Professional Documents
Culture Documents
Y
2
GLER EREN
DO. DR. KEMAL
CEMOGUZ
. Diyanet
!slim Merkezi
Ktphanesi
. Dem. No:
1S1'J2
Tas. No:
356. dt
0s/(J
-
..
Y E N
1, ..
II.
OSl'\ANLl a SIYASIT
ya fke neden ol-
du ve Trk yeniden Abdlha-
mid'in tahta birka gn sonra, Libe-
ral Parti lideri Gladsrone, insan olmamakla
Trklere korkun bir yergi i
kusuz bu znde bir i siyaset bylece
Gladsrone, genel olarak zelolarak da iz-
Disraeli'yi
hedef Oysa, Saint-James hkmetinin eli kolu
Bu yzden Rusya'ya
lehinde mdahale edemeyecekti.
olabilecek en zor durumu
Balkanlar-Orta Asya ekseni etra-
dnp birbiriyle iki byk devlet gc var-
Benzer senaryo, dneminin sonunda
ancak bu defa durum, ciddidir; 1907-
1908 Rusya ile Byk Britanya, Osman-
Orta Asya ve zerindeki
son verip
te yandan, bunca ikti-
dara geen Abdlhamid'in devlet hibir tecr-
besi yoktu. Abdlmecit 1861'de -ki
Abdlhamid o zaman 20 Abdlaziz'den son-
ra nc olgunluk amca-
ve bir byk olan erkek
Bu duruma gre, Abdlhamid'in et-
mek iin ok az Bu, belki de onun iin bir
avantaj boyunca onunla az
gul normalde bir zgr-
lklerden
Fakat iin olduka vasat
O, tabiri caizse dnemi
Prensidir. Bir yandan "kafes"e
te yandan ise bu kadar byk bir yne-
tecek biri iin gereken bile
Genlik boyunca, kendi kendini
tutumlu, gvensiz bir
rr olarak ve her trl bir ya-
sahip ktmser
na Bu Mithat olmak ze-
re, Tanzimat yneticilerinin, bireylere gvenle bakmak
ve zorunda ynndeki
iyimser nemli
OSl'\ANLI la SIYASIT
taraftan, Eyll 1876'da, Abdlhamidok
tehlikeli diplomatik bir durum
ve (Montenegro) ile
halindedir ve mdahele tehdidiyle
Bosna-Hersek beri, Slav
rini, Balkanlardaki kur-
tarmak, denizlere inmenin yo-
lunu amak ve Kafkasya'da da bir cephe y-
nndeki Rus gn Rus kamuoyu
btn Slav lkelerini roplama-
amalayan Panslavist propaganda ile akkor haline ge-
tirilinceye kadar Bu korkunc tehdit
, "
yeni Sultan geleneksel gvenebi-
lecek miydi? ok nk kamuoyu, Tr-
kiye'ye bonosu
Ekim 1875 son-
ra, Rus dnyaya
1876 Bulgaristan Rus ile orta-
ye'nin yeni tarihinde Abdlhamid'in nemli bir rol oy-
Abdlhamid'i ve onun d-
nemini anlamak, bir bgnk Trkiye'yi anla-
mak demektir.
Abdlhamid, gl bir iktidar
31 1876'da tahta zaman, durumu
lam olmaktan Kendisinden nceki iki hkmdar
halefi, birka ay nce
Abdlaziz, 1876'da -ki birka gn sonra
intihar eder- sonra da, ay sonra
Murat Abdlmecit'den sonra si-
yasi rol, Mustafa Ali ve Fuat gibi gl
siyaset ciddi bir biimde
Dnemin etkin isimlerinden biri olan Mithat Pa-
ile Abdlhamid'in, Tanzimat
dnemi zg; Sultan eder
ama yneten devam ettirmesi iin
her trl mevcutru. yeni h-
sinir olan
yinden sonra ynetimi; ancak si-
nir geici miydi, yoksa tedavisi olmayan
bir Tahta hemen sonra
Abdlhamid'in ilk d-
neminin etkileyecek bir biimde do-
byk kriz bunlardan
ilki, Abdlhamid dneminin sonuncusu ise
bu dnemin sona gsterir. 1876-78 ara-
patlak veren ilk kriz, ulusal (Balkanlar meselesi),
siyasi talman indirilmesi), diplomatik
(byk devlet glerinin mdahalesi, Boynuz Top-
ve askerl (Rusya'ya yenilgi) bir krizdir.
