ULUSLARARASI MSLMAN- DiYALOG

SEMPOZTIJMU
II
VE KAYNAKLARINDA HZ.
23-24 EYLL 2005
Sempozyumun yer:
Saint Etienne Misafirhanesi konferans salonu
sok., n.: 8,
34800
Tel.: 0212.573.85.54
VE MARMARA
F AKL
VE KAPSYEN KATILIMI
2
KUR'AN-I KERiM'DE HZ.
Prof. Dr. mer Faruk Ham1an
Hz. Isa Kerim'de Meryem ve Mesih zikredilen;
dnyaya peygamber olar.ak kendisine
ve Hz. Muhammed'i bildirilen, "Allah'tan bir ruh ve
kelime" olarak nitelenen ancak kul vurgulanan peygamberdir.
Kerim'e gre Hz. Isa, resullerin en bykleri olan "l'l-azm" peygamberden
(Nuh, Musa, ve Muhammed) biridir. On srede doksan ayette
ismi veya bir ile zikredilmekte, olarak Al-i Maide ve Meryem
srelerinde mjdelenmesi, dnyaya mucizeleri, dnyevi
sonu ve Allah yle ilgili olarak bilgi verilmektedir.
I

1.1
gerek gerek hem Isa hem de Mesih olarak
yer ismi ona, Ysufa
(Matta, 1/21) ve Meryem'e (Luka, 1/31)
dillerinde Isa Jesus isminin "Yahve Yahve
olan Kelime
Iesous Greke'ye, oradan da Iesus biiminde Latince'ye
Arapa Y Sryanlce' deki olan
diye telaffuz etmekte (EI2 [Fr.], IV, 85), Kerim'de ve
literatrde ise ismi yazarlar, kelimenin
Hz. Muhammed'e bizzat yahudiler empoze ileri srerler. Buna
gre yahudiler, Hz. Ya'kub'un olan ve Tevrat'ta pek tasvip edilmeyen
Esa'nn ruhunu Hz. Esa ve
kelimesi de buradan gelmektedir (a.g.e., IV, 85). Ancak en nemli
yahudi din'i literatr olan Talmud'da hibir zaman Esa ile mukayese
bu geersiz (Parrinder, s. 17).
kelimesinin Arapa kabul edenler ise "donuk, beyaz renkte
olmak" 'ayes kknden ve rengi beyaz iin onun bu
ileri srerler. Kelimenin "ynetmek, idare etmek" 'avs
kknden syleyenler de Buna gre Hz. nefsini taatle, kalbini
3
le ve mmetin i Allah a Javdle kenuisine bu au
el-Mfredat. ".ays" md.; Mustafavi. VIII. 272; VI.
I I 1; Jeffery, s. 21 9). Ancak mslman dilciler genellikle kelimenin veya
Sryanice'den kabul etmektedir (Lisan'l-Arab, "avs", "ays" maddeleri;
VI, s. 452).
1.2 Mesih
Mesih gelince, dillerinde Christ ifade edilen bu
kelimenin Greke Hristos'tur (Christos). ad, Mesih ise Mesih
erken dnemlerden itibaren zel isim gibi Yeni Ahid'de
Mesih rab, kulu, iyi
oban, yol, gerek, hayat gibi unvanlar da
Kur'an'da hem hem Meryem hem de Mesih olarak
gibi isimlerle de kendisine ok unvan verilmekte,
yirmi defa Isa, on Isa kelimesiyle birlikte olmak zere yirmi defa
Meryem (Meryem gemektedir. Mesih kelimesi ya tek (en-
Nisa 4/172; el-Maide 5/72; et-Tevbe 9/30) veya Mesih Meryem ( el-Maide 5/17,
72, 75; et-Tevbe ya da Mesih b. Meryem (Al-i 3/45; en-Nisa 4/157,
171) on bir yerde gemektedir. Ancak Kur' an' daki mesih kelimesi
bu kelimeye anlamda Mesih
peygamberler gibi bir kuldur. Ona nisbet etmek, onu rab
edinmek kesinlikle Kur'an'da bu husus belirtilmektedir:"
Yahudiler Uzeyr dediler. da Mesih
dediler. Bu geveledikleri szlerdir. Szlerini daha nce kafir
kimselerin szlerine benzetiyorlar ... Halbuki onlara ancak tek ilaha kulluk
etmeleri emrolundu. Ondan yoktur. O, ortak
(et-Tevbe 9/30-31 ). Hz. Mesih diye nitelendirilmesinin
birok
1.3 isim ve
Hz. verilen isim ve mmkndr:
Meyyed [el-Bakara '2/87]), ( ruhu [en-Nisa 4/171]),
kelime (Al-i 3/39), vecih [Al-i 3/45]), salih (Al-i 3/46),
resul (Al-i 3/49), (mjdeleyen [es-Saf 61/6]), mnebbi' (haber veren
[Al-i 3/49]), [Al-i 3/50]), ayet alarnet [el-
23/50; Meryem 19/21]), [en-Nisa 4/158]),
(Al-i 3/55), gz (Meryem 19/26), abd (kul [Meryem
19/30]), ne bi (Meryem 19/30), mbarek (Meryem 19/31 ), ilim veya alem ( ez-Zuhruf
43/61), rahmet (Meryem 19/21).
