KADRO

SERSNDEN: 1

NKILP
VE

KADRO.
( NKILBIN DEOLOJS ) EVKET SREYYA

M U A L L M

AHM ET

HALIT

K iT A P H A N E S I

sta n b u l

M L L Y E T

M a tb a a s

KADRO

SERSNDEN: 1

NKILP
VE

KADRO.
( NKILBIN DEOLOJS )

EVKET SREYYA

M U A L L M

AHM ET

HALT

K T A P H A N E S I

stanbul

M LLYET

Matbaas

indekiler n sz Methal: inklp yryor Buhran iinde Trkiye Mill kurtulu hareketlerinin cihan telkki tarz inklbmzn ideolojisi: ^ nklp ve ideoloji nklbmzn beynelmilel mahiyeti Mill kurtulu hareketlerinin bize ve bakalarna gre telkk isi. Tkkiye ve mill kurtulu hareketleri nklp mefhumu ve mill kurtulu hareketleri nklbn hacmi ve hududu nklbn nizam ((M illet mefhumunu telkki tarz hakknda Devlet,, mefhumunu telkki tarz hakknda Mill sermayenin terakm bahsi Mill sanayi sistemi Gmrk istiklli Mill kurtulu hareketlerinin ana prensipleri Kadro : Kadro,, mefhumu hakknda Antuzyazm nklp heyecan,, Otokritik Kendi kendini murakabe,, iar, taktik ve Strateji. Son sz.

N SZ
Bu kitabn kk bir hikyesi vardr:

ve Kadro nun nklp ksm - vaki olan teklif zerine - 15 Knunusani 1931 de Ankarada Trk Ocaklar umum merkezinde verilen bir konferansn tevsi edilmi eklidir. O zaman bu konfe rans, Trk Ocaklar merkez heyetinde alan ve Ocan kurulduu gndenberi Ocak hareketlerinde rehperlik mevkiini hakl bir erefle muhafaza etmi olan baz zevat tarafndan tenkit olunmutu. Bunun zerine Trk Ocaklar merkez heyeti reislii, burada balyan tenkit ve mnakaalarn btn Ocak ubelerine siraye tini faideli bularak konferansn tabma ve ubelere tevziine karar vermiti. Fakat Ocakta baiyan m nakaalarn Ocak haricine intikalile beraber ald istikamet ve biShara baz gazeteler tarafndan konfe ransn, yeni bir ideoloji cereyannn balangc suretinde tefsiri ile varlan eksik hkmler bizi, mnakaadan itinap etmiye ve mevzuu, daha anlalr bir ekilde ileraiye ve geniletmiye evketti.
Yaplan ilk tadil ve ilvelerden sonra meydana gelen bror, mahdut miktarda teksir olunarak, fikir ve inklp ilerinde rehber mevkiinde bulunan zevatn tenkidine arzedildi. te gerek b suretle alman inti halardan, gerek 1931 senesi zarfnda H a k i m i y e t i Mi l l i y e , , de n k l b m z n i d e o l o j i s i , , zerindeki neriyatmzn uyandrd akislerin bizde brakt tesirlerden istifade edilerek, imdi neretti imiz nklp,, meydana gelmitir.

nklp

II

C Kadro ksmna gelince gsterilen arzu dahilinde evvelce bir muhtra olarak yazlan bu ksm nklp ve Kadro ya ikinci para olarak ilve edilmi ve nerinde faide grlmiyen baz paralan hazf ve cz ilveler yaplmak suretle esas ksmlar aynen ipka edilmitir. 1931 de H a k i m i y e t i M i 11 i y e de yazlan ve inklbmzn nazari esaslarnn tahliline mteallik bulunan baz yazlar bu kitaba para para alnmtr.
Biz mill inklbmzn, kemiyet hacmi itibarile deilse bile, keyfiyet ve mahiyeti bakmndan, harp son j ile balyan tarih * devrinin en mhim ve dikkate ayan hadiselerinden biri olduuna kaniiz. Hatt onun Trk milletinin mukadderatna istikamet verici bir hareket olmak itibarile sadece mill deil, ayni zamanda cihann dier noktalarnda mill kurtulu mcadelesine giren veya bu mcadele safhasna yaklaan btn bize benzer memleketler iin karakteristik bir misal arzetmek itibarilerde ayni zamanda alemmul bir hdise olduuna inanyoruz. Ve yine inanyoruz ki, Trk inklb gnden gne ilerliyor ve derinleiyor, llerliyen inklp, derinleen ve mrekkepleen inklptr. Derinleme, zorlama ve mrekkepleme, inkilbm shhat ve isabetine delildir. Trk inklb da zorlayor, mrekkepleyor, u halde yayacaktr. Evet, biz eminiz ki inklbmz yayacak, onun temsil ettii btn davalar, zatnda mndemi btn prensip ler safha safha tahakkuk edecektir. nklbmzn inkiaf, bir taraftan hudutlarmz iinde yksek tek-

III niki, yeni ve organize bir millet bnyesi yaratrken dier taraftan, hudutlarmz haricinde kendi manev itibarn adm adm arttracak, fikr intiar sahasn yapacaktr. Biz inanyoruz ki, bize gzel mcadele gnlerinden miras kalan yaratc bir inklp heyecan, yeni bir zindelikle btn ruhlara sirayet edince, bu heyecan iinde yetiecek disiplinli, kendinden emin ve hdisata nfuz etmesini bilir bir inklp nesli elinde bu prensipler daima taarruzdan masun kalacak ve bu suretle de inklbmz btn imtidadnca arzasz ve reaksiyonsuz aknn madd ve manev unsurlarn yine kendi seyri iinde yaratm olacaktr. F i k i r h a r e k e t i ve f i k i r a r a y , y a a ma v e y a r a t m a k a b i l i y e t i n d e o l a n c e m i y e t l e r i n ve i n s a n l a r n i i di r . Dahil bnyesi, lde kalan bir s r a i l s b t n n mekanizmas kadar basit bir iptida cemiyette fikir hareketi yoktur. Eir din hiyerarisinin her eyi ebed kaidelere rapte den muzlim skolastisizmi altnda donmu ve terakkiden kalm bir o r t a a , , cemiyeti, fikir hareketi dourmaz. Fikir hareketi vermiyen, durduu noktada kalan, yeni ftuhat peinde yeni hamleler yapmyan bu* durgun cemiyetin havasnda ise ancak i n h i l l u n s u r l a r gda bulabilir. Biz, inklabmz ilerledike ve derinletike o n u n n a z a r m a h i y e t i ve i d e o l o j i k e s a s l a r etrafnda yryen fikir taharri ve hareketlerinin de geniliyeceine ve derinleeceine eminiz.

deoloji, bizi ihata eden cemiyet artlarnn bizim di-

IV inamza iniks ve bu inikslarm muayyen formller ve doktrinler eklinde ifadesidir. Bizi ibate eden ce miyet artlarn balca iki kategori altnda toplyabiliriz: 1. Bu artlarn birincisi cemiyetle tabiatn, yahut insanla tabiatn, mnasebeti artlardr. Bunlara teknik artlar denir. Binaenaleyh teknik, cemiyet hayatnn beks iin, cemiyetle tabiatn, yahut insanla tabiatn temasna vasta olan istihsal kuvvetleri demektir. Tarihte her cemiyetin inkiaf seviyesi, teknik kuvvet lerin inkiaf seviyesine tbidir. Geri teknik, geri bir cemiyet ekli, ileri teknik, ileri bir cemiyet ekli verir. El de i r me ni ni n Y u n a n s i t e s i n i ve b u h a r d e i r m e n i n i n on d o k u z u n c u a s r c e mi y e t i n i v e r me s i gi bi , 2. kinci ksm artlar da insann tabiatla mnasebeti esnasnda dier insanlarla tesis ettii cemiyet mnase betleridir. Bunlara s o s y a l a r t l a r derler. tima mnasebetler, istihsal, mbadele iktisat, ml kiyet, hukuk, siyaset, hars sahalarnda tecelli eder. Cemiyet iinde teknik artlarn deimesile t a h a v v l e d e n ve fakat bizzat bu teknik artlar zerinde bil mukabele messir olan bu sosiyal artlarn hey'eti mecmuas, cemiyetin manev nescini verir. t e bi r c e mi y e t i n , i d e o l o j i s i o c e m i y e t i n i i n d e y a a d bu t e k n i k ve s o s i yal ar t l ar n, kendi i nki a f i s t i k a me t l er i ne gr e i fadesi di r. Fakat u da aikrdrki, fikir aray ve fikir hareketi^ menbalar kuruyan ve yosunlaan br suyun, hissolunmaz ak gibi sessiz sedasz cereyan etmez.

V Fikri taharriye sevkeden asl mnevverlik heyecan, bu heyecana yol gsteren ve anasr biribiriai nakzetmiyen bir lm usul elde baki kaldka, yani aray teredd etmedike fikir hareketlerinin iddetinden cemiyet ancak istifade eder. F i k i r h a r e k e t i n d e n k o r k a n c e mi y e t , a n c a k k e n d i n e u y g u n ve k e n d i n e h s o 1 3 n "lemi telkki tarz n 1 b u 1 am y a n , y a n i k e n d i i d e o l o j i s i n i y a p a t n y a n c e mi y e t t i r . Biz inanyoruzki, Trk inklb kendi ideolojisini tedvin edecek ve Trk cemiyetinin lemi telkki tarz, hibir tima telkki sistemi karsnda zayf, elverisiz ve mcadeleden mtenip kalmyacaktr.

Methal.
nklp yryor. Buhran iinde Trkiye. Mill kurtulu hareketinin cihan telkki tarz.

nklp yryor.
Trkiye bir inklp iindedir. Bu inklp durmad. Geirdiimiz hareketler, ahit olduumuz kyam ve in hidam manzaralar onun yalnz bir safhasdr. Bir ihti ll, inklbn gayesi deil, vastasdr.
nklbmz bir ihtill safhasnda dursgyd, akim kalrd. Halbuki o geniliyor, derinleiyor. O henz son szn sylemi, son eserini vermi deildir. Bu tesviye edilmi zemin stnde yarnki Trk cemiyetinin kendine hs ve kendine uygun bnyesi kurulabilmek iin, inkl bmzn genilemesi ve derinlemesi lzmdr. nklp, bitaraf bir nizam yanlarn taraftar olsunlar etmeleri lzmdr. nklp, iradelerinin, ona taraftar balanmas demektir. deildir. Onun iinde yaveya olmasnlar, ona intibak ona taraftar olmyanlarn olanlarn iradelerine kaytsz

9 nklbn irade ve menfaati, inklb duyan ve yrten azlk fakat uurlu bir avangardin , azlk fakat ileri ve disiplinli bir kadro nun iradesinde temsil olu nur. Bu kadro, inklbn realitesinden karlan ve onun seyrine uygun bir ekilde izah edildike ekilieen ve nazariyeleen prensipleri kendine uur edinir. nklbn realitesinden karlan ve onun seyrine uygun bir e kilde izah edildike ekilieen ve nazariyeleen prensipler sisteminin ana hatlar etrafnda, t a k t i k v e s t r a tejik zikzaklar yaplabilir, f a k a t r i c a t l a r y a p l a ma z .
e 7

nklbn derinlemesi demek, her eyden evvel, ite bu inklp uurunun, i n k l p a h l k v e d i s i p l i n i n i n , onu temsil eden azlk kadronun dimandan gen neslin, geni ky ve ehir kalabalklarnn dima na inmesi, yerlemesi demektir. Trkiye bir nklp iindedir. Bu inklp ne sadece bir r e f o r m , ne de bir i d a r i i s t i h a l e d i r . nklbmz, kendine prensip ve onu yaatacaklara uur olabilecek btn nazar ve fikr unsurlara maliktir. Ancak bu nazar ve fikr unsurlar, inklba ideoloji olabilecek bir fikirler sistemi iinde terkip ve tedvin edilmi deildir. Binaenaleyh, para para tetkik edildike grlecei gibi, gerek mill tesirleri, gerek beynelmilel manas itibarile tarihin en umull hareketlerinden biri olan inklbmzn fikir ve prensip unsurlarnn, imdi ink lbn seyri iinde izah ii, bugnk inklp mnevver lerine den vazifelerin en cil ve en ereflisidir. nklbmzn zatnda mndemi bu ileri fikir ve na zariye unsurlar inklbn icaplarna uygun bir ekilde izah edildike bu esaslar, inklb yaatan i l e r i k a d r o ve onu istihlf edecek gen nesil iin kriteriyum 1ar olacak, yeni ve s t a n d a r t l a m i n k l p t i p, , byle doacaktr. Bu tip her nerede ve her ne erait altnda olursa olsun karlat ayni hadiseleri, ayni kriteriyumlarla le cek, ayni neticelere varacak, inklbn kendine hs ve onu dier inklplardan mahiyet itibarile ayrt eden l e m i t e l k k i t a r z , , byle vcut bulacaktr. imdi her 8 admda grdmz fikir teetttleri,

bu fikir teetttlerinden gelen ruh dknlkleri ve bozgunculuklar, inklbn, herkes iin stnde mutabk kalnmas zarur olan prensiplerinin b i r i d e o l o j i s i s t e m i halinde tedvin olunmamasndan douyor. Bu prensipler birer birer tayin ve terkip edildike, yani inklbmzn lemi telkki tarz bizzat inklbn seyri iinde izahn bulduka, trk entellektelleri iinde bir tefaruk ( differenciation ) olacak, bu prensipleri idrak ve ihata edenler bir tarafa, idrak ve ihata edemiyenler dier tarafa ayrlacak, onlar kabul edenler iradelerile, kabul etmiyenler iradeleri haricinde bu prensiplere tab olacaklardr. Bu gnn inklp kadrosunu yarm istihlaf edecek olan genliin ancak ve kaytsz, artsz inklp esaslarna gre tekili ve inklp fikriyatnn ona uur olarak verilmesi lzmdr. Bilhassa o c o k l u k v e g e n l i k anda b u l u n a n m i l l e t n e s l i n i n m a d d v e ma nev var l c e mi y e t i n ma l i di r . nklbmzn zatnda mndemi ileri prensipleri ve onlarn ifadesi olan fikriyat sistemi, memleketimizin hakik kesafeti olan kylln objetif irade ve men faatini temamile ve kl halinde temsil eder. Bu haki katin, ferd dertler ve menfaatler gzetilmeksizin ky lln kitlei azimesine mstemirren telkin ve izah lzmdr. K y e g i r mi y e n , k y d e h a d i s e l e r y a p m y a n v e o r a d a y e r 1e m i y e n b i r m i l l e t i n k l b n n t a s a v v u r u m k l d r . B tn asrlar imtidadnca metruk kalan, yaratt fazla 9

kymetler u veya bu kanaldan asrlardanberi heba olan, yahut harice akan ve bu yzden daima iptida,, daima terakmsz, daima geri teknikli kalan trk k ynn, gerek iktisat, gerek cemiyet bnyesi, kl ha linde bir inklba muhtatr. uurlu fakat msamahasz bir disiplin demek olan inklp nizam iinde, anarik bir matbuat sistemi, in klbn mana ve mahiyetiyle tam bir tezat tekil ^eder. Bir inklba atlm ve mukadderatn bu inklbn sey rine balam bir memleket iinde matbuat, bizzat inklbn sevk ve idare kuvvetlerinden biri ve halk terbi yesinin - b ir m e r k e z e t a b i - bir cidal organdr. Bir takm vre ruhlarn bu organ istismar etmesi, inklbn intizam ve selmeti hesabna menf bir hadi sedir. nklp, onun zaferinde messir olabilecek btn kuvvet ve vastalarn muayyen bir nizam altnda mu ayyen hedeflere tevcih edilebilmesiledir ki muzaffer olabilir.

10

Buhran inde Trkiye.

nklp atmosferini namahsus, fakat bozguncu bir hava ile zehirliyen bedbin telkkilere kar kat bir cephe almak lzmdr. Bugn bu bozguncu hava bil hassa memleketin iinde yaad iktisat artlarnn msaadesizlimden istifade edilerek yaratlyor. Filhakika cihan, beer tarihinin henz kaydetmedii bir buhran iindedir. Byk sermaye ilerindeki zararlar dan sarfnazar, ehirlerde yirmi be milyon amele aile sini isiz ve kylerde, dnyann her ktasna dalm milyonlarca koy halkn muztarip brakan bir muaz zam ve cihanmul depresyon iinde inklbmz ya amak ve mevki almak mecburiyetinde bulunuyor. Filhakika zahir erait kamilen aleyhimizde gibidir. Fakat u da varki, inklbmzn tam mcadele ve ku rulu ama rasthyan bu cihanumul karkln mill iktisat bnyemiz bakmndan yalnz menfi deil, inkl bmzn emniyetle inkiaf noktai nazarndan bir de mspet ve mes'ut manas vardr. Bu noktai nazarn lykiyle tavazzuhu iin buhran mefhumu,, zerinde biraz duralm: Cihan iktisat nizamnn bugn iinde yaad ar vaziyeti buhran diye tavsif ederken ancak umum: bir teamle uymu oluyoruz. Yoksa buhran dediimiz vaziyetin, klsik * i k t i s a t b u h r a n , , mefhumu ile ne mahiyet ne de istikamet itiraki vardr. Klsik manasiyle buhran, iktisat faaliyetleri kontrolsuz iliyen liberal fakat ileri bir cemiyette, makinelerdeki 11

tarakklerle mstehliklerin alm kabiliyetleri arasndaki nispetsizliin bir neticesidir. Filvaki, ba bo bir cemiyette teknik mtemadiyen terakki eder. Makinalar ilerler. Yeni istihsal vastalar imalt mtemadiyen artar. mal olunan bu makinalar, i s t i h l k , , eyas meydana getiren sana>ie de tatbik olunur. Fakat makina terakkiyatnn istihlk eyas yapan sanayie tatbiki, bir taraftan bu nevi eyann hacmini ve arzn arttrrken, dier taraftan Bu teknik terakkiler, bir ksm mstahsilleri isizletirir ve onla rn ahm kabiliyetini azaltr. Klsik buhran nazariyesine gre, bir taraftan istihlk eyasnn, mevcut alm kabiliyetine nazaran fazla istihsal olunuu, dier taraftan alcnn alm kabiliyetinin mtemadiyen d, nihayet bir mbadele tkankl na meydan verir. Bu tkanklk ilk zamanlarda bir ksm sanayi ubele rinde grlr. Fakat tedricen, faaliyetleri biribirlerine bal dier sanayi ubelerine, nihayet zira memle ketlerdeki ham maddeler istihsalttna sirayet eden Buhran,, denilen vaziyet husule gelir. Bu suretle klsik bir iktisat buhrannn asl illeti bir m b a d e l e t k a n k l , , olduu iin, istihsalt ksmen durunca, bittabi bu tkanklk zail olur. Arada, bir takm geri teknikli sanayi messeseleri kapanr. Bir takm sefaletler meydan alr. Fakat ok gemeden cemiyet yeni ve grlmemi bir istihsal hz ile, bu d e p r e s y o n u n tahribatn telfi eder ve cemiyet yeni buhranlar istikametindeki mukadder seyrine devam eder durur. ok basit olmakla beraber, klsik bir iktisat buhra nnn asl hdiselerini tebarz ettirdiine kani olduu* 12

muz bu ksa iaretlerden de anlalaca zere buhran, f a a l i y e t l e r i ba bo devam eden liberal sanayi memleketlerinde, zaman zaman vaki olan bir lsz maklna/ama hum masndan baka bir ey deildir. Ve bu neyi s a n a y i m e m l e k e t l e r i n e h s bir eydir. Makinalamam memleketlerde, mesel btn mstemleke ve yar mstemlekelerde, yahut bu gnk Trkiye gibi henz h a m m a d d e v e g d a m a d d e l e r i istihsal eden yerlerde klsik bir iktisat buhrannn artlar yoktur. Buralarda buhran devirlerinde grlen fiyat dknlkleri ve bunlarla mterafik olan mba dele tkanklklar ve nihayet bu yzden tevellt eden f a k i r l e m e v e g e r i l e m e , esasen baka memleketlerde cereyan eden ktisad buhran hadiselerinin, d o l a y s i y l e buralarda uyandrdk lar tesir akislerinden baka birey deildir. Bir ktisad buhranda, mstemleke ve yar mstemle kelerle, T r k i y e g i b i ham madde ve gda maddeleri istihsal eden memleketlerin, ancak bu te sir akisleri dolaysile ve o da t b ve t l o l m a k z e r e bir alkas vardr. Hatt buhran geipte bir inkiaf balad zamanda da bu memle ketler, sermaye terakm noktai nazarndan, cihan iktisadiyatnn bu inkiafna yine tb bir rabta arzeder. nk byle zamanlarda filvaki, mstemleke ve yan mstemlekelerle gda maddeleri istihsal eden memleketlerde, istihsat hacmi fevkalde geniler. Fakat bunun yaratt fazla kymetlerin, mhim ksm muhtelif ve gze grnmez kanallardan daima harice akar ve onlar yaratan memleketler haricinde braklr. Binaenaleyh, hdise bu noktai nazardan tetkik olu 13

ursa grlr ki, Trkiye gibi memleketlerin, u n s u r * a r ve s e b e p l e r i k e n d i b n y e l e r i n d e n g e l e n bir takm iktisat buhranlarna sahne olmas iin - o da memleketimiz eer liberal bir iktisat rejimi altnda sanayileirse - d a h a o k z a m a n l a r n g e m e s i icap eder. Bu itibarla bizim iinde yaadmz iktisadi dknl bir b u h r a n e k l i n d e izaha almamz, yersiz bir m e f h u m i s r a f n d a n baka birey olmaz. Bugn memleketimizin maruz kald keskin fiyat su kutlarndan mtevellit k t i s a d f a k i r l e m e v e g e r i 1 e m e n i n sebeplerinden - hibiri diyemezsekte - ancak pek cz bir km cihan buhran nn neticeleridir. Arz anaris/nden, ticar k a l i t e d k n l nden, hlsa danklktan, nizamsz lktan ve mrakabesizlikten dolay, birok ihracat maddelerimizin m b a d e l e s a h a s n d a n a t 1 i, birok i h r a c a t p a z a r l a r n n b a k a l a r n a t e r k e d i l m i elmas, hatt esasen buhran iinde kalan bir takm spesifik gda madde lerimizin bile pazarsz kal veya istikrarsz pazarlara balan, s e b e p l e r i hep kendi bnye m i z d e n g e l e n bir takm hazin hallerden baka bir ey deildir. Hulsa, cihann yaad buhran hadiseleri stnde ne kadar derinleirsek, Trkiyenin bu buhranla alkasnn ne kadar tl ve bu alkadan doan menf tesirlerin ne kadar m u k a v e m e t e d i l e b i l i r , , olduunu o kadar daha iyi grrz, fvaldki, cihanm d klsik bir iktisat buhran deil, derin bir b n y e t a h a v v 1 geirmekte olduunu, bu bnye deitirme seyri nin ise, inklbmzn selmetle inkiaf noktai nazarndan
<m 1 4

hatt baz msait imknlar dahi dourduunu ayrca iaret etmek icap eder. Ancak u da aikrdr ki, bu bnye tahavvl ve istiha lesinin mahiyet ve istikameti, bizzat onun iinde yayan Avrupal mahit nazarnda tamamen izaj ve tayin edilmi deildir. Bu mahidin de ryet ufku, h a r p ten evvelki iktisat telkkilerinin dar ve ereveli llerile mahduttur. O da, byk sanayi memleketlerinin iine dtkleri ihtilflar sa dece klsik bir iktisat buhran zaviyesinden izaha a lmakta ve vard hkmler hadisatm karsnda adm adm tekzip olunmaktadr. Adna hal buhran denilen cihan gidiini izah babnda, cihan iktisat leminin hal bir mebde stnde mutabk kalmamas, btn izahlarn ferd ve tek tarafl oluu, ortaya konan btn izah tarzlarnn birilirini nakz ve sahiplerinin otoritesini perian etmekten baka bir ne tice vermeyii ve nihayet tu izah aczi karsnca bizxat buhran denilen hadisenin fetiletirilmesi ve esra rengizletirilmesi hep bu gr ve telkk darlnn birer neticesinden baka bir ey deildir. Halbuki byk sanayi memleketlerinin iinde yaad umum depresyonu, eski iktisat buhranlarndan ayran ve yalnz k e mm i y et noktai nazarndan deil, k e y f i y e t bakmndan o a ayr bir mahiyet veren birok husus artlar mevcuttur .Mesel, eski iktisat buhranlar bir istifsd fazlalnn , yani bir pazar darlnn ve mba dele tkanklnn neticesi idi. Bu buhranlarn izalesi areleri tabi olarak ya istihsalin azalmasnda, ya pazarn geniieme sinde, hlsa mbadele kanallarnn almasnda grlyordu. Bu itibarla eski zamanlarda, buhrandan mteessir olan btn memleketlerin menfaati, pazarlarn 15

almasnda, yani serbest pazar artlarnn masun kal masnda mterek bulunuyordu. Bu serbest pazarlar ya sanayi memleketlerinde liberal bir siyasetle temin olunur, ya bir ksm mstemlekeler muayyen metrepollere garantili istihlk piyasalar ek linde tahsis edilir, ya kapitlasyonlarla bal bir ksm yar mstemlekeler, yani serbest pazarlar, mill sana yilerinden tecrit edilerek daima muhta ve daima sa nayi maddeleri mstehliki memleketler haline getirilirdi. Halbuki bugn paralanmakta olan, serbest pazar ve mbadele tarzlar, yani cihanm eski artlarna uygun dnya iktisat vahdetidir. Serbest pazar tarz her yerde* hatt cihann liberal iktisat nizamnn en klasik mmessili olan memleketlerde bile paralanyor. Muhtelif metro pollerin, yani byk sanayi memleketlerinin birbirlerine ve mstemlekelerle yar mstemlekelerin metrepollere kar pazar olmas keyfiyeti gnden gne eklini de itiriyor. Amerika ngiltereye, ngiltere Fransaya* Fransa Almanyya, nihayet btn yar mstemlekeler ve bilhassa yeni mstakil memleketler de, btn metro pollere kar kaplarn kapyor ve biribirlerine pazar olmaktan kyorlar. Bu kapan bu her memleketin yarn yeni ve bu gnknden baka bir iktisat cztam. gibi meydana kmak iin imdi kendi kabuuna eki lii kendi kendine kifayet edii, hatt stlahn bile bulmutur: O T A R . Liberalizm, yerini, her yerde otariye brakyor. Otari, bu gnk cihan gidiinin, mhim ve karakteristik bir temayldr. Bu temayl, her millet bnyesi iinde kendine uygun bir iktisat nizamnn douuna sebep olacak ve yarma bir intikal safhas olan bu otari rtsnn altndan yarn bir baka mbadele nizam 16

altnda biribirleriie karlaacak olan yeni ve iktisaden cztam millet bnyeleri kacaktr. Harp sonunda meydan alan ve Osmanl Trkiyesinin tarumar edilmi enkaz stne kurulan gen ve mstakil Trkiyede en karakteristik misalini bulan *M i I l k u r t u l u h a r e k e t i bu itibarla ayni zamanda bir o t a r i hareketidir. Bu hareketin ktisad manas, imdiye kadar ktisad bir t a b i i y e t altn da yayan mstemleke ve yar mstemlekelerle, zira emtia mstahsili memleketlerin, bu artlardan kurtu luunu, yani imdiye kadar bu memleketlerin byk sanayi memleketlerile mnasebetlerinde hkim olan ktisad tbiiyyet yerine msav haklarn kaim oluunu ve bu suretle de imdiye kadar bu memleketlerde yara tlp muhtelif kanallarla byk sanayi memleketlerine akan fazla kymetlerin artk memleket dahilinde ve millet emrinde kaln ifade eder. Bu temayl, yani her milletin kendi sanayi ve ziraatini kendine yeter bir ekilde organize etmesi seyri, bu gne kadar haric pazarlar hesabna inkiaf eden byk sanayi memleketlerinin, fonksiyonlarndan mhim bir ksmn kaybetmelerini ve bu suretle de kendi bnye lerinde bittabi bir takm derin istihaleleri icap etti recektir. Kuvvetle iddia edilebilir ki, bu otarik nizam yarn harc lem istihlk eyas yerine daha ziyade her memleketin spesifik, yahut her memlekette dierine nazaran en elve rili ekilde yaplan sanayi emtiasnn mbadelesi zerine messes bir mbadele nizam istihlf edebilir. Fakat bu yeni nizamda, bu gnki sanayiin hi olmazsa istihlk mad deleri yapan ksmile, bu gnk sanayie gre kurulmu 17
2

ticaret ve mnakalt teknii, imdiki sanayi memleket leri iin artk her halde fazla ve ksmen lzumsuz ka lacaktr. Bittabi gene kuvvetle iddia edilebilir ki bil hassa Avrupada imdiye kadar, artk bu liizumsuzlaacak sanayi ve mbabele ilerile geinen ve hatt tabi mstemleke ve yar mstemleke pazarlar hesabna bir takm sermaye terakmleri dahi yapan nfusun yaamas gleecek ve belki bir takm muhaceretler bile balyacakhr. Hlsa daha ok uzatlabilecek dian bu iaretler de gsteriyor k iinde yaadmz cihan depresyonunun sadece fonksiyonel deil, daha ziyade organik, hatta sosyal bir mahiyeti vardr. Klsik bir iktisat buhran daima, klsik iktisat niza mnn a n a s r a s 1 1 y e s i 1 e , fakat daha zinde ve daha mterekki olarak yeni bir inkiafile biterdi. Halbuki iinde yaadmz seyir, muasr iktisat artla rnn, btn anasr ashyese birer birer fakat iddet ve kat'iyetle tasfiye edilmesi seyridir. Tasfiye edilmekte olan artlar, sanayii cihann bir ksmnda tekasf ettirip, dier ksmn iptida ham madde mstahsili ve geri ak pazarlar halinde sanayiden mahrum brakan, yani cihann bir ksmn dier ksmna kar iktisaden tabi klan harpten evvelki zamana hs iktisat artlandr: Harpten evvelki zamanlarda iktisaden tabi yayan Trkiye ve Trkiyeye benzer memleketler iin, bu tabiiyet ve metbuiyet artlarn temdit veya yeniden tesis edecek her tedbir ve her temayl, bil kayd art mrteci ve menfidir. Bu itibarla, byk sanayi mem leketlerinin iinde yaadklar bnye istihalesinin Trkiyeye benzer memleketler bakmndan ancak mesut bir manas vardr. 18

Kald ki, bugiink cihann gidiini, klsik bir buhrandan ayran, ve ona ayr bir keyfiyet baheden faktrler, yalnz yukarda iaret olunanlardan ibaret deildir. Ancak u var ki, hl harpten evvelki iktisat ilmi llerile hareket eden Avrupal mahidin lykile gzne arpmyan fakat herbiri dieri kadar mhim ve herbiri dieri kadar manal olan bu faktrlerin, hatt bahcalar zerinde bile tevakkufa bu kitabn hacmi msait deildir. Mesel bu faktrlerin lalet* tayin bir tanesini alalm: Her klsik buhrannn en tabi tedavi unsurlarndan biri emtia ve para sirk lasyonlarnn kolaylamas ve alemmuUemesi idi. Halbuki iinde yaadmz cihan gidiinde para, bir mbadele vastas olmak roln gittike kaybetmekte dir. nki, bilhassa son senelerde, mill paralarn - bir ka memleket mstesna olmak zere her yerde - ancak d a h i l t i c a r e t i tanzim eden bir bozuk para mevkiine d, haric mbadelelerin, cihann yalnz birka parasile yaplnya balan ve bu suretle mbadele ve kymet ls hegemonyasn tesis eden bu paralarn daha sonra bir s i y a s t a z y i k v a s t a s olarak kulianlmya balanmas bu suretle birok memleketlerin dorudan doruya p a r a t ar i k i l e k t i s a d ve s i y a s e s a r e t e do ru gtrl, nihayet en kuvvetli paralarn bile, yine mahza beynelmilel avantrler yznden ani sukutlara uramas, her tarafta bizzat paraya kar bir emniyet sizlik uyandrmtr. Bilhassa bir taraftan da pazarlarn paralanmasna ve gittike daralmasna muvazi olarak ilerliyen bu emniyetsizlik nihayet bizzat parann fonk siyonlarn kaybetmesini ve ksmen lzumsuzlamasm zarur kld.

