24 Nisan 1915: Ermeni Soykrm balad | Marksist.

org
aramba, 24 Nisan 2013 11:18

2010 'da stanbul'da Taksim Meydan'nda toplanan bir grup insan, gzlerinde hzn ve ellerinde karanfillerle sessizce matem tuttu. 1915 ylnn Nisan aynn 24. gnnde balayan soykrmn kurbanlarnn ardndan gzya dkt. Kaybettikleri dedelerini, ninelerini, komularn, dostlarn, arkadalarn, bir mezara bile sahip olmayan kardelerini andlar.

Taksim'de sessizce gzya dken insanlarn bir araya gelmesine neden olan o olay, o "Byk Felaket" neydi, neden yaanmt, ortaya kmasna neden olan koullar neydi? Bir daha yaanmamas iin, bir daha tekrarlanmamas iin, bir daha gzya dkmek zorunda kalmamak iin, bir kez daha hatrlayalm.

Abdlhamit ve "mmete Dn" politikas

Osmanl mparatorluu'nun bilhassa 18. ve 19. yzyllarda yaad byk toprak kayplar, Avrupa'dan yana esen milliyetilik rzgrlarnn etkisiyle Balkanlarda oluan devletlerin teker teker imparatorluktan kopmalar, "hakim millet" konumunda olan Snni/Mslmanlarn derin bir travma iine girmesine neden olmutu. Osmanl'nn dou vilayetlerinde reformlar yaplmasn ngren 1878 Berlin Konferans'yla birlikte yeni toprak kayplarndan korkan Sultan Abdlhamit, uygulamaya koyduu "mmete dn" politikasyla birlikte Hristiyan halklar zerinde terr estirmeye balad. 1894-96 yllar arasnda Van, Erzurum, Sason gibi Ermenilerin youn olarak yaad vilayetlerde pogromlar yapld, yz binin zerinde Ermeni katledildi. 1909 Adana pogromunda Ermeni kan sel gibi akt.

24 Nisan 1915: Byk Felaket

Bu esnada Abdlhamit'e kar Trk milliyetilii temelinde mcadele eden ttihat ve Terakki Cemiyeti eitlik, zgrlk ve kardelik vaatleriyle bata Ermeni ve Rumlar olmak zere, eitli Hristiyan halklarn desteini alarak iktidara geldi. Ancak vaatlerinin ne kadar bo olduu ksa

1/3

24 Nisan 1915: Ermeni Soykrm balad | Marksist.org

aramba, 24 Nisan 2013 11:18

srede ortaya kt. Zaten uygulamaya koyduu ulus-devlet projesi erevesinde Anadolu'yu Trkletirme faaliyetlerine Balkan savalarndan sonra daha da hz verdi. Bu proje, Anadolu'nun kadim Hristiyan halklar iin felaket anlamna geliyordu.

1915 ylnn 24 Nisan gn stanbul'da Ermeni toplumunun ileri gelenleri teker teker tutuklanmaya baland. Aralarnda milletvekillerinin, avukatlarn, doktorlarn da bulunduu bu yaklak 700 Ermeni aydn Ankara'ya gnderilmek zere yola kartld, ancak kendilerinden bir daha haber alnamad. 27 Mays tarihinde ise tehcir karar resmen uygulanmaya koyuldu. Bu karara gre, Ermenilerin nfusu, yaadklar yerlerde %5 oranndan fazla olmayacakt.

Ermenilerin youn olarak yaadklar yerlerdeki yneticiler, tehcir iin gereken hazrlklarn yaplmasn emreden telgraflar aldlar. Bu yneticilerin bir ksm bu emri aknlkla karlad; bunun kendilerini snamak iin yaplm bir tatbikat olduunu dnenler olduu gibi, bu emre uymay reddedenlerin says da az deildi. Ancak tehcir kararna pheyle yaklaanlar ksa srede grevden alnd veya ortadan kaldrld. Anadolu'nun hemen her yerinde yaayan Ermenilere derhal hazrlanmalar, hemen yola kacaklar emri verildi.

