Laiklik ve Siyasal slam - 2

slamda devlet ve hkmet kurallar dinsel niteliktedir. Bu kurallar her zaman, her yerde ve her trl koullarda yrrl ngrlen ve kaynan Tanrnn iradesinde bulan slamda Devlet ve Laiklik slamda devlet ve hkmet kurallar dinsel niteliktedir. Bu kurallar her zaman, her yerde ve her trl koullarda yrrl ngrlen ve kaynan Tanrnn iradesinde bulan ilkelerdir. Gerekte, slam belirli bir devlet trn ngrp kabullenmemitir. Zamana, yere ve koullara gre oluturulacak bir siyasal dzen, belirtilen ilkelere dayanan herhangi bir biimde olabilir. Kabul edilen insanlarn maslahatlar, bulunduklar toplumun zaman ve ahvalinin deimesine baldr ilkesi, belirli bir siyasal biimin deimez bir biimde kabul edilmesini engellememektedir. slamn, siyasal iktidar biimleri asndan temel ve deimez ilkesi, toplumsal ve siyasal dzenle ilgili tm kurallar Tanrnn saptad inancdr. Tanrnn kurallar da Kuranda yer almakta ve bu asl yasa dnda kiilerin kural ve yasa koyma yetkileri yoktur. Terii gerekte yalnzca Tanrya aittir. slam hkmeti emreder ilkesinin, slamn siyasal kural olarak kabul edilmesi, slamda devlet yapsnn kesinlikle teokratik olduu sonucuna varlmasna neden olmutur. Buna gre, teokrasi devletin dini devlet olmas ve ynetenlerin iktidarlarn tanrdan almalar anlamna gelir. Herkes yeryzn imar ve slah etmede tanrnn halifesidir. Tanr hkmlerinin yerine getirilmesinin kayna da halktr. Tanrnn dnda kendine zg iktidar sahibi kii ya da kiiler kabul edilmedii iin, slam devletinin teokratik nitelii Hristiyan teokrasisinden farkldr. Tanr ve Resul ile halk arasnda misak (szleme) sz konusudur. Kuran da sz edilen ahdi ve akdi durumu, misak dile getirmektedir. Misak tek tarafldr, taraflarn ve koullarn tanr belirler. Misak, slam mmetinin bal olduu dinsel nitelikteki siyasal iktidarn kaynan, yasalln ve geerliliini ifade eder. slam uygulamak, ibadeti salamak, adaleti gerekletirmek, dinsizlii cezalandrmak; mal, can ve namus gvenliini salamak ve cihat amak iin devletin varl zorunludur ve egemenliin sahibi Tanrdr. Tanr egemenlii Kuranda mlk olarak adlandrlmaktadr. slam anlayna gre, tanr kiilerin kendisine olan metafizik kulluk ballna karlk, onlara akl-irade-zgrlk ve dokunulmazlk vermitir. Kiinin akl, irade, zgrlk egemenliinin kavran ve yorumlan, deiik slam okullarna gre farkl farkl aklanmtr. Aklcl savunan Mutezile anlay, banazl simgeleyen, akln ve iradenin varln yadsyan Cebriyye okulu ile karlamtr. Bu okullarn slam toplumundaki etkinliine gre, o toplumun ynelileri farkllamtr. Bylece maslahatta uygunluk, itihat, meveret (danma) kurallar unutulmu; slam toplumlar, kaderci, tutucu ve banaz bir dinsel dncenin egemenliine girmitir. Salt itikad sorunlar ile ilgilenen ve felsefeyi yadsyan ilm-i kelam, sorunlara iman yoluyla zm aram, akl

