn da dini engelleyici hibir etkisi olmamtr. Peygamber zamannda, tekke, dergh, zaviye, tarikat, cemaat, eyh, mrit var myd? Bunlar ne zaman, nerde, nasl ve neden ortaya kt? badetler, Kur'an'la belirlenmi ve snnetle aklanmtr. Allah'n belirledii ibadetlere, yeni ibadetler, ibadet biim ve detleri eklenebilir mi? Bu tavr, Allah'n ve peygamberin eksik braktn tamamlamaya kalkmak, yani Allah'a noksanlk yklemek ve ortak olmaya yeltenmek anlamna gelmez mi? Bilenler, dorular anlatsa da, hep birden renip aydnlansak. Son olaylar, hepimizi, tarikatler, tekkeler, derghlar, zaviyeler ile din smrs, tccarl ve aktrl zerinde, derin derin dnmeye davet etmiyor mu? Mehmet Altan, -kinci Cumhuriyetiler adna- diyordu ki: "Kemalizm, tek parti diktatrlnn ideolojisidir. Kemalizm demokrasiyle badamaz. Hem Kemalist olup hem demokrasi yanls grnmek elikidir." Evet, cumhuriyet ilan edilmi ama Bat tarz, ok partili parlamenter rejime, demokrasiye hemen geilmemitir. Ama: a. Bat, demokrasiye hangi aamalardan geerek ulamtr? b. Tarihte, ihtilal yapar yapmaz, demokrasiye gemi bir tek lke var mdr? c. Mesela Fransa Fransz ihtilalinden, ngiltere Haklar Bildirisi'nden ne kadar sonra, demokrasiye geebilmitir? Bugnk demokratik dzene, ka aamada geebildiler? d. 1923 Trkiye'sinde, demokrasiye gei iin gerekli olan tarihi ve pratik
de
bi
an
_8
kurtuluunu bir asr geciktiren eriatiliin dman idi. Arkadalar arasnda be vakit namaz klan, oru tutanlar vard. Ramazan aynda bir orulu hkmet adam ile ii olduu vakit, saati dnr, 'Kendisini rahatsz etmeyelim.' derdi. Cumhuriyet devrinde din meselesi diye vicdanlar zerinde bir bask yoktu." (F.R.Atay, Niin Kurtulmamak, s.93) Bu yaklam sayesinde Trkiye, uzun yllar, din tccarlar ve aktrlerinin oyunlarndan uzak kalabilmi, din smr arac olmaktan karlm, korunup yceltilmitir. Neden hibir gerek dindar ve din bilgini, M.Kemal'i dinsizlik ya da dini ta hrip etmek ya da engellemekle sulamyor acaba? Neden emperyalizme kar bamszlk mcadelesi vermi Mslman lkelerin liderleri ve bilginleri M.Kemal'i vyorlar? Sulayanlarn istei, niyeti, zlemi ise, ortada. Onun yaad dnemde dodum, tam bir vicdan zgrl iinde yetitim, ne okulda, ne sokakta, din aleyhinde hibir telkinle karlamadm ve elha mdlillah Mslmanm! Gerisi bo laftr.
"M.Kemal Paaya dedim ki: 'Canm paam, nazariyat ok gzelse de vaziyetin hakikatlarndan kan icaplar da hzl davranmay gerektiriyor. Me-sela beni Ankara'da huzursuz eden en byk ey, ordunun yokluudur. Elimizde dayanak bir ordu bulunmazsa, btn bu gzel nazariyat suya dp gidebilir' [u cevab verdi:] 'Bence Meclis nazariye deil hakikattir ve hakikatlerin en bydr. nce Meclis, sonra ordu Nadi Bey. Orduyu yapacak olan millet ve ona niyabeten Meclistir.'" (TBMM almadan nce, 1920/Ankara, Y.Nadi, Ankara'nn lk Gnleri, s.99) "Meclis'te yapaca konumay, odasnda, Hakk Behi'le bana batan baa okudu. Her ne olursa olsun, Mustafa Kemal Paann, kudreti milletin eline brakmak istedii, herhangi bir diktatr veya sultan istemedii grnyordu." (TBMM almadan nce, 1920/Ankara, H.E.Advar, Trkn Atele mtihan, s.118) "Meclis'in ve toplanmasnn yegne amili M.Kemal'dir. Meclis onun eseridir." (1.Dnem milletvekili Hilmi Kala, Ulus gazetesi, 1.4.1970) "Ben her kerameti Meclis'ten bekleyenlerdenim." (M.Kemal'den aktaran Yunus Nadi, Ankara'nn ilk Gnleri, s.98) "Canm neden bu Meclis'in dertlerini ekiyoruz? Datalm, rahat ediniz.' diyen iddetilere, 'Meclis olmazsa, biz neyiz ki? Hibir ey. Meclissiz olamayz.' diyor, Trk milletinin o ana-baba, lm-kalm gnlerinde, irtican ounlukta olduu bir muhalefetli Meclisi dahi, meclissizlie tercih ediyordu." (F.R.Atay, ankaya, s.519) "Gazi, Trkiye'de de partiler ve parlamento hayatnn balam olmasndan dolay memnuniyet duyuyorum...' dedi." (Terakkiperver Cumhuriyet Partici-
de
bi
an
_8
koullar var myd? Bernard Lewis, dn bugnn lleriyle deerlendirmeye kalkanlar uyaryor ve diyor ki: "Demokrasi, Alaaddin'in lambasndan kmaz!" e. Buna ramen, iki defa ok partili hayata geilmi olmasnn, hibir anlam yok mu acaba? f. Bir diktatr, okullarda okutulmak zere cumhuriyet, demokrasi, hrriyet, insan haklar, tek dereceli seim, partiler gibi kavram ve kurumlar hakknda ayrntl bilgi veren ve hepsini ven bir kitap yazar ve yazdrr m? (1931)14 g. Otoriter ynetim tarz, hi vlm, savunulmu mudur, rejim bu anlaya gre mi dzenlenmitir? h. CHP, militan bir parti miydi, yoksa birok grlerin temsilcilerinin b ulunduu, geni tabanl bir koalisyon muydu? Bu sorularn cevab aratrlmadan hkm verilebilir mi? Kemalizmin demokrasi ile badamad, elitii iddias, gereklere ters den, temelsiz, haksz, anakronolojik ve sbjektif bir yaktrmadr.15 Kemalizm, demokrasiye gei iin gerekli asgari koullara bile sahip bulu nmayan bir lkeyi, millet olmaya, akln zgrlne, adala ve demokrasiye tamak demektir.16 imdi rahat rahat Kemalizmi eletirenler, tepe tepe kullandklar zgrl, bu srece borludurlar. O dnemi yaam birka grg tann dinleyelim:
nin kurulmas dolaysyla, 1924, A.F.Cebesoy, Siyasi Hatralar, 2.C., s.125) "Atatrk dedi ki: 'Devletin idaresini ele alan bir siyasi partinin karsnda bir kontrol heyeti bulunmak lazm gelir... Ben, Serbest Cumhuriyet Frkasndan, iki esasl prensipe riayet etmesini isterim: Cumhuriyet ve laiklik... Zaten benim siyasi hayatta bir tarafl olarak daima aradm ve arayacam temel budur!" (Serbest Cumhuriyet Partisinin kurulmas srasnda, Austos-Eyll 1930/ Yalova, Asm Us, Grdklerim, Duyduklarm, Duygularm, s.138) (Fethi Bey ve arkadalar sonunda] karar verdiler ve Serbest Frkaykapattlar. Kapatlmas bizim iin ok fena oldu. Atatrk ok zenerek bylebir tertibe teebbs etmiti.. Serbest Frka teebbs de bu suretle bitmi oldu. Bunun neticesi olarak, birden fazla parti ile demokratik rejim midiniAtatrk, hemen hemen kaybetti." (I.nn, Hatralar, 2.C., s.230 vd.) "Atatrk Recep Peker'e, 'Elbette konuacaklar, elbette tenkit edecekler. Biz bu arkadalarn Meclis'e girmelerini neden tevik ve ihzar ettik, bir oyun olsun diye mi? Hayr! lerimiz hakknda fikir ve kanaatlerini aka sylesinler, yaptklarmz tenkit etsinler, yani yeri bo kalan muhalefetin, bir dereceye kadar olsun, vazifesini grsnler diye Meclis'e getirdik, yle deil mi?' dedi." (1930'lar, aktaran H.R. Soyak, Atatrk'ten Hatralar, s.35) "Atatrk'n siyasi hayatna hakim olan fikir, tam ve geni bir demokrasidir." (C.Bayar, Atatrk'ten Hatralar, s,13) "Atatrk, Parti Yksek Divannda aznlkta kalnca, teklifini sknetle geri ald... Bir aralk Cumhurbakanna, TBMM'den kan kanunlara kar veto hakk verilmesini istemiti. Fakat baz arkadalarn, bilhassa Mahmut Esat Bozkurt ve kr Saraolu gibi gen hukuk adamlarnn itiraz zerine cerey an eden uzun tartmalardan sonra bundan da vaz gemiti... Atatrk'n yapt bir teklifi Serbest Frka kabul etmi idiyse de Halk Frkasnn 40 kiilik dare Heyeti kabul etmemiti. O zaman bu olay hayretle karlayanlar, yapt teklifi kendi frkasnn kabul etmemesini ciddi ve varit bulmayanlar olmutu. Bu gibiler, Atatrk' iten tanyamam olan kimselerdir. O kendi frkas iinde de daima ekseriyetin reyine hrmet eden, ikna yolundan baka kuvvet kullanmayan bir liderdi." (H.R.Soyak, Atatrk'ten Hatralar, 1.C., s.46, 54; 2.C.,s.437) "Umumi ilere ait kanunlarn tartmasnda, onun Meclisleri tamamiyle serbest kalmlardr. Baz kanunlar geirmek iin Bavekil smet Paann bile gnlerce komisyonlarda urat grlmtr." (F.R.Atay, ankaya, s.543) "Onun partisine, tek parti adn verenler yanlmaktadr. Halk Partisi, en koyu irticadan, en ileri fikre kadar btn temaylleri, prensipler disiplini iinde dizginlemeye alan bir karma parti idi." (F.R.Atay, ankaya, s.448) "CHP Genel Sekreteri Recep Peker, Avrupa'da, bilhassa talya ve Almanya'da uzun bir tetkik seyahati yapm, dnnde, yaknda toplanacak olan parti kurultayna arz edilmek zere yeni bir nizamname ve ok teferruatl bir_program hazrlamt. Bunlar, Parti Genel Bakan Atatrk'e takdim edil-mek zere bana tevdi olunmutu. Gerek nizamname, gerek program, o zamann tek partili totaliter idarelerindeki esaslara gre kaleme alnmt. Bata, azas snrl fakat kudret ve selahiyeti snrsz bir Heyet tasavvur ediliyordu. Btn kararlar bu Yksek Heyet veriyor, Byk Millet Meclisi bir ekilden ibaret kalyordu.
de
bi
an
_8
talya ve Almanya'da olduu gibi niformal genlik tekilat kuruluyordu. [..] Evrak Atatrk'e gtrdm. 'Ktphanede masamn stne brak, sonra okurum.' dedi. [..] [Ertesi gn sabah] zerinde ilk bakta sezilen bir sinirlilik hali vard. Beni grnce azarlar gibi sordu: 'Bu zorbalar kimlerdir, onlar kim seecektir?' 'Hangi zorbalar paam?' 'Sen dn akam bana getirdiin ktlar okumadn m?' 'Biraz okumutum.' 'Haa, ite orada bahsedilen, btn kuvvetleri nefsinde toplayp tek partiyi, dolaysyla devleti ve memleketi kendi balarna idare edecek olan Yksek Heyet'in azas! Bu zorbalar heyeti, kuvvet ve selahiyetlerini kimden ve nasl alacak? Bu ne sakat dncedir, bu nasl zihniyettir? Grlyor ki varmak istediimiz hedef, henz, en yakn arkadalar tarafndan bile, zerre kadar anlalm deildir. ocuk, biz yle bir idare istiyoruz ki bu memlekette bir gn padiahla taraftar olanlar dahi bir frka (parti) kurabilsinler.' [..] Kke gelen Genel Bakan V. smet nn ve Genel Sekreter Recep Peker ile birka saat grtler. nn ile Peker gittikten sonra Atatrk, m-tebessim bir ehre ile smet Paa, Recep'in marifeti olan o samalar okumadan imza etmi. Neyse, her ey olduu gibi kalacaktr.' dedi." (H.R.Soyak, Atatrk'ten Hatralar, s.58 vd.) "Sevdiklerinin ve birlikte bir eye inandklarnn tenkitlerine, itirazlarna, tartmalarna inanlmaz bir katlan ve hogrrl vard.. Meclisinde, diledi klerinizi sylememek iin pek hesapl bir dalkavuk olmaktan baka hibir sebep yoktu.. Bilakis sadece onun houna gitmeyi dnerek szleri ayarlamak pek lzumsuz bir dalkavukluktu. Bu trl dalkavuklar, sofra oyunca olmaktan baka bir mkfat da grmemilerdir." (F.R.Atay, ankaya, s.507, 510, 530) "Atatrk', ahs hakknda yaplan tenkitler arasnda hemen hemen tek zen ey, diktatr telakki edilmesiydi. Bundan ar derecede teessr duyard. Nasl mteessir olmasn ki o, yaradl ve mizac itibariyle, diktatrlkten, diktatrlerden nefret eden bir adamd." (H.R. Soyak, Atatrk'ten Hatralar, s.53) "Atatrk, ne mizac, ne de ideali bakmndan, diktatrlk inanls deildi. Mussolini ve Hitler gibi demokrasiler aleyhine hicivler ve diktatrlk lehine methiyeler sylemi deildir. Hususi meclislerinde dahi milli hakimiyet davasna gnlden bal olduu sezilirdi. Onun dmanl yobazla idi, gerilie idi, Trk erefini dren ve Trkl gelimekten alakoyan kara ve karanlk gelenek ve greneklere kar idi." (F.R.Atay, ankaya, s.521) "Atatrk' diktatr sayanlar olmutur. Bence bu hem yanl, hem de y anltc bir grtr... nk Atatrk, bilinli olarak, kendi yokluunda uygulanabilecek bir dzen kurmaa, kendinden sonra srebilecek bir hkmet ve ynetim sistemi yaratmaa alyor; grlerini zorla kabul ettirmekten ok, dncelerini retmeye ve lklerini aklamaya urayordu... Kanunlara aykr davranlarda bulunmaktan kanmtr. TBMM'ne ise byk saygs vard... Pek ok kimsenin sand gibi saa sola emirler yadrmak yle dursun Atatrk, Bakanlar her zaman kendi sorumluluklarn yklenmee zorlard." (1935-1937, ngiliz Bykelisi Sir Percy Lorraine, Trk Dili, say 158)
de
bi
an
_8
"Yeni bir Meclis yapsnn ilk tasla Atatrk'e gsterildii zaman, [parti] dare Meclisi azas idim. Gerek o taslakta, gerek bugnk yapnn plannda, ok parti ve iki meclis ihtimali hesaba katlmtr. lm ylna kadar, Atatrk'n fikirlerini gn gnne takip etmi olanlarn, ne onun azndan, ne de onun yannda, tek parti rejimini ebediletirmek deil, uzun boylu devam ettirmek iin kuru bir sz bile duyduklarn sanmyorum. CHP'ni faist, nazi veya komnist parti rneklerine gre ayklamak ve ihtilal prensiplerine tam bal olanlardan yourmak, her trl idare ve kadro cihazlarn buna gre ayarlamak gibi teklifler, ne Atatrk'ten, ne de arkadalar arasnda lider vasf verilebilecek olanlardan yz bulamamtr." (F.R.Atay, Niin Kurtulmamak, s.45) "Atatrk yalnz bir konuda genel tartmaa izin vermemitir. O da dinin riyakarane smrlmesi konusudur... Atatrk'n diktatrl ancak ve ancak bu ynde kendini gstermi ve tek parti usul, fiili bakmdan, ancak ve ancak bu yzden kurulup yaamtr." (H.Bayur, Hayat ve Eseri, s.345) "Mizaa demokrat fakat milli varl kurtarmak iin inklaplar gerekletirme bakmndan amansz, eilip bklmez bir sava idi. Bir gn, kapal bir parti grubu oturumunda inklap meseleleri konuulurken, 'Ark adalar...' demiti, 'Umur-u cariyede (genel ilerde) halkn temayllerini dikkate almalyz. Halka kar gitmemeliyiz. Fakat prensiplerimiz davasnda bir tek kii kalsak, bamz verir, taviz vermeyiz!'" (F.R.Atay, ankaya, s.543) "Maiyetindekilerin sorumlu olduklar ilere karmaktan ve ayrntlarla uramaktan saknr, bazan bunu yapsa da dostasma yapard. i mesulne brakalm' szn kendisinden ok iittim. Keza bir Bakan danrsa, dncesini sylemekle birlikte, 'Ben byle dnyorum ama iin sorumlusu sensin, ona gre dn, tan, karar ver' derdi." (H.Bayur, Hayat ve Eseri, s.346) "Teferruat ile uramay sevmezdi. Yalnz d politikaya devaml bir alaka gstermitir. Baz meselelerde, ikyet ve tenkitler zerine mdahaleler yapmak ve hakem rol oynamaktan baka, hkmet ileri ile pek yorulmamtr." (F.R.Atay, ankaya, s.398) "Mesuliyet karl selahiyetlere, taassup derecesinde hrmetkard. Herhangi bir mesele hakknda vazifeli ve alakallarn mtalaalarn dinlemeden, hatta onlarla mzakere ve mnakaa etmeden, kendi grn aklad ve karar verdii vaki deildir... Huzurunda konuurken, aklma gelen mtalaalar arz etmekten ekinmek gibi bir hisse kapldm hatrlamyorum." (H.R. Soyak, Atatr k'ten Hatralar, 1.C., s.37) Byle diktatr olur mu? M.Kemal'e diktatr diyenlere, mesela Hitler'in, Mussolini'nin, Franko'nun, Stalin'in ve benzerlerinin hayatlarn okumalarn ve rejimlerini incelemelerini tavsiye ederim. Bize den, dayanaksz iddialarla vakit ldrmek deil, Trkiye Cumhuriyeti'ni daha demokratik yapmak, her konuda daha ileri gtrmektir. Buna alalm! M.Kemal'in hi mi kusuru, eletirilecek yan yoktu? Niye olmasn? Ama
de
bi
an
_8
u sylenebilir: Meziyetleri kusurlarndan, dorular yanllarndan ok daha fazlayd. Bir spermen miydi? Spermen olmadn yazp syleyenler ile M.Kemal arasndaki ok byk farka bakarak, M.Kemal'in spermen olduu rahata iddia edilebilir ama hibir insan spermen deildir, tabii ki o da deildi. M.Kemal, milletine tertemiz bir vatan, tam bamsz bir devlet brakm bir lider, akl ve vicdan zgrle kavuturmu bir devrimci ve bizler gibi glen, alayan, seven, kzan, fkelenen, yiyen, ien bir insandr.17 ada olan liderlerin hepsi, ykld gitti. Ama o yayor ve yaatlyor. lmnden yarm yzyl sonra bile, M.Kemal'i hl sayg ve minne tle anan, ansna yrekten bal, deerbilir, simgeledii dnceleri koruyan ve savunan, kadn erkek, gen yal, sivil asker, kyl kentli, okumu okumam, sac so lcu, milyonlarca, milyonlarca insan var. Sadece bu bile, M.Kemal olgusuna, sayg ve dikkatle yaklamak, yzeysel, ayakst, uluorta ve apaul deerlendirmelerden kanmak iin yeterli bir sebeptir. Bazlar, "Atatrk' tartalm!" diyorlar. Niyetleri herhalde boyunu posunu deil, yaptklarn ve dncelerini tartmak. Ve tartyorlar. Ama ou, yakn tarihimizi doru drst bilmiyor. M.Kemal'in Nutuk'unu, Sylev ve Demeleri'ni, anlarn, grg tanklarnn anlarn, mesela B. Lewis, M.Duverger, A.J.Toynbee, H.Melzig, D.A.Rustow, G.Jeschke gibi Atatrk ve yeni Trkiye olgusunu ilemi olan yabanc tarihi, siyaset bilimci ve aratrmaclarn, mesela E. Ziya Karal, Reat Kaynar, Yavuz Abadan, T.Zafer Tunaya, Niyazi Berkes, Peyami Safa, Attil lhan gibi bilim adamlarmzn ve yazarlarmzn yazlarn bile okumamlar; Trk, ngiliz, Fransz, Sovyet ve Yunan belgelerinden ve dnemin koullarndan da, iyice habersizler. Bu halleriyle, tpk yle bir bakp Selimiye Camisini deerlendirip eletirmeye kalkan inaat kalfas Dursun'a benziyorlar. Yakn tarihten M.Kemal'i ekin, yerine kimi isterseniz koyun ve dnn! Acaba imdi nerede, ne durumda olurduk? M.Kemal'in bykl, nemi ve deeri, bu sorunun cevabndadr. Ne var ki son dnemlerde, simgeledii dncelerin, rejimin ve hayat tarznn temellerini, zlerini, gerekliliini ve koullarn anlatp benimsetmekten ok, M.Kemal'i tantp anmakla yetindik. Hem de eilmez, bklmez, sert bir heykel olarak. Basma kalp szlerle. Balangta bir liderin vurgulanmas, anlalmaz bir ey deildir. Ama zamanla ly kardk, simgeledii ya da simgesi yapld dnceleri ikinci, hatta zamanla nc plana atarak, M.Kemal'in heykellerini, bstlerini, resimlerini ne kardk, ieriksiz trenlerle yetindik, sknca adn kullanarak, gnlk politika malzemesi yaptk. Kendisi n planda yer alnca, simgeledii dnceler, rahatlkla o yana, bu yana ekildi, trl trl yorumland, sulandrld, solduru ldu. Bu arada gstermelik anma ve ballk nutuklar arttrld. Bu byle gider mi, gitmeli
de
bi
an
_8
mi? 6. Son sz oktandr, ayn zaman kesitine ilikin iki ayr tarihe inanan bir toplum halindeyiz.18 Zdlama her gn artyor, farklar gittike keskinleiyor. Bunun karanlk sonularn, kafasn kuma sokmu bir devekuu bile tahmin edebilir. Son baz olaylar, aklamalar ve tartmalar da gsteriyor ki bu gidi, iyiye gidi deil. Adm adm rejim atmasna doru yol alyoruz. Ne yapmal? Bunu hep birlikte dnmek ve tartmak durumundayz. Bana yle geliyor ki her eyden nce, bu masallara ve sahte tarih retimine son vermenin aresini bulmak ve bu areyi uygulamak zorundayz. Bu, demokrasiyi rseler mi diyorsunuz? lmesi daha m iyi? Bylesi maksatl yalanlarn, demokrasi, bilim ve geree sayg ile ne ilgisi var? Yalan sylemenin, doruyu sylemekten daha serbest, sakncasz ve kolay olduu tuhaf bir dnem yaamaktayz. Herhalde bu masal ve hayal dneminden, bir an nce, el ve akl birlii ile kmamz art. Daha fazla gecikmeden, sahici din bilginlerinin, smrlen ve saptrlan din gereklerini anlalr biimde aklamalarnn, bu aklamalarn, youn ve srekli biimde kamuoyuna yanstlarak halkn aydnlatlmasnn salanmas gerektii de sanyorum. Ve herhalde M.Kemal'i, saygmz koruyarak, artk gnlk politikann stnde tutmal, kendisini bir klt konusu, anma trenlerini bir ritel olmaktan karmalyz. adalkta, millilikte ve demokraside bulualm!19