4
II
Ailesi
Kerim'de alemiere stn bildirilen (AI-i 3/33) drt
sekin aileden biri de Hz. Isa annesi Meryem 'in mensubu
ailesidir. Kur'an'da bu konuda denilmektedir: "Allah birbirinden gelme bir
nesil olarak Adem'i, Nuh'u, ailesi ve ailesini seip alemiere stn
Allah ve bilendir" (Al-i 3/33).
Yine Kur'an'da Hz. annesi Meryem
mjdelenmesi mnasebetiyle de bilgi bulunmakta ve Meryem, iffet ve teslimiyeti
sebebiyle vlmektedir. Kur'an ve kaynaklannda yer alan bilgilere
gre Meryem'in annesi Hanne iin Allah'a bir
olursa onu Beytll)'lakdis'e Kur'an'a gre Meryem,
daha annesi ona hamile Iken mabede Kur'an'da bu konu
Ya Rab! sadece sana hizmet etmek
ze'te k;'abul buyur, ve bilen ancak sensin
Onu onun ne daha iyi biliyordu- Ya Rab!
Erkek, gibi ben ona Meryem verdim, ben onu da
soyunu da sana dedi" (Al-i 3/35-36).
Hz. Meryem, annesinin mabede verilir. Onun
kimin konusunda din adamlan kur'aya
ve kur'a Zekeriya'ya Zekeriya mabede bir odada Meryem'i
Bu husus Kur'an'da "Rabbi Meryem'i gzel bir
surette kabul buyurdu ve onu gzel bir surette Onu
himayesine Zekeriya mihraba onun her bir yiyecek
bulurdu. Ey Meryem! Bu sana nereden geldi? diye O da: Bu Allah
verirdi. Allah (Al-i
3/37).
Hz. Meryem, ailesinden aynlarak kendisine tahsis edilen yerde ibadet ve
zikir ile srdrrken vahiy Cebrail kendisine Allah
ve btn stn bildirir: "Cebrail Ey
Meryem! Allah seni seip tertemiz ve seni alemierin stn
Ey Meryem! Rabbine gnlden boyun Ona secde et ve rku edenlerle birlikte
rkuya git" (Al-i 3/43-44).
Ailesinden uzak ibadetle olan Meryem, bir gn
ruhunu (Cebriiil) tastamam bir insan grnce korkar ve
Allah'a ondan kendisine ister. Melek ise ona tertemiz bir
erkek ocuk zere Allah bir eli syler.
Meryem'in, kendisine bir erkek eli iffetsiz halde
zerine melek bunun Allah iin kolay bildirir.
Sonuta Meryem kendisine hibir erkek eli hamile
Kur'an'da bu olay "Ey Muhammed! Kur'an'daki Meryem
anlat. Hani bir zaman Meryem, ailesinden onlann yerin
5
Ailesiyle kendisi bir perde Biz kendisine
Cebrail'i gnderdik de ona insan Meryem. 'Ben
senden, rahman olan Allah a m. Allah tan korkuyorsan bana dokunma
dedi. Melek,Ben Rabbinin bir eliden sana nezih ve
kabiliyetli bir ocuk iin gnderildim dedi. Meryem, Ben bakireyim,
bana hibir ve iffetsiz biri de halde
olabilir dedi. Melek dedi: Bu gibi nk Rabbin buyurdu
ki: ocuk vermek bana pek Hem biz onu nezdimizden insanlara bir
mucize ve rahmet Ezelde byle takdir 19116-21).