mahkum etmitir. bn-i Rt, Farabi ve bn-i Sina gibi dnrlerin yer ald shak el Kadim tarafndan kurulan felsefe okulu, toplumsal k sreci iinde lm -i kelamclara yenik dmtr. Kaderci dn, slam toplumunun dinamizmini yok etmi, hogrszlk, banazlk, dinsel kurallarn kesin balaycl, gelenekilik ve geri kalmlk sre iinde slam toplumlarnda egemen olmutur. Geri kalmlk tarihsel bir gerek olarak saptand iin, varlan sonu Dou toplumlarnn kaderi saylm ve bu tarihsel noktada slam dnnn iinde bulunduu durum gz nnde bulundurularak, slamn toplumsal geliime engel olduu savna varlmtr. Geri kalmlk ekonomik bir yapdr ve Batnn, geri kalml biimsel ve teknik adan ele alp, Mslman lkelerin gelimeleri iin Mslmanlktan uzaklamalarn koul saymas, smrgeletirdii Douyla bu smrge ilikilerini deiik biimlerde srdrme amacnn sonucudur. Bat bylece, kendi uygarlk dzenini, biimsel ve takliti bir yap iinde Douya kabul ettirmek ve kendisine baml klmak amacndadr. Douda kapitalistlemeye engel eler, Batdaki geliimin benzerlerini salayamamtr. Mlkn tanrya ait oluu, Douda burjuva-feodal elikisini engellemi ve kapitalistlemenin i dinamizmi olumamtr. Bu durum Douda servet birikimi, d dinamizm ile ticaret ilikileri iinde salanmtr. Bu oluum iinde servet belirli ellerde birikmi ve sermayeye dnme olgusu gereklememitir. Serveti ellerinde bulunduranlar ise genellikle dinsel-siyasal iktidar sahipleridir. Bat Dou ilikisinde, Bat engizisyondan burjuva durumuna ularken, Dou byk bir uygarlktan kntye dmtr. Bu birbirine ters geliim sonucu Bat, Doudaki ekonomik egemenliini, dnsel egemenliiyle pekitirmek iin, sorunlarn tm suunu slama ykleyip, zm yolu olarak laiklemeyi gstermitir. Gerekte slam dnceleri, slam dnyasnn geri kalmln ok nceleri saptamlar. zellikle XVIII. yzyldan sonra geri kalmln slam dnyasn tutsak ettii saptanm, ama zm yine dinsel alanda grlmtr. Kurtuluu arayanlar areyi slamn ilk gnlerine dnte bulmular, dinden uzaklamay sorunlarn nedeni saymlar. Vahabilik Veliyullah akm, Hindistandaki anayasaclk hareketi bu konuda rnektir. Bu akm ve grlerin baarszl Batnn, slamda laikleme zorunluluunu savunmasyla sonulanmtr. Din, deiik koullarda, olumlu ya da olumsuz ynde etkin olabilmektedir. Dinin bu deiik etkinlii, temelde toplumsal yapnn zellikleriyle belirlenmektedir. Bu adan, din olgusu andan ve ann koullarndan soyutlanarak ele alnamaz. Toplumlardaki dinsel etkinlik, din ile siyasal iktidar arasndaki iliki, geliim karsnda dinsel tutum, birer neden olmayp, birer sonu olmaktan teye gidemez. Laiklik ilkesini ve siyasal biimini de bu anlay iinde grmek gerekir. Osmanlda Laiklik

Osmanl imparatorluunu kuran Osmanoullar, devlet egemenliini elinde bulunduran bir ailedir. Devlet bakan lke ve lkede yaayanlar zerinde mutlak bir egemenlik hakkna sahipti. Balangta yalnzca cismani iktidara sahip olan devlet bakan/padiah, Yavuz Sultan Selimin Msrda bulunan Abbasi halifesinden hilafeti devralmasyla ruhani bir iktidara da ulamtr. Geleneksel devlet sistemi mutlak ve teokratik ya da yar teokratik bir monariydi. leyii Padiah-Ulema-Yenieri geni arasndaki uyuma balyd. Gerileme dneminde ise bu unsurlar tek tek yozlama iindeydi. Osmanl devlet ve iktidar yapsnda, Saltanat kurumu devletin monarik karakterini vurgular ve iktidarn sahibi olarak grnr. Devlet ayn zamanda teokratik arlkldr. Anayasallama hareketleri, padiahn iktidarn paylama abalar ksmen sonu verse de ksa srm, buna karn ynetimi laikletirme abalar I.Merutiyetle salanamamtr. Devletin dini slamdr (md.11), padiah ayn zamanda halife