Dikkatle tetkik olunursa grlr ki bugn artk meydanda bir (para hegemonyas) kalmamtr ve dviz, hibir memleket iin artk bir tazyik vastas olmyacak hale gelmektedir. Her tarafta milletlerin akl selimi, banka speklasyon cularnn ve khne siyasetilerin entirikalarn yenmi ve byk sanayi memleketlerinin, hem zayf memleket lere, hem de biribirlerine kar kullandklar byk tazyik ve istismar silhlarndan biri daha kuvvetini ve keskinliini kaybetmitir. Bu temayl, iinde yaadmz devrin karakteristik bir hdisesi ve bugnk depresyonu, dnn her hangibir iktisat buhranndan ayran bariz, vasflardan, biridir. Daha evvel de iaret ettiimiz gibi, her biri dierinden daha mhim ve daha manal oan bu vasflar ve fak trler zerinde ayr ayr tevakkufa imkn yoktur. An cak, buhran mevzuuna nihayet vermeden evvel, devri mizi btn devirlerden ayran ve onun gerek bugnk seyrinde gerek yarnki istikamet ve mukadderatnda kat tesirleri haiz olan byk hdiselerden biri ze rinde ksaca durmak zarureti vardr. Bu hdise, Rusyadaki sosyalist inklbdr. Rus inklbnn cihan iktisadiyatna ilk ktisad tesiri (170,000,000) insann beynelmilel mbadele mekanizma sndan ayrlmas eklinde tecelli etti. Byle cidden muazzam bir nfus kitlesinin cihan mbadelesinden tecerrd, harp sonu gibi esasen nizam bozulmu bir devirde deilde, hatt harpten evvelki devrin en rasin inkiaf senelerinde bile cereyan etseydi yine cihan nizamnda lsz bir buhran yaratmak iin kfi gelebilirdi. 20

Maamafih bu tecerrt, Rus inklbnn cihan nizam zerine yapt birinci ve p a s i f tesirdir. Bu hdise nin bir de a k t i f manas vardr ki inklbn ehemmiye ti de bilhassa bu manada mndemitir. Yeni Rusya, cihan iinde kendine hs kanuniyetlerile, kendine hs bir nizam temsil ediyor. Hali hazrda bu nizam, byk sanayi memleketlerinde grlen istihsal anarisini ve bu anariden doan ve anari nizam altna alnmadka daima mukadder olan iktisadi buh ranlar kendi bnyesinden tasfiye etmi grnmektedir. Filvaki yeni Rusyada baz limler ve mtehassslar, yeni Rus iktisadiyatnn da kendine hs bir kuvvetler muvazenesi ve binaenaleyh bir spesifik iktisat kanuni y d i, , bulunduunu, binaenaleyh p 1 a n denilen eyin, her eyden evvel bu ktisad kuvvetler muvazenesinin, Rus iktisadiyatnn spesfik kanuniyetlerine gre t e sb i t i demek olduunu iddia ederler. Bunlara gre yeni kuvvetler mvazenesi, yani muhtelif iktisat bran lar, bilhassa toprak istihsaltile, sanayi mamut hacmi arasnda mevcudiyeti zarur olan ve gayet ince hesap larla tesbiti kabil bulunan nisbet muhafaza edilemez ve bir brann inkiaf, dier brann inkiaf ile m tenasip klnmazsa, kendine hs bir takm iktisat buh ranlarnn Sovyet bnyesini de sarsacan iddia ederler. Gene onlara gre, Avrupada iktisat buhranlar i s t i fa s a I f a z l a l , , ndan neet ettii halde Rusyadaki iktisat buhranlar bir i s t i h s a 1 k i f a y e t s i z I i i nden doacaktr. nk muhtelif branlar ara sndaki istihsal hacmi nisbeti tam hesap olunamazsa ve daima nazar dikkatte tutulmazsa fazla inkiaf ettirilmi istihsal branlar karsnda, geri kalm u belerin istihsal hacmi daima kifayetsiz kalacak ve bu
21

unisbetsizlik biri dierine tabi olan ve biri dierini besliyen btn istihsal ubelerinin umum sarsntsn y a n i S o s y a l i s t b n y e d e b u h r a n , , zarur klacaktr.
Planda mvazene ve nisbet nazariyecilerine gre, hali hazrda Sosyalist iktisadiyatnda aslolan bu " a d e m i k i f a y e t , , tir. Binaenaleyh onlarca plan bir d ir e k t i f - yani hariten ve e r a i t e r a m e n e m p o z e e d i , , deil, bir w *n c ed e n g r , , , yani kuvvetler muvazenesinde nisbetlerin ve muvazeneli inkiaf imknlarnn nceden tesbit edilii ve bu suretle de zaruretlere tabi oluudur. Bir bakta tam deterministe ve binaenaleyh diyalektik materyalizmin btn artlarna uygun grnen bu telkki tarz, Rus iktisadiyatnn hali hazrda hkim olan rehberleri ve nazariyecileri tarafndan mahkum klnmakta ve ktisad plan ilerinin sevk ve idare cihazlarndan bu nisbet ve muvazene taraftarlar uzaklatrlmaktadr. Bu son nazariyecilere gre plan, ktisad artlara, hadisatn ramna bir mdahale edi, binaenaleyh bir d i r e k t i ftir. Bu direktif unsurlarn, istihsal branlarnn inkiaf nsbetleri biribirine uygun ahenkli tekmlnden deil, inklp hayatnn bu nisbetler ve artlarla hi mukayyet olmyan ve bu muvazeneler haricinde vcut bulan icaplarndan ve zaruretlerinden alr. Bu itibarla, i k t i s a t h a y a t n n m u v a zeneli a k pl a n dei l , i nk l b n icaplar ve zaruretleri iktisat branlarnn inkiaf derecelerini tayin eder. 22

Maamafih yeni Sosyalist iktisadiyatnn, kendine hs bir kanuniyeti ister olsun ister olmasn u aikrdr ki, bu nizam, kendi haricinde yayan ve kendi tezatlar elinde zebun kalan klsik sermayedarlk nizamndan gayri ve onun haricinde inkiaf edecektir. Bu inkiafn, cihan buhrannn tasfiyesi ve sermayedarlk nizamnn yeniden resanet bulmas bakmndan msbet bir messir ol mad phesizdir. Binaenaleyh, bugnk cihan gidi inin umum seyri tetkik olunurken, onun geirdii bnye istihalesini btn klsik iktisat buhranlarndan ayran bu husus faktr zerinde de u suretle tevak kufu faideli bulduk. Hulsa, admd hl buhran denilen eyin nasl buh randan gayri bir ey olduunu, cihan iktisat nizamnn nasl derin bir bnye tahavvl iinde bulunduunu gsterecek delillerin ve bulunabilecek misallerin hu dudu yoktur. Bu delillerin ve misallerin herbiri, cihann yeni ve bugne kadar olandan gayri bir cemiyetler mvazenesine doru gittiinin bir baka teyididir. Bu yeni cemiyetler mvazenesinde Trkiye, hem kendi mevcu diyetini korumak, hem de o mvazeneye uygun btn iktisat ve cemiyet artlarile mstakil bir ktisad ve siyasi cztam,, olmak mecburiyetindedir. Btn on dokuzuncu asr mddetince ve hatt dev rimizin son gnlerine kadar, mstemleke ve yar mstemlekelerle geri ziraat memleketlerinden ekilen fazla kymetler hesabna yayan, byk sanayi kesa fetlerini toplyan ve bu sanayi kesafetinin bnyesin den gelen bin bir illete sahne olan Avrupanm mukad 23

derat, Avrupa cemiyetinin kendi artlarna gre iste dii ekilde hallolunabilir. F a k a t T r k i y e n i n talii, Avr upa d a v a s n n u v e y a bu e k i l d e k i hal l i t a r z ile mu t l a k a bi r mukadderat itiraki a r z e t m e z . Filha kika modern tekniin, yeni istihsal vastalarnn, beynelmilel iktisat usullerinin, biitn cihan birle tiren ve btn cihana bir tek mukadderat tayin eder gibi grnen bir manzaras vardr. Fakat bu manzara altnda, bu zhir istikamet ve mukadderat birliini nefi ve inkr eden tezatlar ve tecansszlkler yayor. Byk sanayi memleketlerinin, byk sanayi kesafet lerinden doan tezatlar ve bu tezatlarn zarur kld inkiaf istikametlerile, mesel mstemleke ve yar ms temlekelerin yahut Trkiye gibi siyaseten mstakil, fakat iktisaden henz geri bir ziraat memleketinin organik meselelerini bir tutmak ve hepsi iin ayni mukadderat ve ayni inkiaf istikametini zarur grmek feci bir te lkki hatas olur. Bze gre, cihann dier akamnda, u veya bu cemiyet tarzlar, u veya bu istikametlerde inkiaf edebilir. Fakat Trkiye ve Trkiyeye benzer memleketlerin, y^ni siyas ve ktisad istiklli iin cehdeden btn mstemleke ve yar mstemlekelerin herhalde kendilerine hs bir ikti sat nizam olacak ve bu nizam cihann u veya bu ksmn daki cemiyet tarzlarndan herhalde farkl bulunacaktr. Bu itibarla yeni Trkiyenin yeri mill kurtulu hare ketleri,, cephesindedir. Yeni Trkiye, metrepoi ve mstemleke mnasebetleri yerine mstakil milleti, tabi ve metbu milleter nizam yerine s i y a s e t e n m a sun ve i k t i s a d e n kendine yeten m s t a k i l m i l l e t i temsil ediyor. Ancak u da var ki, kendi hudutlar dahilinde kendine yeten ve cihan iinde siyas ve ktisad bir cztam 24

olan millet dnyadan mcerret ve kendi iine ekilmi bir iptida cemiyet demek deildir. Filvaki cihann yeni cemiyetler mvazenesinin unsur larn tekil edecek olan bu cztamlarn herbiri kendi hudutlar dahilinde kendilerine gre birer iti mai ehre arzedebilirler. Fakat bu dahil bnye tefavt onlarn bugnk metrepol ve mstemleke m nasebetlerine mukabil, m s a v i haklar ve artlar dahilinde cereyan eden yeni ve ileri bir mbadele nizam stnde anlamala rna mani deildir. Trkiye bu yeni cztamalr mu vazenesinde, kendi mikyasnda inkiaf ettirilmi ve tan zim edilmi mill sanayii, mill kredi ve emtia hareketlerile kendi kendine yeten ve mstesna iklim art lar sayesinde f a z l a i s t i h s a l e t t i i s p e sifik emtias i l e yeni cihan mbadelesine itirak edecek olan mstakil milleti, temsil edecektir. Cihan iinde Trk inklbnn, hatt yalnz Trkiye iin deil Trkiyeye benzer btn memleketler iin aslolan byk manas budur. Btn hadisat cihan buhrannn yahut - daha doru tabir ile - cihan m geirdii byk bnye tahavvlnn btn seyri, bizim bu yeni ve cihan mikyasnda tesirli ve manal misyonumuzu teyit edecek ekilde inkiaf etmektedir. Cihann yeni seyri iinde, cihanmul tesirleri haiz muazzam bir hareketin * mill kurtulu hareketlerinin manev bir mmessili, en tam ve en karekteristik bir misali olmak talii, Trk milletine yakan ve inklb mzn yksek mahiyetine uygun bir tarih hediyesidir. Bu talii benimsemeyi bor biliyor ve inklbmzn bu yksek manasnn, btn inklp nesli iin vuzuhla idrak edilmesinde byk faideler buluyoruz. 25

Mill kurtulu hareketinin cihan telkki tarz.

Tekniksiz insan ancak antropolojik mahlktur. Darven bu mahlku alr ve insan cemiyetinin kapsna kadar getirip orada brakr. Darvenin bu mahlku bir cemiyet insan deil, ancak bir tabiat unsurdur. Bu unsurla tabiat arasnda hibir mutavasst yoktur. Bu unsurun hayat, ancak t a b i a t k a n u n l a r n a gre izah edilir. Tarih materyalizm Darvenin cemiyet kapsna kadar getirdii antropolojik mahlku alr ve onu ce miyet mekanizmas iinde, ve bir cemiyet unsuru gibi tetkik eder. Tarih materyalizmin insan, bir cemiyet unsurudur. Ve bu unsurun hayat cemiyet kanunlarna gre iyzah edilir. Cemiyet insan ile tabiat arasnda artk bir mutavasst vardr. Bu mutavasstn ad teknik tir. Cemiyet insan, tabiata kar mcadelesini teknik, baka tabirle, i s t i h s a l a l e t l e r i vastasile yapar.Artk insann ilk ta yonttuu, yahut ilk vahinin av hayvan karsnda dier insanlarla mterek ilk tedbiri ald zamandan tutunuz da, h a r e k e t i h a r a r e t e in klp ettirip atei, buhar gcn, infilk kuvvetini, nihayet elektrik enerjisini kefettii ve bu kuvvetler stnde dnya mikyasnda tecemmler yapt zamanmza kadar geen devirlerin tarihi, ksaca t e k n i i n , y a h u t 26

istihsal diyebiliriz.

aletlerinin

inkiaf

t a r i h i dir

Teknik, hem antropolojik mahlku bir cemiyet unsuru olan insandan hem mnhasran tabiat kanunlarna gre harneir olan M teknikten evvelki insan srs n ce miyet kanunlarna gre yryen bugnk insan cemi yetinden ayrr. Tekniin inkiaf, cemiyetlemeyi icap ettirir. Teknik cemiyetin iskeletini tekil eder. nsanlar, ancak byle bir teknik temel stnde ve t e k n i i n o andaki inkiaf seviyesinin ms a i t ol duu n i s b e 11 e karlkl birtakm istihsal mnasebetleri ne girerler. Her cemiyetin kendine hs olan ve o cemiyetin bekasn temin eden istihsal usul yani t k n i e t a h a k k m t a r z , , , Cemiyet ekli byle teekkl eder. Bu noktai nazara gre de, bir cemiyetin ktisad terakki derecesi, o cemiyette tekni in o esnadaki terakki derecesi ile taayyn eder de mek olur. Lisan, ahlk, din, hukuk, estetik mnasebet leri, yahut cemiyetin ideolojisi bu tekniin inkiafna evvel tabi, fakat tedricen ve bilmukabele messir olarak, mtemadiyen ekil deitirip dururlar. Hulsa istihsal vastalar zerindeki istihsal mnasebet leri, her zaman cemiyetin temelini ve bu temel stnde ykselen ve ona irtikz eden, ahlk, din, hukuk, sanat... ilh.. telkkileri de, cemiyetin ust messeseler ini yani sper-strktr n verirler. Temelde inhill olunca sper-strktr esasn kendi liinden kaybeder ve kendiliinden tebdili ekil etmiye balar. Tarih materyalizmin, yahut t a r i h i n mater 27

yalist

t e l k k i s i nin umum tezi ksaca budur.

Tarih materyalizmi bir tarihi gr metodu olarak alan Marksizm, Avrupada doan ve btn sermaye hareketlerinin teksf etmi olduu Avrupa artlarna gre inkiaf eden byk fikir cereyannn sentezidir. On dokuzuncu asr ortasna kadar herbiri kendi sahasnda hkim kalan, Alman felsefesinin, Ingiliz iktisad-siyasisinin ve Fransz sos yalizminin, tenkit tarikile terkibidir. Marksizm, Avru pacn ve Avrupadaki artlar dahilinde inkiaf eden cemiyet ekillerinin inkiaf bahse mevzu olunca hi phesiz ret ve cerhi mkl bir fikir sistemi ola rak ayakta durmaktadr. Fakat btn neticelerini, mstemleke ve yar mstemlekelerle metrepoller ara sndaki Mi l l k u r t u l u c i d a l l e r i ni lyk olduu ehemmiyetlerile hesaba katmyarak, daha ziyade mteksif bir snf cidali esas stnde yrten Mark sizmi^ imdi Avrupannkinden gayr bir inkiaf seyri takip edecek gibi grnen bu mill kurtulu hareket lerinin seyri bahse mevzu olunca, bir takm izah m kllerce karlat da aikrdr. Filhakika mill kurtulu hareketlerinin lemi telkkisile snf mcadelelerinin cihan telkki tarz arasnda ve cihann bugnk tezatlarn takdir hususunda b i r h a d d e k a d a r telkki itiraki vardr. Hatt bu bir hadde kadar mterek takdir ve telkki meselesi, davann nazar esasn lykile kavramyanlar iin, mill kurtulu hareketininin ideolojisi ile proletarya snfnn lemi telkki tarz arasnda baz t e d a h l l e r e meydan vermekte hatt milli inklbn ideolo
28

jisini izaha alanlarn bir takm d a r s n f m c a d e l e c i l e r i zannolunmalarna sebep olmaktadr. Bu itibarla her ikisi de, cemiyetin bugnk teknie tahakkm tarznn dourduu i k i a y r t e z a t olan ve herbiri ayr ayr kendi istikametinde inkiaf edip giden snf mcadeleleri,, le Mill istikll cidaleri nin cihan telkkide mterek kaldklar ve ay rldklar nazariye unsurlarnn vuzuhla tayini, davam zn selmet ve temamiyeti iin arttr.

Muasr cemiyetlerde filvaki teknik temel ileri, fakat teknie tahakkm tarz, yani istihsal vastalarn be nimseyi, sevk ve idare edi ekli - tima mahiyeti itibarile - geridir. Muasr cemiyette iktisat hayat, cemiyetin irad mdahalesinden tamamiyle hari olarak yrr. Bugn c e m i y e t k t i s a d h a y a t n s e y r i n i de * i l , k t i s a d h a y a t n i n s i y k s e y r i , c e mi ye t i n ekl i ni ve m u k a d d e r a t n tayin e t me k t e d i r . Halbuki mesel, btn istihsal vastalar av kpekle rinden ve avclarnn okundan, btn istihsl usulleri de mahdut ve muayyen bir takm av kaidelerinden ibaret olan eski bir Hindu kabilesinde, btn iktisat mnasebetleri kabilenin, yani cemiyetin irad mda halesi dahilinde cereyan ederdi. Bata btn av ve istihsal hayatnn nzm olan b ir i da re edicivard. Hem istihsal ve hem istihlk mekanizmas, btn cem iyete malm bir kanuniyet iinde yrrd. Hulsa bu cemiyette teknik temel g e r i , fakat teknie tahakkm ekli p l a n l v e i l e r i idi. 29

B u i p t i d a f a k a t p l a n l teknie tahakkm tarz, cemiyet tarihinde, tekniin inkiafna muvazi olarak, cemiyetin planl mdahalesi iinde ilerlemi olsayd, cemiyet iinde ne snflar ve ne de milletler arasnda bir takm t e z a t l a r domyacak ve her teknik terakki, cemiyet iinde birtakm tima uygun* suzluklarm vcuduna sebep olmyacakt. Tarih materyalizm, teknik temel stnde cemiyetleen insanlar arasnda meydan alan ve teknie tahakkm tarznn uygunsuzluundan doan bu tezad ve bu tezadn gittike nasl keskinletiini grr. Cemiyet iindeki dier btn tezatlarn anas olan bu ana tezadn tasfiyesini, teknik terakkilerin, cemiyetin inki af ile muvazi klnmasnda, yani t e k n i k t e r a k k i l e r i n c e m i y e t i n p l a n l ve i r a d bi r m d a h a l e s i i i n e a l n ma s n d a b u l u r . Bu mebdeden hareket eden Marksizm (daha dorusu sosyalizm ) bu tasfiyenin ancak snflar arasndaki mlkiyet tezadnn tasfiyesi suretile ve bir ihtill ile yaplabileceini syler. Marksm l m s o s y a l i z m i n e yani tarihi ma teryalizm mebdelerinden hareket edilmek suretile k ap i t a l i z m i n m a h e d e s i n d e n karlan doktrinlere gre snf tezadnn ilgas, muasr cemiyetin btn dier tezatlarn kendi peinden ve mihanik bir surette tasfiye edecektir. Mill kurtulu hareketleri tarzna gelince: bakmndan cihan telkki

Filvaki bu hareketlerin tazammun ettii nazar manaya ve mill istikll cidalleri ideolojisinin umum telkkile rine gre de muasr cemiyette teknik inkiaf ile 30

teknie tahakkm tarz arasnda bir uygunsuzluk var dr. nk yalnz snf mcadeleleri deil, mill kurtu lu cidalleri de, bizzat bu uygunsuzluun tarih neti cesidir. Eer cihan stnde bir takm memleketlerin sanayiden mahrum braklmas iptidailetirilmesi hesabna dier ksam memleketlerde a n o r m a l b i r s e r m a y e k e s a f e t i meydan almasayd, hulsa istihsl vestalar ve teknik kuvvetler cihan stnde rasyonel bir dala mazhar olsayd, bu ktisad nisbetsiziiin ve adaletsizliin reaksiyonu olan mill kurtulu mcadeleleri tabiatiyle vcut bulmazd. Binaenaleyh yalnz muasr cemiyette teknik temel ile teknie tahakkm tarz arasndaki uygunsuzluun mahedesinde, iki telkki sistemi arasmda mevcut olan n a z a r i t i r a k bu byk tezadn tak diri ve halli bahse mevzu olunca, derhal iki ayr telk ki istikameti eklinde aprazlar. Filvaki garpta raaknalarn sanayie tatbiki, makinalar yani istihsal vastalarn elinde biriktiren snfla, istih sal vastalarndan mahrum edilen snf arasnda ve hududu byk sanayi memleketlerine amil olmak zere bir tezat dourmu, bu tezat gittike keskin lemekte bulunmutur. Fakat ayni suretle, bir ksm memleketlerde yine makinalarn sanayie tatbiki ve sa nayiin cihann mahdut ksmlarnda terakm, b y k istihsal vastalarn elinde bi ri kt i ren meml eket l er l e, mi l l sanayiden mahr um k l nan me ml e k e t l e r aras n da dier bir tezat dourmu, bu tezat ta, gittike ge* Dilemekte bulunmutur. Birinci tezat, takniin muteksif ve mnkeif olduu memleketlerin muhasm iki snf arasndadr. 31

kinci tezat, tekniin mteksif ve sanayiin mnkeif olduu memleketlerle, ( m e t r e p o l l a r l e ) eski sanayiini kaybeden fakat onu yeniden ve yeni esasla ra gre kurmak davasn gden m s t e m l e k e ve yar mstemlekeler ( yahut, zi r a a t i m e m l e k e t l e r ) arasndadr. Bu tezatlardan birincisi snf harbim , kincisi mill kur tulu mcadelesin eklinde cereyan ediyor. Her ikisinin de cemiyet bakmndan gayesi, teknikle cemiyet bnyesi arasndaki uygunsuzluun herbirinin kendi mahiyetine gre hallidir. nk snf har bi bak m ndan, ( byk sanayi memleketlerinde) ser mayeni n bi r snf e l i n d e t e r a k m , mi l l k u r t u l u h a r e k e t l e r i bak m ndan, c i handa byk i s t i h s a l v a s t a l a r n n yal n z ma h du t me ml e k e t l e r de t ekas f baki kaldk a c i h a n n y e n i de n k u r u l ma s i mk n y o k t u r . Bu noktaya kadar her iki tezadn nazariyecileri iin tarihin materyalist telkkisi, cemiyeti tahrik eden kuvvetlerin materyaliste mtaleas, mterek bir 4 4 c e m i y e t i t e t k i k u s u l , , dr. Bunun iindir ki, cemiyetin inkiaf kanunlarnn mtaleas bahislerinde, her iki tarafn lehesinde mterek szler ve hkmlerinde de mterek grler vardr. Fakat her iki tarafn gerek hareketlerinin, gerek te lkkilerinin ayrl da yine ite bu noktadan balar. nk tarih matryalizm esaslarn kendinden ev velki fikir sistemlerinden para para tevars etmi bir sosyoloji sistemi, bir c e m i y e t i t e t k i k ra e t o* d uf, dur. Fakat Marksizm, yalnz tarih materyalizm 32

demek deildir. On beinci asrdan beri itibarn yeniden buimya balyan m a t e r y a l i z m , Markasn sistemi iinde bir cemiyeti tetkik metodu olarak kullanlm ve on dokuzuncu asrda Avrupada inkiaf eden sermayedarlk mnasebetlerini mtaleaya tatbik olunan bu metodun zerine Marksn lm sos yalizm i bina edilmitir. Binaenaley ilm sosyalizm snf mcadelelerinin inki af ettii yerlerde ve devirlerde, bu mcadelenin, ta rih materyalizmin tetkik tarzna gre mtalea ve tak diridir. Fakat tarih materyalizm m n h a s r a n , s nf mcadelelerinin inkiaf ettii yerlerde ve devirler de ve mnhasran bu mcadelenin mekanizmasn m ahedeye tahsis olunmu bir ilm usul deildir. Tarih materyalizminin metodu sayesinde, bir cemi yet tekil eden, yani bir teknik temel stnde birle en ve tabiatla karlaan her insan ynnn, tarihin hangi devrinde olursa olsun yaayna ve inkiaf ediine ait kanunlarn mtalea edebiliriz. Mesel iptida bir Hindu kabilesindeki tima ekil istihalelerinden tutunuz da, Romann inkraz sebeplerine, Rnessansa, Fransz ihtilline, h a r p s o n u d e v ri ni n mi l l k u r t u l u h a r e k e t l e r i n e kadar her cemiyet hadisesini, tarih materyalizmin adesesi nnde mtalea etmek ve btn bu hadiseler karsnda biribirini nakzetmiyen mtecanis hkmler almak kabildir. Mesel Marksn ilm sosyalizmi, sy ve sermaye m nasebetlerinin yksek ekilde inkiaf ettii ve keskin letii yerlere ve devirlere hs ve binaenaleyh mevzuuj dnyann yalnz muayyen yerlerinde, muayyen sebep 33 3

Ierle keskinlemi muasr snf cidaller ile mahdut bir fikr sistemi olduu halde, tarih materyalizm ce miyeti ve cemiyetle tabiat mnasebetlerini tetkik eden bir sosyoloji metodu olmak itibarile, cemiyetle tabiatn karlat her yer ve devir iin amil bir l e m i t e l k k i t a r z dr. Binaenaleyh M a r k s i z m d e tarih mater y a l i z m , on dokuzuncu asr bidayetinden balayp, harp bana kadar inkiaf eden Avrupa nizamnn keskin snf tezatlarna tatbik edilince ilm sosyalizmin proleter diktatrl hkmlerine varlr. On doku~ zuncu arn serbest rekabet sistemine gre inkiaf etmi b y k s a n a y i m e m l e k e t l e r i n d e bu hkmlerin anasr vardr. Binaenaleyh ilm sosyalizm bakmndan cemiyetin yeniden kuruluu ve teknik ile cemiyet nizam arasndaki tezadn halli iin asl olan, i s t i h s a l vastalar s tndeki mlkiyet mnasebetlerinin d e imesidir. Bu telkkiye gre istihsal vas talarna sahip olan snfn tasfiye edilii bu hal tar znn anahtardr. Bize gre ise, bu byk tezadn halli, her eyden evvel, s a n a y i c i meml eket l erl e sanay i d a n m a h r u m memleketeler a r a s n d a k i ktisad tabiiyet ve metbuiyetin k a l k m a s n a , yani cihan iinde bugn messes olan k t i s a d i t a k s i m i n i n deime sine, byk istihsal vastalarnn cihan s t n d e yeniden rasyonel bir tevezzne baldr. Binaenaleyh tarih mi n t e t k i k metodu, 34 materyaliz byk sanayi

m e m l e k e t l e r i n e tatbi k e d i l d i i z a m a n l m s o s y a l i z m i n y u k a r d a i a* ret olunan neticelerine varld h a l d e m s t e m l e k e ve m s t e m l e k e cilik tezadnn mahiyetini ma he de ye t evci h ol unduu z aman m i l l e t l e r ve memleketler arasndaki k t i s a d ve s i y a s hertrl t a b i iyet artlarnn tasfiyesini g den milli kurtulu hareketlerinin o b j e k t i f prensiplerini teyit eder. Sanayii, yahut b y k iktisat fonksiy o l a r n yine dnyan n bir ksm memleketlerinde mtekasif braka cak sosyal b i r b n y e d e i m e s i , bizitn v a z i y e t i m i z i k u r t a r a m a z . Fakat mstemleke artlarnn deimesi, yani her memleketin kendi mikyasnda bir ktisad cz'u tam,, haline gelme si ve arz zerinde teknikin, mmkn olduu kadar rasyonel dalmas, Avrupann sanayi kesafetlerinden doan keskin snf mcadelelerini pek l ikinci plana atabilir. Vaka ilm sosyalizme gre sermaye, mnhasran proleteryann gasbolunmu syidir, Bu telkkiye gre Povperizasyon ve Proletarizasyon, yani makinenin sanayia tatbikiyle bir ksm ky ve ehir halknn fakirle ip isizlemesi veya amelelemesi, teknik terakki ettike servetin amele snf aleyhine mtemadiyen art bu suretle cemiyetin, aralan gittike alan iki muhasm snfa ayrlarak, btn fazla kymetlerin yalnz bir snf tarafndan benimsenii, bugnk sermaye terak mn tarznn balca ekilleri saylr. 35

Fakat u da var ki, yz milyonlarca mstemleke ve yar mstemleke halknn, tam yz elli yldanberi fas lasz devam eden vah istismar olmasayd, bu sermaye terakm nasl vcut bulabilirdi? Cihanda hakkn ve mvazenenin temini iin, her eyin sahibi aslisine iadesi lazm gelirse, m s t e m l e k e v e y a r m s t e m 1 e k e 1 e r i n f a s l a s z istismar hesabna teesss eden bu gnk Avrupa s a n a y i i n i n de, b t n m s t e m l e k e ve y a r m s t e m l e k e l e r e d a l n i s t e m e k , imdi bu memleketler iin bir hak tekil etmez mi? Hatt bize kalrsa, harpten sonra garpta snf mcade lesinin keskinlemesi, u veya bu snfn haklarnn son zamanlarda daha fazla alnmasndan ziyade, mstemle kelerden ekilen fazla kymetlerin g i t t i k e a z a l m a s n d a n ve bu azalan gelirin, garp memleket lerinde burjuazi ve proletarya arasnda taksimi kav gasndan doyor! Burjuazinin, mstemlekelerden ekilen fazla kymetler hesabna proletaryay besleyebildii yerlerde ve besliyebildii mddete s n f cidali yerine s n f a n l a m a s hkimdir. Fakat bu gnn* mstemlekelerini kaybetmi Almanyasmda veya ms temlekelerini artk eskisikadar soyamyacak hale gelmi, ngilteresinde grld vehile bu yama gelirlerinin arkas biraz k e s i l i r g i b i o l d u mu , s n f uzlamas yerini derhal snf harbine terkeder. Anlalyor ki insaniyetin selmeti namna, mstemleke ve yar mstemlekelerle iktisaden tbi memleketler, 36

sanayiden mahrum braklmalar yznden garp mem leketlerine kaptrdklar fazla kymetleri, kendi sanayi lerini yaratmak suretiie kendilerine ekseler garptaki keskin s n f h a r b i n i n o b j e k t i f m e v z uu, k e n d i k e n d i n e o r t a d a n k a l k a c a k ve belki de insaniyet bir ihtill geirmeden muvazenesini bulacaktr. Amma bu muvazeneye geerken, Avrupamn daha im diden balam olduu- gibi kendi s a n a y i i n i k s me n k a y b e t m e s i , k t a n n k l h a l i n d e f a k i r l e me s i c es i m muha c i r k o l l a r n n t a r a f t a r a f d n y a y a y a y l m a s nevinden hadiseler phesiz ki mukadderdir. Fakat ayn hal, bundan bir buuk iki asr evvel Avrupa haricinde ve Avrupamn kendi sanayiini kurmas lehine vaki olmad m? Btn mstemleke ve yar mstemle kelerle, ak pazar haline getirilen memleketlerde ky ler soyulup, senayi paralanp, mterakim servetler Avrupaya akmad m? Btn mstemleke ve yar ms temlekelerden, dnyann drt bucandaki sermaye teebbsatma, maden kuyularna, liman iletmelerine, ller ve stepler ortasndaki yollar ve ehirler inaa tna doru, u c u z i i g e k l i n d e mu hacir kollan akmad m? Binaenaleyh, memleketler arasnda, coraf artlara tabiiyetten mtevellit i t a k s i m i n i haiile brakmak ve hatt inkiaf ettirmek, fakat bir takm s u n i k t i s a t a r t l a r n n d u u r d u u k t i s a d i t a k s i m i n i temamile ve yeni bir tarzda bina etmek, her milletin serbest inkiaf hakkm o millete brakmak, 37

butun bu halli gayri kabil gibi grnen cihan muam masnn kl halinde almas iin en zarur istikamet gibi grnyor. Cihandaki Btn tezatlarn mnhasran snf mcadelesi bakmndan yani s a d e c e t e k n i k s t n d e k i mlkiyet e k l i n i d e i t i r m e k s uretile h a l l e d il e bi l me s i iin bizzat s n f c i d a l i n i n c i h a n u mu 1I e m e s i v e b u m c a d e l e n i n c i h a n n h e r*n o ktasnda ayni iddetle i nki af et mesi l z m d r . Halbuki bu tezadn alemumullemesine, iinde yaa nlan nizamn ( kapitalizmin ) iktisat b n y e s i mani di r . Bu nizam, yani snf cidallerini douran ve besliyen Avrupa nizam itimaisi, sanayii ve balca sermaye hareketlerini cihann birka noktasnda teksf ettir mek ve cihann yarsndan fazlasn koloniler ve geri mahreler eklinde k a p i t a l i z m d e n e v v e l k i s a f h a d a kalmaa mahkm klmak suretiyle, snf cidalinin alemumullemesine esasen imkn brakma mtn Bunun iindir ki, imdi kolonilerin, yar kolonilerin ve henz mill sanayiini yapmam memleketlerin mcadele nizam snf harpleri deil mill kurtulu harpleridir. Bu harplerin en tam ve en dikkate ayan misalini cihana memleketimiz vermitir. K e m i y e t itibariyle kk, fakat k e y f i y e t itibariyle ok manal olan bu misal ile cihana, y e n i bir lemi telkkinin mevzuu ken diliinden atlm oluyor. 38

Mill kurtulu hareketleri, cihann umum seyrinde, bu gne kadar gizli ve bu gne kadar inkr edilmi ka lan mhim ve kat bir tezad meydana atmtr. imdi cemiyet iindeki uygunsuzluun hal tarzm ve istikametini, yalnz smf harpleri ve yalnz byk istih sal aletleri stndeki mlkiyet mnasebetlerinin deimesi bakmndan tayin etmek artk doru deildir. Sanayiin inkiaf ettii her yerde ve sanayiin inkiafna muvazi olarak snf cidalini douran o n d o k u z u n c u a s r v r i sanayileme sistemine mu kabil, esasen mahrum olduu byk istihsal vastala rn milletin umum gc ile meydana getirecek olan bizim gibi yeni memleketlerin tezatsz ve snfsz inkiaf*, bu memleketlerde smf cidalini tabiatiyle dumur a uratacaktr. Yeni memleketlerin, yeni ve kendilerine yeten bir mik yasta tanzim olunmu ve faaliyeti c e m i y e t i n irad mdhalesi altna alnm p l a n l s a n a y i s i s t e m i , derece derece taazzuv ettike, bugn muayyen memleketlerde biriken ve artk bizzat o memleketlerin zararna olan sanayi kesafeti derece derece dalacak, cihanda y e n i v e d a h a r a s y o n e l bir t e k n i k t e vezzn z a r u r a r t l a r hasl olacaktr. Bu takdirde, filhakika Avrupa, harpten evvelki Avrupaya nazaran ksmen fonksiyonsuzlaarak fakir leebilir; fakat cihann umum ahengi ve selmeti na mna du akbet mukadderse buna ne denilebilir? Cihan, bir inhidam ile birden bir girdaba yuvarlanmaz ve insaniyet, meden kuvvetlerin birbirini tahribi netice sinde yeniden bir medeniyetten evvelki devre gitmezse, 39

cihann yeni muvazenesi ancak c i h a n s t n d e t e k n i i n y e n i d e n r a s y o n a l b i r t ev e z z n g d e n mi l l k u r t u l u ha r e k e t l e r i nin zaferiie teesss edecektir. Bu yeni muvazenenin ise bizim gr zaviyemizden halledici faktr snf deil, s n f s z v e t z a t s z m i l l e t i r. Zaten snflar doamyan ve yksek istihsal vastala rndan mahrum kaldklar iin snf tezatlar v sert mlkiyet arpmalar olmyan btn yeni millet lerde y k s e k t e k n i i n m i l l e t g c i l e planl bir e ki l de inkiaf, yarn bize tezadsz, snfsz millet rejiminin mesut misallerini verecektir. Bu suretle t a r i h t e h e r devrin a l n d a alemin gi di i ne h a r e k e t v e r e n T r k m i l l e t i bu c i h a n m u l c e m i y e t i s t i h a l e s i n i n de e n t a m ve e n y a r a t c m m e s s i l i olacaktr. Biz inanyoruz ki, Trk inklbnn idealist nesli kendi lemi telkki tarzm byle optimist ve materyalist bir zemin stnde para para izah ettike, yliardanberi sren t e k n i k g e r i l i i n i n ve yltardanberi sren i k t i s a t v e k l t r t a b i i y e t i n i n ruhlara sindirdii, pesimist, ahsiyetsiz, ve menf telk kilerden sratle kurtulacak Trk milletinin kendine hs ve btn bize benzer milletler iin de eniyetin seyrine uygun olan cihan telkki sistemi byle vcut bulacaktr. Hulsa, biz inanyoruz ki Trk inkiibnm, tarih iinde 40

kendine hs ve daima tarihe byk mdaheleler yapagelen Trk milletinin bu iticilik ve istikamet vericilik sfatna yakan byk bir misyonu vardr. nklbmz beer tarihinde payine den ve kendisi tarafndan en manal bir ekilde temsil olunan bu ileri teknikli tezatsz millet tipini, Trk eniyeti iinde fakat cihan iin misal olacak bir ekilde tahakkuk ettirecektir. Bu gn bir tarafta eski Osmanl Trkiyesinin madd bnyesi yeni Trk cemiyetine doru her n biraz daha barizleen istihaleler yaparken, dier taraftan yeni cemiyetin manevi nesi yeni cemiyetin alemi telkki tarz para para tekevvn etmekte devamlarn ve unsurlarn bulmaktr. Vaka unu da inkr etmiyoruz kit inklbmzn bu heyecan verici enginliini iinde duymyan onun zatna hs manasna ve yaratclk kudretine inanmyan, hu lsa ryet ufku gnlk vakayiin dar bulutlar ile mah sur kalpta hadisatm her gn yeni bir inkiaf iinde akn inkr edenler vardr. Hadisatm ba dndren seyrini kendi kk ruhunun bir damla su, yu andran durgunluu iinden seyredipte balarnda s k n u y k u l a r duyanlar ksaca vekaiyin bu yaratc akndan bkanlar ve yorulan lar bulunabilir. Bunlar, bir takm kervana kar anlar dr. Bunlar bir kprden geer gibi ve bir kprden ge mek iin kartklar bu inklp kervanna bir dakika bile istins etmeden yoruldular. Dtkleri yol, kendi r'yet ufuklarn oktan at. imdi kendi ruhlarnn yetitii ve alt cihan zlyorlar Halbuki bizi o cihandan ayran kpr, mtr. oktan ykl* 41

NKILP. inklbmzn ideolojisi.

nklp ve ideolojisi. Her inklp bir fikir sistemini temsil sistemine istinat eder. veya bir fikir

Fransz inklb bir fikir sistemini temsil eden inklp lardand. B u s i s t e m hadisatn seyri iinde dsturlatrld ve inklba mesnet oldu. Rus inklb bir fikir sistemine istinat eden inklap lardandr. P r e n s i p l e r i m u a y y e n v e n ceden tesbit e d i l m i o l a n bu fikir sistemi, inklbn seyri iinde, mhim bir keyfiyet istihalesine uramakszn, o inklbn, fikr istinatgh olarak kald. Bir inklbn fikir sistemi dsturlatrlmam, iyzab edilmemi olabilir. Bir inklb yrtenlerin, o inklbn seyrinde rey, irade, itihat sahibi olanlarn, kendi cehitlerini, herkes iin idrki kabil iarlar eklinde formlletirmemi olmalar kabildir. Fakat bu takdirde yani fikr sistemi tedvin olunmam byle bir inklbn seyrinde nihayet yle bir an gelir ki, o inklb temsil ve ona mukadderatn rapteden gen nesil, artk onun nnde komaktan ve ink lbn rehberi olmaktan kalr. Hadisatn artk kendi iradesi haricinde akmya balyan selin arkasndan 42

srklenmiye balar. Gemi azya alan eserinden artk k e n d i s i de m e m n u n d e i l d i r . Artk eseri kendisinin reyine deil, kendisi eserinin ( kendi mdahalesi haricinde yryen ) mukadderatna tabidir. nklaplar tarihinde byle bir akibetin nadir, fakat tetkike deer numuneleri vardr. Mesel Rusyada 1 9 1 7 u b a t i n k l b , bu tasvir ettiimiz eklin k a r a k t e r i s t i k bir misalidir: 1825 senesindenberi, 9 0 s e n e l i k e t i n b i r staj olan Rus demokrasi hare k e t i , 1917 ubatnda nihayet muvaffak olmu, ar devrilmi, m e s s i s a n m e c l i s i kurulmutu. Fakat bu demokrasi, temsil ettii ananav prensipleri gerek mecliste, gerek memleket muvacehesinde m devven bir h a r e k e t program ha linde, vuzuhla ve iddetle iln etmek cesaretini gste rememi, hesapsz kurbanlarna ve tecrbeli liderlerine ramen y a l n z s e k i z a y i i n d e hadisatn nnden sprlm gitmiti! Doksan yllk bir hazrlk devrinden sonra ancak sekiz ay yayabilen bu demokrasi ihtillinde, onu yrten ler, demokrasinin hatt en basit problemleri, mesel bir tek toprak meselesi stnde bile mutabk kalmad lar. htillden evvel mcahitlerini, nazariyecilerini, hatt feylesoflarn yetitiren cemiyet davalar, ihtillden sonra, mdevven bir hareket ve fikir sistemi haline inklp edecek yerde, gnlk mnakaalar, dar parla mento oyunlar ve ihmaller iinde para para eridiler ve itibarlarn gaybettiler. nklbmza gelince: 43

nklabmz, bir fikir sistemini temsil eden inklplardan dr. nklbnz: 1. G a r p m e m l e k e t i er i n d e m i l l e t l e r i n milletlkten kt, yani millet iinde tezatlarn bizzat milletin b a k a s n t e b d i t e t t i i b i r zamanda m i l l e t i n Milet., h a l i n d e i s t i k l l i n i ; 2. Cemiyet iinde her teknik tarakkinin kendi pe inden bin bir yeni tezad srklemek suretile bizzat tarakkiye engel olduu bir zamanda, yksek tekniin cemiyetin irad mdahalesi yani planl bir devlet kontrcl dahilinde inkiafn ve binaanaleyh y e n i fakat tezatsz ve reaksiyonsuz bir m i l l e t n i z a m n ; 3. Bugn cihann biri dierine kar cephe alm tabi ve metbu [*] milletler nizam yerinde, her biri siya s ten ve iktisaden cz-tam h r v e m s a v i h a k l m i l l e t l e r dnyasn; Ksaca cihann yeniden ve bir baka nizam altnda kurulmas mefkresini manen ve tamamen temsil ve mdafaa eder. Milletin masuniyeti, millet bnyesinin tezatzs ve reaksiyonsuz inkiaf, mstakil milletlerin mstakil si yaset ve iktisat cztamlar halinde cihan vahdetini kurmas mefkresi, tarihin hibir devrinde, T r k i n k l b n d a o l d u u k a d a r vuzuh ve iddetle temsil olunamayacaktr.
[* ] Bu tabiiyet bazan hem siyas, hem iktisadi olur. M stem lekelerd e grld gibi. Bazan siy as cep h esi Y ar G eri ziraat gizli kalm ak su retiyle zahiren grld j>ibi. ve Kazan m uahe m em lek etlerin d e yalnz ktisad olur. m stem lekelerde

m nhasran ktisad olur.

d elerle ba lan m m alup senayi m em leketlerin de grld a;ibi.