Kerim'de bir yerde Meryem'e gelen bu
ismini ve zelliklerini de bildirilmektedir: "Melek ki:
Ey Meryem! Allah seni, kendisinden bir kelime ile mjdeler ki onun Meryem
Mesih'tir. Dnya ve ahirette ve Allah'a
iken de iken de O salih
kimselerden Meryem, ey Rabbim! Bana hibir insan
olur Melek: Bu byledir. Allah
Bir dilerse ona ol der ve olur dedi (Al-i 3/45-47).
Hz. mjdelenmesiyle ilgili olarak verilen bilgilerle
Kur'an'daki bilgiler benzerlik ve Her iki da
Meryem bakiredir, fakat gre Yusuf bir Luka
ineili'nde (I/26-35) Meryem'e mjde veren melek Cebriiii ile hamile
vesile olan Rhulkuds Kur'an'da ise Allah, Meryem'e gnderilen
melekten "bizim ruhumuz" diye sz eder ve genellikle bunun Cebriiii kabul
edilir (Taberi, Camiu'l-beyan, XVI, 45; XXI, 195). Melek Meryem'e mjdeyi
daha sonra Allah ruhundan ve Meryem hamile (Al-i
3/45-46; Meryem 19117-22; el-Enbiya 21191; et-Tahrim 66112). Mfessirlerin
gre Meryem' e mjdeyi getiren Cebriiii onun yeninden
ve Meryem hamile (Sa'leb!, s. 381; XXII, 218-219).
taraftan Kur'an dnyaya gelmesini Adem'in mukayese
etmektedir (Al-i 3/59).
III
Dnyaya
Hz. Meryem'in hamile ve dnyaya Kur'an'da
"Nihayet emri Meryem hamile Hamile
iken insanlardan uzak bir yere ekildi. onu hurma
yaslanmaya Haline zlerek bundan nce lseydim de unutulup
gitseydim dedi. Melek Meryem'in seslendi: zlme!
Rabbin alt bir Hurma kendine silkele, taze ve
6
olgun hurmalar dklsn. c i gnln tut. birini grrsen Rabman
Allah'a susma orucu bugn kimseyle de (Meryem 19/22-
26).
kaynaklarda Meryem'in Yusuf b.
Ya'kub'dan da sz edilir. Meryem'in hamile anlayan Yusuf bunu iyi
fakat daha sonra durumu Meryem'in de kendisi yapar.
emriyle Yusuf, Meryem'i oradan ve bir
hurma Isa dnyaya gelir. Bu esnada btn putlar yzst
Durumdan eden haber verirler, o da yere
gelir; fakat melekler her taraftan iin bir trl ona
(Taberl, Tiir'ih, I, 593-595; Sa'leb'i, s. 381-384).
Meryem, dnyaya getirdikten sonra kavminin dner. Kavmi,
biikire Meryem'i ocukla grnce gayri bir
rn sanarak, "Ey Meryem! Gerekten sen bir Ey
Harun'un Senin baban kt bir insan annen de iffetsiz
derler, Bunun zerine Meryem gsterdi. Biz dediler bir ocuk ile
ocuk (B dedi: 'Ben Allah kuluyum. O bana
verdi ve beni peygamber Nerede olursam O beni mbarek
srece bana ve emretti. Beni anneme beni
bedbaht bir zorba gn, gn ve diri olarak kabirden
gn esenlik (Meryem 19/27-33; Sa'leb'i, s. 383-386).
grdkleri halde yine ikna ve Hz. Meryem
iftiralara devam ettiler (en-Nisa 4/156).