olup (md.3 -4), ahkam- erriyeyi uygulatr (md.7), eyhlislam devlet rgt iinde ve hkmette yer almaktadr (md.27), yasalar umuru diniyeye din buyruklarna aykr olamaz (md.64), lkede eriyye mahkemeleri vardr ve anayasa tarafndan tannmtr (md.87) gibi maddeler ilk anayasada yerini almtr. Bu anayasalar gelimeler laikliin gelimesini engelleyici rol oynamtr. Siyasal slamn Douu ve Trkiyede Siyasal slam Siyasal slamn douunun temel nedenlerinden belki de en nemlisi, Batnn sanayi devrimiyle salad olaanst hzl gelimesinin, slamn ileri gelenlerini zm arayna yneltmesidir. Kutsal kitabn ilkelerinden ve kurallarndan uzaklam olmann Bat karsnda geri kalmaya neden olduu sav, 1800l yllarda birden bire n plana kt. Bu akmn nclerinden biri de 1839da Afganistann Kabil kentinde doan Cemalettin Afganidir. Afgani 10 yanda evi terk etti. 18 yanda Arapay rendi ve slam tarihi, fizik ve mantk renimi grd. ngilizceyi 1.5 yl kald Hindistanda rendi. 30 yanda stanbula geldi ve Abdlhamidin huzuruna kt. Kendisine kebir -i maarif ve encmen-i dani yelii verildi. Sultan Abdulhamidin Osmanl devletinin btnln salamak iin, Balkanlar yitirdikten sonra slam Birlii tasarm ile Cemalettin Efganinin dnceleri rtyordu. O da slamn kurtuluunu bylesi bir birliin salanmasnda gryordu. O yzden Panislamizm Osmanl devletinin de resmi ideolojisine dnmekte gecikmedi. 1830larda balayan ve 1910lara kadar sren araylarn znde bir gerein alt izilmekteydi. slam dnyas geri kalmtr. Siyasal slamn kurucularndan ve eylem planlarnn hazrlaycs olan Seyyid Kutub bu dnceye katlmakla birlikte, kesin tavr almann zamannn geldiini de aka belirtmektedir. nsanlarn yeniden slama arlmas gerektiini ileri srmekteydi. Cumhuriyet Dneminde Siyasal slam

1923te Cumhuriyeti ilan eden ittihat kadro, toplumun temeline dokunmad. Toplumsal yapda bir dnm, toplumun temelini sarsacak bir toplumsal dnm yaratacak gce ve potansiyele sahip deildi. Dolaysyla ii bo ve ar bir modernite sylemine dayanarak ynetemeyecekti. yle olunca da zayf, krlgan ve inandrcl tartmal bir resmi ideoloji retmeye zorlanacakt. Fakat resmi ideolojinin kitlelerin bilincine nfuz edip yanlsama yaratma gc ok zayf olduu iin, iktidar olabilmeleri ve iktidarda kalabilmeleri geleneksel ideoloji olan dinin yardm ve desteiyle mmknd. Bu amala din bir iktidar arac olarak kullanld, ihtiyaca gre de maniple edildi. slamclar politik etkinlik salamak istediklerinde rejim tarafndan bastrldlar. Ama rejimle uyumlu olma yolunu setiklerinde de dllendi rildiler. Rejimin kendini zayf hissettii 1920li ve 1930lu yllarda din bir tehlike olarak sunuldu ve bastrld. 1960l ve 1970li yllarda sol hareketlerin nn kesmek zere kullanld. 1980 sonrasnda din yeni dnemin ihtiyalar dorultusunda (Trk-slam sentezi) yeni bir ileve kouldu ve ykselen Krt zgrlk hareketine kar kullanld (bu konudaki Hizbullah rgtne yaklam). Bu yzden Kemalist rejimin dine yaklam her zaman ikircikli ve elikiliydi. Rejim dozunu kendi ayarlad bir dinci gericilie ihtiya duydu. Hem din ie kartrld hem de dinin etkinlii artnca irtica hortlad sylemi dillendirildi. 