44

arkl ve gayri mtecanis bir cemaatn millet, bir mil let mcadelesinin iktisadi ve siyas bir sistem haline getirilmesi ve bu sistemin, cihann muazzam bir teza dn, yani tbi ve metbu memleketler tezadnn halle yryen bir mefkure haline istihalesi demek olan Trk inklb, yalnz zamanmz ve yalnz memleketi miz iin deil, btn beeriyetin tisi hesabna dikkatle mahedeye deer bir davadr. @ Bu dava ilk defa ancak Trkiyede ve ancak Trk inktlbnn seyri iinde tetkik olunabilirdi. nk her haliyle yar mstemleke artlar iine em berlenmi arkl bir milletin, btn bu artlara kar kuvvetini, yalnz kendi silhndan ve yalnz iinde yaad i c a p l a r n v e z a r u r t l e r i n i s a fa e 1 1 i i d r a k inden alarak isyan ve mstakil bir devlete istihalesi hadisesi, ilk defa olarak Trkiyede tahakkuk etti. Bu hadisenin tahakkuku iin hereyden evvel m s temlekecilik tezadnn son had dine kadar inkiaf ve bu davay baaracak y e i t b i r m i l l e t i n , b u m i l letin b a n d a bir mi ll rehberin vcudu artt. ktisaden tbi klnm, geri teknikli bir milletin, met ropollerin ktisad hakimiyetine btn cihan kaplyan buhrana, ba ucunda kendine hs bir nizam halinde seyrini yapan bir sosyalist alemin mteadd ittisama ramen hem mstakil, hem i leri t e kni kl i , hem c e m i y e t tezat larndan masun yeni bir millet 45

t i p i haline gelmesi zaruretini tarih, ilk defa Trk milletine tahmil etmi bulunuyor. Binaenaleyh bu inklba karan, mukadderatn bu inklbn mukadderatna balyan, onun temsil ettii fikir sistemini kendine telkki tarz edinen, onu gtmek ve yrtmek davasnda bulunan her inkl pnn vazifesi:

nklbn zatnda mndemi fikir unsurlarm konkre prensipler halinde izah ve terkip etmek: + nklbmz bir "fikir sistemini temsil eden nklp olmaktan karp bir fikir sistemine istinat eden inklp haline getirmek; Onun temsil ettii fikr unsurlar bir ideoloji eklinde inklba mesnet yapmak;

nklbmz madd ve mnevi emin bir zemin zerine yerletirmek ve onu bizden sonra geleceklere bylece btn izah ve tefsirlerile emanet etmektir.
Mahiyeti masun kalan, hadisatm bin bir eit tahavvlt iinde mahiyeti menfi bir istikamette tayir edilemiyen inklp ancak, prensipleri hududu muayyen ller halinde iyzah ve tedvin edilen inklptr. Btn taraftarlarna, hududu muayyen ller ve gr tarzlar verebilen bir inklp, artk nusurunu yaratm demektir. Kendi unsurunu yaratan, kendi unsurunu standartlatran [ * j bir inklbn ise, mahi yetini menfi bir istikamette deitirmesi ihtimali artk varit deildir.
n Standartlatrlm inklp unsurlar, inklbn icaplarna gre b ir hale g erek t'kr evsaf ve erek g etirilm i unsurlardr. hareket kabiliyetleri m tecanis

46

inklbmzn beynelmilel mahiyeti.

nklbmz, ne bir takm tesadfi vakayiin, ne de, sebepleri yalnz kendi hududumuz ve yalnz kendi ira demizle mukayyet bir takm hadisatn eseridir. O n u n , tarih or j inleri itibarile beynel m i l e l ve i n k i a f i s t i k a m e t l e r i i t i barile cihanmul bir mahiyeti vardr: Trk cemiyeti bir keyfiyetten dier bir keyfiyete geiyor. Cihan inde i p t i d a v e t b i b i r y a r m s t e m l e k e olmaktan karak, mstakil bir iktisad cz-tam olmya doru gidiyor. Siyaseten ve iktisaden c z t a m T r k i y e , eski Trkiyeden bambaka bir eydir. Ne mstemleke, ne de mstemlekeci olan, hem mstemlekelii hem de ms temlekecilii r e d d e d e n , tezatsz ve tanzim olunmu iktisat cihazlariyle kendine yeten ve bu sfatla cihan nizam iinde yer alan bir millet ve cemiyet tipi, cihan iin yeni bir eydir. Eski Trk cemiyetinin geri ve ktisad br yar ms temleke olmasnn, s e b e p l e r i y a l n z h u dutlarmz ve i r a d e m i z l e mukay yet olmyan beynelmilel bir te z a d n e s e r i idi. On sekizinci arn sonlarndan itibaren, garp memle * 47

ketlerinde makinanm sanayie tatbiki, makinalaan sa nayiin u c u z v e m e b z u l emtia eklinde pazarlara att istihsal fazlasnn ark pazarlarn ve bu meyanda Trkiyeyi istils, memleketin i p t i d a j, ' f a k a t n e d e o l s a m i l ] i istihsal cihazn paralam ve onu s a n a y i m e m l e k e t l e r i n i n k t i s a d t a h a k k m altna drm, mstemlekeletiriniti. Bir taraftan memlekette cari olan kapitlasyonjar, bu ktisad tahakkmn daha ziyade teyidi ve sonuna kadar masun kalmas iin vesileler ihzar ederken, dier tarafta garp memleketlerinde delicesine inkiaf eden sanayiin muhta olduu hammadde menbalar v e4 4 mah re 1er temini urunda meydan alan rekabetler, kti sad mstemlekelerin siyasi taksimine mncer oldu, cihan, bir tarafta sanayici memleketler, yani mstemlekeci devletler, dier tarafta mstemleke ve yar ms temlekeler olmak zere iki karargha ayrld. Garp memleketlerinde meydan olan s n a y i i n k l b (yani makinalarn sanayie tatbiki) karsnda tamamiyle passif kalm fakat gene o memleketlerde meydan alan asker yeniliklere, tarihini asker hakimi yetlerle geirmi olmann verdii insiyaki bir kabili yetle intibak edebilmi olan eski O s m a n i T r k i y e s i b u y a r m s t e m 1 e k e l e rd e n b i r i idi. Mamafih garp memleketlerinde tahakkuk eden ve beer tarihinin phesiz ki en m h i m b i r h a d i s e s i o l a n s a n a y i i n k l b bir taraftan, cihan ayni cemiyet artlarna ve nizamlarna tabi bir camia iinde ihataya almak 48

suretiyle"yeni bir dnya vahdetini (bittabi iktisat artlan itibariyle vahdet) kurarken, dier taraftan bizzat kapitalizmin bu vahdetini istihalelere ve inhilllere uratacak t e z a t l a r v e n e t i c e l e r i de yaratmaktan hali kalmamtr: Bir taraftan kejndi bnyesi iinden Proletarya,, y (yani istihsal aletlerinden mahrum kalanlar, mlkiyet* szleri) dourmak suretiyle kapitalizimin snf mcadele si,, eklindeki birinci muazzam tezadn yaratt. Dier taraftan, mstemleke ve yar mstemlekelerle metropoller diye cihan ikiye blerek umill istikll mcadeleleri eklinde, hatt birincisinden ok daha alemumul, ikinci muazzam tezadm rueymini ortaya att. Gerek proletaryann snf mcadelesi, gerek mstem leke ve yar mstemlekelerin stikll mcadeleleri, ms* temlekeci memleketlerin kendi aralarndaki hammadde veya mahre kavgalarnn dourduu s i y a s r e kabetlerden kuvvet alarak her biri mevzulanna gre kendi istikametinde inkiaf etti. Cihan harbi, muasr nizamn kendi bnyesinden doan ve mstemlekeci memleketlerin kendi aralarnda cere yan eden bu ham madde ve mahre mcadelelerinin son ve ah eser tecellisi idi. Bu mcadelede, ihtilfn hakik mevzuu olan gasp ve garet endiesi, terak kide kemale ermi bir nizamn btn inceliklerini ve fennin, ve ruh kuvvetlerin en hayrete ayan maskel eme usulleriyle gizli tutulmutur. Bu suretledirki ya kapitlasyonlardan ya dier ms temleke artlarndan bizar, yahut yeni istil tehditle 49

rine maruz olan bir takm masum milletler de bizzat kendi aleyhlerine ileyen mthi bir harp makinasnn arklar arasna srklendiler. Fakat kapitalizmin, inkiaf ettirici vasflarn artk kaybetmi ve beerin emniyetle terakisi hesabna artk bir engel haline gelmi olduunun btn delillerini veren bu son harp gerek proletaryann diktatrlk cehti, gerek iktisaden tabi ve geri memleketlerin milli kurtulu mcadeleleri iin emsalsiz bir - i t i c i kuvvet oldu. Bu suretle harp sonu dediimiz devir, her biri kendi istikametinde inkiaf eden bu iki muazzam ve beynel milel tezadn artk nasl derinlemi ve olgunla m olduunun btn alemetlerini meydana att ve anlald ki: Sanayiin plansz inkiaf ve cihann yalnz bir ksm memleketlerinde tekasf neticesinde proletarya nn da oralarda kesafet peyda etmesi ve snf mcadelesinin keskinlemesi nasl bir tarihi zaruret iser ayn suretle yksek tekniin bir ksm sanayi memleketlerinde anormal tekasfnden doan ms temleke artlarnn mill kurtulu mcadelelerine imkn ve kuvvet vermesi de iinde yaadmz nizamn yine i t i n a p e d i l m e z dier bir zaruretidir. Bu iinden klmas y a m e d e n i y e t i n l m b a h a s n a y a c i h a n d a s a n a y i i n y e n i d e n ve d a h a r a s y o n e l b i r t evezzne bal olan vaziyet karsnda: bir taraftan proletarya kendi diktatorasn kurmak suretile istihsali plnlatrmak ve snf tezadn ilga etmek iin cephe alyor Fakat bugn cihann yalnz muay 50

yen ksmlarnda anormal bir surette teksf etmi olan sanayiin yeni ve rasyonel bir tevezz iin hibir ey vadetmiyor. Dier taraftan mstemleke ve yar mstemlekelerle iktisaden geri memleketler, siyas ve iktisad istikll tarikiyle bizzat kendi sanayilerini kurmak ve bu su retle de sanayiin arz stnde muayyen mntakalarda temerkznden mtevellit anormal amele kesafetinden doan btn tezatlar e s a s n d a n ve k l halinde h a l l e t me k iin mcadelelerini ilerletiyorlar. 6u suretle harp sonu devresi, cihana mill istikll cidallerinin, garptaki snf kavgalar kadar itinap edilmez, fakat onlardan daha amil bulunduunun bir teyidi devri oldu. Bu tezadn bylece btn umuliyle anlalabilmesi iin evvel btn bir ot doku zuncu arn gemesi, muasr kapitalizmin um^m harp eklnde btn ufunetlerini ve illetlerini vermesi l zmd. Daha sonra bizzat iktisaden tbi memleketler de yahut hi olmazsa bu memleketlerden birinde siyas ve iktisad istikll cehdinin, bizzat mstemleke artlarna ksr msallah bir isyan ekline tahavvl ve nihayet bu hadisenin ifadesi olan bir yeni cihan telkki tarz Mnn tekevvn artt. On dokuzuncu arn ikinci nsf, Avrupada balyan sa nayi inkiafnn neticesi olan snf tezadnn tetkiki ve smf tezad stne mstenit bir cihan telkki tarznn vcut bulmas iin btn artlar ihtiva ettii halde, sanayici memleketlerle, sanayidan mahrum memleket' ler arasnda vcut bulan mstemleke tezadnn ma hede ve tetkiki iin henz kfi malzemeye malik 51

deildi. nki o asr, henz kapitalizmin ittisa asr idi. O asrda mstemleke ve yar mstemlekeletirilen memleketlerde eski mill sanayi cihaz paralanyor, bu paralan, gnden gne genileyen Avrupa sanayii iin yeni istihlk pazarlar ayor, fakat sanayii para lanan bu memleketlerde, mill sanayidan mahrum olma nn madd ve ruh sefaleti henz meydana akmam bulunyordu. Bu devirde kapitalizm mnasebetlerinin btn cihana sar olaca ve sermaye muhaceretlerinin cihann her noktasnda sermayedarlk nizamnn ktisad ve tima kanuniyetlerini tesis edecei hakknda al metler vard. Daha sonra Amerika mttehidesinin ve Japonyanm mill iktisatlarn kurma yolundaki muvaffa kiyetleri kapitalizmin alemumulleeceini ve snf mcadelesinin beynelmilelleeceinin delilleri gibi alnd. Halbuki hadisat gsterdik, kapitalizm mnasebetleri nin alemumulleraesi denilen hadise, cihann bir ksm memleketlerinin, dier ksm memleketlerine iktisaden, hatt siyaseten tabi ve binnetice daimi bir iptidailie mahkm klmndan baka birey deildir. Kapitalizm kan niyetler inin iktisaden tbi memleket lerde ancak ( menf) bir inikas vardr. Tbi memleket btn syinin muhasslasn, yaratt btn f a z l a k i y m e t l e r i kl halinde metbuuna kaptrr. T b i m e m l e k e t t e , mi l l sermaye te r a km yoktur. Mill sermayenin vcut bul mad, yar feodal bir asya nizam altnda, i d a r e edilenlerin iktisaden esir old u k l a r b i r m e m l e k e t t e sanayici memleket lerdeki manasiyle, s n f t a n , s e r m a y e h a reketlerinden ve modern sosya zmden bahsetmek abestir. nk 52

bu hadiselerin unsurlar bu vasatta vcut bulmam tr. ktisaden tbi bir memlekette d in r e f o r m u * nun, i d a r e r e f o r m u n u n yannd inkilbm objektif mevzuu, ancak, iktisaden veya siyaseten tb me ml e k e t i n, siyasi veya ktisad met bul ar na kar isyandr. Bu isyan nasl bir nizam istihdaf eder? Bunu ayrca ve daha ileride tetkike alacaz. Fakat aikr bir eydir ki bu nizam, hem mstemlekelii, hem mstemle kecilii reddeden, hem millet iinde, hem milletler arasnda ktisad tabiiyet tezatlarn tanmayan bir nizam olacaktr. Bu nizam Liberal kapitalizmin btn illetlerim gstermi ve kontrolsuz inkiaf yerine, iktisadi hareketlerini cemiyetin irad mdahalesi altna koyan ve bilhassa cihann bir ksm memleketlerinin dier ksm memleket lerine kar siyas ve ktisad tabiiyeti tarzm esasndan tasfiye eden yeni bir cemiyet tarz olacaktr. Yukarda Mill kurtulu hareketlerinin gayesi her eyden evvel, cihan stnde b u g n m e s s e s e o l a n v e k t i s a d i t ak s i m i n i n deime si di r d e m i t i k . [*] Proletaryann diktatrlk rejiminde sanayiin cihan stnde nasl dalaca ve sanayiin metrpollerdeki anormal teksften doan mstemlekecilik ve mstem[ * ] Go& rafi i taksim i. artlardan m tevellit ktisad faaliyetlerin tevezz eklind e cihan stndeki corafi ifade olu nabilir. ktisad

i taksim i ise, co raf zaruretlerden ziyade, bugnk ktisad m ahiyeti yznden b ir ksm m em leketlerin sanayici si/ kaln ifad e eder. oluunu, dielerinin sanayi

53

lekeiik tezadnn nasl bir tarz halle balanaca? meselesi bu rejimin mmessilleri tarafndan ilenmi deildir. Yine tekrar edelim: mstemlekecilii ve mstemleke teza dn yaatacak, bir ksm memleketleri ileri, bir ksm memleketleri geri teknikli ilere mahkm klacak, b i r t a r a f t a insan kabiliyetini daima p e s t, d a i m a g a y r m n k e i f b r a k a cak olan monokltr dier t a r a f ta i ns an k a b i l i y e t l e r i n i n en"yksek t e za h r le r in e imkn verecek polikltr [**] mdafaa edecek bir cemiyet deimesi, mill kurtulu hareketleri bakmndan ileri bir cemiyet deimesi deiidir. Mill kurtulu mcadelelerine giren veya girmiye namzet olan memleketlerde, b y k i s t i h s a l vastalar esasen gayr mnkeif o l d u u , yahut ksmen devlet mlkiyyeti altnda inkiaf etmi bulunduu ve m t e r a k i m m i l l sermayeler zaten mevcut olmad i i n buralarda, b y k i s t i h s a l va stalar stndeki mlkiyyet de i m e s i cemiyetin btn tezatlarn halledici bir faktr halinde ileri srlemez. Buralarda memleketin kendi mikyasnda kendi sanayiini kurarak modern istihsal vastalarna malik bir memleket haline gelmesi, esasen mill istikll mcadelesinin, siL*] M onok lt r T e k m adde istihsali. M e s e li bir m em leketin m n hasran pam uk m em leketi olm as gibi. !* * ] P likltr M u htelif m addeler istihsali. M eseld memleketin?

her cins istihsal faaliy etlerine m alik olm as.

54

yas! zaferden

sonra tahakkuku kabil

olon objektif

mevzuudur.
Ancak uda varki bu yeni inkiaf seyri muasr kapitalizm gibi iinden illetler ve tezatlar dourucu klasik bir inkiaf seyri olamaz. nk iinde yaadmz devrin mill ve beynelmilel btn artlar mill kurtulu cidaline giren veya gir mee namzet olan memleketlerde, y e n i t e k n i i n d a h a i l k a d m d a n i t i b a r e n , ce miyetin ileri menfaatlerini kl halinde ifade eden

kurucu iletici ve btn fazla kymetleri cemiyet namna benimseyici yeni tip bir iktisat devleti nin bilvasta ve
planl bir mdahalesini zaruri klmaktadr. Bu arait altnda, ne snfn ne de bu gnk sanayi memleketlerini, a k i b e t i m e h u l katastr o f l a r a mahkm klan snf harbin i n esasen unsurlarn bdamyaca ve bu unsurlarn esasen doamyaca aikrdr.

Mill kurtulu hareketlerinin bize ve ba kalarna gre telkkisi.

Mstemlekecilik ve mstemleke tezad m ma kul bir nizam gibi kabul ve onu mdafaa eden f a r p i l m i iin, mstemfvkeilik bir temdin ii dir! Byle bir telkkiden, bu gnk cihann en byk hadisesi ve cihann yarnki mukadderatnda en byk messir olan bu tezadm objektif izahm beklemek abestir. Sosyalizm rehberleri arasnda ve sosyalizm edebiya* tnda ise * mill m e s e l e l e r ve hukuku takyit edilmi milletlerin hak davalar filhakika yirmi be senedenberi mevzubahis olmaktadr. F a k a t bu davann, gerek konuluu, gerek zemanla istihalelere uryan izah tarz, daima hem eksik, hem yanl bir m ahiyet arz etti. Cihan harbinden evvel sosyalist edebiyatnda mill meseleler,, yalnz meden milletlere temas eden bir takm hukuk meselelerden ibaretti. Bu meden mil letler erevesine yalnz Avrupamn mahdut ekalliyet ler,, i, Mandallar, Lehliler, M acarlar, Finlandyallar, ekler gibi mill cam ialar giriyor, mstemlekelerin yz milyonlarca insan metropollerin ktisad ve siyas he gemonyas altnda yayan usuz, bucaksz insanlar dnyas iin byle bir dava mevcut telkki otanm yordu. K aldki Avrupah ekalliyet milletler iin dahi, mill da 56

vann hududu okadar geni tutulmyordu. En ileri sosyalizm rehberleri bile umill istikll mefhumunu, mill muhtariyet mefhumundan ok ayr bir ey telkki etmiyorlard. Byk ve hkim bir milletin siyas ve hars hegemonyas altnda yayan bir mill ekalliyet iin dar muhtariyet,, ok mhim bir msaade say lyordu. Hkim milletin lisan, resm lisan olarak kabul olunmak artiyle ilk ve orta tedrisatn mill lisanda yaplmas, hlsa ekalliyetlerin meden messeselerinin, ancak nufuz ve kontrol hkim milletlerin siyas ve hars

altnda inkiaf zarur addediliyordu. Byk ve gayri mtecanis imparatorluklarn btn sis temleriyle yklmas, byk milletlerin siyas ve hars! hegemonyas yerine ekalliyetlerin tam istiklallerinin ve meden messeselerinin ikame edilmesi tarz g e n i ktisad m b a d e le le r i ihlal edici ve c i h a n ip tid a ili e gtrc, re* aksiyoner bir usul gibi grliyordu. Harpten evvelki baz sosyalist kongreleri zabtlarnda yer bulmu olan baz perakende ve temenni mahiye tindeki msait kararlar bu kongrelerin idrak eserleri olarak almak hatadr. Bu kongreler mstemlekelerin istiklli hakkndaki kararlarn, sudan bir takm propa ganda iarlar olarak ittihaz etm iler ve davann ken disi zerinde ne kararlardan evvel, nede kararlardan sonra durmulardr. H arpten sonra da ikinci enternasyonal [*] frkalar ve
[ * ] B urad a tnevzubas o la n enternasyonal, muhtelit' m em leketlerdeki so sy alist am ele frka ve teekkllerinin b ir m erkez etrafnda b e y n e l-

57

rehberleri, ark Avrupa da emrivakiler haline gelen ekalliyetlerin istiklalini aynen kabul etmekle beraber, Avrupa haricinde kalan milletlerin istikll davalarna kar muhafazakr noktai nazarlarnhemen aynen de vam ettirdiler. Zaten harbi takip eden seneler, Avrupada proletarya hareketlerinin iki ayr karargah olan ikinci ve nc enternasyonal arasndaki nfuz ve hakimiyet mcadelelerde geer. Mamafih bir taraftan, Avrupa ktasnda harbin dour duu siyas ve ktisad buhranlar, dier taraftan mstemleke ve yar mstemlekelerin gnden gne keskinleen siyasi ve ktisad istikll mcadelelerini daima gz nnde tutmak ve hesaba katm ak mecbu riyetinde kalan her iki enternasiyonahn mill meseleler,, i telkki tarz, bu devirde k s m e n baka bir mahiyet alm, bilhassa nc enternasyonalin mill meselelerle, kendi noktai nazarna bir alkas grlmtr. gre daha yakn

Bu devir, bir taraftan Trkiyede mill istikll harbinin balad, dier taraftan Msr, Hindistan ve in'de mill istikll mcadelelerinin, o p o r t n i s t zihniyetlerden henz masun kaldi geni halk hareketleri devri idi. Bu devrin sosyalist edebiyatnda mill meseleleri telkki hususundaki en karekteristik noktalar nc
m elel ittihaddr, ilk cn teru asiyon al ( 184 7 ) du. M erkezi L ond rad a idi. kinci en tern asiy on al ( 1 8 8 9 ) da Pariste teekkl etti. H alen m erkezi A m sterdam dadr. kuruldu. n c en ternasiyonal ( 1 0 1 9 ) da M oskovada senesinde tesis o lu n

58

entenasiyanal rehberlerinin yazlarndan karabiliriz. nc enternasyonal arktaki mill kurtulu mcade lelerinin manasn ve istikametini, evvelce hazrlanm bir tez zerinden ilk defa olarak ikinci kongresinde mnakaa etti (1 9 2 0 ). Bu teze gre mstemleke ve yar mstemlekelerle ktisad tabiiyeti devam ettirilmek istenilen ark mem leketlerinde balyan mill istikll hareketleri, her ey den evvel emperyalizme kar ve emperyalizmi inhil ettiricin birer hareket olarak alnyor ve bu itibarla da proletaryann himaye ve mzaheretine lyk grliyordu. Bu muzaharet ise, mill istikll mcade lelerinin ancak bu emperyalizmi inhill ettirici* vasflarn muhafaza ettikleri mdd e t i i n varit telkki olunmutu. Bu telkkinin bariz misallerini ikinci kongrenin bu tez zerindeki mnakaalarnda ve Rus inkilb rehberle rinden mill mesele ile alkadar olanlarnn btn mteakip yazlarnda grrz. Mesel Rusyada mill m eseleler zerinde en ziyade ihtisaslam ve hatt Sovyetler hududu dahilindeki gayri Rus milletler umurunu senelerce idare etmi bir ahsiyet olan S talin, bu noktay yle mtalea eder: Mill mesele umumi proleter inkilbn bir c z d r . Bu meselenin mev zuu, mazlum milletlerin inklp kabiliyetlerinden p r o l e t a r y a i n k i l b h e s a b n a istifade ve o n l a r bu u u r d a i s t i m a l etmek mstemlekeleri ve yar tabi memleketleri burjuazinin rezervi olmaktan kararak, proletarya inkilabmn rezervi haline getirm ektir ( S talin Lenin ve Leninizm, 1 9 2 4 ).

59

Bu suretle mill kurtulu hareketleri sosyalizmin reh berleri iin, ilk defa olarak H u k u k i bir dava olm aktan kyor, fakat ancak, proletaryann enterkontinental sof mcadelesinin peyki ve proletarya inklbnn bir mzahiri olmak zere tetk ik olunyor. Bu telkkiye gre milli kurtulu hareketlerinin en ileri rol. ark milletlerinin emperyalizme kar yapacaklar isyan ve kyamlar ile Garp memleketlerinin hem hm madde mstahsili, hem de mahreci olmaktan karak, ham maddesiz ve mahresiz kalacak olan Garp mem leketlerinde geni amele hareketlerine ve nihayet cihan ihtilli,, ne zemin hazrlamakt. arktaki mill istikll mcadelelerinin bu m e n f ve i n h i l l e t t i r i c i , , telkkisi, uzun mddet, sosiyalizm rehberlerinin bu hareketlerden anladklar veya anlamak istedikleri yegne mana olarak kald. Bu gre gre, mstemleke ve yar mstemlekelerde yayan milletler, G arp emperyalizminin bir i h t i y a t kuvveti [] olmaktan karak G arp proletaryas nn, tbi bir i h t i y a t ordusu haline geliyordu. Her iki kta da. arkl millet iin mukadder olan akibet, ikinci planda, tbi ve passif bir ham madde mstahsili, bir ak pazar olmaktan ibaret k&hyordu. nc enternasyonalin ikinci kongresinde bu mevzua tahsis edilen ve yukarda mevzubahs olan tez, prole tarya rehberlerini, arktaki mill kurtulu hareketlerini
[ i ] Y a n i ilk sathada G arp yasn ham efcinde. m add eler sanayiini ham maddesi/ ve m ahresiz haklamak brakarak cihan ihtillini yapan ve l'azla ve san ayii elina alan G arp p ro letar k y m etlerle beslem e e

# 60

a n 1a m y a biter, [i]

ve

renm iye

davet etm ekle

Bu davet, nc enternasyonalin, nc ve drdnc derecedeki unsurlar arasnda bir mddet ve bir de receye kadar alka uyandrmt. F a k a t bu alka, kl tr seviyesi msait, vakayiin inkiaf istikametlerine nufuz etmiye muktedir, fikri - sabitlerle hareket etmiyen ve binaenaleyh bu sahada bize orjinal bir tetkik eseri veren hibir mdekkik ortaya atmamtr. ark taki mill kurtulu hareketlerinin mahedesine tahsis olunan yazlar daima ya kt, ya basit, ya eksik olarak kalm akta devam etmitir. Enternasyonalin mteakip kongrelerinde ise bu dava, bsbtn dejenere olmutur. H att daha nc kon grede (1921) atmosfer, bu davaya kar okadar gayr hassas davrandki, raportrlerden biri [23 arktaki mill kurtulu hareketlerinin en k a r a k t e r i s t i k misali olan Trk mill kurtulu hareketini Pantu ranizm,, ile kark klasik bir "ittihad slm'7 hareketi olarak iyzah ettii zaman herkes bu kaba ve haki katten uzak iyzah ile tatmin edilmi grnd. Halbuki bu esnalarda Trk mill kurtulu hareketi D u m l p n a r * zaferini yapm, orada bir inhidam
[ ] k in ci kongrede m nakaaya m evzu olan ve bilhara nc m illi enternasyonalin m ill kurtulu m cad elelerin i telkki tarznn l leri haline gelen bu tezin sah ibi L enind ir. L en in harp istik ll cidallerile bilhassa, G azinin J 9 I 9 E rzurum kongresi m n asibetile alkadar olm utu. ve en lyik rehberini bulan m illi kurtulu sonundaki, tem m uzunda d avet ettii Erzurum k on g resi m teakip

ve onu takip eden Siv as kongresi ve G azin in ahsiyetinde en byk hareketim izin inkiaflar, L en in taralndan dikkatle takip olunm utu. [2] F elem en k m rahhas R avvensein.

61

olmu ve yeni bir devir alm ve hareketin bir safhas bitmi, dier safhas balamt. Esasen miH istikll cidallerini, lalettayin bir mevzu gibi alan, bu cidallerden birinin iinde yaamyan ve kendi mukadderatn bunlarn neticesine balamyan yabanc bir mtefekkirden, onun tam ve orijinal iyzahn istemiye hakkmz yoktur. Bu hareketler kendi mtefekkirlerini, kendi rehberleri ve kahram anlan gibi gene kendi iinden verecektir. B u h a r e k e t l e r i n u mu l , i l l i y e t ve k a n u n i y e t l e r i , a n c a k onlarn kendi havalar iinde l * l e bi l i r . Bu noktainazardan, bilhaessa Trkiyede, yani kurtulu cidallerinin en tam ve en karakteristik lini veren ve mstemlekecilik istillarna kar, millet iin nmune tutulmya deer esiz bir tarihi yapan Trkiyede, bu muazzam hadisenin mddet iyzah edilmeden geilmesi elbetteki olamazd. mill misa her harp uzun kabil

Bunun iindir ki, bir milletin mstemleke veya mstemlekeci olmadan hem mstemleke artlarna, hem ms tem lekecilik istillarna kar isyan ve gene bir milletin siyas ve iktisad kay t ve artsz istiklli tezini tam olarak ancak Trk mill inklbnn temsil ettii pren sipler iinde buluyoruz. A ncak Trk Mill inkilbndan sonradr ki M i l l mes'ele,, kmil bir hal tarzna iktiran etmi buluntyor. Trk inklbndan sonra mill mesele, sadece^ Hukuk., yahut sadece * Yart siyas mahiyetinden km m i l l istikllde k a y t ve a r t tanmyan mstakil bi r d a v a h a l i n i almtr. Mill

62

muhtariyet,, , hkim milletin yksek harsndan ve kltr hakimiyeti altnda istifade, geni pazarn temini iin akalliyetlerin hkim millet rejimine rapt vesaire gibi h a d d i zatinde istismarc telkkile rin inklbmzn getirdii tam isktktl iarndan sonra artk yeri ve itibar kalmamtr.