7. Ekler
7/1. Falih Rfk Atay'n bir yazs 'Kendi kendisi ile tka basa dolu, kibirli, daima kendinden bahs eden ve ett iren, ksa boylu, clz vcuduna gre koca kafal bir adam. Onunla konumak demek, btn gece bir monolog dinlemek demektir. Bazan yanndakileri ldrtacak kadar tra. Her zaman bir tek mevzuu var: Kendisi! Her vakit hakl olmak iddiasnda. Her eyde kendi fikri vardr ve yalnz o dorudur. Yazar, yazar, yazar, stelik yannda kimi bulursa okur, okur, okur. Davetleri emir gibi. Gideceksiniz, ne hazrlamsa kmldamadan dinleyeceksiniz. Sakn sizden tenkit beklediini sanmaynz. Vazifeniz alklamaktan ibaret. Huysuzdur, deikendir. Sorum duygusu yanna bile uramaz. Batakdr. Erkekten, kadndan, yabancdan boyu-
de
bi
an
_8
na para koparr ve geri vermez. Durmadan mektup gndererek, herkesten dn ister. Bakalarnn parasn bir Raca gibi harcar. Kirasn vermedii evdeki odasnn duvarlarn ve tavanlarn, ipekle kaplatmtr. lk kars, vefaszlklarn ancak yirmi yl sonra affetmitir. kinci kars, en yakn ve samimi arkadann kars idi. Bu kadncaz kocasndan ayrlmak iin kandrmaya urarken, evlenmek zere kendisine zengin bir kadn bulmasn bir dostuna yazmaktan sklmaz. Herkesle iine yarad iin ahpaptr.' 'Ne berbat karakter, ne ahlaksz adam!' diyeceksiniz. Etrafnzda byle bir uursuz olmamas iin de iki yakanza fleyeceksiniz. Acele etmeyiniz. Bestekr ve musiki tenkitisi Deems Taylor'un izdii bu portre kimindir biliyor musunuz? Richard Wagner'in! Yukarda okuduklarnz, o devrin gazetelerinden, polis rapo rlarndan, kendi mektuplarndan ve tandklarnn sylediklerinden derlemitir. Fakat btn bunlarn, sonunda, trnak ucu kadar deeri kalm mdr? Wagner'in yalnz bykl kalmtr. Gerekten derinliine bir mtefekkir idi. Dnya onun kadar byk musiki dehas, ya grm ya grmemitir. En byk dram yaratclarndan biri idi. demedii borlarn laf bile kalmamtr. Kalplerini krd kadnlar oktan lmtr. Ve o, sadece Tristan ve seult'u yaratmakla, hepsine borcunu demitir. Wagner insanln bir mucizesidir. Birok byklerin iyzlerinde, ancak kklerde, yani terbiyeli, ahlakl ve drst de olmazlarsa, dnyaya niin geldikleri sorulacak olanlarda affedilmeyecek olan, bazan gln, bazan irkin saylabilecek kusurlar veya ayplar vardr. Byk adam byk mizatr. Rzgrl, engin denizden, kuytu bir orman kesindeki avu kadar gln durgunluu nasl istenebilir? Fakat ark yobaz, bir dehay, yukarda okuduklarmzn yzde biri kadar ehemmiyetsiz bir kusurundan veya aybndan yakalad m, paavra didikleyen bir kpee dner. Yirmi milyon Trk, her eyi braknz, mstakil bir vatan iinde hr bir mi llet olarak yaamay Atatrk'n tek bir zaferine borluyuz. Atatrk olmasayd ne olurdu? Bilmem ki. Richard Wagner olmasayd, Tristan ve seult yaratlr myd? Bilinmez ki. Ama Sakarya'nn ve Dumlupnar'n, Atatrk olduu iin vukua gelmi old uunu biliyoruz." (Ksatlmtr, F.R.Atay, Niin Kurtulmamak, s.30-33) 7/2. 37 yldr gizli kalm ok nemli bir gerek Bu almann iinde yeri olmadn biliyorum ama yeminimi bozarak, 37 yldr gizli kalm ok nemli bir tarihi gerei, kantlar ve tanklaryla birlikte, ayrntl olarak aklamak istiyorum. 1960 ylnda Turizm ve Tantma Bakanlnda, Basn ubesinde alma ktaydm. Mdrm Fethi Karde,20 Adnan Menderes'in mutemet adamlarndan biriydi. Yer darlndan dolay iki yl ayn odada altmz iin aramzda bir yaknlk domutu. 29 Mart 1960 Sal gn leyin beni eski 'Restoran Bekir'e gtrd. Pek tedirgin grnyordu. Siyasal ortamdaki sertlik herkesi gerdiinden, hali bana olaan geldi nce. Yemein sonuna doru, "Askeri Mze Mdr
de
bi
an
_8
Necip San,21 kaynbiraderindi deil mi?" diye sordu. Kendisine, Necip Aabeyden birka kere bahsetmitim. "Evet." "Uyarmak zorundaym. Bu konumay da, bundan sonraki gelimeleri de hi kimseye anlatmayacaksn. Gltekin'e bile.22 Beyefendinin kesin talimat var." rkildim. Yalnz Babakan Adnan Menderes, 'Beyefendi' diye anlrd. F.Karde, Necip San'n, hemen Ankara'ya gelmesini salamam istedi. "yle bir sebeb bul ki ein bile kukulanmasn." armtm. "Hayrola?" "1938'de, askeri bir darbe planlanm. Necip San, Cemal Tural, Seyfi Kurtbek vs.iin iindeymi. Bu komitenin tek sivil yesi de Ahmet Dall'ym. Darbe hazrl duyulmu, askerleri oraya buraya ataemiliter olarak gnderip olay k apatmlar. Bunlar Beyefendiye Ahmet Dall23 anlatm ve Necip San'n, ordunun ok sayd, ok drst ve ok az sk bir insan olduunu sylemi." Eildi. Sesini iyice alaltt. "Beyefendi, kendisiyle ok gizli olarak grmek istiyor." Canm skld. "Ordu iinde baz kprtlar olduu syleniyor. Eer onlar hakknda bilgi ve rmesi isteniyorsa, syleyeyim ki muhbirlik yapacak bir adam deildir. Ayrca..." "Yok canm! Sen ne diyorsun? baka. Bambaka." Dald ve baka bir ey de sylemedi. Ayrlrken, "Sen eve git..." dedi, "sta nbul'a telefon et. Necip Beyden 'doktor' diye bahsedelim bundan sonra aramzda." Karm iteydi. Mzeden Necip Aabeyi arayarak, evde, telefonda anlatmak istemediim baz tatsz sorunlarmz olduunu, rastlantym gibi gelip hakemlik yapmas gerektiini syledim. "Hemen mi?" "Hemen!" Zavall, "Peki, bir aresini bulur, bu akam trenle hareket ederim." dedi. Fethi Beye, "Doktor yarn sabah geliyor!" diye bildirdim. "Sa olsun. Saat onda, benim evde." O gece ve sonraki gnlerde olup bitenleri not ettim. yi ki etmiim. 37 yl so nra, birok ayrnty unutmu olabilirdim. Necip Aabey sabah saat dokuz buukta geldi. Sk sk Ankara'ya geldii iin karm bu ani gelie armad ama evde her eyin yolunda olduunu gren N ecip Aabey ard. kide bir bana bakyor, ne olduunu anlamaya alyordu. Bir ara yalnz kalnca, "kalm, darda konuuruz." dedim. Kardeine, Mehterle ilgili kurulu almalar24 hakknda Genelkurmay'a bilgi vermek iin geldiini syledi. Ona eyrek kala evden ktk. Yalanmdan dolay zr diledim ve Fethi Beyin sylediklerini aktardm. Yz gerildi. "Keke sen arac olmasaydn," dedi. Fethi Bey Karanfil sokakta, bir apartmann zemin katnda oturuyordu. Tam onda kapy aldk. Kapy kendi at. Bekrd. "Hogeldiniz!" deyip yol gsterdi. Kk salonda Ahmet Dall Bey oturuyordu. Birbirlerini uzun zamandr grmemi olmallar ki pek hararetle kucaklatlar. Biz kmak istedik, Ahmet Dall Bey, "Ben Fethi Beye kefilim." dedi, Necip Aabeye bakt, o da, "Ben de Turgut'a."
de
bi
an
_8
dedi. Oturduk ve konuma balad. Titreyerek dinledim. Ahmet Dall'nn o gn anlattklar zet olarak udur: "Beyefendi istifa etmek istiyor ama Cumhurbakan Bayar ve hkmetteki baz dili Bakanlar iddetle kar kyorlar, 'birlikte geldik, birlikte gideriz.' diyorlar. Galiba Beyefendiyi, devlet hayatnda tabii olan baz olaylar aklamakla da tehdit ediyorlar. Ah Necip Bey! Menderes, ok temiz bir heyecan insandr. Kazadan sonra daha da hassas oldu.25 Bir ziyafette bir araya geldii smet Paayla uzun uzun dertleip evine kadar da gtrd.26 Beyefendi zellikle, Cumhurbakan Bayar, ileri Bakan Dr.Namk Gedik ve Genelkurmay Bakan Org. Rt Erdelhun'un, iktidarda kalmak amacyla kanl bir tasfiye iin anlatklarndan kukulanyor.27 Yalnz ok sayd smet Paann28 hayatndan deil, kendi hayatndan da endie ediyor. Evet! Durum bu. Tek bir k yolu olduu kanaatinde. O da ordunun acil olarak idareye el koymas, memleketi bu kanl tasfiy eden ve i savatan korumas." Ahmet Dall szne yle devam etti: "Necip Bey, orduda bir kaynama olduu tahmin ediliyor. Eer bu tahminle r doruysa, bu iin bandakilere, ellerini abuk tutmalarn syleyiniz. Tabii Bey efendi bu arada, Bayar ve arkadalar ile birlikte grnmeye d evam edecek, bu arada sizden de, ne yapmas gerektii hakknda haber bekleyecek." Uzun bir sessizlik oldu. Baz ayrntlar bilmedii anlalan F.Karde de dehete dmt. Gizlilik ve haberleme konusunda baz hususlar kararlatrld, bize yemin ettirdiler ve Necip San, Genelkurmay'a urayp iiyle ilgili temaslarda bulunmasnn grn kurtaracan syleyerek ayrld. leden sonra da stanbul'a utu. 5 Nisan gecesi telefon etti. "Tandm doktorlarla konutum. Acil bir ameliyata onlar da razlar. Ama hastann ameliyata hazrlanmas gerektiini ileri sryorlar." Haberi F.Karde'e ulatrdm. Bu mesaj zerine A.Menderes, 7 Nisan 1960 Perembe gn DP Meclis Grubunda ok dikkate deer bir konuma yapacak ve bu konuma gazetelere de szdrlacakt: "Memleket bugn kaabil-i idare olmaktan kmtr. ler oktan laka olmu, adliye ilemez hale gelmitir. dare acze dmtr."29 Devletin iinde bulunduu durum, kamuoyuna da yanstlmt. Hazrlklar hzlandrld. Sorun u noktada dmlendi: Askerler idareye el koyduklar zaman Menderes'in durumu ne olacakt? Ahmet Dall, Menderes'in hayatnn mutlaka garanti edilmesini istiyordu. Ankara ve stanbul arasnda birok konuma, geli-gidi oldu. Faklteden arkadam Askeri Hakim Yzb. Fikret Ekinci'den30 rendiime gre, ihtilalcilere el altndan danmanlk yapan Prof.Dr.Sddk Sami Onar31 kar km buna, "ihtilal hukuku ve mant, pein teminat caiz gremez" demi. Ama olaylarn kenarnda bulunmu biri olarak yakndan biliyorum ki Ankara ve stanbul gruplar teminat vermiti. Cemal G rsel'in Menderes'e yollad 3 Mays 1960 tarihli mektubunun asl dikkatle ok unursa, ihtilalin mstakbel liderinin de, biraz st kapal da olsa, bu teminat ve rdii grlecektir.32 Ama yeni gruplarn devreye girmesi zerine iler kart, teminat verenler ikinci plana atld. Sonras malum. Oysa 27 Mays hareketini, Menderes istemiti.
de
bi
an
_8
7/3. slami ahlak
mer Nasuhi Bilmen, Byk slam lmihali'nde, slam ahlak hakknda unlar yazyor: Mslmanlk, ahlaka pek byk bir kymet, bir ehemmiyet vermitir. Zaten Mslmanlk bir ahlak, bir fazilet, bir hikmet dinidir. Hatta Peygamber Efendimiz, "Ben ancak mekarm (iyi ahlak) tamamlamak iin gnderildim" buyuruyor. Resul-u Ekrem s.a.v. Efendimiz, "Ya Rabbi, ben senden shhat, afiyet ve gzel ahlak dilerim" diye dua buyururdu, (s.462) nsan akilane yaamal, daima hakikat arkasndan komaldr, (s.465) slamiyet hi kimsenin vicdanna, bakalarnn musallat olmasna cevaz vermez. Birbirinin vicdanna tahakkm edemezler. Vicdana nazr olan yalnz Allah Tealadr. (s.467) Din-i slam'da, herkesin namusu, haysiyeti, tecavzden masundur. Byle bir tecavz ar cezay mstelzimdir. Bunun iindir ki Mslmanlkta gybet (ekitirme), iftira, istihza, sebb ve etm (svp sayma), katiyyen haramdr. (s.467) nsaf, adalet dairesinde hareket ve hakikati itiraf demektir. nsaf, ciddi ve seciyeli bir insann nianesidir. Bunun mukabili zulmdr, gadirdir, hakk inkrdr. Bir hadis-i erifte "nsaf dinin yarsdr" buyrulmutur. (s.475) nsan, hi kimse hakknda, yok yere su-i zanda bulunmamaldr. (s.478) Bakalarna, yapmadklar kusurlar isnat etmek, slam terbiyesine muhalif-
de
bi
an
Yemin ettiim iin 37 yldr sakladm gerek bu ite. O gnleri iyi bilenlerin, kahkahalarla ya da ac ac gldklerini tahmin ediyorum. Hakllar. nk bu mthi ifaat batan aa uydurma. Kiiler, akrabalk, arkadalk, grevler, yan olaylar, dipnotlarda verilen bilgilerin hepsi, Menderes'in 7 Nisan konumas, 1938 darbe hazrl ve sz konusu adlar -Ahmet Dall da dahil-, doru ama asl hikye, 27 Mays hareketinin yaplmasn ve abuklatrlmasn Menderes'in istedii ve buna ilikin ayrntlar, bulumalar, yeminler filan btnyle masal! Sddk Sami Onarn sz de benim rnm. C.Grsel'in mektubunda Menderes'in hayat konusunda teminat verdii de doru deil. Bu basit deneme ile unu gstermeye altm. Biri dilerse, baz elverili olay ve szleri, nirengi noktas kabul ederek, aralarn birka gerek ayrnt ve birok da atmasyonla doldurabilir, iine gelen yerleri vurgulayp, teki olgular ve ola ylarn akn yok sayarak, yeni bir tarih yazmaya soyunabilir. Gerek izlenimi brakmak iin gemi yllar takvimlerine bakarak sahte tarihler belirler, notlarn belge diye ileri srer ve yazsn da, ilgili-ilgisiz, gerekli-gereksiz dipnotlar ve aklamalarla dekore eder. Balca kahramanlar da, artk aramzda olmayanlardan seer. te size, alternatif bir tarih denemesi! zellikle Vahidettincilerin bavurduklar yntem, ite bu. Bu tatsz denemeden dolay, herkesten zr dilerim.
_8
tir, katiyen haramdr. (s.483) Hakikate muvafk olan doru sz, sdktr. nsanlara sdk yarar. Sdkn mukabili, kizb = yalandr. Yalan haramdr. Syledii yalan szlerlerle halk aldatan, yapt hud'alar (dalavereler), desiseler (hileler) ile tekini berikini ifale (aldatmaya) alan kimse, ok byk bir gnahkrdr. (s.484-485)
Notlar
Padiahla son verilmesi, hilafetin ve seriye mahkemelerinin kaldrlmas, medreselerin, tekkelerin, tarikatlerin kapatlmas zerine dzenleri bozulanlarn, Hrriyet ve tilaf Partisi ve benzeri kurulularn kalnt ve uzantlarnn, her yenilii bid'at olarak grenlerin, yeni dnemde kendilerine yer aamayanlarn, laikliin dinsizlik olduunu sananlarn, dinsizlik olduunu iddia etmekte yarar grenlerin, apkaya, kadnlara tannan haklara, ezann Trkeletirilmesine, yaznn deitirilmesine kzanlarn, yeni rejime iten ie cephe alm olmalar doaldr. Yakn tarihimizde, son olarak, bu potansiyelden yararlanmak isteyen Demokrat Parti, gittike artan bir hz ve younlukla, dini siyasete alet edecek, onu izleyen btn sa ve orta partiler, sonunu hesaplamadan, bu kolay ve tehlikeli yoldan yryeceklerdir. Sonunda bu kritik noktaya geldik. 2) O kadar ki Deniz Som ile Yldrm avl, masalclarn, Antoine de Saint Exupery'nin o gzelim Kk Prens yksn bile amalar iin kullanp deitirmekten kanmadklarn ortaya kardlar. 1996 ylnda Nehir Yaynlar'nn yaymlad Kk Prens evirisinin 23. sayfasnda u eklentiye yer verilmi: "Sonradan ast astk, kestii kestik korkun bir nder gemi Trklerin bana. Halk yasa zoruyla Batl (Avrupal ve Amerikallar gibi) giyinmeye mecbur etmi. Buna kar kanlar ldrtm. Ftr apka giymeyenlere ikence ettirmi. Kravat giymeyen rencileri okuldan, memurlar dairelerden attrm. Sokaa ban rterek kan kadnlarn rtlerini, gen ihtiyar demeden, polis ve jandarma eliyle zorla atrm..." Kitap baz belediyeler tarafndan ocuklara kk bir cret mukabilinde datlm. Melih Ak yle yazyor: "Bylece krpe beyinler Atatrk'e kar bileniyor. Ve bu zihniyet, Trkiye'de, ahlakln bayraktarln yapyor. Buyrun buradan yakn!" (Milliyet, 12 Nisan 1996) 3) MK dergisinin 15 Mays 1996 tarihli 2.saysnda, Kur'an kurslarnda, ocuklara ettirildii ileri srlen bir yemin metni yer almaktadr; son ksmn aktaryorum: "...Hayatm, M.Kemal dinsizlii ile savaa adayacama, Trkiye'yi bir din ve eriat devleti haline getirmek iin mcadele edeceime, Kemal Paa zamannda karlan dinsiz kanunlarn tatbikini nleyeceime, ksa zamanda mmet esasna dayanan eriat devletinin kurulmas iin devlet idaresinde sz sahibi olacak mevkilere gelmek iin alacama, dinim, Allah'm ve btn mukaddesatm zerine yemin ve kasem ederim." MK dergisi, bu bilginin dayana olarak, Dr.Niyazi Kymen'in Dinsel Bunalmdan Gerek Hak Yoluna adl kitabn (170.sayfa) gstermektedir. 4) Prof.Dr. Hugo Braun mikrobiyolojist, Prof.Dr.E.Hirsch hukuku, Paul Hindemith o dnemin en nl bestecilerinden biri ve mzikologtur. 5) Haberin yazar, soru sorarken niversite reformundan, 'eitim devrimi' diye sz ediyor. Yani,eitim devriminin, niversite reformundan ok farkl ve kapsaml bir kavram ve konu olduunu, eitim devriminin temelinin 1924'te atldn bilmiyor ya da bilmezlikten geliyor. 6) Osmanl Devleti, kendisine snan, kymdan kaan herkese, milliyetine ve dinine bakmakszn el uzatm, kaplarn am, 'Tanr misafiri' sayarak korumutur: Yahudiler, Po1)
de
bi
an
_8
7)
9) 10)
11) 12)
de
bi
an
_8
8)
lonyallar, sveliler, Macarlar, Kuzey Afrikallar, Bulgarlar, Srplar, Ruslar vb. Bir ksm, devlet hizmetine alnarak bilgi ve deneylerinden yararlanlmtr. Bu, hem insanlk asndan vnlecek, hem de akllca bir tutumdur. Ayn tutum, Cumhuriyet dneminde de srdrlmtr. Ama 1933'ten balayarak Hitler nazizminden ya da Mussolini faizminden kaarak Trkiye'ye gelen bilim adamlar ve sanatlarn hepsi, Yahudi deildir. Trkiye o tarihlerde, birok lkenin bilim adam ile sanatsn da Trkiye'ye davet ederek grev vermi, bilgi ve deneylerinden yararlanmtr. Birok faklte, krs, enstit, bu insanlarn ncl ve yardmyla alabilmitir. Fizik, kimya, tp, hukuk, iktisat, antik filoloji, arkeoloji vb. alanlarda hocalk etmi, bilimsel nclk yapm ve deerli renciler yetitirmilerdir. Bu konuda daha fazla bilgi edinmek isteyenlere, u ilgin kitab tavsiye ederim: (Demirta Ceyhun, Ah u Biz Kara Bykl Trkler, s.226- 259). Pek ok alanda baarl bilim adamlarmz ve sanatlarmz varsa, bunu, imdi Akit gazetesi yazarnn toptan Yahudi sand ve horlad bu insanlara borluyuz. II.Abdlhamit dneminde de, Tp Fakltesi iin Alman ve Avusturyal hocalar getirilmitir. Rza Nur'un anlarnda bile yeterli bilgi var. Prof.Df. Fahir z, Orhan Pamuk'un da, son roman Yeni Hayat'ta, 8 yerde 'konu hi gere ktirmedii halde' Atatrk'e satatn saptam. (Cumhuriyet, 27 Nisan 1996, 2.sayfa) Roman henz okuyamadm iin Fahir z'in verdii rneklerden birini aktaracam: "... Sonra kasaba alannda bir dolanr, Atatrk heykeline san gvercinleri ayplar." Camilerin kapatld, ahr, meyhane ya da fuhu yuvas yapld, ok insafszca uydurulmu yalanlardr. Kasten yktrlm bir tek cami yoktur. Niye yklsn? Cumhuriyet ilan edildii zaman, koca Trkiye'de on binlerce cami vard. Hibirine dokunulmad ki imdi de hepsi yerli yerinde duruyor. Bu arada, kenarda kyda bulunan be mescit ya da cami, harablk vb. sebeplerle elden karlmsa, bu, dine kar toptan bir tavr alma olarak yorumlanabilir mi? On binlercesi dururken ve hepsinde grl grl namaz klnp, min arelerinden ezan okunurken, be mescit ya da caminin elden kmasn, rejimin islamiyete son vermek istediinin delili olarak ileri srmek, ne aklla badar, ne mant kla, ne de insafla. Osmanl dneminde, stanbul yangnlarnda, yzlerce cami ve mescit yand da ne oldu? Mslmanlar, mahallelerindeki mescit ya da cami yand diye namazdan m kaldlar, slamiyet mi zayflad? Yoo. nk geride daha binlercesi vard. Cumhuriyet dneminde de yle oldu. be mescit ya da cami elden kt diye ne Mslmanlar namazdan geri kaldlar, ne de islamiyet zayflad. nk geride yine binlerce ak mescit ve cami vard. Okullarda okutulan btn dnemlere ilikin resmi tarihleri savunmuy orum. ncelediim ve az ok bildiimi sandm dnem, 1912-1925 dnemidir. Maddenin bu fkrasna, GRYT Ansklopedisinin yazarndan baka pek kimse itiraz etmiyor. Genel hkmlerin yeterli olduunu savunanlar ise, galiba u hususu gzden karyorlar: M.Kemal'in heykellerine ve bstlerine, heykel ya da bst olduu iin deil, M.Kemal'in heykeli ve bst olduu iin saldryorlar. Elbette kan, gzn sevmedikleri iin de deil, bir rejimin simgesi olduu iin. lke olarak, TCK'nun 516.maddesinin 3.fkras, genel bir hkm olarak yeterlidir. stelik bu maddede ngrlen ceza daha da fazla: 1-7 yl hapis.Oysa 5 816'ya gre verilecek ceza, daha az, 1-5 yl. Yani bir arttrma da sz konusu deil. Ama bir zel kanun, rejimin zel tavrn gsterir. Bu tavr, sosyal ve siyasi amacndan ve niteliinden soyarak, salt hukuk asndan deerlendirmenin, doru bir yaklam olmadn sanyorum. 'Belirli bir konuyu, bir olay ileri srerek...' Trk Ceza Kanunu'nda, zellikleri dolaysyla zel hkmlerle dzenlenmi baka hakaret ve svme fiillerine de yer verilmektedir: Madde 154: Trk bayran tahkir ve tezlil; Madde 158: Cumhurbakanna hakaret; Madde 159: Trkl, Cumhuriyeti, TBMM'ni, hkmetin manevi ahsiyetini, bakanlklar, devletin askeri ve emniyet muhafaza kuvvetlerini, adliyenin manevi ahsiyetini tahkir veya tezyif ve kanunlar ile TBMM'nin kararlarna svme; Madde 266-270: Resmi sfat haiz
