Aylak Adam ve Anayurt Oteline Psikanalitik Yaklam: Atlgann Oidipal Roman Kiileri Olarak C.

ve Zebercet
Alparslan Nas Sabanc niversitesi alparslan@su.sabanciuniv.edu

Giri Bir edebi metni yorumlama yntemlerinden biri olan psikanalizin kurucusu Avusturyal nrolog Sigmund Freud, William Shakespearein Hamlet, Wilhelm Jensenin Gradiva, Wilhelm Hoffmannn Sandman adl eserleri zerinden gerekletirdii metin incelemeleriyle psikanalitik edebiyat eletirisi tekniinin ilk uygulaycsdr. Sigmund Freudun klasik psikanaliz teorileri, 20. yzyln ortalarnda Fransz dnr Jacques Lacan tarafndan yapsalc bir yol haritasyla yeniden yorumlanmtr. Akademik evrelerce Freuda yeniden dn olarak tarif edilmi olan Lacanc psikanaliz, gelitirdii yeni retilerle psikanalitik edebiyat metni incelenmesine farkl boyutlar katmtr. Psikanalitik edebiyat eletirisi metin zerinde neyi ele almay amalamaktadr? Terry Eagletona gre bu sorunun drt yant mevcuttur; psikanalitik edebiyat eletirisi eserin yazarn, ieriini, biimsel yapsn ya da okuru nesne olarak alabilir. Oluturduu edebiyat incelemelerinde yazarn metinde sunduu bilindndaki semptomlarn incelemeyi esas alan Freuda gre yazar bir nevrotiktir (2004, s. 218-219). Berna Moran, psikanaliz ve eletiri balkl makalesinde, Freudun sanatya bak asnn altn yle izer: Onur, zenginlik, n kazanmak, ykselmek ve kadnlarn sevgisini elde etmek ister, ama bu zevklere ulama aracndan yoksundur. Bylece o da, zlemi yerine getirilmemi herhangi biri gibi gereklikten uzaklaarak btn ilgisini ve libidosunu isteklerinin hayal dnyasnda yaratlmasna aktarr. (2000, s. 151152) Ayrca Morana gre bir yazar yazmaya iten etken, eer onun bastrlm drtlerinden kaynaklanmaktaysa, bu bastrlm drtler ne yapp edip yazarn ortaya koyaca edebiyat metninde kendine yer bulur (2000, s.152). Bilindna ulaabilen ve onu gl bir yaratclk ve
1

estetik balamda iyi kotarlm dilsel anlatmla ortaya koyabilen yazar ile ruh hastas arasnda fark yoktur. Freud bu noktada bir yandan baarl yazar ruh hastasyla denk tutarak onu aalar gibi grnrken, esasnda onun bu fikri, yazar stn insan olarak tanmlayan Romantizm akm tandansn muhteva etmektedir. Jensenin Gradiva adl eserini yorumlarken Freud, bir sanat olan Jensen ile bir bilim adam olan kendisinin, insan aklnn ileyi i zerine ayn sonulara ulam olmasn iki ekilde yorumlar; birincisi, ulalan ortaklk, varlan yargnn doruluunu kantlar, ikincisi; edebiyat ve bilim karlatrmas dahilinde, iyi bir sanat (yazar), bilim adamndan stndr nk hibir bilimsel veri sayesinde ortaya konmam olan karmlarn, yalnz ve yalnz bilind na ulaabilerek gerekletirmitir (1959, s. 91-92). te yandan bu makalede roman incelemesi yaparken, Freudun yan sra Jacques Lacann psikanaliz teorilerinden de faydalanacam. Ayna evresi, imgesel-sembolik-Gerek gibi teorize ettii temel konseptleriyle Freudyen psikanalizi yeniden yorumlayan Jacques Lacan, Wrightn da altn izdii gibi temel olarak Freudun ego tanm zerine kurgulad teorilerden esinlenmitir (1998, s.100). Lacann yapsalc psikanaliz teorilerinin, psikanalitik edebiyat eletirisine katkda bulunduu aikardr. Bu yazmda, gerek Freudyen gerekse Lacanc retiler ekseninde, sanatyazar Yusuf Atlgann Aylak Adam ve Anayurt Oteli romanlarnn ba karakterleri C. ve Zebercet zerinden psikanalitik bir inceleme sunmaya gayret ederken, bu ura erevesinde Terry Eagletonun ortaya koyduu psikanalitik edebiyat eletirisinin drt esas ynleniminden biri olan, eserin ieriini temel alacam. C. Yusuf Atlgann 1959 senesinde yaynlanan roman Aylak Adamn C.sini, olay rgs boyunca isel karmaklklarla donanm srekli bir aray ierisinde grmekteyiz. C., babasndan kalm byk miras sayesinde hibir maddi sknts olmayan, dolaysyla herhangi bir i kolunda almayan, romanda anlatlan yaam kesiti dahilinde eitli cinsel partnerlere sahip olmu, cinsel al yokmu gibi grnen fakat yine de srekli kendisiyle atan bir halde yaamna devam etmektedir. Sigmund Freud, tarih boyunca erkeklerin, medeniyetin ykn omuzlarnda tama sorumluluundan tr, seksel enerjilerinin bir ksmn sosyal alana ynlendirmek zorunluluunda kalm olduklarndan bahsederken, bu noktada sosyal anlamda var olabilmek adna cinselliklerinden yapm olduklar fedakarln altn izer (1961, s. 59). Kendisini sosyal mekanizmalardan dlam halde yaayan C.nin, medeniyetin devamll
2