Trkiye ve Mill kurtulu hareketleri

Mill kurtulu hreketleri, cihan muvazenesi iinde ehemmiyetini gnden gne arttran yeni bir faktr halinde inkiaf ediyor. Cihan buhrannn muzlim seyrine ramen, milli iktisat faaliyetleri btn yeni memleketlerde mtemadi bir genileme halindedir* Mill sanayiin hacmi her yerde s r a y l a r l a mterafik bir taazzuv seyri takip ediyor. T arnspor ebekeleri geniliyor. T icaret hacmi artyor. Bu ktisad istihaleye muvazi olarak her tarafta mill ilere rehberlik roln benimseyen gen ve inklp bir entellektel rhberler kadrosu yetim ektedir. , Filvaki, cemiyet hareketleri mahede olunurken bir entellektel rehberler kadrosunu m s t a k i l bir ti ma unsur gibi kaydetm ekte isabet yok tur denilebilir. nk 19 uncu asrdaki Avrupa cemi yetlerinin inkiaf tarihi tetk ik olunursa grlrki bu cem iyetlerde Entellektel,, temamiyle taazzuv eden burjuazinin bir tb i ve em irber unsuru vaziyetinde grnr. Sanayi memleketlerinde entellektelin, fonk siyonu gittike geniliyen ve yaplan istihsal vastalarn elinde tutan snf tarafndan evelce bir ksm t e k i ltlk ve i d a r e edicilik rollerini, b u snf nam na, ve fak at bu snfn rizas dahilinde elinde toplad gze arpar. Binaenaleyh, Avrupa cemiytleri gibi snflarnn hududu bariz cem iyetlerde entellektel; namna idarei umur ettii hakim

64

snfn i d e o l o j i s i n i a ks e t t i r e n , gr hu dudu ve hareket kabiliyeti aksettirdii ideolojinin hudutlarile mukayyet olan bir ' ' b a l z m r e * saylmtr. Bu telkkiyi k l h a l i n d e i s a b e t s i z telkki edemeyiz. F a k a t mill kurtulu hareketlerinin bugnk seyri ve inkiaf istikam etleri bahsa mevzu alunca bu mesele, zerinde durulacak bir mahiyet alr. Zaten bir mill kurtulu mcadelesinin en asl vasfla rn aksettiren Trk cemiyetinin, ancak klasik bir Avrupa cemiyetinin kanuniyetleri dahilinde inkiaf edeceini iddia etm ek gtr. Esasnda bin bir tezat yatan, btn iktisat faaliyetleri ba bo ve cemiye tin ahengi zddna cereyan eden bir cemiyet tarznda biribirine muhalif snflarn mevcudiyeti gayri kabili itinaptr. Byle bir cem iyette hakim ve mahkum snf vardr. Hakim olan ve hakimiyetini madd ve manev bir vasta ile teyit eden snfn, cem iyet iinde msta kil bir mevki alamyan zmreleri kendi emrine ram etmesi de zarurdir. F akat teknie tahakkm tarz kendi bana braklm bir cemiyetin zarur neticeleri olan bu tezatlarn kti sad faaliyetleri d a h a i l k a d m d a n itiba ren devlet kon to rol altna al na ca k bir t e k i l t l Trk cemiye* tinde vcut bulmasna imkn yoktur. Bu itibarla da yeni Trk cemiyetinde entellektel, zmre teknik kuvvetleri elinde tutan bir snfn emrinde ve o snfn menfaatna alan bir emirber snf deil, bilkis btn yksek teknii, elinde bulunduran cemiyetin ileri m enfaatlar hesabna alan t e k i-

65

I tla r dur.

ve

t e k n i s y e n l e r

kadrosu

Y a b ir fikir adam ya b i r t e k n i syen olan yeni e n t e l l e k t e l tipinin bu sosyal roln hatt bu gnk Trk cemiyetinde reym halinde mahede ve mtalea etm ek kabildir. Bu gnk Trkiyede bile ihtisas, bir hkim snfn elinde deil ancak bu g n e kadar bir trl snf laamyan ve bu g n c e n sonra da s n fla m a k imknlar bin bir eit afak z a r u r e t l e r l e g i t t i k e im k n s z l a a n ve bylece gittike cemiyeti bir mahiyet alan devletin ktisad teebbsatm da yerini ve vazifesini bulabiliyor. Trk entelektelinin madd ve ruh her trl tereddi den ber kalmas ancak onun bu yerinin ve bu rolnn gittike genilemesiyle kabil olabilecektir. Trkiyede tebarz eden bu istikametin, mill kurtulu mcadelesine giren ve bu mcadele inkiaf ettike, Trkiyede meydan alan tima ve ktisad meselelerle karlaacak olan dier b i z e benzer memle ketlerde de aynen tebarz etmemesi iin cidd bir sebep yoktur. Filvaki mesel inde, Hindistanda, hatt Iranda, Trkiyeye nazaran daha hududu belli bir smf bnye gelimi gibidir. F a k a t bn snfn da btn kudreti henz s e y y a l bir t i c a r e t s e r m a y e s i n e istinat ediyor. Cihan buhrannn her geen gn ise, bu memleketle rin ktisad ehemmiyetlerinin hergn biraz daha artmas nisbetinde biriken ticaret sermayelerinin erim ekte ve paralanm akta olduunu gsteriyor. Her

66

ta ra fta mill kurtulu hareketlerinin kendi rehber kadrolarn, cemiyeti devleti, ve tekilt bir entellektel, yahut teknisyen rehberler kadrosu halinde ortaya atm akta olduklar bahsna, bu suretle ksaca temas ettikten sonra, imdi Trkiye ile cihandaki mill istikll mcadelelerinin mnasebetine dnebiliriz;

0
Mstemleke ve yar mstemlekeierlele iktisaden tbi memleketlerin cihan camiasnda p a s s i f bir ham madde mstahsili ve tbi bir pazar olmaktan karak yeni ve a k t i f birer iktisadi cz~tarn haline * inklb, beer tarihinin yeni bir safhasn ayor. Bunun ehemmiyeti hergn biraz daha kuvvetle hissofunacaktr. ktisaden tbi memleketlerin imdi iktisaden ehemmiyetlemesi, her birinin ayr ayr sahibi rey mstakil devletler ekline inklp etmesi zarur olan kemmyet terakmn,, temin edecek, her memleketin mill is tiklli iin lzm olan artlar ve unsurlar yaratacaktr. Vaka, tarihlerinde ya kendi despotlarnn veya ecnebi istilclarnn esaretinden baka bir ey tanmam, mad deten ve manen zehirlenmi, hriyet iin harp etmeyi ve silh sesini unutmu cemaatlarn harekete gemesi zordur. F a k a t u da var ki, cihan iktisat nizamnn hem bugnk, hem yarnki seyrinde rey sahibi olan bu byk kem miyetler in, bu u s u z bucaksz insanlar d e r y a s nn her halde kmldamas ve hadisatn gidiinde, kendine lyk olan mevkii almas lzmdr. Anlalmak lzmdr ki, tbi evya mstemleke bir memleketin mstakil bir devlete istihalesi demek olan

67

mill i s t i k l l h a r e k e t i her eyden evvel b ir silh iidir. Bir millet, ancak kendi kuvvetiyle kendini millet yapabilir. Trk milletinin, yz binlerce gencinin kan bahasna iln ettii bu hakikatin istikll davas gden b t n m illetler t a r a f n d a n idrak, etmesi cihann yeni nizamn ve muvazenesini b i r a n e v v e 1 bulmas hesabna ok ileri bir adm ola caktr. Dmanlarla itilf muslihane nin, p e s p y e y e i 1 m a s a k a r a r l a r n n ve menfur bir dervilikten baka bir ey olmyan Oandist nmayilerinin,

mill

istikll davasnda yeri ol mad n , her esir milletin bilmesi l z m dr. Tarihinde msellah bir hrriyet cidali olmyan bir mille* tin bu davada kendi mazisinden alaca hi bir misal yoktur. Zaten asrlarca sren esaretlerden, miskince inkiyatlardan, milli haysiyete kar yaplan hakaretlerden, hulasa milletin sefalet ve tereddisinden baka bir eyden bahse tmiyen mill bir tarih, ancak dkr edilmiye de er. Byle bir tarih, mill istikll davas gden bir mil let iin tarih olamaz. Bu tarihi, milletin gen ve temiz neslinin kan ile ykamak ve bu kann akn millete Tarihinin ba diye tantm ak lzmdr. Bizim, mstemleke ve yar mstemlekelerin cihann bu gnk ve yarnki gidii iin ok mhim olan ktisad ehemmiyetlerini ihmal etmemiz kabil olamiyaca gibi, bu saysz millet ve memleketlerin de mill istikll davalarnda, b i z i m tarih s ta j 68

v e t e c r b e l e r i m i z d e n mstani kalm alar imkn yoktur. Bu iytibarla mill istikll mcadeleleri, adeta artk mill hudutlar amakta m s t e m l e k e c i ve i s t i l c d e v l e t l e r i n s i y a s i ve k t i s a d hakimiyeti karsnda, davalar ve mukadderat bi r o l a n l k e l e r i n m terek h a r e k e t i haline gelmektedir. imdi btn bu biribirinden uzak milletler arasnda tarih sebepler dolaysile manevi, hatt madd bir mukadderat i t i r a k i kendi kendine teesss etmi bulunuyor. Zaten zamanmzda, t e s i r i mill hudut larla m ukayyet bir byk inklbn hem tasavvuru, hem de idamesi mkldr. Fransz ihtillinin zaferi, nasl btn Fransaya benzer memleketlerde bu ihtill prensiplerinin zaferiyle tahak kuk edebilmise, nasl imdi Avrupada meydan alan silhlarnn, harp sonu ihtillleri, f i k i r kendi hudutlar h a r ic i n d e manevi p e r e s t i j ini temin etmeyi , ihmal olunmaz bir zaruret sayyorsa, ayni suretle, btn milletlerin kayt ve artsz istikllini, h e m m i l l e t iinde, irrasyonel te z a t la r n hem millet ler a r a s n d a k i tezat ve t a b i i y e t lerin kl h a l i n d e ta s fiy e sin i g den bir Trk mill k ur t u lu hare ketinin de, kendine lyk olan fikr intiar saha sn yapmas, b u h a re k e t i n emniyetle inkiaf iin arttr. Fikr unsurlarn yalnz kendi iinden alp yalnz kendi * erevesine balyan, tarih iindeki mevkiini, cihan

69

iindeki ehemmiyetini inkr eden, ksaca kendi fikr intiar sahasn buimyan bir mill inklbn, muhta olduu b e y n e l m i l e l p r e s tiji tesis ede bilmesi ihtimali azdr. A rtk inanmalyz ki, cihan, $yk hareketler yapan ve byk hareketler namna konuan milletleri dinliyor. Bu iytibarla i n k l b m z n c i h a n u m u l manasn anlamya ve ona inklplar talihinde, beynelmilel bir yer a y r m y a m ec buruz. inklbmzn yalnz bizim iin deil, m a n e v mu k a d d e r a t i t ir a k im iz olan btn m e m l e k e t l e r ve n i z a m a l e m i n bu gnk a rk n d a n muztarip, s i y a s ve ktisad haklar takyit edilmi uzak yakn btn millet1 e r iin mterek bulunan ileri iarlarn k e n d i hudutlarmz h a r i c i n d e de d u y u l masna almamz, onu beer tarihinin mahall ve p a sif deil aktif ve mteaddi dir hadisesi haline koymamz yine onun m asu niyet ve s e l a m e t i iin elzemdir.

Onu yaatacak, ona hayatn vakfedecek yeni ve idealist neslin, muhta olduu inklp entuzyazm m ancak bu hudutsuz heyecan iinde uyandrabiliriz. Tarihin yle bir devrinde arzn yle bir noktasnda ve hadisatn yle bir revi iinde yayoruz k i Trk mil letinin millet olarak bakas iin mstakil millet prensi pini dnyann her noktasnda hakim ve muhterem kl mya mecburuz.

70

nklp mefhumu ve mill kurtulu hare ketleri :

nklp,, mefhumunu telkki meselesi zerinde bilhassa tevakkuf etmek icabeder. Geirdiimiz ok yakn baz hadisat, memleketimizde inklb v e i n k l p m e f h u m u n u te lkki tarznda, hatt e n i l e r i m n e v v e r l e rin b i l e , nasl mterek dir anlay sahibi olma dklarn ok dikkate ayan bir ekilde ortaya atm tr. Halbuki, inkilb benimsemek ve inklp olmak meselesi, her eyden evvel ubir inklb telkki mese lesidir. A ncak bu telkki zerinde, hem biribirimize, hem kendi vicdanmza kar msbet yeya menf her hangi bir kanaatta karar kldktan sonradr kit kana atimizin mahiyetine gre, inkilp safnda veya bunun haricinde yerimizi tayin edebiliriz. K a n a a t i g a y r m u a y y e n , y e r i b e l i r s i z , r e n k s i z ve ka r a r s z tip, bir inklp devrinin tipi deildir. inklp, a n a r i , b a r i k a t , k a t l i m, kanl vakayi, ksaca kaos ,, mefhu mu ile tev*emdir. Bazlar iin ise bu mefhum, c e m i y e t i n d e r i n , mselsel, fakat s a r s n t s z bir sra i s t i h a l e l e r i n i ifade eder. Bu istihaleler muhar rik kuvvetlerini, her hangi bir harici messirin mda halesinden deil, hadisatm insiyak seyrinden alr.

Bazlar iin

71

Bu telkki tarzlarnn her ikisindeki k k s z l k ve i s a b e t s i z l i k aikrdr. Cemiyetin bnye sinde s o s y a l bir in t ik a l ile m terafik ol* rayan itialar, nasl inklp telkki edebiliriz? M e sel Portekizde veya Meksikada hkmet merkezleri, hemen her ay banda, bir kanl hercnerce sahne olduu halde, ne Portekiz, ne de Meksikada, inklp erevesine girebilecek bir h areket gremeyiz. Ayn suretle mesel, h a l k n cebr mda halesi ve tima a r p m a l a r la mterafik olmyan sakin ve sarsntsz tima hdise leri de, inklp mefhumu halinde mtelea kabil deildir. Mesel, Osmanh cemiyeti Tan zim at h a r e k etleri ile balyan derin, mselsel, fak at sarsn tsz bir sra istihalelere maruz kald halde, biz bu devrin tarihine Tanzimat inklb tarihi., diyemiyoruz. Portekiz ve M eksiskada zaman zaman tekerrr eden karklklar, nasl t i m a bnyede bir intikal ile m t e r a f i k herhangi bir ink lb deil de, ancak idari bir tezebzb ifade ediyor sa, tanzimatm Osmanl cemiyetinde tevlit ettii ti ma istihalelerde, halkn cebr bir mdahalesi ile mterafik olmadklar iin, ancak birer reform mahiye tinde kalrlar. Binaenaleyh inklp, ne sadece kanl vakayi, nede sa dece reform demektir. nklp cemiyetin k t i sad ve tima temelindeki e'ni bir deiikliin, o na kadar siyas iktidardan mahrum bir halk kitlesinin cebr bir mdahalesile teyididir. Bu noktai nazardan mutalea edilince grlr ki, T r kiye b t n ar t l a r i y le bir inklp seyri iindedir. Mill istikll mcadelesi ile Trkiye, bir

72

keyfiyetten, dier bir keyfiyete siyasi ve ktisad gerilikten ve tabiiyetten siyas ve ktisad istiklle istihale yolundadr. B u i s t i h a l e , cem iyetin sosyal b n y e s i n d e derin ve esasl t a h a v v 0 11 e r v e i n t i k a l l e r l e m ut e r a f i k t i r . Saniyen, cemiyetin tima bnyesindeki bu intikal, o vakite kadar siyasi iktidar s a l t a n a t h u k u kiyle m uk ay yet bir halk kitlesinin cebir ve tazyiki ile teyit edilmitir. nklbn mmeyyiz vasflarndan biri olan cebri mda hale inklbn hareket noktasna ve istikam etine gre eklini deitirir: Hareket, noktas beynelmilel bir tezat ve istikameti, mem leketin msiemlekelikten kmas olan Trk inklbnda milletin "'cebr m d a h a le s i bir sokak mcadelesi etra fnda deil mstemlekecilie kar bir harp {istikll harbi) ve mstemlekeciliin dahilde mmessili olan sarya kar bir isyan (Byk millet meclisi hkmeti) eklinde tecelli etti.

Trk inkilb , ne baka memleketlerde ihtill nam verilen ekilde dar bir tezebzp, ne de i n k lp y ap m a k ik t id a r n d a n mahrum m e m l e k t l e r d e manas mubalgalandrlan cinsten pasif bir reformdur. Trkiye yle bir inklp yayorki, bu inklp, masun kalabilmek, durmamak ve tereddi etmemek iin kendi sine dar bir tezebzbn yahut pasif bir reformculu> un hkim ve messir olabilmesini bervehi pein ve bir prensip olarak reddeder.

73

inklbn hacmi ve hududu

Evvelce bir inklbn karakteri, m n h a s r a n o inklbn cereyan ettii memleketin siyas ve iktisadi vaziyeti ile iyzah edilirdi. imdi bu iyzah kfi deildir. A rtk bir memlekette inklbn seyrini, yalnz o mem leketin deil, onunla alkadar bir ksm memleketlerin ktisad vaziyeti ve cihann umum gidiiyle iyzah etmezsek riiyet ufkumuz gayet dar kalr. imdi her memleket, cihan ve cemiyet iktisat zincirinin bir halkas halindedir. Binaenaleyh imdi bir memlekette meydan alan herhangi bir inklb, yalnz o memleketin kendi bnyesinden gelen artlarn bir neticesi gibi deil cihan iktisat sistemindeki tezatlardan birinin, u veya bu sebeple, o m em lekette keskinlemesi ve infilk etmesi eklinde grmek zarureti vardr. Binaenaleyh mill inklbmz da, ne onu douran bey nelmilel artlardan ve zaruretlerden tecrit, ne de onun bilmukabele cihann umum gidiinde douraca tesir leri ihmal etmemiz mmkndr. Kaldki Trk inklbnn, gene tarih icabat doaysiyle, k e y f i y e t e kendisine benzer fakat k e m i y e t e k en d isin d e n ok geni bir takm mill istikll hareketlerine fikr piidar v e rnek o l m a k g i b i dier bir mahiyeti daha vardr. Tarihte misaline pek az tesadf edilen bu m i s y o numuzu grmemekliimiz veya inkr etmekliimiz keza doru deildir.

74

 Bir

inklap nerede balar, nerede biter? te bir sual ki, tarihin her devrinde ve arzn tasnda bir inklp veya yar inklba sahne cemiyette ayn iddetle vazolunmu ve alnan hadisatm inkiaf karm da her zaman ayn katiyetle red ve tekzip edilmitir.

her nok olan her cevaplar, iddet ve

Cemiyette inklplar, filvaki insan iradesinin mdaha lesi ile yrr, fak at irademizle balamaz ve irademizle bitmez. nsaniyetin tarihini bizzat insan yapar derler,,. Dorudur. F akat u da var ki, bu tarihin seyrinde amil ve messir olan muharrik kuvvet insan,, n alettayia keyif ve havesi deildir. Kuvvetlerini bir araya getiren be adamn kuvvetinden istihsal olunan ameli mihaniki iinde bu adamlarn kuvveti nasl erimi ve kaybolmu ise, ferd iradeleri bir camia iinde bir araya toplanan bir insan ynn dan kan ey de, artk bu ferd iradelerin ayr ayr arzularnn ve temayllerinin ifadesi deildir. Bizzat kendi amelimiz ve nefsimiz stnde bile haki miyeti, binbir artla mukayyet olan irademizin, bir insan cemiyetinin umum irade muhasslasma kart zaman ne dereceye kadar gayem izin m messili, ne dereceye kadar b i z i m olacam tasavvur etm ek kolaydr. Filvaki btua cemiyet hareketlerinde bir gaiyet tasav vur eden ve her tima hareketi, cemiyetin evvelce mutabk kaimmi bir gaye,, ye mteveccih hareketi gibi sayan bir tarih telkki tarz,, vardr. F a k a t bir cemiyetin h u d u t ve mahiyeti e vv e l d e n muayyen bir Gayeye miite-

75

vecccih,, h a r e k e t i , ancak butun cem iyet kanuniyetlerinin idrak edilmi olmas ile mmkndr. Binaenaleyh, cemiyetin, m e b d e has c e m i y e t e met ve hudutlar tayin ve mnteo l u n a n , , bir gayeye irademize gre

mteveccih hareketi ve bu meyamia inklplarn istika mnhasran kendi taayyn eden bir takm e h I i 1 e t i r i ! m i ce

miyet hareketlen ekline ifra muharrik kuvvetleri ira demiz haricinde ileyen bugnk henz varit deildir cemiyet ekilleri iin

Btn mahadeler teyit ediyor ki, m u h a r r i k k u v v e t l e r i , bilhassa istihsal faaliyetleri d i s i p lin altna alnmam olan liberal bir cem iyette sbjektif irademiz, cemiyet hareketlerinin seyrine bir dereceye kadar messir olabilir. Bir cemi yet hareketini, mesel inklbn seyrini ferd irade mizin mdahalesiyle sratlendirir veya yavalatabiliriz. F a k a t cemiyetin muharrik kuvvetlerini bilhassa teknik inkiaf nizam altna almadka, bu irad mdahalemiz, cemiyetin k e y f i y etini tebdil etmiye, ona daha r a s y o n a 1 baka bir mecra vermiye muktedir deildir. Bunun iin dir ki, harp sonu inklplarnn ve hare ketlerinin en evvel gze arpan cehdi, her eyden evvel cem iyet iinde tez atlar ve bu te z a t la r dou ran muharrik k u v v e t l e r i , bilhassa teknik stndeki mnase betleri bir nizam, planl bir mrakabe,, altna almaktr. Teknii alabildiine terakki etmi, binaenaley tezatlar

76

keskinlemi bir garp cemiyetinde bu planl mrakaba ekli, ya bir ihtill (Rusya'da olduu gibi)ya bir idri murakabe (talyada odluu gibi) ya bir sper emperya lizm, yani mal sermayenin delvletle mterek cebr kontrol (Amerika ve ksmen Almanyada olduu gibi) tamamen veya ksmen temin edilmektedir. Bu sebebledirki imdi, Avrupada herkes tezatlarn tasfiyesi,, ve paln namna konuyor.Bu sebepledir ki plan, bugnk Avrupann f e t i l e t i r i l m i remzidir! F akat aikrdr ki, planszlk gibi plan da, o b j e k tif bir k a t e g o r i d i r . Her ikisi de muayyen bir teknie tahakkm tarznn mahsuldur. Bugnk Avrupada olduu gibi, mterakki istihsal vastalar stndeki plansz tahakkm tarznn bir takm idar mdahaleler, yahut edeb mahiyette,, [1] kongrelerle nasl nizam altna alnabilecei dnlecek bir eydir. F a k a t mill kurtulu hareketlerine ve bilhassa bu ha reketlerin en ileri bir misali olan Trk inklbna gelince, aikrdr ki inklbmzn mevzuu, btn cemi[ i i A vrupada bilhassa F ran sa ve A lm anyada b ir ksm ler, bugnk planh bir A vrupa tan zim e cem iyetind e tekniin tabi ihtillsiz m nevver yeniden ve Bu gayr

tu tulabilecei kanaatndadrlar. Bu kanaati tutm aktdadr. ih tiyaca

nered en m ecm ua ve kitaplar mhim b ir yekn

m n evver plan taraftarlarnn arasra kon g releri toplanr. G erek n eri yat ve gerek m zakerelerinde dem okrasi kaidelerinin kfi olduunu ve R m a hukukundan hukuku b e?er beyen n am esin e

kadar btn kukuk ve siy aset kaidelerinin artk d eitiini iddia eden bu p lan clar kendi aralarnda m uhtelif z m relere ayrlm lardr. D ah a ziyade m nekkit vaziyetin de kalan ve daha hareket eden b u cereyan n , bu gnk ztrab ifade etm ek le b e ra b e den gelen ve on a etm ed ii aikrdr. uvgun olan reel

2iyade

his m ebdelerinden derin tem sil m add bnyesin hareketini

A vru pa cem iyetind eki b ir k itle

A v ru p i cem iyetin in

77

yet kuvvetleri babo braklan, her terakki hamlesi bin bir tima tezat ve uygunsuzlua mal olan mall, bir cemiyet bnyesi yaratm ak demek deildir. Tezatlar ve menfaat mcadeleleri esas zerinde inki af etmi, bu tezatlar ve m enfaat mcadeleleriyle yayan ileri teknikli bir memlekette, cemiyet hareketle rinin planl bir mrakabe altna alnmas filvaki ancak baz sarsntlara vabestedir. F akat mill kurtulu hare ketlerine giren btn memleketler ve o meyanda Trkiye, esasen byk istihsal v a s ta la r inkif etmi ve bu vastalar s t n d e t e z a t l a r v e m e n f a a t m c a d e l e l e r i m e y d a n a l m memleket lerden deildir. Bu itibarla, dnyann bu gnk artlar iinde mill istikll cidali yapan ve cihann btn takallbatna ramen ftuhatn feda etmemek mevkiinde bulunan Trkiye gibi bir memleketin nnde duran byk dava temamile tebarz etmitir: 1. G eri teknikli ve iktisaden tbi bir cemiyet halin den, ileri teknikli ve iktisaden cz-tam haline gelmek. 2. teknii, yani istihsal vastalarn cihann bu gnk taleplerine uygun bir ekilde inkiaf ettirm ek, fakat bu inkiaf esnasnda bir takm tima tezatlarn ve m enfaat mcadelelerinin domasna meydan verme mek: Trk topranda cem iyet hareketlerini, daha ilk admdan itibaren cemiyetin i r a d ve planl m ra k a b es i altna almak. Baka memleketlerde tekniin plansz inkiafndan doan uygunsuzluklarn, mesel istihsal ubelerinin bir memleket

78

biribirine nazarran nisbetsiz inkiaf, isizlik, sanayi kesafeti, buhran, nihayet smf kavgalar gibi bin bir tezadn elinde perian olurken, kendi nizamn yeni den kuracak olan Trkiyede, daha ilk admda tekniin plnl bir murakabe altna alnmas, tezatlar ve uyunsuzluklar douran amillerin daha ilk admda tasfiye edilmesi acaba kabil midir? Kanaatmzca bu sualin cevabn bizzat hadisatm ken disi veriyor: Cihann bugnk sermaye terakm art lar, her biri kendi sahasnda, kendi menfaatma gre cereyan edecek bir takm dank teebbslerin, mesine bizzat manidir. Binaenaleyh millet iktisadiyat hayatnn zaruretleri ve mh fin ileri menfaatleriyle taaruz etmiyen her nevi ferd teebbsat ve ahs sermaye terakmn temamiyle ser best brakmak hatt icabnda tevik etmekle beraber mill iktisadiyatmzda hakim rol oynyacak olan ve bu gn zaten mevcut olmayan byk istihsal vastalarn plnl bir iktisat devletiliinin rehberlii ve tekiltl altnda yaratmak ve toplamak zarureti karsndayz ileri teknikli mstakil bir millet iktisadiyat meydana getir

Trk inklb, Trkiyenin bu yeni artlara ve zaruret lere gre yeniden yapl ve kurtuludur. Bu hareket ancak, m i l l e t m ikyasnda oranize edilmi hamleler, h e d e fle ri muay yen sray lar ve bir zerresi bite bo yere israf edilmeyen mtemerkiz bir mill enerji ile inkiaf edebilir. Bu itibarla inklbmzn hududu, hacmi kadar genitir diyebiliriz. Kendisine yani yeniden bir memleket kurmann heyecan bir din gibi verilecek

79

olan bir milletin yaratclk kabiliyetinin sonu gelir mi? Senayii babo inkiaf etmi memleketlerde bizzat cemiyetin bayatn, bizzat medeniyetin bakasm tehdit eden tezat ve uygunsuzluk amilleri, daha ilk admda nizam altma alnm bir cemiyet iinde refaha ve terak kiye hudut tasavvur edilebilir mi?

80

inklbn nizam:
Trk inklb siyas ve tima tam bir ak iindedir. Bu akn makul nizam i n k l p n i z a m d r . nklp nizam demek, inklbn seyrine kayt vurmyan, bilkis onun arzasz muhafaza ve reaksiyonsuz akn temin ve millet camiasnn ilerei menfaatlerine gre seyyaliyetini demektir. nklbmzn genileme ve derinleme devrinde cemi yet, bir keyfiyetten dier bir keyfiyete iin mtemadi bir tahavvl ve istihale iindedir. H att biz, daima bir inklap yayoruz diyebiliriz. D a i m i n k l p (4 R e v o 1u t i o n p e r m e n e n t , , tabiri, bu gnk manasile mill kurtulu hareketine girmi bir memle ketin iinde bulunduu intikal safhas k a d a r, hi bir cemiyet hareketini tam ve kusursuz ifade etmemitir. Daim inklp , cihann umum tahavvlne muvazi olarak daima deien yeni kuvvet muvazeneleri ara snda, daima seyyal istikrarlar yapan ve bu zahir ekilsizlii cihan mikyasnda bir ahengin ve insicamn teesssne kadar devam eden bir cemiyet hareketir. Mesel harpten evvelki dnya nizamnda gerek miet iin de, gerek milletler arasnda bin bir tezada mstenit olmakla beraber c i h a n mikyasnda tees ss etmi hkim bir ik t is a t nizam , binaenaleyh bir k uv vetler muvaze eden bir intikal nizam

81
6

n e s i mevcuttu. Bugn bu muvazene paralanmtr. imdi mahiyet itibariyle biribirinden farkl eit eit unsurlar d oy or. Umum birkuvv e t l er m u v a z e n e s i , bir nizam in sicam yerine, her biri ayrist i k a m e t t e d e i m y e meyyal bir ta km seyyal muvazenecikler meydana gelmektedir. F a k a t tamamiyle aikrdr ki, cihan yeni bir kuvvet ler muvazenesine, yeni bir hkim cihan pizamna doru gidiyor. Bu yeni cihan vahdeti iinde de, o vahdeti tekil eden unsurlarn { yani ktisad ve siya s cz tamlarn - tpk harpten evvel olduu gibi her birinin k e n d i ne u y g u n bir siyas bnyesi bulunabilir. F ak at hi phe yok ki, bu cz tamlar yeni bir mbadele nizam, yeni bir beynelmilel hukuk altnda yeni bir nizam lem yapacaktr. Bu yeni ve mahiyetinin imdiden teferraiyle tayini mkl mbadele nizam iinde yeni ve mstakil siyas ve ktisad cz tamlar yerini ve eklini buluncya kadar, d a i m tahavvl, daimi bnye is t ih a le s i, hatt bazan - byk sanayi mem leketlerinde grld ve beklendii gibi - katastrofiarla m terafik cemiyet deimeleri bittabi asildir. te Revolution permenent yani daim inklp denilen hadise, ne v a k i t tesss edece i bilinmiy e n yeni kuvvetler muvazenesi istikametinde ci hann geirm ekte olduu devaml bnye istihalesi dir ki, mill kurtulu mcadelesine giren btn memle ketler, bilhassa Trkiye bu harektin kl halinde ve tamamile iindedir. ' Bu intikal safhasnda, bu daim keyfiyet istihalesinde

82

cemiyetin gze arpan hareketi, o cemiyet iinde m evcut b i r i b i r i n e zt k a i d e l e r i n ve m e s s e s e l e r i o faslasz arp m a l a r nn ifadesi olduundan, bu intikal safha snn mant da, bizarure bir t e z a t l a r man t olmak icap eder. Bu manta gre, bir tezat halitas olan inklp cemi yetinin hareketinde btn ahlk, tima ve siyas nor mlarn, tamamile n hb olmas lazmdr. u hale gre inklp cemiyetin de statik, yani donmu, yaamaktan kalm tima ve siyas nerm yoktur. nlp cemiyetinde her normun makuL , iy e ti, inklbn, o andaki artlarna ve milletin o andaki ileri menfaatlarnm zaruret ve icaplarna gre mutela edilir. Binaenaleyh, mill kurtulu ve gerek kltr itibariyle hareketinin tecansn bu devrinde, yeni iktisap esasen hakik manasiyle eklini, salabetini, gerek kan etmekte olan millet katagorisi de istihale halinde bir messese,, dir. Byle bir messesenin, tima ve siyas tnesseseleri inklp nizamnn n i s b mahiyetinde tam bir ahenk ve intibak bulmu olur.

nklp nizamnn, burada ksaca iaret olunan, bu s e y y a 1 v e n i s b seciyesi zerinde mutabk kaldktan sonra, inklp nizamnn siyas messeselerinin mahiye tini idrak bittabi kolaylar. Bu noktay bylece kay dettikten sonra imdi derhal iaret edebiliriz ki, cihanda yeni bir ey olan ve cihana birok baka milletlerin de imtisal etmesi zarur olan ve yeni bir ey g etiren inklbmzn bu seyyal nizamnn, mesel ne

83

klasik demokrasi, ne de bunun reaksiyonu olan anti demokratik dier harp sonu nizam ve cereyanlariyle herhangi bir alka ve mnasebeti vardr. nklbmz, bu antidem okratik cereyanlarn balcalarndan ayran farikalar, bu kitabn muhtelif yerlerinde ana hatlarylc iaret edilmitir. imdi burada, bizde herkesin bahsettii, fak at bu bah sedenlerin mahiyeti zerinde ekseriya m u t a b k k a l a m a d k l a r siyas demokrasi,, mefhumu zerinde biraz duralm: Mnakaal teferruattan sarfnazar olunursa, muasr ilimde demokrasi, c e m i y e t dahilinde b tn k a b i l i y e t l e r i n ahenktar ve mtevazm inkiafna imkn veren makul bir itimai nizam diye tarif olunabilir. Cihan iinde, mefhumun bu i d e a l telkkisine uygun bir nizamn, bugn hangi cem iyette tahakkuk edebildiinin tayinini,bu telkkinin idealistleri ne brakarak, burada biz demokrasinin kendi anlay mza gre iyzahm verelim: Siyas demokrasi, ideolojik esaslarm, on sekizinci arn son yllar ile on dokuzuncu asjrn birinci nsfnda m cadelesini yapan ve on dokuzuncu asrm ikinci nsfnda bir nizam olarak teesss edip harp sonu devri nin, bin trl antidem okratik cereyanlarna ramen, garp memleketlerinde ntsb hakimiyetini hal muhafaza eden siyas bir rejim dir. 8u rejimin perakende unsurlarn - tarihi orijinalleri itibarile - daha eski devirlere irca etm ek kabil olmakla beraber, onu kl halinde ve tam bir rejim olarak, ancak on dokuzuncu asrn bir mahsul saymak zarureti vardr.

84

'Demokrasi, kendinden vvel gelen btn nizamlarn en mkemmeli ve bere bir asr iinde, btn in sa n iy e t ta rih in in verem ed ii kadar mahsul vereni olmak itibarile, kendinden 'evvelkilere nazaran elbette ki bir terakki hamlesidir, ileri bir nizamdr. A ncak unu da kaydetmek icap eder ki, o n d o k u zuncu as rda taazzuv eden ikti sad m n a s e b e t le r in siyas bir ifadesi olan b u n i z a m o zamandaberi gittike mrekkepleen ve hatt birok memleketlerde bazan bizzat cemiyeti inhille sevkedici bir tezatlar halitas halini alan bu gnn iktisat mnasebetlerinin artk tam erevesi ve nazm olmaktan kmtr. Esasen siyas demokrasi nizam ile, cemiyetin ktisad bnyesi arasnda gittike keskinleen gerginlik, bir takm anti demokratik cereyanlara vcut vermek suretiyle de, klasik demokrasi messeselerinin, harp sonu Avrupasndaki yeni davalarn halledebilmekte kifayetsizliini gsterm ektedir. Bu antidemokratik hareketleri, hatt demokrasinin kendi illetlerinden kendisini tasfiye etmek iin giriti i bir takm mahiyet itibarile demokratik hareketler olarak olsak bile [*] bu hareketler klasik demokrasinin kendisine yeni eniyetlere uygun ve eskisinden ok farkl y e n i bir ekil bulmak zaruretinde kaldn gsterir. Hulsa, harpten sonra meydan alan ve mesel

[ * ] n k , m esel kalyad a F aizm nevi m ahiyet itibarile nabilir.

ve A lm anyada sosyal faizm bu

dem okratik h arek etler,. eklinde pek ald a l

85

talyada faizia, Almanyada milli sosyalizm eklinde tecelli eden bu antidem okratik hareketlerin mahiyeti derinden tetkik olunursa grlr ki, bu cereyanlar u veya bu m i l l e t i n d e m o k r a t i k m e s s e s e l e r e in t i b a k t a k i kabiliyet s i z l i i nden deil, cihann gidiinde ve milletlerin iinde meydan alan derin bnye istihalelerinden geliyor. Binaenaleyh bugnk ekli ile klasik dem okrat Avru pada artk verebileceini vermi, yeni hayat zaruretle ri karsnda seyyaliyet ve elastikiyetini kaybetmi bir nizam haline gelm itir denilebilir. G erek mill, gerek beynelmilel tezatlarn bu kadar keskinletii ve ihtilatlar peyda ettii bir devirde, statik bir cemiyet nizamnn - bilhassa tima inzibata muhta memleketler iin - artk tatmin edici ve ilerletici bir nizam oldu unu iddia etmek abestir. nklbmz, siyas ve tima tam bir ak iindedir. Bu ak devrinin messeseler), klasik siyas demokra sinin, baka memleketlerde ve daha normal artlar iinde bile reaksiyonlarm vermi olduu ekildeki messeseleri olamaz. nklp nizamnn messeseleri, in klbn seyrine kaytlar vurmyan bilkis onun, arza sz ve reaksiyonsuz akn temin eden dinamik ve eniyetin icaplarna gre genileyebilen messselerdir. Hem tarih hareket noktas hem inkiaf istikameti itibariyle, klasik bir siyas demokrasi hareketinden bam baka bir ey olan m i l l kurtulu ve y e niden dou hareketimizin mukadderatn, on dokuzuncu asirvari parti avantrlerinin, libaralizmin, mra bir insaniyet telkkisinin, bir takm klasik ve

86

mphem mcerredatn mukadderatna balamamza ne lzum, ne de imkn vardr. Demokrasinin, ferde hak ve ferdin btn kabiliyet* lerinin mtevazm inkiafna imkn veren nizamnn, bugnk korkun tezatlar havasnda tahakkuk edebi leceini umanlar bulunabilir. F ak at bizim inklp nizammzn davas bakadr: Bizim hareket noktamz, cemiyet iinde ferde, ad eta onu cemiyetten ayran bir h r r i y e t , , vermek deil, cihan iinde m i l l e t e hak,, ve ferdede bu hr millet,, iinde i v e vazife,, vermektir. B i r takm kk dar ve dank fert m e n f e a t l a r n n btn kabi liyetleri kran kasvetli havasnda deil de, hudutlar vatann b tn ufuklarna sari en ve mreffeh bir millet camias emrinde ui sahibi olmann heyecann anhyamyan ve duyamyanlar, kendi miskin erevelerinde kalsnlar. F a k a t biz millet namna ve b t n vatan mikyasn da T e k i l t l a n d r l m i i n , ferdin hakik hrriyetini yaratacana ve bu geni hava iinde nasibinden emin olan ferdin btn kabiliyetle rinin hakik inkiaf imknlarn bulacana inanyoruz. Bu zaviyeden baklnca inklbmz, klasik demokrasi mefhumunun her devir ve her rejim iin m terek bulunan, fak at hi bir zaman tahakkut etmemi olan n s a n temennilerini aynen ve tamamen temsil e t mekle beraber, kalasik demokrasi nizamna nazaran ok daha geni ve ok daha ileri bir merhale tekil eder. G een asrda demokrasi yaplan ve beerein hesapsz

87

hayal inkisarlarna mal olan btn inklplar ve cemi yet deiiklikleri cihana hesapsz milletlerin ve yz milyonlarca insann mstemleke artlarna esir edilme sinden baka bir netice vermedi. Halbuki inklbmz, millet,, in kayt ve artsz hrriyetini ve milletlerin temamen msav haklar ve artlar dahilinde karla malar davasn kendi z mahiyetinden doan bir iar halinde iln ediyor. Mstemlekeci olan ve mstemlekelerden ekilep fazla kymetler hesabna yayan bir memlekette "ferdin hakkndan., bahsetmek hakikata kar, kstah bir istihza olur. Mstemlekede ferdin, btn manasile kti sad, siyas ve hukuk kak,, ki gasbedilmi, mstemlekeci memlekette de fert, ancak mstemlekelerde gasboiunan haklar hesabna, kendi hotbin ve lnetleme hakkna sahip olabilmitir. Bugn bir tezattan doan byle bir fert hakkmn, uzun senelerdenberi tahakkukuna bir trl imkn bulud e m o k r a s in in mdafaa namyan i d e a l ettii, hr mukavelelere mstenit fcrdle beraber doan h ak mefhumu ile nasl bir alkas gsterilebilir? F e rt hakik mevkiini ancak, hrriyeti kayt ve artsz bir millet iinde her trl mstemlekelik ve mstemlekecilik artlarndan uzak, hr ve msavi hakl bir milletler cemiyetinde bulabilir. nklbmzn mdafaa ve temsil ettii mill ve beynelmilel h a k rejim i ancak byle bir rejimdir. Bu bahse nihayet verirken, harpten evvelki Kozmopo lit stanbul kltrnn tesiri altnda yetimi baz Trk mnevverlerinde hala yayan sakat bir telkkiye ay rca temas etm ek zarureti vardr: 88

Bu telkkiye gre Trk inklb, 1789 Fransz inkl bnn bir benzeri, daha dorusu bir devam saylr. F a k a t dikkat olunursa grlrki Trk inklb, Fran sz inklbnn, zahiri rabtalara ramen, gerek tarih zaruretleleri, gerek mahiyeti, gerek inkiaf istikam et leri itibariyle tamamiyle zdddr ve Trk inklbnn cihan telkki tarz, Fransz inklbnn cihan telakki tarzndan tamamiyle baka bir eydir. Tarihin tenkidi bir tahlili ile derhal tespit edebilirizki, cihana hrriyet ve beere hak iln eden Fransz ink lb devri bizim iin bir esaret devri olmutur. Bizim yar mstemlekeleraemiz ve bize benzer memleketlerin mstemlekeiemesi Fransz mklbiyle beraber balar denilebilir, Fransz inklbna tekaddm eden mstem leke hareketlerinde, bu gnk manasiyle mstemleke ciliin, bu gnk manasiyle emperyalizmin karakteristik vasflarn bulmak mkldr. Bir tarafta metropollerin hakimiyeti ve cihanda sanayiin yalnz mahdut memle ketlerde tekasf, dier tarafta yz milyonlarca nufusun kt birer ham madde mstahsili eklinde ms tem leke artlarna esir edilii, bilhassa Fransz ihtilli tarafndan mdafaa edilen muasr iktisat nizamnn tabii bir neticesidir. Hak,, km ve Makul,, n teesss iin cidal eden Asamble Nasyonal ihtillcilerinin* B e e r h u k u k u , , , bugn bize ancak, yzlerce millet stnde birka mil letin tehakkmnden baka bir ey vermedi. Fransz ihtilli artlarnn muzaffer olduu yerlerde, halkn yarsndan fazlas olan gayri memnun Proletarya, halkn dier ksmna kar amansz bir cidal (smf harbi) iindedir. Fransz ihtilli artlarnn muzaffer

89

olmaypta dolaysiyle messir olduu yerlerde, cihanm yar nufusundan fazlas olan gayr memnun msteleke ve yar mstemlekeler halk cihann dier ksmna kar amansz bir "mill istikll harbi,, iindedir D ikkat olunursa grlr ki Trk inklb, biraz da Fransz ihtilli artlarna kar bir isyandan baka bir ey deildir. Bu itibarladrki, Trk inklbnn mahiyetini ve istika metlerini, Fransz ihtillinin cihan telkki tarziyle<iyzaha almak tehlikeli bir muhakeme galat olur. Trk inkl b Fransz inklbnn, ne cihan telakki tarz, ne de bu telkkileri hayata tatbik sahasnda bir devam sayla maz. Y eni bir hareket olan ve kendi bnyesinden gelen kendine hs davalariyle cihan iinde yeni bir hare keti temsile den mill kurtulu cidalimizi, mesel Ispan yadaki sokak hareketleri seviyesine indirmek de feci bir fikir teseyyb olur. Filhakika spanyadaki hareketler, 1789 da ok ileri bir hadise olan Fransz ihtillinin, iinde yaadmz devir iin byk bir mana ifade etmiyen, ge kalm bir taklidinden baka bir ey deildir. Halbuki Trk inkilbnda ne taklidin, ne de, ge kal mann tek alem eti bile bulunamaz. nklbmz ancak bu asrda ve bu asrm da ancak bu gnk olgun eraiti iinde vazifesine balyabilirdi. nk Trk inklb ne liberal iktisat nizamn kurunu vusta mnasebet lerine ( Fransz ihtillinde olduu g ib i) ne bir burjua demokrasisinin, kurunu vusta din ve saltanat kayt larna kar (Ispanyada olduu gibi) isyandr. Trk inklb modern tekniin, ve baz memleketlere mn hasr kalan sanayi kesafetinin zarur kld mstem lekecilik tezadnn bir eseridir . Memleketimizin

90

geri tekniine ve iktisat artlarmzn iptidai manza rasna ramen bizim inklbmz, muasr iktisat tezat larnn bir mahsul i l e r i bir teknie ve tezatsz bir i k t i s a t n i z a m n a sahip olma cehdiain bir ifadesi, binaenaleyh muasr liberal iktisat ve cemiyet nizamna kar bir isyandr, Trk inklb, tekniin sratle terakkisi ve muayyen mntakalarda merkezlemesi karsnda gittike mstemlekeleen ve gittike istikllini kaybeden bir yar mstem lekenin, kendini hakirletiren btn iktisat ve siyaset sistemlerine kar tek bana ve bizzat kendi mstakil tekniini yapmak iin bir kyamdr.