13)
14)
15)
17)
18)
de
bi
an
16)
olanlara hakaret. Hakaret ve svme fiilleri hakknda geni bilgi iin: Ord.Prof.Dr. Sulhi Dnmezer, Kiilere ve Mala Kar Crmler, s.218-274. Kanunu artk gereksiz bulan Prof.Dr.Blent Tanr bile diyor ki: "Dnce aklamalar, hibir zaman hakaret ve svg iermez. Dolaysyla, hakaretin ve svmenin cezalandrlmas, dncenin cezalandrlmas anlamna gelmez." (Aktel dergisi, 22-28 Austos 1991/7.say) Sz konusu bilgiler iin: Afet (nan), Medeni Bilgiler, 1 .C, s.19-98, 203-204. Bir orta retim kitabnda, seksen bir sayfann, bu kavram ve kurumlara ayrlm olmas bile tek bana, tek parti dneminin, bir gei dnemi olduunu kantlayacak nitelikte bir olgudur. Mehmet Altan'n, yakn tarihimizle de, dnya demokrasi tarihi ile de pek ilgilenmedii anlalyor. Israrla ayn grleri ileri sryor, bilgisini tazelemiyor. Bu yzden de srekli yanlla dmekle kalmyor, bazen ok ayp eyler de yapyor. Mesela 19 Ekim 1995'te Sabah gazetesindeki kesinde, "Saddam' izlemeden Trkiye'yi anlayamazsnz" bal altnda, yle yazyor: "Trkiye'nin neden bir trl demokratik bir cumhuriyet olamadn anlamann en iyi yolu, Saddam Hseyin'in Irak maceralarn izlemek. Bugnk Saddam rejimi, dnk Trkiye'yi yanstyor nk. Biliyorsunuz, Saddam da hem laik, hem de cumhuriyeti. stelik 1958 ylnda monari rejimini ykan bir gelenein temsilcisi. Ancak imdi monari yok ama Saddam'n kanl diktatoryas var. Tek parti rejiminin ne olduunu bize en iyi Saddam... anlatyor." Yani, Saddam = M.Kemal! Soru 1: Trkiye'de demokratik kural ve kurumlar hayata geiren, gelitirmeye alanlar kimlerdir? Soru 2: Bunlara kar kan ya da geciktiren ya da sulandranlar kimlerdir? Yazar, son 50 yl yle bir gzden geirirse, sorularn cevabn bulur. M.Duverger yle diyor: "...Baz tek partiler, gerek felsefeleri, gerek yaplar bakmndan, gerek anlamda totaliter deildir. Bunun en iyi rneini 1923'ten 1946'ya kadar Trkiye'de faaliyet gstermi bulunan CHP salamaktadr. Bu partinin bata gelen zellii, demokratik ideolojisindedir... Faist rejimlerde her gn rastlanan otorite savunusunun yerini, Kemalist Trkiye'de demokrasi savunusu almtr; bu da, 'halk' ya da 'sosyal' diye nitelendirilen 'yeni' bir demokrasi deil, geleneksel siyasal demokrasidir... Parti liderlerinin gznde tekel, Trkiye'deki zel siyasal durumun bir sonucu olmu ve ok partli sistem, ideal olmakta devam etmitir. Trk tek partisinin yapsnda da totaliter bir taraf yoktu. Bu yap ne hcrelere, ne milise, hatta ne de gerek anlamda ocaklara dayanyordu... yelik herkese akt." (Siyasi Partiler, s.359-361) Prof. A.J.Toynbee'nin bu konudaki gr de yle: "1920'lerde Trk toplumu ya geliecek ya da lecekti. Her ne pahasna olursa olsun y aamay yelemitir. Bununla birlikte Trkiye'de tek parti yolu, hibir zaman faist-nazikomnist tipi bir diktatrlk biimini almamtr." (Trk Dili, say 182) "Bir yangn yerinden muntazam bir devlet karan bir insan, baz ahsi zaaflar yznde n milletin gznde kk drmek istiyorlar. Ben btn mrmce M.Kemal'e teekkr etsem, yine de bu millet iin yaptklarn deyemem." Osman Blkba'nn, 1995'te zel bir toplantda syledii bu szleri, Semih Sergen not etmi. Ondan rendim. 30 Kasm 1996 gn, Kanal 7'de yaymlanan Gen Oturum adl programda, bu masallar okuduklar ve gerek sandklar anlalan ou imam Hatip Liseli olan genler, resmi tarih kitaplar hakknda, genel olarak u grleri ileri srdler: 'Resmi ideolojiye gre yazlm.. Objektif deil.. Bu kitaplar yeniden yazlsn.. Belgeler tahrif edilmi.. Gerek tarihi bilmiyoruz.. Gvendiimiz yazarlarn kitaplar ile bunlar arasnda fark var.' Bir imam Hatip Lisesinde retmen olduunu syleyen Cemal Ylmaz da yle diyerek gvendikleri kitaplar yle belirtti: "Resmi ideoloji dnda yazlm, Yalan Syleyen T arih Utansn gibi tarih kitaplarmz var. Bunlar bizim tek tesellimiz ve mracaat kaynamz. Elhamdlillah bunlarn says da son zamanlarda bir hayli artt." Necmettin Erbakan'n bir aklamas: "Biz bugnlere nasl geldik, 27 yllk mcadeleyi bu noktaya nasl getirdik? Zaman zaman yaadmz iktidar dnemlerinde, tam 350
_8
19)
20) 21) 22) 23) 24) 25) 26) 27) 28) 29) 30) 31) 32)
de
bi
mam-Hatip lisesi, 10 Yksek slam Enstits ve 3.000 Kur'an kursu atk.. Bugnk imanl nesiller byle yetiti." (Milliyet, 7 Mart 1997, Ak Pencere) Demokrasi, tmyle evrensel ve standart kurallara dayal bir dzen olsayd, btn demokratik lkelerin dzenleri, birbirine benzerdi. Demokratik dzenler, olmazsa olmaz nitelikteki evrensel kurallar ile her lkenin kendi artlarndan kaynaklanan gereklerin badatrlmas ile kurulabilir ve bu dzeni koruy acak kesin kurallarn ve kurumlarn var olmas ve iletilmesi ile yaatlabilir. nk demokrasi pahasna demokrasi, zgrlk pahasna zgrlk olmaz. 1924'ten bu yana, anayasamz defalarca deitirdik. nk evrensel kurallar ile milli gerekleri badatramadk. Her seferinde kantarn topuzunu kardk, ya biri ar bast, ya teki. yle dengeli, aklc ve kalc bir demokratik anayasa yapmay, ne zaman becereceiz? Ankara radyosunda yaymlanan Meclis Saati'ni de Fethi Bey hazrlard. Emekli kurmay albay, 27 Maystan sonra Emniyet Genel Mdr, daha sonra Babakanlk Mstear. Gltekin Samanolu, imdi Basn-lan Kurumu Genel Mdr; Basn Mdrlnde birlikte alyorduk. En yakn arkadamd. Ahmet Dall, 1960'da bankas Genel Mdryd. imdi ilgiyle izlediimiz Mehter Bl'nn kurulmas ile ilgili almalar, Necip San balatmtr. 17.2.1959 gn, Menderes ve arkadalarn Londra'ya gtren SEV ua dm, 14 kii lm, Menderes kurtulmutu. M.Toker aklad. C.Bayar- N.Gedik- R.Erdelhun ibirlii hakknda, .S.Aydemir, Menderes'in Dram, s.374. .S.Aydemir, a.g.e., s.290'da bu saygnn belgeleri yaymlanmtr. Trkiye'nin 70 Yl, s. 154, Tempo Y., stanbul, 1994. 27 Maystan sonra Turizm ve Tantma Bakanlnda Mstear V. olmu, daha sonra yazarlk ve TRT'de Ynetim Kurulu yelii yapmtr. O dnemde stanbul niversitesi Rektr. .S.Aydemir,a.g.e.,s.447
an
_8
de bi an _8
de bi an _8
de bi an _8
de bi an _8
de bi an _8
KAYNAKA
Abadie, Yarbay, Abdlbaki Glpnarl,
Trk Verdun' Gaziantep, ev. Yzb. Necmettin-H.Yetkin, Gaziantep, 1959 Trkiye'de Mezhepler ve Tarikatlar, Gerek Y., stanbul, 1969 Abdlhamit'in Hatra Defteri, Yay. Haz. smet Bozda, Pnar Y., stanbul, 9. bask, 1992 Cumhuriyete Giden Yol, Beyan Y., stanbul, 7. bask, tarihsiz Bir Baka Adan Kemalizm, Beyan Y., stanbul, 1988 Atatrk'n D Politika lkeleri ve Diplomasi, TTK, Ankara, 2. bask, 1991
Abdurrahman Dilipak, Abdllahat Aksin, Adamov, E.E., Adil Badatllar, Adnan Sofolu (Dr.), Afet (nan), A.Bedevi Kuran, Ahmet Emin Yalman, Ahmet Kabakl, Ahmet Nedim, A.kr Esmer, Alan Moorehead, Ali Birinci, Ali Fuat Cebesoy,
Uzunoluk (Mara), stanbul, 1942
Medeni Bilgiler, 1.C., Maarif Vek., Ankara, 1931
Ali Fuat Erden, A..Sabis, Ali Trkgeldi,
de
nklap Tarihimiz ve Jn Trkler, stanbul, 1945
Yakn Tarihte Grdklerim ve Geirdiklerim, 4 cilt, Rey Y., stanbul, 1970
Temellerin Durumas, Trk Edebiyat Vakf Y., stanbul, 17. bask, 1993 Ankara stiklal Mahkemesi Zabtlar, aret Y., stanbul, 1993 Ahmet Rza Beyin Anlar, Arba Y., stanbul, 1988 Siyasi Tarih, Siyasal Bilgiler Okulu Y., stanbul, 1944 Gallipoli/anakkale Geilmez, ev. G.Salman, Milliyet Y., stanbul, 1972 Hrriyet ve itilaf Frkas, Dergah Y., stanbul, 1990 Snf Arkadam Atatrk, nklap K., stanbul, 2. bask, 1996 Milli Mcadele Hatralar, Vatan Y., stanbul, 1953 Moskova Hatralar, Vatan Y., stanbul, 1955 Siyasi Hatralar, 2 cilt, Vatan Y., stanbul, 1957, 1960 Atatrk, B.Erenler Mat., stanbul, 1952 Harp Hatralarm, 5.cilt, Ankara, 1951 Mondros ve Mudanya Mtarekeleri Tarihi, Trk Devrim Tarihi
bi
Kuvyi Milliye Dneminde Kuzeybat Anadolu (1919-1921), ATASE Y., Ankara, 1994
an
Sovyet Devlet Arivi Gizli Belgelerinde, Anadolu'nun Taksimi Plan, ev. Rahmi Apak, Belge Y., stanbul, 2. bask, 1972
_8
Enstits Y., Ankara, 1948 Ali Fuat Trkgeldi, A. N. Karacan, Ali Seydi Bey, Alpay Kabacal, Alptekin Mderrisolu Ambelas, D.T., Andreu, Prens, Aralov, S.I., Asm Gndz, Asm Us, Asm Us ve ark., Avni Doan, Aynur Msrolu, Aye Osmanlolu, Azmi Nihat Erman, Azmi zcan, Baj Makario, Baki Vandemir, Behet Cemal, Benois Mechin, B.G.Gaulis, B.N.Kaygusuz, Bige Yavuz (Yar.Do.Dr.), Bernard Lewis, Bilal N.imir, Grp ittiklerim, TTK, Ankara, 1951 Lozan, Milliyet Y., stanbul, 2. bask, 1971 Tekilat ve Terifatmz, Tercman 1001 Temel Eser, stanbul, tarihsiz Byk Dnemeler, ada Y., stanbul, 1995 Trkiye'de Siyasal Cinayetler, Altn Kitaplar Y., stanbul, 1993 Kurtulu Sava'nn Mali Kaynaklar, Maliye B. Y., Ankara, 1973 Sakarya, 2 cilt, Yap ve Kredi Y., Ankara, 1973 Yeni On Binlerin nii, Genelkurmay Y., Ankara, 1943 Felakete Doru, ev.Rahmi (Apak), Genelkurmay Y., Ankara, 1932
Hatralarm, dinleyen ve yazan hsan Ilgar, Kervan Y., stanbul, 1973 Grdklerim, Duyduklarm, Duygularm, Vakit Y., stanbul, 1964 izmir'den Bursa'ya, Atlas K., stanbul, 1974 Kurtulu, Kurulu ve Sonras, Dnya Y., stanbul, 1964 Kuva-y Milliye'nin Kadn Kahramanlar, Sebil Y., stanbul, 1977 Babam Abdlhamit, Gven Y., stanbul, 1960 Pan-slamizm, TDV slam Aratrmalar Merkezi Y., stanbul, 1992 1919-1922 Trk-Yunan Harbine Ait Notlar, ATASE Kitapl, b. zmir Suikast ve stiklal Mahkemeleri, Temel Y., stanbul, 1975
Bekir Stk Baykal,
de
Sakarya'dan Mudanya'ya, Genelkurmay Y., Ankara, 1946 eyh Sait isyan, Sel Y., stanbul, 1955 Erzurum Kongresi ile ilgili Belgeler, TTE Y., Ankara, 1969 Kurt ve Pars M. Kemal, stanbul, 1955 Trk Milliyetilii, ev.C.Yazansoy, Rado Y., stanbul, 1981 Bir Roman Gibi, izmir, 1955 Kurtulu Sava Dneminde Trk-Fransz likileri, TTK, Ankara, 1994 Modern Trkiye'nin Douu, ev.Prof.Dr.M.Kratl, TTK, Ankara, 5. bask, 1993 ngiliz Belgeleri ile Sakarya'dan zmir'e, Milliyet Y., stanbul, 1972 ngiliz Belgelerinde Atatrk, 4 cilt, TTK, Ankara, 1973, 1975, 1979, 1982* Atatrk'le Yazmalar, Kltr Bk. Y., Ankara, 1981
bi
an
_8
Bir Sovyet Diplomatnn Trkiye Anlar, ev. H. A. Ediz, Birey ve Toplum Y., Ankara, 2. bask, 1985
Malta Srgnleri, Bilgi Y., Ankara, 2. bask, 1985 Osmanl Ermenileri, Bilgi Y., Ankara, 1986 Ankara... Ankara, Bilgi Y., Ankara, 1988 Lozan Telgraflar, 2 cilt, TTK Y Ankara, 1990, 1994 Bizim Diplomatlar, Bilgi Y., Ankara, 1996 Bilge Criss, gal Altnda stanbul, letiim Y., stanbul, 2. bask, 1994 Bilge Umar (Prof.Dr.), zmir'de Yunanllarn Son Gnleri, Bilgi Y., Ankara, 1974 Burhan Bozgeyik, erkez Ethem, Hain mi, Kahraman m, Yeni Asya Y., stanbul, 2. bask, 1991 Blent ukurova (Dr.), Kurtulu Savanda Haberalma ve Yeralt almalar, Ard Y., stanbul, 1994 Bnyamin Ate, B. Bozgeyik ve Mustafa Kaplan, Gayri Resmi Yakn Tarih Ansiklopedisi, 6 cilt, Risale Y, stanbul, 1993 Cari Brockelmann, Carl von Clausewitz, Celal Bayar, Celal Erikan, Cemal Bardak, Cemal Kutay, slam Uluslar ve Devletleri Tarihi, ev. Prof. Dr. N. aatay, TTK, Ankara, 1992 Sava zerine, ev. iar Yaln, May Y., stanbul, 1975 Ben de Yazdm, 8 cilt, stanbul, 1965-1972 Atatrk'ten Hatralar, Sel Y., stanbul, 1955 Komutan Atatrk, b. Y., Ankara, 2. bask, 1972
Kurtulu Savamzn Tarihi, Gerek Y., stanbul, 1971 Trkiye istiklal ve Hrriyet Mcadeleleri Tarihi, 19. ve 20.C, 1961-1962
erkes Ethem Hadisesi, 2 cilt, Tarih Ktphanesi Y., stanbul, 1955/1956 erkez Ethem Dosyas, Boazii Y., stanbul, 1973 Cemal Paa, Cemal ener, Cemil Conk, Cemil Topuzlu, C.Abbas Grer, Cevat Dursunolu, Cevdet Paa, Cihan Yamakolu, ril Anlatyor, Dagobert von
erkes Ethem'in Hatralar, Dnya Gazetesi Y., stanbul, 1962 M.Esat Bozkurt, Kltr ve Turizm Bk. Y., Ankara, 1987 ev. A. E. Yalman, Vatan Gazetesi Y., stanbul 1948
de
stiklal Sava'nn Maneviyat Ordusu, Posta Kutusu Y., stanbul, 1977
Hatralar, Yay. Haz. Behet Cemal, Selek Y., stanbul, 1959
erkes Ethem Olay, stanbul, And Y., 1983 Conkbayr Savalar, Harp Tarihi D. Y., Ankara, 1959
stibdat, Merutiyet, Cumhuriyet Devirlerinde, 80 Yllk Hatralarm, Arma Y., stanbul, 3. bask, 1994 Atatrk'n Zengin Tarihinden Birka Yaprak, Halk Basmevi, stanbul, 1939 Milli Mcadele'de Erzurum, Ankara, 1946 Ksas- Enbiya, 6.C., Yay. Haz. Mahir iz, Kltr ve Tur.Bk. Ankara, 1985
bi
Birinci Dnya Harbinde Tekilat- Mahsusa ve Hayber'de Trk Cengi, stanbul, 1962
an
Anadolu isyanlar, Kokun Basmevi, stanbul, 1940
_8
Mikusch, Damar (Zamir) Arkolu, David Walder, Demirta Ceyhun, Dimitri Kitsikis,
Gazi Mustafa Kemal, ev.E.N.Erendor, Remzi K., stanbul, 1981 Hatralarm, stanbul, 1961 anakkale Olay, ev. M.A. Kayabal, Milliyet Y., stanbul, 1971 Ah u Biz Kara Bykl Trkler, E Y., stanbul, 1988 Yunan Propagandas, ev.H.Devrim, Kaynak Kitaplar, stanbul, 2. bask, 1974
Doan Avcolu, 31 Martta Yabanc Parma, Bilgi Y., Ankara, 1969 Milli Kurtulu Tarihi, 4 cilt, stanbul, 1974 Dou Ergil, Dusmanis, V., Korgeneral, Duverger, M., E. B. apolyo, Kk Asya Harbinin yz, 2 cilt, ATASE Kitapl, b.' Siyasi Partiler, ev.E.zbudun, Bilgi Y., Ankara, 1974 1958 Emin Oktay, Enver Ziya Karal (Prof.Dr.), Kemal Atatrk ve Milli Mcadele Tarihi, R.Zaimler Y., stanbul, 3. bask, M. Mcadele'nin i Alemi, inklap ve Aka Y., stanbul, 1967 Tarih, Orta III, Remzi K., stanbul, 1952 Milli Mcadele'nin Sosyal Tarihi, Turhan K., Ankara, 1981
Trkiye Cumhuriyeti Tarihi, M.E. Basmevi, stanbul, 1945 Osmanl Tarihi, C.8, TTK Y., Ankara, 3. bask, 1988
E.Hiylmaz, Ergn Aybars (Prof.Dr.),
Gizli Tekilatlar, Altn Kitaplar Y., stanbul, 1994
Eric Jan Zrcher, Erol Ulubelen, Esat Uras,
Esat Paann anakkale Anlar, Yay. Haz. hsan Ilgar, Baha Matbaas, stanbul, 1975 Eyp Sabri, Esaret Hatralar, Tercman Y., stanbul, 1978 F.Armaolu (Prof.Dr.), Fahri Belen, Siyasi Tarih, Ankara, 1964 Atatrk'n Askeri Kiilii, MEB Y., Ankara, 1963 1 .Dnya Harbinde Trk Harbi, KKK Y., Ankara, 1963 20. Yzylda Osmanl Devleti, Remzi K., stanbul, 1973 Trk Kurtulu Sava, Kltr Ms. Y., Ankara, 1973
de
stiklal Mahkemeleri, 1.C., Bilgi Y., Ankara,1975; 1. ve 2.C., leri K., zmir, 1995
Milli Mcadelede ttihatlk, ev. N. Saliholu, Balam Y., stanbul, 1987 ngiliz Gizli Belgelerinde Trkiye, ada Y., stanbul, 1967 Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Y., stanbul, 1987
bi
Trkiye Cumhuriyeti Tarihi, 1958
an
Yeni Tarih, lk Okul 5, Atak Y, stanbul, 1958
_8
Falih Rfk Atay, Eski Saat, Akba K., Ankara, 1933 Niin Kurtulmamak, Varlk Y., stanbul, 1953 Atatrk'n Bana Anlattklar, Sel Y., stanbul, 1955 Atatrk'n Hatralar, b. Y., Ankara, 1965 ankaya, Bates Y., stanbul, 2. bask, 1969 Zeytinda, Bates Y., stanbul, 2. bask, 1981 Fahrettin Altay, Fahrettin Olguner, Feridun Kandemir, On Yl Sava ve Sonras, insel Y., stanbul, 1970 Trk-slam Mtefekkiri, Kltr Bk. Y., Ankara, 1985 Siyasi Dargnlklar, 3 cilt, Ekicigil Y., stanbul, 1955 Atatrk'e 11 Suikast, stanbul, 1955 M. Kemal, Arkadalar ve Karsndakiler, Yakn Tarihimiz Y., stanbul, 1964 stiklal Sava'nda Bozguncular ve Casuslar, Yakn Tarihimiz Y., stanbul, 1964
Fevziye A.Tansel, Fikret Bakaya, Fessopulos, Tugeneral,
stiklal Harbi'nde Mcahit Kadnlarmz, Atatrk Kltr Merkezi Y., Ankara, 1988
Kk Asya Ordumuzun Dalmas, ATASE Kitapl, b.
Frunze, M.Y., H.E.Advar,
H. Ziya Uaklgil, Hamdi lkmen, Hammer,
Kl, 4.C., dal Y., stanbul, 1983 Hanif Fauk, (Prof.Dr.), Atatrk, Urduca Yaynlarda, A DTC Fakltesi Y., Ankara, 1979 Hasan Ali Ycel, H.Hseyin Ceylan, H..Dinamo, H.Rza Soyak, H.OArmstrong, Trkiye'de Orta retim, Kltr Bakanl Y., Ankara, 1937 Din-Devlet ilikileri, 3 cilt, Rehber Y.( stanbul, 20. bask, 1993 Byk Oyun, 2 cilt, Rehber Y., stanbul, 1995 Kutsal syan, 5 cilt, Tekin Y., stanbul,1990 Atatrk'ten Hatralar, 2 cilt, Yap ve Kredi B. Y., stanbul, 1973 Bozkurt, 1.C., ev. Peyami Safa, Sel Y., stanbul, 1955
de
Milli Mcadele Yllarndaki Kurulular, TTK, Ankara, 1988 Frunze'nin Trkiye Anlar, ev. A. Eke, Cem Y., stanbul, 1978
Trkn Atele mtihan, Atlas K., stanbul, 1971 Saray ve tesi, 3 cilt, Hilmi Kitapevi, stanbul, 1940 Hmanist Atatrk, ada Y., stanbul, 1994 Osmanl Devleti Tarihi, ev. Mehmet Ata, Yay. Haz.lar, M.evik, E.
bi
Fethi Okyar'n Hatralar, Devirde Bir Adam, Yay. Haz. O Kutay, Tercman Y., stanbul, 1980 Fethi Tevetolu, Trkiye'de Sosyalist ve Komnist Faaliyetler, Ankara, 1967 Atatrk'le Samsun'a kanlar, Atatrk ve evresi Y., Ankara,1971
an
Paradigmann flas, Resmi deolojinin Eletirisine Giri, Doz Y., stanbul, 1991
_8
Hatralar ve Syleyemedikleri ile Rauf Orbay, Sinan Matbaas, stanbul, 1965
