EBU MSLM HORASAN

10 Mays 2011 Sal

Ebu Mslim Horasani mazlumlarn, ezilen ve smrlenlerin, zulme ve gadre urayan halklarn, dlanan, yok saylan, tekiletirilen insanlarn adalet ve zgrlk istemlerinin tarihsel sembol kiiliklerinden biri olarak gnmze kadar uzanabilmi canl ve etkili bir kiiliktir.

Halk zgrlk Eilimi inde Bir Sembol Ortadou bereketli topraklar olan bir corafya olarak deerlendirilir. Bu deerlendirme ayn zamanda Ortadounun ok ynl verimliliini, retken ve yaratc gereini de ifade eder. nk sadece ilk tarm rnleri deil, inan-dil, dnce, sanat, mimari, edebiyat, mitoloji, tp, fizik, geometri gibi gnmze yn veren disiplinler de Ortadou corafyasnda ieklenmitir. Dnyamzn bugn geldii aama tmyle Ortadounun rn deildir, fakat ana dorultuyu kazandran olgular, kurallar, normlar Ortadou mahrelidir. Bu, Ortadounun yaratc, retken gerei kadar, toplumsal gelikinliini, eitliliini, eliki ve atmalarnn keskinliini de ifade eder. Hi durmakszn devam eden devingenliiyle Ortadou, 500 yl ncesine kadar insanlk tarihinde nclk roln stlenmitir. Batnn 500 yllk bir nclk zerinden hareketle tm insanlk tarihini sahiplendiini dnrsek; Ortadounun on binlerce yla dayanan yaratclk, reticilik yine nclk gereine ramen uygarlk glerin dna, uzana itilmesi, dahas onun hedefi haline getirilmesi sz konusudur. Ortadou Tarihi nsanln Tarihidir Ortadou kaynakl olan gnmz uygarl insanln zne ve gereine kartlkta ya da yabanclamada nerdeyse doruk noktasna ulamtr. Yabanclamadaki bu noktay anlamak iin fazla uzaa gitmeden gnmz uygarl iinde Ortadounun yerine bakmak bile yeterlidir. Allageldii gibi Ortadounun gnmz uygarl iindeki -dndaki demek daha yerinde olacak- yerini sadece Ortadounun yetersizlikleri, tutuculuklar, banazlklaryla aklamak bir yanlg olacaktr. Bu Bat mahreli bir yaklam olup yaanan yabanclamay izah etmeyecei gibi yanltc da olacaktr. Ortadou tanmlanrken ya da deerlendirilirken onun temel yanlarndan biri olan dinler gerei, hemen her konunun ele alnnda, her elikinin ortaya konuluunda ana temalardan birini oluturur. Bunun izinin dmedii hi bir alan yoktur. Maddi, manevi yaamn her yannda izlerini,

etkilerini grebiliriz. Bat kaynakl milliyetilii bir trl iselletiremeyen Ortadou insan, onu da dini bir grnm altnda yaamaktadr. Ortadou iin airet, kabile gibi etnik kimlii ifade eden rgtlenmeler kadar tarikat ve cemaat gibi dini aidiyeti ve kimlii ifade eden kavramlar da byk nem tar. Hatta kimi zaman dini kimlik etnik kimlii de kapsayan daha kapsayc ve belirleyici bir kimlik olarak belirir. Bunlar etrafnda ekillenen Ortadou gereinde sz konusu kavramlar zmlemeden ne siyasal, ne diplomatik, ne ekonomik ne de askeri bir baarya ulamak imknszdr. Ulus, millet kavramlarnn altnda da ok canl bir biimde yaayan bu kavramlar vardr. Gnmzde bile bunlarn etkisinin ne denli yksek olduu dikkate alnrsa, kkenlerinin ne kadar gl olduu hakknda bir fikir edinebiliriz. Herhangi bir halka atfta bulunmayan, ne karmayan slamiyet, evrenselci bir yaklam esas almaktadr. knda tm milletlere arda bulunmutur ve ars Arap, Acem, Trk, Krt demeden ama kimlere seslenilmise onlarn adn da vererek her dinden ve her mezhepten insana yaplmtr. Dolaysyla mmetilik biiminde yaylm gsteren slamiyetin eitli halklar tarafndan kabullenilmesi, bu halklarn iinde yaadklar sosyal kltrlerin ve organizasyonlarn zellikleriyle balantl olmutur. Her ne kadar slam douundan ksa bir sre sonra kartna dnse ve Arap kabile aristokrasisinin devletleme ve iktidarlama ideolojisi haline getirilerek Arap milliyetilii biiminde dayatlm olsa da blgemizde sosyal yaama damgasn vuran kltr ve toplumsal rgtlenme biimi ne ise slamiyetin kabul ve yaanmasnda da o belirleyici olmutur. Onun karlar, gelenek ve grenekleri, kural ve normlar gzetilmitir. Halklarn airet, kabile gibi toplumsal yaplar altnda on binlerce yllk kltrlerini ve zihniyet yaplarn bir kenara brakarak slam Arap egemenlerinin istedii gibi kabullenmeleri hibir zamanda ve yerde gereklememitir. Dahas bu biimdeki dayatmac her yaklam kartn dourmu, yzlerce ayaklanma, isyan ve direni bu temelde ortaya kmtr. Bu perspektiften bakldnda Ortadou zemininde devleti ve iktidarc egemenlikli yaklama kar kabile ve airet biiminde toplumsalln srdren etnisite ile kent merkezleri ve evresinde birikmi yoksul emeki kitlelerin gerekletirdii yzlerce isyan ve direni hareketini grrz. Yine bu hareketleri kodlayan dn biimleriyle karlarz. slam grnml devleti uygarla kar, onun smr ve talanna, zulm ve yalanna kar gelien bu direni iinde tarihi kiiliklere, grkemli durulara rastlarz. Tarih imdidir 20. yzyln banda oluturulan statkosunun paraland bir sreci