Millet mefhumunun telkki tarz hakknda:

G een asrdan evvel millet, millet seciyesini daha ziyade bir tabi erait birlii nin mahsul olan rk unsurlar tayin ederdi. M terek tabiat artlar altnda, gerek tabiata, gerek dier cemiyet paralarna kar mterek geen uzun bir mcadele tarihinin yaratt antropolojik ve kltrel unsurlar, yani ya kan birlii yahut lisan ve anana birlikleri millet,, i vcude getirirdi. F akat bu millet, bu gnk millet messese sini karakterize eden ktisad mukadderat birliinden mahrumdu. Filvaki eski millet,, in de bnyesi vard. ktisad sebepler, bir mukadderat kendine birlii hs bir iktisat iinde Tabi F a k at bu bnye millet hududu arzetmezdi.

ve ya dier cemiyetlerin ya yeni

hcumu karsnda istihale eder

millet bnyesi paralannca, bu paralar ya yeni tabiat artlarna uyar giderdi. Milletin rk ve tarih birliinden gelen bu tabii unsur larn tarih orijinlerini, mazinin derinliklerinde aramak hakkmzdr. Millet bnyesini terkibeden ayr ayr unsurlarn, lisann yurt itirakinin, millete malolmu hars yadikrlarnm ve ananalerin tarih iinde menelerini bulmak, hulsa millete millet oluunun tarikini ve tarih iinde kdemini gsterm ek, milletin madd ve manev tecansn bulmas iin arttr. Bu itibarladr ki Trkiye Trkleri iin rk ve kavm medeniyetlere

92

asllarm tanmak, bu asln, cihan medeniyetinin tek ev vnndeki msbet mdahalelerini bulmak ve benimse mek, yarnn medeniyetinde de en byk vazifelere namizet olan bu millete mazisini vermek, onun meden? kabiliyetlerinin inkiaf hesabna bir zaruret tekileder. Binaenaleyh milleti mtalea ederken, ne rk, ne kavini, ne mterek geirilmi tarih hayat, ne milleti tekileden paralarn uzun asriardanberi stnde dolatklar m terek vatan ve bunlarn ayr ayr bu gnk varlmza yaptklar tesirleri unutmak ve ihmal etm ek kabildir. Milletin madd ve manev nescini tekil eden maddei ibtidaiye, bize mazimizden gelen bu unsurlarn ve bu tesirlerin biribirlerine karmasiyle yourulur. F a k a t milleti mtalea ve millet mefhumunu tetkik ederken mahedelerimizin yalnz bu hudut stnde tavakkuf etmiyecei de aikrdr. Trk milletinin bir taraftan tarih iinde roin ve tarih iinde geirdii tekemml seyrini ararken, dier taraftan onun, giri tii m i l l kurtulu h a r e k e t i le ciha nn bu gnk gidiinde temsilettii y e n i bir m illetillik davasnn mana ve mahiyeti stn de ayrca tevakku etm ek icabeder. Mnhasran tabi erait mahsl olan mazinin milleti,, yahut bir tezat halitas olan muasr milleti yerinde, hem millet bnyesinin inhilline m e y dan vermiyen, hem tezatsz bir i birliine ve ktisad m ukadderat itirkine istinat eden yeni bir millet tipini temsil ve mdafaa etmeyi - hatt iradesi haricinde ve belki de iradesine ramen bile olsa ~ tarih Trk milletine tevdi etmi bulunyor. Bu itbarla Trk milleti tarihte, stne yeni bir iticilik hadisata mdahale edicilik rol daha almtr:

9%

Y eni Trkiye bugn, hem muasr nizamn tezatlar halitas olan millet tipine, hem bu tezzattan kmak iin bizzat millet bnyesini nefi ve inkr eden millet aleyhdarhna kar, m i l l b i r h u d u t iind e btn mnasebetleri nizam altna alnm tezatsz millet rejimini, yani cemiyeti bir milliyetilik nizamn getiriyor. Filhakika Anadolu Trkl, cihan iinde byk bir kemiyet tekil etmiyebir. F ak at o, yrtt inklbn keyfiyeti itibarile, bu yeni milletilik rejiminin hem mdafii, hem mmessilidir. Millet h tr eyden evvel, tarihi bir mahsul,, dr. T a rihte milletin olmad bir zaman vard. Millet, trih artlarn, ancak kendini dourabilecek bir hadde kadar inkiafndan sonra vcut bulabildi. Bu tarih artlar, milletin millet olmasndan sonra vcut bulabildi. Bu tarih artlar, milletin millet olmasndan sonra da onun hudut ve insicam stnde mtemadiyen tesirler yapmakta berdevamdr. Yalnz mterek tabiat ve tarih artlarnn mahsul olan rk camilar iinden, bugnk Avrupa milletleri nin k, ancak iki asrlk bir mazinin, hatt daha dar manasiyle, yalnz geen arn iidir denilebilir. Biz tarihin derinliklerinde, bugnk manasiyle milleti deil, modern milletin maddei iptidaiyesini tekil eden rk camialar, millet bnyesinin ayr ayr u n s u r larn buluruz. H att daha iki asr evvel, Avrupanm bugnk mtekmil millet bnyelerinden her birinin yerinde, birer mteazz millet deil, milletlemiye ve millet ha

94

linde imtizaca msait para para rk ve kavm m aatklar vard.

ce-

XII ve X III inci asrlarda Avrupamn klasik sanat ve edebiyatnn mahdut bir fikir aristokrasisine hitap eden mtekmil seviyesine ramen, bugnk mill hudutlar dahilinde henz ne tek dilt ne de tek hars teesss edebilmiti. Aralarnda ne madd bir m enfaat birlii, ne de vatan ve tarih itiraki gibi manev bir rabta duyan bu rk ve kavim paralar, ancak o tarihlerden sonra dr ki biribirlerine yaklatlar ve hudutlar muayyen bir vatan iinde bir birlik kurdular. Bu kavm para lar mterek maziler, lisan ve lehelerindeki mene birlii mazide zerinde yaadklar mterek tabiat parasnn manev yadigrlar, geni bir menfaat birlii etrafnda teazz eden bu yeni cemiyetlerin yani milletin manev nesci oldu. X V II inci asrdan sonra Avrupa iktisadiyatnda takip edebildiimiz bu muazzam istihalenin muharrik kuv veti, Avrupada ktisad mnasebetlerin genilemesi, bilhassa byk sanayi inklb - yani makinalarn sanayie tatbiki - hulsa Avrupamn ktisad inkiafdr. Mbadelenin ve sanayiin inkiaf, ehirde kurunuvusta lonca sistemine mstenit ktisad i taksimini, kyde feodal toprak mnasebetlerini, ksaca btn Avrupamn kurunuvusta iktisat rejimini sratle paralad. Bir taraftan bu ktisad ekilleme devam ederken, die/ taraftan tekniin harp sanayii sahasndaki terakkileri milletlerin bu ktisad ekillemesine mvazi giden siyas merkezlemeyi tahkim etti. Bu ktisad inkiafn cereyan etmedii, kurunuvusta

95

iktisat rejiminin paralanmad, yani moderen tekniin hayata tatbik olunmad yerlerde, mstemleke ve yar mstemlekelerle, Avrupanm ktisad hegemonyas altna den ark memleketlerinde, b u m i l l e t l e m e ve m t e c a n i s l e m e seyri de bittabi lykyle ce reyan edemedi. 6 u lk eler, h i b i r mi l l m a hiyet arzetmiyen siyas hudtlarnn erevesi iinde, birbirlerine kar hi bir mill rabta duymyan, kl halinde hi bir hars veya m enfaat itiraki arzetmeyen eit eit rk vekavm paralar, eit eit leheler ve unsurlar barndrm akta devam ettiler. Bu ralarda bir milletleme ve mtecanisleme seyrinin ba lamas, buralarda da modern manasile milletin, kan, lisan, hars ve ktisad mukadderat birliinin teesss iin her eyden evvel, bu rk ve kavm paralar biri* birine rapt ve mez eden bir ktisad inkiibn, geni bir mbadele nizamnn tahakkuk edebilmesi artt. Bu art ancak mill kurtulu hareketlerile tahakkuk yoluna girebilirdi. Biz, bu gnk telkkim ize gre milleti, ne ilk devir medeniyetlerinde, ne orta devrin gayri mtecanis imparatorluklarnda bulabiliriz. Avrupada millet, yeni sanayiin ve bu sanayiin dourduu yeni mbadele niza mnn mahsuldr. Bu yeni mahsuln zarfn m i l l hudutlar tekil eder. nk yeni sanayi ve mo dern mbadele nizam, ilk admda, geni ve garantili bir mill pazar ister. Sanayiin ilk pazar, mill eme i, mill sermaye t e r a k m n , mi l l s i y a set ve i k t i s a t mefhumlarn masun b u l u n d u r a n ve mi l l h u d u t l a r l a e v rilmi bir vatan topra olabilir. ahs, aile, kabile veya cem aat menfaati mefhumlarnn

96

fevkinde teesss edebilen mill m enfaat mefhumu, ancak byle masun bir mill hudut iinde inkiaf edebilir. Mill huduttan mahrum bir memleket paras stnde bir millet bnyesinin, bir mill dil, mill hars, miil iktisat mefhumunun teesss imknszdr. T a r i h , l i s a n , h a r s ve d e v l e t b i r l i i n e mstenit bir iktisat birlii demek olan modern milletin tamamiyeti, ancak byle masun bir mill hudut iinde teesss edebilir. Binaenaleyh mill bir hudut iinde mill emek, ve bunun ifadesi olan mill m enfaat, yeni millet telkki sinin, hem mihveri, hem de sklet merkezidir dersek yanl bir ey sylemi olmayz. Bunun iindir ki, mill kurtulu hareketlerinin kendi tarih mahiyetlerinde mndemi olan ve kendi inkiaf seyirleri iinde ekilieen yeni millet telk kisinin hakik manasn ancak, mill i birlii ve mill emek mefhumunu laykiyle idrak ve ihata edersek anlyabiliriz. Bir mill kurtulu hareketinde milletin btn tima siyasetinin, devlet eklinin mahiyet ve istikametini tayin eden amiller, bu mill i birliinin ve mill emein icaplarndan ve zaruretlerinden ibarettir.

G een asrda Avrupa cemiyeti, iptidai teknikten, ipti dai istihsal vastalarndan ve usullerinden yksek tek nie doru adm adm yle inkiaf etmek zaruretinde kaldtki, bu a r i n k i a f , her admda bir ta km ihtiltlar, her admda bir takm menfaat cidalleri yaratmak suretiyle, cemiyet iinde bir takm muhasm

97 7

snflarn domasn ve menfaat taksiminde bu snflarn her birinin kendi lehine bir takm davalar g t' meini zaruri kld. Bu zaruret, tekniin inkiafna ve cemiyetin terakkisine muvazi olarak millet iinde de mcadelenin ve bir ta km tezatlarn domasna imkn verdi. Binaenaleyh geen asrdaki ktisad inkiafn teazzuv ettirdii Avrupa milletlerinde, dahil mcadele ve tezat, bizzat milletin bnyesinde mndemitir. Byle bir millet bnyesinde mill menfaat mefhumu ve mll i birlii, daha ilk admda, bir takm dar ahs, zmre, smf m enfaatlariyle paralanmtr. Avrupada milletin kan, lisan, hars ve hatt ktisad nizam sahasnda arzettii itirake ramen, bu millet bnyesinde, i sahasnda i birlii yerine mill unsurlarn hiribirlerine kar cephe al ve dolaysiyle mill gelirler stnde bir takm menfaat mcadeleleri ve nihayet ktisad mukadderatta ayrlk gze arpar. Millet bnyesinde ve millet iinde meydan alan bu tezadn birde haric tecellisi vardr: E m p e r y a l i z m . Emperyalizm, dahilen mtecanis olmyan mterakki bir cem iyette bu tecansszln dna vurmasdr. Millet iinde meydan alan menfaat cidali, teknik inkiaf ettike, milletler arasnda bir takm "m enfaatlar ve pazarlar taksimi mcadelesi eklini almtr. Hulsa Avrupada, geen asrdaki ktisad inkiafn mahsul olan millet tipi, yksek bir terakki maskesi altnda saklanan fak at bir trl nizam altna alnmyan bir takm tezatlar halitasdr. Bu messesede i , bir menfaat mcadelesi eklinde inkiaf etmi ve bu dank

98

m enfaatlar stnde bir i birlii ve bir kadderat itiraki teesss edememitir.

ktisad

mu

Bize gelince: Biz, Tarihimizden gelen bir kan, dil ve anane itiraki stnde imdi ruz. millet imizin, yeni nesini iliyo gre eklini ve iktisadi nesinin Bu nesi, geen arn artlarna

bulan muasr millet,, in tima ayni om yacaktr.

Milletimizin, cihann bu gnk artlarna gre taazzuv etmesi zarur olan yeni nesci iin, muasr milletin,,in iinde bucalad tezatlarn biri zarur deildir. Bu gnk Avrupa milletlerinde niin yava snf cidali, bugnk idi. Avrupa milletlerinde i ve m enfaat Halbuki imdi Trk milleti, modern dankl, tek tekniin en son ve insicamszlklarn hi

ve nizamsz inkiafnn bir neticesi

terakkilerini - kendi mikyasnda - yeni bir devlet kanahnden bir hamlede ve evvelden muayyen bir disiplin altnda benimsiyecetir. Bu suretle de, yeni millet bn yesinin ktisad taazzuvu esnasnda bir takm tezatlarn ve m enfaat mcadelelerinin domasna mani olabile cektir. Avrupada binbir eit cemiyet dallarna meydan ve ren adm adm terakki safhalarn gemeden birden dizel motrne, birden traktre gememiz gibi, imdi de mo dern ziraat teknik ve tekiltna byk ve planl istih sale, tek krediye, hulsa mterakki ve organize bir mill iktisat sistemine birden geeceiz.

99

Bu geite, bir taraftan mill emei, milli bir i s e fe r' berlii iinde harekete g etirerek, bugn istihlk kabili yeti adeta felce uryan dahil pazarmzn inkiaf kabiliyetini son haddine kadar ykselteceiz. Dier taraftan, hibir ecneb sermayesinin, btn mill kr lar harice kanalize eden imtiyazlar eklindeki emperiyalist inhisarlarna meydan vermiyeceiz. Her memlekette mill pazarn kendi krlarn kendine hasretm esi neticesi olarak cihanda umum kr nisbeti dmtn K r nisbetinin dmesinden dolay dalp kaan Avrupa sanayii krlar mill gmrk duvarlarile garanti altna alnm yeni milletlerin top raklarnda kendine melce aryacaktr. Bu sanayi serma yesi bu memleketlerin mill iktisat cihazlarna m i l l i m a k s a t l a r n d a n t e c e r r t e t m i m tehasss, yahut mteebbis ecneb sermayesi eklinde gelip katlacaktr. te ve menfaat,, ta mill enerjnin bir heyecan halinde galeyana gelmesi ancak byle hkim tezatlara ve illetlere kendi bnyesi iinde yer vermemi, ileri teknikli mstakil bir millet bnyesinde mmkn ola bilir. Mill emek, millet iinde i unsurlarnn biribirlerile tezat ve mcadele haline dmeden millet camiasnn umum menfaatlerini tatmin edecek surette muayyen hedef ve istikam etlere tevcih edilmi eklidir. Mill i birlii, mill emein, mill hudutlar dahilinde vahdet ve insicam altna alndr. Bu i birliinin mevzuu, milletin hakiki manasiyle mil let haline gelii ve gayesi de, millet birliinin tezatsz, arzasz ve reaksiyonsuz inkiafdr. 100

Mill hudutlar mikyasnda bir i birliine, btn hkim fonksiyonlar [i] merkez bir mrakabe altnda iliyen bir mill iktisat birliine istinat etmiyen bir mill devletin, bir mill hars messesesinin, cihann yarnki artlar iinde devam ve inkiaf adeta imknsz kalr. A rtk millet, ne mnhasran rk ne mnhasran siyas bir mefhum, ne de aralarnda sadece rk, hars ve devlet itiraki olan bir beer kitlesidir. Millet, mill tarihin yadigr olan kltr erevesi iinde mill hudutlar mikyasnda teesss etmi ve bu hudut dahilinde yayanlarn m enfaat ve mukadderat itira kini ifade eden bir birliidir. Eski Osmanl Trkiyesi, hadisatin rzgrlar nnde yklmya mahkm, ne rk ne hars, ne de i birliine istinat eden, gayr mtecanis bir siyaset birlii idi. Yeni Trkiyenin bu O rta devir messesile hibir mnasebeti yoktur. Biz, gayri mtecanis bir cem aatten yeni bir millete istihale ediyoruz. Trk dilli bir dil, Trk hars bir hars, Trkiye coraf ve tarih bir tabir olmaktan karak mill hudutlar mikyasnda tanzim olunmu ve inkiaf ettirilmi ileri teknii ve mill iktisat nizam ile, cihan vahdeti iinde meden ve mstakil bir ktisad
[ I ] M ill iktisat b nyesin de hakim b ir rol oynam yan perakende dank im kn hareket ziraatn, kk el sanayiinin, umum faaliy etlere b ir iktisat faaliyetlerin m illetin bulunm yan om yaca iktisat m ill kk ilerin, yahut derhal b ir iktisat etm iyen dank esnafln, alnm asna

m enfaatlaryle taaruz pln ine m dahalenin

teeb b satn hulsa M ill

rasyonel

aikrdr.

Yukarda

m evzuubahsolan

fonksiyonlarn dan , b u istihsal

iktisat nizam nn m ahiyetini tayin eden ve eden m badele, m nakalat ve kredi

b a lca istih sal m ntakarnda toplanacak olan byk istihsal u belerile u belerin e irtikz cihazlarn anlam ak lzm dr.

101

ve siyas cztam olmya doru gidiyor. te btn gerilklerden ve tezatlardan beri olarak teazz edecek olan bu yeni millet teekkl, tarihin yeni millet tipidir. Trkiyenin, bu yeni millet rejiminin ifadesi olan bu yeni milletilii, bu cemiyeti milliyetilii, Trk mill kurtulu hareketinin, tamamiyle kendine hs btn dier mill kurtulu hareketleri iin de rnek olan ideolojik prensiplerinden biridir ve tamamiyle milldir.

10 2

Devlet mefhumunun telkki tarz hakknda

Mill kurtulu hareketlerinin millet mefhumunu telkki tarz hakkmdaki ana prensipleri anlaldktan sonra bu hareketler iinde d e v l e t i n mahiyetini teba rz ettirm ek mkl deildir. On dokuzuncu asr demokrasisinde devlet, bir bakta, ne millet haricinde, ne de milletin fevkinde bir tekiltdr gibi grnr. Bu devirde d ev letin , mill hayatn seyrine ve millet iindeki davalarn u veya bu ekilde istikametlenmesine olan mdahalesi adeta hissolunmaz gibidir. Ne milletin haricinde, ne de milletin fevkinde olan ve mill hayatn seyrine mdahalesi adeta hissolunmaz bir devlet messesesl mefhumu btn on doku zuncu asr imtidadnca, hatt yirminci asrm harbe tekaddm eden yllarnda Devletin ideal telkkisi eklinde bir ksm mtefekkirlerin ruhlarnda yaamtr. Tarih orijinlerini - daha eski devirlere ait perakende vesikalar istisna edilirse - on yedinci arn m ateryalist mtefekkirlerinden, bilhassa on sekizinci asrm insaniyeti filosoflarndan alan bu telkki, filhakika bir ba kta ok demokratik grnr ve harpten evvelki dev rin devlet nizamnn zahiren tam ifadesi gibi saylr. F a k a t aikr bir eydirki, cemiyetin ne haricine ne de fevkine kan ve cemiyetin seyrine mdahalesi adet hissolunmyan bir devlet messesesi ancak, dahil ve haric tezatlarn tasfiye etmi, dahil ve ha-

103

ric kuvvetlerin ahengine istinaden inkiaf etmi bir ce miyetin mahsul olabilir. Halbuki harpten evvelki Avrupada cemiyet, byle tezatsz ve mvazeneli bir cem iyet bnyesi arzetm ekten uzakt. Tarihin hibir devrinde cemiyet iinde ve cem iyetler arasndaki tezat lar ve mcadeleler,harpten evvelki Avrupa cemiyetindeki iddetini ve keskinliini bulmad. Bir taraftan millet iindeki zmre ve snflar, dier taraftan Avrupa mil letleriyle Avrupa harici millet ve cam aatlar arasndaki hak ve menfaat mcadeleleri ve btn bu mcadeleler zerinde devletin mtemadi ve kati mdahalesi, tari hin hi bir devrinde, harpten evvel olduu kadar ak ve mrekkep bir ekil almad. Harpten evvelki Avrupanm, liberal, demokratik, insani hulsa yukarda iaret olunduu gibi ideal devlet telk kisini, harpten evvlki Avrupa cemiyetinin siyas ve en bir ifadesi gibi deil, bilakis zahir bir ahenk altnda gizlenen iddetli ahenksizliinin ideolojik bir m askesi gibi almak lzmdr. Harpten evvelki Avrupa cemiyetinde olduu kadar cemiyetin haricine ve fevkine kan ve bu devirde olduu kadar cemiyetin seyrine ve istikametine hakim mdahalesi olan bir Devlet tipinin, btn tarih iinde misalini bulamayz dersek mbala etmi olmayz. Kadim tarihte, Allahlaan despotlarn, bir milletin ban bir kl darbesinde devirmek isteyen mstebitlerin, bir iaretile bir devrin medeniyetini kurtaran veya tahribeden m aceraperset hkmdarlarn binbir misalini bulmak kabildir. F a k a t kadim tarihte bu nmayili istipdat nizam, milletlerin kendi cemiyet bnyelerine, ken-

104

di iktisat strktrlerine devaml bir mdahale yapmadan, ya havada kalr, ve ya silinir giderdi. Halbuki harpten evvelki'A vrupa cemiyetinde devletin mdahalesi, dorudan doruya cemiyetin bnyesinedir ve mdahalesinin tesirleri hem derin hem devamldr. F ak at Harpten evvelki Avrupa devletinde liberal ve nsan bir vasf sezmek, o devrin siyas edebiyatnda anane haline gelmiti. unlar da hatrlyalm: 1841 de 400.000.000 inliyi, silah kuvvetiyle afyon istihlkine mecbur eden ordular kim gnderdi? 1875 ile 1900 arasnda Hindistanda alktan lenlerin says 26.000.000 varrken, ngilterede arazinin, ya asilzadeler iin av sahas, ya mensucat sanayii iin yn yetitiren mera halinde kalmasn gden, fak at alk mtakalarndan geirilm ek suretiyle Hindistandan -bedeli yalnz 1899- 1900 de (60.000.000) ngiliz lirasn bulan boday ngiltereye eken ngiliz devlet politakasnn liberal ve insani mahiyeti neresindedir? inin Hindistann rann ve bilhassa Trkiye ninf hemen hemen geen arn ortasna kadar cihan tica retine ykte hafif pahada ar emtia, pamuk, ipek, yn, tiftik dokumalar, her nevi deri eyas, bakr, gm ve altn mamulat ve bunlardan baka da her nevi sanayi mamult veren sanayi merkezlerini, bu merkezlerle ark ve Garbn btn mbadele ve tran sit noktalar arasnda cereyan eden servet ve insan aknm dnelim. Bu merkezler zerinden bir veba seli, veya bir istil ordusunun ta ta stnde brakmyan tahrip frtnas esmedii halde buaralarda btn tezghlar durmu, yollar boalm ve insanlr fakrn, sefaleletin en grlmemi derekelerine dm-

105

lerdir. Bu hazin netice, cemiyetin yaay tarzn, tima ve ktisad bnyesini adeta gze grnmez bir sihirbaz mdahalesiyle ksa bir devir iinde deitirmitir. te bu izmihll seyri on dokuzuncu asr Avrupasnn, ktisad ha yatn seyrine ve ferdin hrriyetine mdahale etmiyen libe ral devlet tarznn bir hediyesidir. Bu liberalizm byk sanayi memleketlerinin kendi iinde keskin bir snf tezadnn ve byk sanayi m emlektlerile sanayiindan mahrum klnm memleketler arasnda, silh kuvveti, kapitlasyonlar, diplomatik entrikalar, asker igaller ve saire ile teyidedilen korkun bir em peryalizm siyasetinin, maskeli ifadesinden baka bir ey deildir. Bu siyaset, byk sanayi memleketlerinde, iptida el tezghn, manifaktr atelyesine, manifaktr aetelyesini fabrikaya ve daha sonra byk sanayi temerkzlerine doru - himaye ve mdahalenin her ekli ile - yrtr ken, sanayiinden mahrum edilen memleketlerde ise manifaktr ateiyesini el tezgahna ve el tezghsm uzak memleketlerde dndrmtr. rzk aramya kan gurbetiye

Hulsa zahirin aldatc manzarasna ramen devletin ktisad hayata mdahale ve tesiri, on dokuzuncu asrm liberal devlet sisteminde olduu kadar hi bir zaman inkiaf etmemitir. On dokuzuncu arn ve harpten evvelki cihan nizamnn btn haric ve dahili tezat larnn ifadesi, bu liberal devletin bizzat kendisidir. Bir taraftan millet iindeki tezatlar, dier taraftan milletlerin birbirleri arasndaki menfaat mcadelesini

106

bir anda ve kl halinde tasfiye edecek tlsml bir mdahalenin srrna malik olsaydk, hi phe yokki millet bnyesinde devletin rol, derhal bir teknik fonk siyon haline derdi. F akat bugn insaniyet, hem millet iinde, hem milletler arasndaki tezatlarn en keskin letii devri yayor. Binaenaleyh mill kurtulu hare ketlerinin devlet telkkisinde, ne Fransz ihtilline tekaddm eden devrin bir tefekkr abstraksiyom olan ideal devlet telkkisinden, ne harbe tekaddm eden devrin korkun emperyalizmini maskeliyen liberal dev letiliinden, ne de btn ufunetleri zhire vuran bu emperyalizmin maskeli bir tem dit teebbs olan bu gnk anti'dem okratik devletilik tecrbelerinden ala ca bir ey yoktur. Trkiyenin bu gnk teknik geriligine ramen onu, passif ve iktisaden tbi bir yar mstemleke olmaktan karp, ileri teknikli bir siyas ve iktisadi cztam haline getirm eyi istihdafeden inklbmzn devlet te lkkisinin esas, ne bir tefekkr abstraksiyonu, ne bir takm tezatlarn ve menfaat mcadelelerinin teyidi olamaz. Biz, ktisad gerilikten ve mstemleke artlarndan kurtulabilmek iin, btn cemiyet ve iktisat bnyemi zin yeni bir keyfiyete istihalesini zarur klan bir mill kurtulu hareketi iinde bulunyoruz. B u h a r e ketin d e v l e t il i i hem yksek t ek nii benimsiyecek, hem de bu tekniin t e r a k k i s i e t r a f n d a bir takm t e z a t l a r n ba g s t e r m e s i n e ksaca cemiyet bun meydan veremiyeck, yesinin, bizzat cemiyetin iradi mdahalesi altnda inki af imknlarn temin edecek bir sistem olmaldr.
107

Cihan tarihinde mstemleke artlarndan kurtulmak, fa k a t mstemleke veya yar mstemleke olmamak iin, ilk da fa kyam eden bir millet olmamz dolaysiyle, dev let telkkimizi iyzaha alrken, kendimize rnek sa yacamz - kl halinde mdevven - bir devlet ideolojisi bulamayz. Binbir eit tereddinin hep brden tahribe alt bugnk 'Avrupada devlet ancak, ya millet iinde bir ksm vatandalarn, ya millet haricinde |>ir ksm milletlerin za arna olarak hayatn gidiine messir olabiliyor. nk hem milletin kendi iinden, hem o milletle dier m illetler arasndaki mnasebetlerden gelen muhtelif tezatlarn, hem m m e s s i l i , h e m e s i r i olan bugnk bir garp devlet messesi iin bu tezatlar haricine km ak maddeten imknszdr. Mesel Almanyada devletin, sokaklarda bir sel gibi akan keskin snf tezatlarnn haricine kmas, yahut mesel lngilterede devletin, imparatorluun bnyesini temelinden sarsan mil istikll mcadelelerini tasfiye edebilmesi, buralarda devlet messesi, evvel kendi mahiyetini inkr etm edike, nasl kabil olabilir. Halbuki g erek bizde,gerek bize benzer memleketlerde, byle ta h a k k m ve tasfiyesi gayr kabil bir takm dahil tezatlar, milletin bnyesine ve mukadderatna hakim olabilecek bir seviyede inkiaf etmi deildir. Bu itibarlada inkl bmzn devlet ideolojisi de, ne bir snfn dier bir sn fa, ne bir ksm milletlerin, dier ksm milletlere kar tezadn ve tahakkmn teyideden bir telkkiye isti nat eder.

108

Memleketimiz dahilindeki iktisat artlarnn geriliine ve cihan tekniinin bu gnk hakim seviyeli seyrine ramen, kendi tekniimizi bu seyre uydurmak mec* buriyetinde bulunyoruz. Bunun iin bizde devletin ilk vasf n e b ir s nf, nede dar bir m e nfaat zm resi namna olm yarak, gerek mill t g erek beynelmilel artlarn icap ettirdii gibi ve bu icaplarn hududunca Milli iktisat hayatnn seyrine mdahaleci olmasdr. Bizde devlet, milletin h e m mmessili, hem o rgan izat r , yani millet iinden doan fak at mill hayat filen sevk ve idare ederek, byk iktisat terakmlerini millet namna yaratan ve millet namna benimseyen bir tekilt olacaktr. Devletin b u o r g a n i z a t t r l k ve b e n i m s e y i c i 1 i k rol ise, devlet otoritesinin, evvlden taayyn eden ve tekniin icaplarina gte mtemadiyen geniliyen bir milli iktisat plan dahilinde byk cemiyet ve iktisat sirklasyonlarna mtemadi mdahalesi eklin de tecelli eder. Hlsa, mill kurtulu hareketinin devlet messesesi, milletin, milletleme hadisesinin bir siyas ifadesidir. Milletin maddei esasiyesini tekil eden unsurlarn, he nz layikile ilenmemi, henz tecansn bulmam olan rk, dil, kltr malzemesinin, mill hudutlar mik yasnda inkiaf ettirilmi bir mill i birlii ereve sinde siyasi kemalini buluu asl mefhumudur. yeni devlet telkkisinin

109

mill kurtulu nizamnda yeri yoktur. Asrlardanberi krsz alan ve hi bir sermaye terakm vermeyen kyn kurtarlmas ve yeniden kurulmas, emtia mbadelesinin memleket mikyasnda geniletilmesi, mo dern nakliyat vastalarnn vcude getirilmesi, mill sana yiin tanzimi, i kuvvetinin ihtisas seviyesinin ykseltil mesi, hlasa btn vatana amil, mterakki nizaml ve verimli yeni bir i blmnn vcut bulabilmesi iin, btn bu faaliyet sahalarnn, mnhasran dar bir iktisat devletiliinin erevesi iine alnmas zarureti karsndayz. Bizde ekseriyetle devlet otoritesinin takviyesi ve ona ktisad bir kuruluu istihdaf edici yeni bir istikamet verilmesi bahsi ile faist devlet ekli arasnda bir fikir tedasine meydan verilir. F a i z i m, m stemlekeci bir m e m l e k e t t e m s t e m l e kecilik artlarnn s u i h a z m , , ndan d o a n ti pi k bir emperyalizim hadi sesidir. Milletin kendi bnyesindeki muvazenesiz likten doan tam bir reaksiyondur. Faizm ne bir inklp, ne de bir mill hareket da vasile sahneye km deildir. O kendine izafe edilen btn orijinaliteleri, veka-

yiin kendini srkliyen cebir ve zoru altnda ve kendi iradesi haricinde benimsedi. Fa i z m i n d e il ta m b ir i d e o l o j i , h att ms takil bir s t i r a t e ji sahibi olduu dahi iddia olunmaz. D e n e b i l i r ki bu r e j i m i n , k e n d i n i her z a m a n d m a n la r n n h a r e k e t i n e tabi klan 110

mill kurtulu hareketlerinin ve bu hareketlerin en dikkate ayan misalini veren Trk inkiJp nizamnn bu itibarla, bir dar reaksiyon, bir emperyalizm hadisesi, hlsa s n f d i k t a t o r a s n n bir baka ekli olan Faizmin devlet nizam,, ile cidd bir mabeheti yoktur. Biz, inkilp davamzda kl halinde, ne numune alaca mz, ne adapte edeceimiz dier bir inkilp ekli aramak ihtiyacnda olmadmz gibi, onun idealojik prensipleri, yahut bu prensiplerin ifadeleri oian siyas messeseler zerinde de, taklit edeceimiz misallere muhta deiliz. nkilbmz kendi prensipleri gibi, kendi siyas ve tima messiselerini de, kendi inkiafnn seyri iinde ve kendi mahiyetine uygun olarak adm adm vere cektir. Vaka Trk cemiyetinin geirdii inklbn asaletine ve Trk milletinin yaratclk kudretine inanmyan bethah vatandalara her admda rastlam ak kabildir. F a k a t bunlar da, hadisatn seli iine karmak mev kiinde kaldklar vekayiin, beer medeniyeti tarihin deki mstesna ehemmiyetine inandrmak millet ktlesi iinde bir zerrenin bile bo yere feda edilmemesi hesabna ihmal etmemek bir zaruret tekil eder.