Bozkurt, ev. Gl aal Gven, Arba Y., stanbul, 1996 Haydar Berkz, H.Rt ktem, Herbert Melzig (Prof.Dr.), Hikmet Bayur (Ord.Prof.), ikinci Ergenekon 1919-1922, Yeni Matbaa, stanbul, 1965 Mtareke ve igal Anlar, TTK, Ankara, 1991 Atatrk Bibliografyas, Ankara, 1941 Atatrk, Hayat ve Eseri, Ankara, 1971 XX.Yuzyilda Trkln Tarih ve Acur Siyasas zerindeki Etkileri, TTK, Ankara, 1989 Trk nklab Tarihi, 3 cilt-10 Kitap, TTK Y., Ankara, 4. bask, 1991 Trkiye Devletinin D Siyasas, TTK, Ankara, 1973 Hrisohoos, T.., Hulki Saral, Tosun Saral, Hulusi Bayko, Hlya zkan, Hsamettin Ertrk (anlatan), H.Cahit Yaln, Kk Asya Savanda Yunan Svarisi, ATASE kitapl, b. Vatan Nasl Kurtarld, ib. Y., Ankara, 1970
stanbul Hkmetleri ve Milli Mcadele Kart Faaliyetleri, ATASE Y., Ankara, 1994 ki Devrin Perde Arkas, yazan S.N.Tansu, Pnar Y., stanbul, 1964 Siyasal Anlar, b.Y., Ankara, 1976
H.Hilmi Ik, Hseyin Ylmaz,
Saadet-i Ebediyye, Hakikat K., stanbul, 63. bask, 1995
Hsn Ersu (Kur.Yb.), 1912-13 Balkan Harbinde arky karmas ve Bolayr Muharebesi, 109 sayl Askeri Mecmua'nn tarih eki, Haziran 1938. Hsn Himmetolu, Kurtulu Sava'nda stanbul ve Yardmlar, 2 cilt, lk Mat., stanbul, 1975 an Hamilton, Gelibolu Gnl, ev. Osman nde, Hrriyet Y., stanbul, 1972 bnlemin Mahmut Kemal nal, Son Sadrazamlar, 4 cilt, Dergah Y., stanbul, 3. bask, 1982 .A.ubuku, (Prof. Dr.) brahim Artu, dris Kkmer (Prof.Dr.) hsan Ilgar, lhan Bardak, Trk-slam Dnrleri, TTK, Ankara, 1989 Kurtulu Sava'nn Zorlu Yllar, Kasta Y., stanbul, 1988 Btn Eserleri, 5.C., Balam Y., stanbul, 1994 Mtarekede Yerli ve Yabanc Basn, Kervan Y., stanbul, 1973 Tahan'dan Kadifekale'ye, Milliyet Y., stanbul, 1975
brahim Ethem Aknc, Demirci Aknclar, TTK, Ankara, 1978
de
nklap Kurbanlar, Tima Y., stanbul, 2. bask, 1991 Cumhuriyetin lk Yllarnda Devlet Terr, Tima Y., stanbul, 1992
bi
Hseyin Kazm Kadri, Merutiyet'ten Cumhuriyet'e Hatralarm, Yay.Haz. smail Kara, letiim Y., stanbul, 1991
an
_8
Sakarya Meydan Muharebesi, 134 sayl Askeri Mecmua tarih eki, 1944
lhan Seluk, lhan Tekeli / Selim lkin, rfan C. Acar, smail Arar,
Yzba Selahattin'in Roman, 2 cilt, Remzi K., stanbul, 2. bask, 1975 Osmanl mparatorluunda Eitim ve Bilgi retim Sisteminin Oluumu ve Dnm, TTK, Ankara, 1993 Lbnan Bunalm ve Filistin Sorunu, TTK, Ankara, 1989 Atatrk, Kurtulu Sava, Devrimler ve Cumhuriyet Trkiyesi ile lgili Kitaplar, Baha Matbaas, stanbul, 1960
.Sami Kalkavanolu, smet Grgl, smet Bozda, smet nn, . zelik, zzettin allar, Jehuda Wallah (Prof.Dr.), Jeschke,Gottard,
Milli Mcadele Hatralarm, stanbul, 1957 On Yllk Harbin Kadrosu, TTK, Ankara, 1993 Hatralar, 2 cilt, Yay.Haz. S.Selek, Bilgi Y Ankara, 1985, 1987 Televizyona Anlattklarm, Yay, Haz. Nazmi Kal, Bilgi Y., Ankara, 1993 Milli Mcadele'de Gney Cephesi, Urfa, Kltr Bk. Y., Ankara, 1992 Kemal Tahir'in Sohbetleri, Bilgi Y., Ankara, 1980
Joseph Grew, Kadir Msrolu,
de
kinci nn Muharebesinde 61.Tmen, 85.No.lu Askeri Mecmua eki, 1931 Bir Askeri Yardmn Anatomisi (1835-1919), ev. Fahri eliker, ATASE Y., 2. bask, 1985 Trk Kurtulu Sava Kronolojisi I, TTK, Ankara, 1970 Trk Kurtulu Sava Kronolojisi II, TTK Ankara, 1973 Trk Kurtulu Sava ile ilgili ngiliz Belgeleri, ev. C.Kprl, TTK, Ankara, 1971 Turbulent Era/ 'Atatrk ve nn' adyla eviren, Muzaffer Akn, Kitaplk Ticaret Limited irketi Y., stanbul, 1966 Yunan Mezalimi, Sebil Y., stanbul, 6. bask, 1973 Sarkl Mcahitler, Sebil Y., stanbul, 9. bask, 1992 Lozan, Zafer mi Hezimet mi, 3 cilt, Sebil Y., stanbul, 3. bask, 1992 Osmanoullar'nn Dram, Sebil Y., stanbul, 6. bask, 1992
bi
an
_8
Atatrk'n Halklk Program, Baha Matbaas, stanbul, 1963 Atatrk'n zmit Basn Toplants, Burak Y., stanbul, 1969 .Habip Sevk, Atatrk iin, Kltr Bk. Y., Ankara, 1981 .Hakk Okday, Yanya'dan Ankara'ya, Sebil Y., stanbul, 2. bask, 1994 .H. Uzunarl, Osmanl Devletinin Saray Tekilat, TTK, Ankara, 1988 Osmanl Tarihi, 2.C., TTK, Ankara, 5. bask, 1988 .Hami Daniment, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, 4 cilt, Trkiye Y., stanbul, 1947 smail Soysal, Trkiye'nin Siyasal Andlamalar, 1.C., TTK, Ankara, 1989 smail zelik (Do.Dr.), Milli Mcadelede Gney Cephesi, Kltr Bk.Y., Ankara, 1992
Gemii ve Gelecei ile Hilafet, Sebil Y., stanbul, 1993 Kamil Erdaha, Milli Mcadele'de Vilayetler ve Valiler, Remzi K., stanbul, 1975 Kamil Su, Kprl Hamdi Bey ve Akba Olay, Kurtulu Basmevi, Ankara, 1984 Kamuran Grn, Ermeni Dosyas, Bilgi Y., Ankara, 4. bask, 1988 Trk- Sovyet likileri, TTK, Ankara, 1991 Kanellopulos, K. D., Kk Asya Malubiyeti, 2 cilt, ATASE kitapl, b. K.smail Grkan, Darlfnun Grevi, Harman Y., stanbul, 1971 Kazm Karabekir, stiklal Harbimizin Esaslar, Sinan Matbaas ve Neriyat Evi Y., stanbul, 1951 stiklal Harbimiz, Trkiye Y., stanbul, 2. bask, 1969 ttihat ve Terakki Cemiyeti, Emre Y., stanbul, 1993 Birinci Cihan Harbine Nasl Girdik, Emre Y., stanbul, 1994 Birinci Cihan Harbine Neden Girdik, Emre Y., stanbul, 2. bask, 1995 Ermeni Dosyas, Emre Y., stanbul, 1994 Kazm zalp, Milli Mcadele, 2 cilt, TTK, Ankara, 1971 Atatrk'ten Anlar, Yay. Haz. T. zalp, b.Y., Ankara, 1990 K.Arburnu, stanbul Mitingleri, Yeni Matbaa, Ankara, 1951 K.Z.Gencosman, Beni Hatrlaynz, stanbul, 1982 Kemal Koer, Kurtulu Savamzda stanbul, Vakit Mat., stanbul, 1946 Kl Ali, stiklal Mahkemeleri, Sel Y., stanbul, 1955 Kl Ali Hatralarn Anlatyor, Sel Y., stanbul, 1955 Atatrk'n Hususiyetleri, Sel Y., stanbul, 1955 Kinross, Lord, Atatrk, Bir Milletin Yeniden Douu, ev. A.Tezel, Sander Y., stanbul, 5. bask, 1973 Kostas Misailidis, Kk Asya Seferi, ATASE Kitapl, b. Kurtulu Sava'nda el, stanbul, 1971 Lahanokardos, E., Kk Asya Felaketine Dair, ATASE Kitapl, b. Leman enalp, Atatrk Kaynakas, 2 cilt, TTK, 1984 L. Evans, Trkiye'nin Paylalmas, ev.T.Alanay, Milliyet Y., stanbul, 1972 Liman von Sanders, Trkiye'de Be Sene, ev.M..Yazman, Burak Y., stanbul, 1968 Ltfi Simavi, Osmanl Saraynn Son Gnleri, Hrriyet Y., stanbul, 1972 H. M. arkl, Balkesir ve Alaehir Kongreleri, TTE Y., Ankara, 1967 Mehmet zdemir, Milli Mcadele'de Develi, Kayseri, Smer Matbaas, 1973 M. Esat Bozkurt, Atatrk htilali, Altn Kitaplar, stanbul, 2. bask, 1967 M. Gololu, Erzurum Kongresi, Nve Mat., Ankara, 1968 Sivas Kongresi, Banur Mat., Ankara,1969 nc Merutiyet, Banur Mat., Ankara, 1970 Cumhuriyete Doru, Banur Mat., Ankara, 1971 Mazhar Mfit Kansu, Erzurum'dan lmne Kadar Atatrk'le Beraber, 2 cilt, TTK Ankara, 1966 M.Gnlbol ve Cem Sar, Atatrk ve Trkiye'nin D Politikas, MEB Y., Ankara, 1963 Mehmet Kaplan (Prof.Dr.) ve arkadalar, Devrin Yazarlarnn Kalemiyle Milli Mcadele ve Gazi M.Kemal, 2 cilt, Kltr Bakanl Y., Ankara, 1981 M. Akif Ersoy, Safahat, inklap K., stanbul, 2. bask, 1944 Mehmet nder, t Gazetesi (Konya), Ankara, 1986 Atatrk'n Almanya ve Avusturya Gezileri, b. Y., Ankara, 1993 M. Z. Pakaln, Osmanl Deyimleri ve Terimleri Szl, MEB Y., stanbul,4. bask, 1993 Mesut Aydn (Dr.), Milli Mcadele Dneminde TBMM Hkmeti Tarafndan stanbul'da Kurulan Gizli Gruplar ve Faaliyetleri, Boazii Y., stanbul, 1992, Mete Tuncay, Trkiye'de Sol Akmlar, Bilgi Y., Ankara, 3. bask, 1978 TC'nde Tek Parti Ynetiminin Kurulmas, Cem Y., stanbul, 3. bask, 1992
de
bi
an
_8
Metin And (Prof.Dr.), 16.Yzylda stanbul, Akbank Y., stanbul, 1994 Metin Toker, eyh Sait ve syan, Bilgi Y., Ankara, 2. bask,1994 Mevlanzade Rfat, Trkiye nklabnn Yz, Pnar Y., stanbul, 1993 M.LRoda, Yunanistan Kk Asya'da, ATASE Kitapl, b.. Passaris, M. N., Kk Asya Ordusunun zlmesi ve Esareti, ATASE Kitapl, b. Mim Kemal ke, Gney Asya Mslmanlarnn stiklal Davas ve Trk Milli Mcadelesi, Kltr ve Turizm B. Y., Ankara, 1988 Ermeni Sorunu, TTK Y., Ankara, 1991 ngiliz Ajan Binba E.W.C.Noel'in Kurdistan Misyonu, Boazii Y., stanbul, 1992 M. Mercangil, Atatrk ve Devrim Kitaplar Katalogu, Bitlis Dernei Y., Ankara, 1953 M. Kemal (Atatrk), Nutuk, 3 cilt, 1934 Arburnu Muharebeleri Raporu, TTK, Ankara, 3. bask, 1990 Anafartalar Muhaberatna Ait Tarihe, TTK, Ankara, 2. bask, 1990 Mustafa Mftolu, Yalan Syleyen Tarih Utansn, 10 cilt, ile Y., stanbul, 1990 vs. Murat Sertolu, Resimli Osmanl Tarihi Ansiklopedisi, 2 cilt, inklap ve Aka Y., stanbul, 1958 M.Arkn ve O.Yaln, Yeni tarih, lk Okul 5, Bir Y., stanbul, 1957 Muzaffer Gkman, Atatrk ve Devrimleri Tarihi Bibliografyas, Devlet Kitaplar Mdrl, stanbul, 1960 M.Tayyip Gkbilgin, Milli Mcadele Balarken, 2 cilt, b. Y., Ankara, 1959,1965 M.K.Su-A.Mumcu, TC nklap Tarihi, MEB Y., stanbul, 1981 Naci K. Kcman, Medine Mdafaas, Sebil Y., stanbul, 1971 Nalan Sekin, lk Meclisten Kalanlar, Ankara, 1970 Nait Hakk Ulu, Emperyalizme Kar Trkiye, Belge Y., stanbul, 1971 Halifeliin Sonu, ib. Y., stanbul, 1975 Necip Fazl Ksakrek, Vahidddin, Toker Y., stanbul, 1968 Nikolopulos, Hristos V., 1921'in Onbinleri ile Beraber, ATASE Kitapl, b. Nihal Atsz, Trk lks, stanbul, 1958 Nihat Erim (Prof.Dr.), Devletleraras Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, A..Hukuk Fakltesi Y., Ankara, 1953 N. A. Banolu, Atatrk'n stanbul'daki Hayat, Byk stanbul Dernei Y., stanbul, 1973 N.Ekici ve arkadalar, Cumhuriyete Kan verenler, Hrriyet Y., stanbul, 1973 Nizamettin Karacebe, Trk Ulusal Savann lk Paras, 117 sayl Askeri Mecmua'nn tarih eki, stanbul, 1940 Nurdoan Taalan, Ege'de Kurtulu Sava Balarken, Milliyet Y. stanbul, 2. bask, 1971 Nurettin Peker, 1918-1923 stiklal Sava, Resim ve Vesikalarla neboluKasfamonu Havalisi, Gn Basmevi, stanbul, 1955 Nurettin Sevin, On Asrlk Trk Kyafet Tarihine Bir Bak, Kltr Bk.Y., Ankara, 1990 Oglander, C.F. Aspinal, Gelibolu, (ngiliz resmi tarihi) ev. Muharrem Feyzi, Belgelerle Trk Tarihi dergisi, Say 13-32 (Mart 1986- Ekim 1987) Orhan Duru, Amerikan Gizli Belgeleriyle Trkiye'nin Kurtulu Yllar, Milliyet Y., stanbul, 1979 Orhan Kurmu, Emperyalizmin Trkiye'ye Girii, Bilim Y., stanbul, 1974 Osman Ergin, Trk Maarif Tarihi, 5 cilt, Eser Kltr Y., stanbul, 1977 Osman Olcay, Sevres Andlamasna Doru, A SBF Y., Ankara, 1981 Osman Ulugay, Amerikan Basnnda Trk Kurtulu Sava, Yelken Mat., stanbul, 1974 Osman Turan (Prof. Dr.), Trk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi, 2. C, Turan Neriyat Yurdu, stanbul, 1969
de
bi
an
_8
mer Krkolu (Do. Dr.), Trk-ngiliz ilikileri, A SBF Y., Ankara, 1978 mer Nasuhi Bilmen, Byk slam ilmihali, Bilmen Y., stanbul, 1968 mer Sami Coar, Milli Mcadele Basn, Gazeteciler Cemiyeti Y., stanbul, 1964 Pallis, A. A., Yunanllarn Anadolu Maceras, ev. O. Azizolu, Yap Kredi Y., stanbul, 1995 Paul C.Helmreich, Sevr Entrikalar, ev. erif Erol, Sabah Y., stanbul,1996 Paul Gentizon, M.Kemal ve Uyanan Dou, ev. F.lk, Bilgi Y., Ankara, 3. bask, 1995 General Papulas'n Hatrat, Yeni stanbul Y., stanbul, 1969 Paalarn Kavgas, (K.Karabekir'in anlar) Yay. Haz. smet Bozda, Emre Y., stanbul, 1991 Pavlus Efendi, Trkiye'nin Mali Tutsakl, Yay. Haz. M. Sencer, May Y., istanbul, 1977 Peter Hopkirk, stanbul'un Dousunda Bitmeyen Oyun, ev. M. Harmanc, Sabah Y., stanbul, 1995 t> Peter Mansfield, Osmanl Sonras Trkiye ve Arap Dnyas, ev. N. lken, Sander Y., stanbul, 1975 Peyami Safa, Trk nklabna Baklar, inklap Kitapevi, stanbul, 2. bask, tarihsiz Rahmi Apak, Garp Cephesi Nasl Kuruldu, TTK, Ankara, 2. bask, 1990 70'lik Bir Subayn Hatralar, Gen. Kur. Y., Ankara, 1957 Rauf Orbay, Hatralar, Yakn Tarihimiz, 1-4 cilt, stanbul, 1962-1963 Cehennem Deirmeni (hatralarn eksik versiyonu), 2 cilt, Emre Y., stanbul, 1993 R.Ahmet Sevengil, lk Mekteplere Yurt Bilgisi, 5.Snf, Suhulet Kitapevi, stanbul, 1928 Refik Halit Karay, Minelbab lelmihrap, nklap ve Aka Y., stanbul, 1964 Nesil, Hayat, S.Ltfi K., stanbul, tarih yok Bir mr Boyunca, iletiim Y., stanbul, 1990 R. E. Kou, Trk Giyim Kuam ve Sslenme Szl, Smerbank Y., Ankara, 1969 Reit Paann (Sivas Valisi) Hatralar, Ahmet Halit K,. stanbul, 1939 Robert Rhodes James, Gelibolu Harekat, ev.Haluk V. Saltkgil, Belge Y., stanbul, 1965 Roda, Mihal L, Yunanistan Kk Asya'da, 2 cilt, ATASE Kitapl, b. Rza Nur, Hayat ve Hatratm, 4 cilt, Altnda Y., stanbul, 1967/68 Trk Tarihi, I. Cilt, Kutlu Y., 1972 Rza Tevfik Blkba, Biraz da Ben Konuaym, letiim Y., stanbul, 1993 R.K.Sinha (Dr.), M.Kemal ve M.Gandi, Milliyet Y., stanbul, 1972 Ruen Eref naydn, M.Kemal ile Mlakat, Hamit Mat., stanbul, 1930 Atatrk' zleyi, TTK, Ankara, 1957 stiklal Yolunda, TTK, Ankara, 1960 Rkn zkk, Dzce-Bolu syanlar, Milliyet Y., stanbul, 1971 Sabahattin Selek, Anadolu htilali, Cem Y., stanbul, 5.basm, 1973 Sabiha Gken, Atatrk'le Bir mr, Altn Kitaplar, stanbul, 1994 Sadi Borak, Armstrong'tan Bozkurt M.Kemal ve ftiralara Cevap, Yabanc Gzyle Atatrk Serisi Y., stanbul, 1955 Atatrk, Baak K., stanbul, 1973 ykleriyle Atatrk'n zel Mektuplar, ada Y.,stanbul, 1980 Salih Bozok, Hep Atatrk'n Yannda, ada Y., stanbul, 1985 Samet Aaolu, Kuva-y Milliye Ruhu, Kltr B. Y., Ankara, 2. bask, 1981 Samiha Ayverdi, Trk Tarihinde Osmanl Asrlar, 3 cilt, Damla Y., stanbul, 1976 Selahattin Adil, Hayat Mcadeleleri, Zafer Mat., stanbul, 1982 Selahattin iller, Atatrk in Diyorlar ki, Varlk Y., stanbul, 1965 Selahattin Gngr, Kumandanlarmzn Harp Hatralar, Kanaat K:, stanbul, 1937
de
bi
an
_8
Atatrk'e Kafa Tutanlar, 2 cilt, Hadise Y., stanbul, 1955 Selahattin Kip, Askeri Kamus, Vakit Y., stanbul, 1939 Selahi R.Sonyel (Dr.), Trk Kurtulu Sava ve D Politika, 2 cilt, TTK Y., Ankara, 1973, 1986 Kurtulu Sava Gnlerinde ngiliz stihbarat Servisinin Trkiye'deki Eylemleri, TTK, Ankara, 1995 Selahattin Selk, Byk Taarruzda 1.Svari Tmeni, ATASE Kitapl, baslmam inceleme Selahattin Tansel, Mondros'tan Mudanya'ya, 4 cilt, Kltr Mst. Y., Ankara, 1973 Seha L.Meray, Lozan Bar Konferans, Tutanaklar-Belgeler, sekiz kitap, Yap Kredi Y., stanbul, 2. bask, 1993 S. L. Meray ve Osman Olcay Osmanl mparatorluunun k Belgeleri, SBF Y., Ankara, 1977 Sherrill, General, Atatrk Nezdinde Bir Yl Elilik, A. Halit Y., stanbul, 1935 Stk Aydnel (Dr.), Gneybat Anadolu'da Kuva-y Milliye Harekat, Kltr Bk., Ankara, 1993 Sina Aksin (Prof.Dr.), Jn Trkler ve ttihat ve Terakki, Gerek Y., stanbul, 1980 eriat Bir Ayaklanma/31 Mart Olay, imge K., stanbul, 3. bask, 1994 stanbul Hkmetleri ve Milli Mcadele, Cem Y., stanbul, 1983 Smith, Michael Llewellyn Anadolu'nun zerindeki Gz, ev. Halim nal, Hrriyet Y., stanbul, 1978 SSCB Bilimler Akademisi Ekim Devrimi Sonras Trkiye Tarihi, ev. A. Hasanolu, Bilim Y., stanbul, 1979 Spyridonos, Y.L., Harp ve Hrriyetler, ATASE Kitapl, b. Sulhi Dnmezer, (Ord.Prof.Dr.), Kiilere ve Mala Kar Crmler, Beta Y., stanbul, 19. bask, 1995 Stefanos Yerasimos, Trk-Sovyet likileri, Gzlem Y., stanbul, 1979 Azgelimilik Srecinde Trkiye (Bizans'tan 1971'e), Gzlem Y., stanbul, 2. bask, 1980 Stratigos, K. Tmgeneral Yunanistan Kk Asya'da, ATASE Kitapl, b., Suat Bilge, Trkiye-Sovyetler Birlii likileri (1920-1964), b. Y., Ankara, 1992 Suat lhan, Harp Ynetimi ve Atatrk, AAM Y, Ankara, 1987 Suna Kili ve .Gzbyk, Trk Anayasa Metinleri, Sened-i ttifaktan Gnmze b. Y., Ankara, 1985 Sleyman Kle, Fevzi akmak, Askeri-Hususi Hayat, 2. bask, 1953 Smer Kl, zmir Suikast, Emre Y., stanbul, 1994 S.rgeevren, Denizli Vakas, Sel Y., stanbul, 1955 Sreyya S.Berkem, Unutulmu Gnler, Hilmi Kitabevi, stanbul, 1960 adiye Osmanolu, Hayatmn Ac ve Tatl Gnleri, Bedir Y., stanbul, 1966 efikAker, Arburnu Savalar ve 27. Alay, 99 sayl Askeri Mecmuann tarih eki, 1935 erafettin Turan (Prof.Dr.), Trk Devrim Tarihi, 4 cilt, Bilgi Y., Ankara, 1991 erif Gralp, stiklal Sava'nn yz, stanbul, 1958 evket Soucal, stiklal Harbinde Olaylar, Ankara, 1947 evketSreyya Tek Adam, 1.C., Remzi K.,stanbul, 1963 Aydemir kinci Adam, 3.C., Remzi K., stanbul, 1968 Enver Paa, 3.C, Remzi Y., stanbul, 1972 evki Yazman, Byk Taarruz Nasl Oldu, Akam K., stanbul, 1933 stiklal Sava Nasl Oldu, Akam K., stanbul, 1934 kr Bleda, mparatorluun k, Yay. Haz. Turgut Bleda, Remzi K., stanbul, 1979 . Eilmez, M.M.'de Bursa, Milli Mcadele'de Bursa, Tercman Y., stanbul,1981 Tahsin Paa, Sultan Abdlhamit, Boazii Y., stanbul, 2. bask, 1990 Tahsin nal, Trk Siyasi Tarihi, Kutlu Y., stanbul, 3. bask, 1974 Talat Yalazan, Trkiye'de Yunan Vahet ve Soy Krm Giriimi, 2 cilt, ATASE
de
bi
an
_8
Y., Ankara, 1994 Taner Baytok, ngiliz Kaynaklarnda Trk Kurtulu Sava, Banur Mat., Ankara, 1970 Taner Timur, Osmanl almalar, V yaynlar, Ankara, 1989 Tark Mmtaz Gztepe, Vahidettin Gurbet Cehenneminde, Sebil Y., stanbul, 1968 Vahidettin Mtareke Gayyasnda, Sebil Y., stanbul, 1969 T. Zafer Tunaya (Prof.Dr.), Trkiye'de Siyasi Partiler, stanbul, 1952 Tevfik Byklolu, Atatrk Anadolu'da, TTK, Ankara, 1959 Trakya'da Milli Mcadele, 2 cilt, TTK, Ankara, 2. bask, 1987 Tevfik avdar, Osmanllarn Yar Smrge Oluu, Ant Y., stanbul, 1970 Milli Mcadele Balarken Saylarla Vaziyet ve Manzara-y Umumiye, Milliyet Y., stanbul, 1971 Thierry Hentch, Hayali Dou, ev. Aysel Bora, Metis Y., stanbul, 1995 Toynbee, A.J., Trkiye, ev. Kasm Yargc, Milliyet Y., stanbul, 1971 Turgut zakman, Dr.Rza Nur Dosyas, Bilgi Y., Ankara, 1995 Trikupis, Nikolaos, Korgeneral Harplerimizin Vaka ve Hadiselerine Ait Hatralar, ATASE Kitapl, b. Trker Acarolu, Aklamal Atatrk Kaynakas, 2 cilt, b. Y., Ankara, 1981 Ubicini, Trkiye 1850, ev. C.Karaaal, 2.C., s. 281, Tercman 1001 Temel Eser, stanbul, tarihsiz Uur Mumcu, K.Karabekir Anlatyor, Tekin Y., stanbul, 3. bask, 1993 Krt-slam Ayaklanmas, Tekin Y., stanbul, 5. bask, 1993 Gazi Paaya Suikast, Tekin Y., stanbul 12. bask, 1994 Ulu idemir, Sivas Kongresi Tutanaklar, TTK, Ankara, 1969 Biga Ayaklanmas ve Anzavur Olaylar, TTK, Ankara, 1973 Atatrk'n Yaam, TTK, Ankara, 1980 Utkan Kocatrk (Prof.Dr.), Kaynakal Atatrk Gnl, b.Y., Ankara, 1992 Atatrk ve TC Tarihi Kronolojisi, TTK, Ankara, 1983 Vedat Eldem, Harp ve Mtareke Yllarnda Osmanl mparatorluunun Ekonomisi, AKDT Yksek Kurumu Y., Ankara, 1994 Villalta, J.B., Atatrk, ev. Fatih zsu, Kltr Bk.Y., Ankara, 1982 Yahya Akyz, Trk Kurtulu Sava ve Fransz Kamuoyu (1919-1922), TTK, Ankara, 1974 Yahya Kemal Beyatl, Eil Dalar, Y.Kemal Enstits Y., stanbul, 3. bask, 1975 764 Siyasi ve Edebi Portreler, s.98, stanbul Fetih Cemiyeti Y., stanbul, 1986 Mektuplar, Makaleler, stanbul Fetih Cemiyeti Y., stanbul, 2. bask, 1990 Tarih Musahabeleri, Y. Kemal Enstits Y., stanbul, 2. bask, 1991 Yaknlarndan Hatralar, Sel Y., stanbul, 1955 Y. Kadri Karaosmanolu, Vatan Yolunda, Selek Y., stanbul, 1958 Ergenekon, Remzi K., stanbul, 1964 Politikada 45 Yl, letiim Y., stanbul, 2. bask, 1984 Yaln Kk, Trkiye zerine Tezler, 2. ve 5. ciltler, Tekin Y., stanbul, 1987 (3.bask), 1992 Yaar Kutluay, Tarihte ve Gnmzde slam Mezhepleri, Seluk Y., Konya, 1968 Ylmaz etiner, Son Padiah Vahdettin, Milliyet Y., stanbul, 3. bask, 1993 Y.ztuna, Trkiye Tarihi, 12 cilt, Hayat Kitaplar, stanbul, 1963-1967 Yunus Nadi, M.Kemal Paa Samsun'da, Sel Y., stanbul, 1955 Ali Galip Olay, Sel Y., stanbul, 1955 Ankara'nn lk Gnleri, Sel Y., stanbul, 1955 Birinci Byk Millet Meclisi, Sel Y., stanbul, 1955 erke Ethem Kuvvetlerinin haneti, Sel Y., stanbul, 1955 Y.Kemal Tengirenk, Vatan Hizmetinde, stanbul, 1967 Vehbi Cem Akun, Sivas Kongresi, nklap ve Aka Y., stanbul, 2. bask, 1963