1923-1946/50 Ebedi ef ve Milli ef diktatrl dneminde rejimin dine yaklam bastrma/dllendirme eklindeydi. Dini kesimden rejime muhalefet edenler iddetle ezilirken, rejimle iyi geinme tercihi yapanlar dllendirilirdi. Mustafa Kemal tarafndan mebuslua (milletvekillii) tayin edilen eyhlerin says az deildir. Halk kitlelerinin iradesinin srece dahil edilmedii tek parti diktatrl dneminde slamc muhalefet bir varlk gsteremedi. Osmanl yeniliki hareketleriyle (Nizam - cedid) balayan dnemde imparatorluun yar-smrgelemesinin derinlemesiyle, kitlelerin yaam koullarnn daha da ktlemesi, halk kitlelerinde bir memnuniyetsizlik ortaya karmt ve Osmanl merkezi brokrasisi iindeki bir kesim de duruma gre bu memnuniyetsizlii kullanarak mulak bir iktidar mcadelesi yrtyordu. Yeniliki Osmanl eliti, halktaki bu tepkiyi irtica olarak grp bastrrken, kendisini de ilericiliin timsali olarak gryordu. Oysa ne halk tepkisi irtica olarak nitelendirilebilirdi, ne de yeniliki Osmanl elitinin ilericilikle bir ilgisi vard. Sorun tamamen bir iktidar mcadelesiydi. 1946/50 dneminde ok partili sisteme geilince durum deiti. Siyasi partiler oy almak iin dine ve dincilere tavizler vermek zorunda kaldlar. Bu amala da tarikat liderleriyle pazarla giritiler. Oy almann yolu tarikat reislerinden geiyordu. imdilerde tam bir sosyal -ekolojik-kltrel ykm tablosu ortaya karan neoliberal ideoloji, 1945 sonrasnda retildi ama pratik politikaya tercme edilmesi 1980lerin banda mmkn oldu. Kapitalizmin yapsal krizi ve sol muhalefetin zaaf, neoliberal tezlerin uygulanmas iin elverili bir ortam oluturdu. Siyasal slam iin de benzer bir durum sz konusudur. Modern Siyasal slam (politik slam) ngiliz smrgeciliinin hizmetindeki oryantalistlerin (arkiyatlarn) bir dndr. ngiliz oryantalistleri slamda, Hristiyanlkta olduu gibi devletin dinden ayrlmasnn mmkn olmadn vaaz etmilerdi. Siyasal slamn kurucu babalarndan biri olan gney Hindistanl eyh El Mawdudi (1903-1979) tarafndan gelitirilen tezler, oryantalistlerin tezleriydi ve Hindistann blnmesinin gerekesi yapld. El Mawdudi bir Mslmann slami olmayan bir devlette yaayamayacan, ancak Mslmanlar

tarafndan ynetilen bir slam devletinde yaayabileceini ileri sryordu. Ona gre slam devletinde laiklie yer yoktur veya slam devletinin laiklikle badamas mmkn deildir. Aslnda bu tezin hibir i tutarll ve inandrcl yoktur. Aksi halde Hristiyanlar iin de ayn ey sz konusu olurdu. slamn baka yerlerdeki teorisyenleri Msrl Seyyid Kutub vb. de benzer tezler ileri sryorlard. eyh El Mawdudi, Hindistann blnmesinden sonra Lahora yerleti, 1941de Cemaat -i slami adl rgt kurdu ve iktidar mcadelesine giriti. Fakat politik slamn bir aktr olarak sahneye kmas, 1970lerin sonlarna rastlyordu. Siyasal slam, politik bir hareket olarak dini (slam) referans alsa da, onu sadece kendini merulatrmak iin kullanyordu. Dinin kaynaklarna gnderme yapmyor sadece ritellerini kullanyordu. Siyasal slamn son yllarda ykselii ve Trkiyede son seimlerle birlikte bu dncenin temsilcisi olarak kabul edilen bir partinin iktidar olmas, Siyasal slam tartmalarn yeniden ortaya karmtr. Bu tartmalar ou zaman bilinli bir ekilde, laiklik tartmalar erevesinde alevlendirilmektedir. Baz siyasi partiler de ou zaman siyasi slamc bir ideolojiye brnerek, bu konuyu bir oy toplama arac olarak grmlerdir. Siyasal slamn ykselii son yllarda Trk siyasal yaamnn gndemini en ok megul eden konulardan biridir. slamc-laik ikilemi erevesinde ekillenen bu gerginlik esasta, iki farkl medeniyet projesiyle ilgilidir. Laiklii temel aldn iddia eden cumhuriyetin adalama projesi, slamiyeti kiisel inan ve ibadet dzeyinde alglamakta, buna karlk Siyasal slamn medeniyet projesi ise, slamiyetin kamu yaamnda ok daha grnrde bir rol oynamasn amalamaktadr. Bu ama sk sk ifade edildii zere yzde 99u Mslman olan bir halkn bunu doal olarak isteyecei varsaymna dayandrlmaktadr. Bu varsaymn doru olup olmad nemlidir. nk bir yandan slami hareketin meruiyet iddiasn glendirmekte, br yandan da laiklii benimsemi kesimlerin eriat devleti korkularn beslemektedir. Trkiyede ok partili yaama geildikten sonra slamc hareket ve ideolojinin sa partilere yneldii grlr. 1945-1950 dneminde slamc geleneki dncenin en nemli temsilcisi Millet Partisidir. MP, slamclarn destekledii ciddi bir muhalefet partisi olmutur. Daha sonra Milli Nizam Partisi (MNP) kuruluncaya kadar slamclar genellikle APnin slamc bir parti olmadn anlayncaya kadar onun yannda yer almlardr. MNP kuruluncaya kadar slamc evrelerin giritii bir dier parti denemesi, slam Demokrat Partisidir. Ancak hibir baar ve etkinlik salayamamtr. slamclar Adalet Partisinin gerekte Demokrat Partinin devam olmadnn anlalmasyla da, APden ayrlarak bamsz bir siyasal harekete ynelmilerdir. Milli Nizam Partisi 1970li yllarda byk sanayi burjuvazisi ile kk burjuvazi arasnda anlamazlklar kmas, kk sermaye kurulularnn kendilerinin ncelikle gzetilmedikleri ve karlarnn AP tarafndan korunmadn anlamalar, yeni bir siyasi oluumun ortaya

kmasn beraberinde getirdi. 1961 Anayasasnn zgrlk ortamnda, milliyeti ideolojiler yannda dinci ideolojiler de ortaya kmtr. Ayrca, slami cemaatler politikay artk AP iinde deil, bamsz olarak srdrmek istediler. skender Paa Cemaati lideri M. Zahid Kotku, APden umudunu kestii iin adn da kendisinin koyduu Milli Nizam Partisinin (MNP) kuruluunu salad. Necmettin Erbakan da parti bakan olarak belirledi. MNP, byk burjuvazi karsnda gelir ve saygnlk yitiren bir kk iletmeci, tccar ve esnaf ile Batllama hareketini bandan beri reddeden bir kesim slamcnn etrafnda kenetlendikleri ve Siyasal slamn rgtl olarak politik yaama katld bir parti oldu. MNP, slami bir parti olarak nitelendirilmesine ramen, kuruluundan kapatlmasna kadar hep ekingen bir slami sylem kullanarak laiklie aka saldrmaktan ekinmitir. Partinin programnda laiklik iin; laiklii din aleyhtarl ekline dntren her trl anlaya karyz eklinde bir ibare kullanlmtr. MNP, Trkiyede bamsz bir slami hareketin olumas yolunda kk ama ilk ciddi admdr. Yrrlkteki yasalar nedeniyle slami kimliini aka sergilemekten kanan MNP, slami sistemin taraftar olduunu ve bu sistemi hangi ynetimle kuracan ieren mesajlar st kapal ve ok da net olmayan ifadelerle belirtmekteydi. 26 Ocak 1970te kurulan MNP, Anayasa Mahkemesinin 20 Mays 1971 tarihli kararyla kapatld. MNP, 1970lerin banda slamc dncenin genel sac ideolojiden ayrmasn salamtr. Milli Selamet Partisi Anayasa Mahkemesi kararyla MNPnin kapatlmas sonrasnda aralarnda pek fark olmayan MSP, tepkileri ekmemek maksadyla bakan ve birka kiinin dardan desteiyle kuruldu. Ortak pazara kar kp, slam dnyasna alm savunan MSP, izledii politikay Milli Gr olarak nitelendirerek amalarnn maddi ve manevi kalknmay salamak olduunu belirtir. Kendinden ncekiler gibi, Osmanlnn kn Batllama uruna slam reddetmesine balayan MSP, byk Trkiyenin slam uygarlna dnmekle oluacan savunuyordu. 14 Ekim 1973 seimleri tek partinin iktidarn imkansz klnca, Trkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk kez Siyasal slam hkmet orta olarak da olsa iktidara geliyordu. CHP MSP koalisyonu, CHPlilerin MSPyi irticac, MSPlilerin de CHPyi dinsiz grme eilimine ramen kuruldu. slamn demokrasiye uyup uymadnn bir deneyi gibi de grlen oluum ok gemedi ki (af meselesinden de anlalaca zere) derin gr ayrlklaryla son buldu. nceden anlalarak meclise getirilen af tasarsnda, MSP sol sulularn aff konusunda aleyhte oy kullanmtr. Kbrs Bar Harekat da iki lider arasnda ne kma konusunda bir yara dnmtr ve CHP-MSP koalisyonu bozulmutur. Hkmetin istifasnn ardndan, olas bir erken seimde Kbrstan dolay baar salayabile cek olan Ecevitin nn kesmek iin sa partiler (AP, MSP, MHP ve CGP) 1975te milliyeti cephe dedikleri bir koalisyon kurdular. MSP, Demirelin babakanlndaki bu hkmette kadrolama frsatn iyi deerlendirmitir. Birinci Milliyeti Cephe koalisyonu, TBMMnin 5 Haziran 1977de erken seim yapmaya karar vermesiyle son buldu. 1977 seimlerinde,

Nurcularn APyi desteklemesi ve bir ksm slamc oylarn MHPye gitmesi sonucu, MSPnin oy oran yzde 11den yzde 8e dmtr. Trk slam sentezinin gndemde olduu dnemde CHPnin aznlk hkmeti kurma ihtimaline kar milliyeti partiler topluluu iktidar sola teslim etmemeli diyen Sleyman Demirel babakanlnda (AP, MHP, MSP) kinci Milliyeti Cephe koalisyonunu kurdular. Bu dnemde imam -hatip ve Kuran kurslar saylar arttrlrken slam dnyas ile ilikiler de artrld. ktidar dneminde kadrolamay srdrmesi yannda MSP, her kye bir cami projesi, diyanet yetkilerinin artrlp kadrolarnn on kat artrlmas, Hac kotalarnn kaldrlmas, zorunlu din-ahlak dersi konulup din grevlileri tarafndan okutulmas, tatil gn olarak Cumann seilmesi almalar ve Osmanl hanedanl yelerine Trk vatandalna gei yasalarnn karlmas gibi almalara imza att. ran devriminden etkilenen ve muhalefet dneminde iyice radikalleen MSPnin Ekim 1978de yaplan byk kongresinde, Atatrk resminin gzleri oyulmu ve eriat yanls sloganlar atlmt. MSP artk ihtiyat da elden brakmt. Kapatlmaktan korkmuyordu. Artk alenen eriata dayal devlet kurma isteklerini dile getirir ve dinsiz devletin yklaca sylemleriyle mitingler dzenler olmulard. Kark dnemin bahanesiyle ynetime el koyan ordu, dier partilerle beraber MSPyi de kapatt. Refah Partisi ve Sonras Darbeyi gerekletiren Kenan Evren, darbe sonras btn siyasal partiler kapatlnca ihtiya duyulan destei, birok siyasinin sknca arad destei din esinde arad. Din eitimi anayasal bir zorunluluk haline getirilirken, imam-hatip mezunlarna ilahiyat dndaki niversitelerin kaplar ald. Bylece dini eitim bir meslek amal olmaktan karlp, alternatif bir eitim sistemi haline getirildi. 