uruna byle bir giriimde bulunduu sylenemez; ne var ki C. cinsel anlamda da bir trl tatmine ulaamamaktadr. Dncemiz udur ki, onun bu noktadaki tatminsizlii, erken geli im dneminde Oidipus Kompleks ekseninde cereyan eden bir takm psikolojik deneyimlerden kaynaklanmaktadr. Romann anlatcs C. deildir, fakat biz okuyucular olay rgsne C.nin bak asyla tanklk etmekteyiz. Romann bandan itibaren C.nin babasna ynelik olumsuz ifadeler ihtiva eden eitli dncelerine rastlamaktayz: ...Ama o yapamyordu; soymayacakt kadn. Sa bacan bkp dizini kad. Babasna benzemekten korkuyordu. (s.12), Baban sandm seni. Sizin evde hizmetiydim ben. Tpk baban gibisin. Bir byklarn eksik. Defol, babama benzemem ben. (s.22) Baba figrnn gerek C. tarafndan gerekse roman anlatcs tarafndan vurgulanmasnn esas sebebi olay rgsnn ileriki blmlerinde ortaya konmaktadr. C.nin tanmadn syledii annesi, o bir yandayken lmtr. Annesini kaybeden C. bakma muhtatr ve bu ihtiyacn Zehra teyzesi ona salamaktadr. Bir gn C.nin babas eve gelir ve Zehra teyzesiyle tensel temas kurmaya alr. Teyzesi kar kmamaktadr, bu srada C. kap aralndan onlar seyretmektedir. Babasnn Zehra teyzesinin bacaklarn okadn gren C. hiddetlenir, odasndan frlar ve babasnn stne yrr. Babas ise C.nin bu hareketi zerine onun kulana yap r ve uygulad iddet ile kulann yrtlmasna sebep olur. Bahsi edilen sahneyi psikanalitik olarak aklamadan evvel C.nin zaman zaman dillendirdii iki uzuvdan bahsetmenin faydal olaca kansndaym. Bunlar bacak ve kulaktr. Yeniden yrmeye baladklar zaman hep onun bacaklarna bakyordu. Babas da yleydi. stelik byklarn burard. Kulan kad. (s.50). Roman boyunca C. eitli durumlarda kadnlarn bacaklarna bakmakta ve kulan kamaktadr. C.nin Gler ile olan ilikisinde u sahneye tanklk etmekteyiz: nce bir sinemaya gidip iki saat, slak slak, deli deli ptler. Scakt. Yalnz bacaklarna dokunmuyordu. Neden ona her geliinde bacaklarn da getirirdi? Hep byle olurdu. Onlar okama, skma isteiyle avcu karncalanmaya baladka bir kula yanard. Dokunamazd. (s.83) Grld gibi, bacak ile kulak organlar arasnda birbirini etkileyen bir balant mevcuttur. C.de oluan bir kadn bacana dokunma drts beraberinde kulann yanmasn, kanmasn getirmektedir. Kulak kanmas bu noktada semptomatik bir nitelie sahiptir. Klasik psikanalitik edebiyat eletirisi, yazarn bilinli bir halde retmemi olduu varsaylan bir edebiyat eserini incelerken, metin dahilinde gizli bir yapy
3