IV
faaliyeti
Kerim'de Hz. ve
faaliyeti ok az bilgi verilmekte, itibaren
faaliyetine kadar geen dnemle ilgili olarak, Meryem ve iskana
suyu bulunan bir tepeye ifadesinin bilgi
(el-M'minn 23/50). kaynaklarda yer alan bilgilere gre otuz iken
peygamberlik grevine ve bir olan Allah'a davet etmesi

Kur'an'a gre Allah, Isa'ya kitap ve onu mbarek (el-
Maide 5/75; Meryem 19/30-31).0 gnderilen bir peygamberdir (Al-
i 3/49; en-Nisa 4/171). Bir olan Allah'a (el-Maide 51117),
tasdik hususlarda onu (Al-i 3/50; el-Maide
5/46), kavmine ve (Meryem 19/31 ). Allah ona
hikmeti, ve (Al-i 3/48-49). Kur'an'da onunla
ilg3ili olarak denilmektedir :" O peygamberlerin kendisinden nceki
tasdik eden Meryem gnderdik. Ve ona, iinde hidayet ve nur
7
olan ve kendinden nceki tasdik eden. korkanlar iin bir
rehberi ve bir nasihat olan verdile tabi olanlar onda
indirdikleriyle hkmetsinler. Allah ile hkmetmeyenlere gelince
onlar ta kendileridir" ( el-Maide 5/46-4 7).
kavmine mucizelerle zaman ki: Size hikmetle ve
bir zere geldim. Allah'a
gelmekten bana itaat edin. Allah benim de Rabbimdir sizin de
Rabbinizdir, ona kulluk edin, yol budur" (Zuhruf 43/63-64).
Hz. bu davetine kavmi olan yeterli
gremedi hatta tepkisine maruz Bunun zerine kimlerin, kendi
yer sordu ve havarilerin olumlu Kur'an'da
hissedince 'Allah
kimlerdir? dedi. Havariler 'Biz dininin
Allah'a mslman ol. Rabbimiz! Senin
peygambere uyduk, bizi olanlarla beraber yaz diye cevap verdiler"
(Al-i 3/52-53). o ki hani havarilere 'Bana ve peygamberime iman
edin diye Onlar da iman ettik, ol ki biz
(Maide 5/111).
Hz. inanan ve inanmayanlar Kur'an'da "Ey iman
edenler! dininin olun. Nitekim Meryem da
havarilerine 'Ai.lah'a giden yolda benim kimdir? diye sorunca
havariler dininin biziz Bunun zerine
bir grup iman bir grup da inkar Ama biz iman
edenleri destekledik de muzaffer oldular" (Saf 61114).
V
Dnya sonu
Kur'an'da Hz. ve tekrar hayata
sz edilir (Meryem 19/33). Ancak genel telakkiye gre onun
bu gibi gerildikten sonraki
Nitekim Kerim'e gre Isa
Yahudiler, mesajdan ve onu ldrmek iin tuzak
(Al-i 3/54). "Allah elisi Meryem ldrdk demeleri
yznden Halbuki onu ne ldrdler ne de fakat
ldrdkleri onlara Isa gibi gsterildi. Onun ihtiliifa bundan
tam bir iindedir; bu hususta zanna uymak hibir
bilgileri yoktur. Kesin olarak onu ldrmediler, bililis Allah onu kendi nezdine
Allah izzet ve hikmet sahibidir" (en-Nisii 4/157-158). Bylece
nemli bir dini inan olan, kefiiret olmak zere
gerilmesi hadisesinin kabul grlmektedir.
8
Kur'an'da !Iz. \C bildiren
ayette yer alan lehm .. ifadesi Bu
ifadenin gre anmh ve gerilen bir
fakat bu ri vayetiere gre gerilen
yerini yahudilere ve Roma gsteren Yahuda Hain Yahuda
tam ele suretine ve yerine
kendisi bir rivayete gre ise gerilen iin
grevlendirilen Kirinuslu Simun'dur (Simon le Cyreneen). Bu
benzeri olan bir syleyenler de Buna benzer bir
da Docetler'e (Docetes = Aphtartolatres) gre Hz.
ekmesi ve gerilip ldrlmesi sadece grntdedir;
onun yerine bir benzeri, belki de Kirinuslu Simun
kaynaklarda konunun dair rivayetler (Taberl, Tarih,
I, 601-605; I, 226-227).