de
bi
an
_8
Vehbi Vakkasolu, Son Bozgun, 3 cilt, Tima Y., stanbul, 2. bask, 1990 Bu Vatan Terk Edenler, Tima Y., stanbul, 1991 Vera Dumesnil gal stanbul'u, ev. Emre ktem, stanbul Kitapl Y., stanbul, 1993 Vitieridu, lia, Sakarya tesi Harekt, ATASE Kitapl, b. Zeki Sarhan, Kurtulu Sava Gnl, 3 cilt, retmen Dnyas Y., Ankara, 1982, 1984,1986; 4.C, TTK, Ankara, 1996 erkez Ethemin haneti, Kaynak Y., stanbul, 2. bask, 1986 Ziya Gem, Murat Dalarnda, Ankara, 1962 Zuhuri Danman, Yeni Tarih Dersleri, Orta III, Ders Kitaplar Trk Ltd. ., stanbul, 1950 Zbeyir Kars, Milli Mcade'de Kayseri, Kltr Bk. Y., Ankara, 1993 Zht Gven, Anzavur Ayaklanmas, b. Y., Ankara, 1965 Atatrk zel Arivinden Semeler, I. O, Kltr Bk. (1981); II. ve III. O, ATASE Bakanl (1992, 1994) Atatrk'le lgili Ariv Belgeleri (1911-1921), Babakanlk Y Ankara, 1982 Atatrk'n Milli D Politikas, Milli Mcadele Dnemine Ait 100 Belge, 2 cilt, Kltr Bk. Y., Ankara, 3. bask, 1994 Trk D Politikasnda Elli Yl, Dileri Bk. Y., Ankara, 1973 Atatrk zel Arivinden Semeler, I. C, Kltr Bk. (1981); II. ve III. C, ATASE Bakanl (1992, 1994) Atatrk'le lgili Ariv Belgeleri (1911-1921), Babakanlk Y., Ankara, 1982 Atatrk'n Milli D Politikas, Milli Mcadele Dnemine Ait 100 Belge, 2 cilt, Kltr Bk. Y., Ankara, 3. bask, 1994 Trk D Politikasnda Elli Yl, Dileri Bk. Y., Ankara, 1973 Askeri Ynyle Atatrk, ATASE Y., Ankara, 1981 Atatrk'n Sylev ve Demeleri, 5 cilt, TTE Y., 1961-1972 [N. Arsan, U. Kocatrk, S. Borak] Atatrk'e Sayg, TDK, Ankara, 1969 Atatrk Kitapl Katalogu, Yap ve Kredi Y., stanbul, 1973 Atatrk'n Dnce ve Uygulamalarnn Evrensel Boyutlar, Uluslararas Sempozyum (1981), Ankara ni. Y., 1983 Uluslararas Atatrk Sempozyumu (1981), b.Y., Ankara, 1983 Atatrk Konferanslar, 1969, 1971-1972, TTK, Ankara VIII. Trk Tarih Kongresi, 3.C., TTK, Ankara, 1983 Byk Zaferin 50.Yldnmne Armaan, Kltr Mstearl Y., Ankara, 1972 Tarih III ve-IV, Maarif Vekaleti Y., 1931 Tanzimat, Maa. Vek. Y., stanbul, 1940 Mufassal Osmanl Tarihi, 6 cilt, skit Y., stanbul, 1963 20.Yzyl Tarihi, 2 cilt, Arkn K., stanbui, 1980 Trk Parlamento Tarihi, 6 cilt, TBMM Vakf Y., Ankara, 1995 Devlet Tekilat Rehberi, TODE Y., Ankara, 1986 Sinan Yll/1973 anakkale Cephesi, 3 cilt, ATASE Y., 1978, 1980, 1993 1915'te anakkale'de Trk, Haz. ATASE Bakanl, MEB Y., Ankara, 1957 Stratejik ve Taktik Sonular, No.4, ATASE Y., Ankara, 1976 Yanya Savunmas ve Esat Paa, Haz.ATASE Bakanl, Kltr Bk. Y., Ankara, 1984 57 Piyade Alay Tarihesi, Haz. General Ltfi Doanc, ATASE Kitapl Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi serisi, Sina-Filistin Cephesi, 4. C, 2. Ksm, ATASE Y., Ankara 1986 Birinci Dnya Harbi, dari Faaliyetler ve Lojistik, ATASE Y., Ankara, 1985 Belgelerle Ermeni Sorunu, ATASE Y., Ankara, 1992 ATASE, Trk stiklal Harbi (TH) dizisi:
de
bi
an
_8
TH, 1 .C, Mondros Mtarekesi ve Tatbikat, 1 kitap TH, 2.C., Bat Cephesi, 10 kitap, TH, 3.C., Dou Cephesi, bir kitap, TH, 4.C., Gney Cephesi, bir kitap, TH, 5.C., Deniz Cephesi ve Hava Harekt, bir kitap, TH, 6.C., Ayaklanmalar, bir kitap, TH, 7.C., dari Faaliyetler, bir kitap. 1919-1922 Kk Asya Seferinin zetlenmi Tarihi, Yunan Askeri Tarih daresi Y., ATASE Kita pl, b. slam Ansiklopedisi Meydan Larousse Ana Britannica Yararlanlan ya da adlar geen gazeteler: Akit, Cumhuriyet, Dnya, Hrriyet, Milliyet, Radikal, Sabah, Tercman, Ulus, Yeni stiklal, Yeni Nesil, Yeni Sabah, Yeni Yzyl, Zaman Yararlanlan ya da adlar geen dergiler: Aktel, Askeri Blten, Atatrk Aratrmalar Merkezi dergisi (AAMD), Belgelerle Trk Tarihi (BTTD), Belleten, Byk Cihat, Byk Dou, Harp Tarihi Vesikalar, Hayat, Hayat Tarih, Kuva-y Medya, Millet, MK, Nokta, Resimli Tarih, Sebilrreat, Show, Sosyal Adalet, Tarih ve Edebiyat, Tarih Dnyas, Tarih ve Toplum, Teklif, Toplum ve Bilim, Trk Dili, Trk Kltr, Trkiye Gerei, Yakn Tarihimiz
de
Dizinde, metin ve dipnotlarda ad geen yazar, konumac ve balca tarihi kiiler yeralmaktadr. Vahidettin Ve M.Kemal ise, almann btnnde yer aldklar iin dizine alnmamtr. Konular, ayrntl tutulmu olan iindekiler blmnn yardmyla bulunabilir.
A.A.Pallis: 18, 101, 309, 310, 311, 312, 313,439,470 Abadie, Yarbay: 444 Abdullah Azmi Efendi, milletvekili: 333 Abdullah, son Endls Hkmdar: 225 Abdullah, Emir Hseyin'in olu: 299 Abdullah Ylmaz: 640, 644 Abdlgani Ensari, milletvekili: 367 Abdlhalim Efendi, ehzade: 82, 385 Abdurrahman, Adana Valisi: 270, 372 Abdurrahman ayc, Prof.Dr.: 121 Abdurrahman Dilipak: 13, 22, 26, 49, 66, 70, 74, 104, 119, 179, 190, 215-218, 238, 244, 248, 249,
bi
A
an
GENEL DZN
_8
258, 262, 263, 267, 268, 270, 271, 275, 281, 286, 289, 290, 296, 297, 303, 308, 314, 329, 333, 337, 341, 348, 352, 361, 362, 364, 367, 440, 441, 468, 513, 514, 530, 531, 534, 549, 550, 551, 555, 557, 559-562, 568, 582, 588, 591, 593, 596, 608, 635, 638, 639, 645-647, 661-664, 668, 672, 674, 675 Abdlaziz/Sultan Aziz: 30, 41, 57, 265, 454, 580 Abdlaziz Hanci: 187, 188 Abdlaziz Mecdi (Tolon) Efendi, milletvekili: 79, 332 Abdlbaki Glpnarl: 600, 612 Abdlgani Ensari, milletvekili: 367 Abdlhakim-i Arvasi: 426 Abdlhak Hamit Tarhan: 727 Abdlhalik Renda: 587 Abdlhalim Efendi, ehzade: 82,385 Abdlhamit, I.: 597 Abdlhamit, II.: 30, 33, 34, 40, 46, 51, 71, 80, 81, 85, 87, 113, 172, 213, 298, 348, 417, 597, 598, 602, 609, 610-612,623,724,731 Abdllahat Akin: 413, 501 Abdlmelik Frat: 672, 673 Abdmecit, Padiah: 30, 32, 48, 57, 387, 389, 597 Abdlmecit Efendi, Veliaht, son Halife: 30, 41, 54, 57, 65, 67, 82, 214, 215, 225, 230, 231, 376, 379-382, 385, 396, 404, 417, 580, 612 Abdrrahim Efendi, ehzade: 71, 224 Abdrrahim, Sir: 471 Abdlvahap Boudhima, Prof.Dr.: 18 Abidin Daver: 172 Adamov: 433 Adil, Dahiliye Nazr: 221, 301, 340 Adil Badatl: 444 Adnan (Advar), Dr.: 367, 525, 532 Adnan akmak, F.akmak'n yeeni: 195, 196, 527, 529, 530, 539, 541, 545 A.(Adnan) Sofuolu, Dr.: 353-357, 361, 446, 449 Afet nan, Prof.Dr.: 86, 544, 736 Afife zseluk: 659-661 Aa Han: 336, 600-602, 605-608, 610, 649, 686, 687 Ahmet Aaolu: 635, 637 Ahmet Altan: 105,728 A.Bedevi Kuran: 409 Ahmet Emin Yalman: 86, 89, 90, 332 Ahmet Fevzi, Albay: 111, 119-121, 124, 149, 150, 155-157, 159 Ahmet Hilmi (Kala), milletvekili: 586 Ahmet Hulusi Efendi, Denizli Mfts: 349 Ahmet Hulusi Paa: 269, 628 A. zzet Paa, Sadrazam: 37, 46, 91, 189, 196-199, 201-206, 266, 272, 325, 359, 361, 380, 386, 398, 404, 405, 407, 478, 482, 484-486, 565, 566, 691 Ahmet Kabakl: 30, 408, 566, 567, 588, 591,672,673 Ahmet Mumcu, Prof.Dr.: 294 Ahmet Nedim: 19, 547, 549, 654 A.(Ahmet) Reit (Rey), Nazr: 41, 46, 70, 79, 81, 197, 343, 349, 353, 384, 385, 388, 395 Ahmet Rza Bey, Ayan Reisi: 203, 204, 254 A.(Ahmet) kr Esmer: 73, 402, 457 Ahmet Taner Klal, Prof.Dr.: 293 Aka Gndz: 332, 465
de
bi
an
_8
A.Akif Ttenk: 222 Ali Baransel: 656 Ali Bayramolu: 292 Ali Birinci: 39, 298, 299, 302 Ali Cenani, milletvekili: 205, 332, 586 Ali, Kel, (etinkaya), Yarbay, milletvekili: 332,503,586,650,651,668 Ali Ferit Paa, Harbiye Nazr: 268 Ali Fethi (Okyar): Fethi Okyar'a bkz. Ali Fuat Paa (Cebesoy): 54, 86, 172, 181, 188, 190, 202, 205, 208, 223, 247, 263, 266, 268, 269, 274, 314, 318-321, 332, 333, 340, 346, 352, 353, 355-357, 367, 371, 377, 412, 444-446, 449, 452, 478. 481, 503, 504, 512, 550, 570, 620-629, 634, 642, 643, 645, 711, 737 Ali Fuat Erden: 174 Ali Fuat (Trkgeldi), Vahidettin'in Baktibi: 31-35, 37, 38, 41, 42, 47, 54, 81, 113, 202-204, 224, 225, 227, 228, 234, 248, 252, ,266-268, 275, 301, 329, 331, 342, 343, 345, 347, 359, 374 Ali Galip, Albay, Elaz Valisi: 221, 262, 269, 270, 424, 628 Ali hsan (Sabis) Paa: 449, 465, 481, 526, 527, 580-582, 586-588, 620, 642, 643 Ali Kemal: 39, 56, 57, 58, 61, 103, 220, 222, 223, 289, 299, 300, 332, 334, 350, 355, 356, 363, 365, 368-374, 390, 415, 468, 516, 539, 560, 678, 701 Ali Kemali Efendi: 366, 676 Ali Kemal Meram: 25 Alim Efendi, milletvekili: 525 Ali Naci Karacan: 568, 570 Ali Nadir Paa, 17.Kor.K.: 218, 259, 268, 269, 390, 492 Ali Nuri (Okday), Sadrazam Tevfik Paann olu, Vahidettin'in yaveri: 65, 71, 198, 199, 213, 223, 229, 230, 245, 255-257,260,261,275,576 Ali Rza Paa, Sadrazam: 46, 89, 198, 222, 268, 278, 327, 330, 398, 403, 417 Ali Rza (Sedes), Albay, 8.Tmen K.: 111, 149, 170 Ali Rt Efendi, Adliye Nazr: 353, 359, 363, 390, 413 Ali Sait Paa: 332 Ali kr Bey, Yzba, milletvekili: 449, 661,669,716 Ali Trkgeldi: 203, 231, 386, 400 Allanson, Binba: 151, 152, 161, 162, 164 Allenby, General: 68, 69, 177, 178, 180, 199,228,568,602 Alpaslan Ikl, Prof.Dr.: 672, 673 Alpay Kabacal: 336, 598 Alptekin Mderrisolu: 285, 450, 514, 561 Altemur Kl: 661-665, 672, 673 Ambelas, D.T.: 554 Amed, Amiral, Fransz Yksek Komiseri: 250 Andrea, General, Yunan Prensi: 449, 538, 552 Anzavur Ahmet: 222, 223, 234, 259, 270, 303, 329, 345, 351, 352, 353-355, 358, 364, 365, 370, 378, 390, 394, 395, 412, 449, 492, 646 Aralov, S.., Sovyet Byk Elisi: 18, 447, 450, 455 Ar nan: 230, 231 Arif, M,, ayc, Yarbay, Albay, milletvekili: 289, 481, 496, 498, 499, 519, 532, 536, 545, 546 Arif Oru: 184 Armstrong, H.C., Yzba, yazar: 116, 118, 128, 131, 132, 135-137, 139, 140, 162, 163, 166, 211, 212, 347, 409,551,699 Artin Cemal, Konya Valisi, Nazr: 223, 270, 327, 389 Asaf Akat: 105 Asaf lbay: 734 Asm (Gndz), Albay, Paa: 376, 377, 382, 503, 527, 535, 539, 540, 542, 546,557,617,618,633,734
de
bi
an
_8
Asm Us: 254, 449, 491, 737 Ashmead-Barlette: 116, 163, 164,166 Aspinall Oglander, C.F., askeri tarih yazar: 95, 117, 121, 122, 153, 173 Asquith, ngiliz Babakan: 429 Ata, milletvekili: 587 Ataol Behramolu: 475 Atf, Yarbay: 316, 320 Atf (Atedal), Yarbay: 498 Atf Efendi, skilipli: 368, 649, 676 Attili lhan: 18,741 Avni Doan: 301 Avni Paa, Bahriye Nazr, Bayaver: 82, 229, 254, 257, 272-274, 356, 397 Aynur Msrolu: 46 Aye Osmanolu, II. Abdlhamit'in kz: 417 Aziz Nesin: 297 Azmi Bey, Polis Mdr: 197, 299 Azmi Nihat Erman: 662, 677 Azmi zcan: 22 B
Baha Sait: 322, 323 Bahattin, Mediha Sultann torunu: 69, 262 Baj Makario, askeri tarih yazar: 18, 553, 559 Baki z: 18 Baki Vandemir: 544 Baldwin, General: 153 BaldWin, ngiliz Babakan: 592 Balfoure, A.C., Lord: 24, 432, 567, 593, 677 Baltacis/Baltazzi, Yunan Dileri Bakan: 552, 700 Basri (Somel), Albay, 5.Tmen K.: 123 Baumant, Maurice, Prof.: 469 Beaverbrook Faundation: 593 Behet Cemal: 641 Behi Erkin, Albay: 346, 587 Behll Dal: 546 Bekir Stk Baykal, Prof.Dr.: 21, 241 Bekir Sami (Gnsav), Albay: 21, 367, 412, 446, 476, 481, 503 Bekir Sami (Kunduk), Dileri Bakan: 231, 335, 367, 373, 516, 517, 531, 532, 685, 686, 715 Benette, J.G., Yzba: 290, 314 Bentick, ngiltere'nin Atina maslahatgzar: 551, 555, 701-705 Benois J., Mechin: 141 Berberba Mahmut Bey: 66 Beinci Murat: 30, 57, 297, 580 Bezmi Nusret Kaygusuz: 476, 478 Bige Yavuz, Y.Do.Dr.: 327, 444 Bilal N.imir: 21, 23-25, 31, 52, 61, 63, 65, 67-69, 73, 97, 115, 120, 207, 215, 222, 223, 262, 269, 275, 313, 318-322, 324, 326-331, 334-336, 341, 342, 344-346, 348, 353, 361, 376, 383, 386, 389, 391, 392, 394-397, 403-405, 407-410, 415, 416, 430, 443-445, 447, 449, 452, 458, 463, 491, 501, 515, 521, 529, 537, 538, 542, 551, 555, 556, 558, 570, 584, 590, 600, 630, 632, 681-694, 697-710 Bilge Criss: 279, 308, 337
de
bi
an
_8
Cafer Tayyar (Eilmez), Albay, Paa: 346, 549, 638, 641, 642, 643 Caltorphe, A.S.G., Amiral, ngiliz Yksek Komiseri: 62, 63, 115, 203, 225, 235/244, 250, 252 -254, 299, 311, 316, 338, 387, 388, 390-392, 429, 433, 677, 678 Cami Bey, Roma Elisi: 367, 380 Can Dndar: 292 Carden, Amiral: 94 Cavit Bey, Maliye Nazr: 197, 198, 204, 383, 455, 664 Celal Bayar: 23, 38, 89, 211, 250, 301, 310,359,412,476,478,738 Celaleddin Arif, milletvekili: 73, 343, 367, 449,525,716 Celal Erikan, askeri tarih yazar: 93, 119,121, 124-126, 170, 210, 235, 444, 463, 488, 495-497, 499, 500, 504, 515, 518, 519, 521, 523, 527, 533-535, 542, 555, 633 Celal Nuri leri: 332, 705 Cellat Kara Ali: 650, 651, 666, 667, 671 Cemal Bardak: 355, 479 Cemal Behet: 75 Cemal Enginsoy: 173 Cemal Granda, M.Kemal'in sofracs: 238-240, 424 Cemal Kutay: 67, 80, 193, 332, 348, 350, 366, 367, 380, 474-476, 483, 484, 486-488, 490, 503, 598 Cemal Paa, Bahriye Nazr: 71, 93, 275, 281, 299, 598 Cemal Paa (Mersinli): 180, 182, 187, 188, 193, 208, 235, 267, 268, 316, 328, 332, 415, 549, 622, 623, 625 Cemal ener: 487, 505 Cemal Ylmaz: 742 Cemil Cahit (Toydemir), Albay: 519 Cemil (Conk), Yarbay, 4.Tmen K.: 117, 146-149, 156, 157, 162, 164, 165, 169
de
bi
an
_8
Bilge Umar, Prof.Dr.: 218, 386, 406 Birkenhead, Lord: 595 Birdwood, General, Mareal: 118, 127, 174 Biruni: 562 Blanco, Villalta: 18 Boos Nubar Paa: 251, 460 Bonar Low: 592, 682 Bozkurt Gven, Prof.Dr.: 672, 673 Braun, Hugo, Prof.Dr.: 724 Briand, Aristide, Fransz Babakan: 689 Brittges, General, Yunan ordusundaki ngiliz gzlemci: 682 Bristol, Amiral, ABD Yksek Komiseri: 446, 686, 705 Brockelman, Cari: 562, 610 Budiyenni, Albay: 323, 324, 340, 375 Buhari: 733 Bouhdiba, A., Prof.: 457 Burhan Bozgeyik: 14, 19, 269, 484, 486, 488, 490, 492, 503, 504, 657 Burhan Toprak: 238 Blent ukurqya, Dr.: 20, 337, 414 Blent smen: 634-636 Blent Tanr, Prof.Dr.: 731 Blent Uluer: 522 Bnyamin Ate: 14, 105
Cemil (Topuzlu), Dr., Nazr: 358, 385, 395 Cevat Abbas (Grer), M.Kemal'in yaveri: 87, 104, 169, 276, 282, 290, 323, 339, 624 Cevat (obanl), Albay, Paa: 102, 104-106, 108, 111, 114, 179, 181-184, 187, 188, 193, 208, 257, 273, 317, 328,332,415,625 Cevat Dursunolu: 115, 241, 280, 626 Cevdet Kerim nceday: 499 Cevdet Paa: 610 Chastanet, J.: 447 Churchill, W.: 94, 105, 106, 136, 145, 312, 429, 452, 677, 687, 688, 708, 709 Cihan Yamakolu: 637 Cihat Akakayalolu, askeri tarih yazar: 191, 194 Clemenceau, Fransz Babakan: 312 Corinne, Mme: 92 Crow, E., ngiliz diplomat: 24, 593, 679, 684, 687, 699 Curzon, Lord: 24, 43, 59, 63, 115, 267, 310, 311, 321, 322, 327-331, 333, 341, 348, 353, 360, 383, 386, 392, 394-396, 404, 405, 407-410, 434, 442, 450-452, 491, 521, 555, 556, 565-568, 570-572, 579, 582-584, 586, 588, 589, 591-593, 595, 599, 677-684, 686-691, 693-710, 725 alar Keyder: 453 elebi Efendi, Mevlevi eyhi: 587 elik Glersoy: 87 erkes Ethem: Ethem'e bkz. etin Altan: 96, 97, 99, 100, 105 ierin, Sovyetler Birlii Dileri Komiseri: 455 olak Faik Paa: 111 D
Dagobert von Mikusch: 18, 137, 160, 161, 208, 211, 306, 324, 334, 431, 447, 470 Damar/Zamir (Arkolu), milletvekili: 205, 364, 444, 479, 542, 577, 586, 587 Damat Ferit Paa, Sadrazam: 30, 39, 40, 41-46, 62, 63, 69, 70, 75, 82, 201, 202, 208, 216, 218, 221, 222, 229, 230, 232, 235, 243, 248, 252, 254, 255, 261, 263, 265-267, 269, 272, 278, 281, 300, 304, 319-321, 327, 329, 335, 337, 338, 341-347, 349, 352-363, 374, 383-386, 388-398, 403, 413-417, 492, 552, 591, 646, 679, 686, 725 De Cindrie: 470 Deedes, General, ngiliz Ataemiliteri: 300,301,391 Defrans, Fransz Yksek Komiseri: 678 Deliba Mehmet: 363-366, 372, 692 Demirci Mehmet Efe: 476, 479, 482 Demirta Ceyhun: 724 Deniz Som: 722 de Robeck, J., Amiral, ngiliz Yksek Komiseri: 33, 36, 43, 62, 63, 94, 222, 267, 310, 319, 321, 322, 327-330, 333, 334, 341, 342, 344, 348, 352, 353, 360, 363, 383, 385, 389, 390, 393-397, 404, 445, 678-683, 693 Dervi, Binba, Paa: 485, 519 Dervi Vahdeti: 39 Dialio, T., Prof.: 435, 457 Digenis, General, 2.Kolordu K.: 552, 554, 555, 559
de
bi
an
_8
Eba Eyyb-l Ensari: 226, 227 Ebubekir Hazm (Tepeyran), Dahiliye Nazr: 343 Ebu'l Hasan Ali Ennedvi: 471 Ebu'l Kelam Azad: 604 Edgar Pech: 325, 326 Ekrem, milletvekili: 607 Ekrem Baydar, Binba: 337 Elizabeth, ngiltere Kraliesi: 552 Elmall Hamdi Efendi: 733 El Memun, Halife: 562 El Mutasm, son Badat Halifesi: 608 El Mtevekkil, III., son Kahire Halifesi: 609 Ekmeleddin hsanolu, Prof.Dr.: 426 Emanullah Han: 472 Emin laan: 649, 672, 673 Emin Oktay: 286, 294-296 Emine enlikolu: 648, 651-657, 661-663,665-672 , Emir Ali: 600, 601, 605, 607, 608, 610, 649 Engin Ard: 729 Ensari, Dr.: 610 Enver Behnan apolyo: 260, 281, 282, 336 Enver, Yarbay, Paa, Bakomutan V.: 71, 91- 93, 99, 101, 104-106, 108, 113, 136-139, 150, 171173, 178, 179, 183, 185, 191, 192, 194, 195, 246, 247, 252, 339, 340, 449, 452, 646 Enver Ziya Karal, Prof.Dr.: 51, 286, 294-296, 535, 629, 741 Ergun Aybars, Prof.Dr.; 19, 77, 105, 293, 302, 336, 368, 467, 602, 606, 607, 647-655, 661-663, 665, 666, 671-675,677 Eric Jan Zrcher: 86, 89, 92, 93, 211 Ergun Gze: 588
de
bi
an
_8