deifre etme urandadr. te tam bu noktada bir edebi metin, hasta ile e deerdir. Hasta nasl eitli rahatszlk belirtileri gstermekteyse, metin de kefedilmeyi ve aklanmay bekleyen semptomlarla rldr. yle ki Aylak Adamda metin dahilindeki semptomlar, ayn zamanda C.nin semptomlardr. Bu eksende C.nin semptomlarn ve onlarn C.nin Oidipal kompleksiyle olan ilikisini incelememiz gerekiyor. Sigmund Freudun teorize ettii klasik psikanalizin temeli ocuun Oidipal kompleksine dayanr. zetle, erkek ocuk annesini kendisi iin arzu eder ve bununla beraber babasn yok etmek ister. Bu esnada kastrasyon kompleksine tutulur; bata annesi olmak zere baz ki ilerin penisi olmadnn farkna varr, bu yoksunluun babann bir cezas sonucu gerekletiine kanaat getirir ve babasnn kendisini de hadm ederek cezalandraca fikrinden tr ona kar kamaz. Sonrasnda annesine olan ilgisini bastran ocuk, kendisini babasyla zdeletirme temelinde (identification) bir savunma mekanizmas gelitirir. Romana dnecek olursak, henz bir yanda annesini yitiren C. iin Zehra teyzesi, annesinin yerine geen ideal bir seksel objedir. C. bu evrede Zehra teyzesiyle olan ilikisinden cinsel haz almaktadr. Kap aralndan babasnn, teyzesinin bacaklarn okadn gren C., babasyla atmaya girer. Babasnn, cinsel objesini elinden almasna ve sahiplenmesine dayanamayarak, ona kar kar. Bu kar kn sonucunda ise babas tarafndan kula yrtlarak cezalandrlr. Bundan byle C. babasnn otoritesini kabullenmek zorundadr. Ne var ki C.nin Oidipal kompleksi dzgn bir ekilde tamamlanamaz. Yaamnn ilerleyen dnemleri boyunca C., babasndan kamaya, onun gibi olmamaya uramaktadr. Pekala C. deneyim ettii Oidipal atma sonucu, babasyla kendisini zdeletirmi midir, yoksa benliksel geliimi, babasndan tamamen kap C.nin farkl biri halinde var olmasn m salamtr? te bu sorunun yant metin iindeki semptomlarda gizlidir. C.nin, sevgilisi Glerin bacaklarna dokunma isteiyle birlikte doan kulan kama ihtiyacndan zaten sz etmitik. Bu noktada C.nin kadn baca okayarak cinsel haz alma drts, onu bilind nda etkisini hissettiren bir deneyime gtrmektedir: C., ak olduu Zehra teyzesinin bacan okayan ve bu cinsel objeyi elinden alan babas gibi olmak istememektedir; onun iin kadn baca okama eylemi, sonunda cezalandrmay getiren, masum olmayan, otoriter babasyla zdetir. Cezalandrlma ise kulak yrtlmasdr; C. bir nevi kastre haldedir, babasyla giritii Oidipal atma sonucu arta kalan yaral kulak, onun her bacak okama
4

drtsnn akabinde ortaya kan, babasna benzememesi adna onu uyaran bir ac ile kendini belli etmektedir. Bu erevede C. babasn, yarglayan, sansrleyen, nleyen bir sper ego olarak kendi bilinsizliine yerletirmitir. te yandan, C.nin gerek hayatta babas gibi olmama isteinden de sz etmitik. Romann sonlarna doru Aye ile C. arasnda gerekleen bir olay, semptomatik deiimin altn izerek, C. ile babas arasndaki ilikiyi yeniden tanmlyor olmas asndan ok nemlidir: ...ekine ekine elinin altndaki lk baca aa yukar okad. Kanmyordu ite! Birden Ayeyi titreten bir telala ona sarlp pt. -tekiler yok! dedi. Unut hepsini. kimiziz. Biz varz. (s. 124) Roman boyunca C. ilk defa bacak okarken kulan kama gereini hissetmemitir. C.nin tekiler yok deyii esasnda kendi iine yerletirmi olduu baba figryle alakaldr. nceleri srekli kar cinsle olan ilikilerinde sperego formundaki babas tarafndan gzetlenmekte olan C., bu sefer kendisini, yalnzca kendisiyle beraber hissetmektedir. Slavoj Zizek, bilindnda var olan otonom-parsiyel nesneden kurtulmann tek yolunun o nesneye dnmek olduunu belirtir (2006). Bu adan ele alndnda, bahsi edilen sahnedeki dnm, C.nin bilind nda baba figrnn yok olmasyla aklanamaz; aksine C. babasnn rolne brnmtr. te yandan, C.nin babas rolne brnvermesine dair dier bir klasik psikanalitik bak as ise u ekilde oluturulabilir: Bastrlan, mutlaka geri dner (return of the repressed). Sigmund Freud, yazar Jensenin Gradivasn incelerken, unutmaya al lan ve bilindna itilen nesnenin, bastrma arac yahut yntemiyle kiinin bilincine mutlak geri dn yapacan anlatr (1959, s.34). rnein, ak olduu ve karlk gremedii bir kadn unutmak iin uyuturucu kullanan bir erkek, kadn bilindna ittii eitli deneyimler yaayabilir, ne var ki unutulduu sanlan cinsel obje, uyuturucunun erkein aklnda yarataca bir fantazi ile geri dnebilir. Aylak Adam da benzer bir biimde okuyabiliriz. C. srdrd babo hayatnda herhangi bir maddi sknt yaamamaktadr. Oysa C. geim derdi olan biri olsayd, kuvvetle muhtemeldi ki romanda anlatlan olay rgsndeki gibi davranamaz, hayatta kalmak iin para kazanmaya urar ve ayet uramaz ise de sosyal alanda tutunamayabilir ve romanda anlatld gibi aylak bir adam olmaktan kard. C., ocukluunda geirdii Oidipal atma sonucu babas gibi olmamak isteini, kendine bilinli olarak setii ve izdii aylak yaam formunda gerekletirmiti. Ne var ki grlmektedir ki bu aylak yaam formunun hayata geebilmesindeki en nemli etken, C.nin babasndan kalan byk miras sayesinde ekonomik sknt yaamamasdr. Bu anlamda C., babasndan kamay semiken, bunu esasnda babasndan arda kalan bir nesne (babasnn serveti) ile gerekletirmitir. Babasnn serveti bir
5