Hz. yahudiler ve Kur'an'da
belirtilmekle birlikte lp ve semaya ykseltilmesinin (ref)
konusu hem mslmanlada hem de
kendi dnyevi sonuyla
ilgili ayetlerde yer alan iki kavram byk nem Bunlar ve
"ref" Al-i sresinde (3/55) Allah, "Ey Seni vefat
(mteveffike), seni nezdime (rafiuke), seni inkar
edenlerden ve sana kadar kafiderden stn
demektedir. Milide sresinde ise Allah "Beni ve annemi Allah'tan
iki bilin diye sen mi dedin?" diye "Ben onlara ancak
bana syledim. Benim de rabbim, sizin de rabbiniz olan Allah'a kulluk
edin dedim. mddete kontrol ediyordum. Beni vefat
ettirince zerine gzetleyici sen oldun" diye cevap vermektedir
( el-Miiide 51116-117). Bu ayetlerden, nce ve rer hadisesinin
Nisa sresinde yahudilerin ldremedikleri,
bilakis onu kendi nezdine belirtilmektedir (4/157-158).
Buradan ve tekrar gelmesi ile ilgili hadislerden hareketle
genelde Mesih'in "ruh maa'l-cesed" Allah rer nce
tekrar ve o zaman ruhunun kabul edilmektedir. Bu
benimseyenlere gre yahudiler benzer bir
veya semaya rer
tabii olarak lecek ve genel o da dirilecektir.
taraftan ldrlmekten ve gerilmekten
fakat, "Seni vefat seni nezdime (Al-i 3/55) ayeti
dnyev1 mrn vefat ruhunun Allah
de ileri srlmektedir. Ahmediyye'ye (Kadiyanllik) gre ha zerindeki
zahiri lm ve sonra Hz. etmek zere
ora-da 120 Kabri (EI2 [Fr.], IV, 88).
9
YI
Nitelikleri
6.1 'tan Bir Kelime
ayette Hz. "Allah'tan bir kelime" ifade edilmektedir (Al-i
3139, 45; en-N isa 4/171 ). Allah 'tan bir kelime Allah "ol" emrinin
ve onun gibi
6.2 'tan Bir Ruh
Kur'an'da Hz. "Allah'tan bir ruh" olarak da bahsedilmekte (en-Nisa
4/171), Meryem'e ruhtan (el-Enbiya 21191; et-Tahrim 66112), bylece
hayat belirtilmektedir. Buradaki ruh kelimesi emri,
flemesi, rahmet ve hayat" (Taberi, Camifu'l-beyan, VI,
24-25).
6.3 ve Mucizeleri
-gre Hz. ne iddia ettikleri gibi bir
veya ne de yahudilerin iddia ettikleri gibi bir o
birnebi (Meryem 19/30) ve resuldr (en-Ni-sa 4/157, 171; el-
Maide 5/75; es-Saf 61/6), bir peygamberdir (Al-i
3/49; es-Saf 61/6), kendisine ( el-Maide 5/46).
tasdik hususlarda onu (Al-i 3/50; el-Ma-ide 5/46).
Isa, "Muhakkak ki Allah benim de rabbim sizin de rabbinizdir. yleyse O'na
kulluk ediniz. yol budur" (Al-i 3/51; Meryem 19/36) diyerek
bir olan Allah'a davet (el-Maide 5/72),
kulu (en-Nisa 41172; Meryem 19/30), birok mucize
Mabede itaat ve ibadetle Allah
iffet sembol olarak olan Meryem'den (Al-i 3/37,
42-43) dnyaya (Al-i 3/45-47; Meryem 19117-22), bylece
hem anne hem ilahi kudrete bir alarnet (el-M'minun 23/50).
Hz. mucizeler Kur'an'da belirtilmektedir:
iken ve olgun bir insan (Mer-yem 19/30; el-Maide
5/110; AI-i 3/46). amurdan fleyip onu
(Al-i 3/49; el-Maide 51110). Anadan kr ve
(Al-i 3/49; el-Maide 5/11 0). lleri (Al-i 3/49; el-Maide
5/110). Evlerde yenilen ve biriktirilen haber (Al-i 3/49).