Dimaras, General, 4.Tmen K.: 555, 559 Di San Marino, F.P.: 469 Diyap Aa, milletvekili: 460 Doan Avcolu: 25, 89, 305, 315, 318, 327, 328, 332, 368, 406, 429, 449, 513, 597 -599, 609, 677, 678, 681, 682 Doan Kololu: 649 Dou Ergil, Prof.Dr.: 426, 490 Doktor Nazm: 173 Drdnc Murat: 367 Dramal Rza: 329 Dumesnil, Amiral: 337 Dumesnil, Vera: 337, 379 Durell, L: 135 Durmu Yaln: 270 Dursun Satlmolu [takma ad olabilir]: 307, 313 Dusmanis, V., General, Yunan Genelkurmay Bakan: 499, 507, 513, 541,554,630,631, Drrizade Abdullah, eyhlislam: 347-349, 357, 358, 390, 413, 423, 676 Drrehvar, Abdlmecit'in kz: 417 Duverger, Maurice: 457, 736, 741
Ergun Hiylmaz: 336 Erol Ulubelen: 23, 43, 63, 183, 223, 251, 322, 327, 330, 343, 393, 394-396, 446, 678-684, Erturul, Vahidettin'in olu: 30, 31, 66 Esat (Ik), Dr., Paa: 254, S32 Esat (leri) Hoca, milletvekili: 224, 503 Esat (Blkat) Paa: 104, 105, 108, 110-112, 120, 121, 123-125, 127-130, 133, 134, 137, 138, 140145, 147-149, 151, 157, 158, 160, 167-169, 546 Esat Uras: 97 Esvapba Kk brahim: 66 Ethem: 19, 118, 184, 269, 270, 449, 465, 473, 474-496, 502-505, 509, 512,516,524,528,646 Eyp Han: 471, 472 Eyb Sabri: 469 Eyp Sabri (Akgl), milletvekili: 484 Evans, L: 312, 396, 433, 686, 690, 692, 703, 705 F Fahir Armaolu, Prof.Dr.: 386 Fahir z, Prof.Dr.: 725 Fahrettin Altay, General: 93, 106, 108, 124, 131, 137, 142, 144, 157, 158, 174, 208, 274, 367, 381, 412, 474, 484, 527, 550, 561, 620, 622, 633 Fahrettin, M., Krzolu, Prof.Dr.: 448, 628 Fahrettin Olguner: 562 Fahrettin (Trkkan) Paa, Medine K.: 207 Fahri Belen, askeri tarih yazar: 86, 89, 91, 92, 108-110, 119, 121, 124, 127, 136, 170, 178, 180-182, 185, 199, 210, 243, 430, 495, 499, 518, 525, 526,598,612,633 Fahri Can, Dr.: 414 Fahri eliker: 121 Fahri Engin, Yzba, Amiral: 60, 61, 63 Fahri zdilek: 540 Faik Gnday, Ziya Hurit'in aabeyi: 677 Faik (Kaltakkran), milletvekili: 332 Faik Paa: 138 Faik Reit Unat: 86 Falih Rfk Atay: 35, 97, 158, 172, 175, 176, 188, 205, 219, 220, 242-244, 339, 347, 359, 369, 415, 453, 457, 469, 491, 501, 514, 516, 527, 545, 560, 598, 605, 618, 622, 624, 628, 674, 734, 737-740, 743, 744 Farabi: 562 Faris el Huri: 472 Farrere, Claude: 469 Faruk Nafiz amlbel: 637 Faruk zerengin, Prof.Dr.: 534, 640-645,729 Fatih ekirge: 102, 285-287, 293 Faysal, Hicaz Emiri Hseyin'in olu, Kral: 180, 183,598,684,694 Fazla Atabek: 243 Fazlullah Moran: 240, 241 Fehmi Koru: 672, 673 Feridun Ergin: 403 Feridun Kandemir: 26, 220, 280, 298, 336, 352, 374, 386, 474, 505, 567, 629, 677, 714 Ferit (Tek), milletvekili: 359 Feruz Ahmad, Prof.Dr.: 457
de
bi
an
_8
Galatal evket Bey, Albay: 208, 332 Galip Efendi, Rufai tarikat eyhi: 287 Galip Erdem: 588 Galip (Trker) Paa: 269 Gandhi: 456, 471, 472, 599, 604, 606 Gaulis, B.G.: 444, 542 Gavalias, Albay: 630 Gavur mam: 223 Gayr-i Resmi Yakn Tarih Ansiklopedisi: 14, 18-20, 86, 100, 101, 104, 105, 116, 119, 120, 123, 128, 131, 134, 137, 147, 159, 160, 167-172, 174, 198, 215, 232, 234, 239, 241, 244, 248, 250, 258, 269, 274, 275, 277, 286, 296, 314, 350, 371, 488, 490, 492, 510, 565, 566, 569, 588, 596, 728, 730, 732 Gazali: 562 General von Seckt: 99, 199 Gentizon, Paul: 457, 607 Gyasettin Emre, Demokrat Parti milletvekili: 651, 667, 668 Golz Paa: 110 Gouraud, General: 202, 517 Grammont, J.LBacque (H.Mamberi'yle birlikte): 18, 67, 69, 258, 399, 410, 419 Granville, Lord, ngiltere'nin Atina Elisi: 310,491,681,691,693 Gray, EdWard, ngiliz Dileri Bakan: 309 599 Grew, Joseph: 581, 594, 595
de
bi
an
Fessopulos, General: 553 Fethi Doanay: 644 Fethi (Okyar): 91, 93, 196-198, 216, 263, 340, 400, 542, 545, 577, 618, 635-637, 639, 641, 696, 700, 737 Fethi Sami: 60 Fethi Tevetolu, Dr.: 18, 86, 93, 297, 324, 337, 368, 414 Fevzi Bey, Albay: Ahmet Fevzi'ye bkz. Fevzi Paa, Mustafa, (akmak): 54, 104, 111, 119, 170, 171, 17 9, 194-198, 208, 209, 215, 235, 237, 238, 252, 254, 255, 273, 340, 349, 367, 377, 390, 422, 423, 502-504, 508, 509, 514, 523-526, 529, 530, 535, 539, 540-545, 550, 557, 559, 585, 618, 625, 626, 629, 643, 644 Fevzi (Pirinciolu), milletvekili: 635, 636 Fevziye Abdullah Tansel: 287, 379, 495 Fitnat akmak, F.akmak'n ei: 236, 237 Fikret Bakaya: 13, 16, 17, 305, 431, 440, 443-445, 447-450, 452, 454-456, 459, 461, 463, 466, 491, 512, 513,727 Finefrock, M., Prof.: 457 Foch, Mareal: 529, 697, 698 Frangu, General, 1.Tmen K.: 552-554, 559 Franklin Bouillon: 386, 393, 465, 558 Frencis McCullagh: 87 Frew/Fru, rahip: 222, 304, 305, 363, 374,390,413 Frunze, General: 455, 456, 490 Fuat (Bulca), Yarbay: 519 Fuat Umay, Dr., milletvekili: 357, 364 Fustel de Coulanges: 232 Fuzuli: 385
_8
Gudas, Amiral: 552 Guhr, Albay: 193 Gunaris, Yunan Harbiye Nazr, Babakan: 411, 413, 440, 517, 552, 684-686, 691, 695 Gl aal-Gven: 116, 140,163 Gl Dirican: 101 Gner Kuban, Ethem'in yeeni: 505 Gmlcineli smail: 75, 270, 298, 299 H Habib Burgiba: 472 Hacanesti, General, Yunan Bakomutan: 552, 631, 632, 699, 702 Hac Hasan Paa, zmir Belediye Bakan: 406 Hac lyas Sami, milletvekili: 54 Hac kr Efendi, milletvekili: 55 Hacim Muhittin arkl: 221, 446, Hadi Paa: 269, 384, 385 Hafz Emin Bey, ehit: 223 Hafz Mehmet, milletvekili: 614 Hakk Bey, Yzba, Nusret gemisinin kaptan: 106 Hakk Halit (Karay): 331, 373 Halide Edip Advar: 332, 336, 340, 367, 501, 532, 535, 536, 540, 542, 545, 546, 737 Halil brahim elik: 672 Halit Ziya Uaklgil, Saray Baktibi: 34, 37, 50,51,275 Halil ulhaolu: 672, 673 Halil (Kut) Paa: 106, 178 Halil Sami Bey, Albay, 9.Tmen K.: 119, 120,123, 124, 128 Halit elenk: 729 Halit (Karsalan), Yarbay, Albay, Paa: 519 Haluk Kurdolu: 420, 421, 424, Haluk Seluk: 588 Haluk ensvarolu: 257 Hamdi Bey, Kprll, ehit: 223, 365, 676 Hamdi lkmen: 331 Hamdullah Suphi Tanrver, milletvekili: 367,380,417,511,531-534 Hamilton, Ian, General: 94, 95, 116, 122, 126, 127, 141, 146, 151-154, 164, 165 Hamit Bey, Samsun Mutasarrf: 318 Hamit (Hasancan), Ankara'nn gayr-i resmi stanbul temsilcisi: 326, 335, 689, 703 Hammer: 610 Hamza Erolu, Prof.Dr.: 501 Hanif Faruk, Prof.Dr.: 18, 471 Hankey, M.: 685 Haqqi, S.A.H., Prof.Dr.: 457, 471 Harington, Charles, General, gal Kuv. Bak.: 59-61, 63-67, 314, 325, 326, 410, 425, 447, 630, 686-688, 690-693, 699, 700, 703, 704, 707-709 Harry Ojalva, Yahudi Mzesi Mdr: 723, 724 Hasan Fehmi Ata, milletvekili: 280, 581, Hasan Hseyin Ceylan: 13, 26, 27, 29, 36, 57, 72, 78, 213-216, 223, 227, 228, 234, 236, 238-239, 245, 248, 249, 275, 281-284, 286-288, 292, 294, 296, 297, 324, 362, 364, 365, 375-379, 381, 390, 442, 572, 575, 579, 588, 596, 640, 647, 649-651, 657, 666-668, 676 Hasan zzettin Dinamo: 474, 475
de
bi
an
_8
Hasan Mezarc: 19, 647, 672, 673 Hasan Pulur: 276, 291, 292, 674, 676 Hasan Saka: 592 Hasan Tahsin: 218, 504 Hasan Rza Soyak: 77, 240, 577, 737-740 Haim (Sanver): 38 Hatice Meliha Cimilli: 657, 658, 661, 663 Haydarizade brahim Efendi: 347, 348 Haydar Mehmet (Alganer), Albay. 169 Haydar Berkz: 359 H.(Haydar) Rt ktem: 468 Haydar (Vaner), milletvekili: 587 Hayim Naum: 565, 566-569, 571, 572, 579, 580, 582, 588, 591 Hayri Efendi, eyhlislam: 197, 204, 214,598 H.Mutlua: 241 Hayrettin Aa, nc Musahip: 66, 74, 77 Hazret-i Ali: 600 Hazret-i Muhammet: 348, 379 Hazret-i mer: 227 Heathcote-Smith, Ian, Yarbay: 311 Helmreich, Paul C: 384, 386, 413, 593 Henry, emekli Binba: 325, 326 Hentch, Thiery: 135 Hikmet, Y., Bayur, Ord.Prof.: 22, 24, 89, 95, 97, 98, 111, 118, 119, 121, 124, 133, 134, 136, 145, 168, 171, 186, 197, 199, 200-204, 209, 225, 235, 247, 253, 255, 275, 310, 311, 336, 386, 390, 393, 395, 413, 429-434, 439, 452, 455, 457, 512, 517, 521, 599, 600-602, 607, 624, 677, 740 Hikmet Gereki, stemen: 289 Hilmi Efendi, Edirne Mfts: 371 Hilmi, Eskiehir Mutasarrf: 320, 321 Hilmi Kala, milletvekili: 737 Hilmi Paa, anakkale Gney Blgesi K.: 170 Hilmi Uran: 649 Hindemith, Paul: 724 Hirsch, Ernst, Prof.Dr.: 724 Hohler, T.B.: 62, 80, 81, 389, 392, 394, 678 Hopkirk, Peter: 97 Horton, G., ABD zmir konsolosu: 538 . Ho Yao Su, General: 470 Hrisohoos, T..: 488, 495, 498, 507, 520, 704 Hrisostomos: 406, 413 H.Sami Kzldoan: 86 Hulki Cevizolu: 674 Hulki Saral /Tosun Saral'la birlikte: 319, 438, 444, 445 Hulusi Bayko: 544 Hulusi Bey, Kur.Binba: 148 Humble, Richard: 98 Hurit Paa, Bamabeynci: 50, 51 Hurit Paa, 10.Kolordu K.: 91 H.(Hlya) zkan: 328, 353 Hsamettin Cindoruk: 642 Hsamettin Ertrk: 260, 288, 289, 323, 324, 339, 340, 375, 381, 382 Hseyin Avni, Binba, Yarbay, 57.Alay K., ehit: 125, 133
de
bi
an
_8
Hseyin Avni (Ula), milletvekili: 53, 55, 449,616,617 Hseyin Cahit (Yaln): 137, 649 Hseyin, Hicaz Emiri, Kral: 30, 49, 51, 52, 67-69, 180, 399, 430, 598, 599, 612 Hseyin Hilmi Ik: 426 Hseyin Hsn Paa: 87-90 Hseyin Kazm/Hseyin Kazm Kadri: 33, 34, 36, 38, 39, 43, 82, 314, 333, 335, 342, 343, 401, 404, 405, 417 Hseyin Trkyldrr: 656, 657, 660 Hseyin Ylmaz: 13, 423, 467 Hsn Ersu, Kur.Yb.: 91, 92 H.(Hsn) Himmetolu: 57, 330, 337, 406, 561, 696, 707 Hsrev Gerede, Binba, milletvekili: 257, 289, 323, 332, 339, 357, 542 I bn-i Rt: 562 bn-i Sina: 562 .(bnlemin) Mahmut Kemal nal: 31-34, 40, 41, 43, 81, 198, 202, 265, 343, 344, 349 brahim Agh ubuku, Prof.Dr.: 562 brahim Artu: 495, 499 brahim, olak, Yarbay: 480, 519 brahim, M.Sabri'nin olu, 150'liklerden: 302 brahim Ethem (Aknc), Demirci Kaymakam: 18,486,487,491 brahim Hakk Efendi, Mevlevi eyhi: 651,652,656-661,663,672 brahim Tahtakl: 474 dris Kkmer, Prof.Dr.: 430, 440, 442, 450, 451 hsan Aksoley, Mh.General: 336, 337 hsan Ilgar: 108, 158, 334, 335, 374, 546,618 kbal: Muhammet ikbal'e bkz. kinci Selim: 367 lhami Soysal: 18, 291 lhan Bardak: 115, 690, 701, 705 lhan Seluk: 97, 453 lhan Tekeli: 448, 562 lyaev, Albay: 322, 323 lyas Sami Efendi, milletvekili: 54, 332, 586 mmhof, General: 86 nirah Hanm, Vahidettin'in gzdelerinden biri: 77 rfan C.Acar: 612 .S. (lyas Sami) Kalkavanolu: 33?" smail Arar: 16, 217, 578 smail Bilen, TKP Bakan: 474 smail Canpulat: 197 smail Fazl Paa: 346, 367 smail zelik, Do.Dr.: 20, 438, 444 .Habib Sevk: 466, 534 smail Hakk (Okday), Vahidettin'in damad: 31, 32, 43, 79, 82, 93, 114, 214, 223, 227, 229 -231, 261, 262, 275, 288, 290, 291, 377, 516 smail Hakk Teke, Muhafz Tb./Alay K.: 540, 544 smail Hakk Uzunarl: 50, 227, 610 smail Hami Danimend: 30, 36, 44, 47-49, 57, 70, 103, 175, 197, 198, 321, 322, 334, 445, 610
de
bi
an
_8
smail Soysal: 462 smet Aythan: 276 smet Bozda: 305, 425, 426, 550, 569, 640, 672 smet Grgl, Dr.: 93, 98, 106-108, 111, 112, 119, 120, 133 smet nn, Albay, Paa: 181, 184, 185, 188, 193, 194, 196-198, 207, 208, 326, 335, 336, 340, 346, 367, 377, 390, 407, 420, 421, 442, 464, 474, 475, 480, 482, 485-488, 493-497, 499, 500, 502-504, 507-512, 514, 515, 519, 520, 523-527, 531, 533-536, 540-544, 550, 557, 569-572, 577, 582, 583, 585, 586, 589-592, 594-596, 601, 607, 617, 618, 621, 624, 625, 629, 633, 635-638, 641, 643, 644, 703, 706, 710, 737,739 smet Mirolu, Prof.Dr.: 426 zzet ztoprak: 444 zzettin (allar), Yzba, Albay, Paa: 126, 169, 479, 482, 518-520, 531, 533 J Jackh, Ernest, Dr.: 470 Jeschke, Goddart, Prof. Dr.: 18, 23, 32, 36, 39, 40, 45, 58, 61, 63, 64, 80, 81, 114, 178, 186, 204, 207, 209, 210, 214, 219-223, 226, 228, 233, 235, 244, 247, 248, 250-253, 255, 257, 264, 266, 267, 270, 273, 275, 309-313, 316, 318-321, 327-329, 334, 348, 349, 353-355, 358, 369, 376, 377, 381, 383, 385, 387-392, 394-396, 400-404, 406, 415, 433, 434, 441, 451, 452, 484, 513, 566, 576, 591, 608, 615, 632, 678-680, 686, 690, 695, 697, 699, 700, 705, 741 James, Robert Rhodes.: 110, 116, 122, 134, 135, 141, 146, 148, 151-154, 161, 162, 168 K
Kaddafi: 465 Kadir elik: 651, 652-656, 665-667, 669, 671 Kadircan Kafl: 588 Kadir Msrolu: 13, 18, 24, 26, 29, 34, 45, 46, 48, 50, 51, 56-61, 65, 67, 70-72, 78, 85, 90-94, 103, 115, 116, 118, 119, 128, 131, 132, 136, 137, 153, 155, 157-164, 170, 175, 177, 178, 184-187, 191, 193-199,, 201, 203, 207-213, 217, 219, 221 224, 226-228, 231, 233-236, 241-243, 246, 249, 250, 255, 258, 261)262, 264, 265, 270, 271, 273, 274,^277, 281, 284, 285, 296, 298, 302-306, 308, 313, 315-318, 322-324, 326, 333-338, 341, 346-351, 361, 375-379, 381-385, 387, 399, 400, 413, 417, 418, 420, 422, 423, 425, 426, 431, 462, 466, 468, 469, 472, 486, 492, 504, 527, 551, 555, 556, 559, 565-567, 571-573, 576, 578-582, 585-590, 592, 593, 596-598, 602, 605, 606, 609, 612-616, 647, 728 Kadriye Hseyin, Prenses: 576 Kaimbalis, Albay, 13.Tmen K.: 555 Kalidopulos, Albay, 12.Tmen K.: 555, 559 Kemal Arburnu: 415 Kambur zzet, zmir Valisi: 218, 221, 259,270,313,388,390 Kamil Erdeha: 223, 318, 628 Kamil Su: 337 Kamuran Grn: 97, 323-325, 452 Kanellopulos, K.D.: 489, 495, 498, 520, 553, 558, 632 Kannengieser, Hans, Albay, General: 111, 119, 128, 135, 148, 160 Kara Fatma: 495 Kara Hasan, Temen: 444, 445 Kara Mustafa Paa, Merzifonlu: 526 Kara Vasf, Albay: 208, 322, 323, 332, 367
de
bi
an
_8
Lahanokardos, E.: 553, 555 Lamb, Harold, ngiltere'nin zmir Bakonsolosu: 556, 701, 702, 704-706 Langhome, Prof.: 25 Larcher, M.: 120 Latife Hanm: 585, 587 Lawrens, T.E., Albay, ngiliz casusu: 177, 178, 191,395 Laval, ibirliki Fransz Bakan: 45 Ledoulx, A.: 37, 332 Leman enalp: 16 Lenin: 455 Lewis, Bernard: 18, 447, 735, 741 Liautey, Mareal: 202 Liman von Sanders/Liman Paa: 95, 96, 98, 99, 103-110, 112, 116, 121-124, 126, 128-130, 135138, 140, 148-150, 154, 156-158, 169, 170, 173, 178, 179, 181-183, 185, 187-190, 194, 213, 420 Lindley: 632, 699 Lindsay, Ronald: 591 Lloyd George: 231, 309-313, 328, 330, 331, 388, 409, 413, 416, 429, 430, 434, 439, 440, 450, 452,
de
bi
Kayhan Salamer: 219 Kazanidis, Elefteros, Yzba: 701 Kazm (nan), Albay, Paa: 157, 158, 191-193, 195, 208, 235, 252, 253, 346, 503, 540, 545, 546, 550 Kazm smail Grkan, Prof.Dr.: 415 Kazm Karabekir: 46, 53, 54, 88, 89, 97, 207, 208, 214-216, 220-222, 227, 239, 241, 242, 254, 263, 268, 269, 274, 275, 280, 314, 317, 322, 323, 329, 333, 346, 371, 374, 377, 385, 392, 393, 412, 416, 420-422, 435, 504, 512, 534, 535, 542, 544-546, 551, 560, 569, 573-577, 582, 598, 617-629, 631636, 638-640, 642, 643, 645, 646, 691, 711 K.(Kemal) Koer: 337 Kazm zalp, Albay, Paa, milletvekili: 89, 222, 324, 329, 340, 353, 412, 449, 450, 464, 478, 479, 482, 503, 542, 576, 577, 627, 638 Kemalettn Sami (Gken), Albay, Paa: 519,539 Kemal Gven: 426 Kemal Paa, Jandarma Genel Kumandan: 222 Kemal Tahir: 305, 458 Kemal Zeki Genosman: 280 Kl Ali: 336, 444, 484, 534, 587, 618, 661 Kinross, Lord: 21, 52, 134, 334, 447, 501,507,560,633 Kiraz Hamdi Paa: 77, 222, 269, 320, 368, 390, Kitchener, Mareal, ngiliz Sava Bakan: 105, 146, 153, 174,429 Kitsikis, Dimitri, Prof.Dr.: 250, 309, 310-313,456,692 Kladas, Albay, 11.Tmen K.: 555 Kohl, Heimut: 442 Kondulis, General: 518 Konstantin, Yunan Kral: 309, 402, 438, 440, 517, 541, 552, 561, 688, 693, 708 Kont Sforza: 114, 208, 209, 226 Kostas Misailidis: 412 Krajewski, Cidde Bakonsolosu: 416 Kuuba Eref: 476, 478 Krt erif Paa: 460, 681
an
_8
517, 518, 521, 538, 592, 593, 594, 677, 679, 680-685, 687, 691, 692, 695, 700, 703,705707,709,710,716 Lorraine, Parcy: 337, 739 Lufas, General: 553 Ltfi Doanc, General: 111 Ltfi Fikri: 608, 649 Ltfi Simavi Bey, Bamabeynci: 31, 33-35, 37-40, 42, 47, 79, 113, 172, 211, 212, 225, 227, 228, 259, 266, 278 Ltfiye Pekcan: 656-661 M Mac Arthur, General: 174 Mahir Niyazi, Dr.: 426 Mahmut Esat Bozkurt, milletvekili: 577, 636-639, 738 Mahmut Gololu: 241, 324, 345, 415, 460, 526, 626 Mahmut Muhtar Paa: 229 Mahmut Paa, rksulu: 332 Mahmut (Soydan): 188, 587 Mahmut evket Efendi, ehzade: 71, 166, 245, 262, 277, 278, 284, 375, 588 Mahmut evket Paa: 38, 39, 88, 89, 91, 92, 299 Mahmut Yesari: 170 Makbule Adatan:^539Mansfield, Peter: 609, 610, 612 Marden, General: 537, 688 M.Arkn: 294 Marten Paa: 106 Mazhar Aa, ikinci Musahip: 51, 66, 74, 77 Mazhar Mfit Kansu, milletvekili: 72, 222, 241, 276, 280, 332, 340, 504, 525, 534, 586, 650, 651, 668 McCallum, R.B.: 98 McCullagh: 87 Mecdi, A.(Abdlaziz, Tolon) Hoca: 79, 453 Mediha Sultan, Vahidettin'in ablas, D.Ferit'in ei: 40, 42, 44, 51, 52, 58, 69,78 Mehmet Akif Ersoy: 100, 364, 366, 534, 535, 640 Mehmet Ali Aybar: 87 Mehmet Ali Cinnah: 470, 472 Mehmet Ali, Dahiliye Nazr: 75, 254, 261, 266, 272, 273, 279, 280, 302, 335, 368, 421 Mehmet Ali Kayabal: 25 Mehmet Ali Klbay: 261 Mehmet Ali Paa: 111 Mehmet Altan: 14, 451, 647, 672, 673, 676, 735, 736 Mehmet Ataker: 377 Mehmet Bayrak: 672, 673 Mehmet Doan: 729 Mehmet Gnlbol, Prof.Dr./Cem Sar'la birlikte: 325, 444 Mehmet Kahraman: 368, 411, 515, 525, 526, 537-539 Mehmet Kaplan, Prof.Dr.: 114, 468 Mehmet Keeciler: 672 Mehmet Kutlular: 350, 596 Mehmet nder: 211, 214, 468, 692 Mehmet zdemir: 444
de
bi
an
_8
Meletios, Patrik: 556 Melih Ak: 722 Melzig, Herbert, Prof.Dr.: 15, 447, 470, 741 Memduh evket (Esendal): 634 Mesut Aydn, Dr.: 20, 337 Mesut Fani, Osmaniye Mutasarrf: 372, 468 Metaksas, General: 310, 411, 470, 517, 693 Mete Tuncay: 105, 107, 215, 236, 261, 324, 411, 463, 490, 599, 601, 607, 672, 673, 729, 732, 733 Metin And, Prof.Dr.: 664 Metin amurcu: 652, 656-658 Metin Toker: 641 Mevlanzade Rfat: 75, 232-234, 248, 271-273, 277, 288, 297, 300, 475 Mevlana evket Ali: 602 Mevlut elebi: 224 M,F.Krzolu, Dr.: 241 M.L.Smith: Smith, M.L.'ye bkz. Mihran Efendi, Ali Kemal'in orta: 369, 373 Millerand, Fransz babakan: 434 Milne, General: 40, 200, 251, 269, 316, 327, 328, 330, 387, 679 Mim Kemal (ke), Dr.: 540 Mim Kemal ke, Do.Dr.: 21, 25, 72, 97, 221, 457, 469, 577, 599, 601, 602, 604,605,607, 609,610 Misailidis, K.: 458 Mithat Sertolu: 50, 92 Mitterant, Franois: 442 M.ahin:227 M.kr Bleda, ttihat ve Terakki Partisi Genel Sekreteri: 89,173, 199 Montagu, Hindistan ileri Bakan: 452, 566, 686, 694 Moorehead, Alan: 95, 96, 99, 110, 116, 117, 127, 130, 133, 135, 137, 139, 141, 146, 151, 153, 154, 161, 164, 168 Morgenthau, ABD Bykelisi: 135 Mougham, Somerset: 469 Mousharrafa, M.M.: 472 Muhammed Azam Han: 471 Muhammed kbal: 470, 472, 604 Muhammed Sadq, Prof.Dr.: 457 Muharrem Mercangil: 15 Muhittin Paa, Ankara Valisi: 221 Muhittin (Okyayz) Paa: 269, 346 Murat Bardak: 31, 77, 397 Muhyiddn ibn ul Arabi: 562 Murat Belge: 105 Murat Sertolu: 71, 195, 196, 245, 277, 527, 529, 530, 539, 541, 545 Musa Kazm Efendi, eyhlislam: 35, 38 Mussolini, B.: 69, 425 Mustafa Cantekin: 86 Mustafa Fehmi Efendi (Gereker), Din leri Bakan: 340, 367, 575 Mustafa Fevzi Paa: Fevzi akmak'a bkz. Mustafa Kaplan: 14, 101 Mustafa Mftolu: 14, 27, 44, 45, 61, 336, 376, 378, 426, 526, 536 M.(Mustafa) Natk Paa: 216, 353 Mustafa Necati, milletvekili: 586 M.(Mustafa) Neyir: 75, 371, 468 Mustafa Reit Paa, Hariciye Nazr: 203, 209, 387