Devletilik ( E tatizim ) inhisarclk demek olmad gibi, baz garp memleketlerinde yaplan ekilde, devletin muayyen bir takm i ve sermaye sahipleri hesabna, muayyen baz ileri kendi iletmesi altna almas de mek te deildir. Byle bir devlet mdahalesinin, 111

iktisat hayatna ancak t e k n i k bir mdahalesi olur. Byle bir mdahalenin s o s y a l bir mahiyeti yoktur. Filhakika sermayenin ok toplu, tekniin ok ileri ve iktisat tezatlarnn ok keskin olduu yerlerde bazen devlet bu tezatlara, yine mnhasran sermaye namna iletmek iin mdahalelerde bulunmaktadr. Halbuki Trkiye ve Trkiyeye benzer memleketler iin devlet mdahalesinin mevzuu, yksek * tekniin dourduu bir takm tezatlar, bir takm m enfaatlar iin kontrol ve disiplin altna almak deil, esasen mevcut olmyan bu yksek teknii, bizzat devlet te kilatl altnda ve bir takm menfaat tezatlarna yol amadan meydana getirm ektir. Yarnn dnya niza mnda, ancak yeni teknik sahibi milletlerin reyi ve hayat hakk olacaktr. Bu itibarla, serbest sermayenin gerek toprak gerek sanayif gerek mbadele sahasnda randmanl alabilecei teebbsleri serbest brkmak la beraber, bunun haricinde kalan ve e s a s e n h e n z ilenmemi o l a n mill enerjiyi, yksek tek nikli yeni bir mill iktisat temeli zerinde tekilat landrmak mecburiyetindeyiz. te bu tekilatlandrm a iidir ki kl halinde yeni devlet rejiminin esas mevzuu tekil eder. Bu mevzuun ise ne faizmde olduu gibi idari bir telifi'beyn, ne de mnhasran mal varidat m aksatlar ile yaratlm, binaenaley sadece bte bakmndan alnan klassik inhisarclktan temamile ayr olduu aikrdr.

Devlet, mill kurtulu hareketinin objek tif seyri iinde kendisine tevecch eden bu g e n i o r g a n i z a trlk v e i l e t i c i l i k roln, bittabi ve an
112

cak bu yeni devlet tipinin icap ettirdii g e n i v e m t e h a s s s bi r i k u v v e t i n i n , bi r f i k i r ve f e n t e k n i s i y e n l e r i o r d u s u n u n di s i p l i n a l t na a l n m h e y e c a n ve i h t i s a s i 1 e baarabilir. Bu geni i kuvveti bu fen ve fikir teknisiyenier ordusu, milletin sinesinden, mill inkilabn btn prensiplerini kendine ahlk edinmi bir inklp kadro sunun uurlu ve feragatli rehberlii al tnda sratle doacaktr.

113
8

Mill Sermaye terakm.

Muasr iktisat nizamnn ilk inkiaf devirlerinde Avru pa da, byk miil sermayelerin en klasik terakm menba mstemlekelerin istismar idi. H att bunun ifadesi olarakdrki geen asnn iktisat edebiyatnda sermayenin terakm edecei memleketin eli altnda, henz kapitalizm safhasna erimemi bir takm lke lerin, mstemlekelerle yar mstemlekelerin bulun mas zarur,, addolumyordu. Eu el altndaki memle ketlerin mahall sanayi sistemi paralanr, ham madde istihsnlt - mstahsiline mhim bir sermaye terakm temin etmemek artile - azam haddine kadar geniletilirdi. ktisaden tbi klnan memleketin k t i s a d m e n f a a t le r i deil, tbi klan memleketin t icar e n d ie le ri gzetilerek geni bir transpor ebekesi tesis olunur, ithalt, ihracat fonksiyon lar ya ecneb, yahut bunlara ajanlk yapan kozmopolit bir arac snf ( K om p radorlar) elinde toplanr, hlsa btn emtia ve para sirklasyonlar ecneb sermayesi nin kontrol altna geer, mstemleke veya yar ms temlekenin btn fazla kymetleri, bu tarikle denasyonalize,, edilir ve metbu memleketin mill sermayele rini nemlandrmak iin gizli veya aikr kanallardan m e m l e k e t haricine akar giderdi. H aric serbest pazarlarn ve bilhassa garantili mstem leke pazarlarnn istismar sermayedarlk nizamnn baka ve inkiaf iin zarurdir. Dahil pazarlarn

114

temin edecei terakm ler ekseriya ikinci planda gelir. Trk inklbnn da ifade ettii ktisad manalarn en banda, hi phesiz bir m i 11 s e r m a y e te r a k m , , endiesi vardr. Passif bir ham madde mstahsili ve ak pazar olmaktan, mill bir sermaye terakmnn yapaca tek nik ve s o s y a l d e i m e l e r le kabiliriz. F a k a t u da aikrdr ki, u anda, cihanda mill ser maye terakmnn artlar, geen asrm artlarna nazaran tamamile baka bir mahiyet alm bulunyor. Bu artlarn deiikliini ksaca ve kaba hatlarla bir k a nokta etrafnda teksif edebiliz; 1. Trkiye, esasen mstemleke sahibi olmad gibi, mstemleke edinmek davasnda da deildir. Trk inklb mahiyet itibarile mstemlekecilik teza dnn bir reaksiyonudur. Mevzuu, da her eyden evvel, mstemleke nizamnn nefi ve inkrdr. Onun selmet ve masuniyeti hatt yalnz Tr kiyede deil, btn cihan iinde - mstemleke ve mstemlekecilik tezadnn ve hinnetice, ms tem leke artlarna istinat eden her nevi iktisat usullerinin ve sermaye terakm tarzlarnn tasfiyesi ile kabildir. 2 . Mstemleke artlarna ve binnetice kapitalizmin geen asrdaki inkiaf seyrine uygun terakm vasta ve menbalar, mesel kolay kolay taksim olunacak mstemlekeler, garantili stihlk piya salar, alm kabiliyeti genilemiye mstait emtia ve sermaye piyasalar artk mevcut deildir.Sna mamult ve masnuatmz rekabetsiz srebilece imiz iptida memleketler, henz sermayedarlk

115

safhasna erimemi geni pazarlarmz yoktur. 3. Zira ham maddelerimizi satabileceimiz cihan pazarlarna, kitle halinde ve standartlam ve mstehlikin ihtiyac noktai nazarndan keyfiyeten faik emtia veren yeni memleketlerin, reka betleri, mnhasran zira ihracattan mtevellit gelir seviyemizi gnden gne ksmaktadr. 4. On dokuzuncu asrm, sermaye terakm yapan memleketlerinde, byk sermaye ^hareketlerinin ve terakmlerinin en emin almeti, ticar sermayenin sanayi sahasna akdr, iinde bulunduumuz devrin en mhim vasf ise, an ve sk buhranlar, siyas ihtiltlar, ecnebi dvizlerinin mdahaleleri ve bu cinsten hesapsz sebepler dolayisile ticar sermaye krlarnn istikrarszl ve hatt ticar sermayelerin tedric eriyiidir. Filhakika, her trl himaye tetbirlerile syanet edilen dahil pazarlarda, serbest rek abet artlar dahilinde ve bilhassa sanayi sahasnda bir miktar mill ser maye terakm imknlar mevcuttur gibi grnr. F a k a t kuvvetli bir ilk ticaret sermayesine, biuaanaleyh zengin bir mtedavil sermaye menbama istinat etmiyen bu serbest sma teebbslerin t her trl rekabet karsnda bir mddet sonra ortadan ekilmesi beklenebilir. Hlsa, ktisad bir ikstikll cidaline giritiimiz u tarih anda, bu istikllin en reel esas olan mill sermaye terakm noktai nazarndan tamamile husus bir vaziyette bulunyoruz. F ak at bu vaziyet yani mill sermaye terakm vasta ve menbalarnm geen ara nazaran deimi olmas, mill sermaye terakmnn

116

akim kalmasn deil, bu terakm iin, bu gnn art larna uygun terakm vasta ve menbalar aranmasn zarur klar. Mesel, byk mill iktisat ilerinde Tr kiye, ktisad inkiafnn daha ilk admndan itibaren Devleti olmak zaruretindedir. Halbuki Avrupada sermayedarlk nizamnn ilk inkiaf devrindeki siyas farikas d e v l e t i n k t i s a d f a a l i y e t l e r e a d e m i m d a h a l e s i , , saylrd. Vaka bu umum telkki de ayrca mnakaa edilebilir. nk mesel kapitalizmin ilk inkiaf devirlerinde bu nizam mcadelesini, bir taraftan serbest amele bulmak iin derebeyliine, dier taraftan serbest pazar ve ham madde menba bulmak iin de, harite mstemlekeleeeek lkelere ve bu lkeler zerindeki menfaat rakiplerine kar yapyordu. O zamanki mill sermaye terakmlerinin mahiyeti itibarile temamile k t i s a d iki byk ve esas davasn yine Feodal hukukunun tasfiyesi, her ne pahasna olursa olsun mstemleke temini tekil eyliyordu. O zamann tarihini tetkik edersek btn sermayedar memleketlerde devlet messesesinin mill sermayenin terakm hesabna bu i k i cepheli iktsadi cidale, btn kudretlerile mdahale ettiklerini ve milletin can ve mal menbalarm, madd ve manev her vastadan istifade ede rek bu mcadelede kullandklarn grrz. Fakat o za mann psikolojik bir icad olarak, btn bu mdahaleler hazan din, bazan vatan, bazan da medeniyetin neri namna yaplyor ve hakikat, hakikatin zdd ile mas keleniyordu. Garpta devletin btn enerjisi ile mdahale ettii ve ihl da mdahalede devam etmekte bulunduu bu b

117

yk ktisad cidaller haricinde serbest cereyanna bra klan iktisat mnasebetleri hakikatte, rejimin baka ve masuniyetine katiyen taalku olmya bir takm mua melelerdi. Biz, mill iktisat mcadelemizin daha ilk inkiaf admndan itibaren devletiyiz dediimiz zaman biliyoruzki, inklbmzn bu seciyesi, bu gnn hem mill, hem beynelmilel artlarnn ve faaliyetlerinin bir zaruretidir. Ve b izi* [iin mill iktisat faaliyetleri nin u veya bu ekilde cereyan artk bizzat r ej i m i n b a k a ve m a s u n i y e t i i l e a l k a d a r bir dava tekil eder. nki memleketimizde gerek ahs, gerek anonim sermayeler, henz kk sna teebbsleri bile kavnyamyacak kadar zayftr. Mill sermayenin abuk ve emin terakm iin, bize kolay kazanlan fazla kymetler verecek mstemleke lerimiz olmad gibi, mstemlekecilik nizam dahilinde sermaye terakm artlarna kar da bizzat kyam etmi bulunuyoruz.Binaenaleyh, m i l l s e r m a y e terakmmz her eyden evvel, m i l l i b i r l i i m i z i n abuk teesssn den, mill emei n r a s y o n e l tanzi minden ve bu s u r e t l e d a h i l pa zarn, mill istihsal ve istihlk kabiliyetinin en verimli bir e kilde ve bizzat milletin ileri menfaatleri namna istismarndan beklemek mecburiyetindeyiz. Uzak pazarlardaki geni ve tekiltl rekabetlere ramen, zira ihracat maddelerimizi oralarda tutabil mek, mterakki bir istihsal tekniinin mahsul olan

118

ecneb sanayi mamultma kar, dahilde kendi sanayi mamulatmz korumak, transport vastalarmz kurmak, hlsa gerek istihsal gerek mbadele ilerini merkezi bir sevk ve idare altnda tanzim ederek modern iktisat mnasebetlerini btn memleket mikyasnda tevsi etmek ve en cra memleket bucaklarn mill iktisat hareketleri iine almak iin ktisad bir devlet messesesinin ktisad tekiltlndan istifade etmiye mecburuz. Btn cihanda devletin ktisad rolnn gnden gne geniledii, hatt devletin imdiye kadar anladmz mnda siyas rollerinin ikinci plana atlmak suretile devlet messesesinin bir ktisad teekkl haline iukilp etmekte olduu bu devirde, onun mill sermaye tera kmndeki t e k i l t l k ve benimsey i c i 1 i k rolnden istifadeyi ihmal edemeyiz. Devletin ktisad faaliyetinin hududu hakknda imdi den kat bir ey sylemek yersizdir. Yalnz biz bu hududun mtemadiyen geniliyeceine ve devletin, gittike tekemml eden mill bir i birlii cihaz olarak azam inkiaf kabiliyetine malik olduuna kaniiz. Memleketimizde daha imdiden btn muhabere vastalarile, kara ve deniz nakliyatnn hemen tamamiie devletletii, btn kredi messeselerinin, ya devlet mlkiyyeti, ya devlet kontrol altnda bulunduu, n byk sanayi messeselerinin devlet mdahalesile vcuda gelebildii, ecneb sermayesile byk mikyas taki karlamalar iin ancak devletin muhatap olabil dii, yaplm ve yaplacak btn kooperatiflerin devlet sermayesinden istiane ettii, hatt ihracatn tanzimi, reklm ve sergi ilerinin bile yalnz devlet

119

sermayesile yaplabildii dnlrse, ahsi veya ano nim sermayenin, mtemadiyen geniliyen devlet ser mayesine nisbeten hakim bir rol alabilmesi iin bu gnk mill ve beynelmilel btn artlarn ve vaziyet lerin ne kadar deimesi lzmgeldii, kendiliinden anlalr.
Mill sanayi sistemi.

Modern teknik ifadesini, ancak modern bir sanayi sis teminde bulur. leri teknikli bir sanayi sistemi, mill bir iktisat bnyesinin hem temeli, hem iskeletidir. Hakik manasile bir millet iktisadiyatnn btn faali yetleri, para ve emtia hareketleri, nakliyat ileri, mil let iindeki ktisad mnasebetlerin btn memleket mikyasnda genilemesi, ancak bir mill sanayi temeli zerinde ve bir mill sanayi iskeleti etrafnda kabildir. leri teknikli bir mill sanayi sistemi, bir millet,, le, bir cemaat,, yahut henz bir millet haline gelmiyen veya milletle mekte olan insan cemiyetini biribirinden ayran en emin farikadr denilebilir. Mill bir sanayi sisteminin toplayc ve birletirici tesirlerinden mahrum bir insan cemiyetini, unsurlar arasnda karlkl bir takm daimi mnasebetler ve bir mukadderat birlii teesss etmi mtecanis bir cemiyet eklinde almak mkldr. Bu gnk Avrupa milletleri, tecansn, ancak kendi mill sanayi cihazlarn yaratmak suretile ve yaratabil dikleri nisbette temin ettiler. Eski Osmanl imparatorluunda mill bir sanayi,, yani mill menfaatlar dahilinde iliyen ve mill sermayede terakmler yapan, bir sanayi sistemi yoktu. Hatt bu imparatarluun mstemlekelemesi, her eyden evvel

120

garptaki sna inkiaf karsnda ve garptan gelen ucuz ve mebzul sna mamult ithalt nnde, Osmanl trkiyesinin kurunuvusta olsa bile o zamana kadar mevcut olan mahall, sanayi cihaznn bsbtn tas fiyesi ile balamtr denilebilir. Kapitlasyonlarla mu kayyet gen Trkler Trkiyesinde, mill bir sanayi faa liyetinden ve bu faaliyetin ideolojik ifadesi olan mill bir sanayi siyasetinden bahsetmek abestir. Esasen mstemleke veya yar mstemleke artlar iinde yayan herhangi bir memleket gsterilemezki, orada tam manasile mill bir sanayi sistemi taazzuv etmek ve yaamak imknn bulabilsin. Bir mstemleke veya yar mstemlekede, ticaret sermayesi, ham madde veya gda maddeleri istihsaltna yatrlm iletme serma yeleri, mnakalt sermayecilii ve bunlarn cereyann tanzim eden bir finans sermayesi cihaz - bittabi esas itibarile yabanc sermaye sahiplerininin menfaati dahi linde almak zere son haddine kadar inkiaf ede bilir. Bu saylan sahalardaki sermayedarlk inkiaf lar, o memleketin mstemleke veya yar mstemlekelikten kurtulmu olduunun delili olamaz. E n t a m v e k a r a k t e r i s t i k m s t e m l e k e , btn mill menbalar ve bilhassa ham madde ve gda mad deleri istihsal kabiliyeti, ecneb ticaret sermayesi yahut ecneb sermayesine tabi mahall ticaret burjuazisi tarafndan en fazla inkiaf ettirilmi olan memlekettir Fakat mill menfaatler dahilinde kurulan ve alan ve binaenaleyh yabanc menfaatler hesabna deil, en evvel mill sermayede terakmler temin eden ve mill kontrole tabi olan ileri teknikli bir sanayi sistemi, bir mstemleke rejiminin hakikatte zdddr. Byle bir

121

sistemin taazzuv ettii ve yayabildii bir memleket artk mstemleke veya yar mstemlekelikten km demektir. Bunun iindir ki, normal arait altnda, bir memlekette mill bir sermaye terakmnn yaratlmasna mte veccih bir ktisad inkiafn en emin almeti, o m e m lekette ticar ve mal sermaye l e r i n sanayi s a h a s n a a k dr denile bilir. Bu itibarla, mill sanayi sistemi ve bunun ifadesi olan mill bir sanayi siyaseti, ktisad ve siyas tam bir istiklli istihdaf eden bir mill kurtulu hareke tinin, mihverini tekil eder. Mill sanayii ham maddesile doyuracak geni bir ziraat sistemi, kyn ham maddesini ehre ve ehrin mamul maddesini kye tayacak ve bu suretle mem leketin btn bucaklarn biribirine balyarak, millet iktisadiyatn btn memleket mikyasnda geniletecek bir transport ebekesi, para ve emtia hareketlerinin btn memleketi ihata edecek bir mahiyet al, hlsa mill iktisat arknn mill menfaatlar hesabna devri daimisi, ancak bir m i 1 1 s a n a y i m i h v e r i , , etrafnda kabildir. Halbuki mill sanayiden mahrum braklan bir mstemleke ve yar mstemlekede bu ark ancak yabanc menfaatlar hesabna ve yabanc istismarclar emrinde hareket etmektedir. Oralarda ktisad faaliyetler esasen, mstemleke artlar altnda hibir zaman tecansn bulmas kabil olmyan "millet,, in deil, hakim olan veya hakimiyet mcadelesi yapan metbu devletlerle bu devletlerin ajanlarnn murakabe ve arzular dahilinde cereyan eder.

122

Oralarda millet, btn bu hareket ve faaliyetler iinde, aktif bir unsur deil, ancak passif bir obje,, dir. Mesel Osmanh imparatorluu, btn iktisat arklar, istihsalt, emtia hareketleri, nakil vastalar, para sir klasyonlar], ya ecnebi sermayesi veya levanten mu tavasstlar camna iliyen tipik bir yar mstemleke idi. Bu yar mstemlekede, yabanclarn ktisad menfaat mcadeleleri azam haddine varm ve hatt bu ktisad menfaat mcadelelerine muvazi olarak, siyas nufuz mntakalar bile tesis olunmutu. Memle ketin tam bir mstemleke haline dndrlmesi iin btn artlar hazrlanmt. Bu memlekette, mill iktisat faaliyetlerinde millet nasl passif bir obje ise,, mill siyasetin seyrinde de devlet, yine yle, kendi mu kadderatnda kendisi rey sahibi olmyan bir glge messese haline dmt. Halbuki memleket denilen ey, hudutlar iinde bir mill iktisat nizam ve tam bir i birlii teesss etmi, iktisa den cztam ve siyaseten masun bir toprak paras d r.. Bu itibarla eski memaliki Osmaniye,, hatt bir mem leket bile deildir. Osmanh Trkiyesi, akam ve eczas arasnda, ecnebi dayinler hesabna alan kt bir devletin siyas glgesinden baka hi bir rabta bulunmyan yabanc menfaatlara mevkuf, perian bir coraf varlkt . Halbuki inklbmz, bu perian, bu tbi ve iptida varln temamile zdd bir memleket bnyesini ve millet eklini istihdaf eder. nkilbmzn mevzuu her trl siyas ve ktisad hulullerden masun bir mill i birlii vcuda getirmektir. Bu birlik ise, modern tekniin, mill menfaatlar dahilinde iliyen ileri bir

123

sanayi sisteminin iskeleti etrafnda doar ve yayabilir. Bu itibarla mill sanayi davas, mill iktisat bnyesinin i s k e l e t i ve ktisad istikll mcade lesinin m i h v e r i olduu gibi, milletimizin dier milletler arasnda, mstakil bir cztam olmas iin cereyan eden mill kurtulu hareketimizin de beynel milel siyasetini tayin eden bir senboldr. Cihanda sanayiin yalnz mahdut memleketlerde teka sfnden doan mstemlekecilik nizamnn, ktisad temelinden mahrum edilmesi, ancak, her milletin kendi mill sanayiini, kendi mikyasnda kurmas ile kabildir. Cihann byk paralarnn sanayidan mahrum brakl mas hesabna devam eden ve mahdut memleketlerde toplanan anormal sanayi kesafeti dalmadka eski ms temleke ve yar mstemlekelerde de mill sanayi kuru lular, bu memleketlerin yeni bir keyfiyete istihalesi iin zarur olan inkiaf seviyesini bulmadka, iinde yaadmz dnya nizamnn, kendi milletlerinden ken disini kurtarmas, bu gnn tbi ve metbu milletletler dnyas yerinde, her biri cihan camiasnda birer cz tam olan mstakil milletler dnyasnn domas bittabi imknsz kalr.

Gmrk istiklli.
Gmrk istiklli, mstakil bir millet bnyesini ve bir mill i birlii sistemini ereveliyen Mill hudut,, mefhumunun ktisad bir ifadesidir. Milletin, kendini mahkm klan mstemleke artlarna kar siyas istiklli iin isyan demek olan istikll harbi, nasl bir takm vatan hudutlar iin ve bir takm vatan hudutlar zerinde cereyan ederse, mille 124

 tin kendini tbi klan ktisad kaytlara kar isyan demek olan iktisat harbi de, yine bu mill hudutlar zerinde kurulan gmrk siperlerinde cereyan eder. Milletin zoru ile ve milletin kan pahasna kazanlan, fakat devletin mstakil bir gmrk siyasetile muha faza ve mdafaa olunmyan bir hudut, bizim gibi hakik istikll mcadelesine girimi bir millet iin emin bir hudut olamaz. Mamafih gmrk istiklli de yalnz bana mill eme in masuniyeti ve mill bir i birliinin emin inkiaf iin bir teminat tekil edemez. Mill iktisat artlarnn, ticar mnasebetlerine giriilen memleketlere naza ran hi olmazsa vasat derecede mnkeif bir seviyeye erimedii zamanlarda, h i m a y e c i bir gmrk s i ya s e t i ile teyit olunmyan bir gmrk itikllinin mhim bir manas yoktur. Binaen aleyh gmrk istikllini ve himayeci bir gmrk siyasetini bir arada almak ve bunlar bir mill kurtu lu hareketinin, bir mill istikll mcadelesinin, s tnde mnakaa ve f e d a k r l k l a r yaplmas katiyen mmkn o 1m y a n a n a p r e n s i p l e r i n d e n saymak arttr. Mstemleke veya yar mstemlekelikten mill istik lle istihale seyrinde bulunan bir memleket iin, gm rk himayeciliinin objektif mevzuu, her eyden evvel, ileri teknii temsil eden mill sanayi kuruluunun himayesidir. Zaten byle bir memleketin mstemlekelemesi veya ikti saden tbi bir hale sukutu, bir taraftan ya memleketiu mill sanayiden mahrum braklmas, ya evelce mevcut

125

olan iptida fakat mill sanayi cihaznn yklmas ve dier taraftan da bu memlekette ham madde veya gda maddeleri istihsaltmn son haddine kadar inkiaf et tirilmesi suretile balamtr. Mill istikll mcadelesi safhasna ayak basm bir mstemleke veya yar mstemlekede zira gda maddelerile ham maddeler istihsalt, esasen in kiaf etmi bulunmaktadr. Byle bir memleketim, mill hudutlar iinde mill ziraat mahsultna kar ecnebi ziraat maddelerinin rekabetinden ekinecei bir cihet yoktur denemezsede, bu rekabetin, mill iktisat rejiminin kurulmasn akim braktrabilecek bir mahiyet almas her halde mkldr. Fakat byle bir memlekette mill sanayiin vaziyeti temamile bakadr. Y a esasen sanayiden mahrum kalm, ya ecnebi sanayii karsnda mill sanayii paralanm olan bir memlekette, modern teknie mstenit mill bir sanayi sisteminin yaratlmas ii, faal bir gmrk himayecilii ile teyit olunmadka bittabi imknsz kalr. Halbuki modern teknie mste nit mill kir sanayi sistemine istinat etmedike bir mem leket, iktisaden tbi ve geri bir memleket halinden karak bir iktisat cztam haline gelemez. Binaenaleyh ancak mstakil bir gmrk cephesi arka snda ve himayeci bir gmrk siyasetinin kanad altndadrki mill sanayii ileri, memlekete akacak ticar ve mal sermayeler ve memlekete tahsis olunacak mill enerji iin verimli olabilir. Bu itibarla himayecilik, bizim gibi istikllini yeni ka zanan ve bir kurtulu mcadelesi yapan btn gen milletler iin, mill sermaye terakmnn ve

126

mill iktisat kuruluunun biridir.

en

emin

vastalarndan

Bir zamanlar Byk sanayici memleketlerin gmrk hi mayeciliini, liberal bir iktisat bakmndan rededen ve proteksiyonizmi, mill iktisat artlarnn normal cere yanna engel addeden iddialar zerinde tevekkuf etmek lzumsuzdur. nk byk sanayi memleketlerinde mill sermayenin terakm - daha evvelce de iaret olunduu gibi - bilhassa mstemlekelerden ekilen fazla kymetler hesabna temin olunur. Bu fazla kymet menbalar ise, hakim milletin sanayi mamultna kar msait artlar ve bunun gayri memleketlerin ithaltna kar en ar gmrk kaytlarile tehiz cdilmidir. B ir g m r k h i m a y e c i l i i n i n ne k a dar i d d e t l i o l a b i l e c e i n i , biz a n cak, byk sanayici memleketler tarafndan tatbik olunan m stem leke tarifelerinde grebiliriz. Halbuki biz, mill sermaye terakmmz bir takm m s t e m l e k e f a z l a k y m e t l e r i n e de i l , her eyden evvel, k e n d i d a h i l p a zar m z n istismarna istinat ettirmek mecburiyetinde bulunduumuzdan, bizim kapatabilece imiz gmrk duvarlar, dorudan doruya kendi dahil pazarmzn erevesini tekil eden hudutlarmzdr. Ancak unu da iaret etmek lzmdr ki sanayi, mahza sanayi olduu iin gmrk himayesine lyk edildir. Dnyada mevcut btn sanayi ubelerinin hep birden ve ayni zamanda memleketimizde inkiafn istemek Te gmrklerimizi, hariten gelen btn sanayi mamu-

127

ltma kar her zaman ve ayni iddetle kapamak, bittabi makul bir hareket tarz olamaz. Fakat bu nokta davann, prensiple alkas olmyan teknik bir vehe sidir. Bioaaleyh inklbn ideolojisi bahsinde ktisad istikllin hakik temeli olan mill sanayiin inkiaf ve bu inkiaf sayesinde memleket mikyasnda bir mill i birli inin teesss iin gmrk istiklline ve himayeci bir gmrk siyasetine, zerinde mnakaa caiz olmyan bir prensip olarak yer vermiye ve bu prenspi her zaman, taarruzdan masun bulundurmya mecburuz.

128

Mill kurtulu hareketlerinin ana pren sipleri.

Buraya kadar verilen izahattan sonra Mill kurtulu hareketlerinin ana prensiplerini yle hlsa edebiliriz: 1. Mill kurtulu hareketleri, tarih orijinleri itiba riyle beynelmilel bir tezadn, yani mstemlekeci memle ketlerle, mstemlekeler ve yar mstemlekeler arasn daki ktisad ve siyas tezadn birer neticesidir. Bu tezat tarih iinde meneini, bir taraftan ma* knalarn garp memleketlerinde sanayie tatbikinden doan byk sanayi inklbndan, dier taraftan bu sanayiin arzn mahdut noktalarna tekasf ve inhisar etmesi eklinde tecelli eden beynelmilel msavatszlk tan alr. 2. Mill kurtulu hareketlerinin mebce noktas beynelmilel bir tezat olduu gibi, gaye ve hedefi de bu beynelmilel tezadn, yani bir ksm memleketlerin dier ksm memleketlere kar ktisad ve hatt siyas tabiiyeti eklinde tecelli eden mstemlekecilik tezadnn hallidir. Bu itibarla mill kurtulu hareketleri, gerek tarih men eleri, gerek inkiaf istikametleri bakmndan, cihan iinde bir tezad ve binaenaleyh btn prensipleri kendi zatndan karlmas icabeden mstakil bir beynelmilel davay temsileder. Mill kurtulu ha reketleri, her hangi dier bir hareketin peyki, tabii veya rezervi olmaz. 3. - Tarih mahiyetleri itibarile mill kurtulu hareke t-

129 9

leri, cihan iktisat vahdetini inhilal ettirmiye ve cihan iktisadiyatn tekileden unsurlarn birer birer kendi kabuklar iine ekilmeleri suretile gittike iptidailemelerine mteveccih menfi ve irtica birer hareket deildir. Bu hareketler filvaki, mill istikll cidaline giren mstemleke ve yar mstemlekelerle iktisaden tbi memleketlerin kt birer hammade mstahsili ve passif birer mahra olmaktan kurtulmalarn istihdaf eder. Fakat bu otari, yukarda iaret olu nan hedefin tahakkuku iin bir intikal seyridirki bu seyir, bu memleketlerin kendilerini mebbeden alemi hariciye kapamalar, beynelmilel iktisat mnasebet lerinden uzaklamalar demek deildir. Bilkis mill kurtulu hareketlerinin inkiaf istikametleri, ms temleke ve yar mstemlekelerle iktisaden tbi memle ketlerin, mill iktisat cihazlarn, imknn azam haddi ne kadar inkiaf ettirmi yeni ktisad cztamlar ha linde beynelmilel emtia mbadelelerine itirak etmiye ve bu suretle daha rasyonel bir cihan vahdetine tesis etmiye mteveccihtir. Baka memleketlerdeki buhranlar ve tima mcadeleleri keskinletirmek iin mstemleke ve yar mstemlekelerin bir taraftan ham madde ms tahsili ve mahre olmaktan kmak, fakat dier taraftan kendi kendilerini iptidailetirmeleri ve cihnn mbade lesinden hari kalmalar telkkisi, mill kurtulu ha reketleri bakmndan merdut bir telkkidir. 4. stihsal vastalarile, istihsal mnasebetlerile suzluk, muasr cemiyette meyanda mstemlekecilik teknie tehakkm tarz, yani teknik arasndaki uygun yaiyan btn tezatlarn ve bu tezadnn unsuru aslisidir. Yk

130

sek tekniin, byk istihsal vastalarnn, byk iktisat faaliyetlerinin itimai bir mrakabe ve tanzim altna alnmam olmas yznden muasr cemiyette tekniin her terakki adm kendi peinden bir sr tima tezatlar srkliyor. Yksek teknii ve byk iktisat faaliyetlerini ce miyetin kontrol altna almas, mill kurtulu hareket lerinin objektif mahiyet ve inkiaf istikametlerine iki sebeple tevafuk eder: a. Milletler arasndaki ktisad tabiiyet metbutiyet tezadnn, tasfiyesi. b. Millet tasfiyesi. iindeki ve

ktisad menfaat tezadnn

Cihanda sanayi yalnz mahdut memleketlerde tekasf ettii ve o memleketlerde sanayiin babo inkiaf ham madde ve mahre kavgalarna meydan verdii mddete, cihanda mstemlekecilik tezadnn tasfiyesi ve mill kurtulu hareketlerinin en esasl gayesinin tahakkuku imknsz kalr. Milletler arasnda ktisad tabiiyet ve metbuiyet teza dnn tasfiyesi iin, imdi byk sanayi memleketlerinde teksf ve inkiaf etmi olan yksek tekniin ve bu yksek teknik stndeki tima mnasebetlerin cemiyetin planl kontrolna mstenit yeni ve daha rasyonel bir ekle inklb, milli kurtulu hareketlerinin inkiaf ve se lmeti hesabna zarurdir. Byk sanayi memleketleri nin kendi bnyelerinden gelen kanuniyetlere gre ora larda esasen cereyan etmekte olan bu bnye stihale sini hassasiyetle takibetmek ve bu istihalenin oralardaki tima mahiyeti ne olursa olsun onu kendi mcadele-

131

mzin gaye ve prensiplerine gre hkmlendirmek mev cburiyetindeyiz. Millet iindeki iktisad tezatlarn tasfiyesi bahsna ge lince; milletin ahenk ve insicam stnde menf bir rol oynyan ve binnetice millet bnyesini - byk sanayi memleketlerinde grdmz gibi - keskin smf mca delelerine, buhranlara, katastroflara ve nihayet btn millet bnyesinin inhilline mahkum klan ktisad men faat mcadeleleri, byk tekniin ve byk iktisat faaliyetlerinin ba bo inkiafnn birer neticesidir. Halbuki imdi Trkiyede - ve Trkiyeye benzer memle ketlerde - byk istihsal teknii ve bu teknie mstenit byk mlkiyet mnasebetleri esasen inkiaf etmi deil dir. Henz reym halindedir. Bunlarn on dokuzuncu asr, yani klasik kapitalizmin tezehhr ve inkiaf safhasnda olduu gibi, fertlerin serbest rekabeti ve liberal bir ser maye terakm ile meydana getirilebilmesi iin zarur olan artlarn ise hi birisi mevcut deildir. imdi mill kurtulu mcadelesi iinde yayan memleketlerin ken di mill sermayelerini byle ferdiyeti ve liberal bir sistem iinde - geen asrda Avrupa da grld gibi terakm ettirebilmeleri iin, ne taksim edecekleri mstemlekeleler, ne fethedebilecekleri serbest pasarlar kalmtr. Hlsa btn artlar ve zaruretler, mill kurtulu hareketlerine giren memleketlerin kendi iktisat cihazlarnn inkiafn, daha ilk admdan itibaren cemiyetin sevk ve idaresi altna almalarn mirdir. Bu memleketlerde ileri teknik ve geni iktisat faali yetleri, ancak milletin, yani milletin ileri menfaatlan namna cemiyeti sevk ve idare eden planl bir iktisat devletiliinin, mlkiyet ve mrakabas altnda doar

132

-ve inkiaf edebilir. Bu memleketlerde devlet, on doku zuncu asr Avrupas iin tamamiyle mehul ve o asrn artlariyle hakikaten telifi gayri kabil bulnan birtesahup ve idare edici iktisat faktr,, olarak, cemiyetin seyrini istikametlendrecektir. Byk teknik, byk mlkiyet, byk iktisat mnasebetleri bu yeni cemiyet faktrnn elinde toplanacaktr. Cemiyet iinde hkim rol oynamyan kk teknik, yahut cemiyetin umum gaye ve menfeatlarile tearuz etmiyen ve cemiyet iinde hakim tezetlara meydan vermiyen mlkiyet ekilleri ve iktisat faaliyetleri, bu hakim iktisat faktrnn tabiiyet ve kontrol altnda yayabilececktir. 5. Tekniin tekasf ve terakki etmi olduu byk sanayi memleketlerinde, en ba tezad temsil eden snf mcadelesi bakmndan cemiyet iindeki tezat larn halli, istihsal vastalar stndeki mlkiyyet mnasebetlerinin bir ihtill ile tasfiyesine baldr. Mill kurtulu hareketleri bakmndan ise, keskin bir snf mcadelesi, yani hakik manasiyle cemiyetin .mahiyetini tayin eden ve istihsal vastalarna sahip olanlarla bu istihsal vastalarndan mahrem olanlarn kavgas, ancak byk istisal vastalarnn inkiaf ve teksf etmi olduu memleketlere mahsus bir hadi sedir. Halbuki byk istihsal teknii muayyen bir zmrenin elinde teksf etmi bulunmyan ve cemiyetin planl bir murakabesi altna girince bu nevi tezat larn inkiaf edemiyecegi memleketlerde snf tezadnn cemiyetin bnyesini deitirecek ve btn tezatlar bir snf lehine halledecek kadar keskin ve hakim bir mahiyeti yoktur. B u memleketlerde de filvaki, kurunuvusta snflarn

133

bakiyesi enkaz ve kapitalist cemiyetlerde grlen' snflarn unsurlar reym halinde mevcuttur. F ak at mill kurtulu hareketleri kendi objektif mahiyet ve istkametine uygun bir inkiaf seyri takibettikleri takdirde bu enkaz tasfiye edilmiye ve bu reymler kendi kendine dumura uramya mahkmdurlar. 6. Byk sanayiin mteksif olduu memleketlerle sanayiden mahrum hammaddeci ve ziraati jnemleketler arasndaki ktisad ve siyas tabiiyeti idame edecek bir itima! inkilap, mill kurtulu hareketlen bakmndan menfi ve ric bir cemiyet hareketidir. Bize gre b gnn artlarna uygun progressist bir hareket ancak, bir taraftan millet iinde, dier taraf tan milletler arasndaki tabiiyet ve metbuiyet tezatla rn tasfiye edecek bir harekettir. Bu itibarla, cihan stnde bu gn messes olan ve bir ksm memleketleri sanayici, dier ksm memleketleri ham madde mstahsili ve mahre olarak ayran i tak siminin deimesi, metropollerdeki sanayi kesafetinin dalmas ve tekniin cihanda yeniden ve rasyonel bir tevezzuu, hlsa her memleketin kendi mikyasnda in kiaf ettirilmi mtenevvi iktisat faaliyetleri ile kendi mill iktisadiyatn yapmas ve cihanda yeni bir msta kil milletler nizamnn teesss gibi meseleler mill kurtulu hareketlerinin beynelmilel siyasetinin mevzuunu tekileder. 7. Mill kurtulu hareketleri, nizam alemin bugnk arkndan muztarip btn milletlerin, siyas veya ktisad haklar kayd ve art altna alnm btn mem leketlerin mterek davasdr. Bu itibarla milli kurtu<~

134

lu hareketlerine giren veya girmiye namizet bulunan millet ve memleketlerin, aralarnda ne kadar mesafe veya ne kadar lisan, kan veya mahiyet fark olursa olsun, mcadelelerinin mevzuu ve gayelers itibarile ara larnda manav bir mukadderat itiraki vardr. Bu manev mukadderat itirakinin idraki ve mill kurtu lu hareketlerinin btn cihana amil ehemmiyetinin her vesile ile iln, bu hareketlerin mul ve itibarn bulmas iin arttr. 8. --- Bir mill kurtulu hareketi, ne mnhasran siyas, ne de mnhasran hukuk bir hadisedir. Bu hareket, milletin siyas ve ktisad istikllini ve bu istiklle ms tenit mstakil bir devlet sistemini ve bu sistemin btn ideolojik unsurlarn ihtiva eden bir yeniden dau ve kurtulu,, hadisesidir. Bir inkilptr. Bu dava mill kurtulu cidaline giren bir milletin, mstemlekecilik art larm mdafaa veya temdit eden btn haric kuvvetlere kar filen silha sarlmas ve esaret artlarnn dahilde mmessili olan saltanat hukukuna, feodal mnasebet lere, hulsa btn khne ve kurunuvusta messeselere kar filen isyan eklinde bir ihtill hadisesidir. Din ve dnya aristokrasisinin, cisman ve ruhan derebey liin, mill iktisadn mstakil seyrini ve ktisad istik llin mahiyet ve ehemiyetini anlamyan levanten te mayllerin, ksaca kt ve dar bir mutevassthk ve uzlaclk ruhunun (kompradorluun) mill mcadelede yeri olamaz. Bu davann, passif kombinezonlar, siyas idarei maslahatlar, sokak veya diplomas nmayileri ile kazanlacak hi bir taraf yoktur. Mill istiklle ancak, istikll harbi ile varlr. 9. Mill kurlulu harektleri millet,, in millet,, ola
135

rak istikllini istihdaf eder. Bu istikllin yalnz ka zanlmas iin deil, muhafaza ve idame edilebilmesi iin de, millet vahdetini zedeliyen ferdiyeti zmrev ve smf iarlara bu davada yer verilmemesi l zmdr. Bir milletin tarihinde mill kurtulu hareketi devri, milletin tima inzibata en ziyade muhta olduu bir intikal devridir. Bu cidal, her eyden evvel, onu anlyan ve kendini ona vakfeden, uurlu, ileri feragatli ve disiplinli bir 4,avangard in, btn ferd ve zmrev menfaatler haricinde teazzuv ve milletin umum menfeatlerinic temsil ve mdafaa eden bir rehber kadronun sevk ve idaresi altnda cereyn edebilir. nklbn pren siplerini idrak etmi ve bu prensiplerin ruh ve mana sn kendine ahlk edinmi byle tek bir rehper kad ro ve bu kadro dahilinde standartlatrlm inklp unsur - yahut bir inklp nesli - inklbn muvaffa kiyet ve selmeti iin lzmdr. 10, Muasr nizamn zarur bir tezad olan mill kur tulu hareketleri, cihann bugnk seyri ve yarnki mukadderat stnde tesirleri gittike barizleen ms takil amiller halinde ekilleiyor ve manalarn bul yorlar. Binaenaleyh bu hareketler mule ve kemale doru daim bir ak ve bir istihale seyri iindedir . Bu hareketlerin yarn , her birinin kendi mahall ve mill artlar iinde alaca istikrarl mahiyeti imdiden ve teferratiyle mtaleaya imkn yoktur. Bu hareketlere karan her millet yarn kendi eklini, hadisatn seyri iinde, fakat o milletin, onu idare eden rehper kadronun irade ve itihatlarnn mdahalesiyle, yine kendi bnyesinden karacaktr.