yaayan Ortadou, yeni bir ekillenme srecine girmitir. Bunun ynnn, dorultusunun, zelliklerinin, karakterinin belirlenmesi olarak da deerlendirebileceimiz giriimler, her g asndan balatlmtr. srailArap atmalar da, gelien isyan dalgas ve gerici ulus-devleti rejimlerin bir bir devrilmesi gerei de yine ABD nclndeki emperyalist glerin Irakla balatt, Afganistan ile srdrd ve Libya ile devam ettirdii mdahale de tabi Trkiyenin mevcut statkoda ve Krt zgrlk mcadelesini tasfiye etmek iin lml slam temelinde diretmesi bu gerekle balantldr. u aktr ki, blgenin kazanaca yeni statko dnyann siyasal, sosyal, ekonomik, diplomatik vb. tm dengelerini belirleyecektir ve dnya yeni srete burada gerekleen deiimin zelliklerine gre ekillenecektir. Tm gler bunun farkndadr ve buna etki etmeye almaktadr. Kresel sermaye gleri ABD nclnde imdiye kadar yrtlen politikay daha geni bir uzlama ve ittifak temelinde srdrmek istemektedir. Statkocu blge gleri ise zgr Krtn yok saylmasna dayal mevcut statkoyu srdrmek iin tm varln ortaya koymaktadr. Halk gleri de elbette bu srece demokratikleme temelinde etki etmek istemektedir. Kyasya bir atma biiminde gerekleen bu srecin izlerini her yerde srmek olasdr. Gelinen aamada iinde bulunulan durumun tarihsel gncel nedenleri, buna etki eden olaylar, sreler ve kiiliklerin doru anlalmas ve tannmas da bu anlamda nem kazanmaktadr. Geleceimizi ina etmekte olduumuz bu srete gemiimizin kurban ya da mahkumu deil de sahibi ve yaratcs olmak istiyorsak, tarihimizin tm boyutlaryla aydnlatlmas ve aa karlmas son derece nemlidir. Elbette bunu bizim admza birileri yapacak deildir. te Ortadou aydnlanmas en bata da bu durumu zmlemek zorundadr. Bizi yaratan bu tarihin geri-eski yanlarn aa karp mahkum etmek, yenilenecek yanlar devralmak durumundayz. Sahiplenilecek olanla reddedilecek olan, bu katmanlar yn halinde i ie gemi olan iyi -kt, gzel-irkin, ak-kara, kleci-zgrlk vb. olgular yine kahraman-korkak, direnii-teslimiyeti, bamszlk-ibirliki kiilikleri aa karmak, gelecee yry bu aydnlanm gemi zerinden gerekletirmek, baar ve zafer iin vazgeilmezdir. nk ne olursa olsun Ortadou halklar insanlk adna bir k gerekletirecekse -ki gerekletirmelidir- bunun gcn yine kendi tarihinden alacaktr. Zira Ortadou tarihi esasta insanln tarihidir. nsanln kazanma noktalar da kaybetme noktalar da bu tarihte gizlidir. Yine kendi tarihimizden alacamz perspektifle gnmz ve geleceimizi tanmlayabileceimiz aktr. Tarih iinde yapacamz ksa bir yolculukta ele alacamz tek bir olay, tek

bir kii bile tarih denilen olgunun olmu bitmi, mr tkenmi glgeler ve izler olmadn tm temel zellikleriyle gnmzde de yaandn gstermektedir. Bu anlamyla tarih gnmz kodlayan fikirler, olaylar, kiiliklerle adeta bugn de yaamaktadr ve de capcanldr. Ancak bunlar egemenliki glerin perdelemeleri, karalamalar, arptmalar altndadr ve aa karlmalar kolay olmamaktadr. Yine tmn birden aa karmak da mmkn deildir. Uzun ve zorlu abalar gerektirmektedir. Ancak sabrla, inatla kendi tarihimizi aa karmak iin de bir yerlerden balanmaldr. Bylesi bir tarih ve gncel anlayndan hareketle doru bir tarih bilincinin aa karlmas, tarihte yaanan her eyin bilinli ya da bilinsiz bir biimde etrafna rlen efsane ve speklasyon zincirinden kurtarlmas gereken tarihi kiiliklerden biri de Ebu Mslim Horasanidir. Birok Batni harekete ilham kayna olan, bir ok halkn kendinden sayd Ebu Mslim Horasani, Ortadou tarihinde hakknda en ok sylence yaratlan, zellikler ve sfatlar yaktrlan kiilerin banda gelmektedir. Ortadou halklarnn byle ele ald, sylenceletirdii, tanrsal sfatlar ykledii bir kiilik olarak da mutlaka tannmay ve anlalmay gerektirmektedir. Zira halklarn bir kiiyi bylesine efsaneletirmesi, olaanst zellikler ieren sfatlar yklemesi o kiilii toplumsal ilerleyiin yolu, gvencesi, model kiilii olarak grmesi demektir. Bir izgi, bir yaam felsefesi haline gelmesi ya da getirilmesi sz konusudur. Dolaysyla gerei yle olmasa bile kendine mal edilen sfatlar, halklarmzn devam etmekte olan zgrlk, bamszlk, eitlik ve adalet arayndaki temel deerler, ilkeler ve kurallarn anlatr. ou zaman bir efsane bir halkn zlemini, umudunu, inan ve deer yarglarn anlatr. Dolaysyla Ebu Mslim Horasani, byk bir deerler toplam olarak ulat gnmzde en gerek haliyle aa karlmay, yaptklar ve yapamadklaryla anlalmay ve de sahiplenilmeyi gerektiren slam tarihinin en nl kiiliklerinden birini oluturmaktadr. Ebu Mslim Horasani (Ebu Mslim Abdurrahman bin Mslim el-Horasani-Doum 718 Horasan bugnk Afganistandaki Belh kenti, lm 754 Irak ) Kle brahim, brahim bin Osman, Heyyakan, Hetkan, Abdurrahman bin Mslim, Bihzadan, Horasan Teberdar lakaplaryla da anlan Ebu Mslim Horasaninin asl ad Abdurrahman'dr. eitli kaynaklarca 718 ylnda gemite ran-Horasana bal olan bugn Afganistan snrlarnda yer alan Belh kentinde dnyaya geldii belirtilmektedir. Emevi egemenliine son verip iktidarn Emevi Hanedanlndan Abbasi Hanedanlna gemesine yol aan byk ayaklanma hareketine liderlik eden Ebu Mslim, Abbasi