yandan onun aylak adam olmasn salam, dier yandan ise bastrlan ve kalan baba figr ve rol eninde sonunda gelip C.yi bulmutur. Romanda C.nin, klasik psikanaliz ile aklamaya altm Oidipal atmasnn ve metinsel semptomlarn yan sra, Lacanc psikanaliz retileriyle aklanabileceini dndm bir baka boyut daha mevcut: C.nin Aye (A), B. ve Zehra (Z) ile balantlanan lineer ilikisi. Yusuf Atlgann ortaya koyduu bu harfsel lineerliin yazar tarafndan bilinli olarak kurgulanp kurgulanmad tartlabilir. Yan yana dizili bu harfler arasndaki ilikiyi Lacanc psikanaliz ile ematik olarak aklamaya alacam. Jacques Lacan, ocuun psikolojik geliimini incelerken, bunu Freudun teorilerinde sz ettii evrelerin daha da ncesinden balatarak ele alr. Lacana gre ocuk, alt ila on sekiz aylk arasndayken benliinin erken uyann yaar. ocuun bu dnemde deneyim ettii ilk evre imgeseldir (imaginary). mgesel dnemde ocuk, bedeninin btnln kavrayamam haldedir, dzgn hareket edemez, kaslarn oynatamaz, tam olarak dik duramaz. Bu dnem dahilinde ocuk Lacann ayna evresi (mirror stage) eklinde tabir ettii durumla karlar: Lacann gestalt olarak ifade etti i durumda ocuk aynadaki grntsnde kendisini bir btn olarak alglar, hatta grntde kendi benliinden de fazlasn grm olur (2004, s.4). mgesel evre, insan psiesinde her an sabittir, ilerleyen dnemlerde varl fantazm formunda yrrlktedir. Bu dnemde ego formasyonu kendini gsterir. Lacann szn ettii ikinci evre ise sosyal, kltrel, dilsel alarn yrrlkte olduu ve Oidipus kompleksinin yaanmasyla birlikte gei yaplan sembolik evredir (symbolic). Anne, ocuk iin bir falustur (phallus); iki ynl bir iliki dahilinde ocuk bir yandan annesini kendisi iin bir cinsel obje olarak arzularken, dier yandan annesinin yoksun olduu falus olarak annesine ait olmak istemektedir. Ksaca, Oidipal dnemde annenin imkanszln gren ocuk, falus olma ynndeki arzusunu erteler ve sembolik evreye giri yapar. Sembolik evrede noksanlk (lack) ve arzu (desire) bir arada bulunur. Sembolik evrede birey orjinal falusun yerine, objet ay yerletirir; bu yer deiikliiyle birey, fantazmatik erevede bir arzu objesi elde eder. (Lacan, 1978, s.112). Bu esnada birey, halen daha sembolik alandadr ancak imgesel evreden de etkileimleri duyabilmektedir. Lacann ne srd bir dier evre ise Gerektir (the Real). mgesel ve sembolik evreler sonucu ortaya kan yaanm gereklik deneyimi, Gerek ierisinde kendine yer bulamaz; Gerek, sembolize edilemeyen, sembolizasyona direnen, kefedilemeyendir. Lacanc psikanaliz erevesinde, Aylak Adamdaki
6

harfsel lineerliin tarifi yle gerekletirilebilir: Zehra Teyze, C.nin imgesel evresinin esas nesnesiydi, benliini tamam gren bir ocuun falus olma niyetini ynlendirdii kiiydi. C., Zehra teyzesine ball sresince ayna evresi dahilinde benliini btn sanm, ego formasyonu ekillenmeye balamt. te yandan Aye (A), C.nin, Z.nin yerine yerletirdii objet a idi ve sembolik srecin rnyd. Son olarak B. karakteri, roman boyunca ad sklkla geen fakat esrarengiz ki ilii C. tarafndan bilinemeyen, kefedilemeyen, tanmlanamayan, sembolize edilemeyen bireydir. Bu eksende aadaki gibi bir ema oluturulabilir:

Lacanc Psikanalize gre C.

mgesel (Z.)