1907-1909 son kriz ise ekono-
mik (konjonktrn diplomatik
Rus ve politik an Trklerin iktidara gelme-
si ve Abdlhamid'in saf bir krizdir.
kriz Abdlhamid dneminin
1894-1896 krizi ve birbiri Ermeni gste-
rileri dzenlenir, bunu olaylar izler, byk devlet
gleri mdahale etme tehdidinde bulunur ve
anayasal muhalefetin sesi ykselir.
gali, askerl
Ekspresi'nin gelmesi, Ermeni devrimci parti-
lerinin byk bir depremin ya-
Tesalya Yunanistan'a kaza-
askerl zafer, II. Wilhelm'in Kutsal Toprak'lara yap-
ziyareti, Filistin'de
Mslman (Arap,
Krt, Arnavut) birdenbire ortaya
demiryolunun Trk
dile getirilmeye Sultan'a dzenlenen
suikast, 1908 yaz byk grevlerin
sonucunda sorunun ortaya ve Nisan 1909'da
"gerici" patlak vermesi gibi bir dizi nemli ola-
ya bu dnemde
Genel olarak olursa, d-
nemi; olaylar zengin, uzun bir
dnemi ve gl bir iktidar olarak nitelenebilir. Trki-
/?y uzun z.. aman bir h-
U kmdara rastlamak iin, ikinci
yani Sultan IV. Mehmet dnemine
kadar uzanmak gerekir. II. hemen hemen
bir te biri kadar bir sre
ve ile toplumu zerin-
de derin izler .. yle ki, 30 bo-
yunca belki de hibir selefine nasip nemli bir
gce sahip zaman gzlemcilerin
mutlak hkmdar olarak
hareket yenieriler, ulema ve son olarak da
brokratlar An-
cak 1826 yenierileri ortadan
ulema ise etkisiyle es-
ki gcn kaybeder. Geriye, Tanzimat dneminin ykse-
len siyasi gc haline gelen, brokratlar Bu d-
nemden itibaren, siyaseti, hkmeti
Ali) ile sren bir mcade-
le olarak bir zaman iinde Abdlha-
mid, yola getirmeyi yle ki, siyaset
sahnesinin geleneksel glerinin hi bir etkisi kal-
maz; ancak gene de Abdlhamid'in mutlak bir gce sa-
hip sylenemez.
Sonuta, Abdlhamid'in 33
dnemi, tarihin belli dnemlerinden birine tekabl
eder. Genelolarak, Abdlhamid dnemi, dnyada geli-
nemli olaylara rastlar: son eyre-
Avrupa emperyalizminin hemen hemen
her byk gler artan re-
kabetin etkisiyle tansiyonun
iin sorun haline gelen
buna ilaveten ekonomide ve toplumsal
problemlerin grlr. zamanda Osman-
PROF. DR. FRANols GEORGEON
DlRECTEUR DE RECHERCHE, CENTRE NATIONAL DE LA RECHERCHE SCIENYlFlQUE /
bir olay ise 1867 Abdlaziz'e etmek
iin Avrupa'ya yolculuk ve bu bahaneyle Paris
Sergisi'ni ziyaret Orada, Avrupa
kltryle medeniyetle
olur. Bu medeniyet terimi, amin dnemin-
de byk nem
ok
sonra Abdlhamid duruma hakim olur. Balkan
krizi, nce Berlin Kongresi'nde, daha sonra, ile
Yunanistan'la 1881'e kadar silidrlen sa-
yesinde sonuca zeredir. Mali kriz,
Umumiye'nin 1881'de zmlenir.