de
bi
an
_8
Mustafa Sabri Efendi, eyhlislam: 39, 75, 177, 190, 191, 204, 247, 248, 261, 262, 272, 273, 284, 285, 298-303, 305, 313, 349, 368, 390, 391, 399, 406, 694 Mustafa Sagir, ngiliz casusu: 336, 602 Mustafa Suphi: 449, 473, 474, 509, 524 Mustafa Yazgan: 534 Muzaffer Gkman: 16 Muzaffer Kl: 289, 587 Mfit (Kurutluolu) Efendi: 54 Mfit zde: 86 Mhlmann, Carl, Dr., askeri yazar: 106, 107, 135 Mkerrem Kamil Su: 295 Mmtaz Soysal, Prof.Dr.: 292 Mnevver Ayal: 426, 588 Mslm Gndz: 649 M.Z.Pakaln: 50, 227 M.Zekeriya (Sertel): 114 N
Naci (Eldeniz), Albay, Vahidettin'in Bayaveri, Paa: 113, 197, 211, 213, 229, 256, 260 Naci Kaplan, Kur.Alb.: 20 Naci Kaif Kcman: 598 Nagata, Y., Prof.: 457 N.(Nail) Ekici: 337 Nail, Yarbay, 25.A.K., ehit: 165 Nail Moral: 310, 561 Nail Bey, Yarbay, 25.A.K., ehit: 165 Naim Bey, Kraemer Palas'n iletmecisi: 561 Naim Sleymanolu: 282 Nairne, Albay: 463, 537, 632 Nalan Sekin: 367 Napolyon Bonapart: 49, 51, 340 Nait Hakk Ulu: 64, 66, 71, 376, 380, 381, 409, 600, 606 Nazm Paa, Harbiye Nazr: 298 Nazm Bey, ehit, Yarbay, Albay: 361, 498,519 Nazmi (Akpnar), Yzba: 106 Nazmi Topuolu: 280 Necati, Sleyman, milletvekili: 461, 616 Necip, milletvekili: 586 Necip Ali Kka: 57 Necip Fazl Ksakrek: 27, 29, 32, 34, 56-58, 65, 67, 71, 77, 78, 82, 198, 216, 227, 229, 238, 239, 242, 244, 245, 249, 255-261, 263, 267, 272, 274, 275, 284, 346-348, 352, 361, 379,381,421,580,589 Necmettin Erbakan: 465, 466, 742 782 Necmettin Sadak: 139 Nedim Yahya, 500.Yl Koordinatr: 723, 724 Nehru, J.: 471, 472 Nejat Gn, Prof.Dr.: 25 Nejat Kaymaz, Prof.Dr.: 456, 460, Nemrut Mustafa, Paa: 222, 259, 270, 301,355,380,423,686 Nee Dzel: 97 Neet (Bora), Yzba: 229, 257, 290
de
bi
an
_8
Ouzhan Asiltrk: 729 Oktay Akbal: 113,292 Oktay Balamir: 728 Orhan Azizolu: 456 Orhan Duru: 446 Orhan Kzldemir: 292 Orhan Kurmu: 454 Orhan Pamuk: 725 Orlando, talyan Babakan: 311, 312 Osman Blkba: 741 Osman Ergin: 562 Osman Kadri, Bolu Mutasarrf: 270, 367 Osman Olcay: 303, 309, 358, 385, 386, 401, 432-434 Osman nde: 31, 51 Osman Turan, Prof.Dr.: 589, 610 Osman Ulugay: 513, 517 Oya Batum-Mentee, Prof.Dr.: 135 O.Yaln: 294
mer Faruk Efendi, ehzade: 58, 137, 213-215, 375-382, 385, 390
de
bi
an
Neyir: M.Neyir'e bkz. Nicolson, Harold: 310, 312, 515, 684 Nider, General: 489 Nihal Atsz: 29, 32, 44, 56, 70, 79, 241, 249, 275, 277, 283 Nihat (Anlm) Paa: 179, 208, 210, 269, 346 Nihat Erim, Prof.Dr.: 431 Nikolai Bey, Albay: 111 Nilgn Cerraholu: 97 Nikolapulos, Hristos V.: 544, 693 Nitti, italyan Babakan: 434 N.A.(Niyazi Ahmet) Banolu: 339 Niyazi Berkes: 741 Niyazi Ky men, Dr.: 723 Nizamettin Karacebe: 210, 627 Nizamettin Nazif Tepedelenliolu: 49 Noel, E.W.C, Binba: 221 Numan Usta: 332 Nurdoan Taalan: 218, 268, 310, 478 Nurettin Gz, Do.Dr.: 672, 673 Nurettin Paa, Sakall: 56-58, 204, 208, 259, 268, 340, 367, 377, 429, 481, 503,549,550,557,714 N.(Nurettin) Peker: 336, 337, 378 Nurettin Sevin: 664 Nuri Kstkl, Y.Do.Dr.: 501 Nusret Baycan: 194,215 Nusret Efendi, milletvekili: 54
_8
mer Fevzi, gazeteci: 371, 468 mer Fevzi, Bursa Mfts: 700 mer Halis Byktay, Binba: 503 mer Krkolu, Do.Dr.: 25, 309, 320, 386, 413, 433, 437, 445-447, 451, 452, 460, 601, 607, 679, 681-683, 694, 696, 697 mer Ltf (Yasan), Albay, milletvekili: 191-193 mer Nasuhi Bilmen: 348, 363, 748 mer Sami Coar: 18, 75, 349, 368, 371,468 mer Yaver Paa, Nazr, Bamabeynci: 66, 72, 227, 228, 251, 342 P Pallis, Albay: 498, 691 Panayakos, Binba: 556 Papulas, A., General: 413, 495, 498, 499, 507, 518, 521, 540, 541, 552, j 630 Paraskevopulos, General: 312, 344, 358, 359, 446 Parti Pehlivan: 482, 491 Paruev, Parakev: 18 Passari, Mihal N., Albay: 520, 553, 560, 631-633 Pavlus Efendi: 454 Pelle, A., General, Fransz Yksek Komiseri: 410 Petain, Mareal: 45, 175, 176 Peyami Safa: 18, 116, 118, 128, 131, 139,163,362,562,741 Plastiras, General: 75 Poincare, Fransz Babakan: 558, 707, 708 Politis, Yunan Dileri Bakan: 312 Ptrich, Yarbay: 149 Price, Claire: 463 Price, G.Ward: 387 Protopapadakis, Yunan Maliye Bakan: 552 Psyrukis, Nico: 456 R
Radi Azmi Yeen: 236, 272, 273, 279, 280 Rahip Fru: Frew'a bkz. Rahmi Apak: 57, 223, 354, 412, 446, 449, 479, 496, 497, 499, 500, 519, 627 Rahmi, zmir Valisi: 478 Rahmi, Yarbay, ehit: 223 Raif Efendi/hoca: 240, 449, 573 Rainero, R., Do.Dr.: 448, 457 Rasih (Kaplan) Hoca, milletvekili: 52, 577,586 Rasim (Basara), milletvekili: 635 Rasim Ferit Talay, Dr.: 197 Rattigan, M.: 326, 336, 687-691 Rauf, A., nan: 562 783 Rauf (Orbay): 33, 65, 79, 80, 88, 89, 97, 192, 197-199, 201-203, 207, 208, 215, 226, 229, 241, 242, 257, 263, 266, 269, 270, 274, 276, 280, 295, 314, 322, 327, 332, 333-335, 339, 340, 390, 400, 420, 453, 476, 478, 503, 512, 567, 570, 577, 580, 592, 595, 607, 625-629, 638, 669, 678, 711 Rawlinson A., Yarbay, Albay: 221, 697 Recep Peker: 641, 737-739
de
bi
an
_8
Refet (Bele), Albay, Paa: 60, 61, 181, 208, 244, 245, 264, 274, 276, 317, 318, 325, 326, 367, 377, 415, 480-482, 484, 488, 489, 494, 496, 512, 519, 549, 576, 625, 629, 645, 710, 711 Refi Cevat Ulunay: 48, 50-52, 68, 69, 207, 222, 224, 313, 350, 352, 369, 370, 425, 468 Refik Ahmet Sevengil: 294 Refik Bey, Hazine-yi Hmayun Umum Md.: 37, 42, 47, 254, 342, 401 Refik Halit (Karay): 61, 171, 220, 229, 254, 272, 331, 334, 335, 368, 369, 385, 399, 468, 664 Refik Koraltan: 587, 642 Refik (Saydam), Dr.: 532 Refik evket nce, milletvekili: 525, 540, 545,716 Reha Muhtar: 656-658, 660 Remzi (Altepe), Albay, 7.Tmen K.: 123 R.Nuri Kamaz, Grn Lisesi Md.: 277 Reat, milletvekili: 586 Reat Ekrem Kou: 664 Reat Halis: 384, 385 Reat Kaynar, Ord.Prof.Dr.: 734, 741 Reat Paa, Vahidettin'in zel doktoru: 32, 52, 60, 66, 76, 77, 399 Reit, Ethem'in aabeyi emekli yzba: 476, 480, 482-484, 490-, 494, 496, 505 Reit Paa, Erzurum Valisi: 222 Reit Paa, Sivas Valisi: 274, 628 Rfat Bey, Vahidettin'in son Baktibi: 42, 56, 71 784 Rfat, M., Efendi (Breki), Ankara Mfts/Diyanet leri Bakan: 340, 367, 734 Rza Nur, Dr.: 39, 44, 53, 55-57, 69, 77, 82, 85, 90-94, 207, 247, 298, 299, 307, 314, 333, 335, 382, 453, 534-536, 548, 567, 571, 572, 577, 592, 594, 634, 724 Rza Tevfik (Blkba), Filozof: 31, 34, 39, 41, 42, 54, 61, 62, 81, 114, 272, 279, 281, 302, 333, 335, 368, 371, 374, 376, 384, 385, 390, 391, 409, 415,699 Roda, Mihail L: 218, 458, 491 Ronard, Stephan, Dr.: 46 Rufus sacks, Hindistan Genel Valisi: 566 Ruhi Su: 502 Rumbeyolu Fahrettin, Nazr: 359 Rumbold, H., ngiliz Yksek Komiseri: 59, 62-64, 264, 335, 383, 386, 404, 405, 407-410, 501, 517, 521, 570, 593, 683, 684, 692, 693, 695-698, 700-706,709,710 Rustow, A., Dankwart: 741 Ruen Eref naydn: 101, 102, 105, 112, 114, 126, 133, 169, 171, 227, 231, 465, 501, 516, 540, 542, 544, 561 Rknettin /Rknettin Sami, Mediha Sultann torunu: 58 Rkn zkk: 270, 350, 356, 357, 364, 365,368,412 Ryan, A.: 24, 42, 62, 232, 235, 255, 314, 408, 413, 593, 678-680, 683, 687 S Sabahattin Selek: 36, 223, 231, 236, 245, 271, 273, 274, 279, 280, 350, 412, 444, 464-466, 479, 482, 495, 497, 500, 503, 512, 517, 520, 525, 526, 538, 581, 623, 626-628, 714 Sabiha Gken: 336 Sabiha Sultan, Vahidettin'in kz: 30, 31, 42, 51, 70, 83, 214, 376, 377, 381 Sabri (Bee), Albay: 519 Sabri Toprak, 2.dnem milletvekili: 635, 636 Saddam Hseyin: 736 Sadk, Miralay/Albay, Hrriyet ve tilaf Partisi lideri: 39, 40, 298-301, 384, 699 Sadi Borak: 111, 139, 173, 180, 186, 213, 257, 339, 374
de
bi
an
_8
Saffet (Arkan): 634 Said-i Nursi /Bedizzaman: 216, 423,471 \ Saim re: 250 Sait Molla: 222, 224, 300, 304, 359, 363, 368, 370, 390, 391, 413, 468 Sait Paa, Sadrazam: 71 Salahi R.Sonyel, Prof.Dr.: 23-25, 63, 75, 219, 221, 222, 250, 266, 310, 311, 316, 320-322, 324, 327, 329, 332, 333, 336, 344, 383, 385, 386, 388, 390, 392, 393, 395-397, 405, 407-409, 412-414, 433, 434, 444, 460, 501, 517, 518, 570, 583, 584, 593, 595, 599, 601, 678-680, 681, 682, 684-688, 691693, 697, 700, 703, 707,716 Salih Bozok: 186, 289, 561, 587 Salih Paa, Sadrazam: 46, 278, 331, 333, 335, 341-344, 398, 403-405 Salih (Omurtak), Binba: 542, 543 Sally Flood/Salliklat, General: 318, 320 Samet Aaolu: 217 Sami, D.Ferit'in vey olu: 42, 58, 69, 78, 262, 387, 390, 406, 409, 410 Sami, Yzba, Ethem'in yaveri: 487 Sami N.zerdim: 16 Samiha Ayverdi: 51, 58, 71, 234, 249, 263, 352 Sar Efe Edip: 482 Saryanis, P., Albay, General: 497, 498, 517,555,685 Sebahattin nkibar: 672 Seccadeciba brahim: 66 Seil Akgn: 600, 606 Seil Erus: 420, 425 Sefa Kaplan: 96, 101 Seha L. Meray, Prof.Dr.: 18, 303, 385, 386, 401, 442, 569, 589, 590, 592 Selahattin Adil, Yarbay, Paa: 104, 106, 108-110, 119, 140, 156, 208, 346, 444 Selahattin iller: 119, 174 Selahattin Gngr: 113, 505 Selahattin (Kseolu), Albay, milletvekili: 317,318,367,616 Selahattin Selk: 559 Selahattin Tansel, Dr.: 97, 203, 253, 269, 318, 324, 353, 364, 444, 445, 700 Selim Efendi, ehzade: 285, 385 Selim lkin: 448, 562 Semih Sergen: 741 Servet (Yurdatapan), Yarbay, 64.A.K.: 165, 169 Seyfi (Dzgren), Yarbay: 367 Seyit Abdulkadir: 394, 649, 681 Seyit Bey, 2.dnem milletvekili: 332, 575, 577 Seyid Onba: 106 Sherrill, General, ABD Bykelisi: 243, 555 Stk Aydnel: 319 Sina Akin, Prof.Dr.: 18, 25, 38, 41, 42, 63, 82, 86, 89, 197, 198, 204, 207, 209, 211, 219, 220-222, 225, 235, 250, 252, 254, 259, 269, 299-301, 304, 313, 316, 320-322, 338, 349, 383, 387-393, 403, 429 Sinha, R.K., Dr.: 18, 457, 471, 599, 604, 606 Smith, M.L: 24, 219, 309, 310, 312, 313, 384, 386, 432, 433, 447, 448, 517, 521, 552, 556, 557, 559, 593, 632, 707 Sonderstern, Albay: 109, 110 Souchon, Amiral: 94 Spyridonos, Y.L.: 489, 495, 498, 499, 507, 517, 521, 537, 553, 556, 559, 631-633 Stavridis, J., Sir: 521 Stergiyadis, zmir Genel Valisi: 552
de
bi
an
_8
adiye Osmanolu, II.Abdlhamit'in kz: 46,417 ah smail, ekiya: 223, 356, 395 akir Paa, Harbiye Nazr: 254, 255 akir lktar: 291 efik Aker, Yarbay, 27.Alay K.: 99, 121-125, 131, 134 efik Okday, Tevfik Paann torunu: 32, 71,213,229 ehbenderzade Ahmet Hilmi: 298 emsettin Kutlu: 103, 369, 374 erafettin Turan, Prof.Dr: 221, 232, 235, 269,281,321,329,412 erafettin Yaltkaya: 562 eref Aykut, milletvekili: 332 .Gzbyk: 347,383 erif Gralp: 350, 479, 491, 493, 519 evket Ali, Hind Hilafet Komitesi Bakan: 602 evket Efendi, Gnen Mfts, ehit: 412 evket Kazan: 672 evket Soucal: 18, 539 evket Sreyya Aydemir: 247, 291, 442, 524, 527 evket Turgut Paa: 89, 243, 301, 316 evki Yazman: 364, 448, 479, 493, 501, 519 evki Ylmaz: 596 eyh Sadi: 262 eyh Saffet Efendi, milletvekili: 616 eyh Sait: 75, 302, 443, 641, 649, 651, 664, 673, 676 eyh Sunusi: 227,575 iar Yaln: 664, 672, 673 kr, M., Eilmez: 347, 406, 412, 446, 479 kr Naili (Gkberk), Albay, Paa: 45, 549,591
de
bi
an
_8
Stopfort, General: 149 Stratigos, K., General: 309, 383, 440, 520, 535, 552, 553, 630-632, 685, 689, 692, 695, 704 Stratos, Yunan Reformist Parti lideri, Bakan: 552, 690 Sturton, emekli Binba: 325, 326 Sucheta Kripalani: 471 Suat Bilge: 325 Suat Hayri rgpl: 214 Suat lhan: 280, 535 Suat Sinanolu, Prof.Dr.: 456 Suhreverdi: 562 Suna Kili: 347, 383 Sulhi Dnmezer, Ord.Prof.Dr.: 504, 730 Sultan (Mehmet) Reat: 30, 34, 36, 47, 50, 51, 57, 81, 85, 101, 106, 211, 275, 398, 580 Suphi (Kula), Yarbay: 519 Sleyman Kle: 170, 195, 196, 349, 529 Sleyman Nazif: 54, 332, 358 Sleyman efik Paa, Harbiye Nazr, Kuva-yi nzibatiye Komutan: 60, 221, 351, 355, 390 Smer Kl: 662 Sreyya rgeevren: 479 S.S. (Sreyya Sami) Berkem: 336, 501, 588 Sreyya Yiit: 289
kr Saraolu: 738 T Tagore, Rabindranath: 471, 472 Tahsin Bey, Dr.: 320 Tahsin Paa, II.Abdlhamit'in Baktibi: 33, 80, 272, 611 Tahsin z: 50 Tahsin zer: 197,332 Tahsin nal: 225, 324, 384 Talat Paa, ttihat ve Terakki Partisi Lideri, Sadrazam: 48, 71, 79, 173, 196, 197, 198,299 Talat Yalazan: 218, 219 Taner Baytok: 23, 33, 208, 320, 327, 333, 345, 393-396, 501, 678, 683, 684, 699 Tansu iller: 390, 442, 466 Tark Mmtaz Gztepe: 31, 32, 49, 51, 56, 65-68, 73-76, 120, 197, 226, 228, 229, 248, 257, 269, 270, 272, 280, 295, 298, 300, 331, 344, 350, 351, 354-356, 359, 381, 415, 416, 576, 589 Tark Zafer Tunaya, Prof.Dr.: 39, 300, 414, 425, 442, 599, 615, 626, 741 Tawnshend, V.F. Charles, General: 199, 430, 684, 699 T.(Tayyip) Gkbilgin, M., Prof.Dr.: 220, 221, 248, 278-280, 301, 321, 328, 353 Temen Mevsuf, ehit: 106 Tekin Erer: 588 Teotokis, Yunan Sava Bakan: 552, 692 Tevfik, Ethem'in kardei, yzba: 476, 480-482, 494, 505 Tevfik Byklolu: 21, 65, 204, 210, 235, 239, 240, 248, 267, 316, 343, 355, 359, 527, 643 Tevfik avdar: 419, 454, 466, 467 Tevfik Fikret: 114 Tevfik Paa (Okday), Sadrazam: 40-42, 46, 53, 65, 196, 197, 199, 231, 233, 255, 265-267, 334, 342, 349, 359, 390, 391, 397, 398, 403-405, 407, 408, 411, 412, 414, 446, 516 Tevfik Rt Aras: 211, 635-639 Toktam Ate, Prof.Dr.: 487, 648, 652-656,661-662,664-672 Topal Osman Aa: 547, 548, 668-671 Toynbee, Arnold J.: 18, 115, 433, 447, 456, 463, 469, 521, 556, 677, 678, 682, 736, 741 Trikupis, N., General, son Yunan Bakomutan: 520, 552-555, 559, 702, 704, 708 Tromwer Paa: 111 Tuncay ztrk: 101 Tuchman, B.: 98 Tunal Hilmi, milletvekili: 525 Turgut zal: 650 Turhan Grkan: 238 Trker Acarolu: 16 Ttncba kr: 30, 31, 49, 51, 52, 66,74 U Ubucini: 49 Uur Mumcu: 19, 75, 87, 89, 240, 443, 461, 569, 624, 640, 641, 647, 677 Ulu Grkan: 672, 673 Ulu demir: 21, 86, 223, 320, 353, 365, 714 Ulviye Sultan, Vahidettin'in kz: 30, 32, 230 Utkan Kocatrk, Prof.Dr.: 56, 89, 170, 217,222,546
de
bi
an
_8
nc Selim: 597 mit Zileli: 293 Unsal Yavuz, Prof.Dr.: 672, 673 stemen Hasan, ehit: 106 W Walder, David: 24, 218, 309, 310, 312, 327, 384, 433, 437, 438, 440, 445,447, 452, 501, 507, 517, 552, 555-557, 566, 592, 684, 685, 687, 700,706-710 Wallah, L, Jehuda, Prof.Dr.: 97 Walker, General: 251 Wangenheim, Alman Bykelisi: 455 Webb, Amiral: 115, 252, 266, 269, 311, 328, 353, 387-390, 392, 394, 678,679,681,688 Weber Paa: 110, 111, 122, 126, 138 Weir, Peter: 155 Wells, H.G.: 26, 214 Westen, Hunter, General: 136 Wilhelm, II.: 598 Wlmer, Yarbay: 148, 149, 159, 161 Wilson, ABD Bakan: 310-313, 435, 449, 620, 678 Wilson, General: 678 Wilson, H., Mareal: 311, 312, 452, 685, 689 V
Vansittart, ngiliz diplomat: 311, 680 Vasfi Hoca/Efendi: 248, 333, 368, 409, 699 Vatikiotis, P.J.: 456 Vecihi Timurolu: 113 Vedat Eldem: 279 Vehbi Cem Akun: 240, 241 Vehbi (elik) Hoca/Efendi, milletvekili: 67, 79, 332, 333 Vehbi Vakkasolu: 14, 18, 19, 26, 27, 29, 40, 49, 112, 176, 179, 190, 194, 197, 198, 203, 207, 223, 233, 234, 236, 238, 243, 248, 249, 258, 264, 268, 274, 277, 281, 297, 301, 314, 324, 349, 371, 379, 380, 423, 426, 625, 645 Velit Ebzziya: 104,332 Vehip (Kali) Paa: 75, 104, 105, 111, 119-121, 128, 134, 149, 151, 159, 160, 166, 167 Venizelos, Elefterios: 306, 309, 310, 312, 319, 331, 359, 383, 397, 401, 402, 413, 439, 440, 478, 484, 505, 538, 555, 556, 560, 681, 698 Venizelos, Sofokles, Venizelos'un olu: 359 Vera Dumesnil: 337, 379 Viktor Emanuel, talyan Kral: 69 Villalta, J.B.: 545 Vitieridu, ilia: 544 Vlahapulos, General: 518 Y
de
bi
an
_8
Z Zaharof, Basil, silah taciri: 312, 313, 450, 692 Zamir Arkolu: Bkz.Damar Arkolu Zekeriya, E., (Sertel): 114 Zeki Paa, Mir: 351, 355, 360, 390 Zeki, Yarbay, Vahidettin'in Kaynbiraderi: 50, 52, 64, 66, 73, 74, 76 -78, 486 Zeki Sarhan: 18, 468, 474, 475, 478," 479, 490, 492, 496 Zeki ngr, stiklal Marmzn bestecisi: 78 Zeynel Abidin: 222, 223 Ziyad Ebzziya: 729 Ziya Gem: 559 Ziya Gkalp: 171, 635, 637, 638 Ziya Hurit: 55, 391, 614, 616, 676, 677
de
Yahya Akyz, Prof.Dr.: 444, 521 Yahya avu: 112 Yahya Galip, Ankara Valisi: 480 Yahya Kemal (Beyatl): 56, 108, 232, 300, 331-333, 356, 359, 365, 369, 374, 381, 415, 501 Yakup Kadri Karaosmanolu: 331, 501, 510-512,527,542,675 Yakup Mughul, Dr.: 18,457 Yakup evki (Suba) Paa: 210, 243, 251, 346, 377, 503, 550, 557, 633, 711 Yaln Kk: 14, 19, 85-90, 96, 102, 103, 105, 106, 112, 115-118, 120, 121, 129, 130, 134, 136, 140-146, 168, 169, 171, 173, 176, 200, 206, 253, 452, 473, 474, 484, 485, 488-493, 499, 502, 505513, 515, 522-525,531,643 Yaar Kutluay: 600 Yaver Paa: mer Yaver Paaya bkz. Yavuz Abadan, Prof.Dr.: 741 Yavuz Bahadr: 426 Yavuz Senemolu: 237 Yavuz Sultan Selim: 49, 50, 609 Yerasimos, Stefanos: 323, 325, 452, 454 Yldrm Beyazt: 367 Yldrm avl: 722 Ylmaz Altu, Prof.Dr.: 383 Ylmaz etiner: 31, 78, 426 Ylmaz ztuna: 60, 426, 608, 610, 672, 673 Yrk Ali Efe: 482, 483 Yunus Nadi: 221, 289, 332, 353, 368, 479,481-485,495,737 Yusuf Akura: 598, 607 Yusuf Halaolu, Prof.Dr.: 287, 292-294, 296 Yusuf zzet (Met) Paa: 208, 222, 269, 367, 525 Yusuf zzettin Efendi, Veliaht: 30, 38, 246 Yusuf Kemal Tengirenk, milletvekili: 333, 367, 386, 407, 634, 686, 693, 697 Yusuf Ziya, milletvekili: 461 Ycel Hacalolu: 588 Ycel zkaya, Prof.Dr.: 468 Ymn resin, Yzba, General: 376, 380-382 Yzba Selahattin (Yurtolu): 97, 120, 178, 207, 269, 270, 315, 412, 429, 453, 476, 479, 620, 624, 627
bi
an
_8
Z.Kars: 444 Zuhuri Danman: 17, 295, 528 Zht Gven: 223, 357
de
bi
an
_8
de bi an _8