136

11. Mill kurtulu hareketlerinin tam ve hakik m messili Trkiyedir. Bir taraftan muasr nizamn en amil tezad olan mstemleke artlarna, dier taraftan bu tezadn dahilde mmessil ve mdafii olan messeselere ve kaidelere karr milletin filen ve msellahan kyam ilk defa Trkiyede grld. Gerek millet iinde, gerek milletler arasndaki tezatlarn kl halinde tasfiyesini gden ve bir taraftan cihanda siyaseten mstakil ve dier taraftan iktisaden tezatsz yeni bir millet nizamn getirecek olan Trk inklb, yalnz mill tarihimizin deil, btn beer tarihinin en nadir, en amil ve en manal hareketlerniden biridir. Taktik ve stratejik zikzaklar, coraf artlar ve mil letlerin rk ve tarihlerinden gelen kabiliyet dereceleri istisna edilirse kuvvetle dda olunabilir ki, devri mizde cereyan eden ve yarn cereyan edecek olan btn mill kurtulu hareketleri, ana prensipleri itiba riyle, ancak Trk mill inklbnn arkasndan ve onun manev r ve prensipleri stnde yryicekdir. Tarih devirlerinin btn imtidadnca beer tarihinin seyrine mdahale eden ve medeniyetin ilk admlarn dan itibaren tarihin birok dnm noktalarna messir olan Trk milleti, imdi de kendi mill kurtulu hareketile, cihannn saysz insan ktlelerine yeni bir yol izmekte ve yeni bir tistikamet vermektedir. Milletimiz, toprak hudutlarnn darlna ve kemi yete aczine ramen, tarihini daima byk hadiseler iinde geirmi olmann verdii bir kabiliyetle tarihin bu yeni devrinde de, tesirleri btn cihana amil yeni bir hareketin ba ve mmessili bulunyor. Bir

137

yaban ottan ilk defa bir altun baak yapan, ilk hayvan ehliletiren, kara yerin barndan ilk para cevheri alp ilk maden eriten insanlarn ocuklar, imdi de yeni bir medeniyet misyonunun nnde yriyorlar. Mstakil milleti, tezatsz milleti btn fonksiyonlar nizam altna alnm, btn hareket kanunlara idrak edilmi, hem kendi kanuniyetlerinin, hem stnde ya ad tabiatn btn kr ve as kuvvetlerini tahak km altna alm yeni millet tipini cihane Trk milleti verecektir.

138

Kadro mefhumu hakknda.

lk insan cemiyetinde bir i, fonksiyon tenevv yoktu. lk insan cemiyetinde hakim olan tima mnasebet ekli bir basit i birlii idi. Mterakki bir istihsal tekniine malik olmad iin hi bir istihsal fazlas vermiyen, ya basit bir avclk, ya kendi kendine biten kr ve orman mahsullerile geinen bu cemiyette bittabi, mrekkep bir sevk ve idare tekilt da grlmezdi. Ya tabiatn kor kuvvetleri ve vahi unsurlar, ya dier cemiyet paralarile mcadele, filvaki ortaya bir takm mtefevvik ve idare edici fertler atar, fakat bu fert ler bir "istihsal ve mcadele fonksiyonunun meydana att anasr olduu iin onlarn rehberlik rol, ancak bir istihsal ve mcadele unsuru olabildikleri mddete devam eder ve cemiyet, cemiyetin iinden km, fakat cemiyete tahakkm eden bir ayr idare ediciler cihazna malik bulunmazd. Geen asrda Amerikann, iptida hayat tarzlarn az ok muhafaza eden ve sadece yabani kz avc l ile yayan iptida kabileleri arasnda yaplan devaml tetkikler, bu iptida kooperasyon hakknda bize zengin vesikalar vermitir. ilk insan cemiyetindeki bu t e c a n s , bu f o n k s i yon birlii, tekniin iptidailiinden gelirdi. Tekniin ufak bir terakkisi neticesinde baz mertebe i s t i h s a l - f a z l a s na imkn hasl olur ol
139

maz, cemiyet iindeki bu iptidai tecans derhal para land. stihsal vastalarnn biraz ilerleyii ve istihsal i lerinin m t e n e v v i bir mahiyet iktisap edii, iptida i birliini bozdu ve bir " f o n k s i y o n t e n e v v , , ne, devaml bir i v e v a z i f e a y r l d n a sebe biyet verdi. Tekniin ilk terakkileri neticesinde istihsal ilerinde meydan alan bu i ayrl mahsuln taksimi ve mbadelesi sahasnda da ilk cemiyet ekillerinde grlen (kabilece istihsal ve kabilcce istihlk) usulnden t ema mile baka bir muaeret sistemi yani herkesin kendi hesabna istihsal ve mbadelesine mstenit bir cemiyet tarz dourdu. Bu yeni cemiyet tarznda, fonksiyon birliine, istihsal ve istihlkte itirake isti nat eden eski basit cemiyet eklinde olmyan bir i t e n e v v vard, Tekniin bi rt ak m i s t h s a f a z l a l a r i n a imkn veren iptida terakkilerinden doan bu i tenevv, cemiyetin iptida, fakat devam l bir sevk ve tanzimini zarur klyordu. te vazifesi, btn bu cemiyet nizamn m u h a f a z a v e t e dv i r etmekten ibaret olan ve binaenaleyh dorudan doruya istihsal den ayrlp, yapt idarecilik ve organizatrlk fonksiyonuna mukabil cemiyetin fazla kymetlerinden kendisine bir pay ayran ilk stn tabaka,, bylece teekkl etti.

Organizatrn ilk zamanlarda rol, sadece t e k n i k bir mana ifade ederdi. Fakat istihsal vastalar ve usulleri tedricen inkiaf edipte, istihsal ve mbadele mekanizmas ve binnetice cemiyetin hududu genileyin ce bu teknik fonksiyon, daha ziyade t i m a ve s i y a s bir mahiyet ald. Siyas otorite, istihsal ve

140

mbadele makanizmasnn ve cemiyet hududunun inki afna muvazi olarak gittike geniledi. lk zaman lar esarete mstenit kadim ite , daha son ra toprak kleliine dayanan feodal rejim ve nihayet serbest emtia mbadelesi nizamnn siyas ifadesi olan demokratik hkmet usul eklinde kema lini buldu. Fakat u da var ki iptida tecanse, iptida i birliine yani mterek istihsal ve mterek istihlke mstenit ilk cemiyette fertler, gerek istihsal, gerek mbadele seyrinde kar karya deil, yan yana bulunyorlard. Bu cemiyette istihsal ve tevzi ileri, cemiyetin umum itiraki ve binaenaleyh, tima bir mlkiyet altnda cereyan ettii iin, btn fertler cemiyet iinde a y n k t i s a d v a z i y e t te bulunyor ve bunlar arasnda herhangi bir m e n f a a t a y r l ve bir t e z a t vcut bula myordu. Fakat istihsal vastalarnn ve usullerinin inkiaf, tam bir i ve menfaat itirakine istinat eden iptida cemiyet bnyesinde mstahsilleriukar karya. getiren bir m e n f a a t a y r l n n doma sn zarur klarak, cemiyetin iptida tecansn bozdu. Bu suretle ilk emiyette btn fertler "ayni ikiisa vazi yet iinde bulunurken, serbest mbadeleye mstenit cemiyette, k t i s a d v a z i y e t l e r i y e k d i erinin ayn olmyan insan zm r e l e r i yani snf,, 1ar vcut buldu. Mesel kadim citcde esirler ve esir sahipleri, feodal cemiyette serflere senyrler bylece karlatlar. stihsal vasta ve usullerinin bu gne kadar en mterakki olduu cemiyet, muasr cemiyetti. Fakat muasr cemiyette-

141

bilhassa byk sanayi memleketlerinde teknik alabildi ine inkiaf etmi, fakat mahsul rasyonel bir dal tabi tutulamad iin, i s t i h s a l l e t l e r i n e n a z a r a n vaziyeti ayni olanlarla olmyanlar, yani istihsal aletlerine sahip olanlarla, bunlardan mahrum kalanlar arasnda bir vaziyet ayrl kendini gstermi ve ileri teknikli memleketlerin bnyesinde keskin bir m e n f a a t t e z a d meydan almtr. Binaenaleyh, kti sad vaziyet ayrlnn en mnkeif, zmre ve snfla rn en bariz bulunduu cemiyet te bittabi yine muasr cemiyettir. Kaldki byk sanayi memleketlerinde tekniin bu nisbetsiz inkiafndan doan tezat, yalnz oralardaki bu snf uygunsuzluu hududnde kalmamtr. Oralar da byk istihsal aletlerine sahip olanlarn menfaati, bir taraftan mlkiyetten mahrum olanlarn menfaatlerile taaruz ederken, dier taraftan garptaki byk sanayi arknn hi durmadan dnebilmesi iin istismare mevzu olan btn mstemlekeye yarmstemleke halknn da bu messes nizam aleyhine gayzini ve isyann zarur klmtr. Byk sanayi memleketlerinde ktisad nizamn bu kadar mlak ve bu kadar mrekkep bir ma hiyet al, vazifesi bu nizamn muhafaza ve tedviri olan siyas iktidar,, m mana ve ehemmiyetini azam haddine kadar artrm, bilhasa harp sonu devrinin keskin mevkii iktidar,, mcadeleleri ve nihayet siya si diktatrlkleri byle meydan almtr. Ancak bu va ziyetin aynm mill kurtulu hareketlerine sahne olan memleketlerde bittabi grmek kabil deildir. Zira bu memleketlerde milletin hey'eti umumiyesi bir taraf tan m s t e m l e k e veya yar mstem l e k e n i z a m n a ve ktisad esarete, dier ta

142

raftan bu hareketin istihdaf ettii i l e r i v e t e z a t s z c e m i y e t e kar tam bir menfat itiraki iinde bulunduu iin buralarda ktisad vaziyet ayr lndan gelen menfaat tezadna mstenit bir takm eitli frkalarn, sevk ve idare tekilatlarnn zemini yoktur. Mill kurtulu hareketi iinde yayan bir memle kette inklbn siyas otoritesi, prensiplerini inklbn mahiyet ve inkiaf istikametlerinden alan ve bu pren sipleri kendine a h l k edinmi ileri unsurlar erevesi iinde toplyan tek bir k a d r o da tem sil olunur. Cemiyet iinde ktisad vaziyet ayrlklarnn ve binnetice tima tezatlarn keskinletii byk sanayi mem leketlerinde frka, bu ayrlk ve tezat halinde bulunan cemiyet zmrelerinin birer siyas cidal organdr. Binaenaleyh, bu memleketlerde rey sahibi frka, veya hakim frka demek, cemiyet iinde byle bir tezad en iyi temsil ve en iyi mdafaa eden frka demektir. T e zatlarn nizam altna alnamad, ktisad vaziyetleri biribirinden ayr cemiyet zmreleri arasnda menfaat mcadelelerinin ak ve babo cereyan ettii byle bir memlekette, milletin ileri menfaatlerini kl halinde temsil eden tek ve ileri bir kadro,, dan bittabi bahsolunmaz. Byle memleketlerde iktidar mevkii, ekseriya temiz ve ahlk olmyan vastalarla o mevkii igal eden muhtelif frkalarn elinde, zaman zaman birbirine zt mak satlar ve istikametler iin kullanlan bir s e y y al otorite dir. Her biri ayr ayr olarak milletin namna konuan bu siyas frkalardan, biri, mesel byk iflik sahiplerinin

143

frkas gmrklerde baday himayeiliini mdafaa ederken, dieri ucuz ii ariyan sanayi erbab hesabna bu day ithalinde serbesti ister, kimisi mal sermaye messeselerinin direktifi altnda, mesel ecnebi borlar iin tatbikini istedii tedbirlerle sanayi sermayesinin men faatleri hesabna mal sermayenin hegemonyas aley hine kanunlar teklif eder. Hlsa kimi toprak ranti yesi, kimi ehir sermayedar, kimi kilise, kimi tefekkr hrriyeti, kimi demokrasi, kimi de anti demokrasi' hesa bna konuur. Harpten evvelki cemiyet nizam bakmndan btn mterakki memleketler ve onlarn ktisad ve siyas peyki olan ark Avrupa ve Balkan memleketleri iin pek meru ve pek akla uygun grnen bu "paral millet rejimi bu memleketlerde millet bnyesinin tecansn ve vahdetini bulaca zamana kadar bittabi devam edip gidecektir. Meden, mtekmil fakat frkasz bir cemiyet ekli, - hiss ve nazar mebdelerden hareket ederek d nrsek - bu memleketler iin, hi phesiz ideal bir cemiye olurdu. Fakat harp sonu Avrupasnm, karsnda bulundu umuz manzaras udur: Millet dahilindeki siyas tezatlar ve bu tezatlar temsil eden frkalar arasndaki mcadeleler, gittike keskinlemektedir. imdi Avru pada her geen gn, bizi ya mrteci, ya inklp, fakat bir kelime ile her halde e n m c a d e l e c i frkalarn hegemonyasna ve diktatorasna doru gt ryor. Son Alman intihaplarnn neticeleri, bu harp

144

tonu kanuniyetinin bir yeni meyyidesidir; Clz, libe ral, oportnist, hlsa bir cmle ile, gittike kark bir ekil alan cemiyet davalarna tahakkm etmek iktidarndan aciz, miskin frkalar gn getike lyor. Bu memleketlerde frka esasen, bizatihi millet kitlesi iindeki tecansszln bir ifadesi olduundan, bu tecansszlk ya dahil, ya haric sebeplerle artnca frkalar arasndaki mcadelenin de iddetlenecei ve neticede siyas cebir ve zor,, un, iktidar mevkiini meru klan ak bir vesika haline gelecei aikrd. Mterakki sanayi memleketlerinde veya onlarn peyki olan yerlerde, byle paral bir milletin, ok mterek bir tehlikenin zuhuru takdirinde, bazen mttehit bir cephe arz ettii geri grlr. Fakat bu mterek tehlike geer gemez, milleti tekil eden bu dar men faat zmrelerinin, yeniden ve daha iddetli bir kasit ile birbirlerine kar cidale getiklerine ahit oluruz. Muasr nizamn btn tezatlar ile mall olan, ve kendi ilerinden gelen taze ve msbet bir akslmelin, m esses vaziyeti deitirici eli ie mdahale etmedike bu tezatlarn ve illetlerin btn akibetlerine mahkm bulunan bu memleketler iin, tasvir ettiimiz vaziyetin bugnk eniyetlere uygun bir hal olduu ve makul olmasa bile zarur bulunduu aikrdr. Memleketimize gelince: Garp memleketlerinde yeni tekniin inkiafa balad ve byk sanayi inklbnn meydan ald ilk gndenberi teknik geriliine, yar mstemlekelie, iktisaden iptidailie mahkm klnm olan memleketimizde, tabiatile ne tekniin ok mterakki olduu memle ketlerde grlen ktisad vaziyet ayrl, ne de bu

145 10

vaziyet ayrlma zarur kld keskin snf tezatlar inkiaf etmitir. nk garptaki byk sanayi inklbndan evvel Tr kiyede teesss etmi olan iptida, fakat mill sanayi sistemi, bu inklb takip eden ucuz ve mebzul fab rika emtiasnn istil selleri karsnda kendi kendine paralanmt. Gerek garptaki byk sanayiin inki afndan evvel, gerek bu inkiaf takip eden devirlerde memleketimizde tedavl eden serbest ticaret sermayesiesasen bu sermaye gayr Trk unsurlar elinde bulu nuyordu- garptaki byk mal sermayenin ya imtiya zlar, ya istikrazlar eklinde memleketimize cereyan balar balamaz, tutunabildii ticari teebbslerle, byk maliye ve sarraflk muamelelerinden de koulmu, ksmen gayr menkule ksmen perakende ticar tavassutlare serpilmi gitmiti. On dokuzuncu a rn son rubu ile, yirminci arn harbe takaddm eden devri, mill iktisadiyatmz bakmndan, memleketimiz deki btn iktisat faaliyetlerinin ecneb menfaatlar hesabna iledii ve milletin aln teri hesabna meydana konan fazla kymetlerin, grnr grnmez bin bir kanaldan harice ve ecnebi sermaye merkezlerine ak t bir devirdir. Binaenaleyh yeni Trkiye, iktisaden istismar olunan bir milletin, intikamn kendi istismarclarndan kin ve gayzinin btn iddetile ald. Ve burada iktisaden istismar olunan kitle Trk cemiyetinin h e y e t i u m u m i y e s i olduu iin mill bir istikll harbi sahasnda mil letin heyeti umumi yesinin v a z i y e t i m t e r e k

146

ti. Burada ktisad vaziyet ayrl ve tezat milletin heyeti umumiyesile cihanda mstemlekecilik tezadn mdafaa ve temdit etmek isteyen btn byk sanayi memleketleri arasnda idi. Yoksa milletin kendi iinde deildi. Millet iinde byk ktisad vaziyet ayrlklarn ve kes kin snf mcadelelerini zarur klan byk sermaye terakmleri, mterakki istihsal vastalar ve mlkiye tinden tecrit olunmu cidalci amele kesafetleri vcut bulmamt. Mill istikll harbinin mesut bir neticeye inkilb ve bu suretle Trkiyeyi yar mstemlekelie mahkum klan siyas ve hukuk kaytlarn tasfiyesi, ecneb sermaye sinin mteadd imtiyazlarnn nizam altna alm ve akalliyetlerin gayri mill tavassut rollerinin tasfiyeye ba lan, bir aralk trkiyede de liberal bir ktisad inkiafn tahakkuku iin zarur olan artlarn vcut bulduu kanaatini uyandrd. Filhakika Lozan muahedesini takip eden merhalede zira ihracatn azam bir hadde kadar arttrlabilecei, memlekette haric ve dahil ticaret faaliyetlerinin grlmemi bir vsat alaca, bu suretle terakm edecek ticar sermayelerin sanayi sahasna akaca ve bu tarik ile bizde de liberal bir ktisad inkiafn zarur kld btn tezatlarn ve keskin bir snf kavgasnn balyaca muhakkak addolunyordu. Halbuki beynelmilel artlarn byle klasik bir sermaye terakm iin hite msait olmad sratle anlald. Trkiye haric ticareti daha inkiafnn en emin

147

zannolunduu bir senede depresyona girmi bulundu. Vaka bir iki sene farkna varltnamakla beraber, niheyet kendini hissettiren bu depresyon, kendi arkasn* dan dahil ticarette, para piyasasnde, devlet bte sinde sarsntlar davet etti. Hatt bir aralk Trkiye nin sanayi inkiafnn da - eer liberal iktisat telkki lerine kar bir akslmel olmazsa - pekl tehlikeye debilecei anlalabiliyordu. Hatt 1930 da bile, Ankarada toplanan sanayi kongresi raporlarndan mill sanayiimizin gerek kredi, gerek sermaye itibarile ya meflu, ya zararl, yahutta mkl vaziyette olduu grliyordu. Hulsa, harpten sonra unsurlarn sinsi sinsi toplyan, grlmemi bir buhrann, bir sonu belirsiz tima isti halenin pek yaknda birden patlyaca ve bu patlayn douraca sarsntlarn Trkiyede, her eyden habersiz bir takm mutavasstlar elinde mkltla birikmiye balyan zayf ticaret sermayesini de amansza eritecei ve bir takm iflslar, acizler, ktisad ve mal mklt ardndan hkmetin herkese ok sevimli ve munis grnen u liberalizm gvercinini nihayet havaya brakarak, gerek Trkiyenin sanayi kuruluu, gerek mbadele mekanizmasnn tanzimi ve bu suretle de husule gelecek sermaye terakmnn devlet tarafndan benimsenmesi istikametinde esasl ve radikal d e v l e t i l i k tetbirleri almak ve bir umum p l n tanzimetmek zaruretine gelecei pek al grlebiliyordu. Nitekim yle oldu. Trkiyede liberal bir iktisat karkl bir aralk baladiyse bile, bunun zarur klaca sermayedarlk mcade.

148

leleri ve keskin snf harpleri, cemiyetin mukadderatn tayinedecek ve ona cephe verecek bir vsat ve mahiyet alamad. Ya eski toprak mnasebetlerinin bazen t o p r a k m h t e k i r i , bazen m r a b a h a c eklinde dourduu parazit unsurlar, ya esasen krsz iliyen ve ileri teknikli devlet sanayiinin teesssne mvazi olarak kendiliinden t a s f i y e e d i l e c e k olan geri sanayi teknii stndeki snf! karlamalar, yahut eski imtiyazlarla kurulmu ecneb sermayesine ait olup nakliyat ve belediye ilerinde alan, fakat bu teebbsatm ya herhangi bir suretle birden, yahut tedricen devlet ve belediye mlkiyetine intikalile beraber smf mahiyetini kaybedecek olan i kuvvetleri, bu gnk Trkiyenin b y k i k t i sat fo nks iyonlarn millletirmiy e d o r u olan seyri stnde hkim bir rol oynamazlar. Mterakki bir teknik etrafnda, sivrilmi bir takm menfaat zmrelerinin ktisad ve siyas mcadele organlar * olan birbirine rakip siyas frkalar n, memleketimizin bnyesi stnde muhta olduklar inta zeminini bulmadklar bu suretle iaret olunduktan sonra " K a d r o , , mefhumunun ifade edebilecei mana kendiliinden anlalr. Kadro milletin heyeti umumiye* sini balyan siyas ve iktisadi kaytlara kar milletin heyeti umumiyesinin isyan demek olan bir mill kurtulu harekeninde , millet iinde bir menfaat cidalini temsileden dar bir menfaat zmresinin cidal organ deil, bu hareketi duyan, koruyan ve yaatan ileri unsurlarn rehber tekiltdr.

149

Kadro, bir paral millet rejimi,, iinde bir parlamento teekkl deil, bir inkilp avangarddr. nklbn btn mdr fikirleri, inklbn mahiyetini ve inkiaf istikametini tayin ve ilneden ileri prensipler, ancak byle bir kadronun i d e o l o j i s i n d e ifadessinr bulur. Bir inklbn irade ve .menfaati, inklb duyau uurlu ve feragatli bir avangardn, inkilp cephesinde milletin en ileri ve en duygulu unsurlarm toplyan a z l k , fakat disiplinli bir kadronun iradesinde tem sil olunur. nklb benimsiyecek ve mukadderatn ona vakfedecek uurlu ve feragatli bir kadro yaratamyan bir inklp? kumanda heyetinden mahrum bir harbin akibeti gibi bir takm umulmadk neticeler verebilir. Bunun iindir ki, kadroy tekilt erevesi dar, disipinli ve uurlu bir idare ediciler ve kurucular zmresi olarak tarif edebiliriz. Kadro bir cemmigafir deildir. Burada lalettayin her vatandan yeri yoktur. Kadro, inkilp iinde en ileri unsurlarn en ileri fikirler etrafnda tekiltlanmasdr. Onun kuvveti, evvel temsil ve mdafaa ettii fikir lerin isabetinde, saniyen saflarna ald ileri ve fe ragatli unsurlarn kuvvet ve keyfiyetindedir. Kadro milletin btn kalabalklarn kendi tekilt erevesi iinde toplamyabilir. Fakat fikirlerinin isabeti ve yetitirdii inklp neslinin liyakat ve heyecan ile o bu kalabalklar her zaman sevk ve idare edebilir.

150

Antuzyazm inklp heyecan.

Bir inkilp iinde doan ve onu yaatmak vazifesini zerine alan bir rehper kadru iin, d a i m i b i r i n k i l p h e y e c a n n antuzyazm,, uyank tutabil mek ii, inkilb yaatma ve yerletirme mcadelesinin en nazik vehesidir. Btn tetkikler gsteriyorki inki lp heyecan antuzyazm,, denilen ruh haleti, anarik bir ruhun ve tekiltsz bir cemaatin kendi insiyakla rna tabi olarak comas ve tamas demek deildir. nklp heyecan bir uur hadisesidir. tima bir uur hadisesidir. Mkteseptir ve ancak organize bir camaat iinde doar ve tekml edebilir. Lalettayin bir fert heyecan duymaz. Bir cemmigafir heyecan duymaz. Bunlarn zahiren heyecana benziyen hareketleri ancak bir takm evki tabiilerdir. Bu evki tabiiler devamszdr, renksiz ve karaktersizdir. Bunlar birbirine zt ilere ve istikametlere kolaylkla sevkolunabilir ve birbirine zt eserler vcuda getire bilir. Merutiyeti mteakip sokaklar dolduran nma yiilerin heyecan, bir i n k l p heyecan antuzyazm deildi. Bir takm kahve unsurlar tarafn dan srklenen bu avare kalabalklarn sesinde, uzak bir hedef stnde anlam olmann ve bu hedefe dorumterek prensiplerle yrmenin devaml ve emin ruh heyecan yoktu. Bu sokak kalabalklarnda coan ey, mtecanis ve kollektif bir ruh disiplininin nmayii deildi. Bu kalabalklarn havasnda, her unsuru bir birinden bin bir sebeple ayr, fakat muvakkaten bir

151

araya toplanm geici bir cemmigafirin insicamsz ruhu esiyordu.

Fransz ihtillinde heyecan, sokakta bir sel gibi akard. Fakat bu heyecan selinde de sokan, yani endivdalizmin ve insicamszln damgas vard. Fransz ihtillcisi, havada esen ve zerinde o kadar da mutabk kalmamtyan ihtill prensiplerinden ziyade, kendi ruh evkinin serbest cilvesine esir olarak^ m cadelesinde fert kahramanlklarnn aheserini verir, fakat, mahiyeti muayyen hedeflerin arizasz istihsali iin kollektif bir ruh disiplini gstermezdi. Halbuki harpsonu ihtilllerinde heyecan, kollektif bir ruh disiplinidir. Harpsonu ihtilllerinde sokan ve endivdalizmin damgas yoktur. imdi inklp nesli, sokan kalabal iinden ve kendi kendine domyor. Muayyen bir inklp terbiyesi iinde, muayyen bir cemiyet kuruluu iin yetitiriliyor ve hazrlanyor. imdi inklb benimsiyen ve mukadderat bu inklbn mukadderatna bal olan insanlar, ocuk, kadn, gen, ihtiyar bu devaml ve prensipli inklp terbiyesinin bir mevzuudur. nklp nesli, byle kollektif bir ye titirme duyurma ve hareket etme disiplinine mevzu olan nesildir. Ferd bir ruh macerasnn deil, toplu bir arama ve hare ket etme ahlknn ruha verdii sonsuz heyecan ancak byle bir inklp nesli iinde yaar ve kkleebilir. Trk inklb kendi kahramann verdii gibi, kendi kadrosunu ve neslini de yaratmaldr. Bugnk inklp rehberlerinin bu byk eserlerini, inklbn prensip-

152

lerini kendine ahlk edinmemi ve memleketi yaatmak ve ilerletmek davalar iinde pimemi ve yetimemi hava ve tekiltsz bir nesle emanet etmeyi tehlikeli bulacaklar aikrdr.

Italyada Faist konseyeinin ve Rusyada gerek Eski kadro denilen adetleri azalm, fakat ihtilller ve tec rbeler iinde yetimi ihtiyar inklplarn, gerek SEK A nn, ( frka merkez komitasnn ) genliin terbiyesine verdii ehemmiyet malmdur. Bu sahada takibolunan mesainin genilii ve sistemlilii, adeta ihata edilemiyecek bir mahiyet olmtr. talya ve Rusyada rehber kadro, gerek mektep dahilinde gerek mektep haricindeki genlii kendi kontrol altnda yetitirmeyi msamahasz bir vecibe sayar. Bu yetitirmenin mevzuu, g n l k f r k a m c a d e l e l e r i deildir. Mektep andaki genler zerinde takibolunacak inklp telkinlerinin mevzuu, genlere, daha ziyade inklbn ideolojisini ve mill siyasetin i s t i k b a l e a mi l i n k i a f dava1 r n ahlk halinde vermektir. Faizmin cemiyet iin btn tezatlar nizam altna alnm tima bir istihaleyi ifade etmemesine ve imdiki halde daha ziyade dar bir disiplin temsiletmesine ramen talyada rehper Faist kadrosunun evvel kendisini ve sonra bu kadro etra fnda harekete gelen ve derin bir i heyecan altnda mill faaliyetlerin her sahasna sevkolunabilen gen Faistler kadrosunu yaratabilmi olmasn ehemmiyetle iaret etmek lzmdr. Soviyet liderlerinin genlii terbiye ii ise, seneden seneye hududunu geniletmi, daha mektep ve i ana

153

i
gelmemi ocuklar da kommn evlerinde ve' Piyoner,* tekilatlar iinde siyas terbiye plan dahiline alnm* lrdr. Hayatnda bu kadar u z u n ve bu kadar s i s t e m l i bir s i y a s terbiye staj geirecek gencin, memleket idaresinde rey sahibi olduktan sonra, artk kendisinin uurunu tekileden fikr unsurlara muhalif bir ahsiyet olabilmesi, ancak ruh bir maraz, eseri olabilir. Byle bir tezahr, ferdin ruh seciyesinin, kendisini tekileden intibalar ve hkmler haricinde eser vermesi gibi, cidden nadir, hatt ihtimalsiz bir vaka tekileder. Btn bunlar gsteriyor ki, inkilbn t a z e l i i n i , h z n ve h e y e c a n n d a i m a uyank t u t a b i l m e k iin genliin ve kala baln, prensiplerini inkilbn ideolojisinden alan sis temli bir siyas terbiye rejimine tabi tutulmas ii, inkilp faaliyetinin en mhim mevzuunu tekileder. Batl bir telkkiye gre "heyecan,, n zaman ile kuvvetini gaybettii zannolunur. Bu telkkideki j isabetsizlik aikrdr. nki zaman, uura mstenit bir iman ve heyecann dman deil, bilkis en byk yardmcs dr. nk mtemadi ve sistemli bir telkin mahsul olan ve bizatihi uuru tekileden byle bir imann te ekkl edebilmesi ve ferdin karakterini yapabilmesi iin, her eyden evvel z a m a n lzmdr. nkilp heyecannn kuvvetine hariten muhakkak bir misal aramak lazmsa u misali verelim: Rusyann 1917 terinievvel inkilbnn en cazibeli iar kylnn toprak sahibi olmas,, idi. Her kesin kendi mal olarak toprak ve hayvan sahibi olacam

154

duyan askerler her tarafta cephelerden kamlar ihtillcilere karmlard. Halbuki bu gn 120,000,000,> luk bir kyl kitlesi, topraklarn kollektifIetirilmesi iin yani her kesin kendine mahsus toprak sahibi ol mas aleyhine rey vermiye ve harekete sevkolumyor. Ru mujiinin iradesi haricinde, belki de kendi yaptna kendisinin de amas eklinde tahakkuk eden bu g rlmemi hamle, inkiibm rehber kadrosunun, bilhassa kylerde harekete geirdii 130,000,, kiilik bir ky rehberleri,, kadrosunun eseridir. Bu 130,000 heyecanl adama, 120,000,000 luk kmlda ma kabiliyieti az bir kyl kitlesinin muti bir ordu gibi sevkedilebilmesi imknn veren ey, idraki gayrkabil bir sr deil, sadece sk bir tekiltn g dal andrd uurlu ve feragath bir inkilp heyecandr.

155

Otokritik = Kendi kendini mrakabe.

Her cemiyet nizamnn kendine gre bir mrakabe ekli vardr. nkilp nizamnn mrakabe ekli, inkilb yaatmak ve yerletirmek davasn stne alan rehber ^kadronun kendi kendini murakabe* s i dir. Vaka fert, zmre ve smf menfaatlarnn arpt tezatl cemiyetlerde, bu arpan kuvvetlerin her zaman deien karlkl vaziyetlerine mstenit bir kuvvetler muvazenesi vardr. Burada mrakabe, bu her zaman deien kuvvetler muvazensi iinde k a r karya cephe alm, birbirine zt menfaat veya telkki zmrelerinin birbirlerini karlkl murakabesi eklinde tecelli edebilir. Fakat bir inkilp zizam, her eye ramen btn bu birbirine zt menfaat mcadelelerinin ve telkki ayr lklarnn, bir tek istikamete, bir tek telkki sistemine, c e b i r v e z o r i l e balanmas demektir.