Diplomatik kriz ise Balkanlardaki
Rus ordusunun tallliyesiyle Rus tehdidi Ab-
dlhamid, her ne kadar etmesini
da Rus-Trk Byk Britanya,
Marmara denizinde g gsterisiyle,
tamamen kmesini fakat
denen bedel, ok Berlin'de byk top-
raklar Rusya'ya harp den-
Bosna-Hersek edil-
zorunlu olarak re-
form vaatlerinde byk yol
yzbinlerce etmesi birok prob-
lem Fakat, Abdlhamid'in
ve ayakta
bir gerektir.
lke iinde iinde gl bir iktidar kurma-
Abdlhamid'in bu otoriteyi kurarken gster-
siyasi stratejinin en gzel rneklerinden bi-
ridir. olarak Abdlhamid, imtiyazlar
1876 gibi, kendi
gibi kilit n,oktalara Sa-
it ve gelecekteki bir rne/<tir.
lere bir olarak kullanm4ya bylece libe-
ral nler ve Mithat srgne gnderir;
Sleyman gibi engel eden generalleri saf
ya da Plevne Gazi Osman gibi
elenemeyecek kadar nl
yararlanarak ve Rusya'ya sayesinde,
orduya hakim Hkmdara, Parle-
mento'nun ve
iin verir. Buna paralelolarak, Abdlhamid, kendi-
sini iktidara herkesi saf herkesin bu-
konumu borlu bir dzen ku-
rar. Cak bir sre icin hkmetin kalabilen , , ,
h-
kmeti siyasi Buna ek olarak Sara-
bir defa
simgelerden ve gibi Avrupai saray-
lardan olur. iinde de dzenlemele-
re gider; Valide son verir, harem
roln Her tuz biber eken olay ise,
byk bir adalet parodisi olan dava gsterisiyle
Mithat devlet Arap
srgn edilmesi olur.
1881 sonunda, devletin ynetimi, tamamen
Abdlhamid'in elindedir. Ruslara bozgun-
dan sonra bile ve liberallere
boyun gerilim-
lerin yararlanarak, hkmetini
yola getirir, kontrol orduya da hakim
olur.
Fakat bu yetmez. Abdlhamid'in, tasarla-
yeniden
iin bir olanaklara olmak gerekir. 1879'dan
itibaren reform izerken konusun-
da bykeli Layard'a gvenir.
2
Bunlardan belli
adalet reformu, reformu, evre d-
zenlemesi, mo-
ve savunmak, byk gl devletler
yerini geri almak gibi projelerdir. Bu
kullanmak iin gerekten byk miktarlarda para gerek-
liydi. Devlet hazinesi, Abdlhamid'in
kanayan bir Ynetimi devlet hazi-
nesi, gerekten kt bir 1875'te
yerlerden ykl olarak
banka ve ynetilen ekonomi, bu
kt sebeplerindendi. Umu-
miye'yi kurarak durumu dzeltmeyi Bu durum,
alacaklara, devlet hazinesinin gelirlerinden
%30'a kadar varan oranlarda para ekebilmelerini
ve hi olmazsa devletinin kredisi bylece yok
Bu sayede 1886'dan itibaren
da ekonomik yerini yeniden bor alabi-
lecek duruma gelirken, bir yandan da, orduyu modern-
ve donanma iin kaynak ol-
du. nemli problemlerden biri de asker!
btenin en %50'sini rketmesiydi
3
, nk bu
kadar bir ve hemen hemen b-
tn tehdid bulunan bir
korumak, byk blmn asker!
zorunlu
Devletin kapasitesi
lat donduran kapitlasyonlar sebebiyle gmrk
Abdlhamid vergi tahsil sistemi-
ni daha iyi bir duruma getirebilmek iin Tanzimattan
beri iin yk olan iltizam yerine, devlet grev-
lileri vergi tahsilini
getirmek istedi. Tanzimat ynetimi bu alanda
Ancak, Abdlhamid de kkl
vergi toplama sistemine getiremedi. Vergiler imparator-
kadar iftlik elindeydi. Ma-
terimle sylenecek olursa bu devlet iin nemli
bir Toplumsal anlamda ise bir yandan
iftileri glendirmek, yandan da kyllerin ara-
giderek artan bir harekete ge-
irmek geliyordu; kyllerin bu memnuniyet-
Jn Trk hareketi ncesinde patlak verdi. Hazine
giderlerini iin, Do-
Anadolu ve Trablusgarp'ta marjinal veya kent mer-
kezlerinden uzakta gebe kabilelerini vergiye
Hazine btesinin bu glklerine
Abdlhamid, devletin ynetimini yrtebilmek
iin byk nemi haiz mali nemli lde