Turgut Özakman - Vahidettin, Mustafa Kemal Ve Milli Mücadele

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Turgut Özakman - Vahidettin, Mustafa Kemal Ve Milli Mücadele

Uploaded by

Copyright:

NDEKLER

3. Yasalarn, gerekleri aklamaya engel olduu iddias

4. Devlet arivlerinin durumu

4/3. Cumhurbakanl Arivi

4/4. Trk nklap Tarihi Enstits ve Trk Tarih Kurumu Arivleri

9) 10) 11) 12)

13) 14) 15)

18) 19) 20) 21) 22) 23) 24)

30) 31) 32) 33) 34) 35)

37) 38) 39) 40) 41) 42) 43)

44) 45) 46)

47) 48) 49) 50) 51) 52) 53)

Sal ve sinir sistemi:

Yazmas, konumas, zeks:

Sadrazam Damat Ferit Paa:

Vahidettin'in parayla ilgisi hayli tartmal.

60) 61) 62) 63)

65) 66) 67)

68) 69) 70) 71) 72) 73) 74) 75)

76) 77) 78) 79) 80) 81) 82)

86) 87) 88) 89) 90) 91)

93) 94) 95) 96) 97)

98) 99) 100)

106) 107) 108) 109)

116) 117) 118) 119) 120)

125) 126) 127)

128) 129) 130)

132) 133) 134)

139) 140) 141) 142) 143) 144) 145)

146) 147) 148)

180) 181) 182) 183) 184) 185) 189)

208) 209) 210) 211) 212) 213)

215) 216) 217) 218) 219) 220) 221) 222) 223)

226) 227) 228)

229) 230) 231) 232)

3. Hareket Ordusu (1909)

Ve tezini bir daha aklyor:

5/7.5. Arburnu Savalarnda M.Kemal'in baarsz olduu137 ve askeri savurganca kulland

13) 14) 15)

29) 40) 41) 42) 43) 44)

73) 74) 75) 76)

82) 83) 84)

85) 86) 87)

79) 80) 81)

98) 99) 100) 101) 102) 103) 104)

105) 106) 107)

116) 117) 118)

126) 127) 128) 129) 130)

134) 135) 136) 137)

139 140) 141)

149) 150) 151)

152) 153) 154)

155) 156) 157) 158)

169) 170) 171)

172) 173) 174) 175) 176) 177)

196) 197) 198)

200) 201) 202)

205) 206) 207)

209) 210) 211) 212)

223) 224) 225)

252 253 254) 255) 256)

257) 258) 259) 260)

246) 247) 248) 249

Vakkasolu diyor ki:

Msrolu'nu izlemeyi srdrelim:

Oooof! Ka atmasyon bir arada.