Gerekten de hzla yola kartlan Ermeni kafilelerinin byk ounluu, gnderildikleri Suriye'nin Der Zor lne asla ulaamadlar. Yerleim yerlerinden bir miktar uzaklatklar andan itibaren, kendilerini korumakla grevli olan Tekilat- Mauhsusa katilleri, askerler ve yerel eteler tarafndan kitleler halinde ldrlmeye balandlar. Erkekler ve ocuklar hemen ldrld, kadnlar ve kzlar karlarak zorla Mslmanlatrld, byk ksm kleletirildi.

Kafilelerin bir ksm perian bir halde Der Zor'a ulaabildi, ancak olaan artlar altnda bile insan yaamas kolay olmayan bu l, binlerce insann mezar oldu. 1916 ylnn sonuna gelindiinde Anadolu'nun kadim halklarndan olan Ermenileri neredeyse tmyle ortadan kalkm, koca ehirler, kasabalar ve kyler boalm, Anadolu'nun geni kesimleri viraneye dnmt.

1915'ten bugne

Osmanl mparatorluu'nun Birinci Dnya Sava'ndan malup kmasyla birlikte Ermeni olaylarn aratrmas iin ngiliz kuvvetleri tarafndan kurulan mahkeme, katliamdan sulu bulduu bir ksm yneticileri idama mahkm etti, bir ksmn da Malta'ya srgne gnderdi.

2/3

24 Nisan 1915: Ermeni Soykrm balad | Marksist.org

aramba, 24 Nisan 2013 11:18

Ancak savatan sonra st dzey yneticilerinin yurt dna kamasyla dalma srecine giren ttihat ve Terakki kadrolar Anadolu'da Mustafa Kemal etrafnda toplanarak, ulus-devlet projesine kaldklar yerden devam ettiler. Mustafa Kemal ilk i olarak Ermeni soykrmn aratrmakla grevlendirilen zel yetkili mahkemelerin grevine son verdi, sonra da katliam sulamasyla yarglanan ne kadar kii varsa hepsini beraat ettirdi. dam edilen Urfa Mutasarrf Nusret Bey ve Boazlayan Kaymakam Kemal Bey "Milli ehit" iln edildiler. Sonraki yllarda Bakanlar Kurulu karar ile Kemal ve Nusret Beylerin ailelerine Ermenilerden kalan gayrimenkullerden bir ksm verildi ve maa baland.

Ermenilerin geride brakt mallar kaydetmekle grevli "Emval-i Metruke", yani "Terk Edilen Mallar" daresi'nin kaytlar hibir zaman aklanmad. Bu kaytlar aklanm olsayd, tehcir edilen Ermenilerin says ve geride braktklar servetin bykl daha belirgin bir ekilde ortaya kacakt. Ancak bugne kadar Emval-i Metruke daresi'nin yaklak 66 adet olmas gereken defterinden bir teki bile ortaya km deil. Bu defterlerin akbeti de bilinmiyor; belki imha edildiler, belki de devletin kozmik odalarnn en diplerinde bir yerde duruyorlar.

Hal byle olunca, yani Ermenilerden gasp edilen gayrimenkuller Emval-i Metruke daresi tarafndan nce hazineye, oradan da cumhuriyetin "mutat zevatna" aktarlnca, Ermeni meselesi hakknda kimse azn amaz oldu. nsanlarn llerinin ardndan gzya dkmesi bile yasakland, Hrant Dink rneinde olduu gibi bu konuyu kurcalayanlar katledildi. Ama Hrant'n cenazesinde sokaa dklen yz binler mevcut durumu altst ederek, Taksim anmasna kadar uzanan yolu at.

Byk Felaket'te hayatn kaybetmi olan dedelerimizin, ninelerimizin, kardelerimizin huzurunda bir kez daha saygyla eiliyoruz.

Atilla Dirim

(Bu yaz Altst Dergisi'nin 1. saysnda yaynlanmtr)

3/3