devletinin kurulu srecinde de nemli roller stlenmi ancak etkinliinin giderek artmas, alternatif bir iktidar oda olarak grlmesi gibi nedenlerden dolay bizzat iktidara tad Abbasi Hanedanl tarafndan bir komplo ile katledilmitir. (MS.754) Ortadou ve slam tarihinde Ebu Mslim Horasani kadar efsanelere ve speklasyonlara konu olan baka bir kiilik bulmak zordur. smi etrafnda ylesine bir sylenti yn olumutur ki, bunlardan hangisi doru, hangisi yanl ayrt etmek kolay deildir. ldrld 754 ylndan bu yana ad etrafndan oluan speklasyonlara bir yenisini eklemeden, tarihteki yerini, Ortadou zemininde temsil ettii kltr, Ortadou halklarnn onun ad etrafnda yaatmaya ve srdrmeye alt deerleri aydnlatmak, tm boyutlaryla olmasa bile ana hatlaryla Ebu Mslim Horasani gerekliini ortaya karmak, yaratlan mulaklatrmaya inat ait olduu saflar netletirmek son derece nemlidir. Zira Ebu Mslim Horasani mazlumlarn, ezilen ve smrlenlerin, zulme ve gadre urayan halklarn, dlanan, yok saylan, tekiletirilen insanlarn adalet ve zgrlk istemlerinin tarihsel sembol kiiliklerinden biri olarak gnmze kadar uzanabilmi canl ve etkili bir kiiliktir. Aktr ki bylesi bir kiilik salt dini ya da mezhepsel kayglarla, uhrevi yaklamlarla ele alnamaz. Ona hak ettii deeri vermek sosyolojik ve kltrel yaklamay gerekli klar ki, bu her eyden nce Ebu Mslim Horasani kiiliinin yeerdii toplumsal kltrel zemini anlamay, iinden kt toplumsal gereklii tanmay, bu toplumsal gereklii belirleyen dnsel, kltrel, inansal temeli grmeyi gerektirir. Her insan ait olduu toplumun rndr, onun taycs, srdrcs ve ayn zamanda yapcsdr. Bu anlamda her kiilik kendi toplumsallnn hem kurban hem kahraman olmaya aktr. Toplumsal gereklik byk krizler ve elikilerle karlatnda bunun bireylere yansmamas, toplumsal bnyede yaananlarn bireye aksetmemesi insann doasna terstir. Sorun bu noktada bireyin iinden kt toplumsal yapnn yaad zorlanmalar, elikiler ve beklentiler karsnda kendisini nasl konumlandrdnn aa kmasndadr. Bunlara yant olma temelinde mi, bunlardan kama, bunlardan korkma, bunlara srtn dnme temelinde mi? te bireyin zgnl bu sorulara verilecek olan yantlarda belirmektedir. te Ebu Mslim kendini evreleyen kltrel ve sosyal yapdan aldklaryla kendi toplumsallnn elikilerine yant olmay, zm getirmeyi esas alm bir kiilik olarak karmza kmaktadr. Adna hareket ettii Abbasi ailesinin hrslar ve iktidar arzularna yant olmann tesinde, Emevi zulm ve smrsnden nasibini alan tm blge halklarnn, emeki ve yoksullarnn beklenti ve istemlerine de yant olmutur. Bu nedenle de

tarihe Emevi devletini ykan ve Abbasi devletini kuran kii olarak gemesi onu yeterince tanmlamaz. Ebu Mslim Horasaniyi gnmze kadar taran blgenin zulm ve direni diyalektiinde oynad roldr. Sistem ve sistem kartlar, dzen yanllar ve dzene kar direnenler, bu direnite ba ekenler her daim ve her art altnda halklarmz tarafndan sahiplenilmi, kutsanm, ululanm, unutturulmam, destanlarda, arklarda, kulaklara fsldanan isyan arlarnda srekli yaatlmtr. Analarmzn ninnilerinde, ozanlarn trklerinde, dengbjlerin klamlarnda, cemlerde, glbanglarda yeni doanlara verilen adlarda gnmze tanmtr. Onlar bylesine lmsz klan en byk hakikatimiz olan toplumsallmza ballklar, onun ihtiyalarn her eyin stnde tutmalar bunun iin gerektiinde canlarn ortaya koymaktan ekinmeyecek denli byk ballklardr. nsann bu en byk gereine sayglar, ballklar ve bu uurda yaptklar onlar tarihe kazyan temel olgulardr. Ebu Mslim Horasani bu gereklii yaad dnem iinde gsteren, kimin adna hareket ederse etsin iinde bulunduu dnem zarfnda halklarmzn Emevi zulmne kar direniine nderlik eden, bunu baaryla gerekletiren, halkn direniini maharetle sonuca ulatrma gcn gsteren bir kiiliktir. Elbette bunun karln fazlasyla almtr. Halklarmz kendisini ok nadir insana gsterdii bir itenlikle sahiplenmitir. Blgemizde bylesi kiilikler bellidir. simleri her eye ramen yediden yetmie halklarmzn dilinde ve belleindedir. Kaway kim unutturabilir ya da kim sadece kendisine mal edebilir. Kawa blgemizde yaayan tm halklarn kahramandr. Asur zulmne kar direniin semboldr, balatcs, srdrcs ve zafere tayandr. Zulm ve direni ikileminde o direniin bayran kucaklayan ve zafere ulatrandr. Tm halklarndr, bir Ortadou kahramandr. Krt olmas bu gerei hibir zaman glgelememitir. Asur zulmnden eken her halk onu Krt halk kadar sahiplenmi ve yaatmaya almtr. Ebu Mslim gereinde de karmza kan budur. Ebu Mslim katlediliinden sonra halklarmz tarafndan tanrsal sfatlarla donatlm, geri dnecek mehdi, kurtarc olarak tasavvur edilmi, lmedii ve ak gvercin donuna brnerek ge ykseldiine inanlarak efsanelere konu edilmi, toplumsal ihtiyaca yant veren pratii nedeniyle efsaneletirilerek ve destanlatrlarak dllendirilmitir. Yaad zaman, zemin ve elikileri anlaldnda Ebu Mslim Horasaninin tarihsel eylemi ve kiilik zelliklerinin neden efsanelere ve destanlara konu edildii anlalabilir. Eer insan iinden kt tarihin ve toplumun rn ise Ebu Mslim Horasaniyi de iinden kt tarihsel ve