Ego formasyonu (C.) * Gerek (B.)

>

Sembolik (A.)

Zebercet Yusuf Atlgann 1973 ylnda yaynlanan Anayurt Oteli romannn ana karakteri Zebercettir. Yusuf Atlgan, romann banda okuyucuya detayl bir ekilde otelin i yapsn betimliyor. zellikle otelin katlar zerinden romann ilerleyen blmlerinde anlatlan kurgunun psikanalitik adan simgelselliinden bahsedeceim. Ancak ncelikle bir roman kiisi olarak Zebercetin deneyim ettii Oidipal atmann izlerini srmemiz gerekiyor. Bu erevede olay rgs dahilinde yazar tarafndan sunulan eitli ifadeleri gzden geirelim. Yazar odadaki iki havluyu anatrken, Zebercet ile babas arasnda bir karlatrmaya gitmekte. Zebercetin oteli ilettii on senelik dnemde dokuz havlu ve iki ift terlik alnrken, babasnn otuz yllk yneticiliinde yalnzca bir adet havlu alndn reniyoruz (s. 17). Roman anlatcs bu durumun sebebinin ne olabileceini iredelerken, yle diyor: ... c) Babasnn d grnnde hrszlar yldran, korkutan bir hava olabilir. (Nedenlerin en r
7

de bu olsa gerek: Eskiden iki- ayda bir zmirden otelin hesabn almaya gelen Rstem Bey, Zebercet on alt yandayken, daha by bile yokken p demi babasnnkinden dm dediydi.) (s. 17) Bir baka yerde Zebercet, sinemada tant Ekreme kendisini tantrken, isminin Ahmet olduunu sylyor (Ahmet, babasnn adyd) (s. 50). Benzer bir ekilde sokakta bir bankta otururken karlat yal adamla sohbete giren Zebercet, ne i yapt sorulduunda, babasnn bir dnem alm olduu nfs mdrlnden bahsediyor (s. 77). Bu eksende Zebercetin sosyal ilikilerinde, babas rolnde davranmaya gittii gzlenmektedir. Dier yandan, romann henz banda anlatc, gecikmeli Ankara treniyle otele gelen kadnn kald 1 numaral oday betimlerken, duvarda asl duran, Zebercetin babasnn yllar nce bit pazarndan alp getirdii tablodan bahseder ve babasnn Zebercete ..ben lnce olur olmaz kimselere vermezsin bu oday. Bir otelde byle bir oda gerek. deyi ini okuyuya aktarr. (s. 9) Baba figrn benliinde zmsediini ortaya koyduum Zebercet ise, bu oday ak olduu kadna vermitir. Roman boyunca itinayla koruduu, kimsenin kalmasna izin vermedii oteldeki 1 numaral odasna geri dneceini mit ettii kadn elde edemeyen Zebercet intihar eder. Pekala, baba roln benliinde zdeletiren Zebercetin lm karar ne ile aklanabilir? Freuda gre, kendisine baba ile zdeletirerek bir edo ideali oluturan ocuk, bu yntemle Oidipus kompleksini bastrmay amalamaktadr. Bu esnada, gerekletirilmi savunma mekanizmas kendisini, igdsel drtlerin rezervuar olarak tanmlanan id ile kart bir pozisyona yerletirir (1962, s. 36). Bylelikle sper ego formasyonu meydana gelir. Klasik psikanalize gre id, srekli igdsel arzular ne sren bir vasta iken, sper ego bu drtleri sansrleyen, yarglayan hatta imkansz gibi grnen ters emirler veren mercidir. Egonun grevi ise id ile sper ego arasnda uzlatrc misyon stlenmektir. Freudyen psikanalize gre, Zebercetin intihar etmesine giden sre dahilinde, onun ego ideali olan babasnn emrini yerine getirememi olmas byk nem tamaktadr. Zebercet, babasnn vasiyeti olan odaya layk grd kadn beklemi, kadn ise bir trl gelmemi, Zebercet ise ak olduu kadnn geri gelmeyii zerine, yanl yaptn farketmitir. yle ki, babasnn emrini yerine getirmemi olmann verdii sululuk duyugusu, bilinsizliinde sper egosu tarafndan srekli olarak benliine empoze edilen Zebercet, sonunda kendini ldrerek, ou zaman irrasyonel ve abartl ynlendirmeler yapan sper egonun emrini yerine getirmitir. Ufak bir not: Bu durum, Oidipal atmalarnn etkisinde, sper egonun akl almaz emirleriyle intihara srklenen bir baka
8