Semadan sofra ( el-Maide 5/112-115).
lO
Hz. isa mucizeleri Ye Kuran da hemen hemen ancak
semadan sofra indirme hadisesi yoktur. Bu konu Kur an "da
nakledilir: Hani havariler, Ey Meryem Rabbin gkten bize bir sofra
indim1eye g yetirebilir mi? O da. iman Allah 'tan
korkun Bunun zerine dediler ki: O sofradan yemeyi, kalplerimizin huzura
senin bize bilmek ve ona edenlerden olmak
istiyoruz. Meryem dedi: Ey Rabbimiz olan
Gkten bize bir sofra indir ki bizden ncekilere de sonrakilere de bir bayram ve
senin bir mucize olsun. Bizi Sen verenlerin en
Allah: Ben o size Fakat bundan sonra sizden kim inkar ederse
alemlerden hi kimseye bir azapla dedi" (Maide
51112-115).
semadan sofra indirilmesi mucizesinin geen son
veya Petrus'un belirtilen ileri
Bunun, Hz. az miktardaki ekmek ve ok
(Matta, 14117) syleyenler de
6.4 Rhulkuds ile Teyit Edilmesi
Hz. hem hem grev yaparken
ile ile desteklenme ifadesi Kur'an'da
sadece Hz. lsa iin (el-Bakara 2/87, 253; el-Ma-ide 5/110).
6.5 Hz. Muhammed'i Mjde/emesi
Kur'an'a gre Hz. Muhammed'in (el-A'raf
71157). Isa, kendisinden sonra gelecek Ahmed peygamberi
(es-Saf 61/6). Bu mjdenin bugnk de Yuhanna
ineili'ndeki Paraklet'in (14/16; 15/26; 16/7) Ahmed
mslmanlarca ileri srlmektedir.
Kur'an 'a gre lsa btn stn zelliklerine bir insan ve bir kuldur
( en-Nisa 4/172; el-Maide 5117, 75; Meryem 19/30; ez-Zuhruf 43/59). Hibir zaman
kendisinin edinilmesini ve Allah'a (el-
Maide 51116-11 7). Kur'an tesllsi reddetmekte, temel prensip olarak tevhidi
ortaya (en-Nisa 41171).
Hadislerde de bahsedilmektedir. Her mutlaka
ancak Hz. perde
onun iken biri Hz. Peygamber'in
onunla mi'rac gecesi ikinci kat semada iin
kendisine gelenleri Hz. Muhammed'e belirtilmektedir. Allah'tan
ilah ve Muhammed'in onun kulu ve resul, da kulu ve
elisi olup Meryem'e ilkah kelimesi ve Allah'tan bir ruh
ll
inanan kimsenin cennete Meryem 'ya en kimsenin Hz.
Muhammed yine hadislerde Ekrem,
Meryem methettikleri gibi kendisinin methedilmesini
taraftan Hz. Isa de hadislerde yer Buna
gre benizli, (Buhari, "Salat", 1,
"Enbiya,", 5, 24, 43, 47, 48, 'Bed''l-halk", 6, 7, ll, 42, 53,
"Tefs!r", 2/1, 17/5, "Tevh1d", 19, "Rikak", 51, 31, "Tab1r'r-r,yii", 32,
"Fiten", 26).
Kerim ve hadislerde takdim edilen ve
teolojisindekinden temel inan olan ulhiyetin
gerilmesi fidyesi Kur'an
kabul edilmez. Bu daha ilk dnemlerden itibaren
mslmanlarla sebep iki taraf
da birbirini reddeden ve tenkitlere cevap veren eserler kaleme bylece
bir reddiye literatr Daha saadet'te Necran Hz.
Peygamber'i ziyaret edince temel AI-i
ilk seksen ayetinin Medine'de Peygamber'i ziyaret eden Necran heyetiyle
ve ile ilgili sebebiyle nazil rivayet edilmektedir
I, 657; Taberi, Camifu'l-beyiin, III, 161-163). dnemlerden itibaren
ortaya poJemik literatrnn temel teslls doktrini ve
ile kefilret problemi ve hadisesi gelmektedir. Abdullah b.
ve gnmze kadar devam eden reddiyelerde
Hz. ile ilgili
taraftan tefsir tarih ve enbiya tr
eserlerde ve tasavvuf literatrnde Hz. ile ilgili rivayetler yer Bu
rivayetlerin byk bir kaynaklanndan gelmektedir (mesela bk.
Taberi, Tii-rih, I, 593-605; Sa'leb1, s. 381-406; Clair-Tisdall, s. 49-65).
12