toplumsal koullardan ayr ele alamayz. slamn doduu srete Ortadou gerei nasl bir durumu ifade ediyordu, slamiyet hangi kltrel ve zihinsel iklimde kendine yer amt ve nasl ilerliyordu bunun yannda Emevi devleti altnda yaylan slam blge halklar tarafndan nasl alglanyor ve karlanyordu. Bu ve benzer sorular etrafnda Ebu Mslim gereini anlamak daha isabetli ve geree yakn olacaktr. slam-Kar slam Miladi 7. yzylda Arap yarmadasnda boy veren slamiyet, kimi evrelerce sunulduu gibi zihinsel olarak byk bir kurakln yaand, toplumsal olarak byk basklara ve smrye maruz kalnd, halklarn ve toplumlarn bu bask ve smrye kar kmamas iin cehalet ve sefalete mahkum edildii koullarda ortaya km bir din deildir. Cahiliye dnemi olarak adlandrlan slam ncesi srete gerek Arap toplumu gerekse de blge halklar sanld gibi cehalet ve gerilik iinde deil son derece dinamik ve gelikin bir zihni-kltrel yapya sahiptir. Gelikin bir retim sistemi yine gelikin bir ekonomik-ticari yaam sz konusudur. Sorun udur ki Arap kabile aristokrasisi mevcut haliyle kabile formundan kurtulmak istemektedir. Kabile yaamn mevcut haliyle devam ettirmek istemeyen bir kabile aristokrasisi ekillenmektedir. Kabile gerei temelinde varln srdren Arap topluluklar, Sasani-Bizans ve Habeistan krallklar sktrmas altnda, devleti ve egemenlikli zihni yaplarn da etkisiyle derin bir yarlmay yaamaktadr. Kabile gerei nemli bir bozulmaya uramakta, kabile ileri gelenleri kabilede temsilini bulan deerlere ihanet temelinde ciddi bir hiyerari gelitirmekte, ne kan aileler hanedanlamakta, devletleme aray ciddi egemenlik mcadelelerine, kabile gereini yozlatran ve dalmaya srkleyen atmalara yol amaktadr. Yani st toplumun temsili olan kabile aristokrasisi kabile hiyerarisini de aan bir iktidar arayndadr. Devleti iktidar sistemi Sasani-Bizans-Habe rneklerinde tannmtr. Dtan bu glerin sktrmas yaanrken, iten kabile kltrnde bu temelde ortaya kan bozulma, Arap toplumsal dokusunu ciddi bir kmazla kar karya brakmaktadr. Bu kmazn getirdii eliki ve sorunlarn nasl alaca dorultusunda canl ve dinamik bir zihni iklim sz konusudur. Birok seenek kendini gndemletirmeye almakta, her dnemde olduu gibi bir kurtarc beklentisi ykselmektedir. Birok kii kendini kurtarc ilan etmekte, peygamber olduunu iddia ederek mesajlarn yaymaya almaktadr. eitli tarihiler slamiyetin doduu srete ve sonrasnda aralarnda kadnlarn da bulunduu iki yzden fazla kiinin kendini peygamber ilan ederek dncelerini ve mesajlarn yaymaya altn belirtmektedir.

Arap yarmadasnda durum genel hatlaryla byle iken blge gereinde de durum ok farkl deildir. En bata zihniyet dnyasnda ciddi sarsntlar ve sorunlar yaanmaktadr. Bata Krtler ve Farslar olmak zere blge halklarnn ahlak temelli zihniyet yaplanmas olan Zerdtlk Sasani devlet ideolojisi olarak ciddi bir yozlamay ve anmay yaamaktadr. Mazdeizm rneinde olduu gibi ciddi reform araylaryla, Maniheizm rneinde olduu gibi ciddi sentez almalaryla bu durum almaya allrken, Bizans ve Sasani devletlerinin ite yoksul ve emeki toplumsal yap zerindeki bask ve smrleri, dta etnisite ve airet yaplarna kar talan ganimet seferleri her geen gn younlamaktadr. Bu gler birbirleriyle yrttkleri hakimiyet mcadelesine airet ve kabile biiminde varln srdren etnisiteyi ortak etmeye almakta, bu temelde taraflamalar, taraf deitirmeler, ibirlikileme, egemen siyaset zeminine kayma, devleti iktidar gerei iine ekilme yaanmaktadr. Btn bunlar toplumsal dokuda ciddi tahribatlar ve yozlamalara yol amakta, devleti gelenek temelinde yaanan bozulma ve yabanclama sava ve atma olgularyla birletiinde bata airet ve kabile gerei olmak zere kentlerde ve evresinde kmelenmi toplumlarn yaamnda byk bir kaos olarak yansmasn bulmaktadr. Daha da ayrntlandrlabilecek bu koullarda ncelikle Arap kabile gereinde yaanan yozlama ve dalmay nleme, daha iyi ve daha ileri bir temelde yenileme aray ve abas olarak ortaya kan Hz. Muhammedin aray, giderek kendini evrensel bir sentez olarak btnleyebilmi ve etkili bir politik-askeri mcadele sonucunda ciddi bir seenek haline getirmitir. Balangta bir devlet ideolojisi olmaktan uzaktr. Toplumun politik ve ahlaki zelliklerini onarma, glendirme kaygs gldr. Toplumu kendi dnemine gre demokratik bir temelde yeniden oluturma amac ve aray ciddidir. Kabile aristokrasisinin devleti iktidar araynn ne tr tehlikelere yol aaca adeta grlm gibidir. Bundan saknma, uzak durma amal uygulama ve yaklamlar Hz. Muhammed tarafndan epeyce gelitirilmitir. Ne var ki Asr- Saadet olarak isimlendirilen dnem sona erer ermez, yani douundan otuz yl gibi ksa bir sre sonra slamiyet adeta kartna dntrlecek, Arap kabile aristokrasisi kendisine gerekli olan iktidar ideolojisini slamiyet, Muhammed ve Allah adlar altnda ina etmekte gecikmeyecektir. Emeviler ve slamn Devletlemesi Hz. Muhammed ncesinde belirginleen hanedanlama ve devletleme araylar zellikle Arap yarmadasnn dinsel, siyasal, ekonomik merkezi olan Mekkede barizdir. Birok kabilenin etkinlik gsterdii Mekkede kabileler aras ve kabileler ii hiyerari nemli bir aama kaydetmitir.

