BOALTIM SSTEMLER Canlda metabolik faaliyetler sonucunda vcud dna atlmas gereken zararl ve artk maddeler oluur.

Bu zararl ve artk maddelerin dar atlmasna boaltm, boaltmda grev yapan organ ve yaplarn oluturduu sisteme de boaltm sistemi denir. A. BR HCRELLERDE BOALTIM Tek hcreli organizmalarda boaltm salamak amacyla olumu zel bir yap veya sistem yoktur. Tek hcreli canllardan amip, glena ve paramesyum da CO2, NH3 gibi boaltm maddeleri pelikula denilen hcre zarndan difzyon ve osmozla atlr. Tatl sularda yaayan amip, glena ve paramesyum gibi organizmalar metabolizma artklarn hcre yzeyi ile attklar iin, hcre hacmine gre hcre yzeyi fazladr. Bu nedenle hcreye srekli su girer. Bu su hcrenin ar ierek patlamasna neden olabilir. Hcrenin patlamasn nlemek iin fazla su kontraktil kofullarla difzyonun tersi ynnde dar atlr. B. OMURGASIZLARDA BOALTIM

Snger ve slenterlerde, boaltm organ bulunmadndan, boaltm vcut yzeyinden difzyonla salanr. Yass solucanlardan Planarya da boaltm organ olarak alev hcreleri bulunur. Alev hcresinin esas grevi hayvann vcudundaki su dengesini salamaktr. Halkal solucanlar da (toprak solucan) karbondioksiti vcut yzeyinden difzyonla dar atar. Boaltm organ, olarak nefridyum bulunur.

ekil : Toprak Solucannda Nefridyumlar

Yumuakcalarda da boaltm organ nefridyumlardr. Nefridyumlar kirpikli hunilerle balar ve dz bir kanalla manto boluuna alr. rnein Midye ve Salyangoz. Bceklerde oluan karbondioksitin organizmadan atlmas, trake borularyla gerekleir. Boaltm artklar ise Malpighi tpleri" ile atlr.

C. OMURGALILARDA BOALTIM Omurgallarda reme sistemi ile boaltm sistemi birbirine balantl olup, boaltm bbrekler ile yaplr. Su ve Kara Hayvanlarnda Azotlu Artk Maddelerin Boaltmla Atlmas

Suda yaayan tek hcrelilerle kk basit yapl su hayvanlar amonya bol su ile birlikte atarlar. Seyreltildii iin amonyan zehirli etkisi azaltlm olur. Tatl su balklarnda NH3 ve re solungalar ve az epitelinden difzyonla darya atlr. Bbrekler daha ok su dengesini ayarlamada grev yapar. Deniz balklarnda glomerulus krelmitir. Bbrek kandan ok az su szer. Fazla tuz solungalardaki tuz bezleriyle dar atlr. Kara hayvanlarndan bcekler, srngenler ve kular vcutlarna ok az su aldklarndan amonya rik asit kristallerine dntrerek dar atarlar. Bylece zehirli amonya ok az zehirli rik asit halinde ve su kaybn en aza indirerek atm olurlar. nsanlar ve memeli hayvanlar amonya daha az zehirli reye dntrrler. renin vcuttan atlmas da bir miktar suyla salanr.

renin znerek atlmas iin gerekli olan su,amonyak iin gerekenden ok az rik asit iin gerekenden biraz fazladr. re oluumu ornitin devri olarak adlandrlan bir tepkime dizisiyle salanr. nsanda re ku ve srngenlerde ise rik asit oluumunun gerekletii yer karacierdir. Karacierde oluan re, kan dolamna katlr ve bbreklere ular. Kan bbreklerden geerken szlen re idrarla dar atlr. D. NSANDA BOALTIM SSTEM nsan boaltm sisteminin balca organlar bbrekler, idrar kanallar ve idrar torbasdr. Her bbrekten kan birer adet idrar kanal (reter),

idrar torbasna (mesane) balanr. drar torbas da idrar kanal (retra) ile dar balanr.

ekil : nsanda Boaltm Sisteminin Genel Yaps Bbrek, dtan ie doru kabuk (=korteks), bunun altnda yer alan z (=medulla) blgesi ve havuzcuktan (pelvis) meydana gelmitir. Bbrekte grev yapan temel birim nefrondur. Bir bbrekte yaklak 2 - 2,5 milyon nefron bulunur. 1. Nefronlardan Kann Szlmesi Bbreklere gelen kann szlmesi boaltm kanalcnn balangcndaki klcal damar andan szlr.

ekil : Klcallardan Nefron Kapslne Szlme Bu szlme tamamen fizikseldir. Klcal damarlardaki yksek kan basnc, kan plazmasnn bir ksmnn boaltm kanalcna gemesine sebep olur. Bu gei olayna szlme denir. Bolua geen svda inorganik tuzlar, glikoz, re ve su gibi maddeler bulunur. Salkl bir insanda yaklak bir gnde 180 lt lik sv szlr. Bu kan basncna bal olarak deiir. 2. Geri Emilim ve drar Oluumu Eer boaltm kanalcna szlen sv aynen dar atlsayd vcut ok miktarda su ile birlikte glikoz, amino asit, ve inorganik tuzlar gibi faydal maddeleri de kaybetmi olurdu.

ekil : Nefronda Szlme, Salglama ve Emilim Olaylar Fakat durum byle deildir. Szlen sv iindeki faydal maddeler ve suyun byk bir blm kanalck hcreleri tarafndan emilerek tekrar kana geri verilir. Su dndaki dier maddeler ounlukla aktif tamayla geri emilir. Emilen su miktar vcudun o sradaki ihtiyacna bal olup hipofizden salglanan antidiretik(vazopressin) hormon tarafndan ayarlanr. Szlme ile btn maddeler Bowman kapslne geemezler kanalck hcrelerini saran klcal damarlardaki bu maddeler (H+ ve NH+4) aktif tama ile kanalca geirilerek idrar oluturulur. Bu olaya salglama veya aktif boaltm denir.

ekil : Bir Nefronun Ksmlar Belirli bir pHta olan idrarda su, re, rik asit vardr. drar z blgesindeki toplama kanallarndan havuzcua boalarak idrar kanal ile idrar torbasnda biriktirilir ve zaman zaman idrar torbas dz kaslarnn otonom almasyla dar atlr. 3. Bbrein Dzenleyici Rol Bbrekler, kann bileimini, pH derecesini, ve vcuttaki su, sodyum ve potasyum gibi maddelerin miktarn dzenlemede grev yaparlar. Ayrca doku svsndaki su ve tuz miktarn dzenler. Bbreklerin bu dzenlemede grevini yapmasnda bbrek st bezlerinden salglanan aldosteron ve hipofiz bezinin salglad antidiretik hormonun etkisi byktr. 4. Bbrein Grevleri

Metabolizma artklar ve zehirli maddeleri atmak. Organizmann su dengesini ayarlamak. ortamn iyon dengesini dzenlemek. Kan plazmasnn osmotik basncn dzenlemek. Organizmann asit baz dengesini dzenleyerek kan PH snn 7,4 te kalmasn salamak.