roman karakterini akllara getirir. Franz Kafkann Yarg yksnn ba kahraman Georg da, Zebercete benzer bir ekilde, sper egonun emriyle hayatna son vermitir. te yandan, Lacanc psikanalizle dnecek olursak, Zebercet sembolik sistem dna km, sululuuyla yzleince yaad travma sonucu egosu, onun gerekten babasna iyi bir evlat olamadn kabul ettirmi ve Zebercet ayn Georg gibi Gerek evreye bir anlk gei yaparak intihar etmitir. Bu ksmn banda Atlgann romannda mevcut bulunan simgesel yapsallktan bahsedeceimizi sylemitik. Bunu gerekletirebilmemiz iin, metine biraz daha younlarken, zellikle Zebercetin, Ortalk Kadn (Zeynep) ve Emekli Subay ile olan ilikisine dikkat ekmemiz gerekiyor. Tavan arasndaki odada otelin kedisi ile birlikte yaamakta olan ve romann ilerleyen ksmlarnda Zebercet tarafndan ldrlen Zeynep, Zebercete kaytsz artsz boyun een bir cinsel obje grnmndedir. Zebercet bir yandan fantazmatik geler kurgular ve onlarn iinde ak olduu kadnla cinselliini deneyim ederken, dier yandan gerek yaantsnda sahip olduu tek cinsel obje olan Zeyneple sevimektedir. Geri bu eyleme sevime demek bile gtr nk Zeynep, Zebercete herhangi bir ekilde karlk vermemektedir ve bu ilikiden haz ald bile sylenemez. Ne var ki, yine de Zeynep, Zebercetin diledii gibi cinsel drtlerini tatbik edebildii bir cinsel objedir. Zeyneple olan sevimesinde Zebercet herhangi bir ekilde kendini bastrmamakta, kstlamamaktadr. te yandan, Lacanc psikanalize gre bir erkek, sembolik evresinde bir yandan cinsel objesinden haz almak isterken, dier yandan sahip olduu falus ile partnerinde eksik olan penis mahrumiyetini gidermenin yan sra, onda penis dnda eksik (lack) olduunu dnd eyi de tamamlamak ister (Lacanc psikanalize gre Falus = Penis deildir; Falus = Penis + Yoksunluktur (Lack)). rnein anne, penisten yoksundur, ancak onun srekli ocuun yannda yer almamas, baba ile vakit geiriyor olmas, ocuun penisinden farkl olarak baka eylerden de mahrum olduunun gstergesidir. Bu noktada Zebercet, Zeynepe haz salayamamaktan, onun yoksunluunu dolduramamaktan tr kendini yetersiz hissetmektedir. Romanda bu noktada Zeberceti, Zeynepi ldrmeye iten iki etkenden sz edilebilir: 1) Freudyen psikanalize gre Zebercetin kendini zdeletirdii ve benliinde bir ego ideali olarak yer edinmi babasnn varlyla hareketlenen sper-egosu, cinsel drtlerin filizlendii id ile atrken, Zebercetin cinsel drtlerinin biriktii rezervuara ket vurmasna neden olmaktadr. Zeynep yok olmaldr. 2) Zeynepin yoksunluunu karlayamadn anlayan Zebercetin benlii, sadistik bir drtyle Zeynepe yaklarken, esasnda en iyi kadn l
9

kadndr

sylemini

tatbik

etmektedir:

Bu

noktada

Zizek,

kadnn

arzusunun

mortifikasyonundan bahsederken, erkein kadna sahip olmak, onunla cinsel ilikiye girebilmek iin kadn mortifike etmesi, onu l bir nesneye dntrmesi gerekliliinin altn izer. Zizeke gre bu davran, erkein libidonal ekonomisiyle yakndan alakaldr (2006). te yandan romanda Zebercetin, Emekli Subay ile giritii rekabete de dikkat ekmek gerekiyor. Zebercet, ak olduu kadn otelden ayrldktan sonra otele gelen Emekli Subaya, onun arzu ettii kadnn kald oda olan 1 numaray deil, ikinci kat iki numaral oday vermiti. Emekli Subayn kadn ile bir balants olduunu anlayan Zebercet, bu adam kadn batan karmaya aday bir rakip olarak alglamtr. Ayrca Emekli Subayn otele yerlemesiyle Zebercetin otel ierisinde hareket alannn kstlandn ve bundan rahatszlk duymaya baladn gzlemliyoruz. Adamn le sonlar, geceleri salonda oturuu Zeberceti tedirgin ediyor, yalnzlnn rahatlklarna, szgelimi eskiden olduu gibi arada kalkp salonda dolamasna, ... engel oluyordu. (s. 23-24) Tedirginliinin bir nedeni de belki adamn eski bir subay oluuydu diyen anlatc Zebercetin askerlik yapt dnemde maruz kald basklarn onun kiiliinde yaratt izlere bir gndermede bulunuyor (s. 31). Emekli Subayn gn gnne tra olduunu farketmesinin sonrasnda berbere giden ve ardndan zerine k giysiler almak iin alverie kan Zebercet, Emekli Subay ile kadn iin rekabetini srdrmekteyken, ayn zamanda Emekli Subayn davranlarn taklit etmektedir ve ona kar gl gzkmek istemektedir. Emekli Subay bir sigara yaknca o da yakt. ksrmemek iin yutkundu. (s. 23). Bu noktada akllara, Freudyen psikanalizin vurgulad, haz nesnesi olan anneye sahip olmak iin gerekleen baba-oul atmas gelmektedir. yle ki, bu nokta dahilinde romanda olduka nemli bir semptom dikkati ekmektedir. Ak olduu kadnn kald odaya giden Zebercet, etrafnda kadndan geri kalan nesnelere bakarken, eline kadnn ay imi olduu barda alp, onu pmeye girimitir. Barda azna gtrrken gzlerini kapad; durgun, bayat ayn kokusunu duydu; kadnn dudaklarnn izi sand yeri pt. Birden bir grlt oldu yukarda, tavan atrdad. ... Emekli Subay yataktan dm olacakt. (s.37). Zebercetin elindeki bardak yere dp krlr ve st katta kalan Emekli Subayn lavaboya gittikten sonra yeniden yatp uyuduunu tahmin etmi olsa da, Zebercet artk kadn kaybetmitir: Oda bozulmutu; kadn gelmezdi artk. Yrd, odadan karken bir haftadr yanan sndrd. (s. 38). Zebercet nasl annesine sahip olmak iin babasyla yarrken yenilgiyi kabullenmek zorunda kaldysa,
10

ayn ekilde Emekli Subayn kar otoritesine yenik dm ve kadna hibir zaman sahip olamayacana kanaat getirmitir. Metinde Emekli Subayn varl, kadnn Zebercet iin cinsel nesne olmasnn imkanszlyla e anlaml haldedir. Zebercetin fantazmlarla youn bir ekilde megul olduunu daha nce belirtmitik. Son olarak, nc kat alt numaral odada kalan retmen iftten de bahsetmemiz gerekiyor. Zebercet bir keresinde bu odann nnden geerken, ierden gelen sesler zerine duraksar. retmen ift sevi mektedir ve bu esnada kadn eitli erotik szler sayklamaktadr (s. 27). Zebercet ise onlarn bu szlerini dinlemekten haz almaktadr ve iftin erotik sayklamalarn kendi fantazmlarnn bir paras haline getirmektedir. Ak olduu (gecikmeli Ankara treniyle gelen) kadnla sevitiini hayal ederken Zebercet, bu fantazm esnasnda kadnn sayklamalarn duyumsamakta ve bundan cinsel haz almaktadr (s. 41). Makalenin bu ksmnn banda, Anayurt Otelinin i yapsndaki simgesel nitelikten bahsetmitik. imdiye kadar sunmu olduumuz aklamalar eliinde bu simgesellii ematize edebiliriz. Otel kattan olumaktadr: Giri kat (birinci kat), ikinci kat, nc kat ve Zeynepin kald tavanaras. Giri kat Zebercetin oteli ynettii, insanlarla karlap tant, normal davranlar sergiledii blmdr (EGO). kinci kat ise Emekli Subayn kald kattr; bahsettiimiz gibi otoriter bir figr halinde var olan Emekli Subay, Zebercet (EGO) ile srekli atmaktadr (SPER EGO). Zebercet roman sonunda, Emekli Subayn kald odada hayatna son vermitir ve bu durum da daha nce szn ettiimiz SPER EGOnun lm emrini kantlar. Gecikmeli Ankara treniyle gelen kadnn ikamet etmi olduu 1 numaral oda, giri kat ile ikinci kat arasnda varolan bir atma alandr. Bu odada Zebercet fantazmlarnn peinden koar, kimi zaman haz duyar, az nce sunduumuz rnekteki gibi kimi zaman st kattaki Emekli Subayn (SPER EGO) hareketleriyle haz engellenir, hazdan vazgeilir, yeniden fantazma sarlnr; bu kararszlklarla ve yarda kalmlklarla ilerleyen atma byle devam eder. nc katta kalan retmen iftin sevimeleri Zebercete haz verirken, bunlar onun igdsel cinsel drtlerini harekete geirerek, Zebercete haz alma istei iin snrsz bir zgrlk ve hareket alan salar. Ayrca ortalk kadn Zeynepin yaad tavanaras, Zebercetin cinsel isteklerini karlayabildii ve bu esnada en ufak bir atmaya veya direnie maruz kalmad blgedir. nc kat ile tavanaras beraberce Di sembolize ederler. Buraya kadar aklamaya altmz psikanalitik noktalar nda Anayurt Otelinde u ekilde bir ema ile karlarz:
11

Anayurt Oteli Tavanaras + nc Kat = kinci Kat 1 numaral oda Giri kat = = = D SPER-EGO EGO & SPER-EGO (aradaki atma alan) EGO

Sonu Bu makale dahilinde, Yusuf Atlgann Aylak Adam ve Anayurt Oteli romanlarnn ba karakterleri C. ve Zebercet zerinden psikanalitik bir inceleme yapmaya altm. Gerek Freudyen (klasik) gerekse Lacanc psikanalizin temel retilerine deinmeye alarak, roman kiileri olarak C. ve Zebercetin Oidipal atmalarn inceledim. Bu eksende, Yusuf Atlgann Aylak Adam romannda, C. karakterinin, Lacanc psikanalize gre bireyin yaamnda deneyim ettii ilk travma olarak deerlendirilebilecek Oidipal kompleksini, karakterin kendi azndan okuyucuya aktard szlerle aa vurduunu grmekteyiz. Atlgan, Zebercet karakteri zerine kurgulad Anayurt Oteli romannda ise farkl bir yol izleyrek, Zebercetin Oidipal kompleksi ekseninde cereyan eden ocukluk anlarn, Aylak Adamdaki gibi aa vurmamaktadr. Zebercetin Oidipal karmaasn, yaamnn ileriki bir evresinde deneyim ettii bir takm olaydan ise karabilmekteyiz. Ayrca, makalenin eitli blmlerinde bahsedildii gibi, iki romanda da yazar tarafndan youn bir ekilde ortaya konulmu, ba karakterlerin psielerinde olan biten atmalar hakknda okuyucuya ip ular sunan metinsel semptomlar dikkat ekmektedir. te yandan, Aylak Adam roman, C. karakterinin, makalede Lacanc Gerek olarak tarifi yaplan B. kiisine kavuamamasyla biterken, Anayurt Oteli Zebercetin lmyle son bulmaktadr. Bu adan bakldnda, Yusuf Atlgann, Anayurt Otelinde, Zeberceti ldrmek suretiyle gerek onun Oidipal atmalarna gerekse edebi metnin kendisine son verdiini farkederken, dier yandan, Aylak Adamda C.nin makale dahilinde Lacanc Gerek olarak tarifi ortaya konulan B.yi bulamamasyla roman sonlandrd gzkmektedir. Zebercetin aksine C., roman boyunca yaad atmalar sonucu babasnn rolne brnm ancak sahip olmak istedii, olamad ve
12

tanmn da yapamad esas arzu nesnesini elde edememitir. Bu anlamda roman, C.nin srasyla Aye, Gler ve tekrar Aye ile deneyim ettii araynn, Lacanc Gerek erevesinde srekli olarak kendini nasl tekrar ettii ve yeniden yaplandrdn ortaya koyarken, Lacann uygulad psikanalitik edebiyat eletirisinin edebi metin dahilinde kendini yeniden reten yap ve yoksunluk eksenli vurgusuna iaret etmektedir.

13

Kaynaka Atlgan, Y. (2008). Anayurt Oteli. Yap Kredi Yaynlar. Atlgan, Y. (2008). Aylak Adam. Yap Kredi Yaynlar. Eagleton, T. (2004). Edebiyat Kuram, Giri. eviren: Tuncay Birkan. Ayrnt Yaynlar Freud, S. (1961). Civilization and its Discontents. eviren: James Strachey. W.W. Norton & Co. Freud, S. (1959). Jensen's Gradiva and Other Works, i-vi, The Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud, Volume IX (1906-1908) iinde: The Hogarth Press and the Institute of Psychoanalysis, London. Freud, S. (1923). The Ego and the Id. The Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud, Volume XIX (1923-1925): The Ego and the Id and Other Works, 1-66 Lacan, J. (2004). Ecrits: A Selection. W.W. Norton & Co. Lacan, J. (1978). The Four Fundamental Concepts of Psycho-Analysis. eviren: Alan Sheridan. W.W.Norton Moran, B. (2000). Edebiyat kuramlar ve eletiri. letiim Yaynlar. Wright, E. (1998). Psychoanalytic Criticism: A Reappraisal. Blackwell Publishers. Zizek, S. (2006). The Perverts Guide to Cinema. DVD. Ynetmen: Sophie Fiennes.

14