Kabileler eitliki, dayanmac, paylamc yaplar olmaktan nemli lde uzaklamtr. Her biri hiyerarinin, farkllamann (buna bir tr n snflama da diyebiliriz) kabile zelliklerinin yerini ald kk birer devletik durumundadr. Emevi Hanedanl dierlerine nazaran kabile gereine en u noktada yabanclaan ve n devlet zelliklerini en fazla gsteren Kureyi kabilesinin meyyen ailesindendir. slamiyete kar en etkin mcadeleyi yrten Kureyi kabilesi hzla yaylan ve glenen slam karsnda ayak diremektense kendi iktidarlama araynda deerlendirmeyi dnerek Hz. Muhammed ve slamiyet ile barma yolunu seen bir kabiledir. slamn hzl geliimi karsnda ve birok sava sonrasnda Mekkeyi Hz. Muhammede teslim eden Ebu-Sfyan nderliindeki Kureyi kabilesi, Mslman olmakla beraber Mekke zerindeki politik etkinliini elden brakmamtr. Bu kabileye Halife Ebu Bekir ve mer dnemlerinde tannan ksmi ayrcalk Osman dneminde ayyuka km, bu durum slam tarihinde Haricilik olarak bilinen yoksullarn isyan geleneini balatm, daha o zaman Arap yarmadasnda birok Arap kabilesinin slam dininden ve birliinden ayrlmasna yol amtr. Daha nemlisi bu kabilenin hilafet makamn ele geirme abalar gnmze kadar uzanan slam dinindeki en byk ayrlklarn ve atmalarn da nedenlerinden biri olmutur. Halife Ebu Bekir, mer ve Osman dneminde slam ordular Arabistan ve ran kontrol altna alrken ite doan ve hzla ilerleyen slam devletini ele geirme mcadelesi kzmtr. zellikle Hz Muhammedin kabilesi olan Haimiler ile Kureyiler arasndaki mcadele Hz. Alinin halifelii srasnda atma ve sava halini alm ve bu atmal srecin sonunda slamiyetin k esaslarna ball ile bilinen Hz. Ali tasfiye edilmi, iktidar birok ayak oyunu ve kirli-hileli yntemler sonucu Kureyi kabilesinin eline gemitir. slam tarihinde Emevi Hanedanl, Ebu Sfyann olu Muaviye ile balar (661). Hz. Alinin ldrlmesi sonrasnda hilafet makamna geen Muaviye, halifeliini tanmayanlar sert bir biimde bastrm ve iddet temelinde i karklklara son vererek fetihlere girimitir. Bar dini olarak doan slamiyet, Emevi Hanedanlnn iktidar amalar temelinde bir sava ve kym ideolojisine dntrlm, douda Hindistan snrna, batda Kuzey Afrikaya, oradan Gney spanya'ya kadar yaylmtr. Muaviye 680 ylnda ldnde ardnda gl bir slam devleti brakmtr. Halifelik, dinsel nderliin yan sra tam bir siyasal-askeri nderlie dntrlmtr. Halifelik merkezi kutsal topraklar saylan Mekke ve Medineden Emevi devletinin ynetim ve denetiminin en iyi yrtlecei dnlen ama tanm, kabile aristokrasisi devlet iinde

konumlandrlrken Arap kabile yaps dier halklara stn saylarak ganimet ve talana ortaklk temelinde devletleen slama katlmtr. Hilafet makam Hz. Muhammedin ngrd gibi bir kurul tarafndan seilenlerce yrtlmekten karlm artk babadan oula geen hanedanlk tarz egemen klnmtr. Allaha balanma dnda Arap ile Acem arasnda bir fark olmadn, Mslmanlarn karde ve eit olduklarn syleyen Hz. Muhammedin aksine Emevi aristokrasisinin devlet iktidarna taban oluturma temelinde Arap milliyetilii gelitirilmitir. Arap Mslmanlarla Arap olmayan Mslmanlar (Mevali) arasna ciddi ayrmlar konulmu, Arapa resmi dil olarak dayatlarak tarihin ilk asimilasyon uygulamas gerekletirilmitir. Araplk ve Araplama yceltilirken dier halklarn dilleri, inanlar, kltrleri ve tm deerleri zerinde hoyrat bir egemenlik ve talan yrtlmtr. Kabile dzeninde varlk gsteren Arap toplumsall, devlet iktidarndan yararlandrlarak zdrlrken dier halklarn ve etnisitelerin toplumsallklar ibirlikilik, ihanet ve kendini inkar dayatlarak tahrip edilmitir. te Ebu Mslimin ban ektii ve Emevi devletinin yklyla sonulanan isyan bu lanetli gereklie kar daha Muaviye zamannda balayan ve aralksz sren isyanlar zincirinin son halkasdr. Drt halife devrinden (632-661) itibaren fetihler sayesinde geni bir corafyay egemenlii altna alan Emeviler hzla blgenin bu gereiyle karlam ve bunun yol at sorunlarla boumaya balamlardr. Mevali denen, kl zoruyla veya ikna yoluyla slam kabul eden eitli etnisite ve kavimlerin yan sra eski inanlarn koruyan Zmmi ad verilen gayrimslimlerin de Emevi egemenliini kabul etmesi kolay olmamtr. ster Mslmanl gnll kabul edip mmin sfatn tasn, isterse zorla dayatld iin sylemde kabul edip Mslman tasnifi iinde deerlendirilsin; yeni dine giren Arap olmayan halklar (Mevali), slamdan ok daha kkl ve yksek bir toplumsalln, insanlk tarihi kadar eski inan biimlerinin, dinlerin ve kltrlerin mirassydlar. slam alglar ve yorumlarken de bu mirasn eitliki, zgrlk, dayanmac llerini esas almlardr. Mazdekizm ve Maniheizm zellikle ran ve Krdistan topraklarnda yozlatrd Zerdt retisi zerinden snflamay dayatan Sasani devletinin, eitliki olmayan adaletsiz yapsna tepki olarak doan Mazdekizm ve Maniheizm gibi dinler blge halklarnn slam yorumlaynda da belirleyici zihni kaynaklar oluturmular ve devleti slama kar gelien direni retilerinin ve hareketlerinin olumasnda byk rol oynamlardr. Emeviler dneminde balayan Zerdti, Mazdeki, Manici inan ve

kltrn etkilerini youn yaayan halklarn devleti slama kar direnileri daha sonraki dnemlerde de ykselerek ve yaylarak devam etmitir. Buna slam inan iinde meruiyet kazandrma abalar, slam sylemine brnm Arap milliyetiliini ve devletiliini slamn argmanlaryla mahkum etme yaklam olduka gelikinlik gstermitir. Bu nedenle Emevilere kar zellikle zgr kabile ve airet yaplanmas altndaki Arap olmayan halklarn isyanlar kendini slami sylem ve argmanlarla ifadelendirse de zgrlk, eitliki ve dayanmac Zerdtiliin, Mazdekiliin ve Maniciliin damgasn tamaktadr. Direni zellikle zgr etnisite iin oktan beri temel bir varlk koulu haline gelmi bulunmaktadr. Dinin egemenlerin elinde bir iktidar ve egemenlik silahna dntrlmesi ve buna kar direni gerei blgede slamiyet ile balayan bir olgu deildir. Bu ok ncesinden balayan ve sren bir olgudur. Sasani egemenliine kar Mazdekin isyan hafzalarda taptazedir. Eitliki, zgrlk ve ortaklamac Zerdt retisinin esinledii Mani dini geni bir corafyada taraftar bulmaktadr. Emevi devleti daha balangcndan itibaren meruiyet sorununu yaam, Haimi kabilesinden Abbas oullaryla yrtt iktidar mcadelesini kazanmas bu sorunu amasn salamamtr. Abbasilerin iktidar amal da olsa muhalefeti, muhalif hareketlerle bulumas, onlarla paralellik kurmas ve Emevi kartl temelinde bulutuu bu akmlar ve yaplarn dinmek bilmeyen direnileri ykld gne kadar Emevi devletini meruiyet sorunuyla kar karya brakmtr. Mslmanl kabul eden ve mevali ad verilen halklarn zgrlk, eitlik ve ortaklamaclk temelindeki direnilerine dayanak yaptklar bu durum ska bu hareketlerin Abbasi yanls olduklar biiminde yorumlanm, tadklar doal toplumcukomnal zellikler grmezden gelinmitir. Oysa ki gelien direni hareketlerinde hilafetin Abbasilere mi yoksa Emevilere mi ait olduunun ou kez fazla bir deeri yoktur. Halklar kendi zgrlk ynetimlerini oluturma, toplumsallklarn bu temelde srdrme arayndadr. Sasani devletine kar gelien Mazdeki direni gelenei Emevilere kar ortaya kan direnilerin de byk blmnn fikri alt yapsn oluturur. Mazdekten sonra yerine geen ei Hrrem Bin Ti Kadenin adyla devam eden izgiyi takip eden blge halklarnn Abbasilerin iktidar olup olmamas gibi bir sorunlar yoktur. Kimsenin iktidarna meruiyet oluturma araynda da deildir. Bir zgrlk eilimi olarak takip edilmekte bu zyle ilgili olarak kabul grmektedir. Mazdeizm Hrremdinilik adyla Emeviler dneminde ilk olarak Horasanda propaganda yaparak rgtlenen Hida lakapl Ammar bin Yezid tarafndan slami motiflerle birlikte dile getirilmitir.

Horasann Merv kentine yerleen Hida hzla taraftar bulduu hareketini Mazdeki reti temelinde bir ynetime dntrm ve o dnem ortaya kan tm muhalefet hareketlerini kendi denetimine almaya alan Abbasilerden ayrmtr. Hidan hareketini slam dairesi dna kp Batini olmakla sulayan Abbasi byklerine karlk, Hida yandalar; Bizim Mslmanlkla herhangi bir ilgimiz yok. Horasanllara yalancktan verdiiniz zgrlk ve eitlik szn, biz, iyi kalpliler yerine getireceiz. Zira bizim topyalarmz, fikirlerimiz, umutlarmz ve amalarmz, sizinkilerden farkldr diye yant verip, isyana kalkmlardr. areyi Hida faili mehule kurban etmekte bulan Abbasiler; Hida namyla zuhur edip Hrremilik frkasn benimseyenlerin hepsi, slama kar km saylr. Haram helal, helali haram yapmlardr. Kadn kz, ana bac demeden fsk- fcur iine girip cinsel sapklklara bulamlardr biiminde fetva vermilerdir. Hrremidinlik adyla yaayan Zerdt ve Mazdeki fikirler Abbasilerin ve Emevilerin ortak abalaryla 736 ylnda bastrlan bu isyanla snrl kalmayacak, ok gemeden Ebu Mslim Horasaninin ban ektii isyan hareketinde yeniden ayaa kalkacaktr. Emevilerin sonunu getiren isyann fikri altyaps olacaktr. Bununla da snrl kalmayacak Emevilere rahmet okutan zulm ve basksyla mehur Abbasi devletine kar Babekilik, Karmatilik ve Mazyar hareketleri bata olmak zere gelien tm isyan hareketlerine damgasn vuracaktr. te Ebu Mslim Hidan karargahn kurduu ve tm blge halklarnn katld merkez olarak grd bu topraklarda (Belh) dnyaya gelmi (718) ocukluunu ve genliini Emevilere kar isyan dalgasnn ykseldii bu srete Emevi kart fikir ve rgtlenmelerin gl olduu Kfede geirmitir. Hangi halka mensup olduu speklasyon konusu olmakla birlikte eitli Arap airleri ve tarihileri bir kle ve Krt olduunu dile getirmektedirler. Kfede Mervden farkl olarak Emevi kart faaliyetleri rgtleyen Abbasilerdir. Yani iktidar peindeki dier bir slamc izgidir. eitli muhalefet hareketlerinin at rgt olarak da ilev gren Abbasi rgtlenmesine dhil olan Ebu Mslim, ksa srede bu yaplanmada dikkat eken bir kadro olarak ykselmitir. Emevilere paralel hanedanlaan Abbasi ailesine tantrlan ve hediye edilen Ebu Mslim, Abbasilerin kiisel zellikleri nedeniyle ksa srede Horasandaki Emevi kart faaliyetlerini idare etmekle grevlendirilecek kadar Abbasilerin gvenini kazanmtr. syanlar Diyar Horasan Horasan'n hilafet merkezine uzak olmas ve ynetimin buradaki etkisinin olduka zayf olmas, muhalefetin geliip glenmesi iin verimli bir zemin oluturmaktadr. Ayrca burada ortaya kan kavimler ve kabileler aras

mcadelelerde Emevilerin taraf tutmas ve kkrtc olmas da bu sreci hzlandrmtr. Bl-parala-ynet yaklam bin yllar ncesine dayanan bir devlet yaklamdr ve Emeviler iktidarlarn ulatrdklar her yer de toplumsal btnl paralayarak, birbirine drp birbiriyle vuruturarak g olmay esas almlardr. Bu devleti uygarln adeta deimez bir iktidar kurma ve koruma yntemidir. Toplumsal btnlk korunuyorsa burada devlet iktidarna yer yoktur. Devlet iktidarnn kendine alan amas toplumsal btnln paralanmasyla mmkndr. Bu anlamda hibir devlet airetler, kabileler, aileler, inanlar, mezhepler, halklar aras elikilerde birletirici ve zmleyici bir rol oynamaz. Bu devletin diyalektiine terstir. Emeviler gereinde de yaanan budur. Emevi Hanedanl el att her halkn ve her kltrn barnda byk paralanmalara, atmalara, eliki ve ykmlara neden olmutur. Bunlar krklemi kendini bu elikili ve atmal ortamda iktidar yapmay esas almtr. atan taraflar bunu fark ettiklerinde, aralarndaki eliki ve atma, paralanma ve birbirine dmenin Arap egemenliine kap araladn, onu bytt ve glendirdiini anladklarnda, zulme kar birliin zemini ortaya kabilmitir. te Ebu Mslimin temel zellii muazzam bir birletirici olmas, rgt zellikleriyle temel ve tali elikileri halklara gstermesidir. Bunu byk bir ustalkla gerekletirmi, Emevi zulmnden rahatszlk duyan tm kesimleri, aralarndaki eliki ve atmalar bir kenara koymaya ve birlik olmaya ikna edebilmitir. Bunu byk bir siyasi yetenek olarak ele almak gerekir. Ortadou gibi devleti uygarln harmanlad ve tahrip ettii bir zeminde birliki olmak, devletlerin, fatihlerin, nemrutlarn ve firavunlarn paralad toplumsal dokuyu adalet, eitlik, zgrlk, dayanma, vicdan ve merhamet, adalet ve hikmet temelinde birletirmeye almak peygambersel bir bykl ifade eder. Ebu Mslimin bunu yaparken zaman zaman birlii paralayc, birlie gelmeyen, Emevilere kar direnii zaafa uratacak, halkn ncln, dinamizmini, beklenti ve umutlarn heba edeceini dnd kiilere ve hareketlere kar byk ikna abalar gelitirdii, bu abalarnda sonu alamadnda son derece acmasz olabildii, birlii oluturmak iin iddete bavurmaktan ekinmedii de dile getirilmektedir. Arap tarihileri kendisini soukkanl, ketum, hasud ve kindar, ayn zamanda insafsz ve merhametsiz olarak anlatmaktadr. slam tarihileri Ebu Mslim isyanndan ksa bir sre nce Bihaferid (Bihaferid bin Mahfuriddin) isimli bir kiinin balatt bir isyandan bahsetmektedirler. Peygamber olduunu iddia eden ve Zemzeme adnda bir de kutsal kitap yazd belirtilen Bihaferidin eski bir Zerdti olduu

kaydedilmektedir. Zerdtizm ve slamiyeti sentezledii bu erevede bir isyan hareketi gelitirdii belirtilen Bihaferidin kararghn kurduu Horasann Xwaf blgesinde eitliki, ortaklamay, zgrlk sistem kurmaya alt belirtilmektedir. Balatt hareket kendi dneminde hemen tm ihtilalci hareketlere ilham veren Mazdekiliktir. Yani doal toplum eitlikilii ve adalet anlaydr. Kendi balataca isyan hareketine katlmaya davet ettii Bihaferidin buna yanamamas nedeniyle bizzat Ebu Mslim tarafndan ldrld de yine Arap tarihilerce dile getirilmektedir. Yrtt hazrlk almalarnn yeterli olduuna kanaat getiren Ebu Mslim Horasani, Abbasilerin Horasan topraklarndaki ba davetisi sfatyla, Mays 748de Merv civarnda Emevilere kar isyan hareketini balatm, iki yl gibi ksa bir srede ama girip Emevileri hilafet koltuundan indirmitir. nderlik ettii isyan hareketiyle Abbasi devrinin almasna yol aan Ebu Mslim katledildii 754 ylna kadar ynetimini yrtt Horasan eyaletinde ilgin bir biimde adaletli ve eitliki bir yaklam esas alm kendisini Arap kabilelerinden ok mevaliye yani u ya da bu nedenle slam kabul etmi kavimlere zelde de Krt kabile ve airet yaplarna dayandrmtr. Birliklerini Krt, Acem ve Trkler bata olmak zere blgenin Arap olmayan dier halklarndan oluturmu, Zerdti ve dier inantan insanlara saflarnda youn olarak yer vermitir. Onlarla eitliki, adil bir iliki iinde olmu ayn haklardan yararlandrmtr. En yakn yardmclarn bunlar arasndan semitir. Yardmclarndan biri Bermeki dieri Trk (shak), ncs Mecusidir. (Sindbad) Arap tarihileri tarafndan Mecusi arkada Sinbada yi ki Mecusi kaldn. Ben ise, kkken Mslman edilmiim. Neyin ne olduunun farknda deilmiiz. Oysa bilinaltmz hala Zerdti ve Mecusi fikirlerle dolu. Gnlm Mazdak eitlikilik ile Zerdt ve Alevi fikirlerinin sentezlenmesinden yanadr. Bunu yaama geirmenin yolu ihtilal yapmaktr. Beklenen kurtarc Mehdi de, zaten byle zamanlarda zuhur eder. O da benden bakas deildir. dedii aktarlmaktadr. Ebu Mslimin eitliki alternatif ynetimini ve bunun glenmesini kendileri iin tehdit olarak gren Abbasiler 754te Ebu Mslimi davet ettikleri Badatta sinsice hazrladklar komployla katlettiler. Bu durum iktidar ve devleti uygarlk gereiyle birebir rtyordu. ktidar ortak kabul etmez. Alternatif kabul etmez. Ebu Mslim iktidara tad Abbasi gereinin Emevi gereinden hi bir fark olmadn grerek, Horasan ilinde buna kar bir alternatif olarak zgrlk Mazdeki retiye uygun bir yaplanma yarattna dair ok net bilgiler yoktur. Ancak Abbasilerin

onun etrafnda toplanan ve kendini sistematize etmeye alan, g olmay hedefleyen eitliki, zgrlk ve ortaklamac zgrlk eilimini grdkleri kesindir. Zira Ebu Mslim bu topraklarn ocuudur. Bu kltr iinde yetimitir. Her ne kadar Abbasiler adna hareket etmise de bunu Zerdti, Mazdeki, Manici retilerin peinde yryen halklarn arasnda yrtm, onlarn istemlerine uygun olarak Emevi zulmne son veren ayaklanmay baarya ulatrmtr. Bu kitlelerce sahiplenilmektedir. Horasandaki Ebu Mslimin dayand toplumsal taban Abbasi iktidarna deil kendi zgrlk fikirlerine ve bu temelde vcut bulan kltrlerine baldr. Abbasiler bunun ele geirdikleri iktidar kendi karlar iin kullanmaya baladklarnda kendilerine kar da ayaa kalkacak bir zemin olduunu ok erken anlamlardr. Ebu Mslim ahsnda kendi nderliine kavutuunu dnebileceimiz bir toplumsal taban sz konusudur. Horasan ilinde Ebu Mslim kiilii etrafnda ete kemie brnm bir izgi ortaya km gibidir. Bandan itibaren Abbasi hanedan iin mcadele eden ve ballndan phe edilmeyen Ebu Mslim Horasaninin 750 ylndan sonra ortaya koyduu pratikle ayn ball srdrmediini Hrremdinlik adyla anlan Zerdti, Mazdeki, Manici zgrlk izgisinin etkisine girdiini syleyebiliriz. Bu ilk rnek de deildir. Hida lakapl Ammar bin Yezid de Ebu Mslim gibi Abbasilerin grevlendirdii ve Horasana gnderdii bir kadrodur. Geldii Horasan ilinde Zerdti, Mazdeki dncenin etkisine girerek Abbasilerden kopmutur. slamiyet-Zerdtizm sentezi bir reti gelitirmitir. Bu temelde giritii isyan hareketine kar Emeviler ve Abbasiler adeta birlik yapmlardr. Abbasiler Hida slam dna kmakla sulayarak, ahlaki dknlkle itham eden fetvalar yaynlam, Emeviler onu tasfiye etmek iin Abbasilerin bu sylemini sonuna kadar kullanmtr. Mazdeki, Zerdt akmlarn etkisine girdii iin zndklkla, ihanetle itham edilen Hida bizzat kendisini Horasana gnderen Abbasilerin dzenledii bir komployla faili mehule kurban edilmitir. Ebu Mslimin katledilmesinin de esas nedeni budur. Ebu Mslim de bu retilerin etkisine girmitir. Gerek yaad dnemde gerekse de katledildikten sonra bu retilerin hkm srd corafyalarda sahiplenilmesi, gerek iine girdii uygulamalar, gerek ynetim anlay, gerekse de Arap tarihilerin ona mal ettii kimi szler bunu dorulamaktadr. Abbasiler onun ahsnda blge halklarnn eitlik ve zgrlk ideallerini hedeflemilerdir. Blge halklarn bunu byle anlamtr. O yzden Ebu Mslime en byk ballk Horasan ili bata olmak zere Hrremiliin yaygn olduu blgelerde ortaya kmtr. Dahas Hrremilik Ebu Mslimi kendisine mal etmi, kendisiyle zdeletirmi ve kendi sembollerinden biri haline getirmitir.

slam tarihilerinden Ebu Hatim el Razi ile el Mesudi, Ebu Mslimin katledilmesinden sonra Hrremilik ile Ebu Mslim Horasani yanllarnn oluturduu Mslimiye akmnn zdeletiini; Ebu Mslimin mam, peygamber ve hatta Allahn yeryzndeki sureti olarak grldn; Tanrsal bir ruh tadna inanldn yazmaktadrlar. (Aktaran: Faik Bulut: slam Aristokrasisine ve eriat Dzenine Kar lk Halk syanlar) El Mesudinin kaytlarnda ise Hrremiler yle tanmlanmaktadr: Bir ksm, Ebu Mslimin lmne inanmad; onun, geri dnp yeryzne adalet datacan syledi. Bunlar Horasanda ayaklandlar. Bir ksm da lmnn gerek olduunu ama imamlk makamnn kz Fatmaya getiini syledi. Bunlara Fatmiye dendi. (Akt: Faik Bulut age.) Ebu Mslimin katledilmesi Abbasi iktidar iin nemli bir tehlikenin bertaraf edilmesi anlamna geliyordu. Ancak bu yeni tehlikelerin de kapsn ardna kadar ayordu. Abbasilerin Ebu Mslimi ldrmeleri bunu hem de bir komplo ile gerekletirmeleri Ortadou halklarnda derin bir nefreti aa kard. Abbasi Hanedanl blge halklarnn gznde mam Hseyinin ban kesen Emevi Hanedanlyla zdeleirken Ebu Mslim blge halklarnn lmszlk bahettii kiiliklerle zdeletirildi. Ebu Mslimin katlinden sonra Emevilere kar mcadele srecinde yannda yer alan dava arkada, yakn dostu Mecusi Sindbad, 755-756 yllarnda Niapur kentinde ayaklanrken Ebu Mslim lmedi; ksa zamanda gvercin donunda, Mazdek ve Mehdi klnda gelip intikam alacak, esas amac Kabeyi ykmaktr diye propaganda yapmtr. Hareketine katlanlarn omurgasn Mazdeki, Zerdti kabile ve airetler ve yoksul iftiler oluturmutur. Sinbadn balatt isyan yenilmi ancak isyan hareketleri farkl blgelerde yllarca devam etmi ve yeni isyanldrlmesine kadar geen sre zarfnda bu eilime uygun olarak hareket etmeye almtr. Bu sre iinde yaptklaryla ve yapmaya altklaryla halklarmz tarafndan sahiplenilmi, halk zgrlk eiliminin nderlii, komutan olarak kutsanmtr. Nitekim ldrlmesinden sonra gelien tm isyan hareketlerinin Zerdti ve Mazdeki hareketler tarafndan gerekletirilmesi, zellikle Zerdti halklar tarafndan sahiplenilmesi tesadf deildir. O halklarmzn zulme kar direniinin sembol kiiliklerinden biridir. Halklarmz ona minnetini ve balln onu gnmze kadar tayarak ve her isyannda adeta manevi nderlik rol vererek gstermitir. Krt halk Ebu Mslim gereini en gl sahiplenen halklarn banda gelir. Krt kltrnn yabanclamaya ve Araplamaya kar en soylu direnileri Zerdti ve Mazdeki fikirler temelinde ve Ebu Mslim Horasaniyi referans alarak gereklemitir. Krt Alevilii iinde kendisine

byk bir deer ve yer verilmi, onda temsilini bulan kiilik zellikleri Krt Alevi kiiliinin ekillenmesinde belirleyici olmutur. Zerdti ahlak ve kltr deerlerinin slam ile harmanlanmas da yine Ebu Mslimin inand ve vazettii biimde Hz. Alide temsilini bulan slamn en sade ve temiz yan zerinden gereklemitir. Bu konuda nder APO; Zayf ve Hz. Ali yanls bir slami rtye brnm Krt Alevilii de Zerdtlkten sonra en gl Krt kltr direniiliidir. Krtlerdeki ialktr. Baz alanlarda lafta slamiyeti kabul edip, kendi z inan ve yaamlarn korumakta kararl davranmlardr. Bu temelde davranan kesim, daha ok Krt Alevilii biiminde tamamen yerellemi, kendi yaam koullarna uyarlanm bir slam' snrl olarak kabul etmitir. Bunu da zorla deil, Ehlibeyte yaplan byk hakszlklar sonucu bir vefa borcu olarak yapmlardr.demektedir. Buraya kadar tarih iindeki olumlu yerinden ve rolnden bahsettiimiz Ebu Mslimin asla dikkatten karlmayacak bir yan ise onun Abbasi Hanedanl tarafndan kullanlmasdr. Ebu Mslim Horasani byk eylemiyle Emevileri ykarken hilafet makamn Abbasilere altn tepsi iinde sunmutur. Bunu Zerdti ve Mazdeki zgr kabile ve airet yaplarnn ve yoksul emekilerin eliyle gerekletirmitir. Yani sistem kart, devlet kart glerin eliyle Abbasi Hanedanl gibi sonuna kadar sistem ii, sonuna kadar Emevilerde temsilini bulan iktidarc ve devleti bir gcn iktidarn kurmutur. Sistem ii glerin sistem d gleri kendi karlar temelinde kullanmalarna tarih iinde verilebilecek en arpc rnek Ebu Mslim Horasani rneidir. Sonrasnda dnyann ve blgemizin eitli yerlerinde eitli tarihlerde yine eitli biimlerde tekrarlanacak olan bu paradoksa halklarmz artk dur demelidir. Bu ise her eyden nce kendi tarihimizi sahiplenmek ve aa karmak ve onu gelecek yrymzde canl bir yol gsterici olarak kabul etmekle mmkndr.