Aikr bir eydir ki o t o k r i t i k , y a h u t k e n d i kendini mrakabe gtr. nk otok ritik, bir fertte hem hakiki y e t i k e n l i i n v e hem t e f e k k r t e c a n s n n bir eseridir. Kendi vicdannn mrakabesile kendi seciyesini yapan ve bu suretle hem din, hem dnya meyyedelerinin dndr meden sevk ve idare edici mdahalesine ihtiyac kalmyan bir ileri insan gibi, kendi mrakabe kaidelerile kendi

*156

kendini murakabe edebilen bir koliektivitede fert, artk, kendi istikametini mstahzar terkiplerden deil, hadisatn gidiinden alr ve her zaman hadisatm revinehakim kalr. Kendi kendini murakabe, inkilpta, t e k c e p h e nin ifadesidir. n k t i l p t a , tek c e p h e de otokritik, bizzat inkilbn masuniyeti ve bizzat tek cephenin - ferdi unsurlar nekadar dei irse deisin - daima rehber ve daima ileri kalabil mesi iin arttr. Fransz inkilb, inkilpta c e p h e s i z l i i n ve inkilbn seyrini mrakabede anarinin bir misalidir. Bu inkilbn btn seyrinde inkilp nesil, yapacan bilen bir tek kadro ve disiplinli bir avangart halinde hi bir zaman birlemedi. Sel gibi akan kanlara ve bir terrrn, zahiren bir disiplin ifade eder gibi grnen btn iddet ve dehetine ramen, Fransz ihtilli s tnde Fransz ihtilcisinin uurlu mrakabesi hi bir zaman tesss etmemitir. Bu ihtill, gerek ferd, gerek kollektif btn irade lerin mdahalesi stnde esen deli bir hava iinde, btn kendini sevk ve idare eder grnenleri yemi ve 1789 dan 1871 e kadar sren bir enerji ve kan israfndan sonra Fransz milletine, hatta milletin m fekkiresi stnde katolik papasnn mdahalesini bile tesfiye edemiyen bir kt o p o r t n i z m e inkilp* etmi gitmiti. Filvaki inkilp nizamnda da cemiyet heuz tecanis bir cemiyet deildir. Bu nizam m iinde

157

de eski iktisat unsurlar ile yeni iktisat unsurlar, eski ahlk, din, hukuk telkkilerile yeni ahlk ve hukuk telkkileri yan yana yaar. Fakat inklbn menfaati, bu cidal iinde yeninin, ilerinin, ve cemiyetin inkiaf istikametini temsiledenin daima stn ve daima hakim kalmasudadr. Bir inkilp rejiminde, bir on dokuzuncu asr demokrasisinde olduu gibi bir takm zt cemiyet kuvvetlerinin ve telkkilerinin, birbirini mrakaba perdesi altnda maskeli arpmalar grlemez. Bu"cemiyette gze arpan manzara yeni iktisat ve yeni cemiyet artlarnn her dakika hakkndan ve esasndan bir para daha k a y b e d e n geri ve b a k i y e cemiyet kuvvetlerine kar ak bir mcadelede bulunduudur. Bununun iindir ki inkilp nizamnda, birbirini mura kabe eden bir karlkl kuvvetler muvazenesi deil, inkilp cephesinin, kendi cinsinden olmyan ve kendi davalarnn zddn temsileden eski cemiyet unsurlarna kar, her gn biraz daha eklini bulan ak bir tek cephe vardr. Kendi iinde mizalarn ve temayllerin derece derece tehalfne ramen, bir takm mrakabe kaidelerinin evvelden teayyn etmi llerine gre kendi tecansn temin ve kendi kendini tenkit ve mrakabe edebilen bir tek cephe, inkilp iin her ey demektir, nkilbn hi durmadan oallt ve kendilerine tevcih ettii i 1er ve vazife 1er iinde gittike r e y e n yeni kuvvetlerle daima y e n i l e e n ve kendi kendine yeten byle bir tek cephe, bu gnk hadisat iinde akla gelmez hava deimelerine daima bir set gibi mukavemet eder. Bu gnk dnya gidiinin bize

158

yarn neler hazrladn tayin edemeyiz Fakat u aikrdrki bu gidi, skna, asudeiie mteveccih endiesiz bir gi deildir. Fakat hadisatm istikameti ne olursa olsun, bizim iin asl olan, asrlarca sren bir fena idare tarzndan ve bir asrdan fazla sren bir yar mstemleke rejiminden yeni kurtulan Trk milletinin > cihann btn menfi gidiine ramen * kendine lyk olan yeni iktisat ve cemiyet eklini a r i z a s z k u r a b i l m e s i dir. Trk cemiyetinin kendine hs olan bu yeni ve ileri iktisat ve cemiyet nizamn byle arizasz kurulabilmesi ise, ancak, inklbn seyrinde teevvler dourabile cek bir cephe ayrl ile deil, bilakis, bir tek cephe ile kabildir. Tek cephe, cephesizlik demek olmad gibi, keadi kendini mrakbe de mrakabesizlik demek deildir. Tek cephede, mahdut ve kuvvetli unsurlarn, yahut bir otokrasinin kollektiviteye hakim olacan ve bu haki miyet altnda ferdin ve ferd kabiliyetlerin eriyeceini ve dolaysile murakabe rjimini sert bir m u r a k a b e s i z 1 i e dneceini dnenler olabilir. Fakat bunlarn bu dncelerinde lleri, a l t k l a v e yetitikleri cemiyetin kl asi k l l e r i dir. Btn unsurlar, ayni devaml gaye, ayn hareket ve i prensipleri etrafnda birleen br k a d r o iinde kollektif murakabenin, en ksa bir zamanda nasl kaideleri herkes iin amil uurlu b'r disiplin ve ahlk haline dndn grmek iin nmzde misaller vardr. Tereddi eden ve otokrasiye mncer olan mrakabe

159

kuvveti, bir inklb, mahiyetini tayir etmeden ve ar zasz ilerletmek iin hibir zaman ve hibir yerde kfi gelmemitir. Fransz ihtillinin tarihi bunun bir misalidir. Fakat bir ferdin sultasn dier ferdin k r l e m e s i ve a h s i y e t s i z l e m e s i hesabna deil de, inklbn her gn biraz daha artan m t e n e v v i i l e r i ve vazifeleri stnde rey ve salhiyet sahibi klnmak suretile kendi elemanlarn mtemadiyen yetitiren bir kadro iinde bir mrakbe usul * hi bir suretle t e r e d d i edemez. Ne kadar kk ve ehem miyetsiz olursa olsun inkilbm her hangi bir cephe sinde f i l e n i, vazife ve mesuliyet sahibi olmann her kese verecei yetikenlii ve byle bir yetigen insanlar kadrosunun yarataca olgun ve idealist havay ve i heyecann bi: bugne kadar al tmz llerle hi bir zaman tasavvur edemeyiz. i ve mesuliyet kadar insan yetitiren ve ahsiyet sahibi klan bir terbiye vastas yoktur. in ve mesuliyetin ahlk haline geldii bir kadro iinde ise, i s i z l i i n ve mesuliyetsizliin dourduu u y g u n s u z l u k l a r n tutunabilmesi imknszdr. Her zas inkilbn bir cephesinde i ve mesuliyet alan ve haric bir mnakkidin her admda bir mdahalesine ihtiya duymadan kendi kendini mrakabe edebilmenin ruh yetikenliini kendine ahlk edinen bir kadrodan daha rasin ve heyecanbah bir kudret tesavvur olunamaz. % Tek cephede halkn sesi, kadronun sesinde kaybolabi lir mi? Hayr! Filhakika kadro, halkn kl halinde kendisi deil, ifa

160

desidir. Fakat bu ifadede halk iradesinin nefyi ve in kr deil, bilkis, perakende ferdi irade ve temayl lerin, cemiyetin umumi arzusuna tercman olan kollektif bir irade eklinde tecessm ve teahhus edii vardr. Esasen halkn sesi denen ey, halk kitlesi iinden haykran hk ve dar menfaat zmrelerinin dar ve gnlk talepleri demek deildir. Filvaki halk b yktr. Halkn sesi vardr. O n u d u y m a k anlamak, h a t t halka ramen bile olsa halk iin yaplan btn hare k e t l e r i n s a l h i y e t l e r i n i bu s e s t e n almak lzmdr. Fakat bu s es h e r k u l a k t a akis bra kamaz. Naslki kulamzn etrafndaki havada da esen bir ok sesler vardr. Bunlar cihann her bucandan gelen bir takm mrekkep, ahenksiz ve manasz g rltlerdir. Fakat biz onlar duymayz. Lkin bir gn bir radyonun ahizesi bu sesleri toplar, tasnifeder, pa razitlerinden temizler ve bize, gzel, manal bir ahenk halinde verir. Halk iinden gelen sesler de byle mrekkeptir. Renk sizdir. Ahenksizdir. Bunlar da bamzn etrafndaki havada eserler. Fakat bu sesler de, her kulaa ses vermez. Bir inkilp balarken halkn sesini bir k a h r a m a n aksettirir. Cemiyet adam, tarihte rol alan ahsiyettir. Yahut kahraman o adamdr ki havada esen cemiyet seslerini tam vaktinde ve bir ahize gibi alr,tasnifeder, parazitlerinden temizler ve ona h e r s e s t e n s tn ve h e r sesten kuvvetli olan

11

161

kendi verir. min olan,

sesini de katarak, bize bir a h e n k halinde Belki her sesten ayr, belki her sesin r a a olan, fakat doru olan, isabetli olan, gzel hulsa cemiyetin temayl olan ses bu sestir.

B iz cemiyet adamnn sesinde, fert olarak inkr edilir, fakat cemiyet olarak kemal ve t e r a k k i unsurumuzu buluruz. Tr inkilbmn tarihi, eer dikkat edersek, fiyetin bir daha ve daha kat teyididir. bu key

nkilp ilerledike ve derinletike, cemiyet adamnn, yahut kahramann sesi, gittike daha d e r i n d e n gelir ve daha ziyade halkn sesine karm gibi grlr. Fakat hi bir zaman halkn sesi iinde kay bolmaz. nk bu ses artk kendi s e n f o n i s i n i bulmutur. Cemiyet adamnn sesi etarafnda artk, ayn tonda, ayn tempoda konu an ve ayn ahengi aksettiren bir c e m i y e t adamlar, yahut kah ramanlar tecemmu vardr. te bu tecem mu K a d r o dur. Halkn sesi kemalini kahramannn sesinde bulmu ve kahraman ahsiyetini ve roln kadroda ebedletirmitir. Artk inkilp nekadar derinleirse derinlesin, nekadar gleirse glesin, hadisatn cilveleri, halkn iinden doan, fakt bir defa doduktan sonra kendi kendini douran bu srkleyici avangardm tahakkm altn dadr.

162

Kahramann veren cemiyet byk cemiyettir. Avangardn bulan, kadrosunu yaratan bir derin ve g inki lp iin ise artk, ne yenilmek, ne de hadisatm elinde mahiyetini deitirmek ihtimali kalmam demektir.

163

iar, taktika ve strateji.

Bir cemiyetin kuvveti, o cemiyette meknuz olan kud retlerin t l h a l i n e g r e d e i l , h a r e k e t h a l i n e g r e hesabolunur. Aktif kadro ve yeti ken kadro, bu meknuz kudretleri en iyi anlyan onlar tima mahiyetlerine gre en iyi tasnif eden ve .onlar dan en iyi istifade etmesini bilen kadrodur. Bir cemiyette inkilp cemiyet iinde yayan kuv vetlerin, deimesi demek olduundan bir inkilp nizam devri, cemiyet iinde yayan m s p e t veya m e n f btn kuvvet unsurlarnn en ziyade hare ket ve hassasiyet iinde bulunduklar devir demektir. Binaenaleyh aktif ve tekilt bir kadronun bu mteharik ve hassas kuvvetler karsnda rol, bir taraftan inkilp cephesine girebilecek btn kuvvet unsur larnn h a r e k e t v e hassasiyetini aza m h a d l e r e k a d a r k a r m a k , dier taraf tan eski rejimi temsileden tima ve iktisadi unsurlar gn getike ekilieen cephe karsnda geri geri srmek ve adm adm t a s f i y e etmektir. Bunun iindirki aktif ve mdebbir bir kadronun men faati, faaliyetine saha kld cemiyetin bnyesinde yayan kuvvet unsurlarn g r m e m e s i n d e v e y a u y u t u r m a s n d a deil, bilakis onlarn hassasi yet ve hareket hallerine gre kymetlerini olduu gibi hesap edebilmesindedir.

164

Bir inklb yaatmak ve tamamlamak mevkiinde bulunan bir kadronun karlat kuvvetler ve vaziyet ler dnnde hareket usul ve vastalar bir ka trl olabilir: iar, taktika ve tstrateji.

ia r:
iar, herhangi bir zaman faslasnda elde edilmesi istihdaf olunan iin ve maksadn ksa ve kristalize bir forml, yani ii ve maksad en tam ve en ksa anlatan mnakkah bir cmle ile ifadesidir.
iarda , biz hedefimizi mtebellir olarak ifade ederiz .

Mill Kurtulu hareketimizin en kritik bir annda, elde edilmesi istihdafedilen ii ve maksad en iyi ifade eden u ksa ve kristalize forml hakik bir iard:
Ordular, hedefiniz Akdenizdir.

Bu iarda, hududu btn vuzuhile tayin olunmu bir hedef, ona tevcih olunan herkesin mnakaasz ve tereddtsz anlyaca ekilde ak ve kati bir surette ifade edilmitir. Herkesin anlyabilecei ak ve basit forml olan iar, bin bir istikamete dalmas muhtemel bir cemiyet hareketini, en kark bir anda bir istikamete toplayabilir. Binaenalehy bu basit forml, eniyetin seyrine ve mevcut kuvvetler muvazenesine hakikaten uygunsa, hakikatta bir geni idrakin, bir derin ve mrekkep ihata kabiliyetinin delilidir demektir. iar, bir prensipten ziyade, muayyen bir hareket dev rinde, muayyen maksatlarn kristalize bir ifadesi olduu iin, onda e l a s t i k i y e t , yani maksadn derece derece istihsaline gre yeni ekillere inklp edebilmek hassas asildir.

165

eniyetin seyrine bir iarn, dank fikirleri ve kitleleri toplayc ve istikametlendirici kudreti ne kadar aikrsa, eniyetin seyrine uyun olmyan yanl iarlarn da, fikirleri ve kitleleri bsbtn teevv ve i s t i k a m e t s i z l i e s rklemekteki tesirleri okadar aikrdr. Binaenaleyh karlalan dahil ve haric meseleler geni kitlelere iaret olacak bir takm iarlar halinde ifade olunurken, hadisatn inkiaf edebilecei istikametlerin inceden inceye takdiri iin btn kuvvet ve muvazene hesap larnn ona gre gzden geirilmesi arttr. Mesel, cihan konjonktrnn yksek bir inkiaf arzettii, zira ihracatmz iin yksek fiyatlarla yeni yeni pazarlar ve mahreler bulunduu 1925 senesinde, iki misli mahsulniar, memleketimiz iin mspet ve der leyici bir iard. Btn eraitin msait olduu bu devirde iki misli mahsul eklinde gsterilen hedefin, btn icaplariyle temin olunduu ve mstahsilin iki misli kazanmas suretinde tehakkuk ettii zaman, geni kyl kitleleri arasnda uyanacak evk ve hareketi tahmin etmek kabildir. Fakat mesel, yine ayn iarn, cihan konjonktrnn sukut ettii, iharacat maddelerimiz fiyatlarnn dt, satlmyan stoklarn limanlar doldurduu bir zamanda ortaya atldn dnelim. Bu iki misli mahsuln, esasen sarslm olan konjonktrde hasl edecei yeni depres yonlar ve bu depresyonlarn memleketin, bilhassa ruh havasnda hasl edecei akslamelleri keza kolaylkla tasavvur edebiliriz. Hlsa iar, ancak, madd hayatn seyrinde, tahakkuku iin zarur olan u n s u r l a r bulan ve kendi

166

peinden ayan arzu olmyan bir takm dallar davet etmiyen bir fikrin, bir hedefin formlletirilmesi demektir.

Taktlka:
iarda biz hedefimizi mtebellir olarak buluruz de mitik. Fakat hedefin tebellr, bu hedefin istihsali iin k f i deildir. iar, gsterilen hedefe doru kitle lerin bu hedef istikametine filen harekete getiril mesi de lzmdr. Mesel Mtevazin bte , devlet btesi daima ak ve dama borlu grnen Trkiye iin hakikaten cazip bir hedefti. Bu hedef, 1924 senesi bidayetlerinde devletin mal siyasetinde Mtevazin bte,, arile ifadesini buldu. Filhakika o esnada devletin bu sahadaki btn endie ve telk kilerini bir taraftan tahakkuk ettirilen vergilerle tahsil olunan vergiler arasndaki ak nisbetinin tenzili ve dier taraftan yeni varidat menbalar tharrisi suretile varidat ve masarifat fasllarnn tevzini dsturunda hulsa etmek kabildir. Fakat bu mtebellir iar, btn madd ve ruh cehitlerimizi bu hedefin tahakkuku istikametine temayl ettirmekle beraber, hi olmazsa bte muhammenatnda muvazenenin temin olunabilmesi iin aradan iki uzun senenin gemesi ve bu iki sene iinde, fil mu vazeneyi deilse bile, hi olmazsa muhammenatta te vazn temin etmek iin bir sra tedbirlerin alnmas lzmgeldi. te taktik, bir hedefin tehakkuku iin dnlen ve alman h a r e k e t t a r z l a r v e u s u l l e r i dirki, bu hareket tarzlar ve usulleri bizim, o hedef etrafnda alkas olan btn fertlere ve zmrelere,

167

yani btn kuvvet unsurlarna kar vehemizin ve vaziyetimizin ifadesidir. Taktik kararlar, muayyen uiar larn istihsali yolun daki hatt hareketi, noktas noktasna tayin etmek iin alnr. Bir araz stnde harekete gelen kuvvetlerin, o eraziuin toporafisine gre hareket ekillerini ve istikamet lerin i tayin etmesi gibi , bir cemiyet nesi stnde yeni normlar ve yeni ekiller ilemek mevkiinde bulunan bir kadronun da, bu cemiyetin itimai toporafisine gre alaca hareket ekilleri ve istikametleri vardr. Muayyen hedefler stnde zikzaklar yaplabilir, fakat ric'atler yaplmaz sz, bir harp tabiyesi iin olduu kadar, bir cemiyet hareketi iin de dorudur. Zikzaklar filvaki yaplabilir. Bu zikzaklar, ya zemin arizalarnn ya evvelden hesap edilmemi yanl taktiklerin neticesidir. 1919 la 1922 arasnda A n a d o l u n u n t o p o r a f i s i, imdi bizim, adeta hatrlayansyacamz kadar d e i i k v e a r z a l idi. Fakat, 1919 may snn on dokuzuncu gnnden itibaren r e h b e r i n i ve ayn sene temmuzunun 23 nc gn Erzurum kon gresinde i l k t e k i l t n bulan mill isyan, hatt mill istikll,, mefhumunda bile fikirleri, telk kileri ve menfaatlar birbirine uymyan birok tima zmreleri, dn, siyas, tima teekklleri peinden srk lemek mevkiinde bulunyordu. O esnada bu dn, siyas, tima zmrelerin, hatt bunlar haricinde kalan btn perakende fertlerin ve ahsiyetlerin bu isyann istinat ettii k v v e t l e r v e m u v a z e n e l e r h e s a b nd a birer yeri vard. Bu balyan harekete karan ve hatt ona zahir olan bu renkli ve eitli kafileden o

168

hareketin mesel, halifesiz, saltanatsz, lyk bir cmhuriyete istihale ettii gn meydanda n e k 1 m o l d u u n u biliyoruz. Fakat bu mesut istihale iinf o r e n k l i v e e i t l i k a f i l e n i n iinde me sel her davasn teaddd zevcatm fazileti bakmn dan izah eden siyah cbbeli hocadan, yeil sarkl bektai derviine ve her davasn "Hukuku beer bakmn dan dnen, fakat her nedense Svasta Amerikan man dasn istiyen miskin diplomatta, Ankarada Hakimiyeti milliye sadakat yemini eden, fakat, Istonbulda Halifeye arz tazimat eden mtereddit ricali siyasiye,, ye kadar herkesin 1919 la 1922 arasnda bu isyan cephesinde yer almas, herkesin hissesine den hizmeti yapmas lzmd. nki taktik, mevcut kuvvetin ve hareket imknlarnn, umum hedefler iin en iyi erait dahilinde istimalidir. Taktik, bulunulan erait dahilinde bunlardan, kabiliistihsal olan azam neticeleri elde edebilmenin yoludur. Bunun iindirki bir inkilp kadrusu niha hedefini kayp etmemek artile mevcut kuvvetlerin mtekabil vaziye tine tabi olarok bir takm hareket tarzlar seebilir. K u v v e t l e r i n h a k i k t a k d i r i , en u y g u n hareket t ar z n n intihab, al esti ki yet, h a l k n ge ni k i t l e l e r i l e dai mi t e r i k i hayat gi bi i l e r , h a k i k bir taktiin anasrn tekil eder. Trk inkilbmn btn seyri ve btn tarihi, bu inkilbn zatnda mndemi vasflardan, iinde bulunulan inkiaf merhalesine en uygun olan zamannda hare kete getirmesini bilmenin, mevcut kuvvet unsurlarn o

169

merhalenin artlarna ve icaplarna gre en iyi tahrik etmenin en canl misallerile doludur.

S tr a te ji:
Taktika muayyen iarlarn tahakku iin, muayyen iki merhale arasnda, muayyen unsurlar ve hadiseler kar sndaki hareket usul ve vastalardr demitik. Halbuki cemiyet hareketlerinde strateji daha geni bir mana ifade eder. e Binaenaleyh, 4 4 stratejik bir istihale, cemiyet hareke tinde, mevcut hareket usul ve vastalarnn kl halinde tebdili cephe etmesini zarur klar. Trk inklbnn 1923-1929 seneleri arasndaki ktisad inkiaf, mahiyet itibarile, mill sermayenin s e r b e s t r e k a b e t e s a s n a m s t e n i t ferd teeb bsler tarikile terakm edebilecei telkkisine istinat ediyor ve bu telkki istinatghlarm, nazariye itibarile on dokuzuncu asrm iberat iktisat telkkisinden ve madde itibarile de btn cihanda umum harp sene lerini takip eden ve btn cihann mthi Emtia at ndan doan seri e k s p a n s i y o n u n d a n alyordu. O devirde gerek devletin bu sermaye terakmn temin edebilmek iin mracaat ettii ktisad hareket usul ve vastalar, gerek fertlerin ve zmrelerin btn ktisad teebbsleri bir nazariye sistemine ve bu ekspansiyonun neticelerine ve uyandrd mitlere gre tanzim olunuyordu. O devirde serbest rekabetin himayesi ve bir takm proteksiyonist tedbirlerin ianesi l e l i b e r a l bir sermaye t e r a k m

170

tarz,

mill

iktisadiyatn inkiafnda

istinat

edilen

mill stratejinin mahiyetini tayin ediyordu.

Halbu ki bu seyrin bu liberal stratejinin bir geni dnm hareketine doru her gn biraz daha y a k latn ve inklb yrten kadronun progra mnda yer alan Devletilik vasfnn nihayet vazih ve ve kat harekete getirilmesi iin pek ok sebeplerin b i r i k d i i apak grlyordu. Bir taraftan kendi dahilinde, grlmemi bir teknik r a s y o n a l i z a s y o n a , dier taraftan yine o ana kadar grlmemi b e y n e l m i l e l i t t i h a t l a r a doru akan cihan sermayedarlnn en yakn bir za manda, geri teknikle sermaye terakm ettirmie cabalyan ve beynelmilel ittihatlarn tabiatile haricinde kalan yeni memleketleri, mesel, Trkiyeyi pazarszla ve bin- " netice liberalizmin iflsna gtrecei aikrd. Biz daha buhran kelimesini bilmediimiz bir zamanda, daha

bu pazarszlm ve bu Cihan iktisadiyatndan e kart e edilme tehlikesi n nin ilk almet* leri grnmtk. Bilhara meydan alan cihan buhra nndan biz bir k noktas beklerken, buhran bilkis byk sermaye memleketlerinde teknik rasyonalizasyonu ve beynelmilel sermaye, hatt pazar ittihatlarn h a d d i a z a m d e inkiaf ettirdi. Ve bizim, bin bir proteksiyonist tedbir altnda mklatla ykselttiimiz i s t i h s a l t seviyesi ve mkiltla biriktirdiimiz s e r m a y e, y a d v i z : farklar ya pazarszlm dour d u u f i a t s e f a l e t l e r i yznden az za manda eridi ve mill iktisadiyatta hakim olan ser*

(1925) nihayetlerinde

171

faestii rekabet rejimi, doru sratle kayd.

stratejik bir dnm noktasna

Hal i hazrda Trkiye iktisadiyat budnm n o k t a s n n , bu s t r a t e j i k s e y r i n en k a r a k t e r i s t i k a d m l a r -

atyor.

imdi mill sermayenin terakm ve geri teknikli Trkiyenin, ileri teknikli, modern bir iktisat cz tam haline istihalesi iin, eski hareket tarzlarnn ve usulleri nin kl halinde deimesine mstenit yeni bir hareket tarzlar ve usulleri sistemi yani yeni bir iktisat stratejisi yaratmak yolundayiz, Bugn daha ziyade tebarz ettirilen ve daha ziyade harekete getirilen devletilik vasfmz bu stratejik istiha l e n i n yarn hasl edecei ktisad ve tima mna sebetler iin bittabi kfi grlmiyeektir. Yarn Dev letilik vasfmz da ayrca vasflandrmak , y e n i Trkiyenin, balca k t i s a d m ntakala rndaki balca ktisad f a a l i y e t l e r i n i k l h a l i n d e bir t a n z i m planna mevzu klp, bugn mev cut olmyan i v e i s t i h s a l bran larn ise ayrca ve dorudan doruya devletin mali olarak yaratmak z a r u r e t i n e v a r c a z . Bu zaruret, bu stratejik istihale yle bir takm cemiyet davalar, yle bir takm halli zarur meseleler tevlit edecek ki, bir taraftan Trk milletini millet olarak masun tutmak ve dier taraftan onu harp sonu devrinde meydan alan ileri teknik ve ie zatsz cemin et mcade lesinde de geri ve tbi brakmamak iin, i kt i s a t

< 172

bnyemiz gibi, hukuk ahlk t e l k k i l e r i m i z i , z e v k i m i z i de mem leketin i c a p l a r n a ve z a r u r e tle rine uydurmak mecburiyetinde

kalacaz.

Yeni hayatn bu seyri, bize evvelden bilmediimiz, evvelden tahmin etmediiz hayat tarzlar hazrlayan* bu ak bir tereddi,, mi dir? Bildiimiz ve altmz dar ve ihatas kolay ufuklar birdenbire nmzden nezeden ve bize he nevi tezat larndan temizlenmi bir yeni ve mterakki millet re jimi getiren bu yeniden dou,, bir kyamet midir? H ayr! Bizim bildiimiz, bizim altmz ve bize bir devrin, bir baka cemaatin kaidelerine gre retilen bir ok telkkiler, hakikatta, acnacak ve istihdaf edilecek kadar basit ve manasz eylerdi. Bunun iindirki biz, imdi milletimizin yenide do u ve yeniden olu artlarnn, hatt bir taraftan inkraz hkmn, biraz da kendi istikll mcadelemizle tamamladmz *mrn yaam,, cemiyetin basit ve manasz kaidelerinde deil, yeni bir cemiyetleme tar znn mrekkep ahenginde buluyoruz. Btn iktisat ve cemiyet mnasebetleri milletin umum menfaatlarma gre nizam altna alnan bu ahenkli hayat tarz, bu ileri teknikli ve tezatsz millet rejimi, Trk milleti iin mefkrev bir kemal manzarasdr. Bizce inklp neslinin hedefi budur.

173,

Son soz
Bu kitapta, mill inklbmzn fikr prensipleri (yani inklbn ideolojisi) ve bu inklp prensiplerinin, binnazariye hamil ve mmessiili olan rehber unsur (yani kadro) zerindeki telkkilerimiz, azami bir ihtisar iinde verilmeye allmtr. stnde yrdmz zeminin, henz ne kadar ilenmemi olduunu ve bu zemin stndeki fikir taharri ve hkmlerinin hi olmazsa en ileri mnevverler muhitinde olsun, az ok id rake mstenit bir tasvip bulmadan evvel, nasl etin bir fikr mukavemete maruz kalacan tabiatile biliyoruz. Bundan ba ka yine biliyoruz ki, bu fikir taharrileri ve hkmler, her za man, hududu mmece evvelden kabul olunmu kolay mevzular stnde dnmeye alkn ve mill hayatn etin meselelerini muhakeme mevzuu klmaya almam basit insanlar zerinde garip tesirler yapacak ve bunlarn elinde, tabiatile yanl ekil ler alacaktr. Fakat, her byk hdisenin, her izah teebbsnde bir ka ide olarak karlalan bu endielerin, hibir zaman fikir ta harrilerinin domasna ve inkiaf etmesine mani olamadn da hatrda tutmak lzmdr. Kaldki bu mevzuda bizim muhatabmz, fikr seciyeleri ancak, mmece kabul olunmu ryet ufuklarile evvelden mukayyet olanlar veya mill hayatn etin meseleleri stnde dnmeye almayanlar deildir. Blzm, tenkitleri stnde duracamz ve takdirlerinden ruhun, en byk haz ve sknunu duyacamz insanlar, mill hayat meselelerile alkalanmak hissini kendine ahlk eden ve kendi mukadderatlarn inklbn mukadderat na bal bilen idealist insanlardr. Btn tarih devirlerinin en derin manal hareketlerinden biri olan Trk inklbnn mana ve mahiyetini izah yolunda gen neslin, kendi stne den fikr vazifeyi, bu inklb ba aranlarn esiz kahramanlklarile mtenasip bir enerji ile henz kavramadn burada iaret etmek l zmdr. Trk inklb bir byk hdisedir k onu izah cehdi, hi phe edilmesin ki yarnki Trk neslini, bu gnk nesle nazaran daha ok megul edecektir. Ve yine hi phe edilmesin ki, bu fikir taharrileri esnasnda kendi telkki sistemlerinin anlalmamas veya kendi aleyhlerine tahrif olunmas endiesi, yarnki Trk mtefekkirinin ruhunda bir zerre yer tutmayacaktr. Taharride idealizm, yani ruhun kendini, kendi mevzuunun tefahhusuna vakfedii haleti ve fikir taharrisinde idealist, yani kendi ruhunu, kendi mevzuunun idrakine vakfeden tip, byk

delillerin ve hdiselerin tabi bir mahsuldr. Bunun iindir ki, btn tarih hdiselerinin en byklerinden biri olan kendi inkl bmzn da, imdi kendi idealizmini bir sistem halinde yapmasn ve kendi idealistini yaratmasn, onun ancak tabi ve zarur bir neticesi olarak telkki etmek lzmdr. nk kendi tarihinin byk hdiselerine kar Trk mil leti, hibir zaman samit ve epkem kalmamtr. Tarihinin hibir devrinde Trk milleti, kendi tarih hdiselerini, fikir sahasnda ebediletirmiyecek, sanat sahasnda eserletirmiyecek ve ahlk sahasnda kaidcletirmiyecek kadar hissiz ve ksr olmamtr. Ankarada dnlen ve Ankarada yazlan bu kitabn son sz,, leri, Anadolu ehniininin, tek tk davar srlenle, deli da rzgrlarndan baka uraycs olmyan hcra bir yayla snda tamamlanmtr [1] . Mavi bir gk denizi altnda alabil diine enginleen yeil bir am denizi ilenmemi ta, hulsa in san eli dememi bir tabiat paras, hi phe yok ki bu kitabn btn telkkilerine as\o\an yksek tekniin ve insan kalaba lnn dekoru deildir. El dememi tabiat, ilenmemi ta, cinsi hezale uram alsz davar srsn ve uzakta dumann, dev csseli baca lardan gkn barna atan deil, tabiatn ezici tahakkm karsnda bir crm ilemekten korkar gibi yine kendi iine sindiren harabe ky, tisine inandm Trk cemiyetinin ha kik timsali gibi alsaydm, inklp ve kadroya esas olan yk sek teknik davas ve ileri teknikli Trk cemiyeti fikri, bu madd timsalin muazzam tekzibi karsnda, elbetteki bir istihza olur kalrd. Fakat, geleceine ve yaratclk kudretine inandm Trkiye nin hakik timsali, acaba bu el dememi tabiat paras, i lenmemi ta, verimsiz davar srs ve dumann bile havaya kaldramayan u perian koy mdr? Bu tabiatn terkolunuunda bu srnn hznnde ve u kyn boluunda, en, zinde ve ka labalk bir Trk cemiyetinin siluetini semeye almak acaba bir ryet galat m? Gerek kendi dahil nizamn, gerek stn de yaad tabiat tahakkm altna alm ileri teknikli bir ce miyet eklini yaatmaya almak acaba sade bir hayal oyunu mu? Hayr! Bu perian maddede biz, yarnki deil, ancak dnk Trkiyenin, yani siyas haklan kayt ve art altna alnm ve ktisad istiklali gaspolunmu dnk iptida yar mstemleke nin rengini ve damgasn gryoruz. Bu ilenmemi tabiat para s,ancak baka ellerde, baka uzak memleketlerdeki bakmsz
[ 1 ] A ld a * Y a b a n a b at

ve bereketsiz topraklarn baklmas ve ilenmesi hesabna terkolundu. Buhezale uram davar srs byle alsz kalr ve u hazin edal koyunun yn, byle ktler ve ksalrken, Bahrimuhitlerin maverasndaki yeni kefolunmu yerlerde, gzel renkli, ince ve uzun yn veren, milyonluk koyun iftlikleri ald. hracat limanlarnda balyalar her sene dalar tekil eden zen gin yn memleketleri dodu. Bu yank, bu dalm koy, her gn, dourduu ocuunu Yemene ve yaratt kymetleri, ya kapitlasyon kr, ya istikraz faizi ekljnde yabanc mem leketlerin sermaye hzinelerine- gndere gndere kanszlar ve erirken, hem bizi hem Yemeni bitiren bu yabanc memle ketlerin, herbrinde kyler ehir halini ve ehirler peri ma sallarnda bile bududu tasvir olunmayan, birer usuz feucaksz cennet ebadn ald. Hayr! Bu ilenmemi iptida dekor ve bu perian madde, Yeni Trkiyenin manzaras deildir. Bu bir kasvetli devrin kasvetli bir sefalet bakiyesidir ki, bu bakiye, vatanmzn ufuklarndan muazzam bir vampirin kasvetli glgesi srlr gider gibi, gnden gne silinecek, srlp gidecektir. Bizim bu toprakta nasibimiz, bu ilenmemi ta paras, bu verimsiz srye u yank ky harabesi nasl olabilir ki,dereler gibi alyan gz yalarnn ve son dklen kanlarn btn manas, Trk vatannn yznden bu iptidailiin ve bu geri liin damgasn silmektir. Biz inanyoruz ki bu damga silinecek, bu, perian madde ilenecek, verimsiz davar srs ve u harabe ky, l, mad deye can veren yaratc insan elinin I mucizesi altnda, dnkne hi benzemiyen bambaka bir manzara iktisap edecektir. Trkiyenin ktisad sefaletten ve teknik geriliinden kurta rl, onun siyas esaretten kurtarlndan daha m etindir? Yekpara bir husumet cihanna kar,, ve her, trl vasta szln ruha kesel veren derin karanl iinde, paralanm vatan nasl tek bir vatan, paralanm millet iradesi nasl tek bir irade halinde bir gn nasl tecelli edebilmise, inklb mzn zatinde mndemi btn prensiplerin ve gayelerin de, yine yle adm adm, fakat kemalile bir gn tecelli edeceine ylece inanyoruz. Szlerimiz, bu dava stnde sylenecek szlerin ne en sonun cusu, ne de en kusursuzudur. Son sz ve kusursuz sz, bu davann sahibine aittir. SON

Kadro
Aylk fikir mecmuas
Messisleri : Yakup Kadri evket Sreyya Vedat Nedim Burhan saf smail Husrev

Nshas 25 kurutur. Her yerde bulunur.

M erkezi: Muallim A. Halit kitaphanesi

Kadro Neriyat
Kadro mecmuasnn nklp ve Kadrodan sonra neredecei eserler :

(Plnl Trkiye)
Yazan
Vedat Nedim

(Trkiye Ky ktisadiyat)
Yazan
smail Husrev

(Yar siyas)
Yazan
Li(irhan s o f

(Byk inklp, Kk politika)

Yazan
Yakup Kadri

smail Husrev Beyin iki eseri:

1 (ktisat nasl okutulmal?) 2 (Zira kredi kooperatifleri) Ktaphanemizde bulunur. 25 kuru 30

TANES 1

^U

evk et SU reyya Beyin baslm e s e r le r i:

(Cihan iktisadiyatnda Trkiye)

Nereden: Mill ktisat ve Tasarruf Cemiyeti 150 kuru. Kitaphanemizde bulunur.

Mektep kooperatifilii ve tasarruf terbiyesi

Nereden: Mill ktisat ve Tasarruf Cemiyeti 50 Kuru. Kitaphanemizde bulunur.

evket SUreyya Beyin n erolun acak eseri:

Mill kurtulu hareketinin iktisat nizam

Taba hazrlanmaktadr.

Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi