BESN MADDELER Canllar tarafndan tketilen besin maddeleri deiik ekillerde gruplandrlabilir. A. GREVNE GRE BESNLER 1.

Enerji Verici Besinler Bunlar, karbonhidratlar, yalar ve proteinlerdir. Alk annda tketim srasna gre; Karbonhidratlar Yalar Proteinler olarak sralanr. Solunum kolayl srasna gre; Karbonhidratlar Proteinler Yalar olarak sralanr. Saladklar enerji miktarna gre; Yalar Proteinler Karbonhidratlar olarak sralanr. 2. Yapc ve Onarc Besinler Canlnn ypranan ksmlarnn tamirinde ve yeni hcre yapmnda kullanlrlar. Bunlar; proteinler, yalar, karbonhidratlar, madensel maddeler ve sudur. 3. Dzenleyici Besinler Dzenleyici besin maddeleri, hcredeki metabolik olaylarn dzenlenmesinde rol oynar. Bunlar, proteinler, madensel maddeler, vitaminler ve sudur.

B. YAPILARINA GRE BESNLER Organik besin maddeleri; proteinler, yalar, karbonhidratlar ve vitaminlerdir. norganik besin maddeleri; su ve madensel maddelerdir. 1. Karbonhidratlar

Karbonhidratlar, adndan da anlalaca gibi karbon (C), hidrojen (H) ve oksijen (O) atomlarndan meydana gelmitir. Karbonhidratlar btn canl hcrelerde bulunur ve en nemli enerji kaynadr. Genel formlleri (CnH2nOn) dir. Karbonhidratlar yapsndaki eker saysna gre deiik gruplara ayrlabilirler. a. Monosakkaritler: Sindirime uramadan direkt olarak kana geerler. Alt karbonlulara (heksozlar) glikoz (zm ekeri), fruktoz (meyva ekeri) ve galaktoz (st ekeri), be karbonlulara (pentozlar) ise riboz ve deoksiriboz rnek verilebilir.

Disakkaritin Ad Skroz +H2O Maltoz + H2O Laktoz + H2O

Oluan Monosakkaritler Glikoz + Fruktoz Glikoz + Glikoz Glikoz + Galaktoz

Kayna Bitki Bitki nsan ve memeli hayvan st

Tablo : Disakkaritlerin Sentezi ve zellikleri b. Disakkaritler: ki monosakkaritin birbirleriyle glikozit ba kurarak meydana getirdii karbonhidratlardr. Bu birleme srasnda su aa kt iin olaya dehidrasyon sentezi de denir. Disakkaritler ancak sindirilerek hcre zarndan difzyonla geebilir. c. Polisakkaritler: ok sayda glikozun dehidrasyon sentezi sonucu, glikozit balar kurarak birlemesiyle oluur. Bir polisakkaritin yapsnda ka tane monosakkarit kullanlmsa, reaksiyon sonucu bunun bir eksii kadar su aa kar. Yani n 1 molekl su aa kar. Burada n, glikoz saysdr. Polisakkaritler hidroliz edildiklerinde monosakkaritlere indirgenirler. Polisakkaritleri drt grupta toplayabiliriz. Depo Polisakkaritler Niasta : Bitkilerde karbonhidratlarn depo eklidir. Suda znmez. Glikojen : nsanlarda ve hayvanlarda karbonhidratlarn depo eklidir. Suda ksmen znr. Yapsal Polisakkaritler Selloz : Bitki hcrelerinde hcre eperinin yapsna katlr. Suda znmez.

Kitin : Eklem bacakllar grubundaki hayvanlarn d iskeletine ve birok mantarn eper yapsna katlr.

Her drt polisakkarit de glikozun polimeri olduu halde fiziksel ve kimyasal zellikleri farkldr. nk, glikozlarn balanma biimleri farkldr.

2. Proteinler Yapsnda karbon (C), hidrojen (H), oksijen (O), azot (N) ve bazlarnda bunlara ek olarak kkrt (S) ve fosfor (P) da bulunabilir.

Protein molekllerinin yapsnda en fazla 20 eit amino asit bulunabilir. Her bir amino asitte amino grubuyla (NH2) karboksil (COOH) grubu ayndr. Amino asitlerde radikal grup (R) farkldr. Proteinler sentezlenirken amino asitler birbirlerine peptid balaryla balanrlar.

Her peptid bana karlk bir molekl su aa kar. n tane amino asit kullanlrsa n1 su molekl aa kar. Peptid ba says = su says 3. Yalar (Lipidler) Yalardan fosfolipidler, hcre zarnn yapsna katlr. Steroidler zarlarn yapsna katld gibi metabolizmay dzenlemede de grev yaparlar. Steroidler baz vitamin ve hormonlarn sentezinde kullanlr. Hayvansal yalar genellikle doymu olup, katdr. Bitkisel yalar ise genellikle sv olup, doymamtr. Bitkisel yalar yksek s ve basn altnda hidrojenle doyurulursa katlarlar ve margarinler oluur.

Gliserol, molekl ya asitiyle birleerek ntral yalar meydana getirir. 4. Vitaminler

Vitaminler sindirilmezler ve dorudan kana emilirler. Organik yapl olmalarna karn, canllarda enerji verici olarak kullanlmazlar. Genel zellikleri bakmndan vitaminler iki grup altnda toplanabilir. Yada Eriyen Vitaminler : A, D, E ve K vitaminleridir. Bu grup vitaminlerin fazlas zellikle karacierde depo edilir. Suda Eriyen Vitaminler : B ve C vitaminleridir. Bu grup vitaminlerin fazlas depo edilmez, darya atlr. 5. Madensel Tuzlar (Mineraller) Organizmada az da olsa 15 kadar mineral maddeye mutlaka ihtiya duyulur. Mineral maddelerin vcut iindeki grevlerini ana balk altnda toplayabiliriz. 1. Vcut iindeki birok enzimin ve hemoglobin gibi molekllerin yapsna katlrlar. Bunlar, demir (Fe) ve fosfor (P) gibi elementlerdir. 2. Kemiklerin ve dilerin normal olarak gelimesini salarlar. Bunlar iin gerekli olan madensel maddeler, kalsiyum (Ca), fosfor (P) ve manezyum (Mg) dur. 3. Vcut ve hcre svsnn osmotik basncn dzenlerler. Bunlardan hcre ii svda sodyum (Na), klor (Cl), hcre d svda potasyum (K), manezyum (Mg) ve fosfor (P) bulunur. 6. Su Vcudumuzun en fazla ihtiya duyduu maddelerden biridir. Kimyasal reaksiyonlar sulu bir ortamda gerekleir. Su iyi bir zc olduu iin besinlerin sindiriminde, emilmesinde, tanmasnda ve artklarn atlmasnda kullanlr. Vcut ssnn fazlas yine su ile atlr.

HCREDE MADDE GE Hcre zarnn en nemli zellii, canl ve seicigeirgen olmasdr.

1. Difzyon (Yaylma) Madde molekllerinin ok youn olduu ortamdan az youn olduu ortama doru yaylmalardr. Difzyon srasnda enerji harcanmaz ve canllk art deildir. Baz durumlarda difzyona urayacak madde bir tayc proteinle hcreye alnabilir. Buna ise kolaylatrlm difzyon denir. 2. Osmoz (Suyun Difzyonu) Suyun seici geirgen bir zardan difzyonuna denir. Osmozda da enerji harcanmaz ve canllk art deildir. Ancak seici geirgen zar bulunmak zorundadr.

ekil : Osmoz Deneyi Diyaliz: Suda znm maddelerden bazlarnn yar geirgen zardan difzyonuna diyaliz denir. Osmotik Olaylar a. Hipertonik Ortam (Youn Ortam): Bir hcre kendisinden daha youn ortama koyulursa su kaybederek bzlr. Bu olaya plazmoliz denir. b. Hipotonik Ortam (Az youn Ortam): Plazmoliz olmu yada normal bir hcreyi kendisinden daha seyreltik bir zeltiye koyarsak su alarak ier. Bu olaya deplazmoliz denir. c. zotonik Ortam (Denge Ortam): Hcre izotonik ortama koyulursa dengeli bir madde alverii olur.

ekil : Zardan Madde Gei Yollar Hcreler ok seyreltik ortamlara ya da saf suya konulursa ar miktarda su alarak gerilirler. Bu gerilme sonucunda oluan basnla hayvan hcreleri patlar. Buna hemoliz denir. Osmotik Kuvvetler a. Osmotik Basn: Hcre iindeki znm maddelerin hcre zarna yapt basntr. b. Turgor Basnc: Hcre iindeki suyun hcre zarna yapt basntr. c. Emme Kuvveti: Osmotik basntan turgor basncnn karlmasyla elde edilen pozitif kuvvettir. E.K = O.B T.B eklinde hesaplanr. 3. Aktif Tama Maddelerin az youn ortamdan ok youn ortama tanmasna denir. Aktif tama ancak canl hcrelerde gerekleir. nk ATP harcanr ve enzimler i grr.

ekil : Aktif Tamayla Madde Atlmas Bu olayda, tanacak maddelerin porlardan sabilecek kadar kk olmas gerekir. yonlarn ou youn ortamdan az youn ortama aktif olarak geer.

4. Endositoz ve Ekzositoz Bu olaylarda da enerji harcanr. Her iki olay hayvan hcrelerinde grlmesine karlk, bitki hcrelerinde endositoz grlmez. Endositoz, pordan geemeyecek kadar byk molekllerin hcre ierisine alnmasdr. Alnan madde sv ise pinositoz, kat ise fagositoz adn alr. Ekzositoz, hcre ierisinde oluturulan enzim, hormon, eitli proteinler, bitkilerde reine ve eterik yalar, hayvanlarda mukus ve dier byk molekll salg maddelerinin golgi yardmyla, kk kesecikler halinde tanarak dar atlmalarna denir.