1983 ylnda kurulan Refah partisinin seimlere girmesine izin verilmeyince askeri ynetim dnda kurulan tek parti olan ANAP avantaj yakalam oldu. Bunu iyi deerlendiren zal, hemen hemen btn slamclarn desteini alm oldu. skender Paa dergahna bal bir Naki olan zal, MSP tabannda kabul grd. 1987de yaplan referandumla siyaset yasa kaldrlm ve tekrar toparlanma noktasna gelen RP, Erbakan parti bakanlna ve st ynetime de MSPlileri getirmitir. 1987 ylndaki erken seimlerde Erbakan yzde 10 barajnn altnda kald. 1989 yerel seimlerinde ise byk bir baar elde etti. 1991 erken seimlerinden yzde 16 oyla kt. Bu dnemde yaanan Sivas katliamnn RPli belediye snrlar ierisinde cereyan etmesi ve slamc kesimce ortaya atlan laik-Mslman karlatrlmasnn kard kutuplamann neticesinde olmas, kart grubun din dman gibi gsterilerek katledilmeleriyle hafzaya kaznd. 1994 yerel seimleri Siyasal slamn zaferi oldu. 28 ilin belediye bakanln kazanan Refah, Ankara ve stanbulu da almt. Bykehirlere alamayan, ahlaki deerleri yozlam ve dinden kopmu olarak gren byk kentlerin taral sakinleri, dini ve RPyi

bir snak olarak grd. Bunda zellikle gecekondularda yapt youn propagandann etkisi byktr. 12 Eyllden sonra da RP, slam dinini ana politikas yapm ve bylece siyasal slam Trk siyasetinde bir temel belirleyici haline getirmitir. Erbakan 1995 seimleriyle babakan olmutur. Ocak 1997de Sincan Belediyesinin dzenledii Kuds gecesi nedeniyle post-modern bir darbe olarak nitelendirilen 28 ubat sreci gerekleti. 28 ubat 1997de toplanan MGKya askeri kesim, irtica ile mcadele ve sekiz yllk kesintisiz eitim gibi maddelerle gelmitir. RPnin kadrolamasna kar gelen TSK, sekiz yllk temel eitim konusunda da srarl tutumunu srdrd. Bu gelimeler nda Yargtay C. Basavcs Refah Partisi hakknda kapatma davas at. Kapatlma kararnn ardndan Erbakan ile zdelemi grup yeniden onun etrafnda toplanmaya balad. Ayn misyonla ve biraz farkl bir ehreyle kurulan Fazilet Partisinin bana Recai Kutan getirilerek, parti iindeki yeniliki kanadn nne, geleneki bir bakanla klmak istenmi ancak yine de Tayip Erdoann parti iinde sivrilmesi engellenememitir. 1999 seimlerine 28 ubat, siyasal slam, irtica ve parti kapatlmas gibi konularla girildi. FPnin meclise girmesi ok kolay oldu ve ilk eylemi de Merve Kavak olay oldu. Erbakann devrini tamamladn dnen ve kendilerinin fikirleri dikkate bile alnmayan yeniliki kesim yava yava partiden yollarn ayrmaya balad. Bu kopu sreci 2001 ylnda Adalet ve Kalknma Partisinin kuruluuna ve sonrasnda tek bana iktidar olmasna kadar devam etti. AKP, 3 Kasm 2002 ylnda yaplan seimlerde yaklak % 36 oy oranyla birinci parti olarak kt. 2007 genel seimlerinde ise % 46 oyla en grkemli dnemini yaad. Kendisini muhafazakar demokrat olarak tanmlayan bu parti Avrupa Birliinin kapsnda beklenilen bugnlerde laiklik konusundaki hassasiyetleri bildii, nnde Refah Partisi gibi bir rnek olduu ve Avrupa Birlii yolunda gerekletirilen reformlar zedelememe adna rejimi tehdit edecek herhangi bir giriimde bulunmad. Avrupa Birliinin tepkisine neden olan zina yasasn dahi geri ekti.